Mao Zedung Teori Ve Pratik

TEOR VE PRATK
ER YAYINLARI
Mao e-tung Teori ve Pratik
MAO E-TUNG
1
TEOR VE PRATK
MAO E-TUNG
Pratik zerine ve eliki zerine, Mao Zedungun .our Essays On Philosophy, .oreign Languages Press, Peking 1966 yaptndan, N. Soluka tarafndan Trkeye evrilmitir. Teori ve Pratik, Sol Yaynlar, Aralk 1978, Sekizinci Bask, s: 26-70. Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir. 2003 erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
PRATK ZERNE Bilgi le Pratik Arasndaki, Bilme le Yapma Arasndaki liki zerine ELK ZERNE I. ki Dnya Gr II. elikinin Evrensellii III. elikinin zgll IV. Ba eliki ve Bir elikinin Ana Yn V. Bir elikinin Ynlerinin zdelii ve Savam VI. elikide Uzlamaz Kartln Yeri VII. Sonu
24 25 29 33 45 51 57 59
TEOR VE PRATK
MAO E-TUNG
PRATK ZERNE[1]
Bilgi le Pratik Arasndaki, Bilme le Yapma Arasndaki liki zerine Temmuz 1937
Markstan nce materyalizm, bilgi sorununu, insann toplumsal yaratlndan ve tarihsel geliiminden ayr [sayfa 7] olarak incele[1] in Komnist Partisinde, in devriminden kazanlan deneyim ve grgy umursamayan, Marksizmin bir dogma olmayp, eylem iin bir klavuz olduu gereini yadsyan dogmac yoldalar vard. Bunlar, uzun sre, halk, marksist yaptlarn znden kopartlp ayrlm szler ve tmcelerle akna evirmilerdir. Bir de grgcler (ampiristler) grubu vard. Krk-dkk deneyimlerine sk skya sarlm olan bu grup da, uzun sre, ne devrimci pratik iin gerekli teorinin nemini kavramlar, ne de devrimci durumu btnyle grebilmilerdir; kr-krne rpnp durmulardr. 1931-1934 in devrimi, bata marksist klna brnm dogmaclar olmak zere, bu iki grup yoldan yanl fikirleri yznden epey zarar grmtr. Bunlar, birok yolda yanl yollara saptrmlardr. Bu yaz, dogmaclk bata olmak zere, dogmaclk ve grgclk (ampirizm) gibi parti-ii znel (sbjektif) yanlglar, marksist bilgi teorisi asndan gzler nne sermek iin yazlmtr. Pratii kmseyen dogmac znelcilik zerinde zellikle durulduu iin, yazya Pratik zerine bal konulmutur. Bu denemedeki fikirleri, Mao e-tung, Yenandaki AntiJapon Askeri ve Siyasal Kolejinde yapt bir konumada ortaya atmtr.
dii iin, bilginin toplumsal pratie bamll, yani bilginin retime ve snf savamna bamlln anlayamamtr. Her eyden nce, marksistler, insann retim faaliyetini, onun btn teki faaliyetlerinin belirleyicisi olarak grr. nsan bilgisi, aslnda, onun maddi retim faaliyetine bamldr; bu maddi retim faaliyeti iinde insan, doa olaylarn, doann zelliklerini ve yasalarn, kendisi ile doa arasndaki ilikileri yava yava anlamaya balar; gene bu retim faaliyeti srasnda, insan ile insan arasndaki belli ilikileri de, deiik derecelerde kavramaya balar. retim faaliyeti olmakszn, bu bilgilerin hi biri elde edilemez. Snfsz bir toplumda, herkes, toplumun br yeleri ile birlikte ortak abaya katlr, onlarla belirli retim ilikilerine girer ve insann maddi gereksinmelerini karlamak iin retime katlr. Btn snfl toplumlarda eitli toplumsal snflarn yeleri de, eitli yollardan belirli retim ilikilerine girerler ve kendi maddi gereksinmelerini karlamak iin retime katlrlar. te bu, insan bilgisinin gelitii asl kaynaktr. nsann toplumsal pratii, yalnzca retim faaliyeti deildir. Baka pek ok eit faaliyet vardr: snf savam, siyasal yaam, bilim ve sanat faaliyetleri gibi. Ksacas, toplumsal bir varlk olarak insan, toplumdaki pratik yaamn btn alanlarna katlr. Bylece insan, insanlar arasndaki eitli ilikileri, yalnzca kendi maddi yaam aracl ile deil, (her ikisi de sk skya maddi yaamla bal bulunan) siyasal ve kltrel yaam yoluyla da derece derece renir. Bunlar arasnda, eitli biimlerdeki snf savam, insan bilgisinin gelimesi zerinde zellikle derin etkiler yapar. Snfl toplumda, herkes, belli bir snfn yesi olarak yaar ve her dnce biimi, istisnasz, bir snfn [sayfa 8] damgasn tar. Marksistler, toplumdaki retim faaliyetinin basamak basamak ykselerek gelitii; doa zerine olsun, toplum zerine olsun, insan bilgisinin de buna uygun olarak gitgide ykseldii; yzeyden derine, tek yanllktan ok yanlla eritii dncesindedir. Tarihte uzun bir dnem, insan, bir yandan smrc snflarn kastl taraf tutmalar ve toplum tarihini yalan-yanl yorumlamalar, te yandan kk ldeki retimin, insann grn daraltmas nedeniyle, toplum tarihini, tek yanl anlamaya mahkum edilmitir. Byk retim gleriyle (byk sanayi ile) birlikte, modern proletaryann ortaya kmas sonucu, insan, toplumun gelimesini geni olarak, ve tarihsel ak iinde kavrayabilmi, ve bu bilgisini bir bilim haline,
10
yani marksist bilim haline getirebilmitir. Marksistler, insann toplumsal pratiinin, d dnya zerine olan bilgisinin doruluunun tek lt olduu dncesindedir. Gerekte de insan bilgisinin doruluu, toplumsal pratikte (maddi retim srecinde, snf savamnda, bilimsel deneylerde) beklenilen sonuca ularsa anlalr. nsan, iinde baarya ulamak, yani beklenilen sonuca varmak istiyorsa, dncesinin, kendisini evreleyen nesnel dnyann yasalarna aynen uymasn salamas gerekir. Bunlar birbirine uymazsa, pratikte baarya ulaamayacaktr. Baarya ulaamaynca, bundan ders alacak, nesnel dnyann yasalarna uyacak biimde dncelerini deitirecek ve bylece baarszl baar haline getirecektir. Baarszlk baarnn anasdr, ya da bir musibet bin nasihatten iyidir derken, ite bunu demek isteriz. Diyalektik materyalizmin bilgi teorisi, pratie ilk yeri verir ve insan bilgisinin pratikten hi ayrlamayacana inanr. Pratiin nemini yadsyan ya da bilgiyi pratikten ayrmak isteyen btn yanl teorileri reddeder. Bu konuda Lenin yle der: Pratik, teorik bilgiden daha stndr; nk [sayfa 9] yalnz evrensel olmakla kalmaz, ayn zamanda gereklik ile iiedir.[2] Marksist felsefenin, diyalektik materyalizmin, iki belirli zellii vardr: biri, snfsal oluu, diyalektik materyalizmin proletaryann hizmetinde bulunduunu aka iln etmesi; teki uygulanabilir oluu, teorinin pratie ball zerinde durmas, dnp dolap pratie hizmet edecek teoriye temel olarak, pratik zerinde durmas. Bir bilginin ya da teorinin doruluunu aratrrken, insan, kendi znel duygularna deil, bilgi ya da teorinin toplumsal pratikteki nesnel sonularna dayanabilir. Dorunun tek lt, yalnz toplumsal pratik olabilir. Pratik, diyalektik materyalizmin bilgi teorisinde ba ve temel gr noktasdr.[3] Nasl oluyor da pratikten gelen insan bilgisi, dnp dolap pratie hizmet ediyor? Bilginin gelime srecine gzatmak, bunu aydnlatr. Gerekten de insan, pratik srecin balangcnda, eitli ol[2] Hegelin Mantk Bilimi, Kitap III, Blm 3te, Leninin dea zerine notlarndan. Bkz: V. . Lenin, Hegelin Mantk Biliminin Tasla (Eyll-Aralk 1914), Collected Works, Moscow 1958, vol. XXXVII, s. 205. [3] Karl Marx, .euerbach zerine Tezler, .riedrich Engels, Ludwig .euerbach ve Klasik Alman .elsefesinin Sonu, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 69-72; ve V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 145-152ye baknz.
11
gular, bunlarn tek tek aamalarn ve d ilikilerini grr. rein, Yenan gezmeye gelen ziyaretiler, ilk bir-iki gn kentin sokaklarn, evlerini grr, baz kimselerle tanrlar, ziyaretlere, partilere, toplantlara giderler, eitli konumalar dinler, eitli belgeleri okurlar. Btn bunlar, birtakm olgular, eylerin tek tek aamalar ve bu eyler arasndaki d ilikilerdir. Biz, buna, bilginin alg aamas, yani alglar ve izlenimler aamas diyoruz. Yenandaki eitli eyler, ziyaretilerin duu organlar zerinde etkide bulunur, baz alglamalara neden olur ve bu izlenimler arasndaki genel d ilikiler zerine bir fikirle birlikte, [sayfa 10] zihinlerinde birok izlenimler brakr. te bu, bilginin ilk aamasdr. Bu aamada insan, daha derin kavramlar oluturamaz ya da manta uygun sonulara varamaz. Toplumsal pratik srp gittike, pratiin seyrinde insanda alglar ve izlenimler uyandran eyler, birok kez yinelenir ve insan zihnindeki bilgi srecinde, sonucu kavram kurulmasna varan, ani bir deime, bir srama olur. Bu haliyle kavram, artk, eylerin olgusunu, bunlarn birleimden kopuk aamalarn ya da d ilikilerini deil, bunlarn zlerini, btnlklerini, i ilikilerini kapsar. Kavram ve alg, yalnzca nicelik ynnden deil, nitelik ynnden de birbirinden farkldr. Daha ileri giderek, yarglama ve usavurma yntemlerini kullanarak, manta uygun sonular kartabiliriz. Kralln yksndeki[4] kalarn at, aklna bir sava hilesi gelsin sz, ya da her gn kullandmz, dur, bir dneyim szleri, insann, yarglama ve karsama yapmak iin, kavramlar kafasnn iinde evirip-evirmesinden baka bir ey deildir. Bu, bilginin ikinci aamasdr. Yukarda szn ettiimiz ziyareti gzlemci grubun yeleri, eitli bilgiler topladktan ve dnp tandktan sonra, u yarglara varabilirler: Komnist Partisinin Japonlara kar gtt Ulusal Birlik Cephesi siyaseti, tutarl ve itendir. Bu yarglamay yaptktan sonra, eer ulusal kurtulu iin bir birlik kurulmasn itenlikle istiyorlarsa, bir adm daha atarak u sonuca ularlar: Japonlara kar kurulan bu Ulusal Birlik Cephesi, baarya ulaabilir.. Bir ey zerine insann bilgi edinme srecinde kavram, yarg ve karsama, daha nemli bir aamay, akla-uygun bilgi aamasn oluturur. Bilginin gerek amac, alglama yoluyla dnceye ulama; nesnel eylerin i elikilerini, ya[4]
yk.
14. yzyln sonunda yaam olan Lo Kuan-ungun yazd tannm bir tarihsel
12
salarn, eitli srelerin i ilikilerini yava yava anlayarak mantkl bilgiye varmaktr. [sayfa 11] Mantkl bilgi ile alglarmzla elde edilen bilgi arasndaki fark, algsal bilginin tek tek olaylarla, eylerin d ilikileriyle ilgilenmesine karlk, mantksal bilginin byk bir adm atarak btne varmas, eylerin zn, i ilikilerini kavramas ve bizi evreleyen alemin i elikilerini aklamasdr. Bylece o, evremizdeki alemin gelimesini, btn aamalar arasndaki i ilikileri iinde kavrayabilir. te bu, pratie dayanan ve yzeyden derine doru inen bilginin gelime srecinin diyalektik materyalist teorisi, marksizmin douundan nce hi kimse tarafndan ortaya atlmamtr. lk olarak marksist materyalizm, bilginin gelime sreci sorununu doru olarak zm, bilginin derinlemesi srecini hem materyalist, hem de diyalektik olarak gstermi, algsal bilginin, toplum iindeki insann karmak ve dzenli retme pratii ve snf savam yoluyla mantksal bilgi haline geliini aklamtr. Lenin Maddenin soyutlanmas, bir doa yasasnn, bir deerin vb. soyutlanmas, ksacas btn bilimsel (doru, ciddi, sama olmayan) soyutlamalar, doay, daha derinden, daha doru ve daha tam yanstr.[5] diyor. Marksizmleninizm, bilgi srecinin iki aamasnn ayrdedici niteliklerinin, alt aamada bilginin algsal biimde, st aamada ise mantkl biimde ortaya ktn, ama her iki aamann da bilginin tek bir srecine ait olduunu kabul eder. Algsal ile akla-uygun, nitelike birbirinden farkldr, ama birbirinden ayr deildir. Bunlar, pratiin temelinde birlemilerdir. Denemelerimiz, algladmz eylerin kolayca anlalmadn, yalnzca, anlalan eylerin daha derinden alglanabildiini gstermitir. Alglama, yalnz olgu (phenomen) sorununu zer; z sorununu ancak teori zebilir. Her iki sorunun zmlenmesi de pratikten en ufak bir lde [sayfa 12] ayrlmaz. Bir eyi bilmek isteyen insan, onunla temasa gelmeksizin, onun evresinde yaamakszn, onu uygulamakszn bu ii baaramaz. .eodal toplumda, kapitalist toplum yasalarn nceden bilmeye, kapitalizm henz sahneye kmadan pratii de bulunamayaca iin, olanak yoktu. Marksizm,
[5] Hegelin Mantk Bilimi, Kitap III, Blm 3te, Leninin znel Mantk ya da Tasm retisi notlarndan. Bkz: V. . Lenin, Hegelin Mantk Bilimnin Tasla, Collected Works, Moscow 1958, vol. XXXVII, s. 161.
13
ancak kapitalist toplumun rn olabilirdi. Serbest rekabeti kapitalizm anda Marx, emperyalizm dneminin baz zel yasalarn, nceden, somut olarak bilemezdi; nk kapitalizmin son aamas emperyalizm henz ortaya kmamt ve buna ilikin pratik yoktu. Bu grevi ancak Lenin ve Stalin stlenebildi. Dahi olmalar bir yana, Marxn, Engelsin, Leninin ve Stalinin teorilerini kurabilmelerinin ana nedeni, kendilerinin, ada snf savamlarna ve bilimsel denemelere bizzat katlmalardr. Bu denemeler olmakszn, dehalar ne kadar byk olsa da, baarya ulaamazlard. Bilge kii, kapsndan dar admn atmakszn, gnein altndaki btn olup bitenleri bilir sz, teknolojinin gelimedii eski zamanlarn bo szdr. Geri bu sz gnmzn gelimi teknoloji anda gerekleebilirse de, ilk elden bilgisi olanlar, gene de pratie katlanlardr ve ancak bunlarn pratik ile elde ettii bilgiler, yaz ya da teknolojik aralarla, bilgilere ulaabilir ve bylece bilgeler de gnein altnda olup bitenleri dolayl olarak bilebilirler. Eer insan, belirli bir eyi ya da belirli bir snftan olan eyleri bilmek isterse, gerei, o eyi ya da o eit eyleri deitirmek iin savama girerse, o eyin ya da o eit eylerin olgularyla temasa gelebilir ve, ancak, gerei deitirmek iin katld bu sava srasnda, o eyin ya da o eit eylerin zne varabilir ve onlar anlayabilir. Herkesin fiilen yrd, ama bazlarnn bile bile tahrif ederek, tersini iddia ettikleri bilgi yolu budur. Dnyann en gln insanlar, kulaktan dolma baz ham bilgilerle kendisini allme-i cihan sanan, okbilmilerdir. Bu, bu [sayfa 13] insanlarn boylarnn lsn pek iyi bilmediklerini gsterir. Bilgi sorunu bilimsel bir sorundur, bu konuda ne itensizlie, ne de bbrlenmeye yer vardr. Asl gerekli olan, tersine, itenlik ve alakgnlllktr. Bilgi edinmek isteyen, dnyay, yani gerei deitirme pratiine bizzat katlmaldr. Armudun tadn bilmek isteyen, armudu yiyerek, deitirmek zorundadr. Atomun yapsn ve zelliklerini bilmek isteyenin, atomun durumunu deitirmek iin, fizik ve kimya deneyleri yapmas gerekir. Devrimin teorisini, yntemlerini bilmek isteyen, devrime katlmak zorundadr. Btn gerek bilgi, dorudan denemelerden doar. Ama insan, her eyi dorudan doruya deneyemez. Gerekten de, bilgilerimizin ounu, dolayl denemelerden elde ederiz. Eski alar ya da yabanc lkeler zerine olan bilgiler gibi. O ada yaayanlara ya da yabanclara, bu bilgi, dorudan doruya temastan gelmitir.
14
Eer bunlarn dorudan doruya denemeleri, Leninin syledii bilimsel soyutlama koullarna uygunsa ve nesnel eyleri bilimsel olarak yanstyorsa, bunlara gvenilebilir, yoksa gvenilemez. Demek ki, insan bilgisi, dorudan doruya ve dolayl denemelerden oluuyor. Ve benim iin dolayl olan, bakalar iin dolaysz deneme olabiliyor. Sonu olarak, bilgiyi btn ile ele alrsak, ne eit bilgi olursa olsun, dorudan denemeden ayrlamaz. Btn bilginin kayna, kendisini evreleyen nesnel dnyay, insann, duyu organlar ile alglamasnda yatar. Bu gibi alglar yadsyan insan, dorudan doruya denemeyi, gerei deitirmeye katlmay yadsmaktadr, ve o insan, materyalist deildir. te bu nedenle, okbilmi atasz, kaplan inine girmeden, kaplan yavrusu tutulmaz der. Bu sz, insann pratii iin olduu kadar, bilgi teorisi iin de dorudur. Pratikten ayr bilgi olamaz. Gerei deitirme pratiinden doan diyalektik materyalist bilgi srecini ve bilginin yava yava derinlemesi [sayfa 14] srecini aydnlatmak iin, birka somut rnek verebiliriz. Kapitalist toplum zerine, kendi pratiinin ilk dneminde makineleri paralama ve ani kavgalar dneminde bilgi edinen proleterler, henz alglama aamasnda idiler ve yalnzca kapitalizmin eitli olgularn, ayr ayr ynlerini ve d ilikilerini bilebiliyorlard. Bu srada proletarya, kendiliinde bir snf idi. Bu snf, pratiinin ikinci dnemine bilinli, rgtl, ekonomik ve siyasal savam dnemine ulanca, uzun sreli savamlarda kazand denemelere ve pratie dayanarak, Marx ve Engelsin bu denemeleri bilimsel ynteme gre derleyip toparlamalar, zetlemeleri olan marksist teori iinde eitilmeleri yoluyla, kapitalist toplumun asln, toplum snflar arasndaki smr ilikilerini ve kendi tarihsel grevini anlamaya balad ve bylece kendisi iin bir snf haline geldi. in halknn emperyalizm zerine olan bilgisi iin de ayn eyleri syleyebiliriz. lk aama, Taiping hareketi,[6] Yi Ho Tuan ha[6] Taiping Hareketi, 19. yzyln ortasnda ing hanedannn feodal ynetimine ve halk ezmesine kar giriilen devrimci bir kyl savadr. Ocak 1851de birka halk lideri biraraya gelerek, Kvangsi eyaletinin bir kynde isyan bayran atlar ve Taiping hkmdarlnn kurulduunu iln ettiler. Kuzeye doru harekete geen kyl ordusu, 1852de, Hunan ve Hupehi ele geirdi ve yryne devam ederek 1853te Nankini igal etti. Ne var ki, Taiping ordusu, igal ettii blgelerde, kararl bir ynetim kurmay
15
reketi[7] gibi, yabanclara kar, iyiyi ktden ayrdetmeksizin giriilmi hareketlerde grlen, algsal bilgi aamasdr. Ancak ikinci dneminde, in halk akla-uygun bilgiye ulat. Bu aamaya, in halk, emperyalizmin i ve di elikilerini grd, in deki geni halk kitlelerini [sayfa 15] emperyalizm ve onunla elele veren kompradorlar ve feodal snflar tarafndan nasl ezildiini ve smrldn anlad anda ulat. Bu bilgi aamas, aa yukar 4 Mays 1919 hareketi[8] srasnda balar. imdi bir de savaa gzatalm. Sava, sava zerine denemesi az olanlar ynetirse, ilk aamada, (bizim son on yldr verdiimiz Tarmsal Devrim Sava gibi) zel bir savan ynetimi iin gerekli yasalar anlamayacaklardr. lk aamada epeyce bir sava denemesinden geecekler ve birok yenilgilere urayacaklardr. Ama bu gibi grg ve deneyimlerden (kazanlan savalardan ve zellikle yitirilen savalardan elde ettikleri grg ve deneyimlerden) sonra btn savan gizli dm noktalarn, o zel savan yasalarn, strateji ve taktiini anlayabilecekler ve bunun sonucu olarak, bir sava gvenle ynetebileceklerdir. Byle bir anda yeterli deneyimi olmayan biri komutay alrsa, birok yenilgiye uramadan (deneyim kazanmadan) savan doru yasalarn anlayamayacaktr. Bu grevi kabul etmeye cesareti olmayan bir yoldan kendime gvenemiyorum dediini sk sk duyarz. Niin gveni yokihmal ediyordu. Nankini bakent yapan kyl ordusu liderleri, ayrca birok siyasal ve askeri yanlglara dtler ve bu yzden de, ngiliz, Amerikan ve .ransiz igal kuvvetleri ile ibirlii yapan ing hkmetinin saldrsna dayanamayarak, 1864te yenildiler. [7] Yi Ho Tuan hareketi, 1900 ylnda, Kuzey inde meydana gelen anti-emperyalist silahl bir savamdr. Byk kyl kitleleri ile zanaatlar ve halk bu harekete katld. Baz tarikatlar biraraya gelerek geni bir gizli rgt kurdular ve sekiz emperyalist devletin (Amerika, ngiltere, Japonya, Almanya, Rusya, .ransa, talya ve Avusturya) kuvvetlerine kar kahramanca bir savam verdiler. Hareket, biraraya gelen emperyalist glerin Tiensin ve Nankini igal etmelerinden sonra grlmemi bir vahet ve krmla bastrld. [8] 4 Mays 1919 hareketi, emperyalizme ve feodalizme kar giriilmi devrimci bir harekettir. Birinci Dnya Savann galip devletleri, .ransa, ngiltere, Amerika, Japonya, talya ve teki emperyalist lkeler, ganimeti paylamak iin Pariste toplandlar ve bu arada antung eyaletini, Japonlara peke ektiler. Buna kar ilk tepki Pekindeki rencilerden geldi ve 4 Maysta byk yryler ve gsteriler dzenlediler. Savata keselerini doldurmu olan kuzeydeki in askeri hkmeti, hareketi bastrmak iin 30dan fazla renciyi tutuklad. Buna karlk Pekinli renciler boykota gittiler ve bu boykot baka kentlerdeki rencilere de yayld. 3 Haziranda, hkmet, bu sefer binlerce renciyi tutuklad ise de bu, lkedeki fkeyi bsbtn kamlad. anghay iileri grev yaptlar ve birok kentlerde dkkanlar kapand. Bylece bir aydn hareketi olarak balayan ayaklanma, proletaryay, kk-burjuvaziyi ve burjuvaziyi iine alan geni bir hareket halini ald.
16
tur? nk iin nitelii ve koullar zerine sistemli bir anlay yoktur; ya da, bu eit ile temas ya pek az olmutur, ya hi olmamtr. Yani o ii yneten yasalar bilmemektedir. in nitelii ve koullarn inceden inceye [sayfa 16] tahlil edince, kendisine daha fazla gvenecek ve grevi gnll olarak alacaktr. Bu ii bir zaman yaptktan sonra da baz deneyimler kazanacak, ve hele bir de olaylara geni bir grle bakar, sonular znel, tek yanl ve stnkr grmezse, iini nasl yrtmesi gerektii konusunda sonular kartacak, kendine gveni salamlaacaktr. Buna karlk, sorunlara, znel, tek yanl, stnkr bakanlar tkezleyecekler, sras gelince de koullar incelemeden, her eyi btn ile (tarihini ve o gnk durumunu btn ile) gznne almadan, eylerin z ile (nitelikleri, bir ey ile teki arasndaki i ilikileri ile) temasa gelmeden, kendini beenmi bir tavrla emirler, buyruklar vereceklerdir. Yani, bilgi srecinin ilk adm, d dnyann eyleri ile temasa gelmektir ve bu, alglama aamasdr. kinci adm, yeniden dzenleme ya da kurma (ina) yaparak alg verilerinin sentezine ulamaktr. Bu ise, kavram kurma, yarglama ve karsama aamasdr. Alglarla elde edilen veriler zenginse (blk-prk deilse) ve gerekle uygunluk halindeyse (hayali deilse), ancak o zaman bu gibi verilere dayanarak geerli kavramlar ve teoriler kurabiliriz. Burada, iki nemli nokta belirtilmelidir. lki, daha nce sylediimiz, ama burada yinelenmesinde yarar bulunan, akla-uygun bilginin algsal bilgiye ball noktasdr. Akla-uygun bilginin, algsal bilgiden karlmasna gerek olmadn syleyen kimse, idealisttir. .elsefe tarihinde yalnzca akln geerliini kabul edip deneyimin geerliini kabul etmeyen aklc bir okul vardr. Yalnzca akl gvenilir diye kabul edip algsal deneyimleri gvenilir saymayan bu okulun yanlgs, her eyi tepe-taklak etmesidir. Akla-uygun olan eye, kayna algda olduu iin gvenilir; yoksa o, kayna olmayan suya, kksz aaca benzerdi ve, znel, iten geldii gibi ve gvenilemez olurdu. Bilgi srecindeki sraya gelince, deneyim nce gelir. Bilgi srecinde toplumsal pratiin nemi zerinde [sayfa 17] durmamzn nedeni, yalnz toplumsal pratiin insan bilgisini ykseltebilmesinden ve, onu evreleyen nesnel dnyadan algsal deneyimleri kazanabilmesindendir. Gzlerini kapayan, kulaklarn tkayan ve kendisini nesnel dnyadan btn ile ayran insann, szkonusu edilecek bir bilgisi olamaz. Bilgi deneyim ile balar. te bilgi teori-
17
sinin materyalizmi budur. kinci nokta, bilginin derinletirilmesi, bilginin algsal aamasnn akla-uygun aamaya kadar gelitirilmesidir. Bu da bilgi teorisinin diyalektiidir.[9] Bilginin alg alt basamanda durabileceini, yalnz algsal bilginin gvenilir olup akla-uygun bilginin olmadn sylemek, tarihte ampiristlerin dtkleri yanlgy yinelemek olur. Bu teori, alglarla elde edilen bilgilerin, nesnel dnyann baz gerek eylerini yanstmakla birlikte (ben, burada, denemeyi, yalnzca i gzleme dayandran idealist ampiristlerden szetmiyorum) bunlarn blk-prk ve stnkr olduklarn, eylerin zn tam temsil etmeyip, eksik olarak yansttklarn anlayamad iin yanltr. Bir eyi btn iinde tam olarak yanstmak, zn ve i yasalarn gstermek iin, dnce yoluyla, bol alg verilerini yeniden biimlendirme ve kurma ilemine tabi tutarak, kabalar, yanllar bir yana ayrp, inceleri, dorular seerek, bir noktadan tekine adm adm ilerleyerek, dtan ie doru yryerek, bir kavramlar ve teoriler sistemi kurmak, algsal bilgiden akla-uygun bilgiye atlamak gereklidir. Bylece kurulan bilgi daha bo ve gvensiz deildir; tersine bilgi srecinde pratie dayanarak bilimsel olarak kurulan her ey Leninin dedii gibi, nesnel gereklii daha derinden, daha doru, daha tam yanstr. Buna karlk, baya pratik kimseler [sayfa 18] deneyime deer verir, ama teoriyi horgrrler, ve bu yzden, onlarn, tam bir nesnel sre stne kapsaml bir grleri olamaz; aydnlk bir ynleri, geni perspektifleri yoktur, ve onlar, rasgele baarlar ve ksa grleri ile kendilerini beenmilerdir. Bu gibiler, devrimi ynetmeye kalknca, hemen bir kmaza sokarlar. Diyalektik materyalist bilgi teorisine gre, akla-uygun bilgi, algsal bilgiye dayanr ve algsal bilgi, akla-uygun bilgi olacak biimde gelitirilebilir diyalektik materyalist bilgi teorisi budur. .elsefede, aklclk olsun, ampirizm olsun, bilginin tarihsel ya da diyalektik niteliini anlamamaktadr. Her iki okul da, dorunun bir yann iermekle birlikte (ben, burada, idealist deil, materyalist aklcla ve ampiristlie iaret ediyorum) bilgi teorisinde, her ikisi de, btn olarak yanltr. Bilginin, algsaldan akla-uyguna doru diyalektik
[9] Hegelin Mantk Bilimi, Kitap III, Blm 3te, dea zerine notlarnda, Lenin, Anlamak iin, ampirik olarak anlamaya girimek, incelemek ve ampirizmden evrensele ulamak gereklidir. diyor. Bkz: V. . Lenin, Hegelin Mantk Biliminin Tasla, Collected Works, Moscow 1953, vol XXXIII, s. 197.
18
materyalist hareketi, tek bir eyi ya da tek bir ii bilmek gibi kk bir bilgi sreci iin olduu kadar, btn bir toplumu ya da devrimi bilmek gibi byk bir bilgi sreci iin de geerlidir. Ne var ki, bilginin hareketi burada bitmez. Bilginin diyalektik materyalist hareketinin akla-uygun bilgide durduunu sylemek, bilgi sorununun yarsn kavramak demektir. stelik marksist felsefe ynnden bu yorum, pek de nemli deildir. Marksist felsefe iin asl nemli olan, nesnel dnyann yasalarnn anlalmas ve bylece dnyay aklayabilecek gcn kazanlmas deil, nesnel yasalar zerine elde edilen bilgileri uygulayarak dnyay fiilen deitirmektir. Marksist gr asndan teori nemlidir, ve bu nem, Leninin u szlerinde tam olarak grlr: Devrimci teori olmadan, devrimci hareket olamaz.[10] Ama marksizm, teorinin nemini, tamamen ve yalnzca, eyleme klavuzluk edecei iin belirtir. Elimizdeki doru bir teori [sayfa 19] zerine yalnzca gevezelik eder, evirir evirir, oyuncak gibi oynar, pratie koymazsak, bu teori, ne kadar iyi olursa olsun, nemsizdir. Bilgi, pratik ile balar. Pratik yoluyla teori dzeyine ular ve ardndan gene pratie dnmek zorundadr. Bilginin etkin grevi, yalnz algsal bilgiden akla-uygun bilgiye sramasnda grlmez, ayn zamanda ve bu, daha nemlidir akla-uygun bilgiden devrimci pratie sramasnda grlr. Dnyann yasalarn kavramamza yarayan bilginin yn, dnyann deitirilmesi pratiine doru evrilmeli, yani o, tekrar, retime, snf savamna, devrimci ulusal savaa ve, elbette bunlarn yansra, bilimsel deneyimlere uygulanmaldr. Teoriyi snama ve gelitirme sreci btn bilgi srecinin devam budur. Teorinin nesnel geree uygunluu sorunu, daha nce belirtildii gibi, bilginin algsaldan akla-uyguna doru hareketi iinde tamamen zlemedii gibi, bu yolla da bsbtn zlemez. Bunu tam olarak zmenin tek yolu, akla-uygun bilgiyi toplum iinde pratie yeniden yneltmek, teoriyi pratie koymak ve beklenen sonucu verip vermediini grmektir. Birok doabilim teorisi, bunlar ortaya atan bilim adamlarnn szlerine dayanlarak deil, daha sonraki bilimsel uygulamalarda doruluklar ortaya kt iin kabul edilmitir. Ayn biimde, marksizm-leninizm, yalnzca, Marx, Engels, Lenin ve Stalin onu bilimsel olarak formle ederken doru diye kabul ettikleri iin deil,
[10]
V. . Lenin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlari, Ankara 1977, s. 34.
19
daha sonraki devrimci snf savam ve devrimci ulusal savamlardaki pratik uygulamalarla sistemin doruluu kesinletii iin de dorudur. Diyalektik materyalizm, pratikte, hi kimse kendisini ondan kurtaramayaca iin, evrensel olarak dorudur. nsan bilgisinin tarihi, birok teorilerin doruluunun tam olmadn, bu eksikliin pratiin denemesine tabi tutularak giderildiini anlatmaktadr. Birok teorinin yanll, pratiin verdii sonu ile ortaya karlmtr. te bu nedenle, pratie, gerein lt denilmitir ve yaamn ve [sayfa 20] pratiin gr as, bilgi teorisinin ilk ve temel gr dr[11] sz bir gerein ifadesidir. Stalin bunu ok gzel belirtmitir: Kukusuz ki, teori, devrimci pratie balanmadka amasz kalr; tpk yolu devrimci teori ile aydnlatlmayan pratiin, karanlkta, elyordamyla yrmesi gibi.[12] Bu noktaya geldiimiz zaman, bilginin hareketi tamamlanm olur mu? Yantmz hem evet, hem hayrdr. Toplum iinde yaayan bir kimse, gelimesinin belirli bir dnemindeki belirli bir nesnel sreci deitirmek isterse (bu, doal ya da toplumsal bir sre olabilir), kafasndaki nesnel sreler zerinde durup dnerek, kendi znel faaliyetlerini harekete geirerek, bilgisini algsaldan akla-uyguna doru gelitirir ve hepsi de o nesnel oluumun yasalarna btnyle uygun den fikirler, teoriler, planlar ya da programlar ortaya karr. Bunun ardndan, bu fikirleri, teorileri, planlar ya da programlar o ayn nesnel srete pratie koyar ve eer nceden bekledii sonu gerekleirse, yani tasar halindeki fikirleri, teorileri, planlar ya da programlar eylem haline, i haline getirebilmise, kendi bilgi sreci, bu somut sre bakmndan, tam saylabilir. rnein, bir mhendislik plannn gerekletirilmesi, bilimsel bir varsaymn dorulanmas, alet ya da eya retimi, bir rnn devirilmesi gibi doay deitirme srecinde; ya da bir grevin baarya ulamas, bir savan kazanlmas, bir eitim plannn yrtlmesi gibi toplumu deitirme srecinde, btn bunlar, nceden dnlen amalarn gerekletirilmesi demektir. Ama genel olarak sylemek gerekirse, doay olsun, toplumu olsun, deitirme pratiinde, ilk fikirler, teoriler, planlar ya da programlar, deiiklie uramakszn pek az gerekletirilirler. Bunun nedeni, gerei deitirme
[11] [12]
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 151. J. Stalin, Leninizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1978, s. 25.
20
iine girien insann, ou [sayfa 21] zaman saysz eksiklikler ve snrlamalar ile karlamasdr. nsan yalnzca, bilimsel ve teknolojik koullarn yaratt snrlamalarla deil, bir de, nesnel srecin her yannn ve znn tamamen bilinememi olmas nedeniyle, nesnel oluumun kendisinin gelime ve anlalma derecesinin de ortaya kard snrlamalarla karlar. Bu gibi durumlarda fikirler, teoriler, planlar ya da programlar, uygulama srasnda ortaya kan umulmadk koullar yznden ksmen, hatta bazan tamamen deitirilir. yle zamanlar olur ki, ilk fikirler, teoriler, planlar ya da programlar geree ksmen veya tamamen uymaz ya da ksmen veya tamamen yanltr. ou durumda yanl bilgi dzeltilinceye, nesnel srecin yasalarna uygun dnceye kadar, yani bylece znel eyler nesnel eylere dntrlnceye ve pratikten beklenen sonular alnncaya kadar, baarszlklarn yinelenmesi gerekir. Ama gene de, bu noktada, belirli bir gelime aamasndaki belirli bir nesnel sre, hakkndaki insan bilgisi tamamlanm kabul edilir. Bununla birlikte, srecin ilerlemesi ynnden, insan bilgisinin hareketi tamamlanmamtr. Doada olsun, toplumda olsun, her sre, kendi i elikileri ve savamlar yoluyla ilerler ve geliir. insan bilgisinin hareketi de, ayn biimde, ilerlemek ve gelimek durumundadr. Toplumsal bir harekette gerek bir devrimci lider, yalnzca, grdmz gibi, hatal bulduu fikirleri, teorileri, plnlar ya da programlar dzeltmekle kalmaz; bir nesnel srecin, bir aamadan tekine ilerlediini farkeder etmez, hem kendi fikirlerini, hem devrimci yoldalarnn fikirlerini buna gre gelitirir ve dzeltir; yani deien yeni durumlara uygun, yeni devrimci grevler ve alma programlar nerir. Bir devrim dneminde durum hzla deiir, eer devrimcilerin bilgileri ayn hzla deimezse, bu liderler, devrimi zafere ulatramaz. Gene de fikirlerin gerein gerisinde kald sk sk [sayfa 22] grlr. Bunun nedeni, insan bilgisinin pek ok toplumsal koullarda snrl olmasdr. Deien nesnel durumlara uygun olarak fikirleri gelimeyen, ve bu yzden kendilerini sa oportnizme kaptran sekter devrimcilere kar kmaktayz. Bunlar, elikilerin savamnn, nesnel srecin nceden ileri gittiini; bilgilerinin eski aamada kaldn farketmemektedirler. Bu, btn sekterlerin zelliidir. Bunlar, toplumsal pratikten kopmu fikirleriyle, topluma yn vermeye hizmet edemezler, ancak toplumun hzla gelitiinden yaknr
21
ve onu geri ekmeye ya da ters yne gtrmeye alrlar. Biz, ayn zamanda, lafebesi sola da karyz. Bunlarn fikirleri, nesnel srecin belli bir gelime aamasnn nndedir. Bunlarn bazlar, kurduklar dlere gerek diye bakarlar. Dierleri ise, ancak gelecekte gerekletirilebilecek bir fikri, hemen gerekletirme abasna derek, o anda ounluun katld pratikten, o gnn gereklerinden ayr derler ve servenci eylemleriyle aa karlar. dealizm ve mekanik materyalizm, oportnizm ve servencilik, hepsi de, znel ile nesnel arasndaki kopuklukla ve bilginin pratikten ayrlmasyla ayrdedilir. Dorunun lt olarak bilimsel toplumsal pratik zerinde nemle duran marksist bilgi teorisi, bu yanl ideolojilere tamamen kardr. Marksistler, evrenin mutlak ve genel gelime srecinde her tikel srecin gelimesini bantl olarak kabul eder. Byle olunca, mutlak dorunun byk aknda, gelimenin her aamasndaki tikel bir sre zerine olan insan bilgisi, yalnzca bantl (greli) olarak dorudur. Saysz bantl dorularn toplam mutlak dorudur.[13] Bir nesnel srecin gelimesi, elikiler ve atmalarla doludur. nsan bilgisinin hareketinin gelimesi de yledir. Nesnel dnyann btn diyalektik hareketleri eninde sonunda, insan bilgisinde [sayfa 23] yansyacaktr. Toplumsal pratikte meydana gelme, gelime ve yokolup gitme sonsuz olduuna gre, insan bilgisinde de meydana gelme, gelime ve yokolup gitme sonsuzdur. Belli fikirler, teoriler, planlar ya da programlara dayanarak, nesnel gerei deitirmeye ynelmi pratik, her sefer daha fazla gelitiine gre, insann nesnel gerek zerine olan bilgisi de her sefer daha fazla derinleecektir. Ne nesnel dnyadaki deime sreci sona erer, ne de insann pratik yoluyla kazand doru bilgi. Marksizm-leninizm hi bir zaman, btn dorular zerine olan bilgiyi zet halinde vermemitir. O, yalnzca, pratik yoluyla doru bilgiye kan yollar amtr. Vardmz sonu, znel ve nesnelin, teori ve pratiin, bilme ve yapmann somut tarihsel birliidir ve biz, sa ya da sol olsun, somut tarihten ayrlan btn yanl ideolojilere karyz. Bugnk aamaya ulam toplumda doru bir anlaya ulama ve dnyay deitirme sorumluluu, tarihsel bir gerek olarak,
[13]
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 139-145.
22
proletaryann ve onun partisinin omuzlarna yklenmitir. Bilimsel bilgiye dayanarak bu dnyay deitirme sreci, dnyada ve inde tarihsel bir dneme erimitir. nsanlk tarihi byle bir dneme daha nce hi tank olmamtr. Dnyada ve inde karanlklar tamamen datlm ve dnyann grmedii bir aydnlk domutur. Proletaryann ve devrimci halkn dnyay deitirme savam, u grevlerin yerine getirilmesinden ibarettir: nesnel dnyay ve ayn zamanda kendi znel dnyalarn deitirmek; hem bilgi yetilerini , hem nesnel ve znel dnyalar arasndaki ilikileri deitirmek. Byle bir deitirme ii, yeryznn bir ksmnda, Sovyetler Birliinde bugn yaplm bulunmaktadr. Orada, halk, bu deitirme srecini ilerletmektedir in halk ile dnyann geri kalan ksm, byle bir sreten ya gemektedirler ya da yaknda geeceklerdir. Ve deitirilecek olan nesnel dnya, deiikliin btn dmanlarn da iermektedir. Gnll, bilinli olarak [sayfa 24] bu ileme katlma aamasna ulamadan nce, bunlarn, bir zorlama aamasndan gemeleri gerekmektedir. Btn insanlk, kendisini bilinli ve gnll olarak yeni bir kalba dkt ve dnyay deitirdii an, Dnya Komnizmi ana ulalacaktr. Pratik yoluyla doruyu bulmak ve pratik yoluyla doruyu tantlamak ve gelitirmek. Algsal bilgiden balayarak, onu fiilen aklauygun bilgi haline getirmek ve sonra akla-uygun bilgiden balayarak znel ve nesnel dnyay yeni bir kalba dkmek iin devrimci pratie gemek, pratik, bilgi, daha fazla pratik, daha fazla bilgi ve bu rnein sonsuza kadar yinelenmesi ve her devirde pratik ve bilginin kapsamn daha yksek bir dzeye ulatrmak. Diyalektik materyalist bilgi teorisi ve, bilmenin ve yapmann diyalektik materyalist birlii teorisi, ite budur. [sayfa 25]
23
ELK ZERNE[14]
Austos 1937
eyler iindeki elikinin yasas, yani kartlarn birlii yasas, materyalist diyalektiin temel yasasdr. Lenin: Doru anlamda diyalektik, eyann zndeki elikilerin incelenmesidir. diyor.[15] Lenin bu yasadan, sk sk, diyalektiin asl diye szeder ve buna, diyalektiin z de [sayfa 26] der.[16] Bu nedenle, bu yasay incelerken
[14] Bu felsefi deneme, o srada partide mevcut olan ciddi dogmac hatalar ile savamak amacyla, Pratik zerine balkl paray tamamlamak iin yazlmtr. lk kez, Yenandaki Anti-Japon Askeri ve Siyasal Kolejinde konferans olarak verilmi, Seme Yaptlarna alnrken yazar tarafndan gzden geirilmitir. [15] Hegelin .elsefevTarihi zerine Dersler, Cilt Ide, Leninin Elea Okulu zerine notlarndan. Bkz: V. . Lenin, Hegelin .elsefe Tarihi zerine Derslerinin Tasla (1915), Collected Works, Moscow 1958, Vol. XXXVIII, s. 249. [16] V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerinede (1915) diyor ki: Tek bir btnn paralanmas ve onun elikili paralarnn kavranmas (bkz: Lassallen Heraklitos zerine yazd kitabn Kavrama zerine, Ill. kesimin balangcnda Heraklitos konusunda Philodan alnt) diyalektiin zdr (temellerinden biri, bata gelen deilse, bata gelen zelliklerinden ya da niteliklerinden biridir), Marx-Engels-Marksizm, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 335.
24
epeyce yaygn konulara, felsefenin birok sorununa deinmeden edemeyeceiz. Btn bu sorunlar aydnla kavuturabilirsek, materyalist diyalektik zerinde temel bir anlaya ulaabileceiz. Bu sorunlar unlardr: iki dnya gr; elikinin evrensellii, elikinin zgll; ba eliki ve elikinin ana yn; bir elikinin ynlerinin zdelii ve savam, elikide uzlamaz kartln rol. Ayrca Hegelin Mantk Biliminin Taslanda Lenin yle diyor: Ksacas diyalektik, kartlarn birliinin retisi olarak tanmlanabilir. Bir diyalektiin zn anlatrsa da, bunun aklanmas ve gelitirilmesi gereklidir. (Ayn yapt, s. 215.) Yakn yllarda, Sovyet felsefe evrelerinde, Deborin okulunun[17] idealizmine yneltilen eletiriler, aramzda byk ilgi uyandrmtr. Deborinin idealizminin in Komnist Partisi zerinde ok kt etkileri olmutur ve uras itiraf edilmelidir ki, bizdeki dogmac fikirlerin bu okulun dnce tarz ile baz ilgileri vardr. Bu felsefi incelememizin balca amac, dogmac dnce biimlerinin temizlenmesi olmaldr.
I. K DNYA GR
nsan bilgisinin tarihinde, evrenin gelime yasalar ile ilgili olarak, daima iki gr bulunmutur: l metafizik gr; 2 diyalektik gr. Bu iki gr birbirine tamamen kart, iki dnya grdr. Lenin syle der: Gelimenin (evrimin) iki temel (ya da iki olas? ya da tarihsel olarak [sayfa 27] gzlemlenebilen iki?) kavram unlardr: azal ve art olarak, yineleni olarak gelime ve kartlarn birlii olarak gelime (bir birliin karlkl olarak birbirlerini dtalayan kartlara blnmesi ve onlarn karlkl ilikileri).[18] te Lenin, burada, bu iki dnya grne iaret ediyordu. inde olsun, Avrupada olsun, tarihin uzun bir dneminde,
[17] Sovyet filozofu Deborin (1881-1963), Sovyet Bilim Akademisi yesiydi. 1930da, Sovyetler Birliinde, felsefe evreleri, Deborin okulunu eletirmeye baladlar ve teoriyi pratikten, felsefeyi siyasetten ayrmakla yanldn, felsefesinin idealist nitelikte olduunu gsterdiler. [18] V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Marx-Engels-Marksizm, s. 336; Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 413-414.
25
metafizik, idealist dnya grnn bir ksmn oluturmu ve insan dncesinde egemen bir yer igal etmitir. Avrupada burjuvazinin ilk zamanlarnda materyalizm bile metafizikti. Marksist materyalist dnya gr, birok Avrupa lkelerinde toplumsal ekonominin yksek derecede gelimi kapitalizm aamasna girmesi, retici glerin, snf savamlarnn ve bilimlerin, tarihte grlmemi bir dzeye ykselmesi ve sanayi proletaryasnn tarihsel geliimde en byk g halini almas ile ortaya kmtr. Burjuvazi arasnda, apak bir gerici (reaksiyoner) idealizmin yansra, materyalist diyalektie kart olarak bir de kaba bir evrimcilik ortaya kmtr. Bu metafizik ya da kaba evrimci dnya gr, dnyaya, tecrit edilmi, durgun ve tek yanl bir bakt. Dnyadaki her eyi, dnyadaki btn trleri, birbirinden daima ayrym ve hi deimezmi gibi gryordu. Deime, ancak nicelikte bir artma, eksilme ya da yer deitirme olabilir. stelik bu gibi artmalar, azalmalar ya da yer deitirmeler, eylerin iinde deil dndadr, yani d glerin etkisiyle olur. Metafizikilere gre, evrendeki her ey, bunlarn zellikleri, olularndan beri, deimeden ylece kalmtr. Sonraki her deime, dpedz nicelikte bir artma ya da azalmadr. Bunlara gre, bir ey, ancak ayn ey olarak kendini yineler durur, ve farkl hi bir eye dnmez. Bunlarn gznde kapitalist smr, kapitalist rekabet, kapitalist toplumdaki bireyci ideoloji... eskinin kleci toplumunda ve hatta ilkel toplumunda her [sayfa 28] zaman bulunmutur ve hi deimeden, gelecekte de her zaman bulunacaktr. Bunlar, toplumsal geliimin nedenlerini, corafya, iklim gibi toplumun dndaki koullara balamaktadrlar. Gelimenin nedeni olarak, eylerin dnda gler aryorlar, ve materyalist diyalektiin, eylerin gelimesinin nedeninin kendi iindeki elikiler olduunu ne sren teorisini reddediyorlard. Byle olunca da, eylerin nitelik bakmndan okluunu ve bir niteliin dierine nasl olup da dntn aklayamyorlard. Avrupada bu dnce biimi, 17. ve 18. yzyllarda mekanik materyalizm olarak, 19. yzyln sonu ile 20. yzyln banda kaba evrimcilik olarak srd gitti. inde, cennet deimez, yolu da deimez[19] szleriyle zetlenebilecek
[19] Han hanedan (M 208-MS 220) devrinde Konfiys okulunun tannm yandalarndan Tung ung-unun (M 179-104) imparator Vuya sunduu muhtralardan birindeki sz.
26
metafizik dnce, uzun sre, kokumu feodal ynetici snflar tarafndan desteklendi. Son yzylda Avrupadan ithal edilen mekanik materyalizm ile kaba evrimcilik, burjuvazi tarafndan desteklendi. Materyalist diyalektik dnya gr, metafizik dnya grnn tersine, bir eyin geliimini anlamak iin, onun iten ve br eylerle ilikileri iinde incelenmesi gerektiini savunur. Bir baka deyile, eylerin geliimi ve kendi i ve zorunlu hareketi, bir eyin kendi hareketi iinde ve evresindekilerle birlikte, birbirine bal olarak ve birbirleri zerinde yaptklar etkide grlmelidir. eylerin geliiminin ana nedeni, dta deil, ite, yani eylerin i elikilerindedir. eylerin hareketleri ve geliimleri, ilerinde bu gibi elikilerin varl nedeniyle olur. Bir eyin iindeki bu eliki, gelimenin ilk nedeni olup, bir eyin teki eylerle ilikileri bunlarn i balar ve birbirleri zerine etkileri ikinci derecede bir nedendir. Bylece, materyalist diyalektik, metafizik mekanik materyalizm ve kaba evrimcilik [sayfa 29] tarafndan ne srlen teorilerle, d nedenler ya da d etkenler teorisiyle zorlu bir savama giriir. uras aktr ki, tamamen d nedenler, eylerin yalnz mekanik hareketine yolaabilir, yani onlarn byklk ve miktarn deitirir, ama eylerin nitelik bakmndan binlerce eit srecini ve birbirlerine dnmn aklayamaz. Gerekten de, bir d g tarafndan meydana getirilen mekanik bir hareket bile, eylerin i elikileri yoluyla meydana gelir. Bitkilerin, hayvanlarn bymeleri, nicelik bakmndan gelimeleri bile, i elikileri nedeniyle olur. Ayn ekilde, toplumsal gelime, balca, d nedenlerin deil, i nedenlerin sonucudur. Birok lkeler, ayn corafya ve iklim koullar altnda olduklar halde, gelimeleri birbirinden ok farkldr. Corafyasnda, ikliminde hi bir deime olmad halde, ayn lkede byk toplumsal deimeler olabilir. Her iki lkenin de corafyasnda, ikliminde herhangi bir deime olmad halde, emperyalist Rusya, sosyalist Sovyetler Birlii; feodal ve tecrit edilmi Japonya, emperyalist Japonya haline gelmitir. Uzun sre feodalizmin hkm srd in, son yzyl iinde byk deimeler geirmi ve imdi bamsz ve zgr yeni bir in olma yolunu tutmutur. Oysa inin ne corafyasnda, ne de ikliminde bir deime olmamtr. Dnyann corafyasnda, ikliminde btnyle baz deimeler olmakla birlikte, toplumdaki deimelerle karlatrlnca, bunlar pek az nemlidir. Doal
27
koullardaki deimeler, kendisini, binlerce, milyonlarca ylda gsterdii halde, toplumdaki deimeler bin ylda, yz ylda, on ylda, hatta birka ylda, ya da ayda (devrim zamanlarnda olduu gibi) meydana gelir. Materyalist diyalektik gre gre, doadaki balca deimeler, doadaki i elikilerin gelimesiyle olur. Toplumdaki balca deimeler de, toplumdaki i elikilerin, yani retici glerle retim ilikileri arasndaki elikilerin, snflar arasndaki elikilerin, yeni ile eski arasndaki elikilerin gelimesiyle olur. [sayfa 30] Bu elikilerin gelimesi, toplumu ileri iter ve eski toplumun yerine, yeni toplumun gemesi sreci balar. Materyalist diyalektik, d nedenleri hi hesaba katmaz m? Elbette katar. Materyalist diyalektik, d nedenleri deimenin koulu, i nedenleri ise deimenin temeli olarak grr. D nedenler, i nedenlerin aracl ile etkili hale gelir. Uygun bir scaklkta yumurta civcive dnr. Ama bir ta civciv yapabilecek bir scaklk yoktur, nk bu iki ey, aslnda farkldr. eitli lkelerin halklar arasnda srekli bir karlkl-etki vardr. Kapitalizm, zellikle emperyalizm ve proleter devrimi dneminde, eitli lkeler arasndaki siyasal, ekonomik ve kltrel etki ve karlkl uyarma pek byk olmutur. Ekim Sosyalist Devrimi, yalnz Rus tarihinde deil, dnya tarihinde de yeni bir devir am, dnyann btn lkelerindeki i deiiklikleri etkilemi, benzer ama daha derin bir biimde de indeki i deimeler zerinde etkili olmutur. Bu gibi deiiklikler, gene de, inde de teki lkelerde de bir i gereklilikten domutur. ki ordu savaa tutuurlar; birisi kazanr, teki yitirir. Zaferi de, yenilgiyi de i nedenler belirler. Kazanan, ya gl ya da doru komuta altnda olduu iin kazanmtr; yitiren ya zayflndan ya da yeteneksiz komuta altnda olmasndan yitirmitir; ite bu i nedenler yoluyla, d nedenler iler duruma gelmitir. 1927de inde, proletaryann byk burjuvazi tarafndan yenilmesi, o sralarda, in proletaryas (yani in Komnist Partisi) iinde bulunan oportnizmden ileri gelmitir. Biz, bu oportnizmi yokedince, in devrimi yeniden ilerlemeye koyulmutur. Daha sonra, partide servenciliin tremesi zerine, in devrimi dmandan tekrar ar darbeler yemitir. Bu servencilii yokedince, amacmza doru yeniden ilerlemeye baladk. Siyasal bir parti, devrimi baarya ulatrmak iin kendi siyasal izgisinin doruluuna ve kendi rgtnn birliine gvenmelidir. [sayfa 31] Diyalektik dnya gr, eski zamanlarda, hem inde, hem
28
de Avrupada ortaya kmt. Ama bu eski diyalektikte, kendiliinden ve bn bir yan vard. O zamanlarn toplumsal ve tarihsel koullarna dayand iin, teorik bir sistem gelitiremiyordu ve bu yzden dnyay btnyle aklayamyordu; yerini metafizie kaptrd. 18. yzyln sonu ile 19. yzyln banda yaam nl Alman filozofu Hegel, diyalektie nemli katklarda bulunmakla birlikte, onun diyalektii, idealist bir diyalektikti. Proletarya hareketinin byk adamlar Marx ve Engels, insann bilgi tarihindeki olumlu baarlarnn bir sentezini yapmlar ve zellikle Hegel diyalektiinin akla-uygun elerini seip benimseyerek diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm teorilerini yaratmlar ve bylece bilim tarihinde ei grlmemi bir devrim meydana gelmitir. Daha sonralar, Lenin ve Stalin, bu byk teoriyi daha da gelitirmilerdir. ine giren bu teori, in dnce dnyasna byk deiiklikler getirmitir. Bu diyalektik dnya gr, bize, eitli eylerdeki kartlarn hareketini gzlemleme ve baaryla tahlil etme ve bu tahlillere dayanarak elikileri zme yntemlerini bulmay retir. Ksacas, eyler iindeki elikilerin yasalarn somut olarak bilmek, bizim iin byk nem tar.
II. ELKNN EVRENSELL
Bir kolaylk olsun diye, burada, nce elikinin evrenselliini, sonra da zglln ele alacam. Bunlardan ilkini aklamak iin ksa bir-iki sz yetecektir; nk, marksizmin byk yaratclar ve devam ettiricileri Marx, Engels, Lenin ve Stalin materyalist dnya grn kurduklar ve materyalist diyalektii insan ve doa tarihinin tahlilinin birok ynlerine ve toplumdaki ve doadaki pek ok deiiklie byk bir baar ile uyguladklar iin, ok kimse, elikinin evrenselliini kabul etmitir. Oysa birok [sayfa 32] yolda, zellikle dogmaclar, elikinin zgll sorunu zerine aydnlk bir gre varamamlardr. Bunlar elikinin evrenselliinin, elikinin zgllnn hemen iinde bulunduunu anlayamamlardr. Bunlar, ayrca, karlatmz somut eylerdeki elikilerin incelenmesinin, devrimci pratikteki nclnn nemini de anlayamamlardr. Bu nedenle, elikinin zgll sorunu, zel bir zenle incelenmeli ve gerektii lde aklanmaldr. eyler iindeki
29
elikilerin yasasn incelerken, ilkin elikinin evrensellii, sonra da, daha byk bir zenle elikinin zgll ele alnmal ve sonunda yeniden elikinin evrenselliine dnlmelidir. elikinin evrenselliinin ya da mutlak olmasnn iki anlam vardr. Bunlardan ilki, elikinin, btn eylerin gelime srecinde bulunduu; ikincisi, her eyin gelime srecinde batan sona kadar bir kartlar hareketinin var olduudur. Engels, Hareketin kendisi bir elikidir[20] der. Lenin, kartlarn birlii yasasn ... doann (zihin ve toplum da dahil) tm grnglerindeki ve srelerindeki elien, birbirlerini karlkl dtalayan, kart eilimlerin tannmas (kefedilmesi)[21] olarak tanmlar. Bu grler doru mudur? Evet dorudur. eylerdeki eliik yanlarn birbirlerine bamll ve bunlar arasndaki atma, o eylerin yaamn belirler ve gelimelerini salar. inde eliki tamayan ey yoktur; eliki olmasayd hi bir ey olmazd. eliki, basit hareketin (mekanik hareket gibi) esas olduu gibi, ayrca karmak hareketin de esasdr. Engels, elikinin evrenselliini u szlerle anlatmaktadr: Eer daha basit mekanik yer deitirme, kendinde bir [sayfa 33] eliki ieriyorsa, maddenin daha yksek hareket biimleri ile organik yaam ve organik yaamn gelimesi, haydi haydi ierir. ... Yaamn, en bata bir varln, her an, hem kendisi hem de bir bakas olmasna dayandn grmtk. yleyse yaam da eylerin ve srelerin kendinde varolan, ara vermeden ortaya kan ve zlen bir elikidir. Ve eliki biter bitmez, yaam da biter, lm bagsterir. Ayn biimde, dnce alannda da elikilerden kurtulamayacamz, ve rnein ierden snrsz insan bilme yetenei ile, bu yetenein dardan hepsi de snrl, ve bilgileri de snrl olan insanlardaki gerek varl arasndaki elikinin, bizim iin, pratik bakmdan, hi olmazsa sonsuz gelime iinde, sonu olmayan kuaklar dizisi iinde zleceini, grmtk. Yksek matematiin balca temellerinden birinin,
[20] .riedrich Engels, Anti-Dhring, Diyalektik, Nicelik ve Nitelik, Sol Yaynlar, Ankara 1977, s. 212. [21] V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Marx-Engels-Marksizm, s. 366; Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 413.
30
baz koullarda, doru ile erinin ayn ey olacaklar olgusu olduu gereine daha nce deinmitik. Yksek matematik, ayrca, gzlerimiz nnde kesien izgilerin, kesime noktalarndan yalnzca be-alt santimetre tede, paralel olarak, yani sonsuza kadar uzatlsalar bile, birbirleriyle kesiemeyecek izgiler olarak grnecekleri elikisini de gerekletirir. Ve gene de, bu ve ok daha keskin baka elikiler ile birlikte, yalnzca doru olmakla kalmayan, ama baya matematiin hi bir zaman elde edemeyecei sonular elde eder.[22] Lenin de elikinin evrenselliini yle aklamtr: Matematikte : + ve -. Diferansiyel ve integral. Mekanikte : etki ve tepki. .izikte : art ve eksi elektrik. Kimyada : atomlarn bileimi ve zlmesi. Toplumbilimde : snf savam.[23] [sayfa 34] Savata saldr ve savunma, ilerleme ve ekilme, yengi ve yenilgi, hepsi birer eliik olgudur. Biri olmadan, br olamaz. Bu iki yn birbirlerine kar savam verdii gibi birbirleriyle birlik halindedir ve savan btnln meydana getirirler, gelimesini salar ve sava sorununu zme ulatrrlar. nsan kavramlarndaki her farklla, nesnel bir elikiyi yanstyor gzyle baklmaldr. Nesnel elikiler, znel dncede yansr ve kavramlarn kartl hareketini meydana getirerek, dncenin gelimesine yolaar, ve insan dncesinden doan sorunlarn zlmesini salar. Parti iinde, durmadan, eitli fikirler arasnda kartlk ve atma olur. Bunlar, parti iindeki snf elikilerini toplumdaki yeni ve eski eyler arasndaki elikileri yanstr. Partide eliki ya da zlecek ideolojik savam yoksa, partinin yaam sona erer. Bu aklamalarla belirtmek istediimiz nokta aydnlanm oluyor. Basit ya da karmak hareketlerde olsun, nesnel ya da ideolojik olgularda olsun, eliki, evrensel olarak btn srelerde vardr. Peki, eliki her srecin balang aamasnda da var mdr?
.riedrich Engels, Anti-Dhring, Sol Yaynlar, Ankara 1977, s. 213. V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Marx-Engels-Marksizm, s. 336; Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 413.
[22] [23]
31
Her ayr eyin gelime srecinde batan sona kadar bu kartlar hareketi var mdr? Sovyet felsefe evrelerindeki tartmalara baklrsa, Deborin okulu, elikinin, srecin banda ortaya kmad, ancak gelimenin belirli bir aamasnda ortaya kt grndedir. Yani o ana kadar gelime, i nedenlerle deil, d nedenlerle olmaktadr. Bylece Deborin, metafizik d nedenler ve mekanizm teorisine dnmektedir. Somut sorunlarn tahlilinde byle bir gr uygulayan Deborin okulu, Sovyetler Birliinde mevcut koullar altnda kulaklar ile genellikle kyller arasnda yalnzca fark olup eliki olmad grn benimsemekte ve bylece Buharinin[24] [sayfa 35] grleriyle tam bir birlik iinde bulunmaktadr. .ransz devrimini tahlil ederken, devrimden nce, iilerin, kyllerin ve burjuvazinin oluturduu birlikte, elikiler olmayp, yalnz farklar olduu iddiasndaydlar. Bunlar, anti-marksist grlerdir. Deborin okulu, dnyadaki her farkn bir elikiyi ierdiini ve bu farkn elikinin tam kendisi olduunu anlamyor. Emek ile sermaye, nceleri youn olmamakla birlikte, var olduklar gnden beri eliiktirler. Sovyetler Birliindeki toplumsal koullar altnda bile iiler ile kyller arasnda bir fark vardr ve bu fark, emek ile sermaye arasndaki gibi bir uzlamaz kartla ya da snf savamna gitmemekle birlikte, bir elikidir. Sosyalist kurulu dneminde, iiler ile kyller salam bir birlik kurmulardr, ve bu elikiyi sosyalizmden komnizme ilerleme srecinde yava yava zeceklerdir. Bu, elikilerin varl-yokluu sorunu deil, zelliklerindeki ayrlklar sorunudur. eliki evrenseldir, mutlaktr ve eylerin btn gelime srecinde vardr ve btn srelerde batan sona devam edip gider. Yeni bir srecin ortaya kmas nedir? Eski birlik ve onu meydana getiren kartlar, yeni bir birlie ve onu meydana getiren
[24] Buharin (1888-1938), Rus devrimci hareketinde anti-leninist bir hizbin ncln yapmtr. Daha sonra devleti ykmak isteyen bir gruba katlm ve bu faaliyetleri sonucu, 1937 ylnda, partiden atlarak, 1938de Sovyet Yksek Mahkemesince lme mahkm edilmitir. Burada, Mao e-tung, Buharinin, snf elikilerini rtbas ederek, snf savam yerine snf ibirliini koymay savunan hatal fikirlerini eletirmektedir. 1928-29 yllarnda, Sovyetler Birlii, tarmn btnyle koloktifletirmeye hazrlanrken, Buharin kendi grlerinde direnmi, zengin kyller ile yoksul ve orta halli kyller arasndaki elikileri grmezlikten gelerek, zengin kyllere kar giriilen savama kar kmtr. Buharin, ayrca, ii snfnn, sosyalizme bar iinde gemeleri olanakl olan zengin kyller ile bir ittifak kurabilecei dncesinin de savunucusu idi.
32
kartlara yerlerini brakrlarsa, eskinin yerine yeni bir sre ortaya kar. Yeni sre de yeni bir elikiyi iinde tadndan, imdi de o elikinin gelime tarihi balar. Lenin, Marksn Kapitalde eylerin gelime srecini batan [sayfa 36] sona kadar izleyen, kartlarn hareketinin bir tahlil rneini verdiini syler. Bu, btn eylerin gelime srelerini incelemede uygulanmas gerekli bir yntemdir. Lenin de, bunu, btn yazlarnda doru olarak uygulam ve bu ynteme bal kalmtr. Marks, Kapitalinde, nce, burjuva (meta) toplumunun en basit, en sradan ve en temel, en yaygn ve gnlk ilikisini, milyonlarca kez karlalan bir ilikiyi, yani metalarn deiimini tahlil eder. Bu ok basit grngde (burjuva toplumunun bu hcresinde), tahlil, modern toplumun t m elikilerini (ya da tm elikilerin tohumlarn) aa karr. Bundan sonraki sergileme, bize, bu elikilerin (hem bymesini, hem de hareketini) ve bu toplumun balangtan sonuna dek, onun ayr ayr paralarnn Snda (toplamnda -.) gelimesini bize gsterir. Lenin unu ekler: Genel olarak diyalektiin sergilenmesi (ya da incelenmesi) yntemi de byle olmaldr.[25] in komnistleri de, in devriminin tarihini ve bugnk koullarn doru olarak tahlil etmeden ve genel grnlerini saptamadan nce, bu yntemin iyice ustas olmaldrlar.
III. ELKNN ZGLL
eliki, btn eylerin gelime srecinde vardr ve her eyin gelime srecinde batan sona kadar devam eder. Bu, yukarda tarttmz elikinin evrensellii ve mutlakldr. imdi ise elikinin zgllnden ve nispiliinden szedeceiz. Bu sorunu birka dzeyde incelemek gerekir. nce, maddenin her trl hareketindeki elikide, bir tekillik vardr. nsann madde zerine olan bilgisi, maddenin [sayfa 37] hareket biimlerinin bir bilgisidir; nk dnyada hareket halinde
[25] V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine , Marx-Engels-Marksizm, s. 337, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 414
33
maddenin dnda bir ey yoktur ve maddenin hareketi belli biimler iinde olur. Maddenin hareketinin her biimi gzden geirilirken, hareketin dier biimleriyle olan ortak noktalar dikkate alnmaldr. Ama asl nemli olan ve eyler zerinde bilgimizin temelini oluturan, maddenin hareketinin zel noktalarn hesaba katmamz gerei, yani hareketin bir biimi ile teki biimleri arasndaki nitelik farkdr. Ancak bunu hesaba katmakla, eyler arasndaki ayrlklar farkedebiliriz. Hareketin herhangi bir biimi, iinde, kendi zel elikisini tar. Bu zel eliki, o eyi, btn teki eylerden ayran zel nitelii oluturur. te bu, i nedendir ve buna, eyleri birbirinden farkl yapan, eitliliinin esasdr da diyebiliriz. Doada pek ok hareket biimi vardr: mekanik hareket, ses, k, scaklk, elektrik, ayrma, bileme vb. Btn bu biimler birbirlerine bal olduklar gibi, birbirlerinden nitelik bakmndan farkldr da. Her biimin sahip olduu zel nitelik, kendisine zg eliki ile belirlenir. Bu, yalnz doa iin deil, toplum iin de, dnce iin de dorudur. Her toplum biiminin, her dnce tarznn zel bir elikisi, zel bir nitelii vardr. Bilimsel incelemelerin snflandrlmas, konularna zg zel elikilerine dayanr. Belli bir olgular alanna zg, belli cinsteki bir eliki, belli bir bilim kolunun konusunu oluturur. rnein, matematikte art ve eksi saylar; mekanikte hareket ve kar-hareket; fizikte art ve eksi elektrik; kimyada ayrma ve bileme; toplum bilimlerinde retici gler ile retim ilikileri, snflar ve snflar arasndaki savam; askerlikte saldr ve savunma; felsefede idealizm ve materyalizm, metafizik ve diyalektik gr vb. gibi. Bunlarn herbiri, eitli bilimler iinde incelenen zel bir elikiye ve zel bir nitelie sahiptir. Kuku yok ki, elikinin evrenselliini kabul etmeksizin, eylerin hareketinin [sayfa 38] gelimesinin evrensel nedenini ya da evrensel temelini bulup kartamayz. Gene de elikinin zglln incelemeden, bir eyi teki eylerden ayran zel nitelii saptayamayz ve eylerin hareketinin gelimesinin zel nedenini ya da zel temelini bulamayz, ve bir eyi tekinden ayramayz ya da bir bilimsel inceleme alann snrlayamayz. nsan bilgisinin hareketindeki sraya gre, tek bir eyin bilgisinden genellikle eylerin bilgisine doru, daima derece derece bir genileme vardr. nsan genellemelere doru gider ve farkl eylere zg nitelikleri rendikten sonra, eylerdeki ortak nitelikleri bilir.
34
Bu gibi ortak nitelikleri renince bilgisini klavuz olarak kullanr ve henz incelenmeyen ya da iyice incelenmeyen eitli somut eyleri incelemeye giriir ve bylece bunlarn zel niteliklerini bularak ortak nitelikler hakkndaki bilgisini geniletir ve bu gibi bilgilerin olduklar yerde donup kalmalarna engel olur. te bu, iki bilme srecidir: birisi zelden genele, teki genelden zele dorudur. nsan bilgisi, daima devri olarak ilerler ve her devresi ile (eer bilimsel ynteme tam uygun ise) insan bilgisi geliir ve giderek daha fazla derinleir. Dogmaclarmz bir yandan elikinin evrenselliini ve eitli eylerin ortak niteliklerini tam olarak renmeden nce, elikinin zelliklerini ve tek tek eylerin zel niteliklerini incelememiz gereini, te yandan baz eylerin ortak niteliklerini rendikten sonra, henz iyice incelenmeyen ya da yeni ortaya kan somut eyleri incelemeye devam etmemiz zorunluluunu anlamamaktadrlar. Bizim dogmaclar ok tembel; somut eylerin skc almasn yklenmekten kanyor, genel dorularn boluktan kp geldiini sanyorlar ve bu dorular halkn kavrayamayaca bo formller haline getiriyorlar ve bu durumlaryla, insan dorulara ulatracak normal yolu ya bsbtn yadsyorlar ya da baaa eviriyorlar. stelik bunlar, zelden genele, genelden zele doru iki bilme yolu arasndaki i ba da anlamyorlar. [sayfa 39] Ksacas, bunlar, marksist, bilgi teorisini hi anlamyorlar. Maddenin hareket biimlerinin her byk sistemindeki zel eliki ile bu sistemin belirledii nitelii incelemek yetmez; maddenin her hareket biiminin uzun gelime yolundaki her aamasnda zel elikiyi ve nitelii de incelemek gerekir. Btn hareket biimlerindeki gerek olan (hayali olmayan) her gelime sreci, nitelik bakmndan birbirinden farkldr. ncelememize bu noktadan balamalyz ve bu nokta zerinde durmalyz. Nitelik bakmndan farkl elikiler, ancak farkl nitelikte yntemlerle zmlenebilir. rnein, proletarya ile burjuvazi arasndaki eliki, sosyalist devrim yntemi ile; byk halk kitleleri ile feodal sistem arasndaki eliki, demokratik devrim yntemi ile; smrgeler ile emperyalizm arasndaki eliki, ulusal devrimci sava yntemi ile; sosyalist toplumda isi snf ile kyller arasndaki eliki, tarmn kolektifletirilmesi ve makineleme yntemi ile; sosyalist bir parti iindeki eliki, eletiri ve zeletiri yntemi ile; toplum ile doa arasndaki eliki, retici glerin gelitirilmesi yntemi
35
ile zmlenir. Sreler deiir, eski sreler ve eski elikiler kaybolur, yeni sreler ve yeni elikiler ortaya kar ve buna uygun olarak elikileri zmleme yntemleri deiir. Rusyadaki ubat Devrimi ile Ekim Devriminin zmledii elikiler arasnda temel bir ayrlk olduu gibi, bunlar zmleme yntemleri arasnda da ayrlk vardr. .arkl elikileri zmlemek iin farkl yntemler kullanmak; marksistlerin sk skya gzetmek zorunda olduklar bir ilkedir. Dogmaclar bu ilkeyi gzetmemektedirler. Onlar eitli devrim durumlar arasndaki fark anlamadklarndan, farkl elikileri zmlemek iin farkl yntemler kullanlmas gereini de anlamamakta, tam tersine, her yerde, hi deimeden kullanabileceklerini sandklar tek bir forml kabul etmektedirler. Bu usul, devrime yalnz baarszlklar getirir ya da pekl yrtlebilecek [sayfa 40] ileri karmakark eder. elikilerin zglln tam olarak aklamak, eylerin gelime srecindeki i balarn, yani eylerin gelime srecinin niteliini ortaya karmak iin, sreteki elikinin her aamasnn zelliini aydnlatmamz gerekir; aksi halde, srecin niteliini aklamak olanakszlar. ncelememizde, bu konuya da ok dikkat etmeliyiz. Her byk eyin gelime srecinde, birok eliki vardr. rnein, inin burjuva demokratik devrimi srecinde, in toplumundaki eitli ezilmi snflar ile emperyalizm arasnda, byk halk kitleleri ile feodalizm arasnda, proletarya ile burjuvazi arasnda, kyller ve kent kk-burjuvazisi ile byk burjuvazi arasnda ve eitli gerici blmler arasnda elikiler vard ve durum pek karkt. Btn bu elikilerin hepsinin bir zellii ve tek tek ele alnmalar gerei bir yana, her elikinin iki ynnn de kendi zellikleri vard ve toptan ele alnmalar olanakszd. in devrimi iin alan bizlerin, yalnzca, elikilerin herbirinin zelliini, btnlklerinin aydnl altnda, yani bu elikilerin i balantlar iinde anlamamz yetmiyordu; bir de elikilerin tmn, ynlerini de inceleyerek anlamamz gerekiyordu. Bir elikinin her ynn anlamak demek, her ynnn belirli durumunu, kart ile karlkl balant ve atma haline geldii somut durumlar ve her ikisi birbirine bal, ama eliki halinde deilken, kart ile hangi yollardan attn anlamak demektir. Bu sorunlarn incelenmesinin byk nemi vardr. Marksizmde en nemli eyin, marksizmin yaayan ruhunun, somut koullarn somut tahlili olduunu syledii za-
36
man, Lenin, bu fikri dile getiriyordu.[26] Bizim dogmaclarmz, Leninin retisinin tersine, hi [sayfa 41] bir somut eyi tahlil etmek iin kafalarn kullanmyorlar; yazlarnda ve konumalarnda, partiye bir yarar dokunmayan bo kalplar[27] kullanyorlar. Bir sorunu incelerken, znellie, tek yanlla ve stnkrle dmemeliyiz. Pratik zerine adl denememde tarttm znellik, bir soruna, nesnel olarak, yani materyalist grle bakmamaktr. Tek yanllk ise, sorunu btn yanlar ile grmemektir. rnein, yalnz ini anlayp Japonyay anlamamak, Komnist Partisini anlayp Kuomintang anlamamak, yalnz proletaryay anlayp burjuvaziyi anlamamak, yalnz kylleri anlayp toprak aalarn anlamamak, yalnz uygun koullar anlayp uygun olmayan koullar anlamamak, yalnz gemii anlayp gelecei anlamamak , yalnz paray anlayp btn anlamamak, yalnz kusurlar anlayp baarlar anlamamak, yalnz yargc anlayp tutukluyu anlamamak, yalnz gizli devrimci almay anlayp ak devrimci almay anlamamaktr. Tek szckle, bir elikinin her ynnn zelliklerini anlamamaktr. Buna, bir soruna tek yanl bakmak denir, ya da btn deil yalnz bir ksm, orman deil aalar grmek denir. Bunun sonucu, elikileri zmleme yntemlerini bulmak, devrim grevlerini tamamlamak, verilen ii tam yapmak ya da parti iindeki ideolojik savam doru olarak gelitirmek mmkn olmaz. Askerlik bilimini tartrken, Sun u der ki: Dman ve kendini tanrsan, yenilmeden, yzlerce sava yrtebilirsin. Tang hanedan zamannda yaayan Vei eng,[28] ki taraf dinlemek seni aydnlatr, tek taraf dinlemek seni yanltr. der. Yoldalarmz ou zaman sorunlara tek yanl bakyorlar; bu gibiler, balarn sk sk kayalara arparlar. Su Kenarnda[29] Sun i-yang, u [sayfa 42] kyne kez saldrr ve koullar hakknda ak bir bilgisi olmad ve yanl yntemler uygulad iin, iki kez yenilgiye urar. Sonra yntemini deitirmi, nce durumu, koullar incelemi, yol kavaklarn sap[26] Macar sosyalisti Bela Kunu eletiren V. . Lenin, Kunun Marksizmin en nemli eyini, marksizmin yaayan ruhunu: somut koullarn somut tahlili ilkesini ihmal ettiini sylemitir (Collected Works, Russ. ed., Moscow 1950, Vol. XXXI, s. 143). [27] in devrimci yaznnda nenli bir yer tutan Sekiz Ayakl Makaleye atf. [28] Vei eng (MS 580-643), Tang hanedan zamannda devlet adam ve tarihi. [29] Kyl savalar zerine 13. yzylda yazlm nl bir yk. Sung i-yang, yknn kahramandr. u ky, ynetici snflara kar, devrim savann verildii evredeydi.
37
tamtr. Li, Hu ve u kyleri arasndaki birlii bozmu, nc savata askerlerini deiik giysilerle gizlice dman kampna sokarak efsanelerdeki Truva at tekniini kullanarak zafere ulamtr. Su Kenarnda yksnde de, materyalist diyalektiin pek ok rnekleri vardr. u ky zerine olan, bunlarn en gzelidir. Lenin diyor ki: Bir eyi bilmek iin, btn yanlarn, btn balantlarn ve ara balantlarn iyice kavramamz, incelememiz gerekir. Bunu tam olarak asla baaramayacaksak da, ok yanllk, yanlglara ve katla kar en iyi gvencedir.[30] Bu szleri unutmamalyz. Bir kimse, elikilerin zelliklerini btnyle, ve her aamay ayr ayr incelemezse; olaya nfuz etme ve elikinin en ince zelliklerini inceleme gereini yadsr, yalnzca uzaktan bir gzatmakla elikinin baz grnlerini kabataslak grmekle yetinir ve onu zmlemeye (bir soruyu yantlamaya, bir anlamazl zmeye, bir grevi yapmaya ya da askeri bir harekt ynetmeye) kalkrsa, ite buna, batansavma i yapmak denir. ler byle ele alnd m, bel hazrdr. Dogmac ve grgc (ampirist) yoldalarmzn hata yapmalarnn nedeni, eylere bak yollarnn znel, tek yanl ve stnkr olmasdr. Tek yanllk ve stnkrlk de znelliktir ve znel bir yntem gerektirir. nk, gerekteki her ey arasnda bir ba ve herbirinin bir i gereklilii varken, baz kimseler, bu koullar olduklar gibi grmezler; eye tek yanl ve stnkr bakarak, ne bunlarn kendi aralarndaki ilikileri anlarlar, ne de i gerekliliklerini. [sayfa 43] Bir eyin btn gelime srecindeki kartlarn hareketinde, yalnzca i balarn zel grnlerini ve eitli aamalarndaki koullar deil, gelime srecindeki her aamann zelliklerini de zenle gzetlemeliyiz. Bir eyin gelime srecindeki temel eliki ile bu temel elikinin belirledii srecin nitelii, sre tamamlanmadan ortadan kalkmaz. Yalnz, bir eyin uzun gelime srecindeki her aamann koullar, bir baka aamadan farkl olur. Bunun nedeni, bir eyin
[30] V. . Lenin, Once Again on the Trade Unions, the Present Situation and the Mistakes of Trotsky and Bukharin (1921), Selected Works, Eng. ed., International Publishers, New York 1943, Vol. IX, s. 66.
38
ya da bir niteliin gelimesindeki temel elikinin nitelii deimemekle birlikte, uzun gelime srecinin eitli aamalarnda, bu temel elikinin, artan bir younluk kazanmasdr. Bundan baka, temel elikinin belirledii ya da etkiledii bykl kkl elikilerden bazlar geici olarak ya da ksmen zmlenir, ya da hafifler, bazlar da yenilenir. Bunun sonucu olarak, sre, sanki eitli aamalar ieriyormu gibi grnr. Eer insan bir eyin gelime srecindeki aamalara dikkat etmezse, ondaki elikileri gerei gibi zmleyemez. rnein, serbest rekabet dneminde kapitalizm emperyalizm haline gelitii zaman, iki snf arasnda, yani proletarya ile burjuvazi arasnda ya da toplumun kapitalist zndeki temel elikide, iki snfn snf niteliinde bir deiiklik olmamakla birlikte, bu iki snf arasndaki eliki younlat; tekelci sermaye ile tekelci olmayan sermaye arasnda yeni bir eliki dodu; smrgeci lkeler ile smrgeler arasndaki eliki iddetlendi ve kapitalist lkeler arasndaki eliki, yani bunlarn eit olmayan gelimelerinin dourduu eliki, kendisini ok sert bir biimde gsterdi, ve kapitalizmden, zel aamas olan emperyalizmi meydana getirdi. Emperyalizm ve proletarya devrimi dneminin marksizmine, leninizm denmesinin nedeni, Leninin ve Stalinin bu elikileri doru olarak aklamalar ve bu elikilerin zmlenmesi iin gerekli teori ve taktikleri gene doru olarak formle etmeleridir. [sayfa 44] inin 1911 Devrimi[31] ile balayan burjuva demokratik devrim srecinin incelenmesi de, birka zel aamay ortaya koyar. zellikle, burjuva nderliindeki devrimci dnem ile proletarya nderliindeki devrimci dnem birbirinden son derece ayr iki tarihsel aamay temsil eder. Proletarya nderlii, devrimin ehresi[31] 1911 Devrimi, bir burjuva demokratik devrim idi ve bu devrimle mstebit ing hanedan devrilmitir. Ekim 1911de, ordunun devrimci etkiler altnda kalan kesimi, Hupeh eyaletine bal Vuang ilinde ayakland. Mevcut burjuva ve kk-burjuva devrimci rgtler ile iilerin, kyllerin ve askerlerin byk bir ksm ayaklanmaya katld ve ing hanedan devrildi. Ocak 1912de Nankinde, Sun Yat-senin geici bakanl altnda, in Cumhuriyeti Geici Hkmeti kuruldu. Bylece, inde ikibin yl hkm sren feodal monari sistemi sona ermi oluyordu. Halkn gnlnde demokratik bir cumhuriyet fikri yer ettii halde, devrime nclk eden burjuvazi pek gevek ve uzlatrc tutum iindeydi. Bunlar kylerde feodal toprak aal dzenini ortadan kaldracak yerde, iktidar, emperyalist ve feodal bask altnda, kuzeyli sava aalarna teslim ettiler ve devrim baarszlkla sonulanm oldu.
39
ni temelden deitirmi, snf ilikilerine yeni bir dzen getirmi, kyl devrimini hzlandrm, emperyalizm ve feodalizme kar kkl bir devrim hareketi yaratm ve demokratik devrimden sos-yalist devrime gei olanan hazrlamtr. Devrim, burjuva liderlii altndayken, btn bunlarn olmas, herhalde mmkn deildi. Btn srecin temel elikisinin doasnda, yani srecin anti-feodal, antiemperyalist demokratik devrimci doasnda (bunun kart, yarsmrge, yar-feodal doadr) bir deiiklik olmamakla birlikte yirmi yllk bir dnemde, sre, birka gelime aamasndan gemitir. Bu yirmi yl iinde, 1911 Devriminin baarszl, kuzeyli sava aalar[32] rejiminin kurulmas, ilk ulusal birlik cephesinin kurulmas, 1924-1927 Devrimi,[33] ulusal birlik cephesinin dalmas ve [sayfa 45] burjuvazinin kar-devrimin kampna geii, yeni sava aalar arasndaki sava, Tarmsal Devrim Sava,[34] ikinci ulusal birlik cephesinin kurulmas ve Japonlara kar direnme sava gibi birok byk olaylar gemitir. Bu aamalar, u belirli koullar tar: baz elikilerin iddetlenmesi (Tarmsal Devrim Sava ve drt kuzey-dou eyaletinin Japonlar tarafndan igali gibi), dier elikilerin ksmen ya da geici olarak zmlenmesi (kuzeyli sava aalar kliinin temizlenmesi ve toprak aalarnn topraklarnn zoralm gibi); baka elikilerin ortaya k (yeni sava aalar arasndaki savam ve gneydeki devrimci slerin kaybndan sonra toprak aalarnn topraklarn geri almalar gibi). Bir eyin gelime srecinin her aamasndaki elikilerin zelliinin incelenmesi iin, bunlar, yalnz i balar ve btnlk[32] Sava aalar (Warlords). Sava karlan iin srdren komutanlara inde bu ad veriliyor. [33] lk Devrimci Sava diye de bilinen 1924-27 Devrimi, in Komnist Partisi ve Kuomintangn ibirlii ile yrttkleri anti-emperyalist ve anti-feodal devrimci bir savam idi. Her iki partinin oluturduu devrimci ordu, Kangtung eyaletinde, devrimci s blgelerini salamlatrdktan sonra, Temmuz 1926da, kuzey illerinde emperyalistlerin destei ile ayakta duran kukla sava aalarna kar harekete geti. Yange ve Sarrmak boyunca birok eyaleti igal etti. Devrim baaryla ilerlerken, Kuomintang iinde an Kay-ekin ban ektii gerici klik, emperyalizmin destei ile, 1927de, iki kar-devrimci hkmet darbesi yapt. O srada, in Kmnist Partisi iinde, sac fikirlerin baz liderler arasnda ar basmas yznden Parti, Kuomintangn bu saldrlarna gerei gibi kar koyamad ve devrim baarszlkla sonuland. [34] Tarmsal Devrim Sava, in halknn, Komnist Partisinin liderlii altnda, 19271937 yllar arasnda giritii devrimci savamdr. Bu devrimin balca amac iklidar glendirmek, tarmsal devrimi yaymak, Kuomintang gericilerini zayflatmaktr. Bu devrimci sava, kinci Devrimci Sava diye de bilinir.
40
leri iinde grmemiz yetmez; elikilerin her ynn, kendi gelimesi iinde de snamalyz. rnein, Kuomintang ve Komnist Partisini alalm. lk ulusal birlik cephesi dneminde Kuomintang, Sun Yatsenin temel ilkesini, Rusya ile dostluk, komnistlerle ibirlii, ii ve kyllere yardm siyasetini yrtm, bu nedenle de, devrimci olduu gibi, demokratik devrimde de eitli snflarn ittifakn temsil etmitir. 1927den sonra ise, Kuomintang, tam ters yne dnm ve toprak aalar ile byk burjuvazinin gerici birlii halini almtr. 1936 Aralndaki Sian Olayndan[35] sonra bir dn daha yapm, i savan [sayfa 46] sona erdirilmesi ve Japon emperyalizmine kar koymak zere Komnist Partisi ile ittifaka doru ynelmitir. Kuomintang n aamadaki zellikleri bunlardr. Bu zelliklerin meydana gelmesi, kukusuz, eitli nedenlere dayanr. imdi de in Komnist Partisini alalm. lk ulusal birlik cephesi dnemindeki in Komnist Partisi, henz ocukluk andayd. Parti, 1924-1927 Devrimini cesaretle ynetmekle birlikte, devrimin doasn, grevlerini ve yntemlerini anlamak bakmndan henz olgunlamadn gsterdi. Bunun sonucu olarak, bu devrimin sonlarnda ortaya kan uen Tu-siuizm[36] etkilerini gstermekte gecikmedi ve bu devrimin yenilgiye uramasna yolat. 1927den sonra Komnist Partisi, yeniden Tarmsal Devrim Savan cesaretle ynetti ve devrimci ordu ile devrimci sleri kurdu, ama gene de hem orduya, hem de slere ciddi zararlar veren servenci hatalar yapt. 1935ten sonra parti, bu hatalarn dzeltti. Japonlara kar yeni birlemi cepheyi ynet[35] in Kzl Ordusu ile halkn Japonlara kar giritii hareketin etkisi altnda, Kuomintangn Kuzey Ordusu komutanlar, Komnist Partisinin, Japonlara kar ulusal ortak cephe kurulmas nerisini kabul ettiler. an Kay-ek, kendi komutanlarnn kabul ettikleri bu neriye yanamad gibi, komnistleri tamamen temizlemek iin hazrlklara giriti, rencilerin Sian kentinde Japon aleyhtar gsterilerini ezerek bastrd. Aralk 1936da, komutanlar, Sian Olayn dzenlediler ve an Kay-eki tutukladlar. 25 Aralkta, an Kay-ek, Komnist Partisinin Japonlara kar ortak cephe fikrini kabul etmesi zerine serbest brakld ve Kuomintangn bana gemek iin Nankine gitti. [36] uen Tu-siu, 4 Mays hareketine katlan radikal bir demokratt. Sonralar, Ekim Sosyalist Devriminin etkisi altnda, in Komnist Partisinin kurucular arasnda yer ald. .ikirleri gl bir sac eilim gsteriyordu. uenin de aralarnda bulunduu bir grup, kyl kitlelerinin, kent kk-burjuvazisini ve silahl glerin parti liderlii altnda bulunmas ilkesini ihmal ediyorlard (Mao e-tung, Bugnk Durum ve Grevlerimiz), 1927 Devriminin yenilgiye uramasndan sonra, bunlar, devrimin geleceinden umutlarim keserek partiye kar ufak bir trotskist grup kurdular ve uen Tu-siu, Kasm 1929da, partiden atld.
41
ti. Bu byk savam, imdi gelimektedir. Bugnk aamada Komnist Partisi, iki devrim denemesi geirmi, byk deneyimler kazanmtr. Bu hareketin aamasndaki zellikler bunlardr. Bu zelliklerin olumas da eitli nedenlere baldr. Bu zellikleri incelemeden, gelimelerinin eitli aamalarnda, bu iki hareketin belli i elikilerini anlayamayz. Bu gelime aamalar yukarda belirtildii gibi, [sayfa 47] ulusal birlik cephesinin kurulmas, cephenin dalmas ve baka bir cephenin kurulmasdr. Ama iki partinin eitli zelliklerini incelemek iin daha nemli bir adm atarak iki hareketin snf dayanaklarn, ve bunun sonucu olarak iki hareket arasndaki elikileri ve bir de eitli dnemlerdeki teki gleri incelememiz gerekir. rnein, Komnist Partisi ile ilk ittifak dneminde Kuomintang, bir yandan yabanc emperyalizm ile eliki halindeydi ve bu nedenle ona karyd; te yandan ise ierde byk halk kitleleri ile eliki halindeydi. Geim sknts iindeki halka, birok yararlar salayacan syledii halde, gerekte, ya pek az ey veriyordu ya da hi bir ey vermiyordu. Anti-komnist sava yrtt dnemde ise, byk halk kitlelerine kar, emperyalizm ve feodalizm ile ibirlii yapt. Byk halk kitlelerinin devrimle elde ettikleri haklar bir yana iterek, onlarla olan elikisini iddetlendirdi. Japonlara kar verilen imdiki sava dneminde, Japonlarla eliki halinde olan Kuomintang, bir yandan Komnist Partisi ile ittifak istiyor, te yandan da Komnist Partisine ve in halkna kar giritii savam ve ezme hareketini gevetmek istemiyor. in devrimci hareketine gelince, hangi dnemde olursa olsun, byk halk kitlelerinin yanbanda, emperyalizme ve feodalizme kar koyuyor. Bugn Japonlara kar verilen savata Kuomintang, Japonlara kar direnme istei gsterdiinden, Komnist Partisi, Kuomintanga kar ve ierdeki feodal glere kar lml bir politika gdyor. Bu koullar, bazan iki partiyi birletiriyor, bazan kar karya getiriyor. ttifak halinde olduklar zaman bile, iler bazan karyor ve ittifak ve savam ayn anda bile olabiliyor. Eer elikilerin bu ynlerinin zelliklerini incelemezsek, yalnz her iki hareket ile dier gler arasndaki ilikiyi anlamamakla kalmayz, iki parti arasndaki karlkl ilikiyi de kavrayamayz. Bundan da anlalaca gibi, herhangi bir elikinin [sayfa 48] maddenin eitli hareket biimlerindeki eliki, her gelime srecindeki eitli hareket biimlerindeki eliki, her gelime srecin-
42
deki elikinin her aamas, gelimenin her srecinin eitli aamalarndaki eliki ve gelimenin eitli aamalarndaki elikinin her grn ite btn bu elikilerin belirli doasn incelerken, znellikten kanmal ve bunlar, somut olarak incelemeliyiz. Somut tahlil dnda, herhangi bir elikinin zgl doas zerine bilgi edinme olana yoktur. Leninin, somut koullarn tahlili szn aklmzdan karmamalyz. Marx ile Engels, ilk kez, bu somut tahlillerin mkemmel birer rneini vermilerdir. Marx ve Engels, eylerdeki eliki yasasn toplumsal tarih srecinin incelenmesine uyguladklar zaman, retici gler ile retim ilikileri arasndaki elikiyi grmlerdir. Smrc snf ile smrlen snf arasndaki ve ekonomik altyap ile onun styaps (siyaset ve ideoloji gibi) arasndaki elikiyi farketmiler ve bu elikilerin farkl snfl toplumlarda, kanlmaz olarak, farkl toplumsal devrimlere neden olduunu anlamlardr. Marx, bu yasay, kapitalist toplumun ekonomik yapsnn incelenmesine uygulad zaman, bu toplumun temel elikisinin, retimin toplumsal nitelii ile mlkiyetin zel nitelii arasnda olduunu grmtr. Bu durum, zel iletmelerdeki retimin rgtl nitelii ile btnyle toplumdaki retimin anarik nitelii arasndaki elikide kendini gstermitir. Bu elikinin snfsal grn, burjuvazi ile proletarya arasndaki elikidir. eyler alannn genilii ile bunlarn gelimelerinin snrl olmas nedeniyle, bir durumda evrensel (ve genel) olan, dier bir durumda zgl hale gelebilir. te yandan, bir durumda zgl olan, bir baka durumda evrensel olabilir. Kapitalist sistemde, retimin toplumsallamas ile retim aralarnn zel mlkiyeti arasndaki eliki, kapitalizmin [sayfa 49] varolduu ve gelitii her lkede ortak olan bir eydir; kapitalizmi ilgilendirdii kadaryla bu, elikinin evrenselliini oluturur. Gene de, kapitalizmdeki bu eliki, genellikle snfl toplumun gelimesinde belli bir tarihsel aamaya zgdr. Snfl bir toplumda retici gler ile retim ilikileri arasndaki eliki ynnden, bu, elikinin zglln oluturur. Kapitalist bir toplumda, her elikinin zglln tahlillerle ortaya karmakla birlikte, Marx, snfl toplumda retici gler ile retim ilikileri arasndaki elikinin evrensellii zerinde daha derinlemesine ve genilemesine durmutur.
43
zgl evrensele bal olduundan, yalnzca elikinin zgll deil, elikinin evrensellii de her eyin iinde vardr ve dolaysyla evrensellik de zglln iinde vardr. Bylece belli bir nesneyi incelerken, bu iki grn ve i balantlarn bulmaya, nesnedeki evrensellii ve zgll, ikisini de, i balantlaryla ortaya karmaya ve bu nesnenin, dier nesneler ile bantlarn anlamaya almalyz. Stalin, Leninizmin lkeleri adl yaptnda, leninizmin tarihsel kklerini aklarken, leninizmin doduu uluslararas durumu, kapitalizmde, emperyalizm koullar altnda en u noktaya ulam eitli elikilerle birlikte tahlil etmi ve bu elikilerin, sosyalist dnm nasl kanlmaz hale getirdiini, kapitalizmin kmesi iin uygun koullar nasl yarattn incelemitir. Btn bunlarn yan sra, Rusyann, leninizmin anayurdu oluunun nedenlerini, arlk Rusyasnn emperyalizmin btn elikilerini nasl temsil ettiini ve Rus emekilerinin nc roln de ayr ayr tahlil etmitir. Stalin, bu yolla, emperyalizmde elikilerin genelliini tahlil etmi, leninizmin, emperyalizm dneminin marksizmi olduunu gstermi ve genel emperyalizm elikisi iinde arlk Rusyas emperyalizminin zglln tahlil etmi; Rusyann, proleter devriminin teori ve taktiinin yurdu olmasnn nedenini gstermi, ve byle bir zgllkte [sayfa 50] elikinin evrenselliinin nasl olup da bulunduunu aklamtr. Stalinin yapt bu eit bir tahlil, elikinin zgll ve evrensellii ile i balarn anlamamza yardm eder. Diyalektiin nesnel olaylarn incelenmesine uygulanmas sorununa gelince, Marx ve Engels, ve gene Lenin ve Stalin, daima znel yanlglardan kanmay ve fiili nesnel hareketlerdeki somut koullardan bu olaylardaki somut elikileri bulmay, elikilerin her ynnn somut roln ve elikiler arasndaki somut i balantlar aratrmay salk vermilerdir. Dogmaclarmz, incelemelerinde bu yolu tutmadklar iin tamamen hakszdrlar. Dogmaclarmzn baarszl bizim iin bir ders olmal ve nitelemelerimizde byle bir tutum taknmalyz, bunun baka kar yolu yoktur. elikinin evrensellii ile elikinin zgll arasndaki iliki, elikinin ortak nitelii ile tek ve ayr nitelii arasndaki ilikinin ayndr. lki ile (elikinin evrensellii ve zgll), elikinin, batan sona kadar btn srelerde var olduunu ve devam ettiini, elikilerin hareketler, eyler, sreler ve dnceler olduunu sylemi
44
oluyoruz. Bu, her zaman ve her lke iin geerli olan ve hi bir istisnas olmayan evrensel bir ilkedir. Yani ortak nitelik, ya da mutlaklktr. Ama bu ortak nitelik, her tek ve ayr nitelikte vardr: tek ve ayr nitelik olmakszn, ortak nitelik olamaz. Btn tek ve ayr nitelikler kaldrlsa, ortada artk nitelik diye bir ey kalmaz. Her eliki zgl olduu iin tek ve ayr nitelikler ortaya kmtr. Btn tek ve ayr nitelikler koula bal ve geicidir, yani bantldr (grelidir). Bu ortak nitelik, tek ve ayr nitelik, mutlaklk ve bantllk ilkesi, eylerdeki atma sorununun zdr. Bunu anlamamak, diyalektii anlamamak demektir. [sayfa 51]
IV. BA ELK VE BR ELKNN ANA YN
elikinin zgll sorunuyla ilgili olarak tahlil edilmesi gereken iki nokta daha vardr: ba eliki ve bir elikinin ana yn. Karmak bir eyin gelime srecinde birok eliki vardr; bunlardan birinin varl ya da gelimesi, teki elikilerin varln ve gelimesini belirler ya da bunlar zerinde etkili olur ki, ite bu, ba elikidir. rnein kapitalist bir toplumda elikideki iki kart g, proletarya ve burjuvazi, ba elikiyi oluturur. teki elikiler, rnein feodal snf kalntlar ile burjuvazi, ky kk-burjuvazisi ile burjuvazi, proletarya ile ky kk-burjuvazisi, tekelci olmayan kapitalistler ile tekelci kapitalistler, burjuva demokrasisi ile burjuva faizmi arasndaki, kapitalist lkeler arasndaki ve emperyalizm ile smrgeler arasndaki eliki, bu ba elikiyle belirlenir ya da onun etkisi altndadr. in gibi yar-smrge lkelerde, ba eliki ile teki elikiler arasndaki iliki, karmak bir durum gsterir. Emperyalizm byle bir lkeye sava at zaman, bir avu hain dndaki btn snflar, emperyalizme kar ulusal bir sava vermek iin, geici bir sre birleirler. Bu gibi zamanlarda emperyalizm ile bu lke arasndaki eliki, ba eliki olur ve lkedeki eitli snflar arasndaki elikiler (feodal sistem ile byk halk kitleleri arasndaki ba eliki de dahil) geici olarak ikincil duruma der. inde, 1840 Afyon Sava,[37] 1894 in-Japon Sava,[38] 1900
45
Yi Ho Tuan [sayfa 52] Sava ve bugn in-Japon Savanda durum budur. Ama baka bir durumda, elikiler konum deitirir. Emperyalizm, smrsn srdrmek iin, sava basksn tam uygulamayp, iine geldii lde nispeten yumuak siyasal, ekonomik ve kltrel nlemleri benimserse, bu yar-smrge lkelerdeki egemen snflar, emperyalizm ile anlaarak, byk halk kitlelerini birlikte smrmek zere bir ittifak kurarlar. Bu gibi zamanlarda, genellikle, halk kitleleri, emperyalizm ile feodal snfn kurduu ittifaka kar bakaldrarak i savaa giriir. Emperyalistler ise dorudan doruya harekete gemeksizin, halkn smrlmesi ve ezilmesi iin, bu lkelerin gericilerine dolayl yardm yollarn benimserler. Bylece i eliki, iyice iddetlenir. indeki, 1911 Devrim Sava, 1924-1927 Devrim Sava ve 1927den beri sren Tarmsal Devrim Savanda durum budur. Yar-smrge lkelerdeki eitli gerici egemen topluluklar arasndaki i savalar da (indeki sava aalar arasndaki savalar gibi) ayn kategoriye girer. Devrimci bir i sava, emperyalizm ile ortaklarn iteki gericileri tehdit eder bir duruma geldi mi, emperyalizm, egemenliini srdrmek iin yukarda sylenilenden baka yollar da benimsemekten ekinmez. Ya devrimci cepheyi ierden blmeye alr, ya da iteki gericilere yardm iin silahl kuvvetler gnderir. Byle zamanlarda, yabanc [olan] emperyalizm ile yerli [olan] gericilik, aka, bir kutupta; byk halk kitlesi teki kutupta toplanr ve bylece teki elikilerin gelimesini belirleyen ya da etkileyen ba eliki meydana gelmi olur. Ekim Devriminden sonra Rus gericilerine kar eitli kapitalist lkelerce salanan yardm, silahl mdahalenin bir rneidir. an Kay-ekin [sayfa 53] 1927deki ihane[37] 18. yzyln sonundan beri, ngilizler, ine byk miktarda afyon gnderiyorlard. Bylece hem in halk afyonlanyor, hem de inin gm madenleri soyuluyordu. 1840ta in ile olan ticaretini gvenlik altna almak bahanesiyle ngiltere silahl bir saldrya giriti. in askerleri ve halk, istilaclara kahramanca kar koyduu halde, 1842de ing hanedan, saldrgan ngilizlerle Nankinde bir szleme imzalad. Bu szleme gereince Hong Kong ngiliz egemenliine brakld gibi, btn byk kentlerin kaplar ngiliz mallarna alyor, gmrk resimleri azaltlyordu. [38] 1894 in-Japon Sava, Kore ve ini istila amac ile Japon emperyalistleri kartmlard. in askerleri ile baz yurtsever generaller kahramanca savatlarsa da, ing hanedannn kokumuluu yznden gerekli sava hazrlklar yaplamad ve in bu savatan yenik kt. 1895te, ing hkmeti, Japonlar ile utan verici imonoseki antlamasn imzalad.
46
ti ise, devrimci cephenin paralanmasna rnektir. Ama ne olursa olsun, kukusuz, bir gelime srecinin her aamasnda, ba rol oynayan bir tek ba eliki vardr. Bundan dolay, bir srete birka eliki varsa, bunlardan yalnzca bir tanesi ba ve belirleyici rol oynar, geri kalan, ikincildir ve ikinci derecede bir yer tutar. Birden fazla elikinin bulunduu bir karmak sre incelenirken, ba elikinin meydana kartlmas iin elimizden gelen abay esirgememeliyiz. Bu ba eliki, bir kere kavranld m, sorunlar kolaylkla zlebilir. Kapitalist toplumu inceleyen Marksn bize rettii yntem, ite budur. Lenin ile Stalin, emperyalizm ile kapitalizmin genel bunalmn ve Sovyet ekonomisini incelerken de, bu yntemi kullandlar. Binlerce bilgin ve eylem adam, bu yntemi anlamyorlar ve sonuta, sanki, sisli bir denizde kaybolmann aknl iinde sorunun candamarn kefedemiyorlar ve onun elikilerini zmlemenin bir yolunu bulamyorlar. Yukarda da denildii gibi, bir sreteki elikilerin hepsini birbirine eitmi gibi ele alamayz; ba ve ikincil elikileri birbirinden ayrmamz ve ba elikiye zel bir nem vermemiz gerekir. Ne var ki, ba olsun, ikincil olsun, bir elikideki iki eliik yn eit olarak ele alabilir miyiz? Hayr, alamayz. Her elikide, eliik ynlerin gelimesi, ayn deildir. Bazan bir denge varm gibi gelir ama, bu, daima geici ve bantl bir duyumdur. Asl olan kararszlk, eitsizliktir. ki eliik ynden birisi ana, teki ikincildir. elikide ba rol oynayan, ana yndr. Bir eyin niteliini, elikinin egemen duruma geen ana yn belirler. Ama bu durum da duraan deildir. Bir elikinin ana ve ikincil ynleri, birbirine dnr ve o eyin nitelii de buna bal olarak deiir. Belirli bir srete ya da bir elikinin gelimesindeki belirli bir aamada, ana yn A ve ikincil yn B iken, gelimenin baka bir aamasnda ya da [sayfa 54] gelimenin baka bir srecinde bu roller deiebilir. Bu, bir eyin gelimesi srasnda, birbirlerine kar savam veren iki ynn glerindeki azalmaya ya da artmaya baldr. ou zaman eskinin yerini yeninin aldn syleriz. Eskinin yerini yeninin almas, evrenin genel, srekli ve deimez bir yasasdr. Bir ey, kendisini, niteliine, iinde bulunduu koullara uygun olarak ve eitli sramalarla baka bir eye dntrr. Bu,
47
eskinin yerine yeninin gemesi srecidir. Her ey, yeni yn ile eski yn arasnda bir eliki ierir. Bu elikiler, bir dizi karmak savam olutururlar. Bu savamlar sonucu olarak yeni yn byr, ykselir ve egemen duruma gelir. Buna karlk, eski yn klr ve yava yava yok olmaya yztutar. Yeni yn, eski yn zerinde egemen duruma gelince, eski eyin nitelii yerine, yeni eyin nitelii geer. Bylece bir eyin nitelii, egemen duruma geen elikinin ana yn tarafndan belirlenir. elikinin egemen duruma geen ana yn, bir deiiklie urar, o eyin nitelii de buna bal olarak deiir. Kapitalist toplumda, kapitalizm, eski feodal toplum dnemindeki baml durumunu egemen duruma getirdi ve buna uygun olarak toplum yaps da feodal tarzdan kapitalist tarza dnm oldu. Yeni, kapitalist toplum dneminde, balangta egemen olan feodal gler baml duruma derler ve yava yava kaybolmaya yztutarlar. rnein, ngiltere ile .ransada durum byledir. retici glerin gelimesiyle, burjuvazi ilerici bir rol oynayan yeni bir snf olmaktan kt ve gerici bir rol oynayan eski bir snf oldu. Bu durum, burjuvazinin, proletarya tarafndan yenilmesine ve zel olarak sahip olduu retim aralarndan ve iktidardan yoksun braklarak yava yava snmeye mahkm olmasna kadar srecektir. Burjuvaziden sayca daha fazla olan ve burjuvazi ile ayn zamanda oalan, ama onun egemenlii altnda olan proletarya, yeni bir gtr. Yava [sayfa 55] yava glenerek bamsz ve tarihte nc bir rol oynayan bir snf olur ve sonunda, burjuvaziye baml durumdan siyasal iktidara sahip kan bir snf durumuna gelir. Byle bir zamanda toplumun yaps, eski kapitalist toplumdan, yeni, sosyalist topluma dnm olur. Bu, Sovyetler Birliinin getii ve btn toplumlarn kanlmaz olarak geecekleri bir yoldur. rnein, ini alalm. ini bir yar-smrge yapan elikide, in, bamsz bir lkeden yar-smrge bir lke haline gelirken, emperyalizm, balca yeri igal eder ve in halkn ezer. Ama bu durum, kanlmaz olarak deiecek; iki taraf arasndaki savata, proletaryann nderlii altnda gelien in halknn gc, ini kesenkes yar-smrge durumundan bamsz bir lke durumuna getirecektir. Emperyalizm lkeden sklp atlacak, eski in, kanlmaz olarak yeni ine dnecektir. Eski inin yeni ine dnmesi, inin eski feodal gleri
48
ile yeni in halknn gleri arasndaki durumda da bir deiiklii gerektirir. Eski feodal mlk sahipleri ynetici iken, ynetilenler olacaklar; proletaryann nderliinde, halk, ynetilen olmaktan kp, ynetici olacaktr. Ayn zamanda, in toplumunun yaps da deiecek, eski yar-smrge ve yar-feodal toplum, yeni ve demokratik bir toplum olacaktr. Bu gibi karlkl dnmlere tarihimizde de raslanr. ini yz yla yakn yneten Manu hanedan 1911 Devrimi ile devrilmi, Sun Yat-senin nderliindeki Devrimci Birlik bir zaman iin baar kazanmtr. 1924-1927 Devrim Savanda, Komnist-Kuomintang gbirliini temsil eden ve aslnda zayf olan gneydeki devrimci gler glenmi, Kuzey Harektnda zafer kazanm ve buna karlk kuzeyde bir zamanlarn gl sava aalar devrilmitir. 1927de rgtl devrimci halk gleri, gerici Kuomintang glerinin saldrlaryla zayf dmse de, saflar arasndaki [sayfa 56] oportnizmi eleyerek yava yava yeniden glenmitir. Devrimci nderlii altndaki slerde eskiden ynetilen kyller ynetici olmu, toprak aalar ise tam ters bir dnme uramlardr. Dnyada, daima bu biimde, eskinin yerine yenisi geer, eski elenir, yeni onun yerini alr; ya da eski devrilir, yeni ykselir. Devrimci savamda baz zamanlar, zorluklar elverili koullardan baskn kar ve bu zorluklar elikinin ana ynn, elverili koullar ikincil ynn oluturur. Ne var ki, glkler, devrimcilerin abasyla yava yava yenilir, elverili yeni bir durum yaratlr ve zor durum, yerini, elverili duruma brakr. inde, 1927 Devriminin baarszla uramasndan sonra ve in Kzl Ordusunun Uzun Yry srasnda, durum byle idi. imdiki in-Japon Savanda, in, gene zor bir durumdadr; ama biz, bu durumu deitirebiliriz ve hem indeki ve hem de Japonyadaki durumda kkl bir deiiklik yaratabiliriz. Devrimciler hata yaptklar takdirde, tersine, elverili koullar, glklere dnebilir. 1924-1927 Devriminin zaferi bir yenilgiye dnmtr. 1927den sonra gneyde genileyen devrimci slerin hepsi, 1934te yenilgiye uramtr. Bilgisizlikten bilgiye geiimiz srasndaki alma ve incelemelerimizdeki elikiler de byledir. Marksizmi incelemeye baladmz srada, bilgisizliimiz ya da marksizm zerine olan derme-atma bilgimiz, marksist bilgi ile eliki halindedir. Youn bir alma sonunda bilgisizlik bilgililie, derme-atma bilgi tam bilgiye ve mark-
49
sizmin krkrne uygulanmas, bilerek uygulanmaya dntrlebilir. Bazlar, belli elikilerde durumun byle olmadn sanmaktadrlar. rnein retici gler ile retim ilikileri arasndaki elikide, retici gler, ana yndr; teori ile pratik arasndaki elikide, pratik, ana yndr; ekonomik altyap ile bunun styaps arasndaki elikide, ekonomik [sayfa 57] altyap, ana yndr ve bunlarn karlkl durumlarnda bir deime yoktur, deniyor. Bu, diyalektik materyalizmin deil, mekanik materyalizmin grdr. retici g1erin, pratiin, ekonomik altyapnn genellikle ana ve belirleyici rolde belirdikleri dorudur. Bunu yadsyan, materyalist deildir. Ama belirli koullar altnda, retim ilikileri, teori ve styap gibi ynler, kendilerini, ba ve belirleyici rolde ortaya koyabilirler. Bunu da kabul etmek gerekir. retim ilikileri deimeksizin retici gler geliemiyorsa, retim iliiklerindeki deime, ba ve belirleyici bir rol oynar. Leninin, Devrimci teori olmadan, devrimci hareket olamaz. szlerini syledii srada, devrimci teorinin yaratlmas ve savunulmas, ba ve belirleyici bir rol oynuyordu. Herhangi bir i yaplaca zaman, bu iin yaplmas ile ilgili buyruklar, yntemler, plan ya da ilkeler yoksa, ana ve belirleyici etken, buyruk, yntem, plan ya da ilkedir. styapnn (siyaset, kltr vb.) ekonomik altyapnn gelimesine engel olduu zamanlarda, siyasal ve kltrel reformlar ba ve belirleyici rol oynarlar. Bunu sylemekle materyalizme tersi mi dyoruz? Hayr. nk, btn olarak tarihin gelimesinde maddi eylerin manevi eyleri, toplumsal varln toplumsal bilinci belirlediini kabul etmekle, ayn zamanda, manevi eylerin ve toplumsal bilincin toplumsal varlk zerindeki, styapnn ekonomik altyap zerindeki etkilerini de kabul ediyoruz ve kabul etmek zorundayz. Bu, materyalizme ters dmek deil, mekanik materyalizmden kanmak, diyalektik materyalizme sk skya sarlmaktr. elikinin zgll sorununu incelerken, bu iki yn bir sreteki ba eliki ile ikincil elikileri ve bir elikinin ana ve ikincil ynlerini incelemeseydik, yani elikinin bu iki ynnn ayrc zelliini ayr ayr ele almasaydk, soyut bir inceleme iinde skr kalr, bir elikinin ynlerini somut olarak anlayamaz ve sonuta onu [sayfa 58] zmek iin doru yntemi bulamazdk. elikinin bu iki ynnn ayrc zellii ya da zgll, eliik glerin
50
tekdze olmadn gsterir. Dnyada hi bir ey dmdz gelimez. Bu yzden dz gelime ya da denge teorisine kar kmamz gerekir. Ayn zamanda, bir elikinin somut koullaryla, bir eliik sreci iinde ana ve ikincil ynlerin deimesi, yeninin eski eyler yerine geme gcn gsterir. elikide tekdze olmay koullarnn incelenmesi, ba eliki ile ikincil elikilerin incelenmesi, bir elikinin ana ve ikincil ynlerinin incelenmesi, devrimci bir partinin, siyasal, askeri, stratejik ve taktik buyruklarn belirlemede nemli yntemlerden birini oluturur.
V. BR ELKNN YNLERNN ZDEL VE SAVAIMI
elikinin evrensellii ve zgll sorununu kavradktan sonra, imdi de, bir elikinin ynlerinin zdelii (identity) ve savam sorununun incelenmesine gelmi bulunuyoruz. zdelik, birlik, uygunluk, i uygunluk, iie geme, karlkl ballk (var olabilme iin karlkl ballk), iten ballk ya da ibirlii. Bu eitli terimlerin hepsi ayn anlama gelir, ve u iki noktaya dayanr: nce, bir eyin gelime srecindeki her elikinin iki ynnn herbiri, varln teki ynde bulur ve her iki yn ayn varlkta birlikte bulunur. Sonra, eliik iki ynn herbiri, belirli koullar altnda birbirlerine dnmeye eilimlidir. zdelik terimi ile, ite bunu demek istiyoruz. Lenin diyor ki: Diyalektik, kartlarn nasl zde olabileceini; zde duruma gelebileceini (deiip zde duruma gelebileceini); hangi koullar altnda birbirlerine dnp zde olabileceini; insan aklnn, bu kartlara, niin l, kat eyler olarak bakmayp, bunlar, yaayan, koullara bal, deiebilir [sayfa 59] ve birbirlerine dnebilir eyler olarak grmesi gerektiini anlatan teoridir.[39] Leninin bu paragrafnn anlam nedir? Her sreteki eliik ynler, birbirini dtalar, birbiriyle savar ve birbirine kardr. Bu eliik ynler, istisnasz, dnyadaki btn
[39] Hegelin Mantk Bilimi, Kitap I, Blm Ide, Leninin Belirleyiciler (nitelik) zerine notlarndan. Collected Works, Moscow 1958, Vol. XXXVII, s. 97-98.
51
eylerin gelime srecinde (insan dncesi de dahil) bulunur. Yaln bir srete yalnz bir ift kart vardr: oysa karmak bir srete bir iftten ok daha fazladr. Bu kart iftler de ayrca birbiriyle eliiktir. D dnyadaki her ey ve insan dncesi, bylece biimlenmi ve harekete gemitir. Byle ise, zdelik ya da birlik diye bir ey yoktur. Olmayan eylerin szn nasl ederiz? Bunun nedeni: eliik bir yn, tek bana bulunamaz. Kendisine kart yn almazsa, bir yn, varlk koulunu yitirir. nsan aklnda eliik eylerin ya da kavramlarn yalnz bir yn tek bana var olabilir mi? Yaam olmakszn lm olmaz; lmsz de yaam olmaz. st olmadan alt olmaz, alt olmadan st olmaz. Talihsizlik olmazsa, talihlilik olur mu? Talihlilik olmazsa, talihsizlik olur mu? Kolaylk olmakszn zorluk olmaz; zorluk olmakszn kolaylk olmaz. Aa olmazsa yarc olmaz; yarc olmazsa aa olmaz. Burjuvazisiz proletarya olmaz; proletaryasz burjuvazi olmaz. Uluslarn emperyalistler tarafndan smrlmesi olmasa, smrge ve yarsmrgeler olmaz; smrgeler ve yar-smrgeler olmasa, uluslarn emperyalistler tarafndan smrlmesi olmaz. Btn kart eler byledir: belirli koullar nedeniyle, bunlar, bir yandan birbirlerine kart, te yandan birbirlerine bal, iie ve iten baldr. te buna zdelik diyoruz. Btn eliik ynler, belirli koullar nedeniyle, zde deil diye nitelendirilir ve bunlarn eliik olduu sylenir. Ama bunlar, ayn zamanda, zdelikleriyle de [sayfa 60] nitelendirilir ve birbirlerine baldrlar. Lenin, diyalektiin, kartlarn nasl olup da zde olduunu ve olabileceini incelediini syledii zaman, bu duruma iaret ediyor. Nasl zde olabilirler? Birbirlerinin karlkl var olu koullar olduklar iin. Bu, zdeliin ilk anlamdr. Yalnzca eliik ynlerin karlkl olarak birbirlerinin varlklarn devam ettirdiklerini, yani aralarnda zdelik olduunu ve bu zdelik nedeniyle ayn varlkta yanyana bulunabileceklerini sylemek yeter mi? Hayr, yetmez. ki kart yann varlklarnn devam iin birbirlerine bal olular ile i bitmez; asl nemlisi, bu eylerin birbirlerine dnmeleridir. Yani bir eydeki iki eliik ynn herbiri, belirli koullar nedeniyle, kendi kartna dnmek eilimi tar. Bu, elikinin zdeliinin ikinci anlamdr. yleyse burada da, zdelik niin vardr, sorusu sorulabilir.
52
Grdmz gibi, bir zamanlarn ynetilen proletaryas, devrim yoluyla, ynetilmekten kurtuluyor; daha nce ynetici durumundaki burjuvazi ise bu durumunu yitiriyor ve kartlarn balangtaki yerini alyor. unu sormak isterim: belirli koullar altnda, kartlar arasnda bir ba, bir zdelik olmasa, byle bir deiiklik nasl olabilir? Yeni in tarihinin belirli bir dneminde olumlu bir rol oynayan Kuomintang, snfsal nitelii gerei ve emperyalizmin kkrtmasyla (koullar bunlard) 1927den sonra kar-devrimci bir parti olduysa da, in ile Japonya arasndaki ulusal elikilerin iddetlenmesiyle ve Komnist Partinin ulusal birlik cephesi siyaseti gtmesiyle (koullar bunlard) Japonlara kar koymak konusunda bizimle anlamak zorunda kald. eliik eyler birbirlerine dnr ve aralarnda belirli bir zdelik vardr. Yrttmz tarmsal devrim ile, toprak aalar snf topraksz, ve buna karlk, topraksz kyller kk toprak sahibi oluyor. Varlk ve yokluk, kazan ve kayp belirli koullar nedeniyle birbirlerine bir i bala baldr, iki [sayfa 61] yanda bir zdelik vardr. Sosyalizm koullarnda, kylnn zel mlkiyet sistemi, sosyalist tarmn kamu mlkiyetine dnecektir. Bu, Sovyetler Birliinde byle olduu gibi, btn dnyada da byle olacaktr. zel mlkiyet ile kamu mlkiyeti arasnda, felsefenin zdelik, ya da birbirine dnm, ya da iie geme dedii bir kpr vardr. Proletarya ya da halk diktatrln salamlatrmak, aslnda, bu diktatrl kaldrmak ve btn sistemlerin giderilecei daha yksek bir aamaya ulamak iin gerekli koullar hazrlamaktr. Komnist Partisini kurmak ve gelitirmek, Komnist Partisini de, teki btn partileri de ortadan kaldrmak iin gerekli koullar hazrlamaktr. Komnist Partisinin liderlii altnda devrimci bir ordu kurmak ve devrimci bir sava srdrmek, gene, aslnda, savan bsbtn ortadan kaldrlmas iin gerekli koullar hazrlamaktr. Bu kartlar, ayn zamanda birbirlerinin tamamlaycsdr. Herkesin bildii gibi sava ve bar, birbirlerine dnr. Sava bara dnr; rnein Birinci Dnya Sava, sava sonras barna dnmtr. indeki i sava da sona ermi, i bar kurulmutur. Bar savaa dnr: rnein 1927 Komnist-Kuomintang gbirlii savaa dnmtr, ve dnyadaki bugnk bar durumu belki de ikinci bir dnya savana dnecektir. Niin? nk snfl bir toplumda sava ve bar gibi eliik eyler, belirli
53
koullar altnda, zdelik halindedir. Btn eliik eyler birbirlerine iten baldr ve bunlar, belirli koullar altnda, bir varlkta, yalnzca birarada bulunmazlar, ayn zamanda, belirli koullar altnda birbirlerine dnrler. te, elikilerin zdeliinin tam anlam budur. Leninin, zde duruma gelebilecei (deiip zde duruma gelebilecei); hangi koullar altnda birbirlerine dnp zde olabilecei... szleri tam bu anlamda sylenmitir. nsan aklnn, bu kartlar, niin l, kat eyler olarak [sayfa 62] deil, bunlar yaayan, koullara bal, deiebilir ve birbirine dnebilir eyler olarak grmesi gerekir? Nesnel eyler byledir de ondan. Nesnel eylerdeki eliik ynlerin birlii ya da zdelii l ve kat olmayp, yaayan, koullara bal, deiebilir, geici, bantl bir durumdur. Btn eliik ynler, belirli koullar altnda kartlarna dnrler. nsan dncesinde yansyan bu durum, marksizmin materyalist diyalektik dnya grdr. Yalnzca gemiteki ve bugnk gerici egemen snflarla bunlarn hizmetindeki metafizikiler, kartlar birbirlerine dnebilen, yaayan, koullara bal, deiebilir eyler olarak grmeyip, l, kat eyler olarak grrler ve halk kandrarak egemenliklerini srdrebilmek iin bu yanl gr yaymaya alrlar. Bizim devimiz, bu gibi yanl, gerici ve metafizik dnceleri aklamak ve eylerdeki diyalektii yaymak, dnmlerini hzlandrmak ve devrimin amacna ulamaktr. elikilerin belirli koullar altnda zde duruma geldiklerini sylerken hem gerek ve somut elikilere, hem de eliik ynlerin birbirlerine gerek ve somut olarak dnmlerine iaret etmi oluyoruz. Mitolojideki saysz dnmler; rnein, an Hai ingde,[40] Kua .unun gnele yarmas; Huai Nan uda,[41] Yinin dokuz gnei okla vurmas; i Yu ide[42] maymun-tanrnn yetmiiki kla girmesi; Liao ainin Garip Servenlerinde,[43] cin
[40] an Hai ing (Dalar ve Denizler Kitab). Bu kitaptaki masallardan birinde, kahraman Kua .u, gnein peine der ve onu yakalar, ama susuzluktan canverir ve yanndaki askerler, Teng ormanndaki aalar haline gelirler. [41] Yi, eski inde okuluu ile n yapmi bir kahraman. M 2. yzyldaki bir efsaneye gre, mparator Yao zamannda gkte on gne vard. Bu gnelerin bitkileri yakp kavurmas zerine, mparator Yao, Yiye bunlar oku ile vurmasn buyurdu. Oku bu gnelerden dokuz tanesini vurup indirdi.
54
ve perilerin insan oluvermeleri gibi kartlarn birbirine dnmleri [sayfa 63] insanlar arasndaki karmak ve gerek kartlarn birbirlerine dnmleri rnek alnarak uydurulmu, ocuksu, hayali, dzmece dnmlerdir ve somut kartlarda grlen somut dnmler deildir. Marx, Her mitoloji, doa gleri zerinde hayal alannda ve hayal araclyla egemenlik kurar ve o glere biim verir. Onun iin doa gleri gerekten egemenlik altna alnnca, mitoloji de ortadan kaybolur.[44] diyor. nsanlarn doa glerini hayali olarak fethettikleri mitoloji ve ocuk masallarndaki sonsuz deiim anlatmlar, herkesin houna gittii gibi, mitolojinin iyisi, Marksn dedii gibi, bitmeyen bir ekicilie, sevimlilie sahiptir. Byle de olsa, mitoloji, somut elikilere dayanmaz ve bu nedenle de gerei bilimsel olarak yanstmaz. Ksacas, mitoloji ile ocuk masallarndaki elikiyi oluturan ynlerin, somut deil, ancak hayali bir zdelii vardr. Marksist diyalektik, gerein dnmndeki zdelii, bilimsel olarak yanstr. Niin yalnz yumurta civcive dnr de ta dnmez? Niin sava ile bar arasnda zdelik vardr da sava ile ta arasnda yoktur? Niin insandan yalnz insan doar da baka bir ey domaz? Kartlarn zdelii, yalnz baz gerekli koullar altnda vardr da ondan. Bu belirli ve gerekli koullar olmakszn zdelik olmaz. Niin Rusyada 1917 ubat burjuva-demokratik devrimi ayn yln Ekim proleter-sosyalist devrimi ile dorudan ilintilidir de, .ransada burjuva devrimi bir sosyalist devrimle dorudan ilintili deildir ve 1871 Paris Komn[45] baarszlkla [sayfa 64] sonulanmtr? te
[42] i Yu i (Batya G). 16. yzyla ait roman. Romann kahraman maymun-tanr Sun Vu-kung, istedii anda, ku, aa, ta gibi yetmiiki kla girebilir. [43] Pu Sung-lingin 17. yzylda yazd Liao ainin Garip Servenleri, 431 tane cin ve peri masaln ieriyor. [44] Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, Giri, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 280. [45] Paris Komn, dnya tarihinde ilk kez devlet iktidarn temsil eden proleter bir rgttr. 18 Mart 1871de .ransiz proletaryas ayaklanarak Pariste iktidar ele geirmitir. Proletaryann ncl ile Paris Komn, 28 Martta seimle kurulmutur. Bu, proletaryann, burjuva devlet arkn ykmak iin giritii ilk devrimci kalkmadr ve tarihte ilk kez, devrilen burjuva devlet iktidar yerine proleter bir iktidarn gemesidir. O srada henz yeterli olgunlua ulamam bulunan .ransz proletaryas, kyl kitleleri ile gerekli ittifaki kuramam, kar-devrime fazla yumuak davranm ve zamannda askeri bir saldrya gememitir. Bylece, g toparlama frsatn bulan kar-devrim, saldrya geerek, ayaklanmaya katlanlari vahice krmtr. Paris Komn, 28 Maysta dmtr.
55
yandan Moolistan ve Orta Asyadaki gebe yaam tarz sosyalizmle dorudan niin balanabilmitir? Niin in devrimi kapitalist bir gelecekten kanabilir ve bat lkelerinin getikleri eski tarihsel yoldan ve bir burjuva diktatrl dneminden gemeksizin dorudan doruya sosyalizme balanabilir? Bunlarn nedeni, zamann somut koullarndan baka bir ey deildir. Baz gerekli koullar var oldu mu, eylerin gelime srecinde baz elikiler ortaya kar ve stelik onlarn ierdii kartlar birbirlerine bal olduklar gibi, birbirlerine de dnrler. Yoksa bunlarn hi biri mmkn olmazd. zdelik sorunu ite budur. Peki yleyse savam nedir? zdelik ile savam arasndaki iliki nedir? Lenin: Kartlarn birlii (akmas, zdelii, eit hareketi) koullara bal, geici, sreksiz, grelidir. Birbirlerini dtalayan kartlarn savam, tpk gelime ve hareketin mutlak oluu gibi mutlaktr.[46] Leninin bu pasaj ne demektir? Her srecin bir balangc, bir sonu vardr. Btn sreler kendilerini kendi kartlarna dntrrler. Btn srelerin kararll bantldr, ama bir srecin dierine dnmnde kendini gsteren kararszlk mutlaktr. Btn eylerin hareketi, iki durumda olur: bantl durgunluk durumu ve apak deime durumu. Her iki hareket durumu da, o eyde bulunan iki eliik etkenin savam sonucudur. Bir nesne, hareketin ilk durumundaysa, o ey, nitelik bakmndan deil, yalnzca nicelik bakmndan deiiklik geirir ve duruyormu gibi grnr. Nesne, hareketin ikinci durumundaysa, o ey, ilk durumdaki nicelik [sayfa 65] deimesinde belirli bir u noktasna erimi, varln sona ermesinin nedeni olmu, bir nitelik deimesini meydana getirmi ve bunlarn sonucu, apak bir deime gibi grnmtr. Gnlk yaamda grdmz birlik, ballk, bileme, uyum, denge, durgunluk, hareketsizlik, duraanlk, kararl denge, katlk, ekim vb., hepsi de, nicelik deimesi durumunda bulunan eylerin grnleridir. te yandan, birliin zl; yani bu dayanmann, bileimin, uyumun, dengenin, durgunluun, duraanln, kararl dengenin, katln ve ekimin yklmas ve herbirinin kendi kartna
[46]
V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Marx-Engels-Marksizm, s. 337.
56
dnmesi, hepsi de, nitel deime durumundaki eylerin grnleridir, bir srecin bir bakasna dnmesidir. eyler, durmadan, kendilerini, hareketin birinci durumundan ikincisine dntrmektedirler. Oysa kartlarn iindeki savam, her iki durumda da bulunur, ama ikinci durumda zme ular. Bunun iin, kartlarn birliinin koullara bal, geici ve bantl olduunu, buna karlk, kartlar arasndaki savamn mutlak olduunu sylyoruz. Yukarda, iki kart ey arasnda zdelik olduu iin bu iki eyin ayn varlkta birarada varolabileceini ve bunlarn birbirlerine dnebileceklerini sylediimiz zaman, koula bal oluu, yani belirli koullar altnda iki kart eyin birleebileceini ve birbirlerine dnebileceini belirtmek istemitik. Kartlarn zdelii yalnzca belirli koullar altnda olduu iin, zdelik artl ve bantldr diyoruz. Burada unu eklemeliyiz: bir elikideki savam, srecin bandan sonuna kadar devam eder, bir srecin bir bakasna dnmnn nedeni olur ve sreteki savam her yerde var olduu iin, eliki iindeki savamn kaytsz artsz ve mutlak olduunu syleriz. artl, bantl zdelik, artsz, mutlak savam ile birlikte, her eydeki kartlarn hareketini oluturur. Biz inliler, sk sk, birbirine kart eyler, birbirini tamamlarlar[47] deriz. Bu, kartlarn zdelii demektir ve [sayfa 66] metafizie kar olup, diyalektiktir. Birbirine kart olmak, iki eliik ynn karlkl olarak birbirini dtalamas ya da savam demektir. Birbirlerini tamamlamak, belirli koullar altnda iki eliik ynn birlik olmas ve zdelie ulamas demektir. Savam, zdeliin iinde bulunur, savam olmakszn zdelik olmaz. zdelikte savam, zgllkte evrensellik, tek ve ayr nitelikte ortak nitelik vardr. Lenin greli iinde bir mutlak vardr[48] diyor.
VI. ELKDE UZLAMAZ KARITLIIN YER
Kartlarn savam sorunu, uzlamaz kartln ne olduu

[47] Birbirlerine kart olan eyler, ayn zamanda birbirlerini tamamlarlar sz, ilknce, 1. yzylda yaanm nl tarihi Pan Ku tarafndan Han Hanedannn Tarihinde kullanlmtr. Bu sz, o zamandan beri, sk sk kullanlan bir deyim olmutur. [48] V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Marx-Engels-Marksizm, s. 337.
57
sorununu ierir. Bizim yantmz: uzlamaz kartlk, kartlarn bir savam biimidir, ama biricik biimi deildir. nsanlk tarihinde snflararas uzlamaz kartlk, kartlar savamnn zgl bir belirtisi olarak vardr. Smrc ve smrlen snflar arasndaki elikiyi dnn. Kleci, feodal ya da kapitalist bir toplum olsun, iki eliik snf, bir toplumda uzun sre birarada bulunur ve birbirlerine kar savam verirler; ama iki snf arasndaki eliki, belirli bir aamaya kadar geliince, ak bir uzlamaz kartlk biimini alr ve devrime dnr. Snfl bir toplumda, barn savaa dnmesi de byledir. Bir bomba, patlamadan nce, belirli koullar nedeniyle, kart eylerin yanyana bulunduu bir varlktr. Patlama, yeni bir koul (ateleme) ortaya knca olur. Benzer bir durum, eski elikileri zmek ve yeni eyler meydana getirmek iin ak bir atma biimini alan btn doa [sayfa 67] olaylarnda vardr. Bu gerei kavramak ok nemlidir. Ancak bu yolla, snfl bir toplumda, devrimlerin ve devrimci savalarn kanlmazln anlayabiliriz. Bunlar olmakszn, toplumsal gelimede srama yapmak, gerici egemen snflar devirmek, yani siyasal iktidar ele geirmek olanakszdr. Komnistler, gericilerin, toplumsal devrimin gereksizlii ve olanakszl zerine olan aldatc propagandalarn sergilemelidirler. Marksist-leninist toplumsal devrim teorisine sk skya sarlmal, halka, toplumsal devrimin gerekliliini, tamamen uygulanabilir olmasn ve btn insanlk tarihinin ve Sovyetler Birliinin kazand zaferin bu bilimsel geree tank olduunu anlatmaldr. Yukarda belirttiimiz gibi, snflar var olduka, Komnist Partisi iinde, snf elikileri, doru ve yanl fikirler arasnda elikiler olarak, bu partinin barnda yansrlar. Balangta ya da baz konularda byle elikiler kendilerini hemen uzlamaz kartlk olarak aa vurmaz. Snf atmasnn gelimesi ile onlar da geliir ve uzlamaz kartlk haline gelir. Sovyetler Birliinde Leninin ve Stalinin ideolojisi ile Trotski[49] ve Buharinin yanl ideolojileri arasndaki eliki, balangta kendisini uzlamaz kartlk biiminde ortaya koymam, sonralar gelierek uzlamaz kartlk haline gel[49] Trotski (1879-1940), Rus devrim hareketinde, leninizme kar bir zmrenin ncln etmi ve sonralar kar-devrimcilere katlacak derecede ileri gitmitir. Sovyet Komnist Partisi Merkez Komitesince 1927de, partiden atlm, 1929da Sovyet hkmetince lkeden, 1932de yurttalktan karlmtr.
58
mitir. in Komnist Partisinin tarihinde de benzer bir durum olmutur. Partideki yoldalarmzn ounun doru ideolojileri ile uen Tu-siu ve ank Kuo-tao ve bakalarnn yanl ideolojileri arasndaki eliki, balangta uzlamaz kartlk biiminde belirmedii halde, sonradan gelimi ve uzlamaz kartlk haline gelmitir. Bugn de parti iindeki doru ve yanl ideolojiler arasndaki [sayfa 68] elikiler, bir uzlamaz kartlk biiminde belirmemitir, eer yoldalarmz hatalarn dzeltirlerse, bunlar, gelierek uzlamaz kartlk haline gelmezler. Bu nedenle, parti, bir yandan yanl ideolojilerle savarken, bir yandan da hata yapanlara bu hatalarn dzeltmek frsatn vermelidir. Bu gibi koullar altnda, savam fazla ileri gtrmek yerinde olmaz. Ne var ki, hata yapanlar bu hatalarnda ayak direrlerse, bu elikiler uzlamaz kartlk haline gelirler. Ekonomik bakmdan burjuvazinin ynetimi altnda kentin ky smrd kapitalist toplumda ve yabanc emperyalizmle, yerli [olan] byk komprador burjuvazinin ynetimi altnda kentin ky korkun biimde smrd Kuomintang denetimi altndaki inde, kent ile ky arasndaki eliki, tam bir kartlk iindedir. Sosyalist lkeler ile devrimci slerimizde, bylesine elikiler, uzlamaz olmayan kart elikiler haline geliyorlar. Lenin: Uzlamaz kartlk ile eliki tamamen farkldr diyor. Sosyalizmde uzlamaz kartlklar yokolur, ama elikiler vardr.[50] Yani uzlamaz kartlk, kartlarn savamnn bir biimidir, ama biricik biimi deildir. Bu uzlamaz kartlk formln her yerde uygulayamayz.
VII. SONU
imdi konuyu zetlemek iin birka eye iaret edebiliriz. eylerdeki elikinin yasas, yani kartlarn birlii yasas, doann ve toplumun temel yasas olup, bundan dolay, dncenin de temel yasasdr. Bu, metafizik dnya grnn tam kartdr ve insann bilgi tarihinde byk bir devrimdir. Diyalektik materyalizme gre eliki, nesnel eyler ile znel dncenin btn srele[50] V. . Lenin, N. . Buharinin Gei Dnemi Ekonomisi zerine Dnceler, Selected Works, Moscow-Leningrad 1931, Vol. XI, s. 357
59
rinde vardr ve batan sona btn sre boyunca devam eder. Bu, elikinin [sayfa 69] evrensellii ve mutlakldr. eliik eyler ile bunlarn her ynnn kendine zg izgileri vardr, bu da elikinin zgll ve bantlldr. Kartlar, belirli koullara gre zdelik niteliini tar ve bir varlkta birarada bulunurlar ve kendilerini birbirlerine dntrrler. Bu da, elikinin zgll ve bantlldr. Ama kartlarn savam hi bitmez, kartlar birarada varken de, birbirlerine dnrken de, savam vardr ve zellikle bu son durumda belirgindir, bu da, gene elikinin evrensellii ve mutlakldr. elikinin zglln ve evrenselliini incelerken, hem elikilerde hem de eliik ynlerdeki ana ve ikincil elikiler arasndaki farka dikkat etmemiz gerekir. elikinin evrenselliini ve elikideki kartlarn savamn incelerken de, elikideki savamn deiik biimleri arasndaki fark dikkate almalyz. Bunlar yapmazsak hataya deriz. Eer yukardaki temel noktalar iyice anlamsak, marksizmin temel ilkelerine aykr den dogmac fikirleri yokedebilir ve ayn zamanda deneyimli arkadalarmzn, deneyim ve grglerini sistemletirmelerine ve ampirizme dmek suretiyle iledikleri hatalar yinelemekten kanmalarna yardm etmi oluruz. eliki yasasnn incelenmesiyle vardmz birka basit sonu ite bunlardr. [sayfa 70]
60

Mao Zedung Teori Ve Pratik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mao Zedung Teori Ve Pratik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEOR VE PRATK

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

V. . Lenin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlari, Ankara 1977, s. 34.

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 139-145.

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Marx-Engels-Marksizm, s. 337.

Mao e-tung Teori ve Pratik

Kartlarn savam sorunu, uzlamaz kartln ne olduu

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

Mao e-tung Teori ve Pratik

You might also like