Lenin Uluslarin Kaderlerini Tayin Hakki

ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI
ER YAYINLARI
V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk
V. . LENN
1
ALTINCI BASKI
ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI

V. . LENN
V. . Leninin Question de-la Politique Natioanale et de lInternationalisme Proltarien (Editions du Progrs, Moscou 1968) adl derleme yaptn, .ranszcasndan Muzaffer Ardos dilimize evirmi ve kitap, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk ad ile,. Sol Yaynlar tarafndan, Nisan 1979 (Birinci Bask: Kasm 1968; kinci Bask: Ocak 1975; nc Bask: Mart 1976; Drdnc Bask: ubat 1977; Beinci Bask: Nisan 1978) tarihinde, Ankarada, lkyaz Basmevinde dizdirilip bastrlmtr. Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2004. erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
7 14 15 18 21 28 33 38 45 46 50 53 58 63 73 79 83 90 98 103 108 117 117 118 120
RSDPnin Ulusal Program Ulusal Sorun zerine Eletirici Notlar I. Diller Sorununda Liberaller ve Demokratlar II. Ulusal Kltr III. Ulusal zmleme Umacs IV. Ulusal Kltr zerklii V. Uluslarn Eitlii ve Ulusal Aznln Haklar VI. Merkezileme ve zerklik Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Etme Hakk I. Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Etmesi Nedir? II. Sorunun Somut Tarihsel Konumu III. Rusyada Ulusal Sorunun Somut zellikleri ve Bu lkede Burjuva Demokratik Dnm IV. Ulusal Sorunda Pratik Olma V. Ulusal Sorunda Liberal Burjuvazi ve Sosyalist Oportnistler VI. Norvein sveten Ayrlmas VII. Uluslararas Londra Kongresi (1896) Karar VIII. topyac Karl Marx ve Pratik Rosa Luxemburg IX. 1903 Program ve Programn Likidatrleri X. Sonu Byk-Rus Ulusal Gururu zerine Ulusal Politika zerine Sosyalist Devrim ve Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk (Tezler) I. Emperyalizm, Sosyalizm ve Ezilen Uluslarn Kurtuluu II. Sosyalist Devrim ve Demokrasi Uruna Savam III. Uluslarn Kaderlerini Tayin Etme Hakknn nemi ve Bu Hakkn .ederasyon ile lgisi
121 123 124 125 126 127
IV. Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk Sorununun Proleter Devrimci Sunuluu V. Ulusal Sorunda Marksist ve Prudoncu Gr VI. Uluslarn Kaderlerini Tayin Etme Hakk Bakmndan Tip lke VII. Sosyal-ovenizm ve Uluslarn Kaderlerini Tayn Hakk VIII. nmzdeki Gnlerde Proletaryann Somut Grevleri IX. Rus ve Polonyal Sosyal-Demokratlarn ve II. Enternasyonalin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk lkesindeki Tutumu Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk zerine Bir Tartmann zeti I. Sosyalizm ve Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk II. Emperyalizm anda Demokrasinin Gereklemesi Olana Var mdr? III. lhak Nedir? IV. lhaklardan Yana m, Yoksa lhaklara Kar m? V. Sosyal-Demokrasi Niin lhaklara Kardr? VI. Bu Sorunda Avrupay Smrgelerle Kyaslamak Doru mudur? VII. Marksizm mi, Prudonculuk mu? VIII. Hollanda ve- Polonya Sosyal-Demokrat Enternasyonalistlerinin Tutumunda zel ve Genel IX. Engelsin Kautskyye Mektubu X. 1916 rlanda Ayaklanmas XI. Sonu Ulusal Sorun zerine Sylev Ulusal Sorun ve Smrgeler Sorunu zerine Tezlerin lk Tasars Uluslar ve Smrgeler. Komisyonunun Raporu [zerkletirme zerine Notlar] Ulusal-Topluluklar ya da zerkletirme Sorunu Ulusal-Topluluklar ya da- zerkletirme Sorunu (Devam) Notlara Devam Aklayc Notlar Adlar Dizini
131 132 136 139 142 146 148 150 157 161 163 168 170 176 183 189 189 191 193 197 209
RSDPNN ULUSAL PROGRAMI

15 (28) ARALIK 1913
MERKEZ Komitesi Konferans, zveeniyede1 yaynlanm olan ulusal sorun zerine karar* kabul etti ve ulusal program sorununu kongre gndemine ald. Ulusal sorunun u anda kar-devrimin tm politikasnda, burjuvazinin snf bilincinde, ve Rusya sosyal-demokrat proletarya partisinde niin ve nasl nemli bir yer tuttuuna, kararda, ayrntl olarak deiniliyor. Kukusuz bu konu zerinde durmann gerei yok, nk durum apaktr. Marksist teorik yaznda, bu durum ve sosyal-demokratlarn ulusal programnn temelleri, son dnemde [sayfa 7] ayd* Bkz: V. Lnine, (Euvres, Paris-Moscou, c. 19, s. 460-462. -Ed.
nla kavuturulmutur (burada bata Stalinin makalesini belirtmek gerekir2, Onun iin bu yazda sorunu salt parti asndan koymay ve Stolipin-Maklakov3 basks altnda boulmakta olan legal basnn ele alamayaca noktalara aklk getirmekle yetinmeyi doru buluyoruz, Rusyada sosyal-demokrasi, daha eski lkelerin, yani Avrupann deneyimlerine ve bu deneyimlerin teorik ifadesi olan marksizme dayanarak olumaktadr. lkemizin zellii, ve bu lkede sosyal-demokrasinin yaratld tarihsel ann zellii undadr ki, burada Avrupadan farkl olarak sosyal-demokrasi, burjuva devriminden nce olumaya balad ve bu devrim srasnda olumaya devam ediyor. kincisi, bizim lkemizde, proleter demokrasisini genel olarak burjuva ve kk-burjuva demokrasisinden aykmak iin kanlmaz olan savam ki bu, znde btn lkelerin tanm olduu savamlardan farkszdr, marksizmin, Batda ve bizim lkemizde tam bir teorik zafer salad bir koul oluturmaktadr. Onun iin bu savamn biimi, marksizm uruna bir savam olmaktan ok, hemen hemen Marksist tmcelerle kendisini maskeleyen kk-burjuva teorilere kar bir savamdr. Ekonomizm4 (1895-1901) ve legal- marksizmden5 (18951901, 1902) bu yana, bu, hep byle olmutur, Bu akmlarn menevizm6 ile (1903-1907) ye likidatr akmla7 (1908-1913) sk, st rtl balarn ve yaknln ancak tarihsel gereklerden korkanlar unutabilirler. 1901-1903 yllarnda RSDP programn hazrlam olan eski skra8, ilk kez esasl bir tarzda Rusya ii hareketinin teori ve pratiinde marksizmi kurarken, teki sorunlarda olduu gibi ulusal sorunda da kk-burjuva oportnizmine kar savayordu. Bu kk-burjuva oportnizmi, en bata Bundun milliyeti saplantlarnda ya da dalgalanmalarnda ifadesini buluyordu. Eski skra, Bundun milliyetiliine kar etin bir sava yrtt. Bu sava unutmak bir kez daha [sayfa 8] belleini yitirmi zavallnn durumuna dmek, Rusya sosyal-demokrat ii hareketinin tarihsel ve ideolojik temelinden kopmak olur. te yandan, Austos 1903te toplanan kinci Kongrede RSDP programnn kesin olarak kabul edilmesi srasnda, baz Polonyal sosyal-demokratlarn uluslarn kaderlerini tayin hakkna glge drme, yani bambaka bir ynden oportnizmin ve milli-
yetiliin iine kayma dorultusunda baz acemice giriimlerine kar bir savam yrtld (bunun kongre tutanaklarnda kayd yoktur, nk savam hemen hemen btn kongrenin katld Program Komisyonunda olmaktayd). Bugn bile, aradan on yl getii halde, savam, iki temel izgiyi izleyerek devam ediyor; bu da, savamn Rusyada ulusal sorunun tm nesnel koullaryla sk skya bal olduunu gsterir. Avusturyada, (Kristan, Ellenbogen vb. tarafndan savunulan ve Gney Slavlar tasarsnda ifade edilmi olan) ulusal kltrel zerklik program Brnn Kongresinde (1899) reddedildi. Blgesel ulusal zerklik kabul edildi, ve btn ulusal blgelerin zorunlu birlii yolunda sosyal-demokrat propaganda, ulusal kltrel zerklik fikri ile yalnzca bir uzlamayd. Bu mutsuz grn bellibal teorisyenleri, bunun, Yahudilere uygulanmayacan zellikle. belirttiler. Rusyada, her zaman olduu gibi, kk bir oportnist yanl gelitirerek bir oportnist siyasal sistem haline getirmeyi ama edinen kimseler kt. Nasl ki, Almanyada Bernstein, Rusyada sa kadetlerin, Struvelerin, Bulgakovlarn, Tugan ve reksnn ortaya kmasna neden olduysa, ayn biimde, Otto Bauerin (ar lde ihtiyatl Kautskynin deyii ile) enternasyonalizmi unutmas, Rusyada tm Yahudi burjuva partilerin ve bir dizi kk-burjuva akmlarn (Bund ve 1907 sosyalist-devrimci ulusal partiler konferans) ulusal kltrel zerklii bir btn olarak benimsemeleri [sayfa 9] sonucunu verdi. Geri Rusya, bir bakma, Bat Avrupa oportnizminin mikroplarnn bizim barbar topramzda nasl gerek salgnlar meydana getirdiinin rneini vermektedir. Bizde sksk Bernsteinn Avrupada hogr ile karland belirtilir, ama berntayncln bizim kutsal Rusya anamz dnda, dnyada hibir yerde struvecilii dourmad, ve bauercilikin de Yahudi burjuvazisinin ince milliyetiliinin sosyal-demokratlar tarafndan hakl gsterilmesine dek vardrlmad unutulur. Ulusal kltrel zerklik en ince, bu yzden de en tehlikeli milliyetilii temsil eder; bu, ulusal kltr sloganlaryla ve son derece zararl, giderek anti-demokratik bir ey olan eitimin milliyetlere gre blnmesi yolunda propaganda ile iilerin yozlatrlmasdr. Ksaca, bu program, proleter enternasyonalizmiyle mutlak olarak eliir; ve ancak kk-burjuva milliyetilerin lklerine yant verir. Ama yle bir durum vardr ki, marksistler, burada, eer de-
mokrasiye ve proletaryaya ihanet etmek istemiyorlarsa, ulusal sorunda zel bir istemi, uluslarn kaderlerini serbeste tayin etme hakkn (RSDP programnn 9. maddesi), yani siyasal bakmdan ayrlmay savunmaldrlar. Konferans karar bu istemi yle ayrntl olarak savunmaktadr ki, burada herhangi bir yanl anlamaya yer olamaz. Onun iin biz, yalnzca bu programa kar leri srlm olan ve inanlmaz bir bilisizlii ve oportnizmi yanstan itirazlarn niteliini gzler nne sermekle yetineceiz. Bu nedenle belirtelim ki, programmzn yrrlkte olduu on yl boyunca, RSDPnin hi bir birimi, hi bir ulusal rgt, hi bir blgesel konferans, hi bir yerel komite, bir kongrede ya da konferansta hi bir delege, 9. maddenin deitirilmesi ya da kaldrlmas sorununu ortaya atmamtr! Bunu, asla unutmamak gerekir. Bu, bize, bu noktaya kar itirazlarda bir parack olsun ciddiyet ye parti zihniyeti [sayfa 10] olup olmadn gsterir. Likidatrlerin gazetesinden Bay Semkovskiyi ele alalm. Bu kii, partiyi tasfiye etmi bir kimsenin hafifliiyle yle diyor: Baz dncelerle programn 9. maddesinin tm olarak kaldrlmas yolunda Rosa Luxemburgun nerisine katlmyorum. (N. R Gaz., n 71.) Gizli dnceler mi var! Ama programmzn tarihi hakknda bu lde bilgisiz olduktan sonra, nasl olur da insan gizleme merakna tutulmaz? Hafiflikte bir ei olmayan ayn Bay Semkovski, (parti, program ne oluyormu ki?) .inlandiyay bir istisna sayarsa, nasl olur da gizleme merakna tutulmaz? Polonya proletaryas Rusyann btn proleterleri ile birlikte ortak sava ayn devletin erevesi iinde vermek istemesine karlk, Polonya toplumunun gerici snflar, bunun tersini, Polonyann Rusyadan ayrlmasn isterlerse, ve bunlar bir referandumda oylarn ounluunu salarlarsa... nasl davranmal? Biz, sosyal-demokratlar, merkezi parlamentoda, Polonyal yoldalarmzla birlikte ayrlmaya kar m oy vermeliyiz, yoksa uluslarn kaderlerini serbeste tayin hakkn ihlal etmemek iin oyumuzu ayrlmadan yana m kullanmalyz? Bylesine bnce, bylesine tedavisi olanaksz olan bir kafa karkln yanstan sorular sorulduunda, gerekten nasl davranmal?
10
Uluslarn kaderlerini tayin hakk, bay likidatr, bu sorunun merkezi parlamentoda deil, ayrlan aznln parlamentosunda, meclisinde ya da referandumunda karara baland anlamn tar. Norve (1905te) sveten ayrld zaman, buna karar veren tek bana (svein yari byklnde olan) Norve oldu. Bay Semkovskinin her eyi inanlmaz bir biimde karmakark hale getirdiini ocuklar bile grebilir. Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni [sayfa 11] zorunlu klar, yle ki, bu dzende yalnzca genel olarak demokrasi ile yekinilmez, burada, zel olarak ayrlma sorununu demokratik olmayan yoldan zme balamak olanakl deildir. Demokrasi, genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir. Proletarya, bir ulusun bir devlet snrlar iinde zorla tutulmasn olanaksz klan bir demokrasiden yanadr. Bu yzden, uluslarn kaderlerini tayin hakkn ihll etmemek iin, pek akll Bay Semkovskinin sand gibi, oylarmz ayrlma lehinde vermek deil, ayrlan blgenin sorunlarn bizzat kendisinin zme balayabilmesine izin verilmesi amacyla kullanmak zorundayz. Bay Semkovskinin entelektel yeteneklerine sahip bir kimsenin bile, boanma hakknn boanmaya oy vermeyi gerektirmediini anlayabilecei sanlr! Ama mantn ilkel esaslarn bile unutmak, 9. maddenin eletiricilerinin yazgs olsa gerek. Norve sveten ayrld zaman, sve proletaryas, eer milliyeti kk-burjuvazinin arkasndan gitmek istemiyorduysa, sveli papazlarn ve byk toprak sahiplerinin istedikleri ekilde Norvein zorla svee balanmasna kar oylarn kullanmal ve bu uurda ajitasyon yaplmaldr. Bu, ak ve anlalmas pek g olmayan bir ey. Uluslarn kaderlerini tayin hakk ilkesinin bakalarn ezen egemen uluslarn proletaryasna ykledii bu ajitasyonu, sveli milliyeti demokratlar benimsemeyebilirlerdi. Eer gericiler ounluktaysa ne yapmal? diye soruyor Bay Semkovski. On yanda bir rencinin sorabilecei bir soru. Eer demokratik bir oylama ounluu gericilere verirse, Rus Anayasasn ne yapmal? Bay Semkovski, yavan, ii kof, pratik bir deeri olmayan sorular soruyor, yedi aptaln sorduu ve yetmi akllnn yantlayamad sorular trnden bir ey. Gericiler, bir demokratik oylamayla, ounluu saladklar [sayfa 12] zaman, genellikle u iki eyden biri olur: ya gericilerin karar
11
uygulanr, ve bunun kt sonular ynlar hzla ya da yava yava gericilere kar demokrasiye doru iter; ya da demokrasi ile gericiler arasndaki atma bir i savala ya da benzeri bir eyle zme, balanr, ki bu, (Semkovskilerin bile iitmi olabilecekleri gibi) demokratik bir dzende bile olabilir. Uluslarn kaderlerini tayini hakknn tannmas en gerek burjuva milliyetiliinin oyununa gelinmesini salar, diyor Bay Semkovski. Bu ocuka bir samadr, nk bu hakkn tannmas, hi bir ekilde, ne ayrlmaya kar propaganda ve ajitasyona, ne burjuva milliyetiliinin sulanmasna engel deildir. Tam tersine, ayrlma hakknn reddi, tartma gtrmez biimde en kesin gerici Byk-Rus milliyetiliinin oyununa gelinmesini salar. Rosa Luxemburgun, ok zaman nce, Alman ve Rus sosyal-demokrasisinde alaya alnmasna neden olan (Austos 1903) gln yanlgsnn dm noktas yledir: Ezilen uluslarn burjuva milliyetiliinin oyununu oynamaktan korkulduu iin, ezen ulusun, yalnzca burjuva milliyetiliinin deil, Kara-Yzler milliyetiliinin oyunu oynanyor. Eer Bay Semkovski, parti tarihi ve programnn bu kadar cahili olmasayd, bundan onbir yl nce, Zaryada9, RSDP program taslan savunurken (ki bu program, 1903te onun kendi program da olmutur, s. 38) uluslarn kaderlerini tayin hakknn tannmasna zel olarak deinen Plehanovu rtmenin ona dtn anlard. Plehanov bu konuda yle yazyordu: Burjuva demokratlar iin, teoride bile, zorunlu olmayan bu istem, sosyal-demokratlar olarak bizim iin zorunludur. Eer biz bunu unutursak, ya da Rus yurttalarmzn ulusal nyarglarn yaralamak korkusuyla, bunu sylemeye cesaret edemezsek, uluslararas sosyal-demokrasinin birlik l olan btn lkelerin proleterleri birleiniz! slogan, [sayfa 13] bizim azmzda utanmazca bir yalan haline getirdi. Plehanov, Zaryada, konferans kararlarnda ayrntl olarak gelitirilmi olan balca iddiay, onbir yldr Bay Semkovskilerin dikkatini bir trl ekmeyen iddiay ileri sryor. Rusyada Byk-Ruslar yzde-krktr, ama Byk-Rus milliyetilii nfusun yzdeelliyedisi zerinde egemendir ve btn uluslar eziyor. Bizde ulusal gericilerle ulusal-liberaller, (Struve ve rekas, ilericiler vb.) imdiden ortaklk kurmulardr ve ulusal-demokratizmin ilk krlanglar da
12
grnmtr (1906 Austosunda Bay Peehanovun mujiin milliyeti nyarglarn anlayla karlama arsn anmsaynz). Rusyada burjuva demokratik devrimin tamamlandn kabul eden yalnzca likidatrlerdir; oysa btn dnyada byle bir devrim, ulusal hareketlerle birlikte geliir. Rusyada snr blgelerinde yle ezilen uluslar gryoruz ki, bunlar, komu devletlerde daha byk bir zgrle sahiptirler. arlk, komu lkelerden daha gericidir. O, zgr iktisadi gelime nnde en byk engeli oluturuyor ve btn gcyle Byk-Rus milliyetiliini krklyor. Hi kuku yok ki, tm teki koullar eit olmak kouluyla, bir marksist iin byk devletler, kklere kyasla, her zaman ye tutulur. Ama yalnzca arlk dzenindeki koullar ile btn Avrupa devletlerindeki ve Asya devletlerinin oundaki koullarn eit olduu fikrini benimsemek glntr. Onun iin bucunn Rusyasnda uluslarn kaderlerini tayin hakknn yadsnmas aka oportnizmdir, bu, hl ok gl olan gerici Byk-Rus milliyetiliine kar savamn reddedilmesidir.
[sayfa 14]
Sosyal-Demokrat, n 32 15 (28) Aralk 1913
13
ULUSAL SORUN ZERNE ELESTRC NOTLAR10

EKM-ARALIK 1913
U anda, ulusal sorunun, Rusyada toplumsal yaamn sorunlar arasnda birinci planda bir yer tutmas doal bir eydir. Gericiliin militan milliyetilii, kar-devrimci, burjuva liberalizmden milliyetilie gei (zellikle Byk-Rus milliyetiliine ama ayn zamanda Polonyal, Yahudi, Ukraynal vb. milliyetiliine de) ve ensonu, eitli ulusal (yani Rus olmayan) sosyal-demokratlar arasnda parti programnn ihlaline kadar varan milliyeti dalgalanmalar: btn bunlar, bizim, ulusal sorun zerinde eskisinden daha byk bir dikkatle durmamz zorunlu klmaktadr. Bu yazmz, zellikle, marksistlerin ve szde-marksistlerin ulusal sorundaki programa aykr tutumlarn bir btn [sayfa 15] olarak incelemeyi erek olarak almaktadr. Severnaya Pravdann11 29. say-
14
snda (5 Eyll 1913, Diller Sorununda Liberaller ve Demokratlar balkl yaz), liberallerin ulusal sorundaki oportunistliklerinin szn etme frsatn buldum. Bu yazm, M. .. Liebmannn oportnist Yahudi gazetesi Zeitta12 kan sert eletirisine neden oldu. te yandan, Rus marksistlerinin ulusal sorun zerindeki programlar Ukraynal oportnist Lev Yurkevi tarafndan da eletiri!di (Dzvin,13 1913, n 7-8). Bu iki yazar, o kadar ok ynl soruna deinmilerdir ki, kendilerini yantlayabilmek iin, bu konunun eitli ynlerini incelememiz gerekiyor. Ve bana yle geliyor ki, en uygunu, Severnaya Pravdadaki yazy buraya aktarmakla ie balamaktr. I. DLLER SORUNUNDA LBERALLER VE DEMOKRATLAR Gazeteler, ar-gerici olmamak ve rkek bir liberalizm eilimi gsterme zelliine sahip Kafkasya genel valisinin raporundan kerelerce szettiler. Genel vali, rnein Rus olmayan halklarn yapay olarak ruslatrlmasna kart bir tutum benimsemektedir. Kafkasyada Rus olmayan ulusal topluluklarn temsilcileri ocuklara Rusa retmek iin kendiliklerinden aba gstermektedirler; rnein, Rus dili reniminin seimlik olduu Ermeni papaz okullarnda olduu gibi. Rusyada en yaygn liberal gazetelerden biri olan Ruskoye Slovo14 (n 193) bu geree deinirken, pek yerinde olarak, Rusyada, Rus diline kar dmanca davrann yalnzca bu dilin yapay olarak (zorla demek daha doru olur) kabul ettirilmesinden ileri geldii sonucuna varmaktadr. Rus dilinin yazgsndan kayglanmann gerei yok. Bu dil, kendiliinden, btn Rusyada kabul edilecektir. Diye [sayfa 16] yazyor gazete. Ve hakk da yok. deil, nk iktisadi zorunluluklar, ayn devlet iinde yaayan ulusal-topluluklar(birlikte yaamak istedikleri srece) ounluun dilini renmeye doru itecektir. Rusyada ,dzen ne kadar demokratik olursa, kapitalizmin, gelimesi o kadar hzl ve yaygn olacak ve iktisadi zorunluluklar, ayr ayr ulusal-topluluklar, ortak ticari ilikiler iin en uygun dili renmeye doru itecektir. Ama liberal gazete kendi kendisiyle elikiye dmekte ve liberal tutarszln gstermekte gecikmiyor.
15
Kimse, Ruslatrmann dman olsa bile, Rusya kadar geni bir devlette tek bir ortak dilin bulunmasnn zorunlu olduunu ve bu dilin de ancak Rusa olabileceini yadsyamaz. Mant tersine iletelim! Kk svire, ortak tek bir devlet dili yerine, resmi dilin (Almanca, .ranszca ve talyanca) bulunmasndan hi bir zarar grmemekte, tersine yararlanmaktadr. svirede nfusun %70i Almandr (Rusyada %43' Ruftur), %22si .rensizdir (Rusyada % 17si Ukraynaldr), %7si talyandr (Rusyada Polonyallar nfusun %6sn ve Beyaz Ruslar da %4,5ini oluturur). Eer svire talyanlar, ortak parlamentoda sk .ranszca konuuyorlarsa, onlar, bunu, herhangi bir barbarca polis yasasnn zoruyla yapmamaktadrlar (svirede byle yasalar yoktur); .ranszca konumalar, yalnzca demokratik bir devletin uygar yurttalarnn, kendiliklerinden, ounluun anlad dilde konumay ye tutmalarndan trdr. .ransz dili, talyanlara kar kin telkin etmez; nk bu dil polis nlemleriyle zorla kabul ettirilmeyen zgr ve uygar bir ulusun dilidir. O halde ok daha dank olan ve son derece geri olan byk Rusya, dillerinden biri iin ayrcalkl bir durum yaratarak niin gelimesini frenlesin? Bunun tam tersini yapmak doru davran deil midir bay liberaller? Eer [sayfa 17] Rusya, Avrupaya yetimek istiyorsa, hangileri olursa olsun, btn ayrcalklar, bir an nce, tam olarak ve en enerjik biimde ortadan kaldrmak gerekmez mi? Eer btn ayrcalklar yok edilirse, eer dillerden birinin zorla kabul ettirilmesine son verilirse, btn Slavlar, aralarnda anlamay ksa zamanda ve kolayca renirler ve ortak parlamentoda ayr dillerde konumalar yaplmas gibi korkun bir eyden korkmaz hale gelirler. Ticari ilikilerin gerei, ounluun, lkenin hangi dilini konumasnda yarar olduunu belirleyecek olan, iktisadi zorunluluklar olacaktr. Ve bu ortak dil saptamas, ayr uluslardan meydana gelen lkenin nfusu tarafndan serbeste kabul edildii lde, salam olacaktr, demokratizmin yaygn olduu ve bunun sonucu olarak da kapitalizmin daha hzl bir gelime tand lde abuk gerekleecektir. Btn siyasal sorunlarda olduu gibi, diller sorununda da liberaller, bir elini (aka) demokrasiye uzatan ve teki elini (arkalarnda) gericilere ve polis ajanlarna uzatan ikiyzl bezirganlar gibi davranmaktadrlar. Liberal, gericilerden, elaltndan u ya da bu ay-
16
rcal koparmaya urarken, biz ayrcalklara karyz diye baryor. Her trl burjuva liberal milliyetiliinin nitelii ite byledir: yalnzca Byk-Rus milliyetiliinin deil (elbette ki ezici karakterinden tr ve Purikevilerle15 balantsndan tr en kts budur), Polonya milliyetiliiyle, Yahudi, Ukraynal, Grc ve btn teki milliyetilikler iin durum ayndr. Ulusal kltr slogan altnda, Rusyann olduu gibi Avusturyann da btn uluslarnn burjuvazisi, gerekte iilerin blnmesi iin, demokrasinin zayf dmesi iin aba gstermekte, halkn haklarn ve zgrlklerini kstlattklar gericilerle bezirganca alverilere girimektedir. i demokrasisinin slogan ulusal kltr deildir, demokratizmin ve dnya ii hareketinin uluslar aras kltrdr. Burjuvazi, bir sr olumlu ulusal programlarla halk [sayfa 18] aldatmay deneyebilir. Bilinli ii ona u yant verecektir: ulusal sorunun tek bir zm vardr (sefahat, elikiler ve smr dnyas olan kapitalizm dnyasnda bu sorunun zme balanabildii lde) bu da, tutarl demokratizmdir. Kant m istiyorsunuz: eski bir kltre sahip bulunan Bat Avrupadaki svire ve yeni bir kltre sahip bulunan Dou Avrupadaki .inlandiya. Ulusal sorunda ii demokrasisinin program da udur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl ayrcaln kesin olarak ortadan kaldrlmas; uluslarn siyasal kaderlerini kendilerinin tayin etmesi sorununun, yani bunlarn tamamen zgr ve demokratik yoldan ayrlmalar ve bamsz devlet kurmalar sorununun zme balanmas; uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun16, topluluun vb.) uluslarn hak eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn baltalayacak olan her. Trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakkn tanyan ve ayn zamanda byle hareketlere giriecek olanlar cezalara uratan genel pir yasann kabul. Dil sorunlar vb. yznden ayr ayr burjuva partilerin aralarnda srdrdkleri ulusal kavgalara kar, ii demokrasisi u istekleri ileri srer: her burjuva milliyetinin tledii eyin tam kart olarak, btn ulusal-topluluklardan gelme iilerin, btn ii sendika, kooperatif ve tketim rgtlerinde mutlak birlii ve tam kaynamas
17
ile, ancak byle bir birlik ve byle bir kaynama ille demokrasi savunulabilir ve imdiden uluslararas bir nitelie brnen ve her geen gn bu nitelii artan sermayeye kar iilerin karlar savunulabilir, her trl ayrcala ve smrye yabanc olan yeni bir yaam tarzna doru dnmekte olan insanln karlar savunulabilir. [sayfa 19] II. ULUSAL KLTR Okurun da grd gibi, Severnaya Pravda, devlet dili sorunu gibi bir rnekten yola karak, ulusal sorunda elini feodallere ve polislere uzatan liberal burjuvazinin tutarszln ve oportnizmini aa vurmaktadr. Liberal burjuvazinin ayn cinsten bir sr baka sorunda da (liberalizmin karlar bakmndan bile) daha az ihanet, ikiyzllk ve ahmaklkla davranmamasn anlamak kolaydr. Sonu? Her trl liberal burjuva milliyetiliinin ii evrelerine fesat sokmas ve zgrlk davasyla proletaryann snf savam davasna pek byk zararlar getirmesi. Burjuva eilim (ve feodal burjuva eilim), ulusal kltr slogan ardnda gizlendii iin durum daha da tehlikeli olmaktadr. Ulusal kltr adna Byk-Rus, Polonyal, Yahudi, Ukraynal vb. ulusal kltr adna, Kara-Yzler ve papazlar ve btn uluslarn burjuvazisi, gerici iren tertiplere girimi bulunmaktadrlar. Eer konuyu marksist olarak, yani snf savam asndan ele alrsak, sloganlar, genel ilkelerle deil, anlamsz beyanlarla, parlak szlerle deil, snflarn siyasal karlar ile karlatrarak ele alrsak, bugnk ulusal yaammzn grnm ite byledir. Ulusal kltr slogan (ou kez Kara-Yzlerin ve papazlarn ilham ettii) bir burjuva aldatmacasdr. Bizim sloganmz, demokratizmin ve dnya ii hareketinin enternasyonal kltr slogandr. Bu noktada, bundu Bay Liebmann bana kar sava ayor ve u szleriyle zerime yldrmlar yadryor: Ulusal kltr konusunda azck bilgisi olan bir kimse, uluslararas kltrn, ulusal olmayan (ulusal biime brnmeyen) bir kltr olamayacan bilir; ne Rus, ne Yahudi, ne Polonyal olmayan, ulusal nitelik tamayan, saf bir kltr olma iddiasnda bulunan bir kltr samadr: enternasyonalci [sayfa 20] fikirler, ancak iinin
18
konutuu dille ifade edildii ve iinin iinde yaad somut ulusal koullara uyduu takdirde ii tarafndan benimsenebilir; ii kendi ulusal kltrnn, durumu ve gelimesi karsnda ilgisiz kalamaz, nk, o, kltr araclyla, ve ancak onun araclyla demokratizmin ve dnya ii hareketinin enternasyonal kltrne katlma olanan elde etmektedir. Btn bunlar uzun zamandan beri bilinen, eylerdir, ama V. .nin bunlar dinlemeye tahamml yok... u tipik bundu muhakemesine, yukarda ifade ettiim marksist tezi szde rtecek olan bu muhakemeye bir baknz. Bay bundu, tam olarak kendinden emin olan ve ulusal sorunu iyi bilen bir adam tavryla, oktan yklm olan burjuva kavramlar, uzun zamandan beri bilinen gerekler olarak sunmaya kalkmaktadr. Gerekten, bir bunduya gre, enternasyonal kltr, ulusal olmayan bir kltr deildir. Zaten kimse bunu ne srmedi. Kimse herhangi bir saf kltrn olabileceini, saf bir Polonya, Yahudi, Rus vb. kltrnn olabileceini sylemedi; yle ki, ii bo bir sr laf yanyana koymamz, yalnzca okurun dikkatini baka yere yneltmek ve grltl bir sr szck altnda sorunun zn maskelemek iindir. Her ulusal kltr, gelimi olmasa bile, demokratik ve sosyalist bir kltrn elerini ierir, nk her ulusta, yaam koullar zorunlu olarak demokratik ve sosyalist bir ideolojiyi douran, smrlen bir emeki yn vardr. Ama her ulusta, ayn zamanda (ounlukla ar gerici ve yobaz nitelikte olan) bir burjuva kltr de vardr ve bu, ulusal kltrn bir esi olarak kalmaz, egemen kltr biimine brnr. Bylelikle, ulusal kltr, genel olarak byk toprak sahiplerinin, papazlarn ve burjuvazinin kltrdr. Bir marksist iin bu temel, basit gerei, bundu glgede brakm, laf kalabal iinde bomutur, yani, gerekte snflar aras uurumu gnna karacak yerde, onu okurdan [sayfa 21] gizlemitir. Pratikte, bundu, snflar-d bir ulusal kltre inanc yaymakta byk kar olan burjuvazinin tutumunu benimsemitir. Demokratizmin ve dnya ii hareketinin enternasyonal kltr slogann ileri srerken, biz, her ulusal kltrden yalnzca demokratik ve sosyalist eleri alyoruz ve bunlar, yalnzca ve kesin olarak burjuva kltrne, her ulusun burjuva milliyetiliine kar olduumuz iin alyoruz. Hi bir demokrat ve hele hi bir marksist,
19
dillerin eitliini ya da kendi burjuvazisiyle anadilinde polemie girime gereini, kendi kyls ve kendi kk-burjuvazisi saflarnda anti-feodal ve anti-burjuva fikirleri yayma gereini yadsmaz. Bu konu zerinde uzunboylu durmann gerei yoktur: tartma gtrmez bu gereklerden, bundu, polemiin asl konusunu, yani sorunun zn maskelemek iin yararlanmaktadr. Sorun, marksistlerin, dorudan doruya ya da dolayl olarak ulusal kltr slogann kabul etmelerinin mi, yoksa buna kar btn dillerde ve btn yerel ve ulusal zelliklere uyarlanan iilerin enternasyonalizm slogann ileri srmelerinin mi doru olup olmad sorunudur. Ulusal kltr slogannn anlam, bu slogan enternasyonal kltr yayma arac olarak yorumlamaya hevesli u ya da bu aydn bozuntusunun vaatlerine ya da iyi niyetlerine bal bir ey deildir. Soruna byle bakmak ocuka bir znelcilik olur. Bu slogann anlamn, belirli bir lkenin ve dnyann btn lkelerinin, btn snflarnn nesnel durumu ve ilikileri belirler. Burjuvazinin ulusal kltr bir gerektir (ve yineliyorum, burjuvazi, her yerde byk toprak sahipleriyle ve papazlarla birlik halindedir). Burjuvazinin, boyundurua alabilmesi iin, iileri, hayvanlatran ve dnme olanaklarndan yoksun brakan, onlar blen, militan burjuva milliyetilii zamanmzn temel gerei budur. Kim proletaryaya hizmet etmek istiyorsa, btn uluslarn [sayfa 22] iilerini birletirmeli ve kendisinin olsun, bakalarnn olsun, milliyetilie kar kesin savama girimelidir. Kim ulusal kltr slogann savunuyorsa, onun yeri kk-burjuva milliyetilerinin arasndadr, marksistlerin arasnda deil. Somut bir rnek ele alalm. Bir Rus Marksisti, Byk-Rus ulusal kltr slogann benimseyebilir mi? Hayr. O zaman onun yeri milliyetiler arasnda olur, marksistler arasnda deil. Bizim grevimiz, teki lkelerin iileriyle sk bir ittifak kurarak, bizim demokratik ve ii hareketimizin tarihinde de bulunan filizleri salt bir enternasyonalist ruh iinde gelitirerek, burjuvazinin ve Kara-Yzlerin Byk-Rus egemen ulusal kltrne kar savam vermektir. Bizim grevimiz, ulusal kltr slogann savunmak ya da hogr ile karlamak deildir, grevimiz, enternasyonalizm adna byk toprak sahiplerimize kar ve Byk-Rus burjuvalarmza kar, onlarn, Purikevilerin ve Struvelerin zelliklerine uyarlanan
20
kltrne kar savam vermektir. En ok ezilen ve en ok zulme urayan ulus iin de, Yahudi ulusu iin de, ayn eyi sylemeliyiz. Yahudi ulusal kltr, hahamlarn ve burjuvalarn slogandr, dmanlarmzn slogandr. Ama Yahudi kltrnde ve Yahudi tarihinde baka eler de vardr. Btn dnyadaki on milyon Yahudi ve yar-Yahudinin yarsndan ou, Yahudileri zorla bir kast durumunda tutan geri ve yar-yabanl lkeler olan Galiyada ve Rusyada yaamaktadr. teki yars, Yahudiler iin kast durumu bulunmayan ve Yahudi kltrnn evrensel ilerici yce izgilerinin, enternasyonalizminin, ann ilerici hareketlerine katlma eiliminin (demokratik ve proleter hareketlerinde Yahudi oran, her yerde, genel nfustaki Yahudi oranndan stndr) aka belirlendii bir uygar dnyada yaamaktadr. Kim dorudan doruya ya da dolayl olarak Yahudi ulusal kltr sloganna sahip kyorsa, (niyetleri ne kadar iyi olursa olsun) proletaryann dmandr, eski elerin [sayfa 23] savunucusudur ve Yahudi toplumunun kast nitelii damgasn zerinden atamamaktadr, hahamlarn ve burjuvalarn su ortadr. Oysa, ii hareketinin enternasyonal kltrnn yaratlmasna (Rusa ve Yahudice) katkda bulunarak uluslararas marksist rgtlerde, Rus, Litvanyal, Ukraynal vb. iiler arasnda eriyen Yahudi marksistleri, Bundun17 ayrlklk tutumuna kar duran byle Yahudiler, ulusal kltr sloganna kar savam vererek, en iyi Yahudi geleneklerini srdrmektedirler. Burjuva milliyetilii ve proleter enternasyonalizmi, kapitalist dnyann iki byk snf kampna tekabl eden ve ulusal sorunda iki ayr siyaseti (hatta iki ayr dnya anlayn) ifade eden, birbiriyle badamaz iki slogandr. Ulusal kltr slogann savunarak, ulusal kltrel zerklik denen eyin plann ve pratik programn bu slogana dayandrarak, bundular, gerekte, ii evrelerinde burjuva milliyetiliini yaymaktadrlar. III. ULUSAL ZMLEME UMACISI Ulusal zmleme sorunu, yani ulusal zelliklerin yitirilmesi ve bir baka ulus haline geli sorunu, bundularda ve yandalarndaki milliyeti dalgalanmalarn sonularn aka grebilmemizi salar. Bay Liebmann, bundularn iddialarn ya da daha dorusu
21
tartma yntemlerini sadakatle benimseyerek belli bir devlet iersinde btn ulusal-topluluklardan gelme iilerin tek bir ii rgtnde birlemeleri ve kaynamalar istemini (yukarda Severnaya Pravda yazsnn sonuna baknz), eski ulusal zmleme masal olarak nitelendiriyor. Bay .. Liebmann, Severnaya Pravdann yazsn eletirerek yle diyor; Bu duruma gre, hangi ulustansn? sorusuna, iinin, sosyal-demokratm yantn vermesi gerekiyor. [sayfa 24] Bundumuz, bunu, son, derece esprili buluyor. Gerekte ise, tutarl demokratik ve marksist bir sloganla bir tuttuuulusal zmlemeye kar bu tr esprilerle ve sert klaryla kendi maskesini drmekten te bir ey yapmamaktadr. Kapitalizm, gelimesi srasnda, ulusal sorun konusunda iki tarihsel eilim gsterir. Birincisi, ulusal yaamn ve ulusal hareketlerin uyandr, her trl ulusal baskya kar savam, ulusal devletlerin yaratlmasdr. kincisi, uluslar arasnda her trl ilikilerin gelimesi ve oalmasdr, ulusal itlerin yklmas ve sermayenin, genel olarak iktisadi yaamn, siyasetin, bilimin vb. enternasyonal birliinin yaratlmasdr. Bu iki eilim, kapitalizmin evrensel yasasn oluturur. Kapitalist gelimenin balangcnda birinci eilim egemendir, ikinci eilim olgunlam olan ve sosyalist bir topluma dnmeye doru yolalan kapitalizmin niteliidir. Marksistlerin ulusal program, her eyden nce uluslarn ve dillerin eitliini savunurken, bu alanda her trl ayrcala kar karken (ve uluslarn kaderlerini kendilerinin tayin etme hakkn savunurken, ki bundan ilerde szedeceiz); ve sonra da enternasyonalizm ilkesini ve proletaryaya burjuva milliyetiliinin en yontulmuunun bile bulatrlmasna kar uzlamaz savam savunurken, her iki eilimi de gznnde tutmaktadr. u sorun karmza kyor: Bundumuz, ulusal zmlemeye kar barp arrken neyin szn etmektedir? Herhalde uluslara kar zulmn, ya da bunlardan birine tannan ayrcalklarn szn deil, nk ulusal zmleme sznn burada yeri yoktur; nk ayr ayr, ya da resmi bir btn olarak ele alndnda btn marksistler, ulusal alanda her trl basky, en kk zorbal, ya da eitsizlii ok ak biimde sulamlardr; ve ensonu nk, bundumuzun saldrlarna urayan Severnaya Pravdann yazs da, btn marksistlerin kabul ettii [sayfa 25] bu fikri kesin ola-
22
rak benimsemitir. Hayr. Syleneni, burada baka trl anlamak olanaksz. Bay Liebmann ulusal zmlemeyi sularken, bu terimle, ne basky, ne eitsizlii, ne, ayrcalklar kastetmiyor. Eer her trl zordan ve eitsizlikten arndrrsak, ulusal zmleme fikrinde gerek olan bir ey kalr m? Evet, kalr. Kapitalizmin, ulusal itlerin yklmasna doru, ulusal farklarn silinmesine doru, uluslarn birbirine benzemesine doru evrensel tarihsel eilimi kalr; her gn, g kazanan ve kapitalizmin sosyalizme dnmesinin en nemli etkenini oluturan bu eilim kalr. Kim uluslarn ve dillerin eitliini tanmyor ve savunmuyorsa, kim her trl ulusal bask ya da eitsizlie kar savamyorsa, o, marksist deildir. Bundan hi kimsenin kukusu yoktur. Ama undan da hi kimsenin kukusu olmamas gerekir ki, baka bir ulusun marksistini ulusal zmleme fikrine sahip kmakla sulayan szde-marksist de, gerekte basit kk-burjuva milliyetisinden baka bir ey deildir. Btn bundular ve (birazdan greceimiz gibi) Bay Yurkevi, Donstsov ve rekas gibi Ukraynal milliyeti-sosyalistler, ite bu pek onurlu olmayan kimseler kategorisine girerler. Bu kk-burjuva milliyetilerin anlaylarnda gerici olarak ne varsa hepsini somut olarak gsterebilmek iin, tr kanttan yararlanacaz. Rus ortodoks marksistlerinin ulusal zmlemesine kar en sert eletiriler, genel olarak Rusyal Yahudi milliyetilerden ve zel olarak da bundulardan gelmektedir. Oysa yukarda da grld gibi, btn dnyada onbuuk milyon Yahudiden, hemen hemen yars uygar dnyada, en byk zmleme koullar iinde yaamaktadrlar, ezilen, haklarndan yoksun tutulan, Rus ve Polonyal Purikevilerin zulmne urayan Rusya ve Galiyann mutsuz Yahudileri ise, en az ulusal zmleme, Yahudiler iin zorunlu [sayfa 26] ikamet blgelerine kadar numerus clausus* ve Purikevivari baka marifetlere kadar varan en byk zelcilik koullar iinde yaayan biricik Yahudi topluluudur. Uygar dnyada Yahudiler bir ulus oluturmazlar: K. Kautsky ve O. Bauerin dedikleri gibi, onlar, teki uluslardan ok daha fazla
* Saysz hkm. -.
23
zmlenmilerdir. Galiya ve Rusya Yahudileri de bir ulus oluturmazlar; zlerek syleyelim ki (kendilerinin deil, Purikevilerin gnah yznden) henz bir kasttrlar. Yahudi tarihi hakknda bilgileri tartma gtrmez olanlarn ve yukarda belirtilen gerekleri gz nnde tutanlarn vardklar kesin yarg byledir. Bu, neyi tantlar? Ancak tarih tekerleini tersine dndrmek isteyen, Rusyada ve Galiyadaki dzeni, Paris ve New-Yorktaki dzene doru deil, tersine dndrmek isteyen Yahudi kk-burjuva gericilerin, bu konuda marksist tutuma kar zmleme ln atabileceklerini. anl adlarn tarihe yazm olan, dnyada demokrasi ve sosyalizm uruna savamda klavuzluk etmi olan en iyi Yahudiler arasnda ulusal zmlemeye svenler kmamtr. zmlemeye kar kanlar, yalnzca, Yahudi gemiinin hayranlardr. leri kapitalizmin bugnk erevesi iinde uluslarn benzemeleri srecinin genel gidii hakknda bir fikir edinebilmek iin, Kuzey Amerika Birleik Devletlerine yaplan glere ilikin rakamlara baklabilir. 1891den 1900e kadar on yl iinde, Avrupadan ABDye 3,7 milyon gmen gitmitir; ve 1901den 1909a kadar; 9 yl iinde gidenlerin says 7,2 milyondur. 1900 saymnda Birleik Devletlerde on milyon yabancnn yaad saptanmtr. Bu sayma gre, 78 bin Avusturyalnn, 136 bin ngilizin, 20 bin .ranszn, 480 bin Almann, 37 bin Macarn, 425 bin rlandalnn, 182 bin talyann, 70 bin Polonyalnn, 166 bin Rusyalnn (ounluu Yahudi), 43 bin svelinin vb. yaad New-York eyaleti, [sayfa 27] ulusal farklar ten bir deirmene benzemektedir. Ve New-Yorkta olan, geni uluslararas llerde her kentte ve her sanayi merkezinde meydana gelmektedir. Milliyeti nyarglara saplanmam olan bir kimse, kapitalizmin bu uluslar zmlemesi srecini, byk bir tarihsel ilerleme, rnein Rusya benzeri geri lkelerde olduu gibi, dnyann unutulmu kovuklarnda ulusal alkanlklarn yklmas olarak grr. Rusyay ve Ruslarn Ukraynallara kar davrann ele alnz. Kukusuz, deil marksistler, demokrat olan bir kimse bile, Ukraynallarn uratldklar hakaretlere kar olanca gcyle savaacak ve onlar iin tam bir hak eitlii isteyecektir. Ama ayn devletin iinde, Ukrayna proletaryas ile Rus proletaryas arasnda u anda var olan balar ve ittifak gevetmek, sosyalizme, dorudan ihanet ve Ukray-
24
nallarn burjuva ulusal grevleri bakmndan bile, dargrl bir politika saylmaldr. Kendisini marksist sayan Bay Lev Yurkevi (zavall Marx!) bu dargrl politikann bir rneini bize sunmaktadr. 1906da, diye yazyor, Sokolovski (Bassok) ve Lukasevi (Tuapski) Ukrayna proletaryasnn tamamen ruslatn ve ayr bir rgtn gerei olmadn ileri srmlerdir. Bay Yurkevi, sorunun zyle ilgili tek bir olayn bile szn etmeden bu iki yazara saldrya geiyor ve isteri nbetleri iinde dargrl ve gerici milliyetilik zihniyetine tamamen uygun olarak bunun ulusal edilgenlik olduunu, ulusunu yadsmak olduunu, bu adamlarn Ukraynal marksistler arasnda bir blnmeye (!!) neden olduklarn vb. iddia ediyor. Bugn iiler arasnda Ukraynal ulusal bilincin ykselmesine karn, bizdeki iilerin ancak bir aznln ulusal bakmdan bilinli olduunu ne sryor Bay Yurkevi, ounluk ise hala Rus kltrnn etkisi altnda bulunmaktadr. Ve bizim grevimiz, diye haykryor kk-burjuva milliyetisi, ynlar kuyruunda [sayfa 28] gitmek deildir, onlar ardmzdan srklemektir, onlar ulusal grevler konusunda aydnlatmaktr. (Dzvin, s. 89.) Bay Yurkeviin btn bu muhakeme tarz, batanaa bir burjuva milliyetisinin muhakeme tarzdr. Ama kimileri Ukraynann tam eitliini ve zerkliini isteyen, kimileri de bamsz bir Ukrayna devleti isteyen burjuva milliyetileri asndan bile, bu muhakeme tarz salam deildir. Ukraynallarn zgrlk zlemlerine kar kan Byk-Rus ve Polanyal toprak sahipleri snf ve ayn zamanda bu iki ulusun burjuvazileridir. Bu iki snfn direnmesini krabilecek olan toplumsal g, hangi gtr? 20. yzyln balangc bu soruya somut bir yant getirdi: bu g, ancak, kendisiyle birlikte demokratik kyll eyleme srkleyebilen ii snf olabilir. Zaferi, ulusal basky olanaksz klacak olan gerekten demokratik gc blmeye ve, bylelikle zayf drmeye alan Bay Yurkevi, bu davranyla, yalnzca genel olarak demokrasinin deil, yurdu olan Ukraynann karlarna da ihanet etmektedir. Eer Byk-Rusya ve Ukrayna proleterleri birlik olarak hareket ederlerse, zgr Ukrayna bir gerek olabilir; byle bir birlik olmadan zgr Ukrayna olanakszdr. Ama marksistler, sorunu, burjuva ulusal adan koymakla yetinmezler. On yllardan beri, Gney, yani Ukrayna, Byk-Rus-
25
yadan kapitalist sektrlere, madenlere, kentlere, onbinlerce ve yzbinlerce kyl ve iiyi eken hzl bir iktisadi gelime iindedir. Ve bu olay, tartma gtrmez biimde ilerici nitelik tar. Kapitalizm, dargrl, alkanlklarna bal, iine kapanm ve son derece bilisiz Rus ya da Ukraynal kylnn yerine, yaam koullar, Rus olsun, Ukraynal olsun, zgr ulusal snrll ykan etkin proleteri koymaktadr. Diyelim ki Rusya ile Ukrayna arasna, gnn birinde bir devlet snr geirilmi olsun: byle bir durumda bile Byk-Rus ve Ukraynal iilerin zmlenmesinin tarihsel bakmdan ilerici niteliinden kuku duyulamaz; [sayfa 29] nasl ki, Amerikada uluslarn kaynamasnn ilerici bir ey olduundan kuku duyulamazsa, Ukrayna ve Rusya zgr olduu lde, kapitalizmin gelimesi daha hzl olacaktr; ve bu kapitalizm, btn uluslarn, devletin btn blgelerinin ve (eer Rusya, Ukraynaya gre bir komu devlet olsayd) btn komu devletlerin iilerini daha da ok kentlerine, Madenlerine, fabrikalarna doru ekecektir. Bay Yurkevi, iki ulusun proletaryasnn birliini, kaynamasn ve zmlenmesini, Ukrayna ulusal grevlerinin bir anlk baarsna feda ederken, gerek bir burjuva gibi, hatta ileriyi gremeyen, dargrl bir burjuva gibi, yani bir kk-burjuva gibi davranmaktadr. lkin ulusal grevler, ondan sonra proletaryann grevleri, diyorlar burjuva milliyetileri, ve onlarn ardndan Yurkeviler, Dontsovlar ve teki yalanc-marksistler bunu yineliyorlar. Biz, her eyden nce proletaryann grevleri diyoruz, nk bu grevler, yalnzca emein ve insanln srekli ve hayati karlarn karlamakla kalmyor, ama ayn zamanda, bunlar, demokrasinin karlarna da uygun dmektedir;ve gerek demokrasi olmadan Ukrayna ne zerk olabilir, ne de bamsz. Ve ensonu, Bay Yurkeviin milliyeti incilerle dolu muhakemesinde bir baka nokta zerinde de duralm. Ukraynal iilerin bir aznlnn ulusal bilince ulatn sylyor: iilerin ounluu, hala Rus kltrnn etkisi altnda bulunmaktadr diyor. Proletarya szkonusu olduu zaman, Ukrayna kltrn bir tm olarak, gene bir tm olarak Rus kltryle karlatrmak, burjuva milliyetiliinin yararna olarak, proletaryann karlarna utanmadan ihanet etmektir. Btn milliyeti-sosyalistlere, ada her ulusun, iki ulusu ierdiini syleyeceiz. Her ulusal kltr, iki ulusal kltr ierir.
26
Purikevilerin, Gukovlarn ve Struvelerin bir Rus kltr vardr, ama ona karlk ernievskinin ve Plehanovun adlarnn nitelendirdii bir Byk-Rus kltr vardr. [sayfa 30] Ayn biimde, iki Ukrayna kltr vardr; nasl ki Almanyada, .ransada, ngilterede, Yahudilerde vb. iki ayr kltr varsa. Eer Ukrayna iileri, Rus kltrnn etkisi altnda ise, biz iyi biliyoruz ki, papazlarn ve burjuvazinin Rus kltrnn fikirlerine paralel olarak, Rus demokrasisinin ve sosyal-demokrasisinin fikirleri de, o iiler zerinde etkide bulunmaktadr. Birinci tr kltr e kar savarken, bir Ukraynal marksist, bunu, ikinci kltrden her zaman ayrdedecek ve Ukraynal iilere yle diyecektir: bilinli Rus iisiyle, onun yaznyla, onun fikir evresiyle her trl birleme olanaklarn olanca gcmzle kavramamz, kullanmamz ve glendirmemiz mutlaka gereklidir; hem Ukrayna, hem Rusya ii hareketinin hayati karlar bunu gerektirir . Eer Ukraynal bir marksist, Rus kyclara kar duyduu tamamen hakl ve doal kinin bir parasnn, hafif bir dmanlk duygusu biiminde bile olsa, Rus iilerinin proleter kltrn ve proleter hareketini kapsamasna izin verirse, kendisi bu yzden burjuva milliyetiliinin bataklna kaym olacaktr. Ayn ekilde, eer bir Rus marksisti, Ukraynallarn tam hak eitlii isteini ya da onlarn bamsz bir devlet kurma hakkn bir an bile unutursa, yalnzca burjuva deil, ama ar gerici milliyetiliin bataklna kaym olur. Rus ve Ukraynal iiler, proleter hareketinin ortak ya da uluslararas kltrn, propagandann hangi dilde yapld konusunda ve bu propagandayla ilgili salt yerel ya da salt ulusal ayrnt sorunlar konusunda en byk bir hogr gstererek, birlikte savunmaldrlar ve bir tek devlet erevesi iinde yaadklar srece, bu savunmay, en sk birlik ve organik kaynama iinde yapmaldrlar. Bu, marksizmin mutlak bir zorunluluudur. Bir ulusun iileriyle bir baka ulusun iileri arasnda her trl ayrma giriimi, marksist zmlemeye kar her saldr, proletaryay ilgilendiren [sayfa 31] sorunlarda bir tm saylarak, ulusal bir kltr, szde tek ve blnmez olduu iddia edilen bir baka ulusal kltrle kar karya getirme vb., burjuva milliyetiliinden esinlenen davranlardr ve bunlara kar amanszca savalmaldr.
27
IV. ULUSAL KLTR ZERKL Ulusal kltr slogan, yalnzca ulusal sorunda btn propaganda ve ajitasyonumuzun burjuva propagandasndan farkl yanlarn belirterek ideolojik ieriini tanmlad iin deil, ayn zamanda, nl ulusal kltr zerkliinin koca program bu slogana dayand iin de, marksistler bakmndan byk nem tar. Bu programn temel kusuru, ilke bakmndan yanlgs, en sonuna kadar vardrlm ve en ince ve en mutlak milliyetilii uygulama alanna koyma abas gstermesindedir: her yurtta, kendisini u ya da bu ulusun bireyi olarak kaydettiriyor ve her ulus, yelerini vergilendirme yetkisi olan, bir ulusal parlamentosu (diyeti) ve ulusal devlet sekreterleri (bakanlar) olan bir hukuksal btn oluturur. Bu fikir, ulusal soruna uyguland zaman, durum, Proudhonun fikrinin kapitalizme uygulanmasna benzer. Kapitalizmi ve onun temelindeki meta retimini ortadan kaldrmamak, ama bu temeli arlklardan, yaban otlarndan vb. arndrmak; deiimi ve deiim-deerini ortadan kaldrmamak, ama tersine, onu yerletirmek, genel, mutlak, adil hale getirmek, duraksamalardan, bunalmlardan arndrmak. Proudhonun fikri, byle bir fikirdir. Proudhon kk-burjuva olduu lde, onun teorisi, deiimi ve meta retimini mutlak hale getirir, doann aheseri sayar; ve burjuva milliyetiliini, iddetten ve adaletsizliklerden vb. arndrarak onu mutlak bir ey, doann aheseri sayan ulusal kltr zerklii teori ve program da, ayn lde, kk-burjuva nitelik tar. [sayfa 32] En adil, saf, en ince ve en uygar olsa bile, marksizm milliyetilikle badaamaz. Onun yerine, marksizm, enternasyonalizmi ileri srer, her yeni kilometre demiryoluyla, her yeni uluslararas trstle, (hem iktisadi eylemiyle ve hem de fikirleri ve zlemleriyle enternasyonal olan) her yeni ii rgtyle gzmzn nnde gelien btn uluslarn tek bir yksek birlik iinde kaynamasn koyar. Ulusal zellik (nationalit) ilkesi, burjuva toplumda, tarihsel bakmdan kanlmaz ve zorunlu bir ilkedir ve bu toplumu ele alan bir marksist, ulusal hareketlerin tarihsel haklln, kesin olarak kabul eder. Ama bu kabul ediin, milliyetilii savunma biimini alm-
28
amas iin, o, ulusal hareketlerde ilerici ne varsa ancak onu desteklemekle yetinmelidir; yle ki, proleter bilinci, burjuva ideolojisi tarafndan karartlm olmasn. .eodal uyuukluktan kan ynlarn uyan ilerici bir eydir, nasl ki bu ynlarn halkn egemenlii uruna, ulusun egemenlii uruna her trl ulusal baskya kar savam da ilerici bir eyse. Marksistin en kararl ve en tutarl demokratizmi, ulusal sorunun btn ynlerinde mutlak savunma grevi, buradan gelmektedir. Bu, zellikle olumsuz bir grevdir. Proletarya, milliyetilii desteklerken ar davranlara gidemez, nk daha ilerde, milliyetilii glendirmeyi hedef tutan burjuvazinin olumlu eylemi balar. Her trl feodal boyunduruu krmak, uluslara kar her trl baskya, uluslardan biri ya da dillerden biri iin her trl ayrcala kar kmak, demokratik bir g olarak proletaryann mutlak grevidir, ulusal kavgalarla karartlan ve geciktirilen proleter snfnn savamnn mutlak karnadr. Ama kesin olarak snrlandrlm olan ve snrlar belli tarihsel bir alana yerletirilmi bulunan erevenin tesinde burjuva milliyetiliine yardm etmek, proletaryaya ihanet ve burjuvazinin saflarna gemek olur. Burada ok kez ok ince olan bir snr vardr ki, bundu ve Ukraynal [sayfa 33] milliyetisosyalistler bunu tamamen unutmulardr. Ulusal boyundurua kar savam m? Evet, elbette. Her trl ulusal gelime iin, genel olarak ulusal kltr iin savam m? Elbette ki hayr. Kapitalist toplumun iktisadi gelimesi, btn dnyada gelimesi tamamlanmam ulusal hareketler rnekleri, baz kk uluslarn birbiriyle kaynatrlmasyla ve bunlarn zararna olarak byk uluslarn kuruluu rnekleri, bize uluslarn zmlenmesi rnekleri sunmaktadr. Burjuva milliyetiliinin ilkesi, genel, olarak, milliyetin gelimesidir, burjuva milliyetiliinin tekelci nitelii burdan gelir, sonu olmayan ulusal kavgalar burdan doar. Proletarya ise, herhangi bir ulusun ulusal gelimesini desteklemek yle dursun, ynlar bu gibi hayallere kar uyarr, kapitalist deiim iin en geni zgrl savunur ve zorla zmleme ya da ayrcalklara dayanan zmleme dnda, uluslarn zmlenmesini olumlu karlar. Adil snrlar iinde milliyetilii desteklemek, milliyetilii kurmak, zel devlet organizmas aracyla btn uluslar arasnda salam ve gl itler kurmak: ite ulusal kltr zerkliinin ideo-
29
lojik temel ve ierii budur. Bu fikir, batanaa burjuvaca ve batanaa yanltr. Proletarya, milliyetiliin gelimesine destek olamaz; tersine, o, ulusal farklarn silinmesine ve uluslararas engellerin yklmasna, milliyetler arasndaki balar salamlatran her eye, uluslarn birbirleriyle kaynamasna yardm eden her eye, destek olur. Baka trl davranmak, gerici milliyeti kk-burjuvazinin yannda yer almak olur. Ulusal kltr zerklii tasars, Avusturya sosyal-demokratlarnn Brnn Kongresine18 (1899da) tartlmak zere getirildii zaman, bu tasarnn teorik incelenmesi zerinde durulmad ya da hemen hemen durulmad. Ama bununla birlikte, bu programa kar, u iki itirazn ileri srlm olmas anlamldr: 1 programn papazlarn egemenliini glendirecei; 2 programn [sayfa 34] ovenlii glendirecei, onu her kk toplulua, her kk gruba sokaca (Brnn Kongresinin Almanca resmi tutanaklar, s. 92. Bu tutanaklarn, Yahudi Milliyeti Partisi (SERP)19 tarafndan yaynlanan bir Rusa evirisi vardr). Kukusuz, szcn genel olarak kabul edilen anlamyla, yani okul vb. olarak ulusal kltr dnyann btn lkelerinde u anda papazlarn ve burjuva ovenlerin etkisi altnda bulunmaktadr. Bundular ulusal kltr zerkliini savunduklar zaman, uluslarn oluumunun, bu uluslarn barnda geen snf savamnn her trl yabanc elerden arndrlmas gibi bir etkide bulunacan sylerken, aka gln bir safsatada bulunmaktadrlar. Her kapitalist toplumda, gerekten ciddi snf savam, her eyden nce iktisadi ve siyasal alanda geer. Eitim alann ayr tutmak her eyden nce sama bir topyadr, nk (genel olarak ulusal kltr gibi) okulu, ekonomiden ve siyasetten ayrmak olanakszdr; ikincisi, sama ve eskimi yerel nitelikteki itleri ve, nyarglar ykmaya her zorlayan, kapitalist lkenin iktisadi ve siyasal yaamnn kendisidir; okulu vb. ayrmakla, saf klerikalizmi (papaz yandaln) ve saf burjuva ovenizmini korumaktan ve glendirmekten te bir ey yapm olmayz. Anonim irketlerde ayr ayr uluslarn kapitalistleri pekl, tam anlama iinde birlikte bulunabiliyorlar. .abrikada ayr ayr uluslardan gelme iiler birlikte alyorlar. Gerekten ciddi ve derin her siyasal sorunda gruplama, snflara gre oluyor, uluslara gre deil. Okul ve benzeri alanlardan devletin mdahalesini ortadan kaldrmak ve bunlar uluslarn eline teslim etmek, deyim uygun
30
derse, en ideolojik ve saf ulusal kltre ya da papaz egemenliinin ve ovenizmin ulusal temeli zerinde alp gelimeye en elverili olan alann, uluslar birbiri ile kaynatran ekonomiden ayrmaya aba gstermekten baka bir ey deildir. Pratik uygulamada, toprak-d (u ya da bu ulusun [sayfa 35] zerinde yaad topraa bal olmayarak) zerklik plan, ya da ulusal kltr zerklii bir tek eyi ifade edebilir: okulun uluslara gre blnmesi, yani eitimde ulusal kapal alanlarn kabul. Proletaryann sosyalizm uruna, snf savam bakmndan sorunu ele almasndan vazgetik, demokrasi asndan bile nl bundu plannn btn gerici niteliini anlayabilmek iin, bu plann gerekten neyi temsil ettiini aka grmek yeter. Bir rnek ve okulun ulusallatrlmas iin bir proje, bize neyin szkonusu olduunu aka gsterecektir. Amerika Birleik Devletlerinin btn yaamnda, Kuzey eyaletleriyle Gney eyaletleri hala blnm durumdadr; Kuzeyde zgrlk ve kle sahiplerine kar savam gelenekleri egemendir; Gneydeki eyaletlerde, iktisadi baskya urayan, kltrel bakmdan geri halde tutulan (zenciler arasnda okuma yazma bilmeyenlerin oran %44, beyazlar arasnda %6dr) zencilere kar zulmn kalntlaryla birlikte, kleci gelenekler egemendir. Kuzey eyaletlerinde zencilerle beyazlar ayn okula giderler, Gneyde zenciler iin zel okullar eer deyimi uygun grrseniz ulusal ya da rksal okullar bulunmaktadr. Bana yle geliyor ki, bu, okulun ulusallatrlmasnn biricik pratik rneidir. Avrupann dousunda, yle bir lke var ki, orada, Beylis20 davalar tezgahlanabiliyor ve Purikeviler, Yahudileri zencilerinkinden bile kt bir yazgya itebiliyorlar. Bu lkede, son zamanlarda, bir bakan, Yahudi okullarnn ulusallatrlmas iin bir tasar hazrlad. Ne mutlu ki, bu gerici topyann gerekleme ans yoktur, nasl ki tutarl demokrasinin gereklemesinden ve ulusal kavgalarn sona ermesinden telaa kaplan, ve okullar paylama konusunda uluslarn boazlamasna engel olmak... ulusal kltrler arasnda sonsuzlua kadar sren dmanlklar yaratabilmek iin, uluslar, eitim alannda cam fanus iine hapsetmeyi kefetmi olan Avusturya kk-burjuvalarnn planlarnn da [sayfa 36] kabul edilme ans yoksa. Avusturyada ulusal kltr zerklii, znde, edebiyatlarn bir kefi olarak kald, ve Avusturya sosyal-demokratlarnn kendileri
31
de bunu pek ciddiye almadlar. Buna karlk, Rusyada ulusal kltr zerklii, btn Yahudi burjuva partilerinin ve bundular gibi, Kafkasyal parti ykclar gibi, sol poplist eilimde olan Rusya ulusal partileri konferans gibi,. ayr ayr uluslarn kk-burjuva ve oportnist elerinin programlarnda yer almtr, (Ayra iinde belirtelim ki, Rusya ulusal partileri konferans 1907de topland ve bu konudaki karar ounlukla alnd, Rus sosyalist-devrimcileri21 ve Polonya sosyal-yurtseverleri PSP22 oylamaya katlmadlar. Bu katlmay, sosyalist-devrimcilerin ve PSP yelerinin ulusal programla ilgili bu kadar nemli bir ilke sorunu karsndaki son derece karakteristik tutumlarn aa vurmaktadr!) Avusturya da, byle bir program Yahudiler iin nermenin olanakszln tantlamaya, kitabnda koca bir blm aydan, ulusal kltr zerkliinin balca teorisyeni Otto Bauerin kendisi olmutur, Rusyada Yahudiler arasnda bu program kabul edenler, tm kk-burjuvalar ve onlarn temsilcisi Bund oldu.* Bu, ne demektir? Bu u demektir ki, tarih baka bir devletin siyasetinin somut rneiyle Bauerin [sayfa 37] kefinin samaln aa vurmutur, tpk (Struve, Tugan-Baranovski, Berdiayev ve reks gibi) Rus berntaynclarnn,25 marksizmden liberalizme hzl geileriyle, Alman berntaynclnn gerek ideolojik ieriini aa vurduklar gibi. Ne Avusturyal sosyal-demokratlar, ne Rus sosyal-demokratlar, ulusal kltr zerkliini programlarna almamlardr. Ama en geri lkenin Yahudi burjuva partileri ve birok szde sosyalist kk-burjuva gruplar, burjuva milliyetiliinin fikirlerini, ii evrelerine, incelmi bir biimde sunabilmek iin bunu programlarna koydular. Bu olay pek anlamldr.
* Bundularn inanlmaz bir gayretkelikle ulusal kltr zerkliinin btn Yahudi burjuva partileri tarafndan kabul edilmi olmas gereini yadsmalar anlalr bir eydir. Bu, Bundun gerek roln apak ortaya koymaktadr. Bundulardan biri, M. Manin, Luta23 bunu, bir kez daha yadsmaya kalkt zaman, N. Skop onun maskesini drmekte kusur etmedi (bkz: Prosveenye,24 n 3), Ama Bay Lev Yurkevi, Dzvinde (1913, n 7-8, s. 92), N. Sk.nin Prosveenye, n 3, s. 78deki, Bundular btn Yahudi burjuva partileri ve gruplaryla birlikte uzun zamandan beri ulusal kltr zerkliini savunmaktadrlar tmcesini anarken aktard bu tmceden Bundular szcn karrsak, ve ulusal kltr zerklii szckleri yerine, ulusal haklar szcklerini koyarsak, bu davran karsnda omuz silkip gemek gerekir! Bay Lev Yurkevi bir milliyeti olmakla, sosyal-demokrasi tarihi ve program konusunda bilisiz olmakla kalmyor, ii Bundun yararna olarak basit sahtekrla vardryor. Bundun ve Yurkevilerin durumlarnn pek parlak olmad besbellidir.
32
ULUSAL sorun zerinde Avusturya programndan szetmeye sra geldiine gre, bundularn sk sk deitirdikleri gerei ortaya koymamz gerekir. Brnn Kongresine saf bir ulusal kltr zerklii program sunuldu. Bu, Gney Slavlar sosyal-demokrat partisinin programyd ve ikinci paragraf yleydi: Avusturyada yaayan her ulus, yelerinin bulunduu blge hangisi olursa olsun, (dil ve kltr alanna giren) btn ulusal sorunlarn tam bamsz olarak dzenleyen zerk bir grup oluturur. Bu program, yalnzca Kristan tarafndan deil, ama byk etkisi olan Ellenbogen tarafndan da savunuldu. Ama buna karn program geri alnd, nk lehinde tek bir oy kullanlmad. Bunun yerine lkelik (territorialiste) bir program, yani ulusun yelerinin yaad blgeyi gznnde tutmayan hi bir ulusal grup yaratmayan bir program benimsendi. Programn nc paragraf yledir: bir tek ve ayn ulusun zerk ynetim blgeleri, birlik halinde, ulusal sorunlarn tam bamsz olarak dzenleyen tek bir ulusal birlik olutururlar (bkz: Prosveenye, 1913, n 4, s. 28).26 Bu uzlama programnn da yanl olduu ortadadr. rnein yle bir durumu nasl aklayacaz: Saratov eyaleti sakinlerinin [sayfa 38] Alman topluluu, art, Riga ya da Lotz iilerinin Alman mahallesi, art Petersburg dolaylarndaki Alman kasabas vb., Rusya Almanlarnn biricik ulusal btnn oluturacaklardr. Besbelli ki, belirli bir devlet iinde hangi ulusaltopluluktan olursa olsun her topluluun rgtlenmesi dahil, her trl rgtlenme zgrln asla reddetmemekle birlikte sosyal-demokratlar, byle bir eyi isteyemezler ve byle bir birlie arka kamazlar. rnein Rusyann ayr ayr blgelerindeki ayr ayr snflardan gelme Almanlar bir devlet yasasyla zel olarak tek bir Alman ulusal btn iinde birletirmeye gelince, byle bir grevi, ancak papazlar, burjuvalar, kk-burjuvalar, kim olursa olsun yklenebilir, ama sosyal-demokratlar yklenemez. V. ULUSLARIN ETL VE ULUSAL AZINLIIN HAKLARI Ulusal sorunun tartmasnda Rusya oportnistlerinin en ok bavurduklar yntem, Avusturya rneini ileri srmektir. Severnaya Pravdadaki yazmda (Prosveenye, n10, s. 96-98) ki oportnistler bu yazya kar sava amlard (Bay Semkovski, Novaya
33
Raboaya Gazetada,27 Bay Liebmann da Zeitta) ulusal sorunun biricik zmnn, bu sorun kapitalist dnyada zmlenebildii kadar, tutarl demokratizm olduunu belirttim. Ve bu grm tantlamak iin svire rneini verdim. Bu rnek, yukarda ad geen iki oportnistin houna gitmemi; bunlar, grm rtmeye ya da kapsamn daraltmaya alyorlar. Kautskyye gre, svire, ei-benzeri bulunmayan bir rnei temsil edermi: gya svirede tamamen kendine zg bir merkeziyetsizlik, kendine zg bir tarih, zel corafi koullar ve nfusun son derece zgn bir dalmas vb., vb. varm. Bunlar; tartmann temel konusundan kama abalarndan baka bir ey deildir. Kukusuz trde (homogne) [sayfa 39] bir ulusal devlet olmama anlamnda svirenin kendine zg bir durumu vardr. Ama ayn kendine zg durum (ya da Kautskynin ekledii gibi ayn gerilik durumu) Avusturyada da, Rusyada da vardr. Kukusuz, svirede, bu lkenin tarihinin ve geleneklerinin zel, zgn koullar, komu Avrupa lkelerinin oundakinden daha ok demokratizmi salamlardr. Ama bir rnekten baz eyler alma szkonusu olduuna gre, btn bunlarn burada yeri yoktur. Bugnk koullarda u ya da bu kurumun tutarl bir demokratizmin ilkelerine uygun olarak gerekletirildii lkelerin hepsi, bir bakma, ei-benzeri bulunmayan lkelerdir. Bu, bizim, programmzda btn kurumlarda tutarl bir demokratizmin uygulanmasn istememize engel olur mu? svirenin zelliini meydana getiren ey, tarihidir, corafi koullardr ve baka eylerdir. Rusyann zelliini meydana getiren ey, burjuva devrimler dneminden bugne kadar ei grlmemi gte bir proletaryadr ve nesnel olarak (trl belalar ve ykmlara srklenme nlenecekse) grlmedik hzda ve kararllkta bir ilerlemenin gerekliliidir. Proletaryann gr asndan hareket ederek bir ulusal program hazrlyoruz. En iyi rnekler yerine en kt rneklerin alnd nerede grlmtr? Her ne olursa olsun, kapitalist dzende ulusal barn (gerekleebildii kadar) yalnzca demokratizmin tutarl bir tarzda uyguland lkelerde gerekletirildii tartma gtrmez bir gerek deil midir? Byle bir ey, tartma gtrmeyeceine gre, svire yerine
34
Avusturya rneini inatla ileri sren oportnistler, tpk Avrupann en iyi anayasalarndan esinleneceklerine, en ktlerini kopya eden kadetler gibi davranmaktadrlar. svirede devlet dili vardr, ama referandumlar srasnda yasa tasarlar be dilde baslr, yani devlet [sayfa 40] dilinde ve Latin kkenli iki lehede, 1900 saymna gre bu iki leheyi konuanlar 3.315.443 nfus zerinden 38.651 kiidir, yani %1den biraz fazla. Ordudaki subaylar ve assubaylar erlere kendi anadillerinde hitap etmekte tam serbesttiler. Grisons ve Valais kantonlarnda (ki bunlarn her birinin nfusu 100.000in stndedir), szkonusu iki lehe, tam bir eitlikten yararlanmaktadr.* u soru karmza kyor: ileri bir lkenin bu canl deneyimini yaymal ve savunmal myz,yoksa Avusturyallarn dnyann hi bir yerinde denenmemi olan (ve Avusturyallarn kendilerinin de henz kabul etmedikleri) blgeler-d zerklik trnden icatlarn kabul m etmeliyiz? Byle bir icad tlemek, okulun milliyetlere gre blnmesini savunmak demektir, yani aka zararl bir propagandaya katlmak demektir. Oysa svire deneyimi, bir devletin btn iinde (bakalarna gre) tutarl bir demokratizm dzeni altnda, (gene bakalarna gre) en byk ulusal bar salamann pratikte olanakl olduunu ve bu gereklemi bir eydir bize gstermektedir. Sorunu incelemi olanlar, svirede ulusal sorunun Dou Avrupadaki anlamyla var olmadn sylemektedirler. Ulusal sorun terimi bile burada bilinmemektedir... svire, ulusal-topluluklar aras savam, artk ok geride kalm bir dnemde amtr, 17971803te.** Bu demektir ki, zamannn feodalizmden kapitalizme gei ile ilgili sorunlarn en demokratik tarzda zme balam olan byk .ransz devrimi dnemi, ulusal sorunu da, geerken zme balayabilmitir. imdi de kalksn Semkovskiler, Liebmannlar ve teki oportnistler bu zmn ancak ve ancak svireye zg olduunu ve Rusyann herhangi bir blgesine, hatta imdiden 209.000 nfus iinde, kendi-lkelerinde dil bakmndan [sayfa 41] tam bir hak
* Bkz: Ren Henry, La Suisse et la question des langues, Berne 1907. ** Bkz: Ed. Blocher, Die Nationalitten in der Schweitz, Berlin 1910.
35
eitliinden yararlanmak isteyen 40.000 yurttan konutuu iki lehenin bulunduu Rusyann bir blgesinin bir blmne uygulanamayacan ne srmeyi denesinler! Uluslarn ve dillerin tam eitlii propagandas, her ulusta demokratik ilkelerin tutarl olarak uygulanmasndan yana olan eleri (yani yalnzca proleterleri) , onlar ulusal topluluklarna gre deil, devletin genel yapsnda derin ve ciddi olumlu deiiklikleri gerekletirme zlemlerinden tr birletirerek toplu hale getirir. Buna kar, ulusal kltr zerklii propagandas, baz gruplarn ve kiilerin dileklerine karn, uluslar bler ve gerekte bir ulusun iilerini kendi burjuvazisine yaklatrr (nl ulusal kltr zerkliinin btn Yahudi burjuva partileri tarafndan benimsenmesi). Tam hak eitlii ilkesi, ulusal aznlklarn haklarnn gvence altna alnmasna sk skya baldr. Severnaya Pravdadaki yazmda, bu ilke, sonradan marksistlerin kongresinde alnan resmi ve daha tam ve belirli kararda ifade edildii tarzda ele alnmtr. Bu karar, uluslardan birine tannan her trl ayrcaln ve bir ulusal aznln haklarnn her trl ihlalinin hi olmam olduunu beyan eden bir temel yasann anayasaya konmasn istemektedir. Bu formlle alay etmeye kalkan Bay Liebmann soruyor: Peki, bir ulusal aznln haklarnn neler olduunu nasl bileceiz? Ulusal okullarda kendi ders programna sahip olma hakk, bu haklar arasnda mdr? Kendi yarglarna memurlarna, kendi okullarna ve anadiline sahip olma hakkndan yararlanabilmek iin bir ulusal aznln nemi ne olmaldr? Bay Liebmann bu sorulardan kesin bir ulusal programn gereine varmak istemektedir. Gerekte bu sorular, bunduluun, ufak-tefek ayrntlar ve zellikler zerindeymi gibi grnen bir tartmadan yararlanarak, bize nasl bir gericilik meta sunma abasnda [sayfa 42] olduunu aka gsterir. Kendi ulusal okulunda kendi ders program!.. Marksistlerde, sevgili milliyeti-sosyalist, rnein mutlak olarak laik bir okulu gerektiren ortak bir okul program vardr. Marksistler asndan, demokratik bir devlette hi bir zaman ve hi bir yerde bu ortak programdan ayrlmak mmkn deildir (ve bu programa dil vb. gibi yerel maddeleri katmak blgenin halkna ait bir itir). Okul alann devletin yetki alanndan kararak ulusal-topluluklara vermeyi ama edinen ilkeye gelince, bundan kan sonu udur ki, bizim
36
demokratik devletimizde, biz iiler, halkn kurularn, papaz okullar amak iin harcama olanan ulusal-topluluklara tanyacaz! .arknda olmadan Bay Liebmann, ulusal kltr zerkliinde gerici nitelikte ne varsa hepsini aklad! Bir ulusal aznln nemi ne olmaldr? Bundularn o kadar vdkleri Avusturya program bile bu noktada bir ey sylememektedir. Bu program (bizdekinden daha ksa ve daha az ak bir tarzda) unu beyan eder: Ulusal aznlklarn haklar, imparatorluk Parlamentosu tarafndan kabul edilen bir zel yasayla gvence altna alnr. (Brnn program, 4.) Acaba niin, hi kimse, Avusturyal sosyal-demokratlar, bu yasann ayrntl olarak aklanmas iin sorguya ekmemitir? Szkonusu olan haklarn tam olarak ne olduu ve haklar gvence altna alnacak olan aznln hangisi olduu konusunda bilgi istememitir. nk her akl banda kimse anlar ki, bir programda, ayrnt niteliindeki sorunlar nceden belirlemek gereksiz ve olanakszdr. Program, ancak, temel ilkeleri saptar. ncelediimiz rnekte, temel ilke, Avusturyallarda st rtl biimde ve Rusya marksistlerinin son kongre kararnda da aka ifade edilmitir. Bu ilke, hi bir ulusal ayrcalk ve hi bir ulusal eitsizlik tanmamak, bunlara gz [sayfa 43] yummamaktan ibarettir. Bunduyu ,bu konuda aydnlatmak iin somut bir rnek ele alalm. St. Petersburg kentinde, 18 Ocak 1911de, okul saym, Ulusal Eitim Bakanlna bal ilkokullarda 48.076 renci bulunduunu ve bunlarn 396snn, yani % 1' den aznn Yahudi olduunu gstermitir. Ayrca iki Romanyal, bir Grc, Ermeni vb. vardr.28 Bu ilikiler ve koullar eitliliini kucaklayan kesin bir ulusal program yapma olana var mdr? (Kukusuz, Petersburg, Rusyann ulusal bakmdan en kark kenti deildir.) yle sanlr ki, bundular gibi ulusal inceliklerin uzmanlar bile, byle bir program yapmay gze alamazlar. Devletin anayasasnda aznlk, haklarn ihlal eden her trl nlemleri yetersiz ilan eden bir temel yasa olsayd, her yurtta, devlet hesabna, rnein, Yahudi dili, Yahudi tarihi vb. okutacak zel retmenlerin grevlendirilmesini, ya da Yahudi, Ermeni ve Romanyal ocuklar iin, hatta tek bir Grc ocuu iin resmi bir lokal ayrlmasn yasaklayan yasa ve kararnamelerin yrrlkten
37
kaldrlmasn isteyebilirdi. Her durumda, hak eitlii temeli zerinde, ulusal aznlklarn akla-yakn ve gerekletirilebilir isteklerini karlamak hi de olanaksz deildir ve bu eitlii savunmann zararl olduunu kimse syleyemez. Tersine, rnein Petersburgun Yahudi ocuklarna ayrlm bir Yahudi okulu isteyerek, okulun uluslara gre blnmesini savunmak, elbette ki, zararl olur; 1, 2 ya da 3 ocuktan ibaret olsa da btn ulusal aznlklar iin ulusal okullarn kurulmas ise, yalnzca olanakszdr. stelik lke apndaki hi bir genel yasa, bir ulusal aznln, kendi zel okuluna ya da tamamlayc derslerde vb. zel retmenlere hak kazanabilmesinin, ne lde olacan saptayamaz. Buna karlk, hak eitlii zerine lke apndaki genel yasa, zel genelgelerle, blge diyetlerinin, kentlerin, zemstvolarn, [sayfa 44] topluluklarn vb. kararnameleriyle pekala ayrntlarna kadar saptanabilir ve gelitirilebilir. VI. MERKEZLEME VE ZERKLK Bay Liebmann yantnda yle yazyor: Bizde Litvanyay, Baltk Denizi blgelerini, Polonyay, Volhinyay, Gney Rusyay vb. gznne getiriniz, her yerde kark bir nfus bulacaksnz, byk sayda ulusal aznl bulunmayan tek bir kent yoktur. Merkeziletirmeden ne kadar kanrsak kanalm, gene de her yerde, eitli blgelerde (zellikle kent topluluklarnda), birlikte yaayan ayr ayr milliyetlerle karlalr; oysa demokratizm, ulusal aznl ulusal ounlua baml klmaktadr. Ama bilindii gibi, V. ., svire Konfederasyonunda grlen devletin federatif rgtlenmesine ve ar merkeziyetsizlie kardr. nsann acaba niin svireyi rnek olarak gsterdiini soras geliyor. svire rneini neden andm yukarda akladm. Ayn biimde bir ulusal aznln haklarnn korunmas sorununun ancak hak eitlii ilkesini benimseyen tutarl bir demokratik devlette, ,genel bir yasann kabulyle, zme balanabileceini de akladm. Ama yukarya ,aktarlan pasajda, Bay Liebmann, marksist ulusal programa kar genellikle ileri srlen en gzde (ve en yanl) itirazlardan birini (ya da kukucu, dncelerden birini) yinelemektedir. Elbette ki, marksistler kapitalizmin gelimesinin devletlerin
38
olanaklar lsnde byk ve olanaklar lsnde merkezilemi olmasn gerektirdii gibi basit bir nedenden tr federasyona, merkeziyetsizlie kardrlar. Btn teki koullar eit olmak kaydyla, bilinli proletarya, her zaman, daha byk bir devletten yana olacaktr. O, her zaman, ortaaa zg zellie kar olacak ve proletaryann burjuvaziye kar yaygn bir temel zerinde geliebilecei [sayfa 45] geni bir savamnn srdrld geni topraklarn olabildiince en sk bir iktisadi kaynamasn her zaman honutlukla karlayacaktr. retici glerin kapitalizm tarafndan, geni lde ve hzla gelitirilmesi, tek bir devlet iinde toplanm ve birlemi geni topraklar gerektirir; ancak byle bir alan zerinde burjuva snf, teki kutupta proletarya snf, ona kout ve kanlmaz olarak gruplarken, kendisi de kastlarn, yerel ya da dinsel dar grlln, kk ulusal aznlklarn vb. ortaaa zg, eskimi itlerini ykarak gruplaabilir. Uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn, yani ayr bir ulusal devlet kurmak zere ayrlma hakkn baka bir yazda ele alacaz. Ama ayr ayr uluslar tek bir devlet iinde birleebildikleri srece, marksistler, hi bir zaman ne federatif ilkeyi, ne de merkeziyetsizlii savunmayacaklardr. Merkezi bir byk devlet, ortaaa zg paralantan, gelecein btn dnyann sosyalist birliine gtren byk bir tarihsel ilerlemeyi ifade eder, ve (kapitalizme zlmez balarla bal) byle bir devletten geen yoldan baka sosyalizme giden yol yoktur. Ama merkeziyetilii savunurken, bizim, ancak demokratik merkeziyetilii savunduumuzu unutmak balanmaz bir yanlg olur. Bu bakmdan genel olarak kk-burjuva zihniyeti ve zel olarak da (mteveffa Dragomanov29 dahil) kk-burjuva milliyeti zihniyeti, sorunu, o lde kark hale getirmitir ki, dolaan yuma zmek iin biraz zaman yitirmemiz gerekecektir. Ekonomileri, yaay biimleri, ulusal bileimleri vb. bakmndan zellikleri olan blgelerin zerkliini salayan yerel ynetimde zerklii reddetmek yle dursun, demokratik merkeziyetilik, tersine, bunu gerektirir. Bizde sk sk merkeziyetilikle, keyfi ynetim ve brokratizm birbirine kartrlr. Rusyann tarihi, doal olarak byle bir kartrmaya [sayfa 46] neden olmaktadr, ama bunun byle olmas, bu ikisini birbirine kartrma, bir marksist iin daha kolay
39
balanr bir yanlgy gerektirmez. En basiti, somut bir rnek ele almaktr. Ulusal Sorun ve zerklik* balkl yazsnda Rosa Luxemburg (daha ilerde szn edeceim) birok elendirici yanllklar arasnda, zerklik istemini, yalnzca Polonyayla snrlandrmaya aba gstermekle ho ve elendirici olmak gibi zellii olan bir yanlgya dmektedir. lkin zerklii nasl tanmladna bir bakalm. Rosa Luxemburg, kapitalist toplum iin temel nemde olan btn iktisadi ve siyasal sorunlarn, zerk yerel diyetlerin deil, ancak bir merkezi parlamentonun, btn devletin ortak parlamentosunun yetkisine girmesi gerektiini kabul ediyor elbette ki, marksist olduuna gre bunu kabul etmek zorundadr da. Bu temel nemdeki sorunlar unlardr: gmrk politikas, sanayi ve ticaretle ilgili yasama, ulatrma ve iletiim (demiryollar, posta, telgraf, telefon vb.), ordu, maliye, kamu ve ceza hukuku,** eitim alann engelleyen genel ilkeler (rnein eitimin mutlak laikliini salayan yasa gibi, genel eitim yasas gibi, asgari program, okul dzeninin demokratik biimde rgtlenmesi yasalar gibi vb.), emein korunmas yasalar, siyasal zgrlkleri koruyan, yasalar (birlik kurma hakk gibi) vb.., vb.. zerk diyetlerin yetki alanna devletin genel yasalar gereince salt yerel ya da blgesel, ya da salt ulusal sorunlar girer. Bu fikri ar lde dememek iin son derece ayrntl biimde gelitirerek, Rosa Luxemburg, rnein, yerel nemi bulunan demiryollarnn yapmn (n12, .s. 149), yerel yollarn yaplmasn (n 14-15, s. 376) vb. anmaktadr. [sayfa 47] Ekonomi ya da yaay tarz alannda az da olsa zellikleri olan, zel bir ulusal bileimi bulunan vb. her blge iin byle bir zerklik tanmayan gerekten modern bir devlet dnlemeyecei besbellidir. Kapitalizmin gelimesi iin gerekli merkeziyetilik ilkesi byle bir (yerel ya da blgesel) zerklikle elimez; tersine, ancak bunun sayesinde brokratik olmayan, demokratik bir biimde ileyebilir. Ayn zamanda, sermayenin younlamasn, retici glerin gelimesini burjuvazinin ve proletaryann btn devlet lsn* Przeglad Socjaldemokratyczny,30 Krakov 1908 ve 1909. ** Rosa Luxemburg, fikrini ayrntlara kadar gelitiriyor: rnein boanmayla ilgili yasalar zerinde de -hakl olarak- duruyor (n 2, s. 162).
40
de gruplamasn kolaylatran byle bir zerklik olmadan kapitalizmin geni lde, zgr ve hzl gelimesi olanaksz olurdu ya da hi deilse son derece zorlard. nk, salt yerel (blgesel, ulusal vb.) sorunlarda brokratik mdahale, genel olarak iktisadi ve siyasal gelimeye en byk engellerden biri olduu gibi, zel olarak da en nemli sorunlarda, temel sorunlarda merkeziyetiliin nnde duran engellerden biridir. Onun iin Rosa Luxemburgumuzun en arbal bir tavr ile ve salt marksist terimler kullanarak zerklik isteminin yalnzca Polonyaya, yalnzca ve istisnai olarak bu lkeye uygulanabileceini tantlamaya kalkmasn grerek glmsememek olanakszdr! Elbette ki, burada snrl anlamyla yurtseverliin en kk izi yoktur, burada olan yalnzca pratik nedenlerdir... rnein Litvanya ile ilgili olanlar gibi. Rosa Luxemburg drt eyaletin durumunu inceliyor: Vilnann, Kovnanun, Grodno ve Suvalkinin; ve okuru (ve bu arada kendisini de) Litvanyallarn daha ok bu eyaletlerde yaadklarna inandrmaya alyor. Bu eyaletlerin nfusunu birletirerek, nfusun %23'ne varan bir Litvanyal oran buluyor; Ymudlar da Litvanyallara katsak bile nfusun ancak %31ine, yani te-birinden azna varlmaktadr. Bundan karlan sonu, Litvanyann zerklii fikrinin keyfi ve yapay olduudur (n 10, s. 807). Rus resmi istatistiklerinin herkese bilinen kusurlarndan [sayfa 48] haberi olan okur, Rosa Luxemburgun yanlgsn hemen grecektir. Niin, Litvanyallarn %O,2yi, yzde sfr virgl ikiyi amadklar Grodno eyaleti alnmtr? Niin, Litvanyallarn nfusun ounluunu oluturduu Troki ilesi deil de, btn Vilna eyaleti alnmtr? Niin, Suvalki eyaletinin btn hesaplanarak, nfusunun %52sinin Litvanyal olduu saptanmtr da, bu eyaletin Litvanyal ileleri, yani Litvanyallarn,nfusun %72sini oluturduu yedi ileden bei ele alnmamtr? Bir yandan modern kapitalizmin koullarndan ve gereklerinden szetmek ve te yandan, ne modern ne de kapitalist olmayan Rusyann ortaaa zg, feodal, brokratik resmi idari blnmesine dayanmak ve stelik de (ileleri deil de eyaletleri gznnde tutarak) bunu en kaba biimiyle yapmak glntr, Bu idari blnmeyi ortadan kaldrmadan ve bunun yerine hazinenin, brokrasinin, gelenein, byk toprak sahiplerinin, papazlar zm-
41
resinin karlarna deil de, kapitalizmin gereklerine uyan gerekten modern bir idari blnmeyi koymadan Rusyada azok ciddi hi bir yerel reform yaplmasnn szkonusu olamayaca ok aktr. Kesinlikle sylenebilir ki, kapitalizmin bugnk gereksinmeleri arasnda, nfusun ulusal bileiminin mmkn olduu kadar trde hale getirilmesi gerei de bulunacaktr, nk i pazarn tam olarak ele geirilmesi iin ve iktisadi ilikilerin tam serbestlii iin ulusal nitelik, dil birlii, nemli bir etkendir. lgin olan ey, Rosa Luxemburgun bu ak yanlgsnn, Polonyann istisnai zelliklerini tantlamay deil de, blgeler iin ulusal zerklik ilkesinin gereksizliini tantlamaya kalkan bundu Medem tarafndan benimsenmesidir. (bundular blgeler-d ulusal zerklik yandadrlar). Bizim bundularmz ve likidatrlerimiz, dnya sosyal-demokrasisinde en kt ne varsa, onlar her seferinde alarak, ayr ayr lkelerin ve ayr ayr uluslarn sosyal-demokratlarnn [sayfa 49] btn oportniste yanlglarn ve kararszlklarn benimsemektedirler. Bundularn ve likidatrlerin kt yazlarndan alnma paralar birletirerek sosyal-demokrasinin kt yann yanstan bir mze kurulabilirdi. Medem, byk bir sz syleyen kimse tavryla,blgesel zerkliin bir blge iin iyi olabileceini, ama nfusu yarm milyondan iki milyona kadar varan ve alam bir eyaleti kaplayan Letonya, Estonya, vb. ynetim blgeleri iin iyi bir ey olmayacan sylyor. Bu, zerklik deil, basit bir zemstvo olurdu. ... Zemstvonun stnde gerek bir zerklik kurulmaldr. ... Ve yazar, eski eyaletlerin ve eski ilelerin ortadan kaldrlmasn suluyor.* Gerekte yaplan ey, ortaaa zg, feodal resmi idari blnmeyi koruyarak, ada kapitalizmin koullarnn ortadan kaldrlmas ve darbelenmesidir. Ancak bu idari blnmeleri ilham etmi olan zihniyete sahip olan kimselerdir ki, ok ey bilen bilgi tavryla, zemstvo ile zerklik arasndaki eliki zerine fikir yrtebilirler ve zerklii byk blgelere ve zemstvoyu da kk blgelere zg sayan emay savunabilirler. Bu brokratik ema bugnn kapitalizminin iine hi gelmez. Yalnzca yarm milyon deil, 50.000 nfuslu olsa bile zerk ulusal bucaklar niin olmasn? Eer durum gerektiriyorsa, ve eer iktisadi ilikiler bakmndan zorunluy* V. Medem, Rusyada Ulusal Sorunun Durumu, Vestnik Yevropi,31 1912. n 8-9.
42
sa, bu bucaklar; ayr ayr byklkteki komu bucaklarla trl biimlerde birleerek bir tek zerk ynetim blgesi niin oluturmasn? Btn bunlar, bundu Medemin aklamad srlardr. Belirtelim ki, sosyal-demokrasinin Brnn ulusal program, kesin olarak, blgesel ulusal zerklikten yanadr: bu program, Avusturyay taca bal tarihsel topraklar yerine, snrlar ulusal bakmdan belirlenmi bucaklara blmeyi nermektedir (Brnn program, 2. madde). Biz ii bu [sayfa 50] kadar ileri gtrmezdik. Hi kuku yok ki, nfusun trde ulusal bileimi, zgr ve geni lde gerekten modern bir ticaret iin en gvenilir etkenlerden biridir. Kukusuz, hi bir marksist hatta tutarl hi bir demokrat bile Avusturya tacnn topraklarn ve (Avusturya tacnn topraklar kadar kt olmamakla birlikte, gene de ok kt olan) Rus eyalet ve ilelerini savunmaz, ve bu eskimi idari blnmeler yerine halklarn ulusal bileimini olanaklar lsnde gznne alan yeni blnmeler kabul etme gereine kar kmaz. Ve ensonu kukusuz, kck olsa bile, trde ulusal bileimi olan ve evresinde, aralarnda kuracaklar her trl ilikiler ve zgr derneklerle, lkenin ve hatta dnyann ayr ayr noktalarna dalm olan o ulusal-topluluktan insanlarn birleik halde hareket edebilecekleri zerk kk idari blnmeler yaratmak, her trl ulusal basky ortadan kaldrmak iin son derece nemlidir. Btn bunlar tartma gtrmez ve bunlara ancak gerici ve brokratik, bir adan kar klabilir. Ama nfusun ulusal bileimi temel iktisadi etkenlerin yalnzca bir tanesidir, biricik etken deildir, en nemlisi de deildir. Nitekim kapitalist dzende kentler pek nemli bir iktisadi rol oynar; oysa bu kentlerin zellii Polonyada, Litvanyada, Ukraynada, Rusyada vb., pek deiik uluslardan gelme insanlar barndrmalardr. Ulusal nedenlerle kentleri, kendilerine iktisadi bakmdan bal kylerden ve bucaklardan koparmak, sama ve olanaksz bir ey olurdu. Bu nedenle, marksistler tam olarak ve yalnzca blgeci ulusal ilkeyi savunmakla yetinemezler. Bu nedenle, Rus marksistlerinin son kongresinde kabul edilen zm, soruna Avusturyallarn getirdikleri zmden ok daha dorudur. Kongre bu konuda u tezi kabul etmitir: ... Geni bir blgesel zerklik... (doaldr ki, yalnzca Polonya iin deil, Rusyann btn blgeleri iin) tam [sayfa 51] olarak demokratik yerel bir zerk ynetim, kendi kendini yneten blge-
43
lerin ve zerk blgelerin snrlar (bugnk eyaletlerin, ilelerin vb. snrlarna gre deil) yerel nfusun kendisinin, iktisadi koullar, yaama biimi, halkn ulusal bileimi vb. konularndaki deerlendirmesi gznnde tutularak saptanmak zere ... gereklidir. Burada halkn ulusal bileimi (en bata iktisadi koullar, sonra da yaama biimi vb. gelmek zere), brokratik ve Asyatik bir durumun gereksinmelerine gre deil de, bugnk kapitalizme uyan yeni snrlarn saptanmasnda dayanak olarak ele alnacak olan teki koullarla birlikte anlmaktadr. Ancak blgede yaayan halk, btn bu koullar yeterince dikkat ve kesinlikle deerlendirebilir, ve devletin merkezi parlamentosu bu deerlendirmeyi gznnde tutarak zerk blgelerin snrlarn ve zerk diyetlerin yetkilerini saptayacaktr. MD DE, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk sorununu incelememiz gerekiyor. Bu noktada her ulustan oportnistler, Rosa Luxemburgun yanlglarn yaygnlatrma grevini zerlerine aldlar: likidatr Semkovski gibi, bundu Liebmann gibi, Ukraynal milliyeti-sosyalist Lev Yurkevi gibi. Bu baylarn karmakark duruma getirmekten byk zevk duyduklar bu sorunu, bundan sonraki yazmzda ele alacaz. [sayfa 52]
Ekim-Aralk 1913te yazld. Prosveenye, n 11, 12 ve 13. mza: V. lyin
44
ULUSLARIN KEND KADERLERN TAYN ETME HAKKI

UBAT-MAYIS 1914
RUS marksistlerinin programnn, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkyla ilgili 9. maddesi, (Prosveenyede* de belirttiimiz gibi) oportnistlerin bize kar bir hal seferine girimelerine neden oldu. Rus likidatrleri (partiyi tasfiye hareketine katlan likidatrler szkonusudur) Petersburgda yaynlanan gazetelerinde, bundu Liebmann ve Ukraynal milliyeti-sosyalist Yurkevi, kendi organlarnda, programn bu maddesine kar, olanca gleriyle saldrya getiler ve bu maddeye kar kmseyici pir tutum takndlar. Kukusuz, marksist programmzn bu biimde [sayfa 53] oniki dilden saldrya uramas, genel olarak bugnk milliyeti dalgalanmalarBu kitabn 15-52. sayfalarna baknz. -Ed.
45
la yakndan ilgilidir. Biz, ancak, yukarda ad geen oportnistlerden hi birinin kendilerine ait olan bir tek kant ileri sremediini belirtmekle yetineceiz; bunlarn hepsi, Rosa Luxemburgun 1908-09da Lehe kaleme alnan Ulusal Sorun Ve zerklik adl yazsnda sylediklerini yineliyorlar. Biz, aklamalarmzda, ad geen bu yazarn zgn kantlarn ele almakla yetineceiz. I. ULUSLARIN KEND KADERLERN TAYN ETMES NEDR? Uluslarn kendi kaderlerini tayin etmesi denen eyi, marksist adan incelemeye giritiimizde, elbette ki ilk karlaacamz soru budur. Bu terim ne anlama gelmektedir? Bunun yantn, trl hukuk genel kavramlarndan karlan hukuksal tanmlamalarda m aramalyz, yoksa, ulusal hareketlerin tarihsel ve iktisadi incelemesinde mi bulmaya almalyz. Semkovskilerin, Liebmann ve Yurkevilerin bu soruyla hi ilgilenmemi olmalar, ve herhalde uluslarn kendi kaderlerini tayin etmeleri konusunun yalnzca 1903. Rus programnda32 deil, 1896 Londra Uluslararas Kongresinin kararnda da (ki, bu kongreyi, sras geldiinde ayrntl olarak ele alacaz) ele alndn bilmeyerek, marksist programn mulakln eletirmekle yetinmelerine amamak gerekir. alacak olan ey, szkonusu sorunun, iddia edilen soyutluunu ve metafizik niteliini geni lde reddeden Rosa Luxemburgun da soyutlama ve metafizik gnahn ilemesidir. Konunun hukuksal tanmlamalarla m, yoksa btn dnyadaki ulusal hareketlerin deneyimiyle mi belirlenecei sorusunu ak-seik olarak hi bir yerde kendi kendine sormadan, (ulusun iradesinin nasl saptanaca sorunu zerinde o elendirici speklasyon dahil) uluslarn kendi kaderini tayin konusunda devaml olarak genellemelere kayan, [sayfa 54] Rosa Luxemburgun kendisi olmutur. Bir marksistin ele almaktan kanamayaca bu sorunun akseik ve tam olarak ifade edilii, Rosa Luxemburgun kantlarnn onda-dokuzunu hemen sarsard. Rusyada, ulusal hareketler, ilk kez ortaya kmyor; ve bu hareketler; yalnzca Rusyaya zg eyler de deildir. Btn dnyada kapitalizmin feodalizme kar sonal zaferi dnemi, ulusal hareketlerle ilgili olmutur. Bu hareketlerin iktisadi temeli, meta retiminin, tam zaferini salamak iin yurt-ii pazar
46
ele geirmek zorunda olmas, ayn dili konuan bir halkn yaad blgeleri siyasal bakmdan birletirme zorunda olmas gereinde yatar, ve bu dilin gelimesini ve yaznsal alanda kk salmasn nleyen btn engeller ortadan kaldrlmaldr. Dil, insanlar arasnda anlamay salayan en nemli aratr. Modern kapitalizme uygun lde, gerekten zgr ve geni ticari alveri iin, ayr ayr snflar halinde zgrce ve geni lde gruplandrlabilmesi ve ensonu, pazarda, byk ya da kk, satc ya da alc durumunda her meta sahibiyle ayr ayr sk balar kurabilmek iin en nemli koullar, dil birlii ve dilin engelsiz gelimesidir. Onun iin, her ulusal hareketin eilimi, modern kapitalizmin gereksinmelerinin en iyi karlanabilecei ulusal devletlerin oluumuna doru bir eilimdir. En derin iktisadi etkenler bizi bu amaca doru srkler, ve bundan tr, btn Bat Avrupa iin, hayr, btn uygar dnya iin kapitalist dnemin tipik, normal devleti, ulusal devlettir. Demek ki, eer biz, uluslarn kendi kaderlerini tayin etmesi kavramnn anlamn, hukuksal tanmlamalarla cambazlklar yaparak ya da soyut tanmlamalar icat ederek deil de, ulusal hareketlerin tarihsel ve iktisadi koullarn inceleyerek renmek istiyorsak, varacamz sonu, kanlmaz olarak, uluslarn kendi kaderlerini tayin etmesinin o uluslarn yabanc ulusal btnlerden siyasal bakmdan ayrlma [sayfa 55] ve bamsz bir ulusal devlet oluturmalar anlamnageldii sonucudur. Daha aada, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn, devlet olarak ayr varlk hakkndan baka bir anlamda kullanmann niin yanl olacann baka nedenlerini de greceiz. imdilik,biz, Rosa Luxemburgun, ayr bir ulusal devlet kurma zleminin derin iktisadi temellere dayand kanlmaz sonucunu yok saymak yolunda abalar zerinde durmalyz. Rosa Luxemburg, Kautskynin Milliyet ve Enternasyonalizm adl brorn iyi bilmektedir. (Die Neue Zeit,33 n 1in eki, 19071908; Rusa evirisi: Naunaya Mysl.34) O, bu brorn drdnc blmnde, Kautskynin, ulusal devlet, sorununu inceden inceye tahlil ettikten sonra, Otto Bauerin bir ulusal devlet kurmaya doru iten gc kmsedii (s. 23) sonucuna vardn bilmektedir. Bizzat Rosa Luxemburg, Kautskyden u szleri aktarmaktadr: Bugnn koullarnda en uygun devlet biimi, ulusal devlettir (yani orta-
47
a, kapitalizm-ncesi vb. koullarndan farkl olarak, bugnn kapitalist, uygar, iktisadi bakmdan ilerici koullar). Biz, buna, Kautskynin vard daha da kesin sonucu eklemeliyiz: trde olmayan (hetrogne) uluslardan meydana gelen devletler (ki bunlar ulusal devletlerden ayrdetmek iin ulusal-topluluklar devletleri denmektedir) her zaman, i yaplar, herhangi bir nedenle anormal ya da gelimemi bir durumda kalm (geri) devletlerdir. Sylemeye gerek yok ki, Kautsky, anormal szcn gelien kapitalizmin isteklerine en iyi uyan eylere uyamama anlamnda kullanmaktadr. Sorun, imdi Rosa Luxemburgun, Kautskynin bu noktada vard tarihsel ve iktisadi sonular nasl ele ald sorunudur. Bu sonular doru mudur, yoksa yanl m? Tarihsel ve iktisadi teorisiyle Kautsky mi hakldr, yoksa teorisi psikolojik bir temele dayanan Bauer mi? Bauerin kuku [sayfa 56] gtrmez ulusal oportnizmiyle, ulusal kltr zerkliini savunmasyla, ar milliyetilik hevesiyle (Kautskynin dedii gibi urada burada ulusal yne bir vurgu), ulusal yn ar lde abartmas ve enternasyonal yn tamamen unutmas (Kautsky) ile ulusal devlet kurma dorultusunda gl eilimi kmsemesi arasndaki ba nerdedir? Rosa Luxemburg bu soruna deinmedi bile. Bu ba aramann gereinin farkna bile varmad. Hatta o, Bauerin teorik grlerinin btnn tartmad bile. Ve o, ulusal sorunun tarihsel ve iktisadi teorisiyle psikolojik teorisi arasnda bir kyaslama da yapmamtr. Kautskyyi eletiren u gzlerle yetinmitir: ... En iyi ulusal devlet, teori bakmndan kolayca gelitirilip savunulabilen, ama geree uymayan bir soyutlamadan baka bir ey, deildir. (Przeglad Socjaldemokratiyczny, 1908, n 6, s: 499.) Ve bu cretli beyandan, sonra, byk kapitalist devletlerin gelimesini, ve emperyalizmin kk uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn bir d haline getirdii iddias gelmektedir. Rosa Luxemburg yle diyor: ekil bakmndan bamsz olan, ama bamszlklar Avrupa dengesi denen siyasal savam ve diplomatik oyunun sonucu olan Karadallarn, Bulgarlarn, Romanyallarn, ,Srplarn, Yunanllarn, hatta svirelilerin kendi yazglarna sahip olamamalarndan szedebilir miyiz?! (s. 500.) Koullara en uygun olan devlet, Kautskynin sand gibi, ulusal devlet deildir, asalak devlettir. Ve ardndan, .ransz, ngiliz smrgelerinin ve teki smrgelerin byklyle ilgili birok rakam verilmektedir.
48
nsan bu gibi iddialar okurken, yazarn, konunun zn anlamamakta gsterdii baarya amadan edemiyor! Arbal bir, tutum taknarak, Kautskyye, kk devletlerin iktisadi bakmdan byk devletlere baml olduklarn, [sayfa 57] teki uluslar ezip smrmek iin burjuva devletler arasnda bir savamn srp gittiini, emperyalizmin ve smrgelerin varolduunu retmeye kalkmak, akll grnme yolunda ocuka aba gsterme glnlne, dmektir, nk, btn bunlarn konuyla bir ilgisi yoktur. Yalnzca kk devletler deil, rnein Rusya bile, zengin burjuva lkelerin emperyalist mali sermayesinin gcne iktisadi bakmdan tam baml durumdadr. Yalnzca kck Balkan devletleri deil, Marxn Kapitalde35 belirttii gibi, 19. yzylda Amerika bile, iktisadi bakmdan, Avrupann bir smrgesiydi. Her marksist gibi, Kautsky de, elbette ki bunlar bilmektedir; ama, bunlarn, ulusal hareketler ve ulusal devlet sorunuyla bir ilgisi yoktur. Rosa Luxemburg, burjuva toplumda, uluslarn siyasal kaderlerini kendilerinin tayin etmeleri ve devletlerin bamszl sorununun yerine, bunlarn iktisadi bamll sorununu koymutur. Bir burjuva devlette, parlamentonun, yani ulus temsilcileri meclisinin stnln bir program talebi olarak tartrken, birinin kalkp da bir burjuva lkede her rejim altnda byk ,sermayenin en stn g olduu yolundaki tamamen doru gr ileri srmesi ne kadar akllca bir davransa, Rosa Luxemburgun bu szlerini de o lde akllca szler saymak gerekir. Kukusuz, dnyann insanca en kalabalk paras olan Asyann byk bir ksm, byk devletlerin smrgelerinden ya da ulus olarak byk lde baml olan ve ezilen devletlerden olumutur. Ama herkese bilinen bu durum, Asyann kendisinde meta retiminin en mkemmel gelimesi iin, kapitalizmin en zgr, en geni ve hzl bymesi iin, koullarn Japonyada yaratlm olduu, yani ancak bamsz ulusal bir devlette yaratlabildii kuku gtrmez gereini herhangi bir biimde sarsabilir mi? Japon devleti bir burjuva devlettir, bu nedenle o da baka uluslar ezmeye ve smrgeleri boyunduruk altna almaya balamtr. [sayfa 58] Asyann, Avrupa gibi, kapitalizmin yklndan nce, bir bamsz ulusal devletler sistemi iinde kristallemeye zaman bulup bulamayacan syleyemeyiz; ama tartlmaz bir gerektir ki, kapitalizm, Asyay uykusundan uyandrd iin, bu ktann da her yerinde ulusal hareketleri
49
depretirmitir; bu hareketlerin eilimi, orada, ulusal devletlerin yaratlmas dorultusundadr; kapitalizmin gelimesi iin en iyi koullar, bu tr devletlerin olumasyla salanabilir. Asya rnei, Kautskynin lehinde ve Rosa Luxemburgun aleyhinde kant saylmaldr. Balkan devletleri rnei de, Rosa Luxemburgun iddialarn rtmektedir, nk imdi herkes grebilmektedir ki, Balkanlarda kapitalizmin gelimesi iin en elverili koullar, bu yarmadada bamsz ulusal devletler yaratlabildii lde gerekletirilebilmektedir. Onun iin, Rosa Luxemburg yanlmaktadr, btn ilerici uygar insanln rnei olduu gibi, Balkanlarn ve Asyann rnekleri de, Kautskynin bu konudaki tutumunun kesin olarak doru olduunu tantlamaktadr. Ulusal devlet, kapitalizmin kural ve normasdr; trde olmayan uluslar devleti, gerilii temsil eder, ya da istisnadr. Ulusal ilikiler bakmndan, kapitalizmin gelimesi iin en elverili koullar, kukusuz, ulusal devlet salar. Bu, elbette ki, byle bir devletin, burjuva ilikileri koruduu srece, uluslarn smrlmesini ve ezilmesini nleyebilecei anlamna gelmez. Bu, ancak, marksistlerin, ulusal devletler kurma zlemini douran gl iktisadi etkenleri grmezlikten gelemeyecekleri anlamna gelebilir. Bu, marksistlerin programndaki uluslarn kendi kaderlerini tayin etmeleri ilkesi, tarihsel ve iktisadi bakmdan, siyasal kaderlerini tayin etme, siyasal bamszlk, ulusal bir devletin kurulmasndan baka bir anlama gelemez demektir. Ulusal devlet kurma yolunda burjuva demokratik istemin, marksist adan, yani proleter snf bakmndan hangi [sayfa 59] koullarda desteklenecei konusu ileride ayrntl olarak incelenecektir. Biz, imdilik, kendi kaderini tayin etme kavramnn tanmlanmasyla yetiniyoruz ve yalnzca Rosa Luxemburgun bu kavramn (ulusal devlet) ne anlama geldiini bildiini, oysa onun oportnist yandalarnn, Liebmannlarn, Semkovskilerin, Yurkevilerin bunu bile bilmediklerini belirtiyoruz. II. SORUNUN SOMUT TARHSEL KONUMU Herhangi bir toplumsal sorun incelendiinde, o sorunun, belirli tarihsel snrlar iinde formle edilmesi, ve eer zel olarak bir lke szkonusuysa (rnein belli bir lke iin ulusal program gibi)
50
o lkeyi teki lkelerden ayn tarihsel dnem iinde ayrdeden zelliklerin hesaba katlmas, marksist teorinin kesin bir gereidir. Marksizmin bu kesin gerei, tartmakta olduumuz sorunda, nasl bir tutumu zorunlu klar? lkin, ulusal hareket bakmndan birbirinden esasta farklar tayan kapitalizmin iki dnemi arasnda kesin bir ayrm yaplmasn gerektirir. Bir yanda, feodalizmin ve mutlakiyetin ykl dnemi, ulusal hareketlerin ilk kez yn hareketleri haline geldikleri ve basn araclyla, temsili kurumlara katlma vb. yoluyla halkn btn snflarnn u ya da bu biimde siyasal yaama ekildii burjuva demokratik toplum ve devletlerin kuruluu dnemi. te yanda, uzun zamandan beri kurulmu olan anayasa dzenleriyle, proletarya ile burjuvazi arasnda geliip glenmi uzlamaz elikisiyle kesin olarak kristallemi kapitalist devletler dnemi kapitalizmin knn ngn diye adlandrabileceimiz dnem vardr. Birinci dnemin tipik zellikleri, genel olarak siyasal zgrlk ve zel olarak ulusal haklar uruna savam iin, ulusal hareketlerin uyanmas ve nfusun en kalabalk ve en [sayfa 60] uyuuk blmn oluturan kyllerin harekete ekilmesidir. kinci dnemin tipik zellikleri, ynsal burjuva demokratik hareketlerin bulunmay, gelimi kapitalizmin, ticari ilikilere tam olarak srklenmi olan uluslar bir araya getirirken, bunlarn her gn artan lde birbirlerine, karmalarn salarken, uluslararas lde birlemi olan sermaye ile uluslararas ii hareketi arasndaki uzlamaz elikiyi n plana karmasdr. Elbette ki, bu iki dnemi, su geirmez blmeler iinde birbirinden ayr tutamayz; bu iki dnem arasnda ok sayda geici balar vardr, nasl ki, ayr ayr lkeler, ulusal gelime hz bakmndan, nfusun ulusal bileimi ve dalm bakmndan birbirlerinden farklysalar. Belirli bir lkenin marksistleri, bu genel tarihsel ve somut koullar hesaba katmadan ulusal programlarn saptayamazlar. Ve, ite burada, biz, Rosa Luxemburgun iddialarndaki en zayf noktayla karlam oluyoruz. Kendisi byk bir gayretkelikle programmzn 9. maddesine kar birok sert szckler kullanmakta, bu maddenin ar lde kapsayc olduunu, yavanlklar, metafizik ibareler ierdiini vb. ad infinitum [durmadan -.] sylemektedir. Metafizii (marksist anlamda metafizii, yani antidiyalektii) ve bo soyutlamalar byle grkemli biimde sulayan
51
bir yazarn, sorunun, somut tarihsel tahlilinin nasl yaplacana ilikin bir rnek vermesini beklemek doaldr. Biz, belirli bir lke iin bu, Rusya dr belirli bir dnemde bu, 20. yzyln balangcdr, marksistlerin ulusal programn tartyoruz. Ama Rosa Luxemburg, Rusyann hangi tarihsel dnemden gemekte olduu, ve o belirli lkenin, o belirli dnemde ulusal sorununun ve ulusal hareketlerinin somut zelliklerinin ne olduu sorununu ele alyor mu? Hayr; o, bu konuda kesinlikle hi bir ey sylemiyor! Onun yaptnda, ulusal sorunun Rusyada bugnk tarihsel dnemdeki durumuna, ya da zellikle bu bakmdan Rusyann [sayfa 61] ayrdedici izgilerinin tahliline ilikin en kk bir ima bile bulamazsnz! Bize, ulusal sorunun, Balkanlarda, rlandadakinden farkl olduunu; Marxn 1848in somut koullarnda Polonya ve ek ulusal hareketlerini u biimde deerlendirdiini (Marxtan aktarmalar ieren bir sayfa); Engelsin svirenin orman kantonlarnn Avusturyaya kar savamn ve 1315teki Morgarten Savan u biimde deerlendirdiini (Engelsten aktarmalar ve bunlar zerinde Kautskynin yorumlarn ieren bir sayfa); Lassallen 16. yzylda Almanyadaki kyl savan gerici bir sava saydn vb. sylemektedir. Bu yorumlarn ve aktarmalarn yeni bir ey olduu sylenememekle birlikte, hi deilse, Marxn, Engelsin ve Lassallen ayr ayr lkelerde somut tarihsel sorunlarn tahliline nasl bir yaklamda bulunduklarm tekrar tekrar anmsatmak okur iin ilgintir. Ve Marx ile Engelsten bu eitici aktarmalarn okunmas, Rosa Luxemburg un,kendisini nasl gln bir duruma drdn en arpc biimde ortaya koymaktadr. Yazar belgat ve kzgnlkla, deiik lkelerde ve deiik dnemlerde ulusal sorunun somut tarihsel tahlilinin yaplmas gerektiini savunuyor ama Rusyann, 20. yzyln balangcnda, kapitalizmin gelimesinde, hangi tarihsel aamadan gemekte olduunu ya da bu lkede ulusal sorunun kendine zg zelliklerini belirlemek iin en ufak bir aba gstermiyor. Rosa Luxemburgun, bakalarnn sorunu marksist biimde nasl ele aldklarna ilikin rnekler vermesi, sanki cehenneme giden yolun ne kadar sk olarak iyi niyetlerle dendiini, gzel tlerin ne kadar sk olarak pratikte bu tlere uyma isteksizliini ya da yeteneksizliini gizlemeye yaradn kastl olarak belirtmek iindir. te rnek olarak gsterilebilecek bir kyaslama. Polonyann bamszl istemine kar karken Rosa Luxemburg, [sayfa 62] Po-
52
lonyann hzl snai gelimesini ve bu lkenin mamullerinin Rusyada satlmasn belirttii, 1898deki yaptna atfta bulunmaktadr. Sylemeye gerek yok ki, bundan, uluslarn kendi kaderini tayin etme, hakk sorunuyla ilgili hi bir sonu karlamaz; bu, yalnzca, drt bir yan eraf egemenliindeki Polonyann vb. yok olmakta olduunu tantlar. Ama Rosa Luxemburg, kala gz arasnda, hep Rusya ile Polonyay birletiren etkenler arasnda modern kapitalist ilikilerin, salt iktisadi etkenlerin imdi stn geldii sonucuna varmaktadr. Bundan sonra bizim Rosa, zerklik sorununa geiyor, ve yazsnn bal genel olarak Ulusal Sorun ve zerklik olduu halde, Polonya Krallnn zerklie zel bir hakk olduunu iddia etmeye balyor (bkz: Prosveenye, 1913, n 12). Polonyann zerklik hakkn desteklemek iin, Rosa Luxemburg, besbelli ki, Rusyann devlet sistemini, iktisadi, siyasal ve toplumsal zelliklerini ve her gnk yaamyla Asya despotizmi kavramn oluturan izgiler topluluuyla deerlendirmektedir (Przeglad, n 12, s. 137). Bilindii gibi o tipte bir devlet sistemi, iktisadi dzende kapitalizm-ncesi ataerkil zelliklerin tam olarak egemen bulunduu ve meta retimi ile snf farkllamalarnn pek az gelimi bulunduu durumlarda byk kararlla sahiptir. Ama eer devlet sisteminin ak bir kapitalizm-ncesi nitelik tad bir lkede, kapitalizmin hzla gelimekte olduu, ulusal snrlar belli bir blge varsa, o zaman kapitalizm ne kadar hzla geliirse, bu blge ile kapitalizm-ncesi devlet sistemi arasndaki eliki o lde artacak, ve daha ileri durumda olan blgenin, modern kapitalist balarla deil, Asya despotluu balaryla bal bulunduu btnden ayrlma olanaklar o lde kuvvetlenecektir. Bu bakmdan Rosa Luxemburgun uslamlama biimi, burjuva Polonya ile ilikisinde Rus hkmetinin toplumsal [sayfa 63] yaps sorununda bir yanltr ve o, Rusyadaki ulusal hareketlerin, somut tarihsel, kendine zg zellikleri sorununu bile ele almamaktadr. Bu sorun zerinde bizim durmamz gerekiyor. III. RUSYADA ULUSAL SORUNUN SOMUT ZELLKLER VE BU LKEDE BURJUVA DEMOKRATK DNM Yavan szlerden ibaret olan uluslarn kendi kaderlerini tayin
53
etme hakk ilkesi, esnek bir kavram olmasna ve yalnzca Rusyada yaayan uluslara deil, Almanyada ve Avusturyada, svirede ve svete, Amerikada ve Avustralyadaki uluslara da, ayn biimde uygulanabilmesine karn, bugnn ,sosyalist partilerinin hi birinin programnda buna rastlamamaktayz. ... (Przeglad, n 6, s. 483.) Marksist programn 9. maddesine kar hal seferinin balangcnda Rosa Luxemburgun yazd budur. Program daki bu maddenin yavan szler olduunu telkin etmeye urarken, Rosa Luxemburgun kendisi, gln bir cretkrlkla, bu maddenin, Rusyaya, Almanyaya vb. ayn biimde uygulanabileceinin belli bir ey olduunu syleyerek kendi yanlgsna kurban oluyor. Bizim yantmz udur: besbelli ki, Rosa Luxemburg, yazsn, renci devlerinde rastlanan bir mantk yanlglar dermesi haline getirmeye karar vermi bulunmaktadr. nk, Rosa Luxemburgun szleri, kesin olarak samadr ve sorunun somut tarihsel konumuyla alay niteliindedir Marksist programn ocuka deil de marksiste yorumlanmasnda, szkonusu edilen eyin ancak, burjuva demokratik ulusal hareketlerin szkonusu olduunu anlamak kolaydr. Eer durum buysa, ki durumun bu olduundan hi kuku yoktur, bu kapsayc yavan szler vb. ieren programn burjuva demokratik ulusal hareketlerin btn hallerini kucakladnn belli bir ey olduu anlalr. [sayfa 64] Ve eer, Rosa Luxemburg, bunun zerinde birazck dnm olsayd, programmzn, ancak fiilen mevcut olan ulusal hareketleri szkonusu ettii sonucuna, daha az belli bir, ey olmayan bu ,sonuca varrd. Bu apak dnceler zerinde biraz kafa yorsayd, Rosa Luxemburg, azndan kann ne byk bir sama olduunu kolayca anlam olurdu. Bizi; yavan szler kullanmakla sularken, bize kar, burjuva demokratik ulusal hareketlerin bulunmad lkelerin programnda uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn sz edilmedii kantn ileri srmektedir! Pek akllca bir kant! Ayr ayr lkelerin, siyasal ve iktisadi gelimesinin ve marksist programlarnn kyaslanmas, Marksist adan pek byk nem tar, nk, kukusuz, btn modern devletler, ayn kapitalist niteliktedir ve ayn gelime yasasna tabidirler. Ama byle bir kyaslama akllca yaplmaldr. Burada aranan ilk gerekli koul, kyaslanan lkelerin tarihsel gelime dnemlerinin kyaslanabilip kyaslanama-
54
yaca sorununun aydnla kavuturulmasdr. rnein ancak (Ruskaya Mysldaki36 prens E. Trubetskoy gibi) karacahiller, Rus marksistlerinin tarm programlarn Bat Avrupann tarm programlaryla kyaslayabilirler, nk bizim programmz bir burjuva demokratik toprak reformunun sorunlarna yant tekil etmektedir, oysa Bat lkelerinde byle bir sorun yoktur. Ayn ey, ulusal sorun iin de dorudur. Birok Bat lkelerinde bu sorun oktan sonuca balanmtr. Bat Avrupa lkelerinin programlarnda mevcut olmayan bir soruna yantlar aramak glntr. Rosa Luxemburg, burada, en nemli eyi gzden karmtr: burjuva demokratik devrimi uzun zamandan beri tamamlam olan lkeler ile bu devrimi henz tamamlamam olan, lkeler arasndaki fark. Bu fark, sorunun zdr. Bu farkn tam olarak gzden karlmas, Rosa Luxemburgun pek uzun yazsn,bo, anlamsz, [sayfa 65] yavan szler dermesine evirmektedir. Batda, Avrupa ktasnda, burjuva demokratik devrimler dnemi, belirli bir zaman sresi iine girer; yaklak olarak 1789dan 1871e kadar. Bu dnem, ulusal hareketler dnemi ve ulusal devletlerin kurulmas dnemidir. Bu dnem sona erdii zaman, Bat Avrupa, genel kural olarak, ayn ulusu ieren kararl burjuva devletler sistemi haline geldi. Bu nedenle, bugnk Bat Avrupann sosyalistlerinin programlarnda, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn aramak, marksizmin alfabesini bile bilmediini aa vurmak demektir. Dou Avrupada ve Asyada burjuva demokratik devrimler dnemi, ancak 1905te balad. Rusyada, randa, Trkiyede ve indeki devrimler, Balkan Savalar. te Doumuzdaki, bizim dnemimizin dnya lsndeki olaylar zinciri byledir. Ve ancak kr olanlar, bu olaylar zincirinde, ayn ulustan oluan bamsz devletler kurma yolunda aba gsteren, bir dizi burjuva demokratik ulusal hareketlerin uyann gremezler. te zellikle Rusya ve ona komu olan lkeler, bu dnemden gemekte olduklar iindir ki, programmza, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk ile ilgili bir madde koymak zorundayz. Ama biz, Rosa Luxemburgun yazsndan aktarmamz biraz daha srdrelim.yle yazyor: zellikle, ar lde karma bir ulusal bileimi olan bir l-
55
kede i gren ve kendi iin ulusal sorunun birinci derecede nem tad bir partinin program Avusturya Sosyal-Demokrat Partisinin program uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk ilkesini iermemektedir. (Ayn yaz.) Bylece, zellikle Avusturya rnei ileri srlerek, okuru inandrma yolunda bir aba gsterilmektedir. Bu belirli tarihsel konuyu inceleyerek, bu rnein akla-uygun bir rnek olup olmadn grelim. lkin, biz, burjuva demokratik devrimin tamamlanp tamamlanmamas [sayfa 66] gibi temel bir sorunu ileri srdk. Avusturyada bu devrim, 1848de balad ve 1867de sona erdi. O zamandan beri, hemen hemen yarm yzyl sre ile, bu lkede genel olarak yrrlkte olan, legal bir ii partisinin aka eylemini dayandrd yerlemi bir burjuva anayasa dzenidir. Bu nedenle, Avusturyann gelimesinin ayrlmaz i koullarnda (genel olarak Avusturyada ve zel olarak da bu lkedeki ayr ayr uluslar arasnda kapitalizmin gelimesi bakmndan), sonularndan biri ulusal bakmdan bamsz devletlerin kurulmas olacak olan sraylar oluturan etkenler yoktur. Kyaslamasyla, Rusyann da bu bakmdan benzer durumda olduunu varsaymakla Rosa Luxemburg, yalnzca tarihe aykr, temelden yanl bir varsaymda bulunmakla kalmyor, ama farknda olmadan likidatrlerin grn benimsiyor. kincisi, Avusturya,da ve Rusyadaki ulusal-topluluklar arasndaki tamamen farkl ilikiler, burada zerinde durduumuz sorun bakmndan zel nem tar. Avusturya, uzun zamandan beri, Almanlarn egemen olduu bir devlet olmakla kalmamtr, stelik Avusturya Almanlar, btn Alman ulusu zerinde egemenliin kendilerinde olmas gerektiini iddia etmilerdir. Bu iddia, grnte, herkesin bildii eylere, yavan szlere, soyutlamalara... o kadar tahammlsz olan Rosa Luxemburgun da anmsamak ltfunda bulunabilecei gibi, 1866 savanda yenilgiye uratlmt. Avusturyada egemen olan Alman ulusu, 1871de son eklini alan bamsz Alman devletinin dnda kendisini buldu. te yandan Macarlarn bamsz bir ulusal devlet kurma abas, daha 1849da, Rus serfler ordusunun darbeleri altnda baarszla urad. Bylece tuhaf bir durum ortaya kt: Macarlarn ve sonra da eklerin, daha, yrtc ve gl komularn tamamen yok edebile-
56
cei ulusal bamszl korumak amacyla [sayfa 67] Avusturyadan ayrlmak iin deil, tersine, Avusturyann toprak btnln korumak iin uramalar! Bu pek zel durumdan tr Avusturya ift merkezli (ikili) devlet biimini ald, ve imdi de merkezli (l) devlet biimine dnmektedir (Almanlar, Macarlar, Slavlar). Rusya da buna benzer bir durum var m? Bizim lkemizde yabanc rklarn, daha kt olan ulusal baskdan kurtulmak iin Byk-Ruslarla birlemeleri yolunda bir zlem var m? Uluslarn kendi kaderlerini tayin etmeleri sorununda, Rusya ile Avusturyay kyaslamann, anlamsz yavan ve bilisizce bir ey olduunu grmek iin, bu soruyu sormak yeter. Ulusal sorunda, Rusyann zel koullar, Avusturyada grdmz durumun tam tersidir. Rusya bir tek ulusal merkezi olan devlettir Byk-Rusya. Byk-Ruslar, bu lkede geni ve blnmeyen bir toprak parasnda yaamaktadrlar ve saylar 70 milyondur. Bu ulusal devletin kendine zg birinci zellii, (btn nfusun ounluunu %57 oluturan) yabanc rklarn snr blgelerinde yaamalardr . kinci zellii, bu yabanc rklarn uradklar bask ve zulmn, (yalnzca Avrupa devletlerine kyasla deil) btn komu devletlere kyasla ok daha ar oluudur. ncs, birok durumlarda snr blgelerinde yaayan ulusal topluluklarn, snrn tesinde daha byk bir ulusal bamszlktan yararlanan yurttalar vardr (bu bakmdan devletin Bat ve Gney snrlarnda yaan .inlileri, svelileri, Polonyallar, Ukraynallar ve Romenleri anmak yeter). Drdncs, yabanc rklarn yaad snr blgelerinde kapitalizmin gelimesi ve genel kltr dzeyi, merkeze kyasla daha yksektir. Ve ensonu, komu Asya devletlerinde de, burjuva devrimler ve ulusal hareketler grmekteyiz, ve bunlar, Rusya snrlar iindeki akraba ulusal-topluluklar etkilemektedir. [sayfa 68] Bylece, iinde yaadmz dnemde, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmas sorununu, lkemizin zellikle acil bir sorunu haline getiren ey, Rusyada, ulusal sorunun kendine zg somut tarihsel zellikleridir. Sras gelmiken syleyelim, Rosa Luxemburgun Avusturya sosyal-demokratlarnn programnda uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmad yolundaki iddias, olgu olarak da yanltr. Btn Ukraynal (Rutenyal) delegasyon adna konuan Rutenyal sosyal-demokrat Hankebiin (tutanaklarn 85. sayfasnda), ve btn
57
Polonya delegasyonu adna konuan Polonyal sosyal-demokrat Regerin (s. 108), sz edilen iki ulustan olan Avusturyal sosyaldemokratlarn amalarndan birinin ulusal -birlii kurmak ve uluslarnn zgrlk ve bamszl, olduu yolunda beyanlarn okuyabilmek iin, ulusal program kabul etmi olan Brnn Kongresinin tutanaklarn amamz yeter. Demek ki, Avusturya sosyal-demokrasisi, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn dorudan doruya programna koymamakla birlikte, ulusal bamszlk isteminin partinin ileri blmleri, tarafndan ne srlmesine izin vermektedir. Gerekte bu, elbette ki, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmasndan baka bir ey deildir! Bylece, Rosa Luxemburgun gsterdii Avusturya rnei, her bakmdan Rosa Luxemburgun tezini rtmektedir. IV. ULUSAL SORUNDA PRATK OLMA Programmzn 9. maddesinde pratik deer tayan hi bir ey olmad yolunda Rosa Luxemburgun iddiasn, oportnistler hemen benimsediler. Rosa Luxemburg, bu iddiaya o kadar gnl balamtr ki, yazsnn baz yerlerinde bu forml tek bir sayfa iinde sekiz kez yinelenmektedir. yle yazyor: 9: madde, proletaryann gnlk siyasetine pratik anlamda yn vermemektedir, bu maddede ulusal sorunlarn [sayfa 69] pratik zm yoktur Yaznn baka bir yerindeki, 9. maddenin, ya anlamsz olduu ya da bizi btn ulusal zlemleri desteklemeye zorunlu kldn ima eder biimde formle edilen iddiay inceleyelim. Ulusal sorunda pratik olma istemi ne anlama gelir? Ya btn ulusal zlemlerin desteklenmesi; ya her ulusun ayrlma sorununa evet ya da hayr yantnn verilmesi; ya da, ulusal istemlerin genel olarak pratikte uygulanabilir olduklar anlamna gelebilir. Pratik olma isteminin tamas mmkn olan bu anlamn ayr ayr inceleyelim. Her ulusal hareketin balangcnda, doal olarak, hegemonyay (nderlii) elinde tutan burjuvazi, btn ulusal zlemleri desteklemeyi pratik bir davran sayar. Ama, burjuvazi, ulusal sorunda proletaryann siyasetini (teki sorunlarda olduu gibi) ancak belli
58
bir dorultuda destekler; bu siyaset, burjuvazinin siyasetiyle hibir zaman tam uygunluk haline gelemez. i snf, burjuvaziyi (burjuvazinin tek bana salayamayaca ve ancak tam bir demokrasi ile gerekleebilen) ulusal bar salamak iin, eit haklar salayabilmek ve snf savamnn gerekli koullarn yaratabilmek iin destekler. Onun iin burjuvazinin pratikliine kar, proleterler, ulusal sorunda, kendi ilkelerini ileri srerler ; onlarn burjuvaziye saladklar destek, ancak koula bal olabilir. Ulusal sorunlarda burjuvazi, her zaman kendi ulusu iin ayrcalklar ya da zel stnlkler elde etmeye alr; ve buna pratik olma denir. Proletarya her trl ayrcala, her trl istisnai ileme kardr. Proletaryann pratik olmasn isteyenler, burjuvazinin kuyruuna taklmaktadrlar, oportnizme dmektedirler. Her ulusun ayrlma hakk iin evet ya da hayr biiminde bir yant istemek, pek pratik bir tutum gibi grnmektedir. Gerekte bu, samadr; byle bir tutum, teoride [sayfa 70], metafizik bir anlay gsterir, pratikte ise, proletaryann burjuvazinin siyasetine boyun emesi anlamn tar. Burjuvazi, her zaman, kendi ulusal istemlerini n plana kartr. Bunlar kesinlikle ileri srer. Ama proletarya iin bu istemler, snf savamnn karlarna bamldr. Teorik bakmdan, belirli bir ulusun baka bir ulustan ayrlmasnn ya da bu ulusun bir baka ulusla eitliinin, burjuva demokratik devrimi tamamlayp tamamlamayacan nceden kestirmek olanakszdr. Her iki halde de proletarya iin nemli olan ey, kendi snfnn gelimesini gvence altna almaktr. Burjuvazi iin nemli olan ey, bu gelimeyi baltalamak ve kendi ulusunun amalarn proletaryannkilerden ne almaktr. Bu nedenle proletarya, kendi kaderini tayin etme hakknn tannmas isteminin, deyim uygun derse, olumsuz ynyle yetinir ve hi bir ulusa baka bir ulusun srtndan stnlkler gvencesi vermeye, bu konuda taahhtlerde bulunmaya kalkmaz. Bu pek pratik bir davran olmayabilir; ama gerekte bu, mmkn olan zmlerin en demokratik olannn baarlmas iin, en iyi gvencedir. Proletarya, yalnzca bu gvencelerin gereini duymaktadr, her ulusun burjuvazisi ise, baka uluslarn durumu ne olursa olsun (baka uluslarn zararna olsa da) kendi karlarnn gvence altna alnmasn ister. Burjuvazi, belirli bir isteminin pratik olup olmamasyla yak-
59
dan ilgilidir baka uluslarn burjuvazisiyle, proletaryaya kar anlamalar arama siyaseti hep buradan gelmektedir. Ama proletarya iin nemli olan, kendi snfn, burjuvaziye kar glendirmek ve ynlar tutarl demokrasi ve sosyalizm anlay iinde eitmektir. Oportnistler, bunun, pratik olmadn dnebilirler, ama feodallere ve milliyeti burjuvaziye karn, azami ulusal eitlik ve bar salamann biricik gerek gvencesi budur. [sayfa 71] Ulusal sorunda proleterlerin grevinin tm, her ulusun milliyeti burjuvazi asndan pratik deildir, nk her trl milliyetilie kar olan proleterler soyut eitlik istemektedirler , onlar ne kadar nemsiz grnrse grnsn, ilke olarak hi bir ayrcaln olmamasn istemektedirler. Bunu kavrayamayan Rosa Luxemburg, pratiklii aklszca vmesiyle, oportnistlere, zellikle de BykRus milliyetiliine, gerek oportnist dnlere kapy ardna kadar amtr. Niin Byk-Rus milliyetilii? nk Rusyada, Byk-Ruslar, ezen bir ulustur, ve ulusal sorunda oportnizm, elbette ki ezilen uluslar arasnda, ezen uluslar arasnda ifade edildiinden baka ekilde ifade edilecektir. Ezilen uluslarn burjuvazisi, istemlerinin pratik olduu iddiasyla, proletaryay, zlemlerini kaytsz artsz desteklemeye aracaktr. Belirli bir ulusun ayrlma hakk iin yalnzca bir evet dernek, ayrlmaya hakk olan btn uluslarn lehine olarak evet demekten daha pratiktir. Proletarya, bu tr pratikliin karsndadr. Proletarya, eitlii ve ulusal devlet kurma hakk eitliini tanrken, btn uluslarn proleterlerinin birliine pek byk deer verir, ve her ulusal istemi, her ulusun ayrlma hakkn iilerin snf savam asndan deerlendirir. Pratiklie ar, burjuva zlemlerinin kaytsz artsz kabulne ardan baka bir ey, deildir. Bize yle deniyor: uluslarn ayrlma hakkn desteklemekle, ezilen uluslarn burjuva milliyetiliine de destek olmaktasnz. Rosa Luxemburgun dedii budur, ve likidatrlerin gazetesinde bu sorunda likidatrce grlerin biricik temsilcisi olmayan oportnist Semkovski ona yank olmaktadr! Bizim buna yantmz udur: hayr, bu sorunda pratik bir zm, burjuvazi iin nemlidir. iler iin nemli olan, iki akmn ilkelerini ayrdetmektir. Eer ezilen ulusun burjuvazisi, ezen burju-
60
vaziye kar savarsa, biz, her zaman ve her durumda, herkesten daha kararl olarak bu savatan [sayfa 72] yanayz; nk biz, zulmn en amansz ve en tutarl dmanlaryz. Ama ezilen ulusun burjuvazisi, kendi z burjuva milliyetiliinin karlarn savunuyorsa, biz ona karyz. Ezen ulusun ayrcalklarna ve zulmne kar savarz, ama ezilen ulusun kendisi iin ayrcalklar salama yolunda abalarna destek olmayz. Eer uluslarn ayrlma hakk slogann ileri srmez ve onu savunmazsak, o zaman ezen ulusun yalnzca burjuvazisinin deil, ama feodallerinin ve despotizminin de oyununa gelmi oluruz. Kautsky, bu gr, Rosa Luxemburga kar ok eskiden savunmutur ve ileri srd kantlar rtlemez. Rosa Luxemburg, Polonya milliyeti burjuvazisini desteklememe abasyla, Rus marksistlerinin programndaki uluslarn ayrlma hakkn reddederken, gerekte Rus kara-yzlerine destek olmaktadr. O, gerekte, Byk-Ruslarn ayrcalklar (ayrcalktan daha kts) karsnda, oportniste teslimiyete destek olmaktadr. Polonyadaki milliyetilie kar savama dalan Rosa Luxemburg, Byk-Rus milliyetiliini unutmutur; oysa Byk-Rus milliyetilii, u anda en gl olandr, bu milliyetilik, daha az burjuva ve daha ok feodal olandr, ve demokrasi ile proletaryann savam nnde en byk engel budur. Her ezilen ulusun burjuva milliyetilii, zulme kar ynelmi olan genel bir demokratik ierik tar, ve bizim ulusal ayrcalklar salama eiliminden bunu kesin olarak ayrdederek; Polonyal burjuvann Yahudilere zulmetme eilimine kar savam vererek vb., vb. kaytsz artsz desteklediimiz ite bu ieriktir. Bu, bir burjuvann ve bir darkafalnn gr asndan pratik olmayan bir davrantr. Bu, ilkelere dayanan ve demokrasiyi, zgrl ve proletaryann birliini gerekten, ileriye gtren ulusal sorundaki biricik pratik siyasettir. Btn uluslarn ayrlma hakkn tanmak; her somut ulusal ayrlma sorununu, eitsizlii, her trl eitsizlii, her [sayfa 73] trl ayrcal ortadan kaldrma asndan deerlendirmek. Ezen bir ulusun durumunu inceleyelim. Baka uluslar ezen bir ulus zgr olabilir mi? Olamaz. Byk-Rus halknn* zgrl* Paristen L. Vl.37 imzasn kullanan kiiye gre, bu szck marksist deilmi.
61
nn gereklemesi byle bir zulme kar savam gerektirmektedir. Ezilen uluslarn hareketlerinin uzun zamandan beri sregelen bastrlmalar tarihi, bu zulm lehine yukar snflar tarafndan yrtlen sistemli propaganda, Rus halknn zgrlk davasnn nnde, n yarglar vb. biiminde, koskoca engeller yaratmtr. Byk-Rus kara-yzleri, kastl olarak, bu, nyarglar beslemekte ve krklemektedirler. Byk-Rus burjuvazisi, bunlar hogryle karlamakta ya da bunlara destek olmaktadr. Bu nyarglara, kar sistemli bir savama, girimedike, Byk-Rus proletaryas kendi amalarna eriemez, zgrlk yolunu kendisine aamaz. Rusyada, ulusal, zerk ve bamsz bir devlet ,kurma, imdiye dein, bir tek ulusun, Byk-Rus ulusunun ayrcal olarak kalmtr. Biz Byk-Rus proleterleri, hi bir ayrcal savunmayz ve bu ayrcal da savunmuyoruz. Savammzda belirli bir devleti kendimize temel olarak alyoruz; o belirli devlet iindeki btn lkelerden iileri birletiriyoruz; biz hi bir zel ulusal gelime yolunu savunamayz, biz btn olanakl olan yollardan snf hedefimize doru yryoruz. Ama biz, her trl milliyetilie kar savamazsak, eitli uluslarn eitlii uruna savam vermezsek, o hedefe doru yol alamayz.rnein Ukraynann bamsz bir devlet kurmasnn kanlmaz olup olmad, nceden kestiremeyeceimiz binbir etkenin belirledii bir eydir. Biz, bo [sayfa 74] tahminlerle zaman yitirmeden, hi kuku gtrmeyen eyi, Ukraynann byle bir devlet kurma hakkn olanca gcmzle savunuruz. Biz, bu hakka sayglyz; biz, Byk Ruslarn Ukraynallar zerindeki ayrcalkl durumlarn desteklemeyiz; biz, ynlara bu hakk tanmay ve devlet kurma hakknn, herhangi bir ulusun tekelindeki bir ayrcalk olmasn reddetmeyi retiriz. Burjuva devrimleri dneminde, btn uluslarn ileriye doru yaptklar sraylarda, ulusal devlet kurma hakk zerinde atmalar ve savamlar olanakl ve olasdr. Biz; proleterler, nceden, Ruslarn ayrcalklarna kar olduumuzu ilan ediyoruz, ve bizim
Ad geen L. VI., elendirici biimde superklug bir kimse (bunu alayl bir slupla ar lde zeki diye evirebiliriz). Ar lde zeki L. Vl., anlaldna gre, asgari programmzdan nfus, halk, vb. gibi szcklerin (snf savam bakmndan!) karlmas gerei zerinde bir inceleme kaleme almak niyetindeymi.
62
btn propagandamza ve ajitasyonumuza yn veren budur. Rosa Luxemburg, pratik olma abasnda, hem Rus proletaryasnn, hem de teki uluslarn proletaryasnn balca pratik grevini unutmutur: her trl devlet ayrcalna ve ulusal ayrcalklara kar ve btn uluslarn kendi ulusal devletlerini kurmada hak eitlii uruna gnlk bilinlendirme ve propaganda grevini. Bu grev, (u anda), ulusal sorunda balca grevimizdir; nk biz, demokrasinin ve btn uluslarn proleterlerinin eit olarak ittifaknn karlarn ancak byle savunabiliriz. Bu propaganda, Rus zalimleri asndan olduu gibi, ezilen uluslarn burjuvazisi asndan da pratik olmayabilir (bunlarn her ikisi de kesin bir evet ya da hayr yant istiyorlar, ve sosyal-demokratlar mulak olmakla suluyorlar). Gerekte ise, ynlarn gerekten demokratik, gerekten sosyalist eitimini salayan bu propaganda ve ancak bu propaganda olabilir. Ancak byle bir propaganda, eer Rusya trde olmayan bir uluslar devleti olarak kalacaksa, bu lkede olanakl olan en salam ulusal bar, ve eer uluslar iin blnmek sorunu szkonusu olacaksa, en bar bir biimde (ve proletaryann savam iin de en zararsz biimde) ayr ayr ulusal devletlere blnmeyi salamada [sayfa 75] en byk ansa sahiptir. Bunu, ulusal sorunda bu biricik proleter siyaseti daha somut olarak aklayabilmek iin, Byk-Rus liberalizminin uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk konusundaki tutumunu, ve Norvein sveten ayrlmas rneini inceleyeceiz. V. ULUSAL SORUNDA LBERAL BURJUVAZ VE SOSYALST OPORTNSTLER Rus marksistlerinin programna kar hal seferinde, Rosa Luxemburgun gvendii kozun, u iddia olduunu grdk: uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk, ezilen uluslarn burjuva milliyetiliini desteklemeye eittir. te yandan yle sylemektedir, eer bu hak ile, baka uluslara kar iddete bavurulmasyla, savamdan baka bir ey kastetmiyorsa, o. zaman bunun iin programa ayr bir madde koymann gerei yoktur, nk sosyal-demokratlar genel olarak her trl ulusal baskya ve her trl ulusal eitsizlie kardrlar.
63
Birinci iddia, Kautskynin hemen hemen yirmi yl nce tartma gtrmez bir biimde tantlam olduu gibi, kendi milliyetiliinden tr bakalarn sulama halidir; nk ezilen uluslarn burjuvazisinin milliyetiliinden korkmakla Rosa Luxemburg, gerekte Byk-Ruslarn kara-yzler milliyetiliinin oyununa gelmektedir; ikinci iddia ise, sonuta, sorundan rkmek ve kamaktan baka bir ey deildir: ulusal eitliin tannmas, uluslarn ayrlma hakknn tannmasn iermekte midir, iermemekte midir? Eer ieriyorsa, o zaman Rosa Luxemburg, ilke olarak, programmzn 9. maddesinin doru olduunu kabul ediyor demektir. Eer iermiyorsa, o zaman, o, ulusal eitlie inanmyor demektir. Dolambal szler ve kaamaklar burada, hi bir ie yaramaz! Ama yukardaki iddialarn ve benzerlerinin doru olup olmadklarnn saptanmas iin en iyi yol, toplumun deiik [sayfa 76] snflarnn bu sorun karsndaki tutumlarn incelemektir. Bir marksist byle testler yapmaldr. O nesnel olandan hareket etmeli, ve bu noktada snf ilikilerini incelemelidir. Bunu yapmad srece, Rosa Luxemburg, tepeden bir bakla hasmlarn sulad metafizik soyutlamalar, yavan szler, ar lde kapsaml beyanlar vb. gnahlarn asl kendisi ilemi olmaktadr. Biz, Rusyadaki marksistlerin, yani Rusyadaki btn ulusaltopluluklardan gelme marksistlerin programn tartyoruz. Rusyadaki egemen snflarn davrann incelememiz gerekmez mi? Brokrasinin38 (bu mulak terimi kullandmz iin okurdan zr dileriz) ve bizim birlemi soylularmz tipindeki feodal toprak sahiplerinin bu konudaki tutumu iyi bilinmektedir. Bunlar, hem uluslarn eitliini, hem de bunlarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn kesin olarak reddetmektedir. Serflik zamannn eski slogann benimsemektedirler: otokrasi, ortodoksluk, ulus bu son terim, yalnzca Byk-Rus ulusunu kapsamaktadr. Ukraynallar bile yabanc ilan edilmilerdir, ve onlarn dili bile yasak edilmitir. Haziran39 yasama ve yrtme sistemi hkmetinde yer almaya kukusuz ok mtevazi bir yer, ama gene de bir yer almaya arlan Rus burjuvazisine bir gzatalm. Oktobristlerin40 bu sorunda sa izledikleri yadsnamaz. Ne yazk ki, baz marksistler, Byk-Rus liberal burjuvazisinin, ilericilerin41, kadetlerin tutumlarna pek dikkat etmiyorlar. Oysa bunlarn tutumlarn incelemekte ve bunlarn zerine dnmekte kusur eden bir kimse, uluslarn ken-
64
di kaderlerini tayin etme hakk sorununu tartrken, kanlmaz olarak soyutlamalara ve dayanaksz beyanlara decektir. Tatsz sorular dorudan doruya yantlamaktan diplomata kanma sanatnda usta olmasna karn, Anayasac-Demokrat [sayfa 42 43 77] Partinin balca organ Re, Pravda ile geen ylki polemiinde, baz deerli kabullenmelerde bulunmak zorunluluunu duymutu. Tartma 1913 yaznda Lvovda toplanan Btn Ukrayna renci Kongresi44 zerinde koptu. Rein Ukrayna sorunlar uzman ya da Ukrayna muhabiri Bay Mogilyanski, milliyeti-sosyalist Dontsovun savunduu ve yukarda sz geen kongrenin kabul ettii Ukraynann ayrlmas fikrine kar bir yaz yazd ve bu yazda (sayklamak, servencilik vb. gibi) en ar szckleri kulland. Raboaya Pravda, Bay Dontsovun grlerine hi bir ekilde katlmadan ve onun bir milliyeti-sosyalist olduunu ve birok Ukraynal marksistin kendisiyle gr ayrl olduunu aka belirterek, Re gazetesinin tonunun, ya da bu gazetenin sorunu ilke olarak formle edi biiminin, bir Rus demokrat iin, ya da demokrat geinen herhangi bir kimse45 iin yakksz olduunu ve knanmas gerektiini aklad. Varsn Re, eer istiyorsa, Dontsovlar rtsn, ama ilke bakmndan, bu gazetenin szmona Byk-Rus demokratlarnn organnn, ayrlma zgrln, ayrlma hakkn unuttuu kabul edilemez. Birka ay sonra Bay Mogilyanski, Lvovda yaynlanan liyaki46 adndaki Ukrayna gazetesinden Bay Dontsovun yantn renince ki bundan Dontsov, Rein ovence saldrlarna yalnzca Rus sosyal-demokrat basnnda gerektii gibi karlk verildiini sylemiti Re, n 331de bir aklama yazd. Bu aklamada,Bay Dontsovun tledii reetenin eletirilmesinin, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn reddi anlamna gelmedii kez yinelenmekte idi. u sylenmelidir ki diye yazyordu Bay Mogilyanski, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk bile eletirilmemesi gereken bir tabu [bakn hele!] deildir: uluslarn yaamndaki kt koullar, kendi kaderini tayin etmede [sayfa 78] kt eilimlere neden olabilir, ve bunlarn gnna karlmas, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn reddi anlamna gelmez. Grdmz gibi, bu liberalin tabudan sz etmesi, Rosa Luxemburgun davranna pek uymaktadr. Besbelli ki Bay Mogily-
65
anski, siyasal kaderini tayin etme, yan ayrlma hakkn tanyp tanmad sorusuna dorudan doruya yant vermekten kanmak istiyordu. Proletarskaya Pravda (11 Aralk 1913, n 4te) Bay Mogilyanskiye ve Anayasac-Demokrat Partiye bu soruyu aka sordu. Bunun zerine Re, (n 340), soruya yant veren imzasz,yani grn gazeteye balayan resmi bir aklama yaynlad. Bu yant, noktaya indirgeyebiliriz: 1) Anayasac-Demokrat Partinin programnn 11. maddesi ok kesin ve ak olarak, uluslarn zgr kltrel kaderlerini tayin etme hakkn tandn beyan etmektedir. 2) Rein grne gre, Proletarskaya Pravda, uluslarn kaderlerini tayin etme hakk ile ayrlkl, belirli uluslarn ayrlma hakkn feci ekilde birbirine kartrmaktadr. 3) Gerekte, anayasac-demokratlar, hi bir zaman, uluslarn, Rus devletinden ayrlma hakkn savunma taahhdne girmi deildir. (Bkz: Proletarskaya Pravda, 20 Aralk, 1913, n 2de, Ulusal Liberalizm ve Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Etme Hakk balkl yaz.) lkin, Rete kan yaznn ikinci noktasn ele alalm. Burada Semkovskilerin, Liebmannlarn, Yurkevilerin ve kendi kaderini tayin etme teriminin mulakln ya da belirli olmayn iddia ederek kyameti koparan teki oportnistlerin, gerekte, yani nesnel snf ilikileri ve Rusyada snf savam bakmndan liberal monarist burjuvazinin sylediklerini yinelemekten, baka bir ey yapmadklar aka grlmektedir! Bunun zerine, Proletarskaya Pravda, aydn anayasac-demokrat [sayfa 79] baylar Re zerine u soruyu sordu: (1) Uluslararas demokrasi tarihi boyunca, ve zellikle 19. yzyln ortasndan bu yana, uluslarn kendi kaderini tayin etmesi teriminin tam olarak siyasal kaderi tayin etme, bamsz bir ulusal devlet kurma hakk anlamnda kabul edildiini yadsyorlar m? (2) 1896 Londra Uluslararas Sosyalist Kongresinin kabul ettii nl kararn da ayn anlam tadn yadsyorlar m? ve (3) Plehanovun daha 1902de uluslarn kendi kaderlerini tayin etmesi konusunda yazarken kastettii eyin,siyasal kaderi tayin etme olduunu yadsyorlar m? Proletarskaya Pravda bu soruyu sorduu zaman, kadetler sustular!
66
Karlk olarak hi bir ey sylemediler, nk syleyecekleri bir ey yoktu. st rtl biimde Proletarskaya Pravdann kesin olarak hakl olduunu kabul etmilerdi. Liberallerin, uluslarn kendi kaderini tayin etmesi teriminin mulak olduu ve sosyal-demokratlarn, bunu, ulusal ayrlmaya feci ekilde birbirine kartrdklar yolundaki feryatlar, konuyu karmakark hale getirme, evrensel olarak yerlemi bir demokratik ilkeyi kabul etmekten kanma yolunda abalardan baka bir ey deildir. Eer Semkovskiler, Liebmannlar ve Yurkeviler bu kadar bilisiz olmasalard, iilerle liberaller gibi konutuklarndan tr utanrlard. Ama biz, szmze devam edelim. Proletarskaya Pravda, Rei anayasac-demokratlarn programnda, kltrel kaderini tayin etme teriminin, uygulamada, siyasal kaderi tayin etmenin reddi anlamn tadn kabul etmek zorunda brakt. Gerekte, kadetler, hi bir zaman, uluslarn, Rus devletinden ayrlma hakkn savunma taahhdne girmi deillerdir Proletarskaya Pravdann Reten alnma ve bu szckleri Novoye Vremya47 ve Zeminann,48 kadetlerimizin sadakatinin bir rnei olarak salk vermesi nedensiz deildir. Yahudileri anma ve kadetlere kar trl ypratc [sayfa 80] saldrlara geme frsatn karmayan Novoye Vremya, her eye karn, n 13.365te yle yazyordu: Sosyal-demokratlar arasnda siyasal bilgeliin herkese kabul edilmi bir ilkesi olan bu ey (uluslarn kendi kaderlerini tayin etme, ayrlma hakknn tannmas szkonusu edilmektedir), kadet evrelerinde bile, bugn, gr ayrlklarna neden olmaya balamtr. Uluslarn, Rus devletinden ayrlma hakkn savunma taahhdne hi bir zaman girmi olmadklarn beyan etmekle, kadetler, ilkelerde, Novoye Vremya ile ayn tutumu tpatp benimsemilerdir. Bu, onlar, Purikevilere yaknlatran kadet ulusal-liberalizminin ilkelerinden biridir ve kadetlerin, Purikevilere, ideolojide ve pratikte siyasal bamllklarnn nedenlerinden biri saylmaldr. Proletarskaya Pravda yle yazmtr: Kadet baylar tarihi okumulardr ve Purikevilerin eski tutuklama ve nleme haklarnn ou kez neden olduu, lml bir deyile pogrom gibi hareketleri pekala bilirler. Purikevilerin kudretinin feodal kken ve niteliini pek iyi bilmelerine karn, kadetler, tutumlarn, bu snfn yaratm olduu
67
ilikiler ve snrlar temeli zerine yerletirmektedirler. Bu snfn yaratt ya da saptad ilikilerde ve snrlarda, Avrupal olmayan, anti-Avrupa! (Japonlara ve inlilere haksz yere hakarette bulunmamak iin Asya! demiyoruz) ne kadar ok ey bulunduunu pek iyi bildikleri halde, kadet baylar, her eye karn, bu iliki ve snrlar, tesine ama yrekliliini gstermedikleri snr olarak kabul etmektedirler. Bylece onlar, Purikeviler nnde yaltaklanarak, onlarn durumlarn tehlikeye drmekten korkarak, halk hareketinden, demokrasiden onlar koruyarak, Purikevilere ayak uydurmaktadrlar. Bu, Proletarskaya Pravdann yazd gibi: gerekte kadetler, bu nyarglara kar sistemli olarak savam vereceklerine, feodallerin karlarna, ve egemen ulusun en kt milliyeti nyarglarna kendilerini uydurduklar [sayfa 81] anlamna gelir. Tarihi bilen ve demokrat olduunu iddia eden kimseler olarak kadetler, bugn Dou Avrupay ve Asyay nitelendiren ve her ikisini de uygar kapitalist lkeler rneine uygun biimde deitirme abas gsteren demokratik hareketin, feodal ada, Purikevilerin tam kudretli olduklar ve burjuvazi ile kk-burjuvazinin geni haklardan yoksun bulunduu feodal ada saptanan snrlar, olduu gibi brakmas gerektiini de syleyemiyorlar. Proletarskaya Pravda ile Re arasndaki atmada szkonusu edilen sorunun, yalnzca yaznsal bir sorun olmad, tersine, gnn gerek bir siyasal konusuyla, ilgili bulunduu, baka kantlar arasnda, 23-25 Mart 1914te toplanan Anayasac-Demokrat Partinin son kongresi tarafndan da kantlanmtr. Rete kan bu konferansa ilikin resmi yazda (n 83, 26 Mart 1914) unlar okuyoruz: Ulusal sorun zerinde canl tartmalar oldu. N. V. Nekrasov ve A. M. Kolyubakin tarafndan desteklenen Kiev temsilcileri, ulusal sorunun, imdiye kadarkinden daha akllca ele alnmas gereken nemli bir etken haline gelmekte olduunu belirttiler. .. .. Kokokin, bununla birlikte. (bu bununla birlikte, Serdinin amasna pek benziyor kulaklar hibir zaman aln aacak lde bymeyecektir, hi bir zaman!), hem programn,hem de gemiteki, siyasal deneyimlerin uluslarn kendi siyasal kaderlerini tayin etmeleri yolundaki esnek formln ok byk dikkatle ele alnmasn emrettiini belirtti. Kadet kongresinin bu pek dikkate deer uslamlama tarz
68
zerinde btn marksistler ve btn demokratlar, dikkatle durmaldrlar. (Ayra iinde unu da belirteceiz ki, olaylar yakndan izlediinden ve Bay Kokokinin fikirlerini doru olarak sunduundan kuku bulunmayan Kievskaya Mysl49 doal ki, hasmlarna gzda vermek iin, devletin zlp dalmas tehlikesini zellikle belirtmitir.) [sayfa 82] Rete kan resmi rapor, perdeyi olabildiince az aralayacak ekilde, ve gerei olabildiince gizleyecek biimde, diplomatik incelikle kaleme alnmtr. Ama kadet kongresinde olan ey, esasnda ak-seik ortadadr. Ukraynada durumu iyi bilen liberal burjuva delegeler ve ,sol kadetler, uluslarn kendi siyasal kaderlerini kendilerinin tayin etmeleri sorununu ortaya attlar.. Byle olmasayd, Bay Kokokinin bu formln ihtiyatla ele alnmasn tlemesi iin bir neden olmazd. Kadet kongresi delegelerinin elbette ki pek, iyi bildikleri kadet program, siyasal deil, uluslarn kltrel kaderlerini tayin etme hakkndan szeder. Onun iin Bay Kokokin, Ukraynal delegelere kar, sol kadetlere kar program savunmaktayd; o, kltrel kaderi tayin etmeyi, siyasal kaderi tayin etmeye kar savunuyordu. Besbelli ki, uluslarn siyasal kaderlerini tayin etme hakkna kar karken, devletin zlp dalmas tehlikesinden szederken, (tpk Rosa Luxemburg gibi!) uluslarn siyasal kaderlerini tayin etme hakk formln esnek bir forml olarak nitelendirirken, Bay Kokokin, Rus ulusal-liberalizmini, Anayasac-Demokrat Partinin daha sol ya da daha demokratik elerine kar ve Ukrayna burjuvazisine kar savunuyordu. Rete kan raporda kendilerini eleveren bununla birlikte gibi kck bir szden de anlald zere, Bay Kokokin, kadet konferansnda zaferi elde etmitir. Kadetler safnda Rus ulusal-liberalizmi stn gelmitir. Bu zafer, Rusyadaki marksistler arasnda, tpk kadetler gibi, uluslarn siyasal kaderlerini tayin etme hakk esnek formlnden korkmaya balayan aklsz kimselerin gzn amayacak m? Biz, bununla, birlikte, Bay Kokokinin uslamlama tarznn zn inceleyelim. Gemiin siyasal deneyimine atfta bulunurken, (yani besbelli ki, Rus burjuvazisinin ulusal ayrcalklarndan tr telaa kapld ve bu korku ve [sayfa 83] tel kadet partisinin de geirdii 1905 deneyimine atfta bulunarak), ve devletin zlp
69
dalmas tehlikesinden szederek Bay Rakokin, uluslarn siyasal kaderlerini tayin etmeleri hakknn, ayrlma ve bamsz bir ulusal devlet kurma hakkndan baka bir anlama gelemeyeceini pek gzel anladn gstermitir. Soru udur: Bay Kokokinin bu korkular, genel olarak demokratik bakmdan, ve zel olarak da proletaryann snf savam asndan nasl deerlendirilmelidir? Bay Kokokin, uluslarn ayrlma hakknn tannmasnn, devletin zlp dalmas, tehlikesini artracana bizi inandrmak istemektedir. Bu, slogan tutukla ve nle olan polis efi Mimretsovun da grdr50 Genel olarak, demokratik bakmdan doru olan, bunun tam tersidir: uluslarn ayrlma hakknn tannmas, devletin zlp dalma tehlikesini azaltr. Bay Kokokin tpk bir milliyeti gibi konumaktadr. Bunlar, son kongrelerinde, Ukraynal mazeppaclara en sert biimde saldrdlar. Bay Savenko ve reks, Ukraynallarn hareketinin, Ukrayna ile Rusya arasndaki balarn zayflamas tehdidini tadn beyan ettiler; nk Ukrayna dostluu gsterileriyle Avusturya, Ukraynallarla arasndaki balar glendirmektedir! Avusturyann kullanmasndan tr, Bay Savenko gibilerin sulad ayn yntemlerle, yani Ukraynallara kendi dillerini kullanma kendi hkmetlerini kurma, zerk bir meclise sahip olma, vb. zgrlnn tannmas yntemleriyle, Ukraynallarla balarn glendirmeyi Rusyann niin yapamayaca sorusu yantsz kalyor. Savenkolarn ve Kokokinlerin ileri srdkleri iddialar, birbirinin tpatp ayndr, ve yalnzca mantksal adan eit lde gln ve samadr. Ukrayna ulusal-topluluunun herhangi belirli bir lkede ne kadar zgrlkten yararlanrsa, o lkeye o lde balanaca besbelli deil midir? Demokrasinin temel ilkelerini tam olarak terketmedike, bir kimsenin [sayfa 84] bu belli gerei tartmayaca sanlr. Ve bir ulusal topluluk iin, ayrlma zgrlnden, bamsz bir ulusal devlet kurma zgrlnden byk zgrlk olabilir mi? Liberaller tarafndan (ve saflklaryla onlarn dediklerini yineleyenler tarafndan) bu lde kark hale getirilmi olan bu sorunu biraz akla kavuturmak iin, ok basit bir rnek vereceiz. Boanma sorununu ele alalm. Rosa Luxemburg,. yazsnda, demokratik merkezi devletin, onu oluturan paralara zerklik tanrken, boanma ile ilgili yasalar dahil, yasama kollarnn en nemlilerini merkezi parlamentonun yetkisinde tutmaldr, diye yazyor. De-
70
mokratik devletin merkezi yetkili organnn boanma serbestliini tanma yetkisine sahip olmasn istemek anlalr bir eydir. Gericiler, boanma serbestliine kardrlar; onlar, bu konunun dikkatle ele alnmas gerektiini sylerler ve yksek sesle bunun ailenin zlp dalmas olacan iln ederler. Demokratlar ise, gericilerin ikiyzllk ettiklerine, gerekte polisin ve brokrasinin basksn, bir cinsin tekine kyasla ayrcalkl durumunu ve kadnlarn en kt biimde hakszla uratlmasn savunduklarna inanrlar. Onlar, boanma serbestliinin, ailenin zlp dalmasna neden olmayacana, tersine, uygar bir toplumda, biricik olanakl ve salam temel olan demokratik temel zerinde aileyi glendireceine inanrlar. Boanma serbestliini savunan bir kimseyi, aile balarn ykmak istemekle sulamak ne kadar ahmaka ve ne kadar ikiyzlce bir davransa, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme zgrln savunanlar da, yani ayrlma zgrln savunanlar da, ayrlmay isteklendirmeyle sulamak, o lde ahmaka ve ikiyzl bir davrantr. Tpk burjuva toplumda, burjuva evlenme kurumunun zerine kurulu bulunduu ayrcalklarn ve ahlkszlklarn savunucular boanma zgrlne kar ktklar gibi, ayn ekilde, kapitalist devlette, uluslarn kendi kaderini tayin etme hakkn, [sayfa 85] yani uluslarn ayrlma hakkn reddetmek, egemen ulusun ayrcalklarn ve demokratik yntemlere kar polis ynetim yntemlerini savunmaya eittir. Kukusuz, kapitalist toplumda yrrlkte olan ilikilerden doma siyasal ahlk bozukluu, bazen parlamento yelerinin ve gazetecilerin belli bir ulusun ayrlmas yolunda ciddi olmayan ve hatta sama olan gevezeliklerde bulunmalarna neden olur. Ama bu gevezeliklerden korkacak olan (ya da korkar gzkecek olan) ancak gericiler olabilir. Demokratik ilkelere bal bulunanlar, yani devlet sorunlarnn halk tarafndan karara balanmasnda direnenler, siyasetilerin zerinde gevezelik ettikleri eyle halkn karar verdii ey arasnda pek byk bir fark olduunu51 ok iyi bilirler. Halk her gnk deneyiminden, corafi ve iktisadi balarn, deerini ve byk bir pazarla byk bir devletin stnlklerini bilir. Onun iin halk, ancak ulusal zulm ve ulusal srtme, yaam dayanlmaz hale getirdii zaman ve iktisadi ilikileri baltalad zaman, ayrlmaya, bir are olarak bavurur. Byle bir durumda kapitalist geli-
71
menin ve snf savamnn zgrlnn karlarna en iyi ekilde hizmet, ancak ayrlmayla salanabilir. Bylece, Bay Kokokinin ileri srd fikirlere hangi adan, bakarsak bakalm, Bunlarn kesin olarak sama olduklar ve demokrasi ilkeleriyle alay ettikleri anlalr. Ama bu fikirlerde bir parack mantk da vardr: Rus burjuvazisinin snf karlarnn mant. Anayasac-Demokrat Partinin yelerinin ounluu gibi, Bay Kokokin de, bu burjuvazinin parababalarnn bekisidir. O, Rus burjuvazisinin genel olarak ayrcalklarn ve zel olarak da devlet ayrcalklarn savunmaktadr. O, bu ayrcalklar, Purikevi ile elele, omuz omuza savunmaktadr. Aralarndaki biricik fark, Purikeviin feodal sopaya daha ok gvenmesi, Kokokin ve reksnn ise bu sopann 1905te onarlmaz biimde atladna inanmalar, ve kk-burjuvalar ve kylleri devletin [sayfa 86] zlp dalmas umacsyla korkutarak, onlar halklarn. zgrln, tarihin yerletirdii ilkelerle birletirme vb. gibi tmceciklerle aldatarak, ynlar kandrma konusunda daha burjuva yntemlere dayanmalardr. Uluslarn siyasal kaderlerini tayin etme ilkesine liberallerin dmanl, snf asndan, tek bir anlam tayabilir; o da, ulusalliberalizmdir, yani Byk-Rus burjuvazisinin devlet ayrcalklarnn savunulmas. Ve bugn Haziran Rejimi altnda, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkna gayretkelikle kar koyan Rusya marksistleri arasndaki oportnistler, likidatr Semkovski, bundu Liebmann, Ukraynal kk-burjuva Yurkevi, gerekte ulusal-liberallerin peinden gitmekte ve ulusal-liberal fikirlerle ii snf arasna fesat sokmaktadrlar. i snfnn ve onun kapitalizme kar savamnn karlar, btn uluslar iilerinin tam dayanmasn ve en sk birliini gerektirmektedir; bu karlar, her ulusal-topluluktan burjuvazinin milliyeti siyasetine kar iddetle kar koymay emreder. Onun iin sosyal-demokratlar, eer uluslarn kendi kaderini tayin etme hakkn, yani ezilen ulusun ayrlma hakkn reddederlerse, ya da ezilen uluslarn burjuvazisinin btn ulusal istemlerini desteklerlerse, proletaryann siyasal izgisine kar gelmi olurlar ve iileri burjuvazinin siyasetine boyun emeye yneltirler. cretli iinin, Byk-Rus olmayan burjuvazi deil de, balca Byk-Rus burjuvazisi tarafndan smrlmesi, ya da Yahudi burjuvazisi deil de Polonya burju-
72
vazisi tarafndan smrlmesi vb. hi de nemli deildir. Snf karlarn anlayan cretli ii, Byk-Rus kapitalistlerinin devlet ayrcalklarna olduu kadar, Polonyal ya da Ukraynal kapitalistlerin, devlet ayrcalklarna kavutuklar zaman, dnya yznde cenneti kuracaklar yolunda vaatleri karsnda da kaytszdr. Kapitalizm gelimektedir ve trde olmayan topluluklarn btnlemi devletleri iinde olsun, ayr ulusal devletler iinde [sayfa 87] olsun, u ya da bu biimde gelimeye devam edecektir. Her iki durumda da iiler smrleceklerdir. Ve smrye kar baaryla savam verebilmek iin, proletarya, her trl milliyetilikten arnm olmaldr; o, eer deyim uygun derse, eitli uluslarn burjuvazileri arasnda stnlk uruna sregelmekte olan, savamda mutlak olarak yansz kalmaldr. Eer herhangi bir ulusun proletaryas, kendi ulusal burjuvazisinin ayrcalklarn en hafif ekilde de olsa desteklerse, bu, kanlmaz olarak, teki ulusun proletaryas arasnda gvensizlik yaratacaktr; iilerin uluslararas snf dayanmasn zayflatacak, onlar blecektir, ve byle bir duruma sevinecek olan, ancak burjuvazi olacaktr. Ve uluslarn kendi kaderini tayin etme ya da ayrlma hakknn reddedilmesi, uygulamada kanlmaz olarak, egemen ulusun ayrcalklarnn desteklenmesi anlamn tar. Norvein sveten ayrlmas gibi somut bir olguyu ele alrsak, bunun daha gze batan bir dorulamas ile karlam oluruz. VI. NORVEN SVETEN AYRILMASI Rosa Luxemburg, bu rnei ele alyor ve konuyu yle tartyor: .ederatif ilikiler tarihinin son olay, Norvein sveten ayrlmas, ki bu, Polonya sosyal-yurtsever basn tarafndan (bkz: Krakovda yaynlanan Naprzod52 adl gazete) aceleyle, devlet olarak ayrlma zleminin, gcnn ve ilerici niteliinin vlecek bir belirtisi olarak ele alnmt federalizmin ve onunla birlikte giden ulusal ayrlmann ilericilik ya da demokrasinin ifadesi olmadn pek ksa zamanda kantlad. sveli kraln tahtndan indirilmesi ve Norvei terketmeye zorlanmas demek olan Norve devrimi diye adlandrlan olaydan sonra, Norveliler, bir ulusal referandumla cumhuriyet kurma nerisini resmen reddederek, hi istiflerini bozmadan
73
bir baka kral setiler. Her trl [sayfa 88] ulusal harekete ve her bamszlk grntsne yzeyden hayranlk duyanlarn, devrim diye adlandrdklar eyin kyl ve kk-burjuva blgeciliinin belirtisinden, kendilerine sve aristokrasisinin kabul ettirdii bir kral yerine, kendi paralaryla kendi krallarna sahip olma zleminden baka bir ey deildir, ve bu yzden de, bu hareketin devrimle hi bir ilgisi yoktur. Ayn zamanda, sve ile Norve arasndaki birliin dalmas, o zamana kadar mevcut olan federasyonun, burada da ne lde yalnzca hanedan karlarnn ifadesi olduunu ve bu bakmdan yalnzca kralcln ve gericiliin bir eklini ifade ettiini hemen gsterdi. (Przeglad.) te Rosa Luxemburgun bu konuda sylediklerinin tm bundan ibarettir! tiraf edilmelidir ki, tutumunu savunma olanakszln, buradaki kadar canl biimde gzler nne sermek, Rosa Luxemburg iin bile zor bir itir. Sorun, sosyal-demokratlarn, karm ulusal bir devlet iinde, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme ya da ayrlma haklarn tanyan bir programa muhta olup olmadklar sorunuydu, ve imdi de sorun budur. Rosa Luxemburgun kendisinin and Norve rnei, bu noktada bize ne sylemektedir? Yazarmz kvranp duruyor, nkteleri ve saldrlaryla Naprzodu ypratyor, ama soruyu yantlamyor! Rosa Luxemburg, asl konu zerinde tek bir szck sylemekten kanabilmek iin, gne altnda her konuya deiniyor! Kukusuz, paralaryla kendi krallarn tutmak istemekle ve bir ulusal referandumla cumhuriyet kurma nerisini reddetmekle, Norve kk-burjuvazisi, burjuva dargrlln ve zevksizliini aa vurmutur. Hi kuku yok ki, Naprzod da bunun farkna varmamakla ayn zevksizlii gstermitir. Ama btn bunlarn konumuzla ilgisi nedir? Tarttmz konu, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme [sayfa 89] hakk ve sosyalist proletaryann bu hakka kar benimseyecei tutum sorunuydu! yleyse niin Rosa Luxemburg bu soruyu yantlamyor da, sz dolandrp duruyor. .areye gre kediden kuvvetli hayvan olmad sylenir. Rosa Luxemburga gre de, besbelli ki, .rakiden kuvvetli hayvan yok. .raki, Polonya Sosyalist Partisinin szde-devrimci hizbine halk arasnda taklan lakaptr, ve Naprzod adndaki Krakov gazetesi, bu
74
hizbin grlerini paylar. Rosa Luxemburgun, bu hizbin milliyetilie kar savamnda gz o kadar kararmtr ki, o Naprzoddan baka hi bir ey grememektedir. Eer Naprzod evet derse, Rosa Luxemburg, hayr demeyi kutsal grevi sayyor, ve byle davranmakla, Naprzoddan bamsz olduunu gstermediini, tersine, .rakiye gln bir biimde baml olduunu, Krakovun karnca yuvasnnkinden daha derin ve daha geni bir gr asndan sorunlara yanaamad gerei zerine bir an durup dnmyor. Naprzod, kukusuz, marksizmle hi bir ilgisi bulunmayan berbat bir gazetedir; ama bu, eer Norve rneini semisek, onu gerektii gibi tahlil etmemize engel olmamal. Bu rnei, marksist adan tahlil edebilmek iin, ktnn kts .rakinin gnahlaryla uramamalyz, ilkin, Norvein sveten ayrlmasnn somut tarihsel zelliklerini ve sonra da her iki lkenin proletaryasnn bu ayrlma dolaysyla karlam, olduu grevleri ele almalyz. Norve ile sve arasndaki corafi, iktisadi ve dil balar Byk-Ruslarla birok teki Slav uluslar arasndaki balardan daha az sk deildir. Ama Norve ile sve arasndaki birlik, rzaya dayanan bir birlik deildir, onun iin Rosa Luxemburgun federasyondan szetmesi, konunun dna ktnn kantdr, ve o, ne syleyeceini bilmedii iin, buna, bavurmutur. Norve, Napolon savalar srasnda, krallar tarafndan, Norvelilerin iradesine kar, svele [sayfa 90] birletirilmiti; ve sveliler Norvei boyunduruk altna alabilmek iin, askeri birlikler, gndermek zorunda kalmlard. Norvee istisnai lde geni zerklik tannmasna karn (Norvein kendi parlamentosu vb. vard), birliin kurulmasndan sonra ,uzun yllar Norvele sve arasnda srekli srtmeler oldu, ve Norveliler sve aristokrasisinin boyunduruunu atmaya uratlar. Ensonu Austos 1905te bunu baardlar. Norve parlamentosu, sve kralnn artk Norve kral olmad kararn verdi, ve daha sonra Norve halk arasnda yaplan referandumda, pek byk ounluk (birka yze kar 200.000) sveten tam ayrlma yolunda oy verdi. Ksa bir karaszlk dneminden sonra, sveliler bu ayrlma olgusunu sineye ektiler. Bu rnek bize, modern iktisadi ve siyasal ilikiler iinde, uluslarn hangi esaslar zerinde ayrlp bamsz ,devlet kurmalarnn
75
olanakl olduunu ve bunun gerekletiini, ve siyasal zgrlk ve demokrasi koullarnda bu ayrlmann, ald biimi gsterir. Tek bir sosyal-demokrat bile, eer siyasal zgrlk ve demokrasi kendisini ilgilendiriyorsa (ilgilendirmedii takdirde, doal olarak o artk sosyal-demokrat deildir), Norve rneinin uluslarn ayrlmasyla ilgili atmalarda Rus biiminde deil de, ancak 1905te Norvele sve arasnda uygulanan biimde zme gidilmesi iin, snf bilincine, sahip iilerin sistemli propaganda yapmay ve ortam hazrlamay kutsal grevleri saymalar gerektiinin pratik kant olduunu yadsyamaz. Programda, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmas maddesinin tad anlam tamamen budur. Ama Rosa Luxemburg, Norve kk-burjuvalarnn ve Krakov Naprzodunun burjuva zevksizliine ve dargrllne sert biimde saldrarak, kendi teorisini rten bir gerei atlamaya almtr; nk, o, pek iyi anlamaktadr ki, bu tarihsel gerek, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn topya olduu, altn sahanlarda yemek yemek vb. [sayfa 91] hakk gibi bir ey olduu yolundaki iddiasn kesin olarak rtmektedir. Bu gibi ibareler, yalnzca Dou Avrupa ulusal-topluluklar arasnda bugnk gler dengesinin deimezliine, kendini beenmie ve oportniste inanc ifade ederler. Devam edelim. teki sorunlarda olduu gibi uluslarn kendi kaderlerini tayin etme sorununda da, bizim her eyden nce ilgilendiimiz nokta, belirli bir ulusun iinde, proletaryann kendi kaderini tayin etmesidir. Rosa Luxemburg, bu soruna da deinmekten kanmtr. nk kendisinin semi olduu Norve rnei temeli zerinde, bu sorunun tahlilinin, teorisini ykacan anlamtr. Ayrlma zerine atmada Norve ve sve proletaryas nasl bir tutum benimsemitir? Norve bamsz bir devlet kurduktan sonra, Norvein snf bilinli iileri elbette ki, cumhuriyete oy vereceklerdir,* ve eer baz sosyalistler baka trl oy verirlerse, bu, yalnzca Avrupa sosyalist hareketinde bazen ne kadar ok ahmaka kk-burjuva dargrll ve oportnizmi bulunduunu gster* Eer Norve ulusunun ounluu krallktan yana iken, proletarya, cumhuriyetten yana idiyse, o halde genel bir biimde, Norve proletaryas nnde iki yol alyordu: ya koullar olgunlamsa, devrimi yapmak, ya da ounlua boyun emek ve uzun bir propaganda ve ajitasyon almasna girimek.
76
ir. Bu konuda iki ayr gr olamaz, ve biz, bu noktaya, yalnzca, Rosa Luxemburg, sz konu dna kaydrarak sorunu karanla boma yolunda aba gsterdii iin deindik. Norve Sosyalist Programnn, Norveli sosyal-demokratlar, ayrlma sorununda belirli bir gr savunmaya zorlayp zorlamadn bilmiyoruz. Norve sosyalistlerinin, Norvein zerkliinin, snf savamn serbeste yrtebilmek iin yeteri kadar alan salayp salamad, ya da sve aristokrasisiyle sonu gelmeyen srtme ve atmalarn, iktisadi yaamn zgrln baltalayp baltalamad sorununu, ak braktklarn sanyoruz. Ama bu aristokrasiye kar gelmenin ve (burjuva dargrllnn snrlar iinde kalsa bile) [sayfa 92] Norve kyl demokrasisini desteklemenin, Norve proletaryasnn grevi olduu gerei tartlamaz. Ya sve proletaryasnn tutumu? sveli byk toprak sahiplerinin; sveli papazlarn da kkrtmasyla, Norvee kar sava almasndan yana olduklar, bilinen bir eydir. Ve Norve, sveten ok daha zayf olduu, daha nce de bir sve istilasna urad, ve sve aristokrasisinin kendi lkesinde byk arl olduu iin, bu sava kkrtcl, byk bir tehlike yaratabildi. sveli Kokokinlerin, uluslarn kendi siyasal kaderlerini tayin etmeleri gibi esnek bir. formln dikkatle ele alnmas yolunda arlarda bulunarak, korkun devletin zlp dalmas tehlikesi tablolarn izerek ve ulusal zgrln sve aristokrasisinin ilkeleriyle badat yolunda gvence vererek, sve halkn aldatma yolunda epeyce zaman ve enerji harcadklarna gvenebiliriz. Kukusuz, eer, sveli sosyal-demokratlar, byk toprak sahiplerinin ve Kokokinlerin ideoloji ve siyasetine kar etin bir sava vermeselerdi, (Kokokinlerin de katld) genel olarak uluslarn eitliini istemekle yetinmeyip, ama ayn zamanda uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn ve Norvein ayrlp bamsz devlet kurmada serbestliini savunmasalard, sosyalizm davasna ve demokrasi davasna ihanet etmi olurlard. sveli iilerin, Norvelilerin ayrlma hakkn tamm olmalar, Norveli ve sveli iilerin kardee snr dayanmasnn ve birliinin glenmesine yardm etmitir. nk bu davran, Norveli iileri, sve iilerinin sve milliyetiliine kaplmadklarn, Norveli proleterlerle kardelii sve burjuvazisinin ve aristokrasisinin ayrcalklarnn zerinde tuttuklarna inandrmtr. Avrupa h-
77
kmdarlaryla sve aristokrasisinin Norvee zorla kabul ettirdii balarn koparlmas, Norveli iilerle sveli iiler arasndaki balar kuvvetlendirdi. sveli iiler, burjuva siyasetinin gsterdii btn deimelere karn burjuva ilikiler, Norvelilerin, [sayfa 93] zora bavurularak, yeniden sve boyunduruu altna alnmalarna neden olabilir hem sve hem de Norve burjuvazisine kar savamlarnda her iki ulus iilerinin tam eitliini ve snf dayanmasn koruyabileceklerini ve savunabileceklerini gstermilerdir. Sras gelmiken belirtelim ki, bu; Rosa Luxemburg ile aramzdaki gr ayrlklarn, Polonya sosyal-demokratlarna kar kullanma yolunda .rakilerin abalarnn ne kadar temelsiz ve ciddiyetten uzak olduunu gsterir. .rakiler, bir proleter sosyalist parti deil, bir kk-burjuva milliyeti partidir, Polonya sosyal-devrimcileri gibi bir ey. Rus sosyal-demokratlaryla bu parti arasnda birlik, hi bir zaman szkonusu olmamtr ve olamaz da. te yandan, Polonya sosyal-demokratlaryla aramzda kurulan sk ilikilerden ve birlikten tr bir tek Rus sosyal-demokrat bile hibir zaman pimanlk duymamtr. Milliyeti zlemlerin ve tutkularn derinden etkisi altnda bulunan bir lke olan Polonyada, gerekten marksist, gerekten proleter ilk partiyi kurmakla Polonyal sosyaldemokratlar, byk bir tarihsel hizmette bulunmulardr. Ama Polonyal sosyal-demokratlarn yapt hizmet, Rosa Luxemburg, Rus marksistlerinin programnn 9. maddesi hakknda bir sr samasapan sz etti diye deil, bu olumsuz duruma karn byktr. Uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk sorunu, elbette ki, Polonyal sosyal-demokratlar iin, Ruslar kadar nemli deildir. Milliyetilikten gz kararm olan Polonya kk-burjuvazisine kar yrtt savamn hzyla, (belki de bu hz bazen ar llere gtrlmtr) Polonya sosyal-demokratlarnn dozu karmalar anlayla karlanabilir.Hi bir Rus marksisti, Polonya sosyal-demokratlar Polanyann ayrlmasna kardrlar diye, onlar sulamay aklndan geirmemitir. Polonyal sosyal-demokratlar, ancak, Rosa Luxemburg gibi, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn Rus marksistlerinin programnda (saya 94] tannmas gereini yadsmaya kalktklar zaman yanlgya derler. Bu, aslnda, Krakov standartlaryla lldnde uygun olan bir eyin, Byk-Ruslar dahil Rusyada yaayan btn halklara ve uluslara uygulanmaya kalklmas gibi bir eydir. Bu, aslnda, Rus
78
sosyal-demokrat deil, enternasyonalist sosyal-demokrat deil, ters yoldan Polonya milliyetisi olmak demektir. nk uluslararas sosyal-demokrasi, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmasndan yanadr. imdi de bu konuyu inceleyeceiz. VII. ULUSLAR ARASI LONDRA KONGRES (1896) KARARI Bu kararda yle denmektedir: Kongre, btn uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn [Selbstbestimmungsrecht] tam olarak desteklediini beyan eder ve u anda askeri, ulusal ya da baka biimdeki despotluklarn boyunduruu altnda ac eken btn lkelerin iilerine sempatisini ifade eder; Kongre, btn bu lkelerin iilerini, dnyann snf bilinli [Klassennbewusste = snf karlarn anlayan] iilerin saflarna katlmaya ve bunlarla, uluslararas kapitalizmin yenilgiye uratlmas iin ve uluslar aras sosyal-demokrasinin amalarnn gerekletirilmesi iin omuz omuza savamaya arr.* Belirttiimiz gibi bizim oportnistlerimiz, Bay Semkovski, Liebmann ve Yurkevi bu kararn farknda deillerdir. Ama Rosa Luxemburg farkndadr ve bizim programmzdaki [sayfa 95] kendi kaderini tayin etme terimini ieren bu karar tam metin olarak yazsna aktarmaktadr. Sorun, Rosa Luxemburgun, kendi zgn teorisinin yolu zerinde duran bu engeli nasl ortadan kaldrd sorunudur. Kolayca... Kararn ikinci blm zerinde zellikle durarak... Bildiri karakterini belirterek... nsan bu blme ancak yanl anlama sonucu atfta bulunabilir!! Yazarn aresizlii ve arm hali inanlacak gibi deil. ounlukla, yalnz oportnistler, programdaki tutarl demokratik ve sosyalist noktalarn yalnzca bildiri edebiyat olduunu iddia ederler ve bu noktalar zerinde tartmadan kanrlar. Rosa Luxemburgun, kendisini bu kez Semkovskilerin, Liebmannlarn ve Yurkevilerin
* Bkz: Londra Kongresine ilikin Alman resmi raporu: Verhandlungen und Beschlsse des internationalen sozialistischen Arbeiter- und Gewerkschafts-Kongresses zu London, vom 27. Juli bis 1. August 1896, Berlin 1896, s. 18 (Londrada 27 Temmuzdan 1 Austos 1896ya Kadar Sren i Partileri ve Sendikalar Sosyalist Enternasyonali Kongresinin Kararlarnn Tutanaklar, Berlin 1896, s. 18). Enternasyonal kongrelerinin kararlarn ieren bir Rusa bror vardr ki, bunda kendi kaderlerini tayin etme yanl olarak zerklik eklinde evrilmitir.
79
berbat eliinde bulmu olmas nedensiz deildir. Rosa Luxemburg, yukarda ki kararn doru mu, yoksa yanl m olduunu aka sylemeye yanamamaktadr. Sanki kararn ikinci blmn okumaya balayana kadar birinci blm unutan, ya da Londra Kongresinden nce sosyalist basnda yer alan tartmalar hi duymam olan, dikkatsiz ya da dnyadan habersiz okura gveniyormuasna, dolambal yollara bavuruyor. Ama eer, Rosa Luxemburg, Rusyann snf bilinli iileri nnde, Enternasyonalin bu kadar nemli bir ilke sorunu zerindeki kararn, bu karar eletirip tahlil etmeye tenezzl etmeden, ayaklar altnda ineyebileceini sanyorsa ok yanlmaktadr. Rosa Luxemburgun gr Londra Kongresinden nceki tartmalar srasnda, daha ok Alman marksistlerinin organ Die Neue Zeitn stunlarnda ifade edilmiti, ve bu gr, sonuta, Enternasyonal tarafndan reddedilmiti! Rus okurun aklnda zellikle tutmas gereken sorunun z budur. Tartma, Polonyann ,bamszl sorunu zerinde oldu. ayr gr ileri srld. 1. .rakinin gr, ki onlar adna Hecker konumutur. [sayfa 96] Bunlar, Enternasyonalin kendi programna, Polonyann bamszl istemini koymasn istediler. neri kabul edilmedi. Bu gr, Enternasyonal tarafndan reddedildi. 2. Rosa Luxemburgun gr, yani Polonyal sosyalistlerin, Polonyann bamszln istememeleri gerektii gr. Bu gr, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannd yolundaki resmi beyana tamamen aykryd. Bu gr de, Enternasyonal tarafndan ayn ekilde reddedildi. 3. Kautsky tarafndan, Rosa Luxemburg ile polemii srasnda, onun materyalizminin ar lde tek yanl olduunu tantlad zaman, en kapsaml biimde aklanan gr. Bu gre gre, Enternasyonal u anda Polonyann bamszln programna bir madde olarak koyamaz; ama Kautsky, Polonyal sosyalistlerin byle bir istemle ileri kmaya tam haklar olduunu belirtmitir. Sosyalistler asndan, ulusal bask ve zulm mevcut olduu bir durumda, ulusal kurtulu grevlerini grmezlikten gelmek kesin olarak yanltr. Enternasyonalin karar, bu grn en z, en temel elerini iermektedir: bir yandan btn uluslarn kendi kaderlerini tayin et-
80
mede tam haklarnn dorudan doruya, kukuya yer vermeyecek biimde tannmas; te yandan ayn kesinlikle iilere snf savamlarnda uluslararas birlik iin ar. Biz, bu kararn kesin olarak doru olduu, ve Dou A Avrupa ve Asya lkeleri iin, 20. yzyln banda, her iki blmyle birlikte ayrlmaz bir btn olarak ele alnacak olan bu kararn, ulusal sorunda, proletaryann snf siyasetine tek doru ynelimi salad inancndayz. Yukarda anlan ayr gr olduka ayrntl olarak inceleyeceiz. Pek iyi bilindii gibi Karl Marx ve Engels Polonyann bamszl istemini etkin olarak desteklemeyi btn [sayfa 97] Bat Avrupa demokrasisinin ve zellikle sosyal-demokrasinin grevi saymlardr. 1840-1850 ve 1860lar dneminde, Avusturyada ve Almanyada burjuva devrimleri dneminde ve Rusyada da Kyl Reformu53 dneminde, bu gr doruydu ve tutarl demokratik ve proleter tek grt. Rusyadaki ve Slav lkelerinin oundaki halk ynlar henz uykudayken, bu lkelerde ynlar kucaklayan bamsz demokratik hareketler yokken, Polonyann aristokratik kurtulu hareketi, yalnzca Rusya bakmndan deil, yalnzca Slavlk bakmndan deil, bir tm olarak Avrupa demokrasisi bakmndan da pek byk bir nem tayordu.* Ama Marxn bu tutumu, 1860larda ya da 19. yzyln nc eyreinde doru olmakla birlikte, 20. yzylda artk doru deildir. Slav lkelerinin ounda, hatta en geri Slav lkelerinden birinde, Rusyada bile, bamsz demokratik hareketler, hatta bamsz proleter hareketler ortaya kmtr. Aristokrat Polonya yok olmu, yerini kapitalist Polonyaya brakmtr. Bu koullar altnda Polonyann istisnai devrimci nemini yitirmesi doal bir eydir. PSPnin (Polonya Sosyalist Partisinin, bugnk .rakilerin)
* 1863te isyan eden Polonyal soylunun ve Polonya hareketinin nemini (Marx gibi) deerlendirebilen Rusya devrimci demokrat ernievskinin tutumlarn, ok daha sonra ortaya kan ve bu soylularn savamnn Rus demokrasisi iin tad nemi anlayamayacak kadar Polonyal soyluya kar hakl bir kin duyan o barbar, uyuuk, dargrl, gbre ynna bal kylnn grn ifade eden Ukraynal kk-burjuva Dragomanovun tutumuyla kyaslamak ok ilgin bir tarih almas olur, (Bkz: Dragomanov tarafndan yazlan, Tarihsel Polonya ve Byk-Rus Demokrasisi) Dragomanov, ulusal-liberal olunca, Bay P. Struvenin cokun kucaklamalarna hak kazanm bir kimsedir.
81
1896da Marxn bu konudaki baka bir aa ait grn sonsuzlua kadar saptamaya kalkmas, marksizmin metnini, marksizmin ruhuna kar kullanma yolunda bir abadr. Onun iin Polonyal sosyal-demokratlar, Polonya kk-burjuvazisinin ar milliyetiliine kar ktklar ve ulusal sorunun Polonya iileri iin ikincil nem tadn belirttikleri zaman, ilk kez Polonyada srf proleter bir [sayfa 98] parti kurduklar ve Polonyal ve Rus iilerin snf savamlarnda en sk ittifak kurmalar gerektii son derece nemli ilkesini ilan ettikleri zaman ok haklydlar. Ama bu, 20. yzyln banda, Enternasyonalin uluslarn kendi siyasal kaderlerini tayin etme ilkesini, ya da ayrlma hakkn Dou Avrupa ve Asya iin gereksiz saymalm demekti? Bu, byk bir samalk olurdu, ve (teorik bakmdan) Trk, Rus ve in devletlerindeki burjuva demokratik dnmn tamamlanm olduunu kabul etme anlamn tayan bir davran olurdu, ve (etkisi bakmndan) despotizmin yararna, oportniste bir tutumu benimsemek olurdu. Hayr, Dou Avrupada ve Asyada belirmeye balayan burjuva demokratik devrimler dneminde, ulusal hareketlerin uyanmas ve younlamas dneminde, bamsz proleter partilerin kurulmas dneminde, bu partilerin ulusal sorun konusundaki grevleri iki ynl olmaldr: birincisi, btn uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkn tanmak, nk burjuva demokratik devrim henz gereklememitir, nk ii snf demokrasisi tutarl olarak, ciddiyetle ve itenlikle (liberal Kokokin tarznda deil) uluslarn eit haklar iin savar, ve ikincisi, belirli bir devlet iinde, tarihinin geirdii btn deimeler boyunca, burjuvazinin birey olarak devletlerin snrlarnda meydana getirdii deiiklikler ne olursa olsun, btn uluslarn proleterlerinin snf savamnda en sk ve blnmez bir ittifak gerekletirmek iin savam verir. 1896 Enternasyonalinin kararnn formle ettii, proletaryann ite bu iki ynl grevinin ta kendisidir. Ve 1913 yaznda toplanan Rus Marksistleri Kongresinde kabul edilen kararn dayand temel ilkeler bunlardr. Bazlar, bu kararn uluslarn kendi kaderlerini tayin etme ve ayrlma hakkn tanyan 4. maddesinin milliyetilie azami dnde bulunur grnmesine ,karlk (gerekte btn uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmas, demokrasiyi [sayfa 99] azami lde tanma ve milliyetilii asgari lde
82
tanma anlamn tar), 5. maddenin herhangi bir ulusun burjuvazisinin milliyeti sloganlarna kar iileri uyarmasnda ve btn uluslarn iilerini uluslararas lde birlemi proleter rgtlerde birlie ve kaynamaya armasnda bir eliki grmektedirler. Ama bu elikiyi, ancak, rnein, sve ve Norve proletaryasnn birliinin ve snf dayanmasnn, sveli iiler Norvein ayrlma ve bamsz bir devlet kurma zgrln tandklar zaman glendiini anlayamayacak kadar yzeyde kalan kafalar grebilirler. VIII. TOPYACI KARL MARX VE PRATK ROSA LUXEMBURG Polonyann bamszlnn bir topya olduunu iddia ederken ve bunu bkknlk verene dek yinelerken Rosa Luxemburg, alayl bir tonla: piin rlandann bamszl istemini ileri srmeyelim? diye soruyor. Besbelli ki, pratik Rosa Luxemburg, Karl Marxn rlandann bamszl sorunundaki tutumundan habersizdir. Somut ulusal bamszlk istemlerinin oportnist adan deil de, gerek marksist adan nasl tahlil edildiini gstermek iin, bu konu zerinde durmaya deer. Sosyalist tandklarnn zekalarn ve inanlarnn gcn denemek iin, kendi deyimiyle, onlar snavdan geirme Marxn adetiydi.54 Marx, Lopatinle tannca, Engelse yazd 5 Temmuz 1870 tarihli mektupta gen Rus sosyalisti iin pek vc szler kullanmakla birlikte, unu da ekliyordu: ... Zayf yan Polonya. Bu konuda tpk bir ngilizin rlanda dan szettii gibi konuuyor rnein eski ekolden bir ngiliz artistinin.55 Marx, ezen bir ulusun sosyalistinin ezilen ulus karsndaki tutumunu soruturuyor ,ve ardndan, (ngiliz olsun, Rus olsun) egemen uluslarn sosyalistlerinin ortak kusurunu [sayfa 100] aa vuruyor: bunlar ezilen uluslara kar sosyalist grevlerini anlayamyorlar, ve egemen ulus burjuvazisinin nyarglarna yank oluyorlar. Marxn rlanda zerine kesin beyanlarna gemeden nce, Marx ve Engelsin ulusal sorundaki genel tutumlarnn kesin olarak eletirici bir tutum olduunu ve bu sorunun tarihsel bakmdan greli nem tadn kabul ettiklerini belirtmeliyiz. Nitekim Engels,
83
23 Mays 1851de Marxa, tarih okumann kendisini Polonya konusunda ktmser sonulara gtrdn, Polonyann neminin geici olduunu, ve bu nemin Rusyada tarm devriminin gerekletii ana kadar sreceini yazyordu. Ona gre, Polonyallarn tarihteki rol budalaca gzpeklik niteliinde bir roldr. Ve Polonyann, Rusya ile kyaslamada bile, ilericilii baaryla temsil ettii tek bir rnek, ya da tarihsel nem tayan herhangi bir harekette bulunduu ne srlemez. Rusya, yaplar aylak kavalyelerinkine pek uyan Polonyallardan daha ok uygarlk, eitim, sanayi ve burjuva eleri iermektedir; St. Petersburg, Moskova, Odesa vb. ile kyaslandnda, Varova ve Krakov nedir ki!... Engels, Polonya aristokrasisinin ayaklanmasnn baarl olacana inanmyor. Ama bu kadar deha ve derinliine gr yetenei tayan btn bu fikirler, Marx ve Engelsin 12 yl sonra, Rusya hala uykuda iken ve Polonya iten ie kaynamaya balad zaman, Polonya hareketini en derin ve hararetli sempatiyle ele almalarna engel olmad. 1864te Enternasyonalin Bildirisini kaleme alrken Marx, Engelse Mazzininin milliyetiliine kar savam vermek zorunda kaldn yazd (4 Kasm 1864), ve unlar syledi: Bildiride, uluslararas siyasete ayrlan yerlerde, ulusal-topluluklardan deil lkelerden szediyorum, ve kk uluslar deil Rusyay eletiriyorum. Marxn ii sorununa oranla, ulusal sorunun ikincil bir sorun olduu konusunda kukusu yoktur. Ama onun teorisi, ulusal sorunu yok saymaktan [sayfa 101] pek uzaktr. 1866 geliyor. Marx, Engels e yazd mektupta Paristeki prudoncu kliin tutumunu eletiriyor: bu klik ... Ulusal-topluluun bir samalk olduunu sylemektedir ve Bismarck ile Garibaldiye saldrmaktadr. ovenlie kar polemik olarak taktikler yararl olabilir ve aklanabilir. Ama Proudhona inananlar (buradaki iyi dostlarm Lafargue ve Longuet de bunlar arasndadr), btn Avrupann, .ransadaki baylar, yoksulluu ve bilisizlii kaldracaklar gne kadar sessiz ve sakin yerlerinde oturabileceini ve oturmas gerektiini sandklar zaman gln oluyorlar. (7 Haziran 1866 tarihli mektup.) 20 Haziran 1866da Marx yle yazyor: Dn Enternasyonalin Konseyinde, devam etmekte olan sava hakknda bir tartma
84
oldu. ... Beklenecei gibi, tartma, bizi, genel olarak, ulusal-topluluk sorununa ve bu sorun karsndaki tutumumuzun ne olacana gtrd. ... Gen .ransa (ii olmayan bir grup) temsilcileri, btn ulusal-topluluklarn, hatta uluslarn oktan eskimi nyarglar olduu iddiasyla ktlar. Prudonlam stirnerizm.56 ... Btn dnya, .ranszlarn toplumsal devrim iin olgunlamasn bekliyor. ... Konumama, ulusal-topluluklar rafa kaldrm olan dostumuz Lafargue ve tekilerin grlerini .ranszca olarak, yani dinleyicilerin onda-dokuzunun anlamad bir dilde savunduklarn syleyerek baladmda, ngilizler pek gldler. unu da belirtelim ki, ulusaltopluluklar yadsmakla, Lafargue, farknda olmadan, rnek .ransz ulusu tarafndan yutulmay kastetmektedir. Marxn btn bu eletirici szlerinden kan sonu aktr: ulus sorununu bir feti haline getirecek son snf, ii snf olacaktr. nk kapitalizmin gelimesi, mutlaka btn uluslar uyandrp bamsz bir yaama yneltmez. Ama ynlar kapsayan ulusal hareketler baladktan sonra umursamamak ve bunlardaki ilerici olan eyi desteklememek, sonu [sayfa 102] olarak, kendi ulusunu, rnek ulus sayarak (ya da, biz ekleyelim, kendi ulusunu devlet kurma ayrcal tekeline sahip ulus sayarak) milliyeti nyarglara kaplmak olur.* Ama biz, rlanda sorununa dnelim: Marxn bu sorundaki tutumu, mektuplarndan alnan u satrlarda en ak biimde ifade edilmektedir. ngiliz iilerinin fenyancl destekleyen bu gsteri yryn yapmas iin elimden geleni yaptm. ... Ben, rlandann ngiltereden ayrlmasnn olanaksz olduunu dnrdm: imdi bunun kanlmaz olduuna inanyorum, her ne kadar ayrlmadan sonra .ederasyonun gelmesi olas ise de. Marxn 2 Kasm 1867de Engels e yazd budur. Ayn ylki 30 Kasm tarihli mektubunda unu ekliyor: ... ngiliz iilerine neyi tleyeceiz?Benim kanmca onlar, bildirilerinde, ayr bir madde halinde, Birlie kar kmaldrlar (yani rlandann Byk Britanyadan ayrlmasn desteklemelidir* 3 Haziran 1867 tarihli, Marxn Engelse yazd mektuba da baknz: Timesn yaynlad Paris haberinden, Parislilerin Polonya lehinde ve Rusyaya kar klarn byk bir honutlukla rendim. Bay Proudhon ve kk doktrinci klii, .ransz halk deildir elbet.
85
ler) ,ksaca, 1783te olan, yalnzca daha demokratik ve o zamann koullarna uygun hale getirmektir. Bu, bir ngiliz partisinin programna konabilecek olan biricik legal ve bu yzden de tek olanakl olan rlanda kurtuluu istemi biimidir. ki lke arasnda, srf kiisel bir birliin devam edip edemeyeceini ilerde deneyim gstermelidir. ... rlandallarn muhta olduklar unlardr: 1) Kendi hkmetleri (self-government) ve ngiltereden bamszlk; 2) Bir tarm devrimi. ... Marx, rlanda sorununa byk nem veriyordu ve Alman iler Birliinde bu konuda bir-buuk saat sren bir konferans vermiti (17 Aralk 1867 tarihli mektup). [sayfa 103] Engels, 20 Kasm 1868 tarihli mektubunda, ngiliz iileri arasnda rlandal dmanlna deiniyor ve hemen hemen bir yl sonra (24 Ekim 1869) ayn konuya dnerek yle yazyor: Il ny a quun pas [bir admlk mesafedir] rlandayla Rusyann aras. ... rlanda tarihi, bize, bir ulusun baka bir ulusu boyunduruk altna almasnn ne byk bir felaket olduunu gsterir. ngilizlerin btn ktlklerinin kkeni rlandaya varr. Henz Cromwell dnemini inceleyemedim, ama u kadar benim iin kesindir, eer rlandada askeri ynetim kurma ve orada yeni bir aristokrasi yaratma zorunluluu olmasayd, ngilterede tarihsel gelime baka trl olurdu. Sras gelmiken, Marxn Engelse 18 Austos 1869 tarihli mektubunu57 da belirtelim: Poznanda ... Polonyal iiler ... Berlindeki meslektalarnn yardmyla bir grevi zaferle sona erdirdiler. Monsieur le Capitale kar bu savam ikinci grev biiminde olsa da bar iin nutuklar eken burjuva efendilerinkinden bambaka bir biimde ulusal nyarglar giderme yoludur. Marxn Enternasyonalde izlemi olduu rlanda sorunuyla ilgili siyaset undan da anlalabilir. Marx, 18 Kasm 1869da, Engelse, Enternasyonal Konseyinde, ngiliz hkmetinin rlanda genel aff konusundaki tutumu sorunu zerine bir saat bir eyrek konutuunu ve u karar nerisinde bulunduunu yazyor: Hapse atlm olan rlandal yurtseverlerin serbest braklmas
86
yolunda rlandallarn istemlerine yantnda... Bay Gladstoneun, bile bile rlanda ulusunun onurunu krd; Siyasal aff, kt ynetimin kurbanlar iin ve onlarn mensup bulunduklar halk iin onur krc olan koullara balad; Bay Gladstoneun sorumlu mevkiinde, resmen, aka ve byk evkle Amerikan kle sahiplerinin isyann destekledikten [sayfa 104] sonra, imdi rlanda halkna edilgin uysallk retisini alamaya kalkt; rlanda genel aff sorunuyla ilgili btn siyasetinin, Bay Gladstoneun grltl bir biimde kar karak tori rahiplerinin iktidardan dmesini salad fetih siyasetinin uygulanmasndan baka bir ey olmad; Uluslararas i Dernei Genel Konseyinin, rlanda halknn genel siyasal af lehinde kampanyay ateli, salam ve yrekli bir biimde yrtmesine hayranlk duyduunu fade ettii; Bu kararlarn, btn ubelere ve Uluslararas i Dernei ile ilgisi bulunan Avrupa ve Amerikadaki btn ii rgtlerine bildirilmesi karar altna alnmtr. Marx, 10 Aralk 1869da, Enternasyonal Konseyinde okunacak olan rlanda sorunu zerindeki raporunun aadaki temellere dayanacan yazyor: ... Enternasyonal Konseyinde benimsenmesi pek doal bir ey olan rlanda iin uluslararas ve insanca adalet konusunda sylenecek szler bir yana, rlanda ile bugnk ilikilere son vermek, ngiliz ii snfnn dorudan doruya ve mutlak kar gereidir. Ve bu, tamamen benim kanmdr; bu kanmn dayand nedenlerin bir ksmn, ngiliz iilerinin kendilerine de syleyemem. rlanda rejiminin, ngiliz ii snfnn geliip glenmesiyle devrilmesinin olanakl olacana, uzun sre inandm. Bu gr, The New York Tribunede [Marxn uzun sre yazarln yapt Amerikan gazetesi] her zaman ifade etmiimdir. Sorunu daha derinliine inceleyince, imdi, bunun tam tersine inanmaktaym. rlandann kurtulmad srece ngiliz ii snf, hi bir zaman herhangi bir baar gsteremeyecektir... ngilterede ngiliz gericiliinin kkleri, ... rlandann boyunduruk altnda tutulmasndadr.58 (talikler Marxndr.) Marxn rlanda sorunundaki izledii siyaset, imdi artk okur iin ak-seik bir hal alm olmaldr. [sayfa 105]
87
topyac Marx, ylesine pratik olmaktan uzak idi ki, yarm yzyl sonra bile gereklemeyen rlandann ayrlmas davasn savunmutur. Marxn bu siyaseti hangi nedenlere dayanr ve bu yanl bir siyaset deil miydi? Balangta Marx, rlandann, ezilen ulusun ulusal hareketiyle deil, ezen ulusun ii hareketiyle kurtarlacan sanmtr. Marx, btn ulusal-topluluklarn tam kurtuluunu ancak ii snfnn zaferinin gerekletireceini bildii iin, ulusal hareketi mutlak bir ey olarak ele almad. Ezilen uluslarn burjuva kurtulu hareketiyle, ezen ulusun proleter kurtulu hareketi arasndaki olanakl olan btn karlkl ilikileri nceden kestirmek olanakszdr (bugn Rusyada ulusal sorunun zmnn bu kadar zor oluu bundandr). Bununla birlikte, olaylar yle geliti ki, ngiliz ii snf, olduka uzun bir sre liberallerin etkisi altnda kald, liberallerin bir yedek kuvveti durumuna dt ve bir liberal ii siyasetini izleyerek kendi kendini ksr hale getirdi. rlanda burjuva kurtulu hareketi, gittike glendi ve devrimci biimlere brnd. Marx, bu konudaki grlerini yeniden gzden geirdi ve dzeltti. Bir ulusun baka bir ulusu boyunduruk altnda tutmas, kendisi iin ne byk felaket. rlanda, ngiliz boyunduruundan kurtulmadka, ngiliz ii snf hibir zaman zgrlne kavuamayacaktr. ngilterede gericilik, rlandann boyunduruk altnda tutulmasyla beslenmekte ve glenmektedir (tpk Rusyada gericiliin bir sr uluslarn boyunduruk altnda tutulmasyla beslendii gibi!). Ve Marx, Enternasyonale rlanda ulusuyla, rlanda halkyla (pek parlak zekl L. VI., zavall MarxI bu deyimleri kullanmakla snf savamn unuttuu iin herhalde knard!), dayanma karar alnmas iin neride bulunurken, ardndan federasyonun gelmesi olaslna karn rlandann ngiltereden ayrlmasn savunuyor. Marxn vard sonularn teorik temeli neydi? ngilterede [sayfa 106] burjuva devrim oktan, tamamlanmt. Ama henz rlandada bu devrim gereklemi deildir; yarm yzyl sonra, imdi, ngiliz liberallerinin reformlaryla gereklemektedir. Eer ngilterede kapitalizm, Marxn ilkten umduu kadar abuk devrilmi olsayd, rlandada bir burjuva demokratik ve genel ulusal hareketin yeri olmazd. Ama bu hareket gelitiine gre, Marx, ngiliz iilerine bunu desteklemeyi, bunu devrimci dorultuda hzlandrmay ve kendi zgrlkleri ile badaan bir sonuca vardrmay tledi.
88
1860larda rlanda ile ngiltere arasndaki iktisadi balar, doal ki, Rusyann Polonya ile, Ukrayna ile vb. bugnk balarndan bile daha skyd. (Yalnzca corafya koullar ve ngilterenin bir smrge imparatorluu olarak gc bakmndan olsa bile) rlandann ayrlmasnn pratik olmay ve olanakszl besbellidir. lke olarak federalizme dman olmakla birlikte, Marx bu durumda, federasyona da raz oluyor,* yeter ki, rlandann kurtuluu, reformist yoldan deil, ngiliz ii snf tarafndan desteklenen rlanda halknn yn hareketiyle devrimci yoldan gereklesin. Kukusuz, tarihsel sorunun ancak byle bir zm, proletaryann karlarna en uygun ve hzl toplumsal gelime iin en uygun bir zm olabilir. Olaylar baka trl geliti. rlanda halk olsun, ngiliz proletaryas olsun, yeteri kadar gl olmadklarn gsterdiler. Ancak imdi ngiliz liberalleriyle rlanda burjuvazisi [sayfa 107] arasndaki alaka pazarlklarla rlanda sorunu, (tazminatl) tarm reformuyla, ve (henz sz edilmeyen) zerklikle zme balanmaktadr. O halde? Bundan Marx ve Engelsin topyac olduklar, gereklemesi olanaksz ulusal istemler ileri srdkleri, rlandal kk-burjuva milliyetilerin etkisi altnda kaldklar (nk fenyan hareketinin kk-burjuva nitelik tad konusunda kuku yoktur) vb. sonucunu mu karacaz? Hayr. rlanda sorununda da, Marx ve Engels, tutarl bir proleter siyaseti izlediler ve bu, ynlar, demokrasi ve sosyalizm zihniyeti ile eitti. Ancak byle bir siyaset, gerekli reformlarn kabul edilmesinde yarm yzyllk gecikmeden hem rlanday, hem ngiltereyi kurtarabilirdi, ve bu reformlarn liberaller tarafndan, gericilere yaranmak amacyla kua benzetilmesine engel olabilirdi.
* (Her ne kadar soyut olarak konutuumuzda. her ikisi de kendi kaderini serbeste tayin etme kavramna girerlerse de) Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Etme hakknn niin sosyal-demokrat adan ne federasyon, ne de, zerklik anlamna gelemeyeceini kavramak zaten kolaydr. .ederasyon hakk, genel olarak ele alndnda, sama bir eydir, nk federasyon iki taraf arasnda bir antlamadr. Marksistler, programlarna, genel olarak, federalizmin savunmasn kesin olarak alamazlar: byle bir ey szkonusu edilemez. zerklie gelince, marksistler, zerklik hakkn deil, trde olmayan ulusal bileimi ve corafi ve dier koullar kesin deiiklikler gsteren bir demokratik devletin genel, evrensel ilkesi olarak zerkliin kendisini savunurlar. Onun iin uluslarn zerklik hakkn tanmak uluslarn federasyon hakkn tanmak kadar sama bir ey olur.
89
Marx ve Engelsin rlanda sorunundaki siyasetleri (bugn de pek byk pratik nemini koruyan) ezen uluslarn proletaryasnn ulusal hareketler karsndaki tutumunun parlak bir rneidir. Bu siyaset, her renkten ve her dilden btn lkelerin burjuva dargrllne kaplm kimselerinin, bir ulusun toprakbeylerinin ve burjuvazisinin zorbal ve ayrcalklaryla izilmi olan devlet snrlarn deitirme fikrini, topyac bir fikir olarak iln etme gayretkeliine kar bir uyar niteliindedir. Eer rlanda ve ngiltere proletaryas, Marxn ileri srd siyaseti kabul etmemi olsalard ve rlandann ayrlmasn bir slogan olarak benimsememi olsalard, en kt oportnizme dm olurlard, demokratlar ve sosyalistler olarak grevlerini unuttuklarn gstermi olurlard, ve ngiliz gericiliine ve ngiliz burjuvazisine dn vermi olurlard. IX. 1903 PROGRAMI VE PROGRAMIN LKDATRLER Rus marksistlerinin programnn kabul edildii 1903 Kongresinin tutanaklarnn suretleri kolay bulunmuyor, yle ki, [sayfa 108] bugn ii hareketindeki etkin militanlarn byk ounluu, programn ayr ayr maddelerinin ardnda yatan gerekeleri bilmemektedirler (bu konuyla ilgili yaznn legalite nimetlerinden yararlanmas, bu bilgisizlii perinlemektedir...). Onun iin 1903, Kongresindeki, zerinde durduumuz sorun ile ilgili tartmalar tahlil etmek gereklidir. lkin unu belirtelim ki, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk konusunda Rus sosyal-demokrat yazn ne kadar yetersiz olursa olsun, bu yazn, gene de szkonusu hakkn, uluslarn ayrlma hakk anlamna geldiini aka ifade eder. Bundan kuku duyan ve 9. maddenin mulak vb. olduunu iddia eden Semkovskiler, Liebmannlar ve Yurkeviler ar bilisizliklerinden ya da dikkatsizliklerinden tr byle davranmaktadrlar. Daha 1902de Plehanov, Zaryada, program tasarsnda uluslarn kendi kaderini tayine etme hakkn savunurken, bu istemin, burjuva demokratlar iin zorunlu olmad halde, sosyal-demokratlar iin zorunlu bir istem olduunu yazyordu. Plehanov yle diyordu: Bugnk Rus kuann milliyeti nyarglarna kar gelmekten korktuumuz iin, eer biz, bu istemi ileri srmeyi unutursak ya da bunda duraksama gsterir-
90
sek... dudaklarmzdaki btn lkelerin iileri birleiniz ars, utanmazca bir yalan haline gelir. ... 59 ncelemekte olduumuz programn bu maddesinin lehindeki temel iddiann, yerinde bir nitelendirilmesidir: o kadar ki, programmzn eletiricilerinin, Plehanovun bu szlerini hi anmamalarna amamak gerekir. Bu maddenin reddi, ileri srlen nedenler ne olursa olsun, gerekte, Byk-Rus milliyetiliine utan verici bir dndr. Ama sorun, btn uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk sorunu olduuna gre niin Byk-Rus milliyetiliine? nk szkonusu olan Byk-Ruslardan ayrlmadr. Proleterlerin birlii iin, onlarn snf dayanmas uruna, uluslarn ayrlma hakkn tanmalyz yukarda aktarlan szlerinde, Plehanovun [sayfa 109] bundan 14 yl nce kabul ettii budur. Eer oportnistlerimiz bunun zerine biraz dnm olsalard, uluslarn kendi kaderlerini serbeste tayin etmeleri konusunda bu kadar sama konumazlard. Plehanovun savunduu program tasarsn kabul eden 1903 Kongresinde balca almalar, Program Komisyonu yapmtr. Ne yazk ki, konumalar tutanaa alnmad; alnsayd, tutanaklar zellikle bu noktada ilgin olurdu, nk Polonya sosyal-demokratlarnn temsilcileri Warszawski ve Hanecki, komisyonda yalnzca grlerini savunmay denediler ve uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmasna kar ktlar. Bu delegelerin ileri srdkleri kantlar (ki bunlar, Warszawskinin konumasnda ve Hanecki ile birlikte sunduklar bildiride aklanmtr: kongre tutanaklar, s. 134.136 ve 388-390), Rosa Luxemburgun yukarda tahlil ettiimiz Polonya dilindeki yazsyla karlatrma zahmetine katlanan okur, iki grn hemen hemen birbirinin ayn olduunu grrd. Plehanovun herkesten ok Polonyal marksistlere, saldrd kinci Kongrenin Program Komisyonu, ileri srlen bu iddialar nasl deerlendirdi? Bunlar amanszca eletirildi ve alay konusu haline getirildi! Uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmasndan vazgemelerini Rusya marksistlerine nermenin samal, o kadar ak ve gl olarak tantland ki, Polanyal marksistler, iddialarn, kongrenin genel toplantsnda yinelemeye bile kalkmadlar! Rus, Yahudi, Grc ve Ermeni marksistlerin yksek meclisinde davalarnn yenilgiye uramasnn kanlmazl karsnda, kongreyi terkettiler. Bu tarihsel olay, elbette ki, kendi programna ciddi olarak ilgi
91
duyan herkes iin pek byk nem tar. Polonyal marksistlerin iddialarnn, kongrenin Program Komisyonunda tam yenilgiye uramas, ve bunlarn kongrenin genel toplantsnda grlerini savunmaktan vazgemeleri pek anlamldr. [sayfa 110] Rosa Luxemburgun 1908deki yazsnda bu konuda alak-gnlllkle susmas nedensiz deildir; yle grnyor ki, kongreyi anmsamak onun iin pek tatsz bir ey! O, Warszawski ve Hanecki tarafndan 1903te yaplan programn 9. maddesini deitirme yolundaki, gln lde gereksiz neri konusunda da (ki bu neriyi, ne Rosa Luxemburg, ne de teki Polonyal sosyal-demokratlar yinelemeye yanamadlar ve yanamayacaklardr da) susmaktadr. Ama 1903teki yenilgisini gizleyen Rosa Luxemburg, bu gerekleri sessizlikle geitirme yolunu tuttuysa da, partilerinin tarihine ilgi duyanlar, gerekleri saptamak zahmetine katlanacaklar ve bunlarn tad anlam zerinde dneceklerdir. 1903 Kongresini terkederken, Rosa Luxemburgun dostlar yle bir neriyi kongreye sundular: ... Biz program tasarsnn 7. .maddesinin (imdi 9. maddedir) yle olmasn neriyoruz: 7. Devletin paralarn. oluturan btn uluslarn tam kltrel gelime zgrln gvence altna alan kurumlar (tutanaklarn 390. sayfas). Bylece Polanyal marksistler, o sra, ulusal sorun zerine yle mulak grler ileri srdler ki, uluslarn kendi kaderini tayin etmesi yerine, gerekte, onlar baka bir ad altnda nl ulusal kltr zerkliini nerdiler. Bu inanlmaz bir ey gibi geliyor insana, ama ne yazk ki, bir gerektir. Bizzat kongrede de, 5 oyla be bundu ve 6 oyla Kafkasyal katld halde (Kostrovun danman olarak oyunu saymyoruz) uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkyla ilgili maddenin silinmesi lehinde tek bir oy kullanlmad. Bu maddeye ulusal kltr zerkliinin eklenmesi iin oy kullanld (bunlar, Goldblattn u forml lehinde oylard: uluslara tam bir kltrel gelime zgrl salayan kurumlarn kurulmas) ve drt oy da Lieberin (uluslarn kltrel gelimelerinde zgrlk hakk) forml lehinde kullanld. [sayfa 111] Rus liberal partisinin, Anayasac-Demokrat Partinin sahneye kt u anda, bu partinin programnda, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn yerini, kendi kltrel kaderini tayin etmenin
92
aldn grmekteyiz. Bylece Rosa Luxemburgun Polonyal dostlar, PSPnin milliyetiliine kar savamda o kadar ileri gitmilerdir ki, marksist program yerine liberal bir program kabul edilmesini nermeye kadar ii vardrmlardr! Ve bunu yaparken bir solukta bizim programmz oportnist olmakla sulamlardr; bu sulamann, kinci Kongrenin Program Komisyonunda kahkahalarla karlanmasna amamak gerekir! Grdmz gibi bir tanesi bile uluslarn kendi kaderini tayin etmesi ilkesine kar kmayan kinci Kongre delegeleri, uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakkndan neyi anlamlardr? Tutanaklardan aktardmz u pasaj, bu soruyu yantlamaktadr : Martinov uluslarn kendi kaderlerini tayin etmeleri teriminin geni olarak yorumlanmas gerektii grndedir : bu terim, ancak uluslarn kendilerini ayr siyasal btnler olarak kurmak hakk anlamna gelir ve blgesel kendi kendini ynetme szkonusu deildir. (s. 171.) Martinov, Rosa Luxemburgun dostlarnn iddialarnn rtld ve gln hale getirildii Program Komisyonunun bir yesiydi. Martinov, o sralarda, bir ekonomist, Iskrann en amansz dmanlarndand; ve eer Program Komisyonunun ounluunun paylamad bir gr ileri srseydi, kukusuz, szleri reddedilirdi. Bir bundu olan Goldblatt, komisyon almalarn bitirdikten sonra, kongre, programn 8. maddesini (imdiki 9. madde) tartt zaman ilk sz ald. Goldblatt yle dedi: Uluslarn kendi kaderini tayin etme hakkna kar klamaz. Bir ulus bamszlk uruna savat zaman, ona [sayfa 112] kar klmamaldr. Plehanovun dedii gibi, Polonya, Rusya ile yasal evlenmeye girmeyi reddederse, o, buna zorlanmamaldr. Ben bu snrlamalar iinde bu gre katlyorum. (s. 175-176.) Plehanov, kongrenin genel toplantsnda bu konu zerinde konumad. Goldblatt, uluslarn kendi kaderini tayin etme hakknn ayrlma hakk anlamna geldii basit ve ayrntl biimde aklanan Program Komisyonunda Plehanovun sylediklerini yineledi. Goldblatttan sonra konuan Lieber, unu belirtti: Eer herhangi bir ulus, Rusyann snrlar iinde yaamak istemiyorsa, elbette ki parti, bu ulusun nne engeller koymayacaktr. (s. 176.)
93
Okur, partinin, program kabul eden kinci Kongresinde, uluslarn kendi kaderini tayin etme hakknn ancak ayrlma hakk anlamna geldii konusunda iki ayr gr bulunmadn grecektir. Bundular bile o zaman bu gerei benimsemilerdi, ve ancak iinde yaadmz bu srekli kar-devrim ve her trl fikre ihanet dnemindedir ki, programn mulak olduunu syleyebilen, bilisiz olduklar kadar cretli kimselere rastlamaktayz. Ama bu zavall szde sosyal-demokratlara zaman ayrmadan nce, Polonyallarn program karsndaki tutumlar hakknda szmz sona erdirelim. Bunlar, kinci Kongreye (1903), birliin gerekli ve ivedi olduunu iddia ederek geldiler. Ama Program Komisyonunda yenilgilerinden sonra kongreyi terkettiler, ve son szleri kongrenin tutanaklarnda yazl bulunan, uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk yerine ulusal kltr zerkliinin konmas yolunda, yukarda sz edilen neriyi ieren yazl aklamalar oldu. 1906da, Polonyal marksistler partiye girdiler, ve ne girerken, ne de sonra (ne 1907 Kongresinde, ne 1907 ve .1908 Konferanslarnda, ne de 1910 Plenum toplantsnda) Rus Programnn 9. maddesinin deitirilmesi yolunda bir kez olsun [sayfa 113] tek bir neri bile ileri srmediler! Bu bir gerektir. Ve ne sylenirse sylensin, bu gerek, Rosa Luxemburgun dostlarnn, bu soruna, kinci Kongrenin Program Komisyonundaki tartmalarla ve ayn kongrenin kararyla zme balanm bir sorun olarak baktklarn; 1903te kongreyi terkettikten sonra, tek bir kez bile parti kanallarndan programn 9. maddesinin deitirilmesi sorununu ortaya atmadan, 1906da partiye yeniden katlmalaryla yanlglarn st rtl olarak kabul ettiklerini ve dzelttiklerini kesin olarak tantlar. Rosa Luxemburgun imzal yazs 1908de yaynland elbette ki, parti yazarlarna, program eletirme hakkn tanmamak kimsenin aklndan gememiti ve bu yaz yazlal beri, Polonyal marksistlerin bir tek resmi organ bile, 9. maddenin deitirilmesi sorununu ileri srmemitir. Bu nedenle, Borbann60 yaz kurulu adna, bu gazetenin ikinci saysnda (Mart 1914) aadaki aklamada bulunurken Trotski, Rosa Luxemburgun baz hayranlarna pek beceriksizce yardmda bulunmaktadr.
94
... Polonyal marksistler uluslarn kendi kaderlerini tayn etme hakknn siyasal ierikten tamamen yoksun bulunduu ve programdan karlmas gerektii grndedirler. (s. 25.) Dost grnl Trotski, dmandan daha tehlikelidir! Polonyal marksistleri genel olarak Rosa Luxemburgun yazd her yaznn destekleyicileri olarak snflandrabilmek iin Trotski, kant olarak, zel konumalardan baka bir ey gsteremez (yani Trotskinin, varln srdrmek iin her zaman gdasn salad basit dedikodudan baka bir ey gsteremez). Trotski, Polonyal marksistleri onursuz ve vicdansz kimseler olarak, kendi inanlarna ve partilerinin programna sayg gstermekten bile aciz kimseler olarak bize sunmaktadr. Dost grnl Trotski! [sayfa 114] 1903te Polonyal marksistlerin temsilcileri, kinci Kongreyi uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk yznden terkettikleri zaman, Trotski, bu hakkn ierikten yoksun bulunduunu ve programdan karlmas gerektiini syleyebilirdi. Ama bundan sonra Polonyal marksistler, byle bir programa sahip bulunan partiye girdiler, ve bir kez bile olsun bir deiiklik nerisi ileri srmediler.* Trotski, bu gerekleri, gazetesinin okurlarndan niin gizlemitir? Yalnzca tasfiyecilie kar olan Polonyal ve Ruslar arasnda anlamazl kkrtmak konusunda ve Rus iilerini program sorununda yanltma konusunda speklasyanda bulunmada kar olduundan. Trotskinin bugne kadar marksizmle ilgili herhangi bir sorunda kesin ve salam bir gr olmamtr. O, her zaman, u ya da bu gr ayrlnn yaratt yarklara szma yolunu bulur, ve ikide-bir taraf deitirir. u anda bundcularn ve likidatrlerin dostudur. Ve bu baylarn partiye kar tutumlar hi de olumlu bir tutum deildir. Bundu Liebmannn u sylediklerini dinleyiniz: Bundan 15 yl nce, diye yazyor bu bay, Rus sosyal demokratlar, prog* 1913 yaznda toplanan Rus marksistleri kongresinde, Polonyal marksistlerin yalnzca istiari oya sahip bulunduklar, ve uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk (ayrlma hakk) zerinde, genel olarak, bu hakka kar olduklar iin hi oy vermedikleri bize bildirilmektedir. Kukusuz, Polonyallarn byle davranmaya ve Polonya iinde ayrlmaya kar bir ajitasyon yrtmeye haklar vard. Ama Trotskinin szn ettii ey, bu deildir, nk Polanyal marksistler, 9. maddenin programdan karlmasn istemediler.
95
ramlarna, her ulusal-topluluun kendi kaderini tayin etme hakkn aldklar zaman, herkes [!!] kendi kendisine sordu: bu modaya uygun [!!] terim ne demektir? Bu sorunun yant verilmedi [!!]. Bu szck bir sis perdesi iinde brakld [!!]. Gerekten o sralarda bu sisi datmak zor bir iti. Bu maddenin somut bir duruma getirilecei zaman henz gelmemitir o gnlerde yle deniyorduimdilik brakalm sis iinde rtl kalsn [!!]. Bu maddeye [sayfa 115] nasl bir ierik konacan bizzat yaam gsterecektir. Parti programyla alay eden bu bezleri iinde bebeciin61 durumu pek ho deil mi? Peki niin alay ediyor? Yalnzca, parti tarihi hakknda hi bir ey renmemi olan, hatta hi bir ey okumam olan, ama parti sorununa ve onun temsil ettii her eye kar kmsemeyle bakmann moda olduu bir likidatrler ortamna dm bulunan bir karacahil olduu iin. Pomyalovskinin romannda, bir vezneci, lahana turusu-fsna tkrd iin62 vnr. Bundu baylar daha da ileri gidiyorlar. Liebmannlar ileri sryorlar ki, bu baylar, kendi flarnn iine herkesin nnde tkrebilsinler. Uluslararas bir kongrenin bir karara varm olmas, ve kendi partilerinin bu kongresinde kendi rgtleri olan Bundun iki temsilcisinin (ve bunlar skrann ne amansz ve ne kararl dmanlarydlar!), uluslarn kendi kaderini tayin etmenin ne anlama geldiini pekala anlayabildiklerini gstermeleri ve bunun programa alnmas grne katlm olmalar Liebmannlarn umurunda m? Ve parti yazarlar (glmeyiniz) parti tarihine ve programna kar Pomyalovskinin veznecisi gibi bir tutum takndlar diye partiyi datmak en kolay deil mi? Ve ite bezleri iinde bir bebecik daha: Dzvinin yazar Bay Yurkevi, Goldblatt tarafndan yinelenen Plehanovun szlerini aktardna gre, ve uluslarn kendi kaderini tayin etmesi hakknn ancak ayrlma hakk anlamna gelebileceinin farknda olduunu belli ettiine gre, Bay Yurkeviin, kinci Kongre tutanaklarn okuduu anlalmaktadr. Ama bu, Rus marksistlerinin Rusyann devlet btnlnden yana olduklar iddiasyla, onlar hakknda Ukrayna kk-burjuvazisi arasnda iftiralar yaymasna engel olmamaktadr (n 7-8, 1913, s. 83, vb.). Doal ki, Yurkeviler, Ukraynal demokratlar Byk-Rus demokratlarndan soutmak [sayfa 116] iin bundan daha iyi bir yntem icat edemezlerdi. Byk-Rus demokratlarna
96
kar dmanca tutum, Ukraynal iilerin ayr bir ulusal rgtten tecrit edilmelerini savunan Dzvinin yazarlar grubunun siyasetine pek uygun dmektedir!* Proletaryann saflarn blen ve Dzvinin oynad nesnel rol bundan baka bir ey deildir bir kk-burjuva milliyeti grubun, ulusal sorunu, bylesine iinden klmaz duruma getirmek iin aba gstermesi anlalr bir eydir. Sylemenin gerei yok ki, partiye yakn kimseler dendii zaman kendilerini fena halde hakarete uram sayan Yurkevilerle Liebmannlar, uluslarn ayrlma hakk sorununun programda nasl zme balanaca konusunda tek bir szck bile sylememektedirler. nc ve balca bezleri iinde bebecik, Bay Semkovski. Bu kii, likidatrlerin bir gazetesinin stunlarnda, nnde Rus dinleyicileri olmak zere, programn 9. maddesine saldryor ve ayn zamanda, bu maddenin programdan karlmasn baz nedenlerden tr doru bulmadn sylyor!! Bu, inanlr bir ey deil, ama doru. 1912 Austosunda likidatrler kongresi, ulusal sorunu resmen ele ald. Bir-buuk yl boyunca 9. madde konusunda, Bay Semkovskinin yazd yaz dnda tek bir yaz bile kmad. Ve Semkovski, bu yazsnda baz nedenlerden tr (bu bir gizli hastalk m yoksa?) program deitirme nerisine katlmad iin onu tm olarak reddetmektedir!! Biz bahse gireriz ki, dnyann herhangi bir yerinde buna benzer oportnizm rnekleri, ve ondan da kts partinin yadsnmas ve tasfiyesi yolunda aba harcandna ilikin rnekler bulmak olduka gtr. Semkovskilerin iddialarnn nasl eyler olduunu anlamak iin aadaki u satrlar okumak yeter: [sayfa 117] Eer Polonya proletaryas, tek bir devlet snrlar iinde, btn Rus proletaryasyla omuz omuza savamak istedii halde, Polonya toplumunun gerici snflar, Polonyay Rusyadan ayrmak isterlerse ve bir referandumla ayrlmadan yana olan oylarn ounluunu salarlarsa, biz ne yapacaz? Biz, Rus sosyal-demokratlar, merkezi parlamentoda, Polonyal yoldalarmzla birlikte oyumuzu ayrlmaya kar m kullanacaz, yoksa uluslarn kendi kaderini tayin etme
* Bkz: zellikle Bay Levinskinin Galiya da Ukraynal i Hareketinin Gelimesi zerine Ksa nceleme adl kitabna Bay Yurkeviin nsz, Kiev 1914.
97
hakkn ihlal etmemek iin ayrlmadan yana m oy kullanacaz? (Novaya Raboaya Gazeta, n 71.) Bundan aka anlalyor ki, Bay Semkovski neyin tartldn bile anlamamaktadr! Uluslarn kendi kaderini tayin etme hakk, sorunun merkezi parlamentoda deil, ayrlan blgenin parlamentosunda (diyetinde, referandumla vb.) zme balanmasn gerektirir. Eer demokraside ounluk gericilerden yanaysa ne yapacaz? sorusu karsnda ocuka kararszlk, hem Purikevilerin, hem Kokokinlerin uluslarn ayrlma hakk fikrini bile su saydklar bir srada, gerek, gncel, canl siyasal sorunu maskelemeye yarar. Belki de, btn Rusyann proleterleri, bugn Purikevilere ve Kokokinlere kar savam vermemelidirler, onlar rahat brakp Polonyann gerici snflaryla savamaldrlar! Bay L. Martovun program tasarsn hazrlayan ve onun 1903te kabul edilmesini salayan ve hatta sonralar uluslarn ayrlma hakk lehinde yaz yazan ayn L. Martovun ideolojik liderleri arasnda bulunduu likidatrlerin gazetesinde yazlanlar, ite bu inanlmaz samalklardr. Grne gre, L. Martov, imdi artk u kural gereince fikir yrtmektedir: Zekann gerei yok orada; Siz Readi gnderin,. Ve ben, hele bir dneyim.63 Ve o Read-Semkovskiyi gnderiyor, ve programmz bilmeyen yeni okurlar nnde, gnlk bir gazetede, programmzn [sayfa 118] tahrif edilmesine ve karmakark hale getirilmesine izin veriyor. Evet, likidatr akm gerekten epey yol ald; en ileri gelen eski sosyal-demokratlarda bile parti zihniyetinin izi kalmad. Elbette ki, Rosa Luxemburg, Liebmannlarla, Yurkeviler ve Semkovskilerle bir tutulamaz, ama onun yanlglarndan bu tr adamlarn yararlanmalar olgusu, kendisinin nasl bir oportnizmin iine dm bulunduunu aka gsterir. X. SONU zetleyelim: Genel olarak marksizmin teorisi bakmndan uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk sorunu, hi bir zorluk iermez. 1896
98
Londra kararlarna, ya da uluslarn kendi kaderini tayin etme hakknn yalnzca ayrlma hakk anlamna geldii gereine, ya da bamsz ulusal devletlerin kuruluunun btn burjuva demokratik devrimlerin eilimi olduu gereine. ciddi olarak kimse kar gelemez. Zorluk, bir lde, Rusyada hem ezilen, hem de ezen uluslarn proletaryasnn omuz omuza savam vermekte olmalarndan ileri gelmektedir. Proletaryann sosyalizm uruna snf savam birliini korumak ve her trl burjuva ve kara-yzler milliyetiliinin etkilerine kar direnmek grevdir. Ezilen uluslar arasnda, proletaryann bamsz bir parti biiminde ayr olarak rgtlenmesi, bazen o ulusun milliyetiliine kar yle sert bir savama neden olmaktadr ki, perspektifler bozulmakta ve ezen ulusun milliyetilii unutulmaktadr. Ama bu perspektif bozulmas uzun sremez. Ayr ayr uluslarn proleterlerinin ortak savamnn deneyimi, siyasal sorunlar, Krakov asndan deil, btn Rusya asndan formle etmemiz gerektiini gstermitir. Ve btn Rusyann [sayfa 119] siyasal alannda hkm srenler, Purikeviler ve Kokokinlerdir. Onlarn fikirleri egemen durumdadr, ayrlktan yana olduklar iin, ayrlmay dndkleri iin, yabanc rklara zulmedilmesinin gerei, Dumada, okullarda, kiliselerde, klalarda ve yzlerce ve binlerce gazetede savunulmakta ve uygulanmaktadr. Btn Rusyann siyasal ortamn batanaa zehirleyen, ite bu Byk-Rus milliyetilii zehiridir. Bu, baka uluslar boyunduruk altnda tutarak, Rusya iinde gericilii glendiren bir ulusun bahtszldr. 1849 ve 1863'n anlar yle bir siyasal gelenei temsil ederler ki, lkeyi bir batan bir baa byk frtnalar sprmedike, bu, daha uzun yllar Rusyadaki her demokratik ve zellikle her sosyal-demokratik hareketi engelleyebilir. Kukusuz, ezilen uluslarn baz marksistlerinin grleri baz durumlarda, ne kadar doal saylabilirse saylsn, gerekte Rusyada snf glerinin nesnel mevzilenmesi, uluslarn kendi kaderini tayin etme hakkn savunmakta kusur etmeyi, en kt oportnizme, Kokokinlerin fikirlerinin proletaryaya alanmasna eit bir davran haline getirmektedir. Ve znde, bu fikirler, Purikevilerin fikirleri ve onlarn siyasetidir. Bu nedenle Rosa Luxemburgun gr, ilkten Polonyaya
99
zg, Krakov dargrll* olarak hogrlebildii halde, imdi artk, milliyetiliin ve hepsinin stnde Byk-Rus hkmetinin milliyetiliinin her yerde glendii, Byk-Rus milliyetiliinin siyaseti saptad bir anda, byle bir dargrll hogrmeye olanak yoktur. Nitekim frtnalar ve sraylar fikrinden rken, burjuva demokratik devrimin sona erdiini sanan ve Kokokinlerin [sayfa 120] liberalizminin zlemini duyan btn uluslarn oportnistleri, bu dargrlle sahip kmlardr. Byk-Rus milliyetilii, teki milliyetilikler gibi, burjuva lkede, o anda stn durumda olan snflara gre deiik aamalardan geer, 1905ten nce, hemen hemen yalnzca milliyeti-gericileri tandk. Devrimden sonra, lkemizde ulusal-liberaller ortaya ktlar. lkemizde, hem oktobristlerin, hem de kadetlerin (Kokokin) , yani bugnn btn burjuvazisinin benimsedii tutum budur. Ve daha sonralar, Byk-Rus ulusal-demokratlar da kanlmaz olarak ortaya kacaklardr, Halk Sosyalist64 Partinin kurucularndan Bay Peehanov (Ruskoye Bogatstvonun65 Austos 1906 saysnda), kylnn milliyeti nyarglarna kar ihtiyatl davranmay tledii zaman, bu gr ifade etmitir, Her ne kadar bakalar, biz bolevikleri, kyly lkletirmekle suluyorlarsa da, biz, kylnn zekasyla kylnn boinanlar arasnda, kylnn demokrasi zlemleri ve Purikevilere muhalefetiyle, kylnn papazla ve byk toprak sahibiyle bar kurma yolundaki abalar arasnda her zaman ak bir ayrm yaptk ve yapacaz. imdi bile, ve herhalde daha uzun bir zaman iin, proleter demokrasisi, (ona dnde bulunmak anlamnda deil, ona kar savam verme anlamnda) Byk-Rus kylsnn milliyetiliini hesaba katmak zorundadr.** 1905ten sonra [sayfa 121] bsbtn be* Btn-Rusya marksistlerinin ve ncelikle Rus marksistlerinin, uluslarn ayrlma hakkn tanmalarnn, u ya da bu ezilen ulusun marksistlerinin ayrlmaya kar propaganda yapmalarna engel oluturmad kolayca anlalr; nasl ki, boanma hakknn tannmas, u ya da bu durumda, boanma aleyhine propagandadan bamsz bir ey deilse. Onun iin biz, bugn, Semkovski ile Trotski tarafndan kztrlan muhayyel atmay alaya alacak olan Polonyal marksistlerin saysnn durmadan artacana inanyoruz. ** rnein eskiden soylulara zg olan, sonra burjuva nitelik alan ve daha sonra da kyl olan Polonya milliyetiliindeki deiimleri izlemek pek ilgin olurdu. Das polnische Gemeinwesen in preussischen Staat (Prusya,da Polonyallar -Rusa evirisi vardr) adl kitabnda, bir Alman Kokokininin gr asn benimseyen Ludwig Bernhard, ok
100
lirli bir hal alan ezilen uluslar arasndaki milliyetiliin uyan (rnein Birinci Dumada otonomist-federalistler grubunu, Ukrayna hareketinin, mslman uluslarn hareketinin vb. bymesini anmsayalm), kanlmaz olarak, Byk-Ruslarn kent ve ky kkburjuvazisi saflarnda milliyetiliin younlamasna neden olacaktr. Rusyann demokratlamas ne kadar yava giderse, ulusal bask ve ayr ayr uluslarn burjuvazileri arasndaki kavga, o lde gaddarca ve sert olacaktr. Rus Purikevilerinin zellikle gerici zihniyeti, ayn zamanda, bazen komu devletler iinde daha byk zgrlkten yararlanan, ayr ayr ezilen milliyetler arasnda ayrlk eilimlere neden olacak (ve bu eilimleri glendirecektir). Byle bir durum Rusya proletaryasnn karsna iki ynl, ya da daha dorusu, iki yanl bir grev koymaktadr: birincisi, her trl milliyetilie kar ve zellikle Byk-Rus milliyetiliine kar savam vermek, yalnzca genel olarak btn uluslarn tam hak eitliini tanmakla yetinmemek, ama ayn zamanda bamsz devlet kurmada da, hak eitliini, yani uluslarn kendi kaderlerini tayin etmede, ayrlmada hak eitliini tanmak. Ve ikincisi, zellikle btn uluslarn herhangi bir biimdeki milliyetiliine kar baaryla savam verebilmek iin, bugnk durum, karmza, proleter savamnn ve proleter rgtlerinin birliini koruma grevini, ulusal tecrit dorultusunda burjuva abalarna karn, bu rgtleri uluslararas bir birlik iinde toplama grevini koymaktadr. Btn uluslar iin tam hak eitlii; uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk; btn lkelerin iilerinin birlemesi marksizmin ulusal programnn, btn dnyann deneyiminin ve Rusyann deneyiminin iilere rettii ite budur. Bu yaz tamamlanmt ki, Naa Raboaya Gazetann nc says elime geti. Burada Bay VI. Kossovski, btn [sayfa 122] uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakknn tannmas konusunda yle yazyor:
karakteristik olan bir olay anlatyor: milliyetleri, dinleri, Polonya topra uruna savam veren Polonyal kyllerin kooperatiflerinin ve teki derneklerinin sk bir birlemesi biiminde Almanyadaki Polonyallarn bir eit kyl cumhuriyeti kurmalar. Alman boyunduruu, Polonyallar birletirdi. lkin soylular arasnda, sonra burjuvazide ve ensonu, (zellikle 1873te Almanlarn okullarda Polonya diliyle eitime kar kmalarndan sonra) kyl ynlarnda milliyetilii krkleyerek, onlar kendi ulusal benliklerine evirdi. Rusyada da tutulan yol ayn yoldu. Ve szkonusu olan, yalnzca Polonya deildir.
101
Partinin Birinci Kongresinin (1898) kararlarndan mekanik olarak devralnan ki bu kongrede, bunu, Uluslararas Sosyalist Kongresinin kararlarndan dn olarak almt bu karar, tartmalardan da anlald gibi, 1903 Kongresinde, tpk Sosyalist Enternasyonalin anlad biimde yorumlanmtr, yani uluslarn kendi siyasal kaderlerini tayin etme hakknn, uluslarn siyasal bamszlk dorultusunda kendi kaderlerini tayin etme hakk olarak. Bylece topran ayrma hakk anlamn tayan, uluslarn kendi kaderlerini tayin etmeleri forml, belirli bir devlet organizmas iinde bu devletten ayrlamayan ya da ayrlma isteinde olmayan ulusal-topluluklarla ulusal ilikilerin dzenlenmesi sorununu kapsamaz. Besbelli ki, Bay VI. Kossovski, 1903 kinci Kongresinin tutanaklarn elinin altnda bulundurmaktadr ve uluslarn kendi kaderini tayin etme teriminin gerek (ve biricik) anlamn pek iyi bilmektedir. Bunu, Bundun gazetesi Zeitn yazkurulunun, Bay Liebmann, mulak olduu iddiasyla, program yuhalamaya kkrtmasyla kyaslayn!! Bundular arasnda hkm sren parti ahlak, tuhaf bir ahlak... Kongrenin uluslarn kendi kaderini tayin etme ilkesini mekanik olarak benimsediini niin iddia etmektedir Kossovski, bunu, yalnz Allah bilir. Baz kimseler illa ki itiraz etmek isterler, ama nasl, niin ve neden, ite bunu bilmezler. [sayfa 123]
ubat-Mays 1914te yazld Prosveenye, n 4, 5 ve 6; Nisan-Haziran 1914 mza: V. lyin
102
BYK-RUS ULUSAL GURURU ZERNE

12 ARALIK 1914
ULUSALLIK ve yurt zerine, bugnlerde, ne kadar da ok sz ediliyor, ne iddialar ileri srlyor, barp arlyor! ngilterede liberal ve radikal bakanlar, .ransada (gerici meslektalaryla tam gr birliine varm bulunan lerigrl gazeteci srs) ve Rusyada (nice narodnikler ve marksistler dahil) resmi kadet ve ilerici kalem gruhu, hepsi, kendi lkelerinin zgrlk ve bamszln, ulusal bamszlk ilkesinin yceliini ve ve bitiremiyorlar. Burada, Nikola Romanov kasabnn ya da zencileri ve Hintlileri gaddarca ezenlerin vgsn yapan satlk dalkavuun nerede bittiini, ve basbaya ahmaklktan ya da yreksizlikten tr akntya uyan darkafal kk-burjuvann [sayfa 124] nerede baladn, insan kolay kolay kestiremiyor. Kkleri, egemen uluslarn byk toprak sahipleri ve kapitalistlerin karyla i ie olan yaygn ve pek
103
derin bir ideolojik akm ile kar karyayz. Bu snflarn karna olan grlerin propagandas iin her yl yz milyonlar harcanyor: bu deirmeni bycek bin aknt dndryor ve bunun suyu (inan bakmndan bir oven olan Menikovdan, Plehanov ve Maslov gibi, Rubanovi ve Smirnov gibi, Kropotkin ye Burtsev gibi oportnistliklerinden ya da yreksizliklerinden tr oven kesilmi olanlara kadar) birok kaynaklardan gelmektedir. Bu ideolojik akm karsnda, biz Byk-Rus sosyal-demokratlar da, tutumumuzu belirlemeye alalm. Avrupann uzakdousunda bulunan ve Asyann nemli bir blmn kaplayan bir egemen ulusun temsilcileri olarak bizim, (hele hakl olarak halklarn hapisanesi diye adlandrlm bir lkede zellikle kapitalizmin Avrupann uzak-dousunda ve Asyada birok byk ve kk yeni uluslar canlandrd ve ulusal bilince ulatrd bir zamanda; arlk ynetiminin baz ulusal sorunlarn; Birleik Soylular urasnn66 ve Gukovlarn, Krestovnikov ve Dolgorukovlarn, Kutler ve Rodievlerin karlarna uygun bir biimde zmlemek zere, Ruslar da, Rus olmayanlar da silah altna ard bir anda) ulusal sorunun byk nemini unutmamz ok yanl olur. Ulusal gurur duygusu, bize, biz bilinli Byk-Rus proleterlerine yabanc bir duygu mudur? Elbette ki deildir! Biz, dilimizi ve yurdumuzu severiz; biz, yurdumuzun emeki ynlarn (yani yurdumuz nfusunun onda-dokuzunu) demokratik ve sosyalist bilin dzeyine ykseltmek iin elimizden geleni yapyoruz. arn kasaplar, soylular ve kapitalistler elinde, gzel yurdumuzun urad hakaretleri, zulm ve aalamalar grmek ve duymak bizim iin ok acdr. Rodievi, dekabristleri ve 1870lerin devrimcilerini kendi iinden yaratm olan biz Byk-Ruslarn, bu zulm ve aalamalara [sayfa 125] kar gstermi olduumuz direniten tr gurur duyuyoruz. Byk-Rus ii snfnn, 1905te ynlarn gl devrimci partisini yaratm olmasndan tr; Byk-Rus kyllnn demokrasiyi benimsemeye balamasndan, papazlarn ve byk toprak sahiplerinin boyunduruunu krma iine girimesinden tr, gurur duyuyoruz. Yaamn devrim davasna adam olan byk Rus demokrat ernievskinin bundan yarm yzyl nce: Zavall bir ulus; tepeden trnaa kleler ulusu; hepsi kle67 dediini anmsyoruz. Ak ve gizli Byk-Rus kleleri (arlk boyunduruunu tamalarn-
104
dan tr Byk-Rus kleleri) bu sz anmsamaktan holanmazlar. Oysa bu sz, bizce gerek yurt sevgisini, Byk-Rus halk ynlarnda bir devrimci ruhun olmayndan tr duyulan acy ieren bir sevgiyi ifade eder. ernievskinin zamannda o ruh henz yoktu. imdi de az var. Ama imdiden o ruh mevcuttur. Byk-Rus ulusu da, bir devrimci snf yaratt iin, bu ulus da insanla, yalnzca katliamlar, sra sra idam sehpalar, zindanlar, byk .alk ve papazlara, arlara, byk toprak sahiplerine ve kapitalistlere klece ballk rnekleri deil, zgrlk ve sosyalizm uruna savamdan da rnekler verebildii iin, yreklerimiz ulusal gururla doludur. Yreklerimiz ulusal gurur duygusuyla doludur; ite bundan trdr ki, (toprak sahibi soylularn, Macaristann, Polonyann, ran ve inin zgrln bomak iin kylleri savaa srdkleri) klece gemiimizden zellikle nefret ederiz: ayn toprak sahiplerinin, kapitalistlerin de desteiyle, Polonya ve Ukraynay boazlamak iin, randa ve inde demokratik hareketi ezmek iin ve Byk-Rus ulusal gururumuzun yzkaras Romanovlar, Bobrinski ve Purikeviler etesini glendirmek iin, bizi savaa srdkleri zaman, bugnmzden de nefret ederiz. Bir kimse kle dodu diye sulanamaz; ama zgrlk uruna savamdan kamakla kalmayp kleliini hakl bulan ve onu ven bir kle (rnein [sayfa 126] Polonyann ve Ukraynann vb. grtlaklanmasna Byk-Ruslarn yurt savunmas diyen bir kimse), hakl olarak, fke, tiksinti ve nefret duygular uyandran bir aalk parazit, bayann bayas bir kledir. Devrimci proletaryann retmenleri, 19. yzyl demokrasisinin tutarl en byk temsilcileri Marx ve Engels, baka uluslar ezen bir ulus, zgr olamaz68 dediler. Ve biz Byk-Rus iileri, yreklerimiz ulusal gururla dolu olarak, ne pahasna olursa olsun, bamsz, demokratik, cumhuriyeti ve gururlu bir Byk-Rusya istiyoruz; komular ile ilikilerini, bir byk ulus iin o kadar alaltc olan feodal ayrcalk ilkesine deil, insani eitlik ilkesine dayandran bir Rusya istiyoruz. Ve ite bunu istediimiz iindir ki, biz, 20. yzylda, Avrupada (hatta Avrupann uzak-dousunda bile), monariye kar, yani kendi yurdundaki toprakbeylerine ve kapitalistlere kar, yani yurdumuzun en kt dmanlarna kar savamak iin btn devrimci olanaklar kullanmadan yurtsavunmasnn olanaksz olduunu sylyoruz. Hangi savata olursa olsun, arln yenilgisini
105
istemeden, Byk-Ruslarn yurtlarn savunamayacaklarn ve bunun, Byk-Rusyada yaayanlarn onda-dokuzu iin ehvenier olduunu sylyoruz. nk arlk, bu onda-dokuzu, iktisadi ve siyasal bakmdan ezmekle kalmyor, baka uluslar ezmeyi ve bu utan verici durumu, ikiyzl ve szde yurtseverce szlerle maskelemeyi reterek, bu onda -dokuzu soysuzlatryor, manen dryor, onursuzlua, ahlakszla srklyor. Bize kar, arlktan baka, ve onun koltuu altnda bir yeni tarihsel gcn, Byk-Rus kapitalizminin ortaya kt ve glendii ve bu gcn, geni blgeleri, iktisadi bakmdan bir merkeze balayarak ve birbiriyle kaynatrarak, ilerici nitelikte bir i baard gr ileri srlebilir. Ama bu itiraz, (Marxn, lasalclar, Prusya kraliyet sosyalistleri diye adlandrd gibi) arc Purikevi sosyalistleri diye nitelendirmemiz gereken sosyalist-ovenistleri hakl klmaz, tersine [sayfa 127] onlar daha da sulu duruma drr. Tarihin, yargsn, Byk-Rus ulusu kapitalizmi lehine ve kk uluslarn aleyhine vereceini varsaysak bile, bu, olanaksz deildir; nk sermayenin btn tarihi iddet ve talap, kan ve ahlkszlk tarihidir. Biz, her ne pahasna olursa olsun, kk uluslarn muhafaza edilmesini savunuyoruz; teki koullar eit olduu takdirde, kesinlikle merkezilerneden yanayz ve federal ilikileri ycelten, kkburjuva lksne karyz. Varsaymmz doru olsayd bile, ilkin, Romanov-Bobrinski-Purikevie, Ukraynann vb. boazlanmasnda yardm etmek, bize, ya da (sosyalistlerden vazgetik) demokratlara dmez. Bismarck kendine zg junker tarzyla, ilerici ve tarihsel grevi yerine getirdi, ama bundan tr, Bismarck sosyalistlerin desteklemesini hakl gstermeye kalkacak olan bir kimse, gerekten pek tuhaf bir marksist olurdu! stelik Bismarck, baka uluslar tarafndan ezilmekte olan paralanm Almanlar birletirerek iktisadi gelimeyi salamtr. Byk-Rusyann iktisadi gnenci ve hzl gelimesi ise, bu lkede, Byk-Ruslarn teki uluslar ezmesine son vermesini gerektirir. te, gelecein Rus Bismarklarnn bizdeki hayranlarnn gzden kardklar fark burada. kincisi, eer tarih, yargsn, Byk-Rusya egemen-ulus kapitalizmi* lehine verecekse bundan kal sonu, kapitalizmin
.ranszca evirisinde; capitalisme imprialiste grand-russe; ngilizce evirisinde: Great-Russian dominant-nation capitalism -Ed.
106
dourduu komnist devrimin balca itici gc olarak Byk-Rus proletaryasnn sosyalist rolnn daha byk olacadr. Proleter devrim, iilerin tam bir ulusal eitlik ve kardelik iinde uzun sre etilmelerini gerektirir. Onun iin Byk-Rus proletaryasnn karlar, Byk-Ruslarn ezdikleri btn uluslarn tam eitlii ve kendi kaderlerini tayin hakk uruna (en kararl, tutarl, yrekli bir biimde ve devrimci biimde) savam vermek zere ynlarn sistemli olarak eitilmesini gerekli klar. (Klece bir anlam verilmedike) [sayfa 128] Byk-Rus ulusal gururunun karlar da, hem Byk-Rus, hem teki proleterlerin sosyalist karlaryla badar. Uzun yllar ngilterede yaadktan ve kendisi yar-ngiliz olduktan sonra, ngiliz iilerinin sosyalist hareketinin karlar gerei rlanda iin zgrlk ve ulusal bamszlk isteyen Marx, bize her zaman rnek olacaktr. Ele aldmz ikinci varsaymda, yerli sosyal-ovenlerimiz, Plehanov vb., yalnzca kendi lkelerine (zgr ve demokratik BykRusyaya) deil, Rusyadaki btn uluslarn proleter kardeliine, yani sosyalizm davasna ihanet etmektedirler. [sayfa 129]
Sosyal-Demokrat, n 35 Aralk 1914
107
ULUSAL POLTKA ZERNE69

6 (19) NSAN 1914
HKMETMZN ulusal sorun ile ilgili siyaseti zerinde durmak istiyoruz. ileri bakanl yetkisine giren sorunlar arasnda, bu, nemli sorunlardan biridir. Bu bakanlk btesinin Devlet Dumasnda son tartlmasndan beri, ynetici snflarmz ulusal sorunu, gnn sorunu haline getirmektedir ve bu sorun, her geen gn, daha da nem kazanmaktadr. Beylis davas, yurdumuzdaki utan verici durumu gzler nne sererek, uygar dnyann dikkatini bir kez daha Rusya nn zerine ekmitir. Rusyada, hukuk devleti denen eye, yakndan ya da uzaktan benzerlii olan hi bir ey yoktur. Yahudilere zulmetmek szkonusu olduu zaman, merciler [sayfa 130] ve polis, her eyi yapmak-
108
ta serbesttir; onlar iin bir cinayetin gizlenmesi ve hasralt edilmesi dahil, her eyi, merasimsiz ve utanmadan yapmaya izin vardr. ... Arasnda sk bir ban bulunduunu tantlam olan Beylis davasndan anlalan budur. ... * Rusya zerine ken pogrom [Yahudi katliam, -.] havasndan szederken abartmadm gstermek iin, en muhafazakr bir yazarn, bakanlar atayan adamn tanklna bavurabilirim; Prens Meerskinin szn ediyorum. Grajdanin adl dergisinde szlerini aktard Kievli bir Rus, bakn ne diyor: inde yaadmz ortam bizi bomaktadr: nereye gidilirse gidilsin, iittiimiz, suikast fsldamalardr, her yerde kana susamlk, her yerde muhbirliin pis kokusu, her yerde nefret, her yerde yaknmalar, her yerde iniltiler...** Rusyada cierlere ekilen siyasal hava. Byle bir hava iinde, hukuktan, hukuk devletinden, anayasadan ve baka liberal safdilliklerden szetmek, bunlarn hayalini kurmak glntr; ya da daha dorusu, eer bir facia olmasayd gln olurdu! lkemizde yaayan herkes, fazla bilinli ve dikkatli olmasa da, bu durumun acsn her geen gn ekmektedir. Ama herkeste bu pogrom havasnn anlamn takdir edecek yreklilik olamaz. Bu hava bizim lkemizde niin hkm srmektedir? Nasil hkm srebiliyor? Hkm srebiliyor, nk, lkemiz gerekte, ustaca gizlenemeyen bir i sava durumundadr. Bu gerei kabul etmek, bazlar iin hi de ho olmayan bir eydir, bazlarda gerein zerine perde rtmek abasndadrlar. Libarellerimiz -kadetlerimiz gibi ilericiler-, bu rty, szde anayasac teori paavralaryla imal etmekten zel bir zevk duyarlar. Ama ben o grteyim ki, halkn temsilcileri iin Devlet Dumasnn krssnden yksek perdeden yalanlar vazetmek kadar tiksindirici [sayfa 131] ve canice bir davran olamaz. Hkmetin, Yahudilere ve teki ayr rktan olanlara -hkmetin kulland bu terimi hogrnz- kar siyasetinin, geree cepheden baktmzda ve lkenin kt kamufle edilmi bir i savan sahnesi olduu yadsnamaz gereini teslim ettiimizde, btnyle anlalr, doal ve kanlmaz bir siyaset olduu grle* [Elyazl msveddenin bundan sonraki sayfas bulunamamtr.] ** [Elyazl msveddenin bundan sonraki sayfas bulunamamtr.]
109
cektir. Hkmet, lkeyi ynetmiyor, savayor. Eer bu amala Rusyaya zg pogromlar gibi aralara bavuruyorsa, bu, elinde baka aralar olmadndan trdr. Herkes becerebildii ekilde kendini savunur. Purikevi ve dostlar, ancak bir pogram siyasetiyle kendilerini savunabilirler, nk yararlanabilecekleri, emirlerinde baka bir siyasetleri yoktur. Yaknmak hi bir eye yaramaz, ve anayasa zerine, hukuk ya da hkmet sistemi zerine parlak szlerden yardm beklemek ahmaklktr, nk sz konusu olan, yalnzca Purikevi ve benzerlerinin snfnn karlardr, bu snfn iinde bulunduu zor durumdur. Ya Purikevi ve benzerlerinn hesab tam olarak grlecektir, ya da Rusyann btn siyasetinde bir pogram ortammn varln kanlmaz ve mukadder sayacaz. Ya bu siyasete kendimizi uyduracaz, ya da bu siyasete kar dikilen halk hareketini, ynlarn hareketini destekleyeceiz. Ya biri, ya teki. Orta yol yoktur. Rusyada, hkmet istatistikleri, yani hkmetin grlerine uygun olarak abartmalar ve sahtekarlklar ierdikleri bilinen istatistikler bile, lkenin nfusu iinde Ruslarn orann %43 olarak gstermektedir. Ruslar, Rusya nfusunun yarsndan azn oluturmaktadr. Bizde, Stalipinin bizzat ilan ettii gibi, Kk-Rusyallar ya da Ukraynallar bile teki rklardan saylmaktadrlar.. Bu demektir ki, Rusya nfusunun %57si, yani bu lkede yaayanlarn ounluu, hemen hemen 3/5i ve, gerekte hi kuku yok ki, daha fazlas ayr rklardan gelmedirler. Ben, Dumada, nfusun [sayfa 132] ezici ounluunun Ukraynallardan olutuu Ekaterinoslav eyaletini temsil etmekteyim. evenkoyu anma treninin yasaklanmas, hkmete kar propaganda olarak yle mkemmel, yle olaanst, yle kusursuz ve yle basarl bir nlemdi ki, bu durumda, bundan daha iyisini dnp bulmak olanakszd. yle sanyorum ki, en usta sosyal-demokrat ajitatrlerimiz bile, bu nlemin salad badndrc baary, bu kadar ksa bir zamanda; hkmete kar eylemlerinde salayamazlard. Bu hkmet nlemi sayesindedir ki, milyonlarca dargrl kk-burjuva bilinli yurttalar olmaya ve Rusyann gerekte bir halklar hapisanesi olduunu grmeye baladlar. Sac partilerimiz ve milliyetilerimiz, u gnlerde, mazeppaclara kar yle yaygara koparyorlar ki, nl Bobrinskimiz, Ukraynallar Avusturya hkmetinin zulmne kar savunmak iin yle de-
110
mokrata abalar harcyor ki, nerdeyse kendisine Avusturya Sosyal-Demokrat Partisine yazlma niyeti yaktrlabilir. Ama eer Avusturyaya doru bir eilime ve bu lkenin siyasal adetlerini tercih etmeye mazeppaclk deniyorsa, Bobrinski belki de mazeppaclarn en sonuncusu olmaz, nk o, Avusturya Ukraynallarnn... uradklar zulme kar protestolarda bulunmakta ve ate pskrmektedir. Yoksa Rusya Ukraynallarnn, ve hatta yalnzca benim temsil ettiim Ekaterinoslav eyaleti halknn byle eyler okuduklarnda ya da dinlediklerinde neler duyabileceklerini bir dnn! Eer bizzat Bobrinski, eer milliyeti Bobrinski, eer kont Bobrinski, eer byk toprak sahibi Bobrinski, eer fabrikatr Bobrinski, eer yksek sosyeteye (nerdeyse en yksek evrelere) girebilen Bobrinski, ne Yahudiler iin zorunlu ikamet blgeleri gibi utan verici bir eyin, ne despot valilerin kaprislerine tabi olarak Yahudi srgn etmeler gibi iren davranlarn, ne de okullarda kendi anadilinde eitimin yasaklanmas gibi bir eyin bulunmad Avusturyada ulusal aznlklarn durumunu, adaletle [sayfa 133] badamayan ve onur knc bir durum sayyorsa, Rusyada yaayan ayr rktan olanlar iin ne demeli? Bobrinskinin, teki Rus milliyetilerinin ve hatta san adamlarnn, kendileri yznden Rusyada ayr rklardan olanlarn, yani lke nfusunun 3/5inin, Avrupa devletlerinin en geri kalm olan Avusturya ile bile kyaslandnda, . Rusya nn geri durumunun bilincine varacaklarn grmemeleri mmkn mdr? nk Purikeviler tarafndan ynetilen, ya da daha dorusu, Purikevilerin izmesi altnda inleyen Rusyann durumunun u zgn yan vardr ki, milliyeti Bobrinskinin sylevleri, sosyaldemokrat propaganday mkemmel olarak aklamakta ve krklemektedir. Devam ediniz, devam ediniz, pek saygdeer fabrikatr ve byk toprak sahibi Bobrinski: siz, kukusuz, Ukraynallar, hem Rusyann, hem de Avusturyann Ukraynallarn uyandrmamza, aydnlatmamza ve sarsmamza yardm edeceksiniz! Ekaterinoslavda birok Ukraynalnn, Ukraynann Rusyadan ayrlmas lehinde yararl propagandasndan tr kont Bobrinskiye bir teekkr mektubu gndermek istediklerini iittim. Ve buna amadm. Yznde evenkoyu anma trenini yasaklayan kararname metninin yazl bulunduu ve arkasnda da Bobrinskinin Ukraynallardan yana
111
dokunakl sylevlerinden paralarn bulunduu bildiriler grdm. Bu bildirilerin Bobrinskiye, Purikevie ve teki bakanlara gnderilmesini tledim. Ama Purikevi ve Bobrinskinin, Rusyann demokratik bir cumhuriyet haline gelmesi yolunda birinci snf propagandaclar olmalarna karlk, bizim liberallerimiz, kadetler dahil, Purikevilerle aralarndaki ulusal politikann bellibal sorunlar zerinde anlamalarn halktan gizli tutmak istemektedirer. Bilinen ulusal politikay uygulayan iileri bakanlnn btesinden szederken, kadet partisinin bu bakannn benimsedii ilkelerde anlama durumundan szetmezsem [sayfa 134] grevimi yerine getirmi olmam. Gerekten, iileri bakanlna (lml bir biimde ifade edelim) muhalefet etmek isteyen bir kimsenin, bu bakanlln , kadetler kampndaki ideolojik mttefiklerini de tanmas gerektii besbelli deil midir? Rein yaynlad bir habere gre, kadet partisi, ya da halkn zgrl partisi, bu yln 23-25 Martnda, St. Petersburgda olaan kongresini toplamtr. Ulusal sorunlar -diye yazyor Re (n 83)- son derece canl tartmalara neden oldu. N. Nekrasov ve A.. Kolyubakinin de, aralarnda bulunduu Kiev delegeleri, ulusal sorunun olgunlamakta olan gl bir etken olduunu ve bu sorunu imdiye kadar olduundan daha kararl olarak ele almak gerektiini belirttiler. Ama .. Kokokin, programn ve imdiye kadar edinilmi olan siyasal deneyimin, ulusal-topluluklarn kendi siyasal kaderlerini serbeste tayin etmeleri gibi esnek formller karsnda ok tedbirli ve dikkatli davranlmasm gerektirdiini belirtti. Re; byle yazyor. Her ne kadar bu aklama, ustaca ve mmkn olduu kadar az okurun sorunun zn anlayabilecei biimde kaleme alnmsa da, dikkatli olan ve dnebilen bir kimse bu zn ne olduunu aka grememezlik edemez. Kadetlere sempati besleyen ve onlarn fikirlerini benimseyen KievskayaMysl gazetesi, Kokokinin bu szn naklettikten, sonra, u aklayc tmceyi de ekliyor: nk byle bir ey, devletin dalmasna neden olabilir. Kukusuz, Kokokinin sylevinin anlam buydu. Ve onun gr, kadet partisi iinde, Nekrasov ve Kolyubakinin pek rkek demokratizmine stn geldi. Kokokinin tutumu, (Rusyada Ruslar
112
bir aznlk olmalarna karn) Rus ayrcalklarn savunan, bunlar iileri bakanyla elele savunan bir liberal burjuva milliyetisinin tutumudur. Kokokin, bakanln siyasetini, teorik planda desteklemitir, sorunun z, dm noktas budur. [sayfa 135] Uluslarn kendi kaderlerini serbeste tayin etme ilkesini yavatan aln! yoksa devlet dalr! Kokokinin, iileri bakanlnn siyasetinin temel izgisiyle tam uygunluk halinde olan ulusal siyasetinin ierii ite budur. Ama Kokokin olsun, teki kadet partisi liderleri olsun ocuk deillerdir. Onlar u sz pek iyi bilirler: nsan, cumartesi iin yaplmamtr; cumartesi, insan iin yaplmtr. Halk, devlet iin yaplmamtr; devlet, halk iin yaplmtr. Kokokin ve kadetlerin teki ileri gelenleri ocuk deillerdir. Onlar, bizde, devletin (gerekte) Purikeviler snf olduunu pek gzel anlarlar. Devletin btnl, Purikeviler snfnn btnldr. Eer politikalarnn diplomatik kllerini atp da zne varrsak, Kokokinlerin derdi budur. Meramm somut olarak anlatabilmek iin basit bir rnek vereceim: bilindii gibi, 1905te, Norve, sveli byk toprak sahiplerinin sert protestolarna ve sava tehditlerine karn, sveten ayrld. Ne mutlu ki, svete feodaller, Rusyada olduu gibi her eye hkmedecek gte deildiler, ve sava olmad. Nfusu, toplam nfusun iinde bir aznlk olan Norve, sveten bar yoluyla, demokratik biimde, uygarca ayrld. Savatan yana olan feodallerin istedikleri biimde deil. Ve sonra ne oldu? sve halk herhangi bir kayba urad m? Kltrel karlar darbelendi mi? Demokrasi ya da ii snfnn karlar baltalanm oldu mu? Kesinlikle, bunlarn hi biri olmad! Norve, tpk sve gibi, Rusya le kyaslanmayacak lde daha uygar olan lkeler safndadr ve bu, uluslarn siyasal kaderlerini serbeste tayin etme formln demokratik biimde uygulayabildikleri iin byle olabilmitir. Zora dayanan birban koparlmas, serbest iradeye dayanan iktisadi ilikilerin salamlatrlmas, kltrel ilikilerin sklatrlmas, dilleri ve teki zellikleri bakmndan birbirine bu kadar yakn olan bu iki halkn karlkl saygsnn derinletirilmesi anlamn tayordu. Ayrlma yznden sve ve Norve halklarnn ortak [sayfa 136] yaam ve dostluk duygular kuvvetlenmitir, nk bu ayrlma zora dayanan balarn koparlmasyd. yle umuyorum ki, bu rnek, Kokokinin ve kadet partisi-
113
nin, devletin dalmas bostankorkuluuyla bizi korkutmaya kalktklar zaman ve ulusal-topluluklarn kendi siyasal kaderlerini serbeste tayin etmeleri formlne kar, btn uluslararas demokrasi iin kesin olarak ak ve tartma gtrmez bu formle kar dikkatli ve tedbirli bir tutum tledikleri zaman, dpedz iileri bakanlnn grne sahip ktklarn aka gsterir. Biz sosyal-demokratlar her trl milliyetilie karyz, ve demokratik merkeziyetilikden yanayz. Biz, ayn zamanda, yerel zelcilie, blge milliyetiliine de karyz; biz, btn teki etkenler eit olduu takdirde, byk devletlerin, iktisadiilerlemenin dourduu sorun1ar ve proletaryann burjuvaziye kar savamnn getirdii sorunlar, kk devletlerden ok daha baarl olarak zme balayabilecekleri inancndayz. Ama biz, ancak serbest rzaya dayanan ve zorla kabul ettirilmeyen ilikileri kabul ediyoruz. Her nerede, uluslar arasnda zora dayanan balar grrsek, biz, her ulusun ayrlma gereini vazetmeye asla kalkmadan, her ulus iin, kendi siyasal kaderini serbeste tayin etme hakkn, yani ayrlma hakkn azimle ve kaytsz artsz savunuruz. Bu hakk savunmak, tanmak ve ondan yana olmak, uluslarn hak eitliini savunmaktr, zora dayanan balara kar kmaktr, hangi ulus olursa olsun, onun siyasal ayrcalklarna kar savam vermektir, ve bu yzden de ayr ayr uluslarn iileri arasnda tam bir snf dayanmasn gelitirmektir. Zora dayanan feodal, askeri balarn yerine, serbest rzaya dayanan ilikiler kurulduunda, bundan, ayr ayr uluslarn iilerinin snf dayanmas kazanl kar. Biz, halkn zgrl ye sosyalizm uruna savam konusunda uluslarn hak eitliine zel bir deer vermekteyiz.* [sayfa 137] ve Ruslarn ayrcalklarnn savunulmas. Ve biz diyoruz, ki: hi bir ulus iin hi bir ayrcalk olmasn, ama uluslarn tam hak eitlii olsun, btn uluslarn iileri arasnda birlik ve dayanma olsun. Bundan 18 yl nce, 1896da, ii ve sosyalist rgtlerin Londra Uluslararas Kongresi, ulusal sorun konusunda, gerek bir halk zgrlk zlemlerini doyurmak iin olsun, sosyalizme doru yrmek iin olsun, doru yollar gsteren, biricik doru karar
* [Elyazl msveddenin bundan sonraki 2 sayfas bulunamamtr.]
114
almtr. te bu kararda sylenenler: Kongre btn uluslarn kendi kaderlerini tayin etmek iin tam hakka taraftar olduunu ve u anda bir askeri, ulusal ya da baka trl despotizmin boyunduruu altnda bulunan btn lkelerin iilerine sempati duyduunu aklar. Kongre btn lkelerin iilerine, uluslararas kapitalizmi yenmek ve uluslararas sosyaldemokrasinin hedeflerine ulamak amacyla birlikte savam verebilmek iin btn dnyann bilinli iilerinin, saflarna katlmalar arsnda bulunur. Biz de Rusyann btn uluslarnn iilerini birlemeye aryoruz, ancak bu birlik, uluslarn hak eitliini, halklarn zgrln ve sosyalizmin karlarn gvenlik altna alabilir. 1905 yl, Rusyann btn uluslarnn iilerini bir safta toplad. Gerici gler, uluslararas dmanl krklemeye almaktadrlar. Btn uluslarn liberal burjuvazisi, -ve hepsinden ok BykRus burjuvazisi- kendi z ulusunun ayrcalklar iin savam vermektedir. (rnek: Polonya Kolosunun, Polanyadaki Yahudilerin hak eitliine kar kmas), ulusal zel karlar iin, ulusal tekelcilik iin savam vermektedir ve bu yzden de, bizim iileri bakanlmzn siyasetini desteklemektedir. Ama gerek demokrasi, ii snf bata olmak zere, btn uluslarn tam hak eitlii ve btn uluslarn iilerinin snf savamlarnda birlemeleri bayran ykseltiyor. te bu bakmdandr ki, biz, ulusal-kltrel diye nitelendirilen [sayfa 138] zerklie, yani ayn devlet iinde eitim kurumlarnn ulusal-topluluklara gre blnmesine ya da okulun devlet ynetiminden alnarak, ayr ayr kurulacak olan ulusal ligalara devredilmesine karyz. Demokratik bir devlet, ayr ayr blgelerin ve zellikle ayr ulusal bileimde olan blgelerin ve ilelerin zerkliini tanmaldr. Bu zerklik, demokratik merkeziyetilikle badamayan bir ey deildir; tersine, trde olmayan ulusal bileimli bir byk devlet iinde, gerek demokratik merkeziyetilik, ancak blgelerin zerkliiyle gerekletirilebilir. Demokratik bir devlet, ayr ayr dillerin tam zgrln kaytsz artsz tanmal ve hangisi olursa olsun bu dillerden biri iin ayrcal reddetmelidir. Demokratik bir devlet, hi bir ulusal-topluluun bir baka ulusal-topluluk tarafndan hi bir alanda, hi bir kamu eyleminde ezilmesini, vesayet altna alnmasn hogryle karlayamaz. Ama, okulu, ayr ayr ligalar iinde rgtlenmi bulunan ulus-
115
lar arasnda bltrmek zere devletin elinden almak, demokrasi bakmndan ve hele proletarya asndan zararl bir nlemdir. Bu, ancak uluslarn ayr zelliklerinin salamlamas sonucunu dourur, oysa biz, uluslar birbirine yaklatrma yolunda aba harcamalyz. Byle bir nlem, ovenliin gelimesi sonucunu verir, oysa biz, btn uluslarn iilerinin en sk birliine doru, her trl ovenizme kar, her trl ulusal tekelcilie kar ve her trl milliyetilie kar yrmek zorundayz. Btn ulusal-topluluklardan gelme iilerin eitim politikas birdir: anadilin zgrl demokratik ve laik okul. Szlerimi bitirirken, Prusyadaki rejimin btnne kar yararl propagandalarndan tr, Rusyann bir demokratik cumhuriyet haline gelmesinin kanlmazl zerine verdikleri eya dersinden tr Purikevie, Markov IIye ve Bobrinskiye kranlarm, bir kez daha ifade ediyorum. [sayfa 139]
116
SOSYALST DEVRM VE ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI (T E Z L E R)

OCAK-UBAT 1916
I. EMPERYALZM, SOSYALZM VE EZLEN ULUSLARIN KURTULUU
Emperyalizm, kapitalizmin gelimesinde en yksek aamadr. Gelimi lkelerde sermaye, byyerek, ulusal snrlarn dna tam, rekabetin yerine tekeli yerletirmi ve sosyalizmin gereklemesi iin tm nesnel koullar yaratmtr. Onun iin Bat Avrupada ve Birleik Devletlerde, kapitalist hkmetlerin devrilmesi ve burjuvazinin mlkszletirilmesi iin devrimci savam gnn grevidir. Emperyalizm, snf elikilerini byk lde keskinletirerek, ynlarn yaam koullarn ktletirerek, hem iktisadi -trstler, yaam pahall- hem siyasal -militarizmin yaygnlamas, savalarn daha sk patlak vermesi, daha azgn gericilik, ulusal basknn ve smrge soygununun younlamas [sayfa 140] ve yaylmas- bakmlar-
117
dan ynlar bu savama zorlar. Zafere ulaan sosyalizm zorunlu olarak eksiksiz bir demokrasiyi kurmal ve bunun sonucu olarak uluslarn yalnzca tam eitliini getirmekle kalmamal, ayn zamanda ezilen uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkn, yani siyasal bakmdan serbeste ayrlma hakkn da gerekletirnelidir. u anda, devrim srasnda ve devrimin zaferinden sonra, kleletirilmi uluslar kurtaracaklarn ve onlarla serbeste birleme esas zerinde (ve serbeste birleme, ayrlma hakkn iermezse bo bir szdr) ilikiler kuracaklarni eylemde gstermemi olan sosyalist partiler, sosyalizme ihanet ederler. Elbette ki demokrasi de bir devlet biimidir, ve devlet ortadan kalktnda o da kalkacaktr, ama bu, ancak, kesin zafere ulam ve salam temellere oturtulmu sosyalizmden tam komnizme geite olacaktr. II. SOSYALST DEVRM VE DEMOKRAS URUNA SAVAIM Sosyalist devrim tek bir hareket, bir cephede tek bir muharebe deil, etin snf savalarnn yer ald btn bir a, tm cephelerde, yani ekonomi ve siyasetin tm sorunlar zerine uzun bir muharebeler dizisidir. Bu muharebeler, ancak burjuvazinin mlkszletirilmesiyle sonulanabilir. Demokrasi uruna savamn, proletaryann dikkatini, sosyalist devrimden baka yne ekeceini, ya da bu devrimi gzden gizleyeceini, ikinci plana iteceini vb. sanmak byk yanlg olur. Tam tersine, nasl ki tam demokrasiyi uygulamayan baarl sosyalizm olmazsa, ayn ekilde, proletarya, demokrasi uruna, btn alanlarda tutarl bir devrimci savam yrtmeden burjuvaziyi yenilgiye uratamaz. Demokratik programdaki maddelerden birini, rnein, uluslarn kaderlerini tayin hakk ile ilgili maddeyi, emperyalizm koullarnda gerekletirilemez ya da hayaldir gerekesiyle karmaya kalkmak paha az hatal bir tutum [sayfa 141] olmaz. Uluslarn kaderlerini tayin hakknn kapitalizmin snrlar iinde gerekletirilemeyecei iddias ya mutlak ekilde, iktisadi anlamda, ya da koullara bal olarak, siyasal anlamda anlalabilir. Birinci anlamda bu iddia, teori bakmndan kesin olarak yanltr. lkin, rnein emek paras, bunalmlarn ortadan kaldrl-
118
mas vb. gibi eyler, kapitalist sistemde gerekleemeyecek olan eylerdir. Ama uluslarn kaderlerini tayin hakknn uygulanmasn ayn ekilde olanaksz saymak kesin olarak yanltr. kincisi, Norvein 1905te sveten ayrlmas rnei, tek bana bile, bu anlamda gerekleememe iddiasn rtmeye yeter. ncs, rnein Almanya ile ngiltere arasndaki siyasal ve stratejik ilikilerde kk bir deiikliin bile, yeni bir Polanya ya da Hindistan devletinin ya da benzer durumda bir baka devletin kurulmasn olanakl, gerekletirilebilir bir ey haline getlrebileceini yadsmak sama olur. Drdncs, mali-sermaye, gelime yolunda, en demokratik ya da cumhuriyeti hkmeti, herhangi bir lkenin, o lke bamsz olsa da seimle baa geen yetkililerini her zaman serbeste satn alabilir. Mali-sermayenin ya da genel olarak sermayenin tahakkm, siyasal demokrasi alannda herhangi bir reformla ortadan kalkacak deildir, ve uluslarn kaderlerini tayin hakk da ancak bu alana girer. Bununla birlikte, mali-sermayenin bu egemenlii, daha zgr, daha geni ve daha ak bir snf egemenlii ve snf savam olarak siyasal demokrasinin nemini ortadan kaldrmaz. Onun iin siyasal demokrasinin kapitalist dzendeki istemlerinden birinin iktisadi anlamda gerekletirilebilir olduu yolundaki iddialar, bir btn olarak kapitalizm ile siyasal demokrasi arasndaki genel ve temel bantlarn teorik bakmdan yanl tanmlanmasndan domaktadr. kinci anlamda da, bu iddia, eksik ve yanltr. nk emperyalist sistemde, yalnzca uluslarn kaderlerini tayin [sayfa 142] hakk deil, siyasal demokrasinin tm istemleri ancak ksmen gerekletirilebilir, ve o da ancak arptlm bir biimde ve istisnai durumlarda (rnein Norvein 1905te sveten ayrlmasnda olduu gibi). Btn devrimci sosyal-demokratlar tarafndan ileri srlen, smrgelerin derhal bamszla kavuturulmas istemi de, bir dizi devrimler olmadan, kapitalist dzende gerekletirilebilir bir ey deildir. Ama bundan kan sonu, sosyal-demokrasinin btn bu istemler iin derhal verilmesi gereken en kararl savamdan vazgemesi gerektii sonucu deildir (byle bir ey, ancak burjuvazinin iine yarar), tam tersine, buradan kan sonu, bu istemlerin, burjuva legalitesinin snrlar alarak, bu snrlar yerlebir edilerek, parlamentoda sylevlerle, szde kalan protestolarla yetinmeyerek, ynlar kesin eylemlere ekerek, her temel demokratik istem uru-
119
na savam younlatrp, proletaryann burjuvaziye saldrsna kadar, yani burjuvaziyi mlkszletiren sosyalist devrime kadar vardrarak, bu istemlerin, reformist deil devrimci biimde formle edilmesi ve eyleme geirilmesidir. Sosyalist devrim, yalnzca byk bir grev, sokak gsterileri ya da alktan doan kargaalklar ya da bir askeri ayaklanma ya da smrge isyan dolaysyla patlak vermeyebilir; bu devrim, Dreyfus skandal70 ya da Zavern olay71 gibi bir siyasal bunalm, ya da ezilen bir ulusun ayrlmak iin yapt bir referandum vb. vesilesiyle de balayabilir. Emperyalist sistemde ulusal basknn artm olmas, sosyaldemokrasinin, burjuvazinin hayali dedii, uluslarn ayrlma zgrl uruna savamdan vazgemesi gerektii sonucuna vardrmamaldr bizi, tersine, sosyal-demokrasi, bu alanda da ortaya kan elikilerden, yn hareketlerinin ve burjuvaziye kar, devrimci saldrlarn dayana olarak daha geni lde yararlanabilmelidir. [sayfa 143] III. ULUSLARIN KADERLERN TAYN ETME HAKKININ NEM VE BU HAKKIN .EDERASYON LE LGS Uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk, ancak siyasal anlamda bamszlk hakkn, ezen ulustan siyasal bakmdan serbeste ayrlma hakkn ierir. zgl olarak, bu siyasal demokrasi istemi, ayrlacak olan ulusun ayrlmas lehinde ve bu konuda bir referandum lehinde ajitasyon yapmada tam zgrln ierir. Demek ki, bu istem, ayrlma isteminin edeeri deildir. Bu, yalnzca, her trl ulusal baskya kar devaml bir savam ifade etmektedir. Bir demokratik devlet sistemi tam ayrlma zgrlne ne kadar yaknsa, ayrlma zlemi pratikte o lde daha az yaygn ve hararetli olur, nk byk devletler, hem iktisadi ilerleme bakmndan, hem ynlarn karlar bakmndan tartma gtrmez stnlklere sahiptirler, stelik bu stnlkler, kapitalizmin gelimesiyle artar. Uluslarn kaderlerini tayin hakknn tannmas, federasyonun ilke olarak kabul edilmesiyle ayn anlama gelmez. Bir kimse bu ilkeye kesin olarak kar olup, demokratik merkeziyetilik yanls olabilir, ama tam demokratik-merkeziyetilie varan biricik yol olarak, gene de, federasyonu, ulusal eitsizlie ye sayabilir. Bir merkeziyeti olan Marxn, rlanda ile ngilterenin federasyonunu, rlandann ngiliz-
120
ler tarafndan zorla boyunduruk altnda tutulmasna ye saymas, bu dnceyle idi.72 Sosyalizmin amac yalnzca insanln kck devletlere blnmesine ve uluslarn herhangi bir ekilde tecrit edilmesine son vermek deildir. Ama yalnzca uluslar birbirine yaklatrmak deildir, onlar btnletirmektir. Ve ite bu amaca ulamak iin biz, bir yandan, Renner ve Otto Bauerin bilinen ulusal kltr zerklii73 fikrinin gerici niteliini ynlara aklarken, te yandan, ezen uluslarn sosyalistlerinin ikiyzll ve korkakl zerinde zellikle duran ak ve tam bir ifade ile kaleme alnm bir programda [sayfa 144], ezilen uluslarn kurtuluunu istemeliyiz, ve bu, havada, genel szlerle, ii bo lafebelikleriyle ve sorunu gelecee, sosyalizmin gerekletii zamana erteleyerek olmamaldr. Nasl ki, insanlk, snflarn ortadan kalkt dneme ancak ezilen snfn diktatrlnn srd bir gei dnemini aarak ulaabilirse, uluslarn kanlmaz olan btnlemesine de, ancak btn ezilen uluslarn kurtulduu, yani ezen ulustan ayrlma zgrlne kavutuu bir gei dnemini aarak varabilir. IV. ULUSLARIN KADERLERN TA YN HAKK SORUNUNUN PROLETER DEVRMC SUNULUU Kk-burjuvazi, yalnzca uluslarn kaderlerini tayin hakkn deil, giderek bizim asgari demokratik programmzn btn noktalarn da, bizden ok nce, daha 17. ve 18. yzyllarda ileri srmt. Onlar, snf savan ve bu savan giderek younlatn gremedikleri iin, ve bar kapitalizme inandklar iin, bu noktalar hala birer topik zlem gibi ileri sryorlar. Kautsky yandalarnn savunduu, halk aldatan emperyalizm altnda eit uluslarn bar birlii topyasnn tam nitelii ite budur. Soyal-demokrasinin program, bu kk-burjuva oportnist topya karsnda arln koyarken, uluslarn ezen ve ezilen uluslar olarak ikiye blnmesini, emperyalist dzende temel, nemli ve kanlmaz bir gerek olarak kabul etmelidir. Ezen uluslarn proletaryas, her burjuva pasifistinin yineleyip durduu trden, ilhaklara kar ve genel olarak uluslarn eitliinden yana, genel, beylik szlerle yetinmemelidir. Proletarya, ulusal bask
121
zerine kurulmu bir devletin snrlar sorununda, emperyalist burjuvazi iin ok tatsz olan bu sorunda susamaz. Proletarya, ezilen uluslarn belli bir devletin snrlar iinde zorla tutulmalarna kar savamaldr, bu da uluslarn kaderlerini tayin edebilmeleri [sayfa 145] uruna savatr. Proletarya, kendi ulusu tarafndan ezilen smrgeler ve uluslar iin siyasal ayrlma zgrl istemelidir. Yoksa, proletarya enternasyonalizmi bo bir szden baka bir ey olmazd, ezen uluslarla ezilen uluslarn iileri arasnda ne gven, ne de snf dayanmas mmkn olurdu; ve bir yandan uluslarn kaderlerini tayin hakkn savunurken, te yandan kendi uluslar tarafndan ezilen ve kendi devletleri snrlar iinde zorla tutulan ezilen uluslarn durumu konusunda susan reformistlerin ve kautskicilerin ikiyzll sergilenmemi olurdu. Bir yandan da, ezilen uluslarn sosyalistleri, ezilen ulusun iileriyle ezen ulusun iilerinin tam ve kaytsz artsz birliini, rgtsel birlik dahil olmak zere, savunmal ve uygulamaldrlar. Bu olmadan, burjuvazinin her trden entrikalar, kallelikleri ve hileleri karsnda proletaryann bamsz siyaseti savunulamaz ve ii snf, teki lkelerin iileriyle snf dayanmasn gerekletiremez. Ezilen uluslarn burjuvazisi, iileri aldatmak iin srarla ulusal kurtulu sloganlarna bavurur, i politikalarnda bu sloganlar, egemen ulusun burjuvazisi ile gerici anlamalar yapmak iin kullanrlar (rnein Avusturya ve Rusyadaki Polonyallar, Yahudileri ve Ukraynallar ezmek iin gericilerle uzlarlar); d politikalarnda halk dman planlarn uygulayabilmek iin rakip emperyalist devletlerle uzlarlar (kk Balkan devletlerinin siyaseti vb.). Nasl ki, rnein Latin lkelerde olduu gibi cumhuriyeti sloganlarn halkn aldatlmas ve mal soygun amacyla burjuvazi tarafndan kullanlmas durumlar, sosyal-demokratlarn cumhuriyetiliklerinden vazgemeleri iin bir neden olamazsa, ayn ekilde bir emperyalist devlete kar ulusal kurtulu savamndan, baz durumlarda bir baka byk devlet tarafndan. ayn lde emperyalist amalar iin yararlanlmas hali de, sosyal-demokratlarn, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkn reddetmelerine neden olamaz.* [sayfa 146]
* Uzun uzadya aklamann gerei yok ki, yurdun savunulmasn ieriyor diye uluslarn kaderlerini tayin hakkn reddetmek glntr. 1914-1916 Sosyal-ovenleri ayn hakla, yani ayn ciddiyetsizlikle yurdun savunulmasn hakl gstermek iin demokrasinin
122
V. ULUSAL SORUNDA MARKSST VE PRUDONCU GR Marx, kk-burjuva demokratlardan farkl olarak, istisnasz btn demokratik istemleri mutlak bir ey deil, burjuvazinin gdmndeki halk ynlarnn feodalizme kar savamnn tarihsel bir ifadesi saymtr. Bu istemlerin iinde bir teki bile yoktur ki, belirli koullar altnda burjuvazinin elinde iileri aldatmak iin bir ara grevi yerine getirmesin, getiremesin ve fiilen getirmi olmasn. Siyasal demokrasinin istemlerinden bir tekini bu bakmdan ayrdetmek, zellikle de uluslarn kaderlerini tayin etme hakkn ele alp, geri kalan demokratik istemlerin karsna dikmek, teoride temel bir yanltr. Pratikte proletarya, ancak, cumhuriyet istemi dahil, tm demokratik istemler uruna savamn, burjuvaziyi devirmeyi amalayan devrimci savama baml klarsa, kendi bamszln koruyabilir. te yandan, ulusal sorunu toplumsal devrim adna yadsm olan prudoncularn tersine, Marx, her eyden nce, gelimi lkelerdeki proletaryann snf savamnn karlarn gznnde bulundurarak, enternasyonalizmin ve sosyalizmin temel ilkesini ileri srmtr: zetle, baka uluslar ezen bir ulusun zgr olamayacan sylemitir.74 Marxn 1848de Almanyada muzaffer demokrasinin, Almanlar tarafndan ezilen uluslarn zgrln tanmas ve bu zgrl vermesini istemesi, Alman devrimci ii hareketinin karlar [sayfa 147] bakmndandr.75 1869da, Marx, rlandann ngiltereden ayrlmasn, hem de bu ayrlmay bir federasyon izleyecek olsa da ... 76 istemesi, ngiliz iilerinin devrimci savam asndandr. Marx, ancak bu istemi ileri srmekle, ngiliz iilerini enternasyonalizm zihniyeti iinde, gerekten eitmekteydi. O, aradan yarm yzyl getii halde, bugn bile, rlanda reformunu gerekletirmemi olan oportnistlerle burjuva reformizmini, belirli bir tarihsel grevin devrimci zm ile karlatrabilirdi. Marx, anistemlerinden herhangi birine (rnein cumhuriyeti ilkelere) ve ulusal baskya kar savam formlasyonlarnn herhangi birine dayanrlar. Marksistler, savalarda, rnein Avrupada Byk .ransz Devriminde ya da Garibaldinin savalarnda olduu gibi yurdun savunulmas gereini, ve 1914-1916 emperyalist savanda bunun reddini, her savan ayr ayr somut tarihsel zelliklerinin tahlilinden karrlar, ama burada tutumlarn herhangi bir genel ilkeye ya da programdaki herhangi bir maddeye dayandrmazlar.
123
cak bu ekilde, kk uluslarn ayrlma zgrlnn pratik deeri olmayan bir hayal olduunu ve yalnzca iktisadi deil, siyasal merkezilemenin ilerici bir ey olduunu bas bas baran sermaye szclerine kar, byle bir merkezilemenin ancak emperyalist nitelik tamad zaman ilerici olabilecei, ve uluslarn zorla deil, ancak btn lkelerin proleterlerinin zgrce birlemesiyle biraraya getirilebilecei grn savunmutur. Ancak bylelikle Marx, uluslarn eitliinin ve kendi kaderlerini tayin hakknn yalnzca szde kalan ve ou kez ikiyzlce tannmasna kar, ulusal sorunun zmnde de ynlarn devrimci eylemini savunmutur. 1914-1916 emperyalist sava, ve bu savan sergilemi olduu oportnistlerin ve kautskicilerin kirli amarlar ve ikiyzllkleri, Marxn izgisini parlak bir biimde dorulamtr; bu izgi, btn ilerici lkeler iin rnek olmaldr, nk bunlarn hepsi u anda baka uluslar ezmektedirler.* [sayfa 148] VI. ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI BAKIMINDAN TP LKE Bu bakmdan, lkeleri bellibal tipe ayrmak gerekir. Birincisi, Birleik Devletler ve Bat Avrupann gelimi kapitalist lkeleri. Bu lkelerde, ilerici burjuva ulusal hareketler oktan sona ermitir. Bu byk uluslardan herbiri, hem smrgelerde, hem kendi lkesinde baka uluslar ezerler. Bu egemen uluslarn proletaryasnn grevi, 19. yzylda ngiliz proletaryasnn rlanda ile ilgili grevinin ayndr.**
* Marxn, baz halklarn (rnegin 1848de eklerin) ulusal hareketlerine kar km olmasnn, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakknn marksist adan tannmas gerektii iddiasn rtt sk sk ileri srlmektedir (rnegin son zamanlarda Alman ovenisti Lenschin Die Glockenin77 8. ve 9. saylarnda yapt gibi). Ama bu yanltr, nk 1848de uluslar gerici ve demokratik devrimci olarak birbirinden ayrmak iin tarihsel ve siyasal nedenler vardr. Marx gericilere kar karken ve demokratik uluslarn yannda yer alrken hakl id.78 Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokrasinin istemlerinden biridir ve elbette ki onun genel karlarna, demokrasinin genel karlarna bal olmaldr. 1848de ve izleyen yllarda da demokrasinin genel karlar her eyden nce arla kar savamdan ibarettir. ** 1914-1916 savann dnda kalm olan baz kk devletlerde (rnein Hollanda ve svirede) burjuvazi, emperyalist savaa katlmay hakl gstermek iin, uluslarn kaderlerini tayin etme hakk slogann geni lde kullanmaktadr. Bu yzden szkonusu lkelerin sosyal-demokratlarmn, uluslarn kaderlerini tayin hakkn reddettikleri olmutur. Bir emperyalist savata yurdun savunmasn reddetmek gibi doru bir proleter
124
kincisi, Dou Avrupa: Avusturya, Balkanlar ve zellikle Rusya. Burada burjuva demokratik ulusal hareketleri gelitiren ve ulusal savam younlatran, zellikle 19. yzyl olmutur. Bu lkelerdeki proletaryann grevleri, hem kendi burjuva demokratik reformlarn tamamlamak, hem baka lkelerdeki sosyalist devrime destek olmak bakmndan uluslarn kaderlerini tayin hakkna sahip kmadan yerine getirilemez. Burada en etin ve en nemli grev, ezen uluslarn iilerinin snf savamn, ezilen uluslarn iilerininkiyle birletirmektir. ncs, in, ran ve Trkiye gibi yar-smrge lkeler ve tm smrgeler, ki bunlar bir milyarlk bir nfusu barndrmaktr. Bu lkelerde, burjuva demokratik hareketler ya henz balamtr, ya da bu hareketlerin aacaklar [sayfa 149] daha uzun bir yol vardr. Sosyalistler, yalnzca smrgelerin dnsz olarak derhal ve kaytsz artsz kurtuluunu istemekle kalmamaldrlar (ki byle bir istem, siyasal ifadesinde, uluslarn kaderlerini tayin hakkn tanmaktan baka bir anlam tamaz), onlar bu lkelerdeki ulusal kurtuluu amalayan burjuva demokratik hareketlerdeki daha devrimci olan eleri en kararl bir biimde desteklemeli, bu elerin kendilerini ezen emperyalist devletlere kar ayaklanna (eer byle bir ey varsa, devrimci savana) yardmc olmaldrlar. VII. SOSYAL-OVENZM VE ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI Emperyalist a ve 1914-1916 sava, ovenizme ve egemen lkelerdeki milliyetilie kar savamn nemini zellikle belirgin hale getirmitir. Sosyal-ovenler arasnda, yani yurdun savunmas kavramn uygulayarak savan emperyalist ve gerici niteliini gizleyen oportnistler ve Kautskiciler arasnda, uluslarn kaderlerini tayin ilkesi konusunda bellibal iki akm var.
siyaseti savunmak iin yanl kantlar ileri srlmektedir. Bu, marksist teorinin arptlmas sonucunu veriyor, ve pratikte ise tuhaf bir kk ulus darkafallna, egemen uluslarn kleletirdii uluslardaki yzmilyonlarca insann durumunu grmezlikten gelmeye srklyor. Gorter yolda, Emperyalizm, Sava ve Sosyal-Demokrasi balkl mkemmel brornde yanl olarak uluslarn kaderlerini tayin hakk ilkesini reddediyor, ama Hollanda Hindistanna derhal siyasal ve ulusal bamszlk verilmesini isterken ve byle bir istemi ileri srmekten ve urunda savam vermekten kanan Hollandal oportnistleri sergilerken bu ilkeyi doru olarak uyguluyor.
125
Bir yanda, emperyalizmin ve siyasal merkezilemenin ilerici bir ey olduunu iddia ederek ilhaklar savunan ve topik, aldatc, kk-burjuva vb. diye nitelendirdikleri uluslarn kaderlerini tayin hakkn reddeden burjuvazinin maskesi dm uaklar var. Cunow, Parvus ve Almanyadaki ar oportnistler, ngilteredeki baz fabyanlar ve sendika liderleri ve Rusyada Semkovski, Liebmann, Yurkevi vb. bu gruba girerler. te yanda, aralarnda Vandervelde, Renaudel, ngilterede ve .ransada birok pasifistin vb. bulunduu kautskicileri gryoruz. Bunlar birinci grup ile birlikten yanadrlar ve pratikte aralarnda hi bir fark yoktur; uluslarn kaderlerini tayin hakkn yalnzca szde kalmak kouluyla ikiyzlce savunurlar; siyasal bakmdan serbeste ayrlma istemini [sayfa 150] ar bulurlar, (zu viet verlangt: Kautsky, Die Neue Zeit, 21 Mays 1915) ezen uluslarn sosyalistlerinin devrimci bir taktik uygulamalar gereini savunmazlar, tersine, devrimci grevlerini karanlklara boarlar, oportnist tutumlarn hakl gsterirler, halk kolayca aldatmann koullarn hazrlarlar, ezilen uluslar zorla ynetimi altnda tutan , devletin snrlar sorununu ele almaya hi yanamazlar. Her iki grup da eit olarak oportnisttir, Marxn rlanday rnek alarak aklad taktiin teorik anlamn ve pratik nemini anlama yeteneini tmden yitirmi olduklarndan, marksizmi yozlatrrlar. lhaklara gelince, bu sorun, sava dolaysyla zellikle acil bir hal almtr. Ama ilhak ne demektir? lhaklara kar kmann, eninde sonunda ya uluslarn kaderlerini tayin etme hakkn tanmaya vard, ya da statkoyu savunan ve her trl zora, hatta devrimci zora bile kar olan pasifist lafebeliine dayand besbellidir. Bu tr lafebelikleri temelden yanltr ve marksizm ile badamaz. VIII. NMZDEK GNLERDE PROLETARYANIN SOMUT GREVLER Sosyalist devrim pek yakn bir gelecekte balayabilir. Bu olduu takdirde proletarya, iktidar ele geirmek, bankalar mlkten tecrit etmek ve benzeri diktatrlk nlemlerini almak gibi derhal yerine getirilmesi gerekli bir grevle karlaacaktr. Burjuvazi (ve zellikle fabyan ve kautskici tipteki aydnlar) byle bir anda, devri-
126
mi, ona, snrl, demokratik hedefler ykleyerek blmeye ve frenlemeye alacaktr. Burjuva iktidarn temellerine kar proletarya saldrs balamsa, herhangi bir salt demokratik istem, bir anlamda devrimi geriletici etken olabileceine gre, tm ezilen halklara zgrlk (yani kendi kaderlerini tayin etme hakk) tanmak ve vermek, burjuva demokratik devrimin zaferi iin, rnein 1848de Almanyada ya da 1905te Rusyada [sayfa 151] ne kadar acil bir sorun idiyse, sosyalist devrim iin de byle olacaktr. Bununla birlikte, sosyalist devrimin balamas iin daha beon yl ya da daha uzun bir zamann gemesi mmkndr. Bu, ynlarn devrimci ruhla eitilmesi zaman olacaktr, yle ki sosyalist-ovenler ve oportnistler, ii snf partisi yesi olamasnlar ve bunlar 1914-1916da olduu gibi baar salayamasnlar. Sosyalistler ynlara aklamaldrlar ki, smrgeler ve rlanda iin ngiltere den ayrlma hakk istemeyen ngiliz sosyalistleri; Alman smrgeleri, Alsasllar , Danimarkallar ve Polonyallar iin ayrlma zgrl istemeyen Alman sosyalistleri, devrimci kitle eylemlerini, dorudan doruya ulusal baskya kar savam alanna yaymayan ya da Zaverndeki gibi olaylardan, ezen ulusun proletaryas saflarnda en geni illegal propaganda iin, sokak gsterileri ve devrimci yn hareketleri iin yararlanmayan bu sosyalistler; .inlandiya, Polonya, Ukrayna vb., vb. iin ayrlma zgrl istemeyen Rus sosyalistleri, btn bu tr sosyalistler, ovenler gibi ve kana bulanm iren emperyalist krallklarn ve emperyalist burjuvazinin uaklar gibi davranmaktadrlar. IX. RUS VE POLONYALI SOSYAL-DEMOKRATLARIN VE II. ENTERNASYONALN ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI LKESNDEK TUTUMU Rusyann devrimci sosyal-demokratlar ile Polonya sosyaldemokratlar arasnda uluslarn kaderlerini tayin hakk konusundaki gr ayrl, daha 1903te, Rus Sosyal-Demokrat i Partisinin programn kabul eden ve Polanyal sosyal-demokrat delegasyonun itirazlarna karn, uluslarn kaderlerini tayin eden 9. maddeyi programa alan kongrede aa vurulmutur. O zamandan beri Polonya sosyal-demokratlar, hi bir zaman partileri adna 9. maddeyi
127
parti programmzdan [sayfa 152] karma ve bunun yerine bir baka forml koyma yolundaki nerilerini yinelemediler. Rusyada, ezilen uluslarn, nfusun yzde-elliyedisinden ya da yz milyondan az olmad bu lkede, bu uluslarn ounlukla snr blgelerinde yaadklar ve bunlarn bir ksmnn Byk-Ruslardan daha yksek bir kltre sahip bulunduu, siyasal sistemin zellikle barbarca ve ortaaa yarar bir sistem olduu, burjuva demokratik devrimin tamamlanmad bir lkede, Rusyada, arlk tarafndan ezilen uluslarn serbeste Rusyadan ayrlma hakknn tannmas, sosyal-demokratlar iin demokratik ve sosyalist davalarn ilerletmede kesenkes zorunlu bir eydir. 1912 Ocanda yeniden rgtlenen partimiz, 1913te uluslarn kaderlerini tayin hakkn dorulayan ve bunu tastamam yukardaki somut anlamda aklayan bir karar ald.79 1914-1916da kudurgan Byk-Rus ovenizminin hem burjuvazi hem de oportnist sosyalistler arasnda (Rubanovi, Plehanov, Nae Dyelo vb.) alp yrmesi, bizi, bu istemde direnmekte ve bunu reddedenleri Byk-Rus ovenizminin ve arln fiilen destekleyicileri saymakta hakl kld. Partimiz, uluslarn kaderlerini tayin hakkna kar bu tr tutum ve davranlarn sorumluluunu reddettiini en kesin bir biimde ilim eder. Polonya sosyal-demokratlarnn ulusal sorundaki tutumlarnn en son formlasyonu (Polonya sosyal-demokratlarnn Zimmerwald Konferansndaki beyan) u fikirleri ierir: Bu bildiri, Polonya halkn kendi kaderlerini tayin etme olanandan yoksun brakarak, Polonyann blgelerini nmzdeki dn verme oyununda yatrlacak rehin sayan Alman hkmetini ve teki hkmetleri mahkum ediyor. Polonya sosyal-demokratlar, koca bir lkenin blnp parsellenmesini en kesin ekilde protesto ederler. ... Ezilen halklar kurtarma iini Hohenzollernlere brakan sosyalistleri en sert ekilde eletirirler. Onlar; ancak uluslar aras devrimci proletaryann yaklamakta olan savamna katlmann, [sayfa 153] sosyalizm uruna savan, ulusal bask zincirini kracana, her trl yabanc egemenlii ykacana, Polanya halk iin uluslar topluluunun eit yesi olarak tm alanlarda serbeste gelime olana salayacana inanlarn ifade ederler. Bildiri, savan Polonyallar iin, iki kez karde sava olduunu kabul ediyor. (Uluslararas Sosyalist Komitesinin Blteni, n 2, 27 Eyll 1915, Rusa evirisi Enternasyonal ve Sava sempozyumun-
128
da, s. 97.) Her ne kadar kullanlan siyasal ifade biimi, II. Enternasyonalin program ve kararlarnn ounda kullanlandan bile daha mulak ve daha belirsiz ise de, yukardaki szler, zde, uluslarn kaderlerini tayin hakkndan pek farkl deildir. Bu fikirleri tam ve ak formller iinde ifade etmek ve bunlarn kapitalist dzene ya da yalnzca sosyalist dzene uygulanabilip uygulanamayacan belirleme yolunda herhangi bir aba, Polonyal sosyal-demokratlarn uluslarn kaderlerini tayin etme ilkesini reddetmekle yaptklar yanl daha da ak bir biimde gznne serer. Uluslarn kaderlerini tayin etme ilkesini kabul etmi olan 1896 Londra Sosyalist Enternasyonal Kongresi karar, yukardaki tezler temel alnarak tamamlanmal ve u noktalar akla kavuturulmaldr: (1) bu isternin emperyalizm altnda zel bir ivedilik kazanm olmas; (2) szkonusu istem dahil, siyasal demokrasinin tm istemlerinin, siyasal geleneksel nitelii ve snf ierii; (3) ezen uluslarn sosyal-demokratlarnn grevlerini, ezilen uluslarn sosyal-demokratlarnnkilerden ayrdetme gerei; (4) uluslarn kaderlerini tayin etme hakknn oportnistler ve kautskiciler tarafndan tutarsz ve yalnzca szde kalacak bir biimde kabul edilii, bunun da siyasal anlam bakmndan ikiyzl bir tutum olduu; (5) ovenlerle kendi uluslar tarafndan ezilen smrgelerin ve uluslarn ayrlma zgrln tanmayan sosyal-demokratlarn, zellikle byk devletlerin (BykRus, AngloAmerikan, Alman, .ransz, talyan, Japon) sosyal-demokratlarnn, [sayfa 154] gerekte ayn nitelii tadklar; (6) szkonusu olan isternin ve siyasal demokrasinin tm temel istemlerinin, burjuva hkmetleri devirmek ve sosyalizmi gerekletirmek uruna devrimci yn savana dorudan doruya bal klma gerei. Baz kk uluslarn grnn, zellikle, milliyeti sloganlarla halk aldatan Polonya burjuvazisine kar savamlarnda uluslarn kaderlerini tayin ilkesini reddetme yanlgsna srklenmi olan Polonya sosyal-demokratlarmn grnn Enternasyonal tarafndan benimsenmesi, teorik bir yanlg, marksizmin yerine prudonculuun konmas olur ve bu, pratikte ister istemez byk devletlerin uluslarnn en tehlikeli ovenizminin ve oportnizminin desteklenmesidir.
RSDP Merkez Organ Sosyal-Demokratn Yazkurulu
129
Not: Henz yaynlanm olan 3 Mart 1916 tarihli Die Neu, Zeitta, Kautsky, Habsburglarn Avusturyasndaki ezilen uluslar iin ayrlma zgrln tanmayarak, ama Rusya Polonyas iin bunu kabul ederek, Alman ovenizminin en baya temsilcilerinden olan, Austerlitze hristiyanca uzlama elini uzatyor. Hindenburga ve Wilhelm IIye uaka bir hizmet! Kautskiciliin bundan iyi bir sergilenmesi olamazd! [sayfa 155]
Ocak-ubat 1916da yazld Vorbote, n 2 Nisan 1916
130
ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI ZERNE BR TARTIMANIN ZET

EKM 1916
ZMMERWALD solunun Vorbote adl dergisi (n 2, Nisan 1916), merkezi organmz Sosyal-Demokratn ve Polonyal sosyaldemokrat muhaliflerin organ Gazeta Rabotniczan yazkurullar tarafndan imzalanm olan uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkndan yana ve bu hakka kar tezleri yaynlyor. Okur, yukarda, birinci tezin tam metnini* ve ikinci tezin de evirisini bulacaktr.80 Bu sorunun bylesine ayrntl olarak uluslararas alanda sunulmas ilk kez oluyor: Konu, daha nce, yalnzca, ayr gr temsil eden Rosa Luxemburg, Karl Kautsky ve Polanyal bamszlar [sayfa 156] tarafndan, 1896 Sosyalist Enternasyonalin Londra Kongresin* Bkz: Bu kitabn 140-155. sayfalar. -Ed.
131
den nce, Neue Zeit adl Alman marksist dergisinin 1895-1896 yllarnda kan saylarnda, bundan yirmi yl nce ele alnmt.81 Bildiimiz kadar, o zamandan beri, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk sorunu, sistemli bir biimde, ancak Hollandallar ve Polonyallar tarafndan tartlmtr. Umalm ki, Herald dergisi, bugn bu kadar nem kazanm olan bu sorunun, ngilizler, Amerikallar, .ranszlar, Almanlar ve talyanlar arasnda tartlmasn salayabilsin. Kendi hkmetlerinin dorudan doruya destekleyicisi Plehanovlar, Davidler ve reks, ve oportnizmi el altndan savunanlar, kautskiciler ( ve bunlarn yannda Akselrod, Martav, heydze ve tekiler) tarafndan temsil edilen resmi sosyalizm, bu konuda o kadar ok yalan sylemitir ki, uzun sre, bir yandan, bu konuda susma ve konudan kama abalar, te yandan da iilerin bu lanetli sorunlar hakknda dorudan doruya yantlar istemeleri kanlmaz olarak uzun zaman srp gidecektir. Biz, okurlarmz, yurtdndaki sosyalistler arasndaki akmlarn birbiriyle atmasndan haberdar etmeye alacaz. Bu sorun, biz Rus sosyal-demokratlar iin zel bir nem tar; buradaki tartma, 1903 ve 1913 yllarnda yaplm olan tartmann bir devamdr;82 sava yllarnda, bu sorun, parti yelerinin dncelerinde baz dalgalanmalara neden olmutu; Gvozdevin bellibal nderlerinin ya da oven ii partisinin Martov ve heydze gibi liderlerinin, sorunun znden kama abalarnda yaptklar dzenbazlklar yznden, sorun, ivedi bir hal almtr. Bu bakmdan, uluslararas alanda balam olan tartmann hi deilse ilk sonularn zetlemek nem tar. Bu tezlerden anlalaca gibi, Polanyal yoldalarmz bizim ileri srdmz baz iddialara, rnein marksizm ve prudonculuk konusunda olduu gibi, dorudan yant veriyorlar. Ama onlar, daha ok, kendi iddialarn bizimkilere kar [sayfa 157] ileri srerek, dorudan deil, dolayl olarak bize karlk veriyorlar. Dorudan ve dolayl yoldan yantlarn inceleyelim. I. SOSYALZM VE ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI Biz, sosyalist dzende uluslarn kendi kaderlerini tayini hakkn uygulamamann sosyalizme ihanet olacan ileri srdk. Bize
132
yant olarak, uluslarn kaderlerini tayin hakk, sosyalist topluma uygulanamaz dendi. Bu, temelde bir gr ayrldr. Bu ayrlk nereden gelmektedir? Kar-tezi savunanlar, sosyalizm, ulusal baskya neden olan snf karlarn ortadan kaldrdna gre, bu basknn her trn de ortadan kaldracaktr... diyorlar. Siyasal basknn biimlerinden biri, yani bir ulusun zorla bir baka ulusun snrlar iinde tutulmas zerine bir tartmada, ulusal basknn ortadan kalkmasnn, iktisadi nkoullar ile ilgili pek iyi bilinen ve tartma gtrmez bir iddiann yeri var m? Bu, siyasal sorundan kama abasndan baka bir ey deildir. Ve bunu izleyen iddialar da, bizim grmz dorulamaktan baka bir ey yapmyor: Sosyalist bir toplumda ulusun bir iktisadi ve siyasal birim nitelii tamasna inanmamz iin hi bir neden yoktur. Pek olas olarak ulus, ancak bir kltr ve dil birlii nitelii tayacaktr, nk bir blgesel sosyalist kltrel grup olarak blnmesi, eer olacaksa, ancak retimin gerekleri sonucu olacaktr ve stelik byle, bir blnme sorunu [uluslarn kendi kaderlerini tayin hakknn emrettii gibi] birey olarak ve tam egemenliklerine sahip durumda uluslar tarafndan deil, tm ilgili yurttalar tarafndan ortaklaa zme balanacaktr. ... Polonyal yoldalarmz uluslarn kendi kaderlerini tayin yerine ortaklaa tayin iddiasn o kadar beeniyorlar ki, tezlerinde bunu kez yineliyorlar! Ama ne yazk ki sk sk yinelemek, bu oktobrist ve gerici iddiay bir sosyal-demokrat iddia haline getirmiyor. Btn gericiler ve burjuvalar, [sayfa 158] belirli bir devletin snrlar iinde zorla tuttuklar uluslara ortak bir parlamentoda, kaderlerini ortaklaa tayin etme hakkn tanrlar. Wilhelm II de, Belikallara, Alman mparatorluunun kaderini, bir ortaklaa Alman parlamentosunda ortaklaa tayin etme hakkn tanyor. Kar-gr savunanlar, asl szkonusu olan ve burada tartlan tek konu bulunan sorundan, ayrlma hakkndan kayorlar. Eer bu, bu kadar yrekler acs olmasayd gln olabilirdi! Biz ilk tezimizde ezilen uluslarn kurtuluunun siyasal alannda ifte biim deitirmeyi ierdiini ileri srdk: (1) Uluslarn tam eitlii. Bu, tartlmyor ve devlet iinde olup bitenlere uygulanyor. (2) Siyasal ayrlma zgrl.* Bu da devlet snrlarnn izilmesiyle
* Bkz: Bu kitabn 140. sayfas. -Ed.
133
ilgilidir. Tartma yalnzca bu nokta zerinedir. Ama kar-gr savunanlarn sustuklar nokta da budur. Onlar, devlet snrlar zerine, hatta devletin kendisi zerine dnmek istemiyorlar. Bu, 18941902 dneminin eski ekonomizmi gibi, bir tr emperyalist ekonomizmdir. Eski ekonomizm unu iddia ediyordu: Kapitalizm muzafferdir, onun iin siyasal sorunlarla uramak, zaman yitirmek demektir! Emperyalizm muzafferdir, onun iin siyasal sorunla uramak zaman yitirmek demektir! Byle bir siyaset-d gr, marksizm iin son derece zararldr. Gotha Programnn Eletirisinde, Marx yle yazar: Kapitalist toplum ile komnist toplum arasnda, birinden tekine devrim yoluyla gei dnemi yer alr. Buna, bir siyasal gei dnemi de tekabl eder ki, burada, devlet, proletaryann devrimci diktatrlnden baka bir ey olamaz.83 imdiye kadar, bu gerek, sosyalistler iin tartma gtrmezdi ve bu gerek, muzaffer sosyalizmin gelierek tam komnizme varmasna kadar devletin var olaca olgusunun kabul edilmesini de ierir. Engelsin, devletin tedricen yok [sayfa 159] oluu konusunda syledikleri bilinir. Biz, ilk tezimizde, demokrasinin, devletin yok olmasyla demokrasinin de tedricen ortadan kalkacak olan bir devlet biimi olduunu zellikle vurguladk. Ve hasmlarmz, marksizmin yerine devleti yadsyan bir gr koymalarna dek, onlarn iddialar, byk bir yanlg oluturacaktr. Onlar, devletten (ve dolaysyla devletin snrlarnn saptanmasndan) szedeceklerine, bir sosyalist kltrel gruptan szediyorlar, yani kastl olarak mulak bir deyim seiyorlar; amalar devletle ilgili btn sorunlardan kaabilmektir! Bu, gereksiz szleri yineleme glnlne dmektir: eer devlet yoksa, elbette ki, devletin, snrlar sz konusu olamaz. Bu durumda, demokratik siyasal programn tm gereksiz hale gelmektedir. Devlet snp yok olduu zaman cumhuriyet de olmayacaktr. 5. tezin notlarnda szn ettiimiz yazlarda* Alman oveni Lensch, Engelsin Po ve Ren balkl yaptndan ilgin bir pasaj aktaryor. Engels, burada, zetle, bir dizi kk ve canll olmayan uluslar, tarihsel gelimeleri srasnda yutmu olan Avrupann canll olan byk uluslarnn snrlarnn, gittike daha ok halkn dili ve sempatilerine uygun olarak saptandn sylemektedir. En* Bkz: Bu kitabn 149. sayfas. -Ed.
134
gels, bu snrlar doal olarak nitelendiriyor.84 Avrupada ilerici kapitalizm dneminde, yaklak olarak 1848den 1871e kadar durum byleydi. Bugn, bu demokratik biimde saptanm olan snrlar, gn getike daha ok gerici, emperyalist kapitalizm tarafndan yklmaktadr. Btn belirtiler unu gsteriyor ki, emperyalizm, mirass olan sosyalizme, miras olarak, Avrupada ve dnyann teki blgelerinde daha az demokratik snrlar ve bir dizi ilhaklar brakacaktr. Muzaffer sosyalizmin, btn alanlarda tam demokrasiyi kurup uygularken, devlet snrlarn demokratik biimde saptamaktan ekinecei ve halklarn sempatilerini grmezlikten gelecei [sayfa 160] dnlebilir mi? Polanyal meslektalarmzn marksizmden emperyalist ekonomizme kaymakta olduklarn anlamak iin bu sorular sormak yeter. Marksizmin karikatrn karan eski ekonomistler, iilere, marksistler iin yalnzca iktisadi olann nemli olduunu sylerlerdi. Yeni ekonomistler, ya muzaffer sosyalizmin demokratik devletinin (maddesi olmayan bir duyular bileimi gibi) snrsz olarak varln srdrebileceini dnyorlar, ya da snrlarn yalnzca retimin gerekleri sonucu izileceine inanyorlar. Gerekte bu snrlar, demokratik bir biimde, yani nfusun istek ve sempatilerine uygun olarak saptanacaktr. Kapitalizm, bu sempatileri, ayaklar altnda iniyor ve bylelikle uluslarn birbirine yaklamas nnde yeni glkler yaratyor. Sosyalizm, snf basks olmakszn retimi rgtlendirerek, devletin btn yelerinin mutluluunu gerekletirerek, halkn sempatilerinin serbeste alp gelimesine olanak salyor ve bylelikle uluslarn birbirine yaklamasn, birbiriyle kaynamasn kolaylatryor ve pek byk lde hzlandryor. Okuru, ekonomizmin kaba-saba ve beceriksizce iddialarndan dinlendirmek iin, bizim tartmamzn dnda kalan bir yabanc sosyalist yazarn tahlilinden aktarma yapalm. Bu yazar, ulusal kltr zerklii diye okamadan edemedii bir sevimli hayvan olan, ama bununla birlikte birok temel sorunlarda ok doru bir uslamlama yrtebilen Otto Bauerdir. rnein, Ulusal Sorun ve Sosyal-Demokrasi adl kitabnn 29. blmnde, o, emperyalist siyaseti, ulusal ideoloji maskesi altnda gizlemekten baka bir ey olmayan hileyi pek hakl olarak suluyor. Sosyalizm ve Milliyet ilkesi balkl 30. blmde yle diyor: Sosyalist toplum, koca uluslar zora bavurarak kendi yaps
135
iine hi bir zaman alamayacaktr. Ulusal kltrn btn nimetlerinden yararlanan, yasamaya ve hkmete tam ve etkin olarak katlan ve ensonu, silahlanan halk ynlarn [sayfa 161] gznzn nne getiriniz byle bir ulusu, bir yabanc toplumsal organizmaya zorla baml klmak mmkn olabilir mi? Her trl devlet iktidar silah kuvvetine dayanr. Btn halkn katld bugnn ordular, ince bir mekanizma sayesinde, hala belirli bir kiinin, bir ailenin ya da snfn elinde tuttuu bir alettir, tpk gemiteki feodallerin paral askerlerden oluan ordular gibi. Bir sosyalist toplumun demokratik topluluunun ordusu da, bask olmakszn sosyalist iyerlerinde alan ve siyasal yaamn btn alanlarna katlan yksek kltrl kimselerden olutuuna gre, silahlanm halktan baka bir ey deildir. Bu koullarda, herhangi bir yabanc ynetim olana ortadan kalkar. Bu dorudur. Kapitalist dzende ulusal (ya da herhangi bir dier siyasal) basky ortadan kaldrmak olanakszdr, nk bunun iin snflarn ortadan kaldrlmas, yani sosyalizmin kabul edilmesi gereklidir. Ama ekonomiye dayanmakla birlikte, sosyalizmi, yalnzca ekonomiden ibaret sayamayz. Ulusal basky ortadan kaldrabilmek iin bir temel (sosyalist retim) arttr, ama bu temel, ayn zamanda, demokratik biimde rgtlendirilmi bir devleti, demokratik bir orduyu vb. tamaldr. Kapitalizmi sosyalizm biimine sokmakla proletarya, ulusal basky ortadan kaldrmann olanan yaratr; ancak ancak! halkn sempatilerine uygun olarak devlet snrlarnn izilmesi dahil, tam ayrlma zgrl dahil, tam demokrasinin btn alanlarda gerekletirilmesiyledir ki, bu olanak, gerek olur. Ve bu da, devlet tedricen yokolduu zaman tamamlanacak olan en kk ulusal srtmenin bile, en kk ulusal gvensizliin bile pratikte ortadan kaldrlmas iin, uluslarn gittike daha byk bir hzla birbirine yaklamas, birbiriyle kaynamas iin bir temel grevini yerine getirecektir. Marksist teori ite budur; ve Polonyal meslektalarmz yanlgya derek bu teoriden uzaklamlardr. [sayfa 162] II. EMPERYALZM AINDA DEMOKRASNN GEREKLEMES OLANAI VAR MIDIR? Polonyal sosyal-demokratlarn, uluslarn kaderlerini tayin il-
136
kesine kar srdrdkleri polemik, tamamyla, bunun kapitalist dzende gerekleemeyecei iddiasna dayanr. Daha 1903te, biz, skra yanllar, RSDP kinci Kongresinin, program komisyonunun iddialarna, glm ve bunlarn (kt hretli) ekonomistler tarafndan savunulan marksizmin arptlmas niteliindeki grn bir yinelenmesi olduunu sylemitik. Tezlerimizde bu yanlg zerinde zellikle durduk; oysa btn tartmann teorik temeli olan asl bu noktadaki iddialarmzdan hi birine Polanyal yoldalar yant vermemitir (ya da verememitir?). Uluslarn kendi kaderlerini tayin ilkesinin iktisadi bakmdan olanakszl, tpk bizim, makineleri yasaklamann ya da emek parasnn vb. kabulnn pratikte uygulanamaz olduunu tantladmz gibi bir iktisadi tahlil ile tantlanmalyd. Kimse byle bir tahlile yanamyor. Emperyalizmin en saldrgan olduu bir ada, bir kk lkenin, hatta sava ya da devrime bavurmakszn, istisnai olarak pratikte uygulanmayan uluslarn kaderlerini tayin ilkesini gerekletirebildiinin tantlanabildii(Norve 1905 gibi) kapitalist dzende, emek parasnn dnyann tek bir lkesinde bile istisnai olarak da kabul ettirmede baar salandn kimse iddia edemez. Genel olarak, siyasal demokrasi (saf kapitalizm iin teorik olarak normal styap olmakla birlikte) kapitalizm zerinde ykselmesi olanakl olan styap biimlerinden ancak biridir. Gerekler, hem kapitalizmin, hem emperyalizmin herhangi bir siyasal biiminin erevesi iinde gelitiini ve bunlarn tmn kendisine baml kldn gsterir. Bu bakmdan demokrasinin biimlerinden birinin, onun istemlerinden birinin gerekletirilemez olduunu iddia etmek [sayfa 163] temel teorik yanlgdr. Polonyal meslektalarmzdan bu iddialarmza yant niteliinde herhangi bir ey gelmediinden, biz, tartmay bu noktada kapanm sayyoruz. ddiamz tantlama yolunda, biz, iinde bulunduumuz savan stratejik ve teki ynlerine bal bulunan Polanya devletinin yeniden kurulmasnn pratikte olanakl olduunu yadsmann gln olduu yolunda son derece somut bir iddia ileri srdk. Herhangi bir yant gelmedi! Polonyal yoldalar, yabanc topraklarn ilhak konusunda siyasal demokrasinin biimleri bir yana itilir, burada zora bavurma belirleyici roloynar. ... Sermaye, halklarn devlet snrlar sorununu
137
kendilerinin belirlemerine hi bir zaman izin vermeyecektir. ... diyerek (IInci blm, linci paragraf) yalnzca, aka yanl olan bir iddiay yinelemilerdir. Sanki sermaye emperyalizminin hizmetkar olan kendi devlet memurlarn halkn semesine izin verirmi gibi! Ya da, sanki, krallk yerine bir cumhuriyetin kurulmas gibi, ya da dzenli ordu yerine milis kuvvetlerinin getirilmesi gibi, nemli demokratik sorunlar zerine kararlar genel olarak zora bavurulmadan dnlebilirmi gibi. znel olarak,Polonyal yoldalar, marksizmi derinletirmek istiyorlar. Ama bunu baaramadklar ortada. Nesnel olarak, onlarn pratikte uygulanamama zerine szleri oportnizmdir nk onlarn st rtl varsaym, bunun, bir dizi devrimler olmakszn pratikte uygulanamayacadr, tpk bir tm olarak demokrasinin btn istemleriyle birlikte emperyalist ada pratikte uygulanamayaca gibi. Yalnzca bir yerde, IInci blmn linci paragrafnn sonunda, Alsace sorununu tartrken, Polonyal meslektalarmz, emperyalist ekonomizm tutumunu braktlar ve sorunu demokrasinJn biimlerinden biri, olarak ele alarak ona, ekonomiye genel atfta bulunmadan somut bir yant getirmeye altlar. Burada da temel yanl, byle bir yaklamd! [sayfa 164] Alsalslarn o tek balarna, .ranszlara danmadan, Alsace lkesinin bir paras Almanlara eilim duyarken ye bunun bir sava tehlikesi yarataca szknusuyken, .ranszlara Alsacen .ransa ile birlemesini olup bittiye getirerek kabul ettirmeleri blgeci (particularist) ve demokratik olmayan bir tutum olur!!! Buradaki kafa karkl gerekten elendirici: uluslarn kendi kaderlerini tayin ilkesi, ezen bir devletten ayrlma zgrln varsayar (bu besbellidir ve bunu tezlerimizde zellikle belirttik); ama bir devletle birlemenin, o devletin rzasn gerektiren bir ey olduunu siyasette sylemek adet deildir, nasl ki, bir kapitalistin kr almas iin ya da bir iinin creti kabul etmesi iin rzasnn gerektii iktisatta sylenemezse. Eer bir kimse marksist siyaset adam olmak istiyorsa, Alsacetan szederken, Alsacen ayrlma zgrl uruna savam vermedikleri iin Alman sosyalist alaklafna saldrmahdr ve btn Alsace zorla ilhak etmek isteyen .ransz burjuvazisiyle uzlatklar in, .ransz sosyalist alaklarna da saldrmaldr ve hem Alman, hem .ransz sosyalistlerine kendi lkelerinin emperyalizmine hizmet ettikleri ve kk de olsa ayr bir devletten korktuklar iin
138
saldrmaldr sorun, uluslarn kaderlerini tayin ilkesini tanyan sosyalistlerin, sorunu Alsasllarn iradesine kar gelmeden nasl birka hafta, iinde zme balayabileceklerini gsterebilmektir. Bunun yerine .ransz Alsasllarn kendilerini .ransa ya zorla kabul ettirmelerinin oluturduu korkun tehlike zerine tartmak gerekten inci yumurtlamaktr. III. LHAK NEDR? Biz bu sorunu en ak biimde tezlerimizde ele aldk (paragraf 7).* Polonyal yoldalar buna yant vermediler: onlar, [sayfa 165] srarla (1) ilhaklara kar olduklarn belirterek, (2) ilhaklara niye kar olduklarn aklayarak asl konuyu tartmaya yanamadlar. Kukusuz, bunlar ok nemli sorunlardr. Ama bunlar, baka tr sorunlardr. Eer ilkelerimizin teoride salam bir temele dayanmasn istiyorsak, eer bu ilkelerin aka ve tam olarak ifade edilmesini istiyorsak, ilhakn ne olduu sorununa yanamamazlk edemeyiz nk biz bu kavram, siyasal propaganda ve ajitasyonumuzda kullanmaktayz. Yoldalar aras bir tartmada bu sorundan kalmas, ancak, kendi tutumumuzu terkettiimiz biiminde yorumlanabilir. Niin bu sorun zerinde durtyoruz? Konuyu ele alrken bunu akladk. nk ilhaka kar kmak, uluslarn kaderlerini tayin hakkn tanmaktan baka bir ey deildir. lhak kavram genellikle unlar ierir: (1) Zor kavramn (zorla kendine balama); (2) baka bir ulus tarafndan ezilme kavramn (yabanc blgelerin lke topraklarna katlmas vb.), ve, bazan da (3) statkonun bzulmas kavramn. Biz tezlerde bunu belirttik ve herhangi bir eletiriyle de karlamadk. Sosyal-demokratlar genel olarak zorun kullanlmasna kar olabilirler mi diye sorulabilir. Besbelli ki, olamazlar. Bu demektir ki, biz, ilhaklara, zorla gerekletirildii iin deil, baka nedenlerle karyz. Sosyal-demokratlar statkodan yana da olamazlar. Ne kadar evirip evirirseniz, gene de ilhak, bir ulusun kendi kaderini tayin etme hakknn inenmesidir, halkn iradesine kar olarak devlet snrlarnn saptanmasdr. lhaklara kar olmak, uluslarn kaderlerini tayin etme hak* Bkz: Bu kitabn 146-148. sayfalar. -Ed.
139
kndan yana olmak demektir. Herhangi bir ulusun belli bir devletin snrlar iinde zorla tutulmasna kar olmak, uluslarn kaderlerini tayin ilkesinden yana olmakla birdir (biz, tezlerimizin IV. kesiminde* ayn fikrin bu biraz deiik [sayfa 166] ifadesini zellikle kullandk, ve Polonyal yoldalar, Iinci blmn, 4'nc paragrafnn balangcnda, bize tam aklkla yant vererek ezilen uluslarn ilhak devletin snrlar iinde zorla tutulmasna kar olduklarn belirttiler). Biz, szcklerin anlam zerine tartmaya girimek istemiyoruz. Eer programnda (ya da herkesi balayanbir kararnda, biim nemli deildir) ilhaklara kar olduunu,** ezilen uluslarn kendi devletinin snrlar iinde zorla tutulmasna kar olduunu iln etmeye hazr bir parti varsa, biz bu parti ile tam bir ilke birlii halinde olduumuzu sylemeye hazrz. Uluslarn kaderlerini tayin hakk deyimine sarlmak, sama bireyolur. Ve eer bizim partimizde, programn 9. paragrafnn szcklerini ve formle edili biimini, bu zihniyetle deitirmek isteyen kimseler varsa, biz, bu yoldalarla gr ayrln bir ilke ayrl saymayz! Burada nemli, olan tek ey siyasal aklktr ve sloganlarmzn teorik bakmdan olgunluudur. Bu sorun zerindeki szl tartmalar srasnda (ve sorunun zellikle imdi, sava koullar iinde nemi kimse tarafndan tartlmamaktadr) u iddia ileri srld (buna basnda raslamadk): Belirli bir ktle kar kmak, mutlaka bu ktl ortadan kaldran olumlu bir kavramn benimsendii anlamn tamaz. Bu iddiann sakat olduu aktr, ve herhalde bundan trdr ki, basnda hi bir yerde yinelenmedi. Eer bir sosyalist parti, ezilen bir ulusun onu ilhak etmi olan devletin snrlar iinde zorla tutulmasna kar olduunu ilan ediyorsa, bu parti, iktidara geldiinde ayn eyi zorla yapmama taahhdne giriyor demektir. Kukusuz, eer yarn Hindenburg Rusyaya kar bir yar-zafer elde ederse, ve bunun sonucunda (ngilterenin ve .ransann, arl bir lde zayf drme zlemlerine karlk olarak) bir yeni Polonya devleti kurulursa (ki bu, kapitalizmin [sayfa 167] ve emperyalizmin iktisadi yasalar bakmndan pekl gerekleebilir bir
* Bkz: Bu kitabn 148. sayfas. -Ed. ** Karl Radek buna Berner Tagwachttaki makalelerinin birinde eski ve yeni rklara kar olarak formle etmitir.
140
eydir), ve sonra da, ertesi gn, sosyalist-devrim, Petrogradda, Berlinde ve Varovada muzaffer olursa, Polonya sosyalist hkmeti de, Rus ve Alman sosyalist hkmetleri gibi, rnein Ukraynallarn Polonya devletinin snrlar iinde, zorla tutulmasna kar kacak, buna son verecektir. Ve eer, Gazete Robotniczann yazkurulu yeleri bu hkmete katlm bulunurlarsa, kukusuz, bunlar, tezlerinden vazgeecekler ve bylelikle uluslarn kaderlerini tayin hakknn sosyalist bir toplumda uygulanamayaca yolundaki teorilerini reddedeceklerdir. Eer biz byle dnmeseydik, gndemimize Polonyal sosyal-demokratlarla yoldaa tartma diye bir ey yazmazdk, onlar ovenler sayarak kendilerine kar amansz bir savaa giriirdik. Diyelim ki, ben, herhangi bir Avrupa kentinin sokaklarna karak, kendime bir kle satn almama izin verilmedii iin aka protestoda bulunsaydm ve bunu basnda da yaynlasaydm; hi kukusuz herkes, beni, bir kle sahibi, klelik ilkesinin ya da sisteminin bir savunucusu saymakta hakl olurdu. Ve kimse, benim klelikten yana olan sempatilerimin, (ben klelikten yanaym gibi) olumlu bir biimde deil de, bir protestonun olumsuz biimde ifade edilmesi nedeniyle aldanm olmazd. Bir siyasal protesto, bir siyasal programn mutlak karldr; bu, o kadar belli bir eydir ki, bunu aklamak zorunda kalmak, insan rahatsz ediyor. Durum ne olursa olsun, biz, hi deilse Zimmerwald solunda (Zimmerwald grubundan bir btn olarak szetmiyoruz, nk Martov ve teki kautskiciler de bu gruptadrlar), bir siyasal protestoyu siyasal programdan ayracak, birini tekinin kart gibi gsterecek vb. kimselere III. Enternasyonalde yer olmayacaktr dediimizde, herhangi bir protesto ile karlamayacamza kesin olarak inanyoruz. Szckler zerinde pazarla giriecek deiliz, Polonyal [sayfa 168] sosyal-demokratlarn, bir yandan partimiz programnn, 9. maddesinin (kendi programlarnn ilgili maddesini de), ve ayn biimde Enternasyonalin programnn ilgili maddesini (1896 Londra Kongresi karar) kaldrma yolundaki nerilerini ve te yandan da eski ve yeni ilhaklar, konusunda olduu gibi ezilen bir ulusun onu ilhak etmi olan devletin snrlar iinde zorla tutulmas konusunda da kendi siyasal grlerini pek yaknda resmen formle etme yolunda aba harcayacaklarn kuvvetle umuyoruz. Bundan sonraki soruna geelim.
141
IV. LHAKLARDAN YANA MI, YOKSA LHAKLARA KARI MI? Tezlerinin Iinci blmnn 3'nc paragrafnda, Plonyal yoldalar, her trl ilhaka kar olduklarn kesinlikle iln ediyorlar. Ama ne yazk ki, ayn blmn 4'nc paragrafnda, ilhak diye nitelendirmek zorunda olduumuz ifadelere raslyoruz. Bu paragraf, (en lml bir ifadeyle) u garip tmce ile balyor: Sosyal-demokrasinin ilhaklara kar, ezilen uluslarn onlar ilhak etmi olan devletin snrlar iinde zorla tutulmasna kar savann hareket noktas, her trl yurt savunmasnn reddidir [italikler yazarlarn]; ki bu, emperyalizm anda, kendi burjuvazisinin yabanc halklar ezme ve talan etme haklarnn savunmasndan baka ey deildir. ... Bu, ne demektir? Burada sylenen nedir? lhaklara kar savan hareket noktas, her trl yurt savunmasnn reddidir... Ama her ulusal sava, her ulusal ayaklanmay yurt savunmas diye adlandrabiliriz, ve bugne dek, bunlar, genellikle byle adlandrlmtr! Biz, ilhaklara karyz, ama... biz bununla, ilhak edilmi olanlarn, kendilerini ilhak etmi olanlardan kurtulmak iin sava amasna kar olduumuzu kastediyoruz, ilhak edilmi olanlarn, kendilerini ilhak edenlerden kurtarmak iin ayaklanmalarna [sayfa 169] kar olduumuzu kastediyoruz! Bu, ilhak bir beyan deil midir? Tezleri yazanlar, bu tuhaf beyanlarn hakl gstermek iin, emperyalizm anda yurt savunmasnn, kendi burjuvazisinin yabanc halklar ezme hakkn savunmak olduunu ileri sryorlar. Ama bu, yalnzca emperyalist sava iin dorudur, yani emperyalist devletler ya da emperyalist devletler gruplar arasndaki sava iin, savaan iki tarafn yabanc halklar ezmekle yetinmeyerek, kim daha ok halk ezecek diye birbirlerine kar sava atklar durumlar iindorudur. Besbelli ki, bu tezlerin yazarlar, yurt savunmas sorununu, partimizden ok farkl olarak koymaktadrlar. Biz, emperyalist savata, yurt savunmasn reddediyoruz. Bu, partimizin merkez komitesi bildirisinde olsun, .ranszca ve Almanca olarak yaynlanan Sosyalizm ve Sava brorne alnan Bern kararlarnda olsun* tam bir aklkla belirtilmitir. Biz, bunu, ayrca, tezlerimizde iki kez be-
142
lirttik (4. ve 6. kesimlerin notlar).** Grld gibi, tezlerin Polonyal yazarlar, genel olarak yurt savunmasn, yani belki de bunlar, emperyalizm anda olanak-d olduklar iin ulusal savalar da reddediyorlar. Belki diyoruz, nk bu gr Polonyal yoldalarn tezlerinde aklanmamtr. Buna karlk, bu gr, Alman grubunun tezlerinde Enternasyonal ve zel bir yazda ele aldmz Juniusun brornde aka ifade ediliyor.*** Burada sylediklerimize ek olarak unu belirtelim ki, bir blgenin ya da bir lkenin kendisini ilhak etmi olan devlete kar ulusal ayaklanmas, pekl, sava deil de ayaklanma olarak nitelendirilebilir (biz, bu itirazla karlatk, onun iin burada szn ediyoruz, ama gene de terminoloji zerine bu tartmay pek ciddi saymamaktayz). [sayfa 170] Herhalde ilhaka uram olan Belikann, Srbistann, Galiyann, Ermenistann, kendilerini ilhak etmi olan lkelere kar ayaklanmalarn, yurt savunmas olarak nitelendireceklerini, ve bunda hakl olacaklarn yadsmaya kalkacak kimselerin ortaya kmas pek olas deildir. yle grlyor ki, Polonyal yoldalar iin sorun bir ezme hakk sorunu olduuna gre, onlar, bu ilhak edilmi lkelerde de bir burjuvazi olduu ve bu burjuvazinin de yabanc halklar ezdi ya da daha dorusu, ezebilecei gerekesiyle bu tr ayaklanmalara kardrlar. Onlar, bir sava ya da ayaklanma hakknda bir hkme varrken onun gerek toplumsal ieriini (ezilmekten kurtulmak amacyla ezilen ulusun savam) gznnde tutmuyorlar, ama yalnzca u anda ezilmekte olan bir burjuvazinin, eninde sonunda ezme hakkn kullanaca olasln gznnde tutuyorlar. Bir rnek verelim: eer Belika 1917' de Almanya tarafndan ilhak edilirse ve eer bu lke kurtuluunu elde etmek iin 1918de ayaklanrsa, Polonyal yoldalar, Belika burjuvazisinin yabanc halklar ezme hakkna sahip bulunduu gerekesiyle, bu ayaklanmaya kar kacaklardr. Byle bir iddiada marksizmin zerresi yoktur, bunu genel olarak devrimci de sayamayz. Eer sosyalizme ihanet etmek istemiyorsak, balca dmanmz olan byk devletlerin burjuvazisine kar her trl ayaklanmay desteklemeliyiz, yeter ki, bu ayaklan* Bkz: Yeni basm, c. 21, Sava ve Rus Sosyal-Demokrasisi, RSDP D Grubunun Konferans, -Ed. ** Bkz: Bu kitabn 147 ve 148. sayfalar. -Ed. *** Bkz: V. Lenine, CEvres, Paris-Moscou. c. 22, s. 328-343. -Ed.
143
ma, gerici snfn bir hareketi olmasn. lhak edilmi blgelerin ayaklanmasn desteklemeyi reddetmekle, biz, nesnel olarak ilhak durumuna deriz. Proletarya, zellikle, doan toplumsal devrimin a olan emperyalizm anda ilhak edilmi bgelerin ayaklanmasn bugn olanca gcyle destekleyecektir ki, yarn ya da ayn anda, bu ayaklanma yznden zayflam bulunan byk devletin burjuvazisine kar saldrya geebilsin. Ama Polonyal yoldalar ilhaklklarnda bununla da kalmyor. Onlar, ilhak edilmi blgelerin ayaklanmasna kar [sayfa 171] kmakla yetinmiyorlar, bu blgelerin her ne ekilde olursa olsun, bar yollardan olsa bile, bamszlklarnn gereklemesine kar kyorlar! Bakn ne diyorlar; Emperyalizmin bask siyasetinin sonularnn her trl sorumluluunu reddeden ve bu sonulara kar olanca gcyle savam veren sosyal-demokrasi, Avrupada yeni snr talarnn dikilmesine, emperyalizmin yktklarnn yeniden konmasna kesin olarak kardr. (talikler yazarlarn.) u anda emperyalizm, Almanya ile Belikay ve Rusya ile Galiyay ayran snr talarn ykm bulunuyor. Uluslararas sosyal-demokrasi, bu snr talarnn hangi biimde olursa olsun yeniden dikilmesine genel olarak kar olacakm! 1905te, emperyalizm anda, zerk Norve meclisi, bu lkenin sveten ayrldn ilan! ettii zaman, ve sveli iilerin direnmesi yznden olduu kadar, emperyalizmin uluslararas koullar sonucu olarak da, sve gericilerinin kkrttklar, Norvee kar sava patlak vermedii zaman, bu anlaya gre, sosyal-demokrasi, Norvein ayrlmasna kar olmalyd, nk bu ayrlma tartma gtrmez biimde Avrupada yeni snf talarnn dikilmesi anlamn tayordu! Bu kez, artk bu, dorudan doruya itiraf edilmi ilhaklktr. Bunu rtmenin gerei yok, bu, kendi kendisini rtmektedir. Hi bir sosyalist parti byle bir tutumu benimsemeye cret edemez: Biz, genel olarak ilhaklara karyz, ama Avrupaya gelince, ilhaklar gerekleir gereklemez, biz, bunlar kabul ederiz ya da kendimizi onlara uydururuz... Polonyal yoldalarmz bu kadar ak... olanaksz bir tutuma itmi olan teorik yanlgnn kkenleri zerinde durmakla yetineceiz. Avrupann kaderini, dnyann geri kalan ksmndan ayr tutmann ne kadar yanl olduunu ilerde gstereceiz. Tezlerin
144
aaya aldmz iki tmcesi, bize, yanlgnn teki kaynaklarn aklyor: Emperyalizmin tekerlei, kurulmu bir kapitalist [sayfa 172] devleti ezerek nereden geti ise, orada, emperyalist zulmn vahi biiminde, kapitalist dnyann siyasal ve iktiadi merkezilemesi oluur ki, bu da, sosyalizmi hazrlar. ... lhaklarn bu tarzda hakl gsterilmesi struveciliktir, marksizm deil. 1890lar Rusyasn anmsatan Rus sosyal-demokratlar, Struvelere, Cunowlara, Legien ve reksna zg olan marksizmin bu tr yozlatrlmasn iyi bilirler. Polonyal yoldalarn bir baka tezinde, (II, 3), sosyal-emperyalistler diye adlandrlan Alman struvecileri hakknda zellikle yazlm olan u satrlar okuyoruz: (Uluslarn kaderlerini tayin hakk slogan) sosyal-emperyalistlere, bu slogann hayali niteliini tantlayarak, ulusal baskya kar savammz tarihsel bakmdan temelsiz duygusallk olarak gsterme olanan salamakta ve bylelikle proletaryann, sosyal-demokratik programn bilimselliine olan inancn sarsmaktadr. Bu demektir ki, tezlerin yazarlar Alman struvecilerinin tutumunu. bilimsel saymaktadrlar! Kendilerini kutlarz. Ama Lenschlerin, Cunowlarn ve Parvuslarn bize kyasla hakl olduklar tehdidini tayan bu artc iddiay yere sermek iin bir ayrnty belirtmek yeter: bu da Lenschlerin kendi tarzlarnda tutarl kimseler olduklar ve Alman oven dergisi Glocke n 8 ve 9da (biz tezlerimizde kastl olarak aktarmalar yaptk), Lensch hem uluslarn kaderlerini tayin hakk slogannn bilime aykrln (ki Polonyal sosyal-demokratlar, grne gre, yukarda aktardmz tezlerde ileri srdkleri iddialardan da anlalaca gibi, Lenschin bu iddiasn rtlemez saymaktadrlar), hem de ilhaklara kar slogannn bilime aykrln tantlamaktadr! nk Lensch, bizim Polanyal meslektalarmza belirttiimiz ve onlarn da yantlamakta istekli gzkmedikleri basit gerei pek gzel anlamaktadr: uluslarn, kaderlerini tayin ilkesini tanmakla ilhaklara kar protesto ile kar kmak arasnda ne siyasal, ne de iktisadi hatta ne de [sayfa 173] mantksal bakmdan bir fark olmad gereini. Eer Polonyal yoldalar, Lenschlerin, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkna kar iddialarn rtlme sayyorlarsa, onlar ayn ekilde u olguyu da kabul etmek zorundadrlar: btn
145
bu iddialar Lenschler ilhaklara kar savam rtmeye alrlarken de kullanyorlar. Polonyal meslektalarmzn uslamlamalarnn temelinde yatan teorik yanlg, onlar, tutarsz ilhaklar durumuna drmtr. V. SOSYAL-DEMOKRAS NN LHAKLARA KARIDIR? Bizim amzdan bu sorunun yant aktr: nk ilhak, uluslarn kaderini tayin etme hakkn engeller, ya da baka bir deyile, nk ilhak, ulusal basknn biimlerinden biridir. Polonyal sosyal-demokratlarn grne gre, burada zel aklamalar gereklidir, ve bu aklamalar yapan yazarlar (tezler 1,3), kanlmaz olarak yeni bir dizi elikiler iine dmlerdir. (Lenschlerin bilimsel iddialarna karn) ilhaklara kar olduumuz gereini hakl gstermek iin ileri srdkleri iki iddia var. Birinci iddia: ... Avrupada ilhaklarn muzaffer emperyalist devletin askeri savunmas iin vazgeilmez olduu grne kar, sosyal-demokrasi, ilhaklarn ancak uzlamaz kartlklar glendirdii ve bylelikle sava tehlikesini artrd gereini ileri srer. ... Bu yant Lenschler iin yetersizdir, nk onlarn balca iddias, askeri zorunluluk deil, emperyalizm anda bir merkezilemeyi salayan ilhaklarn iktisadi bakmdan ilerici niteliidir. Polonyal sosyal-demokratlarn tm birden, bir yandan Avrupada emperyalizm tarafndan kaldrlm olan snr talarn yeniden dikmeyi reddederek byle bir [sayfa 174] merkezilemenin ilerici niteliini kabul ederlerken, te yandan ilhaklara kar karlarsa, bunda mantk var mdr? Devam edelim. lhaklar hangi tr savalarn kmas tehlikesini artrrlar? Emperyalist savalan deil, nk, bunlarn patlak vermesini salayan nedenler bakadr: u andaki emperyalist savata balca uzlamaz kartlklar, besbelli ki, bir yandan ngiltere ile Almanyay, te yandan da Rusya ile Almanyay kar karya getiren kartlklardr. Bu uzlamaz kartlklarn ilhaklarla bir ilgisi yoktur. Burada artmasndan korkulan ve kar klan tehlike, ulusal savalarn ve ulusal ayaklanmalarn patlak vermesi tehlikesidir. Ama bir yandan ulusal savalarn emperyalizm anda olanaksz ol-
146
duunu iddia ederken, te yandan, ulusal savalarn tehlikesinden nasl szedebiliriz? Bu mantksal deildir. kinci iddia: lhaklar, egemen ulusun proletaryas ile ezilen ulusun proletaryas arasnda bir uurum kazar. ... Bu durumda ezilen ulusun proletaryas, kendi burjuvazisi ile birleir ve egemen ulusun proletaryasn dman sayar. Uluslararas proletaryann uluslararas burjuvaziye kar snf savamnn yerini, proletaryann blnmesi, onun ideolojik bakmdan yozlamas alr. ... Biz bu iddialara kesin olarak katlyoruz. Ama ayn sorun iin, ayn zamanda, birbirini geersiz klan iddialar ileri srmek mantksal mdr? Tezlerin I. blmnn 3. paragrafnda, ilhaklarn proletaryann blnmesine neden olacan dorulayan, yukarda szn ettiimiz iddialar, buluyoruz, ve hemen yannda, 4. paragrafta, bize, Avrupada imdiden gereklemi olan ilhaklarn sona erdirilmesine kar klmas gerektii ezilen uluslarn ve ezen uluslarn ii ynlarnn dayanma halinde, bir sava iin eitilmesinden, yana olmak gerektii syleniyor. Eer ilhaklarn sona erdirilmesi, gerici nitelikte bir duygusallktan ileri geliyorsa, o zaman ilhaklarn proletaryada bir uurum atn ve [sayfa 175] onun blnmesine neden olduunu sylemek olanakszdr; tam tersine, ilhaklarda ayr ayr uluslarn proletaryasnn birbirine yaklamasnn koullarn grmek gerekir. Biz diyoruz ki: sosyalist devrimi baarabilmek ve burjuvaziyi devirebilmek iin iiler smsk birlemelidir, ve uluslarn kaderlerini tayin hakk uruna savam, yani ilhaklara kar savam, bu sk birliin gereklemesine yardmc olur. Biz tutarlyz. Bunun tam tersi olarak, Avrupada ilhaklarn dokunulmazln ve ulusal savalarn olanakszln kabul eden Polonyal yoldalar, ulusal savalar ileri surerek ilhaklara kar karken kendi kendilerini mat ediyorlar! Bu iddialar, ilhaklarn, ayr ayr uluslarn iilerinin birbirine yaklamasn ve kaynamasn engelledii yolundaki iddialardr! Baka bir deyile, Polonyal sosyal-demokratlar ilhaklara kar kabilmek iin, iddialarn, bizzat kendilerinin ilkelerini reddettikleri bir teorik kaynaktan almakzorundadrlar. Smrgeler sorununda, bu, daha ak-seik bir biimde ortaya kyor.
147
VI. BU SORUNDA AVRUPAYI SMRGELERLE KIYASLAMAK DORU MUDUR? Bizim tezlerimizde, smrgelerin derhal kurtuluu yolundaki istemin kapitalist dzende uluslarn kaderlerini tayin hakk kadar, memurlarn halk tarafndan seilmesi, demokratik cumhuriyet vb. istemleri kadar gerekletirilmesi olanaksz (yani bir dizi devrimler olmadan gerekletirilemez ve sosyalizm olmadan ereti) olduu sylenmektedir; te yandan bu istemin uluslarn kaderlerini tayin hakknn tannmasndan baka bir ey olmad da belirtilmektedir. Polonyal yoldalar, bu iddialardan hi birine yant vermediler. Onlar, Avrupa ile smrgeler arasnda bir ayrm yapmaya kalktlar. Onlar, ilhaklar yapld andan balayarak bunlar kaldrmay reddetmekle, yalnzca Avrupa iin [sayfa 176] tutarsz ilhaklar durumuna dmektedirler. Ama smrgeler konusunda kesin bir istem ile ortaya kyorlar: Smrgelerden dar! Rus sosyalistleri, Trkistandan, Kivadan, Buharadan vb. dar! istemini ileri srmelidirler, ama Polonya iin, .inlandiya, Ukrayna vb. iin ayn eyi isterlerse, hayalcilie, duygusalla, bilimsel olmayan tutuma vb.decekleri iddia ediliyor. ngiliz sosyalistlerinin slogan, Afrikadan, Hindistandan, Avustralyadan dar! olmaldr; ama rlandadan dar! olmamaldr. Yanll bylesine gze batan bir ayrm, hangi teorik iddialara dayandrlabilir? Bu sorudan syrlmak olanakszdr. Uluslarn kaderini tayin hakkna kar kanlarn temel iddias bunun gerekletirilemeyeceidir. ktisadi ve siyasal merkezileme ile ilgili olarak ufak farkla ayn fikir ileri srlyor. Besbelli ki, smrgelerin ilhaknda da merkezileme olmaktadr. Eskiden smrgeler ile Avrupa halklar hi deilse bunlarn byk ounluu arasndaki iktisadi fark, smrgelerin meta deiimine katlmakla birlikte henz kapitalist retime katlmam olmalaryd. Emperyalizm btn bunlar deitirdi. Emperyalizmin bellibal nitelii, sermaye ihracdr. Kapitalist retim; Avrupa malisermayesine bamllktan kurtulmas olanaksz hale gelen smrgelerde, gittike artan bir hzla kk salmaktadr. Genel kural olarak, askeri bakmdan olsun, genileme bakmndan olsun, smrgelerin ayrlmas ancak sosyalizm ile gerekleebilir; kapitalist dzen-
148
de, bu, ancak istisnai olarak ya da smrgede olsun metropolde olsun, bir dizi devrimler ya da ayaklanmalar yoluyla olabilir. Avrupada, baml uluslarn byk ounluu (ama hepsi deil: Arnavutlar, Rusya evresinde bulunan birok halklar) kapitalist bakmdan srnrgelere oranla daha gelimitir . Ama ulusal baskya ve ilhaklara kar direnii glendiren de [sayfa 177] budur! Asl bu yzdendir ki, Avrupada, siyasal koullar, ayrlma durumu dahil, ne olursa olsun, kapitalizmin gelimesi, smrgelerdekinden daha gvenlidir. Polonyal yoldalar, smrgelerden szederken (I, 4) Orada, diyorlar, kapitalizm, retici glerin bamsz gelimesini salama greviyle henz kar karyadr. ... Avrupada bu ok daha iyi grlebilir: kukusuz, kapitalizm, retici gleri, Polonyada, .inlandiyada, Ukraynada, Alsaceta, Hindistandakinden, Trkistandakinden, Msrdakinden ve teki salt smrge blgelerinkinden ok daha gl, ok daha hzl ve daha bamsz olarak gelitirmektedir. Meta retiminin hkm srd bir toplumda, sermaye olmadan hi bir bamsz gelime, genel olarak herhangi bir gelime olanakl deildir. Avrupada baml uluslarn hem kendi sermayeleri vardr,hem de bunlar ok eitli koullarla sermaye edinme olanaklarna sahiptirler. Smrgelerin kendi sermayeleri, ya da sz edilecek kendi sermayeleri yoktur. Ve mali-sermaye altnda, siyasal bamllk koulu dnda, hi bir smrge sermaye edinemez. yleyse, bu koullarda, smrgeleri derhal ve kaytsz artsz olarak bamszlklarna kavuturma isteminin anlam nedir? Bu, Struvelerin, Lenschlerin, Cunowlarn ve ne yazk ki, onlarn peinden giden Polonyal yoldalarn kullandklar gibi, szcn baya, karikatr karlm marksist anlamyla, daha hayalci deil midir? znde, bunlar, devrimci olan dahil, bir darkafal kkburjuva iin olaann snrlarn aan her eyi hayalcilik sayarlar. Ama, ulusal hareketler dahil, tm devrimci hareketler, Avrupada, smrgelerdekinden daha olanakl, daha gerekleebilir, daha inat, daha bilinli, yenilmesi daha zordur. Sosyalizm, diyor Polonyal yoldalar (1, 3), smrgelerin gelimemi halklarna, onlara hkmetmeksizin karc olmayan bir kltrel yardm salamay bilecektir. ok doru. Ama byk bir ulusun, byk bir devletin, sosyalizme geii [sayfa 178] gerekletirince, Avrupann ezilen bir kk ulusunu, karc olmayan bir kltrel yardm aracyla kendisine doru ekmeyi baaramayacan hangi
149
hakla dnebiliriz? Polonyal sosyal-demokratlarn smrgelere tandklar ayrlma zgrlnn kendisi, Avrupann ezilen, kk ama kltrl ve siyasal bakmdan titiz uluslarn, byk sosyalist devletlerle birlemeye doru itecektir; nk sosyalist dzende byk devlet teriminin anlam, gnde u kadar daha az i saati, gnde u kadar daha ok cret olacaktr. Burjuvazinin boyunduruundan kurtulan emeki ynlar, o kltrel yardm alabilmek iin, gelimi byk sosyalist uluslarla birlemeye ve kaynamaya doru olanca gleriyle meyledeceklerdir, yeter ki, gnn ezenleri, uzun zaman ezilmi olan bir ulusun gururu ile ilgili olarak tamakta olduu yksek derecede gelimi demokratik duyguyu yaralamasn, yeter ki, ezilen ulusa kendi devletini, yani z devletini kurmak dahil, btn alanlarda eitlik salansn. Kapitalist dzende bu yolda bir deneyim sava demektir, soyutlanma, kendi iine kapanma ve ayrcalkl kk uluslarn (Hollanda, svire) dar bencillii demektir. Sosyalist dzende emeki ynlarn kendileri, yukarda belirtilen salt iktisadi nitelikteki nedenler yznden, kendi ilerine kapanmay asla istemeyeceklerdir; ve siyasal biimlerin eitlilii, ayrlma zgrl, devletin kuruluu alannda edinilen deneyimler, btn bunlar genel olarak devletin tedricen yokolmasndan nce zengin bir kltrel yaamn temeli ve uluslarn gittike artan bir hzla birbirine yaklaacann ve kaynaacann gvencesi olacaktr. Smrgeleri ayrarak onlar Avrupa ile kyaslamakla Polonyali yoldalar, yanl iddialarn bir darbede ykan bir elikiye dyorlar. VII. MARKSZM M, PRUDONCULUK MU? Bizim, Marxn rlandann ayrlmas konusundaki grn belirtmemiz, Polonyal yoldalarn bir seferlik de olsa, dolayl deil ama dorudan doruya bizi yantlamalarna neden oldu. tirazlarnn z nedir? Onlar, 1848-1871 yllar boyunca Marxn tutumuna atfta bulunmann hi bir deer tamad grndedirler. Bu alacak derecede sert ve kesin iddialarn desteklemek iin ileri srdkleri kant, Marxn, ayn zamanda eklerin, Gney Slavlarnn vb.85 bamszlk abalarna kar km olmasdr. Eer bu iddia, bu kadar sertlikle ifade edilmise, bu, son derece yanl olmasndan trdr. Polonyal marksistlere gre, Marx, bir solukta birbirine aykr eyler syleyen, kafas karma[sayfa 179]
150
kark birinden baka ey deildir! Bu, kesin olarak yanltr ve kukusuz marksizm de deildir. Polonyal yoldalarn istedikleri, ama hi de uygulamadklar somut tahlil, bize, Marxn ayr somut ulusal hareketler karsndaki farkl tutumunun bir tek ve ayn sosyalist kavramdan doup domadn aratrma grevini yklemektedir. Bilindii gibi, Marx, arln gcne ve nfuzuna kar burada, arln mutlak gcne ve stn gerici nfuzuna kar da denebilir savamnda, Avrupa demokrasisinin karlar bakmndan, Polonyann bamszlndan yanayd. 1849da feodal Rus ordusu Macaristann ulusal kurtuluu uruna demokratik devrimci ayaklanmasn ezdii zaman, bu gr, en parlak ve en somut biimde doruland. O andan balayarak Marxn lmne kadar ve giderek daha sonralara, 1890a kadar, .ransa ile ittifak kurmu olan arln gerici nitelikte bir savann patlak vermesi tehlikesi belirdiinde, Engels, her eyden nce ve her eyin zerinde arla kar savalmasndan yana oldu. Marxn ve Engelsin eklerin ve Gney Slavlarnn ulusal hareketine kar olular yalnzca bundan trdr. Marksizm ile, onu rtmek iin deil de baka nedenlerle ilgilenenlerin, o dnemde Marx ve Engelsin ak ve kesin bir biimde, Avrupada [sayfa 180] Rusyann ileri karakolu grevini yerine getiren tmyle gerici halklar ile devrimci halklar (Almanlar, Polonyallar, Macarlar) kart eyler olarak kyasladna kendilerini inandrmak iin, Marx ve Engelsin 1848-1849 yllarnda yazdklarn okumalar yeter. Bu bir gerektir ve bu gerek o dnemde tartma gtrmezdi: 1848de devrimci halklar, zgrlk iin savayorlard ve onlarn ba dman arlkt, ekler. vb. ise gerici halklard, arln ileri karakollaryd. Eer marksizme bal kalnacaksa, somut olarak tahlil edilmesi gereken bu somut rnek bize neyi gsterir? Yalnzca unu: (1) Avrupann birka byk ve ok byk ulusunun kurtuluunun karlar, kk uluslarn kurtulu hareketinden stndr; (2) demokrasi istemi bir lkenin dar snrlar iinde deil, Avrupa lsnde bugn dnya lsnde denmelidir ele alnmaldr. Sorun bundan ibaret. Bu, Polonyal yoldalarn unuttuklar ama Marxn her zaman bal kald basit sosyalist ilke ile, bakasn ezen bir ulusun zgr olamayaca ilkesi ile asla elimez. Eer arln uluslararas politika zerinde egemen nfuzunu yrtebil-
151
dii dnemde, Marxn kar karya bulunduu somut durum yeniden meydana gelseydi, rnein, u anlamda ki, birok ulus (tpk 1848 Avrupasnda burjuva demokratik devrime giritikleri gibi) sosyalist devrime giriseydi, ve teki uluslar da burjuva gericiliinin dayanaklar durumunda bulunsalard, bizim de szkonusu kk uluslar iinde hareketlerin nitelii ne olursa olsun bu gerici uluslar ezmek, onlarn ileri karakollarn ykmak iin onlara kar bir devrimci savatan yana olmamz gerekirdi. Onun iin, Marxn taktiinin rneklerini reddetmek yle dursun, ki bu, marksizmi szde, kabul edip, eylemde ondan kopmak olurdu, biz, onlarn somut tahlillerinden, gelecek iin paha biilmez dersler karmalyz. Uluslarn kaderlerini tayin hakk dahil, demokrasinin eitli istemleri mutlak eyler [sayfa 181] deildir, bunlar, dnya demokratik hareketinin (bugn sosyalist hareketinin) tmnn bir parasdr. Baz somut durumlarda, parann, btn ile elikiye dmesi olasl vardr; o zaman para atlr. Bir lkedeki cumhuriyeti hareket bir baka lkenin entrikalarnn aleti olabilir ve bu ie kilise, mali evreler ya da kralclar katlabilir; biz o zaman, bu somut hareketi desteklememekle grevliyiz, ama bu bahane ile uluslararas sosyal-demokrasinin programndan cumhuriyet slogann silmek gln olur. 1848-1871den 1898-1916ya kadar somut durum hangi bakmdan deimitir (burada emperyalizmin en nemli nirengi noktalarn bir dnem olarak ele alyorum: emperyalist spanyol-Amerikan savandan Avrupa emperyalist savana kadar)? arlk artk aka ve tartma gtrmez biimde gericiliin balca kalesi olmaktan kmtr, ilkin, uluslararas mali-sermaye, zellikle .ransz mali-sermayesi tarafndan desteklendii iin, ve sonra 1905ten tr. Eski dnemde byk ulusal devletler sistemi Avrupa demokrasileri, dnyaya, demokrasiyi ve sosyalizmi, arla karn getiriyorlard.* Marx ve Engels, emperyalizm dnemin grecek kadar
* Ryazanov, Grnbergin Sosyalizm Tarihi Arivlerinde (1916, I), Engelsin 1866da yazm olduu Polanya sorunu zerine ok ilgin bir makalesini yaynlad. Engels, Avrupann byk, bellibal uluslarnn siyasal bamszln ve kendi kaderlerini tayin hakkn (kendi kendini ynetmek hakkn) , proletaryann tanmas gerektiini belirtmekte, ve milliyetilik ilkesinin (zellikle bonapart uygulamas anlamnda), yani herhangi bir kk ulusun byk uluslarla ayn dzeyde tutulmasnn samaln belirtmektedir. Ve Rusyaya gelince diyor Engels, ancak kyamet gn zorla elinden alnabilecek olan geni bir alnm mlk [yani ezilen uluslar] ynnn alkoyucusu olarak belirtilebilir.86 Hem bonapartlk ve hem arlk, Avrupa demokrasisine kar kk ulus hareketlerini kendi karlar uruna kullanyorlar.
152
yaayamadlar. Bugnk sistem says be ya da alty bulan) bir avu emperyalist byk devletten herbirinin baka uluslar ezmesi sistemidir; ve bu ezi, kapitalizmin kn yapay yollardan geciktirmenin, ve dnyaya hkmeden emperyalist uluslarda oportnizm ve sosyal-ovenizmi yapay olarak desteklemenin kaynadr. Eskiden, [sayfa 182] Bat Avrupa demokrasisi byk uluslar zgrle kavutururken, gerici amalarla baz kk ulus hareketlerini kullanan arla karyd. Bugn, bir yanda ovenler, sosyal-emperyalistler, te yanda devrimciler olmak zere ikiye blnm olan sosyalist proletarya, arlk emperyalizmi ile, gelimi kapitalist Avrupa emperyalizminin ittifakyla kar karyadr, ve bu ittifak, her ikisinin birok uluslar ezmelerine dayanr. Durumdaki somut deiiklikler bunlardr, ve her ne kadar somut olacaklarn vaadediyorlarsa da, Polonyal sosyal-demokratlarn grmezlikten geldikleri de budur! Ayn sosyalist ilkelerin uygulamasndaki somut deiiklik bundan ileri gelmektedir: eskiden asl sorun arla kar (ve arln demokratik olmayan amalarla kulland kk ulus hareketlerine kar) ve Batnn byk devrimci halklarndan yana savamakt; bugn asl sorun, artk birlemi olan emperyalist devletlerin, emperyalist burjuvazinin, sosyal-emperyalistlerin cephesine kar savamak, ve emperyalizme kar olan tm ulusal hareketleri sosyalist devrim yararna kullanmaktr. Proletaryann emperyalist cepheye kar savam ne kadar saf olursa enternasyonalist ilkenin, bakasn ezen bir ulus zgr olamaz ilkesinin o lde nem kazanaca aktr. Toplumsal devrimin doktriner kavram adna prudoncular, Polonyann uluslararas roln grmezlikten geldiler ve ulusal hareketleri nemsemediler. Sosyal-emperyalistlere kar uluslararas savam cephesini blen, ve ilhaklar konusunda duraksamalaryla (nesnel olarak) sosyal-emperyalistlere yardm eden Polonyal sosyal-demokratlar, kesinlikle ayn doktriner biimde hareket etmektedirler. nk kk uluslarn somut durumlarna kyasla biim deitirmi olan, proleter savan uluslararas cephesidir: daha nce (1848-1871), kk uluslarn bat demokrasisinin ve devrimci halklarn olsun, arln olsun, olas mttefiki olarak [sayfa 183] belirli bir arlklar vard; bugn (1898-1914), bu nemi tamamaktadrlar; kk uluslar, artk egemen byk uluslarn asalakln ve bunun sonucu olan sosyal-emperyalizmi besleyen kaynaklardan biri-
153
dir. nemli olan, kk uluslarn sosyalist devrimden nce betebirinin ya da yzde-birinin kurtulup kurtulmayaca deildir; nemli olan, emperyalizm anda, nesnel nedenlerden tr proletaryann iki uluslararas kampa blnm olmas, bunlardan birinin, byk devletlerin burjuvazisinin masasndan den krntlarla, zellikle kk uluslarn ikili ve l smrsnden tr soysuzlam bulunmas ve teki kampn kk uluslar kurtarmadan, ynlar ovenlie kar bir zihniyetle, ilhaklara kar, yani uluslarn kaderlerini tayin hakkndan yana bir zihniyetle eitmeden, kendi kendisini kurtaramayacadr. Sorunun bu en nemli yann, sorunlara emperyalizm anda temel nitelik kazanm bulunan adan, yani uluslararas proletaryann iki kampa blnm olduu gerei asndan bakmayan Polonyal yoldallar grememektedirler. Prudonculuklarnn ite baka gze arpan rnekleri: (1) ilerde szn edeceimiz 1916 rlanda ayaklanmasndaki tutumlar; (2) tezlerinin (II, 3, 3. paragrafn sonu) sosyalist devrim slogannn ne olursa olsun, hi bir eyle glgelenmemesi gerektii yolundaki beyanlar. Sosyalist devrim slogann, ulusal sorun dahil, herhangi bir sorunda tutarl bir devrimci tutumla birletirmenin bu slogan glgeleyeceini sanmak, kesin olarak marksizme aykr bir grtr. Polonyal sosyal-demokratlar, bizim programmz, ulusalreformist buluyorlar. u iki pratik neriyi kyaslaynz: (1) zerklik iin (III, 4, Polonyallarn tezleri) ve (2) ayrlma zgrl iin. Programlarmz zellikle ve yalnzca bu noktada birbirinden ayrlmaktadr! Bunlardan birincisinin [sayfa 184] reformisf olduu ve onu ikinciden ayrdeden eyin, bu reformizm olduu ak deil mi? Reformist bir deiiklik, egemen snf iktidarnn temellerini sarsmayan, bu snfn bir dn olan ve onun tahakkmn srdren bir deiikliktir. Devrimci bir deiiklik ise, bu iktidar temellerine kadar sarsar. Ulusal programda reformizm, egemen ulusun btn ayncalklarn ortadan kaldrmaz; reformizm, ulusal basknn tm biimlerini yoketmez. zerk bir ulus, egemen bir ulusla, haklar bakmndan eit durumda deildir; Polonyal yoldalar (eski ekonomistler gibi) siyasal kavramlarn ve kategorilerin tahlilini yapmamakta direnmeselerdi, bunun farkna varmazlk etmezlerdi. zerk Norve, 1905e kadar, svein bir paras olarak, ok geni
154
bir zerklie sahipti, ama haklar bakmndan svele eit durumda deildi. Norve ancak kendi zgrce ayrlmasyla haklar bakmndan eit durumda olduunu pratikte gstermitir (arada unu syleyelim ki, asl bu zgrce ayrl, eit haklara dayanan daha sk ve daha demokratik bir yaknlama zemini yaratmtr). Norve yalnzca zerk iken, sve aristokrasisinin fazladan bir ayrcal vard, ve bu ayrcalk, ayrlma sonucu azaltlmakla kalmad (reformizmin z, ktlkleri azaltmaktr, onlar yoketmek deil), tamamen yokedildi (devrimci nitelikte bir programn balca belirtisi budur). Reform olarak zerklik ile devrimci bir nlem olarak ayrlma zgrl arasnda ilke fark vardr. Bu, tartma gtrmez. Ama herkesin bildii gibi, reform, pratikte, devrim dorultusunda bir admdr. Bir devletin snrlar iinde zorla tutulan bir ulusun, kesin olarak uluslama srecini tamamlamasna, kuvvetlerini toplayp onlar tanmay ve rgtlendirmeyi grenmesine, ve Norvelilerin yapt gibi, en uygun zaman seerek, biz falan ulusun ya da falan blgenin zerk meclisi olarak, btn Rusya arnn bundan byle Polonya kral vb. olmadn iln etmesine olanak salayan, zerkliin kendisidir. Buna genellikle itiraz edilir, [sayfa 185] ve bu gibi sorunlarn bildirilerle deil savalarla zme baland sylenir. Dorudur: ou durumda savala zme balanr (nasl ki, byk devletlerin hkmet biimi ile ilgili sorunlar da ou durumda savalar ya da devrimlerle zme balanrsa). Ama, devrimci bir partinin siyasal programna bu tr bir itirazn mantksal olup olmad sorulabilir. Biz, adalet iin, proletaryanin iyilii iin, demokrasi ve sosyalizm iin giriilen savalara ve devrimlere kar myz? Ama biz, belki de 10 ya da 20 milyonluk bir kk ulusun zgrle kavuaca umuduyla, iki byk ulus arasnda bir savatan yana, 20 milyon insanp ldrlmesinden yana olamayz! Hayr, elbette ki olamayz. Ama, bu, programmzdan uluslarn tam eitliini sildiimiz iin deil, bir tek lkede demokrasinin karlarnn, birok lkede ve btn lkelerde demokrasnin karlarna baml klnmas gerektii iin byledir. Diyelim ki, iki byk kralln arasnda kk bir krallk vardr ve bunun kk kral komu iki lkenin krallarna akrabalk ya da baka balarla baldr ve gene diyelim ki, kk lkede cumhuriyetin ilan ve kraln snrd edilmesi, pratikte, herbiri u ya da bu kral kk lkeye zorla kabul ettirmek isteyen iki byk komu lke arasnda savan balamas anlamna
155
gelecektir. Kukusuz, byle bir durumda uluslararas sosyal-demokrasi ve kk lke sosyal-demokrasisinin gerekten enternasyonalist olan kolu, kralln yerine cumhuriyetin getirilmesine kar kacaktr. Kralln yerine cumhuriyetin getirilmesi istemi mutlak bir ey deildir, genel olarak demokrasinin (ve elbette ki daha ok sosyalist proletaryann) karlarna baml olan, demokratik bir istemdir. Byle bir durumla karlalsayd, bunun, hangi lkeden olursa olsun sosyal-demokratlar arasnda en ufak bir gr ayrlna neden olmayaca kesindir. Ama eer, bir sosyal-demokrat, bu rnee dayanarak, uluslararas sosyal-demokrasinin programndan cumhuriyet [sayfa 186] slogannn silinmesini nerirse, onu herkes deli sayar. Ona sylenecek ey udur: zel le genel arasndaki mantksal ayrm gene de unutmamak gerekir. Bu rnek, bizi, biraz dolambal yoldan da olsa, ii snfnn enternasyonalist eitimi sorununa getiriyor. Sol zimmervaldclar arasnda gerei ve birinci derece nemi hibir gr ayrlna neden olamayacak plan bu eitim, ezen byk uluslarda ve ezilen kk uluslarda, ilhak eden uluslarda ve ilhak olunanlarda somut olarak birbirinin ayn olabilirmi? Hayr, olamaz. Bir tek hedefe doru yry: haklarda tam eitlik, btn uluslarn en sk biimde birbirine yaklamasnn ve sonra da birbiriyle kaynamasnn ayr ayr somut yollardan geilmesini gerektirdii aktr, nasl ki, rnein, bir sayfann merkezindeki noktaya giden yol, sayfann bir kenarndan hareket edildiinde sola, teki kenarndan hareket edildiinde saa gidilmesini gerektirirse. Eer uluslarn genel olarak birbiriyle kaynamasn savunan, ilhak eden ye ezen bir byk ulusun sosyal-demokrat, kendi Nikola IIsinin kendi Wilhelminin kendi Georgeunun, kendi Poincarsinin ve benzerlerinin de (ilhaklar yoluyla) kk uluslarla kaynamadan yana olduunu unutursa Nikola II, Galiya ile kaynamadan yanadr, Wilhelm II, Belika ile kaynamadan yanadr vb., byle bir sosyal-demokrat, teoride gln bir doktriner ve pratikte de emperyalizmin yardmcs durumuna der. Ezen lkelerin iilerinin enternasyonalist eitimi, zorunlu olarak, her eyden nce, ezilen lkelerin zgrl ve ayrlmas ilkesinin savunulmasn iermelidir. Yoksa, ortada enternasyonalizm diye bir ey kalmaz. Bu propaganday yapmayan ezen bir ulusun sosyal-demokratn, emperyalist ve alak saymak, hakkmz ve grevi-
156
mizdir. Sosyalizmin gereklemesinden nce ayrlma olaslnn binde-bir olmas durumunda bile, bu istem, mutlak bir istemdir.
[sayfa 187]
ilerde ulusal ayrlklar karsnda ilgisizlii gelitirmek grevimizdir. Bu, tartma gtrmez. Ama bu, ilhaklarn savunduu ilgisizlik deildir. Ezen bir ulusun bireyi, kk uluslarn, eilimlerine gre, kendi devletinin mi yoksa komu devletin mi bir parasn oluturduu ya da bamsz olup olmad sorunu karsnda ilgisiz kalabilmelidir: eer, o, ilgisiz kalamyorsa, sosyal-demokrat deildir. Enternasyonalist bir sosyal-demokrat olabilmek iin, yalnzca kendi ulusunu dnmemeli, btn uluslarn karlarn, onlarn zgrln ve eitliini, kendi ulusunun zerinde tutabilmelidir. Teoride bu noktada herkes gr birlii halinde; ama uygulamada, ilhaklara zg ilgisizlik gsteriliyor. Ktln kkeni buradadr. Bunun kart olarak, kk bir ulusun sosyal-demokrat, ajitasyonunun arlk merkezini bizim genel formlmzn son szc zerine getirmelidir: uluslarn serbeste kabullendii birlik. O, enternasyonalist olarak grevlerine srt evirmeden hem kendi ulusunun siyasal bamszlndan yana olabilir, hem de ulusunun bir komu devlet (x, y, z, vb.) ile birlemesinden yana olabilir. Ama o, her durumda kk ulus darkafallna kar, kendi iine kapanmaya kar savam vermeli, btn ve geneli gznnde tutmal, zeli genel kara baml klmaldr. Sorunu derinliine incelememi olanlar, ezen uluslarn sosyal-demokratlar ayrlma zgrl zerinde srar ederlerken, ezilen ulusun sosyal-demokratlarnn birleme zgrl zerinde direnmelerinin eliki olduunu dnrler. Ama biraz dnnce, enternasyonalizme ve bugnk durumdan hareket ederek, uluslarn birbiriyle kaynamasna varabilmek iin baka yolun olmad, olamayaca anlalr. Ve imdi Hollanda ve Polonya sosyal-demokratlarnn zel durumlarna gelmi bulunuyoruz. [sayfa 188] VIII. HOLLANDA VE POLONYA SOSYAL-DEMOKRAT ENTERNASYONALSTLERNN TUTUMUNDA ZEL VE GENEL En kk kuku yok ki, uluslarn kaderlerini tayin ilkesine
157
kar kan Hollanda ve Polanya marksistleri, uluslararas sosyaldemokrasideki en devrimci ve enternasyonalist eler arasndadrlar. O halde nasl oluyor da bunlarn teorik iddialar batanaa yanl olabiliyor? Burada doru olan bir tek genel iddia yok, yalnzca emperyalist ekonomizm! Bu, Hollandal ve Polonyal yoldalarn zellikle kt olan znel niteliklerinden tr deildir, bunlarn lkelerinin zgl nesnel koullarndan trdr. Her iki ,lke, (1) bugnn byk devletler sistemi iinde kk ve gsz durumdadrlar; (2) her iki lke birbiriyle amansz rekabet iinde olan son derece gl emperyalist talanclar arasnda bulunuyorlar (ngiltere ve Almanya; Almanya ve Rusya); (3) her iki lke de kendilerinin byk devlet olduklar zamanlarn korkun biimde gl anlarn ve geleneklerini tayor: Hollanda, ngiltereden daha byk bir smrgeci devletti, Polanya, Rusyadan da, Prusyadan da daha kltrl ve daha gl bir byk devletti; (4) her ikisi de baka halklara tahakkm etmekten baka bir ey olmayan ayrcalklar korumaktadrlar: Hollanda burjuvalar, pek zengin olan Hollanda Dou Hindistanna sahip bulunuyor; Polonyal byk toprak sahibi, Ukraynal ve Beyaz Rusyal kyly eziyor, Polonyal burjuva da, Yahudiyi vb.. Bu drt noktann bileiminden doan zellik, rlandada, Portekizde (Portekiz bir zamanlar spanya tarafndan ilhak edilmiti), Alsaceta, Norvete, .inlandiya, Ukrayna, Letonya ve Beyaz Rusya topraklarnda ve baka yerlerde yoktur. Ve sorunun asl zn oluturan da bu zelliktir! Hollanda ve Polanya sosyal-demokratlar, genel iddialara, yani genel olarak emperyalizmi, genel olarak sosyalizmi, [sayfa 189] genel olarak demokrasiyi, genel olarak ulusal basky ilgilendiren iddialara dayanarak, uluslarn kaderlerini tayin ilkesine kar ktklarnda, gerekten, kendilerinin yanlg zerine yanlgya dtklerini syleyebiliriz. Ama onlarn aka yanl olan genel iddialar kabuunu karp attmzda ve sorunun zn Hollandadaki ve Polonyadaki zgl koullar asndan incelediimizde, onlarn zel tutumu derhal anlalabilir ve olduka hakl gzkyor. Paradoksal bir duruma dmekten korkmakszn sylenebilir ki, Hollandal ve Polonyal marksistler uluslarn kaderlerini tayin ilkesine kar savam verirken kastettikleri eyi pek sylemiyorlar ya da, baka bir deyile, onlar sylediklerini fazlasyla kastediyorlar.* Tezimize bir rnei aktarm bulunuyoruz.** Gorter, kendi
158
lkesinde uluslarn kaderlerini tayin hakkna kardr ama kendi ulusu tarafndan ezilen Hollanda Dou-Hindistan iin bundan yanadr! Bizim, onu daha iten bir enternasyonalist ve uluslarn kaderlerini tayin hakkn Almanyada Kautsky gibi, bizde Trotski ve Martov gibi, biimsel olarak ikiyzlce kabul edenlerden, kendimize ok daha yakn bir militan saymamza alabilir mi? Marksizmin genel ve temel ilkelerinden, benim kendi ulusum tarafndan ezilen uluslarn zgrl ve ayrlmas uruna savam, tartma gtrmez bir biimde domaktadr, ama kukusuz, bu ilkeden zgr olarak Hollandann bamszlnn birinci derecede nemli bir sorun olduu sonucu karlamaz o Hollandadr ki, nasrlam, bencil, hayvanlatrc iine kapanklnn acsn ekmektedir; varsn btn dnya yansn, biz btn bunlardan uzak kalalm, biz eski talanlarmzla ve bunlarn zengin artklar Dou-Hindistan ile yetiniriz, bizi baka ey ilgilendirmez! [sayfa 190] Bir rnek daha: Karl Radek, savan balamasndan bu yana Alman sosyal-demokrasisi saflarnda enternasyonalizm iin katarl bir sava vererek, zellikle byk hizmetleri geen bu Polonyal sosyal-demokrat, Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk balkl bir yazda uluslarn kaderlerini tayin ilkesine sert saldrlarda bulundu (Lichtstrahlen87 J. Borchardt tarafndan yaynlanan, Prusya sansrnn yasaklad aylk radikal sol dergi 5 Aralk 1915, nc Yayn Yl, n 3). O, yeri gelmiken belirtelim, kendi grn desteklemek iin yalnzca Hollandal ve Polonyal yazarlardan aktar yapyor; gr de, uluslarn kaderlerini tayin ilkesinin iddiasna gre sosyal-demokrasinin her trl bamszlk savan desteklemeye zorunlu olduu fikrini beslemedii grdr. Genel teori bakmndan, bu iddia dpedz manta aykrdr: ilkin, zel genele baml klnmadka, her demokratik istem kanlmaz olarak ktye kullanlabilir; biz, ne her trl bamszlk savamn desteklemeye zorunluyuz, ne de her trl cumhuriyet uruna ya da kilisenin nfuzuna kar savam. kincisi, ayn yanlgy iermeyen ulusal baskya kar hi bir savam forml de olamaz. Radekin kendisi Berner Tagwachtta (1915, n 253) eski
* Polonya Sosyal-Demokratlarnn, formlasyonlar biraz farkl olmakla birlikte, benimsedikleri eylerin tmn anmsayalm. ** Bkz: Bu kitabn 149.sayfas -Ed.
159
ve yeni ilhaklara kar formln kulland. Her Polonyal milliyeti, bu formlden hakl olarak u anlam karabilir: Polonya ilhak edilmi bir lkedir, ben ilhaklara karym, dolaysyla, ben Polanyann bamszlndan yanaym. Ya da Rosa Luxemburgun 1908de yazd bir yazda88 ulusal baskya kar formlnn pek yerinde olduunu yazdn anmsyorum. Ama herhangi, bir Polonyal milliyeti,-ve ok hakl olarak ilhakn, ulusal basknn biimlerinden biri, olduunu, bunun sonucu olarak da, vb. diyebilir. Ama bu genel iddialar yerine, Polanyann zel koullarn gznnde tutunuz: Bugn Polanyann bamszl, savalar [sayfa 191] ya da devrimler olmadan gerekleemez. Yalnzca Polonyann yeniden kurulabilmesi iin Avrupada bir genel savatan yana olmak demek, en kt trden bir milliyeti olmak demektir, bu, kk sayda Polonyalnn karn, savan aclarn eken yz milyonlarca insann karndan nde tutmak olur. Gerekten bu, ancak szde sosyalist olan ve onlarla karlatrldklarnda Polonyal sosyal-demokratlarn bin kez hakl olduklar Polonya Sosyalist Partisinin, sa kanadndakilerin89 grnden baka bir ey deildir. Komu emperyalist lkeler arasndaki mevcut ilikiler koullarnda, Polonyann bamszl slogann u anda ileri srmek, gerekte bir hayal peinde komaktr, dar bir milliyetiliin iine dmektir. Bu, vazgeilmez bir nkoulu, Avrupada gelen devrimi, ya da hi deilse, Rusyada ve Almanyada devrimi unutmaktr. Ayn biimde, 1908-1914 Rusyasnda koalisyon zgrl gibi bamsz bir slogan ileri srmek, bir hayal peinde komak ve nesnel olarak Stolipinin ii partisine (bugn Potressov ve Gvozdev partilerine, ki geerken syleyelim ayn sonuca varr) yardm etmek olur. Ama koailisyon zgrl istemini genel olarak sosyal-demokrasi programndan rkarmaya kalkmak bunaklk olur! nc rnek belki de en nemlisidir. Polonyallarn tezlerinde (III, paragraf 2 sonunda), bir Polonya tampon devletinin kurulmas fikrine, bunun, gsz kk gruplarn tutarsz bir topyas olduu iddiasyla kar klmaktadr. Bu gerekleirse, bu fikir, u ya da bu byk devletler grubunun askeri smrgesinden, bunlarn askeri ve iktisadi karlarnn oyuncandan, yabanc sermaye iin bir smr alan ve gelecein savalar iin bir sava alan olacak olan ufack bir Polonya devletinin kurulmasndan baka anlama gelmeyecektir. Btn bunlar, ok hakl olarak, u anda Polonyann
160
bamszl sloganna kar ileri srlen grlerdir, nk yalnzca Polonyada patlak verecek olan devrim bile, durumu hi bir ekilde deitiremez ve [sayfa 192] Polanyal ynlarn dikkatini esas olandan: onlarn savamn Rus ve Alman proletaryasnn savamna balayan badan baka yne evirir o Polonya proletaryasnn, proletarya olarak, Polanyann zgrl dahil, sosyalizmin ve zgrlk davasna u anda ancak komu lkelerin proleterleriyle omuz omuza, dar anlamyla Polanya davasn gden milliyetilere kar savamakla yardm edebilecei, bir paradoks deil, bir gerektir. Polonyal sosyal-demokratlarn bu darkafal milliyetilere kar savamlarnda kazanm olduklar byk tarihsel deer yadsnamaz. Ama, Polonyann bugnk zel koullar bakmndan doru olan ayn iddialarn, onlara verilmi olan genel biim iinde yanl olduu apaktr. Savalar olduka, Polonya, her zaman Almanya ile Rusya arasndaki arpmalarda sava alan olacaktr; bu, savalar birbirinden ayran arada, daha byk bir siyasal zgrle kar (ve dolaysyla siyasal bamszla kar) ileri srlebilecek bir iddia olamaz. Yabanc sermayenin smrs zerine, yabanc karlarn oynayaca rol zerine olan uslamlama iin de ayn ey sylenebilir. Polonyal sosyal-demokratlar u anda Polonyann bamszl slogann atamazlar, nk, enternasyonalist proleterler olarak, Polonyallar, sosyalist partinin sa kanatlar gibi bir emperyalist kralln ua durumuna dmeden, bu alanda hi bir ey yapamazlar. Ama Rus ve Alman iileri iin Polonyann ilhakna katlmalar (ki bu, Alman ve Rus ii ve kyllerinin, yabanc halklarn, celltl roln kabul etmeleriyle, en rezilce ve alaka bir zihniyet iinde eitilmesine varr) ya da Polonya nn bamsz olmas sorunu, onlarn ilgisiz kalaca bir sorun olamaz. Durum gerekten kark grnyor. Ama katlanlarn tmnn enternasyonalist olarak kalabilecekleri bir k yolu var: Rus ve Alman sosyal-demokratlar, Polonyann kaytsz artsz ayrlma zgrln isterler; Polonya sosyal-demokratlar, imdilik, Polonyann bamszl slogann [sayfa 193] ileri srmeden, hem kk hem byk lkelerde proleter savan birlii iin savam verirler. IX. ENGELSN KAUTSKYYE MEKTUBU Sosyalizm ve Smrge Politikas (Berlin 1907) adl bro-
161
rnde, o zamanlar henz marksist olan Kautsky, Engelsin kendisine 12 Eyll 1882de yazd, tarttmz sorunla ilgili olan son derece ilgin bir mektubu yaynlad. Mektubun belli bal ksm yle: Bence asl smrgeler, yani Avrupallarn yerletikleri lkeler Kanada, Kap, Avustralya hep bamsz olacaklardr; te yandan yalnzca boyunduruk altna alnm olan yerli nfusun yaad lkeler Hindistan, Cezayir, Hollanda, Portekiz ve spanyann elinde olan yabanc topraklar imdilik proletarya tarafndan alnmal ve olanakl olan hzla bamszla doru gtrlmelidir. Bu srecin nasl gelieceini sylemek gtr! Hindistan, belki, hatta pek olas olan bir devrim yapacaktr, ve kendisini kurtarma sreci iinde olan proletarya, bir smrge sava yapamayacana gre, Hindistann kendi yoluna braklmas zorunlu olacaktr; elbette ki, bu, her trl ykntya meydan vermeden olmayacaktr; ama byle eyler btn devrimler iin olaandr. Ayn ey baka yerde de olabilir, rnein Cezayirde ya da Msrda, ve bu, bizim iin en iyi ey olur. Bizim, kendi lkemizde yeteri kadar yapacak eyimiz olacak. Avrupa ve Kuzey Amerika yeniden rgtlenir rgtlenmez, bu ylesine muazzam bir kuvvet ve yle bir rnek oluturacaktr ki, yar-uygar lkeler bizi kendiliklerinden izleyeceklerdir; iktisadi gereksinmeler onlar bu yola itmeye yetecektir. Bu lkelerin sosyalist bir rgtlenmeye varmadan nce, iinden gemek zorunda kalacaklar toplumsal ve siyasal aamalara gelince, yle sanyorum ki, bugn, bu konuda ancak, dayana olmayan varsaymlar ileri srlebilir. Bir ey kesindir: o da muzaffer proletaryann, kendi zaferini baltalamadan, hi [sayfa 194] bir yabanc ulusa, hangi trden olursa olsun mutluluu zorla kabul ettiremeyeceidir. Elbette ki, bundan, deiik trden savunma savalarnn olmayaca sonucu karlamaz...90 Engels, iktisadi etkenlerin tek bana btn zorluklarn dorudan doruya hakkndan gelebileceine kesinlikle inanmyor. ktisadi devrim, btn halklar sosyalizme doru ynelmeye itecektir, ama ayn zamanda (sosyalist devlete kar) ayaklanmalar ve savalar olasl da vardr. Siyasetin ekonomiye kendini uyarlamas kanlmaz bir eydir, ama bu, bir atlmda, engellerle karlalmadan olmayacaktr, bu, basite ve dorudan doruya olmayacaktr. Engels, yalnz bir eyin kesin olduunu, mutlak bir enternasyonalist ilke olduunu belirtiyor ve bunu yalnzca somrge uluslara deil, tm yabanc uluslara uyguluyor: bu uluslara mutluluu zorla ka-
162
bul ettirmek, proletaryann zaferini baltalamak demektir. Yalnzca bir toplumsal devrim yapt diye, proletarya, azizlik mertebesine ulamayacak ve yanlglara, zaaflara kar baklk kazanmayacaktr. Ama yaplacak olan yanlglar (bakalarnn srtna binmeye doru iten bencil karlar), proletaryay kanlmaz olarak bu gerein bilincine gtrecektir. Biz sol zimmervaldclar, hepimiz, rnein Kautskynin de, onu marksizmden ovenizmin savunuculuuna geiren 1914teki dnekliinden nce paylam olduu inanca, sosyalist devrimin ok yakn gelecekte, ayn Kautskynin bir zamanlar dedii gibi bu gnden yarna gerekleecei inancna sahibiz. Ulusal dmanlklar abucak yokolmayacak; ezilen ulusun, kendisini ezen ulusa kar zaten ok meru olan dmanl bir zaman srecektir; bu dmanlk ancak sosyalizmin zaferinden sonra ve uluslar arasnda tam demokratik ilikilerin kesin olarak kurulmasndan sonra dalacaktr. Eer sosyalizme bal kalmak istiyorsak, daha imdiden, ynlarn enternasyonalist eitimine girimeliyiz, [sayfa 195] bu da ezen uluslarda ezilen uluslarn ayrlma zgrl zerinde srar etmeden olanakszdr. X. 1916 RLANDA AYAKLANMASI Tezlerimiz, teorik grlerimizin doruluunu denemek iin inceleme materyali grevini yerine getirmesi gereken bu ayaklanmadan nce yazlmt. Uluslarn kaderlerini tayin hakkna kar kanlar, emperyalizm tarafndan ezilen kk uluslarn yaama yeteneinin imdiden tkendii, bu uluslarn emperyalizme kar hi bir rol oynayamayacaklar, salt ulusal zlemlerinin desteklenmesiyle hi bir ey elde edilemeyecei sonucuna varyorlar. 1914-1916 emperyalist savann deneyimi, bu gr somut olarak yalanlyor. Sava, Bat Avrupa uluslar ve tm emperyalizm iin bir bunalm dnemi oldu. Her bunalm, allageleni atar, d rtleri koparr, zamann tamamlam olan sprr, daha derin gleri ve gerilimleri aa karr. Sava, ezilen uluslarn hareketi bakmndan neyi aa karmtr? Smrgelerde, ezen uluslarn sava sansrnn yardmyla btn yollara bavurarak gizlemeye altklar besbelli olan birok ayaklanma giriimini. Bununla birlikte, Singapurda,
163
ngilizlerin Hintli birliklerinde bir isyan hareketini vahice bastrdklar; .ransz Annamnda (bkz: Nae Slovo) Alman Kamerununda (bkz: Juniusun bror* ayaklanma giriimleri olduu; Avrupada, rlandada bir ihtilal olduu, ve zorunlu askerlii rlandaya yaymaya cesaret edememi olan zgrlk a ngilizlerin, o lkede bar idamlar yoluyla saladklar; ve te yanda, Avusturya hkmetinin, ek Meclisi milletvekillerini yurda ihanetten idama mahkum ettii ve koca ek askeri birliklerini de ayn sutan kuruna dizdirdii biliniyor. [sayfa 196] Elbetteki, bu liste tam olmaktan uzaktr. Bununla birlikte, emperyalizmin bunalm yznden ulusal isyan alevlerinin hem smrgelerde, hem Avrupada tututuunu; ulusal dostluk ve dmanlk duygularnn en ar tehditlere ve bask nlemlerine karn aa vurulduunu gsterir. Oysa emperyalizmin bunalm, daha doruk noktasna ulam olmaktan uzakt; emperyalist burjuvazinin iktidar henz sarslmamt (ypratma sava bu sonuca varabilir, ama henz oraya varm deiliz); emperyalist devletlerde proletarya hareketi henz pek zayftr. Sava tam bir yorgunlua ve kuvvetlerin tkenmesine vard zaman, ya da hi deilse devletlerden birinde, burjuvazinin iktidar, 1905te arlk iktidarnda olduu gibi, proletarya savann darbeleri altnda sarsld zaman ne olacaktr? 9 Mays 1916da, solculardan bazlarn ieren Zimmerwald grubunun organ Berner Tagwachtta ark Bitmitir baln tayan, K.R. imzal91 bir yaz kt. Bu yaz, rlanda ayaklanmasndan szederek, bunun bir darbeden baka bir ey olmadn ileri sryordu; nk, yazarn iddiasna gre, rlanda sorunu, bir kyl sorunuydu, kyller reformlar yoluyla yattrlmlard, ve ulusal hareket de yalnzca ok grlt koparm olmasna karn, fazla bir toplumsal destei olmayan, yalnzca kentlerde bir kk-burjuva hareketi olarak kalmaktayd. Korkun bir doktrinerlii ve ukall yanstan bu deerlendirmenin, ayaklanmay ayn biimde Dublin Darbesi olarak nitelendirmi olan Rus ulusal liberali bir kadetin, Bay A. Kulierin deerlendirmesiyle (Re, n 102, 15 Nisan 1916) ayn zamana raslamas alacak bir ey deildir. Umalm ki, her eyde bir hayr vardr ataszne uygun
* Bkz: V. Lnine, (Euvres, Paris-Moscou, c. 22, s. 328,343. -Ed.
164
olarak, uluslarn kaderlerini tayin hakkna kar karken ve kk uluslarn ulusal hareketlerine kmsemeyle bakarken hangi batakla battklarn anlamam olan birok yolda, emperyalist burjuvazinin bir temsilcisinin deerlendirmesiyle [sayfa 197] bir sosyal-demokratnki arasndaki raslant niteliinde bu uygunluun etkisiyle gzlerini falta gibi asnlar!! Ancak ayaklanma giriimi kk bir komplocular ya da samalayan manyaklar grubunu ortaya kard zaman ve halk ynlar iinde hi bir yank uyandrmad zaman, bilimsel anlamyla darbeden szedilebilir. Yzyllar kapsayan bir gemii olan, deiik snf karlar bileiminden ve aamalardan gemi olan rlanda ulusal hareketi, Amerikada toplanan, ynlara dayal bir rlanda ulusal kongresi tarafndan ilan edildi (Vorwrts, 20 Mart 1916), bu kongre rlandann bamszln da ilan etti; bu ayaklanma uzun bir yn ajitasyonu, gsteriler, gazete yasaklamalar vb. dneminden sonra, kent kk-burjuvazisinin bir kesiminin ve iilerden bir kesiminin ynettii sokak savalar biiminde belirdi. Byle bir ayaklanmay darbe olarak niteleyen kimse, ya gericilerin en ktsdr, ya da bir toplumsal devrimi canl bir olay olarak kavramaktan aciz bir doktrinerdir. Toplumsal devrimin, smrgelerde ve Avrupada ayaklanmalar olmadan, btn nyarglaryla kk-burjuvazinin bir kesiminin devrimci patlamas olmadan, siyasal bakmdan bilinsiz olan proleter ve yar-proleter ynlarn, toprakbeylii, kilise, krallk boyunduruuna kar, ulusal vb. boyundurua kar hareketi olmadan dnlebileceini sanmak, toplumsal devrimi reddetmektir. Bu bir ordunun belirlenmi bir noktada mevziye girerek biz sosyalizmden yanayz ve bir baka ordunun da bir baka noktada saf tutarak biz emperyalizmden yanayz diyeceini ve o zaman toplumsal devrim olacan sanmak olur! Ancak bylesine ukalca ve gln bir gr asndan hareket ederek rlanda ayaklanmasna darbe diye svlebilirdi. Saf bir toplumsal devrim bekleyen kimsenin mr, bunu grmeye yetmeyecektir. Bylesi, gerek bir devrimin ne olduunu hi anlamayan szde-devrimcidir. [sayfa 198] 1905 Rus devrimi bir burjuva demokratik devrimdi. Bu devrim, nfusun honut olmayan btn snflarnn, grup ve elerinin vermi olduklar bir dizi sava ierdi. Bunlar arasnda en barbar
165
nyarglara sahip bulunan en mulak ve aklalmaz amalar iin savaan ynlar vard, Japonlardan para alan kk grupuklar vard, speklatrler, servenciler vb. vard. Nesnel olarak, ynlarn hareketi arl sarsyor ve demokrasi yolunu ayordu. Onun iin bilinli iiler hareketin banda idiler. Avrupada sosyalist devrim btn ezilenlerin ve honutsuz elerin yn savamnin patlak vermesinden baka bir ey olamaz. Kk-burjuvaziden ve bilinsiz iilerden eler, bu devrime kanlmaz olarak katlacaklardr bu katlma olmadan yn sava olanakl deildir, hi bir devrim olanakl deildir ve, bu eler ayn ekilde kanlmaz olarak harekete kendi nyarglarn, gerici zlemlerini, zaaflarn ve yanlglarn da getireceklerdir. Ama nesnel olarak bunlar sermayeye saldracaklardr, ve dank, uyumsuz, karmakark, ilk bakta birlikten yoksun bu yn sava nesnel gereini ifade eden devrimin bilinli nc birlii, ilerici proleterya, bu ynlar bidetirip onlara yn verebilecek, iktidar alabilecek, bankalar ele geirebilecek, (deiik nedenlerden olmakla birlikte!) herkesin nefret ettii trstleri mlkszletirecek ve tamam burjuvazinin devrilmesi ve, sosyalizmin zaferini salayacak olan baka kesin nlemleri alacaktr. Bu zafer de, kendini hemen kk-burjuva posadan temizleyecek deildir. Polonyallarn tezlerinde (I, 4) okuduumuza gre, sosyaldemokrasi Avrupada devrimci bunalm keskinletirmek iin gen smrge burjuvazisinin, Avrupa emperyalizmine kar savamndan yararlanmaldr. (talikler yazarlarn.) Avrupay bu bakmdan smrgelerle kar karya getirmenin, baka nedenlerle kyaslamadan ok daha az uygun [sayfa 199] olduu ak deil midir? Avrupada ezilen uluslarn savam, ayaklanmaya ve sokak savalarna kadar varabilecek olan ordunun ve skynetimin demir disiplinini krabilecek olan bu sava, uzak bir smrgedeki daha gelimi bir ayaklanmadan ok daha fazla Avrupada devrimci bunalm keskinletirecektir. rlandada bir ayaklanma ile ngiliz emperyalist burjuvazisinin iktidarna indirilecek olan bir darbe, Asyada ya da Afrikada eit gteki bir darbeden siyasal bakmdan yz kez daha nemlidir. .ransz oven basn, geenlerde zgur Belika92 n 80in Belikada yaynland haberini verdi. Elbette ki, .ransz oven basn sk sk yalan syler, ama bu haber doruya benziyor. oven ve
166
kautskici Alman sosyal-demokrasisi iki sava yl boyunca kendi zgr basnn kurmada kusur ederken, ve askeri sansrn boyunduruuna kuzu kuzu boyun eerken (Almanyada sansre karn, yalnzca onlarn lehine olarak syleyelim, sol radikal unsurlar, brorler ve bildiriler yaynlamlardr) ezilen bir uygar ulus, ei grlmemi yrtclkta olan askeri baskya, bir devrimci protesto organn yaratarak karlk vermitir! Tarihin diyalektii yledir ki, emperyalizme kar savamda bamsz bir etken olarak gsz olan kk uluslar, asl anti-emperyalist kuvvetin, sosyalist proletaryann sahneye kmasna yardm eden mayalardan biri, basillerden biri roln oynar. Bugnk savata genelkurmaylar, dman kampndaki her ulusal ve devrimci hareketten yararlanmak iin ellerinden geleni yapyorlar: Almanlar, rlanda ayaklanmasn kullanyorlar; .ranszlar da, ek hareketini vb.. Onlar kendi alarndan doru hareket ediyorlar. Eer dmann en kk bir zaafndan yararlanlmazsa, ve hangi anda, nerede ve hangi kuvvetle dinamit deposunun havaya uacan nceden bilmek olanaksz olduuna gre, ele geen her frsat deerlendirilmezse bir sava ciddi ekide verilemez. Eer, proletaryann sosyalizm uruna byk kurtulu savanda, [sayfa 200] bunalm derinletirmek iin emperyalizm u ya da bu ykmna kar her halk hareketinden yararlanmay bilmezsek, pek zavall devrimciler oluruz. Bir yandan her trl ulusal baskya kar olduumuzu btn makamlarda ilan edip yinelerken, te yandan ezilen bir ulusun baz snflarnn en etkin ve en uyank kesiminin, ezenlerine kar kahramanca ayaklann darbe diye nitelendirmeye kalkrsak, dtmz ahmaklk dzeyi kautskicilerinkine eit olur. rlandallarn talihsizlii undadr ki, onlar, elverili olmayan bir anda, Avrupa proletaryasnn ayaklanmas henz olgunlamadan isyan etmilerdir. Kapitalizm, ayr ayr isyan kaynaklarnn kendiliklerinden ve bir tek anda baarszlklar, yenilgiler olmadan birbiriyle kaynaabilecekleri lde uyumlu bir ekilde kurulmu deildir. Tam tersine, asl ayaklanmalarn zamannn, biim ve yerinin eitliliidir ki, genel hareketin yaygnlnn ve derinliinin en salam gvencesini oluturur; uygun olmayan bir anda, tecrit edilmi, paralanm ve baarszla mahkum devrimci hareketler srasnda edinilmi deneyimlerledir ki, ynlar, sava alkanl edinecekler, kendi kendilerini eitecekler, glerini birletirecekler, gerek
167
nderlerini, sosyalist proleterleri tanyacaklar ve bylelikle genel saldry hazrlayacaklardr; nasl ki, tecrit edilmi grevler, kentlerdeki ya da ulusal nitelikteki gsteriler, ordudaki ayaklanmalar, kyl isyanlar vb., 1905 genel saldrsn hazrladysa. XI. SONU Polonyal sosyal-demokratlarn yanl iddialarnn tam tersine, uluslarn kaderlerini tayin hakk istemi partimizin propagandasnda, rnein halkn silahlanmas slogan kadar, kilise ile devletin birbirinden ayrlmas, memurlarn halk tarafndan seilmesi sloganlar, aklsz kafalarn hayalci diye niteledikleri teki noktalar kadar nemli bir rol oynamtr. Tam tersine, ulusal hareketlerin 1905ten onra glenmesi, [sayfa 201] doal olarak bu yoldaki propagandamz hzlandrd: 1912-1913 yazlar dizisi, sorunun znn tam ve antikautskici tanmlamasn vermi olan (yani szde tanmaya kar k) partimizin 1913 karar.* Daha o zamandan, sessizlikle geitirilmemesi gereken bir gerek ortaya kt: eitli uluslardan oportnistler, Ukraynal Yurkevi, bundu Liebmann, Potressov ve reksnn Rus ua Semkovski, hepsi, Rosa Luxemburgun uluslarn kaderlerini tayin ilkesine kar iddialarnn lehinde konutular. Rosa Luxemburg ve Polanyal sosyal-demokratlarn aznda Polonyadaki hareketin zgl koullarnn yanl bir teorik genellemesinden baka bir ey olmayan bu iddialar, daha yaygn koullara uygulandnda, bir kk devlet yerine byk devlete uygulandnda, ar Polonya erevesinde deil de uluslararas lde uygulandnda Byk-Rus emperyalizminin nesnel oportnist destei haline geldi. Siyasal dnce akmlar tarihi (kiisel grlerden farkl olarak) programmz dorulamtr. Ve imdi artk kendilerini gizleme gereini duymayan Lensch trnden sosyal-emperyalistler, uluslarn kaderlerini tayin hakkna olduu gibi, ilhaklarn reddine de aka kar kyorlar. Kautskicilere gelince, onlar da uluslarn kaderlerini tayin ilkesini ikiyzlce kabul ediyorlar: bu, bizde, Rusyada, Trotski ile Martovun izledii yoldur. Szde her ikisi de, Kautsky gibi, uluslarn, kaderlerini tayin
* Bkz: V. Lnine, (Euvres, Paris-Moscou, c. 19, s. 460-462. -Ed.
168
ilkesinden yanadrlar. Ama ya eylemde? Trotskinin Nae Slovoda kan Ulus ve Ekonomi balkl yazsna bakarsanz, orada her zamanki semeciliini bulursunuz: bir yandan, ekonomi, uluslar birbiriyle kaynatrr, te yandan ulusal bask onlar birbirinden ayrr. Sonu? Sonu, ikiyzlln pervaszca srp gitmesidir, ajitasyonun canszldr, nk, ajitasyon temel olana, bata gelene, iin zne, pratikle ilgili olana: benim ulusum tarafndan ezilen bir ulusa kar tutuma [sayfa 202] deinmiyor. Martov ve yurtdndaki teki sekterler, kafadarlar Semkovskinin uluslarn kaderlerini tayin hakkna kar savamn dpedz unutmay ye tutmular ok elverili bir bellek kayb! Gvozdev yandalarnn legal basnnda (Na Golos) Martov, uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkn tanmann emperyalist savaa katlmak anlamn tayamayaca tartma gtrmez gereini belirterek, ama zgr, illegal basnda yapt gibi! esastan, yani Rusyann daha bar zamannda ok daha kabasaba, ortaaa zg, iktisadi bakmdan geri, askeri ve brokratik bir emperyalizm temeli zerinde uluslar ezmede dnya rekorunu krm olduu gereinden kaarak, uluslarn kaderlerini tayin ilkesinden yana olduunu bildirdi. Uluslarn kaderlerini tayin hakkn hemen hemen Bay Plehanov, Potressov ve reks gibi, yani arln ezdii uluslarn ayrlma zgrl uruna savamadan tanyan Rus sosyal-demokrat, gerekte bir emperyalist ve arln uadr. Trotskinin ve Martovun znel niyetleri ne kadar iyi olursa olsun, kaamakl tutumlaryla, onlar, Rus sosyal-emperyalizmini nesnel olarak desteklemektedirler. Emperyalizm a, btn byk devletleri, bir dizi ulusu ezme durumuna getirmitir, ve emperyalizmin gelimesi, kanlmaz olarak, uluslararas sosyal-demokraside de bu sorunla ilgili akmlarda daha ak-seik bir blnmeye neden olacaktr. [sayfa 203]
Temmuz 1916da yazld Sbornik Sotsial-Demokrata, n 1, Ekim 1916 mza: N. Lenin
169
ULUSAL SORUN ZERNE SYLEV

29 NSAN (12 MAYIS) 1917
PARTMZN programn kabul ettii 1903 ylndan bu yana, Polonyal yoldalarn sert muhalefetiyle karlamaktayz. kinci Kongrenin tutanaklarn incelediimiz zaman, bu yoldalarn imdi ileri srdkleri iddialar o zaman da ileri srm olduklarn ve uluslarn kaderlerini kendilerinin tayin etmeleri ilkesini kabul etmedikleri iin kongreden ayrldklarn greceksiniz. O zamandan beri ayn sorunla karlamaktayz. Emperyalizm, daha 1903te mevcut olduu halde, Polonyal yoldalar tezlerini savunurken bunun szn etmemilerdir. imdi de, o zamanki gibi, ayn garip ve korkun yanlgy srdrmektedirler. Bunlar, bizim partimize, ovenliklerinkine benzer bir tutumu benimsetmek istemektedirler. [sayfa 204]
170
Rusyann uzun sren basksndan tr, Polonyann siyaseti, tmyle milliyeti bir siyasettir ve btn Polonya ulusu, tek bir fikre, Moskoftan alma fikrine saplanmtr. Hi kimse, arlarn emrinde Polonya zgrlnn boazlayclar grevini yerine getirmi olan Rus halk kadar, Polanyallar ezmemitir. Hi bir ulus, Polonyallar kadar, Rusyadan nefret etmez. Hi bir ulusun Rusyaya kar duyduu kin, Polonyallarnki kadar derin deildir. Bunun sonucu olarak tuhaf bir durum meydana gelnitir. Polonya burjuvazisi yznden Polonya, sosyalist hareketin nnde bir engel haline gelmitir. Btn dnya vz gelir, yeter ki Polonya zgrlne kavusun. Kukusuz, sorunu byle koymak, enternasyonalizm ile alay etmek olur. Elbette ki, Polonya, bugn zorbaln kurbandr, ama Polonyal milliyetilerin, Polonyann kurtarlmasnda Rusyaya gvenmeleri, Enternasyonale ihanet olur. Polonyal milliyetiler, grleriyle, Polonya halkn yle etkilemilerdir ki, Polonyada duruma bu adan baklmaktadr. Polonyal sosyal-demokrat yoldalar, enternasyonalizm slogann ileri srmekle ve btn lkelerin proletaryasnn kardee dayanmasnn kendileri iin en byk nemi tayan bir ey olduunu ve Polonya burjuvazisinin nderliinde bir kurtulu savana katlmayacaklarn iln etmekde, byk bir tarihsel hizmeti yerine getirmilerdir. Bu, onlarn lehine bir noktadr ve ite bu yzdendir ki, biz, her zaman yalnzca bu sosyal-demokrat yoldalar sosyalist saymzdr. tekiler milliyetilerdir, Polonyann Plehanovlardrlar. Sosyalizmi savunmak iin, maraz milliyetilie kar savam vermek gerektii bir srada ortaya kan bu zel durum, tuhaf bir sonu dourmutur: baz yoldalar bize gelip Polonyann zgrl davasn terketmemiz gerektiini, bu ulusun ayrlma hakkna kar kmamz gerektiini sylemektedirler. Herhangi bir ulustan daha ok, baka halklar bask altna [sayfa 205] alm olan biz Byk-Ruslar, nasl olur da Polanyann, Ukraynann ya da .inlandiyann ayrlma hakkn tanmazlk ederiz? Bizden istenen oven olmamzdr, nk byle olduumuz takdirde, Polonyadaki sosyal-demokratlarn durumu, daha az mkl olacakm. Polonyay kurtarmak iddiasnda deiliz, nk Polonya halk savaabilen iki devlet arasnda yaamaktadr. Polonyal iilere, ovenlerin bir sosyalist partide yeri olmadna gre, ancak Polonya halknn zgrln savunan sosyal-demokratlarn gerek demok-
171
ratlar olduklarn syleyeceklerine, Polonyal sosyal-demokratlar, yalnzca Rus iileriyle birlii daha elverili bulduklar iin, Polonyann ayrlmasna kar olduklarn iddia etmektedirler. Bunu iddia etmeye haklar vardr elbet. Ama anlamak istemedikleri ey, enternasyonalizmi glendirmek iin ayn szckleri durmadan yinelemenin gerei olmaddr. Yaplacak ey, Rusyada ezilen uluslarn ayrlma hakkn, Polonyada da birleme zgrln zellikle belirtmektir. Birleme zgrl, ayrlma zgrl anlamn da tar. Biz Ruslar, ayrlma zgrl zerinde direnirken, Polonyallar birleme zgrl zerinde durmaldrlar. Burada, marksizmin tm yadsnmas niteliinde birka safsata gzmzden kamamaktadr. Pyatakov yoldan bu konudaki tutumu, Rosa Luxemburgunkinin ayndr... (Hollanda bir rnektir.) ...* Pyatakov yolda ite byle uslamlama yrtyor, ve o, ite byle kendi kendisiyle elikiye dmektedir, nk, o, teoride ayrlma zgrlne kar kt halde, halkn nnde ayrlma zgrln reddedenin sosyalist olmadn sylemektedir. Pyatakov yolda, burada iinden klmaz karmakark eyler sylemitir. Bat Avrupada, lkelerin ounluu kendi ulusal sorunlarn oktan zme balamlardr. Ulusal sorun zme baland dendii zaman, kastedilen Bat Avrupadr. Ama Pyatakov yolda, bunu, gerekmeyen yere, Dou Avrupaya yaktryor [sayfa 206] ve bylelikle kendimizi gln bir durumda buluyoruz. Bakn bundan nasl karmakark bir durum meydana gelmektedir! .inlandiya kap komumuzdur. Pyatakov yoldan .inlandiya iin belirli bir yant yoktur ve her eyi karmakark ediyor. Dnk Raboaya Gazetada ayrlma hareketinin .inlandiyada gelitiini okudunuz. Buraya gelen .inliler, kadetler bu lkeye tam zerklik vermek istemedikleri iin, orada, ayrlma hareketinin glendiini sylyorlar. Orada bir bunalm yaklamaktadr, General Rodiev hkmetinden honutsuzluk yaygndr, ama Raboaya Gazeta, .inlilerin Kurucu Meclisi beklemeleri gerektiini, .inlandiya ile Rusya arasnda bir anlamaya bu mecliste varlacan yazmaktadr. Anlama ile kastettikleri nedir? .inliler, kendi kaderleri hakknda kendilerinin karar vermeye haklar olduunu ilan etmelidirler, ve bu hakk reddeden bir Byk-Rus, ovenden baka bir ey deil* Tutanaklarda boluk. -Ed.
172
dir. .inlandiya iileri iin en iyi olan eyin ne olduu konusunda kendiniz karar verin dememiz ok daha baka bir davran olurdu. ...* Pyatakov yolda, bizim, sloganmz, bunun, sosyalist devrimin bir slogan olamayaca anlamna geldiini syleyerek reddetmektedir, ama kendisi uygun bir slogan nermemektedir. Kahrolsun snrlar slogan altnda sosyalist devrim yntemi, kafalar kartran bir eydir. Bu gr emperyalist ekonomizm** diye nitelendirdiim yazy henz yaynlayamadk. Kahrolsun snrlar slogan altnda sosyalist devrim yntemi ne demektir? Bir devletin gerekli olduu inancndayz ve devlet olunca snrlar da olur. Devleti, doal bir burjuva hkmet ierebilir, ama bize sovyetler gerek. Ama sovyetler de, snrlar sorunuyla kar karyadrlar. Kahrolsun snrlar ne demektir? Bu, anarinin balangcdr... Kahrolsun snrlar slogan altnda sosyalist devrim yntemi, kafalar kartrmak iin [sayfa 207] birebirdir. Sosyalist devrim iin zaman olgunlatnda, bu devrim gerekletiinde, baka lkelere yaylacaktr. Yaylmasna yardm edeceiz elbet, ama nasl, henz bilmiyoruz. Sosyalist devrim yntemi anlamsz bir szdr. Biz, burjuva devrimin zme balamad sorunlarn zmlenmesinden yanayz. Ayrlma hareketi karsndaki tutumumuz, bir kaytszlk, yanszlk tutumudur. Eer .inlandiya, Polonya ya da Ukrayna, Rusyadan ayrlrlarsa, bunu kt bir ey saymayz. Bunda kt ne olabilir ki? Buna kt diyecek olan ovendir. ar Nikolann siyasetini devam ettirmek isteyen kimse deli olmaldr. Norve, sveten ayrlmad m? Bir zamanlar Aleksandr I ile Napolon halklar dei-toku ederlerdi. arlarn, Polonyay uygun fiyat bulduklarnda sattklar olmutur. arlarn bu siyasetini srdrmek bize mi der? Bu, enternasyonalizmin taktiinin yadsnmas olur; bu, en kt bimiyle ovenizm olur. .inlandiyann ayrlmasnda kt olan nedir? Norvein sveten ayrlmasndan sonra, bu iki lkenin halklar arasnda, proleterleri arasnda karlkl gven artmtr. sveli byk- toprak sahipleri, bu yzden savaa girimek istediler, ama sveli iiler byle bir savaa katlmay reddettiler. .inlilerin u anda btn istedikleri zerkliktir. Biz .inlandi* Tutanaklarda boluk. -Ed. ** Bkz: V. . Lenin, Collected Works, c. 23, s. 28-76. -Ed.
173
yaNIn tam zgrle kavumasndan yahayz, nk o zaman Rus demokrasisine daha ok gveneceklerdir ve .inliler ayrlmayacaklardr. Bay Rodiev, .inlandiyaya zerklik konusu zerinde pazarlk etmeye gittii bir srada, .inli yoldalarmz buraya geliyorlar ve zerklik istiyoruz diyorlar. Kendilerine srt evriliyor ve kurucu meclisi bekleyin deniyor. Ama biz, .inlandiyaya zgrl reddeden her Rus sosyalisti, ovendir diyoruz. Biz, snrlar, halkn iradesiyle saptanmaldr diyoruz. Rusya, sakn Kurland iin savaa girme! Almanya, ordularn Kurlanddan ek! te biz, ayrlma sorununu byle [sayfa 208] zme balarz. Proletarya zora bavuramaz, nk o, uluslarn zgrlklerini elde etmelerine engel olmamaldr. Ancak sosyalist devrim bir yntem olmaktan kp bir gerek olduktan sonradr ki, kahrolsun snrlar slogan doru bir slogan olacaktr. Ancak o zaman Yoldalar bize gelin diyeceiz. Sava apayr bir eydir. Eer gerekirse, bir devrimci savaa snr izmeyeceiz. Biz her ne pahasna olursa olsun bartan yana deiliz. Milyukov burada oturup da, Rodievi .in halkyla pintice pazarlk etmeye .inlandiyaya gnderdiinde, biz, Rus halkna, .inlandiya zerinde bask yapmayn, baka uluslar ezen bir ulus zgr olamaz deriz. Borgbjergin nerisiyle alnan kararda* yle diyoruz: askeri birliklerinizi ekin ve brakn ulus, sorunu kendisi zmlesin. Ama eer sovyetler, yarn iktidar alacak olurlarsa, bu artk sosyalist devrimin bir yntemi olmayacaktr, ve o zaman yle diyeceiz: Almanya, Polonyadan ve Rusyadan birliklerini geri ek, Ermenistandan birliklerini geri ek. Byle davranmazsak ulusu aldatm oluruz. Jerjinski yolda, onun ezilen Polonyasnda herkesin oven olduunu sylyor. Ama bir tek Polonyal bile .inlandiya ya da Ukraynaya ilikin olarak bir szck sylememitir. 1903ten beri bu konu zerinde o kadar tarttk ki, artk bunun szn etmek zor geliyor. Siz cannz istedii gibi hareket edin... Bu gr kabul etmeyen kimse ilhakdr, ovendir. Biz, btn uluslarn kardee birliinden yanayz. Eer bir Ukrayna Cumhuriyeti ve bir Rus Cumhuriyeti olursa, bu ikisi arasnda daha sk balar ve daha ok gven
* Sz edilen karar, Rus Sosyal-Demokrat i Partisi bolevik kesiminin 7 Nisanda Borgbjergin nerisi zerine ald karardr. -Ed.
174
olacaktr. Eer Ukraynallar bizim bir soyyet cumhuriyetimiz olduunu grrlerse, ayrlmayacaklardr, ama bizim cumhuriyetimiz bir Milyukov cumhuriyeti [sayfa 209] olursa ayrlacaklardr. Pyatakov yolda kendi kendisiyle elikiye derek, uluslarn snrlar iinde zorla tutulmasna kar olduunu syledii zaman, o, gerekte uluslarn kendi kaderini tayin etme hakkn tanmtr. Kukusuz, Kival kylnn, Kiva Hannn uyruu olarak yaamasn istemeyiz. Devrimimizi gelitirmekle ezilen halklar etkileyeceiz. Ezilen ynlar arasnda propaganda bu yolda olmaldr. .inlandiyann ve Ukraynann zgrlk hakkn tanmayan her Rus sosyal-demokrat, soysuzlaarak bir oven durumuna decektir. Ve hi bir safsata ya da ynteminden szetme, onu hakl gstermeye yetmeyecektir. [sayfa 210]
175
ULUSAL SORUN VE SMRGELER SORUNU ZERNE TEZLERN LK TASARISI (III. ENTERNASYONALN KNC KONGRES N)
HAZRAN 1920
SMRGELER ve uluslar sorunu konusunda aadaki tezler tasarsn incelenmek zere sunarken, btn yoldalardan ve zellikle bu pek karmak sorunlardan herhangi biri hakknda somut bilgileri olan yoldalardan, balca u noktalar zerinde, grlerini, dzeltmelerini, eklemeleri ya da aklamalar ksaca (2 ya da 3 sayfay gememelidir) bana iletmelerini rica ediyorum: Avusturya deneyimi. Polonyal-Yahudi ve Ukrayna deneyimi. Alsace-Lorraine ve Belika. rlanda. Danimarka-Alman, talyan-.ransz, ve talyan-Slav ilikileri. [sayfa 211]
176
5 Haziran 1920
Balkan deneyimi. Dou halklar. Panislamizme kar savam. Kafkasyada durum. Bakr ve Tatar Cumhuriyetleri. Krgzistan. Trkistan ve deneyimi. Amerika zencileri. Smrgeler. in, Kore ve Japonya.
N. LENN
1. Ulusal eitlik dahil, genel olarak eitlik sorununu soyut ya da kesin koyma biimi, burjuva demokrasisine zg ve onun niteliinden gelme bir eydir. Burjuva demokrasisi, genel olarak insann eitlii perdesi arkasnda, hem mlk sahibinin, hem proleterin, hem smrenin, hem smrlenin resmi ya da hukuksal eitliini iln eder ve bylelikle, ezilen snflar ar bir yanlgya srklemi olur. Bizzat meta retimi ilikilerinin bir yansmasndan baka bir ey olmayan eitlik fikri, burjuvazinin elinde, insanlar arasnda mutlak bir eitlik bulunduu bahanesiyle, snflarn ortadan kaldrlmasna kar bir silah haline gelir. Eitlik isteminin gerek anlam, snfsz bir toplum kurulmas isteminden baka bir ey deildir. 2. Burjuva demokrasisine kar savam, burjuva demokrasisinin yalanlarnn ve ikiyzllnn aa vurulmas olan asl hedefine uygun olarak, burjuvazinin boyunduruunu atmak iin savam veren proletaryann bilinli temsilcisi olan partimiz, ulusal sorunda da, soyut ya da biimsel ilkeleri deil, (1) somut tarihsel durumun ve her eyden nce iktisadi durumun tam ve doru bir deerlendirmesini; (2) ezilen snflarn, emekilerin, smrlenlerin karlaryla egemen snfn karlarnn ifadesinden baka bir ey olmayan, genel olarak halkn karlar genel fikri arasndaki ak-seik ayrm; (3) dnya nfusunun byk [sayfa 212] ounluunun mali-sermaye ve emperyalizm dnemine zg biimde kck bir ilerlemi kapitalist ve ar lde zengin lkeler aznl tarafndan smrgeletirilmesini ve mali kleliini gizleyen burjuva demokrasisi yalanna kar karak, hak eitliinden yararlanmayan, ezilen, baml uluslarla btn haklardan yararlanan, ezen ve smren uluslar ara-
177
snda ayn ak-seiklikte bir ayrm birinci plana koymaldr. 3. 1914-1918 emperyalist sava, dnyann btn ezilen uluslar ve snflar nnde, nl Bat demokrasilerinin Versay antlamasnn, Alman junkerlerinin ve Kayzerin zorla kabul ettirdikleri Brest-Litovsk antlamasndan, zayf dm uluslara uygulanan daha canavarca ve daha alaka bir zorbalk olduunu pratikte gstererek, burjuva demokratik parlak tmcelerin sahteliini aka kantlamtr. Cemiyet-i Akvam ve Antantn btn sava-sonras siyaseti, ileri lkelerin proletaryasnn olduu gibi smrgelerin ve baml lkelerin emeki halklarnn tmnn devrimci savamn her yerde glendirerek, kapitalist dzende bar iinde birlikte yaama ve uluslarn eitlii olana zerine kk-burjuva milliyeti hayallerinin iflasn hzlandrarak, bu gerei, her gn daha byk aklkla ortaya koymaktadr. 4. Bu temel tezlerden kan sonu udur ki, btn uluslarn ve btn lkelerin proleterlerinin ve emeki ynlarnn, byk toprak sahiplerini ve burjuvaziyi iktidardan drmek amacyla dayanma kurmalar, III. Enternasyonalin uluslar ve smrgeler sorunundaki siyasetinin dayanan oluturmaktadr. nk, ancak byle bir yaklama ve dayanma, kapitalizme kar zaferi gvence altna alr, ve bu olmadan ulusal boyunduruu atmak ve hak eitsizliini ortadan kaldrmak olanakszdr. 5. Dnyadaki siyasal durum, imdi artk proletarya iktidarn gndeme alm bulunmaktadr, ve dnya siyasetinin [sayfa 213] btn olaylar kanlmaz olarak tek bir merkezi noktada kesimektedirler: bir yandan btn lkelerin ileri iilerinin sovyetik hareketlerini, te yandan sovyetlerin dnya emperyalizmi zerinde zaferi olmadan kendileri iin kurtulu olmadn ac deneyimlerle renmi olan smrgelerin ve ezilen uluslarn btn ulusal kurtulu hareketlerini, kanlmaz olarak evresinde toplam olan Sovyetler Birliine kar, dnya burjuvazisinin sava. 6. Onun iin, u anda, yalnzca ayr ayr uluslarn emekilerinin yaklamalrn kabul etmek ya da bunu iln etmek yetmez. nemli olan, bu birlie, her lkenin proletaryas iindeki komnist hareketin ya da geri ulusal-topluluklar ve lkeler ii ve kyllerinin burjuva demokratik kurtulu hareketinin gelime derecesine tekabl eden biimler vererek, tm ulusal ve smrge kurtulu hareketlerinin Sovyetler Rusyas ile en sk birliini salayan bir siyaset
178
izlenmelidir. 7. .ederasyon, ayr ayr uluslarn iilerinin tam birliine doru geici biimdir. .ederasyon, RSS.Cnin (Rus Sovyet Sosyalist .ederatif Cumhuriyetleri) teki sovyet cumhuriyetleriyle olduu gibi (rnein, gemite Macaristan, .inlandiya, Letonya Sovyet Cumhuriyetleriyle ve imdi Azerbaycan ve Ukrayna Sovyet Cumhuriyetleriyle) RSS.C iinde de gemite, ne devlet olarak zel bir varl, ne zerklii olmayan (rnein 1919da ve 1920de RSS.C iinde yaratlan Bakr ve Tatar zerk cumhuriyetleri gibi) ulusal-topluluklar arasnda da yararlln tantlamtr. 8. III. Enternasyonalin grevi, sovyet dzeni ve hareketi temeli zerinde oluturulan bu yeni federasyonlar, bu bakmdan gelitirmek olduu kadar, deneyimin nda incelemek ve denemektir de. .ederasyonu tam birlik dorultusunda geici bir biim sayarak, ilkin, sovyet cumhuriyetlerinin en sk birlii olmadan, askeri bakmdan ok daha gl olan emperyalist devletler tarafndan kuatlm olan bu sovyet [sayfa 214] cumhuriyetlerinin varln korumann olanaksz olduunu, ikinci olarak, bu sovyet cumhuriyetleri arasnda sk bir iktisadi birliin kurulmasnn gerekli olduunu, ve bu birlik olmadka, emperyalizmin tahrip ettii retici glerin yeniden kurulmasmn ve emekilerin gnencinin salanmasmn olanaksz olduunu, nc olarak, bir btn saylan ve btn lkelerin proletaryas tarafndan bir plan gereince ynetilen tek bir dnya ekonomisine doru bir eilim bulunduunu ve kapitalist dzende aka belirli bir hal alm olan bu eilimin sosyalist dzende gelimesinin ve zafere ulamasnn kanlmaz olduunu her zaman aklmzda tutarak, giderek daha sk bir federatif birlie doru ynelmeliyiz. 9. Devletin iindeki ilikiler alannda III. Enternasyonalin ulusal politikas, kendi kimlikleriyle ortaya kan ya da. II. enternasyonalcilerin yapt gibi sosyalist etiketini kullanan burjuva demokratlarnn yetindikleri, uluslarn eitliinin tamamen biimsel, szde kalan basit tannmasyla kalamaz. Uluslarn eitlii ilkesinin ve ulusal aznlklarn haklarnn gvencelerinin, btn kapitalist lkelerde, demokratik anayasalarna karn uradklar devaml baltalamalar, parlamento krssnden olsun, parlamento dnda olsun bkmadan, usanmadan sulanmakla kalnmamaldr, ama ayn zamanda, birincisi, nce btn
179
proleterlerin, sonra da alanlar ynnn burjuvaziye kar savamda birliini ancak sovyet dzeninin salayabileceini ve ikincisi, btn devrimci partilerin baml olan ya da eitlik haklarndan yararlanmayan uluslarn (rnein rlanda, Amerika zencileri vb.) ve smrgelerin devrimci hareketlerine dorudan doruya yardm etmeleri gerektiini tantlamak da, ayn biimde zorunludur. zellikle nemli olan bu sonuncu koul gereklemezse baml uluslarn ve smrgelerin zulme kar savam, [sayfa 215] ve bu uluslarn ayrlma hakknn tannmas, tpk II. Enternasyonal partilerinde olduu gibi aldatc sloganlar olmaktan te bir deer tamaz. 10. Enternasyonalizm ilkesinin szde tannmas ve bunun yerine eylemde kk-burjuva propaganda ve ajitasyonunun, pratik almasnn, milliyetiliinin ve pasifizminin konmas, yalnzca II. Enternasyonar partilerine zg bir ey deildir; bunlar, II. Enternasyonalden ayrlan, hatta sk sk imdi kendilerini komnist olarak adlandranlara da zg bir eydir. Bu ktle kar, en derin kkler salm kk-burjuva milliyeti nyarglara kar savam, proleter iktidarnn ulusal olmaktan karlp (yani bir dnya politikas saptama yetenei olmayan tek bir lkedeki iktidar olmaktan kp) uluslararas nitelik kazanma yolunda (yani btn dnya politikas zerinde belirleyici etkisi olabilen hi deilse bir-ka ilerlemi lkedeki proleter iktidar durumuna gelmesi yolunda) her gn gelime kaydettii lde, daha nemli bir sorun haline gelmektedir. Kkburjuva milliyetilii, yalnzca uluslarn eitliinin tannmasn enternasyonalizm diye adlandrr ve (bu tanmann yalnzca szde kalmas bir yana) ulusal bencillie dokunmaz, oysa proleter enternasyonalizmi, (1) bir lkedeki proleter savamn karlarnn, dnya lsndeki savamn karlarna baml klnmasn; (2) burjuvaziyi yenmekte olan uluslarn, uluslararas sermayenin devrilmesi iin ulusal planda en byk fedakrlklara katlanmaya hazr olmalarn gerektirir. Onun iin, imdiden, tamamen kapitalistlemi olan, proletaryann gerekten nc mfrezesini oluturan ii partilerinin bulunduu devletlerde, enternasyonalizm anlay ve siyasetinden, oportniste, kk-burjuvaca ve pasifiste sapmalara kar savam, grevlerin birincisi ve en nemlisidir. 11. .eodal, ataerkil ya da ataerkil-kyl nitelikteki ilikilerin [sayfa 216] egemen bulunduu daha geri devletlerde ve uluslarda, unlar
180
zellikle gznnde tutulmaldr: (1) Btn komnist partileri iin bu lkelerin burjuva demokratik kurtulu hareketini destekleme gerei; bu kurtulu hareketini, en etkin biimde destekleme zorunluluu, her eyden nce geri kalm ulusun smrgeci ve mali bakmdan baml bulunduu lkenin iilerinin grevidir; (2) Geri kalm lkede etkili olan papaz ve yobaz takmna ve ortaadan kalma teki gerici elere kar savam zorunluluu; (3) Avrupa ve Amerika emperyalizmine kar kurtulu hareketini, hanlarn, byk toprak sahiplerinin, mollalarn vb. durumunun glenmesiyle badatrma abasnda olan slam Birliine ve benzeri akmlara kar savam zorunluluu; (4) Geri kalm lkelerin kyl hareketlerini, erafa kar, byk toprak mlkiyetine kar, feodalizmin btn belirtilerine ya da kalntlarna kar zellikle desteklemek ve Bat Avrupa devrimci proletaryas ile Dou lkelerinin, smrgelerin ve genel olarak geri kalm lkelerin devrimci kyl hareketi arasnda mmkn olduu kadar sk balar kurarak, kyl hareketine en devrimci karakterin kazandrlmas yolunda aba gsterilmesi; kapitalist-ncesi ilikilerin egemen bulunduu lkelerde emekiler sovyetlerini vb. kurarak, sovyetler rejiminin temel ilkelerini bu lkelere uygulamak iin abalar esirgememek zellikle nemlidir. (5) Geri kalm lkelerde burjuva demokratik kurtulu akmlarn komnist olarak nitelendirme yolundaki eilime kar en kesin ekilde savam zorunluluu; III. Enternasyonal, smrgelerdeki ve geri kalm lkelerdeki burjuva demokratik ulusal hareketleri, ancak gelecein proleter partilerinin elerini, btn geri kalm lkelerde gruplar oluturmalar zihniyetiyle ve kendi zel grevleri, kendi uluslarnn [sayfa 217] burjuva demokratik hareketlerine kar savam grevleri zihniyetiyle eitilebilmeleri kouluna bal olarak desteklemelidir; III. Enternasyonal, smrgelerin ve geri kalm lkelerin burjuva demokratlaryla geici bir ittifak kurmaldr, ama onlarla kaynamamal, ve en ilkel biimde olsa da, proleter hareketin bamszln banazlkla korumaldr; (6) Btn lkelerin ve hele geri kalm lkelerin geni emeki ynlar nnde bkmadan usanmadan, siyasal bakmdan bamsz devletler kurma maskesi altnda, gerekte iktisadi, mali ve aske-
181
ri alanlarda kendilerine tamamen baml devletler yaratan emperyalist devletlerin sistemli biimde uyguladklar aldatmacay aklamak ve sulamak. Bugnk uluslararas koullarda, zayf ve baml uluslar iin, sovyet cumhuriyetleri birliinden baka kurtulu yoktur. 12. Smrge halklarnn ve zayf dm uluslarn emperyalist devletler tarafndan yzyllar boyu uradklar zulm, ezilen uluslarn emeki ynlarnda, yalnzca kin deil, ama ayn zamanda proletaryalar dahil, genel olarak ezen uluslara kar gvensizlii de dourmutur. Sosyal-oven, kendi burjuvazisinin smrgeleri ezme ve mali bakmdan baml lkelerin talan edilmesi hakkn ulusal savunma olarak nitelerken, 1914-1919da bu proletaryann resmi nderleri ounluu tarafndan sosyalizme alaka ihanet edilmesi, bu son derece meru gvensizlii artrmaktan baka bir ey yapamazd. te yandan, bir lke ne kadar geriyse, kk tarm retimi, ataerkil yaay biimi ve fikir yoksunluu o lde gldr, bu da, en kkl kk-burjuva nyarglarna, ulusal bencillie, ulusal dargrlle, kanlmaz olarak byk bir direnme gc salar. Bu nyarglar, ancak, ileri lkelerde, emperyalizmin ve kapitalizmin ortadan kalkmasndan sonra ve geri kalm lkelerin btn iktisadi [sayfa 218] temelinin kkten deimesinden sonra yokolabileceine gre, bu nyarglarn giderilmesi ancak ok yava bir sre iinde olabilir. Onun iin btn lkelerin bilinli proleterleri, uzun zamandan beri ezilmekte olan lkelerin ve halklarn ulusal duygu kalntlarna kar lml ve son derece dikkatli davranmak zorundadrlar, ve szkonusu gvensizliin ve nyarglarn ortadan kalkmalarn hzlandrmak amacyla baz dnlerde bulunmak da onlarn grevidir. Proleterlerin birlii ve dayanmas dorultusunda ve sonra da dnyann btn lkelerinin ve btn uluslarnn emeki ynlarnn birlii ve dayanmas dorultusunda byk abalar gsterilmedike, kapitalizme kar zafer tamamlanamaz. [sayfa 219]
182
ULUSLAR VE SMRGELER KOMSYONUNUN RAPORU

26 TEMMUZ 1920
YOLDALAR, ben ksa bir giri konumasyla yetineceim, ve benden sonra komisyonumuzun sekreteri olan Maring yolda, size, tezler zerinde yapm olduumuz deiikliklerle ilgili ayrntl bir rapor sunacaktr. Tamamlayc tezler formle etmi olan Roy yolda da, daha sonra szalacaktr. Komisyonumuz sunulan ilk tezleri deiiklikler ve tamamlayc tezlerle birlikte oybirliiyle kabul etmitir. Bylece, btn nemli sorunlarda tam bir gr birliine varm bulunuyoruz. Ben, imdi, baz noktalara ksaca deineceim. Birincisi, bizim tezlerimizin temel, esas fikri nedir? Ezilen halklarla ezen halklar arasnda ayrmn yaplmas. Biz, [sayfa 220] II. Enter-
183
nasyonalin ve burjuva demokrasisinin tersine, bu ayrm zellikle belirtiyoruz. Emperyalizm dneminde, uluslar ve smrgeler sorununun zme balanmasnda somut iktisadi gerekleri gznnde bulundurmak, soyut kavramlardan deil de somut gereklerden hareket etmek, proletarya iin ve II. Enternasyonal iin zellikle nemlidir. Emperyalizmin ayrdedici zellii, btn dnyann, grdmz gibi u anda pyk sayda ezilen halklarla muazzam servetleri ve byk bir askeri gc elinde bulunduran kk sayda ezen halklara blnm olmasdr. Eer dnya nfusunu bir milyar yediyzelli milyon olarak tahmin edersek, bunun, bir milyarn zerinde, yaklak olarak bir milyar ikiyzelli milyonu, yani dnya nfusunun aayukar yzde-yetmii, ya dorudan doruya smrge bamll dzenine baml klnm, ya ran, Trkiye, in gibi yar-smrge durumunda olan, ya da byk bir emperyalist devletin ordusuna yenilerek bir bar antlamas gereince baml durumda tutulan ezilen halklardandr. Bu ayrm fikri, halklar, ezilenler ve ezenler olarak ayrma fikri, gerek benim imzamla kanlar, gerek sonra yaynlananlar olsun, gerek Roy yoldan imzasyla kanlar olsun, btn tezlerde vardr. Roy yoldan tezleri, daha ok Hindistann ve Byk Britanya tarafndan ezilen teki Asya halklarnn durumlar asndan yazlmtr ve, bu yzden, bu tezler bizim iin byk nem tar. Tezlerimizdeki ikinci yn verici fikir, bugnn uluslararas durumunda, Emperyalist Savatan sonraki durumda, halklar arasndaki karlkl ilikilerin ve btn dnya siyasal sisteminin, kk sayda emperyalist uluslarn, banda Sovyet Rusyann bulunduu Sovyetler devletinin, sovyetik hareketine kar savamyla belirlendiidir. Eer bunu gznnde tutamazsak, dnyann en cra bir noktasnda olsa bile, hi bir ulus ya da smrge sorununu doru olarak koyamayz. Ancak bu noktadan hareket ederektir ki, [sayfa 221] uygar lkelerin olsun, geri kalm lkelerin olsun, devrimci partleri, siyasal sorunlar doru olarak koyabilirler ve bunlar doru ekilde zme balayabilirler. ncs, ben, burada, dikkatleri zellikle geri kalm lkelerdeki burjuva demokratik hareket sorunu zerine ekmek istiyorum. Aramzda baz gr ayrlklarna neden olan sorun, ite budur. III. Enternasyonalin ve komnist partilerin geri kalm lkelerdeki
184
burjuva demokratik hareketi desteklediklerini iln etmelerinin, ilkelerde ve teoride doru olup olmadn aramzda tarttk; bu tartma sonunda burjuva demokratik hareket teriminin yerine devrimci-ulusal hareket terimini kullanmay oybirliiyle kararlatrdk. Kukusuz, her ulusal hareket, ancak burjuva demokratik bir hareket olabilir, nk geri kalm lkelerin nfusunun byk kitlesi, burjuva ve kapitalist ilikileri temsil eden kyllerden meydana gelmektedir. Bu lkelerde, genel olarak kurulduklarn kabul etsek bile, proleter partilerinin kyl hareketiyle belirli ilikiler kurmadan, kyl hareketini eylemde desteklemeden, bu geri lkelerde sosyalist bir taktik ve siyaset izleyebileceklerine inanmak, hayale kaplmak olur. Ama yle itirazlar olmutur: eer biz, burjuva demokratik hareketten szedersek, reformist hareketle devrimci hareket arasndaki ayrm silinmi olacaktr. Oysa, son zamanlarda, bu ayrm, geri kalm lkelerde ve smrgelerde btn aklyla belirli bir hal almtr, nk emperyalist burjuvazi btn aralara bavurarak, reformcu hareketi, ezilen halklar arasna da ekmeye almaktadr. Smrc lkelerin burjuvazisiyle smrgelerin burjuvazisi arasnda bir lde yaknlama olmutur, yle ki, sk sk ve belki de ou durumda, ezilen lkelerin burjuvazisi, bir yandan ulusal hareketleri desteklerken, ayn zamanda, emperyalist burjuvaziyle anlama halindedir, yani emperyalist burjuvaziyle birlikte devrimci hareketlere kar ve devrimci snflara kar savam vermektedir. [sayfa 222] Bu, komisyonda yadsnamaz bir biimde tantlanmtr; ve bu yzden, bu ayrmn gznnde tutulmasnn ve hemen her yerde burjuva demokratik terimi yerine devrimci-ulusal teriminin kullanlmasn tek doru davran saydk. Bu terim deiikliinin anlam udur ki, biz, smrge lkelerin burjuva kurtulu hareketlerini, ancak bu hareketler gerekten devrimci olduklar takdirde, bu hareketlerin temsilcilerinin o lkelerdeki kyll ve smrlen geni kitleleri, devrimci bir ruhla rgtlendirmemize engel olmadklar takdirde desteklemeliyiz ve destekleyeceiz. Eer bu koullar yerine getirilmezse, bu lkelerde reformcu burjuvaziye kar (ki bunlara II. Enternasyonal kahramanlar da dahildir) savam veririz. Smrge lkelerde reformcu partiler imdiden mevcutturlar, ve bunlarn temsilcileri, bazan kendi kendilerini sosyal-demokrat ve sosyalist olarak adlandrmaktadr. Deindiimiz bu ayrm, btn tezlerde imdi mevcuttur ve yle sanyorum ki, bylelikle bizim gtmz,
185
imdi artk ok daha tam ve kesin bir biimde formle edilmi bulunmaktadr. imdi de kyl sovyetleri konusunda birka sz sylemek istiyorum. Rus komnistlerinin, arlk Rusyasnn tahakkm altnda bulunmu olan smrgelerde, Trkistan vb. gibi geri kalm lkelerdeki pratik almalar, u sorunu ortaya karmtr: bu lkelerin esas ayrdedici zellikleri, kapitalist-ncesi ilikilerin egemen bulunmas olduuna gre ve bu yzden de, bu lkelerde salt proleter bir hareket szkonusu olamayacana gre, kapitalist-ncesi koullarda taktik ve siyaset nasl uygulanacaktr? Bu lkelerde sanayi proletaryas hemen hemen yoktur. Ama buna karn, biz, bu lkelerde de ynetici roln zerimize almay gerekli saydk. almalarmz, bu lkelerde, pek byk glkleri yenmemiz gerektiini bize gsterdi, ama elde ettiimiz pratik sonular da gstermitir ki, btn bu glklere karn bu lkelerin ynlarnda siyasal bilince ve [sayfa 223] bamsz siyasal eyleme bir zlem uyandrmak, proletaryann hemen hemen mevcut olmad koullarda bile olanakldr. Bu alma, bizim iin, Bat Avrupa lkelerindeki ydldalarmzn almalarndan daha zordu, nk Rusya proletaryas, ayn zamanda, devleti de ynetmekteydi. Yar-feodal bir bamllk durumunda olan kyllerin, sovyet rgtlenmesi fikrini benimsemeleri ve bunu uygulamalar ko!ayca anlalr bir eydir. Gene besbellidir ki, yalnzca tccar sermayesi tarafndan deil, feodaller ve feodal temeller zerine kurulu devlet tarafndan da smrlen ve ezilen ynlar sovyet rgtlenmesi silahn kendi durumlarnda bile kullanabilirler. Sovyet rgtlenme fikr basittir; bu, yalnzca proleter ilikileri erevesi iinde deil, ayn zamanda feodal ya da yar-feodal nitelikte kyl ilikileri erevesi iinde de uygulanabilir. Bizim bu alandaki deneyimlerimiz henz pek zengin saylamaz, ama birok smrge temsilcilerinin katldklar komisyon tartmalar, kyl sovyetlerinin, smrlenlerin sovyetlerinin yalnzca kapitalist lkeler iin deil, ayn zamanda kapitalist-ncesi ilikilerin egemen bulunduu lkelerde de geerli bir ara olduunu, her zaman ve her yerde geri kalm lkelerde, smrgelerde kyl sovyetleri lehine propaganda yapmak olduunu; ve koullarn izin verdii yerlerde derhal emeki halkn sovyetlerini kurmaya girimek olduunu kanlmaz bir biimde tantlam bulunmaktadr. Burada, bizim nmzde, son derece ilgin ve son derece
186
nemli bir pratik alma alan almaktadr. Bugne kadar bu konudaki ortak deneyimimiz ok deildir, ama yava yava gittike zenginleen bir dokmantasyon toplamaktayz. leri lkelerin proletaryasnn, geri kalm lkelerin emeki ynlarna yardm edebilecei ve yardm etmesi gerektii, geri kalm lkelerin bugnk gelime aamalarndan, Sovyet Cumhuriyetlerinin utkun proletaryasnn bu ynlara el uzatt zaman ve kendilerine yardmda [sayfa 224] bulunma durumuna geldii zaman kurtulabilecekleri tartma gtrmez. Bu konuda benim tarafmdan imzalanm olan tezler zerinde ve zellikle Roy yoldan imzalad tezler zerinde canl tartmalar oldu. Roy yolda, zerinde baz deyimlerin oybirliiyle kabul edildii bu tezleri, burada savunacaktr. Sorun yle konmaktayd: iktisadi gelimenin kapitalist aamasnn, halen kurtulu yolunda ilerleyen ve aralarnda savatan bu yana ileri bir hareket grlen geri kalm halklar iin kanlmaz bir aama olduu grn, doru bir gr sayabilir miyiz? Biz, buna olumsuz yant verdik. Eer utkun devrimci proletarya, bu halklar arasnda sistemli bir propaganda yrtrse, eer sovyet hkmetleri, ellerindeki btn olanaklarla bu halklara yardmda bulunursa, kapitalist gelime aamasnn geri kalm halklar iin kanlmaz olduuna inanmak yanlg olur. Smrgelerde ve geri lkelerde yalnzca bamsz militan gruplar ve parti rgtleri yaratmakla, yalnzca kyl sovyetleri kurulmas iin propagandaya girimekle ve bunlar kapitalist-ncesi koullara uyarlamaya almakla yetinmemeliyiz. Ayn zamanda Komnist Enternasyonal, geri lkelerin, kapitalist aamay gemek zorunda kalmakszn, ileri lkeler proletaryasnn yardmyla sovyet sistemine ve belli gelime aamalarndan sonra komnizme ulaabilecei nerisini, uygun teorik temelde ne srmelidir. Bu bakmdan gerekli olan olanaklarn neler olacan nceden kestirmek olanakszdr. Bunlarn neler olduunu deneyim bizim kulamza fsldayacaktr. Ama aka belli olmutur ki, sovyetler fikri, en uzak halklarn emeki ynlar iin ulalabilir bir fikirdir, ve bu organlar, sovyetler, kapitalist-ncesi toplumsal dzenin koullarna uygun hale getirilmelidir. Quelch yolda, Britanya Sosyalist Partisi adna, komisyonumuzda [sayfa 225] bu konuya deindi. Basit bir ngiliz iisinin, kle
187
haline getirilmi halklara, ngiliz boyunduruuna kar ayaklanmalarnda yardmc olmay, ihanet saydn syledi. Byk Britanyann ve Amerikann ii aristokrasisinin dargrl ovenizminn sosyalizm iin en byk tehlikeyi oluturduu; bunlarn II. Enternasyonalin en salam dayanaklar olduu ve burada szkonusu olan eyin, bu burjuva enternasyonaline bal olan ii liderlerinin en byk ihaneti olduu dorudur. II. Enternasyonal de ulusal sorunu tartmtr. Basle Bildirisi bu sorundan apak terimlerle szetmektedir. II. Enternasyonal partileri, devrimcilere yarar biimde hareket edeceklerine sz de vermilerdi, ama II. Enternasyonalin ve yle sanyorum ki, II. Enternasyonalden III. Enternasyonale katlmak niyetiyle ayrlan partilerin ounluunun, smrge ve baml halklara, kendilerini ezen uluslara kar ayaklanmalarnda yardm da bulunarak gerekten devrimci bir almada bulunduklarna henz tank olmamaktayz. Bunu yksek sesle iln etmeliyiz ve bu yadsnamaz bir gerektir. Sylediklerimizin yalanlanmas yolunda bir davrann olup olmayacan greceiz. Metinleri ok daha uzun olan kararlarmzn temelindeki fikirler ite bunlardr; ve ben, bu kararlarn yararl olacan ve uluslar ve smrgeler sorunlarnda gerekten devrimci olan bir almann gelitirilmesine ve rgtlendirilmesine yardmc olaca umudundaym, zaten bizim temel grevimiz de budur. [sayfa 226]
188
[ZERKLETRME ZERNE NOTLAR]
ULUSAL-TOPLULUKLAR YA DA ZERKLETRME SORUNU93 Resmen Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii sorunu olarak adlandrlan o nl zerkletirme sorununa, Rus iilerinin yeterli etkinlikle ve kararllkla mdahale etmemi olmalar konusunda ok ihmalkar davrandm sanyorum. Geen yaz bu sorun ortaya ktnda ben hastaydm; ve daha sonra, sonbaharda, bana bu soruna mdahale etme frsatn verecek olan iyilememe ve Ekim ve Aralk aylarndaki genel toplantlara94 ok fazla gvenmitim. Ama (bu sorunun ortaya kt) Ekim Genel Toplantsna ve Aralkta yaplm olanlara katlamadm, ve bylece bu sorun, hemen tmyle benim dmda kald. Kafkasyadan gelen ve Grcistandaki durum konusunda [say-
189
bana bilgi veren Jerjinski yolda ile konuacak kadar zaman bulabildim ancak. Zinovyev yolda ile de birka szck konuma ve bu konudaki kayglarm belirtme olanan da buldum. Grcistan olayn aratrmak zere MK tarafndan gnderilen komisyonun banda bulunan Jerjinski yoldan bana sylediklerinden ancak byk bir kaygya kaplabilirdim. Jerjinski yoldan bana syledii gibi, eer olaylar Orjonikitzenin maddi iddet kullanmasna yolaacak kadar gelimi ise, kendimizi ne byk bir kmaz iine sokmu olduumuzu grebiliriz. Besbelli ki, tm bu zerkletirme ii kkten yanl ve kt bir biimde zamanlanmt. Birleik bir aygtn gerekli olduu syleniyor. Bu inan nereden geliyordu? Bu, gnlmn daha nceki blmlerinden birinde belirtmi olduum gibi, arlktan aldmz ve bir miktar Sovyet ya ile yaladmz o ayn Rus aygtndan gelmiyor mu? Kukusuz, bu nlem, bu aygtmzn kendi z aygtmz olduu konusunda emin olduumuzu syleyebilene dek bir sre ertelenmeliydi. Ama imdi mutlaka bunun tersini, kabul etmek zorundayz; kendimizin diye adlandrdmz bu aygt, gerekte, henz bize olduka yabancdr; bu, bir burjuya ve arlk trlsdr ve teki lkelerin yardmlar olmakszn geen be yl iersinde bundan kurtulma olana yoktu ve nk zamanmzn byk bir blmnde askeri arpmalarla ve ala kar savamla uramaktaydk. Pek doaldr ki, bu koullar altnda, kendimizi onunla mazur gsterdiimiz birlikten ekilme zgrl, halis Rus olanlarn, Byk-Rus oveninin, tipik Rus brokrat gibi, znde bir alak ve mstebit olann saldrsndan, Rus olmayanlar savunamayan bir kat paras olacaktr. Sovyetin ve sovyetlemi iilerin son derece az bir orannn, ste dm sinek gibi, oven Byk-Rus ayaktakmnn [sayfa 228] dalgas iersinde boulacandan kuku yoktur. Bu nlemi savunmak iin, Halk Komiserlerinin ulusal psikoloji ve ulusal eitimle dorudan ilgilenen ayr organlar oluturduklar syleniyor. Ama orada u soru ortaya kyor: bu Halk Komiserleri tamamen bamsz bir duruma getirilibilir mi? ve ikinci olarak: halis Rus zorbalarna kar Rus olmayanlara gerek bir gven salayacak nlemleri almakta yeterli titizlii gosterdik mi? Byle nlemler alabilecekken ve almamz gerekirken, bu nlemleri aldmz kansnda deilim.
fa 227]
190
Sanyorum ki, Stalinin acelecilii ve katksz ynetim sevdas, onun o nl sosyal-milliyetilie kar duyduu kin ile birlikte burada vahim bir rol oynamtr. Genel olarak siyasette, kin, en aalk eydir. Ayrca, korkarm ki, u sosyal-milliyetilerin, cinayetini incelemek zere Kafkasyaya giden Jerjinski yolda, orada, halis Rus kafa yapsyla hareket etmitir (teki ulusal-topluluklardan gelen ruslam kimselerin bu Rus kafa yapsn arlatrd, herkese bilinen bir gerektir) ve onun komisyonunun tmnn yanszl Orjonikitzenin kaba kuvvete bavurmasyla yeterince ortaya kmtr. Bylesine Ruslara zg kaba kuvvet kullanlmasn hi bir provokasyonun ve hatta hi bir hakaretin hakl gsteremeyeceini ve Jerjinski yoldan buna kar yumuak bir tutum taknmakla bailanmaz bir biimde sulu olduunu sanyorum. Kafkasyadaki btn yurttalar iin yetkili olan Orjonikitze idi. Orjonikitzenin, kendisinin ve Jerjinskinin szn ettikleri ar alnganla kaplmaya hakk yoktu. Tersine, Orjonikitzenin, herhangi sradan bir yurttatan, ve siyasal bir sula sulanan bir kimseden ise hele hi istenemeyecek bir soukkanllkla hareket etmesi gerekirdi. Ve doruyu sylemek gerekirse bu sosyal-milliyetiler, siyasal bir sula sulanan yurttalard ve onlara yklenilen su bir baka biimde ifade edilemezdi. [sayfa 229] Burada nemli bir ilke sorunu ile kar karyayz; enternasyonalizm nasl anlalmaldr?
30 Aralk 1922 M. V. tarafndan yazya geirilmitir. LENN
ULUSAL-TOPLULUKLAR YA DA ZERKLETRME SORUNU

(DEVAM)
Ulusal sorun konusundaki yazlarmda genel olarak milliyetilik sorununun soyut bir biimde konuluunun hi bir yarar olmad-
191
n sylemitim. Ezen bir ulusun milliyetilii ile ezilen bir ulusun milliyetilii arasnda, byk bir ulusun milliyetilii ile kk bir ulusun milliyetilii arasnda zorunlu olarak bir ayrm yapmak gerekir. kinci trden milliyetilik asndan, byk bir ulusun mensuplar olan bizler, tarihsel pratie, saysz iddet olaylarnn hemen her zaman sulusu olduk. Ayrca, ou kez, farknda olmadan, iddete bavurur ve bakalarna horgryle davranrz. Rus olmayanlara kar nasl davranld konusunda Volga anlarm, ve Polonyallarn nasl Polyaikadan baka bir adla arlmadklarn, Tatarlara nasl Prens takma ad verildiini, Ukraynallarn nasl her zaman Hohollar ve Grc ve teki Kafkas uluslarna mensp olanlarn nasl hep Kafkasyallar diye adlandrldklarn anmsamak yeter. te bundan tr, ezenlerin ya da (salt iddetlerinden, salt byk zorbalar olmalarndan tr byk olmalarna karn) byk uluslar diye adlandrlanlarn enternasyonalizmi, yalnzca uluslarn biimsel eitliklerini kabul etmekle kalmamal, ezen ulusun, byk ulusun eit olmayan [sayfa 230] davranlarn da gnlk uygulamada grlen eitsizlii giderecek biimde kucaklamaldr. Bunu anlamayan bir kimse, ulusal soruna kar gerek proleter tutumu kavramam demektir, grleri asndan henz esas olarak kkburjuva gre sahiptir, ve bu yzden de, burjuva gr as dzeyine indiinden kuku yoktur. Proleter iin nemli olan nedir? Rus olmayanlarn proleter snf savamna mmkn olan en byk gveni duyacaklar konusunda kendisine gvence verilmesi, proleter iin yalnzca nemli deil, ayn zamanda, mutlaka gereklidir. Bunu gvence altna almak iin neye gerek vardr? Bunu yalnzca eitlik forml ile deil, emperyalist ulusun hkmetinin, baka soydan gelenlerde tarih boyunca dourduu gvensizlii, kukuyu, ikayetleri, u ya da bu biimde taknlacak bir tutumla ya da dnlerle gidermek de gerekir. Sanrm bunu, ayrntlaryla,boleviklere, komnistlere aklamann gerei yoktur. Grc ulusu szkonusu olduu kadaryla, bu olayn bizi tipik bir durumla, gerek proleter tutumun derin dikkati, anlayll ve uzlamaya hazr oluunun bizim iin bir zorunluluk haline getirdii bir durumla kar karya getirdiini sanyorum. Soru-
192
nun bu yanna kaytsz kalan, ya da (bizzat kendisi asl ve gerek sosyal-milliyeti ve hatta kaba bir Byk-Rus zorbas olduu halde) dikkatsizce saa sola sosyal-milliyeti sulamalar yadran bu Grc, znde proleter snf dayanmasnn karlarn ayaklar altna alyor; nk ulusal adaletsizlik kadar baka hi bir ey proleter snf dayanmasnn gelimesini ve glenmesini engelleyemez; kskn uluslara mensup olanlar, salt ihmal ya da tavrdan tr olsa bile, eitlik duygusuna ve bu eitliin inenmesine ?bu eitliin proleter yoldalar tarafndan inenmesine olduu kadar baka hi bir eye kar bylesine duyarl deillerdir. te bu yzdendir ki, bu durumda, ulusal aznlklara [sayfa 231] gereinden fazla dn vermek ve yumuak davranmak, gereinden daha az dn vermekten ve yumuak davranmaktan daha iyidir. te bu yzdendir ki, bu durumda proleter dayanmann temel kar ve bunun sonucu olarak da proleter snf savam, ulusal sorun karsnda hi bir zaman biimsel bir tutum taknnamamz, her zaman ezilen (ya da kk) ulusun proletaryasnn, ezen (ya da byk) ulusa kar zgn tutumunu hesaba katmamz gerektirir.
M. V. tarafndan yazya geirilmitir. 31 Aralk 1922
LENN
NOTLARA DEVAM
31 Aralk 1922
imdiki durumda ne gibi pratik nlemler alnmaldr? Birincisi, sosyalist ctmhuriyetlerin birliini srdrmeli ve glendirmeliyiz. Bu konuda kukuya yer olamaz. Bu nlem, bizim iin ve dnya burjuvazisine kar savamnda ve burjuva entrikalarna kar savunmasnda dnya komnist proletaryas iin zorunludur. kincisi, sosyalist cumhuriyetlerin birlii, kendi diplomatik aygt iin korunmaldr. Yeri gelmiken, bu aygtn, devlet aygtmzn mstesna bir paras olduunu belirtelim. Eski arlk aygtndan etkin bir tek kiiyi bile bu aygtn iersine sokmadk. Herhangi bir
193
yetkiye sahip btn kesimler komnistlerden oluturulmutur. Bu yzdendir ki, bu aygt daha mdiden, teki Halk Komiserliklerinde yapmak zorunda kaldmzdan ok daha byk bir lde eski arc burjuva ve kk-burjuva eleri temizleyip atan gvenli bir komnist aygt adn (bu ok rahatlkla sylenebilir)[sayfa 232] haketmitir. ncs, Orjonikitze yolda rnek olabilecek bir biimde cezalandrlmaldr (onun kiisel bir dostu ve yurtdnda birlikte alm olduum bir kimse olarak, bunu byk bir zntyle sylyorum) ve Jerjinski komisyonunun toplam olduu btn malzemenin, incelemek, tamamlamak ya da ynla yanl ve kesinlikle ierdii nyarglar dzeltmek iin, yeniden gzden geirilmesi gereklidir. Btn bu halis Byk-Rus milliyeti seferberliinin siyasal sorumluluu, elbette, Stalinin ve Jerjinskinin srtna yklenmelidir. Drdncs, birliimizin Rus olmayan cumhuriyetlerinde ulusal dilin kullanlmas konusunda ok kesin, kurallar konulmal ve bu kurallar zel bir dikkatle denetlenmelidir. Kukusuz, bugnk durumuyla, aygtmzda, demiryolu hizmetleri birlii, mali hizmetler birlii, vb. rtler altnda ynla halis Rus yolsuzluklar bulunmas kanlmazdr. Bu yolsuzluklara kar savam iin, bu savama katlanlarn zel itenlii dnda, zel bir yaratclk gereklidir. Ayrntl bir yasa gerekecektir, ve ancak szkonusu cumhuriyette yaayan kimseler byle bir yasay baarl bir biimde hazrlayabilirler. Ama bununla birlikte, bu almann bir sonucu olarak, nmzdeki Sovyetler kongresinde geriye doru bir adm atmayacamzdan, yani Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliini yalnzca askeri ve diplomatik ilerle snrlayp btn teki alanlarda tek tek Halk Komiserliklerinin tam bamszlklarn yeniden salayacamz konusunda imdiden gvenli olamayz. Aklda tutmak gerekir ki, Moskova ve teki merkezleri ilgilendirdii kadaryla, Halk Komiserliklerinin ademi-metkeziletirilmesi ve almalarnda uyumluluk yokluu, eer bu yeterli bir saduyu ve yanszlkla uygulanrsa, parti otoritesi tarafndan yeterince dengelenebilir: ulusal aygtlarla Rus aygt arasnda birlik bulunmaynn devletimize [sayfa 233] getirecei zararlar, yalnzca bize gelecek olandan deil, btn Enternasyonale ve yakn gelecein tarih sahnesinde bizi izlemek durumunda olan Asyann yzmilyonlarca halkna
194
gelecek zararlardan ok daha azdr. Kendi z Rus olmayan milliyetlerimize kar ok nemsiz de olsa, kk bir kabalk ya da hakszlk, Dounun douunun afanda, tam da uyand bir srada, Dou halklarnn yannda saygnlmz ykacak olursak, bu, balanmaz bir oportnizm olur. Kapitalist dnyay savunan Batnn emperyalistlerine kar birleme gerekli bir eydir. Bu konuda kku olamaz ve benim bunu kaytsz artsz onayladm sylemem yersizdir. Ama, nemsiz konularda da olsa, ezilen ulusal-topluluklara kar emperyalist bir tutuma dmemiz ve bylece btn inanl itenliimizi, emperyalizme kar savamda btn inanl savunmamz ykmak ise bir baka eydir. Ama dnya tarihinin yarn, emperyalizm tarafndan ezilen ve uyanmakta olan halklarn ensonu ayaa kalkt ve kurtulular iin kesin, uzun ve zorlu bir savama balad gn olacaktr. [sayfa 334]
31 Aralk 1922 M. V. tarafndan yazya geirilmitir.
LENIN
195
AIKLAYICI NOTLAR
zveeniye (Grler) Rus Sosyal-Demokrat i Partisi Merkez Komitesinin ve nde Gelen Partili llerin, 1913 Yaz Konferansna Ait Gr ve Kararlar, Merkez Komitesince 1913te yaynlanmtr. - s. 7. 2 Sz geen makale, J. V. Stalinin Marksizm ve Ulusal Sorun adl makalesidir. (Bkz: J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu, Sol Yaynlar, Ankara 1977, s. 7-79.) 1912 sonunda ve 1913 balarnda Viyanada yazlm ve 1913 ylnda, Ulusal Sorun ve Sosyal-Demokrasi bal altnda, Prosveenye (Aydnlanma) n 3, 4 ve 5te yaynlanmtr. - s. 8. 3 Stolipin, P. A. (1862-1911) 1906 Temmuzundan sonra, Rus bakanlar kurulu bakan; bir gerici. Rusya tarihinde Stolipin gericilii diye anlan dnem, onun adndan gelir; bu dnemde, askeri mahkemeler zalimce kararlar vermi ve lm cezas yaygn olarak uygulanmtr. Maklakov, N. A. (1871-1918) ? Aralk 1913ten Haziran 1915e kadar iileri bakan, jandarma gcnn bakan ve 1915ten sonra Devlet Konseyi yesi (ar sa kanat); gerici. - s. 8. 4 Ekonomizm Rus sosyal-demokrasisinde, 20. yzyln balarnda doan oportnist bir eilim; uluslararas oportnizmin Rusyadaki biimi. Ne
1
197
Yapmal?da Lenin, ekonomizmin ar bir eletirisini yapmtr. -s. 8. 5 Legal Marksizm Rus sosyal-demokrasisinde bir eilim. Bu eilimin temsilcileri, legal marksistler, grlerini, legal gazete ve dergilerde yani arlk sansrnce yaynna izin verilen basnda- marksizm bayra altnda savunan, burjuva aydnlardr. - s. 8. 6 Menevizm Rus sosyal-demokrasisindeki oportnist bir kkburjuva eilimi. i snf arasna burjuva etkisini yaymtr. Meneviklere bu ad, Austos 1903teki, RSDP II. Kongresinde verildi; kongre sonunda yaplan parti ynetim organlarnn seiminde, bunlar, aznlkta (meninstvo) ve Leninin bakanlndaki devrimci sosyal-demokratlar ounlukta (bolinstvo) idiler, menevik ve Bolevik adlar buradan kmtr. Menevikler, proletarya ile burjuvazi arasnda bir anlama yaratmaya altlar ve ii snf hareketi iinde, oportnist bir izgi izlediler. 1917de, ubat burjuva demokratik devriminden sonra, Rusyada ikili iktidar kuruldu: burjuvazinin diktatrl burjuva Geici Hkmeti, ve proletarya ve kylln diktatrl Sovyetler Menevikler ve sosyalist-devrimciler, Geici Hkmete katldlar, onun emperyalist siyasetini desteklediler ve byyen proletarya devrimine kar savatlar. Menevikler, sovyetlerde de, ayn siyaseti, yani Geici Hkmeti destekleme ve ynlar devrimci hareketten uzaklatrma siyasetini izlediler. Ekim Devriminden sonra, menevikler, ak kar-devrimci bir parti haline geldiler, Sovyet iktidarn devirme amacyla, suikastler ve isyanlar dzenlediler ve bunlara katldlar. - s. 8. 7 Likidatrler Rusyada 1905-1907 devriminin yenilgisinden sonra, menevik sosyal-demokratlarn izledii bir oportnist izgi. Likidatrler, ii snfnn devrimci partisinin tasfiye edilmesini istediler. ileri, arla kar devrimci savamdan vazgemeye ardlar ve parti-d bir emek kongresi toplamaya kglktlar. Bu kongrede, oportnist, geni bir emek partisi, devrimci sloganlar yeren ve yalnzca arlk hkmetinin izin verdii legal faaliyetlere girien bir parti kurulacakt. Lenin ve dier bolevikler, srarla, likidatrleri devrim hainleri olarak sergilediler. Likidatrler, ii snf ynlar arasnda hi bir baar elde edemedi. Ocak 1912de toplanan RSDP Prag Konferans, bunlar partiden ihra etti. - s. 8. 8 skra (Kvlcm) 1900de Lenin tarafndan kurulan btn Rusyay kapsayan, marksist illegal siyasal gazete. Leninin skrasnn ilk says Leipzigde basld. Ve bundan sonraki saylar Mnihte kt; Nisan 1902den sonra, gazete, Londrada ve 1903 ilkyazndan sonra Cenevrede basld. skrapartiye ideolojik ve rgtsel olarak hizmet ediyordu. Leninin inisiyatifi ile ve dorudan katlmasyla, skra yazkurulu parti iin bir program tasars hazrlad ve Temmuz-Austos 1903te toplanan RSDP II. Kongresini hazrlad. Lenin ve yandalar, skra stunlarn, ekonomistlere kar, uluslararas ii snf hareketindeki oportniznin btn belirtilerine kar ve Rus ve Bat Avrupa sosyal-demokrasisi iindeki revizyonistlere kar, devrimci marksist savam iin kullandlar. RSDP II. Kongresi tarafndan beninisenen zel bir kararda, parti iin verilen savamda skranin oynad olaanst rol belirtildi ve skra, RSDPnin merkezi organ ilan edildi. II. Kongreden sonra, menevikler,
198
Plehanovun yardmyla, skray ele geirdiler ve n 52den itibaren, onu kendi fraksiyonlarnn organ haline getirdiler. Bundan sonra, bu menevik-oportnist gazeteyi eski, leninist bolevik skradan ayrmak iin, yeni skra demek adet oldu. -s. 8. 9 Zarya (afak) Bilimsel ve siyasal marksist dergi. skra yazkurulu tarafndan, 1901-1902de, Stuttgartta, legal olarak yaynland. n 1, ubat 1901de, n 2 ve 3, Aralk 1901 ve n 4, Austosda olmak zere 4 say yaynlanabildi -s. 13. 10 Ulusal Sorun zerine Eletirici Notlar balkl yaz, Lenin tarafndan Kasm-Aralk 1913te yazld ve ayn yl iinde bolevik Prosveenye (Aydnlanma) n 10, 11 ve 12de yaynland. Yazy kaleme almadan nce Lenin, 1913 yl yaznda, svirenin baz kentlerinde (Zrih, Cenevre, Lozan ve Bernde) ulusal sorun zerine konferanslar vermitir. 1913 sonbaharnda, Lenin, parti militanlarn da iine almak zere geni tutulan Rus Sosyal-demokrat i Partisi (RSDP) Merkez Komitesinin Austos (Yaz) toplantsnda, ulusal sorun zerine bir rapor sundu. Lenin Ulusal Sorun zerine Eletirici Notlar balkl yazy bu konferanstan sonra yazd. -s. 15. 11 Severnaya Pravda (Kuzeyin Gerei) Nisan 1912de Petersburg iilerinin giriimiyle kurulan ve Petersburgda yaynlanan legal bolevik gnlk gazete, Pravdann adlarndan biri. - s. 16. 12 Zeit (Zaman) Haftalk dergi, Bundun organ; Aralk 1912den Haziran 1914e kadar Petersburgda yaynland. -s. 16. 13 Dzvin (an) Menevik eilimli, oven milliyeti, legal aylk dergi; Aralk 1913ten 1914'n ortalarna kadar, Kievde, Ukrayna dilinde kmtr. -s. 16. 14 Ruskoye Slovo (Rus Sz) Liberal burjuva haftalk gazete; 1895ten sonra Moskovada yaynlanmtr; 1917 Kasmnda yasakland. -s. 16. 15 V. Purikevi (1870-1920) Gerici, byk toprak sahibi, monarist; devrimci harekete kar savam amacyla ar gerici kara-yzler rgtnn kurucusu. -s. 18. k ynetimdir; 1864te kurulmutur. Zemstvolarn yetkisi, yalnzca blgesel iktisadi sorunlarla ilgiliydi (hastanelerin dzenlenmesi, yol yapm, istatistik, sigorta vb.). .aaliyetleri valiler ve iileri bakanlnca denetlenirdi. Bunlar, hkmet tarafndan istenmeyecei dnlen zemstvo kararlarn iptal edebilirlerdi. -s. 19. 17 Bund Litvanya, Polonya ve Rusya Yahudi iilerinin Genel Birlii. 1897de kuruldu. Saflarnda, daha ok Rusyann bat blgelerinde yaayan Yahudi esnafn topluyordu. Rus Sosyal-Demokrat i Partisinin (RSDP) 1. Kongresinde, 1898 Martnda, Bund, yalnzca Yahudi proletaryay ilgilendiren sorunlarda zerk, bamz rgt sfatyla bu partiye katld. RSDPnin II. Kongresinde, Bund, kendisinin, Rusyadaki Yahudi iilerin tek temsilcisi olarak tannmasn istedi. Kongre, rgtlenme alannda, bundularn oven milliyeti tutumunu reddedince, Bund, partiden ayrld. 1906da, (Birleme Kongresi diye
199
anlan) IV. Kongreden sonra yeniden RSDPne katld. Bundular srekli olarak menevikleri desteklediler ve boleviklere kar btn konularda savam verdiler. RSDPnin resmin iinde olmasna karn, Bund, burjuva, milliyeti nitelikte bir rgtt. Bolevik programnda uluslarn kendi kaderlerini tayin etme hakk istemine karlk, Bund, ulusal kltr zerklii isteminleri srmekteydi. 1914-1918 Birinci Dnya Sava srasnda, bundular, sosyal-oven bir tutum benimsediler; 1917de, Bund kar-devrimci Geici Hkmeti destekledi ve Ekim Sosyalist Devriminin dmanlar safnda savat. sava srasnda ileri gelen bundular, kar-devrim kuvvetlerine katldlar. Ayn zamanda Bundun tabanndaki militanlar arasnda, Sovyet iktidaryla ibirlii yapma eilimi belirdi. Proleter iktidarn kar-devrime ve yabanc mdahaleye kar zaferi kesinletii zaman, Bund, Sovyet iktidarna kar savarndan vazgetiini iln etti. Bu rgt, Mart 1921de, kendi kendini feshetti ve yelerinin bir ksm Rus Komnist (Bolevik) Partisine, bu partinin tz uyarnca girdiler. - 24. 18 Szkonusu kongre, 24-29 Eyll 1899da, Brnnde (Avusturya) toplanan Avusturya Sosyal-Demokrat Partisinin kongresidir. Gndeminin en bata gelen konusu, ulusal sorundu. Kongreye deiik grleri yanstan iki karar tasars nerildi: (1) Parti Merkez Komitesinin uluslarn toprak zerkliinin korunmasn amalayan tasars ve, (2) snrlar-d ulusal kltrel zerklik isteminde bulunan Gney SlavIar sosyal-demokrat parti komitesinin tasars. Kongre, ulusal kltrel zerklik programn oybirliiyle reddetti ve Avusturya devleti bnyesinde ulusal zerklii tanyan uzlatrc bir karar ald. -s. 34. 19 SERP (Yahudi Sosyalist i Partisi) 1906da kurulan kk-burjuva milliyeti rgt. Program, Rusya Yahudilerini ilgilendiren sorunlar zmlemeye yetkili blgeler-st Yahudi parlamentolarnn (Diyetlerinin) kurulmasyla Yahudiler iin ulusal zerklik istemine dayanmaktayd. SERP, sosyalist-deyrimcilere yaknd ve onlarla birlikte RSDPne kar savam verdi. -s. 35. 20 Beylis Davas 1913te, Kievde, ar hkmeti tarafndan, Yuinski adnda gen bir ocuu dinsel tren gerei ldrmekle haksz yere sulanan Yahudi Beylise kar alan provokasyon davas (gerekte, cinayeti, ynlarn hareketini, gelimekte olan devrimci hareketten uzaklatrmak iin kara-yzler ilemilerdi). Bu davay sahneye koymakla ar hkmeti, Yahudi dmanln krkleme ve Yahudilere kar katliamlar tahrik etme amacn gdyordu. (Kievdeki Adam filmine konu olan) bu dava, kamuoyunun byk fkesine neden oldu; birok kentlerde ii protesto gsterileri yapld. Beylis beraat etti. -s. 36. 21 Sosyalist-Devrimciler eitli poplist grup ve evrelerin kaynamas sonunda, 1901 sonu ve 1902 balarnda kurulmu olan Rus kk-burjuva partisi. Sosyalist-devrimciler, byk toprak mlkiyetinin kaldrlmas isteminde bulunuyorlar ve yaplan i karlnda topraktan eit yararlanma slogann kullanyorlard. Otokrasiye kar savamlarnda bireysel terr uyguluyorlard. lk Rus devrimi srasnda (1905-1907), sosyalist-devrimci partinin sa-kanad,
200
kadetlere yakn olan halk-sosyalist emek partisini kurdu; sol kanat da maksimalistlerin yar-anarist birliini oluturdu. Stolipin gericilii yllarnda (1905-1907), sosyalist-devrimci parti, ideolojik planda ve rgtlenmede tam bir zlmeye urad. Birinci Dnya Sava srasnda, sosyalist-devrimcilerin ou sosyal-oven tutum takndlar. 1917 ubatnda, burjuva demokratik devrimin zaferinden sonra, sosyalist-devrimciler, menevikler ve kadetlerle birlikte, burjuvazinin ve toprak sahiplerinin kar-devrimci Geici Hkmetinin balca desteini meydana getiriyorlard; siyasetleri, kyl hareketini ezmeye ve sosyalist bir devrim hazrlayan ii snfna kar burjuvazinin ve toprak sahiplerinin savamn desteklemeye ynelikti. Ekim Sosyalist Devriminin zaferinden sonra sosyalist-devrimciler, burjuvazinin ve toprak sahiplerinin, at silahl savamda yer aldlar. -s. 37. 22 PSP (Polonya Sosyalist Partisi) 1892de kurulan reformist milliyeti parti. Programn, bamsz bir Polonya iin savama dayandran PSP, Polonyal iiler arasnda ayrlk milliyeti bir progpaganda yrtyordu, ve bu iileri Rus iileriyle birlikte otokrasiye ve kapitalizme kar ortak savamdan uzaklatrma yolunda aba harcyordu. 1906da, PSP, iki hizbe blnd: sol kanat ve kendisine PSPnin devrimci hizbi adn takan sa oven kanat. RSDPnin bolevik kesiminin etkisi altnda ve ayn zamanda Polonya ve Letonya Sosyal-Demokrat Partisinin ve PSPnin sol kanadnn yesi basit iilerin etkisi yznden, bu sol kanat, yava yava oven-milliyetilikten uzaklat. Birinci Dnya Savasrasnda, PSPnin sol kanatnn byk bir ksm enternasyonalist bir tutum benimsedi ve Aralk 1918de Polonya SosyalDemokrat Partisi ile birleti;bu iki parti, birlikte, Polonya Komnist i Partisini oluturdular (Polonya Komnist Partisinin 1925e kadar ad byleydi). PSPnin sa kanad, Birinci Dnya ava sraspda, oven-milliyeti siyasetini srdrd ve Avusturya-Alman emperyalizminin saflarnda savaa katlan Polonya lejyonlarn oluturdu. Polonya burjuva devletinin kurulmasndan sonra, PSPnin sa kanad, yeniden PSP adn ald. Hkmette yer alan PSP, iktidar, Polonya burjuvazisine teslim etti, sistemli bir anti-sovyetik ve antikomnist propaganda yrtt. Sovyetler lkesine kar saldr siyasetini, Bat Ukrayna ve Bat Beyaz Rusyaya kar, bir smrgeci fetih ve bask siyasetini savundu. Pilsuvskinin faist hkmet darbesinden sonra (Mays 1926), PSP resmen muhalefetteydi, ama eylemde faistlerle ibirlii yapyordu ve Sovyet aleyhtar propagandasn srdryordu. kinci Dnya Sava srasnda PSP, yeniden ikiye blnd. Gerici oven blm VRN, yani Volnos, Rosnos, Niyepodleznos (zgrlk, Eitlik, Bamszlk) adn alarak faistlerle ibirlii yapt ve Londradaki Polonya siyasal mltecilerin gerici hkmetine katld. teki blm, PSPnin sol kanad, Polonya Sosyalist i Partisi (PSP) adn ald ve 1942de kurulan Polonya i Partisinin (PP) de etkisiyle Hitler istilaclarna kar birleik cepheye katld ve Polonyanm faist klelikten kurtulmas ve SSCB ile dosta ilikiler kurulmas iin savam verdi.
201
1944te, Dou Polonyann Alman istilasndan kurtarlmasndan ve Polanyann Ulusal Kurtulu Komitesinin. kurulmasndan sonra, Polonya Sosyalist i Partisi yeniden PSP adn ald ve PP ile birlikte halk demokratik Polonyamn kuruluuna katld. Aralk 1948de, PP ile PSP birletiler ve Birlemi Polonya i Partisini (BPP) oluturdular. -s. 37. 23 Lu (Ik) Likidatr meneviklerin legal haftal; Eyll 1912den Temmuz 1913e kadar Petersburgda yaynland; zengin burjuva dostlarnn para yardmlar sayesinde (Lenin) varln srdryordu. 1913 Temmuzundan sonra Jivaya Jizn (Canl Yaam), ve sonra da Novaya Raboaya Gazeta (Yeni i Gazetesi) bu gazetenin yerini ald. -s. 32. 24 Prosveenye (Aydnlanma) Aralk 1911dert itibaren Petersburgda legal olarak yaynlanan, boleviklerin yaznsal, siyasal ve toplumsal dergisi; ar hkmeti tarafndqn yasaklanan, Moskovada kan bolevik dergisi Mysln (Dnce) yerine, Leninin ynergesiyle karlmtr. Lenin, Prosveenyeyi yurtdnda ynetmekteydi: kaleme ald Marksizmin Kayna, Seim Kampanyasnn lke Sorunlar, Seim Sonular, Ulusal Sorun zerine Eletirici Notlar, Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Hakk vb. bu dergide yaynlanmtr. Derginin yayn arlk hkmeti tarafndan Birinci Dnya Sava ngnnde, Haziran 1914te, yasakland. 1917 sonbaharnda, dergi, yeniden yaynna balad. Tek bir (ift) say kt; burada Leninin Bolevikler ktidar Koruyacaklar m? ve Parti Programnn Yeniden Gzden Geirilmesi in balkl yazlar yer alyordu. -s. 37. 25 Berntaynclk 19. yzylda Almanyada ortaya kan ve adn Alman demokrat Eduard Bernsteindan alan, uluslararas sosyal-demokrasi bnyesinde marksizme dman akm. Bernstein, Engelsin lmnden sonra aka, Marxn devrimci teorisinin, burjuva liberalizmi gr iinde gzden geirilmesini ileri sryordu (bu gr, Sosyalizmin Sorunlar adl makaleleriyle Sosyalizmin nclleri ve Sosyal-Demokrasinin Grevleri adl kitaplarnda aklamtr). Bernsteinn Rusyadaki yandalar legal Marksistler, ekonomistler, bundular ve meneviklerdi. -s. 38. 26 Lenin, burada, Stalinin, Avusturya Sosyal-Demokrat Partisinin Brnn Kongresinde kabul edilen ulusal programnn metnini zikreden Marksizm ve Ulusal Sorun balkl yazsna atfta bulunmaktadr. Bu yaz, K. Stalin imzasyla Prosveenye n 3, 4 ve 5te (1913) Ulusal Sorun ve Sosyal-Demokrasi bal altnda kt. (Bkz: J. Stalin, Marksizm ve Ulusal Sorun ve Smrge Sorunu, Sol Yaynlar, Ankara 1977.) -s. 38. 27 Novaya Raboaya Gazeta (Yeni i Gazetesi) Menevik likidatrlerin legal gnlk gazetesi; Austo 1913ten itibaren Petersburgda kmaya balad. 30 Ocak (12 ubat) 1914ten itibaren Severnaya Raboaya Gazeta (Kuzeyin i Gazetesi) bunun yerini ald ve daha sonra da Naa Raboaya Gazeta (Bizim i Gazetemiz ad altnda kt. Lenin, birok yerde, bu gazeteyi Novaya Likvidatorskaya Gazeta (Yeni Likidatrler Gazetesi) ya da Severnaya Likvidatorskaya Gazeta (Kuzeyin Likidatrler Gazetesi) diye
202
adlandrr. -s. 39. 28 Leninin buraya aktard rakamlar, 18 Ocak 1911de Yaplan ve mparatorluun lkokullarnda Bir Gn nceleyen Saym balkl istatistik yayndan alnmadr; Birinci .asikl, kinci Blm, St. Petersburg 1912, s. 72. -s. 44. 29 Dragomanov (1841-1895) Ukraynal tarihi ve yazar; Ukrayna burjuva ulusal liberalizmi ideolojisinin szcs. -s. 46. 30 Przeglad Socjaldemokratyczny (Sosyal-Demokrat Dergi) Polonyal sosyal-demokratlarn, Rosa Luxemburgun dorudan katlmasyla 1902den 1904e kadar ve 1908den 1910a kadar Krakovda yaynladklar dergi. -s. 47. 31 Vestnik Yevropi, (Avrupa Habercisi) Aylk dergi: Petersburgda 1866dan 1918 ilkyazna kadar yaynlad. Rus liberal burjuvazisinin grlerini yayan bu dergi, 1890larn balarndan itibaren marksizme kar sistemli bir savam yrtt. -s. 50. 32 Szkonusu program, Rus Sosyal-Demokrat i Partisinin 1903 ylndaki II. Kongresinde kabul edilen programdr. -s. 54. 33 Die Neue Zeit (Yeni Zamanlar) Alman sosyal-demokrat dergisi; 1883ten 1923e kadar Stuttgartta kt. 1885 ile 1895 arasnda Neue Zeit, ..Engelsin birok yazlarn basmtr. Engels, derginin yazkuruluna sk sk uyarmalarda bulundu ve marksizmden sapmalarndan tr eletirdi. 1895ten sonra Engelsin lmn izleyen yllarda, dergi sistemli olarak revizyonist yazlar yaynlad. 1914-1918 Emperyalist Dnya Sava srasnda, merkezci, kautskici bir tutum benimsedi, sosyal-ovenleri destekledi. -s. 56. 34 Naunaya Mysl (Bilimsel Dnce) 1908de Rigada yaynlanan menevik eilimli dergi. -s. 56. 35 Bkz: Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, Sol Yaynlar, Ankara 1978, s. 784, dipnot. -s. 58. 36 Russkaya Mysl (Rus Dncesi) Liberal burjuvazinin aylk dergisi; 1880de, Moskovada yayna balad. 1905 Devriminder sonra, kadet partisinin sa kanadnn organ oldu. Lenin, Russkaya Mysl, bu dnemde, Kara-Yzlerin Dncesi olarak adlandrr. 1918in ortalarna doru yayn yasakland. -s. 65. 37 L. Vl.(Vladimirov) M. Seynfinkelin takma ad. -s. 74. 38 Burada Lenin, arlk Hkmeti yerine brokrasi terimini kullanmaktadr. -s. 77. 39 3 (16) Haziran 1907 hkmet darbesi, gerici bir hkmet darbesidir: ar hkmeti, kinci Dumann datlmas emretmi ve parlamento seimleriyle ilgili yasay deitirmii. Bu yeni yasa, toprak sahipleriyle sanayi ve ticaret burjuvazisinin temsilcilerinin. saysn gzle grlr lde artrrken, kyllerin ve iilerin temsilcilerinin, zaten az olan saysn azaltyordu. Yasa, Rusyann Asyal halklarnn ounluuna oy hakk tanmyor ve Polonya ve Kokaz halknn temsilcilerinin saysn yarya indiriyordu. Bu yasa sayesinde seilen nc Duma, 1907 Kasmnda topland ve kara-yzler ve kadet blokuna mutlak bir stnlk salad. 3 Haziran hkmet darbesi, 3 Haziran rejimi adyla tannan Stolipin gericilii dnemini balatt. -s. 77. 40 Oktobristler ya da 17 Ekim Birlii Byk sanayi burjuvazisinin ve
203
topraklarn kapitalist biimde ileten byk toprak sahiplerinin kar-devrimci partisi, 1905 Kasmnda kuruldu. 17 Ekim bildirisini szl olarak tanyan oktobristler, ar hkmetinin i ve d siyasetini kaytsz artsz desteklediler. Oktobristlerin liderleri, byk sanayici A. Gukov ile ok geni arazilerin sahibi M. Rodziyanko idi. -s. 77. 41 lericiler Devlet Dumas seimlerinde partisizlik sloganyla burjuva ve toprak sahipleri grup ve partilerinin yelerini birletirmeye alan monarik liberal burjuvazinin siyasal grubu. Kasm 1912de, ilericiler aadaki programla kendi z partilerini kurdular: dk dentili, paral semenlii kabul eden bir anayasa; kk reformlar; sorumlu bakanlk, yani Dumaya kar sorumlu bir hkmet; devrimci hareketin bastrlmas. -s. 77. 42 Re (Sz) Kadet partisinin merkez organ, gnlk gazete; 1906 ubatndan itibaren Petersburgda kt. 26 Ekim (8 Kasm) 1917de Petrograd Sovyeti devrimci askeri komitesi tarafndan yasakland. 1918 Austosuna kadar baka adlar altnda yaynland. -s. 78. 43 Pravda (Gerek) Boleviklerin, gnlk legal gazetesi; Petersburgda kyordu; 1912 Nisannda Petersburglu iilerin giriimiyle kuruldu. ilerin ynsal gazetesi olan Pravda, iilerden toplanan paralarla baslyordu. i snfndan muhabirler ve yazarlar gazetenin evresinde toplanyordu. Tek bir yl iinde Pravda, ii muhabirlerinin yazd 11.000den ok makale yaynlad. Gnlk bask says 40.000i, bazan 60.000i buldu. Yurtdnda bulunan Lenin, Pravday ynetiyor, hemen hemen her gn makalelerini ve ynergelerini yazilerine gnderiyor, gazete evresinde en iyi yoldalarn topluyordu. Pravda, srekli olarak polis basks altndayd. ki yl ay iinde, ar hkmeti tarafndan sekiz kez yasakland, ama her kapatlndan sonra baka bir ad altnda yeniden kt: Raboaya Pravda (i Gerei), Severnaya Pravda (Kuzeyin Gerei), Proletarskaya Pravda (Proletaryann Gerei) Put Pravda (Gerek Yolu), Raboi (i), Trudovaya Pravda (Emein Gerei). 8 (21) Temmuz 1914te, Birinci Dnya Sava ngnnde gazete yasakland. Gazete ancak ubat devriminden sonra yeniden yaynlanabildi. 5 (18) Mart 1917den itibaren RSDPnin Merkez Organ olarak kmaya balad, 5 (18) Nisanda, yurda dnnde Lenin, yazilerine girdi ve gazetenin ynetimini eline ald. 5 (18) Temmuz 1917de, ynetim yeri, renci subaylar ve kazaklar tarafndan tahrip edildi. Temmuz-Ekim 1917 arasnda Geici Hkmet tarafndan kovuturulan Pravda bircok kez el deitirdi ve deiik adlar altnda yaynland. Listok Pravda (Gerein Gazetesi), Proletari (Proleter), Raboi (i), Raboi Put (i Yolu). 27 Ekim (9 Kasm) 1917den itibaren gazete Pravda eski ad altnda yaynland. -s. 78. 44 Szkonusu kongre, Lvovda 19-22 Haziran (2-5 Temmuz) 1913 arasnda toplanan Ukrayna rencileri II. Kongresidir; kongre byk Ukraynal yazar, bilim ve siyaset adam ve devrimci demokrat van .rankonun jbilesiyle ayn tarihteydi. Kongreye Ukraynal rencilerin temsilcileri de katlmlard. Ukraynal sosyal-demokrat Donstov, zerk bir Ukrayna tezini savunduu Ukrayna Genlii ve Ulusun Bugnk Durumu adl bir rapor sundu. -s. 78.
204
45 Bkz: V. . Lnine, (Euvres, Paris-Moscou, t. 19, Kadetler ve Ukrayna Sorunu, s. 280-281. -s. 78. 46 liyaki (Yollar) Milliyeti eilimde Ukraynal renciler Birliinin organ olarak Lvovda, 1913 Nisanndan 1914 Martna kadar yaynlanmtr. -s. 78. 47 Novoye Vremya (Yeni Zaman) Gnlk gazete; 1868den 1917 Ekimine kadar Petersburgda kt. Balangta lml liberal olan gazete, 1876dan itibaren gerici soylu evrelerin ve yksek mevkideki yneticilerin organ oldu. Gazete, yalnzca devrimci harekete kar savam vermekle kalmad, ayn zamanda liberal burjuvalara da kar savat. 1905ten itibaren kara-yzlerin organ oldu. Lenin, Novoye Vremyay satlk basnn rnei olarak nitelemiti. -s. 80. 48 Zemina Kara-yzlerin gnlk gazetesi; Devlet Dumasnn ar sa milletvekillerinin organ; 1909 Temmuzundan 1917 ubatna kadar Petersburgda kt. -s. 80. 49 Kievskaya Mysl (Kiev Dncesi) 1906dan 1918e kadar Kievde yaynlanan, burjuva demokrat eilimli gnlk gazete, 1915e kadar, gazete, haftalk resimli bir ekle birlikte kt; 1917den itibaren sabah ve akam basklar yapt. -s. 82. 50 Mimretsov G. Uspenskinin Nbeti Kulbesi adl yksnn kahraman; arlk Rusyasnn cra bir kasabasnda, kaba ve bilisiz polis tipi. s. 84. 51 Lenin, burada, A. Griboyedovun Ar lde akac Olmann Belas adl gldrsnden alnma bir deyim kullanyor. -s. 86. 52 Szkonusu olan, Polonya Sosyal-Demokrat Partisinin Galiya ve Silezya iin merkezi organdr: Naprzod (leri) adl bu gazete, 1892den itibaren Krakovda yaynland. -s. 88. 53 Rusyada 1861de toprak kleliinin kaldrlmas szkonusu edilmektedir. -s. 98. 54 Lenin, burada, W. Liebknechtin Marx ve Engelsle ilgili anlarn kastediyor. -s. 100. 55 Bkz: Marxn Engelse 5 Temmuz 1870 tarihli mektubu. -s. 100. 56 dealist Alman filozofu, anarizmin teoricisi Max Stirnerin (18011856) adndan oluturulan bir szck. -s. 102. 57 Bkz: K. Marxn .. Engelse yazd 17 Aralk 1867 tarihli mektup. -s. 104. 58 Bkz: K. Marxn .. Engelse yazd 10 Aralk 1869 tarihli mektup. -s. 105. 59 Lenin, burada, Plehanovun, 1902de Zarya n 4te yaynlanan Rus Sosyal-Demokrat i Partisinin Program Tasarsn anmaktadr. -s. 109. 60 Borba (Savam) Trotskinin dergisi; 1914 ubatndan 1914 Temmuzuna kadar Petersburgda kt. .raksiyonculuu red, maskesi altnda, Trotski, Lenine, ve bolevik partiye kar savam verdi. -s. 114. 61 N. Sedrinin Gurbette adl yaptndan alnan bir deyim. -s. 116. 62 Szkonusu, Rus yazar N. Pomyalovskinin Papaz Okulu
205
rencileridir. arlk Rusyasnda, papaz okullarnda sert bir dzen, bedeni cezalar, kaba adetler vard. -s. 116. 63 Lenin, burada, Krm Sava srasnda, 4 Austos 1855 gn ornaya rma zerinde verilen muharebeyi anan Sivastopol askerlerinin bir trksnn szlerini aktarmaktadr. Trky yazan Leon Tolstoydu. -s. 118. 64 Halk Sosyalistler 1906da sosyalist-devrimciler partisinin sa kanadndan ayrlan Halk Sosyalist Emek Partisinin yeleridir. Halk Sosyalistler kadetlerle bir blok oluturmadan yanaydlar. Lenin, onlara, sosyalkadetler, kadetlerle sosyalist-devrimciler arasnda yalpayan meneviksosyalist-devrimcilerin kk-burjuva oportnistleri diyordu. Lenin, bu partinin, programndan, cumhuriyeti ve btn dnyann istemini kard iin, kadetlerden ok az farkl olduunun altn iziyordu (Euvres, Paris-Moscou, c. 11, s. 230). Birinci Dnya Sava srasnda, halk sosyalistler sosyal-oven saflara katldlar. -s. 121. 65 Ruskoye Bogatstvo (Rus Zenginlii) Aylk dergi, 1876dan 1918 ortalarna kadar Petersburgda kt. 1890 yllar balarnda liberal halklarn organyd. 1906dan sonra Ruskoye Bogatstvo halk sosyalistlerin yar-kadet partisinin organ oldu. Lenin, derginin o dnemdeki eilimini, poplist, Poplist kadet eilim olarak niteliyordu. -s. 121. 66 Birleik Soylular uras 1906 Maysnda mlk sahiplerinin oluturduu kar-devrimci bir dernek. Hkmetin siyaseti zerinde olduka etkindi. nc Duma dneminde, yelerinin byk bir ounluu Devlet urasna girmiti ve kara-yzler rgtne nderlik ediyorlard. -s. 125. 67 ernievskinin Balang adl romanndan. -s. 126. 68 .. Engels, Emigr Litrature, l. Polonya Bildirisi (Der Volksstaat, n 73, 1874). -s. 127. 69 Ulusal Politika zerine balkl Leninin bu almas, bolevik milletvekillerinden birinin Devlet Dumasnda yapaca bir konumann tasarsdr. 22 Nisan (5 Mays) 1914te sol kanat milletvekillernin 15 celse iin Dumadan tardedilmeleri yznden bu konuma yaplamad. Tasarnn elyazl msveddesi btn olarak saklanamamtr. Dipnotlarda kaybolan sayfalar gsterilmitir. -s. 130. 70 .ransz militaristleri arasnda gerici kralc evreler tarafndan 1894te, Genelkurmayda Yahudi bir subay olan Dreyfusun casusluk ve hkmdara ihanet sahte sulamasyla dzenlenen bir iftira mahkemesi. Askeri mahkeme, onu, mrboyu hapse mahkum etti. Kararn yeniden gzden geirilmesi iin kamuoyundaki hareket, cumhuriyetilerle kralclar arasnda iddetli savama neden oldu ve sonunda, 1906da, Dreyfusun salverilmesine yolat. Lenin, Dreyfus davas iin, gerici askeri kastn binlerce sahtekarlk oyunlarndan biridir demitir. -s. 143 71 Olay, 1913te Alsastaki Zavernde Alsasllara kar Prusya subaylarnn vahetine yol amtr, ve Prusya militaristlerine kar, yerel halk, zellikle .ranszlar arasnda bir nefret patlamasyla sonulanmtr. (Bkz: Leninin Zavern adl makalesi, c. 19, s. 573-575). -s. 143. 72 Marxn Engelse yazd 2 Kasm (ngilizce evirisi yoktur) ve 30
206
Kasm 1867 tarihli mektuplar (Marx and Engels, Selected Correspondence, Moscow, 1955, s. 234-237). -s. 144. 73 Renner ve Bauerin Ulusal Kltrel zerklik konusundaki gerici dncelerinin bir eletirisi iin, Leninin Ulusal Kltrel zerklik (c. 19) ve Ulusal Sorun zerine Eletirel Uyarlarna (c. 20) baknz. -s. 144. 74 Karl Marx, Konfidentielle Mitteilung , Marksizm-Leninizm Enstits arivlerinde muhafaza edilen elyazmalarndan alnmtr. -s. 147. 75 .riedrich Engels, Der Proger Aufstand, Neue Rheinische Zeitungda, n 18, 18 Haziran 1848. -s. 148. 76 Marxn rlanda sorunu konusundaki nerisi, Kugelmanna yazd 29 Kasm ve Engels e yazd 10 Aralk 1863 tarihli mektuplarda yeralmtr (Marx and Engels, Selected Correspondence, s. 276-78 ve 279-81). Lenin, Marxn Engelse 2 Kasm 1867de yazd mektuptan almaktadr. -s. 148. 77 Die Glocke (an) Alman Sosyal-Demokrat Partisinin yesi, sosyalovenist Parvus (A. L. Helland) tarafndan Mnihte, daha sonra da Berlinde 1915ten 1925e kadar yaynlanan bir dergi. -s. 148. 78 .riedrich Engels, Der Demokratische Panslawismus, Lenin, makalenin yazarnn adnn verilmedii, Aus dem literorischen Nachlass von Karl Marx, .riedrieh Engels und .erdinand Lassalle, .ranz Mehring yayn, Stuttgart 1902, Bd.. III, s. 246-64' kullanmt. -s. 148. 79 Karar, ulusal sorun konusunda idi; Lenin tarafndan yazlmt ve 6 (14) 1913te Krakov yaknlarnda, Poroninde yaplan RSDP Merkez Komitesi ve parti yetkililerinin toplantsnda benimsenmitir. Gizlilik nedenleriyle, Yaz ya da Austos Toplants olarak bilinmekteydi. Karar metni iin baknz: c. 19, s. 427-29. -s. 153. 80 Tezler Gazeta Robotniczan yazkurulu tarafndan derlenmi ve Sbornik Sosyal-Demokrata, n 1, Ekim: 1916 tarihinde yaynlanmtr. -s. 156. 81 Polonyann bamszl konusundaki grn bir deerlendirmesi iin, Leninin Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Hakk adl makalesine baknz. -s. 157. 82 RSDPnin Program Tasla zerine yaplan 1903 tartmas, daha sonra partinin II. Kongresinde benimsendi (bkz: RSDPnin Programnn Hazrlk Malzemeleri, Bundun Bildirisi Hakknda, Yahudi Proletaryas Bamsz Siyasal Partiye Gereksinme Duyuyor mu? ve Programmzda Ulusal Sorun, c. 6) ve bolevikler bir yanda, likidatrler, trotskistler ve bundular teki yanda, ulusal kltrel zerklik zerine 1913 tartmalar (bkz: RSDPnin Ulusal Program, c. 19 ve Ulusal Sorun zerine Eletirel Uyarmalar ve Uluslarn Kendi Kaderlerini Tayin Hakk, c. 20). -s. 157. 83 K. Marx, ..Engels, Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 41. -s. 159. 84 Engelsin Po und Rhein brorne baknz, Blm IV, MLE, Zur Deutschen Geschischte, Bd. II. s. 689. -s. 160. 85 .riedrich Engels, Der Demokratische Panslawismus, Neue Rheinische Zeitung, n 222 ve 223, 15 ve 16 ubat 1849. -s. 180. 86 Engelsin i Snf Polonya Konusunda ne Yapmaldr?, Blm II,
207
24, 31 Mart ve 5 Mays 1866 tarihli Commonwealth. -s. 182. 87 Lichtstrahlen (Ik Inlar) Brochardtn ynetiminde, Almanya sosyal-demokratlar sol kanadnn aylk organ, Berlinde, 1913ten 1921e kadar dzensiz olarak kmtr. -s. 191. 88 Rosa Luxemburgun makalesi, Ulusal Sorun ve zerklik, 1908 ve 1909 arasnda yaynlanan Przeglad Socjaldemokratyzny dergisi n 6, 7, 8, 9, 10, 12 ve 14-15. -s. 191. 89 Polonya Sosyalist Partisinin sa kanad, 1892de kurulan bir kkburjuva milliyeti partisi. -s. 192. 90 Marx and Engels, Selected Correspondence, Moscow, 1955, s. 423. s. 195. 91 Karl Radek. -s. 197. 92 zgr Belika Belika i Partisinin illegal gazetesi, Brksel (19151918). -s. 200. 93 zerkletirme Sovyet cumhuriyetlerinin zerklik ilkesi temeli zerinde RSS.C iersinde birletirilmesi dncesi. Bu dnce, Stalin tarafndan nerilmi olan ve RSS.C ile Ukrayna Cumhuriyeti, Beyaz-Rusya Cumhuriyeti ve Kafkas-tesi .ederasyonu arasndaki ilikileri saptama sorunu konusunda Merkez Komitesi genel toplantsnda kabul edilmek zere Merkez Komitesinin bir komisyonu tarafndan Eyll 1922de kabul edilmi olan RSS.C ersindeki Karlkl likiler ve Bamsz Cumhuriyetler Konusunda Karar Tasars temeline dayanyordu. 26 Eyll tarihinde Politbro yelerine yazd bir mektupta, Lenin, bu tasary ciddi bir biimde eletirdi. Bu konu zerinde farkl bir zm, yani RSS.Cyi yeni bir devlet anlay iersinde tam bir eitlie dayanan Sovyet Cumhuriyetler Birliini de kapsamak zere btn sovyet cumhuriyetlerinin gnll birlii eklinde tmyle farkl bir zm nerdi. yle yazyordu: Biz Ukrayna Cumhuriyeti ile ve teki cumhuriyetlerle eit olduumuzu kabul ediyor ve onlarla birlikte, eit bir dzeyde, yeni birlik iersinde, yeni bir federasyon iersinde birlemeyi kabul ediyoruz. ... MK komisyonu, Leninin ynergelerine uygun olarak, karar tasarsn yeniden gzden geirmi ve bu tasar Merkez Komitesinin Ekim 1922 tarihli genel toplantsnda kabul edilmitir. Cumhuriyetlerin birletirilmeleri konusundaki n alma, MKnin kararna dayanlarak balatlmt. SSCB Birinci Sovyetler Kongresi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin oluturulmas konusundaki tarihsel kararn, 30 Aralk 1922de almtr. Lenin, ulusal siyasetin doru bir biimde yrtlmesine ve Sovyetler Kongresi tarafndan kabul edilen Deklarasyon ve Antlamann uygulanmasna ok byk bir nem vermitir. 30 ve 31 Aralkta, Lenin, Ulusal Topluluklar ve zerkletirme Sorunu balkl mektubunu kaleme almtr. Nisan 1923te RK(B)P 12. Kongre delegelerinin bir nderler toplantsnda bu mektup okunmutur. Kongre, Leninin buyruklarna dayanan, Ulusal Sorun zerine balkl bir karar kabul etmitir. -s. 227. 94 RK(B)Pnin Merkez Komitesinin 1922 Ekim ve Aralk aylarndaki genel toplantlar, SSCBnin oluturulmasna ilikin sorunlar gndeme almtr. -s. 227.
208
ADLAR DZN
A Austerlitz, .riedrich (1862-1931) Avusturya sosyal-demokrat partisi liderlerinden; partinin merkez organ Arbeiter-Zeitungun bayazar, milletvekili. Birinci Dnya Sava srasnda aroven. -s. 155. Akselrod, Pavel Borissovi (18501928) Menevizmin liderlerinden. Birinci Dnya Sava srasnda sosyal-oven. -s. 157. B Bauer, Otto (1882-1938) Avusturyal sosyal-demokrat, kinci Enternasyonalin militan, oportnist, ulusal kltrel zerklik teorisinin savunucularndan biri -s. 9, 27, 37, 57, 144, 161.
Berdiayev, Nikolay Aleksandrovi (1874-1948) dealist ve mistik filozof, marksizm dman, 1905ten itibaren kadet. -s. 38. Bernhard, Ludwig (1875-1935) Alman iktisats ve siyaset yazar. Rus-Polonya sorunlarn inceledi; Polonyallarn almanlatrlmas yanda. -s. 121. Bernstein, Eduard (1860-1932) Alman sosyal-demokrasisinin ve kinci Enternasyonalin oportnist kanadnn ar u lideri. Revizyonizm ve reformizmin ideologu. -s. 9, 10. Bismarck, Otto (1815-1898) Prens, kralc, Prusya devlet adam. 1871den 1890a kadar Alman imparatorluu babakan. -s. 101.
209
Bobrinski, Vladimir Aleksiyevi (1868de dodu) Rus monaristi, byk toprakbeyi ve eker imalathaneleri sahibi. Rusya daki uluslarn bulundugu snrlar stndeki blgelerin zorla ruslatrlmas yanls. -s. 126, 128, 133, 134, 139. Borchardt, Julian (1868-1932) Alman sosyal-demokrat, iktisat ve siyaset yazar. 1913ten 1916ya ve 1918den 1921e kadar, Lichtstrahlen adl sol sosyal-demokrat derginin yazar. -s. 191. Bulgakov, Sergey Nikolayevi (18711944). Burjuva iktisats, idealist filozof, 1890dan sonra legal marksist. 1905-1907 devriminden sonra kadetlere katld. -s. 9. Burtsev, Vladimir Lvovi (1862-1936) Liberal eimli burjuva yaync, sosyalist-devrimci yanls. 1905-1907 devriminin yenilgisinden sonra kadetlere katld. Birinci Dnya Sava srasnda ar-oven. -s. 125. C Cromwell, Olivier (1599-1658) 17. yzylda ngiltere burjuva devriminin nde gelen kiilerinden; 1653ten itibaren Lord Protecteur. -s. 104. Cunow, Heinrich (1862-1936) Alman sosyal-demokrat, revizyonist. Birinci Dnya Sava srasnda sosyal-emperyalizmin teorisyenlerinden. -s. 150, 173, 178. ernievski, Nikolay Gavrilovi (18281889) Byk-Rus demokrat devrimcisi, topik sosyalist, bilim adam, yazar ve yazn ele-
tirmeni. Rus sosyal-demokrasisinin ncllerinden. -s. 30, 98, 126. heydze, Nikolay Semiyonovi (18641926) Grc sosyal-demokrat, Menevik. Birinci Dnya Savanda sosyal-oven. -s. 157. D David, Edouard (1863-1930) Alman sosyal-demokrasisinin sa liderlerinden biri, revizyonist, sosyaloven. -s. 157. Dolgorukov, Pavel Dimitrievi (18661930) Prens, byk toprak sahibi, Kadet partisinin kurucularndan biri. -s.125. Dontsov, Dmitro Ukraynal milliyeti. -s. 26, 30, 78. Dragomanov, Mihail Petrovi (18411895) Ukraynal siyaset yazar ve tarihi, Ukrayna ulusal-liberalizminin ideolou. Ukrayna nn ulusal kltrel zerklii yanls. -s. 46, 98. E Ellenbogen, Wilhelm (1863te dodu) Avusturya sosyal-demokrasisinin revizyonist lidederinden biri. 1901-1914 arasnda Avusturya parlamentosunda ye; Birinci Dnya Savanda sosyal-oven. Ulusal sorunda, ulusal kltrel zerklikten yana. -s. 9, 38. Engels, .riedrich (1820-1895). -s. 62, 97, 100, 101, 103, 104, 108, 127, 159, 160, 180, 181, 182, 194, 195. G Garibaldi, Giuseppe (1807-1882) talyan demokratik devrimcisi; talyan ulusal kurtulu ve birletirme hareketinin banda bulundu. -s. 102, 147.
210
George V, (1865-1926) 1910-1936 arasnda ngiltere kral. -s. 187. Gladstone, William Ewart (1809-1898) ngiliz siyaseti, liberallerin bakan. eitli hkmetlerde bakan. 1868den 1874e kadar ve sonralar birok kez babakan. -s. 104, 105. Goldblatt (Medem, Vladimir Davidovi) (1874-1923). Bundun liderlerinden. -s. 49, 50, 111, 112, 113, 116. Gorter, Hermann (1864-1927). Hollandal sol sosyal-demokrat. Birinci Dnya Sava srasnda enternasyonalist. Zimmerwald solu grubu yanls. -s. 149, 190. Gukov, Aleksandr vanovi (18621936). Byk ticaret ve sanayi burjuvazisi temsilcisi, oktobristler partisinin bakan. -s. 30, 125. Gvozdev, K. A. (1883te dodu). Menevik; Birinci Dnya Savanda sosyal-oven. -s. 157, 192, 203. H Hanecki (.irstenberg) Yakov Stanislavovi (1879-1937). Rusya ve Polonya devrimci hareketinin gzde militan. Birinci Dnya Sava srasnda Zimmerwald solunda yer ald. -s. 110, 111. Hankebi, Nikolay (1869da dodu). Ukrayna (Galiya) sosyal-demokrat partisi kurucularlndan biri ve partinin lideri, milliyeti. -s. 69. Hecker, Emil (1878-1934) Polonya Sosyalist Partisi sa kanat militan, ar milliyeti. -s. 96. Hindenburg, Paul von (1847-1934). Alman generali, monarist: 1916-1917de Alman ordusu ba-
komutan. -s. 155, 167. Hohenzollern 1415ten 1918e kadar Brandenburg (Prusya) tahtn, ve 1871den 1918e kadar Alman imparatorlugu tahtn igal eden kraliyet ailesi. -s. 153. J Jerjinski, .eliks Edmunvi (1877-1926) Komnist Partisi ve Sovyet devleti yksek dzeyde grevlisi. -s. 209. Junius; Bkz: Luxemburg, Rosa. K Kautsky, Karl (1854-1938) Alman sosyal-demokrasisinin ve kinci Enternasyonalin liderlerinden; nce marksist, sonra dnek. Merkez oportnizminin, yani enternasyonalizm zerine szlerle maskelenmi sosyal-ovenizminin tehlikeli, en zararl trnn ideolou. -s. 9, 27, 39, 40, 56, 57,58, 59, 62, 73, 76, 97, 145, 151, 155,156, 194, 195, 202. Kolokin, .edor .edorovi (18711918) Burjuva siyaset yazar ve siyasetisi, ve kadet partisinin kurucularndan biri, Birinci Devlet Dumasnda milletvekili. -s. 82, 83, 84, 86, .93, 99, 118, 120, 121, 135, 136, 137. Kolyubakin, Aleksandr Mihaylovi (1868-1915) Siyaseti, gzde kadet. -s. 82, 135. Kossovski, VI. (Levinson M, I.) (18701941) Bundun kurucularndan biri, menevik. Birinci Dnya Savanda, Alman dostu. -s. 122, 123. Kostrov (Jordania, Noy Nikolayevi) (1810-1953). Sosyal demokrat, Grc meneviklerin lideri; Birinci Dnya Sava srasnda
211
sosyal-oven. -s. 111. K. R. Bkz: Radek, Karl Bernardovi. Krestovnikov, Grigori Aleksandrovi (1855te dodu) Rus byk sanayicisi ve borsa oyuncusu, monarist burjuvazinin partisinin (oktobristler) liderlerinden biri. -s. 125. Kristan Etbin (1867-1953) Slovak siyaseti, yazar ve gazeteci. Birinci Dnya Savandan nce Slovak sosyal-demokrasisinin nderlerin den biri. Birka kez ii gazeteleriyle ortaklaa alt. -s. 9, 38. Kropotkin, Piyotr Alekseyevi (18421921) Anarizmin balca liderlerinden ve teorisyenlerinden biri, prens. Birinci Dnya Sava srasnda ovenler arasnda yerald. -s. 125. Kutler Nikolay Nikolayevi (18591924) Kadet partisinin gzde militan, Devlet Dumas yelii yapt. -s. 125. L Lafargue, Paul (1842-1911) .ransz sosyalisti, marksist, Birinci Enternasyonalin tannm militan; .ransz i Partisinin kurucularndan. -s. 102. Lassalle, .erdinand (1825-1864) Alman sosyalisti, Alman iileri Genel Birliinin kurucusu. Baz nemli siyasal sorunlarda oportnist bir tutum taknd; bu yzden Marx ve Engels tarafndan sert bir biimde eletirildi. -s. 6. Legien, Karl (1861-1920) Almanya sendikaclk hareketinin oportnist kanadnn lideri. Birinci Dnya Sava srasnda sosyaloven. -s. 173. Lensch, Paul (1873-1926) Alman
sosyal-demokrat. Brinci Dnya Savanda sosyal-oven. 1922de sosyal-demokrat partiden atld. -s. 148, 160, 173, 174, 178, 202. Lieber (Goldman) , Mihail ssakovi (1880-1917) Bundun nde gelen militan, menevik, Birinci Dnya Sava srasnda sosyaloven. -s. 113. Liebmann (1882de domu olan Hersch Paissachn takma ad) Bundu; Birinci Dnya Sava srasnda arn toprak kazanma siyasetini destekledi. -s. 16, 20, 24, 26, 39,41, 42, 43, 451 52, 53, 54, 60, 79, 80, 87, 95, 96, 115, 116, 117, 119, 123, 150, 202. Longuet, Charles (1834-1903) .ransz sosyalisti, prudoncu, Birinci Enternasyonalin ve Paris Komnnn Genel Konsey yesi. -s. 102. Lopatin, Guerman Aleksandrovi (1845-1918) Rus devrimcipoplist, Birinci Enternasyonalin Genel Konsey yesi. -s. 100. Lukaevi (Tuapski, P. L.) (18641922) Ukraynal ulusal-liberal. -s. 28. Luxembrg, Rosa (1871-1919) Dnya ii hareketi ve kinci Enternasyonalin sekin kiisi. Alman Komnist Partisi kurucularndan. Birinci Dnya. Savanda, enternasyonalcilere katld. -s. 11, 13, 47, 48, 49, 52, 54, 55, 56, 56-69, 72, 73, 75,76, 77, 79, 83, 85, 88, 89, 90, 91, 92, 94, 95, 96,97, 100, 111, 112, 114, 119, 120, 156, 191, 202, 206, 209. L. VI, (L. Vladimirav, eynfinkel, Miron Konstantinoviin takma ad) (1879-1925) Sosyal-demokrat, bolevik, 1911de Parise gt, orada ulusal sorun
212
zerine konferansllar verdi. -s. 74, 106. M Manin, S. L. Bundu, 1913te menevik-likidatrlerin gazetesi Lu iin alt. -s. 37. Martov, Lev (Zederbaum, Yuli Ossipovi) (1873-1923) Menevizmin liderlerinden biri. 1907-1910 gericilii dneminde likidatrleri destekledi. Birinci Dnya Sava srasnda merkezci. -s. 118, 157, 168, 190, 202, 203. Martinov (Piker), Aleksandr Samoyilovi(1865-1935) Ekonomist lerin liderlerinden biri, gzde menevik; daha sonra komnist partisi yesi, Birinci Dnya Sava srasnda merkezci gre katld. -s. 112. Marx, Karl (1818-1883) 28, 58, 62, 97, 98, 100, 101, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 127, 129; 144, 147, 148, 151, 159, 179, 180, 181, 182. Maslov, Piyotr Pavlovi (1867-1946) Rus sosyal-demokrat, iktisat, toprak sorunu zerine, iinde marksizmi gzden geirdiini iddia ettii birok yaptn yazar, RSDPnin II. Kongresinden sonra (1903), meneviklere katld. Birinci Dnya Sava ve Ekim Devrimi srasnda sosyaloven. -s. 125. Mazeppa, van Stepanovi (16441709) Ukraynal komutan, Ukraynay Rusyadan ayrp, onu Polonyann ya da svein koruyuculuu altnda ayr bir devlet yapmay amalayan hareketi ynetti. -s. 84. Mazzini, Giuseppe (1805-1872) Gzde talyan devrimcisi, burjuva demokrat, talyann ulusal kur-
tuluu ve birlemesi iin savat. -s. 101. Medem, Bkz: Goldblatt. Menikov, Mihail Ossipovi (18591919) Gerici siyaset yazar. 1906dan itibaren kadet. Re gazetesinde Ukrayna sorunu zerine yazd. -s. 125. Mogilyanski, M. M. (1873-1942) Avukat, siyaset yazar, 1906dan itibaren kadet. Re gazetesinde Ukrayna sorunu zerine yazlar yazd. -s. 78, 79. N Nekrasov, Nikolay Vissaribnovi (1879da dodu) Devlet Dumas yesi, kadet. -s. 82, 135. Nikola II, Romanov (1868-1918) Rusyann son imparatoru (1894-1917). -s. 124, 126, 128, 187, 208. O 0rjonikitze, Grigori Konstantinovi (1836-1937) Komnist Partisi ve Sovyet devleti yolunda militan. -s. 227, 228,232. P Parvus (Helphand, A. L.) (1869-1924) Menevik; 1900lere doru ve ondan sonraki dnemde Alman Sosyal-Demokrat Partisinde alt. Birinci Dnya Savanda ar-oven. -s. 150, 173. Peehanov, Aleksandr Vassiliyevi (1867-1933) Poplist, halk sosyalistler adl kk-burjuva partisinin yneticilerinden biri. -s. 14, 121. Plehanov, Georgi Valantinovi (18561918) Rus ve uluslararas sosyalist hareketin gze arpan kiisi, Rusyada marksizmin ilk ya-
213
ycs, Emein Kurtuluu adl ilk Rus marksist grubunun kurucusu; 1903teki RSDPnin II. Kongresinden sonra menevik. Birinci Dnya Savanda sosyalovenizme katld. Ekim Sosyalist Devrimini yersiz buldu, ama Sovyetler iktidarna kar savama katlmad. -s. 14, 30, 80, 109, 110, 113, 129, 153, 157, 203, 205. Poincar, Raymond (1860-1934) .ransz siyaseti. Birka kez bakan ve babakan: 1913ten 1920ye kadar .ransa cumhurbakan. Kendini bir dnya emperyalist savann hazrlanmasnn kararl yanls olarak gsterdi. -s. 187. Pomyaldvski, Nikolay Gerassimovi (1835-1863) Rus demokrat yazar. -s. 116. Potressov, Aleksandr Nikolayevi (takma ad Starover) (1869-1934) Menevizmin liderlerinden biri; 1907-1910 gericilik dneminde likidatrlerin banda bulundu. Birinci Dnya Savanda sosyaloven. -s. 192, 202, 203. Proudhon, Pierre-Joseph (1809-1865) .ransz iktisats, kk-burjuvazinin ideolou. Anarizmin kurucularndan biri. 32, 102, 103. Purikevi, Vladimir Mitrafanovi (1870-1920) Byk toprak sahibi, monarist, ar-gerici. -s. 18, 23, 26, 27, 30, 36, 81, 82, 86, 118, 120, 121, 122, 126, 127, 12, 132, 134, 136, 139. R Radek, Karl Berngardovi (K. R.) (1885-1939) 1900den sonra Galiya, Polonya ve Almanyada sosyal-demokrat harekete katl-
d; Alman sol sosyal-demokratlarnn yaynlar iin alt. Birinci Dnya Savanda enternasyonalcilere katld, ama ayn zamanda merkezci eilimler de gsterdi; uluslarn kaderlerini tayin hakk konusunda yanl bir tutum taknd. 1917den sonra bolevik partisi yesi, 1923ten itibaren trotskist muhalefet iinde etkin militan. 1936da partiye kar dmanca faaliyetinden dolay partiden atld. -s. 167, 191. Radicev, Aleksandr Nikolayevi (1749_ 1802) Rus yazar, devrimci hmanist. -s. 125. Reaa, Nikolay Andreyevi (1792-1855) Rus generali, Krm seferine (1853-1856) katld. -s. 118. Reger, Thaddaus (1872-1956) Polonya Sosyalist Partisinin Avusturya Silezyasndaki rgtlenme sekreteri. -s. 69. Renaudel, Pierre (1871-1935) .ransz sa sosyalisti. Birinci Dnya Sava srasnda sosyal-oven. s. 150. Renner, Karl (1870-1950) Avusturyal siyaseti, sa sosyal-demokratlarn lideri ve teorisyeni, ulusal kltrel zerklik adl milliyeti burjuva teorisi yazarlarndan biri. Birinci Dnya Savanda sosyal-oven. -s. 144. Rodiev, .iyodor vanovi (1856da dodu) Byk toprak sahibi ve zemstvo yesi, hukuk yazar; kadet partisinin liderlerinden biri ve onun merkez komitesi yesi. -s. 125. Romanov, Nikola, Bkz: Nikola II. Romanovlar, 1613ten 1917ye kadar hkm sren Rus ar ve impara onun merkez komitesi yesi. -s. 125, 207, 208.
214
Rubanovi, lya Adolfovi (1860-1920) Sosyalist-devrimciler kkburjuva partisinin liderlerinden. -s. 153. Ryazanov (Goldendah), David Borissovi (1870-1938) Rus sosyaldemokrat. Birinci Dnya Sava srasnda merkezci. -s. 182. S Savenko, Anatoli vanovi, (1874te dodu) Burjuva milliyetisi, siyaset yazar, byk toprak sahibi. Devlet Dumas yesi; karayzlerin Novaya Vremya ve Kievskaya Mysl gazetelerinin yaynna yardmc oldu. -s. 84. Semkovski (Bronstein, Semion Yuliyeviin takma ad) (1882de dogdu) Rus sosyal-demokrat, menevik. Birinci Dnya Savanda merkezci. -s. 11, 12, 13, 14, 39, 41, 54, 60, 72, 79, 80, 87, 95, 96, 117, 118, 119, 120, 150, 202, 203. Smirnov, E. (Gurevi, Emmanuil Luovi) (1865te dodu) Sosyaldemokrat, menevik, Birinci Dnya Sava srasnda sosyaloven. -s. 125. Sokolovski (Bassok) (Melenevski, M. L.nin takma ad) (1879-1938) Ukraynal milliyeti, menevik. Birinci Dnya Sava srasnda Alman yanls: Ukrayna Kurtulu Birliinin yesi. -s. 28. Stalin, Josef (1879-1953) -s. 8, 228, 232. Stirner, Max (Schmidt, Kasparn takma ad) (1806-1856) Alman filozofu, burjuva bireyciliginin ve anarizmin ideolou. -s. 102. Stolipin, Piyotr Arkadiyevi (18621911) 1906-1911 arasnda bakanlar kurulu bakan, ar geri-
ci. Ad, birinci Rus devriminin (1905-1907) vahice bastrlmasyla ve bundan sonraki gerici siyasal dnemle birlikte anlmaktadr. -s. 8, 132, 192. Struve, Piyotr Berngardovi (18701944) Burjuva iktisats ve siyaset yazar, legal marksizmin szcs, daha sonra kadet partisi merkez komitesi yesi. -s. 9, 14, 23, 30, 38, 98, 173, 178. T Tugan-Baranovski, Mihail vanovi (1865-1919) Burjuva iktisats, legal marksizmin temsilcilerinden biri. -s. 9, 38. Trubetskoy, Evgeni Nikolayevi (18631920) Prens, Rus burjuva liberalizminin temsilcisi, idealist filozof. Birinci Dnya Savanda Rus emperyalizminin ideologlarmdan biri. -s. 65. V Vandervelde, Emile (1866-1938) Belika i Partisi lideri, kinci Enternasyonalin Uluslararas Sosyalist Brosu bakan. Ar oportnist. Birinci Dnya Sava srasnda sosyal-oven. Burjuva hkmetine katld: birka kez bakan oldu. -s. 150. W Warszawski, Adolf (takma ad Varski) (1868-1937) Polonya ii hareketinin bir militan. Birinci Dnya Savanda enternasyonalist. -s. 110, 111. Wilhelm II (1859-1941) Almanya mparatoru ve Prusya Kral (18881918). -s. 155, 159, 187.
215
Y Yurkevi, L. (takma ad Ribalko L.) (1885-1918) Ukraynal sosyaldemokrat, oportnist, milliyeti. Ukraynal iilerin ayr bir sos-
yal-demokrat partiye gemeleri iin savam verdi. -s. 16, 26, 28, 29, 30, 37, 52, 53, 54, 60, 79, 80, 87, 95, 96, 116, 117, 119, 150, 202.
216

Lenin Uluslarin Kaderlerini Tayin Hakki

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lenin Uluslarin Kaderlerini Tayin Hakki

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI

ULUSLARIN KADERLERN TAYN HAKKI

7 14 15 18 21 28 33 38 45 46 50 53 58 63 73 79 83 90 98 103 108 117 117 118 120

121 123 124 125 126 127

RSDPNN ULUSAL PROGRAMI

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

Sosyal-Demokrat, n 32 15 (28) Aralk 1913

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

ULUSAL SORUN ZERNE ELESTRC NOTLAR10

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

ULUSLARIN KEND KADERLERN TAYN ETME HAKKI

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk

V. . Lenin Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk