ORTALAMA AKIM YNTEMYLE DENETLENEN DA/DA

YKSELTC DNTRC LE G KATSAYISININ

DZELTLMES







Erdin SEVNDRC








YKSEK LSANS TEZ
ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL






GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS







NSAN 2008
ANKARA

ii
Erdin SEVNDRC tarafndan hazrlanan ORTALAMA AKIM
YNTEMYLE DENETLENEN DA/DA YKSELTC DNTRC
LE G KATSAYISININ DZELTLMES adl bu tezin Yksek Lisans tezi
olarak uygun olduunu onaylarm.


Do.Dr. res SKENDER ..
Tez Danman, Elektrik-Elektronik Mhendislii Anabilim Dal



Bu alma, jurimiz tarafndan oy birlii ile Elektrik-Elektronik Mhendislii
Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Do. Dr. Osman GRDAL .
Aydnlatma ve Tesisat Eitimi Anabilim Dal, Gazi niversitesi
Do. Dr. res SKENDER .
Elektrik-Elektronik Mh. Anabilim Dal, Gazi niversitesi
Yrd. Do. Dr. M. Timur AYDEMR .
Elektrik-Elektronik Mh. Anabilim Dal, Gazi niversitesi

Tarih: 28/04/2008

Bu tez ile G.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulu Yksek Lisans derecesini
onamtr.

Prof. Dr. Nermin ERTAN ..
Fen Bilimleri Enstits Mdr



iii
TEZ BLDRM


Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde
edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu
almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.


Erdin SEVNDRC

























iv
ORTALAMA AKIM YNTEMYLE DENETLENEN DA/DA
YKSELTC DNTRC LE G KATSAYISININ
DZELTLMES
(Yksek Lisans Tezi)


Erdin SEVNDRC


GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Nisan 2008
ZET
Bu almada, dorusal olmayan yklerin ve eviricilerin, giri g faktr ve
toplam harmonik bozulma zerindeki etkileri incelenmi ve aa sistemlerin g
kalitesini iyiletirmede, g faktr dzeltme tekniklerinin kullanm
aratrlmtr. Bu aratrmada, 200 Wattlk yk besleyen ve srekli iletim
kipinde alan akm kontroll tek fazl ykselten n reglatr devresi
kullanlmtr. nerilen denetleme ynteminin Matlab/Simulink programnda
benzetimi gerekletirilmi, UC3854N ticari tmleik devre kullanlarak 210
wattlk deneysel devresi yaplmtr. Deneysel sonular benzetim sonularn
dorulam ve nerilen devrenin giri g faktr ve giri akmnn toplam
harmonik bozulmasn nasl iyiletirdiini gstermitir.









Bilim Kodu : 905.1.035
Anahtar Kelimeler : G katsays, harmonik akmlar, ortalama akm kipi
Sayfa Adedi : 79
Tez Yneticisi : Do. Dr. res SKENDER

v
POWER FACTOR CORRECTION WITH AVERAGE CURRENT
MODE CONTROLLED DC/DC BOOST CONVERTER
(M.Sc. Thesis)


Erdin SEVNDRC


GAZ UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
April 2008
ABSTRACT
In this study, the effects of nonlinear loads and converters on the input power
and total harmonic distortion factors are analyzed and the use of power factor
correction techniques to impove power quality of ac systems is investigated. The
circuit used in this investigation is a current controlled single-phase boost
preregulator operating in continuous conduction mode and supplying a 200 W
load. The simulation of the proposed control circuit is realized using
Matlab/Simulink program and 210 watt prototype circuit is developed by using
UC 3854N commercial IC. The experimental results confirm the simulation
results and show how the proposed circuit improves the input power and the
input current total harmonic distortion factors.










Science Code : 905.1.035
Key Words : Power factor, harmonic currents, average current mode
Page Number : 79
Adviser : Assist. Prof. Dr. res SKENDER

vi
TEEKKR
almalarm boyunca, deerli yardm ve katklaryla zaman mefhumu
gzetmeksizin beni ynlendiren ve sonuca ulamadaki azim ve kararllm artran
yaklamlar ile beni destekleyen Sayn Danmanm Do. Dr. res SKENDERe,
deerli hocalarma ve arkadalarma teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim.
Aileme almalarm boyunca bana salam olduklar maddi ve manevi destekleri
iin, ok teekkr ederim.
































vii
NDEKLER

Sayfa
ZET ..................................................................................................................... iv

ABSTRACT.............................................................................................................v

TEEKKR........................................................................................................... vi

NDEKLER...................................................................................................... vii

ZELGELERN LSTES ..................................................................................... ix

EKLLERN LSTES ............................................................................................x

RESMLERN LSTES ....................................................................................... xiii

SMGELER VE KISALTMALAR ........................................................................xiv

1. GR ...................................................................................................................1

2. G KATSAYISI VE GENEL TANIMLAR.......................................................5

2.1. Tanmlar........................................................................................................5

2.2. Harmonikler ..................................................................................................9

2.3. Harmonik Standartlar .................................................................................10

2.4. Harmonik Says ..........................................................................................11

3. AKTF G KATSAYISI DZELTME............................................................15

3.1. Da-Da eviriciler ........................................................................................16

3.2. Ykselten evirici .......................................................................................18

3.2.1. Srekli iletim modu ...........................................................................20

3.2.2. Srekli ve kesikli iletimler arasndaki snr.........................................21

3.2.3. Kesikli iletim modu ...........................................................................23

3.2.4. Kritik iletim modu .............................................................................26

3.3. Denetim Yntemleri ....................................................................................29

viii
Sayfa
3.3.1. Ortalama akm kipinde denetim.........................................................29

3.3.2. Tepe akm kipinde denetim................................................................29

3.3.3. GKD devrelerinde yumuak anahtarlamann kullanlmas ..................33

4. ORTALAMA AKIM KPNDE DENETM........................................................35

5. BENZETM MODEL VE SONULARI ...........................................................38

6. DENEYSEL UYGULAMA................................................................................45

6.1. G Ksm Tasarm ....................................................................................46

6.2. ndktr Seimi ...........................................................................................47

6.3. k Kapasitr..........................................................................................48

6.4. Anahtar ve Diyot .........................................................................................49

6.5. Akm Alglama............................................................................................49

6.6. Tepe Akm Snr .........................................................................................50

6.7. leri Besleme Gerilimi .................................................................................51

6.8. arpc Giri Akm .....................................................................................52

6.9. Osilatr Frekans .........................................................................................53

6.10. Gerilim Hata Ykselteci Kompanzasyonu .................................................55

7. SONU VE NERLER....................................................................................64

KAYNAKLAR.......................................................................................................66

EKLER...................................................................................................................68
EK-1 UC 3854 Veri kitab ......................................................................................69

ZGEM............................................................................................................79







ix
ZELGELERN LSTES

izelge Sayfa
izelge 2.1. A B ve D Snf cihazlar iin harmonik akm snrlar ..........................10

izelge 2.2. C snf harmonik akmlar...................................................................11



































x
EKLLERN LSTES

ekil Sayfa
ekil 1.1. Paralel aktif filtrenin blok diyagram .........................................................2

ekil 2.1. Tam dalga dorultucu................................................................................5

ekil 2.2. deal sinsoidal iaretlerin g vektrleri...................................................6

ekil 2.3. Sinsoidal olmayan iaretlerde g vektrleri............................................8

ekil 2.4. G katsays dzeltme kullanmayan tipik anahtarlamal kip g ..............
kaynann giri karakteristii..................................................................11

ekil 2.5. ekil 2.4deki dalga eklinin harmonik ierii .........................................12

ekil 2.6. G katsays dzeltmeli g kaynann giri karakteristikleri ................13

ekil 2.7. Deiik g katsays dzeltme tiplerine (GKDsiz, pasif, aktif)
gre bilgisayar g kaynaklarnn giri karakteristikleri14

ekil 3.1. ki aamal aa-da evirici.........................................................................15

ekil 3.2. Ykselten ve flyback eviricilerin g ksm ...........................................16

ekil 3.3. Bir da-da evirici.....................................................................................17

ekil 3.4. Darbe genilik modlatr a) blok diyagram, b) karlatrma
iaretleri ..................................................................................................18

ekil 3.5. Aktif g katsays dzeltme devresinin blok diyagram ..........................19

ekil 3.6. Ykselten da-da evirici ..........................................................................20

ekil 3.7. Srekli iletim modu a) anahtar ak, b) anahtar kapal .............................21

ekil 3.8. Srekli-kesikli iletim snrlarnda ykselten da-da evirici
a) akm dalga ekli, b) I
OB
nin grev arpan Dye gre izimi ................22

ekil 3.9. Ykselten evirici dalga ekilleri
a) srekli-kesikli iletim snrnda, b) kesikli iletimde................................24

ekil 3.10. V
o
sabit tutan ykselten evirici karakteristikleri .................................25



xi
ekil Sayfa
ekil 3.11. Ykselten GKD evirici ve KK ykselten GKD eviricisinin
ilevsel dalga ekilleri...........................................................................27

ekil 3.12. Modler g devrelerinin paralel balanmas ........................................28

ekil 3.13. Ortalama akm kipli ykselten GKD devresi..........................................29

ekil 3.14. Giri akm i
L
nin dorudan programlanmasn gsteren GKD
ykselten evirici emas .......................................................................30

ekil 3.15. GKD ykselten eviricide giri akm dalga eklinin programlanmas....31

ekil 3.16. Tepe akm kip denetimli ykselten g katsays n reglatr
a) devre diyagram, b) dalga ekilleri .....................................................32

ekil 3.17. Ortalama akm kip denetimli ykselten g katsays n reglatr.......32

ekil 3.18. Srekli iletim akm kipinde geleneksel DGM denetim devresi ...............34

ekil 4.1. Kompansatrl hata ykselteci ................................................................35

ekil 5.1. Standart dorultucu devresi .....................................................................38

ekil 5.2. Standart dorultucu benzetimi, gerilim ve akm dalga ekilleri ................38

ekil 5.3. Standart dorultucu devresinde seri indktr ...........................................39

ekil 5.4. ndktrl devrede gerilim ve akm dalga ekilleri ..................................39

ekil 5.5. Ykselten GKD benzetim devresi............................................................40

ekil 5.6. Ykselten GKD benzetim devresi gerilim ve akm dalga ekilleri............41

ekil 5.7. Benzetim devresinde detayl gerilim ve akm dalga ekilleri....................41

ekil 5.8. Dorultucu k gerilimi ile benzetim devresinin Vo k .....................42

ekil 5.9. ndktr akm ve detay..........................................................................43

ekil 5.10. retilen anahtarlama iareti dalga ekli ve detay ..................................44

ekil 5.11. Giri akmna gre THB ve akm harmonikleri ......................................44

ekil 6.1. UC3854 blok diyagram ..........................................................................46


xii
ekil Sayfa
ekil 6.2. 210Wlk g katsays n reglatrnn emas .....................................47

ekil 6.3. 210Wlk g katsays n reglatrnde kullanlan elemanlar ................58

ekil 6.4. Uygulama devresinde giri gerilimi ve akm...........................................59

ekil 6.5. Uygulama devresinde giri voltaj ve indktr akm ...............................59

ekil 6.6. Uygulama devresinde indktr akm detay ............................................60

ekil 6.7. Uygulama devresinde dorultucu k gerilimi .......................................60

ekil 6.8. Uygulama devresinde anahtar zerindeki gerilim ve
anahtar kap iareti...................................................................................61

ekil 6.9. Uygulama devresinde P, Q, S gleri, GK deerleri ................................61

ekil 6.10. Uygulama devresinde giri akm ve gerilimi harmonikleri ve THB.......62

ekil 6.11. Uygulama devresinde k gerilimi ve akm ........................................62

xiii
RESMLERN LSTES

Resim Sayfa
Resim 1.1. Ykselten n reglatrn 210Wlk uygulama devresi resmi .................57























xiv
SMGELER VE KISALTMALAR

Bu almada kullanlm olan baz simgeler ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte
aada sunulmutur.

Simgeler Aklama


aa Alternatif Akm
da Doru Akm
Faz fark

1
Yer Deitirme As
K
d
Bozulma Faktr



Ksaltmalar Aklama

kik Kritik letim kipi
dgm Darbe Genlik Modlasyonu
emg Elektromanyetik Giriim
gkd G katsays dzeltme
IEC Uluslar aras Elektroteknik Komisyonu
IEEE Institute of Electrical Electronics Engineering
igk yiletirilmi G kaliteli eviriciler
nlc Dorusal olmayan denetim stratejisi
thb Toplam Harmonik Bozulma
TS Trk Standartlar
TSE Trk Standartlar Enstits


1
1. GR
Gnmzde elektrikli sistemlerin saysnda ve eitliliindeki hzl arta bal
olarak, elektrik enerjisine olan ihtiya da artmaktadr. Bu nedenle; teknolojik
gelimeler paralelinde ulusal ve uluslar aras alanlarda elektrik enerjisinin daha
verimli kullanlmas iin alnabilecek tedbirler belirlenmekte ve yasal dzenlemeler
ortaya konmaktadr. Elektrik enerjisi retildii anda tketilmesi gereken bir enerji
olduundan, elektrik enerjisinin yksek verimlilikte kullanlmas; elektrik retim ve
datmnda yer alan tm sistemlerin etkin biimde kullanlmasn ve bylece
maliyetlerinin uygun seviyede tutulmasn, bunun sonucunda da tketicinin elektrik
enerjisinden daha ucuza faydalanmasn salamaktadr. Sanayide sarfedilen elektrik,
bir girdi kalemi olarak retilen rn maliyetlerine yanstldndan, kullanlan
elektriin maliyetinin dk olmas, lke sanayisinin gelimesinde uygun ortamn
salanmasnda da nemli bir unsur olarak karmza kmaktadr. Ucuz elektrik
enerjisi iin, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm gibi eitli yntemlerin
aratrlmasnn yannda, en ucuz enerjinin tasarruf edilen enerji olduu ana fikrinden
yola klarak, elektrik sarfiyatnda verimliliin ve tasarrufun n planda tutulmas
gerekmektedir.
Elektrik ebekesine bal olan her tip sistemin, alm olduklar giri enerjisi
verimlilikleri g katsays (GK) ile ifade edilmektedir. rili ufakl her tip elektrikli
sistemde g katsaysnn ideal deeri olan 1e yakn olmas nem arz etmektedir.
Evlerde ve brolarda bulunan ebekelere balanan kk cihaz aileleri; Floresan
lambalar, akkor lambalar, kk motorlar, bilgisayarlar, bilgisayar terminalleri,
yazclar, televizyonlar vb.. kapsar. Bunlardan geleneksel olarak, kk elektronik
donanmlar, darbeli ve sinsoidal olmayan akm ekmektedirler. Bu tip cihazlarn
herbirinin gc 200W gemese bile genel toplamdaki etkileri ciddi olabilir [1].
Elektronik sistemlerin, ebekede oluturaca harmonikleri kompanze etmek ve g
katsaysn iyiletirmek amacyla gelitirilen yntemlerden bir tanesi, aktif g
filtrelerinin kullanmdr. ekil 1.1de paralel aktif filtrenin blok diyagram
grlmektedir. Aktif filtrelerde kompanzasyon stratejisi nemli bir husus olup, aktif

2
filtrelerin performansn iyiletirmek iin eitli stratejiler nerilmitir. Genelde yk
kompanzasyonunda iki esas zerinde durulur. Bunlardan birincisi kompanzasyonun
amac yani yk akmnn hangi bileenlerinin istenmeyen olduunun ve kompanze
edilmesinin gerektiinin belirlenmesi, ikincisi ise kompanzasyon teknii yani bu
istenmeyen bileenlerin nasl alglanaca ve kompanze edileceidir [2].

ekil 1.1. Paralel aktif filtrenin blok diyagram
Elektronik sistemlerde geleneksel olarak kullanlan ve dorultucular olarak da
bilinen aa-da eviriciler, diyotlar ve tristrler ile denetimsiz ya da denetimli olarak
tasarlanrlar. Bunlar, gerilim bozulmasna neden olan akm harmonikleri, giri
ebekesinde dk g katsays, dk verim ve byk aa-da filtrelerin kullanmn
gerektirmesi gibi eitli dezavantajlara sahiptir. G kalitesini iyiletirmek iin pasif
filtreler, aktif filtreler ve hibrid filtreler geleneksel aa-da eviricilerle birlikte
kullanlmaktadr. Bununla birlikte bu filtreler biraz maliyetli ve boyutludurlar.
Ayrca toplam verimi dren ciddi kayplar oluturmaktadrlar. Baz durumlarda
aktif filtrede kullanlan eviricinin gc, ykn ektii gce yakndr. Bu gzlemler
altnda daha kk boyutlu, daha yksek verimli ve iyi kontrol edilmi regleli doru
akm salayan bir eviricinin aa-da evrim sistemine eklenmesi daha iyi bir seenek
olarak karmza kmtr.
yiletirilmi g kalitesine sahip eviriciler (GK)ler geni bir alandaki
uygulamalarda birka yz kilowata kadar glerde, iyi kalitede regleli da k,
azaltlm harmonik akmlar, yksek g katsays ve dk elektromanyetik giriim

3
(EMG) salamaktadrlar. Farkl uygulamalar iin ok eitli GKler
gelitirilmitir.
Dk g uygulamalarnda yksek anahtarlama hzlar ve dk kayplar nedeniyle
MOSFETler, orta g uygulamalarnda darbe genilik modlasyonu (DGM)
teknolojisi ile IGBTler, yksek g uygulamalarnda kendiliinden komutasyonu ve
ters gerilim bloklama kapasitesi sebebiyle GTOlar birka kilohertzlik anahtarlama
frekansnda kullanlmaktadr. Birok retici; GKler iin maliyet etkin ve komple
bir zm sunmak zere, akll g modlleri gelitirmektedir.
Bununla birlikte, mikroelektronikteki gelimeler de GKlerin gelimesine katkda
bulunmakta olup, reticiler, eviricilerin kontrol iin etkin ve kompakt zelliklere
sahip tmleik devreler retmektedirler.
Ayrca; yksek hzda ve yksek dorulukta alan mikrokontrolcler ve dijital iaret
ileyiciler dk fiyatla piyasada bulunabilmektedir. Hzl alan yazlmlarla,
donanmsal yapy azaltan, dorudan DGM k vermek zere gelitirilmi birok
ilemci bulunmaktadr.
Geleneksel oransal integral (PI) kontrolclerden balayarak, kayan kip, fuzzy lojik ve
nral a temelli kontrolcler bu eviricilerin kontrolnde kullanlmaktadr [3].
Da-da eviriciler dorusal ve anahtarlamal olmak zere iki temel snfta
incelenebilir. Dorusal bir da-da eviricide k gerilimi; giri geriliminin fazlasnn,
seri bir transistr zerine drlmesiyle regle edilir. Bu reglatrlerin teorik olarak
sfr olan ok kk k dalgacklar, geni tutma sreleri (tipik olarak 1-2 ms) ve
hzl cevaplar vardr. Bu tip eviricilerin dezavantaj dk verime sahip olmalar,
giri ve k arasnda elektriksel yaltmn bulunmamas, byk boyut ve arlkta
olmalar ve genelde sadece tek bir k retmeleridir. Dier taraftan bunlar, ok
kk regleli g kaynaklarnda ve baz zel uygulamalarda halen kullanlmaktadr.
terminalli dorusal reglatr tmleik devreleri halen piyasada mevcuttur ve
kullanmlar kolay olup, ksa devre korumas gibi zelliklere de sahiptirler.

4
Anahtarlamal da-da eviricilerde ise doru akm kaynak giri gerilimini ka
balamak ya da balanty kesmek zere anahtarlar kullanlr. Anahtarlarn ak ve
kapal durumlarnda almas g evrimindeki verimi ykseltir, soutucularn
boyut ve arln drr. Hzl anahtarlarn, yksek frekansl indktrler ile
kapasitrlerin ve hzl tmleik devrelerin yaygnlamas ile anahtarlamal g
eviricileri popler hale gelmitir [4].
Uygulamann ihtiyacna gre da-da eviriciler (ykselten, dren, flyback vb.) g
katsays dzeltme amacyla kullanlmaktadr. Bunlardan 200W ve zeri
uygulamalarda yaygn olarak ykselten eviriciler ve ortalama akm kipinde
denetleme yntemi kullanlmaktadr.
Bu almada ortalama akm kipinde denetlenen ykselten n reglatr incelenmi,
pratik ve deneysel uygulamalar gerekletirilmitir.
almann ilerleyen blmleri u ekilde yaplandrlmtr. Blm 2de g
katsays ile ilgili genel tanmlamalar yaplm, harmonikler ve harmonik akmlarn
olumasnn nedenleri anlatlm, harmonik standartlar verilmitir. Blm 3te aktif
g katsays dzeltme ile ilgili bilgiler verilmi aktif g katsays dzeltilmesinde
kullanlan denetleme yntemleri anlatlmtr. Blm 4te ortalama akm kipli
denetim yntemi anlatlmtr. Blm 5te ngrlen etkin dalga biimlendirici
devrenin Matlab/Simulink benzetim modeli oluturulmutur. Blm 6da deneysel
devre tasarm anlatlm ve sonular gsterilmitir. Blm 7de elde edilen sonular
tartlm ve ileri almalar iin neriler verilmitir.

5
2. G KATSAYISI VE GENEL TANIMLAR
2.1. Tanmlar
Bilindii zere g katsays, ideal sinsoidal dalga ekillerinde akm ile gerilim
arasndaki faz farknn kosinsdr. Ancak bu geleneksel tanm sinsoidal olmayan
akm veya gerilim iaretlerinin var olduu durumlarda geerliliini kaybeder. Birok
harici g kayna sinsoidal olmayan akm eker. Harici g kaynaklarnn
birounda giri ksm bir kpr dorultucu ve giri filtre kapasitrnden olumutur.
Bu giri ksm, daha ok bir tepe iareti alglaycs olarak grev yapar ve sadece
anlk aa gerilim deerinin, kapasitr zerindeki arj geriliminden fazla olduu
durumlarda, kapasitr arj etmek zere bir akm ak gerekleir. ekil 2.1 bu
durumu gstermektedir.

ekil 2.1. Tam dalga dorultucu
Tek fazl harici kaynaklar yarm saykln sadece kk bir kesiminde akm ekerler.
Bu akm tepeleri arasnda ise; ykn ihtiyac olan enerji, giri kapasitrnden
salanr. Faz gecikmesi ve ayrca bu tip bir darbeli akm dalgas, gereksiz ekstra
etkin (rms) akmlar reterek ebekede mevcut gerek gc bozar. Bu nedenle GK
deeri hem faz gecikmesi ve hem de giri akmnn harmonik ieriinden
ebekenin ne kadar bozulduunun lsdr.
G Grnr
G Gerek
S
P
GK = = (2.1)

6
deal sinsoidal gerilim ve akm dalga ekillerinde ayet gerilim ve akm dalga
ekilleri arasnda bir faz fark varsa; toplam grnr g iki bileenden olumu
gibi modellenebilir. Bir tanesi giri gerilimi ile ayn fazda dieri ise giri gerilimi ile
90 derece faz farkna sahiptir. ekil 2.2de bu durum gsterilmektedir.
Bylece tanma gre;
= = cos
S
P
GK (2.2)

ekil 2.2. deal sinsoidal iaretlerin g vektrleri
Burada P gerek g, Q reaktif g, S ise toplam grnr gtr. Aadaki gibi
ifade edilebilir.
= cos . I . V P
etkin etkin
(2.3)
= sin . I . V Q
etkin etkin
(2.4)
etkin etkin
I . V S = (2.5)
ebeke gerilimi ideal sinsoidal kabul edilirse; gerilimin etkin deeri;
2
V
V
TEPE
etkin
= (2.6)
ayet akm herhangi bir sebepten tr; peryodik ancak sinsoidal olmayan dalga
ekline bozulursa (Bkz. ekil 2.1); fourier dnm ile akmn toplam etkin deeri
E. 2.7 ile bulunur.

7
2
netkin
2
etkin 2
2
etkin 1
2
o ) toplam ( etkin
I ....... I I I I + + + + = (2.7)
Burada I
o
akmn doru akm bileeni, I
1etkin
etkin akmnn temel bileeni ve
I
2etkin
I
netkin
harmoniklerdir. Saf aa iaret iin I
o
=0dr.
Daha nce bahsedildii zere etkin akmn temel bileeninin giri gerilimi ile ayn
fazdaki bileeni I
1etkinP
ve 90 derece faz farkna sahip I
1etkinQ
bileeni ile, toplam etkin
akm E. 2.8deki gibi modellenebilir.

=
+ + + =
2 n
2
netkin
2
etkinQ 1
2
etkinP 1
2
o ) toplam ( etkin
I I I I I (2.8)
Bylece gerek g; etkin gerilim ile ayn fazdaki akm bileenin arpm ile
aadaki gibi ifade edilir.
etkinP 1 etkin
I . V P = (2.9)

1
giri gerilimi ile temel akmn ayn fazdaki bileeni arasndaki yer deitirme as
olarak alnrsa;
1 etkin 1 etkinP 1
cos . I I = (2.10)
Bylece;
1 etkin etkin
cos . I . V P = (2.11)
Toplam grnr g;
) toplam ( etkin etkin
I . V S = (2.12)
Bylece g katsays E. 2.13deki gibi hesaplanabilir.
) toplam ( etkin
1 etkin 1
I
cos . I
S
P
GK

= = (2.13)
I
1etkin
ile I
1etkin Toplam
arasndaki faz as ise;

8
) toplam ( etkin
etkin 1
I
I
cos = (2.14)
akmn harmonik ierii ile ilgilidir; I
etkin(toplam)
n harmonik ierii sfra
yaklayorsa cos, 1e yaklar.
Sonu olarak; g katsays E. 2.15deki gibi ifade edilebilir.
1
cos . cos GK = (2.15)
Bylece g katsays gsterimi;

ekil 2.3. Sinsoidal olmayan iaretlerde g vektrleri
Burada 1 gerilimle akmn temel bileeni arasndaki faz farkdr. ise akmn
harmonik ierii sebebiyle oluan bozulma asdr.
Hem reaktif Q ve hem de bozulma D gleri ekstra etkin akmlar retir ve bu da
ekstra kayplara neden olarak ebekenin verimliliini azaltr.
GKnn iyiletirilmesi her iki faktrn iyiletirilmesi anlamna gelir. Yani;
1 0 , cos 11, I ve V arasndaki faz farknn azaltlmas,
0, cos 1, Inn harmonik ieriinin azaltlmas [5].
as modellemede kolaylk olmas asndan burada gsterilmitir.

9
1 etkin etkin
cos . I . V P = (2.16)
1 etkin etkin
sin . I . V Q = (2.17)
etkin etkin 1
I . V S = (2.18)

=
=
2 n
2
netkin etkin
I . V D (2.19)
) toplam ( etkin etkin
I . V S = (2.20)
2.2. Harmonikler
Avrupa Birlii Ocak 2001den itibaren IEC 61000-3-2 standardn zmsemitir. Ne
yazk ki birok g kayna reticisi bu standard karlamak zere giri devresine
kk bir indktr koyarak kolay ve ekonomik bir zm bulmulardr. Bylece;
indktr ile giri akm dalga ekli deitirilmi olur. Bu ekilde standardn
karlanmas, standardn gerek amacndan uzaktr. Eklenen indktr, cihaz
tarafndan retilen harmonikleri azaltsa da bu azalma ciddi miktarlara ulamaz.
Bu tip binlerce cihazn ebekeye baland dnldnde, ykler zerinden
dolaarak iletim hatlar zerinden retici kaynaa geri dnen net harmonik akmlar,
tehlikeli boyutlara ulaabilir.
Herbir cihazda kullanlan pasif GKD amal indktrler, reticinin standard
karlamada baarl olduunu gsterse de kresel anlamda problemi zmekten
uzaktr. Gnmzde problemin tek zm her bir cihaza bir aktif GKDnin
konulmas olarak gzkmektedir. Ancak bu da ilave maliyet getirmekte olup, aktif
GKD devresinden gelen ilave bileenler sebebiyle eleman saysnn artmasna bal
olarak, maliyet artmakta ve gvenilirlik azalmaktadr. Ayrca birok dk gl
donanm, ekonomik sebeplerden tr bir aktif GKD kullanmn kaldramaz [1].

10
2.3. Harmonik Standartlar
lkemizde Trk Standartlar Enstits tarafndan genel elektrik ebeke sistemi iine
enjekte edilen harmonik akmlarn snrlarn kapsayan ve her faz iin en yksek 16
ampere kadar geerli olan 2003 tarihli TS EN 61000-3-2 numaral standart
mevcuttur. Uluslar aras Elektroteknik Komisyonu (IEC) kuruluunun belirledii
IEC61000-3-2 standardna gre cihazlarn snflandrmalar yaplm ve bu
snflandrmaya gre izin verilen en yksek harmonik akm deerleri belirlenmitir.
izelge 2.1 ve izelge 2.2de bu snflandrmaya gre belirlenen harmonik akm
snrlar gsterilmitir.
izelge 2.1. A B ve D Snf cihazlar iin harmonik akm snrlar
A snf B Snf D Snf D Snf
(A) (B) (75<P<600W) (P>600W)
Harmonik
Derecesi (h)
(A) (A)
Tek Harmonikler
3 2,3 3,45 3,4 2,3
5 1,14 1,71 1,9 1,14
7 0,77 1,155 1 0,77
9 0,4 0,6 0,5 0,4
11 0,33 0,495 0,35 0,33
13 0,21 0,315 0,296 0,21
15h39 2.25/h 3,375/h 3,85/h 2,25/h
ift Harmonikler
2 1,08 1,62 - -
4 0,43 0,645 - -
6 0,3 0,45 - -
8h40 1,84/n 2,76/h - -

izelge 2.1de P cihazn gcn gstermektedir ve h ise harmonik derecedir. D snf
cihazlarda, cihazn harmonik akmlarnn byklkleri cihaz gcne gre farkllk

11
gstermektedir. Yaplan sfrlandrmada, A snfna dengeli 3 fazl cihazlar, ev tipi
cihazlar, ses sistemleri ve belirtilmeyen dier cihazlar girmektedir. B snfna
tanabilir g sistemleri girmektedir. C snfna tungsten lambalar iin k seviyesi
ayarlanabilen cihazlar hari dier aydnlatma sistemleri girmektedir. D snfna ise
600Wn altndaki tek fazl cihazlar, bilgisayarlar, bilgisayar monitrleri ve
televizyon alclar girmektedir [6].
izelge 2.2. C snf harmonik akmlar
C snf En yksek harmonik akm
Harmonik derecesi (Temel harmoniin yzdesine
gre)
2 2
3 G katsaysnn 30 kat
5 10
7 7
9 5
11h39 3

2.4. Harmonik Says
ekil 2.4deki akm dalga eklinin harmonik ierii ekil 2.5de verilmitir. Temel
dalga, %100 genlikle gsterilmitir ve sonrasnda daha yksek harmonikler temel
genlie olan yzde oranlar ile birlikte belirtilmitir. Tek harmoniklerin daha grnr
olduuna dikkat edilmelidir.

ekil 2.4. G katsays dzeltme kullanmayan tipik anahtarlamal kip g
kaynann giri karakteristii

12

ekil 2.5. ekil 2.4deki dalga eklinin harmonik ierii
Yksek g katsays ile harmoniklerin dk olmas doru orantldr. Bununla
birlikte bunlarn arasnda dorudan bir ilgileim yoktur, E. 2.21 toplam harmonik
bozulmay (THB) g katsays ile ilikilendirmektedir.
1
K
1
. 100 (%) THB
2
d
= (2.21)
Burada K
d
bozulma faktrdr. Giri akmnn temel bileeninin giri gerilimi ile
ayn fazda olduu dnlrse, yani K

=1 ise;
d d
K K . K . K . G = =

(2.22)
Bylece E. 2.21den K
d
ekilirse;
2
)
100
(%) THB
( 1
1
. K . G
+
= (2.23)
%10luk bir THB 0.995e eit bir g katsays oluturmaktadr.
Herbir harmonik iin snrlarn belirlenmesi, giri akmndaki kirliliin azaltlmas,
akmn kltlmesi ve denetlenmesinde etkili bir yntem olacaktr.

13
Bu sebeple, giri akmnn ekillendirilmesi ilemi ortak olarak g katsays
dzeltme olarak adlandrlr ve dzeltmedeki baarmn lm uluslar aras
dzenlemelere gre harmonik ieriinin lmyle belirlenir.

ekil 2.6. G katsays dzeltmeli g kaynann giri karakteristikleri
ekil 2.6da gsterilen giri karakteristikleri; bir anahtarlamal kip ykselten
eviricide, giri dorultucusu ile depolama kapasitr arasna aktif g katsays
dzelticinin yerletirilmesi ile elde edilmitir. eviricinin kontrol, karmak bir
tmleik devre ve ilikili devresi yardmyla giri akmnn giri gerilim ekli ile
uyumlu olmasna ynelik olarak imal edilmitir. Bu tip GKD gnmzdeki g
kaynaklarnda kullanlan en popler tip GKDdir. Ancak kullanlan tek tip deildir.
GKDnin aktif devrelerle (transistrler, tmleik devreler gibi) yaplmasnn
gerekliliine ilikin herhangi bir kural bulunmamaktadr. Harmoniklerin dzenleyici
snrlarn altnda kalmas kaydyla her trl yntem kullanlabilir. rnein aktif
devre yerine yerletirilecek uygun bir indktr de benzer amala kullanlmaktadr.
Uygun bir indktr, akmn tepelerini indirgeyerek ve akm zamana yayarak
harmoniklerin dzenleyici kurallar dhilinde olmasn salayabilir. Bu metod, baz
masast bilgisayar g kaynaklarnda kullanlmtr. Tipik bir kiisel bilgisayardaki
250 Wlk gcn zerindeki seviyelerde pasif yaklam, boyut ve arl nedeniyle
poplerliini yitirir. ekil 2.7 farkl kiisel bilgisayar g kaynann giri
karakteristiklerini ayn yelpazede gstermektedir. Buradaki dalga ekilleri:
1. GKDsiz giri akm, 2. Pasif GKDde giri akm, 3. Aktif GKDde giri akm,
4. Giri gerilimidir.

14

ekil 2.7. Deiik g katsays dzeltme tiplerine (GKDsiz, pasif, aktif) gre
bilgisayar g kaynaklarnn giri karakteristikleri
Anahtarlamal kip g kaynaklarnn neden olduu, dk g katsays ve yksek
devirdaim akmlarnn sebebi, kesikli giri filtresi arjlama akmdr. Bu problemin
zm iin birok yaklam vardr: Pasif ve aktif g katsays dzeltme; ebekede
pasif ya da aktif filtreleme ve son olarak sistemde sinsoidal olmayan gerilim ve
akm varlnn kabul edilmesidir. Bunlar arasnda pasif ile yksek frekansl aktif g
katsays dzeltme ekilleri en popler olanlardr [7].

15
3. AKTF G KATSAYISI DZELTME
Aktif g katsays dzeltme ile bire yakn g katsaysna ve sabit k gerilim
reglasyonuna ulamada en iyi yntem iki aamal yaklamdr. Ancak g ksm iki
eviriciden olutuundan boyut, maliyet ve verim, dk gl uygulamalar iin
uygun deildir. ki aamal yaklamn en nemli dezavantaj, enerjinin iki defa
ilenmesi nedeniyle toplam verimdeki azalmadr.
Aa-da uygulamalarda g katsays n reglatr ya da diren emlatr olarak
eitli da-da eviriciler uygun bir biimde kullanlabilir. Genelde bu eviriciler,
ekil 3.1de grlecei zere, bu amaca ulamak zere giri akm ve k gerilimi
olmak zere iki kontrol dngs kullanrlar. Giri akm sinsoidal olduunda (50-60
Hzde) giri gc 100-120 Hzde darbelidir ve yk tarafndan talep edilen g sabit
olduundan, enerjiyi depolamak zere bir elemana ihtiya vardr. Son olarak k
gerilimini regle etmek zere ikinci bir da-da evirici gereklidir. Bu ekilde yksek
kalitedeki dalga ekli ve iyi k gerilimi reglasyonu elde etmenin bedeli; n
reglatrde iki kontrol dngsnn bulunmas, byk bir depolama kapasitr ve
ilave kontrol devresine sahip ilave bir da-da eviricinin kullanlmasdr.

ekil 3.1. ki aamal aa-da evirici
Yine de, iki aamal yaklam, avantajlar dikkate alndnda g katsays dzeltme
iin en iyi seenektir. ekil 3.2 ykselten ve flyback eviricilerin bir
kombinasyonunu gstermektedir. Bu uygulama 300W altndaki uygulamalarda
kullanlabilecek ok basit bir uygulamadr. G katsays dzeltme safhasnda
ykselten evirici yaygn bir biimde kullanlmaktadr. nk topraklanm bir

16
transistre, kk giri indktrne, %95 orannda yksek verime ve basitlie
sahiptir. En temel zellii, k geriliminin giri tepe geriliminden daha yksek
olmasdr ancak bu durum transistr ve diyot zerinde anahtarlama kayplarna neden
olur.

ekil 3.2. Ykselten ve flyback eviricilerin g ksm
Bu kayplar, daha dk gerilim stresi altnda ift cihazlarn kullanld ok seviyeli
evirici kullanlarak azaltlabilir. Tamamen sinsoidal dalga ekli, genelde yksek
maliyetli bir devre gerektirir. Bire eit g katsaysna ulamadan sadece
dzenlemelere uyum salayan orta kaliteye sahip zmler de mevcuttur. Bunlar tek
safhal eviriciler olarak bilinir. Dier taraftan hat akmna ilikin herhangi bir
gereksinim ya da dzenleyici kural yoksa en basit zm, bir kpr diyot ile bir filtre
kapasitrnn kullanlmasdr [8].
ki safhal g katsays dzeltme (GKD) yaklamnda yksek kalitedeki giri akm
ve hzl k reglasyonu iin, iki evirici birbirinden bamsz olarak kontrol edilir.
Tek safhal bir GKDde ise giri akmnn ekillendirilmesi ve hzl k reglasyonu
tek safhada gerekletirilir. Tek safhal GKD dorultucu tipik olarak ortak bir
anahtar ile denetleyiciyi paylaan bir giri akm ekillendiricisi ve bir yaltlm da-da
evirici ierir. Performans ve maliyet dikkate alnarak uygulamaya gre ilgili
topolojinin seilmesi gereklidir. 200W altndaki uygulamalarda tek safhal GKD
maliyet etkin bir zmdr [9].
3.1. Da-Da eviriciler
ekil 3.3de grld zere da-da eviricilerin girii genelde reglesiz bir da
gerilimdir ve bu doru akm gerilimi, hat geriliminin dorultulmasyla elde edilir. Bu
eviricilerin ykselten, dren, ykselten-dren, tam kpr gibi eitleri olsa da

17
sadece ykselten ve dren eviriciler temel eviricilerdir. Dierleri bu iki
eviricinin birleimleridir.

ekil 3.3. Bir da-da evirici
Verilen bir giri gerilimi iin da-da eviricinin ortalama k gerilimi, anahtarn
iletim-kesim sreleri kontrol edilerek ayarlanr. k gerilimini kontrol etmede bir
yntem, sabit bir frekansta (sabit bir anahtarlama zaman peryodunda T
s
=t
iletim
+t
kesim
)
anahtarlama yapmak ve ortalama k gerilimini kontrol etmek zere anahtarn
iletim sresini ayarlamaktr. DGM olarak bilinen bu yntemde, anahtarn grev
arpannn (yani anahtarn iletim sresinin anahtarlama peryoduna orannn)
deitirilmesi bu yntemin temelini oluturur.
Sabit bir frekansta GKD anahtarlamada, anahtarn iletim ve kesim durumlarn
kontrol eden anahtar kontrol iareti; kontrol gerilimi v
kontrol
ile tekrarlayan bir dalga
eklinin karlatrlmas sonucunda elde edilir. ekil 3.4a ve 3.4b bunu
gstermektedir. Kontrol gerilimi, genelde hatann ykseltilmesi ya da gerek k
gerilimi ile istenen deer arasndaki farkn alnmas sonucunda elde edilir. Testere
dii tekrarlayan dalgann frekans, anahtarlama frekansn belirler. GKDde bu
frekans sabit tutulur ve birka kilohertzden birka yz kilohertze kadar seilebilir.
Anahtarlama frekansna gre ok daha yava deien ykseltilmi hata gerilimi,
testere dii iaretinden daha byk olduunda, anahtar denetim iareti yksek olur ve
anahtar iletime sokar. Dier durumlarda anahtar kesim durumundadr [10].

18

ekil 3.4. Darbe genilik modlatr a) blok diyagram, b) karlatrma iaretleri
3.2. Ykselten evirici
Sabit frekansl ykselten evirici, g katsays dzeltme eviricileri arasnda en
popler olandr. Ykselten eviricinin giri akmn, daha az EMG ile sonulanan
yumuak bir dalga ekline dntrmesi sayesinde, giri filtresi gereksinimlerini
azaltmas, g anahtarlar zerindeki akm stresinin daha dk olmas, ykselten
eviricideki indktr akmnn giri akmna eit olmas sebebiyle kolayca
programlamann yaplabilmesi, doru akm k geriliminin, giri geriliminin tepe
deerinden daha yksek olmas sayesinde k kapasitrnde daha fazla enerji
depolanmas ve daha uzun tutma sresinin salanmas gibi zellikleri vardr [11].
ekil 3.5 ykselten aktif g katsays dzeltme devresinin blok diyagramn
gstermektedir. sminden de anlalaca zere; buradaki ykselten evirici,
giriinden daha yksek k gerilimi retir. Ykselten evirici geni bir aralktaki
giri gerilimleri iin kararl k salayabilir. G katsays dzeltici ykselten
evirici, giri geriliminden bamsz olarak, k kapasitr zerinde sabit yksek

19
gerilim olumasn salar. Bylece tutma sresi hat geriliminden bamsz hale gelir.
Bu durum ayrca donanm gerilim dmelerine kar daha az hassas hale getirir.

ekil 3.5. Aktif g katsays dzeltme devresinin blok diyagram
Devre, giriteki tam dalga dorultulmu hat gerilimi dalga ekli, giri akm
ortalamasnn genlii (etkin) ve k gerilimi Vo izleyerek alr. Bu iaret, bir
yandan hat ve yk deiimlerine gre k gerilimini regle etmek ve dier yandan
ortalama giri akm dalga eklini, dorultulmu hat gerilimine uyumlu hale getirmek
zere birletirilir. G katsays dzeltme iin, ykselten n reglatrn giri akm,
MOSFET (S) anahtarnn, anahtarlanmas suretiyle giri geriliminin dalga ekli ile
uyumlu olmaya zorlanr. Giri akmn kontrol etmek zere, tepe akm kipinde
denetim ya da ortalama akm kipinde denetim kullanlabilir. Akm alglama birok
yolla yaplabilir. ekil 3.5te gsterildii gibi, akm alglamas iin bir diren bile
kullanlabilir (R
s
).
Bu g katsays dzeltme denetim devresi, DGM darbeleri kullanarak ykselten
indktr (I
p
) zerindeki akm kontrol eder. alma frekans indktrn srekli
iletimde kalaca seviyede seilmelidir. Bylece indktr kontroll akm kayna
haline gelir. Dorultulmu kaynak gerilimi ve akm dalga eklinin referans olarak
kullanlmasyla, kaynaktan ekilen indktr akmnn, yksek g katsays salamak
zere kaynak gerilimi ile ayn fazda ve sinsoidal olmas salanr. eviricinin
gerilim kararllk dngs, ykselten indktr akmn kontrol eder [1].
ekil 3.6daki ykselten eviricide anahtar iletimde iken diyot ters kutuplanr ve
k ksmn yaltr. ndktr kaynaktan beslenir. Anahtar kesime girdiinde k

20
ksm hem kaynaktan hem de indktrden enerji alr. Sabit bir k geriliminin
salanabilmesi iin k kapasitrnn yeterince byk olduu varsaym ile
V
o
(t)=V
o
kabul edilir.
3.2.1. Srekli iletim modu

ekil 3.6. Ykselten da-da evirici
0 t ) V V ( t V
kesim o d ilet d
= + (3.1)
ekil 3.7 indktr akmnn srekli akt, srekli iletim modunda alma iin kararl
hal dalga ekillerini gstermektedir. [i
L
(t)>0]
Kararl halde, bir zaman peryodunda indktr geriliminin integrali sfr olmaldr.

21

ekil 3.7. Srekli iletim modu a) anahtar ak, b) anahtar kapal
Her iki tarafn T
s
ye blnmesiyle ve terimlerin yeniden ayarlanmasyla
D 1
1
t
T
V
V
kesim
S
d
o

= = (3.2)
Kaypsz bir devre dnlrse; P
d
=P
o

o o d d
I . V I . V = (3.3)
ve
) D 1 (
I
I
d
o
= (3.4)
3.2.2. Srekli ve kesikli iletimler arasndaki snr
ekil 3.8a srekli iletimin snrndaki dalga ekillerini gstermektedir. Tanma gre
bu kipte araln sonunda I
L
sfra gider. ndktr akmnn bu snrdaki ortalama
deeri

22
) tepe ( L LB
i
2
1
I = (ekil 3.8) (3.5)
ilet
d
t
L
V
2
1
= (3.6)
E. 3.2nin kullanlmasyla
) D 1 ( D .
L 2
V . T
o s
= (3.7)

ekil 3.8. Srekli-kesikli iletim snrlarnda ykselten da-da evirici
a) akm dalga ekli, b) I
OB
nin grev arpan Dye gre izimi
Ykselten eviricide indktr akmnn ve giri akmnn ayn olduu hatrlanrsa ve
E. 3.4 ile E. 3.7 kullanlrsa, srekli iletimin snrndaki ortalama k akm;
2 o s
OB
) D 1 ( D
L 2
V . T
I = (3.8)
Ykselten eviricinin kullanld birok uygulama V
o
n sabit olmasn
gerektirmektedir. Bununla birlikte ekil 3.8bde V
o
sabit iken I
OB
, grev arpannn
bir fonksiyonu olarak izilmitir. V
o
n sabit tutulmas ve grev arpannn
deitirilmesi, giri geriliminin deitiini ortaya koymutur.
ekil 3.8b I
LB
nin D=0,5te bir maksimum deere ulatn gstermektedir.

23
L 8
V T
I
o s
) maks ( LB
= (3.9)
Ayrca I
OB
D=1/3=0,333te maksimum deerine sahiptir.
L
V T
074 , 0
L
V T
27
2
I
o s o s
) maks ( OB
= = (3.10)
Maksimum deerlerinin terimleri olarak I
LB
ve I
OB
E. 3.11 ve E. 3.12deki gibi
ifade edilebilir.
) maks ( LB LB
I ) D 1 ( D 4 I = (3.11)
ve
) maks ( OB
2
OB
I . ) D 1 ( D
4
27
I = (3.12)
Sabit bir V
o
ile verilen bir D iin, ortalama yk akm, I
OB
nin altna dmekte
(dolaysyla ortalama indktr akm I
LB
nin altndadr) akm iletimi kesikli
olmaktadr (Bkz. ekil 3.8b).
3.2.3. Kesikli iletim modu
Kesikli akm iletim modunu anlamak iin k yk gc derken V
d
ve Dnin sabit
kald, (hatta pratikte D, V
o
sabit tutmak zere deitirilir.) ekil 3.9 srekli iletim
ile kesikli iletim snrlarndaki dalga ekillerini V
d
ve Dnin sabit olduu dnlerek
karlatrmaktadr.

24

ekil 3.9. Ykselten evirici dalga ekilleri
a) srekli-kesikli iletim snrnda, b) kesikli iletimde

ekil 3.9bde kesikli akm, azalan P
o
a (=P
d
)ye bal olarak olumakta ve
dolaysyla V
d
sabit olduundan daha dk bir I
L
(=I
d
) elde edilmektedir.
ekil 3.9da her iki kip iin i
L(tepe)
ayn olduundan I
L
nin daha dk bir deeri
(dolaysyla kesikli bir i
L
) sadece ekil 3.9bde V
o
ykseldiinde mmkndr.
Bir zaman peryodu iin indktr geriliminin integralini sfra eitlersek,
0 T ) V V ( DT V
s 1 o d s d
= +
1
1
d
o
D
V
V

+
= (3.13)
ve P
d
=P
o
olduundan,
D I
I
1
1
d
o
+

= (3.14)
ekil 3.9bden indktr akmna da eit olan ortalama giri akm
) D ( DT
L 2
V
I
1 s
d
d
+ = (3.15)
E. 3.15 takip eden eitliklerde kullanlrsa

25
1
d s
o
D
L 2
V T
I |

\
|
= (3.16)
Pratikte V
o
sabit tutulduundan ve D, V
d
deiimine cevaben deitirildiinde,
V
o
/V
d
nin eitli deerleri iin, yk akmnn bir fonksiyonu olarak gerekli Dnin
hesaplanmas daha kullanl olacaktr. E. 3.14, E. 3.15 ve E. 3.11in kullanm ile
E. 3.17 elde edilir.
2 / 1
) maks ( OB
o
d
o
d
o
I
I
1
V
V
V
V
27
4
D
(
(

|
|

\
|
= (3.17)
ekil 3.10da D, V
d
/V
o
n eitli deerleri iin I
o
/I
oB
nin bir fonksiyonu olarak,
izilmitir. Srekli ve kesikli iletim arasndaki snr kesikli eri ile gsterilmitir.

ekil 3.10. V
o
sabit tutan ykselten evirici karakteristikleri

Kesikli iletim modunda, ayet V
o
herbir anahtarlama zaman peryodunda kontrol
edilmezse, en azndan E. 3.18 ile verilen enerji giriten k kapasitrne ve yke
transfer edilir.

26
L 2
) DT V (
i
2
L
2
s d 2
) tepe ( L
= W-s (3.18)
ayet yk bu enerjiyi emmeye yetkin deilse, kapasitr gerilimi V
o
bir enerji dengesi
salanana dein artar. ayet yk ok daha dk hale gelirse, V
o
daki art bir
kapasitr bozulmasna ya da tehlikeli yksek gerilimlerin olumasna neden
olabilir [10].
3.2.4. Kritik iletim modu
300W zerindeki uygulamalarda srekli iletim modu ykselten eviriciler geni bir
biimde kullanlmaktadr. 300W altndaki uygulamalarda ise srekli iletim modu ile
kesikli iletim modu arasnda alan kritik iletim kipli (KK) ykselten GKD
eviriciler geni bir biimde kullanlmaktadr. ndktr ve anahtar tepe akmnn aa
giri akmnn iki kat olmas sebebiyle KK yntemi, yksek g uygulamalarnda
uygun deildir. Ancak balast, adaptr ve dk gl besleme uygulamalarnda
kullanldr. Birok KK uygulamalarnda, THBnin %10dan az yaplmas istenir
ancak bunu gerekletirmek zordur nk THB hat geriliminin artmas ile drlr.
Gemi birka ylda THByi iyiletirmek iin eitli yntemler nerilmitir ancak
performanslar yeterince iyi deildir.
THByi iyiletirmek amacyla KKli ykselten GKD eviricinin deiken iletim
sresi kontrol yntemi nerilmitir. nerilen metod anahtarn iletim sresini (ve
dolaysyla rampa eimini) aa hat geriliminin genliine gre deitirir. ekil 3.11de
KK ykselten eviricinin g safhas ve ilevsel dalga ekli gsterilmitir. ndktr
akm sfra ulatnda, anahtar iletime geirilir ve iletime geme sresinin sabit
olmas salanr. ayet iletime geme sresi sabit olursa tepe indktr akm
dorultulmu aa hat gerilimiyle aadaki eitlik gereince orantl olacaktr [12].
dog _ aa g
on
) tepe ( L
V V
T
I
L
dt
di
L = = = (3.19)

27

ekil 3.11. Ykselten GKD evirici ve KK ykselten GKD eviricisinin ilevsel
dalga ekilleri
Kesikli ve srekli iletim arasndaki snr izgisinde alabilen ykselten devrenin,
kritik iletim kipi ad verilen bu tip alma kipine snr hat ya da gei kipi de
denilmektedir. Bu tip almada anahtarlama frekansnn geni bir aralktaki
deikenlii, uygulamada eitli problemlere yol aabilir. Bu frekans, grltl
almann olmamas iin iitilebilir ses seviyelerinde olmamaldr, ayrca bu frekans
g kayplarnn yksek olmamas ve EMG bozulmalarna yol amamas iin ok
yksek de olmamaldr [13].
Pratikte GKD devresinin gcnn, ykn maksimum ihtiyacn karlayacak ekilde
olmas gereklidir. Sadece tek bir yksek gte tasarmn, elemanlar zerinde yksek
snma ve yksek gteki pahal elemanlarn kulanm zorunluluu gibi eitli
dezavantajlar vardr. Bunlarn haricinde, deiik g seviyelerinde tasarm iin
birok zaman ve aba harcanmas gerekmektedir. Modler tasarm bu problemleri
azaltr. Dier taraftan, modler tasarmn daha dk rn maliyetine gtren
standart retim avantaj vardr ve sistem gvenilirlii ile performans, hata alglamas
ve bal modllerin uygun ve doru anahtarlamas ile iyiletirilebilir.

28
eviricilerin paralel almasnda, modller arasnda dzgn akm datm temel
unsurdur. Dengesiz akm paylam titiz tasarmlarda bile ortaya kabilir. Burada
modler ykselten eviriciler kesikli iletimde almaktadr, bylece herbir
eviricinin ayn grev arpan ile denetimi ile eit akm datmna kolayca
ulalabilir.
Buradaki tm GKD modlleri, EMG filtrelerinin tasarmn kolaylatrmak iin sabit
bir frekansta alrlar. alan modllerin anahtarlama aralklar, dalgack
bileenlerini azaltmak iin anahtarlama peryodunun eit blmlerinde birbiri ile faz
kaydrlm olarak ayarlanmtr.
ekil 3.12de ykselten tip GKD devre modllerinin paralel balants
grlmektedir. GKD devresinin tm g elemanlar, kpr dorultucu, doru akm
balant kapasitr ve ykselten eviricinin g devresi elemanlar da dahil,
modlerdir. Yksek frekansl akm dalgacklarn szmek iin giri terminallerine
kk bir kapasitr balanmtr.

ekil 3.12. Modler g devrelerinin paralel balanmas

29
Modler g devrelerinin paralel almas, bir grev arpan denetim devresi, bir
mantk denetim devresi ve bir faz kaydrma denetim devresinden oluan bir devre
tarafndan srlr. Ykselten eviricilerin aktif g anahtarlar, faz kaydrma
denetim devresi tarafndan ardk olarak anahtarlanr. Herbir modln indktr
akm ve toplam doru akm k, hata analizi ile alan modl saysnn
belirlenmesi iin izlenir [14].
3.3. Denetim Yntemleri
3.3.1. Ortalama akm kipinde denetim
Ortalama akm kipi ile denetimin sabit anahtarlama frekans, basit indktr akm
alglamas gibi avantajlar vardr. ekil 3.13 ortalama akm kipli denetimi kullanan
ykselten GKD devresini gstermektedir [15].


ekil 3.13. Ortalama akm kipli ykselten GKD devresi
3.3.2. Tepe akm kipinde denetim
GKD ykselten eviricinin emas ekil 3.14de gsterilmitir. eviricinin temel
devresi indktr L, kapasitr C, diyot D, anahtar S ve yk direnci Rden

30
olumaktadr. Srekli iletimde anahtar ve diyot her zaman birbirlerinin tamamlaycs
olarak alrlar.

ekil 3.14. Giri akm i
L
nin dorudan programlanmasn gsteren GKD ykselten
evirici emas
Buradaki konfigrasyonda tepe akm denetimi kullanlmtr. ndktr akm I
L

programlama deikeni olarak seilmitir ve anahtarlama iaretini retmek zere
referans akmla karlatrlr. T
F
filtre zaman sabiti, T
c
ise PI kontrolcnn zaman
sabitidir. Anahtarlama peryodunun balangcnda, anahtarn iletime geirilmesi ile
indktr akm I
L
artar, referans deere ulaldnda anahtar kesime geirilir ve bir
sonraki peryodun balangcna kadar kesim durumunda kalr. Bu durum
ekil 3.15de gsterilmitir.

31

ekil 3.15. GKD ykselten eviricide giri akm dalga eklinin programlanmas
Bylece ortalama indktr akm i
ref
tarafndan yaklak olarak programlanm olur
[16].
Aada tepe akm kipinde denetim ile ortalama akm kipinde denetimin bir
karlatrmas verilmitir.
Tepe akm kipinde denetim (ticari entegre ML4812) ve ortalama akm kipinde
denetim ekli (ticari entegre UC 3854) indktr akmnn, rneklenmi dorultulmu
giri gerilimini referans alarak takip ettii bir ekildir. Bylece bire yakn g
katsays elde edilir. Bununla birlikte, bu iki teknik aadaki kusurlara sahiptir.
Tepe akm kipinde denetim teknii ekil 3.16da gsterilmitir. Burada rneklenmi
giri gerilimi olan akm denetim iareti, ekil 3.16.bde gsterildii gibi indktr
akm i
L
nin tepesini belirler, ykselten eviricideki aktif anahtar her anahtarlama
peryodunun banda iletime geirilir. ndktr akmnn iye ulamas halinde anahtar
kesime gider ve ilem bu ekilde tekrar eder. Bu metodda anlk tepe indktr akm
alglandndan, bu metod grltye kar hassastr.

32

ekil 3.16. Tepe akm kip denetimli ykselten g katsays n reglatr
a) devre diyagram, b) dalga ekilleri


ekil 3.17. Ortalama akm kip denetimli ykselten g katsays n reglatr
Ortalama akm kip teknii, indktr akmn kontrol etmek ve ekil 3.17deki akm
dngsn kararl hale getirmek iin iki kutuplu, bir sfr kompanzasyonlu ebeke
olan, akm hata ykseltecini kullanr. Tepe akm kipinde denetime gre avantaj, tepe
akm kipinde denetimde zorunlu olan kararllk rampasnn elimine edilmi
olmasdr. Bununla birlikte iki kutuplu bir sfrl kompanzasyon ebekesinin analizi
ve sentezi zordur. Kutup ve sfr seimi birka faktrden etkilenir. Buna ek olarak bu

33
emadaki yakn aratrmalar kaynak empedansna bal olarak ortalama akm kipinde
denetimin kararsz olabileceini gstermitir [11].
3.3.3. GKD devrelerinde yumuak anahtarlamann kullanlmas
GKD devrelerinin verimliliini artrmak iin yumuak anahtarlama ile ilgili birok
almalar yaplmtr. Yumuak anahtarlama teknikleri daha dk anahtarlama
kayplar ve stresleri ile alma imkn verir. Bylece yksek anahtarlama
frekanslarnda verimli alma salanabilir.
Genelde yumuak anahtarlama yaklamlar iki grupta toplanabilir. Bunlar sfr
gerilim anahtarlamas ve sfr akm anahtarlamasdr. Bunlarn seimi; seilecek
yariletken cihaza gredir. Sfr gerilim anahtarlama yaklam genelde MOSFETler
iin nerilirken, kesime gei kayplarnn toplam anahtarlama kayplarndaki
yerinin fazla olmasndan dolay sfr akm anahtarlamasnda IGBTler nerilir.
MOSFETler dk gl uygulamalarda kullanlrken IGBTler yksek gerilimli
yksek g uygulamalarnda (1kWn stnde) kullanlr. IGBTlerin MOSFETlere
gre daha yksek gerilim, daha yksek g younluu ve daha dk maliyetleri
vardr. IGBTlerin anahtarlama kayplarn azaltmada bir ksm yumuak anahtarlama
teknikleri nerilmitir [17].
G kayna tasarmnda, DGM anahtarlamal eviricilerde, yksek anahtarlama
frekans manyetik bileenlerin boyutunda azalma salar. Bununla birlikte artrlm
anahtarlama frekanslar, yksek anahtarlama kayplarna ve yksek EMGye neden
olur. Anahtarlama kayb mekanizmalar: Anahtarlama aralnda akm ve gerilim
akma kayplarn ve iletime geme durumunda kapasitans kayplarn ierir. Bu
anahtarlama kayplarn azaltmak maksadyla aktif ve pasif yumuak anahtarlama
yntemleri kullanlmaktadr. Son zamanlarda pasif yumuak anahtarlama aktif
metodlara bir alternatif olarak dikkate alnmaktadr. Pasif yntemler ekstra bir
anahtara ya da denetim devresine ihtiya duymaz. Daha ucuzdurlar ve
gvenilirlikleri daha yksektir. DGMde g katsays dzeltici devre tasarm,
devrenin performansnn kolayca denetlenmesi, sadece giri akm ekillendirilmesini
deil ayrca anahtarlama kaybnn sadece bir anahtar sebebiyle olumasn salar.

34
Aktif anahtar kontrol etmek iin, genelde ekil 3.18deki denetim stratejisi
uygulanr.
Akm geribesleme dngsndeki referans iaret, tam dalga dorultulmu hat gerilimi
ile orantldr. ndktr akm alglanr ve referans ile karlatrlr. Hata iareti, akm
dngs hata ykselteci tarafndan ykseltilir. Ykseltilmi hata iareti, DGM iin
denetim girii olup referans ile alglanan indktr akm arasndaki hatay minimize
etmek zere g anahtarnn grev arpann ayarlar. k gerilimi, dorultulmu hat
gerilimi ile akm referans arasndaki rnekleme faktrnn deitirilmesi ile kontrol
edilir. Akm referans iaretini retmek iin, gerilim geribesleme dngsnde analog
blc/arpc gereklidir. Analog blc/arpc devre retim maliyetinin yksek
olmasna neden olabilir. Denetim devresinde analog blc/arpcnn elimine
edilmesi iin, dorusal olmayan tayc kontrol stratejisi (NLC) gibi eitli kontrol
stratejileri ortaya konmutur. [18].

ekil 3.18. Srekli iletim akm kipinde geleneksel DGM denetim devresi

35
4. ORTALAMA AKIM KPNDE DENETM
Ortalama akm kipi ile denetimin; sabit anahtarlama frekans, komutasyon
grltsne kar daha az hassasl ve basit indktr akm alglamas gibi avantajlar
vardr.
Ortalama akm kipini kullanarak GKD devresinin tasarmnda en nemli noktalardan
bir tanesi akm ve gerilim hata ykselteleri iin kutup ve sfr yerlerinin
belirlenmesidir. Hata ykselteci ekil 4.1de transfer fonksiyonu E. 4.1de
gsterilmitir.

ekil 4.1. Kompansatrl hata ykselteci
) w s ( s
w s
C R
1
) s ( G
p
z
2 1
+
+
= (4.1)
Burada
1 2
z
C R
1
w = ve
2 1 2
2 1
p
C C R
C C
w
+
=
E. 4.1e gre gre hata ykselte devresi bir integratrden (1/s) olumaktadr, w
z
de
bir sfr ve w
p
de bir kutup vardr. Her ne kadar akm ve gerilim hata ykselte
devreleri ayn tip hata ykseltecini gsterse de, her bir kutup ve sfr yerletirmesi
gereksinimi tamamen farkldr. Entegrator normalde kararl hal hatasn elimine eder.
G ksm filtresinin frekansndan nce yerletirilen sfr (esasen anahtarlama
frekansnn yarsndan daha az) akm dngsnn kararlln garanti eder. Kutup ise
yksek frekansl grlty yok eder.

36
Daha fazlas akm hata ykselteci geni band geniliinde almaya ayarlanmaldr
ki, bylece giri akmnn dinamik cevab daha iyi ve hzl olur. Akm dngsnn
kesme frekans, giri kazancna denetim ile akm hata ykselteci kazanc tarafndan
belirlenir. Maksimum akm hata ykselteci kazanc
s o
s s
CA
R V
L f V
G = (4.2)
Ve giri kazancna kontrol
sL V
V R
G
s
o s
CI
= (4.3)
Burada Vs anahtarlama rampa tepe gerilimi, f
s
anahtarlama frekans, L indktr V
o

k gerilimi ve Rs alglama direncidir. Kesme frekansnda toplam kazan sfrdr ve
E. 4.4deki gibi gsterilir.
0 ) G G log( 20
CI CA
= (4.4)
Eitlik 4.4n G
CA
G
CI
iin zlmesiyle,
1 G G
CI CA
= (4.5)
Devrenin genel toplamdaki kazancn elde etmek iin E. 4.2 ve E. 4.3, E. 4.5de
yerine konur.
E. 4.3de s=2f
c
alnarak kesme frekans f
c
=f
s
/2ye ayarlanm olur.
E. 4.2den grlecei zere, akm hata ykseltecinin kazanc, G
CA
, R
s
alglama
direnci ile ters orantl ancak k kazancnn kontrol G
CI
, R
s
ile doru orantldr.
Bylece R
s
kk iken G
CA
yksektir. Bunun dezavantaj grlt iareti ykseltilir
ve hata iaretini bozar. Bir sonuca gre kap iareti de grlt iaretini ierir ve
indktr akmnn dalga eklini etkiler. Dier taraftan R
s
kk iken G
CA
kazanc da
kktr ve grlt iareti zerindeki etkisi hata iaretine ve kap iaretine kar ok
etkili deildir. Bylece daha iyi bir giri akm dalga ekli elde edilmi olur. Bu etki,

37
giri akm birka yz mA aralndaki grece kk akm seviyelerinde (dk k
gcnde) daha ciddi byklktedir [15].

38
5. BENZETM MODEL VE SONULARI
Benzetimde ncelikle aadaki standart dorultucu devresi kurulmutur.

ekil 5.1. Standart dorultucu devresi
Burada V
g(tepe)
=311Vaa f
hat
=50 Hz, C=470 F, Yk=240 dur. Benzetim
altrlarak, ekil 5.2deki giri gerilim ve akm ekli elde edilmitir.

ekil 5.2. Standart dorultucu benzetimi, gerilim ve akm dalga ekilleri

39
Grld zere kondansatrn ksa sreli arj olma durumuna bal olarak giri
akmnda ani darbeler olumaktadr.
Bunu mteakiben L=1 mH deerindeki indktr seri olarak balanarak
ekil 5.3deki benzetim devresi elde edilmitir.

ekil 5.3. Standart dorultucu devresinde seri indktr
Bu benzetim altrlarak ekil 5.4deki dalga ekilleri elde edilmitir.

ekil 5.4. ndktrl devrede gerilim ve akm dalga ekilleri

40
Burada kondansatr balangta arj olmak iin yksek akm ekmekte sonrasnda
ksa sreli arjlar ile almasna devam etmektedir. Balangtaki arjn normal
alma seviyesine getirene dein ebekeden akm ekmemektedir. Buradaki dalga
ekillerinden indktr sayesinde akm eklinin ncekine gre biraz daha
yumuatlm olduu grlmektedir.
Bunu mteakiben ekil 5.5deki benzetim devresinde, ykselten GKD devresinin
kalbi olan anahtar ve anahtar gerekli biimde tetiklemek amacyla; giri gerilim
rnei, k gerilimi ve devrede dolaan akm alglayarak DGM iaretini reten
blok grlmektedir.

ekil 5.5. Ykselten GKD benzetim devresi
Burada V
g(tepe)
=311Vaa, f
hat
=50 Hz, L=1.2 mH, C=470 F, Yk=840 deerindedir.
Giri akm ve gerilim dalga ekli ekil 5.6daki gibi elde edilmitir. Anahtarlama
frekans 100 kHz olarak seilmitir.

41

ekil 5.6. Ykselten GKD benzetim devresi gerilim ve akm dalga ekilleri
Daha yakndan incelendiinde giri gerilim ve akmnn ekil 5.7deki gibi olduu
grlmtr.

ekil 5.7. Benzetim devresinde detayl gerilim ve akm dalga ekilleri

42
Dorultucu k gerilimi ile benzetim devresinin Vo k ekil 5.8de
gsterilmitir.

ekil 5.8. Dorultucu k gerilimi ile benzetim devresinin Vo k
Blok emada (Bkz. ekil 5.5);
k geriliminden alnan rnek bir kazan kontrolcs ile 5V seviyesine drlm
ve 5Vluk referans ile karlatrldktan sonra oransal, integral, trev (PID)
denetleyicisine giri yaplmtr. PID kontrolc bir sonraki safhada elde edilen kn
rnek iaretle uyumlu hale getirilmesi amacyla kullanlmaktadr.
PID k, kaynak giri geriliminden alnan ve tekrar ayr bir dorultucu ile
dorultularak 1V seviyesine drlen rnek giri gerilimi dalga ekli ile
arplmtr. Burada ilave bir dorultucunun kullanlmasnn amac devredeki
grltlerden giri gerilimi rneinin etkilenmesini engellemektir.
Daha sonra k gerilimi hata iaretini ieren bu rnek iaret ile akm iareti
karlatrlarak akm hata iareti elde edilir.

43
Elde edilen akm hata iareti, bir sonraki aamada yer alan DGM iaretinin
retiminde uyumlu hale getirilebilmesi iin PIDden geirilir. Indktr akm ve
detay ekil 5.9da gsterilmitir.

ekil 5.9. ndktr akm ve detay
Daha sonra elde edilen referans iaret testere dii dalga ile karlatrlr ve bu
karlatrma sonucunda ekil 5.10daki dalga ekli elde edilir.
Elde edilen iaret sfr ile karlatrlarak DGM iareti elde edilmi olur. Piyasada
bulunan tmleik devrelerde, benzer amala R-S flip floplar kullanlmaktadr.

44

ekil 5.10. retilen anahtarlama iareti dalga ekli ve detay
Benzetim devresinde yer alan g katsays hesaplama blou ile g katsays 0.985
olarak elde edilmitir. Matlab/Simulinkte mevcut powergui uygulamas ile giri
akm iareti referans alnarak lm yaplmtr. Sonuta THB %3.15 olarak
llm, yaplan lm ve akm harmonikleri ekil 5.11de gsterilmitir.

ekil 5.11. Giri akmna gre THB ve akm harmonikleri

45
6. DENEYSEL UYGULAMA
Pratik uygulamann gerekletirilmesi iin ykselten GKD ve ortalama akm kipinde
denetim aratrlm ve piyasada kolayca bulunabilen UC3854N tmleik devresi ile
allmtr.
UC3854 blok diyagram ekil 6.1de gsterilmitir. Tmleik devre, g katsays
dzelticiyi denetlemek zere gerekli devreleri ierir.
ekil 6.1in st sol kesi gerilim karlatrcy ve tmleik devreyi, almaya
geirme ucunu ierir. Bu karlatrclarn her ikisinin de k, cihazn almasna
izin vermek iin doru olmaldr. Gerilim hata ykseltecinin tersleyen ucu V
sens
ad
verilen 11 nolu bacaa balanmtr.
Gerilim hata ykseltecinin k, V
vea
, 7 numaral bacakta mevcuttur ve bu ayrca
arpcya bir giritir. arpcnn dier girii l
AA
, bacak 6dr ve bu giri
dorultucularndan gelen programlama dalga ekli iin giritir. Bu bacak 6 voltta
tutulur ve bir akm giriidir. leri besleme girii, Vff, bacak 8dir ve deeri arpcnn
blc giriine beslenmeden nce karesi alnr. Bacak 12den gelen lset akm,
maksimum k akmn snrlandrmak amacyla arpcda kullanlmaktadr.
arpcnn k akm lmodur ve akm hata ykseltecinin terslemeyen giriine de
bal olan bacak 5den dar akar.
Akm ykseltecinin tersleyen girii, bacak 4e balanmtr bu da I
alglama
bacadr.
Akm hata ykseltecinin k, bacak 14deki osilatr rampas ile karlatrld
darbe genilik modlasyonu karlatrcsna balanr. Osilatr ve karlatrcs,
R-S mantk denetleyicisini srer ve bylece bacak 16daki yksek akm kn
srer. UC3854deki k gerilimi dhili olarak 15 Va kenetlendiinden
MOSFETlerin kaplar ar srlmez. Bacak 2de bir acil durum tepe akm
snrlamas salanm olup, ciddi miktarda toprak seviyesinin altna ekildiinde
k darbesini kapal yapar. Referans gerilim k bacak 9a balanmtr ve giri
gerilimi bacak 15e balanmtr.

46
6.1. G Ksm Tasarm
G ksm tasarmnda 210 Wlk ykselten evirici ele alnmtr. Ykselten g
katsays dzeltici iin denetim devresi eviricinin g seviyesi ile ok fazla
deimez. 5000 wattlk g katsays dzeltici, 50 wattlk eviricinin sahip olduu
hemen hemen ayn denetim devresine sahiptir.

ekil 6.1. UC3854 blok diyagram

G ksm deise de tasarm ilemi tm g katsays dzeltici devreler iin
standarttr. Tasarm ilemi ayn olduundan ve g ksm leklendirilebildiinden,
210W dzeltici bir rnek olacaktr ve daha yksek ya da dk k seviyelerine
ayarlanabilir. ekil 6.2de kurulacak uygulama devresinin ematik diyagram
gsterilmitir.
Tasarm ilemi evirici performans iin zelliklerin belirlenmesi ile baladndan;
en dk ve en yksek k gc ve giri hat frekans snr belirtilmelidir. rnein;
en yksek k gc=210W, giri gerilim aral=80-265 Vaa, Hat frekans aral=
45-55 Hz.
Bir ykselten reglatrn k gerilimi en yksek giri geriliminin tepe deerinden
daha yksek olmaldr ve en yksek giri geriliminden %5 ila %10 daha yksek olan
deerler nerilir. Bu nedenle k gerilimi 400 Vda olarak seilmitir.

47
Anahtarlama frekansnn seimi genelde keyfidir. Anahtarlama frekansnn g
devrelerini mmkn olduunca kk olmasn salayacak ve bozulmay en aza
indirecek kadar byk ve verimlilii koruyabilecek kadar dk seilmesi gereklidir.
Birok uygulamada 20 kHz ila 300 kHz arasnda seilen anahtarlama frekansnn
uygun olduu kantlanmtr. Buradaki eviricide, 100 kHzlik anahtarlama frekans
kullanlmtr. Yksek g seviyelerinde alan eviricilerde, g kayplarn
azaltmak iin daha dk anahtarlama frekans seilir.

ekil 6.2. 210Wlk g katsays n reglatrnn emas
6.2. ndktr Seimi
ndktr, giriteki yksek frekansl dalgack akmnn miktarn belirler. ndktr
deerinin seimi, giri sinsoidinin tepe akm ile balar.
En yksek tepe akm, en dk hat geriliminin tepesinde grlr ve E. 6.1 ile
verilir.

48
(min) in
) pk ( hat
V
xP 2
I = (6.1)
ndktrdeki tepeden tepeye dalgack akm, normalde maksimum hat akmnn
%20si olacak ekilde seilir. Bu aslnda, yksek frekansl dalgack akmnn
maksimum deeri olmadndan keyfi bir seimdir. Yksek deerdeki dalgack akm
eviriciyi, dorultulmu hat akm peryodunun byk bir ksmnda kesikli iletim
kipine gtrebilir.
ndktr deeri; dk giri gerilimindeki tam sins dalgasnn stndeki tepe akma,
grev arpan Dye ve anahtarlama frekansna gre seilir. Gerekli olan iki eitlik
E. 6.2de ve E. 6.3de verilmitir.
o
in o
V
V V
D

= (6.2)
I x f
xD V
L
s
g

= (6.3)
Yksek frekansl dalgack akm, hat akm tepesine eklenmitir bylece indktr tepe
akm tepe hat akm ve tepeden tepeye yksek frekansl dalgack akmnn yarsnn
toplamdr. ndktrn bu akm seviyesine dayanacak ekilde tasarlanmas gereklidir.
Devrede ndktr olarak Siemens firmasnn B82505-W-A4 kodlu indktr
kullanlmtr.
6.3. k Kapasitr
k kapasitrnn seiminde etkili olan faktrler; anahtarlama frekans dalgack
akm, ikinci harmonik dalgack akm, doru akm k gerilimi, k dalgack
gerilimi ve tutma sresidir. k kapasitr boyunca toplam akm, anahtarlama
frekans dalgack akmnn etkin deeri ve hat akmnn ikinci harmoniidir.
Normalde k kapasitr olarak seilen byk elektrolitik kapasitrlerin frekansla
deien ve genelde dk frekanslarda yksek olan edeer seri direnci vardr.
Kapasitrn tayabilecei akm miktar genelde s art ile belirlenir. Is art iin

49
tam bir deer hesaplanmas genellikle gerekli deildir. Genellikle yksek frekans
dalgack akm ve dk frekans dalgack akm ve bunlarn birbirine eklenmesine
bal scaklk artnn hesaplanmas daha uygundur.
Tutma zaman, giri gerilimi kesildiinde k geriliminin belirli bir aralkta tutulma
sresidir. Tipik olarak bu deer 15 ila 50 msn arasndadr. 400 Vda kl harici g
kaynaklarnda, tutma gereksinimi, ktaki her watt bana 1 ila 2 mikrofarad
arasndadr. Tutma gerekli deilse kapasitr daha kk olabilir. rnein her bir watt
bana 0.2 mikrofarad gibi alnabilir ve daha sonra dalgack akm ve dalgack
gerilimi temel belirleyiciler olur.
Tutma zaman, ykn alaca minimum gerilim, k gc, yk gc ve k
kapasitrnde depolanan toplam enerjinin bir fonksiyonudur. Tutma sresi cinsinden
bunlar E. 6.4 ile verilir.
2
(min) 0
2
o

o
V V
t x xP 2
C

= (6.4)
Burada C
o
k kapasitr, P

yk gc, t tutma sresi, V

o
k gerilimi ve V
o(min)

ykn alaca en dk gerilimdir.
6.4. Anahtar ve Diyot
Anahtar ve diyotun gvenli almay garanti edecek zellikte olmas gereklidir.
Anahtarn akm deerinin, en az indktrdeki en yksek tepe akmna eit ve gerilim
deerinin ise en az k gerilimine eit olmas gereklidir.
Ayn durum k diyotu iin de geerlidir. k diyotunun, anahtar iletim
durumundaki g kaybn drecek ve kendi kayplarn dk tutacak ekilde hzl
olmas gereklidir.
6.5. Akm Alglama
Akm alglama iin; eviricinin toprak dnne bir alglama direncinin konulmas
ya da akm trafosu kullanlmas olmak zere iki genel yntem vardr. Direnteki g

50
harcamas yksek akm seviyelerinde biraz byk olur ve bu durumda akm trafosu
daha uygundur.
rnek eviricide diren ile akm alglama kullanlmtr (Bkz. ekil 6.2). Bu nedenle
akm hata ykseltecinin (bacak 4) tersleyen girii Rci zerinden topraa balanr.
Ortalama akm kipli denetim iin dk frekanslarda, akm hata ykselteci bir
integrator olarak yaplandrlmtr. Bu nedenle akm hata ykseltecinin terslemeyen
giriindeki (bacak 5, arpc k ile paylat) ortalama gerilim sfr olmaldr.
Akm hata ykseltecine terslemeyen giri, akm kontrol dngs iin toplama
balants gibi davranmaktadr ve arpc k akmn alglama direncinden
(programlama direnci Rmo zerinden akan) gelen akmla toplar. Fark, ykselten
reglatr denetler. Akm hata ykseltecinin tersleyen giriindeki (bacak 4) gerilim,
dk frekanslarda kktr, nk dk frekanslarda kazan yksektir. Yksek
frekanslardaki kazan dk olduundan anahtarlama frekansnda nispeten byk
gerilimler olabilir. Ancak, bacak 4deki ortalama gerilim sfr olmaldr nk Rci
zerinden topraa balanmtr.
Rs zerindeki gerilim, rnek eviricideki akm alglama direncindeki akm, topraa
gre negatife gider bu nedenle UC 3854n bacaklarnn topran altna
inmemesinden emin olunmaldr. Alglama direnci zerindeki gerilim kk
tutulmaldr ve bacak 2 ve 5 negatife gitmelerini nlemek iin kenetlenmelidir.
6.6. Tepe Akm Snr
UC3854deki tepe akm snr zerindeki anlk akm, en yksek deerini atnda
anahtar kapatr ve bacak 2 topran altna ekildiinde etkin olur. Akm snr deeri,
referans gerilimden akm alglama direncine basit bir gerilim blc ile belirlenir.
Gerilim blc iin eitlik E. 6.5 ile verilmitir:
ref
1 pk rs
2 pk
V
xR V
R = (6.5)

51
Burada R
pk1
ve R
pk2
gerilim blcsnn direnleridir. UC 3854de V
ref
7.5 volttur
ve V
rs
alglama direnci R
s
zerinde akm snr noktasndaki gerilimdir. R
pk2
boyunca
akm 1 mA civarndadr. Kk bir C
pk
kapasitr dk hatta alma esnasnda
ekstra grlt bakl iin eklenmitir.
G katsays dzelticinin kalbi arpc/blcdr. arpcnn k yksek g
katsays vermek zere giri akmn kontrol etmek iin akm dngsn programlar.
arpcnn k giri hat akmn temsil eden bir iarettir.
Tasarmn kta balayarak girie doru ilerledii birok tasarmn aksine arpc
devrelerin tasarm girilerle balamaldr. arpc devrelere giri vardr:
Programlama akm I
aa
(bacak 6), giriten ileri besleme gerilimi V
ff
(bacak 8) ve
gerilim hata ykselteci k gerilimi V
vea
(bacak 7). arpc k akm I
mo
(bacak 5)
ve ilgili girileri E. 6.6 ile verilir.
2
ff
vea aa m
mo
V
) 1 V ( x xI K
I

= (6.6)
Burada K
m
arpcda bir sabittir ve bire eittir. I
aa
dorultulmu giri geriliminden
gelen programlama akm, V
vea
gerilim hata ykseltecinin k ve V
ff
ileri besleme
gerilimidir.
6.7. leri Besleme Gerilimi
V
ff
kare alc devreye giritir ve UC3854deki kare alc devre genelde 1.4 ila 4.5 volt
aralnda alr. UC3854, V
ff
nin efektif deerini, giri bu deerin zerine ksa
bile 4.5 voltta snrlayan dahili bir kenetleyiciye sahiptir. V
ff
girii iin gerilim
blcnn direnci R
ff1
, R
ff2
ve R
ff3
(Bkz. ekil 6.2) ve iki kapasitr C
ff1
ve C
ff2

vardr. Blcnn direnleri ve kapasitrleri ikinci dereceden alak geiren filtre
grevi yapar ve bu sebeple doru akm k, giri yarm sins dalgasnn ortalama
deeri ile orantldr. Ortalama deer yarm sins dalgasnn etkin deerinin
%90dr. ayet aa giri geriliminin etkin deeri 27 Vaa ise, yarm sinsn ortalama
deeri 24.3 V doru akmdr ve tepe deeri 38 Vdur.

52
V
ff
gerilim blcsnn karlamas gereken iki koulu vardr. Yksek giri hat
geriliminde V
ff
4.5 Vdan yksek olmamaldr. Bu gerilimde V
ff
girii kenetlenir ve
ileri besleme fonksiyonu kaybolur. Gerilim blcs ayarlanmaldr ki bylece V
in

dk hat geriliminde iken V
ff
1.414 volta eit olur ve gerilim blcnn st nodu
V
ffc
7.5 V civarnda olmaldr. V
ff
girii 1.414 Vun altna inerse arpc kn sabit
tutan bir dahili akm snr vardr. V
ff
girii her zaman ayarl olmaldr bylece V
ff
, en
dk giri geriliminde 1.414 volta eit olur. Bu da, ar genilikte bir aa hat gerilimi
giri aral varsa V
ff
nin giri gerilim aralnn yksek ucuna kenetlenmesine sebep
olur. Bununla birlikte, araln yksek ucunda bir V
ff
kenetlemesinin olmas, araln
dk ucunda arpc k kenetlemesine tercih edilir. ayet V
ff
gerilim dngsn
kenetlerse kazan deiecei ve arpc kenetlemesinin giri akm dalga eklinin
yksek miktarlarna sebep olur, ancak toplam sistem zerindeki etkisi kk
olacaktr.
Gerilim hata ykseltecinin k arpc kurulumunun ikinci parasdr. Gerilim hata
ykseltecinin k, V
vea
UC3854 iinde 5.6 Va kenetlenmitir. Gerilim hata
ykseltecinin k eviricinin giri gcne cevap verir. leri besleme gerilimi, g
giriinin hat gerilim deiikliklerinden bamsz olarak, verilen bir V
vea
geriliminde
sabit kalmasna sebep olur. ayet 5.0 V maksimum normal alma seviyesi olarak
kurulmu ise 5.6 V %12 daha yksek olan bir ar yk g snr verir.
Gerilim hata ykseltecinin kndaki kenetleme, V
ff
nin en dk deerini 1.414 V
yapar. V
ff
byk iken arpcnn doasndaki hatalar bytlr nk V
vea
/V
ff

gittike klr. ayet uygulama geni bir giri aralna sahipse ve ok dk
harmonik bozulma isteniyorsa V
ff
, 0.7 ila 3.5 V aralna deitirilebilir. Bunu
yapmak iin harici bir kenetleyicinin, gerilim hata ykselteciye, kn 2.0 V altnda
tutmak zere eklenmesi gerekir.
6.8. arpc Giri Akm
arpc iin alma akm R
vac
zerinden geen giri geriliminden gelir. arpcnn
en iyi dorusall nispeten yksek akmlardadr ancak nerilen maksimum akm
0.6 mAdr.

53
arpcnn maksimum k, dk hatta giri sins dalgasnn tepesinde grlr. Bu
durum iin arpcdan maksimum k akm, E. 6.6daki I
mo
eitliinden
hesaplanabilir.
arpc k akmnda baka bir snrlama I
set
tarafndan konulur. I
mo
3.75/R
set
den
daha byk olamaz.
arpcnn k, I
mo
, gerilim geri besleme dngsn kapatmak maksadyla
indktr akm ile orantl bir akm ile toplanmaldr. arpc kndan akm
alglama direncine olan R
mo
, bu fonksiyonu yerine getirir ve arpc k baca
toplama balants haline gelir. Normal almada bacak 5 zerindeki ortalama
gerilim sfr olacaktr ancak hat frekansnn iki katnda genlik modleli olan
anahtarlama frekans dalgack gerilimi mevcut olacaktr.
6.9. Osilatr Frekans
Osilatr arjlama akm I
set
dir ve R
set
deeri ile belirlenir ve Osilatr frekans
zamanlama kapasitr ve arjlama akm ile ayarlanr. Zamanlama kapasitr E. 6.7
ile belirlenir.
s set
t
xf R
25 . 1
C = (6.7)
Burada C
t
zamanlama kapasitrnn deeridir ve f
s
Hertz cinsinden anahtarlama
frekansdr.
Akm dngs kararl alma iin kompanze edilmelidir. Giri akm transfer
fonksiyonuna ykselten evirici denetiminin alak geiren filtre grevi yapan
ykselten indktr ve alglama direnci R
s
nin empedansna bal olarak yksek
frekanslarda tek kutuplu cevab vardr. Giri akm transfer fonksiyonuna kontrol iin
E. 6.8 kullanlr.
xsL V
xR V
V
V
s
s
cea
rs
= (6.8)

54
Burada V
rs
giri akm alglama direnci zerindeki gerilimdir ve V
cea
akm hata
ykseltecinin kdr. V
o
doru akm k gerilimidir, V
s
, osilatr rampasnn
tepeden tepeye genlii, sL ykselten indktrn empdansdr (ayrca jwLdir) ve R
s
,
alglama direncidir.
ndktr akmnn ini eimi giri gerilimi sfr iken dier bir deyile ykselten
eviricinin giri ve k arasndaki fark en byk iken maksimum deerine sahiptir.
Bu noktada (V
in
=0), indktr akm evirici k geriliminin, indktansa oran olarak
ifade edilir. (V
o
/L). Bu akm R
s
akm alglama direnci zerinden akar ve V
o
.R
s
/L
eimine sahip bir gerilim retir. Bu eim, anahtarlama frekansnda akm hata
ykseltecinin kazanc ile arplr, akm dngsnn doru kompanzasyonu iin
osilatr rampasnn (ayrca volt/sndir) eimine eit olmaldr. Kazan ok yksek ise
indktr akmnn eimi, rampadan daha byktr ve dng kararsz hale gidebilir.
Dng gei frekans, E. 6.9dan bulunabilir.
ci s
cz s
ci
LxR 2 x V
xR xR V
f

= (6.9)
Burada f
ci
akm dngs gei frekansdr ve R
cz
/R
ci
akm hata ykseltecinin
kazancdr. Bu prosedr akm dngs iin en iyi cevab verir.
Akm hata ykselteci cevabndaki sfr yerletirmesinin gei frekansnda ya da
altnda olmas gereklidir. ayet bu gei frekansnda ise, faz aral 45 derecedir.
ayet frekansta sfr daha dkse faz aral daha byk olacaktr. 45 derecelik faz
aral ok kararldr, bileen deiimlerine kar iyi tolerans vardr. Sfrn gei
frekansnda yerletirilmesi gereklidir bu nedenle kapasitrn bu frekanstaki
empedans R
cz
nin deerine eit olmaldr. Kapasitr deeri E. 6.10 ile hesaplanr.
) xR xf 2 (
1
C
cz ci
cz

= (6.10)
Grlt hassasln azaltmak iin, anahtarlama frekans yaknndaki akm hata
ykselteci cevabna normalde bir kutup eklenir. ayet kutup, anahtarlama frekansnn
yarsnn stnde ise; kutup kontrol dngsnn frekans cevabn etkilemeyecektir.

55
6.10. Gerilim Hata Ykselteci Kompanzasyonu
Gerilim kontrol dngs, kararllk iin kompanze edilmelidir ancak gerilim
dngsnn bant genilii anahtarlama frekans ile karlatrldnda, ok kk
olduundan gerilim kontrol dngs ile ilgili gereksinim, kararllktan ziyade giri
bozulmasn en dk deerde tutmaktr. Giri akm modlasyonunu kk tutmak
amacyla, k kapasitr zerindeki hat frekansnn ikinci harmoniini zayflatmak
iin dng bant genilii yeterince kk olmaldr.
Gerilim hata ykselteci kompanzasyonunun tasarmnda ilk adm k kapasitrnde
mevcut dalgack gerilim miktarnn belirlenmesidir. kinci harmonik gerilimin tepe
deeri E. 6.11 ile verilir:
o o r
g
opk
xV xC xf 2
P
V

= (6.11)
Burada V
opk
k dalgack geriliminin tepe deeridir (tepeden tepeye deer bunun iki
katdr.), f
r
giri hat frekansnn ikinci harmonii olan dalgack gerilimidir. C
o
k
kapasitansnn deeridir ve V
o
doru akm k gerilimidir.
kinci harmonik dalgack frekansnda kazanc ayarlayan geri besleme kapasitr C
vf
,
hat frekansnn ikinci harmoniinde gerilim hata ykseltecinin doru kazanc
verebilecek ekilde seilmitir. Eitlik basit olarak E. 6.12deki gibidir.
va vi r
vf
xG xR xf 2
1
C

= (6.12)
k gerilimi, gerilim blcs R
vi
ve R
vd
tarafndan ayarlanr. R
vi
deerinin fazla
g harcamayacak bir deerde seilmesini mteakip, R
vd
istenen k geriliminden
ve 7.5 Vdalk referans geriliminden bulunabilir.
Gerilim hata ykseltecinin kutup frekans dng eitlii kazancnn bire
eitlenmesiyle ve bunun frekans iin zlmesi ile bulunabilir. Gerilim dngs
kazanc hata ykselteci kazanc ile giri terimleri olarak ifade edilebilen ykselten
ksm kazancnn arpmdr. arpc, blc ve kare alc terimleri ister istemez g

56
safhas kazanc iine girer ve grevleri, gerilim hata ykseltecinin kn daha nce
anlatlan g denetim iaretine evirmektir. Bu da bize ykselten ksmn transfer
fonksiyonunu, g terimleri cinsinden E. 6.13de olduu gibi ifade etmemizi salar.
o vea
co g
bst
xV V
xX P
G

= (6.13)
Burada G
bst
, arpc, blc ve kare alcy ieren ykselten ksmn kazanc, P
in

ortalama giri gc, X
co
k kapasitrnn empedans, V
vea
gerilim hata
ykselteci k geriliminin aral (UC3854de 4 Volt) ve V
o
da k gerilimidir.
Kendi frekansnda kutbun stnde hata ykseltecinin kazanc E. 6.14deki gibi
verilir.
vi
cf
va
R
X
G = (6.14)
Burada G
va
gerilim hata ykseltecinin kazanc, X
cf
geri besleme kapasitansnn geri
beslemesi ve R
vi
giri direncidir.
Toplam gerilim dngsnn kazanc aadaki eitlikteki gibi G
bst
ve G
va
nn
arpmdr [19].
vi o vea
cf co g
v
xR xV V
xX xX P
G

= (6.15)
2
vf o vi o vea
g 2
vi
) 2 ( x xC xC xR xV V
P
f

= (6.16)
Uygulama devresi, Resim 1.1de grlen Textronix marka kayt zellikli osiloskop
(20x lm probu ile), buna ilave olarak yine kayt zelliine sahip Fluke marka g
analizr ve standart multimetre ile deneye tabi tutulmutur. Sz konusu devre bir
nreglatr mahiyetinde olduundan, devrede yk olarak seri bal her biri 100 W
gcndeki iki tungsten ampl kullanlmtr. Elde edilen 383 voltluk da k gerilimi

57
uygun bir da/da evirici ile 210W civarndaki glerde daha dk gerilimlerde
kullanlabilir.

Resim 1.1. Ykselten n reglatrn 210Wlk uygulama devresi resmi
UC3854n yer ald ekil 6.3deki uygulama devresi kurularak altrlmtr.
Devrede EMG filtresi olarak Siemens firmasnn B84110-A-A20 filtresi
kullanlmtr.

58

ekil 6.3. 210Wlk g katsays n reglatrnde kullanlan elemanlar
Giri akm ile ilgili olarak, yaplan ilk lmde, ekil 6.3de belirtilen ve kpr
diyot kndaki sinyali referans alan V
FF
giriindeki ikinci harmonik bileenin [19],
yeterince zayflatlamad deerlendirildiinden, filtre kapasitr deeri 10 nF +
0.47 F olarak seilmitir.
Mteakiben yaplan lm sonucunda, elde edilen giri gerilim ve akm ekil 6.4de
gsterilmitir.

59

ekil 6.4. Uygulama devresinde giri gerilimi ve akm
Giri voltaj ve indktr akm analiz edilerek ekil 6.5 elde edilmitir.

ekil 6.5. Uygulama devresinde giri voltaj ve indktr akm
ndktr akm detayl incelendiinde ekil 6.6 elde edilmitir.

60

ekil 6.6. Uygulama devresinde indktr akm detay
Dorultucu k gerilimi incelenmi ve ekil 6.7 elde edilmitir.

ekil 6.7. Uygulama devresinde dorultucu k gerilimi
Anahtar (Mosfet) zerindeki gerilim ile kap iareti incelenmi ve ekil 6.8 elde
edilmitir.

61

ekil 6.8. Uygulama devresinde anahtar zerindeki gerilim ve anahtar kap iareti
P, Q ve S gleri ile g katsaysnn g analizr ile lm yaplm ve ekil 6.9
elde edilmitir.

ekil 6.9. Uygulama devresinde P, Q, S gleri, GK deerleri
Gerek gcn (P) 179 W, reaktif gcn (Q) 28 VAR, grnr gcn (S) 182 VA
olduu, g katsays deerinin ise 0.99 olduu grlmtr. Harmonik akmlar ile
THB deerleri iin yaplan analiz sonucunda ekil 6.10 elde edilmitir.

62

ekil 6.10. Uygulama devresinde giri akm ve gerilimi harmonikleri ve THB
Giri akm iin THB deerinin %5.5 olduu, dier taraftan giri geriliminde
THBnin %2.6 olduu grlmtr. Benzetim sonularnda giri akm iin THB
deeri %3.15 olarak elde edilmitir (Bkz. ekil 5.11).
k gerilimi ve akm ekil 6.11deki gibi elde edilmitir.

ekil 6.11. Uygulama devresinde k gerilimi ve akm
Dijital multimetre ile yaplan lm sonucunda k geriliminin 383 V da, k
akmnn 0.41 amper olduu grlmtr. Gerilim ve akm deerlerinin arpmn
sonucunda k gc yaklak 157 W olarak hesaplanmtr.

63
Devrenin giri gc 179 W olarak llm olduundan (Bkz. ekil 6.9), k
gcnn giri gcne oranlanmas ile uygulama devresinin verimi %87.7 olarak
hesaplanmtr.

64
7. SONU VE NERLER
Bu almada, ebekeye balanan elektrikli sistemlerin giri enerjisi verimliliklerini
ifade eden g katsays ve g katsaysnn aktif veya pasif yntemlerle dzeltilmesi
zerinde durulmu, aktif g katsays dzeltme sistemleri incelenmitir. Aktif g
katsays dzeltmede kullanlan yntemlerden biri olan ve 200 watt ile zerindeki
uygulamalarda kullanm alan bulan srekli iletim kipinde alan tek fazl gerilim
ykselten n reglatr devresinin, ortalama akm kipinde denetimi yntemi
aratrlm ve bu devrenin 210 watt g seviyesinde verecei sonularn ortaya
konmas amalanmtr. almada gerilim ykselten evirici devre, g katsays
dzeltici olarak kullanlmtr. nerilen denetleme ynteminin Matlab/Simulink
programnda benzetimi gerekletirilmi ve elde edilen sonular sunulmutur. Ayrca
UC3854N ticari tmleik devre kullanlarak 210 wattlk deneysel devre yaplm ve
elde edilen sonular benzetim sonular ile karlatrlmtr. Benzetim devresinde
g katsays 0.985 ve THB %3.15 olarak elde edilmi, uygulama devresinde ise bu
deerler srasyla 0.99 ve %5.5 olarak elde edilmi, dier taraftan giri gerilimindeki
THBnin %2.6 olduu grlmtr.
Uygulama devresinde kullanlan, UC3854 tmleik devresi ile ilgili hesaplamalar
titizlikle yaplm ve tmleik devrenin tm ularndaki iaret deerleri tek tek
kontrol edilmitir. Bu tip tasarmlarda yaplan hesaplamalarda; k gcnn, giri
gerilim ve akm deerlerinin hesaplamalara katlmas sonucunda, sadece belirli bir
cihaza ya da g ve akm deerine ynelik uygulamalar gerekletirilebilmekte ve
bunlarn sonucunda kat kurallar dhilinde ileyen uygulamalar karmza
kmaktadr. Modler devre yaplarnn kullanm ile bu kat kurallar biraz
yumuatlmaya allsa da, g katsays dzeltme amacyla retilmekte olan
tmleik devrelerde, her bir safhada tasarmcya lm ve denetleme imkn veren
yaplarn kullanlmas halinde, tasarmda gerekli esneklie kavuulabilecei
deerlendirilmektedir. Bylece tasarm esnasnda birbirinin tamamlaycs olan akm
kontrol dngs, gerilim kontrol dngs, ilevsel ykselteler, PI denetleyicilerin
giri ve k durumlar gibi her bir safha, tasarmc tarafndan denetlenebilecek ilave
modller gelitirilebilecek ve oluabilecek aksaklklar kolayca tespit edilebilecektir.

65
Dier taraftan her bir cihaza ayr bir g katsays dzeltme devresinin eklenmesi;
harmoniklerin ebekeye verilmesini ve dolaysyla oluabilecek olumsuzluklar
engellese de, hlihazrda g katsays dzeltme devresine sahip olmayan birok
cihaz ailesinin evlerde ve iyerlerinde kullanlmakta olduu dnldnde, g
katsays dzeltme konusunda yaplan almalarn ve harmonik snrlar ile ilgili
yasal dzenlemelerin, ksa vadede elektrik enerjisinin tasarrufunda ve harmoniklerin
snrlandrlmasnda fayda salamayaca grlmektedir. Bu nedenle konuyla ilgili
aratrmalarn, her bir cihaza bir g katsays dzeltme devresi ya da aktif filtre
konulmas seenei yerine, her bir datm ebekesinden ya da her bir abonenin hat
giriinden aa gerilim yannda g faktr dzeltimi gerekletirilmi da gerilimin de
salanmas ve doru akmla alan cihazlarn beslemesinin de bunlara gre
ayarlanmas zerinde younlamasnn daha etkili bir zm olaca
deerlendirilmektedir. Hem da, hem de aa gerilimin ayn anda kullanmna bal
olarak ortaya kabilecek karklklar nlemek iin aa ve da gerilim iin farkl
konnektrler kullanlabilir. Ya da [1]de de belirtildii zere evlerde ve iyerlerinde;
aa yerine da kullanmna ynelik olarak, normalde aa ile alan cihazlarn da ile
alma durumunda verecei sonular ortaya konabilir ve buna gre zm yollar
zerinde durulabilir. rnek olarak buradaki almada, g faktr dzeltilmi 383 V
da k ile normalde evlerde ve iyerlerinde aa ebekeden beslenen her biri 100
Wattlk iki adet tungsten ampl seri bal olarak kullanlm ve ampllerin normal
almasn srdrd grlmtr.




66
KAYNAKLAR
1. Basu, S., Bollen, M.H.J., A Novel Common Power Factor Correction Scheme
for Homes And Offices, IEEE Transactions On Power Delivery, 20(3): 2257-
2263 (2005).

2. Mohammad, S., Rafiei, R., Toliyat, H.A., Ghazi, R., Gopalarathnam, T., An
Optimal and Flexible Control Strategy for Active Filtering and Power Factor
Correction Under Non-Sinusoidal Line Voltages, IEEE Transactions On
Power Delivery, 16(2): 297-305 (2001).

3. Singh, B., Singh, B.N., Chandra, A., Al-Haddad, K., Pandey, A., Kothari, D.P.,
A Review of Single-Phase Improved Power Quality ACDC Converters,
IEEE Transactions On Industrial Electronics, 50(5): 962-981 (2003).

4. Bhat, A.K.S., DC to DC Conversion, The Electronics Handbook, CRC Press,
ABD, 991-992 (1996).

5. Wuidart, L., Understanding Power Factor, STMicroelectronics, Italy, 1-5
(1999).

6. ifti, E., G Katsays Dzeltici Devrenin Kayan Kip Yntemi ile
Denetimi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Ankara, 13-14 (2005).

7. ON, Semiconductor, PFC Handbook, HBD853/D 2, SCILLC, 5-7 (2004).

8. Garcia, O., Cobos, J.A., Prieto, R., Alou P., Uceda, J., Single Phase Power
Factor Correction: A Survey, IEEE Transactions On Power Electronics,
18(3): 749-755 (2003).

9. Qiao, C., Smedley, K.M., A Topology Survey of Single-Stage Power Factor
Corrector with a Boost Type Input- Current-Shaper, IEEE Transactions On
Power Electronics, 16(3): 360-368 (2001).

10. Mohan, N., Undeland, T.M., Robbins, W.P., POWER ELECTRONICS
Converters, Applications And Design, John Wiley & Sons Inc., Kanada, 161-
163, 172-179 (1995).

11. Yang, Z., Sen, P.C., Power Factor Correction Circuits with Robust Current
Control Technique, IEEE Transactions On Aerospace And Electronic
Systems, 38(4): 1210-1219 (2002).

12. Kim, J.W., Choi, S.M., Kim, K.T., Variable On-time Control of the Critical
Conduction Mode Boost Power Factor Correction Converter to Improve Zero-
crossing Distortion, IEEE PEDS, 1542-1546 (2005).

67
13. Gotfryd, M., Limits in Boost Power Factor Corrector Operating in Border-
Line Mode, IEEE Transactions On Power Electronics, 18(6): 1330-1335
(2003).

14. Moo, C.S., Cheng, H.L., Lin, P.H., Parallel Operation of Modular Power
Factor Correction Circuits, IEEE Transactions On Power Electronics, 17(3):
398-404 (2002).

15. Sahid, M.R., Azli, N.A., Muhamad, N.D., Study on the Performance of the
Boost Power Factor Correction (PFC) Circuit With Variable Inductor Current
Sense Resistor Values, IEEE, 1106-1109 (2003).

16. Dranga, O., Tse, C.K., Iu, H.H.C., Bifurcation Behavior Of A Power-Factor-
Correction Boost Converter, International Journal of Bifurcation and
Chaos, 13(10): 3107-3114 (2003).

17. Choi, H., Choi, S., Cho, B.H., Zero-Current-Switching (ZCS) Power Factor
Pre-regulator (PFP) with Reduced Conduction Losses, IEEE, 962-967 (2002).

18. Tanitteerapan, T., Mori, S., Fundamental Frequency Parabolic Boost Power
Factor Correction Pwm Controller For Lossless Soft-Switching, IEEE, III:57-
60 (2001).

19. Todd, P.C., UC3854 Controlled Power Factor Correction Circuit Design,
Texas Instruments Inc., 3:269-288 (1999).

68













EKLER



















69
EK-1 UC 3854 Veri kitab



70
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab






71
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



72
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab




73
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



74
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



75
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



76
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



77
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



78
EK-1 (Devam) UC 3854 Veri kitab



79
ZGEM

Kiisel Bilgiler
Soyad, ad : SEVNDRC, Erdin
Uyruu : T.C.
Doum tarihi ve yeri : 29.06.1976 Ankara
Medeni hali : Bekar
Telefon : 0 533 551 28 40
Faks : -
e-mail : sevindirici@mynet.com

Eitim
Derece Eitim Birimi Mezuniyet tarihi
Lisans Krkkale nv./Elk-ElktronikMh. 1999
Lise Kocatepe Mimar Kemal Lisesi 1994

Deneyimi
Yl Yer Grev
2003-2008 Milli Savunma Bakanl Elk.Prj.Ynt. ve Kont.Uz.
2002-2003 Sos.Yrd.ve Day.Gn.Md.l Bilgi lem Uzman
1999-2000 Saytek Say.Tek. Ltd. ti. Programlama ve Tek.Serv.

Yabanc Dil
ngilizce

Yaynlar
1. Sevindirici, E., Gerekli Durumlarda Otomatik Olarak Uzun-Ksa Huzme
Anahtarlama Sistemi, Trk Patent Enstits 2001/65 Resmi Patent Blteni, 139
(2001).

Hobiler
Bilgisayar teknolojileri, Mzik