T.C.

KARA HARP OKULU SAVUNMA B L MLER ENST TS GVENL K B L MLER ANA B L M DALI

GNMZDE DEVLETLER TARAFINDAN UYGULANAN PS KOLOJ K OPERASYONLAR TEOR S

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan J. tm. Erdoan EK

Tez Danman Dr. Mehmet ATAY

ANKARA - 2006

TEZ TANITIM FORMU

TEZ N TAR H : 14.03.2006 TEZ N T P : Yksek Lisans Tezi TEZ N BALII: Operasyonlar Teorisi TEZ N YAPILDII B R M: Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstits Gnmzde Devletler Tarafndan Uygulanan Psikolojik

Gvenlik Bilimleri Ana Bilim Dal SPONSOR KURULU: -DAITIM L STES : yerlere. TEZ N ZET : Uluslararas ilikilerde devletlerin karlar n plandadr. Tarih boyunca bu karlar urunda atmalar yaanmtr ve de yaanmaya devam edecektir. Gemite maliyeti ok olmayan savalar, teknolojik gelimeler neticesinde artk uluslarn kaldramayaca bir olgu haline dnt. Gemie oranla dolayl yntemlerin daha ar bast gnmzde, mcadele tekniklerinden birisi de Psikolojik Operasyonlardr. lkelerin, belirli yollarla etki altna alnarak, istismar edilmesi ve karlar dorultusunda yneltilmesi mmkndr. Psikolojik Operasyonlar bu imkn vermektedir. Bu alma, yaplmtr. ANAHTAR KEL MELER: Psikolojik Operasyon SAYFA SAYISI: 134 G ZL L K DERECES : Tasnif D uluslarn gvenlik yaklamlarn tehdit eden Psikolojik Operasyonlarn tanmlanmas ve uygulan tarzn ortaya koymak amac ile Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstits Tez

Hazrlama, Onay, Datm ve Muhafaza Esaslar Klavuzunda belirtilen

T.C. KARA HARP OKULU SAVUNMA B L MLER ENST TS GVENL K B L MLER ANA B L M DALI

GNMZDE DEVLETLER TARAFINDAN UYGULANAN PS KOLOJ K OPERASYONLAR TEOR S

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan J. tm. Erdoan EK

Tez Danman Dr. Mehmet ATAY

ANKARA - 2006

KARA HARP OKULU SAVUNMA B L MLER ENST TS MDRLNE

Erdoan Psikolojik

EK N

Gnmzde Teorisi

Devletler konulu

Tarafndan Uygulanan tez almas, jrimiz

Operasyonlar

tarafndan Gvenlik Bilimi Ana Bilim Dalnda YKSEK L SANS tezi olarak kabul edilmitir.

Bakan --------------------------------Prof. Dr. Cihat ZNDER

ye

--------------------------------Dr. Mehmet ATAY (Danman)

ye

--------------------------------Dr. J.Alb. Hidayet VAHAPOLU

ONAY Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm. ... / ... / 200....

Taner ALTINOK Prof. Dr. Y. Mh. Alb. Enstit Mdr

TEEKKR

Yksek lisans renimi bitirme tezi olan bu almada ncelikli olarak bize lisansst eitim frsatn veren Trk Silahl Kuvvetlerine kranlarm bildirmeyi bir bor olarak gryorum. Bu maksatla eitimimiz boyunca bize her trl destei veren Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitsnn tm personeline sayglarm sunarm. Yksek lisans konusu tespit etmenin zorluunu ilk bata youn bir ekilde yaadm. Bu dnemde tez konusu bulmamda yardmc olan ve sonrasnda da danmanlk yaparak beni ynlendiren Dr. Mehmet ATAYa teekkr ederim.

ZET Tarihin derinliklerinden gnmze kadar, akll liderlerin stnlk elde etmek iin bavurduu psikolojik operasyonlar, kimi zaman her hamlesi dnlm, kimi zamanda plansz ve programsz kullanlm, etkili ve yerinde kullanldnda ise beklentiler tesi sonular kazandrmtr. Sun Tzu, harp sanatnda uzman olanlar, dman ordusuna savamadan boyun edirirler. Onlar taarruz etmeksizin ehirleri ele geirirler ve uzun bir harekt yapmakszn bir devleti devirirler sz ile psikolojik operasyonlarn savamann da tesinde bir strateji olduunu ifade eder. Gnmzde psikolojik operasyonlarn yntemi olan propaganda, psikolojik sava ve dezinformasyon ok etkin olarak kullanlmaktadr. Propaganda, 20. yzyln byk olaylarn, komnist devrimini, faizmi, kapitalizmin yaylmasn, topyekn gerekleen savalar aklamakta temel subjedir. Propaganda, bireylere her trl konuyu anlatmada, onlarn kanaatlerini etkilemede ve ynlendirmede an her trl teknii kullanlarak yaplr. nanlar, tavrlar ve davranlar, propaganda asndan etkilenmesi istenen kavramlardr. Propagandada en byk etki, bireylerden oluan gruplar araclyla kitlelere ulaarak, yeni fikir ve haberleri bu kitle iinde yaymakla elde edilir. Propaganda, mitlerini ve hayallerini kaybetmi kiileri daha ok etkiler. Propagandada, alglar ekillendirme, kavraylar ynlendirme ve propagandacnn arzulad amaca ulamasna yardm edecek bir cevabn alnmasn salayacak davranlar tavsiye etme sz konusudur. Tarihsel sre ierisinde uygulanan farkl propaganda yntemlerinin en nemli nedeni de teknoloji ve kullanlan aralarn geliimidir. Propaganda, bir taraftan kitleleri inandrrken, dier taraftan da onlar ynetmek iin, bilimin salad btn yollardan yararlanan, btncl, tutarl, belki bir dereceye kadar da dizgeletirilmi olan bir tekniktir. Daha geni kitlelere ulaabilmeyi olanakl klan propagandann, toplumun demokratiklemesine hizmet ettii savunulabilirse de, bireyleri adaylar arasnda zgrce seim yapabilme imkanndan mahrum brakmas ile bir eit paradoks halini alr.

ii

Bilinen dnyada, en kanl savalarn yaand 20. yzylda ise, ulusal ve Uluslararas politik hedeflere ve ekonomik karlara ulamada tek ve en geerli yol olarak bilinen scak sava, yerini insanlarn bilinalt ve duygularn hedef alan psikolojik savaa brakmtr. Psikolojik sava, kimi zaman askeri faaliyetlere ek ilemsel bir ara, kimi zaman politikann bir kategorisi, kimi zaman da topyekn savan son utaki bir bilimi olarak ortaya kmaktadr. Psikolojik sava, hibir teorisyenin, bilginin veya dnrn kafasndan km deildir. Psikolojik sava, ne kadar eskiye gidilirse gidilsin bir savatr, ancak insanlarn canna veya malna yaplan bir kasttan te zihinlere yneltilmitir. Gnmzde, uluslararas politikann son basamanda yer alan sava tekniklerinin yaratt risklere kar duyarsz kalmak ve mcadele etmemek son derece tehlikeli, ihmal derecesinde ise byk hatalara neden olur. Psikolojik savan hedefi, dmann iradesidir. Dmann iradesinin zayflatlmas ise dolayl yollardan yaklamakla mmkn olur. Bir yntem olarak psikolojik savan grevi kimi zaman dman maneviyatnn gerisinde artmacalar yapmak, kimi zamanda dman tarafn ordu-ulus ilikisinin hassas noktalarna ynelik bir baltalama faaliyetinde bulunmaktr. Psikolojik sava faaliyetleri, tahminler zerine kurulamaz. Salkl bilgi olmakszn yaplacak faaliyetler baarszlkla sonulanr. Bu yzden hassasiyetinden yararlanlacak olan psikolojik zafiyetler ncesinde gn yzne karlr. Dezinformasyon ise, kamuoyunun kandrmak gayesinden hareketle gerekmi neticeler gibi gsterilip, yalana dayanan kkrtc bir haberdir. suretiyle Dezinformasyon, dman, planlayclarn karlmasn grmek istedii bulmasna yarayacak yalan haberlerle beslemek yanltmaya ynelik zel operasyonlardr. Dezinformasyon birok senelere yaylm ve uzam bir faaliyettir. Dezinformasyon operasyonlar ieriine gre siyasi, askeri veya ilmi olabilir. Dezinformasyonun esas gerek gibi dorulanmak istenen bir yalandan ibarettir. Dezinformasyon dier psikolojik operasyonlardan farkl olarak her lkede veya her kitleye kar uygulanamaz.

iii

Uluslararas platformda tm gelimi lkeler, amaladklar hedeflere ulamak iin dnya siyasetini ynetmeyi isterler. Devletlerin kendi ulusal karlar dorultusunda tespit ettii d politika hedef ve stratejilerinin gereklemesi iin, lke iinde halkn destei, lke dnda ise zihinlerin kazanlmas gerekmektedir. Bu da etkin bir psikolojik operasyon stratejisini gerektirir. Psikolojik operasyonlarn nemi, gelecekte ok daha fazla artacaktr. Psikolojik operasyonlar, sistemli bir politikay, teknolojiyi kullanabilen bir tekilat, uza grebilen liderleri gerektirir.

iv

ABSTRACT Wise leaders to attain supremacy for many years have used the psychological operations. These operations were planned and implemented very carefully or used without detailed plans; however their effects have mainly been positive if used at the right place and time. Sun Tzu said, Well-prepared armies defeat the enemy without war. They take the control of cities without attacking and gain authority of other governments without a major operation which shows the importance of psychological operations in the battlefield. Today, three methods of psychological operations; propaganda, psychological warfare and disinformation are widely used by governments. Propaganda is the main factors to consider while explaining the major events of the 20th century like the rise of communism, fascism and capitalism. Using various techniques in order to direct and change peoples points of view make propaganda. An effective propaganda requires people who are good at socializing with others. Propagandas effects are best seen among the people who have lost their joy and comfort due to the bad conditions they dive. Propaganda aims to change emotions and ideas of other people by well-thought words and behaviors used by propaganda experts. Technological developments also affected the methods of propaganda thought history. Propaganda makes use of technology and science and therefore new devices offered by new technologies change the way of propaganda. 20th century has been the bloodiest era of mankind with two devastating wars. The end of 20th century has however introduced a new way of fighting, psychological warfare that aims emotions and ideas of people. Psychological warfare is either used as complementary tool by the governments or as a main element without the use of other means. A famous strategists or a commander did not invent psychological warfare. It is a war

that is directed against minds rather than bodies. Ignoring the importance of psychological warfare and its effects can lead to defeats. The target is the perseverance of enemy and using indirect ways and methods can only weaken this. Psychological warfare uses deception in order to affect the enemy troops and also aims to weaken the ties between the public and the military. Psychological warfare actions cannot be based on rough estimates. Steps taken without proper information is destined to defeat. Therefore the weak points to be exploited should be determined before any serious action. Disinformation is the dissemination of wrong information in order to stir the feelings of public. Disinformation is the use of special steps that aim to deceive the enemy and make the enemy react the way we desire. Disinformation operations can include political and scientific means. Different than other psychological operations, disinformation cannot be used in every country and again every group. In the international arena, all developed countries want to control the world politics and desire to reach their goals on the way of being a prosperous country. In order for the governments to realize foreign policy goals and strategies, they require public support inside the country and a considerable success at directing ideas of people outside the country. This requires an effective psychological operation strategy. The importance of psychological operations will increase in the future. Psychological operations require a systematic policy, leaders who can foresee the feature and a structural organization, which can effectively use technology.

vi

 NDEK LER
Teekkr ..........................................................................................................i zet ................................................................................................................ ii Abstract...........................................................................................................v indekiler...................................................................................................... vii ekiller Listesi .............................................................................................. xiii Ksaltmalar Listesi........................................................................................ xiv n Sz.......................................................................................................... xv Giri .............................................................................................................. 1

B R NC BLM PROPAGANDA

1. PROPAGANDANIN TANIMLANMASI........................................................ 5 2. PROPAGANDANIN UNSURLARI.............................................................. 8 a. Propagandac ....................................................................................... 8 b. Kaynak.................................................................................................. 9 c. Zaman................................................................................................. 11 . Kitle..................................................................................................... 12 (1) Kitlelerde Gven Yaratmak............................................................. 13 (2) Kitleleri nandrmak......................................................................... 13 (3) Kitleleri Muhalefete Srkleyen Eylemlerden Kanmak ................ 14 (4) Kitleleri Kazanmak ve Muhafaza Etmek ......................................... 14 d. Hedef .................................................................................................. 14 3. PROPAGANDANIN AMALARI .............................................................. 15 4. PROPAGANDANIN GEL M ................................................................. 17

vii

5. PROPAGANDA TRLER ....................................................................... 25 a. Beyaz (Ak) Propaganda................................................................... 25 b. Siyah (Gizli) Propaganda.................................................................... 26 c. Gri (Bulank) Propaganda ................................................................... 27 6. PROPAGANDA YNTEMLER ............................................................... 28 a. Politik Propaganda ............................................................................. 28 b. Kar Propaganda............................................................................... 30 (1) Dmann Kulland Temalar Bulmak .......................................... 31 (2) Zayf Noktalara Saldrmak .............................................................. 32 (3) Gl Dman Propagandasna Kardan Saldrmamak ............... 32 (4) Kk Drmek ............................................................................ 32 (5) Dman Propagandasn Etkisizletirmek ...................................... 32 (6) Dman Gln Hale Drmek ................................................... 33 (7) Dmana Kar stnlk Salamak ............................................... 33 c. Blc (Kkrtc) Propaganda ........................................................... 33 . Btnletirici Propaganda ................................................................... 34 7. PROPAGANDA ARALARI..................................................................... 34 a. Haber.................................................................................................. 34 b. Yazl Yayn (Kitap, Makale, Bildiri)..................................................... 36 c. Sreli Yayn (Gazete, Dergi) ............................................................... 38 . Grsel Yayn ( Sinema, Tv, Reklam) .................................................. 40 d. Gsteri ................................................................................................ 42 e. itsel Yayn (Radyo) .......................................................................... 42 f. nternet ................................................................................................ 44 g. Sylenti............................................................................................... 45

viii

8. PROPAGANDANIN KURALLARI............................................................. 47 a. Yalnlk ve Tek Dman Kural ........................................................... 47 b. Bytme ve Bozma Kural .................................................................. 48 c. Dzenleme Kural ............................................................................... 48 . Alama Kural .................................................................................... 49 d. Birlik ve Bulama Kural...................................................................... 50 9. PROPAGANDA TEKN KLER .................................................................. 50 a. Ad Takma ........................................................................................... 51 b. Gsterili Genelleme .......................................................................... 51 c. Transfer .............................................................................................. 51 . Tanklk ............................................................................................... 52 d. Halktan Biri ......................................................................................... 52 e. Yararl Olgular Kullanma.................................................................... 52 f. Lokomotif Etkisi ................................................................................... 52 10. PROPAGANDANIN YNET M VE KONTROL................................... 53

K NC BLM PS KOLOJ K SAVA

1. PS KOLOJ K SAVAIN TANIMI VE GEL M SREC ........................... 55 2. RTL FAAL YETLERDE PS KOLOJ K SAVA.................................. 63 3. PS KOLOJ K SAVA TEKN KLER ......................................................... 65 a. Kontroll Gerilim Stratejisi .................................................................. 68 b. Deformasyon ...................................................................................... 69 (1) Uyuturma ...................................................................................... 69 (2) Cahilletirme................................................................................... 70

ix

(3) Fakirletirme ................................................................................... 71 c. Ajitasyon ............................................................................................. 72 . Provokasyon ....................................................................................... 74 d. Likidasyon (Siyasal Cinayet)............................................................... 77 4. PS KOLOJ K SAVA HEDEFLER .......................................................... 79 a. Taktik Psikolojik Sava ....................................................................... 79 b. Stratejik Psikolojik Sava.................................................................... 80 5. PS KOLOJ K SAVAIN SINIRLARI ......................................................... 81 6. PS KOLOJ K HAREKAT VE YNTEMLER ........................................... 82 7. DEOLOJ K SAVA ................................................................................. 85 8. PS KOLOJ K SAVAIN ETK LER ........................................................... 87 a. Kastl Psikolojik Etkiler....................................................................... 87 b. Kastl Olmayan Psikolojik Etkiler ....................................................... 87 9. PS KOLOJ K SAVA ST HBARATI ........................................................ 88 a. Propaganda ve Dnce Analizi......................................................... 89 b. Sorgulama .......................................................................................... 90 10. PS KOLOJ K SAVUNMA ....................................................................... 91 a. Eitim Dzeyi...................................................................................... 91 b. Yasak Koymak.................................................................................... 91 c. Kltr Kuvvetli Tutmak ...................................................................... 92 . Sezgileri Gelitirmek ........................................................................... 92 d. Yaam seviyesi................................................................................... 92 e. Halk Destei ....................................................................................... 92 11. PS KOLOJ K OPERASYONLAR ........................................................... 93

NC BLM DEZ NFORMASYON

1. DEZ NFORMASYONUN TANIMLANMASI .............................................. 94 2. DEZ NFORMASYON FAAL YETLER N N HEDEFLER .......................... 99 3. DEZ NFORMASYON TEKN KLER ....................................................... 100 a. Aldatma ............................................................................................ 100 (1) Taktik Aldatma.............................................................................. 100 (2) Stratejik Aldatma .......................................................................... 101 b. Yalan Haberler.................................................................................. 102 c. Maniplasyon (Ynlendirme) ............................................................ 104 . Subversiyon (Bozgunculuk) .............................................................. 105 d. ntoksikasyon (Zehirleme)................................................................. 108 e. Enflans (Etkileme) .......................................................................... 110 f. Ypratma Stratejisi ............................................................................. 111 4. ETK AJANLARI..................................................................................... 112 5. DEZ NFORMASYONDA BAARISIZLIK NEDENLER .......................... 114 6. DEZ NFORMASYON OPERASYONLARI ............................................. 115 a. Tarihte Dezinformasyon.................................................................... 115 b. Politik Dezinformasyonlar ................................................................. 117 c. Medya Dezinformasyonlar ............................................................... 118 . Sansr .............................................................................................. 119

xi

DRDNC BLM

Sonu......................................................................................................... 122 Kaynaka ................................................................................................... 129

xii

EK LLER Sayfa

ekil-1: ekil-2: ekil-3:

Propagandann leme Sreci Modeli Saptrc Kaynak Modeli Merulatrc Kaynak Modeli

6 8 9

xiii

KISALTMALAR

ABD Bz. CIA C.

: Amerika Birleik Devletleri : Baknz : ABD Merkezi stihbarat Tekilat : Cilt

DY : Dk Younluklu atma FM : Field Manual (Sahra Talimnamesi) JSPD : The Joint Subsidary Plans Division (Mterek Alt Planlama Birimi) KGB : Sovyetler Birlii stihbarat Tekilat (Devlet Gvenlik Komitesi) NSC : National Security Council (Ulusal Gvenlik Konseyi) PSB : Psychological Straregy Board (Psikolojik Strateji Merkezi) US : United States (Amerika Birleik Devletleri)

xiv

N SZ Psikolojik operasyonlar, lkelerin, baka lkelerce kontrol

edilmesinde veya etki edemeyecek hale getirilmesinde kullanlan, zel teknik ve yntemler ieren, politik, diplomatik ve askeri bir aratr. Psikolojik operasyonlarn en nemli hedefi, lkelerin kar koyma refleksinin sndrlmesi, mmknse yok edilmesidir. Ulusal gvenliin salanmas ve srdrlmesi iin devletler, srekli gelime kaydetmek zorundadrlar. Kullanabilen devletler iin etkin psikolojik operasyonlar, lkelerin mevcut gvenlik stratejisi iinde deerlendirilir. Yaplan analizler neticesinde alglanabilen her tehdit, lkelere, kar tedbir alma frsatn verir ve savunma refleksini, zafiyeti giderme dorultusunda artrr. Devletlerin, baka lkeleri etkilemesinde ve kontrol altna almasnda, maliyeti en dk ancak riski ve zahmeti en fazla olan arac psikolojik operasyonlardr. Psikolojik operasyonlarn gnmzde kullanlan birok teknii olmasna ramen, uluslararas arenada en etkili olanlar propaganda, psikolojik sava ve dezinformasyon faaliyetleridir. Bu tekniklerin hepsi bir arada kullanlabilecei gibi, tek bir faaliyet alan olarak da seilebilir. Psikolojik operasyonlar, dorudan bir atma yntemi ile kazanlamayacak hedeflerin, dmana hissettirmeden elde edilmesine olanak tanr. Bu almann ana gayesi, psikolojik operasyonlar teorisinin neleri kapsadn ve nasl uygulandn ortaya koymaktr.

xv

GR

Tarih boyunca uluslar, i ve d glerin tehdidi altnda kalmlardr. Temelinde devlet karlarnn yatt ulus-devlet mcadeleleri, hem ulusal, hem de uluslararas gvenlik ortamn tehlikeye atmaktadr. Uluslararas arenada, dier uluslara hkmetme gds tayan devletler, menfaatlerin kesitii durumda, dierlerini etkileme veya etkisiz hale getirmeyi denerler. Tek sper g olmay isteyen bu devletler, bu arzularn yerine getirirken, dier lkelerin ulusal gvenlii iin bir tehdit halini alrlar. ve d mcadelede, ncelikli olarak bu tehdidin fark edilmesi, tannmas ve tanmlanmas gerekir. Bu zellikle gvenlii salamaktan sorumlu kurum ve kiilerin tehdit deerlendirmelerine de katk salayabilir. Tehdidin ortaya karlmas, niteliinin belirlenmesi ve etkisinin giderilmesi konusunda psikolojik operasyonlar, bir istihbarat yntemi olarak uygulanabilir ve lkelerin etki altna alnarak, baml hale getirilmesi bu faaliyetlerin esasn oluturur. Son eyrek asrda, nc bir dnya felaketi beklenirken, savalarn kk lekte ve blgesel bir atma seviyesinde olmas, nkleer silahlarn kullanlamamas, sratle gelien teknolojinin taraflara kazandrd korkun tahrip kuvvetinin dengede tutulmas, evrensel bir barn henz erken olduu dncesi bir yana, dnya siyasetine yn veren devletlerin gayelerine ulamak iin topyekn bir sava vasta olarak kullanmay dnme fikrinden uzaklatn gstermektedir. lkelere, dolayl yollardan etki edilmesi bir devlet politikasdr. Psikolojik operasyonlar, bu tr faaliyetleri yrtebilecek karakteristii sahip bir yapdadr. Psikolojik operasyonlar teorisi, en geni anlamda temel operasyonu ierir. Bunlar, propaganda, psikolojik sava ve dezinformasyon faaliyetleridir. Bu operasyon ynteminin, uygulanmasndaki amalar ve hedefler farkl olmasna ramen kullandklar yollar ayndr.

kinci Dnya Sava esnasnda yrtlen psikolojik operasyonlar, kimi zaman askeri harekta elik etmi, kimi zamanda askeri seenein nne geen strateji olmutur. Sava ncesi meydana gelen atmalardan farkl olarak, bu dnemde uygulanan psikolojik operasyonlar, ideoloji uruna verilen mcadelenin bir yntemi olarak da kullanlmtr. 20 nci yzylda, klasik savalarn maliyetinin giderek artmas ve iddetinin yksek younluklu olmas, atmalarn boyut deitirmesine neden oldu. Bu deiimde, fiziksel ve psikolojik etkilerin meydana getirdii zararlarn telafi edilemez oluu etkili olmutur. Yeni dnya dzeninde, siyasi snrlar savalarla deitirmenin zor olduunun anlalmas zerine savan toprak kazanmak olan amac ortadan kalkt. lkelerin, dier lkelerin i politikalarn ynetmek istei, daha kabul edilebilir gzkmeye balad. Hedef lkenin i ilerinde ve ynetimlerinde sz sahibi olmak, belirlenen hedeflere kolayca ulama imknn verir. Gnmzde, psikolojik ve politik olarak etkileme daha n plana kmtr. Bu yzden, silahl mcadelenin yannda psikolojik operasyonlar, bir etkileme arac olarak, zellikle kinci Dnya Savandan sonra youn biimde kullanlmaya balanmtr. Sonuta, 20 nci yzylla birlikte, lkelerin politik adan etkilenmeleri, psikolojik operasyonlar asndan bakldnda temel bir ama olmutur. Yaplan bu aratrma genel blmde incelenmitir. Bu blmlerde psikolojik operasyonlarn birer alt dal olan propaganda, psikolojik sava ve dezinformasyon faaliyetlerine yer verilmitir. Birinci blmde ncelikle propaganda kavramnn tanm yaplmtr. Tarihin derinliklerinden itibaren uygulanan propaganda faaliyeti, zellikle bulunarak, balatlan savan kinci Dnya Sava ncesi yardmc olmutur. ideolojilerin szcln yapm ve ideolojilerin gerek felsefesine katkda kazanlmasna Propagandann tarihsel sre iindeki geliimi, temel propaganda trn ortaya karmtr. Bunlar, beyaz, siyah ve gri propagandadr. Amalar ayn fakat ileyi yollar farkl olan bu propagandann, dman tarafndan farkna varlmas, kar propagandaya maruz kalmas ve taraflarn hakll, etkinlii ve gayretleri lsnde baar gstermesi mmkn olur.

Propagandada her tr materyalin bir ara olarak kullanlabilir olmas ve srekli gelien teknolojiden yararlanmas, propagandacy kitlelere ulamada snr tanmaz bir duruma getirmitir. Kitle iletiim aralarnn gelimesi ile propaganda, daha acmasz bir hal alarak, kitleleri esir konumuna drmtr. Propaganda, plansz ve programsz bir faaliyet deildir. Tamamen sistemli bir alma gerektirir. Kurallarna dikkat edilmesi ve tekniklerinin etkili kullanm yaplan propagandadan verim alnmasnda nem kazanr. kinci blmde, psikolojik sava yaklamna yer verilmitir. rtl faaliyetler konsepti ierisinde de yer alan psikolojik savan zellikle d politik hedeflerin etki altna alnmasnda katks byktr. Psikolojik sava kavram ilkeyi benimsemektedir. Birincisi, dostluklar kurup srdrmektir. Savalarn sone erdirilmesi, yaplan barn kesintisiz srdrlmesi gnmz dnyasnn en nemli gerei haline gelmitir. Ancak, bu yana yneltilen gayretlerin yannda, esas ama, hedef olarak belirlenen lkelerde, yaylma ve genileme yoluyla bir takm szma eritleri arayp bulmaktr. kincisi, eylemi gizli ajanlarla glendirip hzlandrmaktr. Bu daha ok beinci kol faaliyetlerinin aktif kullanmn gerektirir. Belirlenen hedefler dorultusunda, hasm lkenin en hassas noktalarn belirleme ve bunlardan zafiyet yaratma yoluna gidilir. ncs, kamuoyunu doru veya aslsz haberler seline bomaktr. Bu haberler vastasyla kamuoyunu sarsma, blme ve datma amalanr. Psikolojik sava, tahminler zerine kurulamaz. Hedef hakknda salkl elde bilgi birikimi olmakszn nceden yaplacak edinilmi faaliyetler, bilgilerle kimi zaman baarszlkla sonulanr. stihbarat servisleri ve haber kaynaklar tarafndan edilecek bilgilerin, karlatrlmas operasyonlarn etkinlii asndan nemlidir. nc blmde dezinformasyon kavramna yer verilmitir. Gizli servisler tarafndan bir devletin siyasi, ekonomik yahut diplomatik hedeflerini gizlemek veya arptmak iin kullanlan bir metot olan dezinformasyon, yedi temel teknikle anlatlmtr. Dezinformasyon dar veya geni anlamda kullanlabilir. Dar anlamda intoksikasyon ile enflans arasnda yer alr. Burada intoksikasyon kiileri baz kesin eylere inandrmaya urar.

Dezinformasyon ise, sistematik ve profesyoneldir, kitle iletiim aralar etkin olarak kullanlr. Buna paralel olarak, enflans, grnte dzensiz, z bakmndan nicelikli bir faaliyet olarak yrtld halde, dezinformasyon bilinlerde ve zellikle hedef kitlenin bilinaltnda, uygulayan lke lehine, baz davranlarla kt grntleri yerletirmeye ynelik bir program uygular. Son blmde ise psikolojik operasyonlar teorisinin genel bir deerlendirilmesi yaplmaya allmtr. zellikle teorinin bilinmesi gvenlik gleri ve istihbarat birimleri asndan nem arz etmektedir.

B R NC BLM

PROPAGANDA

1. PROPAGANDANIN TANIMLANMASI Gnmzde insanlar, gnlk yaam faaliyetlerini srdrrken, srekli ve farknda olmadan ynlendirilmektedirler. Bu, bir alveri esnasnda verilen bir kararda, grd bir olay veya ald bir haber karsnda oluan duygularda, alternatifler arasnda bir seim yapmak zorunda kalndnda veya bir partiye oy verilirken grlmektedir. Ksaca bu ynlendirme etkisine propaganda denebilir. Propaganda, Latince propagare kelimesinden gnmze kadar gelmitir. Latince anlam; bir filizin topraa dikilerek yeni bitkiler elde edilmesi (zsoy, 1998: 6) veya inandrmak, ikna etmek, retmek ve yaymak gibi anlamlar ifade eden iletiimsel bir olgu (Mutlu, 2003: 107) eklinde aklanabilir. Propagandann szlk anlam ise bir fikre veya harekete taraftar kazandrmak amac ile dzenlenen programlar btndr (Brown, 2000: 9). Propaganda, bireylere her trl konuyu anlatmada, onlarn

kanaatlerini etkilemede ve ynlendirmede an her trl teknii kullanlarak yaplan bir giriimdir. Propaganda konusunda yaplan almalar, belli karlar olan birey ya da gruplarn, bakalarnn kanaat ve davranlarn etkilemek amacyla, nceden tasarlayarak, ikna ve telkin yntemlerini kullanarak yaptklar eylemin propaganda olarak tanmlanmas zerinde gr birliine varmlardr (Bekta, 2002: 19-20). Propagandann kapsaml bir ekilde tanmlanmas ile ilgili ilk almalar, Laswellin Birinci Dnya Savanda Propaganda Teknii adl eserinde grlmektedir. Laswell, almalar neticesinde propagandann insan eylemini etkileme teknii olduunu, sz konusu sunumlarn szl, yazl, resimsel ya da mziksel biimde olabileceinden bahsetmektedir. (Bekta, 2002: 20).

Tnnies ise propaganday bir fikri, doruluk veya kesinlii ile balantsz olarak yaymak amacyla kamuoyunun etkin biimde uyarlmas olarak nitelendirmektedir. F.E. Lumley ise, Propaganda Tehdidi adl almasnda, propaganday, belli bir fikir ve davrann kkenini, bununla ilgili karlar, kulland yntemleri, yaymak istedii ierii ve benimseyenlerin karlaaca sonular gz nnde tutarak, bu hususlardan birini, birkan ya da hepsini gzetmek suretiyle yayma ve kabul ettirme gayreti olarak tanmlayarak propagandann kendince belirledii be sacayandan da bahsetmektedir (Bekta, 2002: 21).

HKMET

DEOLOJ

KURUM

PROPAGANDACI EKONOM
D ER TV RADYO BASIN F LM

KLTREL EVRE R MEDYA TOPLUMSAL L K LER AI

DED KODU BAI YAPMA KK GRUPLAR KANAAT NDERLER
GRUPLARA KATILMA

OY VERME

GSTER LER

OLAYLAR KAMU E L MLER:B REYSEL FARKLILIKLAR

KARI PROPAGANDA

TOPLUMUN M TLER

KLTREL EVRE

ekil-1: Propagandann leme Sreci Modeli (Jowett ve ODonnell, 1999: 371) Jowett ve ODonnell, propaganday, bir taraftan propagandann temel nitelikleri asndan incelerken, dier taraftan da iletiim alanlar erevesinde

tahlil ederler. Propaganda ile sunulan temann iinde mesaj verici, ama, mesajn kendisi, ulam kanallar, hedef kitle ve alnan cevaplarda ilenmi olmaktadr. Propaganda, alglamalar ekillendirme, kavraylar ynlendirme ve propagandacnn arzulad amaca ulamasna yardm edecek bir cevabn alnmasn salayacak davranlar tavsiye etme niyetiyle yaplan, nceden tasarlanm ve sistemli giriimlerdir. Jowett ve O'Donnell'n ekil-1deki Modern Toplumlarda Propaganda Sreci modeli, gnmzde propagandann bir iletiim biimi olarak nasl ilediini gstermesi asndan nemlidir (Jowett ve ODonnell, 1999: 6). Domenacha gre propaganda, toplumun gr ve davranlar, kiilerin belirli bir gr, belirli bir davran benimsemelerini salayacak biimde etkileme giriimidir (2003: 17). Kimball Young ise propaganday sosyo-kltrel adan yle deerlendirmektedir (Brown, 2000: 19).
Fikir, kanaat ve deer hkmlerini deitirmek ve davran tarzlarn istenen ynlerde etkilemek iin, telkin ve benzer psikolojik metotlara, nceden planlanm olan sembollerin sistematik bir ekilde kullanlmasdr. Propagandann amac bazen aka belirtilebilir, ama bazen kamufle edilir. Sosyo-kltrel ereve dhilinde mtalaa edilmesi gerekir. rnek olarak Sovyet siyasi szlne gre; Marks, Engel, Lenin ve Stalin eserlerini ve Bolevik partisi tarih ve grevlerini akla kavuturmaktr

Pratkanis ve Turnere gre propaganda bir alcy veya dnceyi, nyarg ve duygularla oynayarak gdkletiren, basit imajlar ve sloganlar kullanarak evvelce kararlatrlm bir noktaya getirme giriimidir (Pratkanis ve Turner, 1996: 190). Propaganda, bireyler ve gruplar araclyla gruplarn kanaatlerini, grlerini ve davranlarn iletiim aralar vastasyla, propagandacnn istekleri dorultusunda etkileme, deitirme veya kontrol altnda tutmaya ynelik bilinli bir davrantr. Bu adan bir eylemin propaganda olmas iin, kanaat ve grleri denetlemeye ynelik bilinli bir davrann olmas gerekir (zsoy, 1998: 56). Bir memleketin i ve d politikasna dair herhangi bir davann kazanlmasnda rol ve yardm olacak ahslara, zmrelere ve kitlelere tesir

edebilecek faaliyetler de propaganda olarak tanmlanabilir (zsoy, 1998: 6 7). Kamuoyunu etkilemek iin gerek, yar gerek ya da yalan bilgiler sunarak, simgeler araclyla bireylerin veya gruplarn inanlarn, tutumlarn ya da eylemlerini etkileme ynnde yaplan sistemli gayretlerin tm de propaganda kapsamndadr (Bekta, 2002: 31). 2. PROPAGANDANIN UNSURLARI a. Propagandac1 Propaganda, zel bir davran biimi yaratmak amacyla faaliyetlerini kurgular. nanlar, tavrlar ve davranlar, propaganda asndan etkilenmesi istenen kavramlardr. Bu kavramlar, propaganda mesajlarnn, nan, tavr ve kampanyasnn ya da her ikisinin niteliini belirler.

davranlarn oluumunu belirlemede ok sayda faktr vardr. Propagandac bu kavramlar zerinde etkili olmak istiyorsa, ncelikle yapmas gereken hedeflenen kitle zerinde ayrntl bilgi toplamaktr (Bekta, 2002: 29). Propagandac, propagandaya maruz kalan insanlarn karlarn nemsiyor gibi gzkse de, gerekte propagandacnn hedefleri bencilcedir. Savata insanlarn zarar grmemesi zerine younlatrlan bir propagandada arzu edilen gerek niyet, dman kuvvetlerinin sava terk etmesi olabilir. Yazarlar, bilginler, sanatlar, nl sporcular propagandada klavuz kii roln stlenebilirler. Aydnlarn da bu gruba katlmas propagandann entelektel adan g kazanmasn salar. Kitleler, hayranlk duyduklar kiilerde, kendilerinden farkl doal zelliklerden te, onlardan esinlendikleri dlerini, isteklerini sze veya eyleme dkmelerini ararlar (Domenach, 2003: 75). Propagandac iin kimlik saklama, istenen hedefe ulamak iin ounlukla gereklidir. Propagandac, bilgi akn elde tutmaya, kamuoyunu elde etmeye ve davran kalplar ekillendirmeye alr. Bu tr hedefler,

Propagandac: Propaganda yapan kimse, propagandist ( ng.), propagandiste (Fra,)

propagandacnn esas amac biliniyorsa veya gerek kaynak ortaya karlmsa elde edilmeyebilir (Bekta, 2002: 54). Baarl bir propagandac, hedef kitlenin temel inanlarn,

ihtiyalarn, heyecanlarn ve korkularn sezebilen ve bunlar zerinde oynayabilen kiidir. b. Kaynak Propagandann en nemli unsuru kaynaktr. Bu sebeple kaynak unsurunun zerinde durulmas gerekir. Propaganda, ak kaynaklar zerinden dnya gndemine sunulacaksa, propaganda yapan, yaynlanan bilgilerin yksek doruluk derecesinde olmasn salamak zorundadr. Eer aslsz kaynaklar kullanlacaksa, propaganda yapan devletin veya kurumlarnn gizlilik konusuna nem vermesi ve propagandann aa kmamas salanr. ki farkl teknik kullanlmaktadr. Ak kaynaklar vastasyla yaplan propagandada devletin isim ve imknlarn en iyi ekilde kullanabilen, uluslararas ne sahip yetkililere veya kamu grevlilerine gereksinim vardr. Ak kaynaklarn etkili kullanlmasnda en nemli husus,

propagandacnn kulland materyallerin doruluuna inanmasdr. Aslsz kaynaklar kullanlarak yaplan propagandada etkili olabilmek iin kuvvetli bir disipline sahip, akc zellii olan, taklit ve artma yetenei yksek kurgular kullanlmaldr (Strangelove,1998). Bu da iki ekilde olur. Propagandac (P) yanl ynlendirici bir kaynak yaratmakta (P1) ve bu mesajn (M) grnteki kayna haline gelmektedir. Alc (A), bilgiyi dorudan (P1)den geliyor gibi alglamakta ve bunu esas propagandac (P) ile ilikilendirmemektedir (Bekta, 2002: 39). Bu teknie uygun Saptrc Kaynak Modeli ekil-2de gsterilmitir.

P1

ekil-2: Saptrc Kaynak Modeli (Jowett ve ODonnell, 1999: 20) Propagandac gizlice orijinal mesaj (M1) ona meruluk kazandracak kaynak (P2) iine yerletirilir. Bu mesaj, (P2) tarafndan yorumland biimiyle (M2) haline gelmitir.Bu mesaj propagandac (P) tarafndan alnr ve alcya (A) (M3) olarak gnderilir. Bu ilem mesaj merulatrarak, propagandacnn (P) mesajn kaynayla olan ilikisini ortadan kaldrr (Bekta, 2002: 39). Bu teknie uygun Merulatrc Kaynak Modeli ekil-3te gsterilmitir.

P
M3 M1 M2

P1

ekil-3: Merulatrc Kaynak Modeli (Jowett ve ODonnell, 1999: 21)

10

ABD, kinci Dnya Sava esnasnda bu iki eit propaganday kullanmakta o kadar baarlyd ki, aada belirtilen hususun olumasna sebep oldu. Dikkat edilmesi gereken ilk husus kaynan karakteridir. Kaynan karakteri ile ilgili farkllklar sz konusu olabilir. Kaynan aidiyeti ile ilgili gerek kaynak (propagandann gerek yaynlaycs) ve grnen kaynak (zerinde imzas olan kii) olmak zere iki durum grlr. Bir dier husus ise kaynan gsterimidir. Bununla ilgili olarak da ilk kullanc kayna (ilk defa kullanan kii) ve mteakip kullanc kayna (sadece alnt yaptn iddia eden) bulunabilir (Strangelove, 1998). Gerekte kimden geldii bilinen bir kaynak doru kaynaktr. Doru kaynak, gerek kaynan kimliini saklamayan, yani kimden ve nasl ortaya ktn belirten yaym vastalaryla, ilk kt kii veya kurumun belli olduu propaganda aralar vastasyla ve bize gerekte kimin ulatrd bilinen yaym vastalarndan elde edilebilir (Strangelove, 1998). Grnen kaynan ise, gerekte kimden geldii kesin olarak bilinmemekle birlikte, kimden geliyor olduu gzkebilir. Kim tarafndan yayld bilinen yayn kanallar yoluyla elde edilebilir (Strangelove, 1998). Bir temann ilk veya sonraki kullanl kayna olmas propagandac iin nemlidir. lk ve sonraki kullanl kaynaklar arasndaki ba, bilinli yada bilinsiz yaplan alnt ve nadiren de olsa intihal yoluyla oluur. lk kez kullanlan bir kaynaktan alnt yaplarak elde edilen sonraki kullanllarda, ierikten atlmas gerekenler, ierikte deiiklik yaplacaklar, tekzip ve eviri hatalar ikisi arasndaki farklar olarak gzkmektedir (Strangelove, 1998). c. Zaman Propagandann etkili olmas iin zamanlamann iyi ayarlanmas gerekir. Propaganda iin hedef kitlenin geniletilmesi, kullanlan ynteminin deitirilmesi, farkl aralarn kampanya sresince devreye sokularak kullanlmas v.b. gibi belli bir srece yaylm propaganda hareketlerinin bir zaman cetveli dorultusunda gelitirilmesi gerekir. Propaganda da her eylem birbirinden bamsz bile yaplsa, faaliyetlerin birbiri ardna sralan farkllk kazandrr. Propaganda kampanyalarnda ilenen olaylarn veya aktarmlarn 11

zamanlar, yayn zamanlar, pekitirmede yaplacak tekrarlarn zaman dikkat edilecek nemli hususlardandr (Strangelove, 1998). . Kitle 18 nci yzyln sonlarna doru Avrupada insanln geliimini iki temel olay etkiler. Bunlar, gerek yapsal, gerekse anlay olarak uluslarn olumas ve insanlarn toplu yaam eklini seerek ehirler oluturmaya balamasdr. nsanlar artk uyruk konumundan, yurtta konumuna ekilir ve onlardan oy kullanmas, savalara katlmas istenir. Bu dnemde, eski yaplarn ykl, iletiim aralarnn gelimesi, nfusun kentlerde younlamas, endstri koullarnn gvensizlii, bunalm ve sava tehlikeleri ve deien yaamn gittike artan ortak problemleri ile birlikte insanlar bir sr haline getirmitir. Bu durum, tek biim haline sokmaya ynelten etkenler ile kolaylkla etkilenen, ortak ve sert tepkiler gsterebilen, bilgilenmeye susam kitleler yaratmay kolaylatrrr ve yeni kitleleri ayn anda etkileme imkann verir (Domenach, 2003: 19). Kitlelere deiik vastalarla verilen mesajlar herkes kendine gre yorumlar. Bu yzden de mesajlarn etkileri deiik ve birbirinden farkl olur. Yollanan mesajlarn etkileri nceden kesinlikle tahmin edilemez. Verilen mesajla, net ve kesin sonularn elde edilebilmesi iin izleyicilerin oluturulan atmosfere girmesi ve izleyici gruplarnn birbirlerine paralel bir psikolojiye sahip olmalar gerekir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 17). Propaganda da basitletirme nemlidir. Byk ounluun

anlayabilecei bir anlatm gerektirir. Ayrntlara ve ince noktalara mmkn olduunca az girilerek, konu bir btn olarak, herkesin anlayabilecei ekilde, en arpc biimde ilenir. Hitler, Kavgam2 adl eserinde buna yle iaret eder (Domenach, 2003: 60):
Her trl propaganda, dnce dzeyini seslendii kiilerin en kaln kafalsnn anlama yeteneine gre ayarlanmaldr. Dnce dzeyi ne kadar aa olursa, inandraca insan kitlesi o kadar geni olur.

Mein Kampf (Alm.), Hitlerin 1924 ylnda hapishane arkada Rudolf Hesse yazdrd otobiyografisi.

12

Kitle iletiiminde izleyiciler, genellikle birbirleriyle ilikisi olmayan bireylerdir. Propagandada en byk etki, bireylerden oluan gruplar araclyla kitlelere ulaarak, yeni fikir ve haberleri bu kitle iinde yaymakla elde edilir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 14). Propaganda ile mitlerini ve hayallerini kaybetmi kiiler daha ok etkilenebilir. mitlerini yitirenler iin propagandacnn fikirleri ok ekicidir. Machiavellinin "propagandann gerekten etkili olabilmesi iin, arkasnda daima keskin bir kl bulunmal" sz bu konuya deiik bir yorum katar. Propaganda, artlar deitiremez. Deitirebilecei sadece mevcut artlar altndaki inanlardr. 2005: 40). Propagandann kitlelere ynelik amac, dmana zarar verecek ekilde hareket etmeye ve dndrmeye sevk etmektir. Bunun iin kitlelere ynelik yaplacak faaliyetlerde unlar gzetilmelidir (FM 33-1, 1990: 2-9): (1) Kitlelerde Gven Yaratmak Propaganda kaynaklarnn doruluu ve inanlrl konusunda gven vermek ok nemlidir. Hedef kitleye verilen haberler, objektif, gerek ve doru olmaldr. zellikle dmana ait, aslsz ve sahte haberlerin gezdii bir yerde halkn gvenecei bir kaynak olmak propagandann gcn artrr. Salanacak bu gven ortamnda, yaplacak en byk hata hedef kitlede, dmana ait yerlemi fikirlere zt temalar kullanmaktr. (2) Kitleleri nandrmak kna ve telkin metotlarn kullanarak, zerinde durulan konularda kitleleri inandrmak, onlar kolaylkla ynlendirmeyi ve sorunsuz bir ekilde idare etmeyi kazandrr. Gzel konumakta, inandrma yntemlerinden birisidir. Toplumlar, telkin altnda kalmaya olduka aktr ve liderlerin kitleler zerinde korkun bir byleme etkisi vardr. Propagandann btn sanat bu byl akm vastayla ikna ve telkin yollarn amaktr. Grlmtr ki, nsanlarn inanlarn da deitirmeye zorlayamaz. Ancak ikna ve telkin yolu ile onlar istenilen yne kanalize edebilir (Can,

13

baarl nderler daima gzel konuan ve toplumlarn iddetle etkileyen kiilerdir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 21). (3) Kitleleri Muhalefete Srkleyen Eylemlerden Kanmak Propagandac, hedef kitleyi tahrik edici faaliyetlerden uzak tutmaldr. Dmanla alay etmek, onunla ilgili utan verici eyleri gndeme getirmek, taraf deitirmeyi aalk bir davran gibi gstermek, mevcut durumdaki stnlkle nmek hedef kitle zerindeki uysall mukavemete dntrr. (4) Kitleleri Kazanmak ve Muhafaza Etmek Kitleleri kontrol altna almak ve onlar kazanmak gtr.

Propaganda aralar vastasyla iliki kurmak, her zaman doru ve objektif haber vermek, hedef kitlenin lisann kullanmak, sahip olduklar inan ve deerlerin farknda olmak ve sayg gstermek, ihtiyalarn gidermek, salk ve eitim faaliyetlerine destek olmak baz yaklam metotlardr. d. Hedef yi bir propaganda, belli bir zamanda, tek bir temel hedefe ynelir. Bu bir younlatrmadr. Hitler, bu yntemi ok iyi uygulamtr. nce Markslara kar burjuva partileri ve ar sac partilerle, sonra burjuva partilere kar ulusu sala birletiler, en sonunda da ulusular elediler, bylelikle Naziler karlarnda hep tek dman bulmulardr (Domenach, 2003: 57). Propagandada kartn bireyletirilmesi ok yarar salar. nsanlar karanlk gler yerine, gzle grlr kiilerle kar karya gelmeyi daha ok ister. Toplumsal veya ulusal kitleler btnne saldrmak yerine, bireylere ve kk topluluklara saldrmak direnci azaltr ve gizli tepkileri nler. Hitler, hibir zaman Marks ii snfyla savatn ileri srmemi, ipleri ellerinde tutan kimi Marks-Yahudiler ile savat ifadelerine yer vermitir ve kilise ile savamak yerine, devlet dman bir papazlar klii ile mcadeleden sz etmitir (Domenach, 2003: 58).

14

Bu sayca az olan kartlarn tamam mmkn olduunca tek bir kiiye veya snfa indirgenmeye allr. Nazi propagandasnda, demokratlarn, pltokratlarn, Boleviklerin Avrupaya kar olan hareketi, uluslararas yahudiliin ynettii bir takm abalar olarak sunulmutur. Bulatrma da diyeceimiz bu yntem, kitlelerde, tm kartlarn ayn kategoride yer ald kans uyandrr. Yani, kartlar arasndaki ayrlklarn aslnda halk aldatmak iin bavurulmu bir dzen olduu, gerekte halka kar anlatklar belirtilmeye allr (Domenach, 2003: 59). 3. PROPAGANDANIN AMALARI Propagandacnn amac, propaganda kapsamna alnan, birer propaganda konusu olan hususlarda, kitlelerin tutumunu etkilemektir (Domenach, 2003: 18). Propagandada, alglar ekillendirme, kavraylar ynlendirme ve propagandacnn arzulad amaca ulamasna yardm edecek bir cevabn alnmasn salayacak davranlar tavsiye etme sz konusudur (Jowett ve ODonnell, 1999: 6). letiim tekniklerinde yaanan byk gelimelerin, bilginin retilmesi ve datlmasnda at yeni ufuklara kar propagandann amac hep ayn kalmtr (Lewis, 2001: 14). Ancak 20 nci yzylla birlikte, smrgecilik ve topyekn sava gibi kitleler zerinde etkili olmay gerektiren olgularn ortaya atlmas propaganda kavramna olumsuz bir deer yklemesi yapmtr. Bu yzden kavram tahlili yapabilmek iin onu iyi veya kt yarglardan arndrmak gerekir. Philip M. Taylor bunu u ekilde dile getiriyor (1998: 9).
Propaganday, siyasal, ahlaksal ve ekonomik balamdan bamsz bir ikna sreci olarak anlayabilmek iin aratrmaclar, propagandann deer ykl olmayan kavramlarla ele alnmasnn gereklilii zerinde birlemektedirler. Propaganda, ne iyi ne de kt bir eydir, o neyse odur. Pek ok aratrmac incelemelerine ite bu anlayla balamaktadr

Propagandann amalar, gizli olduu kadar ak ve toplumun karlar asndan yararl veya zararl olabilir. Dr. Hans Speir, propagandann amalarn, propagandann hedeflerinden yola karak u ekilde sralamaktadr (Oskay, 1992: 273):

15

 Boyun edirme Bozgunculuk birlii Yoksulluk duygusu alamak Panik Harold Laswell ise propagandann amacn, dnce ve doktrinlerin kastl olarak alanmas giriimi olarak ifade etmektedir (Mutlu, 2003: 112). Osman zsoy fertlerin, kabule zorunlu olmadklar bir dnceyi, istekleriyle kabule, yapmaya zorlanamayacaklar bir hareketi istekleriyle yapmaya yneltmektir olarak tarif etmektedir (1998: 9). Vladimir Volkoffa gre propagandann esas psikolojik temelli bir plandr. Byle bir plan unlar kapsamaktadr (1985: 47). Etkilenmek istenen kiilerin gruplarnn ayrt edilmesi, Ayr ayr her gruptaki elemanlara ynelik uygulanacak psikolojik

hedeflerin hazrlanmas, Bu amalara ynelik eylemleri gerekletirmek iin gerekli

organlarn kurulmas, Propaganda unsurlar tarafndan propaganda eylem ve

ekillerinin hazrlanmas, Eylemlerin zaman ve mekn iinde datlmas, Eylemlerin koordinasyonu, zellikle eylemlerin hazrlanmas, gerekletirilmesi ve etkileri ile

beraber kampanyann kontrol,

16

4. PROPAGANDANIN GEL M Propagandann, haber akn kontrol etme, kamuoyunu idare etme ve davranlar etkileme amalaryla kullanm insanlk tarihi kadar eskiye dayanr. Tarih boyunca propaganda, unsurla ilikilendirilebilir. Birincisi, uygarln geliimi ve ulus devletlerin ortaya kmas ile birlikte mcadeleye dnen halka egemen olma gds, ikincisi, propaganda temalarn ileten kitle iletiim aralarnn nitelik ve nicelik olarak hzla artmas ve son olarak propagandann insanlar zerindeki etkisinin giderek daha fazla kavranmasyla, kitleleri davransal olarak etkileme olanann ayn oranda artmasdr (Bekta, 2002: 65). Eski Yunanda hitabet sanat en nemli propaganda arac olmu, daha sonralar tiyatro ve sahne oyunlar ise propagandann etkin vastalar haline gelmitir. Makedonya Kral Byk skender, Helenistik dnemde, kendi baarlarn gstermede ve bykln ilan etmede propaganda sembollerini nemli bir ara olarak kullanmtr. mparatorluun snrlar iinde kendi onuruna heykel ve ant ina edilmesine ve portrelerinin hemen her yerde kullanlmasna izin vermitir. Kimi zaman Tanr Zeusun olu yerine gemi, kimi zaman barn, zenginliin sembol olmu, idare etmedeki adaleti ehirden ehire dolamtr. Bu da skendere ksa bir zaman ierisinde, herhangibir siyasal antlama yapmadan, sadece sembolik bir propaganda ilevi ile kltrleri uzlatrma olana vermitir (Bekta, 2002: 6872). Sezar dneminde, Romada baslan ve zerlerindeki sembollerle, devletin gcn ve zenginliini ak bir ekilde yanstan madeni paralar, o dnemin kitlesel bir propaganda aracyd. Sezar, gz kamatrc gsterilerden de azami lde yararlanyordu. Bazen ayda birka kez yaplan trenler, Sezarn hretini artran ortamlar hazrlyordu. Halk ile irtibat ok iyi yakalayan Sezar, gnlk olaylardan ald masal tr sylevlerle kendisini doa st gsteriyor, Roma ahalisinin zihinlerinde cumhuriyetten uzaklama, monarik ynetim ve emperyalist hedeflerin kabul edilmesi ynnde psikolojik deiim srecinin balamasn salyordu (Bekta, 2002: 68-72).

17

zellikle sann lmnden sonra, Hristiyanln yaylmas, ok geni bir propaganda faaliyeti sonucu olmutur. Havariler, Hristiyanl anlatmaya ynelik propaganda eyleminde ilkin mitsiz kleleri ve sefalet iindeki halk seerek birebir temas yolu ile ok geni kitlelere mesajlarn duyurabilmilerdir. Byk mcadeleler sonucu, Romann da Hristiyanl kabul etmesiyle, Avrupann dier blgelerine misyoner propagandaclar gnderilmitir. eitli nedenlerle kitap saysnn az oluu, okur-yazar orannn dk olmas sylentilerin oalmasna ve rivayetlerin azdan aza dolamasna neden olmutur. Halkn bu cehaletinden en ok istifade edenler ise kilise mensuplardr. Sahip olduu mal ve servetle giderek glenen kilise, halk zerindeki mukadderat belirlemede ve karlarn savunmada krallarla kar karya kalnca, ilk defa dorudan doruya siyasi maksatlarla planl bir propaganda faaliyetine ynelmitir (zsoy, 1998: 28). Kilise en bilgili ve hatip rahipler tarafndan kaleme alnm risaleleri halk arasnda datarak halk krallara kar kkrtmaya, krallar ise etkin yazarlar ve airleri propaganda amacyla kullanarak halk kendi taraflarnda toplamaya almlardr (Bekta, 2002: 74). 15 nci yzylda matbaann icad ile yazlan eserlerin geni halk kitleleri arasnda yaylmas byk etki uyandrd. Matbaa sayesinde, Martin Lutherin hazrlad protesto beyannamesi kk bir kasabann snrlar dna kabildi. Martin Luther ile taraftarlarnn bast kitapklar, halk arasnda datlmas ve yaylmasyla Avrupann en cra kelerine kadar ulama imkn buldu. Bu kitapklara bazen tahta zerinde oyulmu resimler baslyor ve seyyar satclar drt bir yana bunlar ulatryordu (zsoy, 1998: 29). Tarihte propaganda etkinliklerine ilk defa propaganda ismi ile uygulayan devlet olarak Roma mparatorluunu gryoruz. ngilterenin hristiyanlatrlmasnda ilk dnemlerde baarszla urayan Roma Kilisesi sonunda Doru kurmutur. nancn Yaylmas iin Eitim Koleji adyla bir kolej szcn yayma, yaygnlatrma anlamnda Propandai

kullanan tarihin bu ilk propaganda kurumu, ngilterenin Hristiyanlatrlmas faaliyetlerinde baarl olmutur (Domenach, 2003: 9).

18

Kavram olarak propaganda ise, 17 nci yzylda Papa 15. Greguar tarafndan kurulan Congragatio de Propaganda Fide ( tikat Yayma Cemiyeti) ile ortaya kmtr. Bu cemiyet, Katolik kilisesi tarafndan artan Protestan kiliselerine kar propaganda amacyla kurulmutur3 (Bekta, 2002: 66). Katolik inanlar stn tutmak, inanlar yaymak ve protestanlarn aleyhte yaptklar propagandaya kar mcadele etme grevini stlenmitir (zsoy, 1998: 34).

Kilisenin,

misyonerlik

ad

altnda

srdrd

propaganda

faaliyetlerini, din ve kltr yayma rts altnda faaliyette bulunan teekkller ve ahslar devam ettirmitir. Fransa ve ngiltere gibi byk devletler, smrgelerini ve Kuzey Amerikay, gnderdikleri misyonerler ve konferanslar vastasyla, buralarda ilmi heyetler, hastaneler, mektepler ve kiliseler kurarak, hristiyanlatrmlardr (Mutlu, 2003: 108).

1791den itibaren, savalarn idaresinde lk, silahlarla birlemi, propaganda stratejinin yardmcs olmutur. Propaganda ile yurtta birlik ve cokunluk salanm, dmanda ise kargaa ve korku yaratlmtr. Bu dnemde topyekn sava, propagandaya eylem alan olarak yalnz ordular deil, sivil halk da sunmaya balamtr. 18 nci yzyln son dnemlerine doru, matbaa ve kt retim teknikleri gelimi, ulamn hzlanmas da mesajlarn gitgide daha geni kitlelere yaylmasna olanak salamtr. Basl kitaplar, risaleler, ilanlar, dergiler okuryazarlk oranlarnn artna ivme kazandrm ve yazl propaganda mesajlarnn okuyucuya ynelik sylemleri derinlik kazanmtr (Bekta, 2002: 81).

Hedef kitle ile dorudan iletiim kurabilen siyasal karikatrler ve benzeri grsel malzemeler, bu dnemin etkin propaganda aralar arasnda yerini almtr. 17 ve 18 nci yzyllar bror yllar olmu, bir ok yazar farkl grlerin propagandasn ieren yazlar hazrlamlardr (zsoy, 1998: 47).

Bu cemiyetin ubesi vard. Birinci ube, dua kitaplarn gzden geirmekle grevliydi. kinci ube, yabanc lkelerdeki piskoposlardan ve dier memurlardan gelen raporlar tetkik ediyordu. nc ube ise bugnk anlamda propaganda faaliyetlerini planlyor ve yrtyordu (Mutlu, 2003: 108).

19

Thomas Paine adl yazarn hazrlad Genel rade balkl bror ay iinde 120.000 adet satmtr (Bekta, 2002: 82). Fransz toplumunu, iinde bulunduu kaostan kurtaran Napolyon, tarihte propaganday en etkin biimde kullanan liderlerdendir. ada propagandaclar iinde, halkn, imparatoru ya da ulusu adna sahip olduklar haklardan vazgeebilme konusunda ikna etmeyi baarmtr. Napolyon ksa sre ierisinde, basnn, kitleleri etkilemede ok nemli bir silah olduunu renmitir. Onun dneminde, basn yoluyla propaganda en yaygn ekliyle kullanlmaya balanmtr. Dier liderlerin yapt gibi, bir taraftan basn zerinde sansr devam ettirmi, dier taraftanda siyasi ve askeri konularda propaganda yaptrmaya nem vermi ve hatta istila ettii lkelerde dahi bu faaliyetine zen gstermitir (Bekta, 2002: 90). Napolyon, propagandann nemini kavradndan, Msr seferine kmadan nce Roma'da ele geirdii bir Arapa matbaay da yannda gtrmtr. skenderiye'ye ulatnda, ahaliye Arapa olarak yaynlad beyannamede, padiahn dostu olarak geldiini, slam dinini beendiini ve amacnn sadece Fransa'nn Msr'daki ticaretine zarar veren, halka zulm eden Klemenleri cezalandrmak olduunu sylemitir. Bu ilan besmele ile balyor, Arapa Allahtan baka tanr yoktur" ibaresi ile noktalanyordu (Bekta 2002: 90). Amerikan Devrimi sresince gazete, propaganda niteliindeki bilgilerin yaylmas iin temel ara olmutur. Benjamin Franklinin birbirinden ayr kolonileri sembolize eden sekiz paraya ayrlm nl ylannn altnda ya katl, ya l parolas yazlyd. Bu karikatr, bir ay gibi ksa srede tm Amerika Ktasndaki gazetelerde yaynlanarak byk etki uyandrmt. Benjamin Franklin, Samuel Adams ve George Washington gibi Amerika Ktasnn nde gelen isimleri kolonilere, yalnzca davalarnn hakl olduu ynnde bir inanc deil, kendi yeteneklerinin, ngiliz Ordusunun eitimli birliklerini yenmek iin gereinden fazla olduu fikrini inandrmaya alyorlard. Liderler, bilgiyi kendi amalarna uygun hale getirerek, hatta bazen uydurma haberler yaratarak ve duygulara hitap ederek etkili bir siyasi propaganda faaliyeti uygulamlardr (Bekta, 2002: 84).

20

Birinci

Dnya

Savann

balamasyla

birlikte

propaganda,

uluslararas ilikilerde nemli bir konu haline geldi. Propaganda bir harp silah olarak ilk kez ngilizler tarafndan bu savata kullanld. Savata, gerek askeri, gerekse ekonomik alanda ayakta kalabilmenin, ancak dmann maneviyatn krmak ve kendi halknn maneviyatn gl tutmakla salanabilecei anlald (Mutlu, 2003: 109). Propagandann ilk kez Birinci Dnya Savanda kullanlmasnda Osman zsoy u rnei veriyor (zsoy, 1998: 89)
1917 ylnda Alman topraklarna propaganda kd atan iki ngiliz pilotu Almanlarn eline esir dnce, bunlar ar sava suu iledikleri gerekesiyle mahkemeye sevk edilmiler ve on yl ar hizmete mahkm edilmilerdir. 1923 ylnda La Haye'de, savalarda hava propagandalarnn yaplabilecei kabul edilmi ve bu tarihten sonra propaganda savata meru bir silah olarak kullanlmaya balanmtr. Bylece propaganda meru bir mcadele vastas olmutur."

ki dnya sava aras dnemde propaganda siyasi gelimenin paralelinde incelenebilir. Birincisi, Sovyet Devriminin yerlemesi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin douu, ikincisi, Amerikann iine kapanma politikas ve Birinci Dnya Savann etkileri ve son olarak da faist devletlerin zellikle Nazi Almanyasnn douu olarak zetlenebilir. Bu nemli tarihi gelime, 1939 ylnda balayan dnya savann kmasnda nemli lde etkili olmutur (Bekta, 2002: 139). Lenin ile Troki, ayaklanma ile propaganday birlikte kullanarak, sava esnasnda orduyu ve ynetimi kertmeyi baarm ve 1917 ylnda Bolevik devrimini gerekletirmilerdir. Sovyet yneticileri bu amalarna ulamak iin, kitlesel siyasal eitimi de kapsayan etkin bir propaganda mekanizmas kurmulardr. Bu mekanizmada basn, eitim kurumlar, sanat ve bilim komnist devletin kurulmasnda nemli rol oynayan birer propaganda arac olmutur. htilal sonras, iktidar tm yurda benimsetmek amacyla her eit propaganda tekniine bavurulmutur. Hatta gen ve tahsilli genlerden oluturulan kk gruplar, lkenin her blgesine gnderilerek, halkla kaynama salanm, bir ok aktiviteler yaplarak kitlelere devrim mesajlar 21

aktarlmtr. Grld zere, merkezden kontrol edilen Sovyet propaganda sistemi, tecrbeli propagandaclarla eitilen yerel kulpler ve dier toplumsal rgtlenmeler araclyla, lkedeki yaamn her alanna ulamtr. Komnist rejimle ynetilen lkelerde propaganda alann belirlemek olanakszdr. Propaganda yazdan sanata, ilkretimden sanayi ve tarm retimine kadar her alana ulatndan, toplumun tm etkinlikleri propaganda konusu yaplabilmektedir (Bekta, 2002: 141). Tm bu propaganda faaliyetleri, en kk yerleim yerlerinde bile temsilcilii bulunan, Sovyetler Birlii Komnist Partisinin AjitasyonPropaganda ubelerinin sk kontrol altnda yaplmtr. htilalden sonra eitim devlet kontrolne alnm ve ders mfredatlar kitlesel propaganda amacyla kullanlmtr. 1922 ylnda partilere ye olacak ocuklara ynelik propaganda amacyla ncler adl bir kulp kurulmutur. Haber ak, sonradan Tass adn alacak olan, Rus Telgraf Ajansnn kuruluu ile kontrol altna alnm, parti gazetesi pravda araclyla haberler istenen ekilde kitlelere ulatrlmtr. Nazi propagandasnda barol oynayan Hitler, Thomsonun dedii gibi Julius Caesar ve Napoleon Bonaparte ile birlikte yalnzca yeni propaganda yntemlerinin yaygn olarak kullanld iin deil, fakat tm siyasal kariyerini planl propagandaya dayandrmas nedeniyle zel bir yere sahiptir (Jowett ve ODonnell, 1999: 235). Hitlerin propaganda bakan ve Nazi propagandasnn yaratcs olan Goebbels4, Hitlerin Kavgam adl kitabndan ald temel propaganda ilkelerini yle sralamaktadr (Jowett ve ODonnell, 1999: 236):
"Birbirleri zerine dikkatle bina edilecek saptama ve beyanlar, ister doru ister uydurma olsunlar kat biimde benimsenmi olan dncelerin altn oymak ve onlarn yerini alacak yenilerini yaratmak iin kullanlrlar. Yeteri kadar tekrar ederek ve psikolojilerini anlayarak, bir insan topluluuna, bir karenin aslnda bir daire olduunu ispat etmek sanld kadar zor deildir. Her eyden nce bir daire ve kare nedirler? Bunlar szcklerden baka bir

13 Mart 1933 tarihinde Hitler, Goebbels'in ynetiminde alacak Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl'n kurdu. Goebbels, ayn yl, Nazilere kitle iletiimini ve tm kltrel faaliyetleri tek at altnda koordine etme olana sunan, Reich Kltr Dairesi'nin de bakanlna getirildi. Goebbels'in bakanl ise olaanst yetkilerle donatld. ileri Bakanl radyo yaynlar, filmler, basn ve tiyatronun denetlenmesi, sanat eserleri ve antlarn korunmas ve resmi kutlamalarla tatil gnlerinin dzenlenmesine ilikin yetkilerini Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl'na devretti. Ayn ekilde Dileri Bakanl da d lkelerdeki propaganda faaliyetini yeni bakanln ilevi olarak kabul etti.

22

ey deildirler ve szckler olarak zerlerine anlamlarn deitirecek elbiseler giydirilene kadar istenildii biimde ekillendirilebilirler."

Jowett ve ODonnellin ifade ettikleri zere iki blm propagandaya ayrlan Kavgam adl kitabnda Hitler baarl bir propaganda iin bir takm kurallar sralamtr. Hitler; soyut kavramlar kullanmak yerine duygulara hitap edin. Az sayda ancak belirli temalar ileyen kalplar srekli kullanmaktan ekinmeyin. Tartmann sadece ileyebileceiniz bir ynn ortaya koyun. Kar taraf srekli eletirin ve zellikle ktlemek iin belirgin bir dman yaratn demitir (Jowett ve ODonnell, 1999: 237). Hitler devlet tarafndan tasarlanan ve uygulanan propaganday kurum araclyla yapyordu. Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl, Nazi Partisi Merkez Propaganda ubesi ve Devlet Kltr Dairesi, Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl5 Nazilerin iktidar sresince temel propaganda faaliyetlerinin ynlendiricisi olmutur. Nazi propagandas temel olarak sylevler, basn ve kitapklar araclyla yaplyordu. Hitler, gazete yoluyla propaganday benimsemiyordu. Hitlerin duygu ykl ifadelerini, gazetecilerin kendi inisiyatiflerine bal olarak aktardklar dncesi, gazeteyi az kullanlan bir propaganda arac haline getiriyordu. Naziler, en byk propaganda arac olarak radyoyu kullanyordu. Hitlerin bir ay gibi ksa bir srede 50 radyo konumas yapmas bunun en byk iaretidir. Hitler de, tpk Sezar ve Napolyon gibi, kitle zerinde denetim kurma ve onlar etkilemenin temel aralarndan birisinin antsal mimari olduunu dnm, heybetli yaplarn ina edilmesine nem vermitir. 1936 ylnda Berlin Olimpiyatlar, Hitler iin ok nemli propaganda alan oluturmutur. Sporun bile yeri geldiinde propaganda amal olarak kullanlacan tm dnyaya gstermitir (Bekta, 2002: 152-159). kinci Dnya Sava srasnda propaganda, askeri harekata paralel icra edilmi ve kimi zaman stratejinin belirlenmesinde askeri seenekten ne kmtr. kinci Dnya Sava, nceki atmalardan farkl olarak ideolojik bir mcadele olarak nitelendirilebilir. Taraflar baarlarn, sistemlerinin (faizm,
1938 ylnda bakanlk idare, propaganda, radyo yaynlar, basn ve erikinlerin eitimi isimli be ubeden oluurken, 1942 ylnda ube says 14e ykselmitir.
5

23

sosyalizm, yksek

komnizm, yazl

demokrasi) basn, kitap,

stn bror

olduunun ve

kant

olarak

sunmulardr. Savan merkezi saylan Avrupada eitimli kitle orannn oluu posterler araclyla gerekletirilen propagandann etkinliini nemli lde artrmtr (Bekta, 2002: 163). Sava sresince her lkenin psikologlar, kitlelere ulamak iin en etkin yntemleri gelitirme ve hedef kitlenin zgn kltrel ve toplumsal zelliklerini saptama zerine grevlendirilmilerdi. Bu ise psikolojik savan ne denli ciddi yapldnn bir kant saylabilir (Jowett ve ODonnell, 1999: 250). Gerek Avrupada gerekse Pasifik cephesinde propaganda konusunda eitim alm uzmanlar, bilimsel yntemlerden faydalanarak ulusal ve uluslararas propaganda kampanyalar dzenlemilerdir. Kore ve Vietnamdaki kriz ve atmalar, bir bakma kinci Dnya Sava sonras kapitalizm ve komnizm arasnda yaanan ideolojik savan yansmalardr. Her iki atmada, siyasi ittifaklarn farkll ve savaa gsterilen tepkileri nedeniyle, deiik propaganda stratejilerinin uygulanmasna sahne olmulardr (Bekta, 2002: 173). Bu atmalar ncesinde ve esnasnda propagandann etkinlii veya etkisiz kal, kitlelerin sosyo-psikolojik, kltrel ve ekonomik zelliklerini anlamann gerekliliini ortaya koymutur. Avrupa savalarnda kullanlan basn, radyo, kitap ve bror gibi propaganda aralar bu atma blgelerinde etkisiz kalrken, yeni dnyann meyveleri (ekonomik yardm, eitim ve salk destei) propaganda kampanyalarndaki yerlerini almtr. 20 nci yzyl, propaganda kullanmnn en iddetli ve en youn olduu dnemidir. 1950lerden sonra devletler, ordularn gcnn yannda uluslararas etkileme yntemleriyle hedeflerine ulamaya almaktadr (Lainer, 2002). Sava yllarnda propagandann neminin anlalmas ve bu dnemde kullanlan youn propagandann halk zerinde etkili olmas, devam eden savalarn yannda adeta propaganda savann verilmesi, sava sonrasnda aratrmaclarn bylesine nem kazanan toplumsal olgu zerine eitilmesine ve propaganda zerine yaplan bilimsel aratrmalarn artmasna neden olmutur (Alemdar, 1990: 66).

24

Tarihsel sre ierisinde uygulanan farkl propaganda yntemlerinin en nemli nedeni de teknoloji ve kullanlan aralarn geliimidir. Uzun yllar belli bir blge ierisinde snrl kalan propaganda, snrlar ilk kez radyonun kullanlmasyla zorlam, 20 nci yzyln sonlarna doru uydularn kullanld televizyon yayncl, internet ve telekomnikasyon aralarnn eitlilii ile kresel alanda snrlar kaldrmtr. 5. PROPAGANDA TRLER Yaplan bir propaganday, yaln olarak bir tr iine sokmak mmkn deildir. Propaganday, propagandac bir ama dorultusunda kurgulad iin, hedefe giden seenekte propaganda trlerinin her birisini kullanabilmektedir. Kullanlan tr veya trlerin, propagandacnn kimlii ile de byk ilgisi vardr. Bu ilgi, bir bakma tanmlama (devlet, zel kurum, istihbarat ajanslar, ordu gibi), seviye (stratejik, operatif, taktik gibi) ve hedef kitlede arzulanan etkiye bal olabilmektedir. a. Beyaz (Ak) Propaganda Beyaz propagandada kaynak, resmi ve gvenilirdir. Haberlerin nereden elde edildii aktr. Verilmek istenen mesajlar titizlikle aktarlr. Doruluundan duyulacak endie, kaynan ak olmas nedeniyle gvensizlie sebep olur ve hedef kitleyi yeni bir kaynak arayna iter. Beyaz propaganda genellikle meru bir hakkn mdafaasn yapar. Propaganda konular genellikle hkmetin kontrolnden getii iin iletilenler yar resmi saylr (zsoy, 1998: 21). Gelimi lkelerde bu propaganda yntemi sklkla kullanlmaktadr. Amerikann Sesi ve Moskova radyosu bar dnemlerinde bu tr bir propaganda yapmlardr (Bekta, 2002: 35). Beyaz propagandann ana malzemesi haberlerdir. Kar taraf ile ilgili elde edilen verilerin, ne zaman, nasl ve kimlere hangi lde kullanlaca muhakkak planlanmaldr. En gl yan ise, kar tarafn fikirlerini rtmesi, taraftarlarnn saysn azaltmasdr. Doru, ak ve effaf propaganda kitlelerde gven uyandrr. Zayf taraf ise, yaylma menzili snrldr.

25

Serbeste dolaamaz. Kar taraf, korunmak iin kar propaganda imknlarn devreye sokarsa, propaganda bozulabilir ve hedef kitle de olumsuz etki oluturabilir (Tarhan, 2005: 37). Beyaz propaganda, kinci Dnya Sava sonrasnda, Sovyetler Birlii tarafndan Dou Blou saylabilecek lkeler iin etkin bir harp silah olarak kullanlmtr. zellikle halkn sosyo-psikolojik zellikleri, hedefin daha alc bir kitle durumunda olduu karmn verebilir. Kapal rejimlerde etkisi az olabilir ancak ekoslovakyann dolayl igali gibi sonular da verebilir. Beyaz propaganda, hedef lkenin morali zerine yneltilebildii srece etkili bir sava silah olabilir (Volkoff, 1985: 4). b. Siyah (Gizli) Propaganda Aslsz kaynaa dayanan Siyah Propaganda, Beyaz Propagandann tamamen aksidir. Yalan, uydurma ve hile yntemleri ile yaratlan bilgilere dayanr. Kaynak gizli tutulur, daha ok baka bir kaynaktan aktarlyormu izlenimi verilir. Gerei rtmek, ortal kartrmak, inanlar sarsmak suretiyle faaliyette bulunulur (zsoy, 1998: 21). Amac, kitleleri ruhsal kntye itmektir. Propagandann kurgulanmas srecinde ahlaki mlahaza ve vicdani sorumluluk aranmaz. Siyah propaganda iin amaca hizmet edecek her ey bir malzemedir. Hitlerin kinci Dnya Sava srasnda Deniz Aslan harekt adn verdii ngiltereyi istila plan olan ve Yeni ngiliz Yayn stasyonu kimliiyle yayn yapan radyo, Britanya Sava ad verilen hava sava sresince ngilizlerin moralini bozma amacna ynelik aslsz haberler yaynlamtr (Bekta, 2002: 36). Siyah propagandann hedefi, yerlemi bir inanc ykmaktr. Halk kendi iinden kard liderlere kar soutmak, devlete ve orduya olan gveni sarsmak, ekonomik ve sosyal dayanmay ykmaktr. nsanlar endieli, mutsuz ve zihinsel devinim iinde brakmaktr. Siyah propaganda, genellikle psikolojik operasyonlar kapsamnda savata kullanlr. Kaynan kar tarafa tespit edilmesi, zamana bal olmakla birlikte daha kolay olur. Bu nedenle lke iinde pek kullanlmaz. Kaynak ortaya ktnda her trl 26

sorumluluk, reddedilecek ekilde nceden hazrlkl olunur. Kaynak gizli kald srece, yalan, rivayet, ayia ve dedikodulardan olduka verimli sonular elde edilir (Tarhan, 2005: 41). Siyah propaganda, sava alannda beyaz propagandaya gre daha etkili bir silahtr (Volkoff, 1985: 4). Siyah propaganda faaliyetinin salayaca faydalar, kaynak gizli tutulduu iin kar tarafn yapaca propagandann zerimizdeki tesirini azaltr. Savata, zaman ierisinde yaplacak istila veya igal iin cephe gerisinde mteakip birliklere zemin hazrlar. Hedef kitle zerinde yarataca korku, oluacak muhtemel bir direnci krar ve insanlarda snacak bir g arama ihtiyac dourur. lerinde hain, casus veya ajan olabilir phesi uyandrarak, kar tarafta gvensizlik ve moral knts salar. Olumsuz yn ise, bu tr propagandann ak bir ekilde yrtlmesi zordur. Hazrlanmas ve uygulanmas zel dikkat gerektirir. Gizliliin ve emniyetin ok nemli olmas nedeniyle faaliyet alan snrldr. Farkna varldnda veya kurgulamada yanl yapldnda kar tarafn liderleri ile hedef kitle arasnda kenetleyici etki yapabilir (Tarhan, 2005: 44). c. Gri (Bulank) Propaganda Gri Propaganda, beyaz ile siyah propaganda arasnda yer alan bir trdr. Gerek ile yalann i ie geirilmesi suretiyle yaplr. Neyin gerek neyin yalan olduu bilinemez. Dman veya dost, kimin tarafndan geldii belirlenemez. Kaynak gizli tutulur. Rivayet ve ayialara dayanr (zsoy, 1998: 21). Olaylar arptrlarak sunulur. Mbalaa ve yalana ok bavurulur. Olumlu bir ey glgelendirilerek yanstlr. Verilecek mesaj veya bilgilerin ilgi ekici ve zihinleri kartrmas istenir. Bazen gndem saptrlarak hedef kitlenin dikkati dier gelimelere ekilir (Bekta, 2002: 37). nsanlarn merak duygular gri propagandada sklkla kullanlr. Gizli konulardan bahsediliyormu imaj verilerek, bir ok sylentinin toplum iinde yaylmas salanr. Gri propaganda rnleri, hedef kitle tarafndan olumlu kabul grr. nsan zerinde propaganda hissi dourmaz. Kaynak belli olmad iin hedef kitle iin en heyecanl konular ilenir. Komplo teorileri en etkili materyaldir. 27

Doru bir olay yanllarla birlikte ilenir. Senaryolatrlm rivayetler hazrlanr. Gri propagandann amac, kusurlu, noksan bir eyi, tam ve yeterli gstermek veya yeterli, ak olan bir eyi pheli gstererek glgelendirmek, deerden drmek olabilir. Her tr eliki ustaca kullanlarak zihinlerde soru iareti uyandrlr (Tarhan, 2005: 40). Sovyetler Birlii, Afganistan igal ettii zaman, igali merulatrmak iin gri propagandaya bavurmutur. 25 Aralk 1985te Sovyet televizyonunda Afganistan: Bir Devrim ldrlemez adl bir belgesel yaynland. Bu programa gre, Afganistandaki atmalarn d gler tarafndan kkrtld, bir Trk vatanda olarak tantlan esirin, kendisinin CIA tarafndan gnderildii sylenmiti (Bekta, 2002: 38). 6. PROPAGANDA YNTEMLER a. Politik Propaganda Propaganda, 20 nci yzyln byk olaylarn, komnist devrimini, faizmi, kapitalizmin yaylmasn, topyekn gerekleen savalar aklamakta temel subjedir. lk ile politikann kaynamas olarak da sylenebilen politik propaganda ise 20 nci yzylla birlikte gelien bir kavramdr. Aslnda bu bir inanca, bir fetih, bir smrme istenci olarak, eyleme gemi bir politikann dile getiriliidir. Bu, yakn tarihimize, byk ve fethe dayanan politik lklerin girmesi ve topyekn savalarla uluslarn kar karya gelmeleri ile ilgili bir durum olarak yansmaktadr (Domenach, 2003: 26). Avusturya ile ekoslovakyann savamadan Almanyaya katlmalar, Fransann gerek askerlik, gerekse politika ynnden kntye uramas propagandann etkileri olarak saylabilir. nemli olan btn toplum katmanlarnda kargaa karmak, propaganda yapmaktr diyen Lenin ve Propaganda iktidar elde tutmamz salad, dnyay fethetme olanan bize gene propaganda verecek diyen Hitler bu yzyla adlarn yazdran liderler olarak politik propagandann nemini dile getirmektedirler (Domenach, 2003: 15).

28

20 nci yzylda geliimini srdren politik propaganda, bu asrda ada kitleyi bularak eylem alann, haber alma ve iletiim tekniklerini kullanarak eylem yollarn geniletmitir. Bolevik tr propaganda iki temel terimle zetlenebilir. Bunlar, siyasal anlama ve paroladr. Siyasal anlamadan kast, egemen snflarn bencil karlarn rtmek iin kullandklar aldatmalarn gerek niteliini, iktidarlarnn gerek temelini ortaya kararak, kitlelere ak bir grntsn yanstmaktr. Lenin, belirli dnemlerde, evrede olup bitenlerin, fsldananlarn, sylentilerin halkta canl aklamalarla kabul bulacan, bu tr politik anlamalarn kitleleri devrimci bir eylem iin yetitirmenin zorunlu ve temel koulu olduu grn savunur (Domenach, 2003: 33). ada biimiyle propaganday bolevizmin, zellikle Lenin ve Trokinin balatt sylenebilir. Lenin, propagandac ve kkrtmac dehasyla, 1917de iktidarn ele geirilmesi evrelerine uyum veren parolalar ortaya atmtr. Parola ise kurgulanan evrenin sze geirilmesidir. Uyarc kavramdr, elden geldiince ak, ksa ve byleyici bir biimde, iinde bulunulan zamann en nemli istemini dile getirir. Bolevik ihtilalinde bu i dmann ezilmesi ve kitlelerin birletirilmesidir. Lenin, Rus ordusunun ve milyonlarca kyl-askerin temel isteklerini iki szckte birletirmiti: Toprak ve Bar. Boleviklerin saysnn ok az olduu, elerinde bir g bulunmad bir dnemde Troki bu durumu, bir snfn ve bir an en nemli gereksinmelerinin karl olan parolalarla atklarn dile getirir (Domenach, 2003: 33). Leninin propaganda anlay ile Hitlerin anlay arasnda fark vardr. Lenine gre, propaganda taktiin bir gereidir, ancak ulamak istedii hedefler ile taktiin gerei hedefler arasnda uyumsuzluk yoktur. Lenin Toprak ve Bar parolasn ortaya att zaman ama ihtilal sonrasnda da topraklar paylatrmak ve bar imzalamak olmutur. Ancak Hitlerci propagandann ynlendiricisi olan Goebbels, Hristiyanla kar rkl savunduktan sonra, Alman halknn Hristiyan uygarln savunmak iin savatn syler. Hibir somut gereklii olmayan bu parola, yeni kitleleri seferber etmekten teye gitmeyen bir kalptr (Domenach, 2003: 41).

29

Leninin parolalar, sonunda igdlere, temel sylevlere balansa bile, halkn gereksinimlerine uygun bir temele dayandrlabilir. Hitler, kendisine banazca balanm bir topluluun nnde, halkn ihtiyalarnn tesinde, ilerinde zamanla kora dnm ate olan g ve kin isteklerini yeniden alevlendirmek istiyordu. Bu yzden Hitler de propaganda, taktik bir ilerlemeye bal olmaktan ok kendi bana bir taktiktir. Sz amacna ulatktan sonra dncenin pek nemi kalmaz (Domenach, 2003: 41). Hitlerci propaganda, gnn eilimlerine gre, birbiri ardna deiik, hatta elikin programlar kullanmtr. Hitler, kitlenin younlatka daha duygulu, daha kadns bir yap kazandn anlam, halkn kan ve eylemlerine, dnceden ok, edindikleri izlenimlerin yn verdiini fark etmitir. Hitler ve Goebbels hibir eyi rastlantya brakmayarak her trl gsteriyi zenle hazrlamlard. Goebbels, Nuremberg Kongresinde krsye doru yrd srada Hitlere elik eden davul seslerini, krsnn zerinde bulunan klandrmay diledii gibi deitirmesini salayan elektrik dzenlerini bile dnmtr (Domenach, 2003: 48). Hitler, yabanclar etkilemede akam saatlerinin daha elverili olduunu tespit etmiti. Her trl ara perdenin ortadan kalkmas ve propagandann kkrtmalar karsnda bireyin savunmasz kalmas iin, devlete bal olmayan btn topluluklar datlmt. Hitlerci propagandann etkisiyle bunalm iinde yorulan Almanlarda derinliine inmi sava igds, birbirine kart iki biimde ortaya kmtr. Biri olumsuz, edilgendir, korku ve tutukluk durumlaryla kendini belli eder. Dieri olumludur, cokunlua, bir azgnlk ve saldrganlk durumuna gtrr. Naziler, sinirsel yaamn iki kutbu, yani dehet ve cokunluk zerine oynam ve byk kitlelerin sinir dzenlerini istedikleri gibi kullanabilecekleri duruma getirmilerdir (Domenach, 2003: 48). b. Kar Propaganda Kar tarafn propagandasnn yalan olduunun kantlanmasna ynelik yaplan propagandadr. Siviller, askerler ve dman igali altndaki dost gruplar hedef kitleyi oluturur. Kullanlan kelimelerin itinal seimi ve ses

30

tonunun yumuakl sonu almada ok nemlidir. Kar tarafn nelere inanaca, ne tr zafiyet ierisinde olduu nceden bilinmelidir. Kar tarafla alay etmek sz konusu olamaz ancak zaaflar sklkla dile getirilmelidir (Tarhan, 2005: 52). Kar propaganda, yaplan propagandann zelliine gre drt trde olabilir. Kar tarafn kullanaca propaganda konusu sezilirse erken kar propaganda propaganda yaplarak ile kar istismar tarafn edilmeye allr. Dorudan fazla kar propagandasnn nemsendii

hissettirilerek reddedilir veya Dolayl kar propaganda ile nemsenmedii hissettirilerek, ima yoluyla reddedilir. Dikkati baka yne ekerek, en iyi bilinen konu zerinden hedef artan kar propaganda uygulanr (Tarhan, 2005: 52). Tarhan'n verdii kar propaganda trlerine susma ve konuyu ksaltma da ilave edilebilir. Susmada, kar tarafn propagandas istismar edilemiyor veya kar bir harekete gemeye gerek kalmayacak bir durum szkonusu ise susarak veya nemsemeyerek tanmazlk eklinde karlk verilir. Konuyu ksaltma, kar propaganda baarszsa, propagandac iin uygun olan ynleri zerinde durularak, zamanla faaliyet terk edilir (FM 33-1, 1990: 3-2). Kar propagandada planlama titizlikle yaplr. Hazrlk aamasnda, ele alnacak konular rtmede veya kantlamada istihbarat edinimi nemlidir. Kar propaganda faaliyeti esnasnda u hususlara dikkat edilmelidir. (1) Dmann Kulland Temalar Bulmak Dman propagandasnn temel elerini ncelikle birbirinden ayrmak gerekir. Bunlarn nemine ve etkinliine gre snflandrlmas, sonrasnda rtlmesi iin salam bir zemin oluturur. Kullanlan temalar, kendilerini etkili klan sz ve simgelerden ayrldnda zayf ve birbiriyle eliir zlerine iner ve kitlelerde deiiklik yaratacak ekilde teker teker rtlebilir. Yahudilere yaplan basklarn, yabanc kamuoyunda youn olarak yer ald bir dnemde, Alman basn, Goebbelsin balatt bir kampanya ile 31

ngilterenin rlandal Katoliklere yapt zulmleri gndem konusu olarak ilemekteydi (Domenach, 2003: 80). (2) Zayf Noktalara Saldrmak Dmann en zayf noktasn bularak, ilk nce bu zayf halkadan balamak kar propagandann temel kuraldr. Saldr en ekingen olana yneltilir. Birinci Dnya Savanda tilaf devletleri, balangtaki gayretlerini Avusturya-Macaristan zerine odaklarken, Almanya, Ruslarn cesaretini krmaya yneltmitir (Domenach, 2003: 80). (3) Gl Dman Propagandasna Kardan Saldrmamak Dorudan dman propagandasna ynelen almalar ounlukla baarszla urar. Bu tr almalar, fazla inanm olan kitlelerin kanlarn daha da salamlatrmaktan ileri gitmez. Pol Quentin, herhangi bir gr ykmak iin, o grn kendisinden yola kmak ve ortak bir alan bulmak gerektiini dile getirir. ncelikle kar tarafa hak tanyarak, yava yava kendi sonularna gtren bir yntem en etkili olandr (Domenach, 2003: 80). (4) Kk Drmek Eer bir dncenin savunucusu kk drlebiliyorsa, artk o sav tartmann gerei yoktur. i kiilie dkme, zel yaam veya politik tutumdaki deiiklikler ve tutarszlklar, kukulu ilikiler kk drme iin materyal salayan allm yntemlerdir (Domenach, 2003: 80). (5) Dman Propagandasn Etkisizletirmek Dmann tezini gerek d gsteren bir fotoraf, yaz, tank veya bir olay dmana ait kantlamay gzden drr. leri srlen iddialar, eer dmann denetimi altnda bulunan haber kaynaklarndan elde edilmise dman propagandasnn 2003: 81). etkisizletirilmesi daha kolay olur (Domenach,

32

(6) Dman Gln Hale Drmek Kitleleri gldren ksa yklerin ve fkralarn yaylmasyla dmann kk drlmesi, bazen yandalarn bile ho karlayabilecei, kmsenemeyecek bir ypratmaya neden olur. Hitler kart propagandada, gln drmeye sklkla bavurulmutur. Charlie Chaplinin Hitler ve Mussoliniyi alaya alan diktatr tiplemeleri, bu dnemde iki kesim tarafndan da izlenen ve anlatlan ykler iermitir (Domenach, 2003: 81). (7) Dmana Kar stnlk Salamak Maddi ve psikolojik olarak elde edilen stnl kar tarafa kaptrmamak ve bir birlik izlenimi yaratmak ok nemlidir. kabilecek engellere kar n alc almalar yaparak, kitlelerin ynelecei alanlar nceden belirlemek gerekir. Kitlelerin nemsedii gncel ve dinamik konular, ard arda gndeme tayarak, srekli yaplan almalarla ilikilendirmek ve kartn zayf olduu konular program iinde aktif ynde irdelemek nem kazanr. c. Blc (Kkrtc) Propaganda Hedef doyurulmam psikolojisinin kitlenin duygularna, etki ve igdlerine yntemidir. ve bilin altndaki toplum temel

istemlerine

etme

Kitlelerde, kullanlan

oluturulmasnda

ynlendirilmesinde

yntemlerden birisidir. Blc propagandann en belirgin zellikleri ykc olmas, kitleleri bakaldrya yneltmesi ve eletirel nitelik tamasdr. Blc propagandada salt ama mevcut bir ynetimi devirmek deildir. Bazen kart dnceyi tayan gruplara gven kazandrma amac da gdebilir. Ortaya kabilecek kk aptaki karklklar dindirmeye veya bastrmaya ynelik hareketler, kitlenin gznde ne kan kii veya gruba gven kazandracaktr. Naziler tarafndan kundaklanan Reichstagn yaklmas olay, Hitler tarafndan muhaliflerin bastrlmas ynnde kullanlmas blc propagandaya rnek tekil eder (Bekta, 2002: 200).

33

Blc propaganda, genellikle ihtilal arzulayan muhalif gruplar tarafndan ykc ve dzene bakaldran bir nitelik tar. Tarihte ihtilaller ve savalar, blc propagandann kvlcmlaryla balamtr. Hkmetler de iktidara geldikleri zaman kkl deiikliklere gitmek zorunda kaldklarnda blc propaganday etkin ekilde kullanrlar. zellikle direnme sz konusu olan kitlelere kar etkili bir zm yoludur. Lenin, blc propaganday iktidara gelmeden nce Bolevik htilali srasnda, iktidara geldikten sonrada direnen halk gruplarna kar baarl ekilde uygulayan bir liderdi (Bekta, 2002: 200). . Btnletirici Propaganda Dalm, endieli veya eliki dolu duygulara sahip kitleleri toplayarak, onlar belirli bir dnce altna almak veya gdlemek btnletirici propaganda iin sz konusu olur. Pasif, kabullenici ve meydan okumayan bir kitle yaratmak iin kurgulanr. Yklan bir rejim sonrasnda halklarn durumu veya kaybeden bir partinin yelerinin tutumu bu tr bir propagandaya zemin oluturur (Strangelove,1998). zellikle kaos ve karklk dnemlerindeki en nemli husus bireyi, ferdi bir yapdan kararak kitle uuru iine sokmaktr. Propaganda ile her frsatta kalabalklar meydana getirerek, tesir iddetini artrmaya gayret edilir. Bireyciliin artt modern toplumlarda, insanlar ayn fikirleri paylatklar insanlarla beraberlikten, onlarla toplantlara, mitinglere katlmaktan manevi bir g alrlar. Kalabalklar, insanlarn cesaretlerini arttrr. Buralarda insanlar kendilerine telkin edilen fikir ve eylemlerin atmosferine girerler. Kalabalk iinde fert uurunu kaybeder. Tek vcut halinde hareket eden kalabalklar, en onurlu tavr gsterebilecekleri gibi en hunharca eylemlere de giriebilirler (Mutlu, 2003: 121). 7. PROPAGANDA ARALARI a. Haber Propagandann ana esi haberdir. Temel dayana seilmi bir haber olmayan propaganda kurgularndan bahsetmek mmkn deildir.

34

Propaganda, gncel bir olayla, siyasal, ekonomik veya bilimsel bir gerekle ilikilendirilmek zorundadr. Propagandann temelinde genellikle aktalite vardr. Ancak, uygulanacak propagandaya malzeme olacak gncel olayn halk tarafndan bilinmesi, daha da nemlisi halkn ilgisini ekmesi gerekir. Halkn ilgisine eken gncel bir olaya dayandrlarak yaplacak propagandaya kar hedef kitle olumlu bir duyarllk iinde olacaktr (Mutlu, 2003: 114). Gnmzde siyasi ve ekonomik argmanlar ieren bir olayn nemsenmesi iin ncelikle geni kitlelerin ilgisini ekmesi gerekir. Bu olayn nesnelletirilmesini yani olayn bilinlere yerlemesi, simgesel bir nitelik alabilmesi iin belirli lde grntletirilmesi ve simgeletirilmesi gerekmektedir (Tolan, 1983: 456) Yukarda bahsedilen nesnelletirme, seilen bir olayn etrafnda rglemekle veya kiiletirme yoluyla salanr. Olay seiminde veya kiiletirmede seilecek aralar, kltrel, siyasal veya mekansal anlamda, hedef kitlenin yakn evresinden, atma ykl bir kaos halinden veya baar gerektirecek bir durumdan karlabilir. Propagandac iin nemli olan haberi kendi profesyonel ltlerine gre kurgulayarak geni halk kitlesinin dikkatini ekmektedir. Dolaysyla olay ve kiiletirme, propagandacnn, gereklii kendi koordinatlar iine yerletirmek iin kulland can alc noktalardr (Meyer, 2002: 48). Bakan George W. Bush ynetiminin, 2001 yl devlet harcamalar iin mali kaynak arayna girdii bir dnemde, ilk planda masaya yatrlan konu, Clinton dneminde ekonomik refah seviyesi ykselen Amerikan halknn dedii vergi oranlarnn artrlmas konusuydu. Plann halka duyurulmas iin, onlarnda yer ald bir oturum dzenlendi. Bush, ne istediini basite ilan etmek yerine, orta snf da dahil, herkesin planndan yararlanacan gstermek iin farkl gelir dzeylerinden Amerikal aileleri etrafna toplad. Bu aileler, Bush planndan yararlanabilecek demografik ve maddi zelliklere sahip olanlar arasndan zenle seilmiti. Ailelerin plan benimser tavryla son bulan bylesine bir oturumla, Amerikan halknn diren koyaca bir duyuru, eletirileri susturmak ve kamuoyunu ayartmak adna

35

medyann bir ara olarak kullanld propaganda faaliyeti ile duyurulmu oldu (Meyer, 2002: 47). Taraflarn her biri haber verirken baarlarn abartr, kar tarafnkini ise siler. Ama moral vermek veya moral bozmaktr. Tabii, byle olunca da ortada haberin gerekleri kalmaz. Enformasyon gider, yerinde dezinformasyon kalr. Herkes her eyi kendi amacna gre arptr. Tabii ki tarafsz gazetecilik peinde koanlar her zaman vardr, ama genellikle onlarn sesleri dierlerinin grlts arasnda pek duyulmaz (Can, 2005: 87). Gnlk hayatmzn bir parasn oluturan haberlerin gereinden fazlasnn verilmesi, bir takm arzu edilmeyen olumsuz sonulara yol aabilir. Amerikan sosyologlar bu durumu, narkotizasyon, yani afyonlama, uyuturma olarak tarif etmilerdir. Narkotizasyon sonucu, bireyler, haberlerin younluu karsnda bunalmakta ve gnlk olaylarn ac gereklerinden kaarak, kendi dnyalarna ekilmektedir. Dolaysyla, propaganda amal haberlerin verilii ve yorumu, toplum iin byk nem tamaktadr. Ancak bu tr haberlerin ilenmesinde abartl bir yaklam sunmak, kontrol altna alnm kitlenin uzaklamasna da sebep olabilir (Brown, 2000: 124) Savan kendisi kadar medyaya yansy da tartlmaktadr. Aslnda, bunun nedeni gerek ile yansma arasnda belirgin bir ayrm izgisinin bulunamaydr. Medyadaki yansma savan bir paras olduu gibi medya da savan cephelerinden birisi olmutur. letiim anda olayn nasl grnd, ne olduundan daha nemli hale gelmitir (Can, 2005: 87). b. Yazl Yayn (Kitap, Makale, Bildiri) Btn politik ve toplumsal hareketler, zihinlerde olumlu yada olumsuz destek grme arelerini aratrrlar ve istisnasz olarak hepsi de bunu yapmak iin, Yenian balangcndaki teknolojik devrim olan matbaann icadndan yararlanrlar. lk kutsal kitaptan, 18 nci yzyln gazetelerine ve yergi yazlarna kadar basl kat, en mkemmel psikolojik silahtr. Bugn radyo ile televizyon her ne kadar onun yerine gemi olmasna ramen, itibar hala bilinaltlarn etkilemektedir (Megret, 1972: 17).

36

18 nci yzyln dnrleri devrimci bir propaganda iin yergi yazlar, kitaplar ve bildiriler hazrladlar. Onlarn bu abalar insanlar zerinde derin etki oluturmutur. Bu dnemde matbaann, dolaysyla da basknn pahal olmas, kitab yalnzca sekin bir kitleye zg hale getirmitir. Ayrca, kitaplarn uzun bir sre iinde yazlmas ierledii konularn gncelliini de geciktirmitir. Bu dnemde kitaplar, zgn dnceleri derinlemesine ilemeleri nedeniyle, nemli propaganda kaynaklar olmutur. Kitaplarn okuyucu kitlesi dna taan etkileri oldua fazladr (Bekta, 2002: 102). 20 nci yzylda da kitabn pahal olmas ve okuma srecinin zaman almasna ramen, kitap temel ara olarak gsterilebilir. Komnist bildirisinin, Lenin ve Stalinin yaptlarnn komnizm propagandasndaki nemi yadsnamayaca gibi, Hitlerin Mein Kamphnn Almanyada ki basm adedi de kitabn nemli bir propaganda arac olduunun bir nevi gstergesidir (Domenach, 2003: 21). Yazl propaganda iinde beyannameler geni yer bulur. zellikle hazrlanmas ve datmnn seri olmas nedeniyle sklkla bavurulan bu beyannameler, harekat alanlarnda topu mermileri ve hava vastalar ile bile kitlelere ulatrlabilir. Bu tr basl propaganda aralarnn uzun sre saklanabilmesi, ieriindeki her mesajn dikkatle gzden geirilmesi ve elden ele dolamas itibariyle etkinlii her zaman sz konusudur. Beyannamelerin ieriinde zenle hazrlanm yazlar olabilecei gibi, delil sunan fotoraflar, arpc karikatrler de bulunabilir (FM 33-1, 1990: (4-3)). Stratejik ama gden beyannameler, uzun vadeli olup, hazrlayan lkenin politika ve hedeflerine uyacak ekilde, kitlelerin dnce, his ve hareketlerini ynlendirmek iin kullanlr. Savata, dmann mukavemet isteini azaltmak, sava sonras takip edilecek politikalar bildirmek, dost ve mttefik unsurlarn moralini ykseltmek gibi amalarla kullanlr. Taktik seviyede ki beyannameler ise hedefin zelliklerine gre deiir. Bu tr beyannameler, zellikle bir blgedeki kitlenin davranlarnda deiiklik yaratmak amacyla kullanlr (FM 33-1, 1990: (4-7)). kinci Dnya Sava srasnda kullanlan beyannamelerde, teslim olmas istenen dman erlerine izleyecekleri yolu bir program dahilinde anlatan ve teslim olmak iin ak braklan gzergah bile gsteren

37

beyannameler kullanlmtr. Beyanname eitleri ise, bir af kanunu veya savan bittiini bildiren haber beyannameleri, teslim olmaya davet veya ikna etme stratejilerinin ieren ar beyannameleri, dmandan ka, dman gerisindeki faaliyetlerle ilgili emir veren veya dost unsurlara bir bombardman bildiren ynlendirici beyannameleri ve taraftar elde etmek iin dorular gsteren eitici beyannameleridir (FM 33-1,1990: (4-3)). c. Sreli Yayn (Gazete, Dergi) Gncel olmas nedeniyle en uygun propaganda arac gazetelerdir. Gazete, bir propaganda arac olarak kullanlrken, dikkat edilecek en nemli husus, okuyucu saysnn artmas veya korunmasdr. Bu ancak okuyucu kitlesine gven vermekle kazanlr. Fransz devrimiyle birlikte gazeteler, toplum hayatn ynlendirmede etkin bir rol oynad. Ancak ilk dnemlerde gazete fiyatlarnn yksek olmas nedeniyle ii ve kyl olan halk kesiminin alp okumas zordu. 19 ncu yzyln ortalarna doru gazete tirajlarnn artmas, reklamn kullanlmaya balamas, ulam aralarnn datm hzlandrmas ve haber ajanslarnn biliimi hzlandrmas gazete fiyatlarn drm ve hzl basksyla yaygn bir ara ve etkili inandrma gc olan bir basn ortaya karmtr. Gazeteler, eskiden beri halkla ilikiler alannda en sk bavurulan ve kamuoyu oluturmada etkileri byk olan aralardr. Farkl kitlelere, her gn ulamada yararlanlabilecek aralarn banda gelir (eme, 2005: 281). Gazete, gemi ve gnmzle ilgili haberlerin verilmesinde, kanaat ve dncelerin geni kitlelere ulatrlmasnda, halkn dikkatini lkenin gndemi zerinde toplamada ve okuyucularn kltrlerini artrmasnda nemli rol stlenir (Bekta, 2002: 99). Gnmz dnyas savalarnda, savan psikolojik cephesi, askeri cephesinden daha iddetli arpmalara sahne olmaktadr. Taraflar, dnya kamuoyunu etkilemek iin, birbirlerini yalanlayan aklamalarla gndemi doldurmakta, yanl ve gvenilmez haberler ayklanamamaktadr. (Can, 2005: 90). Demokratik rejimlerde, baz toplumsal ve bask grubu temsilcileri, kendi fikirleri etrafnda kamuoyu oluturmak amacyla, sahibi olduklar veya 38

etki edebildikleri gazeteleri zaman zaman kullanmlar ve bu yzden gazeteler, bazen gerei deil, karlara uygun, deitirilmi gerekleri yaynlamlardr (Bekta, 2002: 101). Propaganda iin en nemli ama, zihinleri kazanma savadr. nsanlarn zihinlerine hkmettike btn davranlar da kontrol altna alnabilir. te bu savan cephelerinden biri olan medya, gerei yanstmann tesine geerek kendi gereini yaratmaya balamtr (Can: 2005: 12). Medya sava, cephedeki sava da belirleyebilecek kadar bir adm ne gemi ve ekrandaki sanal gerekliklerin, cephede varolan gereklikleri buharlatrmasna olanak salamtr Bunu ok iyi analiz eden Amerikan ynetimi, Ortadouda sava iin yapt hazrlk kadar, medya sava iin de hazrlk yapmt. Daha sava balamadan haftalar ncesi, medyadaki sava balatlm ve Amerika'nn bu savatan son derece ksa bir sre iinde galip kacann propagandas yaplmt (Can, 2005: 90). Gazeteciliin bir meslek olarak benimsenmesinden sonra, gndeme gelen konulurdan birisi de, bu meslek mensuplarnn para hrs iddialarna maruz kalmasdr. 1892 ylnda dnya gndemini megul eden Panama Sorunu neticesinde ortaya kan uydu ki, birok gazete, ticari yaynclk yapmak maksadyla byk kurululardan nemli miktarlarda yardm almlardr. Basn organlar, bazen de antaj yapmak suretiyle para koparabiliyorlard. Nitekim bu konunun madur taraflarndan Charles de Esseps, gazetelere rvet iin deil, fakat antajlarndan kurtulmak iin para vermeye mecbur kaldn itiraf etti ve hibir basn kuruluu da onun bu szlerini yalanlamad (zsoy, 1999: 216-217). Milli Mcadele srasnda da, gazete, Yunanllara kar Trk ordusu tarafndan byk bir ustalkla kullanlmt. Trk uaklar, Yunanistan'daki mevcut hkmete muhalifliiyle bilinen baz gazeteleri havadan Yunan hatlarnn gerisine atarak, Yunan ordusunun morallerini bozmaya almlar ve Yunan askerlerini silahlarn atarak, evlerine dnmeleri konusunda nemli neticeler alnmtr (zsoy, 1999: 222-223).

39

. Grsel Yayn ( Sinema, Tv, Reklam) Gelimekte olan lkelerde, yeni yntemlerin, dncelerin veya kltrlerin topluma szmasnda, kitlelerin deiiklie ak ve iletiim kanallarnn iler olmas ok nemlidir. Az gelimi toplumlarn kalknmasnda ve dier medeniyetlerle temas kurulmasnda kitle iletiiminin byk bir etkisi vardr. Kitle iletiim aralarnn, bir topluma yneltilecek propagandada nemi kendiliinden ortaya kar. Fakat kitle iletiiminin bu etkisi, bir ulusa hem olumlu, hem de olumsuz ynden tesir edebilir (Kayabal ve Arslanolu,1983: 17). Gnmzde gelien kitle iletiim aralar ile yazl ve grsel medya alanndaki ilerlemeler, artk bilginin ak ve ok hzl iletimine olanak salamtr. lkelerin, kendi vatandalarn, dnyann dier milletlerince ulalabilen haberlerden ve ortaya kan dncelerden uzak tutmas artk neredeyse imknsz hale gelmitir. 20 nci yzyln sonlarna doru, sk bir komnizm rejimi ile ynetilen dou blou lkelerin, birbiri ardna deiim geirmesinde, olaylar an anna takip edebildikleri canl televizyon kanallarn izleyebilmelerinin nemi byk olmutur. Sembol, artlandrlm bilinaltnn oluumunda, nceden varolan bir refleks veya daha ncesinde oluturulmu artl bir refleks zerine eklenerek, artlandrlm bir faktr rol oynayabilir. Bu sembol, propagandac tarafndan sras geldiinde bireyleri etkileyecek ve istenen tepkiyi douracak tahrik edici bir ara olabilir. Bir sembol, soyut veya somut olabilir. zellikle politikada fikirleri zetleyen basit semboller, soyut ve karmak bir sistemi veya doktrini bile ifade edebilir. Bir piramidin tabannn doktrin (Marksist doktrin gibi) tarafndan igal edildiini dndmzde, bunu takip eden basamak, eylemsel adan doktrinin zetidir. Bu da ancak bir programdr (parti program). nc basamak byk bir younlamay oluturur. Programn genel ve temel dnceleri veya ulalacak hedefleri parola ve sloganlar (Toprak ve Bar, Demokrasi uruna lm gibi) olarak ifade edilir. Piramidin en tepesinde ise sembol (Sosyalist dnceyi zetleyen orak ve eki gibi) yer alr (Volkoff, 1985: 39).

40

Sinemann kitleler zerindeki etkisi dier kitle iletiim aralarna oranla daha byktr. Byk ehirlerin lks salonlarndan, kylerin ak hava alanlarna kadar eriebilme gcne sahiptir. Ucuz olmas nedeniyle kolayca izlenebilmesi ve oaltma imknlarna sahip olunmas, sinemann moral ve sosyal etkiler yaratmas bakmndan nemli bir ara olduunu gstermektedir. Sinema, insana zg dnyalar yanstmada en stn anlatm arac olmutur. Sinema, btn sanat dallarnn zelliklerini kendi potasnda birletirmeyi baarabilmitir. Teknolojik gelimelerden faydalanabilmesi itibariyle de sinema, telkin gc bakmndan tiyatrodan daha geni sahalara etki etmektedir (zsoy, 1998: 351352). 20 nci yzyln balarnda, Sovyet sinemas, sava srasndaki alk, ekonomik sorunlar ve i gerginlie ramen Bolevik rejimin tm ayrntlarn, yanstmaktayd. Sovyet sinemas bu dnemde olduka etkili oldu. Filmler, komnist rejimin ihrac iin temel bir arat. Sovyetler Birliinde ilgin bir uygulama olan "Ajitasyon Trenleri", lkenin en cra kelerine kadar giderek, buralara bilgi, ajitasyon ve sinemay tad. Gerekli tm donanma sahip bu trenler, birer propaganda makinesi olarak Rusyann drt bir yann dolamaktaydlar (zsoy, 1998: 361). 20 nci yzyln ikinci yarsndan sonra, popler bir kltr rn haline gelen sinema, Hollywood'un dnyaya yayd tm Amerikan deerlerinin ve belli bir ideolojinin, kitlelerin bilinaltna kaydedilmesine yardmc olmutur. Bu deerler, bireysellik, kapitalizm, rklk gibi bir takm kavramlar olarak ortaya kmtr. Filmlerde gerek anlatm tarz, gerek karakterlerin izleyiciyle btnletirilmesi, dramatik vurgulamann da katksyla seyircinin etkilenmesini salamtr. ABD, bir propaganda arac olarak grd sinema vastasyla, Hollywood'un yarm asr akn popler kltr endstrisindeki egemenliini, ekonomik ve siyasi gcnn yaylmasna ynnde kullanmtr (zsoy, 1998: 360). Tiyatro ve tiyatroda geen syleim-konferanslar, konumal korolar insanlar etkileyen birer ara olarak sk sk kullanlmtr. zellikle Hitler ve Mussolini karakterleri mttefik tiyatro sahnelerde sklkla yer almtr.

41

d. Gsteri Gsteri, propagandann temel elerinden biridir. Paylalmak istenen lknn en yaygn bulama yolu miting, kitle gsterisi veya yrytr. Gsterilerde, her zaman kalabal srkleyen bir partili veya zel bir grup vardr. Dikkat edildiinde bir miting veya yryte, yrtenler ile yrtlenleri, etkenler ile edilgenleri ayrmak mmkndr. Roma dneminde Neron bile halkn arasnda alklar balatmak iin grevli zel birlikler oluturmutur. Hitler, hem dinsel, hem de sportif bir grkemlilik tayan, byk gsterilere nem vermitir (Domenach, 2003: 76). Mantki bir srayla hazrlanan gsterilerde, kitleler tam bir duygu selinden geirilir. Her blm, bir dizi duygular uyandrarak, izleyenlerin bir sonraki blmn etkisine daha fazla kaplmasn salar. 1932 ylnda yaplan Almanya seimlerinde, Hitleri karsnda yer alan Tun Cephenin dzenledii bir gsteride, birinci blmde, gnn olaylarnn fenal ile acma duygusu ilenmi, ikinci blmde glerin bu fenala kar sava ile dmana korku ve mcadele edenlerde yreklilik krklenmi, dmann hafife ve alaya alnmas ile nc blmde kitlelerin glmesi istenmi ve son blmde hedef ve lklere ulama yolunda umutlar verilerek kitleler nee iinde datlmtr (Domenach, 2003: 78). Cenaze trenleri de 20 nci yzylda propagandann bir arac olmutur. Cenaze trenleri, dinsel kaynama duygusundan hareketle kitleleri derinden etkilemekte ve toplumsal gerilimi ykseltmektedir. Bunun farkna varan Goebbels de, Nazi partisi liderlerinin cenaze trenlerini zenle ve etkileyici bir biimde dzenliyordu. Hatta Stalingradda savamakta olan Alman 6 nc ordusu iin ortak cenaze trenlerini bile dzenlemiti (Domenach, 2003: 54). e. itsel Yayn (Radyo) Dinleyicinin houna gidecek eyleri syleyen insan, her zaman en etkileyici propaganda aracdr. stasyonlar vastasyla, dnyann her noktasna eriebilen bu ses, radyo merkezlerinin artmas, yaynlarnn her

42

insana engellenmeden ulamas ile dier propaganda aralarna oranla daha etkin olmutur. 19 ncu yzyl sonunda icat edilen radyoyla, propaganda amal mesajlar uzun mesafelere ve snrlar tesine gnderilebilmitir (Bekta, 2002: 106). Birinci Dnya Sava srasnda radyo henz aratrma safhasndayd. Savatan drt yl sonra, bu konuyla ilgili ilk irket 1923 ylnda ngiltere'de kuruldu. Kurulan bu irketle birlikte, radyo dnyadaki tm hkmetlerin youn ilgisini ekti. Radyonun haber alma ve verme konusunda en hzl aralardan biri oluu, onu bir anda propagandann en nemli arac haline getirdi. Asya'nn en uzak kylerinden, Afrika'nn balta girmemi ormanlarna kadar radyo, dnyann drt bir yanna sesini duyurabilmekteydi (zsoy, 1999: 347). kinci Dnya Sava baladnda btn lkelerin radyolar 24 saat yayna baladlar. Ama, radyonun ulat kitleler zerinde etkili olmak, dman taraflarn, kendi hkmetlerine olan gvenlerini sarsarak, halk arasnda panik oluturmakt (zsoy, 1999: 349). zellikle ksa dalga zerinden yayn yapan istasyonlarla, hem i, hem de d propagandada etkili olan radyonun tesiri "ortak dinleme" ile daha da artrlmaktayd (Domenach, 2003: 52). kinci Dnya Sava'nda ordularn komuta merkezleri yanna radyo yayn merkezleri de kurulmutur. Kurmaylar bu merkezlerde uzman propagandaclarn da yardmyla sinir harbinin planlarn hazrladlar. Avrupada lke merkezlerinin birbirine yakn olmas, propaganda faaliyetlerinde radyonun etkisini olduka artrmtr (zsoy, 1999: 351). Snra yakn yerlerde yaayanlar, dier lke radyolarn

kendilerinkinden daha rahat dinlemekteydiler. Fransa'nn dousundaki dinleyiciler Alman radyolarn daha rahat dinlerlerken, Hollandallar ise ayn anda hem Alman, hem Fransz, hem de ngiliz radyo yaynlarnn tesirinde kalyorlard. Bu insanlarn aklnn karmasna neden oluyordu. nsanlarn, ou defa farkna varmadan kendi yaynlar diye propaganda amal dman yaynlarn dinlediklerini bile oluyordu (zsoy, 1999: 351).

43

Yaplan aratrmalar neticesinde radyonun, yazl basna oranla, kiilerin kanaat ve dncelerini etkilemede daha tesirli olduunu ortaya kmtr. Bunun yan sra yaplan anketler, radyonun daha nemli bir ikna arac olduunu da ispatlamtr (Oskay, 1992: 185) Radyonun farkl olan yan, okuma yazma bilmeyen, gazeteleri takip edemeyenlerden oluan geni kitleleri etki altna alabilmesidir. Sanayilemi lkelerde bo zamanlarn deerlendirilmesinde televizyon izleniminin kazand egemenlie karn, radyonun, propaganda amal kullanmnda azalma olduunu gsteren herhangi bir kant yoktur. Bu nedenledir ki, deiik siyasal ideolojilerin yaylmas iin, radyo yayncl zerine halen inanlmaz paralar harcanmaktadr (Bekta, 2002: 106). Gnmzde, ksa dalga yaynlar ile dini ve ticari yayn yapmak yaygn hale gelmitir. Bu yolla dinleyici kitlesine bir rnn pazarlanmas, dini bir grn yaylmas veya etnik bir grubun aklama yapmas mmkn olmaktadr (Bekta, 2002: 111). Hoparlr ise genellikle toplantlarda kullanlmaktadr. Ancak istenildii zaman istenilen yere kadar ulatrlabilmektedir. Vietnam Savanda Franszlar, hoparlrl kamyonlar kullanmlardr. Bu yntemin stnl, toplantlara katlmayan kiilere bulunduklar yerde seslenebilme olana salamasdr. f. nternet 20 nci yzyln sonlarna doru, nternetin kefedilmesi, bu yeni

teknolojinin hem bilinli ve hem de bilinsiz bir propaganda arac olduuna dair youn eletirileri de beraberinde getirmitir. nternet vastasyla dnyann her yerine ulama kolayl, onu yanl ynlendirme potansiyeline sahip en nemli ara konumuna sokmutur (Bekta, 2002: 121). Tom Dowe, nternetin etki alan ile ilgili (Jowett ve ODonnell, 1999: 157):
" nternet a, kolektif bilincimizde, eskimi habercilikle kulaktan kulaa haberleme, dedikodu ve szel bilgilendirme olarak adlandrlan iletiim

u aklamada bulunur

44

yntemleri arasnda yeni bir alan amtr. Bunu, habere benzeyen veya haber olabilen bilgi zellii tamas nedeniyle, ikinci derece haber, dikkatsizce biimlendirilmi yar-gerek ya da fazla alan bir zihnin rn olarak adlandrmak mmkndr. nternet iletiiminin bunlardan hangisi olduu kiinin tercihine kalmtr. Web kanallar, elektronik posta zincirleri ve haber gruplar, Zeitgeistda meydana gelecek en ufak bir titreimi ne denli etkisiz olursa olsun kaydetmek isteyen hassas bir sismograf gibi almakta ve daha sonra tespitlerini nerede bulunursa bulunsun bilgisayar sahibi herkese ulatrmaktadrlar."

nternetle, insanlarn ok az bir blmne ulalmasna ramen, tm propagandaclara, bilgi yayma konusunda esiz bir olanak vermektedir. nternet vastasyla ulatrlan bilginin doruluu veya olas zarar gibi konularda endie etmeyede gerek yoktur. nternet, insanlarn alglama srecini ynlendirmesi, biimlendirmesi ve propagandacnn istedii trden cevaplar alabilmesi ynnde gerekletirdii bilinli ve sistemli giriimler iin en ideal aratr (Bekta, 2002: 122). nternetin bugn ulat nokta itibariyle, seim sreleri iin nemli bir rol yoktur. Ancak, politikaclar, tantm uzmanlar ve imaj yaratclar bu tekniin kullanmnda gitgide uzmanlatklarndan, yakn bir gelecekte nternetin modern propaganda kampanyalarnn vazgeilmez bir parasn oluturaca muhakkaktr. Kaynaklar yasal gizlenebildii bir ve bilinli yanl ynlendirmenin yaplmasna meyyidenin konulmamas

dnldnde nternet, ulalabilirlii ve kullanm arttka daha ok kontrol altna alnmak istenecektir (Bekta, 2002: 122). g. Sylenti Sylenti zerine ilk bilimsel almalar Amerikada yapld. kinci Dnya Sava srasndaki sylentilerin says ve kitlelerin morali zerindeki olumsuz etkileri, bilim adamlarn bu konuda aratrmaya yneltmitir. Allport ve Postman'a gre sylenti, "kesinlii kantlamaya elverili somut veriler olmakszn, genellikle kulaktan kulaa, kiiden kiiye yaylan, inanlmas istenen, gnn olaylarna bal bir nermedir." Knapp'a gre, "inanlmas istenen, gncellie bal olan ve resmi bir dorulama olmakszn

45

yaygnlaan bir deklarasyondur." Peterson ve Gist ise, "kiiden kiiye dolaan ve kitlenin ilgisini eken, bir nesne, bir olay veya bir soruna dayanan dorulanmam bir aklama ya da bir zet" olarak tanmlamaktadrlar (Kapferer, 1992: 1213). Grld zere bu tanm birbirine olduka yakndr. Bunlara gre sylenti ncelikle bir haberdir. Gncel bir olay veya kii zerine yeni eler ileri srer. Bu ynyle, gemi efsanelerden ayrlr. kinci olarak, sylentiye inanlmas istenir. Sylenti, sadece elendirme veya d kurdurma kaygsyla anlatlmaz. Bu nedenle elenceli hikyelerden veya masallardan ayrlr. Sylenti inandrmaya alr (Kapferer, 1992: 13). Knapp, sylentilerin ortadan kalkmas iin u noktalara temas eder. lk olarak, halkn, dardan bilgilenme yoluna gitmeyecek ekilde kitle iletiim aralarna tam bir gven duymas gerekir. kinci olarak, kitlenin yneticilerine tam olarak inanmas, krizin ve savan neden olduu sorunlar zlmesinde ynetime gven duymas gerekir. Sylentilerin sebebi olan gvensizlik ve pheden kanmak iin her ey yaplmaldr (Kapferer, 1992: 16-17). Bir olay gndeme geldiinde, olabildiince abuk bilgi verilmesi ve pheli ynlerin akla kavuturulmas nemlidir. Sylentiler, halkn kendi kendine sorduu ve cevap veremedii sorulardan doar. Eer olay yeteri kadar ak deilse, kendiliinden sorulan sorularn cevaplar olay anlama ihtiyacn giderirler. Aklamada bulunmak, her zaman iin bunlarn anlald gvencesini vermez. yleyse, bunlarn herkes tarafndan en iyi ekilde alglanmasn salamak ve btn bilinmeyenlerin cevabn vermek gerekir. Halk, deiik faaliyetlerle megul etmek veya bo zamanlarn rgtlenmesi yoluyla bu tr eyleri dnmekten uzak tutmak nemlidir. Amerikan sosyolog T. Shibutani'ye gre sylentiler, kolektif bir tartma srecinden kaynaklanan doalama haberlerdir. Shibutani'de sylentinin kaynanda nemli ve belirsiz bir olay vardr. Sylenti, "olayn doyurucu bir aklamasna ulamak iin grubun entelektel kaynaklarn ortaklatrma" olacaktr (Kapferer, 1992: 19). 46

Tm bu tanmlar nda, resmi kaynaklar tarafndan kitle karsnda henz dorulanmam olan ya da bunlar tarafndan yalanlanan haberlerin toplumsal bnye iinde ortaya kna ve dolamna sylenti denir (Kapferer, 1992: 27). Sylentiler, iki yoldan ortaya kabilir. Birinci yol, onu hemen btn halka yaymaya dayanr. Bunun mmkn ise medya yoluyla olur. Eer sylentinin aslsz olma ihtimali yksekse, bu rizikoya girmek demektir. kinci yol, toplumsal mekanizmalarn doal almasna izin vermeye dayanr. Sylenti, kamuoyu liderlerinden ilk benimseyenlere, sonra onlardan ikinci benimseyenlere olmak zere aama aama yaylacaktr. Her kademe, bir sonrakini inandrma grevini stlenir. Bu, ok dar bir evrede dalan gizli belgelere verilen roldr (Kapferer, 1992: 82). Goebbels, szl propaganda kaynaklarn, farkl kanallar vastasyla kullanmayla ilgili bakanl dneminde eitli denemelerde bulunmutur. Bir ehirde karlan bir sylenti, ertesi gn dier ehrin kentlerine ulam, be gn sonra deimi olarak tekrar sylentinin karld ehre dnmtr. Bu Goebbels iin resmen aklanmayacak bir bilginin, dolayl yollardan yaylmas iin kullanlan bir yntemdir. Aka bildirilemeyecek baz isteklerin, szl propaganda yolu ile gerek nedenlerini de katarak kitlelere ulatrlmas bu yntemle mmkn grnyordu. Halkta balayan sarsntlar gidermek iin lkede verimin artt ile ilgili verilecek bir mesaj ncesinde, besinlerin kslaca haberi el altndan yaynlanyor, aslsz knca da, verilecek mesaj daha etkili ve kalc ekilde kitlelerde etki yaratyordu(Domenach, 2003: 65). 8. PROPAGANDANIN KURALLARI a. Yalnlk ve Tek Dman Kural Propaganda, btn alanlarda ncelikle yalnl salamaya alr. retisini kantlamasn elden geldiince ak bir biimde belirlenecek birka noktaya ayrmak ister. Genellikle, olumlu, bir takm nermeler halinde, ksa ve ak bir metinde dile getirilir. Dnyay sarsan byk propagandann kaynanda metinin olmas da bu adan dikkat ekicidir. Bu metinler, Katolik inancn temel alan Credo veya Nicena Simgesi, Fransz Devriminin 47

ilkelerini ortaya koyan nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi ve Marksizmin, Marx ve Engelsin retileri ile arpc kalplar haline getirildii Komnist Bildirgesidir. Propaganda gittike daha bir yalnlatrlr. Ksa ve oturmu yarglar ile parola ve slogan, propagandann znde ortaya kar. Parola eriilmek istenen hedefi zetler, slogan ise, direkt politik tutkulara, cokunlua ve kine seslenir. En u noktada, bir reti veya bir ynetim biimi bir simgeyle zdeletirilir. S.P.Q.R., R.F. gibi yazsal bir simge, bayrak, gamal ha, orak-eki gibi grntsel simge, faist selam veya kalkm yumruk gibi plastik bir simge veya mar, ark gibi mziksel bir simge eklinde ortaya kabilir (Domenach, 2003: 56). b. Bytme ve Bozma Kural Propaganda kapsamna alnan haberlerin bytlmesi, ie yarayan tm haberlere ar nem verilmesi ve btnden alnan paralarn ustalkla istenen etkiyi yaratacak ekilde kullanlmas da sk sk bavurulan bir yoldur. Bildirim aamasyla balayan, genellikle balk ve yorumlarla gelitirilen haber, dzenli bir biimde dncelere yn verme arac olarak da kullanlr. nemli bildirimler, henz belirme aamasnda deerlendirilir ve propaganda gc ile olduundan farkl anlamlar yklenebilir. Alman basnnda, Rooseveltin sunduu hakemlik nerisini Amerikan halknn geri evirmesi olayn, grevciler, Rooseveltin budalaca toplum politikasna, hakemlii geri evirerek karlk veriyorlar olarak yanstlmas buna rnek olarak gsterebilir (Domenach, 2003: 60). c. Dzenleme Kural Propagandada kitlelere sunulan dnceler snrl sayda olur. Ancak, bu dnceler, hi durmakszn defalarca yinelenir. Sunulanlar basit dnceler bile olsa, insanlar ancak yzlerce kez tekrarland zaman bunlar kanksar. Kullanlan parolalar, deiik biimlerde sunulur, ancak temel tema her zaman younlatrlm olarak verilir. lenen program, deiik kitlelere gre ayr ayr dzenlenir. Goebbelse gre farkl gruplar iin, her zaman bir ayrm olmas gerekir. Nazilerin Franszlar zerinde en ok etkili olduklar propaganda alan da kltr zerine olmutur (Domenach, 2003: 64).

48

Koullar ne olursa olsun iyi bir propaganday dzenlemenin en nemli art, propagandann younluunu ve inandrmay deiik kitlelere uygun bir biimde hazrlamaktr. Propaganda amal balatlan bir program veya kampanya ok hzl bir ekilde gelitirilir. Durmakszn yaplan yeni aklamalar ve ileri srlen kantlarla, kar tarafn cevap vermesine msaade edilmez ve kitlenin dikkati hzla yeni bir konuya ekilir. Balatlan bir kampanya tm aralarla ayn anda desteklenir. Belirli bir sre ierisinde kitlelere youn bir ykleme yaplr. Anti-semitist kampanyay6 balatan Naziler, hem bilgi veren ve tartma aan gazeteleri, hem rk kavram zerine makaleler yaymlanan dergileri, hem de Yahudi Sss gibi filmleri ayn dnem ierisinde etkin olarak kullanmlardr. leme teknikleri en st dzeye ulat dnemlerde, Goebbels bir bayaz yaynlyor, bu yaz, deiik uluslarn dnce biimlerine gre harmanlandktan sonra Alman radyo ve gazetelerince, snr gazetelerince, igal edilmi btn lkelerin basn-yayn organlarnca, deiik dillere ve tekniklere gre aktarlyordu (Domenach, 2003: 62). Belirli bir sre sonra balatlan kampanya etkisini giderek kaybeder. nemli bir olaya bal olarak balatlan kampanya, mmkn olduunca deiik ara ve teknikler kullanlarak gelitirilir ve byk bir kutlama veya geni katlml bir gsteri ile son bulur. . Alama Kural Propaganda daha nce varolan bir temel zerine bina edilir. Bu gemiten gelen bir olay, dnce, akm veya lk olabilir. ncesi olmayan bir konuda propaganday gelitirmek ok zordur. zlenen program veya kampanya giderek ksrdng halini alr ve etkisi snrl olur. Halklarn ruhunda bilinli veya bilinsiz bir takm duygular vardr. Lider veya propagandac iin bunlarn farkna varlmas ok nemlidir. Propagandac, ncelikle halkta nem kazanan bu duyguyu bilir ve bunu

ncelikle iler, kabul ettirecei temay hep bunun etrafnda rgler, sonra da isteini duygusal armlar yoluyla halkta var olan temel tutuma ilitirir.
6

Naziler tarafndan 1938 ylnda balatlan Yahudi kartl kampanyas.

49

Franszlarn Alman sevmezliinin sac ve komnist partilerce srekli ilenmesi, Hrvatlarn, Srplara kar kkrtlmas tarihsel kklere bal milliyet duygusunun krklenmesi ile elde edilmitir. d. Birlik ve Bulama Kural Topluluun, bireyler zerindeki etkisi ok fazladr. nsanlarda genel kan, iinde bulunduu toplulukla ortak sesi dile getirmektir. ok nadir olarak bireyler farkl bir gr sunarak genel eilimden uzak bir tablo izerler. Kiilerde var olan farkl dnce ise, genellikle bal bulunduu deiik topluluklarn basklar sonucu ortaya kar. Propagandada kitle ve grup dinamii ok sklkla kullanlr. Burada gdlen ama, toplumda olumu genel davran eilimlerinin gsterilen amalar dorultusunda olduunu bireylere gstermektir. Politik bir inancn yaylmas sz konusu olduunda, mevcut bir rnein bulamas, iliki ve kiisel srkleme yolu daha etkili olur. Genellikle kadrolama aamasnda bu etkiyi salayacak grup dinamii gze arpar. Grubun iine katlan birey, onlarn davran zelliklerini benimser ve kullanlr (Shackley, 1981: 28-29). 20 nci yzylda baz politik dinler, tarikatlar veya manastrlar tarafndan, bir takm sekinler topluluklar, ynetici okullar, genlik kamplar gibi grupsal kimlikler oluturarak dostluk, salk ve sevin imgeleri yanstlr. Kardelik havas iinde, ayn ilkeleri paylaan bir insan topluluundan dar yanstlan daha iyi bir propaganda etkeni bulmak mmkn olmaz (Domenach, 2003: 72). 9. PROPAGANDA TEKN KLER Propaganda, bir taraftan kitleleri inandrrken, dier taraftan da onlar ynetmek iin, bilimin salad btn yollardan yararlanan, btncl, tutarl, belki bir dereceye kadar da dizgeletirilmi olan bir tekniktir (Domenach, 2003: 17).

50

The Fine Art of Propaganda7 (Propagandann Gzel Sanat) isimli eser propaganda yntem ve teknikleri zerine yeni yaklamlar sunmaktadr. Bu eser, aada bahsedilen yedi propaganda tekniinin anlalmas ve farkna varlmasnn, propagandacnn propaganday kefedip kabul etmesine veya reddetmesine neden olacan vurgulamaktadr (Bekta, 2002: 148). a. Ad Takma Genel olarak holanlmayan bir etiketin kullanm sz konusudur. Ad takma, siyasette ve kamusal sylem alanlarnda sklkla kullanlr. Bu propagandacnn sk sk bavurduu bir usuldr. Baz gruplarn asl isimlerini kullanmak yerine, amaca uygun intiba uyaracak deyimlerden yararlanlr. Komnist veya Rusya iin kzl, sendika bakanlar iin sendika patronu, Almanlar iin Hun veya boches, Yahudilere Yid gibi isimler taklmas bu etkiyi uyarmak iin yaplr (Brown, 2000: 24). b. Gsterili Genelleme Genelde halk arasnda iyi olarak kabul edilen bir deyimle

zdeletirerek kullanm sz konusudur. ok yaygn kullanlmas nedeniyle bu tr genellemelerin farkna varlmas zordur. karlmas dnlen bir yasay, kanun haline getirmenin yollarndan biride gsterili bir genelleme yaparak alma hakk yasas gibi nitelemelerde bulunmak olabilir. c. Transfer Sayg duyulan sembollerin kullanlmas ile yaplan etkileme tekniidir. arm yoluyla hayranlk duyurma amalanr. nemli bir insann yannda grnmekle veya ektirilen bir resim, film aracl ile byk kitlelere ulama amalanr. zellikle nceden hazrlanan bir mizansen eliinde, istenen etkiyi yaratabilecek bir olay, hikaye, resim veya bir enstantanenin ortaya karlmas, kitlelerde badatrma etkisiyle nceden varolan olumsuz tavr ve davranlar tersi yne evirir.

1937 ylnda, Columbia niversitesi profesrlerinden Clyde R. Miller tarafndan kurulan Propaganda Analiz Enstitsnn Alfred McClung Lee ve Elizabeth Briant Lee tarafndan derlenen bir yayn.

51

. Tanklk Saygn kiilerin desteinden faydalanarak etkileme tekniidir. zellikle politik kampanyalarda, nl veya kitleler tarafndan sayg duyulan kiilerin destei propagandann etkinliini artrr. Poplaritesi yksek olan bir sanat, halk cokunluk seline kaplmasna neden olmu bir sporcu, icraatlar ve insanlara yardmlar ile halka mal olmu bir iadam propaganda srecinde nemli oranda etkili olur. d. Halktan Biri Hedef kitlenin ounluunun sahip olduu sosyal statdenmi gibi grnme amalanr. Seim dnemlerinde, zellikle politik arenalarda halktan gelen biri vurgusu yaplarak, halk ile bir ok eyin paylald izlenimi verilir. Alveri iin halkn kulland yerleri semek, krmz kta durmak, ky kahvesinde ahaliyle ay imek halktan biri imajn izmede yardmc olur. e. Yararl Olgular Kullanma Tamamen inandrc bir tezi ortaya karmaya fayda salayacak olgu ve fikirleri seme tekniidir. Bir dnce, program, kii veya bir rnn en iyisi veya en kts olduunu ortaya koymak amacyla gereklerin ya da yalanlarn, mantkl veya mantksz ifadelerin seimi ve kullanmn kapsar. 1978 ylnda srailin Lbnandaki Filistin kamplarn bombaladnda, Yaser Arafatn kardei Dr. Fethi Arafatn, saldr srasnda ldrlen iki ocuk cesetini medyann nne karmas, en ktnn gsterilmesi asndan bakldnda gsterilebilir. f. Lokomotif Etkisi Herkes tarafndan destekleniyor mesajnn kullanlmas ile uygulanan bir propaganda tekniidir. Propagandac, herkes tarafndan kabul gren bir dnceyi hedef kitleye aktarr ve onlarnda kabul etmesi zerine vurgularda bulunur. Vietnam sava srasnda Amerikan ynetimi, genlerin orduya katlmas ynnde yapt propaganda faaliyetinde, her Amerikan gencinin bu grevi severek yerine getirdiini sk sk dile getirilmitir. 52 kendine yarar salayacak olgular kullanmaya rnek

10. PROPAGANDANIN YNET M VE KONTROL Propagandada ar gitme, kitle iletiiminin gvensizlii sz konusu olduunda, sylentiler kmasna neden olur. Bylece resmi propaganda kadar bozulmu ve en az onun kadar yalan haberler salayan gizli bir iletiim ortaya kar. Resmi olmayan kaynaklardan veya d basndan yansyanlar daha kabul grr hale gelir. Nazi dneminde Almanlar, gn getike sylentilerden kurtulmak iin yabanc radyolar daha dinler hale gelmilerdir. Bu sebeple Goebbels, sylenti olarak yaylan haberleri annda toplattryor, basn, radyo ve sinema yoluyla, genellikle de tannm gazetecilerle bunlar etkisiz brakacak kar propaganda dzenliyordu. 1943 ylnda, ynetimin birok ileri gelenlerinin idam edildiklerine ilikin sylenti ortaya kmt. Buna kar Goebbels, uzmanlam ubelerine, Himmlerin tutuklanp yargland sylentisini yaymalarn syledi. Halk arasnda heyecan uyandran bu sylenti, Himmlerin deiik yerlerde rahata dolatnn grlmesi zerine son bulmu, bylece hem Himmler , hem de ynetimin ileri gelenlerinin idam edildii sylentisi rafa kalkmt. Gerek bir propaganda salam temelden, baka bir salam temele geerek ilerliyorsa ancak etkili olabilir. nceki hedeflerine ulamadan, bir sonraki hedefe el uzatan propaganda, temeli rk bina gibidir. Yalan, en sonunda propagandaya zarar verir (Domenach, 2003: 101). Propaganda almalarnn nde gelen isimlerinden Ellulun belirttii gibi, gnmzde propaganda yalan ve inanlmas g palavralardan olumamakta ve gerekin propaganda olamayaca varsaym da anlamsz kalmaktadr (Bekta, 2002: 14). Daha geni kitlelere ulaabilmeyi olanakl klan propagandann, toplumun demokratiklemesine hizmet ettii savunulabilirse de, bireyleri adaylar arasnda zgrce seim yapabilme imknndan mahrum brakmas ile bir eit paradoks halini alr (Bekta, 2002: 15). Yeni kitle iletiim teknikleri araclyla dnyada bilgiye ulama kolaylarken, bilgi akn kontrol etmekte her geen gn imkansza doru gitmektedir. 1989 ylnda inli renciler, Tiananmen Meydannda gsteri

53

yaptklarnda, in Hkmeti protestolarla ilgili haberlerin kylere ve krsal blgelere ulamasn engellemek iin bir nevi abluka uygulamt. Btn dnya, gsterilerin varln, Mikhail Gorbachevin Pekine yapt ziyaret esnasnda renmiti. in Hkmeti, sert uygulamalar, gsterileri durdurmak isteyen in Halk Cumhuriyeti askerlerini ldren bir grup ekya veya kar devrimcileri etkisiz hale getirmek iin kullandn iddia ederek gerekleri saptrm, dnya kamuoyunu yanltmaya almt. Bu olaylar neticesinde, in Hkmeti, protesto gsterilerini dnya kamuoyundan saklayamam ama halknn byk ksmnn yaad krsal alandakilere ynelik bilgi akn baaryla kontrol etmitir (Jowett ve ODonnell, 1999: 42).

54

K NC BLM

PS KOLOJ K SAVA

1. PS KOLOJ K SAVAIN TANIMI VE GEL M SREC

Tarihin derinliklerinden gnmze kadar akll liderler tarafndan stnlk elde etmek iin bavurulan psikolojik sava faaliyetleri, kimi zaman her hamlesi dnlerek uygulanm, kimi zamanda plansz ve programsz kullanlm, etkili ve yerinde kullanldnda ise beklentiler tesi sonular kazandrmtr.

Bilinen tarihte en kanl savalarn yaand 20 nci yzylda ise, ulusal ve uluslararas politik hedeflere ve ekonomik karlara ulamada tek geerli yol olarak bilinen scak sava ise yerini insanlarn bilinalt ve duygularn hedef alan psikolojik savaa brakmtr.

Sun Tzu, harp sanat adl eserinde dolayl sava kavramna deinerek, yksek harp sanat, dmana muharebe etmeksizin boyun edirmektir der. Sun Tzuya gre silah kullanmak en son ve en az arzu edilen aredir. Sun Tzuya gre harp esnasndaki en iyi politika, devleti harap olmam olarak almaktr, yok etmek ancak iin en ktsdr. Sun Tzunun elinde ne deneysel psikoloji, ne kitle iletiim aralar, ne de birer nkleer atmann fel edici korkusu gibi gnmzdeki aralar yoktu. Sun Tzu, sava sanatnda en mkemmel ve en stn sonucun dmann mukavemetini onunla vurumadan krmak olduunu, harp sanatnn hile zerine kurulu olduunu, btn ihtilaflarda dorudan doruya vurumaya girilebileceini; ancak, zaferi kazanmann yolunun dolayl saldr olduunu vurgular (zda, 2003: 13).

Psikolojik sava, kimi zaman askeri faaliyetlere ek ilemsel bir ara, kimi zaman politikann bir kategorisi, kimi zaman da topyekn savan son utaki bir bilimi olarak ortaya kmaktadr. Psikolojik sava, hibir teorisyenin,

bilginin veya dnrn kafasndan km deildir. nsanlarn birbirleriyle olan anlamazlklarn tarihi kadar eskidir. Psikolojik sava, ne kadar eskiye gidilirse gidilsin bir savatr, ancak insanlarn canna veya malna yaplan bir kasttan te zihinlere yneltilmitir. Psikolojik savan ortaya kard sorunlar, asl savan ortaya kardklarndan farkl deildir. 18 nci yzylda Machiavelli ve Hobbes gibi dnrler tarafndan hayal edilen topyekn sava olgusunun bir benzeri gibi, 20 nci yzyln psikolojik usullerle ynetilen bir buluu denebilir (Megret, 1972: 6-7).

Savata ama ve esas olan husus, dmann iradesini g olmaktan, etkili bir engel oluturmaktan karmak, kendine baml hale getirilebilmek veya mmknse yok etmektir. Bu amaca grnr ekilde kuvvet kullanmadan veya dmann kuvvetiyle bir meydanda kar karya gelmeden erimek, bu karlamay gerek bir sava olmaktan karmaz. Byle bir yntem, kuvveti arpmann verebilecei hasar ve kayptan koruyaca iin amaca erimenin en az riskli ve en kazanl yoludur. Byle bir baary salamann en emin yolu ise, kuvvetleri dmanla mmkn mertebe dorudan bir fizik atmaya sokmadan dman yenmeyi veya ona husumeti terk etmeye mecbur brakmay amalayan dolayl saldr yntemidir (zda, 2003: 10).

Psikolojik sava, hem savata hem barta, insanlarn duygu, dnce ve davranlarn deitirmek maksadyla bilginin kullanlmasdr (Tarhan, 2005: 21). Baka bir adan bakacak olursak, dmann moralini bozarak scak veya souk savata mcadele azmini yok etmek iin yrtlen faaliyetlerin btndr (Batrk, 2005: 105).

Psikolojik sava, benzer younlukta kullanlabilen baka bir aracn iddete dayal olmayan yollarla ayn amaca ulamay hedefleyen titizlikle hazrlanm propaganda akdr. Ayn zamanda, bir ulusun dier uluslarn davranlarn etkilemek iin ekonomik, siyasal ve askeri aralar dndaki tm vastalarla gerekletirdii abalara atfta bulunmak iin kullanlmaktadr (Bekta, 2002: 123).

56

Psikolojik savaa, farkl bir yaklamla baklacak olursa, belirli davranlar deitirmek iin gerekletirilen iddet ve terr kullanmn ya da sava kart hareketleri sindirme giriimleri anlam verilebilir (Bekta, 2002: 123).

Linebarger, psikolojik sava kavramn, dmana kar yaplan propagandann, gerektiinde ise bunu tamamlayacak dier askeri, ekonomik ve siyasal nitelikli aralarla desteklenerek yaplmas olarak tanmlamaktadr (Bekta, 2002: 123).

Propaganda uzman olarak bilinen Harold D. Lasswell ise psikolojik sava kavramn, savan nasl baarya ulatrlabilecei zerine eski bir dnceye verilen ada isim olarak tanmlamaktadr.Savata en byk baarnn, dmann direnme gcnn, eldeki savama kapasitesinin mmkn olan en snrl kullanmyla krlarak kazanlacan da dile getirmektedir (Bekta, 2002: 124).

Jowett ve ODonnellin bir bakma siyasal sava olarak adlandrdklar psikolojik sava kavramnn propaganda etkisi ile dnlmesi yledir (Jowett ve ODonnell, 1999: 205):

Psikolojik savatan bahsettiimizde aslnda siyasalar benimsettirmek iin semboller kullanmndan sz ederiz ki, bu siyasettir. Propaganda ise, her eyin tesinde, sembolik bir evrenin ynlendirilmesidir. Bunun fiziksel evreden bamsz olarak yaplmas olanaklysa da belirli koullar altnda propaganda bu evre tarafndan ekillendirilebilir. Dolaysyla yeni iletiim teknolojilerinin deiimi propagandann iletilme biimini deitirmitir. Ancak, eski yntemlerin tmnn, yenileri uygulamak amacyla dorudan pe atlacan varsaymak da yanl olur. Topyekn propaganda kampanyalar, hl etkili ve yaygn olan szel iletiimden en sofistike modern elektronik sistemlere varncaya kadar, tm iletiim biimlerini ierir.

Psikolojik savan, bir seenek olarak kullanldn ispat eden belirgin zellii vardr. Birincisi, bar ile sava arasndaki ayrmn ok incelmesi; ikincisi, mcadelenin bozguncu kkrtma yerine, beinci kol 57

faaliyetleri ile yrtlmesi; ncs ise yenilen veya zayf kalan tarafn eitilmesi olarak gsterebilir (Megret, 1972: 10).

Hans Speier, Psikolojik Savan Gelecei balkl kitabnda yle diyor:

Tarih tecrbesi gsteriyor ki, propagandann zgl tarihsel biimi silhlanma durumuyla ilgili deildir de, bir bakma, savan tmyle ele alnnn zgl biimidir ve iinden kt uygarln bir belirtisidir. zellikle sava propagandasnn nitelii, ynlarn savaa katlndaki orann yksekliine, savaan uluslar arasndaki gerilime ve bunlarn politik sistemine, halklarnn inanlarna, her birinin kendi ideolojisine baldr.

Souk sava sonras ABD ile balayan Yumuama Dneminde Kruschevin Novobirskte verdii bir sylevde Bar iinde birlikte yaamann iyi anlalmas gerekir. Bu, iki toplumsal sistem arasndaki savan devamdr ama bu sava, bar aralarla yrtlmektedir der. Kruschevin bu perspektifi, Leninin iktidar ele geirme gayretleri esnasnda, eitli aamalarda ileri srd ana tezlerin bir yansmasdr. Bu savan balangcnda kullanlan iki psikolojik silah vardr. deolojik aty kurmada kullanlan propaganda ve kitleleri politik savan eiinde eitildii kkrtmadr (Megret, 1972: 35).

Psikolojik sava, bir devlet veya devletler topluluunun, dier bir devlet veya devletler topluluuna kar, halkn ve silahl kuvvetlerin siyasal, psikolojik ve manevi gcn tmyle yok etmek, kuku yaratarak ve halkla hkmet arasnda ve halkn eitli gruplarnda dmanl glendirerek dmana ierden etki yapmak amacyla ald nlemler dizisidir" (izmeci: 1984).

Paul Valeery, yazd Bugnk Dnyaya Bak adl kitabnda yle diyor (Megret, 1972: 50):

58

Bir mknats alanna yerletirilen, ya da yeri abucak deitirilen bir kronometrenin ileyii nasl deiir de, kronometrenin kendisinden baka eyi grmeyen bir gzlemci bunun farkna varamazsa, tpk onun gibi, uzaktan yaplan, fakat meydana karlamayan mdahalelerle en bilinli bir bilinte dahi bir takm bozukluklar, deiiklikler yaratlabilir.

Bruce Lockhart8 verdii bir konferansta yle diyordu (Megret 1972: 100):

Psikolojik sava, propagandann, topyekn savan ihtiyalarna uygulan diye tanmlanabilir. Savan amalar unlardr: zel olarak elde edilen haberler sayesinde dmann tasavvurlarn nlemek ve ondan nce davranmak; dman, kendi halknn ilgilendii, fakat zaptetmee kendi gcnn yetmeyecei askeri hedeflere yneltmek; gizli istasyonlardan yaplan radyo yaynlaryla dman halkn maneviyatn bozmak; bu yaynlara dman topraklar iindeki honutsuz dman uyruklarnca yaplyormu ssn vermek ve genel olarak da, roln eitli maneviyat krma sistemleri iinde oynamaktadr. Szn ksas, psikolojik savan balca amac, silahl kuvvetlerin grevini kolaylatrmak iin onun yolu zerindeki przleri, engelleri gidermektir.

Laswell'e gre ise "fikirlerin fikirlerle savadr" ve bu kadar nemli hale gelmesinin nedeni ise, bir savan kaybedilmesi ya da kazanlmas noktasnda sivillerin desteinin nemli olmasdr. 19 ncu yzyldan bu yana savan ayrc ve derin deiimini getiren zellik, ne teknolojidir ne de ok belirleyici olmalarna karn kitle imha silahlardr. Bu yzyln savalarndaki asl deiim, savalarn ordularn arasnda deil, uluslararas olmasdr (Finch, 2002: 85). Richard Crossman9 verdii bir konferansta (Megret, 1972: 103):

Psikolojik sava, diplomatik ve asker faaliyetlerle sk skya koordinasyon hlinde olmazsa yarardan ok zarar verir. Onun iin psikolojik sava kendisini asker rgtn bir yesi saymal ve giriecei her i, savan genel
8

kinci Dnya Sava srasnda Dileri Bakanlna bal politik sava faaliyetlerini yrten komitenin eski bakan. 9 ABDnin Avrupa Kurmay karargahna bal Psikolojik Sava ubesi Eski efi.

59

stratejisinin erevesi iinde zenle, titizlikle incelenmelidir... Psikolojik savann yapaca en byk yanl, askeri harektn yerini tutacak gizli bir araca, asker glkleri giderecek bir areye sahip olduunu telkin etmektir. Eer psikolojik sava bu yolu tutarsa, grevini yapmam olur. Psikolojik sava bamsz bir silh deildir, kendi bana mucizeler yaratamaz. Aka belirlenmi, bir politikann ncs olarak i grrse ve faaliyetleri gerek dileri bakanlnca, gerek kurmay bakanlarnca dzenlenen harekta bal iseler bu sava olumlu etkiler yaratabilir. Bunun iin de dileri bakanlnn politikasna ve asker stratejiye sk skya baml kalmas gereklidir.

Psikolojik sava, hedef toplumun veya dmann azmini krmak iin huzursuzluk, endie, mitsizlik, fke ve isyan gibi duygular uyandrmak zere yaplan faaliyetler btndr. Ykc fikirler, zararl duygular ve kt alkanlklar ise, bu kavramsal aklamay destekleyen, psikolojik savan tr silah olarak grlebilir (Batrk, 2005: 106).

Psikolojik hedef, psikolojik konu belirlendikten sonra savata veya olaanst durumlarda dman ve dost topluluklarn duygularn dncelerini, inanlarn, hayat grlerini, savan baarsn desteklemek zere etkili propaganda ve nlemlerin planlanarak kullanlmasdr (Tarhan, 2005: 17).

Propaganda ile psikolojik savan birbirine kartrlan birok tanm vardr. Bu tanmlardan bir ksm propaganday, psikolojik savatan daha kapsaml ve nemli kabul eder. Psikolojik sava, propagandann bir blm olarak tanmlanr. Amerikal aratrmac Landberger, "Psikolojik sava; propagandann dmana kar savan tamamlanmasn zorunlu klan harekt ynnde kullanlmasdr" demektedir (izmeci: 1984).

Dr. B. Hansiye gre, "Psikolojik sava, propaganda deildir. Aralarnda birbirine yakn anlamlar vardr. Psikolojik sava, belirli ideolojik konularda, savunma stratejisi kapsamnda, arpma veya bunalm durumlarnda ve souk savata dmann maneviyatna, tutumuna ve

azmine ynelik btn alanlara girebilen bir faaliyettir". Bundan dolay, 60

propagandann psikolojik savan iine sokulmas kadar, ideolojik atmann da iine sokulmas nemlidir (izmeci: 1984).

Psikolojik savan etkisi, Amerikann kinci Dnya Savana katld yllarda kefedilmitir. General Eisenhover, kinci Dnya Savandan sonra, askeri bilimlerde yaadmz en byk deiim, psikolojik savan belirli ve tesirli bir silah olarak gelimesidir demitir (Tarhan, 2005: 11). O dneme kadar olan lke geleneine bakldnda psikolojik sava, Amerikan toplumunun zne ve politik kurumlarnn yapsna uygun olmayan bir sava tryd. Ancak, Amerikan d politikas Avrupadan ayr durmann ar bast bir dnemden karken, btn arln ve gcn savan en metotlu ve en verimli tarzda olanna verdi. Bu yllarda Amerikan niversitelerinde en yaygn alan olan sosyal bilimler dalndan yetimi ne kadar uzman varsa gayeye seferber edildi. Silahl kuvvetlerin maneviyatnn artrlmas, mttefik devletler kamuoyuna haberlerin ulatrlmas ve dmann maneviyatn krmak iin her yerde saldrmaktr. Bu nc gaye, psikolojik savan kapsamn belirtmektedir (Megret, 1972: 53).

Klasik konsept, gerginlik sresince, scak bir sava yerine, psikolojik savan yeni bir sava hali olarak ortaya ktn kabullenmektedir. Psikolojik sava, gemiten farkl olarak gnmzde, sava ile bar arasndaki klasik ayrmn bilinen manadan farkl olduunu gstermitir. Bu, klasik olmayan, uluslararas hukuk kurallar ve sava yasalar ile ilgisi bulunmayan ve yarg organlarn artan, hatta onlarn himayesinde hedefine yryen topyekn bir savatr (Volkoff,1985: 124).

Psikolojik Sava kavram ilkeyi benimsemektedir. Birincisi, dostluklar kurup srdrmektir. Savalarn artk sona erdii, yaplan barn istisnasz srdrlmesinin en nemli gerek olduu dile getirilir. Ancak, bu ynde verilen gayretlerin yannda, esas ama, hedef olarak belirlenen lkelerde, yaylma ve genileme yoluyla bir takm giri yollar arayp bulmaktr. kincisi, eylemi gizli ajanlarla glendirip, hzlandrmaktr. Bu daha ok beinci kol faaliyetlerinin aktif kullanmn gerektirir. Belirlenen hedefler

61

dorultusunda, hasm lkenin en hassas noktalarn belirleme ve bunlardan zafiyet yaratma yoluna gidilir. ncs, kamuoyunu doru-yanl haberler seline bomaktr. Bu haberler vastasyla kamuoyunu sarsma, blme ve datma amalanr (Megret, 1972: 13-15).

Souk savan bir dier ad olarak da kullanlan psikolojik sava, gnmzde lkeleraras mcadelelerde en ok bavurulan yntem olmutur. Psikolojik savan kansz oluu, taraflara sinsi bir uygulama olana vermektedir ( lhan, 2002: 45). Maliyeti ok dk, fakat etkisi ok byk olan bir yntemdir. Psikolojik sava, kendi bana bir sava olmaktan ok, topyekn savan en yakn bir yardmcs ve destek unsurudur. Bunun ihmali ok fena neticeler dourabilmektedir (eme, 2005: 100).

Uluslararas politikann son basamanda yer alan sava tekniklerinin yaratt risklere kar duyarsz kalmak ve mcadele etmemek son derece tehlikeli, ihmal derecesinde ise byk hatalara neden olur. Gerekten de souk sava dneminde, bu alanda kabule zorlanacak bir yenilgi, sper glerden birinin dnyann byk bir ksmn denetimi altna almasna, aresizlik iindeki dierinin de nkleer silahlarna bavurmasna yol aacandan nkleer bir savala sonulanmas kanlmaz olurdu (Shackley, 1981: 15).

Psikolojik sava faaliyetlerinde ilenecek konular, kitlelerin ilgi duyaca bir ierie sahip olmaldr. Tespit edilecek konular, takip edilen politikaya, alnan istihbarat raporlarna ve hedefin ayrntl analizine gre belirlenir. Amalarn gereklemesini hedefleyen ve inanlabilirlii yksek ierikteki konularn, doru yer ve zamanda kullanlmas psikolojik sava faaliyetlerine derinlik kazandrr. erii kuvvetli olan konular tek balarna bir faaliyet iin yeterli olabilirken, daha zayf konular birbiri zerine bina edilerek mtereken kullanlrlar. Yeri ve zaman uygun olmayanlar bazlarnn ise gelecekteki kazanmn daha fazla olaca dnlerek kullanm ertelenebilir (FM 3-05.30, 2000: (2-6)).

62

Psikolojik savan bir devletin ulusal stratejisini desteklemesindeki rol, icra eden kiilerin inisiyatifiyle snrldr. Psikolojik sava faaliyetleri, bir takm psikolojik operasyonlar vastasyla kademe kademe nihai sonulara ular. Bu esnada atlacak yanl bir adm tm mcadeleyi tesirsiz brakr. Bu nedenle en st dzey sorumludan, alt birimdeki bir ajana kadar tm kademelerde koordinasyon ve btnlk salanmaldr. Bu nedenle psikolojik sava faaliyetlerinde, lkenin politika ve hedeflerine uygun planlama yaplmal, i ve d faaliyetlerde koordinasyon salanmaldr (FM 3-05.30, 2000: (2-8)).

2. RTL FAAL YETLERDE PS KOLOJ K SAVA

lkeler d politika hedeflerine ulamak iin hedef lkelerin hkmetlerini, politikalarn, askeri glerini, ekonomik ve sosyal olaylarn etkilemek isterler (Shulksy, 1993: 83). Bu da ancak, gizli yntemlerle yapldnda en etkili sonuca ular. Shackley rtl faaliyetleri, siyasal, ekonomik veya asker faktrlerin kullanlmas yoluyla, halk etkilemek ve olaylara ekil vermek iin bavurulan, ancak faaliyet sahibinin ak bir ekilde kimliinin belirlenemeyecei ikna yollardr eklinde tanmlamtr (Shackley, 1981: 10).

Bir lkeyi ykselten, yaatan, glendiren, harekete geiren, gelitiren tm unsurlar rtmek ve ykmak gibi faaliyetler, rtl faaliyetler kapsamndadr (Tarhan, 2005: 59). rtl faaliyet en yaln haliyle; lkelerin faaliyetlerindeki rolleri aa kmadan, hedef lkelerdeki olaylar ve gelimeleri etkileme eklinde tanmlanabilir (Knott, 1996: 3). Etkilemede hedef olarak, toplum veya hkmet seilebilir. Etkileme aralar ise; etki ajanlar vastasyla veya dezinformasyon ve propaganda faaliyetleri ile olabilir (Shulksy, 1993: 88).

Stratejik rtl faaliyetlerde, lkenin gemiinde varolan manevi dinamikleri gzden drerek, baka bir toplumun kltrel deerlerine hayran brakmak amalanr. Toplumsal aalk duygusu uyandrlr. Bunun iin

63

medya vastasyla toplumun kusurlar n plana karlr. Ahlk, inan, yurtseverlik, kahramanlk gibi deerler nemsenmez hale getirilir. Cinsel zgrlk, ilericilik gibi sloganlar sk kullanlarak, yeni bir elence kltr oluturmaya allr. Kendine gvenini kaybeden topluluklar, yanstlan hayat tarzn benimsemeye balar ve onlar gibi olmak isterler (Tarhan, 2005: 59).

rtl faaliyetler, toplumun nce ruhunu rtme, sonra bedenini ykma faaliyetidir. Bu sre 30-60 yllk bir sosyolojik faz gerektirir. 30-60-90 yllk sosyolojik fazla toplumun kltrel kimlii deitirilebilecei iin stratejik psikolojik faaliyet amacna ulam olur. zm, toplumun kendi kltrel kimliini koruyarak adalamasn salamak stratejisini gtmekle elde edilir (Tarhan, 2005: 59).

Baz lkelere destek ve yardmda bulunan devletler, hedef lkeleri kendi karlar dorultusunda ynlendirmek isterler. Hedef lkelerdeki politik dengelerin etkilenmesi bu adan nemlidir (Isenberg, 2004). rtl faaliyetler; hedef lkelerde blc unsurlara yardm etme, hkmet darbeleri hazrlama, propaganda amal olmak zere baz medya unsurlarna gizli parasal destek salama gibi faaliyetler de ierir (Shulksy, 1993: 83-84).

Uluslararas sermayenin toplumlarda ahlk deerlerin gzden dmesi, dejenere olmu bir kltrn olumas iin yapt gizli destek, toplumlar ruhen rtme ve sonrasnda smrme amac tamaktadr. Bu faaliyetler iin hedef toplumda kullanlabilecek baz tipler unlardr (Tarhan, 2005: 60): Kendi isteiyle ve menfaat iin bozguncu faaliyete katlanlar, radesi dnda, safiyetle bozguncu faaliyete hizmet edenler, zel faaliyetlerle elde edilip, antajla ve zorla kullanlanlar. rtl faaliyet, kara ve gri propaganda yntemlerini ok kullanr. dman, gizli yollardan hareket ederek, yapt eylemleri maskeler. Hile ve

64

aldatma yolu ile kargaa ve bozguncu eylemler kartr. Bu i dmanla mcadelede kar psikolojik faaliyetler kullanlr. D dmanla mcadelede hedef belirlidir, netlemi saflarla sonuca gidilir (Tarhan, 2005: 60).

3. PS KOLOJ K SAVA TEKN KLER Psikolojik savan hedefi, dmann iradesidir. Dmann iradesinin zayflatlmas ise dolayl yollardan yaklamakla mmkn olur. Hedef belirlenen lkeye uygulanacak psikolojik sava faaliyetleri, anlalmasna izin vermeden, gizlilik ierisinde yrtlmelidir. ncelikle hibir dmanlk emeli gdlmedii her frsatta tekrar edilir. Dostluk ilikileri artrlarak, samimi davranlar gsterilir. Bylece hedef lkenin savunma sistemi uyuturulmaya ve bozulmaya allr. Propaganda teknikleri ile de kendi glerinin kar konulmaz nitelikle olduu vurgulanarak dmann kar koyma iradesi ypratlma denenir. Dmana, kendi sisteminin mkemmellii ve stnl iddia edilerek kendi ynetimine kar uursuz bir hayranlk yaratmaya gayret edilir. Hedef lkenin bal olduu deerler ve ynetim tarz sistemli olarak ktlenir. Psikolojik savala alnmak istenen ilk netice, hedef lke halknn, aydnlarnn, yneticilerinin muhakeme yeteneini bozmak, mmkn olan en byk boyutlar iinde insanlar karamsar, mitsiz, kendi deer ve sistemlerine kar inansz, saygsz ve gvensiz hle getirmektir (zda, 2003: 11). Lenin Sovyetler Birliinin ilk yllarnda yapt bir grmede10 unlar syler (Volkoff, 1985: 28):
Kapitalist lkelerle, iilerine karma dnda derhal diplomatik iliki kurma yolundaki isteimizi aklamalyz. Bu teklifimize, sar ve dilsiz olan bu lkeler inanacaklardr. Hatta memnun olacaklar ve bizde, btn kaplarn ardna kadar aacaz; Kominternin zel grevlileri ve partimizin aratrma organlar, diplomatik, kltrel ve ticari temsilciler klf altnda, bu kaplardan sratle gireceklerdir. Bize, lkelerinde bulunan komnist partileri desteklemekte kullanacamz imkanlar salayacaklardr. Bizi, henz sahip

10

Leninin 1921 ylnda, Dileri Bakan ierinle, srgndeki yllar esnasnda yapt gzlem

sonular ile ilgili grmesi

65

olmadmz malzeme ve teknoloji ile besleyecekler ve bizi destekleyenlere kar mteakiben yapacamz baarl taarruzlarmz iin ihtiyacmz olan askeri sanayiimizi yeniden kuracaklardr. Baka bir syleyile, farknda olmadan kendi intiharlarn hazrlamak iin alacaklardr.

Psikolojik savala akla deil, duygulara hitap edilir. Duygular tahrik edilir. Kurulu her trl dzen ypratlmaya, deerlerden uzaklatrlmaya allr. Bu krgn ve akn insanlar, kendi milletlerine, devletlerine, kltrlerine yabanclatklar, kstkleri, dmanlatklar lde kart emellerin ve menfaatlerin lke iindeki szcs haline gelirler (zda, 2003: 11). Bu safhada, saldrnn hedefi olan lkenin ynetici kadrolar, kendi halk, kendi toplumu, kendi tekilt zerinde etkili bir rehberlik ve deneticilikten yoksundur. Millet, ortak hedef ve ideallerini yitirmi olur. Hedef ve ideallerin kayb, lke iinde birlik olmann zlmesine, iradenin ayrmasna ve blnmesine yol aar. Byle bir toplumun dmann iradesine direnebilmesi ise beklenemez (zda, 2003: 11). Bir yntem olarak psikolojik savan grevi, kimi zaman dman maneviyatnn gerisinde artmacalar yapmak (taktik eylem), kimi zamanda dman tarafn ordu-ulus ilikisinin hassas noktalarna ynelik bir baltalama faaliyetinde bulunmaktr(stratejik eylem). kinci eylemle yaratlan ya da artrlan gerilimler kopma noktasna geldiinde, manevi bakmdan ke balam olan bozgunu muharebe meydannda tamamlamak daha kolay olur (Megret, 1972: 26). Psikolojik sava, savan srekli olduu bir durumu gerektirir. kinci Dnya Sava ile ortaya kan durum Birinci Dnya Savandan farkldr. Birinci Dnya Sava sona erdiinde, silahlar ile birlikte propaganda aralar da susmutur. Ancak kinci Dnya Savanda yle olmamtr. kinci Dnya Savann hemen sonrasnda, Sovyet liderinin Savan devam ettii ifadesi henz daha grmeler aamasnda olan barn zerine glge drmtr. Sava sonrasnda, Sovyetler Birlii, resmi yenenler ile yenilenler arasnda bir ayrm gzetmeden ve kendisinin deersiz sayd antlamalara nem vermeksizin, kapitalist emberlemeye kar srekli bir bakaldr haline

66

gemitir. Bu da Sovyetler Birlii dalana kadar geen sre iinde karlkl psikolojik operasyonlarn yapld, ileri-geri admlar eklinde geen bir souk sava srecini getirmitir (Megret, 1972: 37). ki dnya sava arasndaki dnemde, zellikle bilinaltna ynelik yaplan almalarn, psikolojik sava yntemlerinin gelitirilmesinde nemli derecede etkisi olmutur. Birinci Dnya Sava srasnda, psikolojik savan sadece propaganda boyutunda etkinliini gzlemlenirken, kinci Dnya Savana psikolojik deneyleme tekniklerinin getirdii yeni bulular her ynyle kullanlmtr. Klinik psikolojisinin her buluu, kiisel deneylemelerin gizlilii iinde ilerleyerek, insan kendi trne balayan gleri biraz daha ortaya karm, psikanalizciye hasta-doktor ilikisinde byk frsatlar yaratrken, propagandacda bu frsatlardan eit olarak yararlanmtr. Savan srekli hale sokuluu ile bilind alanda yaplan aratrmalar ayn dneme rastlar ve bunlarn paralel etkileri kitle iletiiminin maddi tekniklerine doru bir atlm alamtr. nsanlarla iletiimin daha teknik boyutlarda yakalanmas, onlar daha deiik ufuklara gtrmeyi hedeflerken, onu psikolojik savan eiinde tutarak, dnmeyen, dndrlen bir kalba sokmutur (Megret, 1972: 40). Almanlar, Birinci Dnya Sava sonras dnemde psikolojinin kullanm alanlarn daha ncesinde hi olmad kadar gelitirdiler. Alman Hkmeti, on yln sonunda bata Alman ordusu, demir yollar, posta hizmetleri olmak zere birok kurumda aratrma zerine deney laboratuarlar kurdular. 1930larda kitlesel psikolojik testler, en azndan on Alman niversitesi ve dokuz teknoloji enstitsnde uygulanmaktayd. Yaplmakta olan her bir test, kitleler zerinde, reklamclk veya revizyonist tarih aralar yoluyla yaplan maniplasyon ya da yeni retilen hikayeler gibi propaganda mesajlarna kar verilen duygusal ve davransal tepkileri ortaya karmaktayd (Finch, 2002: 83-89). Psikolojik tekniklerin gelimesi, ayn zamanda psikolojik sava da sistemletirmitir. ok yakn bir dneme kadar psikolojik savaa, ancak hitabet ya da kendi dncelerini yayma abas gibi klasik yntemler katkda

67

bulunurken,

bugn

bilinaltna

girme

olana

veren

tekniklerle

zenginlemitir. a. Kontroll Gerilim Stratejisi "Kitlesel i dman" kavram, ilk defa yahudileri artracak ekilde Hitler tarafndan literatre katlmtr. Faizmde bu bir yntem olarak kullanlr. Nitekim, Naziler de bunu kinci Dnya Sava sralarnda kullanmtr. Bu stratejide, toplumun bir kesimi ve snf, pheli ve sakncal olarak etiketlenerek, potansiyel tehlike olarak alglanr ve hedef gsterilmeye balanr (Tarhan, 2005: 61). Nitekim, son eyrek asrda deien tehdit alglamalar, terrizmin, byk karlar olan lkelerce bir rtl faaliyet olarak kullanlmasn, bir bakma kresel bir i dman yaratlarak, dnyada oluacak bu gerilimden istifade ile byk pay kazandrlmasn salamtr (Alkan, 2000: 138). Bu tr gerilimi trmandrma stratejisi uygulayan hkmetler, gvenlik gleri marifetiyle, yasalara sayglda olsa, muhalif dnen herkesi tespit ederek, takibe alr. Daha sonra bu kiilere kar, sindirme, sndrme, terk ettirme, artk hedeflenen ama neyse o ynde planlamalar yaplr. Bata provokasyon olmak zere, uygun psikolojik sava yntemleri uygulanarak hedef su iletilmeye zorlanr. Temel hak ve hrriyetlerden olan eitim hakk, ticaret hakk, anadilini konuma hakk gibi evrensel kabul gren haklar elinden alnr. Bu kiiler haklarn geri almak iin tepki verdiklerinde, szde kamu dzenini bozmak gerekesi propaganda ile ilenir. Psikolojide bu durum, aynen bir babann ocuunun elinden yiyecei alp, sonra ocuunun tepkisini isyan olarak alglamas rnei gibidir (Tarhan, 2005: 61). Kontroll gerilim, gl tarafn egemenlii elinde tutmak iin gelitirdii bir yntemdir. Ksa vadede sonu verse de, uzun vadede madur tarafn glenmesi mmkndr. Kontroll gerilim, istenirse artrlr veya azaltlr. Bu inisiyatifi elde tutmak iin ok etkili propaganda aralarna ihtiya vardr (Tarhan, 2005: 61).

68

Kontroll gerilim stratejisinin etkisini bozacak kar psikolojik sava yntemi, "kendi savan kendi belirlemektir." Kar taraf kendi kurallarna gre oynamak ister. Fikrine gvenmeyen ve elinde silah olan tarafa kar yaplacak en doru psikolojik sava, fikrine gvenen insanlarn kendi fikirlerini srarla ve sabrla ancak demokratik yntemlerle anlatmalardr (Tarhan, 2005: 61). b. Deformasyon (1) Uyuturma Uyuturma, insanlardaki dnce kabiliyetinin ldrlmesi

suretiyle, onlarn etkisiz ve tehlikesiz hale getirilmesidir. Uyuturma faaliyetlerinde ounlukla genlik hedef alnr. Potansiyel bir g olan genlik, kontrolden kmas halinde, cidd tehlike oluturabilir (Varol, 1990: 153). Uyuturma faaliyetlerinde kullanlan eitli unsurlar vardr. Bunlarn en tehlikelisi uyuturucudur. nsanlar bunlar kullanp, mantkl dnme yeteneklerini kaybettiklerinde, her trl suu ilemeye msait hale gelirler. Bundan sonra, alkol ve sigara gelir ki, bunlar da, insanlarn dnce kabiliyetini ldren dier tehlikeli maddelerdir (Varol, 1990: 154). Uyuturma politikasnda kullanlan dier unsurlar arasnda da spor, mzik, dans, toplu elenceler vs. gelir. Bunlar olduka masum, genliin zamann deerlendirmesi iin mutlaka yararlanlmas gereken unsurlardr. Ancak bu unsurlarn insanlarca deiik ekillerde istismar edilerek, amacndan uzaklatrlmas tehlike arz eder. Mesela, spor denilince beden terbiyesi anlalrsa, buna hi kimse kar kmaz. Ancak, spor diye, on binlerce insann sokaklara dklerek grlt karmas, birbirlerini ldrmesi, bahis oyunlar ile zamanlarn tketmeleri tuzaa dldnn habercisi olur (Varol, 1990: 154). Genlii faydasz ve gereksiz eylerle uratrarak, cidd meselelerden uzak tutmak, tehlikesiz ve zararsz hale getirmek iin kullanlan aralardandr (Varol, 1990: 155).

69

Uyuturma, kapitalizmin zn oluturan tketimi tevik politikasnda da nemli bir metottur. zellikle uyuturma politikasnda kullanlan maddelerin ticaretinin genellikle emperyalist devletlerin elinde olduunu dnrsek, bu husus daha da aklk kazanmaktadr (Varol, 1990: 157). (2) Cahilletirme Chilletirme politikasnn asl amac, insanlarn zihinlerini deersiz bilgilerle doldurmaya msait hale getirmektir. Zihinler bir bakma bo kaplar haline getirilerek, empoze edilen deersiz bilgileri almaya elverili olur. Sama sapan fikirlerin, insanlar arasnda yaylmasyla balayan cahilletirme, insanlar doru bilgilerden uzak tutma gayretiyle, akla ve manta uygun dmeyen fikirlerin yaylmasyla devam eder. Bir iki nesil boyunca byle devam etmesiyle zeminin hazr hale gelmesi salanr (Varol, 1990: 109). Bir kitleyi kontrol etmenin nemli bir yntemi insanlarn doru bilgiye ulamalarn her zaman engellemektir. Bilgiye sahip bir kitle ne yapacan bilen kolektif bir yap oluturur. nsanlar chil brakmada bavurulan eitli yollar vardr. Bunlar iinde en kat olan renmenin yasak edilmesi metodudur. Bilim renilen kurumlarn kapatlmas, ocuklar ve genleri faydasz eyleri renmeye zorlayarak, zihinlerini bu gibi konularla megul etmek suretiyle asl renilmesi gereken konulardan uzak tutmak, eitim ve retimin kompleks, anlalmaz ve zor hale getirilmesi, eitim ve retimin kalitesizletirilmesi, bilimsel eitim dna yneltilmesi, tehlikeli gibi gsterilen baz bilim alanlarn kmsenmesi, fakirletirme politikas ile ailelerin madd ynden zayf drlmesi ve bu yzden kk yata ocuklarn almak zorunda braklmas, eitim-retim giderlerine sun birtakm engeller karlmas cahilletirme faaliyetleri olarak sralanabilir (Varol, 1990: 108). Bu saylanlarn dnda da birtakm metotlara bavurulduu

olmaktadr. Mesel, yllk toplam retim gnnn azaltlmas, baz dnemlerde okullarn tatil edilmesi, ders saatlerinin boa harcanmas, retmen ihtiyacn karlamayarak ou ders saatinin boa gemesine sebep olunmas, retmenlerin geim sknts iine itilmesi bunlar arasnda saylabilir (Varol, 1990: 107).

70

(3) Fakirletirme Fakirletirme, en temel ihtiyalarn bile karlamayan insanlarn bakalarna muhta duruma drlmesidir. Fakirletirme faaliyetleri zellikle cret-emek dengesi zerine kuruludur. Bu dengenin korunmas iinde eitli politikalar retilir ve faaliyetler dzenlenir(Varol, 1990: 109). Enflasyonu artrc ekonomik politikalarn tevik edilmesi,

fakirletirmenin bir boyutudur. Enflasyonda, nakit halde olan tasarruflar srekli deer kaybeder. Ayrca, alan kesimin geliri enflasyona denk oranda deimez. Enflasyon oran, alan kesimin gelirindeki art oranndan her zaman fazladr. Durum byle olunca insanlar, ekmek paras kazanabilmek iin daha ok alma ihtiyac duyarlar. Fazla mesa yaparak yahut ikinci bir ite alarak enflasyonun getirdii yk zerlerinden atmaya alrlar. ou zaman aileden bir veya iki kiinin almasyla evin geimi salanamaz. Bu durumda, evin beyi ile birlikte hanmn ve belli bir yaa gelmi ocuklarn da almasna ihtiya duyulur. Durum byle olunca, aile iinde eitli problemler ortaya kar(Varol, 1990: 110). nsanlar zamanlarnn ounu, para kazanmak iin harcaynca, renmeye ve cidd meselelerle ilgilenmeye zaman bulamazlar. stelik, insanlar ou kere ikinci ite alma ihtiyac duyduundan, memlekette isizlik problemi ortaya kar. sahipleri, sigortasz ve az cretle alacaklarndan dolay, ikinci i yapanlara bazen daha fazla rabet ederler. Bu durumda, pek ok insan isiz kalmaktadr, isizlik problemi ise, alanlarda iini kaybetme endiesi oluturmaktadr. Bu endie de, insanlarn teslimiyeti olmalarna yol aar. Geim derdi ve iini kaybetme korkusu insanlarn, siyasetten uzak kalmalarn ve sisteme boyun emelerini salayc unsurlarn en nemlilerindendir. Ayrca insanlar kkl bir mcadele anlayndan mahrum braklnca, zulme ve hakszla bakaldrmay akllarndan geirmeye bile cesaret edemezler(Varol, 1990: 110). Fakirletirme politikasnda kullanlan metotlardan biri de, vergi oranlarn artrmaktr. Geri kalm lkelerde halktan yksek oranlarda vergi alnmasnn tek amacnn, bte girdisini ykseltmek olduunu dnmemek

71

gerekir, ikinci bir ama da, insanlarn elinde, onlar geim derdinden kurtaracak madd birikimlerin olumasn nlemektir. zellikle orta snfn vergi ykmllkleri zerinde hassasiyetle durulmas da bunu gsterir. ok zengin tabakaya vergi mkellefiyetleri pek dokunmayacandan, bu tabakann rejim karsnda etkisiz hale getirilmesi iin baka yollara bavurulur(Varol, 1990: 111). c. Ajitasyon Ajitasyon, mevcut honutsuzluklar gndeme kararak yaymak, st dzeye karmann yannda, yeni honutsuzluk konular oluturarak, halk huzursuz klmak iin giriilen her trl faaliyetlerdir. Bir fikrin kitlelerce kolayca anlalabilmesi, iyi bildikleri bir gerein anlatlmas veya topluluklar arasnda honutsuzluk ve fkenin ortaya karlmas sz konusudur. Ajitasyon, propagandac iin kitlelerin heyecanlandrlmas, onlar belli bir amaca ynlendirmeye yarar (Aykol, 1996: 8).

Ortaya atlan fikirlerin insanlar tarafndan btnyle anlalamayaca, ancak birka fikir veya olayn kavranabilecei ilkesinden hareketle, ajitasyon, propagandann tersine birden fazla dncenin deil, genelde tek bir dncenin kavranabilecei tarzda kitlelere aktarlmas faaliyetidir (Aykol, 1996).

Ajitasyon, kendisine has kurallara gre srdrlr. Bu faaliyetler srdrlrken, kitlelerin sosyo-psikolojik durumuna, kitlelerin siyasi yaamna, lklerine, mevcut dnemin artlarna uygun hareket etme sz konusudur. Bu kurallar erevesinde hareket edilmedii taktirde hedeflenen etkiye ulamak zordur. Hedef kitleye ynelik dzenlenen psikolojik operasyonlarda, derin bir huzursuzluk ve gvensizlik ortamnn oluturulmas, devlete ve hkmete ynelik tepkilerin oalmas ve halkn kendi iinde deiik fikir kamplarna ayrlmas, ulalmak istenen ama iin esas oluturur. Byle bir ortamn olumasn beklemek ok uzun zaman alacandan, bu artlarn yapay olarak oluturulmas ve hzlandrlmas gerekmektedir. Ajitasyon faaliyetlerinin hedefi; bu tr bir ortamn psikolojik

72

operasyonlar vastasyla hazrlanmasdr. Hastann rpnma durumu olarak geen ajitasyon faaliyetlerinde, koullar oluturmak iin her yol denenir (Aykol, 1996: 8).

Ajitasyon faaliyetlerinde, belirli bir ideolojinin veya fikrin izine rastlamak her zaman mmkn olmayabilir. Bu adan bakldnda propagandadan farkl olduu grlr. Ancak, ajitasyon tr bir faaliyet, yaplan propagandann hedefleri ile rtr. Ajitasyonda propagandadan farkl olarak, ilenen olay ve konu, herkesi dorudan ilgilendiren olay ve konulardr (Aykol, 1996).

Lenin'e gre bir ajitatrn grevi, kitleler arasnda oluabilecek honutsuzluklar krklemek, ihmaller sonucu ortaya kan hakszlk ve aksaklklara kar kzgnlklar arttrmaktr. Propagandacnn buradaki grevi ise bu kkrtma iini tamamlamaktr. Lenin bu konuda yle devam eder: Bir propagandac durmakszn fikir eder ki, bu fikirleri ok az kii anlayabilsin, ajitatr ise, tm gcn halkn hislerine tesir edecek bir fikir zerine younlatrmal ve her platformda bu fikri alamal, aklamalarna karmadan, propagandacya brakmaldr (Aykol, 1996).

Ajitasyon faaliyetlerinin temel grevi; hedef alnan kitlenin, varlmas istenen amalar dorultusunda hazrlanmasdr. Ajitatr, insanlar iin makul, hakl, gerek gibi grnen fikirler, olaylar zerinde durur. Ajitasyon, hakszla urayan veya ezilen kesimin skntlarn bir ideolojik gr altnda yanstmadan, devaml surette iler. Ajitatr, ileme esnasnda net bir tarafllk gsterir. Ajitasyonda, ortaya atlan iddiann doru veya yalan olmas nemsizdir. nemli olan insanlarn kafasnda mantkl bir yer bulmasdr (Aykol, 1996).

Ajite edilen konular, gndemde yer alan gncel ve somut olaylardan seilir. Kitlelerin karsna kldnda onlarn kolaylkla anlayabilecei dilde cmleler ve akkan ifadeler kullanlmaldr.

73

Ajitasyonun hedefi, honutsuzluk ve karamsarlk meydana getirmektir. Ajitatr bu karamsarl, mitsizlie ve nihayet kine dntrmek iin uraacaktr. Sosyal durumu veya kiilii ne olursa olsun; insanlarn elde edemedikleri istekleri, doyurulmam duygular, aklayamadklar sevgileri, kinleri, nefretleri, unutamadklar aclar ve nefretleri, kanlmaz zaaflar vardr. te bu malzeme, bilincin kontrolnde olmak artyla bilinalt dnyasnda muhafaza edilmektedir. te ajitasyon faaliyetleri de insanlarda her zaman kullanlmaya msait, bu tr zaaflarn topland bilinaltlarn hedef alr (Aykol, 1996).

Ajitasyon, bir fikri, bir ideolojiyi benimsetme faaliyeti de deildir. Esas hedefi; kitlelerin honutsuz klnarak eyleme itilmesi, memnun olmayan halk kitlelerinin oaltlmas, gruplar arasnda yada hkmetle halk arasnda ihtilaflar, gvensizlikler oluturulmas ve sonuta karamsarln artrlarak, mitsizlik ortamnn yaygnlatrlmasdr. Byle bir ortamda kurtulu areleri arayan kitlelerin karsna ideolojik propaganda, kurtulu yolu olarak kendi ideoloji ve nerilerini karacaktr (Aykol, 1996).

Ajitasyon bir eletiri olmad gibi, her eletiride ajitasyon deildir. nk eletiri, yapc ve uyarcdr. Ajitasyon ise menfi ynleri tahrik ederek, kitleleri eyleme sevk etmek ister. Ajitasyonun baarya ulamas, bilinaltnn, duygularn ve hislerin, akl ve mant bastrmasyla mmkndr (Aykol, 1996). . Provokasyon

Provokasyon

grup,

kitle

ve

eylemlerin

saptrlmas anlamnda

kullanlan bir psikolojik terimidir. Provokasyon bir eit kkrtmadr. Ancak provokasyonda, hedef kitle, iine yerletirilen ajan provokatrler vastasyla harekete geirilir. Provoke edilen gruptan biriymi gibi grnen bu ajanlar, bir taraftan olay karmaya, bir taraftan da topluluun dnda yer alan birtakm evrelerle ilikili hareket ederek olaylara annda mdahale edilmesini ve istenen amacn gereklemesini salarlar.

74

Provokasyonda birinci ama, hedeflenen kitlenin enerjisini boa harcamasn salamaktr. nceden planlanm ve hedeflenen kitleye yarar yerine, zarar getirecek trden olaylar, ajan provokatrler vastasyla karlmak istenir. Olaylar, ajan provokatrlerle ibirlii iinde olanlar tarafndan analiz edildii iin, olaylarn belli bir noktada durdurulmas ve itirak edenlerin tespiti edilmesi salanr. Provokatrlerin ynlendirmesi ile karlan olaylarda, kitlelerin mcadele gc boa harcanmakta bu da kar tarafn iine yaramaktadr (Varol, 1990: 68).

Provokasyonlar, ayn zamanda kontroll bir boalmaya imkn salamaldr. Toplum, bask ve hakszlktan iyice zarar grmeye balaynca, bunun son bulmasn salamak iin mutlaka bir eyler yapmaya ihtiya duyar. Baskc dzeni ortadan kaldramasa da, kar tepkisini dile getirebilmek ve uygulamalardan memnun kalmadn gstermek iin protestoda bulunarak yneticileri uyarma iine giriir. Bu tr bask ve zulm uygulamalar sonucu, toplumda bir boalma istei oluur. Yneticiler, bunun farkndadrlar. Ancak toplumun byle bir boalmay kontrolsz yapmas, devletin gelecei asndan tehlikeli olur. Byle bir tehlikeyi n almak iin, olaylar kontroll ekilde balatlr ve toplumdaki boalma hissini giderecek gerekli ortam hazrlanm olur (Varol, 1990: 69).

Bask ve hakszlklar artrmak iin de provokasyonlar kullanlr. zellikle toplumda tehlike arz eden dinamik unsurlar ortadan kaldrmak, tekilatlar datmak, halk kendi dnceleri etrafnda bilinlendirme gayretlerine son vermek iin provokasyon etkili bir aratr. Provokasyon sonucu ortaya kan olaylarla ilgileri bulunmayanlarn tutuklanmas, kitleleri sindirmede etkili bir giriimidir. Provokatrler, kendilerini sradan insanlar gibi gstererek, asl grevlerini gizlerler. Provokasyon esnasnda, hedef topluluun gremeyecei yakn bir yerde, olayn karlmasndan sonra katlacak gruplarda hazrlanr. Ajan provokatrler, gazete, radyo, televizyon muhabirleri gibi medya mensuplarnn da olay yerinde bulunmalarn ve nceden hazrlanm bilgileri haber niteliinde yaynlamalarn salarlar (Varol, 1990: 69).

75

Provokasyonlar bazen, mevcut otoriteye kar kan gruplarn zayf drlmesi veya datlmas amacyla, kkrtmak iin de gerekletirilir. Provokasyon neticesinde kan olaylarn uzun srmeyecei gibi, alnan tedbirler nedeniyle de rejim herhangi zarar grmez (Varol, 1990: 70).

Yaplan tehdit deerlendirmesi neticesinde zayflatlmak istenen gruplar birbirine drmek amacyla provokasyona bavurulur. Rejim kart olmalar bakmndan ortak bir gayeye sahip olduklarndan, bu ortak gaye etrafnda birleebilirler. Byle bir birlemeyi nlemek iin, gruplar kendi ajanlar vastasyla birbirlerine drlr (Varol, 1990: 72).

Ajitasyon ve provokasyon birbirinden farkl olmakla birlikte, gerek lke iinde meydana gelen olaylarda, gerekse zayf devletlerin birbirine drlmesinde, bu iki yntem birlikte kullanlabilir. Bazen hedef kitlenin dnda bulunan birtakm unsurlar, bu kitleye kar ajitasyon uygulamakta, dier taraftan ajan provokatrler vastasyla hedef lke adna tahriklere kar sert ekilde cevap verilmektedir. stelik bu durumda ajan provokatrlerin, grevlerini yapmalar iin hakl bir sebebin bulunmasyla da ileri kolaylamaktadr (Varol, 1990: 73).

Provokasyon metodunun iyi ilemesi iin basn yayn organlar vastasyla yaplan tahriklerden de istifade edilir. Basn yayn organlar, provokatrlerin ilerini kolaylatrmak iin nceden problem karmaya alrlar. Bu da bir eit tahriktir. Mesela, mevcut dzene kar olduklar bilinen bir ksm gruplarn harekete geirilmesi ve bunlarn kontroll ekilde olaylarn iine sokulmas isteniyorsa, ncesinde medya tarafndan, bu kimselerin baz hazrlklar iinde olduklarna dair haberlere ska yer verilir. Bu tr haberlerin ou aslsz olur. Provokasyonlar balatlmadan nce, baz basn yayn organlar tarafndan, sanki aralarnda anlama varm gibi, hedeflenen gruba kar bir kampanya balatlr. Eer ki, farkl dncelere sahip insanlarn birbirlerine drlmesi isteniyorsa, basn yayn organlarnca birbirlerine kar kkrtlr. Basn yayn organlar, kkrtc yaynlarda kullanabilecekleri bir malzeme ele geirirlerse. bunu abartarak kullanrlar.

76

Byle bir elverili havada ajan provokatrlerin ii daha da kolaylar (Varol, 1990: 73).

d. Likidasyon (Siyasal Cinayet) Likidasyon, psikolojik sava teorisinde siyasal cinayet anlamna gelmektedir. nsanln varolmasndan bu yana bir ynyle iktidar savalar diyebileceimiz siyaset, en acmasz yntemlere sahip olmutur. En lkel kabilelerde srdrlen liderlik mcadelelerinden, monarik yaplara hatta gnmz dnyasnn demokratik lkelerine varncaya kadar siyaseti ynlendirmeye alan gler, baka yntemlerle alaa edemedikleri rakiplerini yok etmek iin likidasyona bavurmulardr. Ama, kiilerle simgelenen kesimlerin arkasnda olan snf ve politikalar tasfiye edebilmek veya etkisizletirebilmektir (Akar, 2004: 11).

Byle bir adan yaklaldnda sonu lmle biten bir eylem olarak likidasyon siyasi mcadelenin en sert aralarndan biridir. Tarihin ok eski dnemlerinden gnmze kadar taraflarn birbirine oynad en acmasz oyun olan likidasyon faaliyetlerine ait bugn eski Msr'daki mezar kalntlarnda, saltanat ii entrika, cinayet ve suikastlere dair deliller bulunmaktadr. Bat dillerine bile katil11 anlamyla giren, Hasan Sabbah'n Alamut Kalesi'ndeki nl "Hahan Fedaileri" tarihte suikast rgt olma zelliini halen korur. Varln, en gz pek suikastileri yetitirmesine borlu olan rgt, cana kastetmenin ilk bilimsel almalarn yapmtr (Akar, 2004: 11).

Tarihte ou nemli lider, suikast teebbsne uramtr. Suikast giriimlerin bir ksm baarl olurken, bir ksm teebbs aamasnda kalm ya da hedef yaral olarak kurtulmutur. Deiik gerekelerle kamuoyundan gizlenmi olanlarn yannda, zehirleme gibi sessiz yntemler seilerek dzenlenenler de olayn gizli kalmas salanmtr. Tarihten bu yana yzyllardr kullanlagelen, bir siyasi mcadele yntemi olan suikasta kar
11

Katil : Suikast Assassin (ing): Hahain

77

liderler, kendilerini hibir zaman gvende hissetmemilerdir. zel korumalar, yemeklerini tadan kiiler istihdam ederek, her zaman tetikte olma ihtiyac domutur. Yine de suikastlarn her yolu deneyerek setikleri hedeflere ulaabilmesiyle likidasyon, derinliklerde varolan, halkn dorudan iinde olmad bir atmann da vurum eklidir (Akar, 2004: 12).

Tarihsel bir derinlik ierisinde her, hedefteki kiilerin siyasi aktrler olmas, kiisel nedenlerden ok siyasi nedenlere odaklanlmas suikastn siyasi amalar gzetilerek yapldn vurgular. Bu adan baklacak olursa likidasyon, ynetici elitlerin veya dman cephelerin bazen ak bazen de gizli olarak yrttkleri savan bir parasdr (Akar, 2004: 13).

Likidasyon eylemi iin siyasi analiz yaplmazsa, ortaya deli, lgn, ahsi husumet gibi basit aklamalar kabilir. Analiz edilmeyen ve bu yzdende tedbir gelitirilmeyen her bir eylem bir sonrakinin habercisidir (Akar, 2004: 14).

Uluslararas politikada her devlet, yasal yaps yannda yasal olmayanlarn da barndrr. Yasad yaplar, bnyelerinde, likidasyon eylemi iin zel suikast timleri, bu amala yetitirilmi elemanlar ve profesyonel katiller bulundururlar. Devletlerin uluslararas arenadaki yapsna veya hedeflerinin zelliklerine gre deien birok paravan kii de kullanlr. Gizli olan bu yaplar, her zaman iin temasta olduklar mafya yaplarndan bu konuda yardm alrlar. Baz suikastlarn tetikileri buradan hazrlanr. Her zaman devlet katndan u veya bu lde destek grrler. Her gn karmza "nemli" ve "iyi insan" maskesiyle karlar (Akar, 2004: 15).

Sonu

olarak

likidasyonlar,

siyasi

mcadelenin

kirli

yzdr.

zgrlklerin ska konuulmas gerektii platformlarda, insanlk d bir yntem olmas toplumu ve yneticileri terrize etmektedir (Akar, 2004: 17).

78

4. PS KOLOJ K SAVA HEDEFLER

Psikolojik savata ilk nce hedefin ve ilgi alanlarnn belirlenmesi gerekir. Hedefler, etkinlik kriterlerine, dmann kar koyma gc ve iradesine gre deerlendirilir. Psikolojik savan hedef zerindeki ilgi alanlar istihbari adan desteklenerek tespit edilir. lgi alanlar bu safhada detayl bir incelemeye tabi tutulur. Toplanan istihbari bilgiler nda yaplan hedef analizi ile psikolojik sava faaliyetlerinin younlatrlaca sahalarda kullanlabilecek psikolojik sava yntemleri ve etki dereceleri, her hedef veya saha iin ayr ayr deerlendirilir. Bu deerlendirme sonucunda elde edilecek bir matrisle etkinlik-verimlilik analizi yaplr. Bu analiz neticesinde karlarn gzetilecei uygun sahalar daha kolay seilir. Faaliyetler bu zel seilmi sahalara ynlendirilir (Turgud, 1955: 26-28). Edinilen istihbarat bilgileri psikolojik sava kapsamnda yrtlecek faaliyetlerin, hangi hedeflere ve ne ekilde yneltileceini belirler. lgi sahalarnn ve hedeflerin belirlenmesi iin etkin psikolojik sava istihbaratna ihtiya vardr. Ayn ekilde seilen sahalarn tespit edilmesi, psikolojik faaliyetin hedeflenecei lkenin belirlenmesiyle de dorudan ilgilidir. lke seildikten sonra psikolojik sava aralar kullanlmaya balanr (Turgud, 1954: 3).

Topyekn bir savata, psikolojik savan hedefi, ulusal politikalarn yerine getirilmesini desteklemektir. Dmann ekonomik, sosyal ve moral deerlerini tahrip ederek savama azmini yok etmek, dman halkn etkilemek ve kontrol altna alnan yerlerde yaamn yeniden tesis edilmesini salamak birer destek olarak grlebilir. Teknik ve kullanlma seviyeleri bakmndan psikolojik sava iki seviyede deerlendirilir. a. Taktik Psikolojik Sava

Muharebe sahasndaki dman, sivil ve askeri ahslara yneltilen psikolojik savatr. Yrtlen askeri harekata dorudan etki etmesi nedeniyle muharebenin kazanlmasnda nemli bir rol oynar. Genel taktik plann, btn ile koordine edilmi bir parasdr. Sivil halkn harekat zorlatrabilecek hareketlerine engel olmak amacyla uygulanr. Hedef lke 79

birliklerinin, moralini ve muharebe etkinliini zayflatmak, nemli silahlarn psikolojik etkisini ortaya koyarak dmann moralini bozmak ve muharebe etkinliini azaltmak, maiyetinde bulunduu birliinden kopmu olan dman askerlerinin teslim olmalarn salamaktr (Aytekin, 2001).

Muharebeden dorudan veya dolayl olarak

etkilenen sivil/asker

kiilerin dncelerini ailelerine ve bar iinde yaanan mutlu gnlere gtrerek, savamann ve neticesinde lmenin yersizlii aktarlr (zsoy, 1999: 145). Dmann byk kayplar vermesi, muharebeyi kaybetmesi, liderlerinin tecrbesiz olmalar, zorla muharebeye sokulan aznlk veya topluluklarn bulunmas, shhi koullarn giderek ktlemesi gibi hassasiyetlerden yararlanlabilir (Aytekin, 2001).

Askeri harekat kolaylatrmak ve ibirliini salamak maksadyla, blge halkna, lke snrlar dnda yaayan bar gcne mzahir halka ve blgede grev yapan dier unsurlara ynelik, Bar Destek Harekat kapsamnda planlanp, icra edilir (Aytekin, 2001). Kurtarlan veya igal edilen blgede, sava srasnda karmak hale gelen ekonomik, siyasal ve sosyal yaamn dzene sokulmas iin halkn ihtiyalarnn tespit edilerek, gerekli tedbirlerin alnmasna allr (zsoy, 1999: 149). b. Stratejik Psikolojik Sava

Savan maksad, dmann, savama azmini kaybetmesi ve koulsuz teslim olmasdr. Savan maksadn yerine getirecek hedefleri ise, ulusal strateji belirler. Bir toplumu, savatan caydrmak ve yldrmak amac gden psikolojik sava, bu stratejinin tamamlayc bir unsurudur. (zsoy, 1999: 143). Sava ve barta ulusal hedefleri desteklemek amacyla devlet baznda planlanr, sevk ve idare edilir. Bu harekat, dman, dost ve tarafsz kitleleri hedef alan, hedef lke halknn geni bir kesimine yneltilir. Ekonomik, sosyal, askeri, psikolojik ve politik yaplarn zayf noktalarndan faydalanmay ngrerek, uzun vadeli planlamalar ierir. Hedef lke lider adlarnn yolsuzluk ve rvet olaylarna karmas, askere almada yaplan hakszlklar, toplumun baz kesimlerine yaplan ayrcalkl uygulamalar, aznlklara veya 80

aznlk statsnde kabul etmedii gruplara, farkl tutum ve davran sergileyerek, dierlerine tannan tm haklarn verilmemesi gibi konular stratejik seviyede psikolojik savaa rnek olarak verilebilir (Aytekin, 2001).

Saldr eklinde uygulanan bir psikolojik sava ynteminde, uzun vadeli bir planlama yoktur, grevler genellikle ani olarak ortaya kar. Miting, gsteri ve cenaze trenlerinde topluluun ierisine szarak, inandrc ve tahrik edici szlerle orada bulunanlarn hassasiyetlerini istismar edilir. Bunu yaparken kullanlan silah, yalan veya mesnetsiz bilgilerdir. Bu tr provokasyonel hareketlerde hedef kitle, mutsuz, eitimsiz, yksek beklentilerine cevap bulamayan isiz ve yoksul gruplar ile eitimsiz genlerdir. Provokasyon, genellikle yerleik devletlerde, devlet hiyerarisinin dndaki odaklarca, emir-komuta zincirine ramen kullanlma eilimindedir (Tarhan, 2005: 30).

5. PS KOLOJ K SAVAIN SINIRLARI

Psikolojik

sava

faaliyetleri

iin

uzun

bir

zamana

ihtiya

duyulduundan, neticelerinin alnmas ve deerlendirilmesi gtr. Etkisinin srmesine ramen, sonularn gzlemek her zaman iin kolay olmayabilir. Balangta, ok olumlu yryen bir faaliyetin neticesinde bir bozgun tehlikesi de her zaman hesaba katlmaldr (FM 3-05.30, 2000: (3-6)).

Hedefle ilgili alnan istihbaratn zayfl, planlanan bir psikolojik harekatn hedef zerinde sonusuz kalmasna neden olur. Hatta harekatn etkisi, hedef zerinde olumadan hedefin koullar deiebilir. Ak ve olgunlam bir istihbaratn elde edilememesi, hedef zerine kanalize olmay engeller ve etkili bir propaganda veya dier faaliyetlerin yrtlmesine olanak vermez (FM 3-05.30, 2000: (3-6)).

Psikolojik harekatn etkisi, kar tarafn alaca tedbirlere baldr. Psikolojik sava faaliyetlerinde btn birimler arasnda tam bir koordinasyon

81

gerekir. Bu konuda oluacak bir zafiyet fark edilirse, kar tarafn faaliyetlerine (kar propaganda) maruz kalnr (FM 3-05.30, 2000: (3-7)).

6. PS KOLOJ K HAREKAT VE YNTEMLER

Sun Tzu, Harp Sanat adl eserinde harp sanatnda uzman olanlar, dman ordusuna savamadan boyun edirirler. Onlar taarruz etmeksizin ehirleri ele geirirler ve uzun bir harekat yapmakszn bir devleti devirirler demektedir (Tzu, 1992: 24).

Dmana kar giriilen bir mcadelenin baarl olabilmesi iin; mcadele geirilmesi unsuru olabilecek elemanlarn veya temin topluluun edilmesi, bu yaplan mcadelenin hakl olduuna inandrlmas ve bu elemanlarn eyleme gerekmektedir. Bir fert mcadeleyi, gerektiinde lm gze alarak srdrmesi sadece kartn durumu ile ilgili deildir. Bu, psikolojik adan analizi yaplm kii veya topluluun, analiz sonras alnan neticeler dorultusunda, uygun ve ikna edici propaganda faaliyetlerinin yrtlmesi ile gerekletirilebilir (eme, 2005: 95).

Cengiz Han, dzenledii uzun seferlerde, ordusunu sayca kalabalk tutmas mmkn deildi. Ancak, kendisi askeri bir dahiydi. Skntl olduu dnemlerde bile baarl olmasnn altnda yatan sebep, psikolojik harekat yntemlerini etkin ekilde kullanmasdr. stila etmeyi planlad yerlere nceden keiler gndererek, halkn duygu, dnce ve tutumlarna ilikin bilgileri tespit eder, zafiyetlerini ortaya kararak, kilit haberciler vastasyla, Moollarn 2001). gcn, vahiliini, acmaszln, direnenlerin kltan geirileceini yayar ve halkn savama azim ve iradesini zayflatrd (Aytekin,

Modern psikolojik harekat, rgtl, amac sadece gerek kiiler olan, mal ve cana ynelik iddetten te, onun yaratt korku psikozuyla propaganda ve ajitasyon yntemlerini kullanarak zihinlerde, duygularda ve

82

davranlarda etki yapmaya ynelik metodik (bilimsel), sistematik (teknik) faaliyetlerdir (Alkan, 2000: 6).

Psikolojik harekat, sava ve bar dneminde dost, tarafsz veya dman hedef toplumlarn tutum ve davranlarn etkileyerek politik ve askeri hedeflerin elde edilmesini desteklemek iin, milli g unsurlarndan biriyle planlanarak uygulanan tm faaliyetlerdir (Alkan, 2000: 7).

Psikolojik harekat, barta ve savata, dman, dost ve tarafsz kitlenin tutum ve davranlarn, milli hedeflerin gereklemesi ynnde etkiler. Bu yn ile askeri ve politik gcn nemli bir paras ve milli g unsuru olan psikolojik harekat, eitli tekniklerin kullanlmasyla, askeri harekatn amacn desteklemektedir (Aytekin, 2001).

Psikolojik harekatn genel olarak amac, hedef alnan toplumlarda taraftar toplamak iin propaganda yapmak ve hasma ait kart grleri rtmek iin de kar propaganda faaliyetleri uygulamaktr (eme, 2005: 97).

Austos 1965te, Vietnam'daki Amerikan birlikleri komutan Orgeneral Westmoreland, "Her kademedeki ast komutanlarn, halkn desteini kazanmak dahil askeri faaliyetlerin psikolojik ynlerinden de sorumlu olduunu" bildirdi. General Westmoreland'a gre "Bir askeri harekat, halk arasnda olumsuz bir psikolojik tutum yaratacak ekilde yaplmsa, o harekat baarl deildir." Bylece, Amerikal komutanlar, kendi kaynaklarn yalnz taktik bakmndan verimli kullanmalarna gre deil, psikolojik bakmdan da uygun kullanmalarna gre deerlendirilmitir (Beykald, 1985).

Temelde ayn anlamda kullanlan psikolojik harekat ile psikolojik sava kavramlar birbirine kartrlmaktadr. Ancak, psikolojik sava, uygulama alan olarak psikolojik harekat da iine almaktadr. Psikolojik harekat, milli hedefleri gerekletirmek amacyla, milli g unsurlarndan herhangi birisiyle yrtlen faaliyetlerdir. Psikolojik sava ise bir devletin veya

83

devletler grubunun, dier devlet veya devletler grubu zerinde milli menfaatlerini gerekletirmek zere ekonomik, sosyal, kltrel, siyasi, askeri, teknolojik g gibi btn milli g unsurlarn katlmasyla yrtt faaliyetlerdir. Gvenlik glerince terr rgtlerine kar yrtlen faaliyetlere psikolojik harekat derken, devleti temsil eden tm kurumlarla birlikte yrtlen faaliyetler ise psikolojik sava olarak adlandrlr (Alkan, 2000: 7).

Psikolojik Harekat, byk bir askeri harekatn balatcs olabilecei gibi ayn anda yaplan yardmc bir harekat da olabilir. Dmann sosyal, siyasal, ekonomik ve moral durumundan istifadeyle, ondaki muharebe etme istei ve gcn sndrmek iin uygulanabilecek baz yntemler u ekilde sralanabilir(FM 3-05.30, 2000: (4-4)).

Dman birlikleri arasnda nceden tespit edilen zafiyetlerden

faydalanlarak honutsuzluk karlr. Dikkati dalan dman bu suni durumla urarken, igal etmi olduu blgedeki halkla ibirliine giderek mukavemet harekat balatlr.

yaratlr.

Bir dizi dezinformasyon faaliyeti dzenlenerek, halkn hkmetine

olan gveni sarslr, hkmetin politika ve dnceleri aleyhinde mukavemet

Tarafszlarla

olan

ilikiler gelitirilerek,

yardm

ve

destek

faaliyetlerinde bulunulur. Halkn iinden saygn ve nder nitelikte kiiler tespit edilerek, sosyal, kltrel ve ticari ilikilerin domas salanr.

karmak

Sivil ve askeri ahslar arasnda honutsuzluk ve kargaa suretiyle, askeri ahslara kar pheyle baktrarak,

muharebelerde baarsz olaca vurgulanr.

Psikolojik Harekt planlar, durumun zelliklerine gre deien bir ksm psikolojik harekt programlarn ihtiva etmektedir. Siyasi, ekonomik,

84

sosyal ve askeri faaliyetlerle koordineli olarak yrtlen bu programlardan bazlar yledir (Beykald, 1985):

nc Kii

kna Program:

Programn hedefi, dman

destekleyen yaknlarn ikna ederek, dmann silah brakmasn veya destek vermeyi kesmesini salar.

Gnll Bilgi Salama Program: Bu program, dmanla ilgili

nemli bilgi getirenlere ve ihbar verenlere mkfatta bulunarak, istihbarat elde edilmesini salar.

mterek

Mterek Faaliyet Program: almalar halinde byk

Halkn ve askeri birliklerinin saladklar yolunda

baarlar

propaganda yapar.

Aile Aac Program: Taraflarn aklad kayplar arasndaki

elikileri konu alan basl malzemeler ve ses bantlar hazrlayarak datr.

Genel Af Program:

Bu programn maksad, ok sayda

dmann teslim olmasn salamak ve dmann moral ve muhabere gcn drmektir.

7. DEOLOJ K SAVA

Son eyrek asr iinde, nc bir dnya felaketinden ziyade savalarn kk lekte blgesel atma ve muharebeler seviyesinde olmas, nkleer silahlarn kullanlmam olmas, sratle gelien teknolojinin taraflara kazandrd korkun tahrip kuvvetinin dengede kalmas, henz evrensel bir bartan uzak olduu sylenebilirse de, dnya siyasetine yn veren devletleri gayelerine ulamak iin genel bir harbi vasta olarak dnmek fikrinden uzaklatrmakta olduu grlmektedir (Erden, 1985).

85

Byk devletlerce masrafl ve tehlikeli grlen kuvvet kullanma yerine ideolojik cereyanlarla iten paralama gnmzde normal siyasi manevralar haline gelmitir. Siyasi stratejide geni apta uygulanmaya balanan bu yntemin iki hedefi vardr. Hedefi aka ortaya koymak ve bu hedeflere ulamak iin gerekli vastalarn en asgari ve gizlisini kullanmaktr. te asgari lde ve en gizleyici nitelikte vastalarn kullanld yntem ideolojik sava uygulanmasdr (Erden, 1985).

ABD Silahl Kuvvetlerinin say, eilim ve ezici teknik g stnlne ramen Vietnam'da uzun yllar srdrd askeri harektnn baarya ulaamam olmas, nizami olmayan kuvvetlerle yaplan ve klasik harbin dnda kalan bu savan nemini daha da artmtr. Askeri uzmanlarla, dnya kamuoyunun dikkatleri bu sava ekli zerinde toplanmtr. deolojik savan bir ideolojiyi zorla yerletirmek iin bilimsel bir aratrma olarak ele alnp, prensiplerinin ortaya konulmas in'in Eski Lideri Mao e Tung dnemine rastlamaktadr. Askeri literatrde evvelce kullanlm olan Gerilla harbi, Sivil harp, Partizan harbi, Ykc harp, 5. kol harekt gibi terimler ideolojik savan bilinen zamanlarda kullanlan dar anlamdaki yntemlerini ifade etmektedir (Erden, 1985).

deolojik savan hedefi, bir memlekette hakim devlet otoritesini ykarak iktidar ele geirmek, bir ideolojiyi zorla yerletirmek veya mevcut iktidardan muhtariyet ve zel haklar temin etmek gayesini gtmektedir. htill tipi bir teknii ngrmekte ve askeri stratejinin bir paras olarak kullanlmaktadr. Bu usul, sper devletlerin bugn iin hedef lkelere uygulad ideolojik sava yntemini ihtiva eder (Erden, 1985).

deolojik savan salad avantajlar, az riskli olmas, daha az gze batmas ve kendine has teknik zelliklerde daha ok tecrbeli olmalardr. deolojik Sava, konvansiyonel muharebe gcnn normal bir yardmcs olarak mtala edilmekte ve her durumda tatbiki mmkn mukavemet, tedhi, sabotaj, suikast ve silahl propaganda gibi harekt tekniklerini geni apta kullanmaktadrlar (Erden, 1985).

86

deolojik atmada, taraflar birbiri toplumlarn (sivil-asker), psikolojik, manevi, siyasal ve fikri ynden etkilemeye alrlar. Savaan devletlerdeki toplumun, siyasi ve manevi durumuna bal olarak, savan gidiat ynnde ideolojik atmann boyutlar da deiir. deolojik atma ve faaliyetler, savaan devletlerin sosyoekonomik ve siyasal dzenlerine ve savan siyasal ve sosyal hedeflerine bal olarak snrlandrlr. Gelien silahl atma ortamnda, sosyal tabaka ve etnik gruplar arasndaki elikiler byr ve lm olaylar artabilir. Uluslararas ilikilerde kkl deiiklikler yaayan modern ada, sava ncesi ve esnasndaki sosyal ve siyasal hareketlerin hepsinde etkin halk tabakalar grlr (izmeci: 1984).

8. PS KOLOJ K SAVAIN ETK LER Bir harekt sonucu oluan psikolojik etkiler, kastl ve kastsz olmak zere ikiye ayrlr (Beykald, 1985): a. Kastl Psikolojik Etkiler Psikolojik faaliyetler, zellikle ve ncelikle psikolojik etki yaratmak iin planlanr ve uygulamaya konulur. Asilerin, gayri nizami harpte ve ayaklanma harekatnda, gerekletirmeye alt da bu etkidir. Bu psikolojik etki, devletin halkn artk koruyamad noktasnda younlar. Bylece asiler, kendi amalarna uygun propaganda malzemesini de salam olurlar. b. Kastl Olmayan Psikolojik Etkiler Her harektn psikolojik bir etkisi vardr. nemli olan husus, daha planlama safhasndayken harektn yarataca psikolojik etkinin dikkate alnmasdr. Bu etki dikkate alnmad takdirde, meydana gelecek zarar sanldndan ok farkl olabilir. Tarihte bu konunun rneklerinden biri, zmir'in Yunan igalinden

kurtulmasdr. zmir'in 9 Eyll 1922'de Trk ordusu tarafndan kurtarlmas Bat basnnda geni lde yer almtr. Trkler, zmir'e girdikten sonra byk apta katliam bekleyen Batllar, byle bir olay meydana gelmeyince hayrete dmlerdir. Mustafa Kemal Atatrkn yere serilmi olan Yunan

87

bayran kaldrtmasyla daha da heyecanlanan Bat basn, Trkler hakknda, o gne kadar grlmemi vg dolu yaz ve haberler vermek zorunda kalmtr. Bu da Trkiye ve Trkler lehinde dnya apnda bir propaganda yaplmasn salamtr (Beykald, 1985).

9. PS KOLOJ K SAVA ST HBARATI

Psikolojik sava faaliyetleri, tahminler zerine kurulamaz. Kar taraf ve hedef kitle hakknda salkl bilgi olmakszn yaplacak faaliyetler kimi zaman baarszlkla sonulanr. stihbarat servisleri ve haber kaynaklar tarafndan elde edilecek bilgiler, hedefle ilgili nceden edinilmi bilgilerle karlatrlarak zerine eklenir. zellikle propagandac iin nemli olan kitlenin iinde bulunduu koullarn zellikleri, d etkenlere kar tepkisi, kendisine yneltilen propagandaya kar yaklam tarzn belirlemektir. Srekli olarak istismar edilecek ve hassasiyetinden yararlanlacak olan psikolojik zafiyetleri gn yzne karlr (FM 3-05.30, 2000: (3-23)).

Bu zafiyetleri bulup karmak ok kolay olmaz. Bunun iin hedef kitle arasnda bir sre yaamak, yaadklar blgelere geziler dzenleyerek, bireylerle yakn iliki kurmak gerekir. Blgenin corafi, ekonomik, politik, durumunu, sosyo-kltrel ve etnik yapsn, dilini ve dinini aratrarak temel bir veri taban oluturmak balang iin ok nemlidir. Veri tabanlarna aratrma enstitlerin verileri, kamu kurumlarndaki blgesel incelemeler byk katkda bulunur. Mteakip faaliyetlerle elde edilecek bilgiler, bu veri tabanna ilenerek, mevcut bilgiler teyit edilir. D istihbarat brolar, bir taraftan eksik kalan hususlar zerine alrken, dier taraftan da psikolojik operasyonlarn dzenlenecei zafiyetlerle ilgili bilgilerin zenginletirilmesine ayr bir gayret gsterirler (FM 3-05.30, 2000: (3-25).

Toplanan bilgilerin sosyoloji, psikoloji, askeri ve istihbarat uzmanlar tarafndan analiz edilerek, anlaml bir takm bulgulara ulalmas gerekir. Bu nedenle yaplacak iki tr analiz sz konusudur.

88

a. Propaganda ve Dnce Analizi

Propaganda analizi, kartn, tarafl veya tarafsz kitlenin ve yaplan propagandann incelenmesi ve aratrlmasdr. nemli ve tamamlayc bilgilerin elde edilmesi iin kart propaganda incelenir. Propagandann etkili bir ekilde karlanabilmesi iin bilimsel yntem ve metotlarla analiz edilmesi ve elde edilen sonulara gre kar propagandann hazrlanmas gerekir. Bu incelemeden, karta ait zafiyetler ortaya karlabilecei gibi, dost propaganday destekleyecek unsurlarda elde edilebilir. Bir propagandann analizi her zaman iin zorunludur. Bir propaganda analizinden elde edilen sonucun, kabul edilmeden nce dier istihbarat teknikleri ile kontrol edilmesi gerekir (FM 33-1,1999: (3-14)).

Ayn ekilde dost propagandann da, kart ve hedef kitle zerinde nasl etkili olduunu grmek iin incelenmesi gerekir. Bu daha ok anket yntemi ile salanrken, kitle iletiim aralarnn takip ve dinlenmesi, posta vastalarnn kontrol ve ksmen sava zamanlarnda ele geirilen esirler vastasyla mmkn olur. Propaganda etkisinin, ksa ve uzun dnemli olmak zere tesiri sz konusudur. Propagandann yapld anda belki de oka dntrecek mitsizlik, yorgunluk, karamsarlk gibi anlk tesirler birka gn srerken, bireylerin yaylan haberleri dnmeleri, kk gruplar oluturarak tartmaya balamalar, giderek bir kitle halini almas birka ay veya yl gerektirebilir (FM 33-1, 1999: (3-14)).

Dnce analizleri ise, yaplan bir propaganda kampanyas veya program neticesinde kitlelerde meydana deiikliklerin ve gelimelerin neler olduunu gzlemlemeye yarar. Dnce analizleri, dncelerin yoklanmas ve llmesi amacyla yaplr. Genellikle anket yntemi kullanlr. Sorular, enformasyon elde etmeye ve fikir ile kanlarn aa karlarak onaylatmaya ynelik seilir (FM 33-1, 1999: (3-16)).

89

b. Sorgulama

Sorgulama, zellikle propagandann hedefleri iin kullanlacak bilgi ve haberlerin elde edilmesinde nemli bir kaynaktr. Sorgulama ileminde dikkat edilecek husus sorgu personelinin nitelikleridir. Psikoloji ve sorgulama eitimi alm, dil bilen, sorgulanan ahsn grupsal zelliklerini ve blgesel farkllklarn tanyan kiiler seilmelidir. Sorgulama sreci uzun zaman alacandan, yeterli sayda sorgu ekibi oluturulmal ve tekrar yaplan sorgularda bu gruplar iin aprazlama usul kullanlmaldr.

Bu sorgulama esnasnda nemle zerinde durulacak iki husus vardr. lkinde, hedef kitleye uygulanan propaganda veya psikolojik harekat faaliyetlerinin neticeleri ve kitle zerindeki tesirleri ortaya karlmaya allr. kincisi, kitlenin hassas taraflar ve psikolojik adan zafiyetlerinin grlebilmesidir. Bunlar, kitle zerinde, mcadele azim ve isteini yok edecek, psikolojik operasyonlarla istismar edilmeye msait olan zayflklardr. Bu zafiyetlerin belirlenmesinden sonra yaplacak analizler neticesinde kademeye ayrlr (FM 33-1,1999: (4-17)).

stismar

edilmeyi

bekleyen

zafiyetler,

daha

ncesinde

ortaya

kmam, gelecekte psikolojik operasyon dzenlemeye uygun zafiyetlerdir. stismar etmek iin en uygun zaman beklenir. Ayrntl planlama gerekir. Hedef lkede, dini ve etnik unsurlar arasnda ortaya kan huzursuzluklar bu gruba giren zayflklardan saylabilir.

stismar edilmekte olan zafiyetler, henz ortaya km ve zamanla etkisi kaybolan zafiyetlerdir. stismar etmek iin beklenmez. Sratle planlama yaplarak, azami ekilde faydalanlr. Liderlerle ilgili kk drc bilgiler, gelecek harekata ait uygun koullarn oluturulaca yerler, dini ve halk gnleri birer zayflk olarak bu gruba girebilir.

stismara msait olmayan zafiyetler ise, ncesinde dzenlenmi faaliyetlerle baar elde edilememi ve zerinde durulduka kar tarafa

90

yarar salam zafiyetlerdir. Eer sahip olunan imkanlar yeterli deilse, faaliyet dzenlenmekten derhal vazgeilmelidir. nk, yetersiz almalar sonucu gelimi olan refleks, gittike daha kat hale gelerek mukavemet dourur. Dini inanlarn kuvvetli olduu yerlerde yaplan komnizm propagandas, refah seviyesi yksek blgelerde sosyalizm akmlar kullanlamayacak zayflklardandr.

10. PS KOLOJ K SAVUNMA

Psikolojik savata, dmana kar nasl taarruz edilirse, dmanda ayn ekilde taarruz edecektir. Bu yzden, her savan saldr program olduu gibi savunma program da vardr. Muhtemel bir taarruza kar alnacak nlemlerde bu savan bir parasdr (Tarhan, 2005: 53).

Psikolojik savunma veya dier bir ifadesiyle psikolojik kar koyma harekat, dmann bizim aleyhimize uygulad psikolojik savaa/harekata kar, dost ve tarafsz gruplar zerinde tesirini azaltmak veya yok etmek iin bavurulan psikolojik faaliyet veya tedbirlerdir. Tarhan, Psikolojik Sava adl eserinde, psikolojik savunma

konusunda, kar tarafn istismar edebilecei zayflklar u ekilde sralar (Tarhan, 2005: 53): a. Eitim Dzeyi Dmann zafiyetlerinden yararlanmak iin planlanan faaliyetlerde, hedef kitlenin eitimsiz ve cahil olmas, istenen neticeye ulamada hz kazandrr. Ayn ekilde eitimli ve bilgili gruplar, dmann psikolojik sava mdahalelerinin sonusuz kalmasnda en byk etkendir. b. Yasak Koymak Radyo dinletmeme, gazete okutmama tr mdahaleler, toplumda phelerin uyanmasna neden olur. nsanlarn srekli tek ynl bilgiye maruz braklmas merak duygusunu artrr. Merak duygusu endieye dnrse,

91

bireyde yanla inanma eilimini balar. Bir propagandann kimden geldii, ne ierdii bilinirse, insanda etkisi az olur. Bunun iin psikolojik sava faaliyetleri konusunda insanlar bilgilendirilmesi, dmann tesir gcn azaltacaktr. c. Kltr Kuvvetli Tutmak Tarih boyu kendilerine ve balarndaki liderlere gvenmi, ahlaken gl ve ulusal deerlerine dkn uluslar tarih sahnesinde hep ayakta kalm, psikolojik savalara kar gl kltrleriyle direnmilerdir. Savaarak lm riskini gze alan insan, muhakkak ki yksek ideallere sahiptir. Niin savaaca konusunda inanc zayf kii, sava ideolojisine sahip deildir. Bu tr kiiler, psikolojik savata kolayca malup derler. Bir ordunun savama gcn en ok zayflatan ey, psikolojik sava zayiatdr. . Sezgileri Gelitirmek Psikolojik savunmann amac; bireylerin iyi, kt, doru ve yanl bilgileri ayrt etmeleri konusunda uyank olmalarn salamaktr. Eitimsiz, saf, kltrel alt yaps yeterli olmayan insanlar, kolayca yanltlabilirler. Ancak her insan psikolojik sava ve savunma konusunda bilinlendirilirse, bu konularda direnli olur ve hibir kartrc etken, faaliyetlerinden sonu alamaz. d. Yaam seviyesi Psikolojik harektta hedef kitle, eitimsiz ve yoksul gruplardr. Psikolojik savunma iin eitim, kltr ve yaama standard baar dourur. e. Halk Destei Savaan bir ordu, halknn gvenini kazanmsa, ibirlii geliir. Halkn nemli grd deerleri kmseyen ve grmezlikten gelen bir komutan, asla halkn gvenini kazanamaz. Zaten, psikolojik savan hedeflerinden bir tanesi de, halkla ordunun arasn amaktr. Bir lkede casusluk, propaganda veya bozgunculuk

92

faaliyetleri ile halk ile ordu arasnda ba zayflatlmsa, uygulanan psikolojik sava faaliyetleri hedefine ulamtr. Halk ile ordu arasndaki sorunu, dman muhakkak deerlendirecektir. Toplumun kendi iindeki ihtilaflarda, ordunun taraf tuttuu hissini uyandrmak, bozguncu unsurlarn istedii bir durumdur.

11. PS KOLOJ K OPERASYONLAR Psikolojik operasyonlar, bir liderin, kurumun ya da toplumun dncelerini deitirme amal operasyonlardr. Psikolojik operasyonlar, belli bir kurumdan istenilen, belli bir reaksiyonu uyandrmak amacyla ynetime olan destei artma ya da ykma amac tar. Psikolojik operasyonlar, devlet yapsnn temelinde mevcuttur. Sorunlara basit ve temiz bir zm bulur. Yneten kii dnda kimsenin yaptrm gc bulunmadndan, yneticiyi sorunlu ve skntl uzlamalardan ve zor sorulardan korur. Kara srecinde ki problemi tanmlama aamas kolaydr. Operasyon neticesine, can ve mal kayb asndan bakldnda masrafszdr. Psikolojik operasyonlarn kontrolsz yaplmas demokrasiye zarar verir ve kanunlarn deil, kiilerin ynettii bir devlet oluumuna neden olur (Nutter, 2005: 125).

93

NC BLM

DEZ NFORMASYON

1. DEZ NFORMASYONUN TANIMLANMASI

Dezinformasyon kavram, Sovyet lugatlarnda dier lugatlardan nce grlmektedir ve kapitalist gler tarafndan halk demokrasilerine kar kullanlan bir teknik gibi tarif edilmektedir. Des n eki, uzaklama, ayrlma, yoksunluk anlamn vermektedir. desinform kelimesi bir haberden yoksun brakmak deil, ksmen yalan ieren bir haberle beslemek demektir. ngilizcede disinformation olarak kullanlan kavram, Rusada dezinformatsia olarak gemektedir (Volkoff, 1985: 9). Dezinformasyon, Dictionnaire De La Langue Russe12ye gre yalan haber vastasyla yanlgya drme faaliyeti , Dictionnaire Encyclopedique ye gre aka yalan haber yaymak, kamuoyunu hataya drmek, bar ve demokrasi yanllarn sulamak, emperyalizmin saldrgan politikasn gerekletirmek gayesiyle basn, radyo ve eitli propaganda aralarndan geni apl faydalanlan yntem olarak tanmlanmaktadr.

Volkoffa

gre

dezinformasyon

ise,

kamuoyunun

kandrmak

gayesinden hareketle gerekmi gibi gsterilip, yalana dayanan kkrtc bir haberdir. Teknik dezinformasyon ise, gizli servisler tarafndan bir devletin gerek siyasi, ekonomik yahut diplomatik hedeflerini gizlemek veya arptmak iin kullanlan metottur (Volkoff, 1985: 15). Gizli servislerin en nemli harp almalarndan birisi de dezinformasyon taktiidir (Gndodu ve elebi, 2005: 32).

Dezinformasyon, dman, planlayclarn karlmasn grmek istedii neticeler bulmasna yarayacak yalan haberlerle beslemek suretiyle

12

Rusa Lgat

yanltmaya ynelik zel operasyonlardr. Dezinformasyon operasyonlar ieriine gre siyasi, askeri veya ilmi olabilir (Volkoff, 1985: 106)

Dezinformasyon,

kitle

iletiim

organlar

vastasyla,

toplumu,

amalanan dorultuda, niyetlere bal olarak ynlendirme ve gndem oluturma faaliyetidir. Dezinformasyon, toplumu ve dman yanl ve sahte bilgilerle maniple ederek aldatma, gerekleri saptrma, sulandrma, gereklerin inandrcln bozma, yanl bilgilerle inanc kuvvetlendirme ya da zayflatmaya dayanmaktadr (Gndodu ve elebi, 2005: 32).

Haberlerin alverileri insanlara mahsustur. Ancak gr alarnn farkll, alglamadaki yanlglar, olaylarn kiilere gre deien farkl deerlendirmeleri, btn haberlere bir ierik katar. Eer bu ierik zayfsa dezinformasyon olur. Enformasyon, edinilen bilgiler, toplanlan belgeler ve bilgi alveriinde bulunmaktr. Enformasyon, yaps gerei yanl bilgileri de kapsar. Ancak olduunca tarafsz olmas gerekir (Volkoff, 1985: 1).

Enformasyonda ierik dzenli deildir. Dezinformasyonda ierik batan beri dzenli olduundan balang haberinin gzle grnr biimde deitirilmesi iin birka arac gerekecektir. Petit Larousseye dezinformasyon, 1). bir haberin nemini azaltarak veya gre anlamn

kuvvetlendirerek gerek manasn ortadan kaldrma eylemidir (Volkoff, 1985:

Dezinformasyon dar veya geni anlamda kullanlabilir. Dar anlamda intoksikasyon ile enflans arasnda yer alr. Burada intoksikasyon kiileri baz kesin eylere inandrmaya urar, dezinformasyon ise, sistematik ve profesyoneldir, daima kitle iletiim aralarna bavurur. Hedef lkenin genel kurmayna deil, dnya kamuoyuna ynelir. Buna paralel olarak, enflans grnte dzensiz, eyyamc, z bakmndan nicelikli bir faaliyet yrtt yerde dezinformasyon bilinlerde ve zellikle hedef kitlenin bilin altnda, dezinformasyon yapan lkenin lehine baz dier davranlar iin kt grntleri yerletirmeye ynelik bir program uygular (Volkoff, 1985: 5).

95

Dezinformasyonda hedef, su orta olarak tasarlanr. Kamuoyuna ok kk fakat katalizr yerletirmek yeterlidir. Ve esas olan tepki tamamen doal grntleri ile birlikte ortaya kar. Dezinformasyon, olmayan bir eye inandrmak deildir, fakat inanlara ramen tepkileri deitirmektir.

Andrew Pattersonun Dezenformasyon a adl eserine gre dezinformasyonu gerekletirme yntemleri temel biimde yer almaktadr. Bunlardan ilki, halkn srekli olarak kafasn kartrarak hkmet ilerine katlmalarn veya mdahale etmelerini nlemektir. kincisi, gereinden fazla ey bilen insanlara yanl bilgiler vererek, dezinformasyon iin seilen konunun sklkla ilenmesini salamaktr. Eer bu yanl bilgiler sz konusu kiiler tarafndan kullanlrsa, bu kiilerin gvenilirlikleri zarar grecektir. Dezinformasyonun nc biimi ise, ok fazla ey bilen insanlar korku yoluyla etkisiz hle getirmektir (Patterson, 2005: 29).

Dezinformasyonun baars, bir lkenin amacna ulamas iin hasm lkede mevcut fikirlerden kendi amacna en uygun olann o lkede filizlemesine tabii bir meyil olmasna ve o lkenin doal yapsn ok iyi tanmaya baldr.

Dezinformasyonun esas, gerek gibi dorulanmak istenen bir yalandan ibarettir. Stratejik seviyede bir dezinformasyon ise dmann kendisi tarafndan hasmnn yanl tannmasn salamaktr. Dorudan alan sylemek her zaman gereksiz olaca gibi, dmann kendi kendini yanltma meylide olduka yksektir.

Dezinformasyonu bir harp silah olarak kabul eden lkeler bu ii genellikle zel servisler vastasyla yrtrler. Dezinformasyon, ncelikle yaplm bir dokmantasyonu mteakip hedefi uzaktan ynetebilir. Bunu uzman rgtlere kar pheli, gizli bir faaliyet eklinde icra etmez. Zaman geldiinde, sokaktaki adamdan balayarak en stteki otorite ve uzmanlara kadar uzanarak, otorite ve uzmanlar sokaktaki adama, kamuoyuna esir eder (Volkoff, 1985: 9).

96

Bir dezinformasyon uzman, genellikle bir hkmet veya gizli servis tarafndan, hedef olarak belirledii organizasyonlara szmas iin gnderilir. Szma giriimi ile balayan harekatta, kk apl taktik faaliyetlerle operasyon derinletirilerek, etken grup ierisinde bir yer elde edilir. Elde edilen konumun nfuz alan kullanlarak tutarl bilgiler srekli olarak enjekte edilir. Bu enjekte edilenlerle, sadece sz konusu grubun kafasn kartrmakla yetinilmez, ayn zamanda grup yelerinin paranoyaya kaplmasn salayacak ekilde onlar arasnda korku da yaratlr (Patterson, 2005: 15). Psikolojik yapnn nitelii, bunun mmknln gsterir. Yalan ve korku, daima bir arada ve ayn kapdan girer. Dikkatle dzenlenmi bir yalanlar sistemi, bu tr bir materyalist psikoloji yer bulur (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 14).

Durumu

ve

kabiliyetleri

nedeniyle

vatandalar

zerinde

dezinformasyon faaliyetini yrtecek olan hedef lkenin bir yurtta, kar lkenin bir adam elde etme subay tarafndan elde edilir. Elde etmenin ekilleri, gizli anlamalardan geerek, politik grten antaja kadar benzerliklere varabilir. Adam elde eden subay, bu ajan, ilikilerine ve kabiliyetine bal olarak yrtmek zorunda olduu faaliyetler konusunda yetitirilmesi maksadyla sratle sorumlu subaya devreder. Bir gazete veya bir televizyon ynetimine, niversite veya kilise krssne szan ajan, hi kimsenin dezinformasyon yapan lke ile balant kuramayaca ekilde istihbarata, onun yorumlanmasna, tartmalarna, deerlendirmelerine vakf olur. Buradaki farkllk istihbarat gndermesi yerine getirmesi, yani onu hedef lkenin ideolojisi ile ekonomisini yanstmakla yetinmemesi onlar deitirmesidir. Bir defa katalizr eleman kamuoyunun arkna szd m, enflans ajannn daha yapaca bir ey kalmaz. Yeterli zamann ayarlanmas ve iliki kurularak kitleletirilmi yeterli sayda kiinin olmas artyla, harekat yank kutular ad verilen ast elemanlarn aracl sayesinde kendi kendine yrr (Volkoff, 1985: 23).

ou kez seilen bu kiiler bilinsizdir. Dezinformasyonu totaliter lkelerin yararna yaydklar halde, bilgi toplamay bamszlk uruna

97

yaptklarn sanrlar. Bu faaliyet esnasnda, kk hediyeler kabul edilebilir, kk antajlara boyun eilebilir, ancak ne sansasyonel bir haberin ana dlr, ne de bilinli olarak dmanla ilikiye girilir.

Hedef lkede orta derecede nemli grevler igal eden yerli vatandalardan olumu ideolojik bir ibirliki a kurulur. Dezinformasyon faaliyetini ynetenler, bunlara, kitap ve makale yayn, televizyon program hazrlanmas gibi almalar iin gvenirler. Bu almalarn asl gayesinden habersizdirler ve bunlara sadece baarsna yetecek kadar lzumlu doru bilgi iletilir. Dezinformasyon malzemesi anonim biimde teslim edilir. Eyleme katlan kii veya kurulu, ok dikkatli bir incelemede dahi tespit edilmemelidir. Malzeme genellikle sradan ulatrma kanallar ile gnderilir (posta, kargo, internet vb. gibi). Kanallarn says snrsz olmadndan bazlar daha sk kullanlr. Mkerrer davranlar dmann dikkatini ekebileceinden dikkatli olunmaldr (Volkoff,1985: 104).

Dezinformasyon faaliyetlerinin planlanma aamas toplantlarla balar. Toplantlarda yer verilen dnceler tartmaya alnr. Temel hedef, kar tarafn zayf noktalarnn listesi kararak, derinliine incelemek ve bunlardan faydalanmak iin baarszlklarn ve hatalarn analiz etmektir. zellikle yabanc lkelerin istihbarat servisleri vastasyla elde edilen gizli istihbarat, dmana kar hangi artlarda kullanlabileceini tespit etmek maksadyla dikkatli incelemeye tabi tutulur. zellikle bu istihbarat servislerinin raporlar dezinformasyon almalarnn kaynan tekil eder. Bykelilik ve konsolosluk raporlar, basn muhabirleri, turizm ajanslar tarafndan elde edilmi istihbarat nemli katklar salar. Yasal yollardan elde edilen kitap, gazete ve mecmua gibi yaynlar takip etmek dezinformasyon faaliyetlerini rtme asndan nem kazanr (Volkoff, 1985: 103).

98

2. DEZ NFORMASYON FAAL YETLER N N HEDEFLER

ekoslovakya Devlet Gvenlik Tekilatnn Eski Bakan Yardmcs, Ladislav Bittman, dezinformasyon faaliyetlerinin 5 ana hedef zerine olduunu ifade eder. Bu hedefler (Kayabal ve Arslanolu,1983: 174); Siyas, Asker, Ekonomik ve moral glerini zayflatarak, dman hassas bir duruma getirmek. Dman kamp iinde mevcut anlamazlklar krklemek ve yenilerini meydana getirmek. Dmann siyasetini ve temsilcilerini gerek kendi halknn, gerekse d lkelerin nazarnda kk drmek, Dmann siyasetini gerek formlasyon, gerek muhteva bakmndan istenilen ekilde ynlendirebilmek. Gelimekte olan lkelerde, "anti-emperyalist" mcadeleyi her ekilde desteklemek.

Dezinformasyon uygulamalarnda beklenen etkinin olumas iin dikkat edilmesi gereken baz hususlar sz konusudur. Dezinformasyon ve enflans ancak belirli miktarda etkiye maruz braklan ve bir ksm eletirisini takiben uygulanabilir. Herhangi bir kiiye veya bir meslek grubuna intoksikasyon faaliyetleri uygulanabilir ancak dezinformasyon yaplamaz, zira bunlar saduyu nedeniyle, gerein tadyla yalana kar mcadele eden bir nevi antikor salglarlar. Buna karlk belirli bir saydan sonra kiiler kitle haline dnr. Kafaca emekiletirilmi bu kiiler, korunma reflekslerini kaybederler ve kendi arzular ile srklenmi olduklar kitleler, iplerini koparm gibi saa sola kouurlar. Artk gven verici uzmanlarn kullanma tekniklerine katlmaya hazr hale gelirler (Volkoff, 1985: 44).

Dezinformasyon ve enflans birbirlerinin tersine kullanlmazlar. Kitle psikoloji ile ilgili bilimsel keiflerin halihazr durumu karsnda Amerikallar

99

bamszlktan vazgeirmek ve ngiltere Kraliesini meru hkmdarlar olarak kabul etmek zorunda olduklarna inandramazsn (Volkoff, 1985: 25).

Enflans ve dezinformasyon, bir yetkili tarafndan ilenmi bir hataya bal deildir. Fakat btn halka baz imajlarn derece derece alanmasna dayanmaktadr. Bunun iinde uzun bir srece ihtiya vardr. Sovyetler Birlii, Vietnam sava srasnda, Amerikan halkn sululuk kompleksi iine sokmak iin ok urat ve uzun sren savata bunu baard da ancak yeteri kadar uzun olmamas nedeniyle bu kompleks abuk ortadan kalkt ve birka yl sonra elde edilen yenilgi gemiteki masumiyetlerini geri getirdi (Volkoff, 1985: 57). 3. DEZ NFORMASYON TEKN KLER a. Aldatma (1) Taktik Aldatma

Aldatma,

snrl

imkanlarla,

arzulanan

hedeflere

gizlice

dierlerinden nce ulama avantajdr. Ekonomik hayatta, politikada veya sosyal yaamn her seviyesinde aldatma sayesinde kazanlacak bir avantaj varsa, kiiler veya gruplar her zaman aldatmaya meyledecektir. Kandrma, aldatma veya sahtekarlk sivil ilikilerde yasal veya saygnln, itibarn kaybedilmesi gibi gayri resmi yaptrmlarla cezalandrlabilse de, sava veya dar anlamnda uluslararas politikada sz konusu deildir. Uluslararas politikada ve ska da savalardaki aldatma byk baar ve kazanla dllendirilir (Handel, 2002).

Sava alanlarnda faydal olmasna ramen, aldatma ska baarsz olmu, amalad hedeflere ulaamam ve bazen de aldatmann ters teptii durumlar grlmtr. Ancak, bir ok olumsuz gre ramen, aldatma her tr savan rasyonel yrtlmesinde ayrlmaz bir btnn paras olmutur. Sun Tzu bunu btn sava aldatma zerine kuruludur szyle ifade eder (Handel, 2002).

100

Savata

aldatma

rasyonel

ve

zorunlu

bir

etkinlik

olarak

dnlmelidir. nk, bir kuvvet arpan olarak etki eder. Savata aldatmay kmseyen, kendi kuvvetini kreltir. Kuvvet dengesinin kabaca eit olduu durumda, aldatma dk maliyet ve daha az zayiatla baary daha fazla artracak, kuvvetlerin daha ekonomik kullanlmasn salayacaktr. Kuvvetlerin denk olmad durumda ise aldatma zayf tarafn saysal ve dier eitsizliklerini telafi etmesine yardmc olabilir. Bu yzden, dezavantajl olan taraf genellikle aldatma strateji ve taktiini tercih etmeye daha meyillidir (Handel, 2002).

Sonu olarak aldatma gelecekte olgunlam bir endstri olarak grnyor. Yeni dnya dzeninde, sadece askeri alanlarda deil, politikada ve diplomaside taktik aldatmalarn nemli hale gelme olasl artmaktadr. Dnya barna kar olan kk tehditlerle urarken politik ve diplomatik kandrma nemli aralar olabilir, tehditler tamamen ortadan kaldrlabilir veya baarl bir sonuca ekilebilir (Rothstein, 2002: 371).

Gelecekte de en az eski devirlerdeki kadar akll politik ve askeri liderlere ihtiya duyulaca muhakkaktr. Daha aldatc bir siluete dnecek olan dnyada karlkl aldatma ve hileleri yapmak bir bakma zorunlu olacaktr. Aldatma, hile ve kandrma, zayf veya gl; saldrrken veya geri ekilirken; kazanrken veya kaybederken; savata ve barta yani her zaman olacaktr. Yaplmasa da olacaktr. in zdeyiine gre asla yeterli bir aldatma olmaz (Rothstein, 2002: 372).

(2) Stratejik Aldatma

Gnmzde yksek duyarllkta elektronik aygtlar, uydular, yzlerce gemi ve uak, sualt dinleme aygtlar, radarlar ile saysz ajan ve iki tarafl ajandan oluan bir takm aralarla karmak bir oyun oynanmaktadr. Karlkl iki oyuncunun srekli biimde birbirlerini gzetim altnda tutmalarnn balca nedeni her birinin, dierinin kurallara uyup uymadn, blf yapp yapmadn bilmek gereksiniminde oluudur (Bittman, 1988: 187).

101

CIA Bakan yardmcs Dr. Herbert Scoville MX projesi13ne ilikin sunduu grlerinde Ruslarla oynanan bu oyunda, onlar aldatmay baarp baaramadmzdan hibir zaman emin olamayacamz szleri bu endieyi aka gsterir (Bittman, 1998: 191).

Her baarl askeri harekatn iinde bir yanlma ve srpriz unsur olduu gibi, stratejik yanltmaya kar etkili bir savunma iinde gvenilir istihbarat ve uyar sistemi gerekir. Byle bir sistemin nemini Robert Pfaltzgraff yle anlatr (Bittman, 1998: 187):

Stratejik srprize kar alnabilecek tek nlem, genellikle beraberinde stratejik yanltmay da getiren stratejik ikazdr. yle ki, ounlukla stratejik yanltma ile birlikte uygulanan stratejik srprizin hedefi, kar taraf stratejik ikazdan yoksun brakmaktr. Yanltma gayretinin baar orann artran unsur ise, hedefin sadece birka enformasyon kanalna bal klnmas veya gerein, yalanlarn iinde ustalkla saklanm bulunmasndadr.

arlk dnemi istihbarat mensuplarndan "Albay Rezanov", Sovyet aldatma teknii ile ilgili olarak unlar dile getirir. Zehirli gazn, harekat alanndaki nemi ordular iin neyse, aldatma tekniinin de snflar ve siyas tekilatlar arasndaki mcadeleler iin nemi odur. Aldatma, siyasi ve sosyal organizmay zehirler, direnme gcn zayflatr ve nihayet ortadan tamamen kaldrr. Bu sahada en gl silahlar ise: kitap, mecmua, gazete, radyo ve televizyondur (Gndodu ve elebi, 2005: 31).

b. Yalan Haberler

Yalan haber, deitirilmi gerek bir olaydan ya da tamamyla uydurulmu bir olaydan yola klarak, savunulan davay destekleyecek tezler yaratmak iin kullanlr. Almanyada, Nazi propagandas, utku yrynn Rusyann derinliklerine kadar devam edeceinden sz ederken, Hitler, Stalingrad istedii zaman alabileceini bildirmiti. Ancak Alman ordular
13

Sovyetler Birlii radarlarn yanltmaya ynelik ABD Hava Kuvvetlerinin gezici ktalararas balistik fze sistemi.

102

kuatlnca, Hitler Stalingradn sonuna kadar savunulaca yazgsnn Almanyann yazgsna bal olduunu syledi. Verdii aslsz haberlerin Almanya iin bir moral etkisi oluturmasn beklerken, Sibirya ilerinde de bir krlma yaratmasn bekliyordu. Sonrasnda Alman ordular yenilince, Stalingradn ne fethinden, ne de kahramanca savunulmasndan bahsedildi (Domenach, 2003: 95).

Modern ada, dezinformasyonu yaratanlar, yasad kabul edilen rgtler veya muhalif gruplar deil, bizzat hkmetlerin, gizli topluluklarn ya da ekonomide uluslararas bankerlerin (bir bakma speklatrlerin) kendisidir. stihbarat servisleri, silahl kuvvetlere ait karargahlar ve lkelerin dileri bakanlklar dezinformasyona sk sk bavurmular ve etki uyandrmasn bekledikleri aslsz haberleri psikolojik operasyonlarda kullanmlardr. lkelerin haber medyalar zellikle bu tr birimlerden gelen haberlere ok scak bakarlar ve bir haber olarak grdkleri bu dezinformasyonlarnda farkna varamazlar (Patterson, 2005: 29).

Eski Sovyetler Birliinde de provokasyonel yayncln temel felsefesi Lenin manifestosuna dayanmaktayd. Lenine gre yalan ve doru arasndaki fark udur: gerei sylemek burjuvalara has bir nyargdr. Yalan ise ounlukla kiiyi hedefe ulatran balca aratr (Gndodu ve elebi, 2005: 30).

nsanlarn ou, haberleri renmek iin gazete okumazlar. Haberleri daha ziyade televizyon ya da radyodan takip ederler. Zaten doru haber konusunda lekeli olan haber medyasna ilaveten, bir de aratrmac gazeteciler, profesyonel haber reticileri ve kendilerini kontra-terrizm ya da din gibi alanlarda uzman ya da ftrist (geleceki) olarak tanmlayan, unvanlarn kendilerinden alan uzmanlar vardr. Konularnda uzman olduklarn iddia eden bu kiilerin muazzam dezinformasyon ynna yaptklar katk, kitleler tarafndan ok abuk kabul grr ve sz sahibi olduklar poplist konular ilendii srece, yaptklar dezinformasyonda gndemi doldurmaya devam eder (Patterson, 2005: 9).

103

c. Maniplasyon (Ynlendirme)

Maniplasyon; ynlendirme, kendi tarafna ekme, taraftar kazanma anlamna gelmektedir. Daha basit bir ifade ile btnden para koparmak eklinde de ifade edilebilir. Kart dnceye sahip kitleleri, kendi dnce eksenine ekebilmek isteyen biri iin maniplasyon hareketi, ounluu, durumu kendisinin kazanaca bir hale getirecek yeni bir alternatifle blmektir. Bu pusula ibresini, aksi yn gstermeye zorlayan bir manyetizma etkisi gibidir. Baarl saylmas iin, nerilen alternatifi daha ekici bulan eski ounluun bir blmyle, eski aznln birlemesinden oluacak yeni bir ounluk koalisyonu gerekir. Burada, doru alternatifi retmek yaratclk ister. Maniplasyon etkisi, ok daha ksa mrldr, ancak etkileri asndan ok daha hzldr (Riker, 1997: 13).

nsanlarn ou toplumsal kararlarn, insanlarn tercihlerinin (semen oylar gibi) birletirilmesiyle alndn dnrler. Maniplasyon iin kullanlan yntemlerin ou tercihlerin birletirilmesinin bu kadar basit olmadn gsterir. Gerekten de, farkl tercihlerin birletirilmesi basit bir sre deildir. Bunun ne kadar kark bir sre olduu, siyasi karar organlarnda (bir yasa tasarsnn kabul gibi) grlmektedir (Riker, 1997: 25).

Sonula birlikte ortaya kan tercih, hedef kitlenin tercihlerinden daha ok, tercihlerin hangi yntemle birletirildiine bal kalacaktr. Bu yzden tercihlerin sras belirlenerek, sonucu maniple etmek her zaman mmkndr (Riker, 1997: 26).

Avantajl durumda olmayan iin temel sorun, beklenen bir yenilgiyi zafere evirebilmek iin destek kazanmaktr. Bunun bilinen iki zm yolu vardr. Bunlarn birincisi ittifak kurma yoludur. Basit, fakat ayn zamanda dierlerinin kabul edebilecei nerileri getirmesi gerektiinden bir o kadar da zor bir zm yoludur. kincisi ise, sempatik olmayan rakiplerin eski sakncalarn yeniden retmeyi amalayan yeniden tanmlama yntemidir.

104

Yeniden tanmlama, ittifak kurmaktan daha zordur. ttifak kurmak gibi yeniden tanmlamada, yeni bir bak asnn oluturulmasna dayanr. Bunun dnda farkl insanlar, ortaya srlen yenilie propaganda ile ikna etmeyi de gerektirir. zetle ittifak kurmak da, yeniden tanmlama da zor yntemlerdir (Riker, 1997: 55). Bunlar maniple edicinin kulland bir ksm manevralardr. Maniple edicinin nitelikleri ok nemlidir. Maniple eden, dar kafal bir planlamac veya ideologdan te, bir oportnist ve sava alan stratejistidir (Riker, 1997: 56).

Maniplasyon manevralarndan biri de, ar basmaya balayan kart taraf, yeni bir bak as ortaya atarak birbirine kar iki ayr kampa blmektir. rnein, Lincoln, tarmsal ve ticari genileme arasnda kopan tartmay kazanmak iin klelik sorununu ne srmt. Bu siyasi maniplasyon arac, "konuyu yayma" olarak nitelendirilebilir. Tabii, bir de "konuyu sabitleme" denilen kar manevra sz konusudur. Kazanmak zere olan taraf, kartn kendilerini blmek iin ortaya yeni bir tartma konusu karacan beklediinde, ounluun tarafnda yer alan maniple edicilerin konuyu soutarak bu giriimi engellemeleri mmkn olur (Riker, 1997: 91).

. Subversiyon (Bozgunculuk)

kinci Dnya Savana kadar klasik savan bir yardmcs olan subversiyon, bu sava sonrasnda yeni bir ekil alarak esas silah haline gelmitir. Bu yeni savata birlikleri, igal edilen lkenin snrnda tutmak yerine, devletin iine nfuz eden, eitilmi subversif (ykc blc) ajanlar ile lke iinde otoritenin bozulmas srecine giriilir. Sanki halkn iinden km kk partizan gruplara, bulunduklar yerlerde devrimci kurtulu harbi balam gibi gstermek ve gerekte hedef lkenin ktleme srecini hzlandrmak, sonrada iktidar ele geirmek dncesiyle yeni tip bir mcadeleye girimek bu savan en nemli zelliidir (Volkoff, 1985: 123).

Subversiyonun amac vardr.

105

Hedef lkeyi manevi bakmdan kertmek ve onu oluturan gruplar paralamak, Von Der Goltzun bir savata dmann muhariplerini yok etmekten ziyade cesaretini krmak yedir szndeki niyete iaret eder. Manevi bakmdan kertme, cesaretin yok olmas ve ulusal gruplarn deerlerine balln salayan ve gelecee gven veren zihni gcn azaltlmasdr. Dmann manevi faktrlerinin analizi, manevi bakmdan kertmenin hedeflerini ortaya karr. Subversiyon, dman deiik tekniklerle manevi bakmdan kertmeyi hedef alrken, onu blmeye ve paralamaya alr. Dmana phenin alanmas, zel deerlerinin yklarak kendi aidiyetinden phe duymasnn salanmas, kendini ve grubunu sulama, yalnzlk ve knanacann hissettirilmesi, mantkszlk iinde oluunun dndrlmesi, taarruz ve savunma gcne olan gvenin sarslmas, sava halinin uzun srecei izleniminin verilmesi, etin ve zafere yakn dman karsnda olduunun inandrlmas ve mcadele etmenin gereksiz olduunun dndrlmesi maneviyat krmada ok etkili faktrlerdir. Ellul bu konuda unlar ifade eder (Volkoff, 1985: 127):

Dmann kendi davasnn hakllna, vatanna, ordusuna ve milletine olan gvenini kaybetmesine erimek lazmdr, bu da ykc faaliyetlerde uygulanmaktadr. Kendisini sulu hisseden kii ayn zamanda etkinliini ve savan anlamn da kaybeder. Kiiyi, kendisine ramen en azndan yannda bulunanlarn ahlakszca ve adaletsizce iler yaptklarna inandrmak gerekir. Bu, onun ait olduu grubun paralanmasna yol aar.

Bir dier amac, otorite ile beraber savunucularn, grevlerini ve ileri gelen kiileri kk drmektir. Bu otorite kayb, sras geldiinde yneticilerin yetersizliinin bir delili ve yurttalarn itaatsizliine bir tevik unsuru olarak kullanlr. Zorunlu ve sk bir saygszlk ve gvensizlik sznts, ayn zamanda merkezi iktidar ve kamuoyunu fel eder.

Son olarak da, kk bir aznlk tarafndan iktidarn iddet kullanmadan ele geirilmesi iin, tespit edilen zamanda, kurulu dzen lehine her trl mdahaleye engel olmak amacyla kitleleri ntralize etmektir. Sessiz ounluk, subversiyonun dourucusudur. Bu kitlelerde aknlk ve tutukluk

106

etkisi yaratmaktr. Subversiyon operasyonlarnda ne genel bir ayaklanmaya, ne de halkn aktif bir ekilde katlmna ihtiya vardr. ktidarn ele geirilmesi tam olarak ne istediini ve ne yaptn bilen kk bir grup tarafndan gerekletirilir. nemli olan iktidarn ele geirilmesi esnasnda kart hibir mdahalenin olmamasdr. Subversif eylem, ounluun kkrtcln knayan sessizliin deil, aksine uyuukluu ifade eden sessizlii ister (Volkoff, 1985: 128).

Bu amalara, kitle iletiim aralarndan yararlanlarak ulalabilir. Toplanm bir topluluk olmadan, kamuoyu oluturmaya ve kolektif bir psikoz yaratmaya yalnz kitle iletiim aralar sahiptir. Kitle iletiim aralar, kolektif bir karklk yaratarak ve soyutlayarak ayr ayr her kiiye hitap eden gvenli bir yoldur. Basnsz, radyosuz ve televizyonsuz subversiyon olduka gszdr (Volkoff, 1985: 125).

Kitle iletiim aralar da drt snfa ayrlr. Eylem gruplar tarafndan dorudan yaynlananlar, Dorudan doruya ya da bilerek subversif eylemlere katlan ve

geni kitlelere ulaanlar, Byk kitlelere ulaan tarafsz yayn vastalar, Devrimci giriimlere kar olan byk aptaki yaynlar,

iddet eylemleri yapan kk gruplar kitle iletiim aralarndan yararlanarak eylemlerini sansasyonel bir biimde kamuoyuna duyurmakta ve kamuoyunu kendi istedikleri gibi ynlendirmeye almaktadrlar. Bu kk gruplarn, byk gruplar etkilemek iin uyguladklar eylem teknikleri unlardr; Halkoyuna bavurulmasnn etkisiz hale getirilmesi amacyla

seimlerin bir aldatmaca olduu dncesine kamuoyunu inandrmak ve seimleri boykot etmek,

107

Birbirine balayc gruplara yelik, propagandaya kar bir

koruma aracdr. Bu nedenle bu gruplar blmek gerekir. Lideri gzden drerek btn grubu moral ynnden kntye uratma, grubun baz deerlerinden yararlanmak veya gruplarn ahlaki ve moral deerlerini bozmak.

Kilit gruplar, subversiyon operasyonlar iin zel taktik ve stratejik nem arz eden sosyal gruplardr. Sz konusu olan onlar paralamak ve blmek deil, aksine organize ederek dinamik hale getirmek ve byk operasyonlar iin eleba gruplardan balatma gruplar olarak yararlanmaktr. Bu amala subversiyon operasyonunu yneten uzmanlar, szmak ve yer alt eylemlerini younlatrmak iin ekonominin, idarenin ve datm dzeninin hayati merkezlerini dzenli olarak tespit ederler. Subversif hareketlerin kilit gruplar hedef alan faaliyetleri drt eittir: Kolektif duygularn, yasal taleplerin ve seilen grubun

ihtiyalarnn veya ideolojisinin younlatrlmas ve smrlmesi, Hedef grubun iinden kan ve grubun menfaatlerinin iddetli

savunucusu gibi gsterilen bir alt grubun dorudan iddet eylemi, Kendisine veya mttefik bir gruba kar yneltilmi direkt bir

saldr durumunda grubun sratle harekete geirilmesi, Kkrtma ve bunun sonucunda gelecek basky kolektif bir tehdit

gstererek btn grubun bu basklara kar harekete geirilmesi,

d. ntoksikasyon (Zehirleme)

Dezinformasyon bir doktrin, intoksikasyon ise bir tekniktir. Zararl, baka bir anlamda zehirli fikirleri alamaktr. yneliktir. Baz kesin eyleri inandrmaya urar. ntoksikasyon bir amaca

Taktik intoksikasyon, yabanc istihbarat servislerine yanl bilgiler vererek, kendi srlarn daha iyi muhafaza edebilen kar istihbaratn gzde 108

silahlarndan biri olmutur. Stratejik intoksikasyon ise, disiplin salamak maksadyla istihbarata kar koymann tekniklerinden biri olmay bir kenara brakr. Pierre Nord dmana siyasi yahut askeri bakmdan kaybetmesi iin lazm geleni yutturmaktan ibaret olarak aklar. Hitler, Stalini SSCBnde komnizmi devirmek iin Sovyet Genel Kurmaynn Almanya ile ibirlii iinde olduuna inandrd. Neticede Sovyet subay topluluunun yars imha edildi (Volkoff, 1985: 3).

ntoksikasyon faaliyetleri iin nemli olan baz temel kaideler vardr. ncelikle yetkili amir tarafndan kesin ama tespit edilmelidir. kinci olarak planlanan faaliyetler merkezi bir rgt tarafndan metodik bir ekilde icra edilmelidir. Hkmetlerin eitli organlarnn kard ve kitle iletiim aralaryla yaylan baz aslsz, gerek d veya en azndan arptlm haberler toplumun ounu, hatta yetkililerin bile eksik ve yanl bilgi almalarna, zararl bir takm fikirlerin gelimesine yol aar (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 17).

ntoksikasyon ajannn ilk yapaca, frsatn bulduunda, dmann gerek ve faydal istihbaratnn arkasndan onu yanlgya drmektir (Volkoff, 1985: 78). Bir bakma dostlarn ve menfaatlerini bir kenara brakarak az zarara kar ok yarar salamay dnr.

ntoksikasyon ajan, istihbarat ajanlar iin saylabilecek niteliklere sahip olmasnn yannda, entelektellik bakmndan bir takm eylere vakf olmas gerekir. stlendii misyonu, etin olmasnn yannda hassastr. Belki de bir defa yalan sylemesi iin uzun yllar srecek bir beslemeye tabi tutulacaktr. Yapaca dmanla ilgili ok nemli bir i olacandan, dmanda gerei bilecek ve yakasn brakmayacaktr. ajanlar dier ajanlara oranla yzde 1 veya 2 oranndadr. ntoksikasyon

109

e. Enflans (Etkileme)

Enflans, dier adyla nfuz operasyonlar dman etkilemek iin planlanrlar. Szma ajanlar tarafndan deiik sistemlerle kii veya kitleleri etkilemektir. Roger Musshiella tertemiz bir devlet iin bir eit kkrtc olarak tanmlar.

Enflans ajanlar, yalnz olaylarn seyrini belli bir istikamette deitirmek amacyla deil, geni bir anlamda, hasm toplumun istikrarn bozmak iin de kkrtclk yaparlar. Bu nedenle, enflans ajanlar iin faaliyetlerinin ilk etkilerinin kendi lkesinin yararna olup olmadn bilmek de nemli deildir. Yeter ki sonular hedef lke iin zararl olsun. Enflans, artlm bir teknik olup hibir zaman beyaz propagandann stn krl ile karlatrlmamaldr (Volkoff, 1985: 4).

Nfuz operasyonlar ile yksek seviyedeki ajanlar tarafndan i ve d politika faaliyetlere kaynak olmu bir sektrde dman etkileme giriimlerinde bulunulur. Bir ksm parti veya rgtlerin faaliyetleri desteklenir. Ancak bu operasyonlar her zaman siyasi ve operasyonel risklere maruz kalabilir (Volkoff, 1985: 111).

Enflans baz durumlarda, hasmn kendi iindeki gizli uyumazlklar canlandrmak iin kural d eilimleri cesaretlendirebilir. Genlerde moda ve zenme gibi eylerin smrlmesi rnek verilebilir (Volkoff, 1985: 5).

Dman topraklarnda bu tip operasyonlar icra eden ajana enflans ajan denir. Enflans ajanlar, istihbarat servislerinin nfuz operasyonlarnn yannda istihbarat faaliyetlerine de etkin olarak katlrlar (Volkoff, 1985: 111).

Enflans ajanlar, daima dman bir lkenin sosyal hiyerarisindeki nemli mevkilerle megul olurlar ve bununla beraber, kendi lkelerinin kamu ve siyasi yaamn da arzu edilen istikamette etkilerler. Bunlar; gazeteci, devlet memuru, parti tekilat yeleri, diplomatlar, milletvekilleri, bakanlar, 110

politikaclar veya gizli servis mensuplar olabilir (Volkoff, 1985: 111). Enflans ajan, hedef lkelere yalan bilgiler gtrmekle grevlendirilmi, kaytlar ve cretleri yabanc bir g tarafndan salanm, yarglama organlarnn halihazr yetkisiyle dokunulmazlklar olan ajanlardr (Volkoff, 1985: 15).

f. Ypratma Stratejisi

Bir kiiyi, bir kurumu veya bir topluluk ya da devleti, sahip olduu sayg ve imtiyaz kaybettirerek, dierlerinin gznden drme ve etkisiz hale getirme faaliyetidir. Ypratma stratejisinde iki hamle sz konusudur. Birincisi, hedefin kk drc bir eylemle sulanmasdr. Eylemin aslsz veya doru olmas nemli olmayp, olmu gibi gsterilmesi ve sslenmesi yeterlidir. kincisi ise, dier insanlarn (e, ocuk, aile, kurum, semen veya uluslararas ortam) bu eylemin doruluuna inandrlmasdr.

stihbarat operasyonlar ile psikolojik sava faaliyetleri ou zaman birlikte yrtlr. stihbarat servislerinin bir birimi lkelerin devlet bakanlar ve nl politikaclarn lekeleyip, kk duruma drebilmek ve bylece siyasi yaamna son verebilmek gibi deiik faaliyetler dzenlerler.

Endonezya Devlet Bakan Sukrano'yu lkesinden karabilmek veya en azndan halknn gznden drebilmek maksadyla, Sukrano'ya ok benzeyen bir aktr, "mutlu gnler" adl szde dkmantr bir film evirtilmi ve seks sahnelerinden ibaret bu film, bakent Jakartaya sokulmak istenmitir. Ne var ki, sonradan Endonezya halknn sosyo-kltrel yapsnn bu tr faaliyetlere duyarsz olduu ortaya knca, plan ortadan kaldrlmtr (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 56).

Bu tr istihbarat birimleri, hedef ald lkeyi, en ksa zamanda dize getirebilmek iin, lkenin bilhassa eitimci, gazeteci, karikatrist vb. gibi kimseleri, topluma hitap ve hizmet asndan nde gzken baz aydnlar ele geirmek, en byk hedefleridir. Bu tr birimlerin izledikleri yntemler yle sralanabilir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 57).

111

Baz istihbarat servisi birimleri, hedef seilen devlet bakan veya dier nemli siyasileri, kk drmek iin uh ve hayasz kadnlar kullanrlar. Hedeflenen kiinin kendisi veya bir benzeri, bu tr kadnlar vastasyla ilikiye sokulur, yatak sahnelerine geni apta yer veren gizli grntler alnr, tehdit ve antaj marifetiyle istediklerini yaptrmaya alrlar. Eer istedikleri yerine getirilmezse, mevzubahis grnt veya kareler, yksek tirajl medya gazete ve mecmualarna datlp, saygnlk ve gven kaybetmesine, mesleki ve aile yaamnn son bulmasna sebep olunabilir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 58).

Bir dier yntem ise, rvet yemeye msait kimseler devletin nemli kademelerine getirilir ve zaman gelince verilen grevlerin yerine getirilmesi istenir. Eer ki, bu grevler yerine getirilmez ise, basn kanal ile nceden kurgulanm rvet senaryolarn halka sunularak tehir edilir hatta istenirse kendisi ile birlikte mensubu bulunduu kurum veya hkmetin de zayflatlmas yoluna gidilir. Bu faaliyetler dzenlenirken, istihbarat birimlerine yardmc olacak kalemi gl ancak etik adan zayf basn mensuplar da satn alnr (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 59).

Son olarak, halkn gven duyduu baz idealist yazarlarn etki alanlar geniledike, menfaatlerine dokunan lkelerin bu tr birimlerince bir dizi etkisizletirme faaliyeti dzenlenir. Dncelerini ifade etii medya vastalar bask altna alnarak, hakknda olumsuz haberlerin yaplmas, gerekirse isiz braklmas salanr. Bylelikle, gndemden derek, okuyucu kitlesinden uzaklam olur. Bu taktikte ie yaramazsa, biyolojik yntemler veya suikast dzenlenerek ortadan kaldrmak son aredir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 59).

4. ETK AJANLARI

Etki ajan, hedef lkenin basn, bilim, siyasi, ekonomi veya toplumsal yaps iinde nemli bir yeri olan ve kamuoyunu veya devletin karar alma mekanizmasn herhangi bir biimde etkileme olanana sahip bir insandr.

112

Ancak, bu zelliklere sahip olan herkesin etki ajan olmas sz konusu deildir. Etki ajan olmas dnlen kii hakknda, ak veya gizli yollarla toplanan bilgiler bunda nemli rol oynar. Aratrlan kiiyi angajman altna almada kullanlacak yntem bu bilgiler nda belirlenir. Politik ve ideolojik ynden sempati duymalar nedeniyle ibirlii yaplan etki ajanlar daha zenli ve duyarl biimde ynetilir. Bu kiilere, kattklar yarar lsnde maddi cret yerine, onursal kimliklerini ykseltecek devlet nian, yksek unvan veya sfatlar verilir. Ayrca bu rol stlenen kiinin, angaje edenlerin politik grlerine katlp katlmamas ok nemli deildir (Bittman, 1988: 88).

Hablemitolu, kullanlan etki ajanlarn profesyoneller, satnalnabilir aydnlar ve sempatizanlar olarak ana grupta toplamaktadr. Profesyoneller, yurtiinden ya da yurtdnda yaayanlar arasndan seilir ve zel olarak kendi lkelerinde eitime tabi tutulurlar. Satnalnabilir aydnlar, zellikle ulus-devlete gei aamasnda bulunan toplumlarda, zellikle de gelimekte olan lkelerde sk grlr. Medyada, brokraside ve siyaset sahnesinde etkilidirler. Ynlendirici ajan statsnde olan bir gazeteci ya da medya patronu, yz binlerce okuyucuyu veya siyasal iktidar dorudan etkileyecek gce sahiptir. Sempatizanlar ise, hedef lkelere ynlendirilen kltrel emperyalizmin bir nevi kesintisiz silah olan kitle iletiim, elence ve eitim aralarndan (sinema, mzik, moda, internet, televizyon vb.) olumsuz biimde etkilenen tketicilerdir. Etki ajanlar, her kategoride de zellikle kendi lkesine ve toplumuna aidiyet duygusu zayf, parasal ve siyasal g iin her trl ilikiye girme eilimli, ulusal bilinci gelimemi, tercihen de etnikdinsel adan aznlklar arasndan seilirler (Hablemitolu, 1997)

zellikle kamuoyunu ynlendirmede kullanlan etki ajanlar, byk meblalar harcayarak halk arasnda tartmalara yol aan bir takm kampanyalar dzenlemekte, para karlnda basn organlarnda g sahibi olmakta, kongre yeleri, senatrler, hkmet yetkilileri ve gazetecilerin davet edildii yemekler, balolar dzenlemekte ve tm bunlar mevcut yasalar ierisinde yapmaktadrlar. Etki ajanlar kimi zaman da zel bir ama iin bir araya gelerek, hkmetler zerinde byk etkisi olan ve lobi almalar

113

olarak adlandrlan faaliyetlerle, devlet organlarnn, kamu ve zel kurum kararlarnn ynlendirilmesinde etkili olurlar (Bittman, 1988: 89).

5. DEZ NFORMASYONDA BAARISIZLIK NEDENLER

Dezinformasyon dier psikolojik operasyonlardan farkl olarak her lkede veya her kitleye kar uygulanamaz.

Hasmna kar at klasik savatan farkl olarak dezinformasyon faaliyetlerini uygulamak isteyen g, kesin bir hedefe odaklanm olsa bile, bulama yolu ile tm dnyay etkisine almas durumunu engelleyemez. Bu durumda kendi lkesini bu dezinformasyon faaliyetlerinin etkisinden korumak ya da bakas iin zararl olabilecek bir faaliyetin kendisi iin tehlikesiz olduuna emin olmak iin dnyay biz ve dierleri diye ayrmak zorundadr. Bu ayrma ilemi iin gerek bir kriter gerekir. Demokrasi ile ynetilen lkelerde insanlar birbirinden bamsz dnd iin byle bir kriter bulmak zordur. Ancak totaliter rejimler doktrin gerei, kendilerinin gsterdii imaj ve fikirlerin kabul edilmesine veya ortaya atlmasna izin verir. Bylece halkn biz blmnde kalabilecei bir kriter bulmak mmkn olur.

Dezinformasyonun baars iin hedef ile ksmi bir ibirlii iinde olunacak ve kitle iletiim vastalar zgrce kullanlabilecektir. Totaliter lkelerde devlet, haberleme tekelini elinde bulundurur. Ve bylece halk mdahalelere kar korunmu olur. CIA, Sovyet kamuoyuna ulaabilmek iin sadece uzun dalga yayn yapan radyo kanallarn kullanabilmitir. Demokrasi ile ynetilen lkelerde, kitle haberleme aralarnn kullanm bamsz olduundan ve mevcut kanunlarda da hasmn bunlar ele geirmesini engelleyen hibir hkm bulunmadndan, savunmalarnn salanmas da gtr.

Dezinformasyon bir ok senelere yaylm ve uzam bir faaliyettir. Dezinformasyon faaliyetlerinin birka hafta veya ay iinde baarya ulaacan dnmek baarszlk dourur. Demokrasilerde genellikle politik

114

dnceler farkl olduundan ayn amalar zerinde anlama salanamaz. Bu nedenle demokrasilerde uygulanan dezinformasyon faaliyetleri ksa srede kabul gremez.

Genellikle bu tr faaliyetlerde iki tr tehlikenin olabileceinden sz edilebilir. Tehlike ya operasyonel, ya da siyasidir. Operasyonel tehlikeler, bir istihbarat servisinin ajan, metotlar veya hedefleri ile ilgilidir. Siyasi tehlike ise, operasyonun aa kmas, icraclarn ilgili lke kamuoyu ile kar karya kalmas ve siyasi misilleme tedbirlerine maruz kalnmasdr. Ancak, dezinformasyon faaliyetlerinde delil ok az olaca iin ortaya karlp faillerinin sulanmas ok zor olur.

6. DEZ NFORMASYON OPERASYONLARI

a. Tarihte Dezinformasyon

Dezinformasyon, tarih boyunca yaplm psikolojik operasyonlarda en nemli silahlardan biridir. 20 nci yzylda, kitle iletiim aralarnn gelimesi, insanlarn habere, kontrol edilebilir vastalarla ulamas, dezinformasyonu daha da glendirmitir.

Gnmzde dezinformasyonu en ok kullananlar bilgiyi ve kitle iletiim aralarn ellerinde bulunduran batl lkelerdir. Batl lkelerin, psikolojik operasyonlar esnasnda kullandklar dezinformasyon faaliyetlerinin safhalar vardr. Birinci safha kriz aamasdr. kinci safhada hedef veya lider, kamuoyuna bazen vahilie varacak ekilde kt lanse edilir. nc safha hedefin, bireyler dzeyinde ktlenmesi; drdnc safha ise zulm ve gaddarlk hikyelerinin retilmesidir (Can, 2005: 119).

Otoriter yneticilerin, iktidarlarn glendirmek adna kamuoyunu aslsz ve gerek d haberlerle ynlendirmesi ok eski zamanlara dayanmaktadr. Gemiin her dneminde, o an artlarna ve teknoloji dzeyine uygun kitle iletiim aralarn kontrol altnda bulunduran liderler, 115

rettikleri haberler vastasyla tarihin akn deitirecek dezinformasyon baarlarna imza atmlardr. Bunlar arasnda, modern arkeolojinin saptayabildii en eski rnei, Msrllar ile Hititler arasnda vuku bulan Kade Savana ilikin yaztlardr (Can, 2005: 120).

Milattan nce 13 nc yzylda, Asi Nehri kysnda bulunan Kade kentini Hititlerden geri almaya alan Msr Kral II. Ramses, emrindeki kuvvetlerle Suriye'yi igal eder. Buna karlk Hitit ordusunu Kade tepelerinin ardna saklayan Hitit Kral Mutavalli, Ramses'in ajanlarnn dolat kente dezinformasyon yaymak zere kendi ajanlarn gnderir. Ordunun kuzeyde, Halep yaknlarnda bulunduu ynnde yaylan aslsz bilgiler Msrl ajanlar tarafndan Ramses'e ulatrlr.

Bunun zerine Asi Vadisi boyunca, Msr ordusunu, dar bir yry kolu eklinde ilerletmeye balar. Gn batarken Kade kentinin d snrlarna ulaan birinci tmen, byk saldry ertesi gne erteleyerek nehir kysnda kamp kurar. Gecenin ilerleyen saatlerinde, dalga dalga rma geen Hitit Ordusu, Msr ordusunu bozguna uratr.

Bu baskn zerine Ramses, yardmc kuvvetlerin eliinde, kendisini sava meydanndan kurtarmay baarr ve sa kalan az saydaki adamyla lkesine geri dner. Utan iindeki savalarn tehdit ederek, suskunluk yemini ettirir.

Msr'da byk bir karmaayla karlanan Ramses, durumu rtmek iin halkn arasna "byk zafer"i ballandrarak anlatacak yalan ustalarn salar. Bununla da yetinmez, bata Karnak Tapna olmak zere, bir dizi nemli yapnn duvarlarna Kade Sava'n aama aama anlatan hiyeroglifler nakettirir. O gnden bugne, dnyann en dayankl bask sistemi olan bu kaytlar, Ramsesin Kade Destan'n tarihe anlatmtr.

Ancak, 19 ncu yzyla gelindiinde, Anadolu Boazkyde (Hattua) yaplan kazlarda ortaya kan kil dokmanlar zerindeki hiyeroglifleri zen

116

Fransz aratrmac Champollion, Kade Sava'n ilk olarak Msrllarn perspektifinden okuyan ve bu bak asn doru kabul eden arkeologlar gibi armtr. Hititler bu hiyerogliflere gre, Kade'te Msr yaztlarnn aksine yenilmeyip, ok ksa bir sre sonra am'a inmi, btn Gney Suriye'yi ele geirerek, Ramses'in blgeye uzun sre girmesine engel olmulardr.

b. Politik Dezinformasyonlar

10 Ekim 1990'da, Irak ynetiminin insan haklar ihlalleriyle ilgili grg tanklarnn dinlendii bir toplantda, 15 yandaki Kuveytli bir kz kamuoyunu derinden etkileyecek ve Iraka mdahaleye yeil k yaktracak bir aklama yapar. Kuveytli bu kz, gzleriyle tanklk ettiini syledii olay yle anlatr: "Kuveyt el Addan Hastanesi'nde gnll hemireydim. Bir gn Irakl askerlerin ellerinde silahlarla hastaneye girdiklerini grdm. Kuvzdeki bebeklerin bulunduu odaya girdiler. Bebekleri kuvzlerden darya kardlar ve onlar koridorda lme terk ettiler." ay boyunca, sava balayana kadar, bu haber gazetelerde, televizyon haberlerinde, radyo programlarnda defalarca tekrarlanr. John MacArthur yle der: "ABD kamuoyu iin hibir ey bir Kuveyt hastanesinde 312 bebein Irakl askerler tarafndan lme terk edilmesinden daha etkili olamazd. Sonrasnda, kamuoyu bu kzn aslnda gnll bir hemire deil, Kuveyt kraliyet ailesinin bir ferdi olduunu ve ifade verdii srada kendisine H&N irketinden bir yetkilinin elik etmekte olduu renilir. Aralarnda Uluslararas Af rgt'nn de bulunduu insan haklar ihlalleri zerine alan ok sayda kurulu, bu kzn ifadelerinin gereklii zerinde yapt aratrmalarda doruluuna dair bir kant bulamazlar (Can, 2005: 122).

Birinci Krfez Sava'ndan sonra akllarda kalan grntlerin en etkileyicisi ba petrole bulanm karabatak kuuydu. Ancak, daha sonra bu grntnn Fransa kylarnda karaya oturan petrol tankerinin evre felaketinden dolay ortaya kt anlalmt (Can, 2005: 127).

117

Dnya kamuoyunu ynlendirme adna, Irak'a ynelik operasyonun hemen ncesinde, ABD Dileri Bakan Colin Powell, BM'de Irak'n kitle imha silahlaryla ilgili aklamalar yapt. Grafik ve animasyonlarla desteklenen grsel gsterimde Saddam'n tm dnyay tehdit ettii ve kitle imha silahlarn mobilize olarak kulland vurguland. Amerikan istihbarat kaynaklarna gre kitle imha silahlar, kamyonlar ve tren vagonlarnda saklanyordu. ABD Dileri Bakan Colin Powell, bu bilgileri tm dnyaya aktard. Powell, NBC haber ajansna konumasnda, "Irak'n kamyonlar, trenlerle kitle imha silah tama yeteneklerine sahip olduu CIA tarafndan kaydedilmiti. Ne yazk ki, bu ok ynl kullanm imknlar zerine bu bilginin zamanla doru olmad ortaya kt" dedi. Irak'a mdahalenin ana sebeplerinden biri gsterilen kitle imha silahlaryla ilgili olarak, BM'de yapt konuma kadar, net olan konumasnn devamnda, "Irak'n kitle imha silahlar raporunu BM'ye sunduumda, istihbarat kaynaklarnn ortak yargsn ieriyordu. Bu istihbarat kayna hatalyd. Yanl ynlendirici bilgi tasarlanarak aktarlmt" (Can, 2005: 127). c. Medya Dezinformasyonlar Gnmz atmalarnda, sava muhabirliinin tesinde, her askeri birlie bir gazetecinin dmesi ve gazetecinin haber karabilme endiesi kanlmaz olarak dezinformasyonun domasna neden olmaktadr. Bu dezinformasyon bazen bilinli, bazen de alglama kaynakl nedenlerden olmaktadr. Birliklerde erleri bile haber kayna olarak gren baz medya mensuplar, aldklar bilgileri reyting endiesiyle olgunlamadan haber yapmalar, kamuoyunun yanl bilgilenmesine sebebiyet vermektedir. Bilinli yaplan dezinformasyonda ise yalanlar politik ve sosyal hedefler hesaba katlarak sylenmektedir. 21 nci yzylda gnmz kamuoyunun ahitlik ettii Krfez Sava'nn ilk gnlerinde karmza kan yalanlardan bazlar yledir (Can, 2005: 128):

Basra'daki iilerin Saddam'a kar beklenen ayaklanmas, GMTV muhabirinin Basra'da halk ayaklanmas kt eklindeki aslsz haberiyle medyaya yansmt.

118

Savan banda Umm Kasr'n alndn ilan eden muhabirler, bu haberlerden ok sonralar kentte kontroln salanmas ile ayn haberi tekrar gemek zorunda kalmlardr.

Politikaclarn ve medyann merakla bekledii kimyasal silah tesisi bulundu haberini, 3 nc Piyade Tmeni'yle hareket eden Jerusalem Post muhabiri Necef'ten bildirdi. Ancak askeri yetkililer bu haberi ertesi gn yalanlamt.

El Cezire'nin yaynlad, l ki ngiliz askerinin grntlerinden yola kan ngiliz gazeteleri, askerlerin vurularak idam edildiini yazmt. Babakan Blairin de aklamasndan bir gn sonra, aileler, yetkililerin oullarnn atmada ldn syledikleri belirtmilerdi.

ngiliz basnnn Tark Aziz kat eklinde yapt haber, ayn gn iinde Irak televizyonunda kmasyla son bulmutu. Savan balamasndan gn sonra ngiltere Genelkurmay Bakan, Basra'y savunan 51 nci Tmen'in teslim olduunu, ngiltere Savunma Bakan da, 51 nci Tmen'den 8 bin askerin ya teslim olduunu ya da katn sylemiti. Ancak bu aklamalar yaplrken 51 nci Tmen Basrada bulunuyordu.

. Sansr

Vietnam Savann balad yllar, Amerikada televizyon olduka yaygnlamt. ubat 1968'de Kuzey Vietnam ve Vietkong birliklerinin gerekletirdii, Tet Saldrs'ndan nceki dnemde, televizyon kurulular da yazl basn gibi kamuoyundaki dengeleri gzlemleyerek, Vietnam Sava'n destekleyen yaynlar yapmaktayd. Ancak, Vietnam Savann byk blm kameralarn grnt alamad gece vaktinde cereyan etmitir. Askeri operasyonlar, gece yapldndan, gndz kameralarn grnt alabilecei dmanla dorudan temas ok nadir gerekleiyordu. 1960'l yllarda, kameralarn byk ve hantal oluu nedeniyle, tamas kolay olmuyordu. Bundan baka, o yllarda uydu iletiimi yeterince gelimediinden, ekilen

119

grntlerin New York'a uakla ulamas 2-3 gn alyordu. Bu dnemde televizyon haberlerinde, savan gerek grntleri, yani vurulan, len insanlar, kan ve gzya yoktu. Ulatrlan grntler daha ok helikopterlerin ini ve kalklar, helikopterlerin kalk srasnda rzgarn etkisiyle otlarn uumas, Amerikan askerlerinin intikal grntleri ve uzakta yanmakta olan Vietkong cephaneliklerinden gelen dumanlardan ibaretti. Bu da Amerikan kamuoyuna her eyin yolunda gittii ve zaferle sonulanacak bir bara doru gidildii tablosunu iziyor ve halkn savaa olan desteini artryordu. Aslnda savan gerek boyutlar bu deildi, bu gizlenen boyutuydu. Zaten medyann Tet saldrsnn haberlerini vermesiyle birlikte, kamuoyu sava kart bir hale brnm ve ynetime olan desteini ekmitir (Mutlu, 2003, 210-226)

d. Dezinformasyon Oyunlar

CIA, bilhassa 1965 ylndan sonra d lkelerde itibarn bir hayli yitirmiti. Uzak mesafelerde yapt gizli operasyonlarn sylentisine, bir de Sovyetler Birliinin balatt dezinformasyon faaliyetleri eklenince, ABD, bat lkeleri asndan tam manada boy hedefi haline geldi. Sovyetler Birlii istihbarat ajans KGB, bu durumdan faydalanarak, bat lkelerinde ypratma operasyonlar dzenlemeye balad. Eski ajan ve satn alnm servis personeli vastasyla CIA aleyhinde eylemde bulunarak, provokasyonel haberler yaymaya balad. Haberlerin yan sra, kitap, makale ve gazete gibi yayn aralarn provokasyonel amala kullanarak, ABD ve dier bat lkeleri hakknda dnyay yanltmaya ve istihbarat servislerini de ypratmaya alyordu (Gndodu ve elebi, 2005: 52).

Bu srada iki CIA ajannn yazd tesirli bir kitap dnya kamuoyunu sarst. Bu kitap, devlet srr saylacak bilgilerle CIAnin faaliyetlerini deifre ediyordu. Ancak, ABD politikalar ve CIAnin aktiviteleri dnldnde bu kadar pasif kalnmasnn nedenine baklnca anlalmtr ki, meselenin asl Sovyetler'in Bat Dnyas'nda CIA aleyhindeki faaliyetlerini temelden rtmek ve bilhassa artk bir sr tekil etmeyen birtakm operasyonlar temel alan bir kitap meydana getirerek dnya kamuoyunu bir yerde tatmin etmenin

120

yan sra, Sovyet provokasyonlarn da geersiz klmakt. (Gndodu ve elebi, 2005: 53). Yani kangren olmu kolu keserek, yeni bir hayata balamak gibi.

121

DRDNC BLM

SONU

Psikolojik operasyonlar, dnceleri deitirme veya yneltme amal dzenlenen faaliyetlerdir. Mdahale etme veya savunma amal refleks yaratlmasnda, devletin savunma mekanizmas iinde yer alr. Ynetimler zerinde, olumlu veya olumsuz bir etki uyarmak iin devletin baz zel kurumlar vastasyla yaplr. D etkenlerden uzak olduu iin karar sreci hzldr ve sorunlara basit ve temiz bir zm bulma inisiyatifi fazladr. Dzenlenen operasyonlar, bir atma kadar can ve mal kaybna neden olmad iin maliyeti dktr. Ancak, psikolojik operasyonlarn kontrolsz yaplmas demokrasiyi zafiyete uratr ve kiilerin ynettii bir devlet haline dnr. Psikolojik operasyonlarn en yumuak olan propagandadr.

Propagandann, haber aknn kontrol, kamuoyunun idare edilmesi ve davranlarn etkilenmesi amalaryla kullanlmas, insanlk tarihi kadar eskiye dayanr. Gemiten gnmze propaganda, uygarln geliimi ve ulus devletlerin ortaya kmas ile birlikte mcadeleye dnen halka egemen olma gds, propaganda temalarn ileten kitle iletiim aralarnn nitelik ve nicelik olarak hzla artmas ve propagandann insanlar zerindeki etkisinin bilimsel tekniklerle artrlmas almalar nemli derecede etkilemitir. Propaganda, bireylerin kanaatlerini etkilemede ve ynlendirmede an her trl tekniinin kullanlmasyla yaplan bir giriimdir. Baarl bir propagandac ise, hedef kitlenin temel inanlarn, gereksinimleri, heyecanlarn ve korkularn sezebilen ve bunlar zerinde oynayabilen kiidir. Propagandada iki tr kaynak vardr. Ak kaynaklarn kullanlmasnda en nemli husus, propagandacnn, kulland materyallerinin doruluuna inanmasdr. Aslsz kaynaklar kullanlarak etkili olabilmek iinse kuvvetli bir disipline sahip, yaratclk zellii olan, taklit ve artma yetenei yksek insanlar kullanlmaldr.

Propagandada net ve kesin bir sonucun alnmas iin verilen mesajn, kitlelerin iinde bulunduu atmosfere uymas ve birey veya gruplarn birbirlerine paralel bir psikolojiye sahip olmalar nemlidir. Propagandann kitlelere ynelik amac, kitleleri dmana veya kar tarafa zarar verecek ekilde dndrmeye ve hareket etmeye sevk etmektir. Propagandann doruluu ve inanlabilirlii konusunda gven

kazanmak ok nemlidir. Bu da salam temelli kaynaklar vastasyla olur. Hedef kitleye verilen haberler, objektif ve gerek olmaldr. Dmana ait doru olmayan haberlerin gezdii bir yerde, halkn gvenecei bir kaynak olmak propagandann gcn artrr. Kitlelerin kontrol altna alnmas ve kazanlmas gtr. Bunu elde edebilmek iin kitlelerin hassas ynlerini bilmek ve bunlar zerine ynelmek gerekir. Propaganda aralar vastasyla onlarla temas kurmak, haberleri doru ve objektif olarak aktarmak, hedef kitlenin lisann kullanmak, inanlarna ve deerlerine sayg gstermek ve onlardan kitlelere zarar vermeyecek ekilde faydalanmak, muhta olanlarn ihtiyalarn gidermek, salk ve eitim faaliyetlerine destek olmak propagandacnn kitlelerle iliki kurabilecei baz yaklam metotlardr. Propagandann esas psikolojik temelli bir plandr. Hedeflenen kii veya gruplarn ayrt edilmesi, gruptaki elemanlara ynelik seilecek psikolojik hedeflerin hazrlanmas, belirlenen amalara ynelik eylemleri gerekletirmek iin gerekli tekilatlarn kurulmas, propaganda unsurlar tarafndan propaganda eylem ve aktivitelerinin hazrlanmas, eylemlerin zaman ve mekn iinde azami verim alacak derecede yaylmas, eylemlerin birbiri ile koordinasyonu, zellikle eylemlerin gerekletirilmesi esnasnda oluacak etkilerinin kontrol bir program dhilinde planlanmaldr. Bir propaganda kampanyasn, yaln olarak bir propaganda tr iine sokmak mmkn deildir. Propaganda faaliyeti, propagandac tarafndan belirlenen amaca ulaana kadar alternatifleri hesaba katlarak planlanr. Hedefe giden seenekte propaganda trlerinin birisi veya hepsi olabilir.

123

Beyaz propaganda iin kaynak, resmi ve gvenilirdir. Haberlerin nereden elde edildiinin ak olarak verilmesi gerekir. Mesajlar titizlikle seilir ve aktarlr. Gvenilirliinden duyulacak endie kaynan ak olmas nedeniyle baarszla sebep olur ve hedef kitleyi gerekleri anlatan yeni bir kaynak arayna iter. Siyah propaganda, beyaz propagandann tam tersidir. Aslsz kaynaklara ve gerekle ilgisi olmayan haberlere dayanr. Kaynak her zaman iin gizlidir. zellikle baka bir kaynaktan aktarlyormu izlenimi verilir. Bu tr propaganda, gerei rtmek, ortal kartrmak, inanlar sarsmak suretiyle yaplr. Gri propaganda, gerek ile yalann i ie geirilmesi suretiyle yaplr. Neyin gerek, neyin yalan olduu bilinemez. Dman veya dost kimin tarafndan geldii belirlenemez. Kaynak gizli tutulur. Propaganda iin seilen tr veya trlerin, propaganda yapann nitelii ile de ilgisi vardr. Bu ilgi, devlet, zel kurum, istihbarat ajanslar, ordu gibi bir kimlik tanmlamas, stratejik seviye, taktik seviye gibi bir dzey tanmlamas ve hedef kitlede oluturulmak istenen etkinin snrlarna bal olabilmektedir. Propaganda, kitlenin dikkatini belli bir yne kanalize etmek iin btn alanlarda ncelikle sadelii salamaya alr. retisini kantlamasn mmkn olduunca ak bir biimde belirlenecek, birka noktaya ayrmak ister. Propagandada kitleleri etkilemek iin hazrlanan dnceler snrl sayda tutulur. Ancak, bu dncelerin tekrar edilmesi srekli olmaldr. Bu dnceler ok basit bile olsa kitlelerin kanksamas ve bilinaltlarna yerlemesi uzun srer. Propaganda gemite var olan bir olay, dnce, akm veya lk zerine bina edilir. ncesi olmayan bir konuda propaganday gelitirmek ok zordur. Ayrca, gnmzde propaganda, ve gereklerin yalan ve inanlmas g palavralardan olumamakta propaganda olamayaca

varsaym da anlamsz kalmaktadr. Propaganda, topluluun, bireyler zerindeki etkisinden yararlanr. nsanlardaki genel eilim, ait olduu topluluun dncelerini tamaktr.

124

Bireyler ok nadir kart bir gr benimseyerek, grup d farkl bir tablo izerler. Propagandann, modern grleri kitlelere duyurarak, toplumun demokratiklemesine hizmet ettii sylenebilinirse de, bireyleri zgrce seim yapabilme ve kanaat oluturabilme imknndan mahrum brakmas ile bir eit paradoks halini alr. Uluslararas politikada mcadelenin son basama olan sava olgusunun yaratt risklere kar duyarsz kalmak tehlikeyi, ihmal derecesinde ise kt neticeleri dourur. Souk sava dneminde, balayacak bir savan sonunda, kabule zorlanacak bir yenilgi, bir sper gcn dnyann byk bir ksmn denetimi altna almasna olanak verirken, aresizlik iindeki dierinin nkleer silahlarna bavurmas ihtimali kanlmaz olurdu. nc bir seenek olan psikolojik sava ise, kimi zaman askeri faaliyetlere destekleyen bir ara, kimi zaman politikann bir eidi, kimi zaman da topyekn savan son utaki bir bilimi olarak ortaya kmaktadr. Psikolojik savan bir seenek olarak kullanldn ispat eden belirgin zellii vardr. Birincisi, bar ile sava arasndaki uurumun azalmas; ikincisi, mcadelenin bozgunculuk veya kkrtma yerine, beinci kol faaliyetleri ile yrtlmesi; ncs ise yenilen veya zayf kalan tarafn eitilmesi olarak gsterebilir. Savata esas olan husus, dmann iradesini kart g olmaktan, etkili bir engel oluturmaktan karmak, kendine baml hale getirilebilmek veya mmknse yok etmektir. Propaganda ile psikolojik savan birbirine kartrlan dier birok tanm vardr. Psikolojik sava, propaganda deildir. Ancak birbirine yakn anlamlar vardr. Psikolojik sava, belirli ideolojik konularda, savunma stratejisi kapsamnda, atma veya bunalm durumlarnda ve zellikle de souk savata dmann maneviyatna, tutumuna ve azmine ynelik btn alanlara girebilen bir faaliyettir.

125

Psikolojik savan hedefi, dmann iradesidir. Dman iradesinin zayflatlmas ancak dolayl yollardan yaklamakla mmkn olur. Hedef belirlenen lkeye uygulanacak psikolojik operasyonlar, fark edilmeden gizlilik ierisinde yrtlmelidir. ncelikle hibir dmanlk emeli gdlmedii her frsatta tekrar edilir. Dostluk ilikileri ile samimiyet artrlr. Bylece hedef lkenin savunma sistemi uyuturulmaya ve bozulmaya allr. Propaganda vastas ile de kendi glerinin kar konulmaz nitelikte olduu vurgulanarak dmann kar koyma iradesi ypratlmaya allr. Dmana, sistemin mkemmellii ve stnl gsterilerek, kendi ynetimine kar uursuz bir hayranlk yaratmaya gayret edilir. Hedef lkeye ait deerler ve ynetim tarz sistemli olarak ktlenir. Psikolojik savala alnmak istenen ilk netice hedef lke halknn, aydnlarnn, yneticilerinin muhakeme yeteneini bozmak, mmkn olan en byk boyutlar iinde insanlar karamsar, mitsiz, kendi deer ve sistemlerine kar inansz, saygsz ve gvensiz hle getirmektir Psikolojik sava akla deil, duygulara hitap eder. Duygular, tahrik yoluyla istismar edilerek, kurulu dzen ypratlmaya, deerlerden uzaklatrlmaya allr. Bu krgn ve akn insanlar, kendi milletlerine, devletlerine, kltrlerine yabanclatklar, kstkleri ve dmanlatklar lde uzaklarlar, dman emelleri ve menfaatlerinin lke iindeki szcs haline gelirler. Topyekn bir savata, psikolojik sava, ulusal karlarn elde edilmesini destekler. Dmann ekonomik, sosyal ve moral deerlerini tahrip ederek savama azmini yok etmek, dman halknn psikolojisini alt st etmek ve kontrol altna alnan yerlerde yaamn yeniden tesis edilmesini salayarak gven telkin etmek birer destek olarak grlebilir. Psikolojik sava, asla tahminler zerine yaplamaz. Dman ve kitleler hakknda salkl bilgi olmakszn yaplacak faaliyetler ou zaman baarszlkla sonulanr. Psikolojik operasyonlarn nc yntemi ise dezinformasyondur. Dezinformasyon, kamuoyunu kandrmak amacyla gerek gibi gzken, aslsz ve kkrtc haber veya olaydr. Dezinformasyon, dman, grmesini

126

istedii neticeleri yalan haberlerle beslemek suretiyle, yanltmaya ynelik zel operasyonlardr. Dezinformasyon operasyonlar ieriine gre siyasi, askeri veya ilmi olabilir. Dezinformasyon faaliyetleri temel biimde gerekletirilir.

Bunlardan birincisi, halkn kafasn srekli megul ederek, hkmet ilerine katlmalarn veya mdahale etmelerini nlemektir. kincisi, gereinden fazla bilgi sahibi insanlara yanl bilgiler vererek, dezinformasyon iin seilen konunun sklkla ilenmesini salamaktr. Eer bu yanl bilgiler sz konusu kiiler tarafndan kullanlrsa, bu kiilerin gvenilirlikleri zarar grecektir. Dezinformasyon faaliyetlerinin son ekli ise, yine ok fazla ey bilen insanlar korku yoluyla etkisiz hle getirmektir. Dezinformasyon, dier psikolojik operasyonlardan farkl olarak her lkede veya her kitleye kar uygulanamaz. Dmanla giritii klasik bir savatan farkl olarak dezinformasyon faaliyetlerini uygulamak isteyen g, kesin bir hedefe odaklanm olsa bile, bulama yolu ile tm dnyann etkisi altna girmesini engelleyemeyebilir. Bu durumda kendi lkesini, bu dezinformasyon faaliyetinin etkilerinden korumak ya da bakas iin zararl olabilecek bir faaliyetin kendisi iin tehlikesiz olduuna emin olmak iin dikkatli davranmal ve dnyay iki farkl gruba sokmaldr. Dezinformasyonun faaliyetlerinin baarl olmas iin, seilen hedef ile ksmi bir ibirlii iinde olmal ve kitle iletiim vastalar zgrce kullanlmaldr. Dezinformasyon faaliyetleri uzun bir sre gerektirir. Birka ay veya yl iinde baarya ulalamayabilir. Psikolojik operasyonlarda iki tr tehlikenin varl sz konusu olabilir. Tehlike ya operasyonel, ya da siyasidir. Operasyonel tehlikeler, bir istihbarat servisi ajan, metotlar veya hedefleri ile ilgilidir. Siyasi tehlike ise, operasyonun aa kmas, operasyonu icra edenlerin ilgili lke kamuoyu ile kar karya kalmas ve siyasi misilleme tedbirlerine maruz kalnmasdr. Ancak, dezinformasyon faaliyetlerinde delil ok az olaca iin ortaya karlp faillerinin sulanmas ok zor olur.

127

Psikolojik operasyonlar, maliyeti dk, etkisi fazla, planlamas zor, icras kolay olan faaliyetlerdir. Her devlet psikolojik operasyonlara bavurmaktadr. Ancak, baar elde edenler bunu bir teori kapsamna alarak devlet mekanizmas iine yerletirenler olmutur. Trkiyede stratejik anlamda psikolojik harekat faaliyetleri Milli Gvenlik Kurulu bnyesinde planlanmakta ve icra edilmekteydi. 2003 ylnda yaplan deiiklikle bu sona erdi. u an itibariyle Trkiyede stratejik seviyede psikolojik harekat faaliyetlerinin planland ve icra edildii bir organ bulunmamaktadr.

128

KAYNAKA AKAR, Atilla. Komplolarn Yzyl Yzyln Komplolar, stanbul,Tima Yaynlar, 2003. AKYOL, Hseyin. Modern Ajitasyon ve Propaganda, stanbul, Pelikan Yaynevi, 1996. ALKAN, Necati. Psikolojik Harekt Terrizm ve Polis, Ankara, TEMH Dairesi Bakanl Yaynlar No: 5, 2000. ATAY, Mehmet. Blc-Ykc Terr Eylemleri ve Gerilla Sava ile Ayaklanmalar Bastrmada Uygulanan zel Operasyon Teknikleri (rtl Faaliyetler Konsepti) Strateji Dergisi, Ankara, Say 4, 1995, 25-33. ATAY, Mehmet. Mill stihbaratta Gizli Operasyon Teorisi - Amerikan Merkezi stihbarat Tekilat (CIA)nn Gizli Operasyon Politikalarnn Geliimi, Jeopolitik Stratejik Aratrmalar Dergisi, stanbul, Yl 2, Say 8, Gz 2003, 82-87. ATAY, Mehmet. Rusya Gizli Servisi KGBnin stihbarat ve Casusluk Faaliyetlerinin Felsefi Prensipleri, Jeopolitik Stratejik Aratrmalar Dergisi, stanbul, Yl 3, Say 10, Bahar 2004c, 44-49. AYDIN, A. Krtler, PKK ve calan, Ankara, Kitap Yayn Datm, 1992. AYTEK N, Mehmet. Psikolojik Harekat ve stihbarat Destei, Strateji stihbarat Blteni, Ankara, Genelkurmay Basmevi, 2001. BARGHOORN, Frederich C. Soviet Foreign Propaganda, New Jersey, Princeton University Press, 1964. BARRON, John. KGB (ev. Celal Bayrak), stanbul, Nebiolu Yaynevi, 1974. BATRK, Rabi. Psikolojik Harp ve Kltr Savalar, Yaynlar, 2005. stanbul, IQ

BEKTA, Arsev. Siyasal Propaganda, stanbul, Balam Yaynlar, 2002. BITTMAN, Ladislav. The New Image-Makers Soviet Propaganda & Disinformation, Washington, Pergamon-Brasseys International Defense Publishers, 1988. BROWN, J.A.C. Beyin Ykama, (ev. Behzat TAN), stanbul, Boazii Yaynlar, 2000. 129

BOGART, Leo. Cool Words, Cold War : A New Look at USIA's Premises for Propaganda, Washington D.C., American University Press, 1995. BOGLE, Lori Lyn. The Cold War, New York, Routledge, 2001. CAN, Faruk. Bilgi Cann Gdml Silah Medya, stanbul, Alfa Yaynlar, 2005. CHOMSKY, Noam. Medyann Kamuoyu malat, stanbul, Chivi Yaynlar, 2004. COLE, Robert. International Encyclopedia of Propaganda, Chicago and London, Fitzroy Decrborn Publihers, 1998. CLEWS, John C. Nasl Aldatyorlar? (ev. Necip Durusoy), Ankara, Karde Matbaas, 1972. EME, Ahmet. Psikolojik Harekat ve PKK, stanbul, IQ Yaynlar, 2005. DOMENACH, Jean-Marie. Politika ve Propaganda (ev. Tahsin YCEL), stanbul, Varlk Yaynlar, 2003. DUBNIC De and Vladimir REISKY. Communist Propaganda Methods: A Case Study on Czechoslovakia, Frederick A. Praeger, 1960. EKER, Kemal. Psikolojik Sava ve Genel Dergisi, Ankara, Say: 275, Eyll 1980, 58-64. lkeleri, Silahl Kuvvetler

EKER, Kemal, Propaganda ve Genel lkeleri, Silahl Kuvvetler Dergisi, Ankara, Say: 279, Eyll 1981, 91-100. EREND L, Muzaffer. Psikolojik Harp ve Mill Gvenlik, Silahl Kuvvetler Dergisi, Ankara, Aralk 1980, 10-16. FINCH, Lynette. Psychological Propaganda: The War of Ideas on Ideas During the First Half of the Twentieth Century, Armed Forces And Society, New Brunswick, Volume: 26, Spring 2000: 367-387. FM 33-1 Psychological Operations (1990). FM 3-05.30 Psychological Operations (2000). FM 31-20-3 Foreign Internel Defense, Headquarters Departmant of the Army, Wahington DC, 1994.

130

FM 34-3 Intelligence Analysis, Department of the Army, 1990. FM 90-8 Counterguerilla Operations, Department of the Army, 1986. FM 100-20 Military Operations in Low Intensity Conflict, Washington, 1990. GLLAPOLU, Fatih. Tanksz Topsuz Harekt, stanbul, Tekin Yaynevi, 1991. GNDODU, A. Hadi ve A. Cemil ELEB . Gizli Harp Misyonu ve Dezenformasyon, stanbul, IQ Yaynlar, 2005. HART, B. Liddel. Strateji Dolayl Tutum (ev. C. ENG NSOY), Ankara, Gnkur Basmevi, 1973. HOFFMAN, Michael. Secret Societies and Pshchological Warfare, Independent History and Research, 2001. Hy Rothstein, Psychological Operations and Deception I-II-III, California, Naval Post Graduate, 2002. Influance, Oxford Advanced Learners Dictionary of Current English, Oxford, 1988: 437. NAT, K., B. DURAN ve M. ATAMAN, Dnya atma Blgeleri, Ankara, Nobel Yayn Datm, 2004. JACKALL, Robert. Propaganda, London, Macmillan, 1995. JOHNSTONE, Diana. Ahmaklarn Seferi Yugoslavya, NATO ve Batnn Aldatmacalar (ev. Emre ERGVEN, Ergin BULUT), stanbul, Balam Yaynclk, 2004. JOWETT, Garth and S. Victoria O'DONNELL. Propaganda and Persuasion, Thousand Oaks, Sage Publications, 1999. KAPFERER , Jean Noel. Dedikodu ve Sylenti, stanbul, letiim Yaynlar, 1992. KALAYCIOLU, Ferit. Ykc Psikolojik Tesirlere Kar Psikolojik Harekt lkeleri, Silahl Kuvvetler Dergisi, Ankara, Say: 279, Eyll 1981, 101-108. KARALI, Hamit. Medya mparatorluu, stanbul, Truva Yaynlar, 2005.

131

KAYABALI, smail ve Cemender ARSLANOLU. Propagandann SosyoPsikolojik Temelleri, Ankara, Ongun Kardeler Matbaaclk, 1983. KEITH, Jim. CIA`den Medya`ya Kitlelerin Kontrol, stanbul, Nokta Kitap, 2005. KNOTT, F. Stephen. Secret and Sanction, Covert Operations and the American Presidency, New York, Oxford, Oxford University Press, 1996. KOPPES, Clayton R. Hollywood Goes to War: Patriotism, Movies and The Second World War, London, Tauris Parke, 2000. LABIN, Suzanne. Komnist Propaganda Taktikleri, Ankara, Altnoluk Matbaas, 1972. LORD, Carnes and Frank R. BARNETT. Political Psycholoical Operations, Washington, NDU Press, 1989. Warfare and

MEGRET, Maurice. Psikolojik Sava (ev. Semih T RYAK OLU), stanbul, Varlk Yaynevi, 1972. MEYER, Thomas. Medya Demokrasisi, stanbul, Kltr Yaynlar, 2004. MUTLU, Mustafa, Savalarda Kamuoyu Oluumu, stanbul, Okumu Adam, 2003. NUTTER, John Jacob. CIA`nn Karanlk Operasyonlar, stanbul, Gncel Yaynclk, 2005. ORLOV, Alexander. stihbarat ve Gerilla Harbi El Kitab, Ankara, Gnkur. Basmevi, 1964. ZDA, Muzaffer. rtl stila ve Psikolojik Sava (Der. etin Gney), Ankara, Avrasya-Bir Vakf Yaynlar, 2003. Okyanus Ansiklopedik Szlk, stanbul, Pars Yaynlar, 1972. ZSOY, Osman. Propaganda ve Kamuoyu Oluturma, stanbul, Alfa Yaynlar, 1998. ZSOY, Osman. Politik Propaganda Teknikleri, stanbul, Alfa Yaynlar, 1999. ZKAYA, mer. CIA Belgeleriyle Zihin Kontrol Operasyonlar, Ankara, IQ Yaynlar, 2004. 132

PARLAR, Suat. Kontrgerilla Kskacnda Trkiye, Yaynlar, 1997.

stanbul, Bibliotek

PATTERSON, Andrew. Dez-Enformasyon a, stanbul, Nans Yaynclk, 2005. Politika, Merriam-Webster 10.06.2004 <http: //www.m-w.com/cgi-bin/dictio nary> Psychological Operations During Desert Shield/Storm Operational Analysis, Macdill Air Force Base, Florida. a Post-

RADFORD, Benjamin. Medya Nasl Aldatyor?, stanbul, Gncel Yaynclk, 2004. RADVANY , Janos. Psychological Operations and Political Warfare in Long-term Strategic Planning, Praeger Publishers, 1990. RAMPTON, Sheldon. Weapons of Mass Deception: The Uses of Propaganda in Bush's War on Iraq, New York, Jeremy P. Tarcher/Putnam, 2003. RIKER, William H. Siyasi Maniplasyon Sanat, stanbul, Nehir Yaynlar, 1997. ROBB, David L. Hollywood Operasyonlar (ev. Sinan Okan), stanbul, Gncel Yaynclk, 2005. ROOSEVELT, Kermit. Kar Darbe (ev. Bedirhan Muhib), stanbul, Nehir Yaynlar. SALMINEN, Esko. The Silenced Media: The Propaganda War Between Russia and The West in Northern Europe, New York, St. Martin's Press, 1999. SAN, Cevdet. Komnist Darbeleri ve Kar Tedbirler, Ankara, Trkiye Ticaret Odalar Birlii Matbaas, 1965. SARISAMAN, Sadk. Birinci Dnya Savanda Trk Cephelerinde Beyannamelerle Psikolojik Harp, Ankara, Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, 1999. SCHILLER, Herbert. Zihin Ynlendirenler, stanbul, Pnar Yaynlar, 2005. SERGE, Victor, Militana Notlar, stanbul, Ant Yaynlar,1971.

133

SHANAHAN, James. Propaganda Without Propagandists?: Six Case Studies in U.S. Propaganda, Cresskill, Hampton Press, 2001. SHACKLEY, Theodore. The Third Option: An American View of Counterinsurgency Operations, New York, Readers Digest Press, 1981. SHULKSY, N. Abram. Silent Warfare, Washington, Brassey, 1993. SNYDER, Alvin A. Warriors of Disinformation: American Propaganda, Soviet Lies, and The Winning of the Cold War: An Insider's Account, New York, Arcade Pub, 1995. ST 31-201 Special Forces Operations, US Army Institute for Military Assistance, North Carolina, 1979. STRANGELOVE, Dr. Propaganda 101, A Public Domain Work, 1998. TARHAN, Nevzat. Psikolojik Sava, stanbul, Tima Yaynlar, 2003. TREVERTON, F. Gregory. Covert Action The CIA and The Limits of American in The Postwar World, London, I. B. Tauris, 1988. TREVERTON, F. Gregory. Covert Action and Open Society, Foreign Affairs, 65, 5, Summer 1987. TURGUD, Hseyin. Gizli Dman Faaliyeti, Ankara, E.U. Basmevi, 1954. TURGUD, Hseyin. Psikolojik Harp ve Psikolojik Savunma, Ankara, E.U. Basmevi, 1955. VAROL, Ahmet. Emperyalizmin Oyunlar, stanbul, Seha Yaynclk, 1990. VICTORIAN, Armen. Beyin Kontrol, stanbul, Timas Yaynlar, 2003. VOLKOFF, Vladimir. Set-Up: A Novel of Disinformation, New York, Arbor House, 1985. WOODWARD, Bob. Veil: The Secret Wars of the CIA 1981-1987, New York, Simon and Shuster, 1987. ZEPEZAUER, Mark. CIAnn Byk Operasyonlar, (ev. Hasan Bgn), stanbul, Kaynak Yaynlar, 1996.

134