You are on page 1of 252

SAVA ZERNE

ER YAYINLARI
Clausewitz Sava zerine

CLAUSEWTZ
1

CARL VON CLAUSEWTZ

SAVA ZERNE

Carl Von Clausewitz, Vom Kriege, Berlin, 1832 [Trke bask, Sava zerine, May Yaynlar, Nisan 1975, eviren: iar Yaln] Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003. erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org

NDEKLER

9 11 13 33 48 68 70 71 73 76 79 81 89 109 112 118 138 146 148 157 158 160 161 165 169 170 176 181

Yazarn nsz B i r i n c i K i t a p SAVAIN NTEL Blm I - Sava Nedir? Blm II - Savata Ama ve Aralar Blm III - Sava Dehas Blm IV - Savata Tehlike Blm V - Savata Maddi aba Blm VI - Savata Haber Alma Blm VII - Savata Srtnme Blm VIII - Birinci Kitap Hakknda Son Mlahazalar k i n c i K i t a p SAVA TEORS Blm I - Sava Sanatnn Dallar Blm II -Sava Teorisi zerine Blm III -Sava Sanat veya Sava Bilimi Blm IV - Yntemcilik (Metodizm) Blm V - Eletiri Blm VI - rnekler Hakknda n c K i t a p GENEL OLARAK STRATEJ Blm I - Strateji Blm II - Stratejinin Unsurlar Blm III - Manevi Deerler Blm IV - Balca Manevi Gler Blm V - Ordunun Savakanl Blm VI - Gzpeklik Blm VII - Sebat Blm VIII - Sayca stnlk Blm IX - Baskn Blm X - Sava Kurnazl

183 184 190 193 194 196 201 202 205 205 206 206 207 209 211 215 218 231 239 242 244

Blm XI - Kuvvetlerin Mekan inde Toplanmas Blm XII - Kuvvetlerin Zaman in De Toplanmas Blm XIII - Stratejik Yedekler Blm XIV - Kuvvet Tasarrufu Blm XV - Geometrik Unsur Blm XVI - Sava Eyleminin Geici Olarak Durdurulmas Blm XVII - Modern Savan Karakteri Blm XVIII - Gerginlik ve Dinlenme D r d n c K i t a p MUHAREBE (ATIMA) B e i n c i K i t a p ASKER KUVVETLER A l t n c K i t a p SAVUNMA Y e d i n c i K i t a p SALDIRI S e k i z i n c i K i t a p SAVA PLANI Blm I - Genel Bak Blm II - Mutlak Sava ve Gerek Sava Blm III - A. Savata Paralarn Karlkl Bamll B. Savan Amacnn Bykl ve Harcanacak abalar Hakknda Blm IV - Savan Amacnn Daha Kesin Olarak Tanmlanmas: Dman Bozguna Uratmak Blm V - Savan Amacnn Daha Kesin Olarak Tanmlanmas: Snrl Ama Blm VI - A. Politik Amacn Askeri Ama zerinde Etkisi B. Sava Politikann Bir Aracdr

CARL VON CLAUSEWTZ

SAVA ZERNE

Clausewitz Sava zerine

YAZARIN NSZ

Bilimsel kavramnn sadece, ya da esas itibariyle, bir sistemden veya hazr bir retim ynteminden olumadn bugn bilmeyen kalmamtr. Bu kitapta bir sistem arayan ilk bakta hayal krklna urayacaktr; kesin bir reti ve teori yerine de sadece bunlar iin gerekli malzemeyi bulacaktr. Bu kitabn bilimsel yn, sava olaynn zn, ilgili bulunduu dier olaylarla birlikte ele alp incelemek abasndan yatar. Yazar hi bir yerde felsefe yapmaktan kanm deildir, ama i kl krk yarmaya dkldnde sz ksa kesmeyi tercih etmi ve ne srlen grleri deneylerle kantlamak yoluna gitmitir. Nasl ki, baz bitkilerin meyve vermesi boylarnn fazla uzamamasna bal ise, uygulamal sanatlarda da, kuramsal yapraklarn ve ieklerin fazla bymemesi, fazla yer tutmamas gerekir; onlarn yetimesine en elverili toprak deney olduundan onlar bu doal ortamdan uzaklatrmaya gelmez. Bir buday tanesinin kimyasal elerine bakarak baan biimini incelemeye kalkmak sama bir ey olur; hazr baaklar grmek iin buday tarlasna gitmek yeter. Aratrma ve gzlem, felsefe ve deney ne birbirine dudak bkmeli ne de biri dierinin yerini almaya [sayfa 37]* kalkmaldr; tam tersine, karlkl olarak birbirine hayat hakk tanmal, birbirini desteklemelidir. Bu kitabn nerileri, zorluklarnn i mimarisiyle birlikte, ya deneylere ya da sava kavramnn kendisine dayanr: bu bakmdan temelden yoksun olduklar sylenemez.** Belki de, zengin fikirli ve zl sistematik bir sava teorisi kurmak imkansz bir ey deildir, fakat imdiye kadar rastladkla-

Clausewitz Sava zerine

rmz bu niteliklerden ok uzaktr. Bilim d olduklar bir yana, tutarl ve eksiksiz olma iddialarna karn, sama sapan, basmakalp ve harcalem bir gevezelikler kumkumas olmaktan teye gidememilerdir. Bunlara bir rnek gstermek gerekirse, Lichtenbergin bir yangna kar korunma ynetmeliinden alnd u paray okumak yeter: Bir evde yangn kt zaman, ilk nce soldaki evin sa duvarn ve sadaki evin sol duvarn korumaya bakmalyz; nk, rnein, soldaki evin sol duvarn korumaya kalkacak olursak, evin sa taraf sol duvarn sana decektir, ve yangn bu duvarn sanda olduuna gre (nk evin yangnn solunda bulunduunu farz etmitik), sadaki duvar yangna soldaki duvardan daha yakn olacaktr ve evin sa duvar, evin korunmu olan sol duvarna sramadan nce korunmad takdirde alev alabilecektir; dolaysyla, korunmam olan bir ey yanabilecektir ve baka bir eyden, bu eyin korunmam [sayfa 38] bile olsa, daha abuk yanabilecektir; dolaysyla, berikini korumaktan vazgemeli ve tekini korumalyz. Bu durumu gzmzn nnde canlandrmak iin, evin yangnn sa tarafnda m, yoksa sol tarafnda m bulunduuna bakmamz gerekir: eer ev yangnn sa tarafnda bulunuyorsa, sol duvarn, sol tarafnda ise sa duvarn korumamz lazmdr. Akl banda okuyucunun bu ipsiz sapsz eylerle gzn korkutmamak ve geriye ie yarar bir ey kalmsa zerine su dkerek tadn karmamak iin, yazar, sava zerinde uzun yllar sren dncelerinin, yetenekli kimselerle ilikilerinin ve kiisel deneylerinin rn olan izlenim ve inanlarn kk saf maden kleleri halinde sunmay tercih etmitir. Bu kitabn, aralarndaki balantlar belki ilk bakta gze arpmayabilecek olan fakat yine de mantki bir ilinti ve tutarllktan yoksun bulunmadna inandmz blmleri bu ekilde meydana kmtr. Belki de yakndan daha akll birisi ortaya kar ve bu dank zerreler yerine, konunun btnn bize crufsuz ve katksz bir dkm hilende verir. [sayfa 39] CARL VON CLAUSEWITZ

10

Clausewitz Sava zerine

SAVAIN NTEL

BRNC KTAP

Clausewitz Sava zerine

11

SAVA NEDR? 1. Giri Amacmz, konumuzun ilk nce eitli elerini, sonra muhtelif ksm ve blmlerini, en sonra da i ilikileri iinde btnn incelemektir. Bu suretle basitten mrekkebe doru gitmi olacaz. Ancak konumuz, baka her konudan daha ok, nce btnne bir gz atmakla ie balamamz gerekli klmaktadr; nk para ile btn birlikte gz nne tutmann bu kadar nemli olduu baka hi bir alan yok gibidir. 2. Tanmlama Savan aprak ve bigie bir tanmlamas ile ie girimeyelim. Savan zne, delloya bakmakla yetinelim. Sava, ok daha byk apta olmak zere, dellodan baka bir ey deildir. Bir sava oluturan saysz kiisel dellolar tek bir kavram iinde toplamak istersek, iki greiyi dnmemiz uygun olur. Her biri, fiziki gc sayesinde, dierini iradesine boyun edirmeye alr; [sayfa 43] en yakn amac hasmn alt etmek, ykmak, bylece tm

BLM I

Clausewitz Sava zerine

13

direniini yok etmektir. Demek oluyor ki, sava, hasm irademizi yerine getirmeye zorlayan bir iddet hareketidir. iddet, iddeti gslemek iin, bilim ve sanatlarn bulular ile silahlanr. Geri kaydedilmeye demez baz ufak tefek snrlamalar devletler hukuku yasalar ad altnda kabul eder ama, bunlar uygulamada savan gcn zayflatmaz. iddet, yani fizik kuvvet (nk Devlet ve Kanun kavramlarnn dnda manevi kuvvet diye bir ey yoktur), bylece savan arac olmaktadr; erei ise dmana irademizi zorla kabul ettirmektir. Bu erei tam bir gven iinde geekletirebilmek iin, dman silahtan arndrmak gerekir, ve ite bu silahszlandrma, tanmlama gerei, sava operasyonlarnn gerek anlamda ilk amacdr. Bu ama son erein yerini almakta, onu bir bakma, savan kendisine ait bir ey deilmicesine, bir kenara itmektedir. 3. Snrsz kuvvet kullanma nsancl kiiler belki kolaylkla, dman ok kan dkmeden silahszlandrmann ve yenmenin etkin bir yntemi bulunduunu, ve gerek sava sanatnn bu amaca yneldiini dnebilirler. Ancak bu istenilir bir ey gibi grnmesine karn, aslnda bir rpda bir kenara itilmesi gereken bir yanlgdr. Sava gibi tehlikeli bir ite, iyi yreklilikten gelen hatalar baa gelebilecek eylerin en ktsdr. .izik gcn sonuna kadar kullanlmas hi bir zaman zekann kullanlmamas anlamna gelmediinden, bu fizik gc acmadan kullanan ve kan dkmekten ekinmeyen taraf, ayn ekilde hareket etmeyen dier tarafa oranla avantajl bir durum elde eder. Neticede [sayfa 44] de iradesini hasmna kabul ettirir. Bylece her iki taraf da ayn eyi dndnden, birbirlerini ar hareketlere iterler ve bu arlklar kar tarafn g ve direncinden baka bir snr tanmaz. te soruna bu adan bakmak gerekir. Bize iren geliyor diye vahet unsurunu ihmal etmek ve iin gerek yzn grmezlikten gelmek anlamszdr ve insann kendi karna aykr der. Uygar milletlerin savalar uygar olmayan milletlerin savalarna gre ok daha az zalim ve ykc ise, bunun nedeni bu devletlerin gerek kendi gerek karlkl ilikilerini dzenleyen sosyal du-

14

Clausewitz Sava zerine

rumlardr. Bu sosyal durumdan ve bu ilikilerden kar savalar; onlara biim veren, onlar snrlayan ve iddetlerini kesen bu koullardr. Ancak bunlar tek balarna savan birer paras deillerdir; sadece, savatan nce de var olan koullardr. Yoksa sava felsefesinin znde hafifletici bir unsur aramak abes olur. nsanlar arasndaki atma aslnda iki deiik unsura baldr: dmanlk duygusu ve dmanlk niyeti. Sava tanmlarken ayrc zellik olarak bunlardan ikincisini setik, nk daha genel olan odur. En hrsl, en vahi, en igdsel nefret duygusu bile, dmanca niyetler olmadan dnlemez. Oysa, yle dmanca niyetler olabilir ki, bunlara hi bir kin, hi deilse ak ve ar bir dmanlk duygusu katlmayabilir. rnein, vahi kabilelerde duyarlln esindirdii niyetler, uygar milletlerde ise akln emrettii niyetler n plandadr. Bununla birlikte, bu fark vahilikle uygarln z niteliklerinden ileri gelmeyip bir takm koullara, kurumlara, vb. baldr. Bu nedenle de ayrksz her zel durumda var olmayp sadece ou hallerde bulunur. Bir kelime ile ifade etmek gerekirse, en uygar milletler bile vahi bir kinin etkisinde kalabilirler. Grlyor ki, uygar milletler arasndaki sava hkmetlerin akli tasarruflarna indirgemek yanl olur: yle olmu olsayd, iin iine hi bir hrs ve tutku karmaz, [sayfa 45] silahl kuvvetlerin maddi gc bile gereksiz hale gelirdi: aralarndaki teorik ilikilerle bir eit harekt cebri ile ihtilf halledilirdi. Teori bu yola sapmak zere iken, son savan olaylarndan ders alarak ynn deitirdi. Sava bir iddet hareketi ise de, duyarlln da payn yadsmamak gerekir. Sava dorudan doruya duygularn eseri olmamakla birlikte, onlar az veya ok etkiler ve bunun derecesi uygarlk dzeyine deil, karlkl karlarn nemine ve sresine baldr. Uygar milletler sava tutsaklarn ldrmyor, kentleri ve kyleri yakp ykmyorlarsa, bu, savan ynetilmesinde zeknn daha nemli bir yer tutmasndan ve uygar milletlerin, kendilerini igdlerinin vahetine kaptrmadan, kuvveti daha etkin bir ekilde kullanmasn renmi olmalarndan trdr. Barutun kefi ve ateli silahlarn gelimesindeki srekli ilerlemeler, sava kavramnn znde var olan dman yok etme eiliminin uygarln ilerlemesi ile hi bir ekilde engellenmemi ve ortadan kaldrlmam olduunu gstermeye yeterlidir.

Clausewitz Sava zerine

15

O halde savmz yineleyelim: sava bir iddet hareketidir ve bu iddetin snr yoktur. Dier taraflardan her biri dierine iradesini kabul ettirmek ister, bundan da karlkl bir eylem doar ki, kavram olarak ve mantken, sonuna kadar gitmeyi gerektirir. Bu birinci karlkl eylem ve karlatmz birinci arlktr. (Birinci karlkl eylem) 4. Ama dman etkisiz hale getirmektir Dman etkisiz hale getirmenin savan amac olduunu sylemitik. imdi bunun hi deilse teorik olarak zorunlu olduunu gstereceiz. Dmann irademize boyun emesi iin, onu kendisinden istediimiz fedkarlktan daha elverisiz duruma sokmamz gerekir. Bununla birlikte duru, durumunun elverisizlii geici olmamal, hi deilse yle grnmemelidir, aksi halde, dman daha elverili bir an kollar ve teslim olmaz. Bu itibarla, sava faaliyetinin devamnn dmann durumunda meydana getirecei her deiikliin hi deilse teorik olarak, ktye doru olmas gerekir. Sava halinde bulunan bir kimse iin en kt durum, tamamen etkisiz hale geldii durumdur. yleyse dman bir sava hareketi ile irademize boyun eecek duruma getirmek istiyorsak, ya onu gerekten silahtan tecrit etmek, ya da kendisini yle bir tehdit altnda hissedecei bir hale getirmek gerekir. Bundan kan sonu udur ki, dmann silahtan tecridi veya bozguna uratlmas adna ne dersek diyelim askeri harektn amacdr. imdi, sava canl bir gcn l bir kitle zerindeki hareketi deil, daima iki canl ve dman gcn arpmasdr, nk mutlak bir kar koymama hali savan inkr anlamna gelir. Bu itibarla, sava faaliyetlerinin nihai hedefi iin sylediklerimiz iki taraf iin de geerlidir. Burada da bir karlkl eylem vardr. Ben dman yenmedike onun beni yenmesinden korkabilirim. Artk kendi kendimin efendisi olmaktan karm; artk, vaktiyle benim ona istediimi yaptrdm gibi, o bana istediini yaptracaktr. Bu ikinci karlkl eylemdir ve ikinci bir arla yol aar. (kinci karlkl eylem).
[sayfa 46]

16

Clausewitz Sava zerine

5. Glerin son haddine kadar kullanlmas Eer dman alt etmek istiyorsak, abalarmz onun direnme gcne uydurmamz gerekir. Bu direnme gc birbirinden ayrlmasna imkan bulunmayan iki faktre baldr: Elindeki olanaklarn genilii ve iradesinin kuvveti. Elindeki olanaklarn genilii bir dereceye kadar [sayfa 47] tahmin edebiliriz, nk bunlar (bsbtn deilse bile) rakamlara dayanr. .akat irade gc iin ayn eyi syleyemeyiz, nk onu, dmanmz harekete geiren etkenin gcne gre, ancak yaklak olarak kestirebiliriz. Dmann direnme gcn aa yukar doru bir ekilde deerlendirdiimizi varsayacak olursak, o zaman kendi olanak ve abalarmz buna gre ayarlayabilir, yani ya bunlar stnlmz salayacak surette arttrr, ya da, bunu yapamadmz takdirde, bu yolda elimizden geleni yapmaya alrz. Ancak dman da ayn eyi yapacaktr; bu yzden de yeni bir yarma balayacak ve taraflar bir kez daha ar hareketlere itecektir. Burada nc karlkl eylem ve nc arlkla karlam oluyoruz. (nc karlkl eylem). 6. Realitedeki deiiklikler Soyut dnce aleminde kaldmz srece bunun sonu gelmez ve arlklardan arlklara gitmekten baka are yoktur, nk konumuz arln ta kendisidir: kendi hallerine terk edilmi ve kendi yasalarndan baka bir snr tanmayan glerin atmas. Mutlak sava kavramndan, nceden tasarlanm mutlak bir ama ve bunu gerekletirmenin yollarn karmaya alacak olursak, bu srp giden karlkl eylemler bizi adeta gzle grlmez bir mantki incelikler silsilesinin eseri, salt bir hayal oyunu olan arlklara gtrr. Eer mutlak kavramlara sk skya bal kalarak tm glkleri bir kalem darbesiyle bir kenara itmeye alr, kat bir mantk asndan her zaman her eye hazr olmamz ve tm abalarmz bu yolda, yani en ar durumlar gslemek iin harcamamz gerektiini savunacak olursak, bu iddiamz kat zerinde kalmaya ve hi bir zaman gerek hayata uygulanmamaya mahkumdur. Bu ar abann da kolaylkla saptanabilir bir mutlak ol-

Clausewitz Sava zerine

17

duunu kabul etsek bile, insan aklnn kolay kolay bu gibi mantk fantezilerine boyun emeyecei gereini [sayfa 48] yadsyamayz. Bir ok hallerde bu bouna bir g israfna yol aar ki, hkmet etme sanatnn baka ilkelerine ters der bu durum. nk o zaman gdlen amala orantl olmayan bir irade gc gerekir ve fakat insan iradesi gcn hi bir zaman mantki inceliklerden almad iin bunu gerekletirmek mmkn olmaz. Oysa, soyuttan geree getiimiz zaman iin rengi deiir. Soyut planda kaldmz srece, her eyin iyimserlikle dnlmesi gerekir, ve her iki tarafn da mkemmelin peinde kotuunu ve hatta buna eritiini kabul etmez lazm gelir. .akat bu gerekte byle olabilir mi? Olur, eer: 1) Sava, Devletin daha nceki hayati ile hi bir balants olmayan, birdenbire patlak veren tamamen soyut bir olay ise; 2) Tek bir karara, veya ayn zamanda alnm birden ok karara dayanyorsa; 3) Kendi kendine yeterli tam ve mkemmel bir zm getiriyorsa ve meydana gelecek politik durumun nceden hesaplanabilecek sonularndan etkilenmeyecekse. 7. Sava hibir zaman soyutlanm bir hareket deildir. Birinci nokta bakmndan unu hatrlamak gerekir ki, iki hasmdan hi biri dieri iin soyut bir kii deildir, ve bu, direniinin d etkenlere bal olmayan unsuru, yani iradesi bakmndan da dorudur. Bu irade btn btn bilinmeyen bir ey deildir. Bugn ne olduuna bakarak yarn ne olacan renebiliriz. Sava hi bir zaman birdenbire patlak vermez: yaylmas ve genilemesi bir anlk bir i deildir. Bu itibarla, taraflardan her biri dieri hakknda, ne olmas ve ne yapmas gerektiine gre deil de, gerekte ne olduuna ve ne yaptna gre, iyi kt bir fikir edinebilir. Bununla birlikte, drt ba mamur bir yaratk olmayan insan mutlak kemal izgisinin daima berisinde [sayfa 49] kalr, ve bu eksiklikler her iki taraf iin de sz konusu olduuna gre, deitirici, dzeltici bir faktr roln oynarlar.

18

Clausewitz Sava zerine

8. Sava tek ve ani bir darbeden ibaret deildir kinci nokta u dncelere yol amaktadr: Savan sonucu tek bir karara ya da ayn zamanda alnm birden ok karara bal olsayd, bu karar veya kararlara ynelen hazrlklarn doal olarak arla kamas gerekirdi. nk karlm bir frsat bir daha elde etmeye imkan yoktur. Gerekler aleminin bize bu konuda, yani alnacak tedbirler konusunda verebilecei ipucu, bilebildiimiz kadar ile, hasmmzn ald tedbirler olabilirdi ok ok; geri kalann bir kez daha soyut alanda aramamz gerekirdi. Ancak sonu birbirini izleyen eitli ilemlerden meydana geldii takdirde, bunlardan her biri, btn evreleri ile, sonrakinin bir ls yerine geebilir, ve o zaman bir kez daha soyut kavramlar dnyasndan gerek aleme dnm ve dolaysyla arlk eilimini hafifletmi oluruz. Ne var ki, mcadelenin gerektirdii ve elde mevcut imknlarn hepsi ayn zamanda harekete geirilmi olsa veya olabilse, tm savalar tek bir karar veya ayn zamanda alnm bir ok kararlara indirgenmi olurdu. nk olumsuz bir sonu bu imknlar ister istemez azaltr, ve ilk kararda bunlarn hepsi kullanlm ise, ikinci bir karar tasavvur etmeye imkn kalmaz. Bu takdirde, birincisini izleyecek olan btn sava hareketleri esasnda onun birer paras olmaktan teye gidemeyecek ve sadece savan sresini meydana getirecektir. Ancak yukarda grdk ki, sava hazrlklar evresinde bile, gerek dnya soyut kavramlar alannn yerini alm; ve gerek tedbirler farazi arlklar telafi etmitir. Salt bu nedenle de olsa, taraflardan her biri, karlkl eylem srasnda iddetin en son derecesine varmadan durmak [sayfa 50] durumundadr; dolaysyla tm gleri ayn zamanda seferber edilmi olmayacaktr. Kald ki, bu glerin ve kullanl biimlerinin nitelii de onlarn ayn zamanda harekete geirilmesini imkansz klar. Bu gler unlardr: dar anlamdaki askeri kuvvetler, topra ve nfusu ile lke ve mttefikler. Topra ve nfusu ile lke sadece tm askeri kuvvetlerin kayna olmakla kalmayp, ayn zamanda sava zerinde etkili tm faktrlerin ayrlmaz bir parasdr. nk lke sava harektnn sahnesi, hi deilse onu derinden etkileyen bir unsurdur.

Clausewitz Sava zerine

19

imdi, hareket halindeki tm askeri gleri hep birden seferber etmek mmkndr, fakat tm kaleleri, akarsular, dalar, insanlar, ksaca tm lkeyi ayn ekilde hep birden harekete geirmeye imkan yoktur; meer ki lke, ilk sava hareketi tmn kapsayacak kadar kk olsun. stelik, mttefiklerin ibirlii taraflarn iradesine bal deildir, ve politik ilikilerin nitelii icab olarak bu ibirlii ancak sonradan kendini gsterir, ya da bozulan dengeyi yeniden kurmak iin glenir. Derhal harekete geirilmesine imkan bulunmayan direnme aralarnn bir ok hallerde ilk bakta sanldndan daha nemli olduunu, ilk kararn gler dengesini ciddi bir ekilde sarsacak bir iddetle uygulanm olmas halinde bile bu dengenin yeniden kurulabileceini ilerde daha uzun boylu anlatacaz. imdilik u kadarn sylemekle yetinelim ki, tm glerin ayn anda mkemmel bir ekilde bir araya getirilmesi savan niteliine aykrdr. Ancak bu, ilk sonucu elde etmek iin harcayacamz abalarn younluunu azaltmamz iin bir neden deildir. Olumsuz bir sonu kimsenin isteyerek gze alaca bir ey deildir. nk ilk hareketi baka hareketler izlese bile, ilk hareket ne kadar kesin olursa sonrakiler zerinde etkisi o kadar byk olur. Ancak, insann ar bir aba harcamak konusundaki isteksizlii onu daha sonraki kararlardan alnabilecek bir sonuca bel balamaya iter, yle ki, ilk karar iin gerekli abalarn tm harcanmaz [sayfa 51] ve btn enerji ile kullanlmaz. Taraflardan birinin zaaf gstererek frsat karmas dier taraf iin, onu kendi abalarn gevetmeye iten gerek bir objektif neden olur; bylece, bu karlkl eylem sonucunda, ar eilimler bir kez daha snrlanr. 9. Sava hi bir zaman mutlak bir sonu dourmaz. Son olarak, tm bir savan nihai sonucu bile her zaman kesin ve mutlak saylmamaldr. ou kez, yenilen Devlet urad bozgunu geici bir talihsizlik sayar, gelecekteki politik koullarn durumu telafi edebileceini umar. te bu da gerilimin iddetini ve harcanan abalarn younluunu geni lde yumuatan bir etkendir.

20

Clausewitz Sava zerine

10. Gerek hayatn olaslklar ar ve mutlak kavramlarnn yerine geer. Bylece tm sava eylemi, gleri iddetin son haddine iten kat yasalarn penesinden kurtulmu olur. Artk ary aramaz ve ondan kamazsak, harcanacak abann snrn muhakememizle saptayabiliriz. Bu da ancak, gerek hayattaki olaylarn salad verilerden hareket edilerek ihtimaller kanununa gre yaplabilir. ki taraf artk soyut birer kavram olmaktan kp bireysel Devletler ve hkmetler olunca, sava da artk teorik olmaktan kp kendi z yasalarna gre gelien bir eylem haline girince, gerek durum bize tahmini mmkn olaylar, bilinmeyen faktrler hakknda gerekli bilgileri salar. Taraflardan her biri dierinin hareketini tahmin etmeye alacak ve bunun iin hasmnn karakterinden, kurumlarndan, durumundan ve iinde bulunduu koullardan sonular karacak ve ihtimaller kanunundan yararlanarak kendi eylemini buna gre ayarlayacaktr. 11. Politik ama yeniden ortaya kmakta Burada, ikinci paragrafta ertelemi olduumuz bir konu, yani savan politik amac konusu yeniden dikkatimizi [sayfa 52] ekmektedir. imdiye dek, arlk yasas, dman silahszlandrmak ve yenmek niyeti bu politik amac bir lde gzmzden saklamt. Bu yasa iddetini yitirince ve dman yenmek niyeti gereklemeyince, savan politik amac ister istemez yeniden meydana kar. Btn dndmz, belirli insanlara ve koullara dayal bir olaslklar hesabndan ibaret olunca, harekete gememizin ilk nedeni olan politik ama temel bir faktr hallini alr. Dmandan istediimiz fedakrlk ne kadar kk olursa, bunu reddetmek iin bize kar giriecei direnme o kadar az olacaktr. Ancak onun abalar ne kadar zayf olursa bizimkiler de o lde zayf olacaktr. Kald ki, politik amacmz ne kadar az nemli olursa, ona o kadar az deer veririz ve ondan vazgemeye o kadar daha yatkn oluruz. Bu da kendi abalarmz gevek tutmamz iin ek bir neden yaratacaktr. Bylece, savan ilk saiki olan politik ama, hem askeri ha-

Clausewitz Sava zerine

21

rektn hedefini, hem de bunun iin gerekli abalarn lsn tayin edecektir. Politik ama, kendi bana ve kendisi iin bir l olamaz, fakat kavramlarla deil gereklerle uratmza gre, kar karya gelen iki Devlete ilikin bir l olacaktr. Tek ve ayn politik ama, eitli milletlerde, ya da ayn lkede fakat ayr ayr dnemlerde deiik tepkiler yaratabilir. Onun iindir ki, politik ama, ancak ilgilendirdii kitleleri gz nnde tuttuumuz takdirde geerli bir l olabilir. Demek ki, her eyden nce bu kitlelerin niteliini gz nnde bulundurmamz [sayfa 53] gerekir. Bylece, bu kitlelerin eylemin iddetlenmesinden ya da gevemesinden yana olmalarna gre, sonucun deieceini kolayca anlayabiliriz. ki millet veya Devlet arasnda yle bir gerginlik ve yle bir dmanlk unsuru bulunabilir ki, aslnda ok nemsiz gibi grnen bir sava nedeni bu durumla hi de orantl olmayan bir etki, adet bir patlama yaratabilir. Bu, politik amacn iki Devlette yarataca aba bakmndan geerli olduu gibi, askeri harekt iin saptanacak hedef bakmndan da geerliidir. Kimi zaman politik ama bu hedefin ta kendisi olabilir: rnein, belirli bir eyaletin fethi sz konusu olduu zaman. Bazen ise politik ama askeri harektn hedefini tekil edecek nitelikte olmaz: o zaman, onun yerini tutacak bir hedef saptamak ve bar imzalanrken ona dayanmak gerekir. Ancak burada da ilgili Devletlerin zelliklerinin gerei gibi dikkate alnd varsaylmaldr. Baz koullar, politik ama askeri harektn hedefi aracl ile gerekletirilecekse, bu sonuncusunun birincisinden daha nemli olmasn gerektirir. Kitleler ne kadar kaytsz olurlarsa, ve iki Devletin ilikileri arasndaki gerginlik baka alanlardakine gre ne kadar az olursa, politik ama o lde n plana geecek ve ta-yin edici bir rol oynayacaktr. Baz hallerde ise tek bana kader ta-yin edici bir etken olacaktr. Askeri harektn hedefi politik amacn yerine gemise, onunla zdelemise, bu harekt genellikle politik amacn neminin azalmas lsnde iddetini yitirecektir; politik ama ne kadar hakimse, bu kural o kadar daha geerli olacaktr. Bu da niin eitli savalar arasnda nem ve iddet bakmndan farklar bulunabileceini, rnein imha savandan basit keif operasyonlarna kadar eitli askeri hareketlere raslanabileceini ve bunda hibir eliki bulunmadn izah etmektedir. .akat bu bizi imdi tahlil

22

Clausewitz Sava zerine

etmek ve cevaplandrmak zorunda olduumuz baka bir soruna getirmektedir. [sayfa 54] 12. imdiye kadar sylediklerimiz sava harektna ara verilmesini izah etmemektedir. Hasm taraflarn politik talepleri ne kadar nemsiz olura olsun, kullanlan aralar ne kadar zayf ve askeri harekt iin saptanan hedef ne kadar snrl olursa olsun, bu harekta bir an iin dahi olsa ara vermek mmkn mdr? te konunun ta zne deinen bir soru. Her eylem, gereklemek iin, belirli bir zamana muhtatr: bu zamana eylemin sresi deriz. Bu sre, eylemi yrten kiinin tez davranp davranmamasna gre, ksa veya uzun olabilir. Biz burada bu srenin uzunluuna veya ksalna deinmeyeceiz. Herkesin kendine gre bir davran vardr; fakat ar bir adam elini tez tutmuyorsa, bu daha fazla zaman harcamak istedii iin deil, yaradl gerei ii daha abuk yapamad iindir; acele edecek olursa ii daha da kt yapacaktr. Demek ki bu zaman i nedenlere baldr ve eylemin gerek sresini belirler. Sava eylemlerinden her birine bu zorunlu sreyi tanyacak olursak, hi deilse ilk bakta unu itiraf etmek zorunda kalrz ki, bu sreyi aan her trl zaman israf, ani sava eylemine her trl ara verme, abes gibi grnr. Burada unutulmamas gereken bir nokta, taraflardan birinin ilerlemesinin deil, sava harektnn tmne ilikin ilerlemenin sz konusu olduudur. 13. Harekt durdurabilecek tek neden vardr ve bu neden taraflardan sadece biri iin geerlidir. ki taraf muharebe iin silahlanm ise, aralarnda bir dmanlk var demektir. Silahlarn elden brakmadka, yani aralarnda bir bar akdetmedike, bu dmanlk ister istemez srecektir. Taraflardan biri ancak bir tek nedenle bu dmanln etkisinden syrlabilir: o da harekete gemek iin daha uygun an kollamaktr. Oysa, bu nedenin taraflardan sadece biri iin geerli olabilecei aktr, nk dieri iin zorunlu olarak ters ynde bir etki yaratacaktr. Taraflardan birinin harekete gemekte kar varsa, dieri-

Clausewitz Sava zerine

23

nin kar beklemekte olacaktr. Gler arasnda tam bir denge hi bir zaman harektn durdurulmasna yol amaz, nk olumlu amac gden (saldran) taraf insiyatifi elden brakmamak iin bu durumdan yararlanacaktr. .akat olumlu amac gden ve dolaysyla daha kuvvetli bir etkenin basks altnda bulunan tarafn ayn zamanda daha zayf kaynaklara sahip olduu bir denge durumunu dnecek olursak, yine ayn eyi syleyebiliriz: bu denge durumunda hi bir deiiklik ngrlmyorsa, taraflar bar yapmak zorunda kalacaklardr. Buna karlk, bir deiiklik olasl varsa, bu taraflardan sadece birine yarayacak ve bu da ister istemez dier taraf harekete geirecektir. Bylece denge dncesinin arpmann durdurulmasn izah etmediini ve daha elverili bir frsat kollamaktan baka bir anlama gelmediini grm bulunuyoruz. .arzedelim ki, taraflardan biri olumlu bir ama gtmektedir: bar srasnda yararlanmak iin dman eyaletlerinden birini ele geirmeyi dnmekte ve istemektedir. Bu eyalet igal edildikten sonra, politik amac gereklemi olacandan o taraf iin artk hareketini srdrmek zorunluluu kalmayacaktr, istirahata ekilmek mmkn olacaktr. Eer dman onun bu baarsn tanmak istiyorsa bara yanaacaktr; yoksa kendisi harekete geecektir. Belki de bir aylk bir sreden sonra daha iyi rgtlenmi olacaktr; bu itibarla hareketini geciktirmek iin yeterli bir nedeni var demektir. Bu andan itibaren artk insiyatif kar tarafa gemi grnmektedir: yoksa yenilen taraf yeniden harekete gemek iin hazrlanmaya frsat bulmu, vakit kazanm olacaktr. Elbette btn bunlar sylerken iki tarafn da olaylar tam olarak bildiklerini kabul ediyoruz. [sayfa 56] 14. Bylece askeri harekt ileri yeniden kztran bir sreklilik kazanr. Eer sava harektnda bu sreklilik mutlak bir gerek olsayd, herey bir kez daha arla itilmi olurdu. Bu srekli eylem ihtiraslar krkleyip ilkel glerin iddetini artrdktan baka, olaylar arasnda zincirleme bir ba kurar, neden-sonu ilikilerinin dardan etkilenmesini nlerdi. Bylece her askeri hareket bir ncekinden daha nemli, dolaysyla daha tehlikeli bir nitelik tard.

24

Clausewitz Sava zerine

Oysa bilinen bir eydir ki, askeri harekt, hi bir zaman deilse bile ancak ok seyrek hallerde byle bir sreklilik gsterir. Nitekim yle savalar vardr ki, bunlarda hareket ok az bir yer tutar, durgunluk ve hareketsizlik ise ok daha ar basar. Bunun her zaman iin anormal bir durum olduunu kabul etmeye imkan yoktur. Demek oluyor ki askeri harekta ara vermek mmkndr ve bunda bir eliki yoktur. imdi bunun gerekten byle olduunu ve nedenlerin anlatmaya alacaz. 15. in iine bir kutuplama ilkesi girmektedir. Bakomutanlardan birinin karlar tekinin karlar ile ayn nemde ise, bunun gerek bir kutuplamay ierdiini yukarda kabul etmitik. lerde bu ilkeye zel bir blm ayrmak istiyoruz. Ancak imdiden bu konuda bir iki ey sylemeyi gerekli sayyoruz. Kutuplama ilkesinin geerli olabilmesi iin, kutuplamann ayn eyi hedef almas, yani olumlu ama ile kart olan olumsuz amacn birbirini yok etmesi gerekir. rnein, bir muharebede taraflardan ikisi de kazanmak ister: ite gerek bir kutuplama, nk taraflardan birinin zaferi tekinin zaferini imkansz klar. Buna karlk, iki farkl ey sz konusu olup da aralarnda sadece dardan gelen ortak bir iliki bulunuyorsa, bu kutuplama bu eyin kendisine deil, aralarndaki ilikilere ait bir kutuplama olur. [sayfa 57] 16. Saldr ve savunma baka baka nitelikte ve eit olmayan gte ayr ayr eylerdir; onun iin aralarnda bir kutuplamadan sz edilemez. Tek bir sava biimi, yani sadece dmann saldrs sz konusu olsayd ve dolaysyla savunma diye bir ey olmasayd; dier bir syleyile, saldrnn savunmadan tek fark birinde bulunup tekinde bulunmayan olumlu amatan ibaret kalsayd ve mcadele yntemleri arasnda bir fark bulunmasayd, taraflardan birinin kazand stnlk dierinin ayn lde bir dezavantajna tekabl eder ve gerek bir kutuplama sz konusu olurdu. Ne var ki, sava eylemi iki farkl biim alr: saldr ve savunma. lerde pratik olarak kantlayacamz gibi, bu ikisi son derece deiik ve ayn gte olmayan eylerdir. Bu itibarla, kutuplama

Clausewitz Sava zerine

25

saldr ya da savunmann kendisinde deil, her ikisinin ortak yan olan kararda gsterir kendisini. Komutanlardan biri karar geciktirmek isterse, dieri onu abuklatrmak isteyecektir: tabii muharebe biimi ayn olmak artyla. Ann kar dmana sava meydannda hemen saldrmayp da drt hafta sonra saldrya gemekte ise, Bnin kar drt hafta sonra deil, hemen saldrya uramaktadr. Burada dolaysz bir eliki vardr. .akat bu demek deildir ki Bnin Aya hemen saldrmakta kar vardr. Bunun bambaka bir ey olduu aktr. 17. Kutuplamann etkisi ou zaman savunmann saldrya stnl karsnda kaybolur, ve ite bu sava eyleminin ertelenmesini izah eder. lerde gstereceimiz gibi, savunma biimi saldr biiminden daha kuvvetli ise, ortaya u sorun kmaktadr: karar ertelemenin taraflardan birine salad stnlk acaba savunma biiminin dier tarafa salad stnlk ayarnda mdr? Eer deilse, zdd olan bir eyle bu stnln telafi edemez ve sava eyleminin ilerlemesini etkileyemez. Grlyor ki, karlarn kutuplamasndan [sayfa 58] doan itici g, saldr ve savunma gleri arasndaki farkn iinde kaybolabilir ve bylece etkisiz bir hale gelebilir. Bu itibarla, iinde bulunduu durum kendisinin lehinde olan taraf savunmann avantajlarndan vazgeebilecek kadar kuvvetli deilse, kendisi iin daha az parlak bir gelecei sineye ekmekten baka aresi yoktur. nk ne olaca belli olmayan bir gelecekte bir savunma sava vermek, imdi hemen saldrya gemekten ya da bar yapmaktan daha yararl olabilir. Bylece savunmann (doru anlalmak artyla) stnlnn ok byk, sanldndan ok daha byk olduuna kanaat getirdiimiz takdirde, savata meydana gelen hareketsizlik dnemlerini elikiye dmeden izah etmenin mmkn olduunu grrz. Harekete itici sebepler ne kadar zayf olursa, saldr ile savunma arasndaki fark onlar o derece eritecek, ntralize edecek, ve dolaysyla, tecrbenin de gsterdii gibi, askeri harekt sk sk duraklayacaktr.

26

Clausewitz Sava zerine

18. kinci bir neden durumun iyi bilinmemesidir. Ancak sava harektnn geici olarak durdurabilecek olan bir neden daha vardr, o da durumun iyi bilinmemesidir. Her generalin ancak bir durum hakknda kesin bir bilgisi olabilir: Kendi durumu. Hasmnn durumunu ancak doruluu kesin olarak belli olmayan raporlardan renebilir. Bylece bir deerlendirme hatasna debilir ve bu hatann sonucunda, gerekte kendi elinde olan insiyatifin hasmnda olduunu sanabilir. Geri bu yanlg mevsimsiz bir hareketsizlie yol aabilecei kadar mevsimsiz bir harekete de yol aabilir ve bu itibarla askeri hareketin ne geciktirilmesine ne de abuklatrlmasna katkda bulunur. Ama bu bilgi noksanlna yine de sava hareketini durduran doal nedenlerden biri diye baklmal ve bunda her hangi bir eliki grlmemelidir. Ancak, insan tabiatnn gerei olarak, dmann gcn kmsemekten ok abartmaya yatkn olduumuzu dnecek [sayfa 59] olursak, durumu yeteri kadar bilmemenin askeri harekat durdurmaya ve ilkesini deitirmeye genellikle geni lde katkda bulunduunu kabul etmemiz gerekir. Bir atekes olana sava hareketine yeni bir lmllk getirir. Onu zaman faktr iinde yumuatr, ilerlemesi tehlikesini frenler ve gler dengesini yeniden kurmak olanaklarn artrr. Sava douran gerginlikler ne kadar byk olursa, sava ne kadar byk bir enerjiyle yrtlrse, bu hareketsiz geen dnemler o kadar ksa olur. Buna karlk, dmanca duygular ne kadar zayfsa, bu dnemler o kadar uzar. Zira gl etkenler, enerjiyi tahrik eder ve bu da, bildiimiz gibi, her zaman iin glerimizin verimini artran bir faktrdr. 19. Savata sk sk meydana gelen hareketsizlik dnemleri sava mutlak kavramndan daha da uzaklatrp onu bir ihtimaller hesab haline getirir. te yandan, askeri hareket ne kadar yava ilerlerse, hareketsizlik dnemleri ne kadar uzun ve sk olursa, bir hatay dzeltmek o kadar kolay olur. Bu itibarla, bir general hesabnda ne kadar cesur ve kararl olursa, mutlak izginin o kadar berisinde kalr ve tm faaliyetlerini ihtimal hesaplar ve varsaymlar zerine kurar.

Clausewitz Sava zerine

27

Bylece, savan seyri ne kadar yava olursa, somut olayn niteliinin gerektirdii eye, yani belirli artlara dayal ihtimaller hesabna o kadar ok zaman ayrlm olur. 20. Sava bir kumar haline getirmek iin eksik olan tek ey tesadf unsuru idi; oysa sava tesadfn en ok rol oynad faaliyet alanlarndan, biridir. Btn bunlar bize, savan objektif niteliinin onu bir ihtimaller hesabna ne kadar benzettiini gstermektedir. imdi bir unsur daha olsa, sava bir kumar olur: tesadf veya ans unsuru. Ve kukusuz bu unsur eksik deildir savan yapsnda. Hatta denilebilir ki, baka hi bir beeri faaliyet alan sava kadar tam ve evrensel bir ekilde [sayfa 60] tesadfe bal deildir. Kaza ve baht da, tesadfle birlikte, savata byk bir rol oynar. 21. Sava objektif nitelii ile olduu kadar subjektif nitelii ile de kumara benzer. imdi de savan subjektif niteliine bir gz atacak olursak, yani bir sava yrtmek iin gerekli gler zerinde durursak, savan kumara benzediini daha da ak bir ekilde grrz. Tehlike sava faaliyetlerinin balca unsurudur, sava tehlike iinde cereyan eder; peki, tehlike ile kar karya bulunan bir insanda aranlacak moral niteliklerin en stn hangisidir? Elbette cesaret. Oysa, cesaret ve ihtiyat, ruhun ayr ayr cephelerini yanstan baka baka eyler olmakla birlikte, pekala bir arada bulunabilirler. te yandan, yiitlik, baarya gven, cret ve gzpeklik cesaretin eitli grntlerinden baka eyler deildir, ve ruhun btn bu eilimleri doal ortamlar olan tesadf unsurunu ararlar. Gryoruz ki, daha balangtan beri, savan mutlak, matematik unsuru, sava sanatnn ihtimal hesaplarna dayanak olabilecek salam bir temelden yoksundur. Bir sr olanak ve olaslklar, iyi ve kt talih iin iine karr, ve bylece sava btn teki insan faaliyetlerinden daha ok bir kat oyununu andrr.

28

Clausewitz Sava zerine

22. Bu genellikle insan zihni ile en iyi badaan bir unsurdur. drakimiz genellikle berrakla ve kesinlie ynelmi olmakla birlikte, zihnimiz ok zaman kararszl da sever. drakimiz, kendi bilincine bile varamadan, btn tandk nesnelerin kendisine yabanc geldii mehul diyarlara varmak iin felsefi aratrmann ve mantki (karsamalarn) istidlllerin girintili kntl yollar iinden kendisine bir k yolu arayacak yerde, hayal gc sayesinde tesadfler aleminde [sayfa 61] kalmay tercih eder. Zorunlulua ve aresizlie boyun emektense, olanaklar evreninde kanat rpmay yeler. Korkusuz bir yzcnn kendisini dalgalarn kucana atmas gibi, cesaret ve kahramanln kanatlarnda tehlikelere gs gerer. Teori onu orada brakp kendi kendisinden memnun bir halde mutlak sonu ve kurallara doru mu ynelmelidir? Bu takdirde teorinin bize hi bir pratik yarar olmaz. Teori insan unsurunu hesaba katmal ve cesarete, yiitlie, hatta crete yer vermelidir. Sava sanat canl ve moral glerle urar; bu itibarla, hi bir zaman mutlak ve kesin olana ulaamaz. En kk ilerde olduu gibi, en byk ilerde de daima arzi ve tesadfi olana bir pay brakmak gerekir. Bir yanda bu tesadf faktr bulunduu gibi, br yanda cesaret ve kendine gven duygusu bulunmal ve aradaki boluu doldurmaldr. Cesaret ve kendine gven duygusu ne kadar bykse, tesadfe o kadar ok yer braklabilir. Grlyor ki cesaret ve kendine gven sava iin son derece nemli unsurlardr. Bu itibarla, teori ancak bu en zorunlu ve en asl askeri erdemlerin her eit ve derecesine olanak ve hareket serbestlii salayan yasalar koymaldr. Yreklilik, akl ve hatta ihtiyattan btn btn yoksun deildir; ancak deer yarglar baka bakadr. [sayfa 62] 23. Ancak sava her zaman iin ciddi bir amaca ynelen ciddi bir aratr. Ek tanmlamalar. te sava, ite onu yneten komutan ve ite ona yn veren teori. Ancak sava, ne sadece bir vakit geirme ve elence, ne sadece tehlikeli giriimlere girme ve kazanma tutkusudur. Ne de gemi azya alm bir cokunun rndr. Sava ciddi bir amaca y-

Clausewitz Sava zerine

29

nelik ciddi bir aratr. Talihin trl cilvelerinden gelen o tantanas ve gz kamatrcl, tutku, cesaret, hayal cokudan gelen btn o rpertileri bu aracn sadece bir takm zellikleridir. Bir toplumun tm milletlerin ve zellikle uygar milletlerin sava mutlaka politik bir durumdan doar ve politik bir etkenden kar. te bunun iindir ki sava politik bir eylemdir. Ancak eer sava hibir engel tanmayan tamamen bana buyruk bir eylem olsayd, mutlak kavramndan karabileceimiz gibi mutlak bir iddet gsterisinden ibaret bulunsayd, o zaman sava politikann yardmna arlr arlmaz onun yerini alr, ve tpk bir kere atld m artk nceden ayarland yoldan baka bir yol izlemesine imkan bulunmayan bir torpil gibi kendi yasalarna uyard. Nitekim, politika ile sava ynetimi arasndaki ahenksizlik bu tr teorik ayrmlara yol amaya grsn, mesele hep bu biimde ele alnmtr. Oysa, hi de yle deildir ve bu tamamen yanl bir dncedir. Yukarda grdmz gibi, gerek alemde sava byle bir defada gerilimi boalan ar bir ey deildir; hep ayn biimde ve ayn lde gelien glerin deil, kah atalet ve srtnmenin karsna kard direnmeyi yenecek dereceye kan, kah hi bir etkisi olmayan glerin eseridir. Sava bir bakma iddetin dzenli kalp atlarna benzer, ksa veya uzun bir sre iinde geveyip gcn yitirir. Dier bir deyile, amacna erken veya ge, ular, fakat katettii yol boyunca bu amac u veya bu ynde etkileyecek ve yol gsterici bir zekann iradesine bal kalacak kadar srer. Bu itibarla, savan politik bir amatan doduunu dnecek olursak, bu amacn sonuna [sayfa 63] kadar ona yn vermesini doal karlamak gerekir. Bununla birlikte, politik ama zorba bir kanun koyucu deildir; elindeki aralarn niteliine uymak zorundadr ve bunun iin de zaman zaman deiikliklere urar, fakat yine de n plandaki yerini muhafaza eder. Bylece politika sava eylemi ile i iedir ve onun zerinde savan patlayc glerinin elverdii lde srekli bir etki icra etmekten geri kalmaz. 24. Sava politikann baka aralarla devamndan baka bir ey deildir. Bylece savan sadece politik bir eylem olmakla kalmayp gerek bir politik ara, politik ilikilerin bir devam ve bunlarn ba-

30

Clausewitz Sava zerine

ka aralarla gerekletirilmesi olduunu gryoruz. Savan btn zellii kulland aralarn zelliinden ileri gelir. Genellikle sava sanat, ve somut olaylarda komutanlar, politikann eilim ve amalarnn bu aralarla uyumazlk halinde bulunmamasn isteyebilirler, ve bu istek elbette yabana atlamaz. Ancak baz hallerde bu askeri isterler politik amalar zerinde ne denli etkili olurlarsa olsunlar, bunlar deiiklie uratmaktan ileri gidemeyeceklerini kabul etmek gerekir. Zira politik ama, gaye, sava ise bir aratr, ve ara hi bir zaman amatan ayr olarak dnlemez. 25. Sava niteliklerinde eitlilik. Sava nedenleri ne kadar nemli ve gl olursa, milletin tm varln o kadar derinden etkiler. Savatan nceki gerginlik ne kadar iddetli olursa, sava mutlak ve soyut ekline o kadar yaklar; sava dmann imhasna yneldii lde, askeri amala politik ama birleir ve savan askeri nitelii politik niteliine ar basar. Buna sava nedenleri ve gerginlik ne kadar nemsiz olursa sava unsurunun doal eilimi olan iddet eilimi politik gereklere o kadar ok tabi olur, ve sava doal eiliminden uzaklat lde, politik amala ideal bir [sayfa 64] savan amac arasndaki fark keskinleir ve sava o lde politik bir nitelik kazanm olur. Ancak okuyucunun yanl fikirlere kaplmamas iin u noktay belirtmemiz gerekir ki, savan doal eiliminden sz ederken onun sadece felsefi eilimini, salt mantn dnyor, yoksa atmaya bilfiil katlm glerin eilimini, rnein savalarn heyecan ve tutkularn hesaba katmyoruz. Kukusuz bir ok hallerde bu duygular ylesine kkrtmak ve coturmak mmkndr ki, onlar artk politik izgide tutabilmek gleir; ancak ou zaman byle bir eliki domaz, nk bu derece gl bir heyecan faktrnn varl onunla ahenk halinde bulunan byk bir plann da varl demektir. Oysa, bu plan sadece nemsiz bir amaca ynelik bulunduka, kitlelerin duygusal gleri de o lde zayf olur ve frenleyici bir etkiden ok itici bir etkiyi gerektirir. 26. Tm savalara politik eylemler gz ile baklabilir Asli konumuza dnelim: her ne kadar baz savalarda poli-

Clausewitz Sava zerine

31

tik unsurun hemen tamamen kaybolduunu, dier bazlarnda ise ilk plana ktn ve ar bastn grm bulunuyorsak da, her iki sava trnn de politik olduunda kuku yoktur. nk politikaya ahslam Devletin zekas olarak bakacak olursak, politik gkyzndeki hareketlerini hesaplamak zorunda bulunduu tm burlar arasnda, durumu belirleyen artlarn nitelii gerei, birinci trden bir savan kanlmazl ihtimalinin de bulunabileceini kabul etmemiz gerekir. Ancak politikadan genel durumun doru olarak bilinip deerlendirilmesini deil de, kurnazlk, ikiyzllk, iddete kar olma, ar ihtiyatkrlk gibi tutumlar anlyorsak, o zaman hakl olarak ikinci tr savan bu geleneksel politika anlayna daha uygun dt sonucuna varabiliriz. [sayfa 65] 27. Bu grn sava tarihini daha iyi anlamamza ve teorinin temellerine etkisi Demek ki, ilk grdmz ey u oluyor. Her trl artlar altnda sava bamsz bir ey olmayp politik bir aratr. Olaylara ancak bu adan baktmz takdirdedir ki, tm sava tarihi ile elikiye dmekten kurtulmu oluruz. Byk kitabn anahtar bu grtedir, yoksa okuduklarmzn iinden kamayz. kinci olarak, bu bak as bize savalarn birbirine benzemediklerini, tersine kendilerini douran etkenlerin ve artlarn niteliine gre ok deiik biimlere brndklerini gstermektedir. Bu itibarla, bir Devlet adamnn, bir bakomutann ilk, en nemli ve kader tayin edici yargs, giritii savan trn doru olarak deerlendirmek ve bylece onu olmad bir ey yerine koymamak ve olamayaca bir ey olmasn istememektir. Stratejik sorunlarn birincisi, en geni kapsamls budur. Sava planna ilikin blmde bu sorunu daha yakndan incelemek frsatn bulacaz. imdilik, aratrmalarmz bu noktaya kadar getirmi ve bu suretle savan ve teorisinin balca hangi adan ele alnmas gerektiini gstermi olmakla yetinelim. 28. Teori iin sonu Sava, grdmz gibi, her somut olayda niteliini bir l-

32

Clausewitz Sava zerine

de deitiren sahici bir bukalemun olmakla kalmayp, ayn zamanda, bir btn olarak bakldnda, belirgin eilimleri bakmndan yanl artc bir olaydr: bir yanda, niteliinin zn tekil eden iddet, doal ve kr bir igd saylmas gereken kin ve nefret; te yanda, sava ruhun zgr bir faaliyeti haline getiren ihtimal hesaplar ve tesadfler; son olarak da, sava salt akla balayan baml bir politik ara kimlii. Bu , cephenin birincisi daha ok milleti, ikincisi daha ok komutan ve ordusunu, ncs daha ok hkmeti ilgilendirir. Sava iinde gemi azya alan ihtiraslar halklarn sinesinde nceden yer etmi olmaldr; ihtimaller [sayfa 66] ve tesadfler aleminde cesaret ve istidadn oynayaca roln nemi komutann ve ordusunun zelliklerine baldr, politik amalarla ilgili karara gelince, onu ancak hkmet alr. Birer kanun koyucuya benzeyen bu eilim, derece farklar gstermelerine ramen, konumuzun niteliine derinden kk salm durumdadrlar. Bunlardan bir tanesini hesaba katmak istemeyen, ya da bunlarn arasnda keyfi bir iliki kurmaya ynelen teori derhal gerekle yle bir elikiye der ki, srf bu yzden tm deerini yitirir. Bu itibarla, btn mesele teoriyi bu eilim arasnda, ayr ekim merkezi arasnda bulunuyormu gibi, denge halinde tutmaktan ibarettir. Bu g sorunu zmlemek ne ekilde mmkn olabilir? Bu hususu sava teorisine ilikin kitapta incelemeye alacaz. Yukarda tanmlanan sava kavram, her halkarda, bize teorinin, gerek temelini gsteren ve bunun balca unsurlarn meydana karp aralarnda bir ayrm yapmamz salayan ilk k demeti olacaktr.

SAVATA AMA VE ARALAR Bir nceki blmde savan karmak ve deiken niteliini

BLM II

Clausewitz Sava zerine

33

saptadk. imdi de bu karmakln savan ama ve aralarna nasl yansdn inceleyelim. lk nce savan politik amacn gerekletirmek iin nasl bir hedefe ynelmesi gerektiini kendi kendimize soracak olursak, bu askeri hedefin politik amaca ve sava konjonktrne gre deitiini grrz. Bir kez daha saf sava kavramndan hareket edecek olursak, politik amacn ona yabanc olduunu kabul etmek [sayfa 67] zorunda kalrz. Zira sava, dman irademizi yerine getirmeye zorlayan bir iddet eylemi olduuna gre, her ey her zaman iin tek bir amaca, yani dman yenmek, onu silahszlandrmak amacna ynelecektir. te biz ilk nce, gerein altnda, mutlak kavramdan doan fakat uygulamada da bir ok hallerde geerli olan bu amac incelemekle ie balayacaz. Daha sonra, sava plann ele alrken, bir Devleti silahszlandrmaktan ne kastedildiini inceleyeceiz; bununla birlikte, daha ileri gitmeden, bir btnn paralar olan ve btn tekileri iine alan eyi birbirinden ayrmamz gerekir. Bunlar: askeri gler, lke ve dmann iradesidir. Askeri glerin imha edilmesi gerekir; yani onlar, sava srdrmeye mecalleri kalmayacak bir hale getirmek gerekir. Bu vesile ile u noktaya iaret edelim ki, bundan byle, dmann askeri glerinin imhas deyimi bu anlamda kullanlacaktr. Arkasndan lkeyi fethetmek gerekir, yoksa yeni bir askeri g meydana getirilebilir. Ancak bu iki eyin tamamlanmas dahi savan sonu, yani dmanca duygularn, gerginliin ve dmana kar giriilen harektn bitimi saylmaz: bunun iin dmann iradesinin de felce uratlmas, yani hkmetini ve mttefiklerini bar imzalamaya ya da milleti teslim olmaya zorlamak gerekir. nk lkenin tamam igal edilmi olsa bile ihtilaf lke iinde ya da mttefiklerin abasyla lke dnda yeniden patlak verebilir. Elbette bu bar imzalandktan sonra da meydana gelebilir; ancak bu sadece btn savalarn tam ve kesin bir uzlama ile sonulanmadn gstermeye yarar. .akat bu takdirde bile, barn imzalanmas ile iin iin yanabilecek olan kvlcmlar sndrlm ve gerginlik gevemi olur; nk bartan yana olanlar ki bunlar btn milletlerde ve her trl artlar altnda ounluu tekil ederler direnme fikrin-

34

Clausewitz Sava zerine

den tamamen yz evirirler. Her ne olursa olsun, bar [sayfa 68] ile savan amacn gereklemi ve sava son bulmu saymak yerinde olur. Yukarda saydmz unsurdan askeri gler lkeyi savunmak grevini yklendiklerine gre, birinci planda bunlarn imha edilmesi doaldr; ondan sonra lkenin igaline sra gelir; bu iki baarnn gerekletirilmesinden sonra, ve elimizde kalan glerin hl elverili olmas halindedir ki, dman bar imzalamak zorunda kalr. Dman askeri glerinin imhas genellikle kademeli olarak gerekletirilir ve hemen arkasndan da lkenin igali ayn tempo ile bunu izler. Bu ikisi arasnda yine genellikle karlkl bir etki ve tepki grlr: eyaletlerin giderek kaybedilmesi askeri glerin zayflamasn hzlandrr. .akat bu hi de zorunlu bir sra deildir ve onun iin de her zaman izlenmez. Dman kuvvetleri, henz hissedilir derecede zayflamadan lkenin teki ucuna ve hatta dorudan doruya yabanc bir lkenin topraklarna ekilebilirler. Bu durumda lkenin byk bir ksm, belki de tamam igal edilmi olur. Bununla birlikte, soyut anlamda savan bu amac, politik amac gerekletirmenin bu nihai arac, yani dmann silahszlandrlmas, uygulamada her zaman gereklemedii gibi barn zorunlu bir art da deildir. Bu itibarla teoride bir kanun olarak ortaya konulamaz. Taraflardan birinin henz silahtan tecrit edilmi saylamayaca bir srada, hatta gler dengesinin hissedilir derecede bozulmasndan nce yaplm bar anlamalarnn saysz rnekleri vardr. Daha da ileri giderek diyebiliriz ki, gerek olaylar incelediimizde dmann yenilgisinin bir hayalden ibaret bulunduu pek ok haller vardr, ve dmann su gtrmez bir stnle sahip bulunmas hali bunlarn banda gelir. Soyut kavramndan kardmz sava amacnn her zaman gerek sava ile badamamasnn nedeni, bundan nceki blmde gsterdiimiz gibi, bu ikisi arasndaki farka dayanr. Soyut sava kavramna gre, gleri arasnda belirgin bir eitsizlik bulunan Devletler arasnda sava [sayfa 69] bir samalk, dolaysyla bir imkanszlk olarak grnr. .izik gler arasndaki eitsizlik manevi glerle bir kar denge yaratabilecek dzeyi gememelidir; oysa Avrupann bugnk sosyal koullar gz nne alndnda bunun pek mmkn olmad grlr. Eitsiz glere sahip devletler arasnda

Clausewitz Sava zerine

35

zaman zaman savalar olmusa, bunun nedenini, savan gerek alemde teorik sava kavramndan ok uzaklatnda aramamz gerekir. Pratikte iki ey direnme imkanszlnn yerini tutabilir ve bar nedenleri yaratabilir. Birincisi, baarnn muhtemel bulunmamas, ikincisi bunun iin denmesi gereken bedelin pahalldr. Bundan nceki blmde grdmz gibi, sava mantki zorunluluun kat yasalarndan kendisini kurtarmal, olaslklar hesabna bel balamaldr. Sava yaratm olan koullar bu hesaba ne kadar elverili ise, yani sava etkenleri ve gerginlikler ne kadar zayfsa, bu o derece daha dorudur. Byle olunca da, bizzat bu olaslklar hesabnn bir bar nedeni olabilecei kolayca grlr. Bu itibarla, taraflardan biri yok oluncaya kadar dvmek her zaman art deildir; etkenlerin ve gerginliklerin ok zayf olduu yle bir durum dnlebilir ki, en kk bir olaslk bile ondan zarar grecek olan taraf teslim olmaya zorlayabilir. Oysa, teki taraf bundan pein olarak emin olduu takdirde, dman tmden yok etme yolunu denemeye kalkmadan bu olaslktan yararlanmak iin aba harcamas doaldr. Bar yapma kararn daha da byk bir arlkla etkileyen bir mlahaza, imdiye kadar harcanm olan ve daha da harcanmas gereken gcn hesabdr. Sava kr bir tutkunun yaratt bir eylem deil de, politik bir amacn hkmettii bir eylem olduuna gre, bu amacn deeri gerekletirilmesi iin gze alnacak fedakarlklarn lsn tayin edecektir. Bu, fedakarlklarn genilii kadar sresi iin de sz konusudur. Harcanan gler politik amacn deerini at anda, amatan vazgemek ve bar imzalamak gerekecektir.[sayfa 70] Bu da gstermektedir ki, taraflardan birinin dierini tamamen silahszlandrmaya gc yetmedii savalarda, bar nedenleri, gelecekteki bar olaslna ve bunun iin harcanmas gereken glerin niceliine gre, her iki tarafta da belirecek veya kaybolacaktr. Bu nedenler iki taraf iin de ayn arl tadklar takdirde, taraflardan her biri istediinin ancak yarsn elde edebilecek, yani taraflar politik uzlamazlklarnn yar yolunda buluacaklardr. Bir yandan kazandklar gc br yandan kaybedeceklerdir. Bunlarn toplam says yeterli ise, bar salanm olacaktr: tabii, bar isteme nedeni daha zayf olan tarafn yararna.

36

Clausewitz Sava zerine

imdilik, politik amacn mspet veya menfi niteliinin pratikte yarataca fark isteyerek bir yana brakyoruz. lerde belirteceimiz gibi, bunun byk bir nemi bulunmakla birlikte, burada daha geni bir gr as ile yetinmek zorundayz, nk balangtaki politik amalar sava srasnda bir ok deiikliklere urayabilir ve sonunda bsbtn bakalaabilirler. Bunun da nedeni, bu amalarn bir lde elde edilen baarya ve muhtemel sonulara bal bulunmalardr. Baar ihtimali zerinde ne ekilde etki yaplabilir? imdi karmza bu sorun kmaktadr. Doal olarak, bata dman yenmemize yarayan aralarla, yani askeri glerinin imhas ve eyaletlerinin fethi ile. Ancak bu iki ara burada ilk amaca hizmet bakmndan tadklar nemi tamazlar. Dman glerine kar yneltilen saldr, niyetimiz bu gleri tmden imha edinceye kadar ilk darbemizi bir dizi baka darbelerle izlemek mi, yoksa dmann kendine gvenini sarsmak ve stnlmz ona kabul ettirerek geleceinden endie duymasn salamak m olduuna gre, deiik ekiller alacaktr. Eer niyetimiz bu ikincisi ise, silahl kuvvetlerinin imhasna bieceimiz paha bu ihtiyacn snrlarn amayacaktr. Ayn ekilde, dmann bozguna uratlmasn hedef almad takdirde, eyaletlerin fethi de ok baka bir biim alacaktr. Eer istediimiz bu bozgunu salamaksa, en etkin eylem [sayfa 71] dman kaynaklarnn imhas olacak ve eyaletlerinin fethi bunun sadece bir sonucu olmak niteliini tayacaktr. Dman kuvvetleri bozguna uratlmadka eyaletlerinin fethi hi bir ie yaramayacak, hatta zararl olacaktr. Buna karlk, dman kuvvetlerini yenilgiye uratmak istemediimiz, ve dmann da kaderi tayin edecek kanl bir sava istemek yle dursun, tersine bundan ekindiine inandmz takdirde, savunmas zayf ya da hi savunmasz bir eyaleti ele geirmek tek bana bir avantaj tekil edecek, savan genel sonucu bakmndan dmanda kukular yaratt lde bara doru daha ksa bir yol saylabilecektir. imdi de, dmann silahl kuvvetlerini bozguna uratmadan baar ihtimali zerinde etki yarabilecek bir baka zel ara, yani politika ile dorudan doruya ilintili operasyonlar zerinde duracaz. Eer dmann ittifaklarn bozacak veya onlar ilemez duruma getirecek, kendimiz iin ise yeni mttefikler kazanacak, lehimize politik faaliyetler yaratacak bir takm harekta girie-bili-

Clausewitz Sava zerine

37

yorsak, bunlarn baar ihtimalini ne derece arttraca ve bizi amacmza, dmann silahl kuvvetlerini yenilgiye uratlmasna oranla ok daha ksa bir yoldan ulatraca kolaylkla grlr. kinci sorun, dmann kuvvetlerini harcamas zerinde ne ekilde etki yapabileceimiz, yani baarsn nasl daha pahalya detebileceimizdir. Dmann kuvvetlerini harcamas, kuvvetlerinin ypranmas, dolaysyla bizim tarafmzdan tahribi, ve eyaletlerinin kayb, yani bunlarn bizim tarafmzdan fethi demektir. Sorunu daha derinlemesine inceleyecek olursak, bu iki aracn anlamnn ayn olmadn, yneldikleri amaca gre deiik bir nitelie brndn grrz. Genellikle bu farkn az olmas bizi aldatmamaldr, nk tatbikatta, sava etkenleri zayfsa, en kk nanslar bile bizi u veya bu ynde bir g uygulamasna itecektir. imdilik, belirli koullar altnda amaca baka yollardan da [sayfa 72] varlabileceini, bunun ne bir i eliki, ne bir samalk, hatta ne de bir hata tekil etmeyeceini gstermek bizim iin yeterlidir. Bu iki aracn dnda, dman kuvvetlerinin israfn artrmann yolu daha vardr. Birincisi istila, yani dman topraklarn, onlar muhafaza etmek niyetiyle deil de, vergi salma ya da gerekiyorsa yakp ykmak iin igal etmektir. Burada ilk hedef ne dman topraklarn igal etmek, ne de silahl kuvvetlerini yok etmektir, sadece ona genel bir zarar vermektir. kinci yol dmann zayf noktalarn semek, ona mmkn olduu kadar ok hasar vermektir. abalarmz yneltebileceimiz bu iki ayr biimi anlamak ok kolaydr: birinde hedef dman yenmektir, tekinde ise byle bir ey sz konusu deildir ve buna imkan da yoktur. Buna gre, yukardaki yntemlerden birini ya da brn seeriz. Amiyane tabiriyle, birincisine askeri yntem, ikincisine politik yntem de diyebiliriz. Yani birinde askeri mlhazalar, ikincisinde politik mlhazalar ar basar. Ama olaylara daha yksek bir dzeyden baktmzda, her iki yntemin de askeri nitelikte olduunu ve her birinin ancak verilen duruma tekabl ettii lde amaca uygun dtn grrz. Uyguland hallerin says bakmndan dier ikisinden de daha nemli olan nc yol ise dmann ypratlmasdr. Bu terimi sadece bir tanmlama yapm olmak iin deil, konumuzun gerekten tam bir tarifini yapt ve ilk bakta sanld kadar mecazi olmad iin kullanyoruz. Muharebede ypran-

38

Clausewitz Sava zerine

mak kavram, uzun sren bir harekt aracl ile dmann maddi kuvvetlerinin ve iradesinin giderek tkenmesi anlamna gelir. Ancak mcadeleye dmandan daha uzun sre dayanmak istiyorsak, mmkn olduu kadar mtevazi amalarla yetinmek gerekir, nk iin nitelii gerei nemli bir hedef nemsiz bir hedefe gre daha byk lde kuvvet harcamasn gerektirir. Saptanabilecek en kk hedef ise sadece direnmektir, yani olumlu bir amac olmayan bir mcadeleye girmektir. Bu durumda, [sayfa 73] nispeten kuvvetli aralara sahip olduumuz lde, sonuca daha emin bir ekilde ulamamz salanm olacaktr. Ancak bu salt olumsuz (menfi) yolda nereye kadar gidebiliriz? Elbette tam bir hareketsizlie kadar deil, nk sadece dayanmak muharebe etmek deildir. Direnme, dman kuvvetlerinin, dman niyetinden vazgeirmeye yetecek kadar bir ksmn yok etmeye dnk bir faaliyettir. te eylemlerimizden her biriyle amaladmz ey bundan ibarettir ve niyetimizin menfi karakteri de burada yatar. Tek bir harekette yansyan bu menfi niyet kukusuz, baarya ulamas artyla, ayn hedefe yneltilecek mspet bir hareket kadar etkili deildir. Ancak menfi hareketin stnl uradadr ki, mspet harekete oranla baar ans daha fazladr ve dolaysyla daha garantilidir. Tek bir eylem oluu nedeniyle etkinlik ynnden kaybettiini zaman aracl ile, yani mcadelenin srdrlmesiyle telfi etmelidir. Bylece, salt direnmenin temel ilkesini oluturan bu menfi niyet ayn zamanda mcadeleye dmandan daha uzun sre dayanmann, yani onu ypratmann doal bir aracdr. te saldr ile savunma arasndaki farkn, sava sorununa hkmeden bu temel farkn kayna buradadr... Demek oluyor ki, eer menfi ama, yani btn kaynaklarmzn sadece savunma iin seferber edilmesi, mcadelede stnlk salyorsa, ve bu stnlk dmann ilerdeki muhtemel hkimiyetini dengeleyecek kadar bykse, o zaman mcadelenin sadece sresi dman yava yava ypratmamza ve politik amacnn artk yeterli bir etken tekil etmeyecei bir noktaya, yani [sayfa 74] mcadeleyi terketmek zorunda kalaca noktaya getirmemize yetecektir. Grlyor ki, bu yntem, yani dman ypratmak yntemi, zayfn kuvvetliye direnmesini gerektiren pek ok halleri iermektedir.

Clausewitz Sava zerine

39

Yedi Yl Savalar boyunca, Byk .rederik hi bir zaman Avusturya monarisini yenmek durumunda deildi, ve eer XII. arla yknerek bunu yapmaya kalkm olsayd mutlaka bozguna urard. .akat kuvvet tasarrufu ilkesini ustalkla uygulam olmas sayesinde, yedi yllk sava sresince kendisine kar birlemi olan devletlere harcadklar kuvvetlerin balangta tahmin ettiklerinin ok stnde olduunu gsterince, bunlar bar imzalamak zorunda kalmlardr. Grlyor ki, insann amacn gerekletirmesinin bir ok yollar vardr ve savata dmann mutlaka bozguna uratlmas art deildir. Dman silahl kuvvetlerinin imhas, eyaletlerin fethi, bunlarn sadece igali ya da istilas, dorudan doruya politik ilikileri hedef alan giriimler ve nihayet dmann saldrsn pasif olarak beklemek, btn bunlar dman iradesini krmak iin kullanlabilecek aralardr ve bunlardan birini veya dierini semek durumun zelliklerine baldr. Btn bunlara, amaca gtren yolu ksaltan ve ad hominem argmanlar diye niteleyebileceimiz bir dizi baka aralar da ekleyebiliriz. Btn maddi artlara meydan okuyan kiilik prltlarnn bulunmad bir beeri faaliyet alan tasavvur edilebilir mi? Hele savata bunlara ok sk rastlanr, nk muhariplerin kiilii gerek Kabinede, gerekse sava meydannda ok nemli bir rol oynak. Buna iaret etmekle yetiniyoruz, nk bunlar snflandrmaya kalkmak bilgilik taslamak olur. .akat btn bunlar gz nne aldmz takdirde, amaca ulamann sonsuz yollar bulunduunu syleyebiliriz. Bu eitli kestirme yollarn deerini kmsememek, bunlar seyrek birer istisna saymamak ya da savan [sayfa 75] yrtlmesini pek etkilemediklerini iddia etmemek iin, bur savaa yol aabilecek politik nedenlerin eitliliini dnmek ya da bir Devletin politik varln srdrmek iin giriilen bir lm kalm sava ile zoraki veya sallantda bir ittifakn naho bir grev haline getirdii bir sava arasndaki fark gznnde bulundurmak yeter. Bu ikisi arasnda saysz derecelere raslanr uygulamada. Eer teori bu derecelerden sadece bir tanesini reddediyorsa, hakl olarak bunlarn tmn reddedebiliriz, fakat bu gerek dnyaya gzmz kapamaktan baka bir ey olmaz. Savata gdlecek amaca ilikin sorunlar bunlardr; imdi de aralara geelim.

40

Clausewitz Sava zerine

Tek bir ara vardr: muharebe. Biimi ne kadar deiik olursa olsun, yakn dvte grlen kaba bir nefret ve kin boalmasndan ne kadar farkl olursa olsun, gerek muharebe ile ilgisi olmayan ne kadar unsur ie karrsa karsn, yine de kendini gsteren tm etkilerin kayna muharebedir ve bu sava kavramnn bir gereidir. En deiik durumlarda ve en karmak gerek iinde bile bunun byle olduunu ok basit bir ekilde kantlayabiliriz. Savata her ey kuvvetler aracl ile yaplr; askeri kuvvetlere, yani silahl insanlara bavurduumuz andan itibaren de, muharebe fikri her eyin kayna olmak zorundadr. Dolaysyla, askeri kuvvetlere ilikin olan her ey, yani bunlarn tekiline ve kullanlmasna ilikin ne varsa, hepsi sava faaliyetinin kapsamna girer. Askeri kuvvetlerin tekili ve bakm sadece aralardr, bunlarn kullanlmas ise amatr. Savata muharebe sadece iki kii arasnda bir arpma deildir, bir ok paralara ayrlan rgtlenmi bir btndr. Bu geni btn iinde iki eit birlii ayrt edebiliriz: bunlardan birini zne, dierini nesne belirler. Bir orduda muharipler topluluu daima yeni birlikler halinde guruplar ve bunlar da daha yksek bir kademenin yeleri olurlar. Bu yelerden her birinin muharebesi de [sayfa 76] ayr bir birlik oluturur. Bundan baka, muharebenin amac ve dolaysyla konusu da kendi bana bir birlik tekil eder. Muharebede grlen bu birliklerden her birine arpma ad verilir. Muharebe fikri her silahl kuvvet uygulamasnn temelini tekil ettiine gre, genel olarak silahl kuvvetlerin kullanlmas, belirli sayda arpmalarn kararlatrlmasndan ve dzenlenmesinden baka bir ey deildir. Demek oluyor ki, her askeri faaliyet dorudan doruya veya dolayl olarak arpma ile ilgilidir. Asker sadece uygun zamanda ve uygun yerde arpmak iin orduya alnr, giydirilir, silahlandrlr, eitilir, uyur, yer, ier ve yrr. Dolaysyla, askeri faaliyetin btn unsurlar arpmada toplandna gre, arpmalar hazrlamakla bunlarn hepsini kavram oluruz. Sonucu tayin eden sadece bu hazrlklar ve onlarn uygulanmasdr, yoksa daha nce mevcut olan artlar deil. arpmada ise btn faaliyetlerin hedefi dman, daha dorusu ar-

Clausewitz Sava zerine

41

pma yeteneinin yok edilmesidir, nk arpmann bizzat kavram bunu gerektirir. Bu nedenle, dmann silahl kuvvetlerinin imhas her zaman arpmann amacn gerekletirmenin aracdr. Bu ama sadece dman kuvvetlerinin imhas olabilecei gibi, her zaman yle olmayabilir de. Tamamen farkl bir ama da pekala sz konusu olabilir. rnein, yukarda gstermi olduumuz gibi, dmann imhas politik amac gerekletirmenin tek arac olmad, savan baka bir amac bulunduu hallerde, bunlar da zel sava hareketlerinin ve dolaysyla arpmann amac olabilirler. Bununla birlikte, tali hareketler olarak dman silahl kuvvetlerinin imhasna ynelik arpmalarn bile ilk hedefi bu kuvvetlerin imhas olmayabilir. [sayfa 77] Byk bir silahl kuvvetin karmak kuruluunu, harekete geme zamannda ortaya kan ayrntlarn saysn dnecek olursak, byle bir kuvvetin giriecei muharebenin de birbirine bal paralardan oluan karmak bir yapya sahip olacan anlarz. Bu paralardan her birinde yle baz amalar ortaya kabilir ve kar ki, bunlarn hi biri dman silahl kuvvetlerinin imhasna dnk olmaz, bu nihai hedefe sadece dolayl olarak katkda bulunur. Bir tabur dman bir tepeden ya da bir kprden pskrtmek emrini almsa, bu mevkiin igali genellikle gerek amac oluturur, dman kuvvetlerinin imhas ise sadece bir ara veya ikinci derecede nemli bir sorun olur. Dman skp atmak iin sadece bir gsteri taarruzu yeterli ise, ama yine elde edilmi olur. .akat genellikle bu tepe veya bu kpr ancak dman silahl kuvvetlerine daha ok kayp verdirmek iin igal edilmi olacaktr. Muharebe alannda durum bu olduuna gre, sadece iki ordunun deil, Devletlerin, milletlerin ve lkelerin kar karya geldikleri sava sahnesinin tm zerinde de durum ayn olacaktr. Burada ilikilerin ve dolaysyla mmkn tertiplerin says geni lde arttrlmal, daha ok ve deiik tedbirler alnmal, daha ok ve deiik tertipler alnmaldr; hepsi birbirine bal olan amalarn derecelendirilmesi yolu ile ilk kullanlan ara nihai hedeften daha da uzaklam olur. Grlyor ki, bir muharebenin amac bir ok nedenlerle dman kuvvetlerinin, yani karmzdaki kuvvetlerin imhas olmayabilir, bu takdirde dman kuvvetlerinin imhas sadece bir ara-

42

Clausewitz Sava zerine

tr. Ancak btn bu gibi hallerde dman kuvvetlerini imha etmenin artk fazla bir nemi yoktur, nk arpma artk bir kuvvet denemesinden baka bir ey deildir. Kendi bana bir deeri yoktur, nemli olan sadece dourduu sonulardr. Ancak byk bir kuvvet eitsizlii halinde, basit bir gzlem bunun derecesini gsterebilir. Byle bir durumda arpma olmaz ve zayf olan taraf derhal boyun eer. arpmalar her zaman onlara katlan dman [sayfa 78] kuvvetlerinin imhasn hedef almadna ve bu hedef ou zaman arpma olmadan sadece sonucunun ve artlarnn nceden tahmini suretiyle gerekletirilebileceine gre, gerek bir arpmann dikkate deer bir rol oynamad seferlerin faal bir ekilde srdrlebileceini dnmek, pekala mmkndr. Askerilik tarihinden alnm yzlerce rnek bunu kantlar. Bu gibi hallerde elde edilen kansz sonucun hakl gsterilip gsterilemeyecei, yani bir elikinin sz konusu olup olmad, ayrca bu ekilde kazanlan hretlerin eletiriye dayanp dayanamayaca ise ayr sorunlar olup bunlar hakknda burada bir hkm vermek istemiyoruz. imdilik amacmz sadece olaylarn bu ekilde seyredebileceini gstermekten ibarettir. Savata bir tek ara vardr, o da muharebedir. Ancak uygulanma biimlerinin okluu bizi amalarn okluu ile orantl eitli yollara srklemekte ve tek bir adm olsun ilerlemediimiz izlenimini vermektedir. .akat durum hi de yle deildir, nk aracn tek oluu, gzle izlenebilir bir iplik gibi tm askeri faaliyet dokusunun iinden gemekte ve onu bir arada tutmaktadr. Yukarda dman kuvvetlerinin imhasnn savan gdecei amalardan biri olabileceini grm, ancak bu amacn dier amalara kyasla nemi konusunda bir ey sylememitik. Somut olaylar da bu koullara bal olacaktr; genel prensip olarak deerlendirilmesini ise yapmadk. imdi bir kez daha nemini kabul etmek zorunda olduumuz bu konuya dnelim. Muharebe savata tek etkili faaliyettir; muharebede, karmzdaki dman kuvvetlerinin imhas bizi amacmza ulatracak olan aratr. Muharebe fiilen vuku bulmasa bile bu byledir; nk bu takdirde karar, her halkarda bu imhann muhakkak sonucu olduu varsaymna dayanacaktr. Bundan u sonucu karabiliriz ki, dman kuvvetlerinin imhas btn sava harektlarnn kilit

Clausewitz Sava zerine

43

noktas, temel tadr; bir kemerin istinat noktalarna dayanmas gibi, savata btn tertipler, btn kombinezonlar bu [sayfa 79] nihai hedefe dayanr. Bu itibarla tm harekt, silah zoru ile elde edilecek sonucun, bu sonu gerekten elde edildii takdirde olumlu bir sonu olaca varsaymna dayanr. Silah zoru ile elde edilecek bir sonu, ister kk ister byk olsun, btn sava operasyonlarnda, senetli al verilerde nakdi demenin yerini tutar. Bu ilikiler ne kadar aralkl olursa olsun, deme ne kadar seyrek yaplrsa yaplsn, yine de ara sra hesap grlecektir. Silah zoru ile elde edilen sonu btn dzenlerin temeli olduuna gre, dmanmz silah zoru ile elde edecei talihli bir sonula bizim tertiplerimizi bozabilir ve bunun iin mutlaka tertiplerimizden birinin dayand muharebeyi kazanmas art olmayp yeteri kadar nemli olmak artyla her hangi baka bir muharebeyi kazanmas da yeterlidir. nk silah zoru ile elde edilecek her nemli sonu yani dman kuvvetlerinin her imhas ayn dzeye gelmek eilimi gsteren svlar rnei, daha nceki sonular etkiler. Dman kuvvetlerinin imhas bylece, btn dier aralarn nnde silinip sprld en stn ve en etkili bir ara olarak grnmektedir. Bununla birlikte, ancak btn teki alanlarda tam bir eitlik bulunduu farzedilen hallerde dman kuvvetlerinin imhasna byk bir etki atfedilebilir. Dncesizce ve batan kara bir saldrnn mutlaka maharet ve tedbirin stesinden geleceini sanmak byk bir yanlg olur. Beceriksiz bir saldr dman kuvvetlerinin deil, kendi kuvvetlerimizin imhasna yol aar, bu da herhalde bizim istediimiz ey deildir. stn etkinlik araca deil, amaca aittir ve biz sadece gerekletirilmi bir amacn etkisini bir baka amacn etkisi ile kyaslyoruz. unu da zellikle belirtmemiz gerekir ki, dmann muharebe gcnden bahsederken, bu kavram, sadece maddi kuvvete hasretmek zorunda deiliz. Tersine moral g de bunun kapsamna girer, nk aslnda [sayfa 90] bunlar en kk ayrntlara varncaya kadar i iedir ve ikisini birbirinden ayrmaya imkan yoktur. Byk bir imha hareketinin (byk bir zaferin) silah zoru ile elde edilecek btn teki sonulara etkisinden bahsettik; ite tabir caizse akc olan bu moral unsurdur ki, btn paralara daha kolaylkla

44

Clausewitz Sava zerine

yaylr. Dman kuvvetlerinin imhas btn dier aralardan daha byk bir deer tar, ama bir de bunlarn riski ve bedeli vardr, ve bazan bunlardan kanmak iin baka vastalara bavurmak zorunda kalrz. Kullanlan aralarn pahalya mal olmas doaldr, nk teki faktrlerin eitlii halinde, amacmz dman kuvvetlerinin imhasna yneldii lde kendi kuvvetlerimizin harcanmas o kadar byk olacaktr. Bunun riski, baarszlk halinde aradmz ve zlediimiz daha byk etkinin geri tepmesi ve byk sakncalar dourmasdr. Bu bakmdan teki yntemler baarya ulatklarnda daha az pahalya mal olduklar gibi, baarszlk halinde de daha az risklidirler. Tabi bu artla ki, karlama benzer yntemler arasnda olsun, yani dman da bizim kullandmz yntemleri kullansn. nk dman silah zoru ile kesin sonuca gitmek yolunu setii takdirde, kendi yntemlerimizi de ister istemez dmannkine uyacak ekilde deitirmek zorunda kalrz. O zaman herey imha hareketinin sonucuna bal kalacaktr; oysa, yine btn dier faktrlerin eit olmas halinde, bu durumun her bakmdan zararmza olaca aktr, nk bizim ama ve aralarmz, dmann ama ve aralarndan farkl olarak, ksmen baka sonulara ynelmitir. Biri dierinin paras olmayan iki farkl ama karlkl olarak birbirini ifna eder ve bunlardan birini gerekletirmek iin kullanlan kuvvet ayn zamanda dierine de hizmet edemez. Bu nedenle, hasm taraflardan biri silah zoru ile kesin sonuca gitmeye karar vermise, baar ans, dier tarafn ayn yolu semeyip baka bir amaca yneldiinden emin olduu lde daha byk olacaktr. Bu baka [sayfa 81] amalardan birini seen taraf, normal olarak, bunun ancak hasmnn da kesin sonuca gitmeye kendisi kadar isteksiz olduunu tahmin ettii takdirde yapacaktr. Ancak baka bir yne tevcih edilmi niyet ve kuvvetlerden sz ettiimiz zaman, sadece dman kuvvetlerinin imhas dnda kalan dier mspet hedefleri kastediyoruz, yoksa dman kuvvetlerini harcamak iin bavurulabilecek salt direnmeyi deil. Salt direnmede mspet ama eksiktir; bu itibarla kuvvetlerimizin baka amalara ynelmesine imkan yoktur, dmann niyetlerini bozmakla yetinmek zorundadr.

Clausewitz Sava zerine

45

imdi de dman kuvvetlerinin imhasnn menfi ynne, yani kendi kuvvetlerimizin korunmasna eilmek gerekiyor. Bunlar, birbirini etkiledikleri iin, tek ve ayn niyetin birbirini tamamlayan paralardrlar ve bunlardan birinin ya da dierinin stnlnn yarataca etkiyi incelemek yeterli olacaktr. Dman kuvvetlerini imha etmek iradesi mspet amaca ynelir ve son erei dmann yenilgisi olan mspet sonular dourur. Kendi kuvvetlerimizin korunmasndaki ama ise menfidir, ve bu itibarla dmann niyetlerini neticesiz brakmaya, yani dman ypratmak iin hareketin sresini uzatmaktan baka bir amac olmayan salt direnmeye ynelir. Mspet amacn harekete geirdii aba imha hareketlerine yol aar; menfi amacn harekete geirdii aba bu hareketi beklemekle yetinir. Bu bekleyi nereye kadar gider ve nereye kadar gitmelidir? Bunu saldr ve savunma teorisine ayrdmz blmde bu teori burada bir kez daha karmza kmaktadr daha yakndan inceleyeceiz. imdilik bekleyiin sadece pasif bir direnmeden ibaret kalmamas gerektiini, bu hareketin de, baka amalar meyannda, muharebeye katlan dman kuvvetlerinin imhasna ynelebileceini belirtmekle yetineceiz. Menfi abann dman kuvvetlerinin imhasn amalamadn, bizi mutlaka kansz bir sonucu tercih etmeye gtrdn sanmak ilkeler bakmndan byk bir yanlg olur. Menfi abann [sayfa 92] hakim olmas kukusuz bu etkiyi yaratabilir, ama bu takdirde bunun en iyi yntem olmayabilecei riskini gze alm olmamz gerekir, nk bu bizim deil dmann elinde olan tamamen farkl artlara baldr. Dolaysyla bu kansz yntem, en byk kaygmz olan kendi kuvvetlerimizi korumann doal bir yolu olarak dnlmemelidir. Tam tersine, koullar byle bir yolun izlenmesine uygun deilse, kuvvetlerimizin tam anlamyla bozguna uramasna sebebiyet verebiliriz. Bir ok komutanlar bu hataya dmler ve perian olmulardr. Ar basan bir menfi abann tek kesin sonucu kararn ertelenmesi, savunma durumunda bulunan tarafn neticeyi tayin edecek an beklemesidir. Genellikle bu tutum, zaman ve mekan iinde, bu ikisinin birbirine ball ve artlarn msaadesi lsnde, hareketin ertelenmesine yol aar. Bunun artk ciddi bir saknca dourmadan mmkn olmad an gelip atnca, menfi abann avantaj ortadan kalkar, ve dman kuvvetlerinin imhas iin gerekli aba hi deime-

46

Clausewitz Sava zerine

mi bir ekilde yeniden ortaya kar, nk bu aba bir denge hesab ile arka plana itilmi olmasna ramen hi bir zaman kesinlikle terk edilmi deildir. Yukardaki dnceler bize savan amacn gerekletirmenin eitli yollar bulunduunu, yani politik gayeye eitli yollardan ulalabileceini, fakat bunun iin tek aracn muharebe olduunu ve bu itibarla her eyin kesin sonu silahla alnr eklinde ifade edebileceimiz stn bir kanuna tbi bulunduunu gstermitir. Dman bu yola bavurmaya karar verdii takdirde, onun bu meydan okuyuuna kaytsz kalamayz. Baka bir yol izlemek istiyorsak, mutlaka dmann bu yola bavurmayacana kanaat getirmemiz gerekir, yoksa o yksek mahkeme nnde davamz kaybetmek bizim iin kanlmaz bir kbet olur. Ksaca, dman kuvvetlerinin imhas savata btn tekileri arka planda brakan balca amatr. Baka trl tertiplerle savata neler elde edebileceimizi tabii ilerde yava yava reneceiz. imdilik [sayfa 93] bunun mmkn olduunu belirtmekle yetinelim. Bunu sylemekle teorinin pratikten ne derece ayrlabileceini de bir kez daha gstermi ve zel koullarn etkisini ifade etmi oluyoruz. Ancak, krizin kanla zlmesinin, yani dman kuvvetlerinin imha etmeye ynelik abalarn savan meru ocuu olduunu hemen kantlamadan da edemedik. Politik amalar nemsiz, etkenler zayf ve kuvvetlerin gerilim az olduu zamanlar, tedbirli ve usta bir komutan, hasmnn askeri ve diplomatik alandaki zayflndan yararlanarak, bar salamak iin her trl yolu deneyebilir. Kendisini bu yola iten ve baar vaad eden yeterli nedenler varsa, komutan bu yzden sulamaya hakkmz yoktur; ancak yine de, sava tanrsnn kendisine srprizler hazrlayabilecei kaygan bir yolda ilerlediini komutana hatrlatmakta, ve elinde iki taraf keskin bir kl bulunan bir dmana kar kendisini ucu dmeli bir eskrim klc ile savunmak durumunda kalmamas iin gzn dmandan ayrmamasn tavsiye etmekte yarar vardr. Savan niteliinin yaratt sonular, savata ama ve aralarn oynad rol, pratikte ileri geri dalgalanmalar iinde salt asli kavramna nasl kah yaklap, kah uzaklatn, ama nasl da yine her eye ramen stn bir yasa gibi bu kat kavramn basks altnda kaldn btn bunlar savala ilgili sorunlar teker teker ince-

Clausewitz Sava zerine

47

lerken daima gz nnde tutmamz ve hi bir zaman hatrdan karmamamz gerekir. Yoksa onlarn gerek ilikilerini ve konunun byk nemini hi bir zaman anlayamayz, ve srekli olarak her gerekle hem de kendi kendimizle elikiye deriz. [sayfa 94]

SAVA DEHASI Hayatta her zel faaliyet dal, belli bir ustalkla yrtlecekse, akl ve duygu bakmndan zel yetenekler ister. Bunlar yksek bir dzeye ular ve olaanst baarlarla kendilerini aa vururlarsa, iinden ktklar akla deha denir. Bu terimin ok eitli anlamlarda kullanldn, hayli geni bir kapsam bulunduunu ve bir ok hallerde bu deiik tanmlarn iinden dehann gerek zn karmann ok zor olduunu bilmiyor deiliz. Ancak ne bir filozof ne de bir gramerci olmak iddiasnda bulunduumuzdan, gndelik konuma dilindeki anlamna bal kalarak dehay baz faaliyet alanlarnda stn ve sekin bir dzeye ulaan bir zihni yetenek olarak anlayacaz. Hakkn daha iyi teslim etmek ve kavramn kapsamna daha iyi nfuz etmek iin, bu yetenek zerinde bir an duralm. Yalnz, snrlar iyice belirlenmi bir kavram olmad iin, ok stn bir yetenek sayesinde bu nvana hak kazanm olan deha, yani dar anlamda deha zerinde fazla durmayacaz. Yapacamz ey, askeri faaliyet alanna yneltilmi tm ruhi glerin genel muhassalasn (bilekesini) ele almak ve bunu askeri dehann z olarak kabul etmektir. Muhassala diyoruz, nk askeri deha, rnein cesaret gibi, savala ilgili tek bir yetenekten ibaret deildir, akln ve duygularn teki yetenekleri de nemlidir. O halde deha manevi glerin ahenkli bir terkibidir, belki biri zaman zaman bir dierine ar basabilir fakat aralarnda hi bir zaman eliki bulunmaz. Her savann az veya ok askeri dehaya sahip olmas gerekseydi, ordularmz byk bir olaslkla ok zayf olurdu. Deha manevi glerin zel bir eilimini gerektirdii iin kendini ok

BLM III

48

Clausewitz Sava zerine

seyrek olarak gsterir. Oysa, [sayfa 95] bir halkn ruhsal gleri eitli biimlerde kullanlr ve geliir. .akat halkn deiik faaliyetleri ne kadar az olursa, askeri faaliyet bunlarn arasnda o kadar geni bir yer tutar ve milletin iinden ok sayda sava dehasnn kmas olasl o kadar artar. Ancak bu askeri faaliyetin seviyesini deil, sadece geniliini belirler; seviyesi, halkn genel fikri ve manevi gelime derecesine baldr. Vahi, sava bir kabilede, uygar bir millettekine oranla daha ok sayda sava insanlara raslarz, nk vahi kabilede hemen herkes savadr, oysa uygar milletlerde byk kitle doal eilimi nedeniyle deil, sadece zorunluluk olduu iin askere alnr. Ancak uygar olmayan bir halkn iinden hi bir zaman ok byk bir komutan kmaz, ve sava dehas dediimiz eye de byle bir toplumda ok seyrek raslanr, nk bu cahil bir millette eriilmesi mmkn olmayan bir manevi geliim dzeyini gerektirir. Uygar milletlerin arasnda da kukusuz sava eilim ve gelimelere rastanr, ve bu durum yaygnlatka uygar lkelerin ordularn oluturan insanlarda askerlik ruhuna o kadar ok tesadf edilir. Bu daha yksek bir uygarlk dzeyi ile ba baa gittiine gre, bu uygar milletler, Romallarla .ranszlarn gstermi olduklar gibi, askerlik alannda en parlak baar rneklerini vermilerdir. Bu milletlerin olsun, savata n yapm dier milletlerin olsun en nl isimleri hep yksek uygarlk dnemlerinde ortaya kmtr. stn askeri deha bakmndan entelektel seviyeye verilmesi gereken nemi belirtmek iin bundan daha gzel bir rnek olabilir mi? imdi bu hususu daha yakndan inceleyelim. Sava bir tehlike alandr, onun iin cesaret sava erdemlerin banda gelir. ki trl cesaret vardr: birincisi kiisel cesarettir; ikincisi, kaynan ister bir d otoriteden, ister vicdan dediimiz i gten alsn, sorumluluk karsndaki manevi cesarettir. Burada bunlardan birincisinden sz edeceiz. [sayfa 96] Kiisel cesaret de yine iki trldr. Birincisi, ister kiinin bnyesinden ve karakterinden, ister lmden korkmamasndan, ister alkanlktan ileri gelsin, tehlikeyi umursamazlk. Bu srekli bir haldir. kinci tr cesaret ise, tutku, yurtseverlik, cokunluk gibi olumlu etkenlerden ileri gelebilir. Bu takdirde, cesaret srekli bir hal olmaktan ok bir heyecan, bir duygudur.

Clausewitz Sava zerine

49

Bu iki tr cesaretin farkl etkileri olduu kolayca anlalr. Birincisi daha gven vericidir, nk ikinci bir tabiat haline gelmi olduu iin insan hi bir zaman terk etmez. kincisi ise insan ou zaman daha ileri gtrr. Metanet daha ok birinci tr cesarete zg, atlganlk ve gzpeklik ise ikincisine vergidir. Birincisi akl serin tutar; ikincisi bazen zihni faaliyeti kamlarsa da, ou zaman insann akln bandan alr. kisi birleince ortaya cesaretin en mkemmel ekli kar. Sava maddi aba ve aclarla dolu bir alandr. Bunlara dayanmak iin, insann, ister yaradltan ister sonradan kazanlm olsun, bu aclara aldr etmemesini salayan belli bir fizik ve moral gce sahip olmas gerekir. Bu niteliklere sahip ve saduyusunu kendisine klavuz edinmi bir insan iyi bir sava aracdr. Vahi ya da yar uygar halklarda bu niteliklere sk sk raslarz. Savan ona gnl verenlerden neler istediini daha yakndan inceleyecek olursak, zek ve dier entelektel yeteneklerin bata geldiini grrz. Sava belirsizlikler alandr: harektn dayand unsurlarn drtte kaln bir sis tabakasnn ardnda sakldr. Baka her alandan daha ok sava alannda, gerei sezgi ile bulup karmak iin ince ve nfuz edici bir zekya ihtiya vardr. Kukusuz vasat bir zek da zaman zaman bir raslant sonucu olarak gerein stne debilir; bazan da olaanst bir cesaret zek eksikliini telafi edebilir; ama ou zaman muharebenin sonucu bu konudaki yetersizlii ortaya karr. Sava ans ve tesadfler alandr. nsan faaliyetlerinin [sayfa 97] baka hi bir alannda bu davetsiz misafire bu kadar yer yoktur, nk baka hi bir alanda insanlar onunla bu kadar yakn temas halinde deillerdir. ans hemen her durumda belirsizlii arttrr ve olaylarn akn deitirir. Hi bir istihbarata yzde yz gvenemediimiz, hi bir zaman salam bir zemine basamadmz, srekli olarak tesadflerin etkisinde olduumuz iin, savan kahraman kendisini durmadan umduundan farkl gereklerin karsnda bulur. Bu da ister istemiz planlarn, hi deilse bu planlarla ilgili fikirlerini altst eder. Bu etki kararlarn btn btn kullanlmaz hale getirmise, genellikle bunlar deitirmek gerekir. Ancak o anda bunun iin gerekli veri ve bilgiler bulunmayabilir, nk harekt srasnda ani kararlar almak zorunluluu vardr, ve yeni bir durum muhakemesine,

50

Clausewitz Sava zerine

hatta uzun boylu dnmeye bile vakit bulunmaz. .akat ok daha sk raslanlan bir durum, fikirlerimizi yeniden deerlendirmenin ve olaylar hakknda beklenmedik tamamlayc bilgiler almann sonucu olarak planlarmzn tamamen hkmsz kalacak yerde altst olmasdr. Gereklere daha iyi nfuz etmiizdir, fakat iinde bulunduumuz kararszlk azalaca yerde artmtr. Bunun da nedeni, btn tecrbelerimizi ayn anda deil, azar azar kazanmamzdr; nk kararlarmz durmadan yeni tecrbelerin saldrsna urar, ve onun iin zihnimizin, tabir caizse, srekli olarak silah altnda kalmas gerekir. te umulmadk hallerle bu srekli atmann iinden tehlikesizce kmak istiyorsak, iki nitelie mutlaka ihtiyacmz olacaktr: bu karanlk iinde bile kendisini geree ulatracak olan bir i aydnlktan yoksun olmayan bir zek, ve bu soluk n peinden gidebilecek bir cesaret. Birincisine .ranszca bir deyimle coup doeil (bir bakta olaylar kavrama yetenei, nfuzu nazar), ikincisine kararllk denir. arpma savan btn dikkatleri zerine eken en karakteristik bir olaydr; te yandan, zaman ve mekan [sayfa 98] da arpmann nemli unsurlardr; sratli kararlar vermek durumunda olan svarinin ordunun balca snf olduu dnemlerde bu zellikle byleydi. Sratli ve doru bir karar fikri bylece bu iki unsurun deerlendirilmesinden domutur. Bu fikri ifade etmek iin, sadece gzle yaplan deerlendirmeler iin kullanlan bir deyim benimsenmitir. Bir ok sava sanat retmenleri ona bu nedenle bu snrl anlam vermilerdir. Ama zamanla coup doeil icra annda verilen btn doru kararlar iin, rnein en isabetli saldr noktasn bulmak, v.b. gibi kararlar iin kullanlmaya balanmtr. Bylece coup doeil deyince artk sadece grme organmz olan maddi gz deil, daha ok akl gzn anlar olduk. Tabii bu deyim, ifade ettii eyin kendisi gibi, daha ziyade taktik alanda nemli bir yer tutar; ancak strateji alannda da az ok nemli saylabilir, nk stratejide de abuk kararlara sk sk ihtiya grlr. Bu kavram, coup doeil deyiminin dellet ettii fazla mecazi ve snrl muhtevasndan syracak olursak, sradan bir akln ya hi gremedii ya da ancak meseleyi uzun boylu inceledikten ve zerinde derin derin dndkten sonra grd bir gerei hemencecik kavrama yeteneinin (srati intikalin) kastedildiini syleyebiliriz.

Clausewitz Sava zerine

51

Kararllk cesaretin zel bir duruma uygulanmasdr; bir karakter zelliine dnrse, bir zihin alkanl halini alr. Burada sz konusu olan maddi tehlike karsndaki cesaret deil, sorumluluklar karsnda, yani bir anlamda manevi tehlike karsnda gsterilen cesarettir. Buna .ranszcada courage desprit* denir, nk zihnin mahsul olduu kabul edilir; oysa aslnda her trl cesaret zihnin deil, mizacn bir zelliidir. Sadece zeka cesareti gerektirmez: nitekim en zeki insanlarn ou zaman cesaretten yoksun olduklarn grrz. Zeka nce cesaret duygusunu uyandrmal, sonra da onu beslemeli [sayfa 99] ve desteklemelidir, nk nazik ve kritik durumlarda insan dncelerinden ok duygular ile hareket eder. Kararlla, drtlerimiz bize yol gstermeye yetmedii zaman, phenin azaplarn ve teredddn tehlikelerini gidermek grevini vermi bulunuyoruz. Geri konuma dilinde kararllk szcn, tehlikeli ilerden holanmak, kahramanlk, cret, gzpeklik gibi eitli anlamlarda kullanrz. .akat bir kimse, ister sbjektif ister objektif, ister doru ister yanl olsun, yeterli etkenlerle harekete gemise, artk onun kararllndan bahsetmeye mahal yoktur, nk o zaman kendimizi onun yerine koymu ve onda mevcut olmayan phelerin varln kabul etmi oluruz. Burada sadece kuvvetten veya zayflktan bahsedebiliriz, baka hi bir eyden deil. Bilgilik taslayarak konuma dilinde raslanlan bu kk yanll mesele yapmak ve bu konuda bir polemik amak niyetinde deiliz; bunlar sadece haksz itirazlar nlemek iin hatrlattk. phe halini ortadan kaldran bu kararllk ancak zekann eseri olabilir, daha dorusu zekann zel bir eiliminden doar. stn bir zeka ile elverili duygularn birlemesi kararll oluturmaz. Baz insanlar en etin sorunlar karsnda byk bir kavrama yetenei gsterdikleri ve byk sorumluluklar yklenmekten de kanmadklar halde, g durumlarda karar vermek kabiliyetinden yoksundurlar. Cesaretleri ve zekalar aralarnda ibirlii yapmayan ayr eylerdir, onun iin kararllk diye bir ey kmaz ortaya. Kararllk cesaretin zorunluluunu gsteren ve iradeyi etkileyen
* Manevi cesaret. Clausewitz. coup doeil gibi, bu deyimi de .ranszca olarak kullanmtr. (.N.)

52

Clausewitz Sava zerine

akln eseridir. Gl kafalarda kararll oluturan ey, insann tm korkularn, zaaflarn ve tereddtlerini yenen zekann bu son derece zel eilimidir. Onun iin vasat bir zekaya sahip olan insanlar, kanmzca, hi bir zaman kararl olamazlar. Baz g durumlarda tereddt etmeden harekete getikleri olur; ama bunu dnmeden yaparlar, dnmeden hareket eden bir insann ise kararszlk iinde [sayfa 90] bocalamayaca aktr. Zaman zaman baarl da olabilir. Ama tekrar edelim ki, askeri dehann varln gsteren, elde edilen sonularn ortalamasdr. Bu iddiamz, son derece kararl fakat hi bir dnce derinlii olmayan pek ok hafif svari subaylar tanm kimselerce yadrganabilir. Ancak onlara unu hatrlatalm ki, burada sz konusu plan derin dnebilme yetenei deil, zeknn zel bir eilimidir. Evet, biz kararlln zekann zel bir eilimine bal olduuna, bunun da parlak bir kafadan ok kuvvetli bir kafaya vergi olduuna inanyoruz. Kararlln bu oluumunu dorulamak iin unu da ekleyelim ki, kk bir rtbede iken en byk kararll gstermi olan pek ok insanlarn daha yksek bir mevkiye geer gemez bu yeteneklerini yitirdiklerinin pek ok rnekleri vardr. Karar vermek ihtiyacn hissettikleri halde, bir hata yapmann tehlikelerini sezerler ve grevlerine alk bulunmadklarndan zekalar balangtaki gcn kaybeder; bu kararszln dourduu tehlikenin farkna vardklar lde korkaklklar daha da artar, eskiden akllarna estii gibi hareket etmeye alm olduklarndan elleri ayaklar kesilir. Coup doeil ve kararllktan sz almken, bunlara yakn bir zellik olan soukkanllktan da bahsedelim. Beklenmeyenin o kadar geni bir yer tutuu bir alanda soukkanlln rol byktr, nk soukkanllk beklenmeyenin stesinden gelmenin stn bir biimidir. Umulmadk bir sze verilen karlktaki hazrcevapl nasl takdir ediyorsak, birdenbire ortaya kan bir tehlikeye abucak are bulmak eklinde tecelli eden soukkanll da ylesine takdir ederiz. Yerinde olmak artyla bu hazrcevapln ya da bulunan arenin olaanst bir ynnn bulunmamas nemli deildir. nk uzun uzun dnldkten sonra yaplan bireyin veya sylenilen bir szn bizi fazla etkilememesine karlk, zekann ani bir kprts houmuza gidebilir. Soukkanllk deyimi, zekann [sayfa 91] salad yardmn kolayln ve abukluunu ok uy-

Clausewitz Sava zerine

53

gun bir biimde ifade etmektedir. nsana vergi bu asil nitelik bir zihin zellii mi yoksa dengeli bir yaradln belirtisi midir? Bu duruma gre deiir, ancak soukkanllkta herhalde her ikisinin de pay vardr. Hazrcevaplk daha ziyade bir srati intikal iidir; beklenmedik bir tehlike karsnda uygun bir are bulmak ise daha ziyade dengeli bir mizac, salam bir kafa yapsn gerektirir. Sava ortamn oluturan drt unsura, yani tehlike, fiziki aba, belirsizlik ve tesadf unsurlarna toplu bir bak atfedecek olursak, bu huzur bozucu ortam iinde gven ve baar ans ile ilerleyebilmek iin byk bir fizik ve moral gce ihtiya bulunduu kolayca anlalr. Askeri yazarlar ve tarihiler artlarn dourduu deiik durumlara gre, bu gce enerji, dayankllk, sebat, karakter ve zihin kuvveti adn verirler. Kahramanln btn bu belirtilerine, artlara gre deien bir irade gc gzyle baklabilir ve aslnda ayn ey olduklar sylenebilir; ancak aralarndaki yakn ilikilere ramen, bu manevi nitelikler tek bir zellie indirgenemez. Onun iin bunlar, srf karlkl ilikilerini ortaya karmak iin de olsa, biraz daha yakndan incelemeyi uygun buluyoruz. .ikirlerimizi akla kavuturmak iin, ilk nce u noktay belirtelim ki, komutann bu manevi gcne ister arlk, ister ans, ister diren diyelim, veya baka ne ad verirsek verelim, bu ancak ok kk bir lde dmann hareketine, direnmesine veya basksna baldr. Dmann faaliyeti komutan ancak bir insan olarak dorudan doruya etkiler, yaksa onun komutan sfatyla giriecei hareketi etkilemez. Dman iki saat yerine drt saat direnirse, komutan iki saat yerine drt saat tehlikede kalr. Bu komutann rtbesi ykseldike nemi azalan bir keyfiyettir. Bakomutan iin bunun ne nemi olabilir? Hi! kincisi, dmann mukavemeti komutan dorudan doruya etkiler, nk mukavemet uzadka ara kayplar [sayfa 92] artacak ve bu da komutana sorumluluk ykleyecektir. te komutann irade gc ilk kez bu vesile ile, bu endie verici dnceler nedeniyle snanm olacaktr. .akat btn bunlara ramen, bu komutann tamak zorunda bulunduu yklerin en ar olmaktan uzaktr, nk bunun hesabn ancak kendisine kar vermek durumundadr. .akat dman mukavemetinin btn dier etkileri, komutann emri altnda bulunan askerler zerinde kendilerini gste-

54

Clausewitz Sava zerine

recek ve geri teperek komutana yklenecektir. Askerle cesur ve moralleri yksek olduu srece, komutan amacn gerekletirmek iin nadiren byk bir irade gc gstermek zorunda kalacaktr. .akat glkler meydana kar kmaz ki byk muharebelerde bu kanlmazdr iler artk iyi yalanm bir makina gibi yolunda gitmez, yani her ey kendiliinden olmaz. Tersine, makinann kendisi diren gstermeye balar ve ite bu direnci krmak komutan hesabna byk bir irade gcn gerekli klar. Kimi askerlerde sk sk byle bir eilime raslanrsa da, itaatsizlik ve kar gelme bu direncin tek nedeni deildir. Btn maddi ve manevi glerin zlmesi, bunun yaratt genel knt, kanl fedakarlklarn komutann nce kendinde sonra btn adamlarnda yenmek zorunda olduu yrekler acs grnts, kendisine dorudan doruya ya da dolayl olarak intikal ettirilen btn o izlenimler, duygular, kukular ve zlemler: ite makinann bozulduu asl bunlardan belli olur. Erlerin gc birbiri ardndan ktke, iradeleri artk bu gc korumaya yetmedike, kitlelerin tm i direncinin arl komutann omuzlarna yklenir, btn arlk komutann iradesine biner. Komutann kalbindeki ate, kafasndaki kvlcm artk hi durmadan btn teki askerlerin cesaretini kamlamak, kalplerindeki umut n yeniden yakmak zorundadr. Ancak bu grevini gerei gibi yerine getirebildii lde kitlelerin kontroln elinde tutabilecek, onlarn banda kalabilecektir. Kendi cesareti bakalarnn cesaretini krklemeye [sayfa 93] yetmezse, kendisi de kitlelerin seviyesine decek, tehlikeden kaan ve utan nedir bilmeyen hayvan tabiatnn aalk bataklklarna saplanacaktr. te byk eyler yapmak isteyen bir komutann cesareti ve moral gc ile omuzlamak zorunda bulunduu glkler! Bu glkler komutann emrindeki birliklerin bykl ile orantl olarak artar; ykn altndan kalkabilmek iin, bu kuvvetlerin komutann rtbesi ne kadar yksekse o kadar ok olmas gerekir. Hareketteki enerji bu hareketi meydana getiren saikin kuvvetini ifade eder, bu saik ister akl ister duygusal olsun. Bununla birlikte, byk bir kuvvet gsterisinin sz konusu olduu hallerde duygusal etkenler genellikle eksik olmaz. Muharebenin etin abas iinde insan kalbini dolduran asil duygularn en gl ve en devamlsnn an ve eref ihtiras olduunda kuku yoktur. Alman dili her nedense Ehrgeiz (erefe su-

Clausewitz Sava zerine

55

samlk) ve Kuhmsucht (an peinde koma) gibi iki yerici deyim kullanarak bu konuda biraz insafsz davranm, aslnda vgye layk olan bu tutkuyu kmsemitir. Ruhun bu byk zlemlerinin ktye kullanlmas kukusuz en ok savata insanla kar isyan ettirici sular ilenmesine, korkun hakszlklara yol amtr; ama buna ramen bu duygular, kkenlerine baklacak olursa, insan tabiatnn en asil duygulardr ve sava zamannda bu dev csseye bir ruh veren canlandrc etkenlerdir. Baka duygular daha yaygn olabilirlerse de, ve bunlardan bazlar vatan ak, bir fikre fanatik bir ballk, intikam ve her trl cokunluk gibi daha yksek grnebilirlerse de, hi biri an ve eref tutkusunun yerini tutmaz. Szn ettiimiz dier duygular genellikle byk kitleleri harekete geirebilirler ve coturabilirler, ama liderde arkadalarndan daha byk iler baarmak arzusunu uyandrmazlar; oysa bu arzu, mevkiinin adam olmak isteyen bir lider iin vazgeilmez bir arttr. Bu teki duygular, ihtiras gibi, liderin ynettii askeri hareketi kendi z mal saymasn salamazlar: ihtirastan yoksun bir lider onu en iyi ekilde [sayfa 94] kullanmaya, bir tarla gibi aln teriyle srmeye ve rnn mmkn olduu kadar bereketli olmas iin zenle ekmeye almaz. Oysa, en kk rtbelisinden en byk rtbelisine kadar her komutann ortak mal olmas gereken bu zlemler, bu enerji, bu rekabet ruhu, bu itici unsurlardr ki, bir ordunun etkinliini arttrr ve zaferini hazrlar. Ve bunlarn hepsinin ba olan insana gelince, soruyoruz: htirastan yoksun byk bir komutan, byk bir sava lideri hi grlm mdr? Byle bir eyi dnmeye bile imkan var mdr? Dayankllk veya metanet tek bir darbenin etkisine kar iradenin direnme gcn ifade eder; sebat ise sre ile ilgilidir. Bu iki deyim arasnda ne kadar yakn bir benzerlik bulunursa bulunsun, hatta biri ok zaman dieri yerine kullanlsa bile, ikisini birbirine kartrmamak gerekir, nk bir tek iddetli darbeye kar koyan dayankllk sadece kuvvetli bir duygudan ileri gelebildii halde, sebat daha ziyade zeknn desteini gerektirir. Gerekten de, bir hareket ne kadar uzarsa, o kadar hesapl ve planl olduu anlalr ve sebat da gcn ksmen bundan alr. Ruh kuvvetine veya his kuvvetine daha yakndan bakacak olursak, ilk akla gelen soru u olur: Bundan neyi anlamak gerekir? Bu elbette duygularn veya tutkunun ifadesinde grlen

56

Clausewitz Sava zerine

iddet deildir, nk byle bir ey dil kurallarna aykr olurdu. Bundan anlalmas gereken, en iddetli heyecann ortasnda, en kuvvetli ihtiraslarn kasrgasnda bile akln sesine kulak vermek yeteneidir. Bu yetenek sadece zek kuvvetine mi baldr? Bundan emin deiliz. stn bir zekya sahip insanlarn zaman zaman kendilerine hakim olamamalar hi bir ey kantlamaz, nk kendi kendine hakim olabilme belki zel bir zek biimini, geni olmaktan ziyade gl bir zeky gerektirir. En iddetli heyecan anlarnda bile serinkanllmz muhafaza edebilme ve aklmzla hareket edebilme yeteneinin, kendine hakim olma dediimiz yetenein [sayfa 95] dorudan doruya insann tabiatndan geldiini sylersek belki geree daha ok yaklam oluruz. Bu aslnda yrekli ve gl insanlarda tutkularn taknln, onlar yok etmeden dengeler. Akln hakimiyetini salayan sadece bu dengedir. Bu dengenin kendisi de onur duygusundan, soylu bir gururdan baka bir ey deildir. nsan yaradlnn gerei olarak en zor durumlarda bile akl ve muhakeme kabiliyetinden nasibi olan bir varlk gibi hareket etmek ister. O halde diyebiliriz ki yrekli ve gl bir insan, en iddetli heyecanlarn etkisinde bile dengesini kaybetmeyen bir insandr. nsan tabiatlarnn eitliliine bir gz atacak olursak, ilk nce lenfatik veya tasasz dediimiz duygusal ynleri ok zayf insanlara raslarz. Daha sonra, ok duygusal fakat duygular hi bir zaman belirli bir dereceyi amayan insanlar gelir ki, bunlara da hassas fakat, sakin deriz. nc olarak, ok kolay heyecanlanan, duygular saman alevi gibi abucak parlayp snen insanlar vardr. Drdnc ve son olarak da, olur olmaz eylerden heyecanlanmayan, duygular abucak ve birdenbire deil, yava yava alevlenen fakat bir kere uyannca da gt ve srekli bir nitelik tayan insanlara raslarz. Bunlar kuvvetli, derin ve gizli tutkular olan insanlardr. nsanlar arasndaki bu karakter farklar belki insan organizmasna hkmeden fiziki glerin snrnda yatmakta ve sinir sistemi dediimiz, bir yandan maddeye bir yandan ruha yaklaan kark organizmaya bal bulunmaktadr. Ama biz, snrl felsefi yeteneklerimizle bu karanlk dehlizlere girmekten kanacaz. Ancak

Clausewitz Sava zerine

57

bu farkl karakterlerin askeri harekt zerindeki etkileri stnde bir an durmak ve bunlardan ne lde byk bir karakter kuvveti beklenebileceini gstermek belki yararl olacaktr. Tasasz bir insan kolay kolay dengesini kaybetmez, ancak her trl enerji yokluunu kukusuz bir karakter kuvveti sayamayz. Bununla birlikte, sava zamannda bu [sayfa 96] trl insanlarn, srekli istikrarlar nedeniyle, tek yanl da olsa, belirli bir yetenekten yoksun olduklar sylenemez. Eylemin mspet saiki, yani itici g, dolaysyla faaliyet ou zaman eksiktir bu gibi insanlarda, ama yaptklarn da hi bir zaman yzlerine gzlerine bulatrmazlar. kinci kategorideki insanlarn zellii, kk eyler karsnda kolayca tepki gsterdikleri halde byk olaylar karsnda hemen panie kaplmalardr. Bu tip insanlar zor durumda bulunan birisinin hemen yardmna komaktan geri kalmazlar, fakat btn bir milletin felaketi onlar harekete geirecek yerde sadece bellerini bker. Savata bu insanlar ne faaliyet gstermekten ne de dengelerini muhafaza etmekten geri kalmazlar, ama hi bir zaman, gl bir zeknn rehberlii olmadka, byk bir i baaramazlar. Kuvvetli ve bamsz bir zek ise bu tip bir yaradlla nadiren badar. Pratik hayata bile kolay intibak edemeyen fkeli, abuk parlayan mizalar savaa hi gelmezler. Geri itici glerinin iddeti bir avantaj saylabilirse de, bunlarda istikrar yoktur. Bununla birlikte, bu insanlarn duygusall cesarete ve hrsa ynelirse, kk rtbelerde bazen yararl olabilirler, nk kk rtbeli komutanlara tevdi edilen sava hareketleri genellikle ksa sreli olur. Bu gibi hallerde cesaretli bir karar, ruh kuvvetinin tek bir atlm ou zaman yeterli olabilir. Cretli bir saldr, yrekten gelen bir ileri! komutu bir ka lhzann iidir; halbuki sava alannda iddetli bir karlama btn bir gn srebilir, bir seferin sresi ise bir yl bile gerebilir. Duygularnn iddeti yznden bu tip insanlar dengelerini muhafaza etmekte iki misli glk ekerler. Onun iin sk sk serinkanllklarn kaybederler, bu da savata en byk kusurdur. Ancak ar derecede hassas ve heyecanl insanlarn hi bir zaman gl olamayacaklarn, yani iddetli bir duygunun etkisi altnda kaldklar zaman hi bir ekilde dengelerini muhafaza [sayfa 97] edemeyeceklerini iddia etmek deneylere aykr olur. Genel kural ola-

58

Clausewitz Sava zerine

rak soylu bir yaradla sahip olduklarna gre, niin haysiyetlerine dkn olmasnlar? Bu duygudan nasipleri olmad sylenemez, ancak ou zaman etkili olmak frsatn bulamazlar. lk taknlk getikten sonra, genellikle kuvvetli bir aalk duygusunun kurban olurlar. Eitimle, ya da tecrbe ile ve kendi kendilerini yoklayarak erge kendilerine fazla gvenmemeyi ve anlarnda ilerinde tadklar zt kuvvetlerin farkna varmay renirlerse, onlar da byk bir ruh kuvvetine sahip olduklarn ispat edebilirler. Nihayet kolay kolay heyecanlanmayan fakat bir kere heyecanlannca da duygular iddetle coup kabaran insanlar vardr; bunlarla ncekiler arasndaki fark, kor ile alev arasndaki farkn ayndr. Bunlar, dev gleri sayesinde, muazzam kitleleri harekete geirmeye en ok muktedir olan insanlardr. Duygular kitlelerin hareketine benzer: yava fakat kar konulmas imkansz. Bu insanlar, bundan ncekiler gibi, duygularnn etkisinde kalmaya ve sonradan yzleri kzaracak ekilde kendilerinden gemeye ok daha az namzettirler, ama bunlarn da dengelerini hi bir zaman kaybetmediklerini veya kr bir tutkunun kurban olmadklarn iddia edecek olursak deneyler bizi bir kez daha yalanlar. Aksine, gururdan ve kendilerine hakim olmak yeteneinden yoksun olduklar, ya da bu duygular yeteri kadar arlk tamad takdirde, balarna gelecek budur. Uygar olmayan milletlere mensup byk adamlarda bunun rneklerine sk sk raslanr. nk entelektel seviyenin dkl daima tutkularn hakimiyeti iin elverili bir ortam yaratr. .akat yksek bir uygarla sahip milletlerin en kltrl snflar arasnda da bunun pek ok rneklerine raslamak mmkndr. Orta alarda ruhsatsz avcnn ormanlarda koan geyie zincirlenmesi gibi bu insanlar da ihtiraslarnn cokusu ile oradan oraya srklenip dururlar. Bir kez daha tekrar edelim: irade gc, iddetli [sayfa 98] duygulardan baka bir ey tanmayan insana deil, en kuvvetli heyecanlarn etkisi altnda bile nefsine hakim olmasn bilen ve kalbini kasp kavuran kasrgaya ramen muhakeme yeteneini ve inanlarn kaybetmeyen, frtnaya tutulan bir gemideki pusulann ibresi gibi saduyusu hi bir zaman amayan insana vergidir. Karakter kuvveti, ya da sadece karakter, inanlara smsk bal kalmay, inanlarnda hi bir zaman sarslmamay ifade eder:

Clausewitz Sava zerine

59

bu inanlar ister bizim z yargmzn ister bakalarnn yargsnn mahsul olsun, ister prensiplere, fikirlere, geici esinlere dayansn, ister akln baka bir faaliyetinin eseri olsun. Kukusuz bu tr bir salamlk, inanlarn kendileri sk sk deiiyorsa sz konusu olamaz; bu deiiklikler mutlaka d etkenlerden ileri gelmeyebilir. Kendi z zekamzn srekli faaliyetinin rn olabilirler, bu da kukusuz belirli bir istikrarszla dellet eder. Her dakika fikir deitiren bir insan elbette hi bir zaman karakter sahibi bir insan saylamaz, bu deiiklikler sadece i etkenlere bal olsa bile. Dolaysyla bu yetenek istikrarl inanlar gerektirir. Bunun da eitli nedenleri vardr. Bu inanlar insann iine kkl olarak yerlemi, bu itibarla da deimeleri sz konusu olmayan ak-seik, berrak inanlar olabilecei gibi, entelektel faaliyetin eksiklii yznden deimeyen inanlar da sz konusu olabilir; tembel ve tasasz insanlarda bu duruma sk sk raslarz. te yandan, zihnin egemen bir ilkesinden doan kesin bir iradi hareket her trl fikir deiikliine bir lde engel olabilir. Oysa savata, ruhun maruz bulunduu iddetli izlenimlerin okluu ve btn inanlarmz, btn bilgilerimizi altst eden phe nedeniyle, insan tuttuu yoldan saptran ve hem kendisinden hem bakalarndan kukulanmaya iten etkenler insan faaliyetlerinin baka her hangi bir alannda olduundan ok daha fazladr. Iztrap ve tehlikenin yrek paralayc manzaras, fikri inanlarn kolayca stesinden gelen duygular yaratr; ve her tarafa yaylan alacakaranlk iinde gr [sayfa 99] derinlii ve berrakl o kadar azalr ki, bu deiiklikleri anlamak ve balamak daha kolay olur. Eylemlerimiz ancak tahmin veya sezgi yolu ile varlan gereklere dayanr. Onun iindir ki, savata gr ayrlklar ok daha byk olur ve her yandan kopup gelen izlenimler durmadan inanlarmz sarsar. En vurdumduymaz bir insan bile bunlara kar kendisini savunamaz, nk bu izlenimler o kadar kuvvetli, o kadar canldr ki, durmadan hem aklmz hem duygularmz bombardman ederler. Yksek bir gr asndan hareket ederek eyleme yn veren genel fikir ve ilkeler ancak derin ve berrak bir muhakeme yeteneinin mahsul olabilirler, ve derhal karara balanmas gereken konular bu ilkeler karsnda, tabir caizse, askya alnm olur. Ama ite asl zorluk, o anda aklmza gelen eitli fikirlere ve olay-

60

Clausewitz Sava zerine

larn ters akna ramen nceki dnce ve yarglarmzn sonularna smsk bal kalmaktadr. zel durumlarla ilkeler arasnda, ou zaman gzle grlr bir mantki sonular zinciri ile kapatlamayacak bir mesafe vardr. te o zaman insann kendisine gvenmesi ve biraz da pheci olmas byk yararlar salar. Burada yaplacak i, her trl dnceden bamsz olarak onu kontrol eden emredici bir prensibe bavurmaktr; bu prensip, phe halinde ilk fikrimizde srar etmemizi ve kuvvetli bir inan bizi buna zorlamadka fikrimizi deitirmememizi emreder. Uzun sreden beri denenmi prensiplerin stn gereine olan sarslmaz inancmz, o anda cereyan eden geici olaylarn btn iddetlerine ramen grndklerinden daha az nemli olduklar gereini unutmamz nleyecektir. pheli hallerde nceki inanlarmza tanyacamz bu ncelik ve onlara bal kalmz sayesinde giriimlerimiz, karakter dediimiz eyi meydana getiren istikrar ve tutarlla kavumu olur. Dengeli bir mizacn karakter kuvvetine ne lde katkda bulunduunu anlamak kolaydr. Onun iin byk bir moral gce sahip olan insanlar genellikle karakter sahibi olan insanlardr. [sayfa
100]

Karakter gcnden sz etmiken, onun soysuzlam bir ekli zerinde de durmamz gerekir: inatlk. Belirli durumlarda karakterin nerede bittiini ve inatln nerede baladn saptamak genellikle ok zordur. Buna karlk, ikisi arasndaki soyut fark tayin etmek o kadar zor deildir. natlk bir zek eksiklii deildir; stn bir muhakeme yeteneine boyun ememekte direnmeyi tanmlayan bir deyimdir. Bunu da zekya mal etmek yanltr, nk zek muhakeme yeteneinden baka bir ey deildir. natlk mizaca ait bir kusurdur. radenin bu bir eit eilmezlii, her trl kar fikre kar bu tahammlszlk aslnda bencilliin zel bir biiminden baka bir ey deildir. nat insan sadece kendi ruhi faaliyetlerinin emirlerine uyar ve bakalarnn da sadece bu emirlere uymasn ister. Buna bir eit kendini beenmilik de diyebilirdik, ama aslnda bunun da tesinde bir eydir. Kendini beenmilik d grnle yetinir, oysa inatlk bir ehvettir. O halde, somut grlere kar direnme daha salam temellere dayanan bir inancn veya daha stn bir prensibe balln

Clausewitz Sava zerine

61

sonucu deil de, sadece bir kar kma hevesinin mahsul olduu takdirde, karakter kuvvetinin inatla dntn syleyebiliriz. Bu tanmlamann, yukarda belirttiimiz gibi, pratik yarar pek yoksa da, hi deilse inatl karakter kuvvetinin daha youn bir biimi olarak grmemize engel olacaktr. Geri ikisi birbirine paralel, birbirine yakn eyler gibi grnrlerse de, aslnda bambaka eylerdir; hatta inatlk karakter kuvvetinin daha youn bir biimi olmaktan o kadar uzaktr ki, zek eksiklii yznden karakterleri de zayf olan ok inat insanlara sk sk raslarz. ok byk bir askeri komutann bu sekin vasflarnda, miza ile zeknn ibirlii yapmalarn salayan nitelikleri bylece grdkten sonra, imdi de sava faaliyetinin bir baka zellii zerinde durmamz gerekiyor. Bu ok belirgin olmasna ramen belki savan en [sayfa 101] nemli zellii deildir, nk sadece zihni yeteneklere ihtiya gsterir, insann mizac ve duygusal yaps ile pek ilgili deildir. Sava ile arazi, yani lke veya toprak arasndaki balantdan sz etmek istiyoruz. lk nce bu balantnn srekli olduunu, rgtlenmi bir ordu tarafndan giriilen bir sava harektnn belirli bir yerin dnda cereyan ettiini tasavvur etmeye imkan bulunmadn belirtelim. kinci olarak, bu iliki, tm kuvvetlerin harektn deiiklie uratt ve bazan da tamamen deitirdii iin byk bir nem tar. ncs, belirli bir mevkiin en kk ayrntlarn ilgilendirebilecei gibi, lkenin en geni sahalarn da kapsayabilir. Bundan kan sonu udur ki, bir yandan sava, br yandan arazi ve lke arasnda mevcut iliki savaa ok zel bir nitelik baheder. Bu unsurlarla ilgili dier beeri faaliyetleri dnecek olursak bahvanlk, tarm, inaat, su ileri, madencilik, avclk, orman iletmecilii gibi bunlarn hepsinin ok snrl bir alana inhisar ettiklerini, bu itibarla bu alan, ksa bir zamanda yeteri kadar kesinlikle yoklamann mmkn bulunduunu grrz. .akat savata komutan, iinde harekta giritii alan mttefiki saymaldr. Bu alan gzleriyle lp bimesine, ne kadar iddetle arzu ederse etsin batan baa yoklamasna, ve durmadan meydana gelen deiiklikler nedeniyle tam olarak tanmasna ve kefetmesine imkan yoktur. Kukusuz dman da genellikle ayn durumdadr; ama zorluk, iki taraf iin ayn da olsa, yine zorluktur, ve yetenei veya tecrbesi sayesinde onu yenmeyi baaran taraf daha elverili bir du-

62

Clausewitz Sava zerine

ruma geer; bundan baka, bu zorluk ancak genel olarak iki taraf iin eittir, yoksa zel durumlarda bu mutlaka yle olmayabilir, hatta bu durumlarda genellikle taraflardan biri (savunmada olan taraf) araziyi teki taraftan daha iyi bilir. Bu ok zel gl yenmek kendine zg bir zihni yetenek ister ki, buna, biraz dar bir deyim de olsa (Ortsinn) (yn tayini sezgisi) diyoruz. Bu, her hangi bir lkenin veya blgenin geometrik durumunu sratle [sayfa 102] kavramak ve bylece her zaman kolaylkla yolunu bulmak yeteneidir. Bunun bir hayal etme ii olduu aktr. Bu idrak kukusuz ksmen gzle ksmen zek ile elde edilir. Zekmz, bilime ve deneye dayanan muhakemenin destei ile eksik olan tamamlar, ve bu gzle grlene eklenince bir btn meydana gelir. Ancak bu btnn zihnimize canl bir ekilde yansyabilmesi, bir resim halini alabilmesi iin, beynimize izilen bir harita rnei sabit kalabilmesi ve teferruatnn durmadan kopup ayrlmamas iin, hayal gc dediimiz bir zihni yetenee ihtiyacmz vardr. Eer bir byk air veya ressam ilham perisine byle bir grev ykledik diye alnacak olursa, uyank bir orman korucusunun birinci snf bir hayal gcne sahip olabilecei iddias karsnda omuz silkerse, hemen syleyelim ki bu deyimi burada ok snrl bir anlamda kullanyor, hayal gcne ok mtevazi bir grev yklyoruz. Ama bu hizmet ne kadar kk bir hizmet olursa olsun, yine de bir doa vergisi olmak gerekir. nk bu nitelikten hi nasibimiz olmazsa, her eyi yerli yerinde, berrak ve tutarl bir ekilde, sanki gzmzn nnde imi gibi grmek imkanszlar. Geri kuvvetli bir hafzann bu konuda ok yararl olacan kabul ediyoruz; ama acaba hafza zerk bir yetenek midir, yoksa eyay gzmzn nnde canlandrabilme yeteneinin bir sonucu olarak m bunlar hafzamzda daha kolaylkla tespit edilebilmektedir? te hakknda kesin bir yargya varmaktan sakndmz bir sorun, nk bu iki zihni melekeyi ayr ayr dnmek bize bir ok bakmlardan olduka zor grnmektedir. Alkanlk ve tecrbenin, kavrama yetenei ile birlikte bu konuda byk bir rol oynadnda kuku yoktur. nl .ransz mareali Luxembourg Dknn levazm reisi Puysgur, bu konuda kendine gvenmediini, parolay getirmek iin uzaa gitmek gerektiinde her seferinde yolunu ardn syler. Bu yeteneinin kullanlma alan rtbenin ykselmesi ile oran-

Clausewitz Sava zerine

63

tl olarak geniler. Bir hafif svari veya avc [sayfa 103] eri da tepe aarak komutasndaki devriye kolunu sevk ve idare edebilmelidir. Bunun iin bir ka keif iareti bilmesi ve vasat bir kavrama yeteneine sahip olmas yeter. Oysa, bir komutann bilgi dzeyini bir eyaletin ya da bir lkenin tm corafyasn kapsayacak ekilde geniletmesi; yol boylarnn, akar sularn, dalarn, tepelerin durumunu gznn nnde canlandrabilmesi ve bu arada ayrntlara ilikin yn tayini sezgisini da kaybetmemesi gerekir. Kukusuz eitli kaynaklardan edinecei bilgiler, haritalar, kitaplar, muhtralar kendisine harektn ana hatlarn tayin etmek konusunda geni lde yardmc olacaktr; ayrca ayrntlara ilikin konularda kararghnn, kurmaynn yardmlarndan yararlanacaktr. Bununla birlikte, lkenin corafi yapsn abuk ve net bir ekilde kavrayabilmesi iin gerekli yetenein ilerini geni lde kolaylatraca, harekt daha salam bir eklide yrtmesini salayaca, onu daha bamsz klarak bir eit manevi beceriksizlikten kurtaraca phe gtrmez. Kald ki, sava sadece bu yetenek bakmndan hayal gcnden medet ummak durumudadr. Yoksa genel olarak bu biraz haar ve kaprisli ilham perisinin kendisine faydasndan ok zarar dokunur. Bylece, sava faaliyetinin insana ykledii grevlerin gerei olan zihni ve ruhi melekelerin hemen hemen hepsini gzden geirmi bulunuyoruz. Zek her yerde ibirliine iddetle ihtiya bulunan bir kuvvet olarak ortaya kmaktadr. Bu da, sekin zihni yeteneklere sahip olmayan insanlarn, basit ve fazla karmak olmayan hareketlerden ibaret gibi grnen sava faaliyetini niin stn bir baar ile yrtemeyeceklerini izah etmektedir. Bir kere buna inandktan sonra, artk dman mevziinin evrilmesi gibi binlerce defa grlm olaan bir eyi ve buna benzer daha baka ileri byk bir entelektel abay gerektiren baarlar olarak grmeye lzum kalmaz. Genellikle sade ve iyi bir askeri, dnen bir beynin, [sayfa 104] zengin fikirler ve bulularla dolu parlak bir zeknn, gz kamatrc bir kltrn tam tersi olarak grmeye almzdr. Bu btn btn temelden yoksun bir yaktrma deildir; ancak iyi bir asker olmak iin sadece cesaretin yeterli olduunu, belirli bir beyin faaliyet ve yeteneinin hi gerekli olmadn kantlamaz. Yeteneklerini aan

64

Clausewitz Sava zerine

mevkilere ykseldiklerinde btn enerjilerini ve hareket kabiliyetlerini kaybeden insanlara sk sk raslandn bir kez daha hatrlatalm; ancak okuyucularmz u noktay da hi bir zaman unutmamaldrlar ki, biz burada stn ve olaanst baarlardan, sahiplerine kendi dallarnda an ve eref getiren sekin hizmetlerden bahsediyoruz. Bu itibarla, savata her komuta kademesi, gerekli zihni yetenein, an ve erefin kendine zg olann yaratr. Bir komutan, yani btn bir savan belirli bir sava sahnesinin bana getirilmi olan general ile dorudan doruya onun emri altnda bulunan yardmcs arasnda derin bir uurum vardr. u basit nedenle ki, komutan yardmcs stn bir otoritenin ynetim ve denetimine ok daha yakndan baldr, ve bu da onun kendine zg zihni faaliyetlerinin alann geni lde daraltr. Kamu oyunda, entelektel stnln ancak en yksek mevkii igal eden komutana vergi olduu, daha aa rtbe ve mevkilerde ise vasat bir zeknn yeterli olduu kansn yaratan ite budur. O kadar ki, silah altnda salarn aartm olan fakat tek ynl ve tekdze ilerle megul olduu iin zihni melekeleri bir lde zaafa uram bulunan bir korgenerali bunan biri sayanlara, ve cesaretine hayranlk duymakla birlikte basitliini alaya alanlara sk sk raslamak mmkndr. Bizim buradaki amacmz bu yiit insanlarn davasn savunmak ve kaderlerini iyiletirmeye almak deildir; bunun ne mutluluklarna ne de etkinliklerine bir katks olur. Biz sadece olaylar olduu gibi gstermek, ve savata kafasz bir kabadaynn byk eyler baarabilecei yolundaki yaygn bir kanya kar okuyucularmz uyarmak istiyoruz. [sayfa 105] Madem ki, bizim kanmza gre, en alt kademedeki komuta mevkileri bile stn zek yeteneklerini gerektirmekte ve bu yetenekler rtbeler ykseldike artmaktadr, bir orduda ikinci snf grevleri yerine getiren ve bunu onurlarna yakr bir ekilde yapan kimseler hakknda bambaka bir gre sahip olmamz doaldr. Bunlarn; bilgisi ok engin bir adamn, kalemini kullanmasn bilen bir i adamnn ya da konferanstaki bir Devlet adamnn yanndaki sadeliklerine aldanmamak gerekir, nk pratik zeklar ok stn olabilir. Kukusuz baz insanlarn layk olmadklar yksek mevkilerde, daha aa kademelerde kazanm olduklar an ve hreti muhafaza ettiklerine zaman zaman raslarz; ancak onlardan ok ey beklemezsek ve noksanlarnn ortaya kmasna

Clausewitz Sava zerine

65

frsat vermezsek, kamuoyu onlarn gerek deerini ve hak ettikleri gerek an ve eref payn kesinlikle tayin etmek iin uzun uzadya kafasn yormaz. Bu gibi adamlar bu yzden, baz mevkilerde henz parlayabilecek olan bir ahsiyeti kmsemememize sebep olurlar. En kk rtbeden en byk rtbeye kadar, birinci snf askeri baarlar zel bir dehann varln gerektirir. Bununla birlikte, tarih ve gelecek kuaklarn yargs ancak n safta parlam olana, yani sava bakomutan olarak ynetmi olana mal eder gerek dehay. Bunun nedenini gerekli manevi ve fikri hasletlerin elbette daha byk olmasnda aramak lazmdr. Tm bir sava, veya hi deilse seferler dediimiz en nemli harektlarn anl bir sonuca ulatrmak iin, Devletin st dzeydeki politikasn iyice bilmek arttr. Burada savan ynetimi politika ile i iedir, ve bakomutan ayn zamanda bir Devlet adamdr. Eer XII. Charles byk bir dahi olarak n yapmamsa, bu silahlarnn etkinliini daha yksek bir idrak ve izann emrine veremedii, yani daha yksek bir amacn hizmetine koamad iindir. Eer .ransa kral IV. Henrinin de byle bir hreti yoksa, askeri abalarn Devletlerin politikasna yneltecek, ve asil duygularyla [sayfa 106] valye karakterinin dman yenmekten ok i mukavemeti krmaya yarad yksek alanlarda kendini gsterecek kadar uzun sre yapamad iindir. Bir komutann sava alannda neleri kavramak ve doru olarak deerlendirmek zorunda olduunu anlamak ve konuda bir fikir edinmek isteyen okuyucumuzu birinci blmde sylediklerimizi yeniden gzden geirmeye davet ederiz. Komutann bir yerde Devlet adam olmas gerekirse de, yine komutan olarak kalmaldr. Bir yandan, bir bakta btn fizik artlar kavramal, te yandan emrindeki aralarla nereye kadar gidebileceini kestirebilmelidir. Savata, btn ilikilerin eitlilii, belirsizlii bir ok faktrlerin ie karmasna yol aar. Bu faktrlerin ou ancak ihtimal kanunlarna gre deerlendirilebilir. Komutan gerei btnl iinde grebilme sezgisinden yoksunsa, iinden klmaz bir gr ve dnce kemekeinin iine der. Bu durumda, yolunu tayin etmesine yardm edecek bir fikir edinmesi imkansz hale gelir. Bonapart bu konuda hakl olarak, bir komutann savata almak zorun-

66

Clausewitz Sava zerine

da kalaca bir ok kararlarn bir Newton veya bir Eulere dehasna layk matematik problemleri tekil edebileceini sylemitir. Bu alanda akln yksek yeteneklerinden hangilerine ihtiyacmz vardr? Sentez kabiliyetine ve gl bir muhakeme yeteneine. Bu muhakeme yetenei yle bir dzeye kabilmelidir ki, binlerce mphem fikri kucaklasn, ie yarayanlar ie yaramayanlardan ayrsn ve alelade bir zeknn ancak byk zorluklarla gn na karabilecei ve bu arada tm gcn yitirecei bu dncelerin labirentleri arasndan yolunu tayin edebilsin. Ancak akln bu yksek faaliyeti, bu deha prlts, tarihe geebilmek iin, yukarda szn ettiimiz miza ve karakter nitelikleri tarafndan da desteklenmelidir. Tek bana gerek, insanlar iin yeteri kadar kuvvetli bir itici g deildir. Bilgi ile irade, bilmek ile yapabilmek arasnda daima byk bir fark vardr. Kendisini [sayfa 107] harekete iten saikleri insan ancak duygularndan alr, ve en byk destei, tabir caizse, yrek ile kafa yeteneklerinin birlemesinde, yani yukarda kararllk, metanet, sebat ve karakter kuvveti adlar altnda gzden geirdiimiz niteliklerde bulur. Bununla birlikte, sava liderinin fikri ve ahlaki faaliyetlerinin bu stnl eserinin nihai neticesinde kendini gstermez de sadece sadakat ve inan eklinde belirirse, ancak nadiren tarihi bir olay dzeyine kar. Savata cereyan eden olaylar hakknda bilinenler genellikle son derece basittir. Anlatldklar zaman olaylar birbirlerine benzer ve kimse yenilmesi gereken glklerin farkna varmaz. Sadece zaman zaman, komutanlarn veya maiyetlerinde bulunanlarn anlarnda, ya da belirli bir olay konu alan tarihi bir aratrma vesilesiyle, olaylarn dokusundaki saysz ipliklerden birka aydnla kar. nemli bir plann yrtlmesine takaddm eden abalarn, fikir mcadelelerinin ou, politik karlara dokunduklar iin ou zaman isteyerek saklanr; ya da bina tamamlandktan sonra kaldrlmas gereken iskeleler olarak grldkleri iin tesadfen unutulur. Ruhun stn glerini daha yakndan tanmlamaya kalkmadan, fikri yetenekler arasnda mevcut farklar gzden geirerek askeri deha iin en biilmi kaftan olan zek trnn hangisi olduunu soracak olursak, tecrbelerimiz ve incelemelerimiz bize, kardelerimizin ve evlatlarmzn esenliini ve vatanmzn erefini

Clausewitz Sava zerine

67

ve gvenliini, yaratc kafalardan ok aratrc kafalara, tek bir uzmanlk dalnda istidatl zekalardan ok geni zekalara, ateli dimalardan ok sakin ve dengeli dimalara emanet etmemiz gerektiini gsterecektir. [sayfa 108]

SAVATA TEHLKE Genellikle tehlikenin ne olduunu reninceye kadar, insan onun nnde tiksinti duyaca yerde bir eit cezbeye kaplr. Dmann zerine koar adm yrmek, heyecan sarholuu iinde kendinden gemek varken, kim her yanda vnlayan mermilere ve vurulup den insanlara aldr eder? Bir, an gzmz kapayp, kimin vurulacan kimin sa kacan bilmeden lmn souk kucana atlmak, nihai zaferin altn eiinde ihtirasmzn can att lezzetli meyvelere uzanmak zahmetli bir i saylabilir mi? Hayr, zahmetli olmak yle dursun, grndnden de kolay bir eydir bu! Ne var ki, sanld gibi gz ap kapayncaya kadar olup bitmez bu iler. Zamanla sulanp tad bozulan bir ilaca benzeyen bu anlar aslnda bir hayli seyrektir. Acemi eri sava alannda izleyelim biraz. Muharebe sahnesine yaklatka, toplarn gmbrtsne ok gemeden tecrbesiz askerin dikkatini eken mermi sesleri karr. Glleler ve mermiler yanbamza dmeye balar. Komutann karargh subaylar ile birlikte harekt ynettii tepeye doru koarz. Burada top mermileri daha sk patlamaya ve arapnel paralar etrafa dalmaya balar, ve sonunda yaamann ciddi yan ar basar, genlik hayallerimizi silip sprr. Birdenbire, tandmz biri vurulup yere der, kalabaln ortasnda patlayan bir el bombas gayri ihtiyari bir kprdama yaratr ve insan yava yava soukkanlln ve zihni cevvaliyetini kaybettiinin farkna varr, en cesur olanlar bile neye uradklarn arrlar. Bir adm daha attk m, etrafmz kasp kavuran muharebenin ta ortasnda buluruz kendimizi ve bir an iin bir tiyatro sahnesine ktmz sanrz. [sayfa 109] Derken kendimizi

BLM IV

68

Clausewitz Sava zerine

en yakn tmen komutannn karsnda buluruz. Burada mermiler birbirini izler ve kendi silahlarmzn grlts karkl bsbtn arttrr. imdi de tmen komutannn yanndan ayrlp tugay komutanna sokulalm. Yiitlii her trl kukunun stnde olan bu tugay komutan tedbiri elden brakmayarak bir tepenin, bir evin ya da bir aacn arkasna gizlenmitir. Tehlikenin arttnn bir belirtisidir bu. .iekler evlerin damlarnda ve tarlalarda atrdamakta, top glleleri her yanmzda ve bamzn stnde uumakta ve tfek mermileri artk kulamzn dibinde slklar almaktadr. Birliklere, saatlerdir ate altnda metanetlerini koruyan piyade ktalarna doru bir adm daha ilerleyelim. Her taraf mermilerle doludur. Ksa ve tiz sesleri kulamz ve adeta kalbimizi syrp gemektedir. Btn bunlara ek olarak, sakatlananlarn, vurulup denlerin ackl manzaras hzl hzl arpan kalbimizi merhametle doldurmaktadr. Acemi asker, tehlikenin en youn olduu bu eitli blgelerden geerken, ister istemez akl nn buralarda salt kurgu alanndaki faaliyetlerine benzemediini, ok farkl bir ortam iinde hareket edip ok deiik bir biimde yansdn grecektir. Bu ilk izlenimin etkisi altnda annda karar verme yeteneini kaybetmemek iin, insann gerekten olaanst bir yapya sahip olmas gerekir. Geri alkanlk vurdum duymazlk yaratr; yarm saat iinde insan etrafnda olup bitenlere kaytsz kalmaya balar; ama sradan bir insan hi bir zaman tam bir sakinlie ve doal bir ruh esnekliine ulaamaz. Bu itibarla, normal niteliklerin burada da yeterli olmadn bir kez daha teslim etmek zorundayz. .aaliyet alan geniledike bunun doruluu daha da artar. Btn bu zorluklarn ortasnda sava faaliyetinin drt duvar arasnda normal saylabilecek bir dzeyin altnda kalmamas iin, doutan bir cesarete, cokun ve dayankl bir ruh yapsna, byk bir ihtirasa ve tehlike ile uzun sre har neir olmaya ihtiya vardr. [sayfa 110] Savata tehlike, karakterinde mevcut srtmeden ileri gelir. Etkisini gerei gibi anlayabilmek iin, bu konuda doru bir fikir edinmemiz gerekir; ona burada iaret etmeyi bu yzden uygun grdk.

Clausewitz Sava zerine

69

SAVATA MADD ABA nsann savataki eitli olaylar zerinde bir fikir yrtebilmek iin mutlaka ayazdan donmas, scaktan ve alktan bunalmas, trl mahrumiyet ve yorgunluklardan bitap dmesi gerekseydi, objektif bakmdan doru fikirlere kukusuz ok daha az raslanrd, fakat buna karlk, bu fikirlerdeki sbjektif doruluk pay belki daha fazla olurdu, nk hkm verenle hkmn konusu arasnda sk bir balant bulunurdu. nemli olaylarn grg tanklarnn, hele bu olaylara bizzat karmlarsa, onlar kmsemeye, nemsememeye ve tam deerlerini vermemeye ne kadar yatkn olduklarn grdke, bunun doruluunu daha iyi anlarz. Bu, kanmzca, maddi abann etkisinin ve bir yargya varabilmek iin bu abaya verilmesi gereken nemin bir lsdr. Savata, kesin bir paha biilemeyecek bir ok faktrler arasnda, maddi abann ok nemli bir yeri vardr. Bouna harcanmamak artyla, maddi aba tm glerin ortak bir faktr olup kimse onun nereye kadar gtrlmesi gerektiini syleyemez. Nasl ki okunun yaynn kiriini iyice gerebilmesi iin kuvvetli bir kola ihtiyac varsa, savata silahl kuvvetlerden azami verimin alnabilmesi iin de ayn ekilde gl bir zekaya ihtiya vardr. nk [sayfa 111] her yandan tehlikelerle sarl bir ordunun byk talihsizlikler sonucunda yklan bir duvar gibi paralanp gitmesi ve selameti ancak maddi gcn son kertesine kadar harcamakta bulmas baka eydir; sadece mertlik ve gurur duygularnn coturduu muzaffer bir ordunun komutannn arzusu dorultusunda sevk ve idare edilmesi baka eydir. Birinci durumda harcanan aba yalnzca acma duygularmz uyandrrken, ikinci durumda, ok daha zor artlar altnda srdrld iin, tm hayranlmz celbeder. Tecrbesiz bir gz burada sadece unu grr: fikir hareketlerinin karanlkta ksteklendiini ve ruhsal glerin gizlice kemirildiini. Aslnda burada sz konusu olan komutann ordusundan, liderin emrindekilerden bekledii aba, dolaysyla bu abay isteme cesareti ve onu elde etme sanat olmasna ramen, bizzat ko-

BLM V

70

Clausewitz Sava zerine

mutann ve liderin maddi abalarn da kmsememek gerekir; savan analizini bilinli bir ekilde bu noktaya kadar getirdikten sonra, bu ufak przlerin de nemini gz nne almak lazmdr. .iziki abadan sz ediimizin balca nedeni, tehlike gibi, onun da srtnmenin temel sebeplerine ait bir husus olmas ve miktarndaki belirsizliin onu srtnmesini hesaplamann ok g olduu bilinen esnek bir cisim haline getirmesidir. Bu mlahazalarn, savan zorluklarn arttran bu olaan eylerin sakncalarn nlemek iin, tabiat duygularmza, yargmza rehberlik etmek grevini vermitir. Kendisine kt davranlan veya hakarete urayan bir insan kiisel yetersizliklerini ileri srmekle hi bir ey kazanamaz; buna karlk, kendisine yneltilen saldry baar ile pskrtm veya parlak bir ekilde cn almsa, bununla iftihar edebilir. Ayn ekilde, bir komutan veya bir ordu yz kzartc bir yenilgiyi mazur gsterebilmek iin, bir zaferin ann daha da yceltecek tehlikelerden, skntlardan ve abalardan dem vuramaz. [sayfa 112] Bylece duygularmz bizi, yargmzn eilim gstermi olabilecei, adil bir davran gibi grnen bir eyi yapmaktan alkoyar. Demek ki, his aslnda bir eit stn yargdan baka bir ey deildir.

SAVATA HABER ALMA Haber alma deyimi ile dman ve lkesine ilikin bilgilerin tmn, dolaysyla kendi fikir ve hareketlerimizin dayand temeli kastediyoruz. Bu temelin nitelii, gvenilmez ve istikrarsz ynleri zerinde duracak olursak, savan ne kadar ireti ve kolay yklr bir yap olduunu, yklp bizi enkaz altnda gmmesi iin ne kadar az eye ihtiya bulunduunu kolayca anlarz. nk her ne kadar btn sava kitaplar ancak emin ve kesin bilgilere inanmamz ve hi bir zaman kukuyu elden brakmamamz tlerlerse de, bu, sistematik eserler ve el kitaplar yazmaya kalkan yazar taslaklarnn, syleyecek daha iyi bir ey bulamadklar iin snd-

BLM VI

Clausewitz Sava zerine

71

klar kitabi bir tten, yani kuru bir teselliden baka bir ey deildir. Savata bize ulaan bilgilerin byk bir ksm elikili, daha byk bir ksm da geree aykrdr; en byk ksm ise en azndan phelidir. Bu durumda subaydan istenebilecek tek ey, ancak psikolojik ve mesleki yetenek, tecrbe ve gl bir muhakeme kabiliyeti sayesinde elde edilebilecek olan doruyu yanltan ayrdetme yetisidir. Bunun iin ihtimal kanunlarna gvenmesi gerekir. Bu zorluk gerek sava alannn dnda karargah odasnda hazrlanan ilk planlar konusunda bile [sayfa 113] kmsenecek bir zorluk deildir; ama sava kargaal iinde raporlar birbirini izlemeye balad zaman iin zorluu btn btn artar. Bu raporlar, birbirleriyle elimekle birlikte, bir eit denge salar ve tecrbesiz subay bile bir eletiri yapmaya zorlarsa, kendimizi talihli sayabiliriz. Ama ansmz yaver gitmez de, her yeni gelen bilgi bir ncekini destekler, dorular ve geniletirse, ite o zaman iler iyice atallar. Bu ek renk tular nmzdeki tabloyu tamamlar ve o zaman tecrbesiz subaymz ani bir karar vermek zorunda kalr: bir de bakarz ki bu sama, lgnca bir karardr, nk edindii bilgilerin hepsi yanl, mbalaal, uydurmadr. Ksaca, raporlarn ou sahtedir, ve insanlarn ekingenlii yalanlara ve yanllara daha da byk boyutlar kazandrr. Genel kural olarak, insanlar iyi haberlerden ok kt haberlere gven duyma eilimindedir. Herkes kt haberleri bir lde daha da arlatrmaya heveslidir: yle ki, haber verilen tehlikeler denizin dalgalar gibi birbirinin zerine ylp geri ekilirler ama birazdan grnrde hi bir sebep bulunmad halde yine ykselirler. Her eyi daha iyi bildiine gvenen komutan, dalgalarn gelip zerinde paraland bir kaya gibi sapasalam durmaldr. Bu zor bir grevdir. Yaradltan ii rahat olmayan, askeri tecrbe ve eitimle gerekli yetenekleri henz kazanmam olan komutan, kuku ve korku yoluna sapmayarak, inanlarna aykr da olsa, umut yolunda ilerlemeyi kendisine iar edinmelidir. Ancak bu sayede dengesini koruyabilir. Savataki en byk srtnmelerden birini tekil eden bu doru deerlendirme zorluu, olaylarn umulduundan baka trl grnmesine sebep olur. Duygularmzn ilettii izlenimler, dncenin hesaplarndan doan fikirlerden daha gldr. O kadar ki, belki bugne kadar hi bir nemli giriim, komutan plann uygulamaya balarken yeni

72

Clausewitz Sava zerine

kukular yenmek zorunda kalmadan gerekletirilmemitir. Bu nedenle, bakalarnn telkinlerine gre hareket eden alelade insanlar olaylarn gerei karsnda genellikle akna dnerler. Umduklarndan [sayfa 114] farkl koullar karsnda bulunduklarn sanrlar ve yine bakalarnn tavsiyelerine boyun eerler. Bununla birlikte, kendi planlarn kendi hazrlam olan bir kimse bile, olup bitenleri kendi gzleri ile grnce ou zaman yanldn sanr. Kendine olan sarslmaz gven duygusu o ann basklarna kar kiiyi koruyabilmelidir. Kaderin sava sahnesinin nne abartlm tehlikelerle birlikte yerletirdii perdeler kalkp da ufuk genileyince, ilk inanlarnn doru olduu ortaya kacaktr. te dnce ile icraat birbirinden ayran derin uurumlardan biri!

SAVATA SRTNME Sava bizzat tanmadmz srece, zorluklarnn ne olduunu ve komutandan istenilen deha ve olaanst fikri yeteneklerin gerekte neye yaradna akl erdiremeyiz. Her ey o kadar basit grnr, gerekli btn bilgiler o kadar harcalem izlenimini verir, btn kombinezonlar o kadar nemsiz gzkr ki, bunlara kyasla en basit bir yksek matematik probleminin bilimsel haysiyeti bizi daha ok etkiler. .akat savan ne olduunu grdkten sonra, her ey anlalr hale gelir. Bununla birlikte, bu deiiklii meydana getiren eyin ne olduunu anlatmak, bu grnmez fakat son derece etkin faktre bir ad koymak son derece zordur. Savata her ey ok basittir, fakat en basit ey zordur. Glkler birikir ve yle bir srtnme yaratr ki, sava grmemi olan bir insan bunu gznn nnde canlandramaz. Bir yolcu dnn ki, bir gnlk bir [sayfa 115] yolculuun sonunda, geceleyin iki merhale daha katetmek istiyor; ose zerinde posta arabas ile drt be saatlik bir yolculuk daha yapmak hi bir ey deildir. .akat bir de, sondan bir nceki konaklama yerine varan yolcunun orada at bulamadn ya da bulduu atlarn ok kt olduunu dnn;

BLM VII

Clausewitz Sava zerine

73

sonra da dalk bir araziye, kt yollara rasladn tasavvur edin. Gece zifiri karanlktr ve yolcumuz byk zorluklardan sonra en yakn hana varp iyi kt barnacak bir yer bulunca byk bir mutluluk duyar. te savata da, kat zerinde yakndan incelenmesine imkan bulunmayan bir sr nemsiz eylerin etkisiyle, olaylar bizi hayal krklna uratr ve hedefin hayli gerisinde kalrz. Gl, elikten bir irade bu srtnmenin stesinden gelir, engelleri ykar, fakat onlarla birlikte makina da paralanr. Bu srtnmenin sonular ile ilerde sk sk karlaacaz. Bir kentin ana caddelerinin yneldii bir dikili ta gibi, marur bir komutann gl iradesi sava sanatnn ortasnda hkmedici grkemiyle dimdik durur. Srtnme kayram, gerek sava kitaplarda okunan savatan ayran tek kavramdr. Askeri makina, yani ordu ve ona ilikin her ey, aslnda son derece basittir ve bu bakmdan idaresi kolaym gibi grnr. .akat unu hi bir zaman hatrdan karmayalm ki, ordu yekpare bir kitle deildir, her biri kendi z srtnmelerini muhafaza eden bireylerden oluur. Teori plannda her ey mkemmel, yerli yerinde grnr: tabur komutan verilen emri yerine getirmekten sorumludur, ve tabur da disiplin yolu ile tek bir vcut gibi kaynam olduundan ve komutan stn gayretiyle n yapm bir kii olacandan, sarka demir ekseni zerinde asgari bir srtnme ile gidip gelir. .akat gerek hi de yle deildir, ve savata byle bir sannn gerek d ve abartlm yn derhal meydana kar. Tabur belirli sayda bir insan topluluu olarak kalr ve tesadf de iin iine karnca, bu insanlarn en nemsizlerinden biri bile her hangi bir gecikmeye veya dzensizlie sebep olabilir. Savan beraberinde getirdii [sayfa 116] tehlikeler ve gerektirdii maddi abalar bu sakncay daha da arttrr, hatta onun en nemli nedenini tekil eder. Mekanikte olduu gibi bir ka noktada toplamamza imkan bulunmayan bu ar srtnme bylece her yandan tesadfle temas haline gelir ve nceden tahmin edilemeyen olaylar yaratr. Bu tesadflerden biri, rnein, havadr. Zaman zaman sis, dmann istenilen anda kefedilmesine, bir topun tam zamannda atelenmesine, bir haberin komutana vaktinde yetitirilmesine engel olur. Bazan da yamur bir taburun istenilen yere ulamasna, veya bir baka taburun, saat yerine belki sekiz saat yrmek zorunda kald iin, zamannda varmasna, ya da amurlu arazi yznden

74

Clausewitz Sava zerine

svarinin etkin bir biimde saldrya gemesine mani olur. Bu rnekler daha da oaltlabilir. Bu ayrntlar zerinde duruumuzun tek nedeni, gerei gstermek ve bylece yazarlarla okuyucularmzn bu konuya dikkat etmelerini salamak isteyiimizdir. Yoksa bu glkler zerinde ciltlerce kitap yazmak mmkndr. Savata karlalabilecek saysz kk glkleri yenmenin yollar hakknda okuyucunun ak bir fikir edinmesi iin, o kadar ok rnekler vermek gerekir ki, bunlarla okuyucuyu usandrmak istemeyiz. Bizi teden beri anlam olanlara gelince, bu bir ka rnei verdiimiz iin bizi balayacaklarn umarz. Savata hareket etin bir ortamda yer deitirmek demektir. Nasl ki, insan suyun iinde yrmek gibi en basit ve doal bir hareketi rahat ve dzenli bir ekilde yapmakta mkilat ekerse, savata da normal glerle ileri vasat bir biimde yrtmekte bile zorluk ekeriz. Onun iindir ki, gerek bir kuramcy, suda yaplmas gereken ve suyu dnmeyen bir kimseye gln ve mbalaal grnen hareketleri karada yapmasn reten bir yzme hocasna benzetebiliriz. Ve yine onun iindir ki, kendileri hi bir zaman suya dalmam olan, ya da hi bir zaman kendi deneylerinden genel bir fikir karamam bulunan kuramclar bir ie yaramazlar, hatta gln olurlar; [sayfa 117] nk onlar bize sadece herkesin bildii bir eyi, yani yrmeyi, retirler. stelik her savan kendine gre zellikleri vardr. Her sava kayalklarla dolu kefedilmemi bir deniz gibidir: komutan bu kayalklar sezebilir, fakat onlar hi bir zaman gzleri ile grmemi olduundan karanlkta rotasn tayin ederek bunlarn etrafndan dolanmak zorundadr. Ters ynden bir rzgar esti mi, yani ans aleyhine dnd m, uzaktan bakan iin her ey yolunda gibi grnse de, komutann imdadna ancak byk bir ustalk, enerji ve soukkanllk yetiebilir. yi bir komutandan beklenen ve hakknda o kadar vgler dzlm olan askeri tecrbe bir lde bu srtnmenin bilinmesinden baka bir ey deildir. Kukusuz en iyi komutan bunu gznde byten ve hemen korku ve telaa kaplan komutan deildir; bu ar derecede endieli ve ekingen komutanlara en tecrbeliler arasnda bile raslanr. .akat iyi bir komutan srtnmenin ne olduunu bilmeli, mmkn olduu zaman onun stesinden gelebilmeli ve hareketlerinde srtnmenin yol aabilecei hata payn daima gznnde bulundurmaldr. Kald

Clausewitz Sava zerine

75

ki, teorik olarak bu konuda tam bir bilgi edinmeye imkan yoktur; olsa bile, takt dediimiz, ve insann kendi kendisine ve bakalarna danmak imkann bulduu byk kararlarn arifesinden ziyade, kk ve deiik ayrntlarla dolu bir alanda iimize yarayan o dnce idmanna yine de ihtiyac olacaktr komutann. Nasl ki grm geirmi bir insan, bir dnce alkanl halini alm olan takt sayesinde her zaman duruma uygun biimde konuur ve davranrsa, uzun bir sava tecrbesi olan bir subay da, nemi ne olursa olsun, her durumda, tabir caizse, savan her nabz atnda, en doru karar ve tedbirleri alr. Bu tecrbe, bu idman, dncesinin hareketlerini ynetir: neyin mmkn, neyin imkansz olduunu hemen anlar. Bylece kolay kolay ak vermez; aksi takdirde kt ve zor durumlara der, ve bu savata son derece tehlikeli olabilir.
[sayfa 118]

Demek oluyor ki, srtnme, ya da bu ad verdiimiz ey kolay grneni zor klan bir etkendir. Bu konuya ilerde yeniden dnmek frsatn bulacaz; o zaman greceiz ki, mkemmel bir sava lideri olabilmek iin, tecrbe ve byk bir irade gcnn yansra, herkeste bulunmayan daha bir ok niteliklere ihtiya vardr.

BRNC KTAP HAKKINDA SON MLAHAZALAR Tehlike, maddi aba, haber alma ve srtnmenin sava atmosferini, her trl faaliyeti zorlatran bir ortam yaratan unsurlar olduunu grdk. Sava faaliyetini engelleyici etkenler olarak bu unsurlarn tmn genel bir srtnme kavram iinde zetleyebiliriz. Ama acaba bu srtnmeyi yumuatacak bir ya yok mudur? Vardr, fakat sadece bir tanedir ve onu kullanabilmek de her zaman komutann veya ordunun elinde deildir: ordunun savaa alkanl. Alkanlk, kendisinden byk bir aba istenilen vcudu, byk bir tehlike ile kar karya gelen ruhu, ilk izlenimlerden etkilenebilecek olan muhakemeyi glendirir. Bu sayede, svari ile topu erinden tmen komutanna kadar herkeste deerli bir

BLM VIII

76

Clausewitz Sava zerine

dnme yetenei oluur, bu da bakomutann iini kolaylatrr. Karanlkta insann gzbebei byr, etraftaki pek az adeta emer ve bu sayede yava yava eyay iyi kt birbirinden ayrt etmeye balar, sonunda da karanla alp her eyi grr. Savaa alkn tecrbeli asker iin de durum ayndr; oysa, acemi asker iin henz her ey karanlktr. [sayfa 119] Savaa alkanlk bir komutann birliklerine hemencecik verebilecei bir ey deildir; nk bar zamanndaki manevralar ancak bir lde gerek savan yerini tutabilirler. Bununla birlikte, eitimin sadece mekanik bir beceri kazandrmaya dnk olduu ordulara kyasla, sk sk ciddi manevralara karlan ordularn stnl yine de phe gtrmez. Bar zaman manevralarn, eitli kademelerdeki komutanlarn muhakeme, dnme, hatta karar verme yeteneklerini snayacak ve yukarda sz edilen srtnme nedenlerinden bazlarn kapsayacak ekilde dzenlemenin, sava hakknda ancak kulaktan dolma bilgileri olanlarn sandndan ok daha byk bir deeri vardr. Sava hi bir asker iin (ki bu ok nemli bir noktadr), ilk kez karlatnda arp kalaca ve telaa kaplaca gereklerle ilk temas frsat olmamaldr. Asker bunlarla daha nce bir kez olsun karlam olsa, sava gereini yar yarya tanm olur ve artk grd zaman yadrgamaz. Bu maddi abalar iin de byledir. Manevralarn ve eitimin amac, vcuttan ziyade zihni meakkatlere altrmak olmaldr. Savata, gen ve acemi asker olaanst abalar yanllklarn, yanlglarn, sevk ve idare bozukluklarnn sonucu olarak grmek eilimindedir, ve bu onun umutsuzluunu ve hayal krkln bsbtn arttrr. Oysa, bar zamanndaki tatbikatlar onu bu etin abalara altrm olursa, savata byle bir durumla karlamaz. Bar zamannda sava alkanlklarn kazanmann daha az. yaygn fakat yine de ok nemli bir dier yolu, yabanc ordulara mensup sava tecrbesi olan subaylara ba vurmaktr. Avrupann tmnde, hele dnyann btn blgelerinde barn hkm srd zamanlar pek nadirdir. Onun iin, uzun sredir bar iinde bulunan bir Devlet daima sava sahnelerinden oralarda yararlk gstermi subaylar getirtmeye, ya da, sava tecrbesi kazanmalar iin, bu sava sahnelerine kendi subaylarn gndermeye almaldr. [sayfa 120]

Clausewitz Sava zerine

77

Bu subaylarn says ordunun tmne oranla ne kadar az olursa olsun, etkileri yine de hissedilir. Tecrbeleri, ruhi eilimleri, karakterleri hem astlar hem de arkadalar zerinde tesirini gsterir. Bunun yansra, bu subaylar dallarnda uzman olduklarndan, komuta mevkilerine getirilemeseler bile, bir ok hallerde kendilerine danlabilir. [sayfa 121]

78

Clausewitz Sava zerine

SAVA TEORS

KNC KTAP

Clausewitz Sava zerine

79

80

Clausewitz Sava zerine

BLM I SAVA SANATININ DALLARI

Sava kelimenin gerek anlamyla, bir mcadeledir. nk mcadele, daha geni bir anlamda sava dediimiz o ok zengin ve eitli faaliyetin tek etkin unsurudur. Ancak mcadele, sava aracl ile, maddi ve manevi glerin yoklanmasdr. Manevi unsurun ihmal edilemeyecei aktr, zira ruh hali savata kullanlan gler zerinde her zaman ok nemli bir etkendir. Dvmek ihtiyac insanlar erkenden kendilerine stnlk salayacak icatlara srklemi, bu da dvme yntemlerinde byk dnmlere yol amtr. .akat mcadelenin biimi ne olursa olsun, dvme kavram deimez ve sava oluturan da budur. Yeni bulular ilk nce silahlar ve savalarn dier aralarn ilgilendirir. Bunlarn sava balamadan nce yaplmas ve denenmesi gerekir. Mcadelenin nitelii bunlarn yapsn belirler. .akat bu faaliyet savan kendisinden farkl bir eydir; savan yrtlmesi deil, hazrlanmas sz konusudur. Silah ve mhimmatn mcadele kavramnn zne deinmedii aktr, nk iki greinin karlamas da bir mcadeledir. Mcadele veya muharebe silahlar ve tehizat [sayfa 125]

Clausewitz Sava zerine

81

belirlemi, bunlar da mcadele veya muharebenin biimini deitirmilerdir. Demek ki ikisi arasnda karlkl bir etki ve tepki vardr. .akat mcadelenin kendisi de zel bir faaliyettir; ok zel bir ortamda, tehlike ortamnda, cereyan edii bu gerei dorular. Deiik nitelikteki faaliyetler arasnda bir ayrm yapmann mutlaka gerekli olduu alanlarn banda sava gelir; bunun pratik yararn gstermek iin, bu faaliyetlerin birinde sivrilen kiisel yeteneklerin tekinde hi bir ie yaramayan bir bilgilikten teye gemediini belirtmek yeter. Zaten teori de bu deiik iki faaliyeti birbirinden ayrmakta hi bir zorluk ekmez, nk silahlandrlm ve donatlm kuvvetleri verilmi aralar olarak grr ve tesirlerini inceleyerek bunlardan etkin bir ekilde yararlanmann yollarn ortaya koyar. O halde, gerek anlamyla sava sanat, muharebede belirli aralardan yararlanmasn bilmek sanatdr ve ona savan sevk ve idaresinden daha uygun bir ad veremeyiz. te yandan, sava sanatnn, daha geni bir anlamda, savan yol at tm faaliyetleri kapsad, dolaysyla silahl glerin yaratlmas faaliyetlerini, yani askere alma, silahlanma, donatm ve eitim unsurlarn iine ald da dorudur. Teorinin, gerei yanstmas iin, bu iki faaliyeti birbirinden ayrmak arttr, zira, kolayca anlalaca gibi, eer her sava faaliyeti silahl kuvvetlerin organizasyonu ve kurallara gre koordinasyonu ile balasayd, sava sanat ancak mevcut silahl kuvvetlerin bu kurallara tpatp uygun dtkleri nadir hallerde uygulanabilirdi. Oysa, meydana gelen durumlarn byk ounluuna uygulanabilecek ve hi bir zaman bsbtn yararsz saylamayacak bir teoriye sahip olmak istiyorsak bu teorinin normal muharebe aralarnn mmkn olduu kadar byk bir ksmn kapsamas ve bunlarn temel etkilerine dayanmas gerekir. [sayfa 126] Savan sevk ve idaresi, durum byle olunca, muharebenin dzenlenmesi ve ynetilmesine indirgenebilir. Eer muharebe tek bir hareketten ibaret olsayd, onu bir takm ksmlara ayrmann hi bir anlam kalmazd. Ama muharebe, aslnda, birinci kitabn birinci blmnde gstermi olduumuz gibi, bir btn tekil eden ve arpma adn verdiimiz ok sayda mnferit hareketlerden oluur ve bunlardan her biri yeni birimler tekil eder. te bu yzdendir ki, karmza tamamen deiik tipte iki faaliyet kmakta-

82

Clausewitz Sava zerine

dr: bir yandan, bu birbirinden ayr arpmalar dzenlemek ve ynetmek; te yandan, savan amac dorultusunda bunlar koordine etmek. Bu faaliyetlerdin birine taktik, brne strateji denir. Pratikte, taktik ile strateji arasndaki bu ayrm hemen hemen herkese geerli saylmaktadr, ve herkes, belki de bu ayrmn gerek nedenini pek kavramadan, u veya bu olayn hangi kategoriye girdiini kesinlikle bilir. Oysa, uygulamada bu ayrma kr krne uyulsa da, kkl bir nedeni bulunmak gerekir. Biz bu nedeni arayp bulmaya altk, ve diyebiliriz ki, ounluun, bu ayrm bir kural olarak kabul etmi olmas onu bulmamza k tuttu. te yandan, kimi yazarlarn nerdikleri keyfi tanmlamalarn ne konunun niteliine ne de pratikte bu deyimlere verdiimiz anlama uymad kansndayz. Bizim snflandrmamza gre, taktik, silahl kuvvetlerin arpmada kullanmna ilikin teoridir. Strateji ise, arpmalarn savan amacn gerekletirmek iin kullanmna ilikin teoridir. Tek veya bamsz arpma kavramn daha kesin bir ekilde nasl tanmlayabiliriz? Bu zgnl belirleyen koullar nelerdir? Bunu arpma olayn daha yakndan [sayfa 127] incelemeden izah etmek mmkn deildir. imdilik u kadarn syleyelim ki, mekan bakmndan, yani ayn zamanda cereyan eden arpmalar bakmndan, bu birlik kiisel kumandann bittii yerde biter. Zaman bakmndan ise her arpmaya zg olan buhran tamamen atlatlncaya kadar srer. ok sayda arpmalarn tek bir arpma saylabilecei pheli haller de bulunabilir, ancak bu snflandrmamza kar ileri srlebilecek geerli bir itiraz deildir, nk tedrici olarak bir halden bir baka hale geen btn gerek eylerin snflandrlmasna kar da ayn itiraz ileri srlebilir. Bu itibarla, yle baz hareketlere raslayabiliiz ki, gr as deimedii halde, bunlar hem stratejiye hem de taktie sokabiliriz; rnein, posta zincirlerine benzeyen ok geni mevziler, bir rma birka noktadan gemek iin alnan tertibat, vb. gibi. Bizim snflandrmamz sadece silahl kuvvetlerin kullanmn kapsar. Oysa, sava ok sayda faaliyetlerden oluur: bunlarn hepsi savan genel amacna hizmet etmekle birlikte ondan ayrlrlar ve aralarndaki iliki kimi zaman daha yakn kimi zaman daha

Clausewitz Sava zerine

83

uzak olur. Btn bu faaliyetler silahl kuvvetlerin bakm ile ilgilidir. Nasl ki, kullanlmalarna geilmeden nce silahl kuvvetlerin yaratlmas ve eitilmesi gerekirse, bakm da kullanmla birlikte gider ve onun zorunlu bir artdr. Ama yakndan bakldnda, bununla ilgili btn faaliyetlerin arpmaya hazrlanma saylmas gerektii grlr, bu hazrlk hareketin kendisine sk skya baldr ve pratikte biri tekinin ardndan gelir. Bu itibarla, btn hazrlk hareketlerini askerlik sanatnn dnda tutmaya, yani dar anlamda savan sevk ve idaresi diye tanmladmz sava sanatnn kapsamna almamaya hakkmz vardr; hatta teorinin temel grevini yerine getirmesini, yani aralarnda bir benzerlik bulunmayan unsurlar birbirinden ayrmasn istiyorsak, bunu yapmak zorundayz da. Birliklerin kullanlmas ile yakndan ilintili fakat aslnda ayr ayr eyler olduklarna gre, [sayfa 128] ne diye eitli ikmal ve idare hizmetlerini gerek anlamda savan sevk ve idaresi iinde ele almal? Birinci kitabn ikinci blmnde, muharebe veya arpmann savan dorudan doruya etkili tek faaliyeti olduunu ve btn teki faaliyetlerin onda dmlendiini sylemitik. Bununla, btn teki faaliyetlerin kendi kurallarna gre gerekletirmeleri gereken birer amac olduunu belirtmek istemitik. Bu noktada baz aklamalar yapmak gerekiyor. arpmann dnda, ok deiik nitelikte faaliyetler vardr. Bu faaliyetlerin bir blm bir bakma arpmann kendisi ile ilgili saylabilir; bir baka adan silahl kuvvetlerin bakmna hizmet ettikleri halde arpma ile zdetirler. Dier ksm ise sadece kuvvetlerin bakmn ilgilendirir; ancak yukarda deindiimiz karlkl etki ve tepki nedeniyle muharebeyi bir lde artlandrr. Bir bakma muharebenin kendisini ilgilendiren konular yryler, konaklamalar ve ordughlardr; nk bunlar birliklerin deiik durumlarn yanstr ve birlik deyince akla hemen arpma gelir. Sadece bakm ilgilendiren dier konular, ikmal, hastalara yardm ve silah ve tehizatn yenilenmesidir. Yryler birliklerin kullanlmas ile dorudan doruya ilgilidir. Muharebede yry (ki adna genellikle manevra denir), aslnda silah kullanlmasn zorunlu klmamakla birlikte, manevra yapmakla silah kullanmak arasnda o kadar yakn ve sk bir iliki

84

Clausewitz Sava zerine

vardr ki, yry arpma dediimiz olayn ayrlmaz bir paras sayabiliriz. .akat arpmann dnda, yry stratejik plann uygulanmasndan baka nedir? Bir muharebenin ne zaman, nerede ve hangi silahl glerle verilmesi gerektiini saptayan bu stratejik plandr, ve bu plan uygulamak iin yryten baka bir ara yoktur. Dolaysyla arpma dnda yry stratejik bir aratr, ama bu stratejinin konusuna girmesi iin yeterli bir neden deildir. nk yry halindeki bir muharebe kuvveti her an iin bir arpmaya girebileceine gre, [sayfa 129] yrye gerip gememek hem taktik hem stratejik kanunlara tbidir. rnein, bir yry koluna bir rman ya da bir da silsilesinin berisinden bir yol izlemesini emredersek, bu stratejik bir karardr, nk, yry srasnda arpma gerekli hale geldii takdirde, muharebenin o tarafta deil de bu tarafta verilmesi niyetini ifade eder. .akat bir yry kolu, bir vadinin iinden geen yolu izleyecek yerde, etrafndaki tepeler boyunca ilerler ya da yry kolaylatrmak iin bir ok kk kollara ayrlrsa, bunlar bir takm taktik tedbirler niteliindedir, nk sadece arpma halinde kuvvetlerin ne ekilde kullanlmak istenildiini ilgilendirir. Yry emri sava iin hazrlkl olmakla srekli bir iliki halindedir; o halde taktik niteliktedir, nk cereyan edebilecek olan muharebe dnlerek alnm geici bir n tedbirden baka bir ey deildir. Yry, stratejinin elinde, faal unsurlarn, yani arpmalar, blmlere ayrmak iin bir ara olduuna gre, ve arpmalar da cereyan tarzlar bakmndan deil de sonular bakmndan arlk tadklarna gre, yaplan analizlerde ok kez ara ile faal unsur birbirine kartrlmtr. Bylece kesin sonulu, ustalkl yry1erden sz edilebilmitir. Oysa burada sz konusu olan, bu yrylerin yol at askeri kombinezonlardr. .akat bu kavram karkl o kadar doal ve istenilen fikri ksa yoldan ifade etmek o kadar isabetli grnmektedir ki, bunu deitirmeye gerek yoktur; ancak bunun bir fikir silsilesinin sadece zetlenmi bir ekli olduunu unutmamamz, ve yanlgya dmemek iin bo1uklar kendi muhakememizle doldurmamz gerekir. rnein, stratejik kombinezonlara taktik sonulardan bamsz bir etki tanyacak olursak, yanlgya dm oluruz. Kitaplarda

Clausewitz Sava zerine

85

yry ve manevralardan birlikte sz edildiini grr, amaca ulaldn okur, fakat muharebeden hi bahsedilmediine dikkat ederiz: bundan da hemen savata dman muharebesiz yenmenin yollar [sayfa 130] bulunduu sonucunu karrz. Bunun ne kadar yanl bir ey olduunu ilerde daha iyi anlayacaz. Yry pekl muharebenin ayrlmaz bir paras sayabiliriz, ama ne taktik ne de stratejik olan baz ynleriyle yine de ondan ayrlr. Sadece birliklerin ihtiyacnn salanmas, kprlerin, yollarn, vb. yaplmas ile ilgili almalar bu kategoriye girer. Bunlar sadece artlardr; birok hallerde, rnein dmann gz nnde bir kprnn inasnda, birliklerin kullanm ile ok yakndan, hatta zdelemi saylacak kadar ilgili olabilirler. Ancak tek balarna ele alndklarnda, bu faaliyetlerin nitelii farkldr, ve bunlara ilikin teorinin savan ynetimi teorisi ile bir ilgisi yoktur. Konaklama yerleri, ordughlardan farkl olarak, bir araya toplanm ve muharebeye hazr birliklerin istirahat halinde bulunduklar, dolaysyla glerini tazeledikleri yerlerdir. Ama bunlarn arazi zerindeki yerlerinin tayini ayn zamanda muharebenin nerede verilmek istendii konusunda stratejik bir karara dellet eder, ve birliklerin yerletirilme dzeni muharebenin ana hatlarn izmi olur; her savunma muharebesi bu arta baldr. Demek oluyor ki, konaklamalar hem stratejinin hem de taktiin nemli unsurlarn tekil ederler. Ordughlar ise konaklama yerlerinin yerini tutarlar ve birliklere daha iyi toparlanmak olanan salarlar; bu itibarla, bunlar da mevkileri ve genilikleri asndan stratejinin muharebeye ynelik i rgtlenmeleri bakmndan da taktiin konusuna girerler. Birliklerin taze kuvvet toplamasndan baka, konaklama yerleri ile ordughlarn bir amac daha vardr ki, bu ya bir blgeyi kontrol altna almak ya da bir mevzii tutmak olabilir; ama ama sadece birliklerin dinlenmesi de olabilir. Okuyucularmza stratejinin ok eitli amalar olabileceini hatrlatalm: nk bize stnlk salayabilecek olan her ey bir muharebenin hedefini tekil edebilir, ve sava onun sayesinde yrttmz aracn [sayfa 131] muhafazas ister istemez sk sk eitli stratejik kombinezonlarn konusu olur. Bu gibi durumlarda, strateji sadece birliklerin muhafazasn amalyorsa, bu baka bir alana girdiimiz anlamna gelmez;

86

Clausewitz Sava zerine

uramzn hedefi deimemi olup silahl kuvvetlerin kullan ile ilgilidir, nk bu birliklerin sava sahnesinin herhangi bir noktasna yerletirilmesinin baka bir anlam olamaz. Ancak birliklerin konaklama yerleri veya ordughlarda bulunmasnn nedeni silahl kuvvetlerin kullanlmasndan baka faaliyetlerde bulunmak, rnein kulbeler ina etmek, adrlar kurmak, salk ve iae ilerini yrtmek ise, bu faaliyetler ne stratejinin ne de taktiin konusuna girer. stihkm ve siperler bile, yerleri ve hazrlanmalar bakmndan aka muharebe ile ilgili olmalarna ve dolaysyla taktik konular tekil etmelerine ramen, fiilen yaplmalar, kazlmalar ynnden sava teorisinin kapsamna girmezler. Bunlarn gerektirdii bilgi ve beceriler eitilmi bir ordunun birlikleri tarafndan daha nce edinilmi bilgi ve becerilerdir. Sava teorisi bunlar var sayar. Unsurlarndan hi biri muharebe ile zde olmad iin sadece silahl kuvvetlerin idamesini ilgilendiren konularn banda birliklerin iaesi gelir, nk bu hemen hemen her gn ve teker teker herkes iin yaplmas gereken bir faaliyettir. Bu yzden de sava hareketinin stratejik unsurlarn derinden etkiler. Evet, stratejik unsurlarn diyoruz: nk birliklerin iaesi sorununun bir muharebe plnnn deitirilmesine yol amas, imkansz olmasa bile, ok seyrek rastlanlan bir durumdur. Onun iin en nemli karlkl etki strateji ile muharip kuvvetlerin iaesi arasndadr, ve iaeyi ilikin mlahazalarn, bir seferin veya bir savan ana hatlarn belirleyen faktrlerden birini meydana getirdiine sk sk tank oluruz. .akat buna ramen, birliklerin iaesi aslnda birliklerin [sayfa 132] kullanlmasndan farkl bir faaliyettir ve ilki ancak sonular bakmndan ikincisini etkiler. Yukarda sz edilen dier idari faaliyetlerin birliklerin kullanlmas ile ilgisi daha da azdr. Ordunun esenlii iin son derece nemli olmakla birlikte, salk hizmetleri ordunun ancak kk bir ksmn ilgilendirir ve dolaysyla geri kalan ksmnn kullanm zerinde sadece kk ve dolayl bir etkisi olur. Donatmn yenilenmesi ve onarm silahl kuvvetlerin rgtlenmesi konusuna giren srekli bir faaliyet tekil etmedikleri srece, stratejik etkileri snr ve aralkl faaliyetler olmaktan teye gitmez. Burada okuyucuyu bir yanl anlalmaya kar uyarmak gerekir. Aslnda btn bu faaliyetler baz hallerde byk bir nem

Clausewitz Sava zerine

87

kazanabilir ve hatta sonucu etkileyebilir Hastahane ve mhimmat depolarnn uzakl baz ok nemli stratejik kararlarn hakl olarak tek geerli nedeni saylabilir. Bu gerei yadsmak ya da kmsemek aklmzdan gemez. Ama bizi burada ilgilendiren konu somut durumlar, zel haller deil, soyut ve teorik olgudur. Bizim savunduumuz nokta udur: byle bir etkinin grld haller o kadar seyrektir ki, salk hizmetleri ile silah ve cephane ikmaline ilikin teoriye savan sevk ve idaresine ilikin teori iinde bir yer vermeyi hakl gsteremez. Onun iin ikmal teorilerinin gsterdii eitli sistem ve yntemleri ve bunlarn sonularn sava teorisi iinde ele almay uygun grmyoruz. Oysa, yukarda belirttiimiz gibi, birliklerin iaesi konusunu sava teorisinin iinde mtalaa edebiliriz. Analizimizin sonularn zetlemek gerekirse, sava faaliyetlerinin balca iki kategoriye ayrldn syleyebiliriz: sadece savaa hazrlk niteliinde olanlar ve bizzat sava ile ilgili olanlar. Dolaysyla bu ayrm teoride de yapmak gerekir. Sava hazrlna ilikin bilgiler ve beceriler, tm silahl kuvvetlerin tekiline, eitimine, disiplinine ve bakmna uygulanr. Bunlara genel olarak ne ad vermek gerektii sorununa girmek istemiyoruz. Ancak kolayca.[sayfa 133] grlecei gibi, topu, istihkmlar, temel taktik, silahl kuvvetlerin tekiltlanmasna ve idaresine ilikin tm faaliyetler ve benzeri eyler bu kategoriye girer. Buna karlk, bizzat sava teorisi, bu nceden hazrlanm aralarn sava amacna ynelik olarak kullanlmas ile urar. Hazrlk faaliyetlerinin sadece sonular ile ilgilenir, yani elindeki aralarn belli bal zelliklerini tanmakla yetinir. te dar anlamda sava teorisi, veya sava ynetimi teorisi, veya silahl kuvvetlerin kullanlmasna ilikin yntem dediimiz ey budur, ve bizce bunlarn hepsi ayn anlama gelir. Demek oluyor ki, bu teori, somut anlamda muharebe demek olan arpmay, yryleri, konaklama ve ordughlar, yani aa yukar muharebenin kendisi demek olan durumlar ele alacaktr. Buna karlk, birliklerin bakm bu kategorinin dnda kalr; sava teorisi, dier mterafik artlar gibi, bunun sadece sonular ile ilgilenir. Bu dar anlamdaki sava teorisi de taktik ve strateji diye iki ksma ayrlr. Taktik zel muharebe biimleriyle, strateji bu muharebelerin sava iindeki kullanm ile urar. Her ikisi de yry, konaklama, ordugh durumlar ile ancak muharebeye ilikin ol-

88

Clausewitz Sava zerine

duklar lde megul olur, ve bu konulardan herbiri, muharebenin biimine ya da anlamna deinmelerine gre, ya taktik ya da stratejik konular olarak ele alnacaktr. Okuyucularmzdan bir ou, kukusuz, taktik ve strateji gibi birbirine o kadar yakn iki eyin arasnda bu kadar titiz bir ayrm yapmann tamamen gereksiz bir ey olduunu, nk bu ayrmn savan ynetimi zerinde dorudan doruya bir etkisi bulunmadn syleyeceklerdir. Evet, teorik bir ayrmdan muharebe alannda dolaysz etkiler beklemenin, pek bilgie bir davran olacan biz de teslim ederiz. Ne var ki, her teorinin ilk grevi kavram karkln nlemek, birbirine kartrlan, ou zaman mphem ve mulak fikirlere bir aklk getirmektir. Ancak terimlerin ve kavramlarn anlam zerinde anlatktan sonradr [sayfa 134] ki, sorunlarn zmlenmesinde baarya ulaabilir ve yazar ile okurun olaylara ayn gr asyla baktklarndan emin olabiliriz. Strateji ve taktik, zaman ve mekan iinde birbirini karlkl olarak etkileyen, i ie girmi faaliyetlerdir; ancak aralarnda temel bir ayrlk vardr, ve her ikisinin i yasalarn, karlkl ilikilerini iyice anlayabilmek iin her birinin niteliini aka tanmlamak ve belirlemek arttr. Btn bunlara bo eyler gz ile bakan ya her trl teorik dnceye kardr, ya da salam bir temele dayanmayan ve insan hi bir yere gtrmeyen karmakark ve girift dnceler hi bir zaman kafasn kurcalamamtr; eer sk sk sava ynetimi zerinde kah yavan kah abartmal bir sr sama sapan genellemeler okumak ve iitmek zorunda kalyorsak, bunun nedeni bu konuda bugne kadar bilimsel bir aratrma yaplmam olmasdr.

SAVA TEORS ZERNE 1. Balangta sava sanat deyiminden sadece silahl kuvvetlerin savaa hazrlanmas anlalrd Eskiden, sava sanat ya da sava bilimi deyince akla

BLM II

Clausewitz Sava zerine

89

sadece maddi eylerle ilgili bilgi ve yetenekler gelirdi. Silahlarn yerletirilmesi, hazrlanmas ve kullanlmas, istihkm ve tahkimatlarn inas, ordunun rgtlenmesi ve hareketlerinin mekanizmas, btn bunlar bu bilgi ve yeteneklerin konusunu olutururdu, ve hepsinin ortak amac savaa hazr bir ordu meydana getirmekti. Sz konusu olan sadece somut bir ey, tek ynl bir faaliyetti. Olsa [sayfa 135] olsa bu faaliyetin bir zenaat olmaktan kp, giderek daha ince bir mekanik sanata dnt sylenebilirdi. Oysa, btn bunlarn gerek muharebe ile ilikisi, silah ile eskrim sanat arasndaki ilikiden teye gitmiyordu. Henz bu silahlarn tehlike annda ve karlkl etkiler ilikisi iinde kullanlmas, ya da dnce ve cesaretin nceden saptanm dorultudaki giriimleri sz konusu deildi. 2. Gerek sava nce kuatma sanatnda belirir Sava ynetiminin tasla ilk kez kuatmada meydana kmtr. Ancak, sava yneten fikir hareketlerinin bir ksmn yanstan kuatma, ok gemeden, yarma hareketleri, siperler, pskrtme hareketleri, bataryalar, vb. gibi yeni maddi biimlere dnmtr. Bu maddi olaylar arasnda henz bir balant kurulamamt. Bu tr savata, dnce ancak bu bulularla ifade edilebiliyor, bu da ihtiyalar karlamaya yetiyordu. 3. Bunu taktik izledi Daha sonra taktik, bu kombinezonlarn mekanizmasna, aracn zelliklerine dayanan, genel olarak geerli bir dzenleme nitelii vermeye alt. Bu artk bizi muharebe alanna gtrmektedir; fakat burada da zihnin serbest bir faaliyetine tank olmaktan ok, tertibi ve sava dzeni bakmndan bir otomat haline getirilmi bir ordu ile karlayoruz. Komutann bir sz ile, bir saat zemberei gibi harekete gemesi beklenilen bir ordu. 4. Gerek sava ynetimi bir raslant sonucu ve anonim olarak meydana kmtr Gerek sevk ve idare, yani belirli bir ama iin hazrlanm

90

Clausewitz Sava zerine

aralarn beliren her trl ihtiyalara en uygun ekilde serbest olarak kullanlmas, uzun sre teori kapsamna girmeyen bir konu saylm, kiinin doal yeteneklerine [sayfa 136] braklmtr. Yava yava orta alarn gs gse arpmalar daha dzenli ve daha girift bir biime dntke, bu konu da insanlar dndrmeye balad. Ancak ou zaman bunlara sadece anlarda ve anlatlarda, o da tamamen tesadfi ve tabir caizse, anonim bir biimde, raslanyordu. 5. Sava olaylar zerindeki dnceler bir teori ihtiyacn ortaya koydu Bu dnceler oaldka, ve sava tarihi gitgide bir eletiri niteliine brndke, ilkelere ve kurallara dayanma ihtiyac kendini hissettirmeye balad. Sava tarihinde son derece doal olan tartmalarn ve karlkl arpan fikirlerin bir noktada dmlenmesi ancak bu sayede mmkn olabilecekti. Belli bir noktaya dayanmayan ve hi bir yasaya uymayan bir fikir kemekei insanda ancak tiksinti yaratabilirdi. 6. Olumlu bir teori yaratma abalar Bylece savan sevk ve idaresine ilikin ilkeler, kurallar, hatta sistemler meydana getirmek iin aba harcand. .akat bu salt olumlu (mspet) bir ama gtmek ve savan sevk ve idaresinin bu bakmdan gsterdii saysz glkleri hi hesaba katmamakt. Yukarda gsterdiimiz gibi, sava idaresinin, ne tarafndan bakarsak bakalm, belirli snrlar yoktur; oysa, her sistemin, her teorik yapnn snrlayc bir sentez nitelii vardr, ve bu itibarla byle bir teori ile pratik arasndaki elikiden kurtuluun yolu yoktur. 7. Maddi eylere inhisar eden bir teori Teori kurucular ok gemeden konunun zorluklarn anladlar ve bunlarn stesinden gelebilmek iin bir kez daha ilke ve sistemlerini sadece maddi eyler ve tek yanl bir faaliyet zerine kurdular. Sava hazrlna ilikin [sayfa 137] bilimlerde olduu gibi, ancak kesin ve olumlu sonular elde etmek ve dolaysyla sadece

Clausewitz Sava zerine

91

hesaba gelir verileri dikkate almak istediler. 8. Say stnl Sayca stnlk maddi bir veridir. Zaferin btn faktrleri arasndan, zaman ve mekan iinde kombinezonlarla matematik kanunlara irca edilebilecei iin bunu setiler. Btn teki artlarn bir kenara braklabileceini, nk bunlarn iki taraf iin de eit olduunu ve birbirlerini etkisiz hale getirdiklerini sandlar. Eer tekilerden ayrdklar bu tek faktrn btn olaslklarn incelemek iin bunu geici olarak yapm olsalard, bir diyeceimiz olmazd; ama byle bir anlay kesin olarak benimsemek, say stnln tek geerli yasa saymak ve sava sanatnn btn srlarn belirli bir zamanda, belirli noktalarda sayca stn kitleleri toplamak formlnde zmlemek, gerek hayat kabul edilemeyecek bir lde snrlamak ve kmsemekten baka bir ey deildi. 9. Birliklerin iaesi Birliklerin iaesini, ordunun nceden saptanm bir dzenine oturtarak, byk apta sava ynetiminin en yksek yasas haline getirmekle, dier bir maddi unsuru teorik yoldan sistemletirmek abasndan da geri kalnmad. Kukusuz bu yoldan da belirli saylara varmak mmknd, ama bu saylar, deneyler karsnda yklmaya mahkm, tamamen keyfi bir takm varsaymlara dayanmaktan teye gidemezdi. 10. Taban Akll bir yazar (D.H. von Blow), ilerinde baz manevi faktrlerin de bulunduu bir sr verilerin tmn, taban diye niteledii tek bir kavramn iinde zetlemeye alt. [sayfa 138] Bu kavrama, ordunun iaesi, efektiflerin ve donatmn yenilenmesi, gerektiinde ricat hatlarnn gven altna alnmas giriyordu. Yazar, btn bu zel fonksiyonlarn yerine nce bu tek kavram getirmek, sonra tabana geniliini vermek, daha sonra da ordunun bu tabanla meydana getirdii ay incelemek istiyordu. Btn bunlardan ama, hi bir deeri olmayan geometrik bir sonu elde etmekti. Btn

92

Clausewitz Sava zerine

bu ikamelerin geree ters dmeden ve ilk kavramn ierdii unsurlardan bir ksmn gzden uzak tutmadan yaplamayacan dnecek olursak, bu sonucun kanlmaz olduunu grrz. Taban kavram strateji iin gerekten nemli, hatta zorunlu bir kavramdr ve bunu kefetmi olmann meziyeti inkar edilemez; ama ondan belirttiimiz ekilde yararlanmaya kalkmaya asla cevaz verilemez. Nitekim, bu anlay tek yanl sonulara gtrd bu kuramclar gerekle ilgisi olmayan ve saduyuya ters den bir takm eyleri, rnein kuatma biimindeki saldrnn stnln kabul etmeye srklemitir. 11. hatlar Bu yanlgya baka bir geometrik ilke, i hatlar denilen ilke ile kar klmtr (De Jomini). Bu ilke salam bir temele, yani muharebenin savata tek etkin ara olduu gereine, dayanmakla beraber, ilkenin salt geometrik nitelii onu da gerek hayatta uygulanmasna imkan olmayan tek yanl bir teori olmaktan teye gtrememitir. 12. Btn bu giriimleri bir kenara atmak gerekir Bu teori giriimlerinin sadece analitik ksm geree yaklama bakmndan bir ileri adm saylabilir. Sentetik taraflar, ilkeleri ve kurallar hi bir ie yaramaz. Bunlarn hepsi de kesin nicelikler peindedir: oysa, savata hi bir ey kesin deildir, aksine her ey belirsizdir ve btn hesaplar deiken niceliklerle yaplr. Bunlar ayrca yalnz maddi nicelikleri gznne [sayfa 139] almakla yetinirler: oysa, sava hareketinin tm manevi glerin etkisi altndadr. Yine bu teoriler sadece bir tarafn faaliyetleriyle ilgilenirler: oysa sava iki kampn srekli olarak birbirini etkileyen eylemlerinin alandr. 13. Btn bu teoriler dehay genel kurallarn dnda brakmlardr

Clausewitz Sava zerine

93

Bu vasat zekalarn, bu tek yanl grlerin yakalayamadklar ey bilimin snrlar dnda kalan, kurallarn stne kan dehann alanna giren bir eydi. Dehann seviyesine bile ulaamayan bu kurallar labirenti iinde yolunu aran savaya acmaktan baka elden ne gelir. Deha ise bu kurallara yksekten bakar, onlar alaya alr. Dehann yapt kurallarn en gzelidir, ve teorinin yapabilecei daha da gzel bir ey, bunun niin ve nasl byle olduunu gstermektir. Akl ve zekaya kar kan teoriye yazklar olsun. Alak gnlllkle, boyun emekle bu elikiyi gideremez; ne kadar alalrsa, o kadar hor grlr, alay konusu olur ve gerek hayattan kovulur. 14. Manevi nicelikler iin iine girince teorinin ii zorlar Akl ve ahlaki niceliklerin alanna girildi miydi, her teorinin zorluklar byk lde artar. Resim ve mimarlk sanatlar, sadece madde ile uratklar srece nereye tutunacaklarn, neyin ne olduunu bilirler; mekanik veya optik yapmlar iin de ayn ey sylenebilir. .akat yaratlan eylerin akl ve ruh zerindeki etkileri sz konusu olur olmaz, izlenimler ve duygular alanna girilir girilmez, tm kurallar ve yasalar belirsiz fikirler ortasnda eriyip gider. Tp esas itibariyle fiziki olgularla ilgilenir; sonsuz deiimlere urad iin hi bir zaman bir an bir anna benzemeyen hayvan organizmas ile megul olur. te tp uygulamasn o kadar zorlatran, hekimin tehisini bilgisinin stne karan budur; fakat iin iine bir de manevi [sayfa 140] unsurlar girdi mi, zorluk daha da artar. Ruh doktoruna ok daha byk bir sayg duymamzn nedeni bu deil midir? 15. Manevi nicelikler savan dnda braklamaz Oysa, sava faaliyeti hi bir zaman sadece maddeye yneltilmez; o ayn zamanda bu maddeye hayatiyet veren manevi glere kar da yneltilir, ve ikisini birbirinden ayrmak imkanszdr. .akat manevi nicelikler ancak i gzle grlebilir, bu da insandan insana, hatta ayn insanda zamana gre deiir. Tehlike savan temel unsuru, her eyi iine alan bir ortam

94

Clausewitz Sava zerine

olduuna gre, yargmz deiik biimlerde etkileyen eylerin banda cesaret, yani kendi kuvvetimize olan gvenimiz gelir. Bunu bir bakma billur bir mercee benzetebiliriz: btn dnceler, izlenimler, grntler zekya ulamak iin buradan geer. Bununla birlikte, btn bu eylerin salt deney yolu ile objektif bir deer kazandklarnda da kuku yoktur. Herkes bir basknn, yandan veya geriden gelen bir saldrnn manevi etkilerini bilir. Dman srtn dner dnmez herkes onun cesaretini kmsemeye balar, ve insan en byk tehlikelere dman tarafndan kovaland zaman deil, dman kovalad zaman atlr. Herkes dman komutann yeteneklerini nne, yana, tecrbesine gre deerlendirir, ve buna gre hareket eder. Herkes hem kendi birliklerinin hem dman birliklerinin ruhi durumunu, moralini yoklar. nsan tabiatnn manevi yn ile ilgili bu ve benzeri izlenimler, tepkiler deneylerin dorulad olaan eylerdir, durmadan yinelenirler ve bu nedenle de kendilerine zg gerek birer nicelik saylrlar. Bunlarn zerinde durmayan bir teori neye yarar? Kukusuz deney bu gereklerin yeterlik belgesidir. .akat hi bir teori, hi bir komutan psikolojik ve felsefi inceliklere kendini kaptrmamaldr. [sayfa 141] 16. Sava teorisinin temel zorluu Bir sava teorisi meydana getirmenin zorluunu iyice anlayabilmek, nasl bir nitelik tamas gerektiine karar verebilmek iin, nce sava faaliyetinin zne deinen temel zelliklerini daha yakndan incelememiz gerekir. 17. Birinci zellik: manevi gler ve etkileri (Dmanca duygular) dir. Bu zelliklerin birincisi, manevi gler ve bunlarn tepkisi-

Kkeninde, her kavga dmanca duygularn aa kmasdr; fakat sava dediimiz byk kavgalarda, dmanca duygu ou zaman dmanca niyete dnr ve hi deilse kiiler arasnda her hangi bir dmanlk duygusuna raslanmaz. Ama yine de hi

Clausewitz Sava zerine

95

bir sava yoktur ki, bu eit duygular u veya bu ekilde harekete geirmesin. Savalarmzdan hemen hemen hi eksik olmayan ulusal kin bir lde kiisel nefretin yerini tutmutur. .akat bu ulusal kin de olmaz ve balangta taraflar arasnda hi bir dmanca duygu bulunmazsa, bu kez savan kendisi dmanlk duygularn yaratr; nk stlerinin emriyle de olsa bir kimsenin bize kar giriecei bir iddet hareketi bizi karlk vermeye, almaya iter, ve bunu yaparken de, ona harekete gemek emrini veren stn kuvvetten ziyade harekete geen kimsenin kendisini hedef alrz. Teoride, muharebeyi soyut bir kuvvet denemesi olarak grmek ve duygularn katksn tanmamak eilimi olduka yaygndr; ancak bu kuramclarn, sonularn grmedikleri iin isteyerek yaptklar binlerce hatadan sadece bir tanesidir. Muharebenin doal bir sonucu olan bu duygusallklarn yansra, tutku, ihtiras, tahakkm arzusu, eitli cokular, vb. gibi daha pek oklar vardr ki, aslnda savan unsurlar olmamakla birlikte, birbirleriyle ilikileri yznden iin iine karrlar. [sayfa 142] 18. Tehlike hissi (Cesaret) Nihayet, muharebe yle bir tehlike unsuru yaratr ki, btn sava faaliyetleri, havada ku ve denizde balk gibi, onun iinde hareket eder, onun iinde geliirler. .akat tehlikenin etkileri, ya dorudan doruya, igdsel bir biimde, ya da akl yolu ile btn duygularmza yansr. Birinci durumda, bu etkiler tehlikeden kamak biiminde ve bu olanak d ise endie ve korku biiminde kendilerini gsterirler. Byle bir etki meydana gelmezse, cesaret bu igdy dengeler. Ancak cesaret akln faaliyeti olmayp, korku gibi, bir histir. Birincisinin kayna manevi mdafaay nefis, ikincisinin kayna fiziki mdafaay nefistir. Cesaret daha soylu bir igddr. .akat bu yzden de, etkisi nceden saptanm kesin bir lye gre ayarlanabilecek cansz bir ara olarak kullanlmas imkanszdr. Bu itibarla cesaret tehlikenin etkilerini ntralize etmek iin kullanlan bir denge arl deil, kendine zg bir gtr.

96

Clausewitz Sava zerine

19. Tehlikenin etki alan .akat tehlikenin komutanlar zerindeki etkisini doru olarak deerlendirmek iin, alann belirli bir ann maddi tehlikeleri ile snrlamamak gerekir. Eer tehlike komutan etkisi altna almsa, bu sadece kendisini tehdit ettii iin deil, ona emanet edilmi olan btn br insanlar zerine ken korkudan trdr: bu korku sadece tehlikenin gerekten belirdii anda kendisini hissettirmekle kalmayp, hayal gcmz sayesinde hi bir zaman peimizi brakmaz. Nihayet tehlike tek bana mevcut olmayp, komutana ykledii sorumluluklarn arl yznden savan bu ba aktrnn kafasnn iinde yz misli bir iddetle dolayl olarak da etkisini srdrr. Kim, bu derece nemli bir kararn ierdii sorumluluk ve tehlikenin yaratt gerginlii ve aknl kafasnn iinde hissetmeden, byk bir muharebeye karar verebilir veya byle bir muharebeyi tavsiye edebilir? [sayfa 143] Denilebilir ki, sava faaliyeti sadece bir hazr bulunma hali olmayp gerek bir eylem olduu srece, hi bir zaman tehlike alannn dnda kalamaz. 20. Dier duygusal etkenler Dmanlk ve tehlikenin harekete geirdii btn duygusal faktrleri sava faktrleri arasnda saymakla, insana hayat yolunda elik eden btn teki etkenleri konumuzun dnda brakmak istemiyoruz. Sava onlara da sk sk yer verir. Geri hayat denilen ciddi iin bir ok kk tutkular susturduu dorudur, fakat bu gerek sadece alt kademedeki komutanlar iin geerlidir; nk bunlar, bir tehlikeden bir tehlikeye, bir abadan bir abaya atlp durduklarndan, hayatn teki ynlerini gzden uzak tutarlar, lme faydas olmayan ikiyzllkten syrlrlar ve bylece teden beri askerlik mesleine en ok yaktrlan o askerce sadelie brnrler. .akat st kademelerde durum hi de yle deildir, nk komutann rtbesi ne kadar yksek olursa, o kadar etrafna baknmas gerekir; ite o zaman her yanda eliik menfaatler, iyi veya kt bin bir tutku gn na kar. Kskanlk ve cmertlik, kstahlk ve alak gnllk, fke ve sevecenlik oynanan byk dramn etkin gleri olarak sahneye karlar.

Clausewitz Sava zerine

97

21. Akl zellikleri Ba aktrn ruhsal zellikleri kadar ussal zellikleri de byk bir nem tar. Ham hayaller peinde koan, deli dolu, olgunlamam bir kafadan, soukkanl ve gl bir zekadan beklediklerimizi bekleyemeyiz. 22. Ussal zelliklerdeki eitlilik yznden amaca gtren yollar da eitlidir Ussal zelliklerdeki bu byk eitlilik bilhassa yksek mevkilerde kendini gsterir, nk bunun etkisi rtbe ile doru orantl olarak artar ve bizi amaca ulatran yollarn [sayfa 144] eitlilii de bundan ileri gelir. Bundan birinci kitapta sz etmi, ans ve olaslklara olaylarn aknda eit olmayan bir pay ayrmak gerektiini gstermitik. 23. kinci zellik: tepkinin canll Sava faaliyetinin ikinci zellii meydana gelen tepkinin canll ve yaratt karlkl etkidir. Bu tepkiyi nceden kestirmek mmkn deildir, nk bu daha nce deindiimiz zorluun, yani manevi gleri birer nicelik sayma zorluunun bir parasdr; ancak bu karlkl etki, nitelii gerei, nceden saptanm bir plann erevesine smaz. Her hangi bir tedbirin dmanda uyandrd tepki, eylemi oluturan unsurlar iinde en kiisel olandr. Ancak teori belirli olgu kategorileri ile uramaktan teye gitmemeli ve gerek anlamda kiisel durumlar ele almaktan saknmaldr: bunlarn deerlendirilmesini yargya ve istidada brakmaldr. Grlyor ki, sava gibi, genel koullar zerine kurulmu olan plan sk sk beklenmedik zel durumlar karsnda bozulan bir faaliyet alannda, ahsi istidada ok daha byk bir pay ayrlmal ve teorik klavuzlara ok daha az yer verilmelidir. 24. nc zellik: tm verilerin belirsizlii Son olarak, savata btn verilerin belirsizlii, bunlara hi bir zaman gvenilememesi savaa zg zorluklarn bir dieridir;

98

Clausewitz Sava zerine

nk btn faaliyetler bir eit alacakaranlk iinde cereyan eder, bu da ou zaman olaylara sis veya ay nda olduu gibi abartmal boyutlar, acaip bir grnm kazandrr. Bu zayf n snrlad gr olanan, her ey tesadfe braklmayacaksa, ancak bir eit kehanete varan gl bir sezgi yetenei telafi edebilir. Objektif bilgi eksiklii karsnda, bir kez daha yetenee ya da ansa gvenmek gerekir. [sayfa 145] 25. Olumlu (mspet) bir teori olanak ddr Konunun niteliini gznnde bulundurduumuz takdir de, belki de sava sanat iin, komutana bir d destek salayacak bir iskele gibi, teorik bir yap meydana getirmenin imkansz olduunu kabul etmek zorunda kalrz. nk sadece yeteneklerine gvenmek mecburiyetinde kald btn durumlarda, komutan teori alanndan kacak, teoriye ters decektir. Bu teori ne kadar ok ynl olursa olsun, yukarda belirttiimiz gibi, sonu hep ayn olacaktr: nk istidat ve deha yasalarn dnda kalrlar ve teori, gereklerle eliir. 26. Teori iin iki kar yol (Zorluklar her zaman ayn derecede byk deildir) Bu zorluu yenmenin iki yolu vardr. lk nce, genellikle sava faaliyetinin nitelii hakknda sylediklerimiz bu faaliyetin tm kademelerinde ayn derecede geerli deildir. Alt kademelerde, cesaret ve ahsi fedakarlk ok daha nemlidir, buna karlk, zeka ve muhakeme kabiliyetinin karlatklar zorluklar ok daha azdr. Olaylar daha snrl, ama ve aralarn says daha az, veriler daha kesin, hatta ou zaman gzle grlr niteliktedir. .akat komuta zincirindeki yerimiz ykseldike, zorluklar artar ve bakomutann ahsnda en yksek noktasna ular: Onun iin artk her ey dehasna kalmtr. Bunun yansra, konuyu unsurlarnn niteliine gre blmlere ayracak olursak, yine her yerde ayn zorluklarla karlamayz. Bunlar, abalarmz maddi alemde yer ald lde hafifler, akl alemine getii ve irademizi etkiledii lde artar. te onun iindir ki, teorik kurallarla bir muharebenin i dzenini, plann ve y-

Clausewitz Sava zerine

99

netimini tayin etmek, muharebenin kendisini kullanmaktan, yani onun nasl bir amaca hizmet edeceini saptamaktan daha kolaydr. Birinde maddi silahlar atmaktadr ve bu atmada akln payn inkar etmemekle beraber maddeye [sayfa 146] de hakkn vermek gerekir. Oysa, muharebelerin etkisine gelince, burada maddi sonular itici gler haline gelir ve bundan byle artk onlarn sadece manevi nitelikleri bizi ilgilendirir. Bir kelime ile, taktik iin bir teori saptamak strateji iin bir teori saptamaktan ok daha kolaydr. 27. Teori bir doktrin deil, bir gzlem olmaldr Bir teoriyi mmkn klan ikinci yol u gre dayanr: teorinin mutlaka olumlu (mspet) bir doktrin, yani bir eylem yntemi olmas art deildir. Baz ufak tefek deiikliklere ve ok sayda deiik kombinezonlara ramen, ou zaman hep ayn konularla uraan ve ayn amalara varmak iin ayn aralar kullanan her trl faaliyetler rasyonel bir inceleme konusu olabilirler. te her trl teorinin temel unsurunu oluturan ve teori adna hak kazanan bu incelemedir. Bir konu hakknda tam ve doru bir bilgi edinebilmek iin onu analitik bir ekilde gzden geirmemiz gerekir; buna deneylerden karacamz sonular da ekleyecek olursak ki konumuz bakmndan bu sava tarihidir artk konunun bizim iin hi bir yabanc yan kalmaz. Teori bu amaca ne kadar yaklarsa, o kadar bilmenin objektif biiminden, yapabilmenin subjektif biimine gemi ve verilecek kararn tamamen ahsi yeteneklere bal bulunduu hallerde bile etkinlii artm olur, nk etkisini o yeteneklerin kendisinde gsterir. Eer teori sadece sava oluturan konular inceler ve ilk bakta ona aitmi gibi grnen fakat aslnda ona yabanc olan konular kapsamna almazsa; eer sava aralarnn niteliklerini tam olarak aklamakla birlikte muhtemel sonularn da gsterirse; amalarn aka belirtir ve kritik bir dnce ve aratrmann ile tm sava alann aydnlatrsa ite o zaman grevini tam anlamyla yerine getirmi olur. Teori o zaman, kitap okuyarak sava hakknda bilgi edinmek isteyen bir kimse iin gerek bir klavuz olur; yolunu [sayfa 147] aydnlatr, ilerlemesini kolaylatrr, muhakemesini eitir ve yolunu armasna engel olur.

100

Clausewitz Sava zerine

mrnn yarsn karanlk bir konunun btn ayrntlarn aydnlatmaya ayran bir uzman, elbette bu konuyu ksa bir sre iinde renmek isteyen bir kimseye nazaran o konuda daha ok bilgi sahibi olacaktr. Teoriden maksat, herkesin her seferinde ayn glklerle karlap onlar yenerek kendisine bir yol amasna meydan brakmadan, istediini nceden dzenlenmi ve aydnlatlm bir ekilde kolayca bulabilmesini salamaktr. Nasl ki, akl banda bir eitici bir delikanlnn manevi geliimini, onu mr boyunca gtmeye kalkmadan yneltir ve kolaylatrr ise, teori de gelecein sava liderinin akl ve zekasn eitmeli, daha dorusu onun kendi kendini yetitirmesine yardm etmeli, fakat onu hi bir zaman muharebe alanna kadar izlememelidir. Eer ilkeler ve kurallar teorinin gzlemlerinden kendi kendine ortaya kar, gerek kendiliinden billurlarsa, artk teori akln bu doal yasasna ters dmez. Byle bir kilit tana dayanan kemer bu yasay sadece daha belirgin bir hale getirir. .akat bunu sadece akln felsefi yasasn yerine getirmek, btn dorularn yneldii noktay belirtmek iin yapar, yoksa muharebe alannda kullanlabilecek bir cebir forml karmak iin deil; nk bu ilke ve kurallarn da amac, dnen kafann plann icra ederken izleyecei yolu gstermek iin nirengi noktalar dikmekten ziyade, alkn olduu hareketlerin ana hatlarn izmektir. 28. Bu gr asndan hareket edildii takdirde, teori mmkn hale gelir ve pratikle elikiye dmekten kurtulur Bu gr tatmin edici bir sava teorisinin, yani hi bir zaman gereklere ters dmeyecek yararl bir teorinin kapsn arar. Byle bir teori akllca kullanmasn rendiimiz takdirde, onu kolayca eyleme uydurabilir ve [sayfa 148] teori ile pratik arasndaki sama fark tamamen ortadan kaldrm oluruz. Aslnda bu fark, saduyudan yoksun, gereklere aykr bir teorinin, dar grl ve cahil kafalarn doutan yetersizliklerini rtmek iin kullandklar uydurma bir teorinin sonucudur.

Clausewitz Sava zerine

101

29. Teori amalarn ve aralarn niteliini inceler. Taktiin ama ve aralar Demek oluyor ki, teorinin grevi ama ve aralarn niteliini incelemektir. Taktik alannda, aralar muharebeyi yrtecek olan eitilmi silahl kuvvetlerdir. Ama zaferdir. Bu kavram ilerde muharebeyi incelerken daha ak bir ekilde tanmlayacaz. imdilik zafer iaretinin, dmann muharebe alannda ekilmesi olduunu belirtmekle yetinelim. Bu zafer sayesinde, stratejinin muharebe iin tayin etmi olduu ve muharebenin gerek anlamn tekil eden ama gerekleir. Kukusuz bu anlam zaferin nitelii zerinde bir lde etkili olur. Dman kuvvetlerini zayflatmay amalayan zafer ile bize sadece bir mevzi kazandran zafer baka baka eylerdir. Dolaysyla bir muharebenin anlam, o muharebenin plann ve ynetimini hatr saylr lde etkileyebilir, ve bu itibarla o da taktiin ele almas gereken konular arasna girer. 30. Aralarn kullanlmasna her zaman elik eden koullar Baz zel koullar srekli olarak muharebeye elik ettiine ve zerinde az veya ok bir etkide bulunduuna gre, silahl kuvvetleri kullanrken bunlar hesaba katmak gerekir. Bu koullar unlardr: yer (arazi), gnn saati ve hava artlar. 31. Yer lke ve arazi kavramlar iinde ele almay tercih ettiimiz yer unsurunun aslnda hi bir etkisi olmayabilirdi: u [sayfa 149] artla ki, muharebe tamamen dz ve ilenmemi bir arazide verilsin. Steplerle kapl bir lkede bu art gerekleebilir, fakat Avrupann uygar lkelerinde byle bir duruma ancak hayalimizde raslayabiliriz. Bu itibarla, uygar milletler arasnda, lke ve arazinin hi bir rol oynamad bir muharebeyi tasavvur etmek bile mmkn deildir.

102

Clausewitz Sava zerine

32. Gnn saati Gnn saati, gndz ile gece arasndaki fark yznden, muharebeyi etkiler. Ama bu etki kukusuz bu farkn snrlar dna taar, nk her muharebenin belli bir sresi vardr ve byk muharebeler saatlerce srebilir. Bir muharebenin sabah balamas ile leden sonra balamas arasnda fark vardr ve byk bir muharebenin plann hazrlarken bunu dikkate almak gerekir. Bununla birlikte, gnn saatinin hi bir nem tamad muharebeler de pek oktur ve genellikle bunun etkisi o kadar fazla deildir. 33. Hava artlar Hava artlarnn kesin bir etkisinin bulunduu haller daha da azdr, ve bu gibi hallerde ou kez rol oynayan tek etken sistir. 34. Stratejide ama ve aralar Strateji iin, zafer, yani taktik baar sadece bir aratr, dorudan doruya bara yol aan faktrler ise son amatr. Bu aralarn amaca ynelik olarak kullanlmas da onlar az veya ok etkileyen artlara baldr. 35. Aralarn kullanlmasna elik eden artlar Bu artlar unlardr: lke ve arazi (birincisi tm sava sahnesinin topraklarn ve halkn ierir), daha sonra [sayfa 150] gnn saati fakat ayn zamanda mevsim; son olarak da, atmosferik artlar, zellikle iddetli don, vb. gibi olaanst olaylar. 36. Bunlar yeni aralar meydana getirirler Bu faktrleri bir muharebenin sonular ile birletirmek suretiyle, strateji bu sonuca, ve dolaysyla muharebenin kendisine, zel bir anlam verir, ona zel bir ama tayin eder. .akat bu ama, dorudan doruya bara gtrmedii ve sadece tali bir ama olduu lde, onu ayn zamanda bir ara olarak telakki

Clausewitz Sava zerine

103

etmek gerekir. Stratejide, muharebe veya zaferlerin sonucuna, eitli anlamlar iinde, birer ara gz ile bakmalyz. Bir mevziin igali bu baarnn araziye uygulanmasndan baka bir ey deildir. .akat ara gz ile baklmas gereken eyler sadece eitli muharebeler ve bunlarn zel amalar deildir; muharebeleri ortak bir amaca dnk olarak birletiren daha yksek amalar da birer ara saylmaldr. rnein, bir k seferi byle bir kombinezonun mevsime uygulanmasdr. Demek ki, gerek ama olarak sadece dorudan doruya bara gtren eyler kalmaktadr. Teori btn bu ama ve aralar etkilerinin niteliine ve karlkl ilikilerine gre inceler. 37. Strateji incelenecek ama ve aralar sadece deneylerden karr Birinci soru udur: strateji bu eylerin eksiksiz bir dkmn nasl yapar? Mantki bakmdan zorunlu bir sonuca ulamak isteyen felsefi bir aratrma, mantki zorunluun sava ynetiminde ve teorisinde yeri bulunmad gerei karsnda baarsz kalmaya mahkmdur. Onun iin teori deneylerden medet umar ve sava tarihinin gsterdii kombinezonlara yneltir dikkatini. Bu kukusuz snrl bir teori olacak, ama sava tarihinin verilerine uygun decektir. Bu snrllktan kanlamaz, [sayfa 151] nk teori ileri srd eyleri ister istemez ya sava tarihinden karacak ya da hi deilse sava tarihinin deneyleri ile karlatracaktr. Kald ki, bu snrllk her halkarda gerek olmaktan ok teoriktir. Bu yntemin belli bal faydalarndan biri teorinin bir takm incelikler, nemsiz ayrntlar ve hayaller iinde kaybolmasna engel olmak ve ayann yere basmasn salamaktr. 38. Aralarn analizi nereye kadar gitmelidir Bir dier soru da udur: Teori aralarn analizinde nereye kadar gitmelidir? Kukusuz eitli zelliklerinin uygulama deerlerinin gerektirdiinden teye deil. eitli silahlarn menzili ve etkisi taktik iin ok byk bir nem tar; oysa bu silahlarn imali, sonucu etkilemekle birlikte, taktii hi ilgilendirmez. nk sava ynetmek, belli bir miktar kmr, kkrt, gherile, bakr ve ka-

104

Clausewitz Sava zerine

laydan barut ve toplar yapmak deil, hazr silahlar etkin bir biimde kullanmaktr. Strateji haritalardan yararlanr fakat trigonometri ile ilgilenmez; askeri baarlarn salamlatrmak iin lkenin politik kurumlar, halkn ne ekilde ynetildii ve eitildii ile megul olmaz. Btn bunlar Avrupa topluluunda bulunduklar ekliyle olduu gibi alr ve u veya bu alandaki deiik artlarn sava nasl etkileyebileceini belirtmekle yetinir. 39. Gerekli bilgilerin byk lde basitletirilmesi Kolayca grlecei gibi, teorinin megul olduu konularn says ok snrldr. Bu da sava ynetmek iin gerekli bilgilerin alann hayli daraltmaktadr. Sava [sayfa 152] faaliyetlerinin genel olarak gerektirdii ve tam tehizatl bir ordunun sefere kabilmesi iin art olan ok geni bilgi ve yetenekler manzumesi bir ka byk sonuta toplanr ve sava zaman gelince de faaliyetlerinin asl amacna ular; tpk akarsularn byk rmaklarda birleerek denize dklmeleri gibi. Sava ynetmek isteyen kimse, sadece dorudan doruya sava okyanusuna dklen faaliyetleri renmelidir. 40. Bu byk sava liderlerinin niin abuk yetitiklerini ve bir sava liderinin niin bir bilgin olmadn aklar Tahlillerimizin bu sonucu ylesine zorunlu bir sonutur ki, baka bir sonuca varm olsaydk, zmlememizin doruluundan pheye derdik. nceki meguliyet ve faaliyetleri tamamen baka nitelikte olduu halde, savata, en st kademelerde ve hatta bakomutan olarak bile byk baarlar, parlak zaferler kazanan insanlara niin bu kadar sk raslandn ancak bu ekilde izah etmek mmkndr. Gerekten de, byk komutanlar hi bir zaman ok bilgili subaylarn veya alimlerin safndan kmazlar; bunlarn durumlar ou kez geni bilgiler edinmelerine elvermemitir. Onun iindir ki, gelecein bakomutann yetitirmek iin kafasna bir takm ayrntl bilgiler sokmakla ie balamann zorunlu veya hi deilse yararl olduunu sananlar her zaman bilgilikle sulanm ve alaya alnmlardr. Byle bir eitimin tam tersine zararl olacan kantlamak iten bile deildir, nk insann kafas ken-

Clausewitz Sava zerine

105

disine alanan bilgiler ve fikirlerine verilen ynle eitilir. Ancak byk eyler onu byk yapar; kk eyler onu kltr, meer ki akl bu yabanc ve zararl maddeleri kendiliinden karp atsn. 41. Eski eliki Sava iin gerekli bilginin sadelii uzun sre kabul edilmediinden, aksine bu bilgi ikinci derecede nemli bir takm bilim ve sanatlarla kartrldndan, bu yanl [sayfa 153] tezlerle hayatn gereklii arasndaki eliki bir trl zlemedi. Bu elikiyi zmek isteyenlerin bavurduklar tek are, her eyi dehaya mal etmek, dehann da teoriye ihtiyac olmadn ve teorinin dahiler iin yazlmadn iddia etmek olmutur. 42. Bu yzden her trl bilginin yarar inkar edildi ve her ey doal yeteneklere atfedildi Saduyudan nasibi olanlar, en yksek dzeydeki bir deha ile okumu bir bilgi arasndaki derin uurumun ve bunu doldurmak gerektiinin farkna varmlardr. Bunlar kendilerini bir eit zgr dncenin cazibesine kaptrarak her trl teoriyi inkar etmeye kalktlar, sava yapmann insan iin doal bir ey olduunu ve insann doutan edindii eilim ve yeteneklerin niteliine gre savata baarl veya baarsz bir sonu elde ettiini ileri srdler. Bu kimselerin yanl bilgilere nem verenlere kyasla geree daha ok yaklatklarnda kuku yoktu; ancak ok gemeden bununda abartmal bir gr olduu anlald. Belirli baz fikir ve kavramlarla beslenmedike insan aklnn hi bir olumlu faaliyeti olamaz; bu fikir ve kavramlar ise, hi deilse byk lde, tanr vergisi olmayp sonradan elde edilir ve bilgi hazinemizi oluturur. O halde btn mesele bu fikirlerin ne tr fikirler olmas gerektiini saptamaktr. nsan savata nelerle karlayorsa, sava iin onlar renmelidir dersek, bu soruya doru cevap vermi olacamz sanyoruz. 43. Bilgiler rtbeye uygun olmaldr Askeri faaliyet alannda, bu bilgiler komutann rtbesine gre deimelidir. Aa kademelerde daha nemsiz ve snrl konular

106

Clausewitz Sava zerine

kapsamas gereken bu bilgiler, yksek kademelerde daha nemli ve daha geni konulara deinmelidir. Bir svari alaynn banda sivrilemeyecek pek ok Marealler bulunduu gibi, bunun tersi de dorudur. [sayfa 154] 44. Savata bilgi ok basittir, ama her zaman ok kolay deildir Savata bilginin ok basit olmas, yani ok az sayda konulara ynelmesi ve onlarn da sadece sonular ile ilgilenmesi, bu bilgiyi uygulamann kolay olduu anlamna gelmez. Birinci kitapta, sava faaliyetlerinin genel olarak ne gibi zorluklarla karlatna iaret etmitik; burada, ancak cesaret sayesinde stesinden gelinebilecek zorluklar zerinde durmayarak, zihni faaliyetin sadece aa kademelerde nispeten basit ve kolay olduunu, fakat komutann rtbesi ykseldike zorlatn ve en yksek kademe olan bakomutanlk mevkiinde bu faaliyetin insan aklnn karlaabilecei faaliyetlerin en zorlarndan birini tekil ettiini sylemekle yetinelim. 45. Bu bilginin nitelii Bakomutann bir tarih bilgini veya bir yazar olmas art deildir, ama Devletin yksek dzeydeki ilerinden haberi olmal, geleneksel eilimleri, sz konusu karlar, zm bekleyen sorunlar, yneticilerin karakterlerini iyi bilmeli ve doru olarak deerlendirebilmelidir. Byk bir psikolog, insan karakterinin btn girinti ve kntlarn zmleyebilen keskin bir gzlemci olmasna ihtiya yoktur; ancak emri altnda bulunan kimselerin karakterini, ahlakn, dncelerini, greneklerini, alkanlklarn, duygularn, eilimlerini, meziyet ve kusurlarn iyi bilmelidir. Bir arabann nasl yapldn, atlarn top arabasna nasl koulduunu bilmesine lzum yoktur, ama bir yry kolunun eitli koullar altndaki yry sresini doru olarak hesaplayabilmelidir. Bunlar bilimsel formllerden veya makinalardan karabileceimiz bilgiler deildir; ancak eyaya ve hayata uygulanan doru bir yarg ve her ikisini kavrama yetenei sayesinde elde edilebilir. Yksek bir askeri grev iin gerekli bilgiyi dier bilgilerden

Clausewitz Sava zerine

107

ayran ey, grld gibi, ancak zel bir gzlem yetenei sayesinde elde edilebilmesidir; buna bir [sayfa 155] eit fikri igd de diyebiliriz, yle bir igd ki, iekten bal karmasn bilen ar gibi, hayat olgularnn zn veya ruhunu karmasn bilsin. Bu bilgi ise sadece gzlemlerden veya kitaplardan deil, hayat tecrbesinden de edinilebilir. Hayat, btn o zengin retilerine ramen, belki hi bir zaman bir Newton ya da bir Euler yetitiremez, ama pekala bir Cond ya da bir Byk .rederick gibi byk sava matematikileri karabilir. Askeri faaliyetin entelektel haysiyetini korumak iin, gerek d iddialara ve sama bir bilgilie ba vurmaya gerek yoktur. Hi bir zaman dar grl byk ve sekin sava liderleri kmamtr, ama alt kademelerde sivrilmi, hatta an ve hret kazanm olup da daha st kademelere ktklarnda, zihni yeteneklerinin yetersizlii yznden vasatn bile altnda kalm pek ok insana raslamak mmkndr. Bakomutanlar arasnda bile, sahip olduklar otorite derecesine gre bir hiyerari bulunduu izahtan varestedir. 46. Bilim bir sanat olmaldr Sava ynetimi bilgisi iin son derece nemli bir noktaya deinerek bu bahsi kapatalm. Bu bilgi zihne o kadar sinmelidir ki adeta maddi bir ey olmaktan kmaldr. Hemen hemen btn sanatlarda ve hayatn dier faaliyet dallarnda, insan sadece bir kez rendii, artk iinde yaamad ve tozlu kitaplardan kard gereklerden yararlanabilir. Her gn elinin altnda bulunan ve kulland gerekler bile kendisinin tamamen dnda kalabilir. Bir mimar, kark bir hesapla bir payanda kemerinin kuvvetini hesaplamak iin kalemi eline ald vakit, bulduu gerek kendi zihninden kan bir gerek deildir. nce verileri aratrmak iin aba harcam, sonra onlar, yasasn kendi bulmad bir zihin ameliyesine tabi tutmu, hatta bunun zorunluluunun da ancak bir lde farknda olup adeta otomatik bir ekilde kullanmtr. .akat savata iin rengi deiir. Akln tepkisi, [sayfa 156] olaylarn durmadan deien ekli, komutan bilgisinin tm zihni mekanizmasn daima iinde tamaya, ve her yerde her dakika gerekli karar kendi kendine vermeye zorlar.

108

Clausewitz Sava zerine

Bilginin komutann akl ve hayat ile bu eksiksiz kaynamas onu gerek bir gce dntrr. Savata temayz eden insanlara her eyin o kadar kolay gelmesinin nedeni ite budur. Ve bunun iindir ki, bu insanlarn sanat onlarn doal yeteneklerine mal edilir. Gzlem ve okuma ile oluan ve gelien yeteneklerden ayrmak iin buna doal yetenekler diyoruz. Bu dncelerle bir sava teorisinin grevini izah etmi ve bunu yerine getirmenin yollarn belirtmi olduumuzu sanyoruz. Savan ynetimini iki ksma ayrmtk: strateji ve taktik. Yukarda da belirttiimiz gibi, strateji teorisi ok daha byk zorluklar arz eder. nk taktik nispeten snrl bir alan kapsad halde, strateji dorudan doruya bara dnk amalar, yani her trl ihtimallerle dolu belirsiz bir alan kapsar. Bu amalar gz nnde bulundurmak bata bakomutann grevi olduuna gre, sorumlu bulunduu strateji alan bu zorlua en ok maruz bulunan bir alandr. Stratejide, zellikle yksek hizmetler ifa etmek sz konusu olduunda, teori, taktikten de te, sadece yaplacak eyleri dnmekle yetinmeyecektir; komutana olaylar daha iyi grmesine yardm edecek ve bunlara kendi dncesini ekleyince daha kolaylkla ve daha byk bir gvenle karar vermesini salayacak objektif bir geree uymak iin kendi kendisi ile elikiye dmesine engel olacaktr. [sayfa 157]

BLM III SAVA SANATI VEYA SAVA BLM 1. Terimlerde henz kesinlik yok (Yapabilmek ve bilmek. Bilgi sz konusu olduu vakit, bilim; ama yapmak ise, sanat) Mesele basit gibi grnyorsa da, kullanlacak terim zerinde bir anlamaya varlamad gibi, bunun iin nasl bir kstasa bavurmak gerektii konusunda da bir karara varlamamtr. Bil-

Clausewitz Sava zerine

109

menin baka ey, yapabilmenin baka ey olduuna daha nce iaret etmitik. Bunlar o kadar farkl eylerdir ki, ikisini hi bir zaman birbirine kartrmamak gerekir. nsann yapabilecei ey hi bir zaman bir kitapta yer almamal, ve sanat kelimesi hi bir zaman bir kitabn bal olmamaldr.* Ancak bir sanatn icras iin gerekli bilgileri, (ayr ayr birer bilimin konusu olabilecek bilgileri) ... sanatnn teorisi ya da sadece ... sanat ad altnda zetlemek adet olduundan, bu ayrm muhafaza etmek, ve yaratc gce deinen her eyi sanat (rnein, mimarlk sanat), sadece bilgiyi amalayan konular ise (matematik ve astronomi gibi) bilim diye nitelemek yerinde olur. Her sanatta baz zel temel bilimlerin bulunabilecei aktr ve bu bizi artmamaldr. .akat her bilimde de bir para sanat bulunduunu ve sanatsz bilim olamayacan da unutmamak gerekir. rnein, matematikte hesap (aritmetik) ve cebir birer sanattr, ama bu btn meseleyi halletmez. Bunun nedeni udur: beeri bilgileri meydana getiren kategoriler iinde bilmek ile yapabilmek arasndaki fark ne kadar ak ve belirgin olursa olsun, insann kendisinde bu snr izmek kolay deildir. [sayfa 158] 2. Alglamay yargdan ayrmann zorluu (Sava sanat) Her dnme eylemi bir sanattr. Mantknn bir izgi izdii yerde, idrakin sonucu olan ncllerin bittii ve yargnn balad yerde, sanat da balar. Dahas var: akln alglar da bir yarg, dolaysyla bir sanattr, ve son tahlilde duygularmzla edindiimiz bilgiler de sanattr. Bir kelime ile, nasl ki bilme yeteneine sahip fakat yargdan yoksun bir insan, ya da bunun tersi, tasavvur edilemezse, sanat ve bilim de birbirinden tamamen ayrlamaz. Bu ince k prltlar d dnyann biimlerine ne kadar brnrlerse, alanlar o kadar ayr imi gibi grnr. Bir kez daha yineleyelim: yaratclk, retim sanatn alandr; aratrma ve bilgi ise bilimin alandr. Btn bunlardan, sava sanat demenin sava bilimi demekten daha doru olduu sonucu kmaktadr. Onlarsz yapamayacamz bu kavramlar hakknda bu ka* Almancada Kunst (sanat) ile Knnen (yapabilmek) szcklerinin kk ayndr. (P.N.)

110

Clausewitz Sava zerine

dar aklama yeter. .akat unu da hemen ekleyelim ki, sava, gerek anlamda, ne bir sanat ne de bir bilimdir, ve ite kuramclarn bunu gzden uzak tutmalar yzndendir ki, sava ou kez baka sanatlara ya da baka bilimlere benzetilmi ve bu bir ok yanllklara yol amtr. Eskiden de bunun farkna varanlar olmu ve bu yzden savan bir meslek olduu ileri srlmtr. .akat bunun zarar yararndan daha fazla olmutur, nk bir meslek, ya da bir zanaat ikinci snf bir sanattan baka bir ey deildir ve bu sfatla da daha kesin ve daha kat yasalara tabidir. Nitekim, sava, condottieriler* [sayfa 159] devrinde, bir zanaat gibi geliti. .akat onu bu yola iten i etkenler deil, d etkenler oldu, ve sava tarihi bunun eyann tabiatna ne kadar aykr olduunu gstermitir. 3. Sava insan ilikilerinin bir biimidir Biz diyoruz ki, sava aslnda ne bir sanat ne bir bilimdir, sosyal varln bir parasdr. Byk apta karlarn kanla halledilen bir atmasdr ve sadece bu yn ile dier atmalardan ayrlr. Sava sanatlardan birine benzetmektense, ticarete benzetmek belki, daha yerinde olur: nk ticaret veya ticarette rekabet de insan kar ve faaliyetlerinin bir atmasdr. .akat sava asl politikaya benzetebiliriz, nk politika da, hi deilse ksmen, byk apta bir ticari rekabetten baka bir ey deildir. stelik, politika savan dlyatadr; ilkel bir biimde de olsa oluan anahatlar, canl varlklarn oulcukta sakl zellikleri gibi, politikann dlyatanda biimlenir. 4. Aradaki fark Sanat ve bilimlerle sava arasndaki temel fark uradadr: sava, mekanik sanatlar gibi cansz bir maddeye uygulanan bir irade faaliyeti deildir; ne de, gzel sanatlarda olduu gibi canl fakat edilgin ve uysal bir maddeye, yani insan aklna veya insan
* Condottieriler, XIV-XVI. yzyllar arasnda Avrupa ordularndan ounu oluturan profesyonel paral askerlerdi; bu ordular meydana getirmeyi stlenenlere de ayn ad verilirdi (A.R.)

Clausewitz Sava zerine

111

duygularna etki yapan bir faaliyettir. Sanat ve bilimlerin ideolojik emalarnn savaa ne kadar az uyduklarn grmek insan artr, ve bylece cansz varlklar aleminden karlan yasalara benzer yasalar bulma istek ve abalarnn nasl srekli yanlglara yol atn anlamak kolaylar. Buna ramen, sava zellikle mekanik sanatlara benzetmek isteyenler olmutur. Gzel sanatlar taklit etmeyi nerenlere pek raslanmamtr, nk bunlarn kendileri henz belirli yasa ve kurallara balanm deildi. Uygulanmasna allm olanlarn ise yetersiz ve tek yanl olduklar [sayfa 160] hemen anlalm, fikirlerin, duygularn ve geleneklerin akmyla silinip sprlmlerdir. Savata olutuunu ve zldn grdmz trden bir canl ihtilafn bir takm genel yasalara bal olup olmad, ve bunlarn yararl bir eylem klavuzu salayp salayamayaca sorunu ksmen bu kitabn konusunu meydana getirmektedir. .akat muhakkak olan bir ey varsa o da udur: bu sorun, idrakin snrlarn amayan btn teki sorunlar gibi, akl yolu ile aydnlatlabilir ve kendi i btnl iinde iyi kt aklanabilir; bu da kuramclarn abalarn hakl gstermeye yeter.

YNTEMCLK (METODZM) Savata ok byk bir rol oynayan yntem ve yntemcilik kavramlarn aka belirtebilmek iin, eylem dnyasn adeta resmen kurulmu otoriteler gibi yneten mantki hiyerariye ksa bir gz atalm. En genel kavram olan yasa kavram hem bilgi hem de eylem iin geerlidir, aka sbjektif ve keyfi bir yn bulunmakla birlikte, bizim ve bizim dmzda bulunan eylerin kendisine tabi olduumuzu ifade eden bir terimdir yasa. Bilgi konusu olarak yasa eya arasndaki ilikiyi ve eyann birbiri zerindeki etkisini zmler; irade konusu olarak ise, eylemin etkenidir ve o zaman emir ve yasaklama ile e anlamldr.

BLM IV

112

Clausewitz Sava zerine

lke de ayn ekilde bir eylem yasasdr, ancak ayn resmi ve kesin anlamda deil; ilke yasann sadece ruhu ve anlamdr, ve gerek dnyann eitlilii bir yasann kesin ekli iine sdrlamad hallere muhakememize [sayfa 161] daha byk bir serbestlik alan brakr. Muhakememiz, bir ilkenin niin uygulanamayacana kendisi karar vermek durumunda olduuna gre, bu ilke bizim iin bir eit yol gsterici, bir kutup yldz gibidir. lke objektif bir gerein sonucu olduu zaman objektiftir, yani herkes iin eit ve geerlidir. Buna karlk, sbjektif ilikileri ierdii ve dolaysyla sadece onu kendisi iin yapm olan kimse bakmndan bir deer tad takdirde, ilke sbjektiftir, ve bu halde ona genellikle iar ad verilir. Kural ok kez yasa anlamna kullanlr fakat bu takdirde daha ziyade ilke anlamna gelir. nk istisnasz kural yoktur dediimiz halde, istisnasz yasa yoktur diyemeyiz. Demek ki kural uygulamada bize daha byk bir uygulama zgrl tanmaktadr. Daha deiik bir anlamda, kural, sakl bir gerei daha gznnde bir iaretten tanmak iin kullanlan bir aratr, ve bundan maksat tm geree uygulanan eylem yasasn bu zel iarete balamaktr. Btn oyun kurallar, matematikteki btn ksaltlm yntemler, vb. bu anlamda kurallardr. Ynetmelik ve talimatlar, genel yasalarn kapsam iine alnamayacak kadar ok ve nemsiz ayrntlar ilgilendiren eylem klavuzlardr. Nihayet, yntem veya metod, yani eylem biimi, ayn derecede mmkn baka davranlar arasndan seilen srekli bir davran tarzdr; yntemcilik veya metodizm ise, genel ilkeler veya zel talimatlar yerine yntemlerle tayin edilen eylemler iin kullanlan bir terimdir. Bu, byle bir yntemin uygulanabilecei hallerin genel izgileri bakmndan birbirlerine benzemelerini gerektirir. Bunlarn hepsi birbirine benzeyemeyeceine gre, nemli olan benzer unsurlarn mmkn olduu kadar ok olmas, dier bir syleyile, yntemin en muhtemel hallere dayanmasdr. Bylece yntemcilik kesin ve zel mukaddimelere deil, benzer durumlarn ihtimal ortalamasna dayanr. Nihai gayesi ortalama bir gerek [sayfa 162] saptamaktr: bunun srekli ve tekdze bir biimde uygulanmas ok gemeden bir eit mekanik uygulama niteliine brnr ve bize doru olan adeta uursuzca yaptrr.

Clausewitz Sava zerine

113

Sava ynetiminde, insan bilme yeteneine ilikin yasa kavramndan pekala vazgeebilir, nk savan aprak olaylar yeteri kadar dzenli, ve dzenli olaylar yeteri kadar aprak olmadklar iin, bu kavram bize basit gerekten daha fazla yardmc olamaz. Sade kavramlar ve sade bir dil yeterli olduu zaman, girift szlere ve fikirlere bavurmak bilgilik olur. Eyleme uygulandnda, yasa kavramn sava ynetimi teorisinde kullanmaya imkan yoktur, nk olaylarn sk sk deimesi ve byk bir eitlilik gstermesi nedeniyle, yasa adna layk yeteri kadar genel nitelikte bir hkm koyma olana yoktur. Buna karlk, ilkeler, kurallar, ynetmelikler ve yntemler, olumlu bir reti saladklar lde gereki bir sava teorisinin vazgeilmez kavramlardr, nk gerek ancak bu gibi biimler iinde billurlaabilir. Taktik, sava ynetiminin, teorinin olumlu bir doktrin formle etmesine en elverili dal olduuna gre, bu kavramlara taktikte daha sk raslarz. Zaruret bulunmadka, henz kayp vermemi piyadeye kar svarinin kullanlmamas; ateli silahlarn ancak etkili menzile girdikten sonra kullanlmas; muharebede de mmkn olduu kadar ok sayda kuvvetlerin en sonraya saklanmas: ite belli bal taktik ilkeler. Btn bu kurallar her durumda istisnasz ekilde uygulanamaz; ama yine de komutann zihninde yer etmelidirler ki, zmledikleri gerekten, yeri ve zaman geldiinde yararlanabilsin. Bir birlik kararghndaki allmadk faaliyetten dmann ekilmek zere olduu sonucunu kardmz takdirde, birliklerin muharebedeki dzeni bir gsteri saldrs yaplacan gsteriyorsa, gerein bu yoldan [sayfa 163] renilmesine kural ad verilir, nk gzle grlen tek bir durumdan bu duruma uygun bir niyet karlmaktadr. Eer dman toplarn muharebe alanndan ekmeye balar balamaz ona taze bir enerji ile saldrmak bir kuralsa, bunun nedeni, bu mnferit olayn dmann genel durumunu hedef alan hareket zincirinin halkalarndan birine balanmasdr: yani dmann durumunu, rnein mcadeleyi brakmak eiliminde olduunu, geri ekilmeyi planladn ve ne sonuna kadar bir direnmeyi ne de dmandan her ne pahasna olursa olsun kanmay dnmediini bu tek olaya bakarak tahmin etmi oluruz.

114

Clausewitz Sava zerine

Ynetmelikler ve yntemler, sava hazrl ile ilgili teoriler olarak bizi megul ederler, nk disiplinli ve eitilmi silahl kuvvetler bunlarla alanr. Birlikler, eitim ve sahra hizmeti iin hazrlanm talimatlarn tm yntem ve ynetmelikleri oluturur. Eitim talimatlarnda ynetmelikler, sahra hizmeti ile ilgili olanlarda ise yntemler n planda gelir. Savan gerek sevk ve idaresi bunlara balanr, onlar belirli davran biimleri olarak benimser. Onun iin sava ynetimi teorisinde bunlara da bir yer ayrmak gerekir. Silahl kuvvetlerin kullanmna girmeyen faaliyetler iin, ynetmelikler, yani kesin talimatlar sz konusu deildir; nk bunlar hareket serbestliini kstlard. Buna karlk, grevlerin nasl yaplacan genel olarak gsteren ve yukarda belirttiimiz gibi ortalama ihtimale dayanan yntemler, ilke ve kurallarn egemen bir ekilde uygulanmasn ifade ederler; olduklarndan farkl bir ey gibi gsterilmemek, mutlak ve zorunlu davran biimleri (sistemler) olarak deil, sadece genel biimlerin en iyisi olarak telakki edilmek ve ferdi kararn yerini tutacak kestirme yolun seilmesine olanak salamak artyla, yntemler de sava ynetimi teorisinin kapsam iine alnabilirler. Savan ynetiminde sk sk yntemlere bavurulmas, sadece baz tahminlere dayanlarak ya da tam bir [sayfa 164] belirsizlik iinde yrtlen hareketlerin okluunu dnecek olursak, bize son derece gerekli ve kanlmaz bir ey gibi grnecektir. Dman, aldmz tedbirleri zorunlu klan btn koullar bilecek durumda deildir: buna ya olanaklar elvermez, ya da zaman yoktur. Kald ki, bu koullar bilinse bile, bunlar o kadar eitli ve girifttir ki, gerekli btn tedbirleri almak imkanszdr. Dolaysyla hazrlklarmz yine bir takm ihtimallere dayandrmak zorunda kalrz. Tek bir olayda bile etkisini hissettiren ve bu itibarla mutlaka dikkate alnmas gereken nemsiz koullarn saysn dnecek olursak, bunlardan zincirleme sonular karmaktan ve tertibatmz genel ve muhtemel durumlara gre almaktan baka are bulunmadn grrz. Subaylarn says kk rtbelere doru indike artar ve bu alt kademelerde gr ve yarglarn isabetine gvenmek zorlar. Hizmet kurallar ve tecrbenin dnda bilgiler aramann doru olmad komuta kademelerinde, yntemciliin rutinine bavurmak gerekir. Bu hem yargmza bir destek, hem de tecrbenin ok pahalya mal olduu sava gibi bir alanda abartmal ve tmden yanl

Clausewitz Sava zerine

115

dncelere engel olur. Yntemcilik harekt iin zorunlu olduktan baka, olumlu bir yarar bulunduunu da kabul etmek gerekir. Durmadan tekrarlanan belirli biimleri uygulamak bize birliklerin ynetiminde, doal srtnmeyi azaltan ve makinann ileyiini kolaylatran bir alkanlk, bir dakiklik, bir gven kazandrr. Demek oluyor ki, rtbeler hiyerarisinin basamaklarndan aa doru inildike, yntem daha yaygn bir biimde kullanlr ve daha zorunlu bir hale gelir. Buna karlk, yukar doru kldka, bunun nemi azalr ve, en yksek mevkilerde tamamen ortadan kalkar. Bu nedenle yntemin yeri stratejiden ok taktiktedir. Yksek bir dzeyde sava, farkllklarna ramen birbirine benzeyen ve kullandmz yntemin iyiliine veya ktlne gre iyi veya kt bir ekilde kontrol altna alnabilecek olan saysz kk olaylardan deil, ayr ayr [sayfa 165] ele alnmalar gereken byk apta ve belirleyici nitelikte tek tek olaylardan oluur. Sava, saplarn biimine bakmadan, iyi bir orakla iyi, kt bir orakla kt biilen bir buday tarlas deil; her ktn zel biimine ve meyline gre balta kullanlmasn ve buna ok dikkat edilmesini gerektiren gr bir ormandr. Yntemcilik askeri harektn hangi dzeyinde durmaldr? Bunu aslnda rtbe deil olaylar belirler. Eer hiyerarinin st kademelerinde yntemcilie daha az yer veriliyorsa, bunun tek nedeni bu mevkilerin grev alanna giren faaliyetlerin ok daha geni ve mull oluudur. Deimeyen bir muharebe dzeni, nc birliklerin ve ileri karakollarn deimeyen dzeni, komutann sadece astlarnn deil, baz hallerde kendi elini kolunu da balayan yntemlerdir. Geri komutan bu yntemleri kendisi icat etmi ve koullara uygulam olabilir; fakat birliklerin ve silahlarn genel niteliklerine dayandklar lde teori konusu da olabilirler. Buna karlk, sava veya sefer planlar hazrlamak ve bunlar bir makineden kar gibi hazr ekilde datmak amacn gden yntemler kesinlikle bir kenara atlmaldr. Kabul edilebilir bir teori, yani savan sevk ve idaresini incelemenin gvenilir bir kitab olmadka, yntemcilik snrlarn aarak daha yksek faaliyet alanlarna tamak istidadn gsterir; nk bu alanlarda sorumluluk tayan insanlar her zaman okumak ve yksek yaant ekilleri ile temasa gelmek suretiyle kendilerini eit-

116

Clausewitz Sava zerine

mek imkann bulmu olmayabilirler; bu yzden de teorilerin ve eletirilerin labirentleri iinde yollarn arabilirler, saduyular bunlar reddeder ve ellerinde tecrbenin getirdiinden baka bir tutamak kalmaz. Bunun iindir ki, zgr ve kiisel bir inisiyatifi gerektiren ve buna izin veren hallerde, tecrbenin kendilerine salad aralardan yararlanrlar, yani byk komutanlarn yntemlerine yknrler ve bylece yntemcilik dediimiz ey kendiliinden meydana km olur. Byk .rederikin generallerinin her zaman eik denilen muharebe [sayfa 166] dzeni iinde ilerlediklerini, .ransz htilli komutanlarnn uzun ve geni muharebe hatlar boyunca hep evirme hareketlerine bavurduklarn, Napolyonun subaylarnn youn kitlelere zg korkun bir enerji ile saldrya getiklerini grdmz zaman, hep ayn ekilde tekerrr eden bu hareketleri belli bir yntemin kabul edilmi olmasna balayabiliriz ki, bu da yntemciliin bazen en yksek kademelere kadar kabildiini gsterir. Daha iyi bir teori sava ynetiminin incelenmesini kolaylatrd, en yksek komuta kademelerinde bulunan insanlarn akl ve muhakemesini daha iyi eittii zaman, yntemcilik belki nemini yitirecek, ve ara sra kullanlmasnda zorunluluk olsa bile, hi deilse basit bir taklit olmaktan karak teorinin bir paras haline gelecektir. Byk bir komutan yapt ii ne kadar iyi yaparsa yapsn, bunu yap biiminin daima sbjektif bir yan olacaktr; ve belirli bir slbu bulunduuna gre bunda kiiliinin de byk bir pay olacaktr; fakat bu kiilik kendisini taklit etmeye alan kimsenin kiilii ile her zaman badamaz. Bununla birlikte, sbjektif yntemcilii veya slbu sava konusundan tamamen karp atmak ne mmkn ne de doru bir hareket olur: onda daha ziyade bir savan genel karakterinin, ayr ayr olaylar zerindeki etkisinin bir tezahrn grmek, ve bu genel karakteri nceden grp dikkate alacak bir teorinin yokluunda teorinin yerine getiini kabul etmek gerekir. .ransz htilli savann kendine zg yntemler kullanm olmasndan daha doal ne olabilir? Ve hangi teori bu zel yntemi kapsam iine alabilirdi? in kt taraf udur ki, [sayfa 167] zel bir durumun ortaya kard byle bir tarz kolaylkla srp gidebilir, artlar yava yava deitii halde yerinde sayabilir. te teorinin ak-seik ve rasyonel bir eletiri sayesinde nlemesi gereken ey budur. 1806 ylnda Prusyal generallerden Prens Louis, Saalfeldde; Tauentzien, Jena

Clausewitz Sava zerine

117

civarnda bulunan Dornbergte; Grawert, Kappellendorfun nnde ve Rchel Kappellendorf un arkasnda, Byk .rederikin eik muharebe dzenini uygulayarak kendilerini felaketin uurumuna attklar ve Hohelohenin ordusunu o zamana kadar hi bir ordunun muharebe alannda dahi imha edilmemi olduu biimde yok etmeyi becerdikleri zaman, btn bunlara sebep sadece modas gemi bir tarz deil, yntemciliin imdiye kadar yol at belki de en byk ahmaklkt.

BLM V

ELETR

Teorik gereklerin pratik hayat zerindeki etkisi retimden ok eletiri yolu ile olur: eletiri teorik gereklerin gerek olaylara uygulanmas olduuna gre, sadece bu gerekleri hayata yaklatrmakla kalmayp uygulamalarn srekli olarak tekrarlamak suretiyle zihni bu gereklere altrr. Bu itibarla, teori zerindeki grlerimizi belirttikten sonra, imdi eletiri ile ilgili grlerimizi aklamann uygun olacan sanyoruz. Tarihi bir olayn eletirici anlatm ile salt anlatm arasnda bir ayrm yapmak gerekir: bu ikincisi olaylar pepee sralamakla, olsa olsa en yakn ve dolaysz nedenlerine dokunmakla yetinir.
[sayfa 168]

Eletirici anlatmda ise zihnin ayr faaliyetine raslamak mmkndr. Birincisi, pheli olaylarn tarih bakmndan aratrlmas ve doruluk derecelerinin saptanmasdr. Bu salt tarihi bir aratrmadr ve teori ile bir ilgisi yoktur. kincisi , sonulardan nedenlere doru kmak, olaylar arasnda neden sonu ilikisini kurmaktr. Bu gerek eletirici aratrmadr; bu aratrma teori iin arttr, nk teoride saptanmas, desteklenmesi veya sadece izah edilmesi gereken her ey ancak bu ekilde deneylere oturtulabilir. ncs, kullanlan aralarn snanmasdr. Bu vg kadar

118

Clausewitz Sava zerine

knamay da kapsayan gerek eletiridir. Burada tarihe, daha dorusu tarihten karlmas gereken derslere yardmc olan, teoridir. Tarihi aratrmann gerekten eletirici bir nitelik tayan bu son iki blmnde, her eyden nce olaylarn derinine inmek, ilk nedenlerini ortaya karmak, yani, ou zaman yaplageldii gibi yar yolda durmak, keyfi bir durum veya varsaymda karar klmak yerine, su gtrmez gereklere varmak gerekir. Sonular nedenleri ile izah etmek bakmndan, eletirici aratrma sk sk baa klmas imkansz gibi grnen bir zorlukla karlar: nk gerek nedenler ou zaman bilinemez. Bu duruma hayatn baka hi bir alannda savata olduu kadar sk raslanlmaz: savata olaylar ve zellikle gerek nedenleri hemen hemen hi bir zaman tam olarak ortaya kmaz, nk ya bu olaylar karanlar onlar isteyerek gizlerler, ya da olaylarn kendileri o kadar geici ve arzi bir nitelik tarlar ki tarihin derinliklerine gmlp giderler. Onun iin eletirici anlatm ou zaman tarihi aratrma ile elele vermek zorundadr; her eye ramen, sonu ile neden arasnda sk sk grlen balant eksiklii, sonular bilinen nedenlerin zorunlu neticeleri olarak kabul etmemize imkan brakmaz. Bylece ister istemez baz boluklar, yani retici bir nitelii bulunmayan tarihi sonular ortaya kar. [sayfa 169] Teorinin isteyebilecei tek ey, aratrmann bu bolua gelinceye kadar dikkat ve zenle srdrlmesi, fakat bu noktadan itibaren sonu karma abalarndan kanlmasdr. Asl sakncal olan, bilinenden her ne pahasna olursa olsun sonular izah etmesini istemek, bylece ona sahte bir deer vermektir. Eletirici inceleme, bunun dnda, zatnda mndemi bir nemli zorlukla daha karlar: savata sonular nadiren tek ve basit bir nedenden doar, bunlar ou zaman eitli bir nedenler yumann eseridir, ve bu bakmdan tarafszlk ve iyi niyet gstererek olaylar kaynaklarna kadar izlemek yeterli deildir, ayrca mevcut nedenlerden her birine hak ettii arln verilmesi gerekir. Bu bizi, nedenlerin niteliini daha yakndan incelemeye gtrr: bu sayede eletirici inceleme bize belki asl teori alannn yolunu gsterebilir. Eletirici inceleme, yani aralarn snanmas, bizi u soruyu sormaya sevk eder: Kullanlan aralara zg sonular hangileridir ve bu sonular eylemde bulunan kii tarafndan istenmi midir?

Clausewitz Sava zerine

119

Aralara zg sonular bizi bunlarn niteliini aratrmaya gtrr ki bylece bir kez daha teori alanna girmi oluruz. Yukarda grdk ki, eletiride en nemli nokta kuku gtrmez gereklere varmaktr. Bunun iin de bakalar iin geerli olmayan keyfi nermelerle yetinmemek gerekir, nk bunlara kar belki ayn derecede keyfi baka nermeler ileri srlebilir, ve bylece lehte ve aleyhte tartmalarn kemekei iinde hi bir olumlu sonuca varlamaz, dolaysyla hi bir ey renilemez. Yine grdk ki, nedenlerin aratrlmas, aralarn snanmas gibi, bize teorinin, yani tek tek durumlardan karlmayan evrensel gereklerin kapsn aar. e yarar bir teori varsa, eletirici dnce okuyucuyu teorinin saptad kantlara yollamakla yetinecek, daha ileri gitmeyecektir. Ama byle bir teorik gerek yoksa, aratrma derinletirilmeli, kaynaklara kadar klmaldr. Bu [sayfa 170] zorunluluk sk sk ortaya kt takdirde, tarihi, ister istemez bitip tkenmek bilmeyen ayrntlar iinde dolap duracak, adeta bir labirent iindeymi gibi yolunu kaybedecektir. Elleri dolup taacak, her ayrntya gerekli dikkati vermek olanandan yoksun kalacaktr. Sonu olarak, dnce ve aratrmalarna bir snr izmek iin keyfi bir takm iddialar ileri srecek, bunlar kendisini inandrsa bile, ne aikar ne de kantlanabilir olmadklarndan bakalarn inandramayacaktr. Bu itibarla, ie yarar bir teori eletirinin asl temelidir ve aklc bir teorinin yardm olmadan eletirinin gerekten retici olmaya balad noktaya varmasna, yani inandrc ve susturucu bir kant salamasna imkan yoktur. Ancak, her gerei aklayan ve eletiriye bu gereklere kendilerine uygun yasalar uygulamaktan baka i brakmayan bir teoriyi mmkn sanmak hayalperestlik olur. Kutsal teorinin snrlarna varr varmaz eletiri durmal ve gerisin geriye dnmelidir diye bir kural koymak gln bir bilgilik taslamaktan teye gidemez. Teorinin kaynan oluturan aratrma ve tahlil ruhu eletiriye yol gstermeli, ve bu arada belki sk sk teori alanna girerek zellikle ilgilendii noktalar aydnlatmaya almaldr. Buna karlk, eletiri teoriyi otomatik bir ekilde uygulamakla yetinirse amacndan tamamen sapm olur. Teorik aratrmalarn tm olumlu sonular, tm ilkeler, tm kurallar ve yntemler, uygulamal bir mspet reti niteliine brndkleri lde, evrensellik ve mutlak gerekler ol-

120

Clausewitz Sava zerine

mak karakterlerini kaybederler. Bu kurallar gerektiinde kullanlmak iindirler, uygun olup olmadklarna ancak muhakememiz karar verir. Eletiri teorinin bu sonularn hi bir zaman birer norm veya standart olarak kullanmamal, eylemde bulunan kimsenin muhakemesini destekleyen bir rehber saymakla yetinmelidir. Genel olarak muharebe dzeninde svarinin piyade ile ayn hizada deil de gerisinde yer almas her ne kadar taktik bir kural ise de, bu ilkeden her sapmay sulamak lgnlk [sayfa 171] olur. Eletiri sadece bu sapmann nedenlerini aratrmakla ykmldr; eer bunlar yeterli deilse, ancak o zaman teorice saptanan kurallar ne srmeye hakk olur. te yandan, blnm bir saldrnn baar ihtimalini azaltt teoride kabul edilmi ise de, byle blnm bir saldrnn her baarszla uraynda, ikisi arasnda gerekten bir iliki kurmaya yer olup olmadn aratrmadan, hemen baarszl blnm saldrya balamak da ayn derecede sama olur. Tabii bunun tersini yapmak, yani blnm bir saldr baarya ulat takdirde teorik kuraln yanl olduuna hkmetmek de akl kr deildir. Eletirinin aratrc z bunlarn ikisine de engeldir. Demek ki eletiri esas itibariyle teorinin analitik aratrmalarnn sonucuna dayanr. Teorinin halletmi olduu sorunlarn yeni batan eletirilmesine yer yoktur; nk bir ey teorice karara balanm ise, bu eletirinin eline hazr bir ara vermek iindir. Eletirinin, hangi nedenin hangi sonucu dourduunu ve kullanlan falanca aracn gdlen amaca uygun dp dmediini aratrmaktan ibaret bulunan grevi, neden ve sonu, aralar ve ama birbirine yakn bulunduklar takdirde, kolaydr. Bir ordu baskna uram ve bu yzden kaynaklarn dzgn ve akll bir biimde kullanamam ise, basknn sonucu phe gtrmez. Eer teori, muharebede evirme biiminde bir saldrnn daha byk fakat daha az emin bir baarya yol at kuraln koymusa, o zaman bu saldr biimini seen komutann ilk planda neyi dndn, neyi amaladn bilmek gerekir; eer her eyden nce byk bir baar kazanmay hedef almsa, doru aralar kullanm demektir. Yok eer maksad baar ansn arttrmak idiyse ve bu maksad zel ve somut artlara deil de, evirme suretiyle saldrnn genel niteliine dayanm ise, o zaman, uygulamada yzlerce rnei grld gibi, yanl arac semi ve byk bir hata ilemi demektir.

Clausewitz Sava zerine

121

Burada askeri aratrma ve eletirinin ii kolaydr; [sayfa 172] olaylar ve en yakn amalarla yetinildii srece bu hep byledir. Paralar btn ile olan ilikileri iinde deil de, sadece belirli bir adan ele almak artyla, bu yola bavurmak isteimize kalm bir eydir. .akat savata, dnyada her eyde olduu gibi, btnn paralar arasnda daima bir iliki vardr, her ey birbirine baldr; dolaysyla, ne kadar kk olursa olsun, her neden ta sonuna kadar savan her safhasn etkiler ve nihai sonucu bir lde de olsa deitirir. Ayn ekilde, kullanlan her ara son amacn elde edilmesine kadar etkisini gsterir ve srdrr. Bu bakmdan, bir nedenin sonularn izlenmeye dedikleri srece izleyebilir, ve ayn ekilde bir arac yalnz en yakn amac bakmndan deil, daha yksek bir gayeye hizmet eden bir ara olarak da snayabilir, ve bylece birbirine bal amalar zincirini trmanarak en st halkasna kadar, yani artk hi bir incelemeyi ve kantlamay gerektirmeyecek kadar kesin ve zorunlu olan son amaca kadar kabiliriz. Bir ok hallerde, zellikle byk ve kesin kararlar almak sz konusu olduunda, incelememizi savan nihai gayesine, yani dorudan doruya bar hazrlamaya ynelik gayeye kadar srdrmemiz gerekir. Bu ykseliin, birbirlerini izleyen bu safhalarn muhakememize yeni gr ufuklar aaca aikrdr. yle ki, belirli bir basamaktan yararl gibi grnen bir aracn daha st bir basamaktan bakldnda sakncal grlerek deitirilmesi zorunluluu doabilir. Bir eylem eletirilirken, bir olayn nedenlerinin aratrlmas ile aralarn hizmet ettikleri amala karlatrlmas elele gitmelidir. Zira sadece nedenlerin aratrlmas sayesindedir ki, incelenmeye deer eylerin neler olduklarn kefedebiliriz. Bu nedenler zincirinin aadan yukarya ve yukardan aaya doru izlenmesi karmza bir takm glkler karabilir. nk aradmz neden bir olayn ne kadar tesinde ise, ayn zamanda dikkate alnmalar [sayfa 173] gereken o kadar ok baka nedenler var demektir: bunlar, olaylarda oynadklar roln nemine gre, bulup meydana karmak ve elemek gerekir. nk bir olay, nedenler zincirindeki yeri ne kadar yukarda ise, onu belirleyen eitli gler ve artlar da o kadar oktur. Bir muharebenin kaybedilmesi

122

Clausewitz Sava zerine

nedenlerini bulmu isek, ayn zamanda kaybedilen bu muharebenin savan btn bakmndan meydana getirdii sonulara ait nedenlerin de bir ksmn bulmu olduumuzu tereddtsz syleyebiliriz. .akat sadece bir ksmn diyoruz, zira mevcut artlara gre, dier nedenlerin etkileri de nihai sonuca katkda bulunacaklardr. Aralarn incelenmesinde ve denenmesinde de, ne kadar yksek bir gr asndan bakarsak, ilerin o kadar atallatn grrz. nk amalar ykseldike, onlara ulamak iin kullanlacak aralarn says da oalr. Savan nihai gayesi btn ordularn ayn zamanda gz nnde tuttuklar hedeftir; onun iin, bu gaye urunda yaplm veya yaplm olabilecek her eyin gz nne alnmas gerekir. Btn bunlar kukusuz dnce ve aratrmalarmzn nnde ok geni ufuklar aar, fiilen vuku bulmadklar halde meydana gelmeleri ihtimal dahilinde olan ve bu itibarla mutlaka dikkate alnmalar gereken eyler zerine bir takm varsaymlar yrtmenin zorluklar iinde insan kolayca yolunu arabilir. 1797 Martnda, Bonapart, talya ordusunun banda, Aridk Chariesa kar-saldrya gemek iin Tagliamentodan yola kt zaman, Aridk, Ren zerinde bulunan takviye kuvvetleri yetimeden nce bir karara varmaya zorlamak iin yapmt bunu. Sadece en yakn amac gz nne alacak olursak, aracn iyi seilmi olduuna ve elde edilen sonucun bunu hakl kardna hkmedebiliriz: nitekim, Aridk henz o kadar zayft ki, Tagliamento zerinde sadece bir direnme teebbsnde bulunmakla yetindi ve hasmnn son derece kuvvetli ve kararl olduunu grerek muharebe alann ve Noricum [sayfa 174] Alplerine alan geiti Bonaparta brakt. .akat Bonapartn bu baary salamaktaki asl amac neydi? Avusturya imparatorluunun kalbine nfuz etmek, Moreau ve Hoche komutasndaki iki Ren ordusunun ilerlemesini kolaylatrmak ve onlarla irtibat salamak. te Bonapartn istedikleri bunlard ve bu adan haklyd. .akat eletiri olaylara Direktuar idaresinin baktndan daha yksek bir dzeyden bakar: nitekim .ransz hkmeti Ren seferinin ancak alt hafta sonra balayacan bilecek durumda idi ve bunu bilmesi gerekirdi; iste o zaman, Bonapartn Noricum Alplerini amasn ancak bir lgnlk sayabiliriz, nk eer Avusturyallar Ren nehri kylarndan Steiermarktaki

Clausewitz Sava zerine

123

ordularn takviye iin yeteri kadar yedek kuvvet getirmi ve Aridke talya ordusuna saldrma olanan vermi olsalard, sadece talya ordusu imha edilmi olmakla kalmaz, ayrca btn talya seferi kaybedilmi olurdu. Nitekim, bu dnce Vitlach yaknlarnda bulunan Bonapartn kafasn kurcalamaya balaynca, arabuk Leoben mtarekesini imzalamak zorunda kalmtr. Eletiri olaylara daha da yksek bir dzeyden bakt takdirde, Avusturyallarn Aridk Chariesin ordular ile Viyana arasnda hi yedek kuvvetleri bulunmadn bildiine gre, talya ordusunun ilerlemesinin Viyanay tehdit ettiini gstermekte glk ekmez. Bonapartn Avusturya bakentinin savunmasz olduunu, stelik Steiermarkta bile Aridkn ordusundan sayca ok stn olduunu bildiini farzedecek olursak, o zaman Avusturya mparatorluunun kalbine doru sratle ilerlemesinin bir anlam bulunduu ortaya kar; nk bu ilerleyiin nemi sadece Avusturyallarn bakentlerini elden karmamaya verdikleri neme balyd. Eer buna ok nem veriyor, ve ehri kaybetmektense Bonapartn kendilerine teklif ettii bar artlarn kabul etmeye hazr bulunuyor idiyseler, o zaman Viyanay tehdit etmek Bonapart n nihai amac olmu olurdu. Eer Bonapart u veya bu nedenle bunu biliyor idiyse, eletirinin [sayfa 175] daha teye gitmeye ihtiyac yoktur; yok eer olaylarn sonucu pheli idiyse, o zaman eletiri daha yksek bir dzeye kmal ve unu sormaldr: Eer Avusturyallar Viyanay terk ederek hl ellerinde kalan, eyaletlerin geni topraklarna doru ekilmi olsalard ne olurdu? .akat Ren nehrinin iki kysndaki ordular arasnda neler cereyan etmi olabileceini dikkate almadan bu soruya cevap verilemeyecei aktr. .ranszlarn kesin say stnlne bakacak olursak (80.000e kar 130.000 kii), sonutan phe etmeye pek yer kalmaz; ancak o zaman da Direktuar idaresinin bu zaferi nasl bir ama iin kullanmak istedii sorunu ortaya kard. stn durumundan yararlanarak Avusturya imparatorluunun kar snrlarna kadar ilerler, yani bu Devleti tamamen ortadan kaldrmak yoluna m giderdi? Yoksa dman bara zorlamak iin sadece lkesinin nemli bir ksmn igal etmekle mi yetinirdi? Her iki halde de, Direktuarn muhtemel tercihinin ne yolda olmu olacana karar verebilmek iin, bunun muhtemel sonularn tahmin edip deerlendirmemiz gerekir. .arzedelim ki, bu tahmin ve deerlendirmelerin sonucu u olsun: .ran-

124

Clausewitz Sava zerine

sz kuvvetleri Avusturya mparatorluunu tamamen ortadan kaldrabilecek gte deildi, hatta byle bir eye teebbs edilmi olsayd durum tersine dnebilirdi; te yandan, lkenin byk bir ksmn feth ve igal etmek de .ranszlar, stesinden gelemeyecekleri bir stratejik duruma sokard. imdi bu sonu, talya ordusunun da durum muhakemesini etkileyecek ve bu ynden de umut krc olacakt. te Bonapart, Aridkn umutsuz durumunu bilmesine ramen, Campo-.ormio barn imzalamaya ve bar artlar arasnda Avusturyallara, talihleri ne kadar yaver giderse gitsin zaten hi bir zaman geri alamayacaklar eyaletlerin kaybndan baka bir fedakarlk yklememeye zorlayan neden kukusuz buydu. Ancak .ranszlar, iki sorunu gz nne almam olsalard, lml hkmlerine ramen Campo-.ormio anlamasna bile bel balayamazlar ve dolaysyla onu cretli ilerleyilerinin hedefi yapamazlard. Bu [sayfa 176] sorunlarn birincisi uydu: Avusturyalllar yukarda szn ettiimiz iki sonutan her birine nasl bir deer biiyorlard, ve her iki halde de baarya ulamak ihtimali bulunsa bile, acaba bunlar sava srdrmenin gerektirdii fedakarlklara deer buluyorlar myd, yoksa ok elverisiz olmayan bar artlarn kabul ederek bu fedakarlklardan kurtulmay tercih mi ediyorlard? kinci sorun da uydu: Avusturya hkmeti, geici yenilgilerin etkisinden syrlp ve bunlarn yaratt umutsuzluktan kurtulup, sonuna kadar srdrlecek inat bir direnmenin tehlikelerini ciddi olarak gze alabilecek miydi? Birinci sorunun konusunu tekil eden mlahaza kl krk yarmaya alan bir safsatadan ibaret olmayp, tam tersine byk bir pratik nem tar ve ne zaman sava arla iten bir plan yaplsa mutlaka ortaya kar ve ou zaman bu plann uygulanmasn nler. kinci sorun da ayn derece nemlidir, nk sava soyut bir dmana kar deil, hi bir zaman gzden uzak tutulmamas gereken gerek bir dmana kar yaplr. Cretli Bonapartn bunun farknda olduundan, yani klcnn ortala sald dehetten yararlanmasn bildiinden kukumuz olmasn. Onu 1812de Moskovaya kadar gtren bu gveni olmutur. .akat orada bu gveni kendisini terketti, nk sald korku giritii dev mcadelelerin iinde trplenmi, keskinliini kaybetmiti. 1797de bu korku henz taze idi ve sonuna kadar srdrlen bir direnmenin srr henz

Clausewitz Sava zerine

125

kefedilmemiti. .akat 1797de bile, eer nsezisi ona lml Campo-.ormio barn imzalayarak kmazdan kurtulmann yolunu gstermemi olsayd, atakl onu mutlaka olumsuz bir sonuca gtrrd. Mlahazalarmza burada bir son vermek gerekiyor. Eletirici incelemenin, son amalara kadar kldnda, yani yksek bir dzeyde geni kapsaml ve kesin kararlar almak gerektiinde, ne kadar geni, eitli, etrefil ve zor sorunlarla karlatn yeteri kadar gsterdiimizi sanyoruz. Ayrca unu da gstermi bulunuyoruz ki, [sayfa 177] konu zerinde teorik bir bilgiye sahip olmann yansra, doal yetenek de kritik incelemenin deerini belirleyen nemli bir faktrdr, nk olaylar arasnda gerekli ilikileri kurmak ve bu saysz ilikiler iinden en esasl olanlarn seip ayrmak bir yetenek iidir. .akat yetenein bir baka grevi daha vardr. Eletiri sadece bilfiil kullanlan vastalarn analizi deil, ayrca kullanlmas mmkn olan tm aralarn analizidir; bunlarn ise daha nce ortaya konulmas yani kefedilmesi gerekir, ve daha iyisi bulunmadka bir arac eletiri yolu ile saf d brakamayz. mdi, ou hallerde mmkn kombinezonlarn says ne kadar az olursa olsun, kullanlmam olanlarn tespiti iinin mevcut eylerin basit bir analizi olmayp, ancak dehaya vergi yaratc bir faaliyeti gerektirdii yadsnamaz. Her eyin pratik bakmdan mmkn bir ka basit kombinezonla halledilebilecei meselelerde bir dehann ortaya kmasn bekleyemeyiz elbette. Bir mevziin evrilmesini, srf yeni bir bulu olduu iin, sk sk yaplageldii gibi, byk bir dehann belirtisi saymak kadar gln bir ey olamaz; ne var ki, eletiricinin yaratc bir gce sahip olmas arttr, ve eletirinin deeri ancak bununla llr. 30 Temmuz 1796da Bonapart Mantua kuatmasn kaldrmaya, Wurmserin zerine yrmeye ve Garda gl ile Mincio nehri arasnda ayrlm bulunan muharebe kollarn yenilgiye uratmak iin tm kuvvetlerini toplamaya karar verdii zaman,.bu parlak zaferlere ulamann en emin yolu olarak grnmt. Nitekim bu zaferler kazanld, ve daha sonra kaleyi kurtarma teebbs yenilendiinde daha da parlak bir ekilde tekrarland. Bu konuda tam bir oybirlii vardr ve sadece katksz bir hayranl yanstr.

126

Clausewitz Sava zerine

Ne var ki, Bonapart 30 Temmuzda, Mantuay kuatmak fikrinden tamamen vazgemedike bu yolu seemezdi, nk kuatmaya yardm eden ulatrma kolunu kurtarmak imkanszd ve bu seferde bunlar [sayfa 178] yenileme olana da yoktu. Nitekim, kuatma sadece bir ablukaya dnmt, ve kuatma devam etmi olsayd sekiz gn iinde dmesi beklenebilecek olan ehir, Bonapartn ak arazide kazand zaferlere ramen alt ay dayand. Eletiri, daha iyi bir direnme ekli bulamad iin bu durumu kanlmaz bir akibet saymtr. Bir kurtarma ordusunun ilerleyiine kar bir kuatma tahkimat hattnn iinde direnmek o kadar itibardan dmt ki, byle bir vastaya bavurmak kimsenin aklna gelmedi. Oysa, XIV. Louis zamannda, bu tedbire sk sk bavurulmu ve aa yukar her zaman baar salanmt. Buna ramen, yz yl sonra byle bir tedbirin kimsenin aklna dahi gelmemi olmas olsa olsa modann bir kaprisi olarak kabul edilebilir. Eer byle bir olanak kabul edilmi olsayd, koullarn daha yakndan tetkiki, Bonapart tarafndan Mantua nnde iyice tahkim edilmi kuatma siperleri hattnn gerisine yerletirilmi dnyann en iyi piyadesine mensup 40.000 askerin, Wurmser komutasnda ehri kurtarmaya gelen 50.000 Avusturyaldan korkmalar iin hi bir neden bulunmadn, dmann bu hatlara kar saldrya gemeye teebbs bile kolay kolay gze alamayacan gsterirdi. Bu iddiann ayrntlarna girmeden, yalnz u kadarn syleyelim ki, byle bir arenin dnlm olmas gerekirdi. Acaba Bonapartn kendisi harekat srasnda bunu dnd m? Bunu hi bir zaman bilemeyeceiz, nk ne kendi Anlarnda ne de baka yazl kaynaklarda bunun izine raslamyoruz. Sonraki eletiriciler de bu konuya dokunmamlardr, nk dediimiz gibi bu tedbir tamamen unutulmutu. Bunu bugn hatrlatmak marifet deildir, modann penesinden kendisini kurtarm olan herkes dnebilir bunu. .akat bu tedbiri Bonapartn bavurduu vastalarla kyaslamak iin onu dikkate almamz gerekir. Bu karlatrmann sonucu ne olursa olsun, eletiri bunu ihmal etmemelidir. 1814te Napolyon, onlar Etoge, Champaubert, [sayfa 179] Monmirail ve daha baka yerlerde yendikten sonra Blcherin ordularna srtn dnd ve Montereau ve Mormantda yendii Schwarzenbergin zerine yeniden saldrdnda, herkes hayranlk iinde

Clausewitz Sava zerine

127

kald, nk Napolyon, asl kuvvetleri ile dmanlarndan nce birine sonra dierine saldrmakla, ayr ayr ilerleyen mttefiklerin bu hatasndan gz kamatrc bir ekilde yararlanmasn bilmiti. Eer dmana her ynden indirilen bu parlak darbeler kendisini kurtaramam ise, bunun hi deilse kendi kabahati olmad sanlmtr. Oysa bugne kadar kimse, Schwarzenbere ynelecek yerde Blchere saldrmaya devam edip kendisini Ren nehrine kadar takip etmi olsayd, sonucun ne ekilde tecelli etmi olacan dnmemitir. Bizim kesin kanmza gre, bu takdirde seferin kaderi tamamen tersine dner ve mttefiklerin ordusu* Parise girecek yerde Ren nehrinin gerisine ekilirdi. Bu kanmzn herkese paylalmasn istemiyoruz, ancak byle bir seenek sz konusu olduuna gre, eletirinin bunu dikkate almas gerektiinden hi bir uzmann kukusu olamaz. Bu rnekte kyaslama olana bir nceki olaya oranla ok daha yzeydedir. .akat buna ramen, tek yanl grler hakim olduundan ve nceden saptanm olan bir yola kr krne bal kalndndan, hi kimse bunun zerinde duramamtr. Sulanan vastalarn yerine daha iyi, daha uygun bir vastann gsterilmesi zorunluu, bugn eletirinin tek geerli biimi saylan bir eletiri trnn ortaya kmasna yol amtr: buna gre, daha isabetli saylan yntemin belirtilmesi ile yetinilmekte fakat bunun gerek nedeni gsterilmemekte, stnl kantlanmamaktadr. Dolaysyla, kimi buna kanaat getirmez, kimi ayn eyi tekrarlar, bylece salam bir muhakemeye dayanmayan bo [sayfa 180] tartmalar srp gider. Askerlik edebiyat bunun rnekleri ile doludur. stediimiz kantlama, nerilen yntemin stnl hi bir kukuya yer brakmayacak kadar ak olmad btn hallerde zorunludur. ki yntemden her biri zgnl ve deeri bakmndan incelenmeli ve gdlen amala karlatrlarak buna uygun olup olmad saptanmaldr. Olaylar bylece basit gereklere indirgendikten sonra da, tartmalara son verilmeli veya hi deilse yeni sonulara varlmaldr. Yoksa lehte ve aleyhteki grler srp
* .ranszca eviride Byk Ordu denilmektedir ki bununla, bilindii gibi, Napolyonun ordusu kastedilir. Oysa, kanmzca bu takdirde cmleden bir anlam kmamaktadr. (. N.).

128

Clausewitz Sava zerine

gider ve birbirini yerler, ve hi bir olumlu sonu elde edilmez. Yukardaki rnek bakmndan, ileri srlen savlarla yetinmek istemez de Blcheri srarla takip etmenin Schwarzenbergin zerine dnmekten daha isabetli olmu olacan ispat etmeye kalkacak olursak, u basit gereklere dayanabiliriz: 1. Genellikle, kuvvetlerimizi saa sola datmaktansa, darbelerimizi bir noktada younlatrmak daha faydaldr, nk kuvvetleri datmak zaman kaybna yol aar. stelik, verdii nemli kayplar yznden dmann morali zayflarsa, yeni baarlar kazanmak bizim iin daha da kolaylar ve elde edilen stnlkten alabildiine yararlanmak olana salanm olur. 2. Blcher, Schwarzenbergden daha zayf olmasna ramen, girikenlii bakmndan daha tehlikeli bir dman olduu iin, dierlerini yrngesinde srkleyen asl arlk merkezi Blcherdi. 3. Blcherin urad kayplar yenilgiye kadar vard ve Napolyon a byk bir stnlk salad iin, Ren nehrine kadar ekilmesi muhakkak gibiydi ve bu hat zerinde hi bir nemli takviye yoktu. 4. Baka hi bir sonu o kadar rktc olamaz, dmann muhayyilesine o kadar dev boyutlar iinde grnemezdi. Bu ise, kararghnn kararszl ve rkeklii dillere destan olan Schwarzenberge kar nemli bir koz olarak kullanlabilirdi. Prens Schwarzenberg, Montereauda [sayfa 181] Wrtemberg velahtnn, Mormant da Wittgenstein Kontunun bana gelenleri yeterince biliyordu; fakat Blcherin, Marne nehrinden Ren nehrine kadar uzanan tamamen tecrit edilmi cephe hatt zerinde uram olaca byk kayplar Schwarzenbergin kulana ancak gibi byyen sylentiler eklinde ulaacakt. Napolyonun Mart aynn sonunda, stratejik bir evirme hareketinin mttefikler zerindeki etkisini denemek iin Vitry zerine ynelttii umutsuz harekat da besbelli korku ve ylgnlk yaratmak amacn gdyordu; ancak koullar ok farkl idi, nk Napolyon Laonda ve Arcisde baarszla uramt ve Blcher 100.000 askeriyle Schwarzenbergin yanndayd. Kukusuz bu kantlarla ikna edilemeyecek insanlar kacaktr; fakat bunlar hi deilse kp da yle diyemezler: Napolyon Ren nehrine doru ilerleyerek Schwarzenbergin ssn teh-

Clausewitz Sava zerine

129

dit ederken, Schwarzenberg de Parisi, yani Napolyonun ssn tehdit ediyordu. nk yukarda sraladmz nedenlerle, Schwarzenberg Paris zerine yrmeyi aklndan bile geirmemi olacakt. 1796 seferi ile ilgili olarak verdiimiz rnek bakmndan da unlar syleyebiliriz: Bonapart benimsedii plan, Avusturyallar bozguna uratmann en emin yolu sayyordu. .akat bu doru olsa bile, bununla elde etmi olaca sonu, Mantuann dmesi zerinde bir etkisi olmayan zaferden baka bir ey olmazd. Bizim setiimiz yol, kanmzca, Mantua kuatmasnn kaldrlmasn nlemek konusunda ok daha etkili olurdu; fakat biz de .ransz generali gibi dnm ve kesin bir baarya ihtimal vermemi olsak bile, bu defa da u sorun ortaya kard: bir yandan daha muhtemel fakat daha az yararl ve dolaysyla daha nemsiz bir baar, te yandan daha az muhtemel fakat ok daha kesin ve nemli bir baar arasnda bir tercih yapmak gerektii takdirde, ne yolda bir karar verilmelidir? Sorun bu biimde ortaya konulunca, cretli bir komutann ikinci yolu semi olmas gerekeceini syleyebiliriz. Oysa, duruma yzeysel bir [sayfa 182] adan bakldndan bunun tam tersi olmutur. Bonapartn cretten yoksun olduunu syleyemeyiz kukusuz, sadece onun meseleyi ve sonularn bizim bugn bittecrbe grdmz gibi ak ve seik bir ekilde gremediini ne srebiliriz. Eletiricinin, kullanlan aralar incelerken sk sk askerlik tarihine bavurmak zorunda kalmas doaldr, nk sava konusunda tecrbenin her hangi bir felsefi gerekten ok daha byk bir deeri vardr. .akat bu tarih yolu ile kantlamann da kendine zg koullar vardr ki, bunlardan ilerde sz edeceiz. Ne yazk ki, bu koullar ok seyrek gerekleir ve onun iin ou zaman tarihten rnek getirmek fikir kemekeini bsbtn arttrmaktan baka bir ie yaramaz. nmzde zmlememiz gereken nemli bir konu daha kalyor ki o da udur: Eletirinin, belirli bir durumu deerlendirirken, olaylara yksek bir dzeyden bakmaya ve dolaysyla baarl sonularn getirdii kantlardan yararlanmaya ne dereceye kadar hakk ve hatta mecburiyeti vardr? eletiri ne zaman ve nerde, bunun tam tersine, kendisini hareketi yneten komutann yerine koyarak, sonradan edinilmi bilgileri ve tecrbeleri tamamen bir

130

Clausewitz Sava zerine

kenara brakmaldr? Eer eletiri komutan vmek veya knamak istiyorsa, elbette ki kendisini onun yerine koymas, yani sadece bu kimsenin bildiklerini ve saiklerini aratrp bunlar gz nne almas gerekir; bunun doal sonucu olarak da, komutann bilmedii veya bilmek durumunda bulunmad eyleri, ve tabii en bata sonucu aratrmalarnn dnda brakmak zorundadr. Ne var ki, bu sadece bir ama olarak kalmaya ve hi bir zaman tam olarak gerekletirilememeye mahkmdur, nk bir olay belirleyen artlar hi bir zaman eletiricinin gzne aynen komutana grnd gibi grnmez. Karar etkilemi olabilecek ayrntl koullardan bir ou tamamen kaybolmu ve sbjektif etkenlerin bir ou hi bir zaman gn na kmamtr, Bunlar ancak komutanlarn anlarndan ya da [sayfa 183] yakn arkadalarndan renebiliriz. .akat bu anlarda olaylar ok kez mphem bir ekilde anlatlr, hatta kimi zaman isteyerek tahrif edilir. Bylece, komutann dikkate alm bulunmas gereken birok hususlar eletiricinin bilgisi dnda kalr. te yandan, haddinden fazla bildiklerini dikkate almamak eletiri iin daha da zordur. Bu ancak arzi artlar, yani dorudan doruya sz konusu olan durumdan km olmayp sadece ona karm olan artlar bakmndan mmkndr; fakat nemli ve esasl olaylar bakmndan bu hemen hemen imkanszdr. nce sonucu ele alalm. Eer bu bir raslantdan ibaret deilse, bunu bilmenin iinden doduu koullarn deerlendirilmesini etkilemeyecei dnlemez. nk bu koullar ancak sonucun nda inceleyebiliriz ve hi deilse bir lde bu sonu sayesindedir ki bu koullar bilip deerlendirmek olanana kavuuruz. Askerlik tarihi, anlatt btn olaylarla, bizzat eletiri iin bir ders kaynadr, ve eletirinin belirli olaylarn zerine heyeti mecmuasnn mtalaasndan kan tutmas doaldr. Baz hallerde sonucu mtalaalarnn dnda brakmak istese bile, bunu hi bir zaman tam olarak baaramaz. Bu sadece sonu, yani sonradan meydana gelen eyler bakmndan deil, ayn zamanda o anda mevcut olan, yani eylemi belirleyen veriler bakmndan da dorudur. ou hallerde, eletirinin elindeki bilgiler komutann elindeki bilgilerden ok daha fazladr. Bunlar bir kenara atmak kolay gibi grnrse de, hi de yle deildir. Mukaddem ve mterafk artlar hakknda bilinenler sadece

Clausewitz Sava zerine

131

kesin bilgilere deil, bir ok ngr ve varsaymlara dayanr. Hatta diyebiliriz ki, tamamen tesadfi eylerle ilgili bilgiler dnda kalan hi bir bilgi yoktur ki daha nceki bir ngr veya varsayma dayanmasn. Bunlar daima kesin bilginin bulunmad yerde onun yerini tutarlar. O halde sonradan yaplan eletiri, daha nce veya ayn zamanda var olan btn artlar bildiine gre, eylem srasnda bilinmeyen artlardan hangileri muhtemel saylmak [sayfa 184] gerekirdi sorusuna cevap ararken, elbette bunlarn etkisi altnda kalacaktr. Sonular iin olduu gibi, bu halde de ve ayn nedenlerle, bu artlardan tam olarak tecerrt etmenin imkansz olduu kansndayz. Dolay siyle, belirli bir eylemi ver veya knarken, eletirici kendisini hi bir zaman tam anlamyla eylemi yapan kimsenin yerine koyamaz. Belki bazen pratik ihtiyalara cevap verecek ekilde bunu baarabilir; fakat baz hallerde buna hi bir suretle muktedir olamayacaktr ve ite bunu hi bir zaman gzden uzak bulundurmamak gerekir. .akat te yandan, eletiricinin kendisini tamamen eylemi yapann yerine koymas zorunlu ve hatta istenilir bir ey de deildir. Savata, maharet isteyen btn ilerde olduu gibi, virtozluk dediimiz doal bir yetenei gelitirmek arttr. Bu byk veya kk olabilir. Bykse askeri eletiricinin yeteneklerini fersah fersah geride brakyor demektir. Zira hangi eletirici, bir Byk .rederikin ya da bir Bonapartn virtozitesine sahip olmakla vnebilir? Bu itibarla, eer eletiri byk komutanlar hakknda grler ileri srmekten tamamen men edilmeyecekse, daha geni ufkunun salad imtiyazdan yararlanmasna izin vermek gerekecektir. Eletiri byk bir komutann karlat bir meseleyi bir hesap problemini zer gibi zemez; baarlarna, olaylarn kendisini nasl doruladna bakarak, nce bir dehann stn faaliyetlerinin zaferi nnde hayranlkla eilmeli ve dehann igdsel bir ekilde kavrad gerekleri renmeye almaldr. .akat ne kadar kk olursa olsun, belirli bir virtoziteye ulaabilmek iin eletirinin olaylara mmkn olduu kadar yksek bir dzeyden bakmas gerekir. Bylece mmkn olduu kadar ok objektif faktrler elde edebileceinden, muhakemesi sbjektif olmaktan geni lde kurtulacak ve eletirici kendi kk akln hakem yerine koymaya zenmeyecektir.

132

Clausewitz Sava zerine

Eletirinin bu stn tutumu, olaylara hakkiyle nfuz ederek yapt vg ve knamalar bizi gcendirmemelidir; eer eletirici kendisini ahsen ileri srer ve olaylarn [sayfa 185] incelenmesinden elde edilen bilgileri kendi z yetenei sayarak konuursa, ancak o zaman kzmaya hakkmz olur. Bu kendini beenmi insanlarn sk sk bavurduklar kaba bir aldatmacadr ve hakl olarak bakalarnn cann skar. te yandan, eletirici byle bir niyeti ve iddias bulunmad halde, eer bunu aka belirtmemi ise, okuyucu ona bu niyeti sk sk kendiliinden mal eder ve eletirici hemen muhakeme yeteneinden yoksun olmakla sulanr. Bu itibarla, bir eletiricinin Byk .rederikin ya da Bonapartn bir hatasn belirtmesi kendisinin hi bir zaman bu hataya dmemi olaca anlamna gelmez. Hatta bu komutanlarn yerinde olmu olsayd ok daha arlarn ilemi olacan kabul edebilir; fakat o bu hatalar olaylar zincirinden karr ve komutann ferasetinin bunlara meydan vermemi olmas gerektiini belirtebilir. Grlyor ki, burada olaylar zincirinden, dolaysyla sonuca bakarak karlan bir gr karsnda bulunuyoruz. .akat bir de bizzat sonucun muhakeme zerinde yapt tamamen farkl bir etki vardr: yani eletiri sonucu belirli bir tedbir veya hareketin isabetinin ya da isabetsizliinin kant olarak gsterebilir. Buna sonuca bakarak hkm verme denir. lk bakta tamamen deersiz gibi grnr, ama aslnda hi de yle deildir. Napolyon 1812de Moskovaya yrd zaman, her ey u noktada dmleniyordu: bakentin igali ve daha nceki olaylar acaba ar Alexanderi, 1807de .riedland muharebesinden sonra yapt gibi, ya da Napolyonun Austerlitz ve Wagram muharebelerinden sonra mparator .ranoisy bar imzalamaya zorlad gibi, bar imzalamaya zorlayacak myd? nk Napolyon Moskovada bar elde edemedii takdirde, geri ekilmekten, yani stratejik bir yenilgiyi kabul etmekten baka aresi kalmayacakt. Napolyonun Moskovaya varmak iin neler yaptn, bu ilerleme srasnda ar Alexanderi bar yapmaya zorlayabilecek bir ok frsatlar karp karmadn bir yana brakalm. Geri ekilmesinin feci koullarn, [sayfa 186] nedenlerini belki de seferin ynetili tarzna balayabileceimiz bu koullar da bir kenara brakalm. Sorun yine ayn sorundur; nk Moskova zerine yryn sonucu ne kadar parlak olursa olsun, Alexanderi bar yapmaya zorlay-

Clausewitz Sava zerine

133

acak kadar korkutmu olup olmayacan kesinlikle tayin etmeye imkan yoktur. Ve Napolyonun byk ricat getirdii btn felaketleri getirmemi olsayd bile, yine de byk bir stratejik yenilgi olmaktan kurtulamayacakt. Eer ar Alexander kendisi iin elverisiz bir bara yanam olsayd, 1812 seferi Austerlitz, .riedland ve Wagram seferlerinin yannda yer alm olacakt. .akat bu seferler de, eer barla sonulanm olmasalard, Moskova ricatna benzer felaketlere yol am olabilirlerdi. Dnya fatihinin gc, yetenei, mahareti, dehas ne olursa olsun, kadere sorulan soru ayn kalacakt. u halde, 1805, 1807 ve 1809 seferlerini bir kenara itip, 1812 seferi yznden bunlarn hepsinin dncesizce hareketler olduuna, baarya ulam olmalarnn eyann tabiatna aykr olduuna ve nihayet 1812de stratejik adaletin kr talihin stesinden geldiine mi hkmetmek gerekir? Bu savunulmas imkansz bir gr, keyfi bir yarg olurdu, ve hi bir insan gz olaylarn balantsn yenik dm hkmdarlarn kararna kadar izleyemeyeceinden ancak yar yarya ispatlanabilirdi. 1812 seferinin dier seferler gibi zaferle sonulanmaya layk olduunu, aksinin doal olmadn sylemek ise bsbtn yanl olur; nk Alexanderin kararlln ve metanetini doal olmayan bir ey sayamayz. Napolyonun 1805, 1807 ve 1809 yllarnda dmanlarnn gcn doru olarak deerlendirdiini, 1812de ise yanldn sylemekten daha doal ne olabilir? Demek ki, ilk halde Napolyon hakl, sonuncusunda ise hakszd, ve sonu bu yargy dorulamaktadr. Savata her hareket, daha nce de sylediimiz gibi, kesin baarlar deil, muhtemel baarlar hedef alr. [sayfa 187] Kesinlik olmaynca insan kadere, ya da talihe, adna ne derseniz deyin, gvenmek zorunda kalr. Kukusuz kader veya talihe mmkn olduu kadar az bir yer brakmaya almak hakkmzdr, ama yalnz belirli bir durumda. Yoksa tesadfe en az yer veren durumun her zaman tercih edilmesini isteyemeyiz. Bu ok byk ve fahi bir hata olur: teori bunu kesinlikle kantlamtr. Baz durumlarda, en byk riski gze almak en byk aklllktr. Sonucun kadere terk edildii durumlarda, komutann yetenekleri ve dolaysyla sorumluluu sz konusu olmaz gibi grnrse de, bir umudun gereklemesi halinde duyulan sevinci ve bir

134

Clausewitz Sava zerine

umudun boa kmas halinde uranlan hayal krkln bsbtn grmezlikten gelemeyiz. Bir hareketi doru veya yanl bulduumuz, yani yargmz hareketin sadece sonucuna, daha dorusu bu sonuta grdmz eye dayandrdmz zaman, sylemek istediimiz bundan ibarettir. Ancak baardan duyduumuz sevincin, baarszlk karsnda uradmz hayal krklnn bir eit esrarengiz duyguya dayand inkar edilemez; kadere atfedilen baar ile komutann dehasnn eseri olduuna inandmz baar arasnda akl gz ile grlemeyen gizli bir ba bulunduunu farzederiz ve bundan honutluk duyarz. Bu fikri dorulayan bir husus da, baar veya baarszlk sk sk ayn komutann ahsnda tekrarlanrsa, sempatimizin daha da artmas ve kesin bir duygu halini almasdr. Bylece ansn savata kumarda olduundan ok daha soylu bir nitelik kazand grlr. Bizi kendisinden soutacak baka bir neden bulunmadka, talihli bir sava kahramann mesleinde izlemek bize daima zevk verir. Bu itibarla, insann ngr ve kanlarna san her eyi lp bitikten sonra, eletiri olaylarn sonucuna bakacaktr: hi deilse aralarndaki derin ve gizli ilikiler elle tutulur biimde aa kmad lde. Yksek bir otoriteden kan bu sessiz karar basmakalp fikirlerin [sayfa 188] amatasndan koruyacak ve bu byk mahkemeyi bozuk para gibi harcamak isteyenlere kar kacaktr. Baarl sonucun bu karar, insann kavrama yeteneinin dnda kalan eylerin yerini tutar; zellikle manevi gler ve faaliyetler tarafndan yardma arlacaktr, nk bir yandan bunlar doru olarak deerlendirmek ok daha zordur ve te yandan irade ile yakn ilikileri iradeyi etkilemeye daha elverilidir. Korku veya cesaret karar abuklatrd zaman, artk aralarnda objektif bir ba yoktur, dolaysyla basiret ve hesap bizi muhtemel sonuca gtrecek bir ipucu olamaz. imdi de eletirinin arac, yani kulland dil zerinde birka gzlemde bulunalm, nk bunun bir bakma sava harekat ile yakn ilikisi vardr: eletirici inceleme, eylemden nce gelen dncedir aslnda. Bu bakmdan eletiri dilinin savata dncenin tad nitelii tamas bizce ok nemlidir, yoksa pratikte bir yarar olmaz ve eletiriye gerek hayatn kaplarn amaz. Sava ynetiminin teorisi zerindeki dncelerimizi anla-

Clausewitz Sava zerine

135

trken, sava liderinin zihnini eitmesi, daha dorusu bu eitime yn vermesi gerektiini sylemi, teorinin amacnn komutann kafasn birer ara olarak kullanaca bir takm doktrin ve sistemlerle doldurmak olmadn eklemitik. .akat belirli bir olay hakknda karar verebilmek iin bilimsel formllere gerek yoksa, gerek sistematik bir biimde ve dolayl olarak deil, zihnin doal bir algs ile dorudan doruya ortaya kmsa, eletiri de ayn yolu izlemelidir. artlarn niteliini fazla irdelemenin bizi ok uzaklara gtrecei hallerde, eletirinin teorinin tespit ettii gereklerle yetinmesi gerektiini yukarda grmtk. .akat nasl ki savata komutan bu teorik gereklere kati bir yasa gz ile bakarak deil, onlar iine sindirerek itaat ederse, eletiri de bunlardan, her seferinde uygulanmasn gstermeye ihtiya bulunmayan yabanc bir yasa ya da bir cebir forml olarak deil, onlarn iine nfuz ederek yararlanmal, sadece daha karmak ayrntlarn [sayfa 189] kantlanmasn teoriye brakmaldr. Eletiri bylelikle karanlk ve esrarengiz terimler kullanmak zorunda kalmadan, berrak ve gzle grlr bir fikir silsilesini meydana karmak iin syleyeceklerini sade bir dille syler. Kukusuz bu her zaman mmkn olmaz, ama eletirinin asl amac bu olmaldr. Eletiri bilginin girift ve karmak biimlerinden mmkn olduu kadar kanmal, bilimsel yaplar kurarak bunlardan yanlmaz bir sistem gibi yararlanmaya kalkmamal, her eyde zekasnn doal ve zgr kvraklna gvenmelidir. Oysa, kritik zmlemelerde byle bir abaya nadiren raslanmaktadr. Yazarlarn ou gsteri merakna kaplmlar, fikirlerini tumturakl bir ekilde ifade etmek hevesinden kendilerini kurtaramamlardr. En yaygn kusur, baz tek yanl sistemleri yanl ve beceriksiz bir ekilde kullanmak, bunlar gerek birer yasa sanmaktr. .akat byle bir sistemin yetersizliini gstermek hi de zor deildir, ve bu bir kez gsterilince ona dayanan kritik yarglar da rtlm olur. Burada yapacamz ey bellidir, ve nihayet mmkn sistemlerin says pek fazla olamayacandan, mesele o kadar nemli de deildir. in asl kt taraf terminoloji, teknik terimler ve mecazlardadr. Bunlar bu sistemlere musallat olan bir sr asalaklardr.

136

Clausewitz Sava zerine

Ya hi birini beenmedii ya da hi birini doru drst hazmedemedii iin drt ba mamur bir sistemin dzeyine kmasn beceremeyen her eletirici, hi deilse bunlardan birinin bir parasn bir cetvel kullanr gibi kullanmak ister ve bu sayede bir komutan tarafndan ilenmi hatalar gsterebileceini sanr. Eletiricilerden ou, ara sra bilimsel askeri teorinin bu blk prk paralarna dayanmadan doru drst bir muhakeme yrtmesini bile beceremezler. Bu paralarn en kkleri basit bir takm teknik terimler veya benzetiler olup kritik anlatmn sslerinden ibarettir. Oysa, bir sisteme ait olan tm teknik ve bilimsel terimlerin, bu sistemin btnnden koparlp genel birer mtearife veya [sayfa 190] kk birer kristal tlsm gibi kullanlmaya balandklar andan itibaren btn zelliklerini kaybettikleri (eer byle bir zellikleri var idiyse) bilinen bir gerektir. te bu nedenledir ki, teorik ve kritik eserlerimiz, yazarn hi deilse ne dediini bildii ve okuyucunun da ne okuduunu anlad sade ve ak bir dille yazlm bilimsel kitaplar olmaktan kp, anlalmas zor bir takm teknik tabirler, okuyucuyu yazardan koparan karanlk noktalarla dolup tamaktadr. .akat ok kez bu kitaplarn daha da ileri giderek ii bo birer kabuk halini aldklarn grrz. Artk yazarn kendisi de ne demek istediini pek bilmez ve sade bir dil iinde bile kimseyi tatmin etmeyecek olan bir takm kark fikirlerle sadece sayfa doldurur. Eletirinin nc bir kusuru tarihi rneklerin ktye kullanlmas ve derin bir bilgi sergilemeye kalklmasdr. Sava sanatnn ne olduunu daha nce anlattk, tarihi rneklere ve genellikle askerlik tarihine de ilerde zel blmler ayracaz. Gelii gzel bir ekilde deinilen bir olay bile en elimeli grleri desteklemek iin kullanlabilir; en uzak lkelerden veya en eski zamanlardan bulunup karlan ve birbirine hi bir ekilde benzemeyen durumlara ait byle drt be rnek, hi bir eyi ispat etmeden aklmz artmaktan ve muhakememizi yanltmaktan baka bir ie yaramaz; nk biraz daha yakndan bakldnda, yazarn szde derin bilgisini ortaya dkmek iin kullanlan sama sapan eyler olduklar anlalr. Bu karanlk, yar doru yar yanl, karmakark ve keyfi kavramlardan pratik hayatta iimize yarayacak ne gibi dersler karabiliriz? Aslnda pek az ey, ve bunun iindir ki teori, var olduu

Clausewitz Sava zerine

137

gnden beri, pratiin tam bir antitezi olmu ve ok zaman da sava meydanlarnda askeri yeteneklerini ispat etmi olanlarn alay konusu haline gelmitir. Eer teori sade bir dille sava ynetiminin asl konusunu ele alm ve sadece tespit edilebileni tespit etmekle yetinmi olsayd, bu durum hi bir zaman meydana [sayfa 191] gelmezdi. .akat o, konusu iinde kalacak ve sava meydanlarnda ileri kendi dehalar ile idare edenlerle elele yryecek yerde, gsterie kaplarak bo ve yanl iddialar ileri srmekten, yersiz bilimsel formller ve tarihi paralellerle gz boyamaya almaktan hi bir zaman geri kalmamtr.

RNEKLER HAKKINDA Tarihten alnan rnekler her eyi aydnlatr, stelik deneysel bilimlerde de en inandrc kantlar salarlar. .akat bunun doruluunu en iyi sava alannda grrz. Sava zerine yazlm en iyi el kitabnn yazar olan General Scharnhorst, tarihi rneklerin bu bakmdan son derece nemli olduklarn syler ve kendisi de onlardan herkesi hayran brakacak ekilde yararlanr. Eer vurularak ld savatan sa km olsayd, bu tecrbeden karaca derslerle bize kukusuz esiz gzlemlerinin ve kavraynn daha da parlak delillerini vermi olurdu. .akat teori yapmclarnn tarihi rnekleri bu ekilde kullanmalarna ne yazk ki ok seyrek raslyoruz. ounun bunlara bavurma tarzlar insan sadece tatmin etmemekle kalmayp adeta kzdryor. Bu itibarla, tarihi rneklerin doru ve yanl kullanlmalar zerinde zel olarak durmay uygun bulduk. Sava sanatnn dayand bilgi dal kukusuz deneysel bilimlere girer; nk her ne kadar bir lde eyann tabiatndan km gibi grnrse de, ou zaman eyann bu tabiatn da ancak deney yolu ile renebiliriz. stelik, bu bilgilerin pratik uygulamasn deiiklie [sayfa 192] uratan o kadar ok koullar vardr ki, sonular

BLM VI

138

Clausewitz Sava zerine

hi bir zaman sadece aralarn niteliini incelemek suretiyle anlayamayz. Barutun etkilerini bize deney retmitir, bugn de askeri faaliyetlerimizin bu balca faktrnn etkilerini daha iyi anlayabilmek iin deneyler srdrlmektedir. Barutun saniyede 1000 kademlik bir hz kazandrd bir demir gllenin yolu zerinde raslad btn canllar yok ettiini deneysiz de anlayabiliriz. .akat bu etkiyi meydana getirmek iin, bazlar ancak tecrbe ile renilebilen yzlerce art bir araya gelmitir. Kald ki, nemli olan sadece fiziki etki deildir; bizi asl ilgilendiren manevi etkidir ve bunu renmek ve deerlendirmek iin elimizde tecrbeden baka bir ara yoktur. Orta alarda, ateli silahlar yeni icat edildiinde, fiziki etkileri, kusurlu yapmlar yznden bugne oranla ok daha azd, fakat buna karlk manevi etkileri ok daha fazlayd. Savata tehlikelere gs gere gere pimi, kazandklar parlak zaferler sayesinde kendilerinden her gn daha byk fedakarlklar istenilebilecek duruma gelmi gzpek ve dayankl askerlerin neler yapabileceklerini anlamak iin, Bonapartn eittii ve kumanda ettii o ynlar en iddetli ve aralksz topu atei altnda nasl kllar kprdamadan durduklarn grm olmak yeter. Sadece hayal gc ile buna inanlamaz. te yandan, gnmzde bile baz Avrupa ordularnda, birka top at ile kolayca datlabilecek Kazak, Tatar ve Hrvat birliklerinin bulunduu bilinen bir gerektir. Ancak hi bir deneysel bilim, dolaysyla hi bir sava sanat teorisi gerekleri her zaman tarihi rneklerle ispat etmeye muktedir deildir. Bu hem rnek gsterilebilecek olaylarn okluu bakmndan, hem de bu olaylardan her biri iin deneye bavurmann zorluu bakmndan olanakszdr. Savata bir aracn etkinlii denenir ve saptanrsa o ara hemen kullanlr; biri dierini taklit eder ve bir de bakarsnz moda haline gelmi; artk deneyin de desteinde adetlerimiz arasna girer ve yava yava teoride de yerini alr; teori ise genellikle bunun [sayfa 193] yerinde bir ey olduunu ispat etmek iin deil, sadece kaynan gstermek iin tecrbeden faydalanr. Oysa, kullanlagelen bir arac brakmak, pheli bir arac kullanmaya karar vermek ya da bir yenisini benimsemek iin tecrbeye bavurulduunda durum tamamen farkldr; o zaman delil olarak tarihi rnekler gstermek gerekir. Tarihi bir rnein kullanln daha yakndan inceleyecek

Clausewitz Sava zerine

139

olursak, drt farkl gr as bulunduunu grrz. lk nce, tarihten alacamz rnei sadece bir fikri izah etmek iin kullanabiliriz. nk bir durumu soyut planda incelerken, karmzdaki bizi kolayca yanl anlayabilir ya da hi anlamayabilir. Bu sakncay nlemek iin, yazar tarihten bir rnek getirerek anlatmak istedii dnceye k tutar, okuyucunun kendisini iyice anlamasn salar. kincisi, tarihi rnek bir dncenin uygulanmasn gsterebilir; nk rnek, genel fikir iinde bir araya getirilmesi mmkn olmayan tali artlarn kavranmasn kolaylatrr. Teori ile deney arasndaki asl fark ite buradadr. Bu iki hal gerek anlamda rneklerle ilgilidir. Bundan sonrakiler tarihi deliller kategorisine girer. nk nc durumda, yazar sylediklerini ispat etmek iin tarihi bir olay delil diye gsterebilir. Bir olayn veya bir sonucun sadece mmkn olduunu gstermek istediimiz srece bu yeterlidir. Son olarak, tarihi bir olay ayrntlar ile sunarak ve birok olaylar bir arada sralayarak bir teori tretebilir veya bir teoriyi destekleyebiliriz, ve bu teori bu ekilde ispatlanm olur. Birinci durumda genellikle sz konusu olan, sadece belirli bir gr asndan grlm olan bir olaya deinip gemektir. Tarihi gerek o kadar nemli deildir, uydurulmu bir rnek de pekala ie yarayabilir. .akat tarihi rnein pratik nemi ne de olsa daha fazladr, nk [sayfa 194] canlandrmaya yarad dnceyi pratik hayatn devresine sokar. kinci durumda olaylar daha geni ve ayrntl bir ekilde anlatlr, fakat tarihi gereklere uygunluk yine ikinci derecede nemli bir sorun olarak kalr ve bu itibarla birinci durum iin sylediklerimizi burada da tekrarlayabiliriz. nc ama iin, doruluu phe gtrmeyen bir olay sadece zikretmek genellikle yeterlidir. Baz artlar altnda tahkim edilmi mevzilerin amac gerekletirebileceini ileri srersek, bu savmz dorulamak iin Bnzelwitz mevziini rnek gstermek yeter. .akat tarihi bir olay anlatmakla genel bir gerei ispat etmek istediimiz takdirde, o zaman o olayn btn ynlerini inceden inceye ve doru bir ekilde zmlememiz, ve gerei olduu gibi okuyucunun gzleri nne sermemiz gerekir. Bunu tam ola-

140

Clausewitz Sava zerine

rak yapamadmz srece, tarihi delil etkisiz kalr ve rnek olarak aldmz olayn inandrc gcnn eksikliini telafi etmek iin ok sayda olaylar zikretmemiz gerekir; nk tek bir olaya ilikin olarak tespit edemediimiz ayrntl artlarn, etkileri bakmndan, ok sayda olaylarla karlanm olacan hakl olarak kabul edebiliriz. Svariyi piyade ile bir hizada deil de gerisine yerletirmenin daha doru olduunu deneylerle ispat etmek istediimiz takdirde, svarinin kanatlara yerletirildii baz hallerde muharebenin kaybedildiini, ya da svarinin piyadenin gerisine yerletirildii baz hallerde muharebenin kazanldn ileri srmek yetmeyecektir. Ayn ekilde, kesin bir say stnlmz olmadka, muharebe meydannda veya sava sahnesinde, yani taktik veya stratejik olarak, birbirinden uzak kollarla geni bir kuatma harekatna girimenin ok tehlikeli olduunu yine deneylerle ispat etmeye kalkacak olursak, Rivoli veya Wagram muharebelerini hatrlatmak, ya da 1796da Avusturyallarn talyan topraklarndaki saldrsn veya ayn yl .ranszlarn Alman topraklarndaki saldrsn rnek [sayfa 195] gstermek maksada yetmez. Her iki halde de, bu mevzilenme ve saldr biimlerinin mnferit olaydaki baarsz sonuca ne ekilde katkda bulunduunu, btn koullar ve olaylar tam ve eksiksiz olarak anlatmak suretiyle gstermemiz gerekir. Ancak o zamandr ki, bu biim veya tertiplerin ne lde zararl olduklar ve knanmalar gerektii akla kavumu olur. Buna mutlak surette ihtiya vardr, nk genel bir knama ve sulama gerekle badamaz. Bir olayn btn ayrntlaryla anlatlmasnn mmkn olmad hallerde, ispatlama gc eksikliinin gsterilen rneklerin saysyla telafi edilebileceini kabul etmi bulunuyoruz; ancak bu sk sk ktye kullanlan tehlikeli bir yoldur. Ayrntlar ile ortaya konulan tek bir rnek yerine, veya drt rnee stnkr deinilmekle yetinilmekte, bylece inandrc bir delilin sadece izlenimi verilmektedir. Oysa, rnek olarak ileri srlen bir dzine olayn bile hi bir eyi ispat etmedii haller vardr: bunlar sk sk meydana gelen olaylar olduklar iin, tam aksi sonucu vermi olanlardan da bir dzine rnek gstermek suretiyle ilk ispat etmek istediimiz tezin tam kartn ispat edebiliriz. rnein, ayrlm kollarla saldrya geildii iin kaybedilen bir dzine muharebe ile karmza

Clausewitz Sava zerine

141

kana, ayn dzenle kazanlm bir dzine muharebeyi rnek gstererek cevap verebiliriz. Bu yoldan hi bir yere varlamayaca aktr. nsan bu noktalar zerinde dikkatle durursa, rneklerin ne kadar kolaylkla ktye kullanlabileceini anlamakta zorluk ekmez. Tm unsurlar iinde zenle adeta yeniden yaatlacak yerde, geerken rasgelen deinilen bir olay ok uzaktan baklan bir cisme benzer; neresinden baklsa ayn grnr ve paralarnn ayrntlar fark edilemez. Nitekim, byle rnekler en zt grleri ve fikirleri desteklemekte kullanlmlardr. Kiminin gznde Avusturyal Mareal Von Daunun seferleri birer aklllk ve ihtiyatkarlk modelidir. Kimine gre ise, bir ekingenlik ve kararszlk [sayfa 196] rneidir. Bonapartn 1797de Noricum Alplerini, geii kimine bir kararllk aheseri, kimine bir lgnlk olarak grnebilir. 1812deki stratejik yenilgisi bazlarnca kabna smayan enerjisinin bir sonucu, bazlarnca enerji yetersizlii olarak yorumlanabilir. Btn bu grler ortaya atlmtr ve bunun nedenini anlamak kolaydr: herkes olaylarn akna diledii adan bakmtr. Oysa, birbiriyle elien bu fikirleri badatrmak mmkn deildir: biri mutlaka yanltr. ok deerli bir asker olan .euquillerese* Anlarnda ortaya koyduu ok saydaki rnekler iin minnet borluyuz. O olmasayd yoksun kalacamz zengin bir tarihi bilgi hazinesini bize aktarm olmas bir yana, .euquilleres teorik yani soyut fikirler ile pratik hayat arasnda ok yararl bir paralel kurmaya girimi olanlarn banda gelmektedir, nk zikrettii olaylar teorik iddialar izah ve tarif ederek dorulamaktadr. Btn bunlara ramen, .euquilleresin gnmzn tarafsz okuyucusu karsnda amacn, yani teorik gerekleri tarihi rneklerle kantlamak amacn gerekletirmi olduunu savunmak kolay deildir. nk olaylar kimi yerde inceden inceye anlatmakla birlikte, bunlardan kard sonularn gerekten o olaylarn i ilikilerinin sonular olduuna okuyucuyu inandrd pek sylenemez.
* Antoine-Manasses de Pas, .euquilleres (1648-1711]. XVII. yzyl sonlarnda bir ok sefer-lere katlm .ransz generali; " Sava Anlar" adl bir eseri 1736'da yaymlanmtr. (P.N.)

142

Clausewitz Sava zerine

Tarihi olaylara yzeysel bir biimde deinmekle yetinmenin bir dier sakncas da, okuyuculardan bazlarnn ya bunlar hi bilmemelerinden ya da bu konuda yazarn niyetini anlayacak kadar bilgi sahibi olmamalarndan ileri gelir. Byle olunca da, ya yazarn dediklerini kr krne kabul ederler ya da sylenilenlerin hi birine inanmazlar. Kukusuz tarihi olaylar canlandrarak bunlar yazarn ileri srd tezlerin birer kant olabilecek ekilde [sayfa 197] okuyucunun gzleri nne sermek kolay bir i deildir. nk yazarlarn genellikle buna ne olanaklar, ne zamanlar ne de yerleri vardr. .akat biz yine o kandayz ki, yeni veya tartmaya ak bir fikri kabul ettirmek sz konusu olduunda, on rnei sadece sralamaktansa, inceden inceye zmlenmi tek bir rnek vermek ok daha reticidir. Bu yzeyde kalan sralamann en zararl yan, yazarn bunlar doru olmayan yorumlarn kantlamak iin kullanmak istemesinden ziyade, kendisinin de aslnda bu olaylar hakknda hi bir zaman tam ve derin bir bilgi edinmemi olmasdr. Bu yzden de, yazarn bu yanl ve geliigzel tutumu, tarihe bu gayr ciddi yaklam, yzlerce hatal fikirlerin ve temelden yoksun teorilerin ortaya kmasna yol amaktadr. Oysa, yazar tarihten karmak istedii her yeni teoriyi olaylarn doru bir tahliline ve aralarndaki ilikilerin incelenmesine dayanmay grev bilmi olsayd, bu zararl sonulardan hi biri meydana gelmezdi. Tarihi rnekleri kullanmann gln ve bu konuda gsterilmesi gereken dikkat ve titizlii gz nne aldmz takdirde, yakn tarihin bu rnekleri semek iin en uygun zemin olduunu anlarz; tabii iyice hazmedilerek sunulmalar artyla. Daha eski alarda gerek savala ilgili koullar gerekse sava ynetme usulleri farkl idi, onun iin onlardan karacamz dersler bizim iin hem teorik hem de pratik bakmdan daha az yararldr; bundan baka, askerlik tarihi, dier tarihler gibi, zamann gemesiyle birok zelliklerini ve ayrntlarn kaybeder, solmu veya kararm bir tablo gibi renginden ve hayatiyetinden ok ey yitirir ve geriye sadece silik bir fon ya da byk lekeler kalr. Sava ynetiminin bugnk durumuna baktmzda, Avusturya Veraset savalarndan bu yana cereyan eden savalarn hi deilse kullanlan silahlar bakmndan bugnn savalar ile byk bir benzerlik arz eden belki yegane savalar olduunu ve deien

Clausewitz Sava zerine

143

birok kk ve [sayfa 198] byk eylere ramen bunlardan hl yararl dersler alabileceimizi grrz. spanya Veraset savalar iin ise ayn eyi syleyemeyiz, nk bu savalar srasnda ateli silahlar daha o kadar gelimi deildi ve svari hl en nemli snf saylyordu. Daha gerilere doru gittiimizde, askerlik tarihi nemini kaybeder ve bugn iin bize fazla bir yarar salamaz. Antik dnyaya ait savalar ise retici yn en ksr olanlardr. Bununla birlikte, bu eski savalarn hi iimize yaramadn da syleyemeyiz; sadece, ayrntlarn bilinmesine bal olan veya savan sevk ve idaresinde meydana gelen byk deiikliklerden etkilenen konular bakmndan faydaszdrlar. svirelilerin Avusturyallara, Burgonyallara ve .ranszlara kar verdikleri muharebeler hakknda ne kadar az ey bilirsek bilelim, bunlar yine de bize ilk kez iyi bir piyadenin en iyi bir svariye stnln kesin bir ekilde gsteren savalar olmutur. Condottieriler dnemine bir bak, bize sava ynetiminin ne dereceye kadar kullanlan aralara bal olduunu gstermeye yeter, nk baka hi bir dnemde silahl kuvvetler bu kadar bamsz bir karaktere sahip olmamlar, sosyal ve politik hayatn teki ynlerinden bu kadar kopuk bir manzara gstermemilerdir. Romann, ikinci Kartaca sava srasnda, Anibal henz talyada yenilmemi olduu halde, spanya ve Afrikada Kartacaya saldrs ve bu saldrda kullanlan yntemler ok retici bir incelemenin konusu olabilir, nk bu dolayl direnmenin dayand Devletleraras ve ordulararas genel ilikiler yeteri kadar bilinmektedir. .akat insan ne kadar byk izgilerden ayrlp teferruata dalarsa, eski alarn rnek ve deneylerine bavurmak o kadar zorlar; nk bunlar doru olarak deerlendirmek olanana sahip bulunmadmz gibi tamamen farkl olan modern yntemlerimize de hi bir ekilde uygulayamayz. .akat maalesef tarihilerin teden beri eski alarn olaylarna kar zaaflar olmutur. Bunda ne kadar kendini [sayfa 199] beenmiliin ne kadar arlatanln pay bulunduunu aratracak deiliz. .akat ou zaman drst bir niyetin, samimi bir retme ve inandrma abasnn yokluunu esefle mahede etmemek mmkn deildir. Onun iin bu eski alar tutkusuna, boluklar doldurmaya ve kusurlar rtmeye yarayan bir eit ssleme sanat olarak bakmaktan kendimizi alamyoruz.

144

Clausewitz Sava zerine

Sava sanatn, .euquilleresin nerdii gibi, sadece tarihi rneklerle retmeye almak kukusuz vgye deer bir abadr, ama bunun iin insann btn mrn bu ise harcamas gerekir, nk byle bir giriimde bulunacak kimsenin gerek sava alannda uzun bir tecrbeye sahip olmas gerekir. inden geen bir tutku ile byle bir grevi stlenecek insann kendisini bu kutsal greve uzun bir hacca hazrlanr gibi hazrlamas gerekir. Btn zamann bu ie ayracak, hi bir abadan kamayacak, hi bir eyden, hi bir kuvvetten korkmayacak, her trl vnmeyi ve sahte alak gnlll bir kenara brakacak ve .ransz kanunundaki yemin formlnn tabirleriyle gerei, sadece gerei ve tm gerei sylemeye alacaktr. [sayfa 200]

Clausewitz Sava zerine

145

GENEL OLARAK STRATEJ

NC KTAP

146

Clausewitz Sava zerine

Clausewitz Sava zerine

147

STRATEJ Strateji kavram kinci Kitabn ikinci blmnde syle tanmlanmt: strateji, muharebenin savan amalarna hizmet edecek ekilde kullanlmasdr. Aslnda strateji sadece muharebe ile urar, fakat strateji teorisi bu zel faaliyetin balca aracn, yani silahl kuvvetlerin hem dorudan doruya kendilerini hem de belli bal ilikilerini ele almak zorundadr, nk muharebeyi belirleyen ve muharebeden dorudan doruya etkilenen bu silahl kuvvetlerdir. Muharebenin kendisi de, hem muhtemel sonular asndan hem de ortaya koyduu en nemli manevi ve fikri gler asndan incelenmelidir. Strateji muharebenin savan amac dorultusunda kullanlmasdr. Buna gre, sava eyleminin tmne, savan amacna, uyan bir hedef gstermesi gerekir. Dier bir syleyile strateji sava plann yapar ve ngrlen hedefe gre ona ulalmasn salayacak bir dizi eylem saptar; ayr ayr seferlerin planlarn hazrlar ve her birinde verilecek muharebeleri rgtler. Btn bu kararlar, her zaman gereklemeleri mmkn olmayan bir takm varsaymlara dayanarak almaktan baka are olmadna ve daha ayrntl bir takm tedbirleri nceden almaya [sayfa 203] imkan bulunmadna

BLM I

148

Clausewitz Sava zerine

gre, strateji orduya muharebe meydannda elik ederek ayrntlara ilikin gerekli tedbirleri yerinde almak, ve genel planda durmadan deiiklikler yapmak gerekeceinden bunlara da yerinde karar vermek zorundadr. Yani strateji bir an iin bile iin yakasn brakamaz. .akat bu her zaman byle olmam, yani bu gr her zaman geerli saylmam ve stratejik sorunlar ordu iinde deil, kapal kaplar arkasnda halledilmeye allmtr. Oysa, eskiden ok yaygn olan bu uygulamaya ancak strateji odasnn orduya ok yakn bulunmas halinde izin verilebilir; bu takdirde ise strateji odasna ordunun genel karargh gz ile baklabilir. Strateji planlarn hazrlarken teori onu izleyecek, daha dorusu olaylara ve karlkl ilikilerine k tutacak ve bunlardan karlabilecek birka ilke veya kuraln zerine parman basacaktr. Savan ne kadar ok sayda nemli sorunlar kapsadna dair kitabmzn birinci blmnde sylediklerimizi hatrlayacak olursak, bunlarn hepsini dnmenin olaanst bir kavrama gcn gerektirdiini anlarz. Bir hkmdar ya da komutann dehasn en iyi kantlayan ey, ne bir eksiini ne de bir fazlasn yapmadan, sava ara ve amalarna tam bir uygunluk iinde rgtlemeyi bilmesidir. Ancak bu dehann etkileri, yeni icat edilmi arpc eylem biimlerinden ziyade, tm savan baarl nihai sonucunda grlr. Hayranlkla seyretmek istediimiz ey, sessiz sedasz varsaymlarn doru kmas, tm bir eylem biimindeki gsterisiz uyumdur ki, bu da ancak sonuta gsterir kendisini. Bu uyumu savan nihai sonucunda grmesini bilmeyen tarihi, dehay bulunmad ve bulunamayaca yerde arar. Stratejinin kulland biimler ve aralar aslnda ylesine basit, ve sk sk tekrarlandklar iin herkese ylesine iyi bilinen eylerdir ki, bunlar atafatl szlerle iiren bir eletiri saduyu sahibi bir kimseye sadece gln [sayfa 204] gelir. rneklerine binlerce kez raslanm olan bir evirme hareketi kah olaanst bir deha eseri, kah derin bir kavray, hatta bilgeliin kant olarak grlp gklere kartlrsa, sava edebiyat iin bundan daha sama bir ey tasavvur edilebilir mi? .akat bundan da daha gln olan, eletiricinin, sokaktaki adamn deersiz grne katlarak, manevi verilerin tmn teo-

Clausewitz Sava zerine

149

rinin dnda brakmak ve sadece maddi gleri dikkate almak istemesidir. Bylece her ey denge ve stnlk, zaman ve mekan gibi birka matematiksel ilikiye, birka a ve doruya indirgenmi olur. Her ey bununla olup bitseydi, sava olsa olsa bir ilkokul rencisine verilecek bir ders problemi olabilirdi. Kendimizi aldatmayalm: bilimsel forml ve problemlerle hi bir ilgimiz yoktur. Aslnda maddi ilikiler son derece basittir. Zor olan, iin iine giren manevi gleri kavramaktr. .akat bu alanda bile, karklklar, manevi niceliklerle veriler arasnda byk farkllklar stratejinin ancak en st tabakalarnda ortaya kar. Stratejinin politikaya ve Devlet ynetimine yaklat, daha dorusu bunlarla zdeletii bu yksek dzeylerde ise, artk sz konusu olan uygulama biimleri deil, neyin ne kadar az veya ne kadar ok yaplmas gerektiidir. Savan byk veya kk mnferit hareketlerinde olduu gibi, uygulama biimlerinin ar bast yerde, manevi veriler zaten olduka snrldr. Grld gibi stratejide her ey ok basittir, fakat bu her ey ok kolaydr anlamna gelmez. Devletin iinde bulunduu artlara bakarak savatan ne istediimizi ve ne isteyebileceimizi bir kere tayin ettik miydi, bunun yollar ve areleri kolayca bulunur. Ancak bu yolu inatla takip etmek, binlerce deiik olayn etkisi altnda binlerce defa amacmzdan sapmadan planmz uygulamak byk bir karakter kuvveti, uyanklk ve dayankllk ister. Kimi zekas ile, kimi kavray ile, kimi yiitlii veya enerjisi ile temayz etmi binlerce kii arasndan, bir komutan meslek hayatnda ortann stnde [sayfa 205] bir dzeye karmak iin gerekli btn nitelikleri kendinde toplayan belki bir kii bile kmaz. Bazlarna belki garip gelecek ama, savan ne olduunu bilenlerin kukusuz kabul edecekleri bir gerektir ki, stratejide nemli bir karar almak iin, taktik alanda gerekli olduundan ok daha kuvvetli bir irade gcne ihtiya vardr. Taktikte komutan belli bir ann gereini yerine getirmek zorundadr, kendisini o ann akntsna kaptrr, yok olmak tehlikesini gze almadan bu akntya kar koyamaz, birliinden ykselen korkular da yenerek cesaretle ileri atlr. Oysa, stratejide her ey ok daha yava hareket eder, gerek kendimizin gerek bakalarnn dnce, tahmin ve grlerine ok daha fazla yer vermek gerekir. Karlkl itiraz ve serzeni-

150

Clausewitz Sava zerine

lerin, dolaysyla mevsimsiz pimanlklarn da daha byk bir pay vardr stratejide. Stratejide, taktikte olduunun aksine, olaylarn hi deilse yarsn gzlerimizle grmek olanana sahip deiliz; her eyi kafamzla kurar, tahmin eder, varsayarz; bylece inanlarmz da taktikteki kadar sarslmaz deildir. Nitekim, pek ok komutan, tam harekete gemeleri gerektii bir anda, phe ve tereddtlere kaplp elleri brlerinde kalmlardr. sterseniz tarihe syle bir gz atalm: gzel yryleri, gzel aknlar ve manevralar ile nl Byk .rederikin 1760 seferi zerinde duralm. Eletiricilere sorarsanz, strateji sanatnn bir aheseridir bu sefer. Oysa, Kraln nce Daunun sa kanadn, sonra sol kanadn, daha sonra yine sa kanadn, vb. evirmeye kalkmasnda gerekten hayran kalacamz bir ey var mdr? Btn bunlarda derin bir zekann belirtilerini grmek zorunda myz? Hayr, hi de byle bir zorunluluk yoktur: tabii olay soukkanllmz kaybetmeden salam bir kafa ile irdeleyecek olursak. Eer Kraln aklna mutlaka hayran olmak istiyorsak, byk bir amaca snrl aralarla ulamak istemi olmasna, kuvvetinin tesinde hi bir eye kalkmam olmasna, hedefine ulamak iin sadece yaplmas gerekeni yapm olmasna hayran olalm! [sayfa 206] Komutanda bulunmas gerekli olan akl ve basiret! Byk Kraln sadece bu seferinde deil, giritii savata da grrz. Byk .rederikin hedefi, Silezyaya salam temellere oturan bir bar getirmekten ibaretti. Genellikle teki Devletlerden hi bir fark bulunmayan kk bir Devletin banda, belki onlardan sadece baz ynetim dallarnda biraz daha ileri bir Devletin kral olarak, bir skender olamazd elbette. Olmaya kalksayd, XII. Charles gibi perian olur, kafas krlrd. Byk .rederikin savalarnda, her zaman dengeli ve ll bir kuvvete, hi bir zaman enerjiden yoksun olmayan, zamannda, en kritik anlarda, akla durgunluk veren iler baaran ve bunun hemen arkasndan sessizce en ince politik oyunlara bavuran, askerlik ile politika arasnda adeta bir sarka gibi gidip gelen bir kuvvete tank oluruz. Ne yenilgi ne zafer sarholuu, ne ihtiras ne intikam duygusu onu yolundan alkoyamamtr, ve onu zafere gtren ite bu yol olmutur. Bu szler, Byk .rederik gibi bir sava liderinin byklnn ne kadar berisinde kalyor! Bu muharebenin akllara durgun-

Clausewitz Sava zerine

151

luk veren sonucunu daha yakndan inceleyecek ve nedenlerini aratracak olursak, Kraln bu kadar etin engellerin, bu kadar byk tehlikelerin arasndan syrlarak baarya ulaabilmi olmasn basiretine borlu olduunu daha iyi anlarz. Byk komutann hayran olduumuz zelliklerinden yalnz bir tanesidir bu. Biz onun yalnz 1760 seferine deil, btn savalarna hayranz, fakat zellikle 1760 seferine. nk baka hi bir seferinde, bu kadar stn bir dmana kar bu kadar az fedakarlkla kafa tutmu deildir. Byk .rederikin dier bir zellii de bir sava plann icra etmenin zorluu ile ilgilidir. Dmann sa ya da sol kanadn evirmek iin yaplan yryleri birletirmek kolaydr; dmanla her hangi bir noktada eit artlarla karlamaya hazr, iyi kmelenmi kk bir kuvveti [sayfa 207] her zaman el altnda bulundurmak, hzl bir harekt ile kuvvetleri oaltmak gibi fikirler azdan kmasyla anlalmas bir olacak kadar aktr. Bu noktalarda alnacak tertibatn hayranlmz uyandrmas iin bir sebep yoktur. Byle basit eylerle ilgili olarak syleyebileceimiz tek ey bunlarn basitliini kabul etmektir. .akat baka bir komutan Byk .rederikin yaptklarn taklit etmeye kalksn da grelim! Aradan uzun yllar getikten sonra, olayn grg tanklar olan yazarlar, ordughlarn tehlikeli durumundan, hatta Kraln ihtiyatszlndan sz etmilerdir. Kukusuz bu tehlike ordughlarn kurarken Byk .rederikin gzne kat daha byk grnmtr! Birliklerini dmann gz nnde, hatta topu ateinin altnda kaydrmas iin de ayn ey sylenebilir. Byk .rederik ordughlarn byle kurmu, askerlerini bu ekilde yrye geirmi ise, Daunun sisteminde, rgtlenme yntemlerinde, sorumluluk duygusunda ve karakterinde kendisi iin yeteri kadar bir garanti bulduuna inanm olduu iindi. Bu itibarla, hareketleri belki riskli fakat tedbirsiz deildi. Ancak olup bitenleri bu k altnda grebilmek iin, aradan otuz yl getikten sonra bile hl bahsedilen tehlikelerden ylmadan yoluna devam edebilmek iin insann bir Byk .rederik olmas, onun cesaretine ve kararllna sahip bulunmas gerekir. Byle bir durumda, bu basit stratejik aralarn uygulanabileceine inanacak kadar uzak grl pek az komutan vardr.

152

Clausewitz Sava zerine

Bu seferde grlen baka bir icra zorluu da Kraln ordusunun devaml hareket halinde bulunmasyd. Daunu kovalayarak ve peinde Lascy* olduu halde, Elbeden Silezyaya kadar, bozuk yollardan iki kez yrmek zorunda kalmtr (Temmuz balar ve Austos balar). Ordunun her an arpmaya hazr bir durumda bulunmas ve [sayfa 208] yrylerinin stn abalar gerekli klan byk bir ustalkla dzenlenmesi gerekiyordu. Binlerce araba tarafndan takip edilmesine ve bu yzden gecikmesine ramen, ordunun iaesi son derece zor bir sorun yaratyordu. Silezyada, Leignitz muharebesinden nceki sekiz gn boyunca, ordunun gece yryleri yaparak dman cephesi karsnda sadan ve soldan ilerlemesi gerekiyordu: bu da byk bir yorgunlua ve byk mahrumiyetlere katlanmak demekti. Makinada byk srtnmeler yaratmadan btn bunlarn stesinden gelinebilir miydi? Bir komutann kafas btn bu harekt, bir arazi lcsnn (mesaha memurunun) yldzlarn uzakln len aleti kullanmas kadar kolaylkla idare edebilir miydi? Alktan ve susuzluktan len zavall silah arkadalarnn sefaleti karsnda hangi bakomutan, hangi general kaytsz kalabilir, kalbinin bin kere paralandn hissetmez? Bu manzarann sebep olduu yaknmalara, kukulara hangi komutan kulaklarn tkayabilir? Sradan bir insan bu apta fedakarlklar istemeye cesaret edebilir mi? Bylesine abalar ister istemez ordunun maneviyatn kertmez, disiplinini bozmaz, bir kelime ile askeri meziyetlerini yok etmez miydi? Ama ite komutann byklne ve yanlmazlna kar beslenen sarslmaz inan btn bunlarn stesinden gelebilmitir. Bunun nnde sayg ile eilmeliyiz; plann uygulanmas ile ilgili bu mucizeler karsnda engin bir hayranlk duymalyz. .akat insan bu olaylar bizzat yaamadka onlar hakknda tam bir fikir edinemez. Sava sadece kitaplardan ve manevra sahalarndan tanyan bir insan iin, btn bu aksilikler fazla bir anlam tamaz. Onun iin, bilemeyecei btn bu hususlarda bize inanp gvenmesini rica ederiz. Bu rneklerle dncelerimize daha bir aklk getirmek
* Lascy, Joseph .ranz Moritz, Kont (1725-1801]. Avusturyal feldmareal, Yedi Yl Savalarnda Byk .rederikle arpm, 1756 ve 1758 yllarnda baarlar kazanmtr. (A.R.).

Clausewitz Sava zerine

153

istedik, ve bu blme son verirken hemen unu syleyelim ki, stratejiyi kendi grlerimize gre aklarken bize en nemli grnen maddi ve manevi ynlerini anlatmaya alacaz. Basitten mrekkebe doru gideceiz ve [sayfa 209] en sonunda tm sava eyleminin atsn ya da iskeletini tekil eden sava veya sefer plann ele alacaz. *** Silahl kuvvetlerin belirli bir noktada toplanmas bal bana bir muharebeyi mmkn klar, fakat bu o muharebenin mutlaka cereyan edecei anlamna gelmez. imdi bu olanaa bir gerek, bir fiili durum gz ile bakmak gerekir mi? Kukusuz. nk sonular bakmndan yledir, ve bu sonular, ne olurlarsa olsunlar, kendilerini gstermemezlik edemezler. 1. mkan dahilindeki arpmalara, sonular bakmndan, gerek arpmalar gz ile baklmaldr. Eer kaan bir dmann ricat hattn kesmek iin bir mfreze gnderilir ve dman direnmeden teslim olursa, bu teslim oluu gnderilen mfrezenin vermi olduu muharebenin sonucu sayabiliriz. Ordumuzun bir ksm dmana ait savunmasz bir blgeyi veya eyaleti igal eder ve bylelikle dman ordusunu nemli takviye olanaklarndan yoksun klarsa, bu da, dmann bu blgeyi veya eyaleti geri almaya kalkmas halinde bu birliin gze ald ve dman tehdit ettii muharebe sayesinde mmkn olmu demektir. Yani igal ettiimiz ve elimizde kalan araziyi muharebe ile kazanm saylrz. Her iki halde de bir muharebenin sadece olabilirlii sonular yaratm, bylece muhtemel bir arpma gerek olaylar kategorisine girmitir. .arzedelim ki, her iki halde de dman birliklerini bizim birliklerimizin karsna karm, ve bizimkiler dmanla ba edemeyerek [sayfa 210] muharebe vermeden hedeflerinden vazgemek zorunda kalmlardr; bu takdirde bizim amacmz kukusuz gereklememi olacak, fakat bu noktada dmanla arpmay gze alm olmamz yine de bsbtn etkisiz kalm ol-

154

Clausewitz Sava zerine

mayacaktr: nk dman kuvvetlerini meydana karm, istediimiz noktaya getirmitir. Btn giriimlerimiz baarszlkla sonulanm ve bize kayplar verdirmi olsa bile, davranlarmzn, imkan dahilindeki arpmalarn, hi bir sonu yaratmad sylenemez. Yalnz bu sonu bu kez kaybedilmi bir muharebenin sonucu ile zdetir. Grlyor ki, dmann askeri kuvvetlerinin imhas ve dman gcnn yok edilmesi, ister bilfiil cereyan etmi olsun, ister sadece teklif edilip dman tarafndan kabul edilmemi olsun, bir muharebenin ancak sonular ile gerekletirilir. 2. Muharebenin ifte amac .akat bu sonular da iki trldr: dolaysz ve dolayl. Eer baka faktrler tek balarna dman kuvvetlerinin imhasna ynelik saylmayacak olan fakat dolambal bir yoldan da olsa daha etkin bir biimde bu sonucu meydana getirecek olan faktrler iin iine karr ve muharebenin amacn tekil ederse, sonular dolayldr. Eyaletlerin ele geirilmesi, kentlerin, mstahkem mevkilerin, kprlerin, yollarn, mhimmat depolarnn igali bir muharebenin yakn amalarn oluturabilirlerse de, hi bir zaman nihai amacn tekil edemezler. Bu gibi eylere sadece daha byk bir stnlk kazanmann aralar gz ile baklmal, asl amacn dmana muharebeyi kabul edemeyecei artlar altnda teklif etmek olduu hatrdan karlmamaldr. Dolaysyla btn bu amalar sadece birer atlama tahtas, birer adm saylmaldr. sterseniz buna etkin prensibe gtren yollar da diyebilirsiniz, fakat hi bir zaman etkin prensibin kendisi diyemezsiniz. [sayfa 211] 3. rnekler 1814te, Napolyonun bakenti igal edilmi, savan amac gereklemiti. Kkleri Pariste olan politik hizipler harekete gemiler, muazzam bir gedik alm, mparatorun iktidar kendiliinden yklp gitmiti. Bununla birlikte, unu da unutmamak gerekir ki, Napolyonun askeri kuvveti ve direnme olanaklar bu yzden birdenbire o kadar azalm ve mttefiklerin stnl o derece artmt ki, her trl direnme imknsz hale gelmiti. .ransa ile

Clausewitz Sava zerine

155

bar mmkn klan bu imkanszlk olmutur. Eer d etkenlerle mttefiklerin de askeri kuvvetleri ayn lde zayflam olsayd, stnlkleri ortadan kalkm ve dolaysyla Parisin igali btn etkisini, btn nemini yitirmi olurdu. Bu muhakemeyi yrtmemizin nedeni, olaylara bakmann tek doru yolunu gstermek ve meselenin nemini belirtmek isteyiimizdir. Kendi kendimize durmadan u soruyu sormamz gerekir: Savan ve seferin her annda iki tarafn birbirine teklif edebilecei byk ve kk muharebelerin muhtemel sonucu ne olabilir? Bir sefer veya sava plan hazrlarken, alnacak tedbirleri ancak bu sorunun cevab tayin edebilir. 4. Bu gr benimsemediimiz takdirde, baka unsurlar yanl deerlendiririz. Sava ve savan iinde yer alan tek tek seferleri bir arkn dilileri gibi birbirine giren bir muharebeler zinciri olarak grmeye almaz da, baz corafi mevkilerin, rnein savunmasz bir eyaletin igalinin bal bana bir deer tadn sanrsak, bu igalleri elimiz demiken cebimize atmakla bir ey kaybetmeyeceimiz bir kazan olarak grmeye balarz. Ve bunlar bir olaylar zincirinin halkalar olarak grecek yerde kendi balarna yeterli birer baar sayacak olursak, ilerde bamza i ap amayacaklarn dnmeyi unuturuz. Askerlik tarihinde bunun ne kadar ok rneklerine raslanmtr! Nasl ki, ticarette tek bir alveriin kazanc bir kenara [sayfa 212] koyulup stne yatlamazsa, savata da tek bir stnlk tm savan sonucundan ayrlamaz. Tccar nasl ki durmadan servetinin tmn isletmek zorunda ise, savata da her harektn kr ve zararlarn ancak kesin hesap meydana karr. Eer gzmz ve aklmz muharebeler dizisinden ayrmazsak tabii nceden grlebildikleri lde o zaman doru yolda olduumuzdan emin olabiliriz. nk o zaman dorudan doruya hedefe ynelmi, hareket halindeki kuvvete hz, eyleme irade katm ve d etkilerden kurtulmu oluruz.

156

Clausewitz Sava zerine

STRATEJNN UNSURLARI Stratejide muharebenin kullanlmasn artlandran unsurlar bir takm ksmlara ayrabiliriz: manevi unsurlar, fiziki unsurlar, matematiksel unsurlar, corafi unsurlar ve istatistiki unsurlar. Birinci kategori, manevi, yani ahlaki ve fikri, niteliklere ve bunlarn etkisine dayanan eylerin tmn ierir; ikincisine, askeri kuvvetlerin bykl, terkibi, tekili, belli bal snfn oran (piyade, svari, topu), vb. gibi eyler girer; nc kategori, harekt hatlarnn alarn, merkezleri bir (konsantrik) ve merkezleri ayr (eksantrik) hareketleri (geometrik nitelikleri hesaplarmz bakmndan bir nem tadklar lde tabii) kapsar; drdnc gurup, arazi ekillerini, hakim noktalar, eitli engebeleri, dalar, nehirleri, ormanlar ve yollar iine alr; beinci ve son kategori ise her trl iae ve ikmal vastalarn ierir. Bu unsurlardan her biri zerinde ayr ayr [sayfa 213] durmann yarar vardr; bylece bunlar hakknda daha ak, daha kesin bir fikir edinmi ve aratrmalarmza bir balang olmak zere bu farkl kategorilerin birbirlerine oranla tadklar deeri saptam oluruz. Gerekten de, bu unsurlar ayr ayr ele aldmz takdirde, ilerinden bazlarnn kendilerine bo yere verilmi olan nemlerini kaybettiklerini grrz. rnein, bir harekt ssnn deerinin, sadece harekt hattnn mevkiini dikkate almak istesek bile, aralarnda tekil ettikleri adan, yani matematiksel unsurdan ok yollarn ve arazinin durumuna, yani corafi unsura bal olduunu aka sezeriz. Bununla birlikte, stratejiyi bu unsurlara gre incelemek son derece isabetsiz bir tutum olur, nk sava hareketlerinin ounda btn bu unsurlar eitli biimlerde i ie girmi durumda bulunurlar. Soyut bir temelden hareket ederek gerek hayatn olaylarna varmak istediimiz takdirde, ksr analizlerin iinde bocalayp durmaktan ve kabuslarda olduu gibi elimizdeki yay germek iin bouna abalar harcamaktan teye gidemeyiz. Byle bir giriimden tanr korusun bizi! Biz karmak olaylar dnyasndan ayrlmamaya alacaz ve analizlerimizi belirtmek istediimiz dncelerin zorunlu kld lnn dna tarmamaya dikkat edeceiz. Bu dnceler de teorik aratrmalar sonucunda iimize

BLM II

Clausewitz Sava zerine

157

domu dnceler deil, sava gereinden esinlenmi dnceler olacaktr.

MANEV DEERLER kinci kitabn nc blmnde deindiimiz bu konuya dnmek zorundayz, nk manevi deerler savan en [sayfa 214] nemli unsurlarndan biridir. Bunlar savan ruhudur, onun btn varlna yaylrlar. Tm kuvvetleri kitle halinde harekete geiren ve onlara rehberlik eden iradeyi ta batan etkileri altna alrlar, hatta onunla zdeleirler, nk iradenin kendisi de manevi bir gtr. Ne yazk ki, bu deerleri kitaplardan renemeyiz, nk hi bir lye smazlar, ne saylabilirler ne de belirli bir kategoriye sokulabilirler; onlar ancak grr, hissederiz. Ordunun, komutann, hkmetlerin zekas, akl ve dier manevi nitelikleri, savan cereyan ettii lkedeki halkn ruh haleti, bir zafer ya da bir yenilginin manevi etkisi ok farkl nitelikte faktrlerdir, tesirleri de amacmza ve durumumuza gre ok deiik biimler olabilir. Kitaplar bu konuda bir ey sylemez ya da ok az ey sylerlerse de, sava oluturan btn teki unsurlar gibi, manevi deerler de sava sanat teorisine girerler. nk, bir kez daha tekrarlamak gerekir ki, eski modaya uyarak, tm manevi deerleri veya nicelikleri kural ve ilkelerinin dnda brakan ve bunlar ortaya kar kmaz istisnalardan bahsetmeye balayan ve bunlardan teorik kurallar treten bir felsefe zavall bir felsefedir. Bu felsefeye gre, her ey tm kurallara meydan okuyan stn bir dehaya mal edilir, bylelikle kurallarn sadece budalalar iin yapldklar ima edilmekle kalnmayp, ayrca kurallarn kendilerinin de budalaca kurallar olduklar ileri srlm olur. Sava sanat teorisi sadece bu manevi niceliklerin varln hatrlatmakla yetinmi, manevi deerleri hesaba katmann ve hi bir zaman kmsememenin zorunluluunu gstermekten baka bir ey yapmam olsayd bile, konusunu bu manevi alan da iine

BLM III

158

Clausewitz Sava zerine

alacak ekilde geniletmekle yine de isabetli bir i yapm olurdu. Salt bu grn nemini belirtmekle, sadece maddi kuvvet ilikilerini kabul edenleri pein olarak sulam ve mahkumiyetlerini tescil etmi olurdu. Kald ki, btn br szde kurallar da, teorinin manevi nicelikleri konusunun dnda brakmaya hakk [sayfa 215] olmadn gstermeye yeter: nk maddi glerin etkileri manevi glerin etkileriyle tamamen kaynam durumdadr, ve bunlar bir maden alam gibi kimyasal bir ilemle ayrmaya imkan yoktur. Maddi glere ilikin tm kurallarda, teori manevi niceliklerin pay zerinde durmak zorundadr; yoksa, kimi zaman fazla ekingen ve snrl, kimi zaman fazla dogmatik ve lsz, kategorik hkmler formle etmekten teye gidemez. En yavan ve basmakalp teoriler bile, bilmeyerek de olsa bu manevi alandan ieri girmilerdir; nk, rnein bir zaferin etkileri hi bir zaman, manevi izlenimler dikkate alnmadan tam olarak izah edilemez. Bu kitapta ele alacamz konularn ou, bu yzden, yar yarya maddi, yar yarya manevi neden ve sonulardan olumutur. Hatta diyebiliriz ki, maddi nedenler ve sonular silahn aatan yaplm kabzasna benzetecek olursak, manevi nedenler ve sonular asil bir madenden yaplm o gz kamatrc silahn kendisidir. Manevi niteliklerin deerini ve ou zaman inanlmaz etkilerini en iyi tarih gsterir bize. Bir komutann tarihten alaca en byk, en soylu, en katksz ders de budur. Bu vesile ile unu da belirtelim ki, beyinde meyvelerini verecek olan akl ve bilginin tohumlar, ahitli ispatl anlatmlardan, kritik zmlemelerden ve bilgece yazlm kitaplardan ok, duygular, genel izlenimler ve gz kamatrc sezgi parltlar ile ekilir. steseydik savataki en nemli manevi olgular gzden geirebilir, alkan ve titiz bir profesr gibi bunlarn iyi ya da kt yanlarn teker teker belirtmeye alabilirdik. .akat byle bir yntem insan kolayca basmakalp eyler sylemeye, ahkam kesmeye gtrebilir; ve insan gerek bir aratrma ruhu iinde alacak yerde, farkna varmadan herkesin bildii eyleri anlatmaya balar. Onun iin biz burada, eksik kalmak pahasna dahi olsa, sadece en nemli meseleleri ele almak, konunun genel nemini belirtmek ve bu kitapta ileri srlen dncelerin esprisine iaret etmekle yetineceiz. [sayfa 216]

Clausewitz Sava zerine

159

BALICA MANEV GLER Balca manevi gler unlardr: komutann (sava liderinin) yetenekleri, ordunun savakanl ve ulusal duygular. Genel olarak bunlardan hangisinin en nemli manevi unsur olduunu hi kimse tayin edemez; nk topunun deerini lmek bile zordur, nerede kalm ki arasnda bir kyaslama yapmak. En iyisi, hi birini kmsememek, ve insanlarn ifrat ile tefrit arasnda sk sk dtkleri hataya dmemektir. Bu erdemlerden nn de inkar edilemez etkisini tarihi rneklerle gstermek daha doru olur. Bununla birlikte, modern zamanlarda tm Avrupa ordularnn hemen hemen ayn disiplin ve eitim dzeyine gelmi olduklar da bir gerektir. Bir filozof gibi konumak gerekirse, diyebiliriz ki, sava ynetimi ylesine doal bir biimde gelimi ve bu arada btn ordular iin ylesine ortak bir yntem haline gelmitir ki, artk sava liderinden bile zel hnerler gstermesini bekleyemeyiz. (rnein II. .rederikin eik dzeni gibi). Bu itibarla, gnmzde, milli ruhun ve ordunun sava alkanlnn etkilerine daha byk bir pay tanmak gerektii inkar edilemez. Uzun bir bar dnemi belki bu durumu deitirebilir. Ordunun milli ruhu (heyecan, coku, taassup, iman, inan) genellikle da savalarnda etkisini gsterir, nk burada en basit ere kadar herkes kendi bana braklmtr. Onun iindir ki, dalk lkeler, halk silahlandrmaya ve asker devirmeyip en elverili yerlerdir. te yandan, bir ordunun teknik kabiliyeti ve saflar kenetlenmi gibi bir arada tutan elikten cesareti daha ok geni ve ak arazide, krsal blgelerde stnlk salar. Bir komutann yeteneklerini gstermesine en elverili [sayfa 217] faaliyet alanlar, geni vadilerle ayrlm engebeli blgelerdir. Dalk arazide komutan birliklerinin eitli ksmlar zerinde hakimiyet kurmakta glk eker ve tmnn ynetimi gcn aabilir; oysa ovada bu nispeten basittir ve fazla bir abay gerektirmez. Planlar bu yatknlklar ve zel durumlar gz nne alnarak yaplmaldr.

BLM IV

160

Clausewitz Sava zerine

ORDUNUN SAVAKANLII Ordunun savakanl salt cesaretten ve hele sava nedenini cokunlukla benimsemekten farkl bir eydir. Cesaret kukusuz onun zorunlu unsurlarndan biridir; fakat nasl ki, baz insanlarda bir tanr vergisi olan bu cesaret, ordunun bir paras olan askerde alkanlk ve eitimin bir rn olabilirse, ayn ekilde askerin cesareti alelade insann cesaretinden farkl bir istikamete ynelmelidir. Kiide olduu gibi dolu dizgin bir faaliyet tutkusu, bir kuvvet harcama ehveti olmaktan kmal, daha yksek dzeyde zorunluluklara, buyruklara, kurallara ve belirli bir ynteme boyun emelidir. Meslek cokusu bir ordunun cengaverliine hayatiyet katar ama zorunlu bir unsurunu tekil etmez. Sava belirli bir meslek, zel bir uradr. Etkisi ne kadar geni olursa olsun, hatta bir lkenin eli silah tutan btn erkekleri bu meslee girseler bile, yine de insanlara zg teki faaliyet alanlarndan ayr ve farkl bir nitelik tamaya devam eder. Bu meslein ruh ve zne inanm olmak; gerektirdii gleri benliinde uyandrmak, kullanmak ve hazmetmek; btn zekasn, btn [sayfa 218] istidatlarn ona vermek; eitim yolu ile gerekli gven ve becerileri kazanmak; kendini btn varl ile ona adamak, btn yeteneklerini onun uruna gelitirmek; bir insan olmaktan kp sava arknn dililerinden biri olmak paymza den grevi yerine getirmek. te bir ordunun savakanlnn, cengaverliinin kiide beliren zellikleri! Sava ile askerin varlklarn ayn kiide birletirmeye ne kadar alrsak alalm, savalar ne kadar ulusallatrrsak ulusallatralm, eski zamanlarn getiine, bugnk savalarn artk condottierilerin sava1ar olmadna kendimizi ne kadar inandrrsak inandralm, meslein kendine zg niteliklerini bir kenara atmak hi bir zaman mmkn olmayacaktr. Buna imkan olmaynca da, kendilerini savaa adayanlar, bu meslekte kaldklar srece, kendilerini, savan nizamlarn, yasalarn ve geleneklerini bnyesinde aksettiren bir eit esnaf loncas olarak greceklerdir. Gerek de budur. Savaa ne kadar yksek bir dzeyden bakmak istersek isteyelim ve bunda ne kadar srarl olursak olalm, hemen he-

BLM V

Clausewitz Sava zerine

161

men btn ordularda bulunan ve bulunmas gereken bu meslek ruhunu (esprit de corps) kmsemek son derece yanl bir tutum olur. Bu meslek ruhu, ordunun savakanl adn verdiimiz erdemde kendilerini gsteren doal glerin bir eit harcdr, onlar birbirine kenetler. Meslek ruhu sayesinde, askeri erdemler daha kolay billurlar. En iddetli ate altnda alk olduu dzeni koruyan, hi bir zaman yersiz korkulara, kuruntulara kaplmayan, gerek tehlikelere de gs germesini bilen, zaferlerinden gurur duyan, yenilginin umut krc etkileri altnda bile disiplinini, komutanlarna sayg ve gvenini kaybetmeyen, maddi gc mahrumiyet ve abalarla, bir atletin adaleleri gibi, bilenen, btn abalar sancaklarna musallat olan bir felaket gibi deil, bir zafer arac olarak gren, tek bir dnceyi silahlarn erefi dncesini bir kutsal ayet gibi kendisine rehber edinen, btn devlerini, btn erdemlerini bir an iin olsun aklndan karmayan [sayfa 219] bir ordu. te byle bir ordu gerekten sava ruhunu iine sindirmi bir ordudur. nsan Vendeliler* gibi kahramanca savaabilir, svireliler, Amerikallar, spanyollar gibi byk iler baarabilir, fakat yine de bu sava erdemlere sahip olmayabilir. Hatta bir komutan, sz gelii bir Eugne** veya bir Marlborough***, srekli (muvazzaf, meslekten) bir ordunun banda byk baarlar kazanabilir de yine bu meziyetlerden yoksun olabilir. Bu bakmdan baarl bir savan meziyetlerin yokluunda mmkn olmadn syleyemeyiz. Bu noktaya zellikle dikkati ekiyoruz: ta ki grmz daha iyi anlalsn, dnceler mphem kalmasn ve askeri meziyetler her derde deva sanlmasn. Savakanln byle bir zellii yoktur. Bir ordunun askeri meziyeti daima hesaba katlmas gereken fakat
* Vende .ransann batsnda bir eyalettir. .ransz htilli srasnda 1793 ylnda kardevrimci bir ayaklanmaya sahne olmutur. Soylularn ve zellikle rahiplerin kkrtt Bretagne, Poltou ve Anjou kylleri, Cathelineau, Charette, Stofflet, vb. gibi liderlerin komutasnda devrim ordusuna kar birka geici zafer kazandktan sonra, Loire nehrinin sol kysna geri ekil-mek zorunda kaldlar. Bir aralk 40.000 kiiye ulaan Vende ordusu sonunda Horbig tarafndan kesin yenilgiye uratld ve eyalette asayi yeniden saland. (.n.). * Eugne de Savoie-Carignan, Prens Eugne diye tannr (1663-1736]. Avusturya mparatoru I. Leopoldun hizmetine gaen aslen .ransz, nl bir komutan. Trklere ve .ranszlara kar savamitir. (.n.) ** Marlborough, John Churchill, Duke of (1650-1722]. spanya Veraset savalarnda .ranszlara kar zaferler kazanan ngiliz generali. (.n.)

162

Clausewitz Sava zerine

baz hallerde mevcut olmayabilen belirli bir manevi gtr: bu itibarla, bir ara gibi, etkisi deerlendirilebilir, kuvveti llebilir. Savakanl bylece niteledikten sonra, imdi de etkilerini ve bu erdemleri kazanmann yollarn belirtmeye alalm. [sayfa 220] Komutann dehas savan tm iin ne ise, ordunun savakanl savan paralar iin odur. Komutan savan ayr ayr paralarn deil, ancak tmn ynetebilir ve paralar ynetemedii yerde askerlik ruhu onun yerini tutabilmelidir. Komutan hretinden ve stn niteliklerinden tr seilmitir, byk kitlelerin en sekin liderleri ise dikkatli bir taramadan, kl krk yaran bir elemeden sonra seilirler. .akat rtbeler hiyerarisinden aaya doru inildike bu ince eleme azalr, ve bu yzden kiisel istidatlara daha az gvenilebilir. te bu sakncay ordunun savakanl telafi edebilmelidir. Savaa hazr bir milletin doal nitelikleri: yani yiitlik, ustalk, dayankllk ve coku bu rol oynarlar. Bu nitelikler askerlik ruhunun yerini tutabilecei gibi, bunun tersi de olabilir. Bundan u sonular karabiliriz: 1) Askeri meziyet veya savakanlk sadece srekli ordulara zg bir haslettir, ve ona en ok bu ordularn ihtiyac vardr. Bir kitle ayaklanmas veya sava halinde, daha abuk gelien doal nitelikler savakanln yerini tutar. 2) Muvazzaf ordulara kar arpan muvazzaf ordular, silahlanm bir millete kar savaan muvazzaf ordulara oranla bu meziyetten daha kolay mstani kalabilirler, nk bu halde birlikler daha dalm ve kendi balarna terk edilmi durumdadrlar. Ordu bir noktada toplanabiliyorsa, komutann dehas daha byk bir rol oynar ve ordunun moralindeki noksan telafi eder. Genel olarak denilebilir ki, sava sahnesi ve dier koullar sava daha kark bir hale soktuu ve kuvvetleri datt lde, askeri meziyet veya savakanlk daha zorunlu hale gelecektir. Bu gereklerden alnacak tek ders udur: eer bir ordu bu meziyetten yoksunsa, sava mmkn olduu kadar sade bir ekilde rgtlemeye almak veya sistemin baka bir noktasn glendirmek, dikkatimizi baka bir noktaya teksif etmek, ve muvazzaf bir ordudan srf [sayfa 221] muvazzaf bir ordudur diye, ancak gerek gcnn gsterebilecei harikalar beklememek gerekir. Demek oluyor ki, savakanlk sava halindeki ordunun en nemli manevi glerinin birini tekil eder, ve bu g eksik oldu-

Clausewitz Sava zerine

163

u zaman baka bir gcn komutann byk stnl veya halkn heyecan onun yerini tutmas gerekir: yoksa harcadmz abalarla orantl olmayan sonularla karlarz. Bu ruhun, ordunun bu gerek deerinin, maden filizinin bu parlak maden haline geliinin en gzel rneklerine, skenderin ynetiminde Makedonyallarn, Sezarn komutasnda Romal lejyonlarn, Alessandro .arnesenin kumandasnda spanyol piyadesinin, Gustaf Adolf ve XII. Charlesin idaresinde svelilerin, Byk .rederikin ynetiminde Prusyallarn ve Bonapartn komutasnda .ranszlarn yaptklarnda raslarz. Bu komutanlarn akla durgunluk veren baarlarnn ve en etin durumlarda gsterdikleri bykln sadece ordularn bu meziyeti sayesinde mmkn olabildiini inkar etmek iin btn tarihi rneklere gzlerimizi yummamz gerekir. Bu ruh yalnz iki kaynaktan kabilir ve bu kaynaklar onu ancak ortaklaa yaratabilirler: birincisi, bir savalar ve byk zaferler dizisidir; ikincisi, ordunun bazen tahammln son kertesine varan youn faaliyetidir. Askeri ancak bu artlar altnda kendi gcnn bilincine varr ve onu gstermesini renir. Bur komutann askerlerinden istedii aba ne kadar byk olursa, bu abann gsterebileceinden o kadar emin olabilir. Asker glkleri yenmekten ve tehlikeleri gslemekten byk gurur duyar. Bu tohumun byyp gelimesi iin elverili tek toprak srekli faaliyet ve abalarn topradr, ama zaferin parlak gneine de ihtiyac vardr. Bir kere gl bir aa haline geldi mi, artk felaketin ve yenilgilerin en amansz frtnalarna, hatta, hi deilse bir sre iin, durgunlua, bar zamannn hareketsizliine bile dayanacaktr. O ancak savata ve byk komutanlarn yrngesinde doabilir, fakat apsz komutanlarn ynetiminde ve uzun [sayfa 222] bar dnemlerinde bile birka kuak sresince devam edebilir. Salarn savalarda aartm, vcutlar yara izleriyle kapl eski muhariplerin bu soylu birlik ruhu ile, tesantn sadece i hizmet ynetmelikleriyle eitim ve talimlere borlu olan srekli ordularn gururu ve kendini beenmilii arasnda kyas kabul etmez bir fark vardr. Ar basan bir ciddiyet ve sert bir disiplin askeri meziyetin mrn uzatabilir fakat onu yaratamaz. Bu ciddiyet ve bu disiplinin kendine gre bir deeri vardr elbette, fakat bunlar abartmamak gerekir. Dzen, nezaket, iyi niyet, ll bir gurur ve

164

Clausewitz Sava zerine

yksek bir moral, bar zamannda eitilmi bir ordunun nitelikleridir; bunlar kukusuz takdir etmek gerekir, fakat tek balarna bir deerleri yoktur. Btn ayakta tutar, ve birden soutulan bir cam gibi, en kk bir atlak btn paralamaya yeter. lk aksilik karsnda, en yksek moral bile abucak korkakla, bir eit panie dnr. .ranszlar buna herkes kendisini kurtarsn (sauve qui peut) derler. Byle bir ordu byk iler yapmay baarrsa, bunu hi bir zaman kendi meziyetine deil olsa olsa komutannn yeteneine borludur. ki misli bir ihtiyatla ynetilmelidir byle bir ordu; ta ki, yava yava, trl meakkatlerden ve zaferlerden gee gee, toparlanp gl bir hale gelsin. Bir ordunun ruhu ile moralini birbirine kartrmaktan saknalm.

GZPEKLK Gzpekliin veya atlganln, ihtiyatkarla ve uzak grlle ters dt dinamik gler sistemindeki yerini ve roln, baar ihtimalinin garantilerine ilikin blmde [sayfa 223] tanmlam, ve bu vesile ile teorinin yasama yetkisine dayanarak onu kmsemeye hakk olmadn belirtmitik. Bununla birlikte, insan ruhunu en byk tehlikelere gs gerecek bir dzeye karan bu soylu drty ayn zamanda savaa zg etkin bir ilke saymak gerekir. Gerekten de, insan faaliyetlerinin baka hangi alannda atlganlk savata oynad kadar byk bir rol oynar? Art birlik eri ve trampetiden bakomutana kadar herkeste cesaret erdemlerin en soylusu, klca keskinliini ve parlakln veren halis eliktir. tiraf etmek gerekir ki, atlganln savata baz imtiyazlar bile vardr. Zaman, mekan ve miktar hesaplarnn tesinde, atlganla ek bir pay tanmamz gerekir; bunu, stnln gsterdii zaman dmann zayf duruma dmesine borludur. Bu itibarla gerek bir yaratc kuvvet tekil eder. Bunu ispat etmek, fel-

BLM VI

Clausewitz Sava zerine

165

sefi bakmdan bile g deildir. Atlganln korkaklkla her kar karya geliinde, baar ans daima atlganlktan yanadr, zira korkakln bizzat kendisi bir denge kaybdr. Cesaret ancak tedbirli bir uzak grllk ile karlat vakit ki bu da bir cesaret, hi deilse bir kuvvet demektir yenik der. .akat bu gibi, haller ok seyrektir. Tedbirli insanlarn byk ounluu korktuklar iin tedbirlidirler. Byk ynlarn iinde, gzpeklik, ne kadar byk olursa olsun, baka kuvvetlere zarar verebilecek bir g deildir; nk byk ynlar muharebe ve hizmet dzeninin ereve ve yaps iinde yabanc bir iradeye balanm, onun buyruu altna girmilerdir. Gzpeklik burada, zerindeki bask kalkar kalkmaz frlamaya hazr bir yaya benzer. Komutann rtbesi ne kadar yksekse, gzpekliinin bo ve kr bir tutku haline gelmemesi iin dncenin kontrol altnda kalmasna o kadar ok ihtiya vardr. nk yksek rtbeli bir komutann bata gelen grevi kiisel fedakarlklarda bulunmak deil, bakalarn korumak, tm birliin esenliini salamaktr. Byk kitlelerde, ikinci bir tabiat halini alan hizmet kurallar ile halledilen [sayfa 224] btn meseleleri komutan akl ile, dnp tanarak, halletmelidir; komutann gzpeklii kolayca yanl bir hareket, bir kusur olabilir. Ama buna yine de gzel bir kusur demek gerekir, nk baka kusurlara benzemez. Ne mutlu mevsimsiz atlganlklara sk sk tank olan bir orduya! Bol bol yabani otlarn fkrd verimli bir topraa delalet eder. lgnca bir cret, yani dncesizce bir atlganlk bile hor grlmemelidir; alt taraf bu da ayn ruh kuvveti, ayn manevi enerjidir, yalnz akln kontrol dnda bir eit tutkuya dnmtr. Atlganlk akln buyruklarna uymay, stn bir otoriteye boyun emeyi bir tenezzl sayarak reddettii zamandr ki ancak, tehlikeli bir eilim olarak hizaya getirilmelidir; aslnda kt birey olduu iin deil, fakat disipline kar geldii iin, nk savata hi bir ey disiplin, yani itaat kadar nemli deildir. Eit zeka artlar altnda, korku atlganlktan bin kez daha ok zarara yol aar. Bu gerei okuyucumuzun da kabul edeceine gvenerek belirtiyoruz. lk bakta, makul bir amacn atlganl kolaylatraca, dolaysyla z deerini azaltaca sanlabilir; oysa gerek bunun tam

166

Clausewitz Sava zerine

tersidir. Berrak bir dncenin mdahalesi ya da akln hakimiyeti btn duygusal glerin iddetini byk lde azaltr. Bu yzdendir ki, yksek rtbelere doru kldka atlganla daha seyrek rastlanr; saduyu ve zeka bu rtbelerle orantl olmasa bile, objektif veriler, koullar ve ilikiler eitli kademelerdeki komutanlara dardan o kadar kuvvetli bir etki yaparlar ki, akllar ne kadar az zorlanrsa omuzlarna binen yk o kadar arlar. te u .ransz atasznn sava konusunda ifade ettii gerein temeli budur: Tel brille au second qui sclipse au premier.* [sayfa 225] Tarihin bize apsz; hatta kararsz komutanlar olarak tantt generallerin hemen hemen hepsi daha aa rtbelerde atlganlklar ve kararllklar ile n yapm kimselerdir. Zorunluluklarn basks altnda giriilen gzpek bir eylemin saikleri arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Bu zorunluluun farkl dereceleri vardr. ok kesin bir zorunluluk ise, eyleme geen kimse daha da byk baka tehlikelerden saknmak iin byk tehlikelere gs germek durumunda bulunuyorsa, kararllna hayranlk duymaktan baka bir ey gelmez elimizden, ayrca kararllnn deeri, bulunduunu da takdir etmemiz gerekir. Bir delikanl binicilikteki hnerini gstermek iin bir uurumdan atlarsa, gzpekliini gstermi olur; fakat ayn eyi kelle uuran bir yenieri srsnn takibi altnda yaparsa sadece kararlln gstermi olur. Ancak tehlike ile eylem arasndaki mesafe ne kadar uzaksa, akln tehlikenin farkna varmak iin o kadar ok sayda koullar hesaba katmas gerekir ve dolaysyla atlganln pay daha byk olur. Byk .rederik 1756da savan kanlmaz olduunu ve ancak dmandan nce davranmak suretiyle mahvolmaktan kurtulabileceini grnce, sava kendisi balatmak zorunda kald. Bu ok byk bir cesaret isteyen bir iti, ve onun yerinde pek az insan buna karar vermeyi gze alabilirdi. Strateji sadece bakomutann veya en yksek kademedeki komutanlarn ii ise da, ordunun btn teki yelerinin atlganl, btn dier askeri meziyetler gibi, stratejinin kaytsz kalabilecei
* n srada glgede kalan ikinci srada parlayabilir anlamna gelen bu msra Voltaire'in LA HENRIADED adl destanndan alnmtr (.n.)

Clausewitz Sava zerine

167

bir ey deildir. Gzpek bir milletin iinden kan ve atlganlk ruhu durmadan beslenen bir ordu ile yaplabilecek eyler, bu meziyetten nasibi olmayan bir ordu ile yaplabilecek eylerin kat kat stndedir. Onun iindir ki, atlganl yalnz komutann deil, ayn zamanda ordunun bir meziyeti olarak gstermeyi uygun bulduk. Yoksa asl konumuz komutann gzpekliidir. .akat bu hususta syleyecek pek fazla bir eyimiz [sayfa 226] kalmad, nk niteliklerini genel olarak elimizden geldiince belirtmi bulunuyoruz. Komuta kademeleri ykseldike, akla, zekaya ve kavraya den pay oalr ve bir miza zelilii olan gzpeklik ikinci plana itilmi olur. Bu yzden ona en yksek mevkilerde ok seyrek raslarz. .akat rasladmz zaman da hayranlmz bir kat daha artar. Zekann hkmettii bir atlganlk kahramannn damgasdr. Bu atlganlk, eyann tabiatna aykr cretli eylemlere girimek, olaslk yasalarna meydan okumak deildir. Aksine, dehann gl bir sezginin yldrm hzyla yapt hesab destekleyen bir crettir. Atlganlk akl ve kavraya kanat takar, bu kanatlarla ok daha ykseklere umak, olaylara ok daha geni bir gr asndan bakmak ve hemen hemen hi aldanmadan doru karara varmak mmkn olur. Yalnz unu da unutmamak gerekir ki, ama ne kadar bykse, bu amaca ulamay engelleyen tehlikeler de o kadar byktr. Sradan bir insan, bsbtn zayf ve kararsz olmamak artyla, olaylar bizzat yaamadan karar vermenin mmkn olduu lde, tehlike ve sorumluluklardan uzak, odasnda dnp alarak doru bir karara varabilir. .akat kendisini tehlikeler ve sorumluluklarla kuatlm grnce, muhakeme yeteneini kaybeder; bakalar bu konuda kendisine yardmc olsalar bile, karar verme gcn bulamaz kendinde, nk bu hususta ona kimse yardm edemez. Bu itibarla, atlganlktan yoksun mkemmel bir komutan tasavvur edilemeyeceini sanyoruz; yani bir kimse, doutan, bu meslein ilk art saydmz byle bir manevi gce sahip deilse hi bir zaman iyi bir komutan olamaz. kinci sorun, hayat artlar ve eitimle gelien ve deien bu tanr vergisi kuvvetten, insan bir kez bu yksek mevkie eritikten sonra geriye ne kalddr. Bu kuvvet yerinde durduu, zaafa uramad srece, deha kanatlanr ve ok ykseklere uar. Gze alnan tehlike gittike byr, fakat ulalmak istenilen ama da ayn lde byr. Atlganlk gcn

168

Clausewitz Sava zerine

ister uzak bir zorunluluktan, [sayfa 227] ister ihtirastan alsn, komutann ad ister .rederik ister skender olsun, eletiri iin bu hi fark etmez. kincisi stn creti ile hayal gcmz daha ok etkilerse, birincisi bir i zorunlulua cevap verdii iin aklmza daha yatkn gelir. ok nemli bir baka nokta zerinde daha durmak istiyoruz. Atlganlk ve gzpeklik iki nedenle orduda yaygn olabilir: ya orduyu sinesinden karan milletin zelliidir, ya da atlgan ve gzpek komutanlar tarafndan ynetilen muzaffer bir savan sonucunda edinilmitir. kinci halde, balangta eksik olan bu meziyet sonradan kazanlm olur. Gnmzde bir milletin ruhunu bu dorultuda eitmenin tek yolu savatr, tabii cesur komutanlarn ynettii bir sava. Refah ve ticari faaliyetleri durmadan artan bir milleti yozlatran geveklii ve konfor dknln ancak sava giderebilir. Bir millet, ancak ulusal karakteri ve sava alkanl birbirleri zerinde srekli ve karlkl bir etki yaptklar takdirde, bir gn politika dnyasnda gl bir yere sahip olmay umut edebilir.

BLM VII

SEBAT

Okuyucu alardan ve dorulardan sz etmemizi beklerken, bilim dnyasnn bu yurttalar yerine karsnda her gn sokakta raslad gerek dnyann alelade insanlarn bulmaktadr. Ne var ki, yazar matematie konunun gerektiinden kl pay bile fazla bir yer vermeye niyetli [sayfa 228] deildir, ve okuyucusunu aknla uratmak pahasna dahi olsa bu kararndan dnmeyecektir. Sava baka alanlara pek benzemez: Orada iler umduumuz gibi kmaz ve yakndan bakldnda uzaktan bakldndan baka trl grlr. Mimar eserinin gznn nnde nasl bydn ve planna uygun bir biim aldn gnl huzuru ile seyre-

Clausewitz Sava zerine

169

der! Tabip, mimara oranla nceden grnmez olaylarn ve raslantlarn insafna daha ok maruz bulunmakla birlikte, yine de kulland aralarn cinsini ve etkisini iyi kt bilir. Savata ise, byk bir btnn banda bulunan komutan kendisini srekli olarak doru ve yanl bilgilerden, korku, ihmal veya acele yznden ilenmi hatalardan, itaatsizliklerden, kt niyetlerden, yalan yanl yorumlanan grev duygularndan, tembellik veya bitkinlikten, kimsenin dnemedii tesadflerden oluan bir girdabn ortasnda bulur. Ksaca, ou endie verici ve sadece birka cesaretlendirici olan yz binlerce izlenimin etkisi altnda kalr. Uzun bir sava tecrbesi, bu olgularn doru bir ekilde deerlendirilmesini mmkn klan sezgiyi edinmesine olanak salamtr. Kayann denizin dalgalarna dayanmas gibi, btn bunlara dayanmas iin cesaret ve karakter kuvveti yeterlidir. Bu izlenimlerin altnda ezilen biri giritii ilerin hi birini baarya ulatramaz. Bunun iindir ki, bir ie giritikten sonra onda sebat etmek, amacmzdan vazgememizi zorunlu klan ok kuvvetli nedenler bulunmad takdirde, son derece nemli bir denge unsurudur. stelik, byk ve sonsuz abalar, aclar, yoksunluklar pahasna elde edilmemi hi bir anl zafer yok gibidir; insann fiziki ve manevi, varl tam kmeye yz tutarken, dnyann ve gelecek kuaklarn hayranlk duyacaklar bir dayanklln ifadesi olan byk bir irade gc bizi amacmza ulatrr.
[sayfa 229]

SAYICA STNLK Sayca stnlk, stratejide olduu kadar taktikte de zaferin en genel ilkesidir, bu itibarla onu ilk nce bu ynden inceleyeceiz. Aadaki aklamalarla ie balayalm: Strateji muharebenin yerini ve zamann ve bunun iin gerekli kuvvetlerin miktarn tayin eder. Nerede? Ne zaman? ve Nasl? diye zetleyebileceimiz bu l aratrma ve saptama muharebenin sonucu zerinde kesin bir etkisi bulunduunu gsterir stra-

BLM VIII

170

Clausewitz Sava zerine

tejinin. Taktik bir kere muharebeyi verdikten ve, ister zafer ister yenilgi olsun, sonucu aldktan sonra, strateji bunu savan ana gayesi dorultusunda kullanmak iin elinden geleni yapar. Kukusuz bu gaye ou kez henz ok uzaktr; el altnda bulunduu haller ok seyrektir. Bir dizi baka amalar, bu nihai gayeye hizmet iin birer ara vazifesi grrler. Ayn zamanda daha yksek bir gayeye ulamann aralar olan bu amalar uygulamada eitli biimlere brnebilirler. Nihai amacn kendisi, yani o savan asl gayesi bile savatan savaa deiir. Btn bunlarn ne olduunu, ilerde bunlarla ilgili konular ayr ayr incelerken reneceiz. Bu mmkn olsa bile, buradaki amacmz bunlarn hepsini teker teker saymak suretiyle tm konuyu kapsamak deildir. Bu itibarla muharebenin nasl kullanlaca konusunu imdilik bir yana brakyoruz. Stratejinin muharebenin sonucu zerinde etki yapmasn salayan, dier bir deyile muharebenin sonucunu tayin eden (bir anlamda ona karar veren) hususlar bile bir bakta kavranabilecek kadar basit deildir. Zaman, yeri ve kuvvetleri saptayan strateji uygulamada eitli ve farkl kararlar alabilir, ve bunlardan her biri arpmann sonucunu, yani baar veya baarszln, deiik biimlerde etkiler. Onun iin biz btn bu hususlar da yava yava, yani uygulamay daha yakndan ilgilendiren konulara sra geldike, renmeye alacaz. [sayfa 230] Bylece muharebeyi, amacnn ve mevcut koullarn onu uratabilecei tm deiikliklerden syracak olursak, ayrca belirli bir faktr olan birliklerin cesaretini bir kenara brakacak olursak, o zaman plak muharebe veya arpma kavram ile kar karya kalrz: yani muhariplerin saysndan baka bir ey bilmediimiz soyut bir muharebe kavram. Dolaysyla zaferi tayin edecek olan bu saydr. Ancak bu noktaya varmak iin yapmak zorunda kaldmz soyutlamalar da gstermektedir ki, sayca stnlk zaferi salamann yollarndan, yani zafer faktrlerinden sadece bir tanesidir. Sayca stnlk sayesinde her eyi, hatta en nemli eyi, kazanm olmak yle dursun, belki de bu stnlk bize aslnda pek az ey kazandrmtr: nk, dediimiz gibi, bu faktrn nemi dier artlara baldr. .akat bu stnln dereceleri vardr: iki kat, kat, drt kat, vb. olabilir, ve herkesin grecei gibi, bu katsaylar sonsuza dek arttrdmz takdirde artk baka hi bir eyin nemi kalmaz,

Clausewitz Sava zerine

171

say stnl her eyin stesinden gelir. Bu adan say stnlnn muharebenin sonucunu tayin eden en nemli faktr olduunu kabul etmemiz gerekir: yalnz u artla ki, btn teki faktrlerin hakkndan gelecek kadar byk olsun. Bundan da, muharebenin can alc noktasna mmkn olduu kadar ok kuvvetler ymamz gerektii sonucunu karabiliriz. Bu birlikler yeterli olsun veya olmasn, hi deilse bu bakmdan elimizden gelen her eyi yapm olduumuzu syleyebiliriz. Stratejinin ana ilkesi, birinci ilkesi ite budur. Bu genel ifade biimi altnda, ranllara olduu kadar Yunanllara, Maratalara* olduu kadar ngilizlere, [sayfa 231] Almanlara olduu kadar .ranszlara da uyar. Ancak konumuz hakknda daha ak bir fikir edinmek iin Avrupadaki askeri koullara bir gz atmakla yetinmek daha uygun olacaktr. Avrupada ordular tehizat, tekilat ve her trl teknik bilgi ynnden birbirlerine ok benzerler. .arklar daha ok ordunun askeri nitelikleri ve bakomutanlarn yetenekleri ile ilgilidir. Modern Avrupann askerlik tarihini gzden geirecek olursak, bir Marathon rneine raslamayz. Byk .rederik yaklak olarak 30.000 kiilik ordusu ile Leuthende 80.000 Avusturyaly bozguna uratmtr; Rossbachda 25.000 kii ile Mttefiklerin yaklak olarak 50.000 askerini yenmitir. Bunlar, bir ordunun kendisinden iki kat, nerede ise kat stn bir dmana kar kazand zaferlerin belki tek rnekleridir. XII. Chariesn Narvada verdii muharebeyi bir baka rnek olarak gsteremeyiz. O devirde Ruslar Avrupal saymaya pek imkan yoktu; kald ki, bu muharebenin en nemli koullar bile lykyla bilinmemektedir. Dresdende, Bonapartn 220.000e kar 120.000 askeri vard, yani dman karsnda iki kat bir say stnlne bile sahip deildi. Kollinde, Byk .rederik 30.000 kii ile 50.000 Avusturyalnn stesinden gelememiti. Napolyon, umutsuz Leipzig savanda 150.000 kiilik ordusu ile dmann bunun iki katn bile bulmayan 280.000 askeri karsnda ayn baarszla uramt.
* Maratalar veya Maharatlar, XVII. yzyln ortalarndan XIX. yzyln bana kadar Hindis-tan'da eitli hanedlanlarn hakimiyetinde bir ok devletler kurmu olan, cengaverlikleri ile nl belli bal Hint halklarndan biridir. Bir ara ok gl olan Marata mparatorluu 1818de ngilizler tarafndan kesin yenilgiye uratlmtr (.n.).

172

Clausewitz Sava zerine

Btn bunlar, bugnn Avrupasnda en yetenekli komutanlarn bile iki misli kuvvetli bir dman karsnda zafer kazanmakta ok glk ektiklerini gstermektedir. ki kat kuvvetli muharip kuvvetlerin en byk komutanlara kar bile terazinin kefesinde ar bastn gz nne alrsak, normal durumlarda byk ya da kk apta muharebelerde, iki kat gemeyebilecek olan nemli bir say stnlnn, teki koullar ne kadar elverisiz olursa olsun, zaferi salamaya yeterli olduunu kuku duymadan savunabiliriz. Geri on kat bir stnln bile dman yenmeye yetmeyecei sarp bir da geidini aklmzdan [sayfa 232] geirebiliriz; ama byle bir durumda artk bir muharebeden sz etmeye olanak yoktur. Bu nedenle bizim kanmz odur iki, bugnk artlar altnda, ve bunlara benzer dier artlar altnda, kesin ve kader belirleyici bir noktaya varan sayca stnln ok byk bir nemi vardr, ve genellikle teki faktrlerin hepsinden daha ar basar. Kesin sonu salayacak noktaya yabileceimiz glerin miktar ordunun mutlak gcne ve bunun ne derece ustalkla kullanldna baldr. Buna gre birinci kural sava meydanna mmkn olduu kadar kuvvetli, bir ordu ile girmektir. Bu ilk bakta beylik bir laf gibi grnebilirse de, aslnda hi de byle deildir. Uzun sre askeri kuvvetlerin say stnlnn esasl bir faktr saylmadn gstermek iin, XVIII. yzyl en ayrntl askerlik tarihlerinde bile, ordularn kuvvetinin ya hi belirtilmediine ya da fazla bir deer verilmeksizin konuya sadece stnkr deinmekle yetinildiine iaret etmek yeter. Yedi Yl Savalarnn Tarihi adl eserinde, Tempelhof,* yzeysel bir biimde de olsa, bu noktay ele alm olan ilk yazardr. Massenbach** bile, Prusyallarn 1793 ve 1794 yllarnda Vosgeslarda (Karaorman) giritikleri seferlerle ilgili saysz eletirilerinde bol bol ormanlardan, vadilerden, yollardan ve patikalardan sz ettii halde, taraflarn karlkl kuvvetleri hakknda tek kelime sylememitir.
* Georg .riedrich von Tempelhof, Prusyal general (1737-1807]. (P.N.) ** Christian Karl von Massenbach, Prusyal albay (1758-1827]. .ransz Devrimi ve Bonapart zerinde eitli eserlerin yazar. (P.N.)

Clausewitz Sava zerine

173

ddiamzn bir dier kant da, kimi askeri eletiricilerin kafasnda yer etmi olan harika bir fikirdir. Buna gre, bir ordunun normal olarak en uygun miktar saylan belirli bir bykl olmaldr: bunun stnde bir kuvvet yararl olmaktan ok orduya yk olur!* [sayfa 233] Nitekim, saylar hi de az olmayan yle hallere raslamak mmkndr ki, bunlarda muharebe kuvvetlerinin tm muharebede veya savata bilfiil kullanlmam, nk, eyann tabiatna aykr olarak, sayca stnln fazla bir nemi bulunmadna hkmedilmitir. nemli bir say stnlnn bize muharebede ok ey kazandracana btn kalbimizle inandmz takdirde, bu inancmz ister istemez sava hazrlklarmz etkileyecektir; nk muharebe meydanna mmkn olduu kadar ok kuvvet sokarak bu say stnln ya kendimiz salamak ya da hi deilse dmann salamasn nlemek isteyeceimiz doaldr. te sava yrtmek iin gerekli mutlak kuvvet hakknda syleyeceklerimiz bu kadardr. Bu mutlak kuvvetin lsn hkmet saptar. Her ne kadar asl sava faaliyeti bu miktarn saptanmas ile balar ve bu saptama sava stratejisinin temel unsurlarndan birini oluturursa da, bu kuvvete komuta edecek olan general bu mutlak kuvveti, verilmi bir miktar olarak kabul etmek zorundadr, nk ya bu miktarn saptanmasnda kendisine sz hakk tannmam ya da koullar bunlarn arttrlmasna elvermemitir. Mutlak bir stnlk salamak olmad takdirde, can alc noktalarda nispi bir stnlk salamaya almaktan, bunun iin de mevcut kuvvetleri en etkin ve isabetli bir ekilde kullanmaktan baka are yoktur. Bu bakmdan zamann ve yerin iyi tayini en nemli meseledir, onun iindir ki, stratejide bu faktrn tek bana askeri kuvvetleri kullanma sanatnn tmn kapsad sonucuna varanlar olmutur. Hatta baz byk komutanlara, strateji ve taktiin bu ihtiyalarna cevap verecek zel bir beyin fonksiyonu yaktracak kadar ileri gidenlere bile raslanr. Bununla birlikte, yer ile zaman arasnda bu koordinasyonun
*** Burada zellikle Tempelhof ile Montalemberti dnyoruz (Clausewitz'in notu.)

174

Clausewitz Sava zerine

salanmas her ne kadar stratejinin temeli, tabir caizse gnlk ekmei, saylabilirse de, grevlerinin ne en zor ne de en nemli olandr. [sayfa 234] Askerlik tarihine tarafsz bir gzle baklacak olursa, bu tr hesap hatalarnn nemli kayplara yol at hallerin, hi deilse strateji alannda, aslnda ok az olduu grlr. .akat, zaman ile yer arasnda isabetli bir koordinasyon salamak fikri ile, faal ve kararl bir komutann, hzl yryler sayesinde, ayn ordu ile birka dmann birden yenilgiye uratt (Byk .rederik ve Napolyon gibi) hallerin tmn izah etmeye kalkacak olursak, geleneksel tabirlerle bouna zihnimizi kartrm oluruz. Oysa, kavram karkln nlemek ve onlar yerli yerinde kullanmak istiyorsak, her eye kendi adn koymamz gerekir. Dmanlarn doru olarak deerlendirmi olmak (Daun ve Schwarzenbergi), ksa bir sre iin onlarn karsna ancak snrl bir muharebe kuvveti ile kma riskini gze alm olmak, cebri yryler yapmak enerjisini gstermi olmak, ani ve sratli bir saldrya cret etmi olmak, tehlike anlarnda byk ruhlarn harc olan youn ve iddetli bir faaliyete gemi olmak ite bu zaferlerin asl nedenleri! Btn bunlarn, zaman ve mekan gibi iki basit eyi doru olarak koordine etme yetenei ile ne ilgisi olabilir? .akat byk komutanlarn savunma savalarnda sk sk bel baladklar o kuvvet sektirmeleri bile (Rossbach ve Montmirail zaferlerinin Leuthen ve Montereau zaferlerine yol amas gibi), ak ve doru konumak gerekirse, tarihte pek seyrek raslanlan olaylardr. Nispi stnlk, yani stn kuvvetlerin ustalkl bir ekilde kader tayin edici noktalara ylmas, ok kez bu noktalarn doru olarak saptanmasnn, kuvvetlere daha balangta doru bir yn tayin edilmi olmasnn, teferruat esasa feda etmesini bilmenin, yani kuvvetleri mmkn olduu lde bir noktada younlatrmann sonucudur. Byk .rederik ile Napolyon un stnlkleri ite buradadr. yle sanyoruz ki, bu szlerimizle sayca stnln nemini yeteri kadar gstertmi bulunuyoruz. Sayca [sayfa 235] stnlk her zaman temel fikir olarak kabul edilmeli, bunu salamak her zaman balca amacmz olmaldr. Ancak, sayca stnl zaferin kanlmaz bir art saymak

Clausewitz Sava zerine

175

sylediklerimizden tamamen yanl bir anlam karmak olur. Tahlillerimizden karlmas gereken tek sonu, arpmada kuvvetlerin saysnn byk bir nem taddr. Kurala uygun hareket etmi olmak iin, bu kuvveti mmkn olduu kadar arttrmak yeterlidir; kuvvet yetersizlii yznden muharebenin kabul edilip edilmeyeceine ancak genel bir durum muhakemesi sonucunda karar verilebilir.

BLM IX

BASKIN

Bundan nceki blmn konusu nispi bir stnlk salamak iin giriilen genel aba ayn genel nitelii tayan bir baka aba ile hemen arm yaratmaktadr: dman baskna uratmak. Bu aba hemen hemen btn giriimlerin temelidir, nk bu olmadan, kader tayin edici noktada stnlk salamak tasavvur edilemez. Dolaysyla baskn stnlk salamann bir yolu olmaktadr; ancak, manevi etkisini dnecek olursak, onu ayrc kendi bana bamsz bir ilke saymak gerekir. Baskn baarya ulat zaman, dman cephesinde aknlk ve karklk yaratr, dmann cesaretini krar. Bunun baary ne derece arttrdnn ise bykl kkl birok rnekleri vardr. Burada sz konusu olan ani bir saldr deil, genel olarak alnan tedbirlerle dman gafil avlamak, bunun iin de kuvvetlerimizi ona gre datmaktr. Bu savunmada da pekala mmkndr ve hatta taktik savunmasnn en nemli unsurudur. [sayfa 236] Bize gre baskn istisnasz btn giriimlerin temelidir; ancak giriimin niteliine ve dier koullara gre dereceleri ok deiik olabilir. Bu fark aslnda ordunun, komutann, hatta hkmetin zelliklerinden ileri gelir. Gizlilik ve abukluk bu sonucun salanmasndaki balca faktrlerdir. kisi de hkmette ve komutanda byk bir enerjiyi

176

Clausewitz Sava zerine

ve orduda kkl bir askeri grev duygusunu gerektirir. Geveklik ve belirsiz ilkelerle basknla bir sonu almaya kalkmak bounadr. .akat bu yola bavurmak bir komutan iin ne kadar yaygn ve kanlmaz bir aba olursa olsun, her zaman iyi kt bir sonu yarataca muhakkak olan basknn tam bir baarya ulamas ok seyrek raslanlan bir haldir ve bu bizzat eyann tabiatndan ileri gelir. Bu itibarla, savata istenilen gayeye ulamak iin bunun en uygun ara olduunu sanmak yanl olur. Baskn fikri ok ekicidir, ok ey vaad eder gibi grnr; fakat uygulamaya gelince, makinann tmndeki srtnme ou zaman etkisini sfra indirir. Baskn daha ziyade taktik alanna girer, nk zaman ve mesafeler ok daha ksadr. Stratejide ise, alnacak tedbirler taktik alanna girdii lde, basknn gerekletirilmesi daha kolay, bu tedbirler politika alanna kaydka daha zor olacaktr. Sava hazrlklar genellikle birka ay srer; ordularn belli bal mevzilere yerletirilmesi aa yukar her zaman depo ve cephanelikler tesisini ve ynleri nceden kestirilebilecek uzun yryleri gerektirir. Bu yzden bir Devletin baka bir Devlete aniden sava aarak ya da kuvvetlerine genel bir istikamet vererek basknlar yapmasna ok seyrek raslanlr. Kuatmann savan ekseni sayld XVII. ve XVIII. yzyllarda, bir mstahkem mevkiin beklenmedik bir zamanda anszn kuatlmas sk sk gzetilen bir amat ve sava sanatnn ok zel ve nemli bir konusunu tekil ederdi. .akat o zamanlarda bile bu kuatma nadiren baar ile sonulanrd. [sayfa
237]

Derhal veya bir iki gn iinde yaplabilecek ilerde, baskn ok daha olumlu sonular verebilir; rnein, bir yry dmandan gizlemek ve bu sayede bir mevzii, belirli bir noktay, bir yolu, vb. ele geirmek o kadar zor iler deildir. Bununla birlikte, bu gibi hallerde baskn kolaylk bakmndan kazandn etkinlik bakmndan kaybeder; daha g gerekletirilen basknlar ise genellikle daha etkili olur. Kk aptaki bu basknlarn, bir muharebenin kazanlmas veya nemli bir cephaneliin ele geirilmesi gibi, byk ilerin bir hareket noktas olabileceini sanmak kukusuz olmayacak bir eye inanmak deilse de, tarihin dorulad bir ey de deildir. nk, bu gibi basknlardan byk sonular alnd hallere pek ender raslanr. Bundan da basknn z itibariyle g bir

Clausewitz Sava zerine

177

ey olduu sonucunu karabiliriz. Tabii bu noktada tarihten ders almak isteyen kimse, tarihi eletirinin safsatalarna, karakui hkmlerine ve laf kalabalna kulak asmamal, olaylar dikkatle izlemelidir. rnein, 1761 ylndaki Silezya seferinde, bu bakmdan tarihe gemi bir gn vardr. 22 Temmuz gn, Byk .rederik, Neisse yaknndaki Mossene Avusturyal Mareal Laudondan nce varm, ve gya bu sayede Avusturya ve Rusya ordularnn Yukar Silezyada birlemeleri engellenmi ve bu da Krala drt haftalk bir zaman kazandrmtr. Ne var ki, bu olayn cereyan tarzn balca tarihilerin eserlerinden dikkatle okuduumuz ve nyargsz incelediimiz takdirde, 22 Temmuz gn yaplan bu yryn hi de o kadar byk bir nem tamadn grrz. Tam tersine, bu konuda sylenmesi adet haline gelmi eylerde pek ok elikiler bulunduunu hemen anlarz. Buna karlk, bu nl manevralar dneminde Laudon tarafndan giriilen harektn tutarsz olduu grlr. Geree susam, doru bir fikir edinmek isteyen bir kimse nasl olur da byle bir tarihi delili kabul edebilir? Bir sefer srasnda uygulanan baskn prensibinden byk sonular bekliyorsak, bunun nedeni, baskn [sayfa 238] dnnce zihnimizde hemen youn faaliyetler, sratli kararlar, cebri yryler ile bir arm yapmamzdr. Ancak bu faktrlerin, en yksek derecelerde bile, her zaman beklenilen neticeyi vermediklerini, iki byk komutann, bu konulardaki ustalklar ile hakl bir hret yapm olan Byk .rederik ile Bonapartn rnekleri bize gstermektedir. 1760 Temmuzunda, Byk .rederik Bautzenden birdenbire Lascynin zerine yryp buradan Dresdene dndnde, btn bu manevralarn hi bir ie yaramadn ve arada Glatz kalesinin dmesi zerine, tam tersine, durumunun sarsldn grmtr. 1813de Bonapart iki kez Dresdenden birdenbire Blcherin zerine yrm (Yukar Lausitzden Bohemyay istilaya kalkmasndan hi sz etmiyoruz), ikisinde de umduu sonucu elde edememiti. Bunlar, havada kl sallamak kabilinden, hi bir ie yaramayan, aksine kendisine zaman ve kuvvet kaybna mal olan hareketlerdi ve kendisini Dresdende g duruma sokabilirlerdi. Bu alanda, baarl bir baskn, komutann faaliyetine, enerjisine ve kararllna da bal deildir. Baka koullarn da yardmc

178

Clausewitz Sava zerine

olmas gerekir. Basknn baarl olabileceini inkar ediyor deiliz; ancak bunun iin artlarn elverili olmas gerektii zerinde duruyor, bunun sk sk gereklemediini ve komutann da nadiren bu artlar yaratacak durumda olduunu iddia ediyoruz. Yukarda sz geen komutanlarn her ikisi bunun gze arpan rneklerini vermilerdir. nce Bonapart ele alalm: 1814te, Blcherin ordusuna kar giritii nl harektnda, Prusyal Marealin ordusu ikiye ayrlm, bir ksm Marne nehri boyunca aa doru ilerliyordu. Dman baskna uratmak iin yaplan iki gnlk bir yry bundan daha iyi sonular veremezdi. gnlk bir yry mesafesine yaylm bulunan Blcherin ordusu para para yenilmi, kaybedilmi bir meydan muharebesine eit saylabilecek byk kayplara uramt. Bu tamamen bir basknn sonucuydu, nk Blcher bu kadar yakn bir saldr ihtimalini dnebilmi olsayd, yryn [sayfa 239] ok farkl biimde dzenlerdi. Bu baary Blcherin hatasna mal etmek gerekir. Kukusuz Bonapart bu durumu bilmiyordu ve sadece mutlu bir raslantdan yararlanmt. Ayn ey 1760 Liegnitz muharebesinde de olmutur. Byk .rederik bu gzel muharebeyi her eye ramen kazanmsa, bunu igal ettii bir mevzii geceleyin deitirmi olmasna borludur. Laudon tam bir baskna uram ve bu ona 70 top ile 10.000 kiiye mal olmutu. Her ne kadar Byk .rederik bu dnemde, her trl muharebeyi imkansz klmak veya hi deilse dmann planlarn bozmak iin durmadan yn deitirerek ileri geri yrmek ilkesini benimsemi idiyse de, 14 Temmuzu 15 Temmuza balayan gecede mevzilerini aslnda bu niyetle deil, kendisinin de sonradan bizzat syledii gibi, 14 Temmuz gn igal ettii mevzii beenmedii iin deitirmiti. Burada da tesadf byk bir rol oynamtr. Saldr, gece mevzi deitirme ve etin arazi artlar bir ans eseri olarak bir araya gelmemi olsayd, sonu ayn olmazd. Stratejinin daha st ve en yksek dzeylerinde de baz baarl baskn rneklerine raslanr. Burada sadece mparatorluk Byk Seicisinin* (Grand Electeur) 1757de svelilere kar .ran* Seiciler (lecteurs, electors): Roma Germen mparatorunu semekle grevli Alman prenslerine verilen ad. lerinde en gl olan Brandenburg Seicisine Byk Seici denirdi. Brandenburg Seicisi III. .rederik, sonradan I. .rederik ad altnda Prusya Kral unvann ald. Byk .rederik onun oludur. (.n.)

Clausewitz Sava zerine

179

kenden Pomeranyaya ve Brandenburgdan Pregele kadar yapt parlak yryleri ve Bonapart n o nl Alpleri geiini hatrlatmakta yetinelim. kinci rnekte, dman ordusu bir teslim anlamas imzalayarak sava alann terk etmi, 1757de ise bir baka ordu sadece muharebe meydann deil kendisini de teslim etmesine ramak kalmt. Nihayet, Silezyann Byk .rederik tarafndan istilasn hi beklenmedik bir savaa [sayfa 240] rnek olarak gsterebiliriz. Btn bu hallerde, dman yldrmla vurulmua dndren parlak zaferler kazanlmtr; ancak tarihin sunduu bu tr rneklerin says azdr. Tabii bunlar, bir Devletin gayret ve enerji yetersizlii yznden hazrlklarn zamannda tamamlayamad hallerle (1756da Saksonya, 1812de Rusya) kartrmazsak... Sorunun zne deinen bir gzlemimiz daha olacak. Baskn ancak iradesini hasmna zorla kabul ettiren taraftan gelebilir; iradesini kabul ettirebilecek durumda olan ise, doru hareket eden taraftr. Dman yanl bir hareketle baskna uratrsak, belki, iyi sonular elde etmek syle dursun, ar kayplara bile maruz kalabiliriz. Hi deilse, dman baskndan fazla zarar grmeyecek ve hatamz yznden tehlikeyi savuturmak olanan bulmu olacaktr. Saldr savunmaya oranla daha ok sayda olumlu (mspet) hareketleri ierdii iin, baskn kukusuz daha ok saldran tarafn iine gelir, fakat ilerde greceimiz gibi bu kesin bir kural deildir. Bu itibarla, saldr ile savunmann karlkl basknlarna da raslanabilir ve o zaman son sz bu ii en iyi baaran tarafn olur. Normal olarak olaylarn bu ekilde cereyan etmesi gerekirdi; ancak gerek hayat her zaman bu izgiyi izlemez, bunun nedeni ise ok basittir. Basknn manevi etkileri ok kez en kt bir durumu bile iyiye dntrebilir ve kar tarafa uygun tedbirler almak zamann brakmaz. Burada sadece bakomutan dnmyoruz; ordunun her ferdini ayr ayr dnyoruz, nk basknn kendine zg etkilerinden biri de, ordu iindeki birlik ve beraberlik balarn geni lde gevetmesi ve bylece daha alt kademelerdeki btn teki komutanlarn kiiliklerini ortaya karmasdr. Burada en nemli olan ey, kar karya bulunan taraflar arasndaki genel ilikidir. Eer bir tarafn genel manevi stnl dierine gzda verebiliyor ve ar basabiliyorsa, baskndan daha baarl bir ekilde yararlanabilir ve normal olarak kendi aleyhinde olmas gereken artlar altnda bile iyi sonular elde edebilir.[sayfa 241]

180

Clausewitz Sava zerine

SAVA KURNAZLII Sava kurnazl gizli bir niyeti ierir ve dolaysyla doru, ak, dolambasz bir tutumun tam kartdr: nktenin kantl yaln anlatmn kart olduu gibi. Bu itibarla savata kurnazln ikna aralar, karclk ve zorbalk ile hi bir ortak yan olmayp daha ziyade gizli niyet ynnden hile ve sahtecilie benzer. Hatta i olup bittikten sonra sava kurnazl hilenin ta kendisidir, yalnz genel anlamdaki hileden u farkla ki, dorudan douya sznde durmamak sz konusu deildir. Kurnazla bavuran kimse, aldatmak istedii kimsenin kendiliinden muhakeme hatalar yapmasn ve bunlarn tek bir sonuta birleerek birdenbire gznn nnde eyann tabiatn deitirmesini salar. sterseniz yle de diyebiliriz: nasl ki nkte fikir ve kavramlara el abukluu ile klk deitirtmek ise, sava kurnazl veya hilesi de eylemlerle yaplan bir hokkabazlktr. lk bakta, stratejinin adn, hakl olarak, sava hilesi demek olan stratagemden ald sanlabilir; nitekim, savan Yunanllar zamanndan beri urad btn gerek ve grnrdeki deiikliklere ramen, bu terim savan gerek niteliine uyan kelime olarak ayakta kalmtr.* Eer asl darbenin indirilmesine, yani dar anlamda muharebeye ilikin konular taktie brakr, ve stratejiyi bu aralar ustalkla kullanma sanat olarak alrsak, o zaman, yakc bir hrs ve elik bir irade gibi basks hi gevemeyen karakter kuvvetlerinin dnda, doal niteliklerden hi birinin stratejik faaliyetleri ynetmeye ve esinlemeye kurnazlk kadar elverili olmadn grrz. Bundan nceki blmde szn ettiimiz ve ok yaygn [sayfa 242] olan dman basmak eilimi bu sonucu dorular; nk her baskn teebbsnn temelinde, az da olsa, kurnazlk ve hile yatar. .akat sava liderlerinin sinsilik, kurnazlk ve ustalkta birbirleriyle kyasya yartklarn grmek arzusu insanda ne kadar kuvvetli olursa olsun, tarihte bu niteliklere seyrek raslandn ve olaylarn
* Asllar Yunanca olan strateji ve stratagem szckleri ayn kkten gelir: stratos (ordu) ve agein (ynetmek). (.n.)

BLM X

Clausewitz Sava zerine

181

iinden nadiren su yzne ktklarn itiraf etmek gerekir. Bunun nedenini kefetmek zor deildir. Bundan nceki blmdeki aklamalarmz bu konu iin de geerlidir. Stratejinin tek hedefi muharebelerin tertibi ve bunlarla ilgili tedbirleri almaktr. Normal hayat ilikilerinin aksine, sadece szlerden oluan faaliyetlerle, yani konumalar, demeler, bildirilerle ilgilenmez. Bununla birlikte, kurnaz kimsenin savata dnyay aldatmak iin kendisine pahalya mal olmadan bavurduu aralar bunlardr. Savata buna benzeyen eyler sahte emir ve planlar, dmann kulana gitmesi iin uydurulan yalan haberler, vb. strateji alannda genellikle o kadar etkisizdir ki, ancak kendiliinden ortaya kan baz seyrek uygulanabilirler. Bunlara, komutann bilerek ve isteyerek bavurduu bamsz faaliyetler gz ile baklamaz. Ancak muharebenin hazrlklarn, bu yolda alnan tedbirleri dman etkileyecek dzeye vardrmak nemli lde bir zaman ve enerji tketimini gerektirir; dman ne kadar ok etkilemek istersek, bu tketimin o kadar artaca aktr. .akat insan genellikle bu fedakarlklar yapmaya fazla istekli olmadndan, bu szm ona gsterilerden pek az stratejide istenilen sonucu meydana getirir. Hatta byk apta kuvvetlerin uzunca bir sre gsteri uruna kullanlmas tehlikeli bile olabilir. nk her zaman iin btn bunlarn bouna yaplm olmas [sayfa 243] riski vardr; stelik ilerde bu kuvvetlere sahiden ihtiya duyduumuz zaman onlar istenilen noktada hazr bulunduramamak tehlikesini de unutmamak gerekir. Komutan bu basit gerei her zaman grr ve onun iin bu gibi oyunlara ok iltifat etmez. Acmasz zorunluluklar ve durumun ciddiyeti dorudan doruya harekete gemeyi ylesine ivedi hale getirir ki, bu oyunlara yer brakmaz. Ksaca, satran tahtasnn talar, sava hilesi ve kurnazlnn unsuru olan eviklikten yoksundurlar. Btn bunlardan kardmz sonu udur ki, bir komutann her eyden nce gereksindii nitelik, isabetli ve olaylara nfuz edici bir grtr, ve bu nitelik kurnazlktan ok daha nemli ve ok daha yararldr. Tabii, bu daha nemli nitelik ve yeteneklere bir zarar vermemek artyla, bir komutann bunlarn yansra ayrca kurnaz olmasnda bir saknca yoktur. Ancak byle bir duruma ok seyrek raslanr.

182

Clausewitz Sava zerine

.akat stratejinin ynetimindeki kuvvetler zayfladka, strateji hile ve kurnazla bavurmaya daha yatn hale gelir. yle ki, ok zayf, ok kk kalan taraf iin, akl ve tedbirden artk hi bir medet ummayan, sava sanatndan hi bir ey beklemeyen taraf iin, hile ve kurnazlk bavurulacak son are olarak kalr. Durumu ne kadar umutsuz ise, bu son areye bavurmak onun iin o kadar zorunlu hale gelir, ve o zaman kurnazlk adeta atlganlkla, cretle zdeleir. Her trl hesaptan, her trl gelecek endiesinden kurtulmu bir kurnazlk ve atlganlk birbirini destekleyerek kck bir mit n bir noktada toplarlar ve bunun hl bir alev halini alabileceine gvenirler. [sayfa 244]

KUVVETLERN MEKAN NDE TOPLANMASI En iyi strateji her zaman ok kuvvetli olmaktr: nce genel olarak, sonra kaderi tayin edecek noktada. Ordularn yaratlmasna ilikin abalarn dnda ki bu her zaman komutann elinde olan bir ey deildir stratejinin en byk ve en basit yasas kuvvetleri bir noktaya ymaktr. Zorlayc bir neden bulunmadka, asl ordunun en kk bir paras bile ayrlmamaldr. Gvenilir bir klavuz saydmz bu ilkeye smsk sarlyoruz. Kuvvetleri paralara ayrmann makul nedenlerinin neler olabileceini sras gelince gstermeye alacaz. O zaman bu ilkenin her zaman ayn sonular meydana getirmeyebileceini, bunlarn ama ve aralara gre deiebileceini greceiz. nanlmaz bir ey gibi grnrse de, silahl kuvvetler nedeni doru drst bilinmeyen eski ve karanlk bir gelenek uyarnca yzlerce kez blnm ve ayrlmlardr. Btn silahl kuvvetlerin bir yerde toplanmasn bir kural, her trl ayrlma ve blnmeyi ise bir gerekeye dayanmas gereken bir sapma olarak kabul edecek olursak, sadece bu lgnlktan kanm olmakla kalmayz, birliklerin paralanmasna yol aan bir ok aslsz nedenleri de etkisiz klm oluruz.

BLM XI

Clausewitz Sava zerine

183

KUVVETLERN ZAMAN N DE TOPLANMASI Burada, gerek hayatta somutlat zaman bir ok hayallere yol aan bir kavram zerinde duracaz. Onun iin [sayfa 245] bu konudaki dncelerimizi tanmlayp gelitirmenin yararl olacan dnyor ve ksa bir tahlil yapmamzn ho grleceini umuyoruz. Sava kart kuvvetlerin arpmasdr; bundan kan sonu udur ki, daha kuvvetli olan doal olarak daha zayf olan imha etmekle kalmayp atlmlarnda onu peinden srkler. Bu aslnda kuvvetlerin pepee kademeli olarak harekete geirilmesine engel olur; btn kuvvetlerin tek bir arpmay hedef alarak kullanlmas savan temel kuraldr. Bu gerekte de byledir, ama yalnz savan pratikte de mekanik bir arpmaya benzedii lde; yoksa sava, birbirini karlkl olarak tahrip eden kuvvetlerin srekli bir etkilemesi olduka, bu kuvvetlerin art arda eylemlerini tasavvur etmek mmkndr. Taktik alanda durum budur; bata, ateli silahlar her trl taktiin temelini tekil ettii iin, fakat ayn zamanda baka nedenlerle. Ateli silahlarla yaplan bir arpmada, 1000 kii 500 kiinin karsna karsa, kayp says dman kuvvetleri ile kendi kuvvetlerimizin toplamdr. Geri bin kii 500 kiiden iki kat daha fazla ate eder, fakat bin kii 500 kiiden daha fazla isabet alacaktr, nk bunlarn saflar her halde daha sk olacaktr. Eer mermilerin hedefe isabetini iki misli olarak kabul edecek olursak, her iki tarafn kayplar ayn olacaktr. rnein, 500 kii arasndan 200 kii saf d olmusa, 1000 kiiden de 200 saf d kalm olacaktr. imdi eer bu 500 kiinin tamamen ate dnda braklm ayn sayda yedek kuvveti bulunsayd, her iki tarafn da cepheye sokacak 800 askeri olurdu; yalnz u farkla ki, bir taraf elinde cephanesi hi eksilmemi 500 kiilik taze ve zinde bir kuvvet bulundurduu halde, br taraf, hepsi de dalm, kuvvetten dm, yeterli cephaneden yoksun 800 kii ile kalm olurdu. Geri 1000 kiinin saylar iki kat olduu iin 500 kiiye oranla iki kat daha fazla kayba urayacaklar varsaym doru deildir; bu itibarla, kuvvetlerinin yarsn yedekte tutmu olan tarafn verdii daha byk kayp onun [sayfa 246] hesabna

BLM XII

184

Clausewitz Sava zerine

sakncal bir durum saylmaldr. Sonra unu da hesaba katmamz gerekir ki, ou zaman 1000 kii belki daha ilk anda dman mevziinden atmay ve geri ekilmeye zorlamay baarr. Bu iki avantajn muharebeden yorgun dm ve bir lde zlm 800 kii ile, aa yukar ayn sayda ve stelik 500 taze askeri olan bir dmann karsna kmann sakncasn telafi edip etmeyecei sorununa gelince, bunu tahlille kestirmek mmkn deildir. Bunun iin tecrbeye bavurmak gerekir, ve sava tecrbesi olan her subay genellikle taze kuvvetleri olan tarafa daha ok ans tanyacaktr. Grlyor ki, muharebede fazla sayda kuvvet kullanmak sakncal olabilir. Sayca stnln ilk anlarda salad yararlar ne kadar byk olursa olsun, bir sre getikten sonra bunu pahalya demek zorunda kalabiliriz. Bununla birlikte, bu tehlike ancak kargaalk, zlme ve zayflama durumu devam ettike, bir kelime ile, zaferle sonulanan muharebeler dahil her muharebenin znde yatan krize kadar srer. Bu gsz durumda, nispeten taze bir kuvvetin mdahalesi kader tayin edici bir faktr olabilir. .akat zaferin bu zlme yaratan etkisi geip de, her zaferin beraberinde getirdii manevi stnlk hkmn srdrmeye balad noktada, taze kuvvetler uranlan, kayplar karlamaya yetmez artk, dalgalar onlar srkleyip gtrr. Yenilmi bir ordu, kuvvetli yedekleri sayesinde ertesi gn toparlanp muzaffer kamaz. te burada taktik ile strateji arasndaki en esasl farklardan birinin kkeni karsnda bulunuyoruz. Mesele udur: taktik sonular, yani muharebenin iinde muharebe bitmeden yer alan sonular, ounlukla bu zlme ve zayflama dneminin snrlar iinde kalr; oysa, stratejik sonular, yani muharebenin bir btn olarak ele alnan sonular, byk veya kk olsun elde edilen zafer bu dnemin dnda kalr. Stratejik sonu, ancak ksmi muharebelerin sonular bamsz bir btn [sayfa 247] halinde birletirildikten sonra meydana kar. O zaman kriz hali de sona erer, kuvvetler balangtaki durumlarn alrlar ve ancak gerekten imha edilmi, saf d braklm olduklar lde zayflam olurlar. Bu farkn ortaya koyduu sonu udur ki, taktik, kuvvetlerini birbiri arkasndan kullanabilir, fakat strateji onlar mutlaka ayn

Clausewitz Sava zerine

185

zamanda kullanmak zorundadr. Eer taktikte ilk baar kesin deilse, ilerisi iin kuku duyuluyorsa ilk anda elde edilecek baar iin ancak yeteri kadar kuvvet kullanlmasndan daha doal bir ey olamaz; bu takdirde yedeklerimizi ate hattnn dnda tutar, gs gse arpmalara sokmayz, ilerde taze kuvvetlerin karsna taze kuvvetler karmay veya bunlarla ypranm ve zayflam kuvvetleri yenmeyi amalarz. Stratejide ise durum farkldr. Bir yandan, demin gsterdiimiz gibi, stratejinin bir keze zafer kazanldktan sonra talihin dnmesinden korkmasna gerek yoktur, nk, bu zafer krizin sonu demektir. te yandan, stratejik olarak kullanlan btn kuvvetler mutlaka zayflam olmaz. Sadece dmanla taktik atmaya gemi, yani ksmi bir muharebeye girmi olan kuvvetler zayflam olur; onlar lzumsuz yere harcamadmz takdirde, kayplarmz asgari dzeyde kalr, dmanla stratejik atma halindeki btn kuvvetlerimizi etkilemez. Sayca stnlkleri nedeniyle ya hi dvmemi ya da az dvm olan ve sadece varlklar ile ar basm bulunan birlikler sonutan nceki durumlarn olduu gibi muhafaza ederler ve tamamen hareketsiz kalmcasna yeni arpmalar iin hazr bulunurlar. Sayca stnlmz oluturan bu birliklerin son baarmza ne lde katkda bulunabilecekleri ortadadr; hatta bunlarn, bizim tarafmzda taktik atmaya girimi kuvvetlerin kaybn da nemli lde azaltmaya katkda bulunabileceklerini kolayca anlayabiliriz. Madem ki, stratejide kayplarmz kullanlan kuvvetlerle orantl olarak artmamaktadr, hatta tam tersine [sayfa 248] azalmaktadr; ve madem ki, bizim iin elverili bir sonu bu sayede daha kesin bir nitelik kazanmaktadr; o halde stratejide hi bir zaman lzumundan fazla kuvvet kullanmak diye bir ey sz korusu olamaz ve elimizdeki btn kuvvetleri ayn zamanda kullanmamz gerekir. Bu iddiamz baka bir alanda da savunmak zorundayz. imdiye kadar sadece muharebenin kendisinden sz ettik. Muharebe gerekten savan asl faaliyetidir; fakat insanlar, zaman, yeri de, bu faaliyetin, etkileri gz nnde tutulmas gereken unsurlar olarak ele almamazlk edemeyiz. Muharebenin vazgeilmez artlar olmamakla birlikte, yorgunluk, zahmetler, mahrumiyetler savata, muharebeye sk skya

186

Clausewitz Sava zerine

bal olan tahrip unsurlardr. Buna girmekle beraber, taktikte de yerleri vardr, hatta bu alanda zellikle etkili olabilirler; ne var ki, taktik hareketler daha ksa sreli olduu iin, fedakarlklarn ve abalarn etkileri kendilerini daha az hissettirirler. Buna karlk, stratejide zaman ve mekan daha nemli olduu iin, bu unsurlarn etkileri yalnz her an kendilerini hissettirmekle kalmayp, ou zaman kaderi tayin ederler. Muzaffer bir ordunun asl kayplarn muharebe meydannda deil, hastalk yznden verdii grlmemi bir ey deildir. yleyse stratejide bu tahribat alann, taktikte ate altnda ve gs gse arpmalar incelediimiz gibi inceleyecek olursak, bu tahribata maruz kalan her eyin seferin ya da her hangi bir stratejik aamann sonunda bitkin bir hale deceini ve bu takdirde taze kuvvetlerin yetimesinin kesin bir faktr tekil edeceini pekala tasavvur edebiliriz. Bundan belki u sonucu karmak isteyenler olabilir: nceki durumda olduu gibi, bu durumda da balangta baar kazanmak iin mmkn olduu kadar az kuvvet kullanmakla yetinmemiz gerekir: ta ki, taze kuvvetlerimizi muharebenin sonuna saklayabilelim. Pratikte sk sk gerekmi gibi grnen bu kany iyi [sayfa 249] deerlendirebilmek iin, eitli ynleri zerinde durmamz gerekir. lk nce, salt takviye kavramn kullanlmam taze kuvvetler kavram ile kartrmamak gerekir. Sonunda yenen tarafn da yenilen tarafn da kuvvetlerini artrabilmeyi dnmedii, bunu hararetle arzu etmedii pek az muharebe vardr. Biz burada bunu kastetmiyoruz. nk muharebenin banda yeteri kadar byk kuvvetler kullanlm olsayd, bu takviyeye ihtiya grlm olmayacakt. Ancak, muharebe meydanna yeni gelen bir ordunun bir sredir orada bulunan bir orduya oranla daha stn bir morale sahip olacan iddia etmek deneylere ne derece aykr ise, ayn ekilde, taktik bir yedek kuvvetin savan btn skntlarn ekmi ve byk kayplara uram bir birlikten daha deerli olacan savunmak da deneylere o derece aykrdr. Talihsiz bir muharebe birliklerin cesaretini ve moralini ne kadar olumsuz ynden etkilerse, talihli bir muharebe bu askeri yetenekleri o kadar olumlu ynden etkiler; yle ki, genellikle bu etkiler birbirini telafi eder, ve geriye net kazan olarak sava alkanln edinmi olmak kalr. Kald ki, burada baarsz muharebelerden ok baarl muharebeleri

Clausewitz Sava zerine

187

ele almamz gerekir, nk baarszlk nceden daha byk bir olaslk olarak grnyorsa, bu her halde kuvvetlerin ta bata yeterli olmad anlamna gelir, ve bu takdirde bunlarn bir ksmn ilerde kullanlmak zere yedekte tutmak zaten sz konusu olamaz. Bu noktay bylece hallettikten sonra, geriye, aba ve mahrumiyetlerin yol at kayplarn, muharebede olduu gibi, kuvvetin bykl ile orantl olarak artp artmadn tespit etmek sorunu kalyor. Buna kesinlikle hayr diyebiliriz. Yorgunluk genellikle savan her annda ortaya kan tehlikelerin sonucudur. Bir yandan harekt plann gvenle uygulamaya devam ederken btn bu tehlikelere gs germek, ordunun taktik ve stratejik hizmetlerine pek ok grev ve faaliyetler ykler. Ordu zayflad lde, bu grevleri yerine getirmek zorlar. Dmana kar [sayfa 250] stnl pekitike, aksine kolaylar. Bundan kimin kukusu olabilir? O halde, ok daha zayf bir dmana kar giriilecek bir sefer, sayca eit ya da stn bir dmana kar giriilecek bir sefere oranla ok daha az aba gerektirecektir. aba ve yorgunluklar iin syleyeceklerimiz bu kadardr. Mahrumiyetlere gelince, durum biraz farkldr. Bunlar balca iki trldr: yiyecek sknts ve birliklerin, ordugahlarda olsun konaklama yerlerinde olsun barnaktan yoksun olmalar. Bir noktada toplanan askerlerin says ne kadar oksa, bu glklerin o nispette artaca aktr. .akat te yandan, stn kuvvetlere sahip olmak, yaylmak ve daha ok yer bulmak, dolaysyla yiyecek ve barnak skntsn gidermek olana salamaz m? Napolyon 1812de Rusyada ilerlerken, ordusunu, o zamana kadar grlmemi biimde, tek bir yol zerinde byk ynlar halinde toplam ve bu suretle yine ei grlmemi mahrumiyetlere sebebiyet vermi ise, bunun nedenini, her zaman savunduu kesin sonu alnabilecek noktada mmkn olduu kadar kuvvetli olmak gerektii ilkesinde aramak gerekir. Bu ilkenin Rusya seferinde fazla ileri gtrlp gtrlmediini tartmann yeri buras deildir; muhakkak olan bir ey varsa, o da udur ki, eer Napolyon bu kararnn sonucu olan mahrumiyetlerden kanmak istemi olsayd, daha geni bir cephe boyunca ilerlemesi yeterdi. Rusyada yer sknts diye bir ey sz konusu deildi; esasen yer darlna pek az hallerde raslanr. Bu itibarla,

188

Clausewitz Sava zerine

bu rnek, ok stn kuvvetlerin ayn zamanda kullanlmasnn mutlaka daha byk bir zayflamaya yol aacan kantlamak iin kullanlamaz. Ama imdi bir de rzgar ve hava artlarnn ve savan kanlmaz yorgunluklarnn, daha sonra kullanlmak zere bir ek kuvvet olarak yedekte tutulmu olabilecek birlikleri de etkilediini ve zayflattn farzedelim. O zaman, byle bir yedek kuvvetin ordunun tmnn ykn hafifletmekte oynayabilecei olumlu role ramen, yine durumu genel bir bak [sayfa 251] asndan deerlendirmemiz ve kendimize u soruyu sormamz gerekir: Kuvvetlerdeki bu azalma, sayca stnlmzn bize bir ka noktadan salayabilecei kuvvet kazancn dengelemeye yeterli saylabilir mi? Geriye incelemememiz gereken nemli bir nokta kalyor. Ksmi bir muharebe sz konusu olduu zaman, amaladmz byk bir baary kazanmak iin gerekli kuvvetlerin miktarn yaklak olarak saptamak ve dolaysyla ne kadarn muharebeye sokmaya ihtiya bulunmadn tayin etmek o kadar zor bir i deildir. .akat stratejide bu hemen hemen imkansz gibidir, nk stratejik sonu iin, taktik sonucun tersine, belirli bir ama izilemedii gibi snrlar da o kadar dar tutulamaz. Taktikte kuvvet fazlal saylabilecek bir durum stratejide, frsat ktnda baary daha da geniletmenin bir arac saylmaldr. Kuvvet kazanc baarnn genilii ile orantl olarak artar; yle ki, sayca stnlk, en titiz bir kuvvet tasarrufunun hi bir zaman salayamam olaca bir dzeye ksa srede varabilir. Napolyon 1812de ezici say stnl sayesinde Moskovaya kadar ilerleyebilmi ve bu nemli bakenti ele geirebilmiti. Eer bu stnlk sayesinde ayrca Rus ordusunu tamamen imha etmeyi baarabilmi olsayd, kukusuz belki de Moskovada baka hi bir ekilde salayamayaca bir bar imzalamak frsatn bulmu olurdu. Bu rnei sadece dncemize aklk getirmek iin gsteriyoruz, yoksa onu kantlamak iin deil; tezimizi ispat etmek iin uzun ve girift aklamalarda bulunmak gerekir ki onun da yeri buras deildir. Btn bu mlahazalarmz, gerek yedek kavram ile deil, sadece kuvvetlerin birbiri ardndan kullanlmas fikri ile ilgilidir; geri bu arada sk sk yedek kuvvetlerden de sz etmek zorunda kaldk, fakat ikisi arasndaki yakn ilikiye ramen, yedek kuvvetler kavram, bundan sonraki blmde greceimiz gibi, daha baka

Clausewitz Sava zerine

189

fikirlerle ilintilidir. Burada gstermek istediimiz ey, taktik alanda askeri kuvvetin salt fiili kullanlma sresi nedeniyle zayflad [sayfa 252] ve bu itibarla zaman faktrnn, stratejide olduundan ok daha geni lde sonucu etkilediidir. Stratejide de sz konusu olan zamann ykc etkisi, bir dereceye kadar muharip kuvvetlerin younluu ile telafi edilir, ksmen de baka yollardan giderilir. Strateji, birlikleri art arda kullanmak suretiyle zaman faktrn kendine bal bana bir mttefik yapamaz. Bal bana diyoruz, nk zamann, bizzat yaratt fakat kendisinden farkl olan baka koullar yznden, taraflardan biri iin arz edebilecei, hatta mutlaka arz ettii, nem bambaka bir eydir; buna elbette kaytsz kalamayz, nitekim bu konuyu ilerde ayrca tahlil edeceiz. u halde ortaya koymak istediimiz kural udur: stratejik bir amaca ynelik mevcut kuvvetlerin tm ayn zamanda harekta sokulmaldr; her ey tek bir hareket ve tek bir ana sktrlabildii lde, baarmz doruk noktasna eriecektir. .akat stratejide de srekli bir bask ve srekli etkiler vardr. Son baarya ulamann balca aralar olduklar iin bunlar ihmal etmeye hakkmz yoktur. Yani srekli olarak yeni kuvvetler gelitirmemiz gerekir. Bu noktay da baka bir blmde inceleyeceiz; ona burada deindiysek, bu srf okuyucunun bize sylediimiz bir eyi syletmemesi iindir. imdi de, daha nceki mlahazalarmzla ok yakndan ilgili bir soruna eileceiz. Konumuzun tmne k tutacak olan bu sorun stratejik yedeklerdir. [sayfa 253]

STRATEJK YEDEKLER Yedek bir kuvvetin birbirinden kesinlikle ayrlan iki grevi vardr: birincisi, muharebeyi uzatmak ve yenilemektir; ikincisi, beklenmedik bir durum karsnda kullanlmaktr. Birinci grev, kuvvet-

BLM XIII

190

Clausewitz Sava zerine

lerin birbiri ardndan kullanlmasnn yararlln tazammun eder ve bu yzden stratejide sz konusu olamaz. Bir birliin dmek zere olan bir yere gnderilmesi hali aka ikinci kategoriye girer, nk bu noktada gerekli olan direnmenin nceden yeterince kestirilemedii anlamna gelir. .akat sadece muharebeyi uzatmakla grevlendirilen ve bu amala gerilerde yedekte tutulan bir birlik yalnz ate hattnn dnda braklm bir birliktir; yoksa harekt idare eden komutannn emrindedir ve bu itibarla stratejik deil, taktik bir yedektir. .akat beklenmedik bir durum karsnda mdahale etmeye hazr bir birlie stratejide de ihtiya hissedilebilir; dolaysyla stratejik bir yedek kuvvet de olabilir, ama sadece umulmadk durumlarn ortaya kabilecei yerde. Taktikte, dmann ald tertibat genellikle ancak gzle grlebileceinden, her orman, her aalk, engebeli bir arazinin her kvrm dman gizlemeye yarayabileceinden, her an beklenmedik durumlarla karlamak olasl vardr; onun iin uyank bulunmamz, zayf grnen noktalar ilerde takviye etmek ve kuvvetlerimizin genel dzenini dmannkine uydurmak iin gerekli tedbirleri almamz gerekir. Buna benzer durumlar ister istemez stratejide de meydana kar, nk stratejik hareket taktik harekete dorudan doruya baldr. Stratejide de birok tedbirler ya dorudan doruya gzle grlen durumlara, ya doruluu pheli bilgilere, her gn, hatta her saat gelen raporlara, ya da muharebenin somut sonularna gre alnr. [sayfa 254] Bu itibarla, ilerde kullanmak zere, durumun belirsizliinin derecesine gre, belirli bir kuvveti yedekte brakmak stratejik komutanln balca grevlerinden biridir. Genellikle savunma harektnda, bilhassa rmak, da, vb. gibi engebeli arazinin savunulmasnda, byle durumlar bilindii gibi sk sk meydana gelir. .akat bu belirsizlik, stratejik faaliyet taktik faaliyetten uzaklatka azalr ve politikann snrnda hemen hemen tamamiyle ortadan kalkar. Muharebeye gtrlen dman yry kollarnn izledikleri yn ancak gzle grlebilir; bir rma hangi noktadan gemeyi tasarladklar ancak son anda aldklar tertibattan anlalabilir; dmann lkemizi nereden istila etmeye hazrland genellikle ilk kurunun atlmasndan ok nce btn gazeteler tarafndan haber

Clausewitz Sava zerine

191

verilir. Hazrlklar ne kadar byk apta ise, baskna uramak ihtimali o kadar azalr. Zaman ve yer o kadar geni, harektn nedenleri o kadar bellidir ki, ya olacaklar nceden haber alnr ya da kolayca kestirilebilir. te yandan, stratejinin bu alannda yedeklerin kullanlmas eer yedeimiz varsa hazrlklar ne kadar genel nitelikte olursa o kadar etkisiz kalr. Ksmi bir muharebenin sonucunun kendi bana bir anlam tamadn, btn ksmi muharebelerin sonularnn topyekn muharebenin sonucuna bal olduunu grmtk. Bununla birlikte, topyekn muharebenin bu sonucu bile sadece nispi bir nem tar ve derecesi, yenilen kuvvetin btnn ne dereceye kadar byk ve nemli bir parasn tekil ettiine gre deiir. Bir kolordu tarafndan kaybedilen bir muharebe ordunun kazanaca bir zaferle telafi edilebilir; bir ordunun yenilgisi bile daha byk bir ordunun zaferi ile sadece dengelenmi olmakla kalmaz, belki mutlu bir sonuca dnebilir (Kulrndeki iki gn, 29 ve 30 Austos 1813). Bundan hi kimsenin kukusu olamaz; fakat u da aktr ki, her zaferin [sayfa 255] arl (her topyekn muharebenin baarl sonucu) kazanlan ksmn bykl ile orantldr, ve dolaysyla uranlan kayb sonraki olaylarla telafi etme olana da ayn oranda azalr. Bu noktay ilerde daha yakndan inceleyeceiz. imdilik bu inkar edilemez srecin varlna deinmekle yetiniyoruz. Bu iki dncemize bir ncsn ekleyelim: taktikte kuvvetlerin birbiri ardndan kullanlmas nihai sonucu topyekn harektn sonuna kaydrmasna karlk, stratejide bunun tersi olur, yani kuvvetlerin ayn zamanda kullanlmas kural asl sonucun (ki bu her zaman nihai sonu olmayabilir) hemen hemen daima byk harektn balangcnda meydana gelmesini salar. Btn bunlardan u sonucu karabiliriz ki, stratejik yedekler ne kadar genel bir amaca hizmet etmek iin dnlmler ise, o kadar gereksiz, o kadar yararsz, o kadar tehlikelidirler. Stratejik yedek fikrinin hangi noktadan itibaren bir tezat tekil etmeye baladn kestirmek zor deildir: esas karardan itibaren. Esas karara btn kuvvetler katlmaldr, bu karardan sonra kullanlmas dnlen bir yedek kuvvet (mevcut aktif kuvvet) fikri saduyuya ters den bir samalktr.

192

Clausewitz Sava zerine

Yedek kuvvetler, taktik komutaya dmann beklenmedik tertiplerine karlk vermenin yansra, muharebenin nceden grlemeyen baarsz sonucunu telafi etmek olanan da saladklar halde, stratejik komuta, hi deilse byk kararla ilgili olarak, bu aratan vazgemek zorundadr. Genel kural olarak, bir noktada verilen kayplar ancak baka noktalarda elde edilen, kazanlarla giderebilir ve bunun iin de kimi zaman kuvvetleri bir noktadan baka bir noktaya kaydrmas gerekir. .akat hi bir zaman, bir ksm kuvvetleri yedekte tutmak suretiyle bu gibi kayplar nceden nlemeyi dnemez, dnmemelidir. Esas harekete katlmayacak stratejik yedek fikrinin sama bir ey olduunu sylemitik; bu o kadar [sayfa 256] aikar bir eydir ki, baka kavramlar altnda klk deitirerek bir marifetmi gibi sk sk ortaya atlmam olsayd, onu bu son iki blmde yaptmz gibi tahlil etmek zahmetine girmeyi aklmzdan bile geirmezdik. Kimi onda stratejik feraset ve tedbirin doruunu grrken, kimi yalnz stratejik deil, taktik ihtiyat kavramn da tm ile reddetmektedir. Bu kavram karkl gerek hayata da yansmaktadr. Bunun en arpc rneini u olayda grebiliriz: 1806da, Prusya, Prens Eugne de Wrtemberg in komutasnda 20.000 kiilik bir ihtiyat kuvvetini Brandenburgda konaklatm, fakat bu kuvvet istenilen zamanda Saale rmana ulaamam, te yandan ayn Devlete ait 25.000 kiilik bir kuvvet Dou ve Gney Prusyada kalmtr; bu kuvvetin muharebeye ancak daha sonra bir ihtiyat kuvveti olarak sokulmas tasarlanmt. Bu rneklerden sonra, artk kimse bizi yel deirmenlerine kar savam olmakla sulayamaz.

KUVVET TASARRU.U Daha nce de belirttiimiz gibi, akl yolu, salt ilkeler ve dncelerle matematik bir izgiye indirgenemez. Arada daima belirli bir tolerans pay (marj) kalr. Hayatn btn pratik (uygulamal)

BLM XIV

Clausewitz Sava zerine

193

sanatlarnda da bu byle deil midir? Gzelliin hatlarnn ne apsisleri ne ordinatlar vardr; daireler ve elipsler cebir formllerine gre izilmezler. Bu itibarla, sava yneten komutann ou zaman sezgisine ve muhakemesine gvenmesi, doutan bir kavray yetenei, dnce ve eitimin keskinletirdii bu bir eit koku alma hassas sayesinde adeta bilin d bir faaliyetle doru yolu bulabilmesi gerekir; kimi zaman [sayfa 257] yasay basitletirmeli, zn meydana getiren birka buyruk ve kuraln kendisine rehber edinmelidir; kimi zaman da benimsedii kurallar geleneksel yntemlere uydurmaldr. Btn kuvvetlerin srekli bir ibirlii iinde bulunmalar, dier bir deyile bu kuvvetlerin hi bir parasnn atl braklmamasna dikkat etmek, kanmzca, bu basitletirilmi ilkelerden biri, bir zihin alkanl haline getirilmesi gerekli bir kuraldr. Her kim ki, dman varlnn gerekli klmad noktalarda kuvvet bulundurur; her kim ki, dman kuvvetleri arprken kendi kuvvetlerinin bir ksmn yry halinde, yani atl durumda brakr, iyi bir komutan deildir, kuvvetlerini kt kullanmaktadr. Burada bir kuvvet israfndan sz edebiliriz ki, bu kuvvetlerin yersiz kullanlmasndan da daha kt bir eydir. Harekete gemek zorunlu hale geldii andan itibaren, temel art btn kuvvetlerin harekta sokulmasdr, nk amasz bir faaliyet bile dman kuvvetlerinden bir ksmn megul ve imha eder; halbuki tamamen atl kalan kuvvetler hemen o anda etkisiz bir hale getirilmi saylr. Bu fikir son blmn ilkelerine yakndan baldr; gerek ayn gerektir, fakat daha geni bir adan gzden geirilmi ve tek bir kavrama sktrlmtr.

GEOMETRK UNSUR Geometrik unsurun, veya askeri kuvvetleri dzenleme biiminin ne dereceye kadar hakim bir ilke haline gelebileceini saptamak tahkimat sanatnn iidir: burada, en bynden en k-

BLM XV

194

Clausewitz Sava zerine

ne kadar her eyi geometri ynetir. [sayfa 258] Geometri taktikte de byk bir yer tutar. En dar anlamda taktiin, yani hareket halinde kuvvetler teorisinin temelini tekil eder. Sahra tahkimatnda olduu gibi, mevziler ve mevzilere saldr teorisinde de, geometrinin alar ve dorular birer kanun koyucu, msabakann sonucunu tayin edecek birer hakem gibi egemendirler. Bu alanda, birok eyler yanl uygulanm, bir oklarna ise ocuk oyunca gz ile baklmtr. Ne var ki, her muharebenin dmann kuatlmasn hedef ald bugnn taktiinde, geometrik unsur yeniden n plana gemitir. Aslnda uygulama biimi ok basittir fakat srekli olarak tekrarlanmaktadr. Bununla birlikte, her eyin daha oynak ve kaypak olduu, manevi glerin, kiisel niteliklerin ve ansn ok daha byk bir rol oynad taktikte, geometrik unsur hi bir zaman kuatma ve tahkimat savandaki kadar hakim bir unsur olamaz. Stratejide etkisi daha da azdr. Kuskusuz, ktalarn tertiplenme biimlerinin, lkelerin ve Devletlerin corafi ekillerinin bu alanda da byk bir nemi vardr; ama geometrik unsur burada tahkimat sanatnda olduu gibi kesin bir rol oynamaz ve taktikteki kadar nemli deildir. Bu etkinin kendini belli etme biimi ancak tedrici bir ekilde meydana kt ve dikkate alnmas gerektii noktalarda gsterilebilir. imdilik sadece taktik ile strateji arasnda bu bakmdan mevcut farka dikkati ekmekle yetinelim. Taktikte, zaman ve mekann nemi abucak asgariye iner. Bir kta topluluu yandan ve geriden dman saldrsna uradnda, ok gemeden, geri ekilmenin artk mmkn olmad bir noktaya gelip dayanr; byle bir durum mcadeleye devam etmenin mutlak imkanszlna ok yakndr. Onun iin ordu bu durumdan kurtulmaya almal, ya da byle bir duruma dmemeye bakmaldr. Bu itibarla, bu amaca ynelik btn tedbirler, btn kombinezonlar daha balangta byk bir nem ve etkinlik kazanr; bunun da balca nedeni, sonularnn dmanda yaratt korkudur. te kuvvetlerin geometrik dzeninin taktik sonu zerinde bu kadar nemli bir rol oynamas bu yzdendir. [sayfa 259] Btn bunlar, zaman ve mekann ok daha nemli bir rol oynad stratejiye ok daha zayf olarak yansr. Bir sava sahnesinden bir baka sava sahnesine ate edilemez ve tasarlanan bir stratejik kuatma uygulanncaya kadar ok kez haftalar, hatta aylar geer. Ayrca, mesafeler o kadar uzaktr ki, sonunda istenilen nok-

Clausewitz Sava zerine

195

taya isabet kaydetmek olasl, ne kadar iyi hazrlanm olursak olalm, ok azdr. Stratejide bu tedbirlerin, yani, geometrik unsura dayanan kombinezonlarn uygulama alan ok daha dardr; bunun iin de, bir noktada geici olarak bile kazanlan filli bir stnln deeri ok daha fazladr. Byle bir stnln, her hangi bir kar hareket korkusu ile hafiflemeden veya tamamen ortadan kalkmadan etkilerini gstermesi iin bol bol zamanmz vardr. Bu itibarla, u gerei hi tereddtsz kabul edebiliriz ki, stratejide, zaferle sonulanan muharebelerin says ve azameti, bunlar birbirine balayan byk hatlarn biiminden ok daha nemlidir. Modern doktrinlerde reva gren dnce ise bizimkinin tam tersidir, nk bylelikle stratejiye ok daha byk bir nem verilmek istenilmitir. Strateji adeta akln yksek bir fonksiyonu gibi grlm, bu sayede savaa daha bir soyluluk getirilebilecei, yeni fikirler ikamesiyle ona daha bilimsel bir nitelik verilebilecei sanlmtr. Bize gelince, drt ba mamur bir teorinin balca grevlerinden birinin bu tr sapmalar tehir etmek ve sulamak [sayfa 260] olduuna inanyoruz. Geometrik unsur bu yeni doktrinlerin temel fikrini oluturduundan, daha dorusu hepsi bu fikirden km saylabileceinden, bu noktann zerinde zellikle durmak gereini grdk.

SAVA EYLEMNN GEC OLARAK DURDURULMASI Sava karlkl bir yok etme eylemi olarak dnecek olursak, iki tarafn da srekli olarak ilerlediklerini kabul etmemiz gerekir; fakat ayn zamanda, birbirini izleyen her an iin, zorunlu olarak taraflardan birinin bekleme halinde bulunduunu ve sadece dierinin ilerlediini tasavvur etmemiz gerekir, nk artlar hi bir zaman her iki taraf iin ayn olmayacak, hi deilse yle kalmayacaktr. Eninde sonunda, bir deiiklik meydana gelecek ve iin-

BLM XVI

196

Clausewitz Sava zerine

de bulunduumuz an taraflardan biri iin daha elverili olacaktr. ki bakomutann da bu artlar tam olarak bildiklerini farz edecek olursak, bu durum taraflardan birini harekete gemeye iterken dierini beklemeye sevkedecektir. Byle olunca da, ilerlemek veya beklemek ayn zamanda iki tarafn da yararna olamaz. Taraflar arasndaki bu ama kartl burada genel kutuplama ilkemizin sonucu deildir ve dolaysyla ikinci kitabn beinci blmnde ileri srdmz dnceyi yalanlamaz; bunun nedeni, ayn eyin, yani ilerde giriilecek bir harektla durumlarn iyiletirme ya da arlatrma ihtimalinin, iki komutan iin de zorlayc bir etken halini almasdr. artlarn bu bakmdan tamamen eit olduunu kabul etsek bile, hatta karlkl durumlarn tam olarak [sayfa 261] bilmedikleri iin iki komutann byle bir eitlii mevcut sayarak aldandklarn farzetsek bile, politik amalarn kartl yine de harektn durdurulmasna engel olacaktr. Politik bakmdan, taraflardan biri mutlaka saldrgan olacaktr, nk iki tarafn da savunma halinde bulunduu bir sava tasavvur edilemez. Ancak saldrgan tarafn mspet, kendini savunan tarafn ise menfi bir amac vardr. O halde mspet eylem saldrgan tarafa der, nk mspet bir amac ancak bu yoldan gerekletirebilir. artlarn iki taraf iin de tpatp ayn olduu hallerde, mspet ama saldrgan taraf harekete iter. Bu adan bakldnda, sava eyleminin durdurulmas aslnda eyann tabiatna, yani savan zne aykrdr; iki ordu, badamaz iki unsur gibi, hi durmadan birbirlerini yutmak zorundadrlar: tpk su ile atein hi bir zaman birbirlerini dengelemeyip ilerinden biri tamamen yok oluncaya kadar birbirlerini etkiledikleri gibi. Saatlerce hi kprdamadan birbirlerine sarlm vaziyette duran iki grei tasavvur edilebilir mi? Sava eyleminin, iyi kurulmu bir saat gibi, srekli hareket halinde bulunmas gerekir. Ne var ki, sava, tabiat gerei ne kadar vahi olursa olsun, beeri zaaflarn damgasn tar, ve burada saptadmz eliki, yani insann bir taraftan tehlikeyi arar ve yaratrken bir taraftan da ondan korkmas, kimseyi artmayacaktr. Genel olarak askerlik tarihine bir gz atacak olursak, amaca doru kesintisiz bir yryn gereklere yzde yz ters dtn, duraklama ve hareketsizliin savata ordunun normal durumunu tekil ettiini, hareketin ise bir istisna olduunu

Clausewitz Sava zerine

197

grrz. Bu durum karsnda nerede ise grlerimizin doruluundan pheye decektik. Ancak askerlik tarihi genel olarak ve olaylarn kabark says bakmndan bu kukuyu yaratmakta ise de, bu olaylarn son dizisi tersine grmz dorulamakta ve durumumuzu kurtarmaktadr. .ransz htillinin savalar bunu aka gstermekte ve hakl olduumuzu ortaya koymaktadr. Bu savalarda, ve zellikle Bonapartn seferlerinde, sava, [sayfa 262] doal ve temel yasas sayd youn bir dinamizmin doruuna ulamtr. Bu dinamizm demek ki mmkndr ve mmkn oluuna gre zorunludur. Nitekim, zorunlu olarak eyleme dnmeyecek olduktan sonra, sava uruna harcanan muazzam kuvvetleri mantken nasl hakl gsterebiliriz? .rnc frnn ancak ekmeini piirmek iin yakar; atlar arabaya ancak yola klmak istenildii iin koulur. Savan gerektirdii o byk abalar sadece dmann da ayn abalar harcamas iin mi harcyoruz? Genel ilkeyi ispat etmek iin bu kadar yeter. imdi de, zel durumlarla deil de, z ile ilgili deiikliklerini gzden geirelim. Burada, saatin fazla hzl veya fazla srekli hareketini nlemeye yarayan birer i denge arlna benzetilebilen etken sz konusudur. Srekli olarak bir yavalatma eilimi yaratan ve bylece bir geciktirme faktr olan birincisi, insan zihnine zg doal ekingenlik ve kararszlktr; ekim deil iteleme gcnn, yani tehlike ve sorumluluk korkusunun dourduu bir eit manevi atalettir. Savan doal unsuru atetir, yani sradan insanlar hantallatran bir unsur; bu itibarla, hareketin srekli olabilmesi iin itici glerin daha kuvvetli ve daha sk olmas gerekir. Askerlerin urunda silahlandrldklar ama genellikle bu ataleti yenmeye yeterli deildir; ve bu askerler, kendini savata, suda balk gibi, doal ortamnda hisseden sava ve gzpek bir komutann ynetiminde bulunmuyorlarsa, ya da yukardan gelen byk bir sorumluluun basksn omuzlarnda duymuyorlarsa, duraklama kural, ilerleme istisna olacaktr. kinci etken, zellikle savata daha belirgin bir hal alan insan kavray ve muhakemesinin eksikliidir; nk her an iinde bulunduumuz durumu tam olarak bilemediimiz gibi, dmannkini de ancak bir takm tahmin ve faraziyelere dayanarak saptaya-

198

Clausewitz Sava zerine

biliriz. Dolaysyla, iki taraf da ou kez ayn durumu kendisi iin elverili [sayfa 263] sanabilir: oysa, gerekte bir tarafn kar ar basmaktadr. Bylece, ikinci kitabn beinci blmnde sylediimiz gibi, her iki taraf da daha uygun bir zaman kollamakla akllca davrandn sanabilir. nc etken, bir kilit gibi, saatin arkn durdurur ve zaman zaman harekt tamamen sekteye uratr: bu savunmann, savunma gcnn stnldr. A kendini Bye saldrmak iin ok zayf hissedebilir, fakat bu mutlaka Bnin Aya saldracak kadar gl olduu anlamna gelmez. Savunmada olan taraf saldrya gemekle sadece stn gcn kaybetmekle kalmaz, ayrca dmann gcn arttrm olur: bunu bir cebir forml ile ifade etmek gerekirse, A+B ile A-B arasndaki fark 2Bye eittir. Bu itibarla, yle durumlar olabilir ki, ayn anda kendilerini saldrya gemek iin yeteri kadar kuvvetli hissetmeyen iki taraf sahiden saldrya geemeyecek kadar zayftrlar. Bylece sava sanatnn bnyesinde bile, akl ve tedbir, ar tehlikelerden kanma eilimi etkilerini hissettirirler ve savan ilkel iddet ve acmazln hafifletirler. Bununla birlikte, bu nedenler eski zaman savalarnn uzun inkta dnemlerini izah etmeye yetmez. nemli bir nedene dayanmayan bu savalarda zamann onda dokuzu durgunlukla geerdi. Bunun balca nedeni, taraflardan birinin isteklerinin, dierinin durum ve ruh haletinin savan ynetimi zerindeki etkileriydi. Bu konuya, savan z ve amac ile ilgili blmde deinmitik. Btn bunlar sava tamamen yozlatracak boyutlara ulaabilirler. Savalar ok zaman silahl bir tarafszlktan baka bir ey deildir: ya bar mzakerelerini desteklemeye ynelik tehdit edici bir tutum taknlr; ya lml abalarla kk avantajlar kazanlmaya allr ve arkasndan ne gelecek diye beklenir; ya da bir mttefike kar naslsa giriilmi olan bir taahht zoraki olarak yerine getirilmeye allr. Btn bu durumlarda, ya karlarn itici gc hafiftir, ya dmanlk duygusu zayftr, ya da dmandan pek [sayfa 264] korkulacak bir ey olmad gibi ona fazla zarar vermek de istenilmez. Ksaca, kendilerini silkeleyen ve kamlayan gl nedenler bulunmadka, hkmetler tehlikenin fazlasn gze almazlar. te gerek savan intikamc ruhunun eksik olduu lml ve suland-

Clausewitz Sava zerine

199

rlm savalar bundan ileri gelir. Sava byle bir szde sava veya yalanc sava haline geldike, teorisi de nemini yitirir ve yarglar iin gereksindii temel dayanak ve desteklerden yoksun kalr; zorunlu unsur giderek azalr, arzi unsur giderek oalr. Buna ramen, bu trl bir savan da kendisine zg bir mant vardr; hatta belki de oyunlar daha eitli, daha geni kapsamldr. Altn para ile oynanan kumar, kurularla oynanan bir borsa oyununa dnmtr. Byle bir savata gsterili hareketler, ileri karakollarda yar aka yarciddi nemsiz boumalar, hi bir ie yaramayan uzun boylu manevralar, siperler ve yryler ar basar. Sonradan btn bunlara byk bir ustalk gzyle baklr, oysa bunun tek nedeni kck amalar gttklerinin unutulmas ve saduyunun baka ne yapacan armasdr. Ne gariptir ki, gerek savan bir ok teorisyenleri malzemelerini bu savalarda bulurlar. Bu aldatmacalar, bu gsteriler, eski savalarn bu ufak tefek iti kak1ar onlar iin btn teorinin amac, ruhun madde zerindeki hakimiyetinin belirtileridir. Modern savalar ise bu zevatn gznde vahi yumruklamalardan baka bir ey deildir; bunlardan hi bir ey renilemez, olsa olsa barbarla dn simgelerler. Bu gr, konusunu oluturan eyler kadar kk, soysuz bir grtr. Byk enerjilerin, byk tutkularn bulunmad yerde, ferasetin at oynatmas kolaydr. .akat byk glerin idaresi, bir geminin dalgalarla alkalanan frtnal bir denizden sa salim karaya ulatrlmas akln ok daha yksek bir faaliyetini gerektirmez mi? Bu bir eit eskrim, o teki yksek sava ynetiminde ierilmi deil midir? Bu, geminin stndeki hareketlerin geminin kendi hareketine nispetini andrmaz m? Bu tr apsz sava, ancak dmann onun [sayfa 265] icaplarna uymas halinde mmkndr. Buna ne zamana kadar uyacan nasl kestirebiliriz? .ransz htilli, modas gemi sistemimizin gvenliini bamza ykp bizi Chlonsdan Moskovaya srklememi midir? Byk .rederik ayn ekilde Avusturyallar gafil avlayp, eski askeri geleneklere dayanan monariyi kknden sarsmam mdr? Yarm yamalak tedbirler ve zaman gemi askeri sistemlerle, kendi kuvvetinden baka yasa tanmayan kasrga gibi bir dmann karsna kan hkmetlerin vay haline! En kk bir ihmal, faaliyet ve abalarn birazck gevetilmesi bir anda dmann ar basmasna yol aar.

200

Clausewitz Sava zerine

O zaman artk bir eskrimcinin tutumunu brakp bir atletin tutumuna gemek kolay deildir, ve en kk bir vuru her eyi yere sermeye yeter. Btn bu sylediklerimizden kan sonu udur ki, sava eylemi srekli ve kesintisiz bir hareket deil, aralkl sramalarla ilerleyen bir harekettir; ve eitli kanl olaylarn arasnda, iki tarafn birbirini kollad, savunma durumuna getii duraklama dnemleri vardr; ve daha yksek bir ama taraflardan birini saldrya gemeye zorlar, ilerlemeyi hedef alan genel bir tutuma srkler ve bylelikle davranlarn bir lde deitirir.

MODERN SAVAIN KARAKTER Modern savan karakterinin btn planlar ve zellikle stratejik planlar zerinde byk bir etkisi vardr. Nasl ki btn o eski geleneksel yntemler Bonapartn ans ve cretkarl karsnda yklm ve birinci snf devletler nerede ise bir vuruta yok olmular ise, ayn ekilde spanyollar da zorlu mcadeleleri ile, milletin [sayfa 266] topyekn silahlanmasnn ve byk apta ayaklanma tedbirlerinin, ayrntlar bakmndan zayf ve belirsiz bir duruma ramen, ne derece etkili olabileceini gstermilerdir. Yine ayn ekilde Rusya da, 1812 seferinde hem ok byk boyutlar olan bir mparatorluun fethedilemeyeceini (ki bu zaten bilinen bir eydir), hem de nihai zafer ihtimalinin mutlaka kaybedilen muharebeler, bakentler ve eyaletlerle orantl olarak azalmadn bize gstermitir; oysa, imdi tersi ispatlanm olan bu ikinci varsaym o zamana dek tm diplomatlar tarafndan mutlak bir ilke olarak benimsenmi ve byle bir durumda, kt artlarla bile olsa, gerici bir bar anlamas imzalamann zorunlu olduu sanlmt. Rusya bize bunun tersini, yani bir milletin en byk kuvvetini ok kez kendi lkesinin sinesinde, ve dmann saldr gc tkendikten sonra gsterdiini ve o zamana kadar savunmada iken nasl byk bir g ve enerji ile saldrya geebileceini ispatlamtr. Bunlarn yansra, Prusya da

BLM XVII

Clausewitz Sava zerine

201

(1813), umulmadk abalarn milis kuvvetleri sayesinde bir ordunun gcn alt misline karabileceini ve bu milis kuvvetlerinin lke iinde olduu gibi lke dnda da dvebileceklerini gstermitir. Nihayet btn bu olaylar unu da gstermitir ki, bir milletin yrek ve duygularnn baaramayaca hi bir ey yoktur ve milletin bu manevi gc onun siyasi ve askeri gcnn temelini tekil eder. Hkmetler artk btn bunlar renmi olduklarna gre, bundan byle kacak savalarda, ya kendi varlklar tehlikede olduu iin, ya da kendilerini dolu dizgin ihtiraslarna kaptrdklar iin, bu yeni kefedilmi kaynaklara bavurmamalar beklenemez. ki tarafn da tm ulusal gcnn btn arln koyduu bir savan, her eyin muvazzaf ordularn karlkl ilikilerine gre hesap edildii savalarn ynetildii, ilkelerle ynetilemeyecei aktr. Bir zamanlarn muvazzaf ordular donanmalara benzerlerdi; kara kuvvetleri, Devletin geri kalan ksmlaryla ilikileri bakmndan deniz kuvvetlerini andrrlard. Bu yzden de karadaki sava sanatnda [sayfa 267] deniz savalar taktiinden bir eyler bulunurdu, oysa bugn bu durumdan eser kalmamtr.

GERGNLK VE DNLENME
(Savan dinamik kanunu)

BLM XVIII

Onaltnc blmde grdmz gibi, seferlerin ounda duraklamaya ve dinlenmeye ayrlan zaman harekete ayrlan zamandan daha fazladr. Her ne kadar gnmzn savalar, bundan nceki blmde belirtildii gibi, tamamen farkl bir nitelik tamakta iseler de, bu savalarda da gerek eylemin ksa veya uzun faslalarla kesildiklerinde kuku yoktur. Bu da bizi savan bu iki safhasn daha yakndan incelemeye gtrmektedir. Sava eylemi duraklama noktasna geldii, yani taraflardan hi biri mspet bir ey yapmak istemedii takdirde, bir skunet ve dolaysyla denge hali meydana gelir. Bu en geni anlamda bir dengedir ve sadece maddi ve manevi sava glerini deil, btn

202

Clausewitz Sava zerine

ilikileri ve karlar iine alr. Taraflardan biri yeni bir mspet ama peinde komaya ve bunun iin hazrlk niteliinde de olsa harekete gemeye balar balamaz ve dman buna kar koyar koymaz, gler arasnda bir gerginlik, bir gerilim yaratlm olur; bu gerginlik bir kararla sonulanncaya, yani taraflardan biri amacndan vazgeinceye veya dieri ona teslim oluncaya kadar devam eder. Muharebe kombinezonlarnn iki taraf iin meydana getirdii sonulara dayanan bu karar daima u veya bu ynde bir hareket izler. Bu hareket, kendi srtnmesi dahil olmak zere yenilmesi gereken glkler iinde veya dmann yeni direnme [sayfa 268] gleri karsnda tkenince, yeni bir hareket, ou kez aksi ynde bir hareket meydana gelir. Gerilim, denge ve hareket arasndaki bu kurgusal (speklatif) ayrmn pratik hareket zerinde ilk bakta sanldndan daha byk bir nemi vardr. stirahat ve denge halinde, eitli faaliyetler, zellikle arzi sebeplerden doan ve byk deiiklikleri amalamayan faaliyetler grlebilir. Bu eit faaliyetler nemli arpmalar, hatta byk meydan muharebelerini kapsayabilir, fakat bunlarn nitelii ve dolaysyla sonular olduka farkldr. Gerginlik halinde, karar her zaman daha etkili olur; bunun nedeni, ksmen daha byk bir irade gc ve artlarn daha kuvvetli bir basks, ksmen de byk bir harekete ynelik btn hazrlklarn tamamlanm olmasdr. Byle bir durumda verilen karar iyice bastrlp sktrlm bir maynn etkisine benzer; oysa, belki aslnda ayn derecede nemli olan fakat durgunluk safhasna raslayan bir olay ak havada patlayan bir barut kitlesine benzer. Tabii gerginlik durumunun da deiik iddet dereceleri vardr; giderek tam deilse bile ona yakn bir durgunluk durumuna dnebilir. Bu dncelerden karacamz balca ders u olmaldr ki, gerginlik annda alnacak her tedbir ve karar denge durumunda alnacak bir tedbir ve karara oranla ok daha nemli, ok daha etkindir, ve gerginliin en yksek noktasnda bu etkinlik de doruuna varr. rnein, Valmydek* topu atei (20 Eyll 1792), Hochkirch**

Clausewitz Sava zerine

203

muharebesinden ok daha etkili olmutur. [sayfa 269] Dmann savunamad iin silahlarmza terk ettii bir blgede yerlemek, daha elverili koullar altnda bir sonu elde edebilmek umuduyla dmann sadece geri ekildii bir blgeye yerlemekten ok daha kolaydr. Stratejik bir saldr plan uygulanrken, hatal bir mevzilenme, bir tek yanl yry aleyhimizde kesin sonular dourabilir; oysa, denge durumunda, dmann harekete itilmesi iin bu hatalarn ok daha gze batc olmas gerekir. Daha nce de iaret ettiimiz gibi, gemiteki savalarn ou zamann byk bir ksm itibariyle bu denge durumunda ya da uzun aralkl, ok hafif ve zayf bir gerginlik durumunda geer, dolaysyla meydana gelen olaylar pek seyrek olarak byk sonular doururlard. Bunlar ou zaman bir kraln doum gn mnasebetiyle yaplan bir geit treninden (Hochkirch), askeri erefi korumak iin yaplan bir jestten (Kunersdorf) ya da komutann kiisel gururunu tatmin etmekten teye gitmezdi. Kanmzca, komutann bu durumu ok iyi bilmesi ve davrann buna gre ayarlayacak takta sahip olmas ok nemlidir, 1806 seferi, baz hallerde komutann bu yeteneklerden ne derece yoksun olabileceini bize gstermitir. Son derece gergin bir durumda, byk bir karar almann zorunlu bulunduu ve komutann kendisini btn varl ve btn gcyle buna adamas gereken bir durumda, .ranken ynnde yaplan keifler gibi yle tedbirler alnm ve uygulanmtr ki, bunlar olsa olsa bir denge durumunda dnlebilecek ufak tefek tedbirlerdi. Ordunun tm faaliyetini bu kark plan ve tedbirlere yneltmesi yznden, orduyu kurtarmak iin asl alnmas gerekli olan tedbirler gzden kamt. Yaptmz bu teorik ayrm ayrca teorimizi gelitirmek bakmndan da gereklidir. nk saldr ile [sayfa 270] savunma arasndaki ilikiler ve bu iki yanl hareketin yrtlmesi konusunda btn
* .ransann kuzeyinde bir kasaba; 20 Eyll 1792 gn Dumouriez ve Kellermann komutasndaki .ransz ordusu burada Prusyallar yenmiti. Topu atei her iki taraf iin sadece 200 ki-ilik bir zayiata yol at halde, Prusyallar saldr planndan vazgemi ve geri ekilmilerdi. (A.R.) ** Saksonyada bir kasaba. Yedi Yl Savalarnda Avusturyallar say stnlkleri sayesinde Byk .rederiki yenmilerdi. .akat bu zafer kendilerine pahalya mal olmu ve .rederikin Silezya'ya ekilmesini nleyememiti. (A.R.)

204

Clausewitz Sava zerine

syleyeceklerimiz, gerginlik ve hareket annda kuvvetlerin iinde bulunduu kriz durumu ile ilgilidir; denge durumunda meydana gelebilecek btn faaliyetler ise sadece birer zorunlu sonu olarak ele alnacaktr. Zira gerek sava bu krizdir, denge durumu ise onun sadece bir yansmasdr.

DRDNC KTAP

MUHAREBE (ATIMA)

Drdnc Kitap, muharebeye yol aan atmay incelemektedir. Muharebe, dmana hakim olmak iin dorudan doruya kuvvete bavurulan andr: dmann mcadele etme iradesini ve olanan yok etmek lazmdr. Burada, srasyla, dengenin bozulmas, muharebenin sresi, karar, esas muharebenin rol, zellikle beklenilen sonulan, yani zaferden stratejik bakmdan yararlanma veya bir yenilgiden sonra geri ekilme durumu gibi konular ilenmitir.

ASKER KUVVETLER Beinci Kitap, gleri ve terkipleri, atma dndaki durumlar ve ikmalleri ve genellikle lke ve arazi ile olan ilikileri ynnden askeri kuvvetlere ayrlmtr. Birbiri ardndan u konular incelenmitir: ordu, sava sahnesi ve [sayfa 271] sefer kavramlar; g ve silah ilikisi; muharebe dzeni ve ordunun genel olarak dzenlenmesi; nc birliklerin eitli biimleri; ordugahlar, yryler ve konaklama yerleri; ikmal ve iae; temel kavramlar daha nce Jomini tarafndan ortaya konulmu olan harekt sleri ve muhabere hatlar. Son olarak da, arazi-

BENC KTAP

Clausewitz Sava zerine

205

nin nitelii, zellikle hakim tepeler konusu ele alnmtr.

ALTINCI KTAP

SAVUNMA

Altnc Kitap srasyla u konular incelemektedir: saldr ve savunma, savunma kavram, savunmann avantajlar; taktikte saldr ile savunmann karlkl ilikileri; stratejide saldr ile savunmann karlkl ilikileri; saldr ve savunmann konsantrik ve eksantrik nitelii; stratejik adan ve saldr ile etkilemeleri ynnden savunma aralarnn mul; dalk arazide, nehir ve su yollar boyunca savunma; kordon (kuak), lke anahtar kavramlar, kanattan saldr ve lke iine doru derinlemesine gerileme; halk sava; sava sahnesi kavram; halkn silahlanmas.

YEDNC KTAP

SALDIRI

Yedinci Kitap saldrya tahsis edilmitir. Clausewitz bu konuda yle demektedir: ki kavram gerek bir mantki eliki meydana getirdikleri, yani her biri dierinin tamamlaycs olduu vakit, bunlardan her biri temelde [sayfa 272] dierini ierir. Arkasndan da unu eklemektedir: Savunmaya ilikin ilk blmler ngrdkleri noktalarn hepsinde savunmaya da yeteri kadar k tutmaktadr. Bunlarn dnda srasyla u konular incelenmitir: saldrnn doruk noktas; saldran tarafn iinde bulunduu eitli durumlar (akarsular, dalar, ormanlar, tahkimatl mevziler gibi engeller nnde, vb.); artma hareketleri ve istila; son olarak da, yazarn zaferin doruk noktas dedii saldrnn muhassalas. [sayfa 273]

206

Clausewitz Sava zerine

SEKZNC KTAP

SAVA PLANI

Clausewitz Sava zerine

207

208

Clausewitz Sava zerine

GENEL BAKI Savan niteliine ve amacna ayrdmz blmde, genel kavramn ana hatlaryla belirtmeye, kendisinin dnda kalan unsurlarla ilikisini saptamaya alm, bylece salam bir temel dnceden hareket etmek istemitik. Bu arada konumuzun karmza kard eitli zorluklar yenmeye alm ve daha etrafl olarak incelenmesini sonraya braktmz u sonuca varmtk: dmann yenilmesi, yani silahl kuvvetlerinin imhas tm sava eyleminin temel amacdr. Bu da bize, hemen arkasndan gelen blmde, sava eyleminin bunun iin kulland tek aracn muharebe olduunu gstermek olanan vermiti. Bylece, hi deilse imdilik, soruna doru bir gr asndan yaklatmz sanyoruz. Daha sonra, sava faaliyetleri srasnda meydana kan fakat muharebenin dnda kalan belli bal biim ve ilikilerin zerinde ayr ayr durduk. Bundan da amacmz, bunlarn deerini, ksmen eyann tabiatndan, ksmen askerlik tarihinin deneylerinden kararak daha ak-seik bir biimde saptamakt. Bunun yansra da, aralarna karan bir sr belirsiz ve mphem fikirleri ayklamak ve ilerinden sadece sava eyleminin gerek amac olan [sayfa 277] dman kuvvetlerinin imhasna ynelik olanlar gz-

BLM I

Clausewitz Sava zerine

209

nne sermek istemitik. imdi bir kez daha sava bir btn olarak ele alacaz, sava planndan ve seferlerden sz edeceiz. .akat bu bizi birinci kitaptaki dnceleri bir kez daha gzden geirmeye zorlamaktadr. Sorunu bir btn olarak ele alan bu blmlerde, en geni kapsamyla ve en nemli unsurlaryla stratejinin z zerinde durulacaktr. Stratejinin bu harimi ismetine girerken, dorusu biraz ekingenlik duymuyor deiliz ve bunun hakl nedenleri bulunduunu sanyoruz. Bir yandan, sava operasyonlarnn insana ilk bakta son derece basit gibi geldiini gryoruz. En byk komutanlarn savatan nasl adeta hi nemsemeden sade bir dille bahsettiklerini, bin bir paras ile bu ar makinann ayarnn ve altrlmasnn onlarn aznda nasl sadece kendi ahslaryla ilgili basit bir i eklini aldn, bylece o dehetengiz sava eyleminin nasl bir eit dello imi gibi kiiselletirildiini duyuyor ve okuyoruz. Eylemlerinin kah baz basit fikirler, kah baz duygusal drtlerle izah edildiini gryoruz. Bu komutanlarn konularn nasl rahat, emin, adeta umursamaz bir biimde ele aldklarna tank oluyoruz. te yandan, bir de aklmz kurcalayan olaylarn, trl hal ve artlarn haddi hesab olmayan saysna bakn; ipin ucunu karmamak iin katetmek zorunda kaldmz uzun, adeta sonsuz mesafelere, nmze kan binbir kombinezonun labirentlerine bakn! Teorinin btn bunlar sistematik bir ekilde, yani ak seik ve etrafl olarak, hem eylemi mutlaka yeterli bir nedene balayarak, ele almas gerektiini dnecek olursak, bilgi bir dogmatizme srklenmek, bir takm soyut kavramlarn iinde bocalayp durmak ve o her eyi bir bakta kavrayan byk komutana hi bir zaman raslamamak korkusu stmze bir karabasan gibi kecektir. Eer teori kurma abalarnn sonucu bu olacaksa, byle bir ie hi girimemek belki de daha isabetli olurdu. nk dehann tepeden bakaca teori abucak unutulup gitmeye mahkm olurdu. te yandan, komutann o bir [sayfa 278] bakta her eyi kavramas, yrtt basit muhakemeler, tm sava eylemini ahsnda toplamas, sava ynetmenin aslnda en doru ekli, hatta sava ynetiminin ruhudur: olaylarn etkisi altnda kalmak deil, olaylara hkmetmek isteyen bir kimse iin zorunlu olan fikir zgrln tasavvur etmek ancak bu artlar altnda mmkn olabilir.

210

Clausewitz Sava zerine

Dediimiz gibi, yolumuza biraz ekinerek devam edeceiz. Ancak kitabmzn bandan beri kendimize izdiimiz yoldan sapmadan ilerlemek zorundayz. Teori ele ald konularn tmne k tutmaya yarar, zihnin yolunu daha kolay bulmasn salar. Hatann drt bir tarafa ektii yabani otlar ayklamaya, eyalar arasndaki karlkl ilikileri gstermeye, nemli olan nemsiz olandan ayrmaya yarar. .ikirler kendiliinden, ilke dediimiz gerek ekirdeinde zmlenir ve bir kural tekil edecek ekilde birbirine zincirlenirse, teori bu grevini yerine getirmi olur. Akln temel kavramlar arasndaki bu yeralt gezintisinden kapt eyler, ierisini yer yer aydnlatan k hzmeleri ite teorinin getirdii! Teori problemleri, zmek iin hazr formller vermez; ortaya koyduu ilkelerle akln faaliyetlerini snrlamaz. Sadece akln eyaya ve ilikilerine bir gz atmasn salar, sonra onu eylemin yksek blgelerinde serbest brakr, orada kendi doal yetenekleri ve enerjisi ile doruyu ve hakly tek bir berrak fikir halinde birletirmesini ister. [sayfa 279]

MUTLAK SAVA VE GEREK SAVA Sava plan tm sava eylemini kapsar; sava plan sayesinde bu eylem btnlk kazanr, kesin ve nihai bir amaca kavuur ve btn teki zel hedefler onun iinde erir. nsanlar akllca hareket etselerdi, bu savala neyi elde etmek istiyoruz? sorusuna bir cevap bulmadan, hi bir savan balamamas gerekirdi. Bu savan nihai gayesidir. Bir de; Bu savata ne elde etmek istiyoruz? sorusunu sormak gerekir ki, buna verilecek cevap da ara amatr. Bu ana fikir savan determinantdr ve onun tm seyrini tayin eder, aralarn kapsamn ve harcanacak enerjinin lsn saptar. Etkisi eylemin en kk ayrntlarna varncaya kadar kendini hissettirir. Birinci blmde, dmann imhasnn sava eyleminin doal amac olduunu, ve kavramn salt felsefi snrlar iinde kalmak

BLM II

Clausewitz Sava zerine

211

istediimiz takdirde savan baka bir amac olamayacan sylemitik. Bu fikir hasm taraflarn ikisi de geerli olduuna gre, bundan doal olarak sava eyleminin hi bir zaman kesintiye urayamayaca, taraflardan biri tamamen imha edilmedike byle bir kesintinin meydana gelemeyecei sonucunu karmak gerekirdi. Sava eyleminin kesintiye uramasna ilikin blmde, salt dmanlk prensibinin, znesine, yani insana uygulandnda, sava meydana getiren tm koullarn da etkisiyle, nasl iddetini kaybettiini ve snrlandn gstermitik. Ancak salt bu deiiklikler, ilkel sava kavramndan hemen hemen her yerde brnd somut biime gememizi salamaya yeterli deildir. Savalarn ou sadece karlkl bir dmanlk olarak grnmekte, bunun etkisi altnda iki taraf da silaha sarlmakta, bir yandan kendisini savunurken te yandan kar tarafa gz da vermekte [sayfa 280] ve frsat bulduka birka darbe indirmektedir. Bu bakmdan, karlkl olarak birbirini yok etmek isteyen iki unsurun arpmasndan ziyade, henz tam anlamyla birbirine girmemi, sadece aralkl olarak giritikleri kk vurularla dearj olan ayr ayr unsurlar arasnda gerilimler sz konusudur. Acaba tam bir boalmay engelleyen bu iletken olmayan ortam nedir? Savan felsefi kavram niin ilememektedir? Bu ortam, bir Devletin hayatnda savan etkisi altnda kalan ok sayda ve eitli karlardan, glerden ve koullardan meydana gelir. Bu dolambal yollarn arasnda basit bir muhakeme yrtmek ve mantki sonular karmak mmkn deildir. nsan bu labirentin iinde kolayca yolunu arr, ve genellikle sert mantki sonulardan ok o andaki dnce ve duygularnn drtsyle hareket ettiinden aresizliinin, kararszlnn ve tutarszlnn pek farkna varmaz. .akat savaa karar veren akl, amacn bir an olsun gzden karmadan, btn bu koullar dikkate alm olabilseydi bile, Devlet iindeki dier ilgililer bu feraseti gsteremezlerdi. Bylece bir kartlk doar ve kitlenin ataletinin stesinden gelebilecek bir gce ihtiya hissedilirdi. .akat bu g kendinden beklenileni yerine getirmeye ok kez yeterli deildir. Bu tutarszlk iki taraftan birinde ya da her ikisinde kendisini gsterir ve sava salt kavram asndan olmas gerektiinden ok

212

Clausewitz Sava zerine

farkl bir ey haline getirir i yapsnda birlik bulunmayan melez bir ey... Sava aa yukar her yerde bu biime brnr, ve biz eer gnmzde mutlak sava kavramna tpatp uygun gerek savaa tank olmasaydk, savan mutlak z hakknda teden beri sylediklerimizin doruluundan kukuya kaplabilirdik. .akat .ransz htillinin balatt ksa bir giri dneminden sonra, acmak nedir bilmeyen Bonapart onu abucak bu noktaya getirmitir. Onunla, sava dman tmden yok edilinceye kadar bir dakika ara verilmeden, bir saniye kaybedilmeden yrtlm ve [sayfa 281] kar darbeler birbirini kesiksiz izlemitir. Bu olayn bizi savan ilkel kavramna geri gtrmesinden ve onun kat mantksal sonularn dikkate almaya srklemesinden daha doal bir ey olabilir mi? imdi bu grle yetinecek, btn savalar, gerekte ok farkl da olsalar, buna gre mi yarglayacaz? Teorinin btn ister ve gereklerini de buradan m karacaz? Bu noktada kesin bir karara varmak gerekir, nk sava mutlaka bu tipe uymak zorunda mdr yoksa baka trleri de olabilir mi sorusunu cevaplandrmadan, sava plan konusunda gvenilir hi bir ey syleyemeyiz. Eer birinci kk kabul edecek olursak, teorimiz her bakmdan mantksal zorunlulua yaklaacak, daha bir aklk ve tutarllk kazanacaktr .akat o zaman da ta Byk skenderden Napolyona kadar cereyan etmi olan savalar ve Romallarn baz seferleri hakknda ne demeli? Onlarn hepsini bir kenara atp skartaya m kartacaz? Bunu yzmz kzarmadan yapabilir miyiz? Daha da kts, byle bir yol tuttuumuz takdirde, nmzdeki on yl iinde, teorimize ramen byle bir savan kabileceini gznne almamz ve kat bir manta dayanan teorimizin olaylarn zoru karsnda tamamen yetersiz kaldn kabul etmemiz gerekecektir. Bu yzden, sava salt kavramna gre deil olduu gibi, gerekte karmza kt gibi, kendisine yabanc olduklar halde iine karm olan tm unsurlaryla birlikte yorumlamamz ve zmlememiz gerekir, yani paralar arasndaki doal atalet ve srtnmeleri, tmnn tutarszln ve insan aklnn belirsizliini ve ekingenliini dikkate alarak. Savan ve ona verdiimiz biimin, o anda hkm sren dncelerden, duygulardan ve koullardan ktn teslim etmemiz gerekir; ayrca, tam bir itenlikle davranmak isti-

Clausewitz Sava zerine

213

yorsak, bunun savan mutlak karakteri, yani, Bonapart iin de doru olduunu kabul etmek zorunda kalrz. Bunu yaptmz takdirde, savan bal bulunduu saysz koullarn tm tarafndan deil, bunlardan [sayfa 282] ancak hakim durumda bulunan bazlar tarafndan oluturulduunu ve biimlendiini kabul etmemiz gerekir. Bunun da doal sonucu, savan bir takm olanaklara, olaslklara, iyi veya kt talihe dayand ve kat mantk kurallarnn yarar ve etkinliklerini ok kez bu badirenin iinde yitirdikleridir. Ksaca, sava savaa bazan daha ok, bazan daha az benzer! Teori her ne kadar btn bunlar kabul etmek zorunda ise de, grevi yine de savan mutlak ekline n planda yer vermek, ynn ona bakarak tayin etmektir: ta ki, teoriden bir eyler renmek isteyen kimse, onu hi bir zaman gzden uzak tutmamaya kendini altrsn, mmkn veya gerekli olan hallerde yaklaabilmek zere ona tm umutlarnn ve korkularnn gerek ls gzyle baksn. Dnce ve eylemlerimizin temelinde yatan hakim bir gr ve anlayn, yakn etkenleri baka kaynaklardan da gelse, bu dnce ve eylemlerimize belirli bir ton ve karakter verdii kesinlikle sylenebilir: tpk bir ressamn, zerine srd renklerle tablosuna istedii u veya bu tonu verebilmesi gibi. Teori bugn bunu etkin bir biimde yapabiliyorsa, bunu son savalara borludur. Bizi babo braklan doal eilimlerin ykc gc konusunda uyarm olan bu rnekler olmam olsayd, teori bo yere aba harcam olurdu; bugn artk herkesin yaad ve gerekletiini grd eylere kimse inanmazd. Baarszlk halinde doacak tepkinin Avrupadaki eski gler dengesini altst edecek kadar iddetli olacan nceden grebilmi olsayd, acaba Prusya 1798de 70.000 askerle .ransaya girmeyi gze alabilir miydi? Ayn Prusya 1806da, att ilk silahn mayn patlayp havaya frlatacak bir kvlcm olacan bilmi olsayd, 1806da 100.000 askerlik ordusu ile .ransaya sava aabilir miydi? [sayfa 283]

214

Clausewitz Sava zerine

A. SAVATA PARALARIN KARILIKLI BAIMLILII Savan mutlak kavramn m yoksa bundan ayrlan gerek biimlerinden birini mi hedef aldmza gre, sonucu zerinde de deiik kavramlar ortaya kacaktr. Her eyin doal ve zorunlu nedenlerin sonucu olduu mutlak savata, olaylar hzla birbirini izler ve etkiler, tabir caizse aralarnda ntr bir alan yoktur. Savan znde mevcut eitli etkilemeler yznden*, birbirini izleyen muharebeler dizisi arasndaki ballk yznden**, her zaferin mutlaka bir doruk noktas bulunmas, bundan sonra bir kayplar ve yenilgiler dneminin balamas yznden evet, btn bu nedenlerle savan ancak tek bir sonucu olabilir ki, o da nihai sonutur. Bu sonuca ulalncaya kadar, henz hi bir ey karara balanmam, hi bir ey kazanlmam, hi bir ey kaybedilmemitir. Burada u noktay vurgulamamz gerekir: sonu, eseri tamamlar, onu tetvic eder. Bu anlaya gre, sava blnmez bir btndr, paralar (ksmi sonular) ancak bu btnle ilikileri bakmndan bir deer tarlar. 1812de Moskovann ve Rusyann yarsnn igalinin Bonapart iin, ona zledii bar getirmedike, hi bir deeri yoktu. .akat bu onun sefer plannn sadece bir parasyd; bu plan tamamlamak iin bir paraya daha gerek vard, o da Rus ordusunun imhasyd. Bu sonucun dier baarlara eklendiini farz edecek olursak, bar Napolyonun avucunun iinde olurdu diyebiliriz hi deilse bu ilerde kesinliin sz konusu olduu lde. Napolyon plannn bu ikinci ksmn uygulamak frsatn daha iin banda kard iin, onu sonradan gerekletirmeye [sayfa 284] muvaffak olamad ve bylece plannn tm birinci ksm sadece boa gitmekle kalmayp ayrca mahvna sebep oldu. Ar bir u gibi grlebilecek olan bu grn, yani savata sonularn birbirine ball grnn karsnda, baka bir ar ucu temsil eden bir gr yer alr: buna gre, sava birbirinden
* Birinci Kitap, Blm I (Clausewitzin notu). ** Birinci Kitap, Blm II (Clausewitzin notu)

BLM III

Clausewitz Sava zerine

215

bamsz tek tek sonulardan oluur, bir nceki bir sonrakini etkilemez: tpk poker veya bakara gibi kumarlarda olduu gibi, her el ayr ve kendi bana bir btndr. Dolaysyla, byle bir durumda her ey ayr ayr sonularn toplamna baldr ve her iki tarafn saylarn, baz oyunlarda olduu gibi, bir markzle saymak mmkndr. Birinci gr doruluunu eyann tabiatndan alyorsa, ikinci gr de tarih dorular. ok pahalya mal olmadan kazanlabilecek saysz kk avantajlar vardr. Savan ilkel unsuru deiiklie urad lde, bunlara daha sk raslanr; ama nasl ki birinci gr hi bir savata tam olarak gereklememi ise, ikinci grn de her bakmdan hakim olduu ve birincinin tamamen saf d kald bir sava da grlmemitir. Birinci gr benimseyecek olursak, her savaa daha balangcndan itibaren bir btn olarak bakmak ve komutann daha ilk admn atarken btn yollarn birletii son hedefi gz nnde bulundurmas gerektiini kabul etmek zorunluluu doar. kinci gr benimseyecek olursak, ikinci derecede nemli sonulara kendi balarna yeterli birer ama olarak baklabilir ve iin sonu olaylarn akna braklabilir. Her iki grn de doru ve olumlu ynleri bulunduundan, teori ikisinden de vazgeemez. Ancak ikisinden ayr ayr biimlerde yararlanr: yle ki, birincisi olaylarn temelinde yatan esas fikri olutururken, ikincisi sadece koullarn gerektirdii bir deiiklik olarak gz nne alnr. Byk .rederik, 1742, 1744, 1757 ve 1758 yllarnda, Silezyadan ve Saksonyadan Avusturya mparatorluuna [sayfa 285] doru yeni bir saldrya geerken, bunun Silezya ile Saksonyann srekli olarak Prusyaya katlmas sonucunu douramayacan bildii halde, Avusturya mparatorluunu ykmak amacyla deil de, daha mtevazi bir amala, yani zaman kazanmak ve glenmek iin bu harekete girimi, bu ikincil amaca tm varln tehlikeye sokmadan ulaabileceini hesaplamt.*
* Eer Byk .rederik Kollin savan kazanm ve iki feldmareali ile birlikte asl Avusturya Ordusunu Prag'da esir alm olsayd, bu korkun bir darbe olur ve belki de .rederiki Avusturya monarisini ykmak ve dorudan doruya bar kazanmak iin Viyana zerine yrmeye srklerdi. O zamana kadar benzeri grlmemi olan byle bir baar (ki bunu gnmzde grdmz baarlarla bile kyaslayabilir, hatta mcadele kk

216

Clausewitz Sava zerine

.akat Prusya 1806da, ya da Avusturya 1805 ve 1809da, daha da lml bir ama gderek .ranszlar Renin tesine pskrtmek istemi olsalard, nce baar veya baarszlk halinde bu ilk adm izleyecek ve bara yol aacak olan olaylar titizlikle incelemeden byle bir ie girmezler, girerlerse aklszlk etmi olurlard. Byle bir durum muhakemesi, hem kendi bakmlarndan zaferlerini tehlikesizce nereye kadar gtrebileceklerini tayin etmek noktasndan, hem de kar tarafn zafer kousunu nasl ve nerede durdurabileceklerini saptamak noktasndan son derece gerekli ve zorunlu idi. Tarihi dikkatle inceleyecek olursak, iki durum arasndaki fark anlarz. XVIII. yzylda Siliezya savalar [sayfa 286] dneminde, sava henz hkmetlerin iiydi, halk sadece kr krne hizmet eden bir ara olarak kullanlrd; XIX. yzyln banda ise halk her iki taraf iin de arln koymaya balamt. Byk .rederikin karsna kan komutanlar hkmete belirli bir i iin grevlendirilmi kimselerdi, onun iin de balca zellikleri ihtiyatl ve tedbirli davranmakt. Oysa, Avusturyallarla Prusyallarn hasm bir kelime ile sava tanrsnn ta kendisiydi.* Bu deiik koullarn doal olarak deiik dncelere yol amalar gerekmez miydi? 1805, 1806 ve 1809 yllarnda byk bir felaketi sadece bir olanak deil, byk bir olaslk iinde gstermeleri, ve dolaysyla sadece birka kaleyi ya da bir eyalet parasn hedef alan plan ve tedbirlerden ok daha baka plan ve tedbirlerin alnmasn gerekli klmalar beklenmez miydi bu dncelerin? Oysa, Avusturya da, Prusya da politik havann frtnalara gebe olduunu hissettikleri ve hzla silahlandklar halde, bu tedbirlerden hi birini almaya gerek grlmedi. Bir anlamda bunun olanak d olduu sylenebilir, nk tarih bu ilikileri henz tam olarak ortaya karmamt. 1805, 1866, 1809 seferleri ve ondan sonrakibir Davut (David) ile byk bir Clt (Goliath) arasnda cereyan ettiine gre, onlardan daha da parlak ve esiz bir zafer sayabiliriz), muhtemelen bu bir tek muharebenin kazanlmas sonucunda gerekleebilirdi. .akat bu bizim yukarda sylediklerimizi yalanlamaz, nk bu Kraln zaten batanberi gtt amala ilgilidir. Dman ordusunun kuatlmas ve esir edilmesi hesaplanmasna imkan olmayan bir olayd, ve Kral bunu, hi deilse Avusturyallarn bizzat kendi hatalar yznden Prag'da dtklerl kt durum buna frsat verinceye kadar, hi dnmemiti. (Clausewitzin notu). * Napolyon (P.N.)

Clausewitz Sava zerine

217

lerdir ki, mutlak anlamdaki modern sava, btn o tahrip edici enerjisi ile, daha kolay kavramamz mmkn klmlardr. Teorinin istedii udur ki, her savan banda, o savan nitelii ve ana izgileri, politik koullara ve politik ilikilere gre, hi deilse en yakn bir olaslk olarak belirlensin. Savan nitelii, bu olasla gre, mutlak savaa ne kadar yaklarsa; ne kadar ok muharip Devletlerin tmn kapsayp onlar girdaba srklerse; olaylar o derece birbirine bal olur, fakat ayn zamanda sonunu dnmeden ilk adm atmak da o derece tehlikeli olur. [sayfa 287] B. SAVAIN AMACININ BYKL VE HARCANACAK ABALAR HAKKINDA Dmana kar uygulayacamz zorlayc tedbirler, gerek kendimizin gerek onun politik amalarnn boyutlar ile orantl olacaktr. Bu iki nicelik, nceden bilindikleri lde, her iki tarafn abalarnn lsn tayin ederler; ancak bunlar kesinlikle bilmek her zaman mmkn olmaz, bu da taraflarn deiik ve farkl aralara bavurmalarna yol aan nedenlerin banda gelir. Devletlerin durumu ve iinde bulunduklar koullar birbirine benzemez; bu da ikinci bir neden olabilir. Hkmetlerin irade gc, karakteri ve yetenekleri de ayn deildir, bu da nc bir nedendir. Bu unsur, dmandan beklenebilecek direnme gcnn hesabna belirsizlik getirir. Dolaysyla saptamamz gereken hedef ve kullanmamz gereken aralar bakmndan da tereddt iinde kalrz. Savata yetersiz abalar sadece baarszla yol amakla kalmayp kesin bir yenilgiye de sebep olabileceinden, iki taraf da karlkl olarak birbirini alt etmeye almak zorundadr. Bu da karlkl bir eyleme yol aar. Byle bir noktay saptamak mmkn olsayd, bu belki bizi abamz son noktasna kadar harcamaya srkleyebilirdi. Ama bu takdirde politik isterlere yeteri kadar nem vermemi olurduk, aralarla ama arasndaki iliki kaybolurdu. ou kez de bu ar aba harcama eilimi artlarn kart arl altnda ezilirdi.

218

Clausewitz Sava zerine

Demek oluyor ki, bir sava gze alan taraf ortalama bir tutum iinde kalmal, ancak politik amacn gerekletirmeye yetecek kadar gler kullanmal ve savataki hedefini de buna gre saptamaldr. Bu ilkeyi uygulayabilmek iin de, her hangi bir sonucun mutlak zorunluluunu kabul etmekten vazgemeli, uzak ihtimalleri hesaplarnn dnda brakmaldr. te akln faaliyeti bu noktada teorik bilimler, mantk ve matematik alann terk edip geni anlamda bir sanat [sayfa 288] haline gelir: yani, saysz nesnelerin ve koullarn iinden, igdsel bir yarg ile, en nemli ve en kesin olanlarn ayrmak yetenei. Bu igdsel yarg, kukusuz, eyler ve ilikiler arasnda bir eit nsezi ile bir kyaslama yapmak, ilerinde uzak ve nemsiz olanlar bir yana brakp yakn ve nemli olanlar, salt bir mantki muhakeme ile yaplabileceinden daha abuk bulup meydana karmaktr. Sava iin seferber edilmesi gerekli aralarn miktarn saptamak iin, hem kendi amzdan hem de dmann asndan savan politik amacna bakmak gerekir. Kendi gcmz ve durumumuzu olduu kadar, dman Devletinin de gcn ve durumunu gzden geirmemiz gerekir. Ayrca dman hkmetinin ve halknn karakterini ve yeteneklerini gz nnde bulundurmak ve ayn deerlendirmeyi kendi ynmzden de yapmak gerekir. Nihayet, dier Devletlerin politik ilikilerini ve savan bu Devletler zerindeki etkisini hesaba katmamz gerekir. Bu eitli koullarn ve eitli ilikilerinin saptanmasnn kolay bir ey olmad, tersine ok kark ve zor bir i olduu meydandadr. Ancak bir deha kvlcm doru olan bir bakta kefedebilir, yoksa akademik ve metodolojik bir inceleme bu karmakark durumlarn hi bir zaman stesinden gelemez. Bu anlamda, Bonapart bunun Newtonu bile akna evirecek bir cebir problemine benzediini sylemekte tamamen haklyd. Koullarn boyutlar ve eitlilii ile alnacak isabetli tedbirler konusundaki belirsizliin olumlu bir sonuca varmak ihtimalini son derece gletirdii bir gerekse de, unutmamak gerekir ki, meselenin nemi durumun karmakln ve zorluunu arttrmamakla birlikte onu zmenin meziyetini bytr. Sradan insanlarda, tehlike ve sorumluluk akli melekelerin zgrln ve faaliyetini arttrmaz, azaltr; yok eer bu faktrler muhakeme kabiliyetini

Clausewitz Sava zerine

219

glendirir, ona kanat takarsa, o zaman karmzda olaanst zeki ve akll bir insan var demektir. O halde, ilk bata kabul etmemiz gereken ey, [sayfa 289] yaklamakta olan bir sava zerinde, saptanmas gerekli ama ve kullanlacak aralar zerinde bir yargya varabilmek iin, nce btn hal ve artlar eksiksiz olarak incelememizin kanlmaz olduudur. Bunlarn arasnda o ana zg unsurlar da vardr. Gzden uzak tutmamamz gereken ikinci nokta da, bu kararn, savata alnacak btn kararlar gibi, salt objektif olamayaca, hkmdarlarn, Devlet adamlarnn ve komutanlarn bu sfatlar tek bir kii zerinde toplansn veya toplanmasn akli ve ahlaki yetenekleri tarafndan belirlenmesi gerektiidir. Devletlerin zamana ve koullara gre iinde bulunduklar genel ilikilere bakacak olursak, mesele daha genel bir nitelik kazanr ve soyut bir biimde incelenmeye daha elverili bir hal alr. Bu noktada tarihe bir gz atmamza izin verilsin. Yar-uygar Tatarlar, eski alarn Cumhuriyetleri, feodal senyrler ve Orta alarn ticaretle uraan siteleri, XVIII. yzyln krallar, sava kendilerine zg yntemlerle, ayr ayr biimlerde, farkl ara ve amalarla yrtmlerdir. Tatar srleri yerleecek yeni yerler aramlardr. oluk ocuk ve kadnlar ile millete yrye geerlerdi; bu itibarla sayca btn ordulardan daha byktler ve amalar dman egemenlikleri altna almak ya da bulunduu yerden skp atmakt. Eer yksek bir uygarlk dzeyi byle bir durumla badaabilseydi, ksa zamanda nlerine kan her eyi ykmaktan geri kalmazlard. Roma dnda kalan eski a Cumhuriyetlerinin geni arazileri yoktu. Ordular daha da kkt, nk halkn byk kitlesi bunlarn dnda kalyordu. Saylar ok fazlayd, ve birbirlerine o kadar yakndlar ki, doann genel yasasna gre ayr ayr kk paralarn daima girdikleri doal denge durumunda, byk giriimleri ister istemez engellerle karlard; onun iin savalar ak araziyi yakp ykmaktan, talan etmekten ve ilerisi iin kendilerine [sayfa 290] bir nfuz sahas salamak zere tek tk ehirleri igal etmekten teye gitmezdi. Bu konuda tek istisnay Roma tekil eder, o da tarihinin sonraki dnemlerinde. Uzun sre Roma da ganimet ve mttefikler salamak amacyla komularna kar kk etelerle geleneksel

220

Clausewitz Sava zerine

savalar srdrd. Sonra kurduu ittifaklar sayesinde byd, geniledi ve yava yava btn komu lkeleri, onlar dorudan doruya igal etmeden bir btn halinde birletirdi. Ancak bu ekilde talyann tm gneyine yayldktan sonradr ki gerekten istilac bir Devlet olarak gelimeye balad. Kartaca dt, spanya ve Galya fethedildi, Yunanistan boyun edi, ve Roma hakimiyeti Msra ve Asyaya yayld. Bu dnemde Romann askeri gc ok bykt, fakat askeri abalar ayn lde byk deildi. Gleri zenginleri tarafndan destekleniyordu; artk ne eski Cumhuriyetlere ne de kendi eski haline benziyordu. Yalnz kalmt. skenderin savalar da, kendi tarzlarnda, zellii olan savalard. Mkemmel tekilat ile temayz eden kk bir ordunun banda Asya Devletlerinin khne yaplarn ykt. Yorulmak bilmez ve korkusuz abalaryla Asya ktasna geniliine yayld ve Hindistana kadar girdi. Baka hi bir Cumhuriyet bu ii baaramazd. Ancak bir anlamda kendi kendisinin paral askeri olan bir kral bunu bu kadar abuk yapabilirdi. Orta alarn byk ve kk krallklar savalarn feodal haklarna dayanarak topladklar askerlerle srdrdler. Her ey ksa zamanda olup bitiyordu; bu ksa sre iinde yaplamayan eylere imkansz gz ile baklyordu. .eodal gcn kendisi de derebeyliin, vasallk sisteminin rgtlenmesine dayanyordu. Birliini oluturan balar ksmen yasal bir ykmllk, ksmen gnll bir szlemeydi; tm gerek bir konfederasyondu. Silahlar ve taktikler kuvvetin hakkna, ferdi arpmalara dayanyor ve bu yzden byk birliklerin hareketine uygun [sayfa 291] dmyordu. Gerekten, Devletin birlii hi bir dnemde bu kadar zayflamam ve yurtta kii olarak bu kadar bamsz olmamt. Btn bunlar o an savalarna byk bir zellik veriyordu. Savalar abucak olup bitiyor, arazide ok az vakit kaybediliyor, sava dmana boyun edirmekten ok onu cezalandrmak amacn gdyordu. Kk ve byk ba hayvanlar zaptediliyor, atolar yaklyor ve hemen geri dnlyordu. Byk ticaret kentleri ve kk Cumhuriyetler condottleri (cretli askerler) kullanyorlard. Bu pahalya mal oluyor, dolaysyla ordularn askeri gc snrl kalyordu. arpmalarn iddeti ve younluu bakmndan sonu daha da olumsuzdu; paral askerler muharebe meydannda fazla bir enerji ve atlganlk gsteremiyor,

Clausewitz Sava zerine

221

arpmalar genellikle bir gsteri olmaktan teye gidemiyordu. Bir kelime ile, nefret ve dmanlk duygular Devletleri toptan seferber edemiyor, bir ticaret ve kazan konusuna dnyordu. Sava tehlikeli bir i olmaktan kyor, gerek niteliini yitiriyor, sava sanatnn ilkelerini uygulamaya imkan kalmyordu. Derebeylik sistemi, giderek gelirli bir toprak egemenliinde younlayordu. Devleti birletiren balar geviyordu. Kiilerin hizmet ve faaliyetleri maddi ykmllklere dnyor, para giderek bunlarn yerini alyor ve feodal askerlik dzeni paral ordular biimini alyordu. Condottieriler bu dnmn halkalarn meydana getiriyor ve bylece bir sre iin en gl Devletlerin aletleri oluyorlard. .akat bu durum ok srmedi, belirli bir sre iin kiralanan asker ok gemeden srekli paral asker haline geldi ve sonu olarak Devletlerin askeri gc, Devlet hazinesinden beslenen muvazzaf bir ordu biimini ald. Tabii ar ar bu aamaya ynelen gelimeler, trl askeri gcn eitli kombinezonlarna yol at. IV. Henri zamannda, feodal kontenjanlarn, condottierilerin ve srekli ordularn bir arada kullanldklarn grrz. Condottieriler varlklarn Otuz Yl Savalar dnemine kadar [sayfa 292] dar srdrdler; hatta XVIII. yzylda bile bunlarn ufak tefek kalntlarna raslamak mmkndr. Avrupa Devletlerinin bu eitli dnemlerdeki dier ilikileri de, askeri gleri gibi, zellikler tayorlard. Genel olarak, Avrupa ktas bir takm kk Devletlere ayrlm, bunlarn bir ksm i anlamazlklar iinde bocalayan, bir ksm merkezi iktidarlar snrl ve belirsiz kk krallklardan oluuyorlard. Bu Devletlere gerek birer politik birlik gzyle bakmaya imkan yoktu; bunlar daha ziyade gevek balarla tutturulmu birer gler topluluu idi. Bu itibarla, bu Devletleri, basit mantk kurallarna gre hareket eden bilinli varlklar olarak telakki etmeye de imkan yoktu. Orta alarn d politikasna ve savalarna bu adan bakmamz gerekir. rnein, Roma Germen mparatorlarnn be yzyl boyunca srekli olarak talyaya yaptklar seferleri dnecek olursak, bunlardan hi birinin bu lkenin temelli olarak igaline yol amadn, hatta buna ciddi olarak teebbs bile edilmemi olduunu grrz. Bu durumu durmadan tekrarlanm bir hata olarak, kkeni dnemin zelliine dayanan yanl bir gr olarak kabul etmek kolaydr; ancak belki bunun, bugn bir lde anlay-

222

Clausewitz Sava zerine

abildiimiz fakat hi bir zaman onlarla bizzat karlaan insanlar kadar kolaylkla gzmzn nnde canlandramayacamz bin bir nemli nedenden ileri geldiini kabul etmek akla daha yakndr. Bu kaostan kan byk Devletler glenmek ve rgtlenmek iin zamana muhta olduklar srece, btn glerini ve enerjilerini bu noktaya toplamak zorundaydlar; d savalarnn says azd ve meydana gelenler de henz politik birliini perinlememi bir Devletin damgasn tamaktayd. lk savalar .ransa ile ngiltere arasnda balad, fakat .ransay o dnemde gerek bir krallk saymaya imkan yoktur: dklklerden ve kontluklardan oluan bir topluluktu. ngiltereye gelince, biraz daha fazla birlik grnm iinde olmasna karn, o da hl feodal rgtlenmeye [sayfa 293] kar mcadele ediyor ve bir sr i gailelerle urayordu. XI. Louis zamannda, .ransa i birlie doru en byk admn att; VIII. Charlesn saltanat srasnda, talyada istilac bir g olarak grnmeye balad; XIV. Louis dneminde ise, Devleti ve srekli ordusunu en yksek mkemmellik dzeyine eritirmiti. spanya, Katolik .erdinand tarafndan tesadfi evlilik balar sayesinde birletirildi; V. Carlos arlkent zamannda, birdenbire, spanya, Burgonya topraklar, Almanya ve talyann birlemesinden doan byk spanyol monarisi ortaya kt. Bu dev mparatorluk, birlik ve i politik kaynama bakmndan olan eksiini para ile kapatyordu. Srekli ordusu ilk kez .ransann srekli ordusu ile arpt. arlkenin istifasndan sonra, spanyol devi, spanya ve Avusturya olmak zere ikiye ayrld. Avusturya, Bohemya ve Macaristann ilhakyla kuvvetlenince, Germen Konfederasyonunu kk bir tekne gibi peinden srkleyen byk bir g olarak kt dnya sahnesine. XVII. yzyln sonu, XIV. Louisnin a, XVIII. yzyldaki biimiyle muvazzaf askeri glerin doruunu temsil eden tarihi dnem saylmaldr. Bu askeri g paraya ve gnll askerlere dayanyordu. Devletler artk tam bir birlik iinde rgtlenmilerdi. Hkmetler de, tebaalarnn kiisel borlarn vergi haline dntrerek btn glerini hazinelerinde toplamlard. Sosyal ilerlemelerin hz ve srekli hkmet reformlar sayesinde, bu g eskisine oranla ok bymt. .ransa birka yz bin kiilik muvazzaf ordusu ile sahneye kyor ve teki Devletlerde ayn ekilde kendisini izli-

Clausewitz Sava zerine

223

yorlard. Devletlerin dier ilikileri de deimiti. Avrupa bir dzine kadar krallk ile bir iki Cumhuriyete ayrlmt. Bundan byle artk bu Devletlerden ikisinin aralarnda tek balarna savaabileceklerini, ve eskiden olduu gibi btn teki Devletlerin iin iine karmayacaklarn tasavvur etmek mmknd. Politik ilikilerde henz ok eitli [sayfa 294] kombinezonlara yer vard, ama bunlar zaman zaman, olaslk derecelerine gre, gzden geirip kestirmek mmknd. ilikiler hemen hemen her yerde monari biiminde karar klmt. mtiyazl zmrelerin veya snflarn haklar ve nfuzlar giderek ortadan kalkm ve Hkmet d ilikilerinde Devleti temsil eden bir btnlk kazanmt. Artk elverili bir ara ve kendi bana buyruk bir irade sayesinde savan teorik kavramna uygun bir biim alabilecei zaman gelmiti. te bu dnemde yeni skender ortaya kt: Gustaf Adolf, XII. Charles ve Byk .rederik. nn de amac, kk fakat son derece disiplinli ordular sayesinde, kk Devletlerini byk krallklar haline getirmek ve karlarna kan tm engelleri devirmekti. Eer sadece Asya Devletleri ile uramak zorunda kalm olsalard, skendere daha da ok benzeyeceklerdi. Her halkarda; savatan bekledikleri eyler bakmndan kendilerini Bonapartn ncleri sayabiliriz. Ne var ki, sava, g ve kararllk bakmndan bir yandan kazandklarn br yandan kaybediyordu. Ordular hazineden besleniyorlard, hkmdarlar ise hazineyi kendi keseleri sayyor, hi deilse halka deil, hkmete ait bir kaynak olarak kabul ediyorlard. teki Devletlerle ilikiler tek tk ticari konular dnda, genellikle sadece Hazineyi veya hkmeti ilgilendiriyor, halk ilgilendirmiyordu, hi deilse dncelerin eilimi her yerde bu dorultudayd. Dolaysyla hkmetler kendilerini geni topraklarn sahipleri ve yneticileri sayyor, kiraclarn karlarn gzetmeye lzum grmeden bu topraklar durmadan geniletmeye bakyordu. Barbarlarn aknlar srasnda her ey olan, eski alarn Cumhuriyetlerinde ve Orta alarda ise byk bir rol oynayan halk (tabii halk deyiminden sadece yurttalk haklarna sahip olanlar anlarsak), XVIII. yzylda artk bir hiti. Olsa olsa, erdemleri ve eksiklikleri nedeniyle halkn sava zerinde dolayl bir

224

Clausewitz Sava zerine

etkisi bulunduu sylenebilirdi. Bylece, hkmet halktan koptuu ve kendisini [sayfa 295] Devlet sayd lde, sava salt bir hkmet ii olmaya balad. Hkmet, kasalarndaki paralar, ve kendi lkesiyle komu lkelerden devirdii isiz gsz serserilerle sava yrtyordu. Bu durumun sonucu olarak, hkmetin elindeki aralarn kesin denilebilecek snrlar oluyor ve bunlar iki taraf iin de, hem kapsam hem sre bakmndan, nceden saptamak olana bulunuyordu: bu da sava en korkulu unsurundan, yani abalar son haddine vardrma eiliminden ve buna bal gizli olaslklar dizisinden yoksun brakyordu. Dmann mali olanaklar, hazinesinin durumu, itibar ve ordusunun bykl aa yukar biliniyordu. Savan patlak verdii anda bu durumunda kayda deer bir gelime beklenemezdi. Devlet dman gcnn snrlarn bildii iin kendini mutlak bir yenilgiye kar bir lde emniyette hissediyor, ve bu arada kendi gcnn de snrlarn bildii iin niyet ve amalarnda ly karmyordu. Dman tarafndan gelebilecek bir arla kar korunmu olduuna gre, kendisinin de arla kaymay gze almasna gerek yoktu. Bu ynde bir zorunluluk sz konusu olmaynca, geriye cesaret ve ihtirasn itici gc kalyordu. .akat buna kar da Devletin politik ilikileri bir denge unsuru tekil ediyordu. Ordularna bizzat kumanda eden krallar bile sava aracn ihtiyatla kullanmak zorundaydlar. Ordu dalacak, zlecek olursa, yenisini bulmak imkanszd ve ordunun dnda baka hi bir ey yoktu. Bu yzden btn giriimlerde son derece temkinli davranmak gerekiyordu. Ancak kesin bir stnlk kendiliinden ortaya kar gibi grnd zamand ki, krallar veya kamuya kar gibi grnd zamandr ki, krallar veya komutanlar bu pahal arac kullanmaya yanayorlard. Byle bir frsat yaratmak ise byk komutanlara vergiydi. .akat frsat kncaya kadar, her ey sanki bir boluk iinde yzerdi; harekete gemek iin hi bir sebep yoktu; btn gler, yani btn niyetler, olduklar yerde dururdu. Balangtaki saldrganlk niyetleri tedbir ve ihtiyat iinde eriyip giderdi. [sayfa 296] Bylece sava, gerek z bakmndan, zaman ile tesadfn ktlar kartrd bir oyuna dnt. .akat anlam bakmndan, biraz daha gerilimli bir diplomasiden baka bir ey deildi; isterseniz buna, muharebe ve kuatmalarn diplomatik notalarn

Clausewitz Sava zerine

225

yerini tuttuu biraz daha sert ve enerjik bir mzakere biimi de diyebilirsiniz. En hrsl olanlarn bile amac, bar grmelerinde koz olarak kullanabilecekleri birka kk avantaj kazanmaktan ileri gitmezdi. Savan bu clz ve snrl biimi, yukarda sylediimiz gibi, dayand dar tabann sonucuydu. Gustaf Adolf, XII. Charles ve Byk .rederik gibi sekin komutan ve krallarn, kendileri kadar sekin ordularn banda, olaylarn genel dzeyinin ok daha stne kamamlar ve ll sonularla yetinmek zorunda kalmlar ise, bunun nedenini Avrupadaki gler dengesinde aramak gerekir. Eskiden bir sr kk Devletlerin iinden bir tanesinin birdenbire bymemesi iin, yaknlk, temaslar, aile balar, ahsi dostluklar gibi dolaysz ve doal karlar sayesinde elde edilen eyler, Devletlerin byd ve merkezlerinin birbirinden uzaklat bugnk dnemde diplomasi sanatnn daha ince ve ustalkl bir ekilde kullanlmasyla elde edilmektedir. Politik karlar, sempatiler ve anti-patiler ince bir sistem halinde gelimitir. Bunun sonucu olarak ortaya yle bir durum kmtr ki, Avrupada bir top at iitilmeye grsn, btn hkmetler hemen olup bitenlerle ilgilenmeye balarlar. Bu itibarla, dnyaya gelecek yeni bir skender iyi bir klcn yansra ayrca kuvvetli bir kaleme sahip olmak zorundadr; ve bu takdirde bile, fetihlerinde ok ileri gidebilecei phelidir. .akat XIV. Louis, Avrupadaki kuvvetler dengesini bozmaya alt, ve daha XVII. yzyln sonlarnda kendisine kar beslenilen dmanlk duygularn umursamayacak bir noktaya ulat halde, savalar tpk eski savalar gibiydi ve kulland yntemlerin geleneksel yntemlerden [sayfa 297] hi bir fark yoktu; ordusu kukusuz Avrupann en byk ve en zengin hkmdarnn ordusu olduu halde, nitelii bakmndan teki ordulardan tamamen farkszd. Tatarlarda, eski Asya halklarnda ve hatta Orta alarda o kadar byk bir rol oynayan yama ve talanlar artk zamann ruhuna uymuyordu. Bunlara hakl olarak gereksiz bir barbarlk gzyle baklyor, misillemeler davet edebilecei, ve dmann hkmetinden ok halkna zarar verdii, bu itibarla uluslar uygarlk yolunda yzyllarca geri brakmaktan baka hi bir ie yaramad ileri srlyordu. Bu itibarla sava gittike daha geni lde, hem

226

Clausewitz Sava zerine

aralar hem de amac bakmndan, salt orduya dayanmaya balad. Ordu, kaleleri ve hazrlanm mstahkem mevkileri ile, Devlet iinde Devlet oldu ve sava unsurunu giderek bnyesinde eritti. Tm Avrupa bu gelime karsnda seviniyor ve onu ilerleme ruhunun bir neticesi sayyordu. Bu yanl bir yargyd, nk insan aklnn ilerlemesi hi bir zaman abes bir sonuca, rnein iki kere ikinin be ettii sonucuna yol aamaz; fakat deiikliin halk iin yararl bir etkisi oldu. Yalnz u da yadsnamaz ki, sava bu sayede daha geni lde bir hkmet ii haline geldi ve halkn karlarndan daha da uzaklat. Saldrya geen Devletin sava plan bu dnemde genellikle dman eyaletlerinden bir kan igal etmekten ibaretti; savunmada kalan tarafn plan ise dmann kalelerinden birini eline geirmek ya da kendi kalelerinden birinin dman eline geirmesine engel olmakt. Ancak bu amalara ulamak iin muharebe kanlmaz hale geldii zamand ki, muharebe istenir ve verilirdi. Kesin bir zorunluluk olmadka., srf bir zafer kazanmak iin, an olsun diye muharebe veren komutana fazla cretkar gzyle baklrd. Genellikle sefer bir kuatmadan sonra, ya da, ok hareketli bir seferse, en ok iki kuatmadan sonra sona ererdi; bundan sonra ordular k geirmek iin konaklarlar ve bu zorunlu saylrd. Konaklama srasnda, taraflardan hi biri dierinin kt korunma tedbirlerinden yararlanamaz, aralarndaki her trl iliki kesilirdi. K konaklamalar, belirli bir [sayfa 298] sefer boyunca giriilebilecek harekta kesin bir snr izerlerdi. Kar karya gelen kuvvetler eit olurlar, ya da saldran tarafn aka daha zayf olduu meydana karsa, ne muharebe ne de kuatma olur, seferin tm harekt belirli mevzilerin ve cephaneliklerin muhafazas ve lkenin baz blgelerinin dzenli bir ekilde yama edilmesi etrafnda dnerdi. Sava btn uluslarca bu tarzda yrtld, ve gcnn doal snrlar bu kadar yakn ve ak olduu srece, kimse bunda bir fevkaladelik grmyordu. Aksine, herkes durumdan memnun grnyor, ve XVIII. yzylda sava sanatna ynelen eletiri, balangcn ve sonunu fazla nemsemeden daha ziyade ayrntlar zerinde duruyordu. Bylece her eyde bir byklk, bir mkemmellik grlyor ve feldmareal Daun bile ki onun sayesinde Byk .rederik btn teebbslerinde tam bir baar kazanm ve Marie-Thrse amalarndan hi birine ulaamam hl byk

Clausewitz Sava zerine

227

bir komutan saylabiliyordu. Ancak ondan sonradr ki, daha salam ve uzak grl bir yargya varmak mmkn olabilmi, yani saduyu, sayca stn kuvvetlerle olumlu bir eylerin elde edilmesi gerektiini, aksi takdirde, komutann yetenekleri ve gsterdii maharet ne olursa olsun, savan kt ynetilmi saylmasnn zorunlu olduunu kabul etmiti. .ransz htilli patlak verdii zaman durum bu merkezdeydi, Avusturya ve Prusya sava diplomasisi sanatlarn denediler fakat bunun yetersiz olduu ok gemeden anlald. Herkes btn umudunu, geleneksel grlere gre, ok snrl bir askeri gce balarken, 1793de kimsenin aklndan bile geirmedii muazzam bir askeri kuvvet meydana kt. Sava birdenbire yeniden halka, stelik hepsi de kendilerini Devletin yurttalar sayan 30 milyonluk bir halka mal olmutu. Burada bu byk olayn ayrntlarna girmeden, imdilik bizi ilgilendiren sonular zerinde duralm. Hkmetin veya ordunun yerine halkn savaa katlmas ile, tm bir ulus terazinin bir kefesine [sayfa 299] olanca arln koymu oluyordu. Bundan byle, eldeki aralarn harcanabilecek abalarn artk belirli bir snr yoktu; sava artk hi bir engel tanmayan sonsuz bir enerji ile yrtlebilecek ve dolaysyla dman iin eskisinden ok daha tehlikeli olabilecekti. Eer Devrim Savalar btn bunlar olanca akl ile meydana kmadan olup bittiyse; eer Devrimin komutanlar sonuna kadar gidip Avrupa monarilerini yerle bir etmemilerse; Alman ordular zaman zaman baar ile direnmek ve zafer selini durdurmak olanan bulabilmilerse; bunun asl nedenini .ranszlarn karsna ciddi engeller olarak kan teknik eksikliklerde aramak gerekir. Bunlara nce sradan askerlerde, sonra generallerde, daha sonra da, Direktuar zamannda, bizzat hkmette raslanmtr. Bonapartn eliyle btn bu eksiklikler giderildikten ve her ey tamamlandktan sonra, tm ulusun gcne dayanan bu askeri kuvvet Avrupa zerine yle bir yry yrd, nne kan btn engelleri ylesine ykp devirdi ve kendinden o kadar emin savat ki, modas gemi, khne ordularla karlat her yerde zafer avucunun iindeydi. .akat tam zamannda bir tepki meydana geldi. spanyada sava kendiliinden bir halk savana dnt. Avusturyada, 1809 ylnda, hkmet, yedekler ve Landwehr* sayesinde, olaanst abalar harcad ve amacna ulamasna ramak

228

Clausewitz Sava zerine

kald. O zamana kadar bu Devletin bylesine mcadele edebilecei kimsenin aklndan bile gememiti. Rusya da, 1812de, spanya ve Avusturyay rnek alarak lkesinin usuz bucaksz geniliinin de yardmyla, uzun sre ihmal edilmi olan hazrlklarnn yine de etkin olmasn salad. Sonu parlak oldu. Almanyada, ilk ayaklanan Prusya oldu, sava ulusal bir dava haline getirdi; [sayfa 300] Parasz, kredisiz, ve yar yarya azalm bir nfusla, 1806da kard ordudan iki kat daha kuvvetli bir orduyu sefere soktu. Almanya nn geri kalan ksm ok gemeden Prusyann rneini izledi ve Avusturya da, 1809 ylndaki kadar enerjik bir biimde olmasa bile, allagelenin stnde bir kuvvetle ileri atld. Bylece Almanya ve Rusya, 1813 ve 1814 yllarnda, bu iki seferde faal bir rol oynayanlar ve lenlerle birlikte, bir milyona yakn askerle .ransann karsna ktlar. Bu artlar altnda savan ynetiminde harcanan enerji bambaka bir eydi; her ne kadar henz .ranszlarnki ayarnda olmamakla ve yer yer ekingenlik belirtilerine raslanmakla birlikte, genel olarak seferler eski stilde deil, yeni stilde yrtlm saylabilirdi. Sekiz ay iinde sava sahnesi Oder nehrinden Seine nehrine kaymt. Marur Paris ilk kez ban emek zorunda kald; ve o dehetengiz Napolyon zincire vurulmu, yerde srtst yatyordu. Bylece sava, Napolyon zamanndan beri, nce bir taraf, sonra br taraf iin tm milletin sava olunca, yepyeni bir nitelie brnd, yeni boyutlar kazand, daha dorusu gerek niteliine, mutlak mkemmelliine kavutu. Kullanlan aralarn artk grnr bir snr yoktu; eski snrlar hkmetlerin ve tebaalarnn enerji ve cokunluu iinde kaybolmutu. Aralarn kapsam ve mmkn sonularn geni alan bir yandan, ulusal duygular coturan tahrikler br yandan, savan ynetimindeki dinamizmi alabildiine arttryordu. Artk savan amac dman alt etmekti. Dman btn gcn yitirerek yere yuvarlanmadka, durmak ya da savan karlkl hedefleri hakknda bir anlamaya varmak imkansz saylyordu. Bylece tm geleneksel snrlamalardan kurtulmu olan
* Germen lkelerinde orta yal ve tecrbeli erleri kapsayan yedek kara ordusu. Napolyon savalar srasnda Avusturya ve Prusya btn eyaletlerde muvazzaf ordularn takviye edecek Landwehr birlikleri kurmulardr. (.n.)

Clausewitz Sava zerine

229

savan ilkel iddeti doal gcyle infilak ediyordu. Bunun nedeni halkn, imdiye kadar sadece Devleti ilgilendirdii sanlan bu byk ie karmasyd; bu da ksmen .ransz htillinin lkelerin iileri zerindeki etkisinden, ksmen de .ranszlarn tm uluslara kar takndklar tehdit edici tavrdan ileri geliyordu. [sayfa 301] Bununla birlikte, gelecekte bunun hep byle olup olmayaca, yani bundan byle Avrupada kacak btn savalarn Devletlerin tm glerini seferber edip etmeyecei ve bu itibarla ancak halk yakndan ilgilendiren byk karlar sz konusu olduu zaman patlak verip vermeyecei veya giderek hkmet ile halk arasnda yeni bir kopma meydana gelip gelmeyecei konusunda kesin bir ey sylemek mmkn deildir; esasen bizim de byle bir niyetimiz yoktur. Ancak savata mmkn grlen eylerin bir lde sadece bilinaltmza yerlemi olan snrlar bir kez yklp atldktan sonra, bu direkleri yeniden dikmenin zor olduunu sylersek, sanrz herkes bize hak verecektir. lerde byk karlar sz konusu olduunda, karlkl dmanln amzda tank olduumuz koullar altnda patlak vereceini sylemek de her halde bir kehanet olamayacaktr. Burada tarihi gzlemlerimize son veriyoruz, nk amacmz her ada savan hangi ilkelere gre ynetildiini bir rpda belirtmek deil, sadece her an kendine zg sava biimleri, snrlayc koullar ve n yarglar olduunu gstermekti. Bylece her an kendine zg bir de sava teorisi bulunmas doald: her ne kadar, ilk zamanlarda olduu gibi sonralar da, her yerde felsefi ilkelere dayal bir teori kurma abalar ar basm ise de, her an kendine zg bir teorisi olduu da yadsnamaz. Bu itibarla, her an olaylarn deerlendirirken o an zelliklerini gznnde bulundurmak gerekir; eer her an yetitirdii komutanlar anlamak ve doru olarak deerlendirmek istiyorsak, an btn ayrntlarn kl krk yararak inceleyecek yerde, genel izgilerine o an gr asndan bakmaya almalyz. Ancak Devletlerin ve kullanlan askeri glerin zel ilikileri ile artlanm olan sava ynetiminin her ada geerli olan daha genel bir yn, daha dorusu tamamen genel bir yn vardr ki, ite bununla teori megul olur. Son zamanlarn kapanmakta olan dneminde sava, zn oluturan mutlak gce kavumutur; bu itibarla, [sayfa 302] evrensel

230

Clausewitz Sava zerine

olarak geerli ve zorunlu olan her eyi bu dnemde bulabiliriz. .akat gelecekteki savalarn bugn tamamen ortadan kalkm olan engellerle yeniden karlamalar ne kadar olaslk d ise, bunlarn sonsuza dek bugnk geni kapsaml karakterlerini muhafaza edecekleri de o kadar zayf bir olaslktr. Bu nedenle, salt mutlak sava kavramna balanp kalan bir teori, d etkenlerin savan zn deitirdii durumlarn tmn sulam veya kapsam dnda brakm olacaktr. Oysa, teorinin amacnn bu olmad aktr: teori sava ideal deil, gerek artlar iinde inceleyen bir bilim olmaldr. Dolaysyla teori, olaylara aratrc, ayrdedici ve snflandrc bir adan bakmakla birlikte, savaa yol aabilecek nedenlerin eitliliini hi bir zaman gzden karmamal ve savan genel izgilerini ve ana unsurlarn, an ve ann isterlerine yer verecek ekilde ortaya koymaldr. Ayn ekilde, savaa girmeyi tasarlayan bir kimse, hedefini ve buna ulamak iin kullanaca aralar saptarken, iinde bulunduu durumun zel ayrntlarn mutlaka gznnde bulundurmaldr, nk savan hedefini ve aralarn belirleyen bu koullardr. Ayn nedenle, an genel karakteri ile genel koullarnn da etkisini unutmamak gerekir. Nihayet, sz konusu hedef ve aralar, her zaman savan niteliinden karlmas gereken genel sonulara baldrlar. [sayfa 303]

SAVAIN AMACININ DAHA KESN OLARAK TANIMLANMASI: DMANI BOZGUNA URATMAK Kavram olarak savan amac her zaman iin dman yenmektir; bu temel fikir btn incelemelerimizin hareket noktas olmutur. .akat dman yenmek nedir? Bu mutlaka dman lkelerinin tamamnn igali demek deildir. Eer Almanlar 1792de Parise varm olsalard, Devrimci cepheye kar sava byk bir olaslkla hi deilse bir sre iin sona ermi olacakt. Bunun iin daha nce

BLM IV

Clausewitz Sava zerine

231

ordularn yenmek bile art deildi, nk bu ordular o dnemde henz tek balarna iktidar temsil etmiyorlard. te yandan, Mttefikler 1814te Parisi alm olsalard bile, Bonapart henz kuvvetli bir ordunun banda bulunduu srece, her eyi kazanm olmazlard; ancak Bonapartn ordusu byk lde zlm ve erimi olduundan, Parisin igali, 1814te ve 1815de, her eyi halletmiti. Eer Bonapart 1812de, Moskovay almadan nce ve aldktan sonra, 120.000 kiilik Rus ordusunu Kaluga yolu zerinde, 1805de Avusturyallar ve 1806da Prusyallar imha ettii gibi imha edebilmi olsayd, Rus bakentinin ele geirmesi, lkenin byk bir ksmnn henz igal edilmemi olmasna ramen, galip bir ihtimalle bara yol am olurdu. 1805de Austerlitz muharebesi kaderi tayin etmiti; dolaysyla, daha nce Viyanay ve Avusturya Devletlerinin te ikisini igal etmi olmas Bonapartn bar elde etmesi iin yeterli deildi. .akat te yandan, Austerlitz zaferinden sonra bile, Macaristann henz ayakta olmas barn imzalanmasn nlemeye yeterli bir kar arlk deildi. Rus ordusunun imhas Rusya seferinin gerekli olan son darbesiydi; ar Alexandern elinde baka bir ordu yoktu, bu [sayfa 304] itibarla bar zaferin zorunlu sonucu olacakt. 1805de Rus ordusu Avusturya ordusu ile birlikte Tuna zerinde bulunmu ve yenilgiyi paylam olsayd, o zaman belki de Viyanann igaline gerek kalmaz ve bar Linzde imzalanm olurdu. Bir lkenin batan baa igalinin yeterli olmad baka haller de vardr: rnein, 1807 ylnda Prusyada, kesin sonu vermeyen Eylau muharebesinde Rusyann yedek ordusuna indirilen darbe kaderi tayin etmeye kafi gelmemi ve ii bitirmek iin .riedland zaferinin: kazanlmas gerekmiti: tpk bir buuk yl nce Austerlitzde olduu gibi. Grlyor ki burada da sonucu tayin eden genel nedenler deildir; yerinde bulunmayanlarn bilemeyecekleri zel nedenler ve kimsenin bahsetmedii manevi nitelikte etkenler, hatta tarihin anekdotlar olan en ufak olaylar ve raslantlar ok kez kesin sonular dourabilir. Teorinin bu konuda btn syleyebilecei, en nemli eyin iki tarafn da iinde bulunduklar artlar aklmzdan karmamak olduudur. Bunlarn incelenmesinden, bir eit arlk merkezi, bir g ve hareket merkezi kendiliinden oluur ve artk her ey buna bal olur, ite tm kuvvetlerimizi youn bir ekilde dmann bu arlk merkezine yneltmemiz gerekir.

232

Clausewitz Sava zerine

Kk olan her zaman byk olana, nemsiz olan nemli olana ve arzi olan asl olana tabidir. Byk skenderin arlk merkezi, Gustaf Adolf, XII. Charles ve Byk .rederikinkiler gibi, ordusunda idi, yle ki, bunlardan her hangi birinin sava glerini imha etmekle kariyerlerini ksa bir sre iinde sona erdirmek mmkn olurdu. anlamazlklar iinde alkalanan Devletlerde, bu arlk merkezi genellikle bakenttedir; byk Devletlere bal kk Devletlerde arlk merkezi genellikle mttefiklerinin ordularndadr; konfederasyonlarda kar birliindedir; ulusal bir ayaklanmada, liderde ve kamuoyunundadr. te darbenin, yerine gre, bu noktalara indirilmesi gerekir. Dman bunun sonucunda dengesini kaybedecek olursa, ona dengesini yeniden bulmak frsatn [sayfa 305] vermemek lazmdr. Darbeyi srarla, inatla ayn noktaya tekrar tekrar indirmek gerekir; baka bir deyile, galip gelen taraf darbelerini daima dman kuvvetlerinin btnne tevcih etmelidir, yoksa sadece bir parasna deil. Sayca stnlmz sayesinde eyaletlerinden birini kolayca igal etmekle, bu nemsiz igali byk sonulara tercih etmekle dman yere ykamayz: bunun iin dman gcnn ekirdeini bularak onu hedef almamz, her eyi kazanmak iin her eyi kaybetmeyi gze almamz gerekir. Ancak harektmz ynelteceimiz dman gcnn merkez noktas nerede olursa olsun, ordusunun esir ve imha edilmesi en emin ve btn durumlarda en nemli balangtr. Bu itibarla, deneylere ve bunlarn byk ounluundan kardmz derslere bakarak, dmann yenilgisine yol aan koullar arasnda ilk planda yer alanlarn unlar olduunu syleyebiliriz: 1 Ordusunu datmak (bir lde de olsa, etkin bir g tekil ettii takdirde). 2 Bakentini igal etmek (sadece Devletin merkezi olmakla kalmayp ayrca siyasi kurulularn ve partilerin de merkezi ise). 3 Dmann kendisinden daha kuvvetli olduu takdirde balca mttefikine de ldrc bir darbe indirmek. imdiye kadar savata hep tek bir dmanla karlatmz varsaydk: genel nitelikte dncelerle yetindiimiz srece bunda bir saknca yoktu. Ancak imdi dmana boyun edirmek, onu boyunduruumuz altna alabilmek iin, arlk merkezinde younlaan direncini krmak zorunda olduumuzu sylediimize gre,

Clausewitz Sava zerine

233

bu varsaym bir kenara itmemiz ve birden ok dmanla ba etmek durumunda bulunduumuz halleri gzden geirmemiz gerekmektedir. ki veya ikiden ok Devlet nc bir Devlete kar anlatklar takdirde, bu ittifak, politik adan, tek bir savatr. .akat bu birliin de dereceleri vardr. Mesele koalisyona dahil her Devletin savata bamsz [sayfa 306] bir kar ve onu srdrmek iin bamsz bir gc olup olmadn kestirmektir. Eer yoksa, ve ilerinden sadece bir tanesinin karlar ve gleri szkonusu olup dierleri onlara dayanmakla yetiniyorlarsa, dmanlarn tmne tek bir dman gzyle bakmak kolaylar ve bu takdirde harekt basitletirerek can alc tek bir darbe ile iimizi bitirmeyi tasarlayabiliriz; u veya bu ekilde buna imkan bulabilirsek, tam ve kesin bir baarya ulam oluruz. O halde u ilkeyi saptayabiliriz: eer ilerinden birini yenilgiye uratmakla dmanlarmzn hepsini saf d brakabiliyorsak, o birini yenmek savan amac olmaldr, zira o dmana indireceimiz darbe tm savan ortak arlk merkezine isabet etmi olur. Byle bir eyin tasavvur edilemeyecei ve birden ok arlk merkezinin tek bir arlk merkezine indirgenemeyecei haller ok nadirdir. .akat buna imkan bulunmad takdirde, savaa iki veya daha ok sayda ayr savalar gzyle bakmaktan ve her biri iin ayr bir ama saptamaktan baka are yoktur. Bu durumda, birden ok dmanmzn esas itibariyle bamsz olduklarn ve bir araya gelmekle ezici bir stnlk saladklarn kabul etmek gerekeceinden, genellikle dmann imha edilmesi sz konusu olmaz. imdi u sorunun zerinde biraz daha uzun boylu duralm: Byle bir ama ne zaman mmkn ve tavsiyeye ayandr? Her eyden nce askeri glerimizin aadaki hususlar gerekletirmek iin yeterli olmas gerekir: 1 Dman kuvvetlerine kar kesin bir zafer kazanmak; 2 Zaferden sonra, dman iin yeniden denge kurmann mmkn olamayaca bir noktaya varncaya kadar harekt srdrebilmek iin gerekli kuvvet harcamasn yapmak. Bundan sonra, politik durumumuzun zerimize yeni dmanlar saldrtmayacandan emin olmamz gerekir; nk byle bir saldr karsnda hi beklemediimiz bir anda ilk dmanmzn

234

Clausewitz Sava zerine

peini brakmak zorunda kalabiliriz. [sayfa 307] 1806da, .ransa, bunu yapmakla Rusyann tm askeri gcn stne ekmesine ramen, Prusyay batan baa igal edebilmiti, nk o tarihte Prusyada Ruslarla baa kabilecek durumdayd. .ransa 1808de spanyada ngiltereye kar ayn ekilde hareket edebilirdi, fakat Avusturyaya kar edemezdi. 1809da spanyadaki durumu bir hayli sarslan .ransa, eer Avusturya zerinde maddi ve manevi bakmdan byk bir stnle sahip olmam olsayd, bu lkede de mcadeleyi brakmak zorunda kalabilirdi. Bu durumu dikkatte incelemek gerekir; yoksa ilk ikisinde kazandmz davay sonuncusunda kaybedebilir ve masraflara mahkm edilebiliriz. Ordularn gcn ve bunlarla neler yapabileceimizi deerlendirirken, durumu dinamie benzetecek olursak, zaman bir g faktr olarak telkki edebilir ve buna gre bu glerin tm ile bir ylda yapabileceklerimizi bu glerin yars ile iki ylda yapabileceimizi dnebiliriz. Ancak askeri planlarn temelinde yatan ve bazan aka bazan daha kapal ekilde ifade edilen bu fikir aslnda tamamen yanl bir fikirdir. Bir askeri harekt, dnyadaki btn faaliyetler gibi, belirli bir zaman gerektirir; elbette Wilnadan Moskovaya yaya olarak sekiz gnde gidemeyiz. Ancak savata, dinamikte olduu gibi, zaman ile kuvvet arasnda karlkl bir etkinin izlerine raslamak mmkn deildir. Savata iki tarafn da zamana ihtiyac vardr ve btn mesele uradadr: iki taraftan hangisi, durumuna gre, zamandan daha ok ey, baz zel avantajlar beklemektedir? Bu elbette iki tarafn durumundaki baz zellikler dnda yenilen taraftr ve bunun nedeni kukusuz dinamik yasalara deil, psikolojik yasalara dayanr. Haset, kskanlk, endie ve belki de gnl ycelii talihsizlerin doal efaatlardr. Bir yandan kendisine dostlar bulurlar, te yandan dmanlarnn koalisyonunu zayflatrlar ve kertirler. Bu itibarla, zaman yenenden ok yenilenin iine yarar ve ona baz avantajlar salar. Kald ki, daha nce [sayfa 308] de belirttiimiz gibi, kazandmz ilk zaferden lykyla yararlanmak iin byk apta bir kuvvet harcamasna gerek vardr. Bu bir defada olup bitecek

Clausewitz Sava zerine

235

bir ey deildir, byk apta bir ev idaresi gibi srekli bakm ister. Dman eyaletlerinden birini igal etmemize yeten kuvvet her zaman bu yeni duruma hakim olmamz iin yeterli olmayabilir; kaynaklarmz zerindeki bask giderek artar ve sonunda tahamml edilmez bir hal alr. Bylece zaman faktr bal bana bir deiiklik getirebilir. Bonapartn 1812de Ruslarla Polonyallara ykledii vergi ve haralar, durumunu muhafaza edebilmek iin Moskovaya gndermesi gereken yz binlerce insan tedarik edebilir miydi? Ancak igal edilen eyaletler yeteri kadar nemli ise, lkenin igal edilmemi; olan blgelerini beslemek ve ayakta tutmak iin hayati kaynaklara sahipse, bylece dmann bana gelen felket bir kanser gibi kendi kendini yiyorsa, o zaman belki galip tarafn daha ileri gitmemekte kazanc kaybndan fazla olabilir. Bu durumda, dardan bir yardm gelmedii takdirde, zaman balanlm olan ii tamamlayabilir, igal edilmemi olan blgeler belki de kendiliinden der. Bylece zaman, kazanan taraf iin de bir g faktr olabilir, fakat bu ancak yenilen tarafn bir kar darbesinin artk mmkn olmad, durumun lehine deimesinin tasavvur edilemeyecei hallerde sz konusudur. Bu takdirde ise galip gelen tarafn artk bu g faktrne ihtiyac yoktur, nk asl amacna ulam, kriz tehlikesini atlatm, bir kelime ile dman buyruu altna almtr. Bu muhakemeyi yrtmekteki amacmz, bir ftuhtn hi bir zaman ok erken bitirilmi saylamayacan, onu zorunlu olandan daha uzun bir zaman srecine yaymann ii kolaylatraca yerde zorlatracan aka gstermekti. Bu savmz doru ise, unu da kabul etmemiz gerekir ki, eer her hangi bir istily gerekletirecek kadar kuvvetli isek, onu bir hamlede, bir takm aamalardan gemeden gerekletirecek kadar da kuvvetli olmamz [sayfa 309] lazmdr. Tabii kuvvetlerimizi bir noktada toplamak ve zorunlu hazrlklar yapmak iin gerekli ksa sreli molalar bunun dnda brakyoruz. Sratle alnacak kararlar ve bir an nce sonuca ulama abalarn saldr sava iin art sayan bu grmzle, sanrz ki, aralksz ve duraklamadan zafere doru komak yerine, daha ihtiyatl ve daha emin sayd yava ve szde metodik bir sistem uygulamaktan yana olan teorinin temelini tamamen rtm oluyor-

236

Clausewitz Sava zerine

uz. Bununla birlikte, bizi buraya kadar izlemi olanlarn gznde bile, ortaya attmz iddia bir paradoks gibi grnebileceinden, ilk bakta khne bir nyarg gibi kklemi ve kitaplarda binlerce kez tekrar edilmi bir fikre ters dyor ve kar kyor izlenimini verebileceinden, bu iddiamza kar ileri srlen kantlar daha yakndan incelemeyi gerekli gryoruz. Kukusuz yakn bir hedefe ulamak uzak bir hedefe ulamaktan daha kolaydr; ancak yaknda bulunan iimize yaramyorsa, bu demek deildir ki, abalarmza ara vermek ve dura dura gitmekle yolun ikinci ksmn daha kolay katetmeyi salayabiliriz. Ksa bir atlay uzun bir atlaytan daha kolaydr, fakat kimse bu yzden geni bir hendekten atlamak iin nce orta yerine kadar atlamay aklndan geirmez. Szde metodik bir saldr sava kavramnn neye dayandn daha yakndan aratracak olursak, u unsurlara raslarz: 1 Karlatmz dmana ait kalelerin zapt. 2 Gerekli ikmal malzemesinin tedariki ve ylmas. 3 Cephanelikler, kprler, mevziler, vb. gibi nemli noktalarn tahkimi. 4 Birliklerin kn, ve ara sra dinlenmek ve ihtiyalarn gidermek iin konaklamalar. 5 Ertesi yl iin takviyeler beklemek. yle sanlyor ki, eer btn bu amalar gerekletirmek iin saldr harekt srasnda dzenli bir ekilde duraklayacak olursak, yeni bir harekt ss kazanm ve [sayfa 310] kuvvetlerimizi tazelemi oluruz: sanki kendi Devletimiz ordumuzun gerisinden gelirmi ve ordumuz her yeni sefere yeni ve taze bir gle balarm gibi... Btn bu vgye deer hedefler saldr savan daha rahat ve kolay koullar altnda srdrmemizi salayabilirler, fakat sonucunu daha kesin bir teminat altna almadklar gibi, ou kez bakomutannn mizacndan veya hkmetin kararszlndan ileri gelen baz kar kuvvetleri saklamay amalayan bahanelerden ibarettirler. Sonuncusundan balayarak bunlarn iyzn meydana karmaya alalm. 1 Takviye beklemek: bu bizim kadar, hatta daha fazla dmann iine yarar. stelik, bir Devlet iki yl iinde seferber edebilecei askeri kuvvetleri bir yl iinde de seferber edebilir, nk bu kuvvetlerin ikinci yl iindeki art tmne oranla son derece nem-

Clausewitz Sava zerine

237

sizdir.

2 Bizimle beraber dman da dinlenir. 3 ehirlerin ve mevzilerin tahkimi ordunun ii deildir ve bu itibarla iini geciktirmesi iin bir neden olamaz. 4 Bugnk ikmal sistemine gre, cephanelik ve malzeme depolarna birlikler ordughta iken daha ok ihtiya vardr. Birlikler baar ile ilerledikleri srece, sk sk dmana ait ikmal depolarn ele geirmek mmkndr, bu da lke yoksulsa iimize yarar. 5 Dman kalelerinin igali saldrnn ertelenmesi saylamaz; aksine, ilerlemenin hzlandn ve younlatn gsterir, dolaysyla grnrdeki duraklama gerek anlamda bir duraklama ve kuvvet kullanm azaltan bir faktr deildir. te yandan, dzenli bir kuatmann, bir ablukann ya da her hangi bir kaleyi gzetlemenin gttmz ama bakmndan daha byk bir yarar salayp salamayaca ancak durumun ve artlarn zelliine gre karar verilebilecek olan bir konudur. Genel alarak yalnz u kadar sylenebilir: bu soruya cevap vermeden nce, bir yandan basit bir abluka ile yetinirken te yandan ilerlemeye devam etmekle ar bir riske girip girmediimizi kestirmek ve ona gre karar vermek gerekir. Byle bir tehlike yoksa [sayfa 311] ve kuvvetlerimizi yaymak iin yeteri kadar geni bir alanmz varsa, dzenli kuatmay saldr harektnn sonuna ertelemek daha uygun olur. Bylece, daha nemli bir eyi ihmal etmek pahasna, zaptedileni vakit geirmeden emniyet altna almaya almak gibi yanl bir fikrin tuzana dmemeye dikkat etmemiz gerekir. lerlemeye devam etmekle imdiye kadar kazandklarmz kaybetmek tehlikesine maruz kaldmz izlenimini kukusuz bsbtn bertaraf etmeye imkan yoktur. .akat bizim kanmz odur ki, dinlenme, duraklama ve aamal ilerleme fikri saldr savann nitelii ile badaamaz, ve kanlmaz olduklar takdirde bunlara bir aksilik gzyle, sonucu daha kesin deil tersine daha belirsiz klan bir saknca gzyle bakmak gerekir. Ayrca, evrensel gerekler asndan, eer zayflmz yznden veya baka bir nedenle duraklamak zorunda kalmsak, hedefimize doru ikinci bir sray genellikle imkanszdr; yok eer byle bir sray, bir ikinci teebbs mmkn ise, o zaman ara yerdeki duraklama zorunlu deildi demektir; te yandan, eer hedefimiz daha balangtan beri gcmz ayorsa, bu ona hi bir zaman ulaamayacaz demektir.

238

Clausewitz Sava zerine

Bunun genel bir gerek gibi grndn sylerken, sadece zamann saldran tarafa tek bana bir avantaj salayabilecei kansn bertaraf etmek istiyoruz. Yoksa politik koullar yldan yla deiebileceinden, srf bu nedenle genel kurala istisna tekil eden durumlar ortaya kabilir. Belki genel bak amzdan vazgetiimiz ve sadece saldr savan dndmz ileri srlecektir; fakat bu doru deildir. Kukusuz, dman topyekn imha etmek isteyen, bunu dnebilen taraf, kolayca savunmaya gemeye yanamayacaktr, nk savunmann yakn amac sadece elimizdekini korumaktr. Ancak, olumlu (mspet) bir amac olmayan bir savunmann taktikte olduu kadar stratejide de bir eliki olduunu ve bu itibarla her savunmann eninde sonunda saldrya gemek iin frsat arayacan ve savunmann btn avantajlarn tketir tketmez gcnn elverdii lde saldrya gemekten geri [sayfa 312] kalmayacan srarla savunduumuza gre, kk veya byk apta her trl savunmann gerek amacnn saldr olduunu, dolaysyla dmann imhasnn savunmann da saldrnn da ortak amacn tekil ettiini sylemek zorundayz. Nitekim, yle haller olabilir ki, dmann imhas gibi byk bir ama peinde koan bir saldrgan bile savan banda nce savunma biimini kullanmay tercih edebilir. ar Alexander belki de savaa girerken, sonunda grld gibi, dmann yerle bir etmeyi dnmemiti. .akat dnm olmasn bsbtn olanak d saymamz iin de bir neden yoktur. Ve eer dnmse, Ruslarn buna ramen savaa savunma ile balam olmalar son derece doal deil miydi?

SAVAIN AMACININ DAHA KESN OLARAK TANIMLANMASI


SINIRLI AMA

BLM V

Bundan nceki blmde, dmann yenilgisi deyiminden sava eyleminin gerek mutlak amacn anladmz sylemitik.

Clausewitz Sava zerine

239

imdi de, bu amaca ulamak iin gerekli artlarn yerine getirilmemi olmas halinde ne yaplabileceini aratrmaya alacaz. Bu artlar byk bir maddi veya manevi stnl, ya da byk bir teebbs ruhunu, byk tehlikeleri gze almak eilimini nceden var sayar. Btn bunlarn yokluunda, sava eyleminin ancak iki trl amac olabilir: ya dman topraklarnn kk veya snrl bir ksmn igal etmek, ya da daha elverili bir zaman kollayarak kendi topraklarmz dman saldrsna kar savunmak. [sayfa 313] Savunma savanda bu ikinci duruma daha sk raslanr. Belirli bir durumda bu iki amatan hangisinin daha uygun olduuna karar vermek iin, ikincisinden sz ederken kullandmz deyimi hatrlamak yeter. Daha elverili bir zaman kollamak, byle bir zamann geleceine inanmak iin baz nedenlerin bulunduu anlamna gelir; bu bekleyi, yani savunma sava, daima bu umuda dayanr. te yandan, iinde bulunduumuz andan yararlanmay ngren saldr sava, gelecein bizim iin deil de, dman iin daha iyi ihtimallere gebe olduu durumlarda bir emrivki olur. Belki de en yaygn olan nc durum ise, iki tarafn da gelecekten belirli bir ey beklemedii ve dolaysyla karar vermeye elverili bir ortamn bulunmad hallerde ortaya kar. Bu durumda, ister istemez saldr savana srklenen, politik bakmdan saldrgan olan, yani mspet bir ama gden taraftr; nk bu amala silaha sarlmtr, ve zorunlu bir neden olmadan kaybedilen her dakika onun iin kaybedilmi saylr. Burada saldr ya da savunma savandan yana karken taraftarlarn karlkl gcn hi hesaba katmadk; oysa, bu tercihi taraflarn karlkl askeri g ilikilerine dayandrmann daha doru olaca iddia edilebilir. .akat biz tam tersine, asl bu yolun bizi yanltacana inanyoruz. Muhakeme tarzmzn basitliini ve mantk bakmndan doruluunu herkes kabul edecektir; fakat bir de somut durumlarda bizi aksi ve abes bir sonuca gtrp gtrmediine bakalm. .arzedelim ki, kk bir Devlet kendisinden ok stn bir Devletle ihtilfa dyor, fakat bu arada kendi durumunun her yl daha ktye gittiini gryor veya bunu tahmin ediyor. Sava kanlmaz hale geldii takdirde, bu Devlet, durumu henz ok kt olmad bir zamanda savaa girerek zamandan yararlanmak iste-

240

Clausewitz Sava zerine

meyecek midir? Demek ki bu Devlet saldrya geecektir, ancak bunu saldrdan bizatihi bir yarar umduu iin deil nk saldr tam tersine kuvvet dengesizliini daha da arttracaktr [sayfa 314] fakat ya en kt zaman gelip atmadan kesin sonuca gitmek zorunda olduu ya da arada sonradan stne yatabilecei birka avantaj salamak zorunda olduu iin yapacaktr. Bu teorinin sama bir yan yoktur. Ama bu kk Devlet dmann kendisine saldracandan yzde yz eminse, o zaman balangta bir stnlk salayabilmek iin savunma biimine bavurabilir ve vurmaldr. Bu takdirde hi deilse zaman kaybetmek korkusu yoktur. te yandan, kk bir Devletin daha byk bir Devlete kar savaa girdiini ve gelecein iki tarafn da karar zerinde hi bir etkisi bulunmadn farz edecek olursak, yine, eer saldrya geen kk Devlet ise, hedefine doru ilerlemesi gerekir. Eer kendisinden daha gl bir dmana kar mspet bir ama saptamak cretini gstermi ise, yine harekete gemesi, yani dmana saldrmas gerekir: meer ki dman daha nce davranp buna gerek brakmam olsun! cra srasnda politik kararn deitirmi olmadka ki bu sk sk olur ve savaa belirsiz bir nitelik kazandrr beklemek sama olurdu. Snrl amala ilgili incelemelerimiz bizi byle bir ama gden saldr sava ile savunma savana getirmektedir. Bu iki hali ayr ayr blmlerde tartmak istiyoruz; fakat imdi dikkatimizi baka bir noktaya yneltmemiz gerekiyor. imdiye kadar, savan amacndaki deiiklikleri sadece znde bulunan nedenlere baladk. Politik niyetin niteliini ancak olumlu (mspet) bir eye ynelip ynelmediine gre hesaba kattk. Politik niyetin btn teki unsurlar savaa tamamen yabanc eylerdir; ancak Birinci Kitabn kinci Blmnde (Savan Amalar ve Aralar), politik amacn niteliinin, kendi isteklerimizin veya dman isteklerinin kapsamnn ve politik ilikilerimizin tmnn aslnda savan ynetimi zerinde kesin bir etkisi bulunduunu teslim etmitik; bu itibarla, bundan sonraki blm zel olarak bu konuya ayrmamz gerekiyor. [sayfa 315]

Clausewitz Sava zerine

241

A. POLTK AMACIN ASKER AMA ZERNDE ETKS Baka bir Devletin davasna sahip kan bir Devletin ona kendi davas gibi drt elle sarld grlmemitir. Orta gte bir yedekler ordusunu yardma gnderir; harekt baar ile sonulanmad takdirde, ie bitmi gzyle bakar ve en az zararla iin iinden syrlmaya alr. Avrupa politikasnda geerli olan genel bir kurala gre, Devletler bir saldr veya savunma ittifak ile birbirlerine karlkl askeri yardm vaat ederler. .akat hi bir Devlet bir baka Devletin karlarn ve kavgalarn yrekten benimseyip onlara etkin bir biimde katlmaz; sadece nceden kararlatrlm, genellikle kk bir askeri kontenjanla kendisini desteklemeye sz verir, bu arada savan amac ile veya dmann aba ve faaliyetlerinin kapsam ile ilgilenmez. Bu tr bir ittifak anlamasnn erevesi iinde, mttefiklerden hi biri kendisini, bir sava iln ile balamas ve bir bar anlamasnn imzalanmasyla bitmesi gereken gerek bir savaa girmekle ykml saymaz. Ne var ki, bu bile aka saptanm kesin bir kural olmayp yerine ve zamana gre deiik uygulamalar gsterir. Vaat edilen on, yirmi, ya da otuz bin kiilik kontenjan tamamen savaa angaje olmu olan Devletin emrine verilmi ve bu Devletin onu bildii ve istedii gibi kullanabilmesi salanm olsayd, durumun bir lde tutarl olduunu syleyebilir ve sava teorisi bakmndan byk bir zorlukla karlamazdk; nk bu takdirde verilen kontenjana kiralanm bir ordu gzyle bakabilirdik. .akat allagelen uygulama bambakadr. Genellikle, yardmc kuvvetin bamsz, daha dorusu sadece kendi hkmetinden emir alan bir komutan vardr; bu hkmet de gnlsz amacna en uygun den askeri hedefi saptayp komutanna tebli eder. [sayfa 316] .akat iki Devlet nc bir Devlete kar gerekten savaa girseler bile, ikisi ortak dmann imha edilmesi veya kimin tarafndan imha edilecei konusunda ayn eyi dnmezler. Mesele ou kez bir ticari alveri gibi halledilir. Her iki taraf teebbse 30.000 veya 40.000 asker tutarnda bir hisse ile katlr, bunun miktarn maruz kald tehlikeye veya umduu avantajlara gre saptar

BLM VI

242

Clausewitz Sava zerine

ve yatrmndan fazlasn kaybetmeye istekli deilmi gibi hareket eder. Bu tutum sadece bir Devletin kendisini pek o kadar ilgilendirmeyen bir dava iin baka bir Devletin yardmna geldii zaman bavurulan tutum deildir: her iki tarafn nemli ve ortak bir kar sz konusu olduu hallerde bile, diplomatik bir destek olmadan hi bir ey yaplamaz, ve aralarnda ittifak antlamas imza etmi olan taraflar genellikle belirli kk bir kontenjan tedarik etmekle yetinirler ve kuvvetlerinin geri kalan ksmn kendi politikalarnn gerektirecei zel amalar iin kullanmak konusunda anlarlar. ttifaklar sonucu girilen savalara ilikin bu gr aa yukar her yerde geerliydi ve ancak son zamanlarda yerini daha doal gr ve yntemlere brakmak zorunda kald: nk bir yandan tehlikenin bykl insanlar Bonaparta kar birletirdi ve te yandan snrsz bir g Bonapartn emrinde mttefikleri buna zorlad. Bu anormal bir eydi, nk sava ve bar tabiatlar gerei derecelendirme kabul etmeyen kavramlardr. Bununla birlikte, akln grmezlikten gelebilecei diplomatik bir gelenekten ibaret deildi, insan tabiatnn zayflna ve doal snrllna kk salm bir tutumdu. Son olarak, mttefiksiz yrtlen savalarda bile, savan politik nedeninin ynetilme biimi zerinde byk bir etkisi vardr. Dmandan ancak kk apta bir fedakrlk beklediimiz takdirde, savatan kk bir karlk beklemekle yetinebilir ve buna da lml abalarla ulamay umabiliriz. Dman da aa yukar ayn muhakemeyi yrtr. Ancak [sayfa 317] iki taraftan biri hesabnda yanldn anlar, ve nce sand gibi dmandan biraz daha stn olmak yerine aksine ondan biraz daha zayf olduunun farkna varrsa, byk askeri abalar harcamak iin gerekli para ve dier aralar kadar yeterli bir moral gcn ve hrsn da ou zaman eksik olduunu grecektir. Bu durumda, amiyane tabiriyle, elinden geleni yapacak, bu umudunu destekleyen hi bir neden bulunmad halde gelecein daha iyi eyler getireceini umacak ve bu arada sava, hastalkl bir beden gibi, srklene srklene ilerleyecektir. Bylece savan karlkl eylemi, rekabet, iddet ve acmaszl, itici glerdeki zayfln durgunluu iinde kaybolur ve iki taraf bir eit gvenlik iinde ok snrl alanlarda hareket etmekle

Clausewitz Sava zerine

243

yetinirler. Politik amacn sava zerindeki bu etkisine izin verdiimiz takdirde ki baka are yoktur artk buna bir snr izilemez ve sava artk sadece dman tehdide ve grmelere ynelir. Sava teorisi, felsefi bir inceleme ise ve yle kalacaksa, onu bu fiili durumla badatrmak ok zor olacaktr. nk sava kavramnn btn zorunlu unsurlar adeta uup gitmi ve teorinin dayanacak bir destei kalmam olacaktr. .akat doal zm yolu ok gemeden ortaya kacaktr. Yumuatc bir ilke sava eylemi zerindeki etkisini pekitirdike, daha dorusu itici g azaldka ve eylem pasif bir direnmeye doru kaydka, klavuz ilkelere daha az ihtiyac olacaktr. O zaman btn askerlik sanat salt ihtiyatkrla dnecek, balca amac istikrarsz dengenin birdenbire aleyhimize dnmesini ve yarsavan gerek bir savaa dnmesini nlemek olacaktr. B. SAVA POLTKANIN BR ARACIDIR Savan nitelii ile insanlarn bireysel veya sosyal dier karlar arasndaki elikiyi incelemek iin imdiye kadar sorunun btn ynlerine eilmeye ve bu eliki unsurlarndan hi birini ihmal etmemeye altk; ancak bu eliki [sayfa 318] bizzat insan tabiatna dayandndan, onu hi bir felsefe zemez. imdi bu elikilerin pratik hayatta birbirlerini ksmen ntralize etmek suretiyle nasl bir birlik iinde massedildiklerini (sourulduklarn) grelim. Eer bu elikiyi aka ortaya koymak ve eitli unsurlarn ayr ayr incelemek zorunluluuna inanmam olsaydk, bu birlii ta batan tanmlardk. Bu birlik u kavramda yatar: sava politik ilikilerin sadece bir parasdr ve dolaysyla bamsz bir nesne deildir. Bilindii gibi, sava ancak hkmetler ve milletler arasndaki politik ilikilerden kabilir; fakat genellikle savala birlikte bu ilikilerin kesildii ve sadece kendi yasalarna tbi tamamen farkl bir durumun ortaya kt sanlr. Biz aksini savunuyoruz: sava politik ilikilerin baka aralarn destei ile srdrlmesinden baka bir ey deildir. Baka aralar diyoruz, nk u noktay da bu arada belirtmek istiyoruz ki, sava kendi bana bu ilikilere son vermez, onlar temelden dei-

244

Clausewitz Sava zerine

tirmez, baka bir ey haline dntrmez; bu ilikiler, kullandklar aralar ne olursa olsun, znde ayn kalrlar, varlklarn srdrrler; ve sava olaylarnn bu politik ilikilere bal kalan ana izgileri, sava boyunca bara kadar devam eden politikann ana izgilerinden baka bir ey deildir. Baka trls tasavvur edilebilir mi? Milletler ve hkmetler arasndaki politik ilikiler ne zaman diplomatik notalarn teatisiyle sona ermitir? Sava politik dnceleri sylemenin ve kaleme almann bir baka biimi olmaktan baka nedir? Belki savan kendine zg dilbilgisi kurallar vardr, fakat kendine zg bir mant yoktur. Bu bakmdan sava hi bir zaman politik ilikilerden ayramayz, ve aratrmalarmzn her hangi bir noktasnda byle bir kopukluk meydana gelecek olsa, eitli ilikilerin tm balar da bir lde kopmu olur ve ortaya anlamsz, amasz bir ey kard. Sava savatan baka bir ey olmasayd, yani dmanlk duygularnn alabildiine boalmasndan baka bir anlam tamasayd bile, yine bu gr benimsemek [sayfa 319] gerekirdi; nk savan dayand ve esasn tekil eden btn unsurlar kendi gcmz, dmann gc, her iki tarafn mttefikleri, ulusal karakterler, hkmet sistemleri, vb.kitabmzn ilk blmnde saydmz btn bu unsurlar politik niteliktedir ve politik koullara ve ilikilere onlardan ayrlmalarna imkan brakmayacak derecede sk balarla baldrlar. .akat gerek savan mutlak kavramnn gerektirdii kadar tutarl, zlemlerinde arya giden bir aba olmadn, aslnda kendi kendisi ile eliki halinde karma ve melez bir ey olduunu dnecek olursak, bu grn doruluu daha da belirgin hale gelir. Bu nitelii ile sava hi bir zaman kendi z yasalarna tabi olamaz, baka bir btnn bir paras olmaktan kurtulamaz: bu btn ise politikadr. Savaa bavurmakla, politika savan niteliinden kan btn o kat mantki sonular bir kenara iter; son olanaklarla uraacak yerde yakn olaslklarn snrlar iinde kalr. Kukusuz byle bir savata ansn ve belirsizliin pay byk olur ve sava bir eit kumara dnr; fakat btn hkmetler kendi yetenek ve uzak grllklerinin rakiplerinden stn olduuna gvenirler ve bu sayede kumar kendilerinin kazanacana inanrlar. Politika bylece sava denilen o ejderhay basit bir ara ha-

Clausewitz Sava zerine

245

line evirir; tek bir darbe indirmek iin insann iki eliyle birden ve btn gcyle kaldrmas gereken o korkun sava klcn, hafif ve kullanl bir eskrim epesine, hatta ok kez bir flreye dntrr, kh sahici kh artmaca vurular yapar, kh rakibinin vurularn savuturur. Bylece, bunu bir zm yolu olarak kabul edersek, yaradl gerei ekingen ve korkak olan insann savata karlat elikileri zm oluruz. Sava politikann bir paras olduuna gre, doal olarak ister istemez onun karakterini alacaktr. Politika byk ve gl bir politika ise, sava da yle olacak ve belki de doruuna ulaarak mutlak biimini alacaktr. Konuya bu adan baktmzda, savan mutlak [sayfa 320] biimini gzden uzak tutmamza gerek kalmaz; onu sadece srekli olarak arka planda tutmamz yeter. Ancak bu gr sayesindedir ki, sava birliine kavuur, ancak bu gr sayesinde btn savalar tek ve ayn tr olaylar olarak grebiliriz; ancak bu gr sayesinde yarglarmz gerek ve salam bir temele oturtabilir ve buna gre geni kapsaml ve byk apta planlar hazrlayp kararlatrabiliriz. Politik unsurun savan ayrntlarna kadar nfuz etmedii dorudur. Nbetiler dikerken veya devriye kollar karrken politik amalar gtmeyiz. .akat bir savan, bir seferin ve hatta ou kez bir muharebenin genel plan zerinde politik amacn etkisi kesindir. Bu nedenledir ki, grmz iin banda saptamakta acele etmedik. Ayrntlarla uratmz srece, bunun bize bir yardm olmazd, hatta bir lde dikkatimizi databilirdi; fakat imdi sra sava veya sefer plannn hazrlanmasna gelince, grmz arlk kazanmakta, hatta onu benimsemek kanlmaz hale gelmektedir. Genel olarak hayatta en nemli ey, olaylara hangi adan baklmas ve deer biilmesi gerektiini tam olarak bilmek ve ona gre hareket etmektir. nk bin bir eit olaylar bir btn halinde grmek ve kavramak ancak onlara tek bir gr asndan bakmakla mmkndr ve tutarszlktan ancak bu sayede kurtulabiliriz. Dolaysyla bir sava plan hazrlarken olaylara iki veya

246

Clausewitz Sava zerine

gr asndan rnein, askerin, yneticinin, politikacnn gr asndan bakmak mmkn olmadna gre, mesele politikann mutlaka en nemli unsur olup olmadn ve tekilerine ar basp basmadn saptamaktadr. Politikann, i ynetimin, hatta tm insanln ve felsefi dncenin tasavvur edebilecei baka her eyin karlarn kendisinde birletirip badatrd kabul edilir; nk politika aslnda btn bu karlarn baka Devletlere kar bir temsilcisidir. Evet, politika kimi zaman yanl bir yn izleyebilir, kiisel ihtiraslara, zel karlara ve [sayfa 321] yneticilerin gururuna hizmet edebilir, ama bu bizi imdilik ilgilendirmez, nk sava sanat hi bir zaman politikann akl hocas olamaz ve burada politikaya ancak tm toplumun ortak karlarnn temsilcisi gzyle bakabiliriz. Dolaysyla halledilmesi gereken tek sorun udur: bir savan planlarn hazrlarken, politik bak as salt askeri bak asnn nnde (byle bir bak as tasavvur edilebilirse) silinmeli, yani tamamen ortadan kalkmal veya askeri gr asna tbi mi olmaldr, yoksa politik gr as m askeri gr asna hakim olmaldr? Politik gr asnn savan bandan beri tamamen silinmesini ancak lm ve kalm savalarnda, salt dmanlk halinde tasavvur etmek mmkndr. Gerekte ise, savalar, daha nce de belirttiimiz gibi, bizzat politikann tezahrleridir. Politik noktai nazarn askerlik isterlerine bamll saduyuya aykr olurdu, nk sava iln etmi olan politikadr. Politika beyindir, sava sadece bir alettir; yoksa tersi deil. Askeri gr asn politik gr asna tbi klmak bu itibarla yaplabilecek tek eydir. Bu Kitabn nc blmnde sylediklerimizi hatrlayarak gerek savan ne olduunu dnrsek, yani her savan her eyden nce politik verilerin ve koullarn sonucu olan karakterinin olaslna ve hakim niteliklerine gre kavranmas gerektiini gz nne alrsak, ayrca savan ou zaman hatta gnmzde hemen hemen her zaman diyebiliriz ayrlmas mmkn olmayan organik bir btn olduunu, dolaysyla ayr ayr faaliyetlerinin bu btn iinde eridiini ve varlklarn bu btne borlu olduunu unutmazsak, o zaman sava ynetiminin ana izgilerini belirleyen en st dzeydeki gr asnn politikadan baka bir ey olamayaca ak ve elle tutulur bir biimde ortaya kar.

Clausewitz Sava zerine

247

Planlar bu politik gr asndan bir kalptan kar gibi kar. Onlar anlamak ve deerlendirmek ok kolay ve akla yakn olur; onlara inancmz ve gvencimiz artar, saiklerimiz daha tatmin edici olur ve tarih daha iyi anlalr. Her halkrda, olaylara bu gr asndan baktmzda, [sayfa 322] artk askeri ve politik karlar arasnda her hangi bir eliki sz konusu deildir, ve olduu zaman bile bunu sadece bir bilgi eksikliine balayabiliriz. Politika savatan veremeyecei bir eyi isterse, kendi ncllerine aykr hareket etmi olur: politika kullanaca aralar bilmek durumundadr, dolaysyla ancak doal ve zorunlu olan aralar kullanabilir. .akat politika askeri olaylarn akn doru olarak deerlendirirse, savan nihai amacna en uygun olaylarn ve ynetimin ne olduunu tayin etmek kendisine der. Bir kelime ile, sava sanat en yksek dzeyde politikaya dnr; notalar yazacak yerde muharebeler veren bir politikaya... Bu gre gre, byk bir askeri olay veya bu olayn plan hakknda salt askeri gr asndan hkm vermek yanl ve hatta zararldr; aslnda, hkmetlerin sk sk yapageldikleri gibi, bir sava plan hakknda profesyonel askerlere danarak salt askeri grlerini almak abesle itigal etmektir. .akat kuramclara katlarak eldeki tm sava aralarnn komutanlara verilmesini ve buna gre srf askeri bir sava veya sefer plan yapmalarn istemek daha da sama bir eydir. Genel olarak deneylerimiz bize gstermitir ki, bugnk sava sisteminin ok eitli dallarna ve bilimsel karakterine ramen, savan ana hatlar her zaman hkmet tarafndan, yani, teknik bir dil kullanmak gerekirse, askeri deil salt politik bir organizma tarafndan saptanmtr. Bu son derece doaldr. Sava iin gerekli belli bal planlardan hi birini politik durumu iyice bilmeden hazrlamaya imkan yoktur; eer insanlar buna ramen politikann savan ynetimi zerindeki zararl etkilerinden sz edip duruyorlarsa, aslnda sylemek istediklerinden ok baka bir ey sylemektedirler. Sulanmas gereken bu etki deil, sz konusu politikann kendisidir. Politika doru yani amacna uygun ise, sava zerinde ancak olumlu bir etkisi olabilir; yok eer bu etki amaca cevap vermiyorsa, kabahat saptanan yanl politikadadr. [sayfa 323] Politika ancak baz askeri tedbir ve aralardan mmkn ol-

248

Clausewitz Sava zerine

mayan neticeler, niteliklerine ters den neticeler bekledii takdirde, izdii yanl yolla sava zerinde zararl bir etki meydana getirir. Nasl ki, bir dili iyi konuamayan bir kimse ok kez sylemek istediinden baka bir ey sylerse, politika da sk sk asl niyetlerine uymayan emirler vermektedir. Bu saylamayacak kadar ok kez meydana gelmitir. Bu da gsterir ki askeri sorunlardan bir lde anlamak baarl bir politika yrtmenin artlarndan biridir. Yani askerlik ile politika birbirinden ayrlamaz. .akat daha ileri gitmeden okuyucumuzu yanl bir yoruma kar uyarmak isteriz. Dosyalarn altnda bunalm bir Sava Bakannn, bilgili bir mhendisin, hatta kta hizmeti grm tecrbeli bir askerin, hkmdarn hkmet ilerini bizzat idare etmedii bir lkede mutlaka en iyi Dileri Bakan olacan sylemek istemiyoruz ve byle bir ey aklmzdan bile gememektedir; dier bir deyile, askerlik konularndan iyi anlamann bir Dileri Bakannn balca nitelii olmas gerektiini iddia etmiyoruz; kuvvetli bir karakter, salam bir kafa yaps, yksek bir zek bundan ok nce gelir; sava hakknda gerekli bilgileri nasl olsa u veya bu ekilde edinebilir. .ransa, askeri ve politik alanda hi bir zaman BelleIsle kardeleri ve Choiseul Dk tarafndan olduu kadar kt idare edilmemiti; oysa, de iyi askerlerdi. Politika kendini mevcut sava aralarna uydurmak ve sava tamamen politik amalara uygun hareket etmek zorunda olduklarna gre, Devlet adam ve asker ayn [sayfa 324] ahsta birlemedii takdirde yaplacak tek ey vardr: bakomutan kabine yesi yapmak ve nemli kararlara katlmasn salamak. Ancak bu sadece kabinenin, yani hkmetin sava sahnesinin yaknnda bulunmas halinde mmkndr; yoksa meseleler zaman kaybedilmeden halledilemez. Avusturya mparatoru 1809da bunu yapmtr; mttefik hkmdarlar 1813, 1814 ve 1815de bunu yapmlardr ve hepsi de olumlu sonular almlardr. Hkmete katlan bakomutann dndaki askerlerin hkmeti etkilemeleri son derece tehlikelidir; bu artlar altnda harektn olumlu ynde gelimesine ok seyrek raslanr. rnein, .ransada, 1793, 1794 ve 1795 yllarnda, Carnot Pariste oturduu yerden sava ynetmeye kalkmsa da, bu asla rnek alnacak bir

Clausewitz Sava zerine

249

yntem deildir, nk terre bavurmak ancak devrimci bir hkmetin harcdr. imdi tarihten alacamz bir ka rnekle bu bahse son verelim. Geen yzyln son on yl iinde, Avrupada sava sanatn altst eden deiiklikler olmu, en iyi ordularn sava yntemlerinden ounun etkisiz kald grlm ve askeri baarlar o zamana kadar grlmemi boyutlar kazanmtr; bu dnemde btn yanl hesaplarn sava sanatna mal edilmesi lazm geldii kesinlikle anlalmtr. Alkanlk gerei dar bir sava anlay erevesinin iinde hapsedilmi olan Avrupa, bu ereveyi aan fakat buna ramen eyann tabiatna uygun olanaklar karsnda arp kalmtr. En geni gre sahip olan gzlemciler bu durumu politikann yzyllardan beri sava sanat zerindeki etkisine ve bunun byk sakncalarna atfettiler; bu yzden savan sava olmaktan ktn, yozlatn ileri srdler. Olaylar bakmndan haklar vard, fakat bunu arzi nedenlere balamakta ve nlenebileceini sanmakta hakszdlar. Bakalar ise btn bunlarn Avusturya, Prusya, [sayfa 325] ngiltere, vb. gibi Devletlerin izledikleri zel politikalarn gerici etkisine balanabileceini sandlar. .akat acaba insanlar akna uratan aslnda savan ynetimindeki deiiklik miydi, yoksa politik bir etken mi? Yani: Aksilikler politikann sava zerindeki etkisinden mi, yoksa hatal bir politikadan m ileri geliyordu? .ransz htillinin d lkelerdeki byk yanklar elbette .ranszlarn sava ynetimi ile ilgili olarak bulduklar yeni yntem ve kavramlardan ok, Devletteki ve sivil idaredeki deiikliklerden, hkmetin niteliinden, halkn durumundan; vb. ileri geliyordu. teki hkmetler btn bunlar hakknda yanl bir dnceye kapldlar, ve yeni glere, kabna samayan yeni bir enerjiye kar eski ve normal yntemlerle kar koymaya altlar: bu politik bir yanlg idi. Sava hakknda salt askeri bir gr asndan hareketle bu yanlgy tehis etmek ve dzeltmek mmkn myd? Elbette ki hayr. nk sadece kart unsurlarn niteliine bakarak btn sonular nceden grecek ve uzak olaslklar hakknda kehanette

250

Clausewitz Sava zerine

bulunacak filozof bir strateji uzman km olsayd bile, bu olaanst yeteneklerinden pratikte yararlanmak her halde mmkn olmazd. Ancak ve ancak .ransada ykselen yeni gleri ve Avrupa politikasnn yeni ilikilerini doru olarak deerlendirmeye muktedir bir politika, savan byk olaylarna bal sonular grebilir ve gerekli aralarn kapsam ile bunlarn en iyi ne ekilde kullanlabilecei konusunda doru bir yargya varabilirdi. u halde diyebiliriz ki: Devrimin yirmi yllk zaferlerinin nedenlerini her eyden nce hkmetlerin buna kar koymak iin uyguladklar hatal politikada aramak gerekir. Geri bu hatalar ilk kez sava srasnda ortaya km ve savan olaylar politikann umutlarn boa karmtr; fakat bunun nedeni politikaclarn askeri danmanlarna danmay ihmal etmi olmalar deildir. O [sayfa 326] dnemin politikacsnn gvenebilecei, dnemin gereklerinden doan, politikann o zamana kadar kullanmaya alm olduu sava sanat da tabiatyla politikann dt hatalarn aynna dmt ve bu itibarla elbette bunlar dzeltmek iin bir ey yapamazd. Bu arada savan kendisi de hem z hem biimleri bakmndan nemli deiikliklere uram ve mutlak ekline biraz daha yaklamt. .akat bu deiiklikler .ransz hkmeti kendisini politikann dizginlerinden kurtard iin meydana gelmemiti; .ransz htillinin yalnz .ransada deil, Avrupann her yerinde deitirdii bir politikann sonucu olarak meydana gelmilerdi. Bu politika baka aralar ve baka gler kullanm, ve bu sayede sava o zamana kadar grlmemi ve hatta tasavvur edilmesine bile imkan bulunmayan bir enerji ile yrtebilmitir. Grlyor ki, sava sanatndaki deiiklikler politikadaki deiikliklerin bir sonucudur; bu itibarla, askerlikle politikann ayr ayr eyler olduunu kantlamak syle dursun, tam tersine bu ikisinin birbirine sk skya bal bulunduunun en salam bir kantn tekil ederler. O halde bir kez daha tekrar edelim: sava politikann bir aracdr; ister istemez bu politikann damgasn tar; her eyi politikann terazisinde tartmas gerekir. Savan ynetimi, ana hatlar itibariyle, politikann kendisidir: politika eline kalem yerine klc almtr, fakat yine de kendi yasalarna gre dnr. [sayfa 327]

Clausewitz Sava zerine

251

Yedinci blm Snrl Ama-Saldr Sava baln tamakta ve daha ziyade evirimizin kapsam dnda kalan yedinci kitabn birinci blmnn zaferin doruk noktas kavramna atfta bulunarak, karlkl olarak ve ayn lde toprak igalinin yarardan ok zarara sebebiyet verdii, bu konuda ok dikkatli davranmak gerektii belirtilmektedir. Sekizinci blm ise Snrl Ama-Savunma baln tamakta, Clausewitzin teden beri savunduu savunmann stnl tezi bir kez daha vurgulanmaktadr. [. N.]

* Sekizinci Kitabn dokuzuncu blm, ama dmann imhas olduunda sava plannn nasl olmas gerektiini incelemektedir. Clausewitz yle demekledir: ki temel ilke sava plannn btnn kapsar ve geri kalan her eye verilecek yn tayin eder. Birinci ilke udur: dman kuvvetinin arln mmkn olduu kadar az sayda arlk noktalarna, mmknse bir tek noktaya getirmek; sonra, bu arlk noktalarna kar saldry mmkn olduu kadar az sayda nemli giriimlere, mmknse bir tek giriime hasretmek; son olarak da, ikinci derecede nemli btn giriimleri mmkn olduu kadar kontrol altnda tutmak. Bir kelime ile ifade etmek gerekirse, birinci ilke udur: mmkn olduu kadar her eyi bir noktada toplamak. kinci ilke ise udur: mmkn olduu kadar abuk hareket etmek, yeterli nedenler bulunmadka hi bir gecikmeye, hi bir dolambal yola meydan brakmamak. [sayfa 329]

252

Clausewitz Sava zerine

You might also like