KAS i MI ARAL K 2005

38 41 45 48
...

Kiisel Bir Sava

Murat Glsoy

52 57

Rembrandt Son Portre

Cey Sanat Blm i

Osmanl Ressamlar Cemiyeti Ariv Belgeleri Vii

Ressam M. Sami Yetik

Mzelerdeki Eserlerin Reprodksiyonlarnn karlmas ile ilgili Yasal Yaptrmlar

Do. Dr. Fethiye Erbay
Boazii niversitesi

Ayna Bedenlerden Harf Bedenlere ismet Doan Resmi

Ahmet Bozkurt

19. YzylOsmanl Resminin Kkeninde Kimlikleri OkumaSayesinde Bir Sanat Sosyolojisine Doru...
Ahmet Hilmi Bale Blm i

70

Sergi Rehberi
Trkiye'den

Fax:

o 216

359 00 16,17

AYNA BEDENLERDEN

HARF BEDENLERE iSMET DOGAN RESMi

145

ceysANAT

Ahmet Bozkurt

"Bir harf irsert hayalinde olarak varsa, ancak nk

'zihinsel'

o zaman onu kullenr, o harf bir zihinseloluumdan,

lbn-i Arabi

bir szden ya da bir yazdan mrekkeptir"

de kurmacaya dayal zihinsel anlatm biimlerine sahiptir. Bylece varla ikin bir ara-uzamda yerlemlendirilen beden, ierisi ile darsarasndaki snrn imgesel farkllnda soluk alan bir kurgusalla yaslanr. Dile getirdii eyi kendi ierisinde tketen bir imge tarafndan varla onaylatan beden gerekte grlen nesne ierisinde bir "seilmilik" edimine denk der. Zira beden srekli olarak yeniden yaratlan ve retilen bir dzlemde hep kendisine nesnenin ikinliinde dokunsal baklan olann bir

Hibir aidiyet duygusunun

olmad bir

kendiliin (entity) biimlendirdii grngler dnyasnda insan hem simgeselolarak hem

tacizkarltmdan da g alan fenomenolojik

srece sahiptir. Her imgede bir grme biiminin yattn dillendiren John Berger'j hakl kartan sanat nesnesi (objekt d'art) de budur zaten. "teki"nin "aynl"ll ierisinde suskunlua uratlm tm bedenler, kimliin akkanl ierisinde harekete geen dilsel bir zdenlie sahiptir. imdiki ann bilin aknda dolaysz bir farkndalk biimine sahiptir beden. Bu yzden grmenin fenomenolojisine abanan dilsel bir sre olarak beden, bu dnyada bizi akkan bir zaman ierisinde verili bir mekana balar. Anlamdan yoksun bir dnya, dilden yoksun bir dnyadr. Dolaysyla bakn ve grmenin fenomenolojik dolaym her zaman dsel bir imgelem ierisinden dile gelir. Bu balamda bedeni yazmak edimi de, benliin kendi varoluuna kapand dngsel bir zaman ierisinde dile gelen bir sylemsellie sahiptir. eylerin edimsellii zerinden hareket ederek, eylemselliini ancak i-ie gemi imgelerin toplamnda bulan dnya da her eyden nce bir beden olarak beliren dilin ierisinden varln haber verir bizlere. O halde zamanda ve mekanda sabit bir aral olmayan bir varlk nosyonu, dnyann bedenlerden olutuunu syleyen Bergson'u ne kadar hakl kartabilir? Nesnelerin sylemsel retimi sayesinde bir dil gibi varolmaktadr beden. Mekana baml olan bir bedenin rtt tinsellik biimi
ismet Doan

ceysANAT

461

AYNA BEDENLERDEN

HARF BEDENLERE iSMET DOGAN RESMi

bal olarak grndn dillendiren Husserl'de bu sre daha da etkindir. Bakn "teki"nin bedenini cisimletirdiini syleyen Sartre bedenin okanmas ile varln oluumuna edimsel bir boyut katar. Onun iin Sartre: "tekini okarken benim okamam ile onun bedenini dourmaktaym" diyerek bedeni akama ile varla sunmaktadr. Dnyann eylemselliinde anlamn bulan bir bak ise, tpk Merlau-Ponty'nin varlk (etre signifie) dedii bir adanmln bu dnyaya bir armaan olarak sunulmasndan baka bir ey deildir. ii. Tpk Merlau-Ponty ve ardllarnn srarla

dillendirdikleri eyi yani bir bedenler dnyasn (mundus corpus) farkl almlama biimleriyleanlam sourtan fallik gsterenleriyle aa vuruyor ismet Doan resmi. Bu balamda hi de haksz deildir Mehmet Ergven. Onun iin dil, aynen ressam gibi, izleyici olarak resimle yaratc diyaloa girmenin ncelikli n koulunu I'oeil)ndan oluturur. ya da aktif bir Dolaysyla harf ve suret, dil ve beden bir gz aldatmacas(trompe imgeleme dayanan bir gsterge olarak harfin yknerek dnyay imledii, figrletirdii
ismet Doan

glge-fenomen(epiphenomenon) farkl bir uzamda tecessm eder.>

den ok daha

olarak dil her zaman iin bylesi bir arala

sahip kmtr.

Zira dil ve imge arasndaki klasik ba koparan figrn kendini metinselolana aarak zld yeni sylemsel durum tamamen mekansal ve daha ok bedenin almlama tarzndan doan grnglere imgelerinden" ve bilind zlere aidiyetinden bahseder ismet Doan. nk kaynaklanan bir sorundur. Zaten "bilindnn sanat bilinddr ona gre ve bu durum kiisel bir nermesi deildir sanatnn. Gemiin temsili anlatmn; hem yerelolan hem de evrenselolan ierimleyen bir beden tasarmyla ele alan ismet Doan resminde bulunduu zaman sourtan farkl bir zamansal ann bakrnszhq ierisinde kendisini sunan imgesel bir eik, harf ve suretin benzeimselliinden hareket eden ortak bir yaam alan mevcuttur. Her eyden nce nonfigratif rglerle ilenen bu resimler temsil ettii epistemolojik uraa hi de uzak dmeyen betimsel ynyle gemie ait olann metinsel bir form ierisinde ele alnd yaptlardr. Doan'n yaptlarnn dilbilgisel zn akamete uratmayan zellik ayn zamanda bu resimlerin zerine kaznm her trl imin ve kodun gstergesel btn yapsn da kendi bnyesinde anlatsal bir balamda dile getirmektedir.

Dolaysyla bedenin, tam da yapsac anlamda, "yaz" tarafndan kodlanan anlamn ve yorumun st dzeyde geerliliini koruduu kltrel bir metin ile sabitletirilmi bir "aralk" (spacing) ierisinde vcut bulduunu anlam kmesi syleyebiliriz. Zira dil, kendisine "kapal" bir gibi, bedeni yazma dncesinin oluturduu

dourduu metinselci bir yap da ayn kapall sabitletirilmi bir aralkta, toplumsal muhayyilede aa kartmaktadr. Heidegger'in nerdii bir "yaayan beden" tasawuru da ancak bu dzlemde ele alnabilir. Gerek bilindnn ykclndan bahseden Luce Irigaray'n dekonstriktif abas gerekse de iktidarn bedenlerde ve bedenler araclyla ilediini dile getiren Foucault'nun beden merkezli genealojik (soyktksel) yorumlarnda hep sylemsel retimin yaz dolaymnda dile geldii libidinal bir akkanlk egemendir. Freud'da bir nevi tutunumlu (chorent), bilinli zneyi sken bilin-dnn yapta olan beden Merlau-Ponty'nin, katksz, fenomenolojisinde ise eylerin alglanmasyla e-zamanl bir alglanma sonrasnda ortaya kmaktadr. Ayn durum Edmund Husserl'in ynelimsel (inteltionalite) dncesinin bir devam olarak grlebilecek olan J.P.Sartre'ln bilinci kendinin dna kma eylemi olarak betimledii varlk sorununa "teki" ile olan karlkl bir bakmllkve dokunma duyumsall ierisinde deinen dnsel serveninde de rastlamak mmkn. Psiik olann kendi bana bir dnya oluturmadn; "ben" olarak ya da "ben yaants" olarak verilen bylesi eylerin, deneysel bedenler denen belli fizik eylere

AYNA BEDENLERDEN

HARF BEDENLERE iSMET DOGAN RESMi

147

ceysANAT

Daha nce dzenlenmi Yaz serisinin devam

olan, bir nceki, Medium: niteliinde olan Medium:

Yaz-Beden (Lapsus) serisinde de ismet Doan dil ve tarihi bir sorunsalolarak Bu temel sorunsal ayn zamanda almaktadr. deerlendiren modern nne koymaktadr. eletirisi ve

ise bir modernite

hermentik

bir okuma ile amaya olarak

Yaptq ileri bir "resim-i" Doqar, bunlar

res m-i olmayan de

resim okumalar

olarak grmesiyle

farkl bir resimsel korpus ierisinde yer almaktadr. Kaligrafik (resim-yaz) yntem araclqyla

resimlerinde iledii bedenler hem qeleneqin hem de modernitenin iselletirdii suretlere egemen aqa vuran imgesel Do~an'n

olan figrdeki deformasyonu duraklara sahiptir. ite

bu yzden

resminde, birbirine eklemlenmi

dsallklarn dile

geldi~i boylamsal geometrik bir dzlemde ibkey imgesellik qerekliqine haline sahip olan nesneler kendi

denk den ara bir uzamda, eikte;

paralanm gvdeler, paralar, senetler, et paralar, Atatrk ve Osmanl padiah portreleri, kOfi yazlar, haritalar, gazete paralar, rozetler, bulmacalar labirentler kendisine. Bir nevi, resmi tarih anlaynn ve onunla malul
ismet Doan

ve

eliqlnde simgesel

bir yurt edinmitir

retrospektif tarih ve kltrn arketipsel-ikonografik imlerinin yapbozumuna u~ratld~ metinsel

yaptlardr Medium: Yaz-Beden serisine dahilolan resimler. En ok da bu zelliiyle, gndergeleri Doqan, dilsel

Trk politik kltrne ilikin tm dilsel, kltrel, mekansal imleri ele ald~ felsefi erevesiyle ismet Do~an hem yerelolan hem de

son derece kkl bir ekilde resmine

evrenselolan ierimleyen kltrel kodlarn yap bozumuna girimitir. Hi kukusuz bu dekonstriktif aba "eylerin dnyasn yaratan,

yerletirir. Bylece kulland~ imgeleri daha da bir akkan hale getirerek resime dahilolan tm

kelimelerin dnyasdr" diyen Jacques Lacan' da bylesi bir varolu kipinden ayr tutmayan, paranteze alan metinsel bir yapya sahiptir.

gsterenleri zihinsel bir kodlamaya tabi tutmaktadr. Bu anlamda da zaten Doqan, neredeyse bir yaz

Zaten aynadan yansyan suretlerin bir bengi-dn sayesinde giderek nasl harfsel bedenlere hissettiren gsteriyor

yitimini (agraphia) nceleyen dolaysz bir alglanm biiminin kendisini dayattq: bir farkndalk ierisinde her zihin tarafndan ve nesneleri kayt grlebilir altna olmayan alm imgeleri

dntqn;

algda duyumsalolarak biimi

kendini

eyin bu trden

bir bedenlenme

olduunu

ismet Doqan'n resmi. Ayna aamasnn bir kimliklenme olarak kendisini aqa kartt Lacanc retarikte de hissettiren eyaslnda tam anlamyla kurmasdr.

olmaktadr.

(identificiation)

O yzden, anlamn ve grntnn u~ratlmadan aktanld grsel bir

hibir de~iikli~e ierisinde gibi

bir eksiklik olarak kendisini bir bilin durumunun

oqaltrn

kendisini

hep "teki"

olarak

dinsel bir biim olan ikonografiler

"teki" olrnakhqn bir bilin ak eliqinde kendisini hissetttrdiqi bu resimlerde bizi Oerrida'run

Trk modernlemesinin Atatrk'n ilikisi posterlerini

temel seyrini oluturan de ikonografik bir temsil hem iin

nqrdq

ekilde bir ilk-yaz (arche-

ecriturq) deneyimine gtren ey nedir o zaman? Her eyden nce ismet Doqan hep bir unutu olarak hafzalara kaznan mitik ve topik tm imgeleri baqh bulunduu dil ve tarih baqlamndan da ayr

ierisinde

ele alr Doan, baqru

Bylece

gelenekle kullandq:

olan gl

vurgulamak

kOfi yazlar hem de modern

bir temsil

tutmadan zamansal ve mekansal btn bilisel geleri de, grnen nesnelerin semitir. Onun iin ismet Doqan resminde "tekiletirici" kan ayna imgeselli~i sessizliqin ikinliine abanan bir ayna aracrhqyla aktarma yolunu

ve kullanm biimi olarak klarla erevelenmi bir ritel imgesini eliqinde bedenletirir. iki farkl "Mustafa Kemal"

ismet Doqan resmi, Trk bu ynyle yerini de

zelliqiyle n plana
bir aktarmadan

modernlemesine daha imdiden durumda.

vurgu yapan farkl

mekana hapsolan tarihsel bilincin yeniden

bir uqrakta

alm

dili olan resim aracrlqyla yanstrldq:

baka bir ey deqildir. _