3

1
Genler Hakknda, Genlik in, Genlerle
Yrk Kurtaran Glesin Nemutlu Nurhan Yentrk

GR1 rkiyede genlere kamu kurulular tarafndan salanan baz hizmetlerin olduunu ama bunlarn olduka yetersiz kaldn sylemek mmkn. Bu saptamaya genlik kurulularnn yaayabilmesi iin gerekli destek sistemlerinin yok denecek kadar az olduunu ekleyebiliriz. Ayrca, genlere hizmet salayan kamu kurulularnn arasnda koordinasyon olmadn, politika retenlerin genlik alannda alanlarn deneyimlerine, genlik konusunda akademik almalar yapanlarn bilgilerine mesafeli durduklarn da belirtelim. Bu saptamalarla birlikte Trkiyede bir genlik politikas var mdr sorusuna ok net bir hayr cevab vermek kolay olacaktr. Ancak bunu sylemek, genlik politikalar konusundaki sorunlar hafife almak olur. nk bizce Trkiyede bir genlik politikasnn olmamas bizzat bu lkenin genlik politikasdr. Genlik politikasnn olmas ise genlerin kullanmak isteyebilecekleri haklarn ve kendi yaamlar zerinde sz sahibi olmalarnn karar alclar ve politika reticiler tarafndan kabul edil-

Bu blmn yazlmas srecinde katkda bulunan sayn Fsun stel, Ferhat Kentel, Baak Ertr, Laden Yurttagler ve aylan Urana teekkr ederiz.

4 giri

mesi demektir. Bu kabul genler zerindeki iktidarlarnn sarslmas riskini beraberinde getirecektir. Trkiyede Genlik almas ve Politikalar balkl bu kitabn amac, bugn ve bu lkede yaayan genlerle ilgili genlik politikalar retme srecinin harekete geirilmesine katkda bulunmaktr. leride ele alacamz gibi, genlik politikas retiminde genliin genlik dneminin zerk birey olma srecini yaayabilmesini ve genlerin toplumsal hayatta gen olarak varolabilmelerini hedefleyen bir yaklam savunuyoruz. Bu yaklamla oluturduumuz genlik politikalarnda, yetikinlerin genler iin dnd ve tasarladklarnn dnda, genlerin kendi ihtiyalarn belirleyebilme, ihtiyalaryla ilgili haklarn savunabilme ve kendileri iin mevcut hak emberini gelitirmek zere rgtlenebilme anlayn nemsiyoruz. Kitabn ncelikli hedef kitlesi, gerek kamu kurulularnda gerekse sivil alanda genlerle alanlar ve genlik ve ilikili konularda politika retme srelerinde yer alan/alacak olan bireyler ve kurululardr. Bunun yan sra kitap, politika reticilerinin, genlerle alanlarn ve genlik zerine almalar yapan akademisyenlerin birbirlerini duymalarna katkda bulunmay amalyor. Genlik politikalarnn ierii ve retilme srecine ilikin yaklam farklarnn merkezinde genliin nasl kavramsallatrlaca tartmas yer alyor. Genliin insan yaamnn bir evresi, ocukluktan yetikinlie gei olarak betimlenmesi ve somut bir ya grubuna indirgenmesi yaygn olan genlik tanmdr (Birlemi Milletler, 1993; Birlemi Milletler, 2005; Avrupa Konseyi, 2003; Dnya Bankas, 2007). Ancak, genliin statik ve biyolojik bir kimlik olarak kavramsallatrlmas birok adan eletirilmektedir.2 Balca eletiri ya grubunu esas alan genlik tanmnn zaman ve mekn deikenlerini hesaba katmaddr. rnein 20. yzylda kentleme, sanayileme, okullama sreleri genlik dneminin uzamasn da beraberinde getirmitir. Birok uluslararas kurulu tarafndan 15-25 ya aral olarak kabul edilen
2 Bu eletirilerin tarihsel bir perspektifle aktarld kaynak iin bkz. Wyn ve White, 1997; Mitterauer, 1992.

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

genlik tanm okulda kalma srelerinin uzamas ile birlikte ayn uluslararas kurulular tarafndan 15-29 ya grubuna uzatlmaya balamtr (Birlemi Milletler, 1993; Birlemi Milletler, 2005; Avrupa Konseyi, 2003; Dnya Bankas, 2007). Genlik sadece bir ya grubu olarak tanmlandnda adeta biyolojik bir veri addedilir, tarihsel ve toplumsal olaylardan etkilenmeyen, deimeyen bir doas olduu varsaylr. Bu tr bir tanm genlie her zaman dinamik, yeniliki, gl gibi olumlu anlamlar yklemeye ya da tam tersine olay kartan, sorunlu, uzlamaz, tehlikeli gibi topyekn olumsuz sfatlarla yaklamaya yol aabilmektedir (Lksl, 2005).3 Yukarda sz edilen yaklamn bir uzanm olarak sklkla rastlanan bir baka yaklam genleri arasallatrma temelinde kavramsallatrr. Bylece genler toplumun en dinamik ve en geni kesimi olarak yarnlarmzn teminat ve srdrlebilir bir ekonomik byme iin yatrm yaplan birer nesneye dnr ve yalnzca, daha byk/nemli olduu iddia edilen bir baka ey iin dikkate alnr.4 Benzer ekilde genlik tanm, yetikinlie gei sreci olarak yapldnda, genlik yetikin olmaya giden yol, yetikinlik ise varlacak yer olarak alglanmaktadr. Genlik bir anlamda yetikin olamama hali yani eksik bir durum olarak tanmlanmaktadr. Genlik, eksik durum olduu iin, daha nce bu dnemi geirmi yetikinlerin uzmanlklarna ve yn gstermelerine muhtatr. Her yetikin ise bir genlik dnemi geirmi olduu iin konunun uzmandr! Bu nedenle genlik, yetikin olabilmek iin bu eksikliklerin yetikinlerden yardm alnarak tamamlanabilecei bir dnemdir. Genlik, gelecekteki gerek hayata hazrlanmak (yetikinlie hazrlanmak) iin yaanan bir n dnemdir. Bu yaklam ayn zamanda genlerin toplum3 4 Bu konuda Lkslnn bu kitaptaki makalesine de baklabilir. 1908den itibaren ders kitaplarnda yer alan makbul vatanda profilinin genlere ykledii vazifelerin incelendii bir kaynak olarak bkz. stel, 2004. Cumhuriyetin kuruluundan 80li yllara kadar yaanan dnemde genlii modernlemenin nesnesi olarak ele alan bir alma iin bkz. Neyzi, 2001.

6 giri

sal hayata katlm ve eit haklar elde etmek iin yetikin olmay beklemeleri gerektiini de varsayar (McGrath, 2002). Benzer biimde, ya aralna gre genlik tanm yapldnda, genler de genlii bir an nce geilmesi, atlatlmas gereken bir yetikinlie hazrlk dnemi olarak alglayp yaamaktadrlar. Genlerin yaadklar bu gei dnemiyle ilgili yarglar, toplumdaki iyi yetikin anlayna hazrlk dnemi olarak algland iin, iyi gen (gen) tanm, iyi yetikin (yetikin) tanm zerinden yaplmaktadr (Bessant, 2005). Oysa, genlii anlamak toplumdaki iktidar ilikilerinin incelenmesini gerektirir. Bir baka deyile, genlik sadece ya grubunun sahip olduu zelliklere baklarak kavramsallatrlmamaldr. Hem yetikinlikle, hem de genliin toplumsal inasnn koullaryla ilikilendirilerek incelenmelidir.5 Gen olma ve yetikin olma durumu yetikinin iktidar balamnda kurulur. Ya temelli snflandrma, gc elinde bulunduran yetikinler tarafndan genlerin zerk yaam olanaklarnn snrlandrlmasna zemin oluturur (Bourdieu, 1986 ve 1995). Burada genlerin sahip olabilecekleri olanaklar, kazanacaklar haklar ve yaayabilecekleri zerklikler genler ile yetikinler arasnda yaanacak olan bir toplumsal mcadele srecinde belirlenir. Bu iktidar sadece yetikinler tarafndan deil, ayn zamanda gencin kendisi tarafndan da yeniden retilmektedir. nk genliin genler tarafndan da bir gei dnemi olarak alglanmas ve genlerin kendilerinin de yakn gelecekte yetikin olacak olmalar, genlerin yetikinlerin iktidarn benimseyerek yeniden retmelerini salar. Genler yaadklar dnemin nemli sosyo-ekonomik ve kltrel koullarndan, deiime urayan her trl retim ve blm poli5 Genliin ya aralna gre tanmlanmas ve deerlendirilmesi kadn ya da erkek olmann sadece biyolojik zelliklerle ve farkllklarla aklanmasna benzetilebilir. Cinsiyet farkllnn sadece biyolojik zelliklerle aklanmas toplumun kadn ve erkee ykledii rolleri ve bu iki cinsiyet arasndaki iktidar ilikilerini gz ard eder. Toplumsal cinsiyeti esas alan anlayta ise kadn olma ve erkek olma durumlarnn kavranabilmesi iin iktidar ilikilerinin merkeze yerletirilmesi ve kadn ve erkek (kadn ve kadn) arasndaki ilikilerin dikkate alnmas gerektii savunulur (Wyn ve White, 1997). Nasl kadnlk-erkeklik tanm zerinden kadnlklar ina ediliyor ve kadnlara rnein duygusallk doal bir nitelik olarak atfediliyorsa, ayn ekilde genlikler de ina edilir ve genlere rnein dinamik olma gibi gya biyolojik zellikler atfedilir (Aktan, 2005).

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

tikalarndan etkilenirler (Levi ve Schmitt, 1997). Trkiyenin yakn tarihinden rnek vermek gerekirse, bu kitabn eitli makalelerinde derinlemesine incelendii gibi yetmili yllarn en dinamik siyasi aktrleri arasnda yer alan genler, 1980 askeri darbesinin ardndan bata siyasal partiler, sendikalar ve dernekler olmak zere kurumsal siyasal yaplardan uzak durmay rendiler. Doksanl yllarn neo-liberal kreselleme srecinde sadece piyasaya gvenmeyi rendiler. Hayatlar ile ilgili projelerinin yalnzca bir piyasa deeri varsa bir anlam olacan rendiler. letiim teknolojileri, internet, uydu sistemlerini kullanarak birbirleriyle ve dnyayla iliki kurmay rendiler. Artan eitsizlik, yoksulluk, ayrmclk ve dlanmadan youn olarak etkilendiler. Gelgelelim kuaklar etkileyen tm deiimlere ramen, yine de sosyal kkeninden bamsz, tek bir genlikten sz etmek de mmkn deildir. Farkl sosyal kesimlerden genler, nemli toplumsal dnmleri farkl deneyimler. Yine de zellikle hzl deiimler geiren toplumlarda yaanan tarihsel ve toplumsal srecin nemli bir etkisi olduu sylenebilir. rnein yukarda sz edilen ve seksenli yllardan beri yaanan dnmler farkl sosyal kesimlerden genlerin kendilerinden nceki kuaklara gre kimi ortak zelliklerinden sz edilmesine olanak tanr.6 Bir baka deyile her gen kuan, bir nceki kuaktan farkl zellikler gsterdii, ancak bu farkl zelliklerin toplumsal, sosyo-ekonomik kategorilerle balantl olarak gelitii (...) sylenebilir (Kentel, 2005; Dubet, 1987). Bu durumda isiz bir anne-babayla gecekonduda yaayan isiz/eitimsiz bir gen ile, varlkl bir aileyle sitede oturan niversite rencisi bir gencin arasnda ciddi farklar olaca gibi, farkl tarihsel ve toplumsal koullardan etkilendikleri iin bu genler ile ebeveynlerinin genlii arasnda da youn farklar olacaktr. Yukarda sz edilen ereve iinde farkl sosyo-ekonomik arka planlara, farkl ihtiya ve taleplere sahip genler vardr. Bizzat bu farkllklar iinde yaanan farkl genliklerin maruz kald iliki biimlerinden biri olan yetikinlerle genler arasndaki iktidar ilikisi, genle6 Ayn tarihsel ve toplumsal dnemde yaayanlarn bir kuak bilinci gelitirebilecekleri konusundaki klasik bir eser iin bkz. Mannheim, 1952.

8 giri

rin zerkleme srecinin nnde duran ve tm bu farkl genlikleri yatay fakat kendi iinde farkl bir pratikle kesen bir sre olarak karmza kmaktadr. Genliin bir ya grubu olarak kavramsallatrlmasnn yerine savunduumuz bu iki yaklam, (genliin bata yetikinlik olmak zere her dzeyden iktidar biimiyle ilikisellii iinden tanmlanmas ve her gen kuan bir nceki kuaktan farkl zellikler gsterdii, ancak bu farkl zelliklerin toplumsal, sosyo-ekonomik kategorilerle balantl olarak gelitii), retilecek olan genlik politikalarnn perspektifini de etkiler. Savunduumuz yaklam, sadece itaatsizlik, su, madde bamll, intihar gibi sonulara baklmamas; genlik politikalarnn genleri daha byk/nemli olduu iddia edilen bir baka proje iin arasallatrmamas ve genliin gelecekteki gerek hayata hazrlanmak olarak tasarlanmamas ynnde bir perspektif salar. leride ayrntlarn tartacamz gibi bu perspektif, politika retiminde genlerin toplumsal hayatta gen olarak var olmalar ve genlik dneminde zerk birey olma srecinin yaanabilmesi anlayn merkeze alr. Bu perspektifle oluturulan genlik politikalar yetikinlerin genler iin dnp tasarladklarndan olumaz. Bu perspektifte genler kendi ihtiyalarn belirleyebilir, ihtiyalaryla ilgili haklarn savunabilir, kendileri iin hak emberini gelitirmek zere rgtlenebilir. GENLK POLTKALARI: NASIL? Genel yaklamn tartmaya altmz genlik politikasnn temel prensipleri olduunu dndmz maddeleri aada ana balklar halinde sraladk:7
7 Bu prensiplerin olumasnda Avrupadaki genlik almas ve genlik politikalar tartmalarnn katklar vardr. Bu tartmalarda, Trkiyenin de yesi olduu Avrupa Konseyinin Genlik ve Spor Mdrlnn, yetmilerden bugne, formel olmayan renme, kltrleraras eitim, insan haklar, oulcu demokrasi ve kltrel eitlilik konularnda genlik alannda yrtt tartmalar ve Avrupadaki genlik sivil toplum kurulular tarafndan oluturulan Avrupa Genlik Forumunun tartmalar referans olarak alnmtr. Bu tartmalara ek olarak, belki daha da ok, Trkiyede getiimiz 15 senedir hak temelli siyaset balamnda savunuculuk faaliyetleri yaparak toplumsal kazanmlarn salanmasnda ok nemli katklar bulunan kadn, in-

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

Genlik Politikas Oluturmakta Genliin Katlmnn nemi Herhangi bir politika srecine znenin, kendisini dorudan veya dolayl olarak ilgilendiren herhangi bir konuya bizzat katlm, ilgili konunun ieriini ve erevesini belirleyen en nemli unsurlardan biridir. Bu durumda genlerin, kendi ihtiyalar zerinden benzer bir srece katlm bizzat o politikann ieriini dntren bir etkiye sahiptir. Bylece, genlerin dier paydalarla eit ve zaman iinde srekli katlmn salayan bir politika oluturma ve uygulama sreci genlik politikas olarak adlandrlabilir. Farkl Genlerin Farkl htiyalarn Dikkate Alacak ekilde htiya Odakl Olmas Genler (zellikle ebeveynlerine) bamllklarndan kurtulmalar ve zerkliklerini kazanmalar iin destee ve zel olarak tasarlanm politikalara ihtiya duymaktadrlar. Bu politikalarda sorun-odakl yerine ihtiya-odakl yaklamn benimsenmesi, genlerin tehlike, gelecek ya da sadece igc olarak grlmesini engelleyecei gibi sosyal alan iinde zerk, bamsz ve aktif yurttalar olarak varolmalarnn yolunu aacaktr. Genlerin Arasallatrlmamas Genlere salanan olanaklarn birou genleri de iine katan daha byk bir gereklii dntrmeye ynelik katklar olarak sunuluyor. Bu durumda genlik baka bir politika alannn, rnein istihdam politikasnn iindeki bir konu olarak yer alyor. Politika nerileri hem kendi ilerinde hem de bir btn olarak genlere sadece gen olduklar iin deer veren bir yaklam temelinde oluturulduu lde genlik politikas olarak adlandrlabilir.
san haklar ve evre rgtlerinin pratik deneyimlerinden yararlanlmtr. Daha demokratik bir toplum ve bunun uzants olarak ortaya kan demokratik devlet anlaynn gerektirdii yaklam zaten bu prensiplerin byk bir blmn iermektedir. Tm bu srelere paralel olarak, genlik alannda genlerle yz yze alanlarn deneyimleri de bu prensiplerin sralanmasnda nemli bir referans kayna olmutur.

10 giri

Gencin Nesne Deil zne Olmas Genlerin eit yurttalar olarak karar verebilmelerini salamann yolu kendi hayatlar zerinde daha fazla kontrol sahibi olmalarndan geer. Genlerin ebeveynlerin ve yetikinlerin ihtiras ve arzularn yerine getirmeleri ok yaygndr. Dier yandan genlerin ideallerinin ulus-devletin idealerinin yrngesinde olmas zellikle devletin eitim politikasnn bir parasdr. Genlerin kendi kimlikleriyle ilgili zgr seim yapabilmelerine olanak salanmas genlik politikas iin nemli bir prensiptir. Genliin Gei Dnemi Olarak Alglanmamas Tm bu glendirme almalarnn, genlerin igc piyasasna/yetikinlie/aile kurmaya geiine odaklanmayp genlerin genlik dneminde birey olmalarna ynelik politikalar olarak tasarlanmalar temel prensip olmaldr. Genlik politikalar genleri yetikinlie hazrlayan politikalar deildir. Tam tersine genlerin genken eit haklara sahip zerk vatanda olabilmelerine ynelik politikalardr. Deerlendirme Ynteminin Piyasaya ndirgenmemesi Genlerin toplumsal yaam ile ilgilerinin, katlm ve yaratclklarnn tek deerlendirme kriterinin piyasada bir deeri olmaya indirgenmemesi; bunlarn bir zgrlk ortam olarak yine genler tarafndan kurgulanmas son derece nemlidir. Genlerin Gnll Katlmnn nemsenmesi Gnlllk genlerin aktif yurttalk temelinde katlmnn aralarndan biri ve zgr iradeleriyle hayata geirebilecekleri bir eylem biimidir. Genlik politikalar temelinde genlere ynelik nerilen tm olanaklarn genlerin kendi istekleriyle hayata gemesi bir olmazsa olmazdr. Genlerin Glendirilmesi Genlerin bu farkllklar zerk ve eit bireyler olarak yaayabilmeleri, gen olarak toplumsal hayata katlabilmeleri iin yapabilirliklerinin

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

11

(capabilities8) arttrlmas ve glendirilmeleri (empowerment9) genlik politikalarnn dayanan oluturmaktadr. rgtlenmenin neminin Vurgulanmas rgtlenme, yani gerek ortak bir ilgi alan etrafnda toplanma, gerekse toplumsal deiim yaratmak amacyla bir araya gelme, toplumsal hayata katlmn tanmlayc nitelikteki nemli bir gesidir. Bireyin grup ya da rgtlenme iindeki srelere katks ve bu srelerden etkileni biimi demokrasi kltr kavrayn gelitirme, beraber yaamaya ilikin karlkl anlay salamlatrma gibi birok retici yne sahiptir ve gnllln uzamas gibi etkileri de kendi iinde tar. Genler arasndaki farkl gruplarn bir arada alma becerileri yerine, bir genlik grubu bnyesindeki bireylerin kazandklar bilgi ve becerilere ncelik verilmesi hedef grubun bir arada glenmesini snrlayabilir. Tam da bu yzden gelitirilecek genlik politikas nerilerinin, rgtlenmenin nemini vurgulayacak nitelikte olmas gerekiyor. Fakat burada sz edilen rgtlenme geleneksel bir rgtlenme biimi olarak anlalmamal. Bir baka deyile, buradaki kullanmyla rgtlenmenin ille de bir tzel varl olmas gerekmez. Ayrca katlm iin n artlarn, giri k koullarnn en az dzeyde olduu a, platform gibi farkl rgtlenmelerde de genlerin var olabilmeleri yeni tr bir genlik politikasnn nemli zellii olacaktr. Genliin Ana Akma Yerletirilmesi Genliin toplumsal hayata zerk ve srdrlebilir katlmn salama politikalarnn uygulamadaki hedefi genliin ana akma yerletirilmesi (mainstreaming youth) olarak ifade edilebilir. Genlik iin Beyaz Kitapta yer verilen bu yaklamda (http://ec.europa.eu/youth/arc8 Senin almalarnda ne kard bu kavram onurlu ve anlaml bir yaam iin kiilerin haklarnn olmas, kiilerin bu haklar bilmesi, bunlara ulaabilmesi ve hak talep etmek iin yeteneklerinin olmas olarak zetlenebilir (nsel, 2000). Empowerment kavramn kitap boyunca glendirme olarak kullandk. Genlik alanndaki kimi yaynlarda bu kavram yetkilendirme olarak da kullanlmtr.

12 giri

hive/whitepaper/index_en.html), genlerin her yerde olmalarnn hibir yerde olmamalarndan daha iyi olduu kabulnden hareketle, genlii ana akma yerletirmenin hem zel yaklamlar, hem de ana mekanizmalar gerektirdii savunulur (Avrupa Birlii, 2001). rnek olarak eitim, spor, salk, kltr, adalet, insan haklar, gvenlik, sosyal gvenlik, ehir planlama vb. gibi genlerle de ilgili tm alanlarda, genlerin payda olarak bulunmas ve temsiliyeti dnlebilir. Toplumsal Cinsiyet Vurgusu Toplumsal hayatta erkeklerin daha grnr olduklar gerei, genlik politikalar oluturulurken, ncelikli olarak gen erkeklerin gz nnde bulundurulmas durumunu da beraberinde getirmektedir. nerilecek genlik politikalar, gen erkeklerin ve gen kadnlarn birbirlerine benzer ve birbirlerinden farkllk gsteren ihtiyalarnn tamamn karlamaya ynelik bir yaklamla, eitlik ve denklik kavramlarn gz nne alarak gelitirilmelidir. Farkllaan ihtiyalar zelinde, baz hizmetlerin gen kadn ve gen erkek gruplarna ayr ayr sunulmasnn yan sra, ortak ihtiya alanlarnda gen kadnlarn varlklarna ve grnrlklerine nem vermek, genlik politikalarnn temel prensiplerinden olmaldr. Dezavantajl10 Genlere zel Vurgu Gerei Trkiye genelinde, dourganlk oran dmekte ve yaam sresi artmakta olduu iin, toplam nfus iinde genlerin oran azalmaktadr. Buna ramen toplam nfus art hesaba katldnda, nmzdeki 25 sene iinde gen nfus says sabit kalacaktr. Bu srece paralel olarak, Trkiyenin daha ge gelien blgelerinde dourganlk oran ve yaam sresi toplumun geneli ile karlatrldnda daha ge deiime uramaktadr. Bu durum, yukarda sz edilen zaman dilimi iinde, says ayn kalan genlerin iindeki dezavantajl, olanaklar kstl olan gen
10 Dezavantajl gen bu kitapta imkn kstl olan gen (young people with fewer opportunities) ile ayn anlamda kullanlmaktadr. Bu kavramla ilgili olarak bkz. http://www.salto-youth.net/ inclusiondefinition

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

13

orannn artaca anlamna gelmektedir. Bu erevede, Trkiyeye zg genlik politikalarnn bu ynelimi hesaba katarak oluturulmas ve hayata geirilmesi, yani genlik politikalarnn sosyal ierme boyutuna sahip olmas gerekmektedir. Farkllklarn Tehlike Deil, eitlilik Olarak Vurgulanmas Trkiyede genlere ynelik sosyalleme frsatlarnn yaratld, farkl kimlik ve kltrlerin bir aradalklarnn yaanabilecei, gelecee ilikin yeni projelerin retilebilecei ortamlarn eksiklii birok olumsuz sonu dourmaktadr. Bunlarn banda etnik, dini, kltrel ve cinsel farkllklara siyasal ve fiziksel iddetle cevap verilmeye balanmas, hogrszln ve fanatikliin artmas saylabilir. Bu nedenle genlerin farkllklaryla beraber sosyalleebilmesi iin olanaklar salanmas genlik politikasnn temel prensiplerindendir. Btncl Olmas ve Her Alanda Glendirme Genlik politikalarnda btncl bir yaklam izlenmelidir. Btncl yaklamla alt izilen, genlerin tek bir alanda deil, ihtiya duyduklar tm alanlarda desteklenmeleri gerektiidir. Genlere eitim olanaklar salamak ve genleri toplumsal gvenlik a ile donatmak kadar, genlerin aktif ve zerk yurttalar olarak var olabilmelerini salayacak destek mekanizmalar kurmak da btncl yaklam kapsamna girer. KTABIN KAPSAMI Trkiyede Genlik almas ve Politikalar balkl bu kitabn iinde yer alan konu ve makalelerin seiminden de anlalaca gibi, kitap iki alan bir araya getirmeye gayret ediyor. Bunlardan biri esas olarak genlik alanndaki ulusal ve uluslararas deneyime dayal olan ve genlik alanlar tarafndan ele alnan genlik almalar alandr. Dieri ise genlerle ilgili aratrma, bilgi ve birikime dayal olan akademik alandr. Kitap bu iki alan bir araya getirerek bir yandan genlik alanlar ve genlik alan paydalarna alandaki deneyimleri yazl hale

14 giri

getirerek sunmay ve yine ayn kesime akademik almalara ilgi duyulmas konusunda ivme kazandrmay hedefliyor. Bir yandan da genlik hakknda akademik almalarn ilgisini genlik almalar alanna ekmeyi amalyor. Kitabn ilk blmnde, yukarda sralanm olan prensipler erevesinde kaleme alnm olan genlik politikalar nerileri bulunuyor. Genlik politikalar gelitirmekte ana eksen oluturabileceini dndmz genlik almalarn esas alan genlik politikalar nerilerine ncelikle yer verilmitir. Nemutlu ve Kurtaran tarafndan kaleme alnan Genlik almalar Temelinde Genlik Politikalar nerileri, genlik almas alanndaki yerel ve uluslararas uygulamalar, formel olmayan renme11 ve genlerin katlm konularnda sre ierisinde oluan deneyimin yan sra kitabn ikinci blmnde yer alan, ounlukla resmi belgelerin analizine ve yine alanda edinilen deneyime dayal makaleleri de temel alarak genlik politikalar alannda neriler sunmaktadr. Kitabn ilk blmnde ayrca Genlerin Yaamlarn evreleyen Alanlarda Genlik Politikalar nerilerine de yer veriyoruz. Bu politikalar gen isizlii, genlik ve eitim, genlik ve siyasi katlm, genlik ve sosyal dlanma, gen yoksulluu gibi konulara yneliktir. Bu konularda yaplan almalar ve politika nerileri genellikle bir alt balk olarak genlii de incelemektedir. Ancak bu kitapta yer alan politika nerileri genlerin toplumda gen olarak var olabilmelerine ynelik bir bak asyla, yani genci zne olarak gren bir perspektifle kaleme alnmtr. neriler esas olarak kitabn son blmnde yer alan akademik almalar temelinde oluturulmulardr. Kitabn ikinci blmnde genlerin gen olarak toplumda var olabilmelerine nemli katk salayacan dndmz Genlik almalar ve ilgili konulardaki makaleler yer alyor. Genlik politikalar ve geliimi konusunda ana eksen olabileceini dndmz genlik almalarn kitabn bu blmndeki makaleler araclyla tartmaya amak istiyoruz. Nemutlunun kaleme ald Genlik
11 Formel olmayan renme Non-formal learning karl kullanlmaktadr. Kavramn aklamas iin bu kitapta yer alan Taylorun makalesine baklabilir.

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

15

almas zne-zel Snflandrma Modeli balkl makalesi, genlik almasnn tek tip olmad gereine dayanarak, almalarla ilgili tartmalarn derinlemesi iin yeni bir snflandrma nerisi sunmaktadr. Genlik almalar ile ilgili tartmalarn almann gerekletii mekn temelinde deil, almann kim tarafndan, hangi hedef grup iin ve hangi konuda gerekletii temelinde incelenmesi iin gelitirilmi olan model, genlik almalar alannda politika nerilerini tartmay kolaylatrmaktadr. Certel ve Kurtarann Avrupa apnda Genlik Politikalar balkl makalesi genlik almalarnn Avrupadaki geliimine destek veren Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonunun genlik alanndaki politikalarn incelemektedir. Avrupa apnda gelitirilen bu politikalarn uygulamaya dnt yaplar ve programlar da makalenin kapsamndadr. Avrupa dzeyinde gerekletirilen, yer yer Trkiyeden kurumlarn da yer aldklar ya da faydalanabildikleri genlik almalarnn Trkiyedeki yansmasn, yine ayn blmde Nemutlu tarafndan kaleme alnan Trkiye Sivil Alannda Genlik almasnn Tarihsel Geliimi makalesinde bulabilirsiniz. zellikle 1995ten sonra hzlanan geliim sreci makalede, bu srete yer alan genlik alanlarnn gznden ele alnyor. Kurtarann Trkiyede Genlik Alannda Devletin Rol balkl makalesi, devletin genlere ve genlik kurulularna hizmet veren kurumlarnn mevcut durumlarn ve verdikleri hizmetleri zetlemektedir. Makale, genlik almas temelinde genlik politikalarnn tartlmasna zemin oluturan veriler iermektedir. Kristensen tarafndan kaleme alnan Avrupada Hareketlilik makalesi, ulusal ve uluslararas dzeyde gerekleen genlik almalarnn en temel zelliklerinden biri olan hareketlilik kavramn tartmaya amaktadr. Turistik amalardan farkl olarak renme amal hareketlilik faaliyetlerinin bireye katksn ve bu tr hareketlilik projelerinde dikkat edilmesi gereken noktalar vurgulayan yaz, zellikle Avrupa apnda gerekleen ve Trkiyeden genlerin de her geen gn artan saylarda katldklar genlik hareketlilii projelerine katk salayacak niteliktedir.

16 giri

Kurtaran, Genlik almalar ve stanbuldaki Yerel Ynetimler balkl makalesinde, konuya ilikin Yeniden Dzenlenmi Avrupa artndaki, zellikle genlik almas ile ilgili maddelerin Trkiye uygulamalarn inceledi. Trkiyedeki genlik politikalarnn durumunu farkl bir adan inceleyen bu makale ayn zamanda, genlerin karar alma srelerinin ynetime katlm anlayndaki gibi dar bir ereveden deil, toplumsal katlm erevesinde irdelenmesine katk niteliinde bir almadr. Genlik almas alannda ska kullanlan, renme ortamnn tasarlanmas asndan temel nitelikteki formel olmayan eitimin kavramsallatrlmasnda Taylorn Genlik almalar Kapsamnda Formel Olmayan Eitim makalesine yer verdik. Genlik almas ve formel olmayan eitim ilikisine de yer verilen makalede detayl bir formel olmayan renme kaynakas da bulunuyor. Kitapta formel olmayan eitim ile ilgili bir dier makale de Nemutlunun Genlik almalar ve Genlik Eitmenleri balkl makalesidir. Ulusal Ajans tarafndan yrtlen Genlik Program kapsamnda genlik eitimlerinde eitmenlik yapan yaklak 70 eitmenden 43 ile yaplan anketlerin sonularnn deerlendirildii makale, Trkiyede genlik eitmenlerinin kimler olduu ile ilgili kaynak salamaktadr. Kitabn nc blmnde genlerin toplumdaki rolleri ile ilgili eitli konularda makalelere yer verdik. Kitabn bu blmnde yer alan makaleler birok farkl almada ele alnm olan gen isizlii, genlik ve eitim, genlik ve siyasi katlm gibi genler hakknda duymaya ve okumaya alkn olduumuz alanlardan seildi. Ancak bu kitapta yer alan makalelerin farkl ortak zellii, yukarda da belirttiimiz gibi, genlerin henz olmam yetikin olarak deil, gen olarak toplumda var olabilmesine ynelik bir bak asyla kaleme alnm olmalardr. Bu blmde yer alan makalelerden Pultarn Biz Kimiz? KONDA Toplumsal Yap Aratrmasnda Genler balkl yazs KONDA Aratrma ve Danmanlk irketinin Biz Kimiz? adyla gerekletirdii aratrmann sonularna dayanyor. 47.958 kii olan rneklemin

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

17

6.621 kiisi 18-28 ya grubundaki genlerden oluuyor. Kitapta yer alan bu makalenin sonularndan Trkiyede yaayan genlerin etnik ve dinsel aidiyetleri ve bunlarn corafi dalmlar, eitim, hane halk gelir ve yoksulluk durumlar, nfus hareketlilii ve kimliklerine ballklar gibi konularda veriler ortaya kmaktadr. Yentrk vd.nin kaleme ald stanbul Genlii: STK yelii bir Fark Yaratyor mu? balkl makale stanbulda, 15-24 ya aras, eitim gren/eitimine devam eden 1014 genle gerekletirilen almaya dayanmaktadr. Makalede, derneklere/kurululara ye olan genlerle (%13,8) olmayan genlerin (%74,5) cevaplar sosyo-ekonomik durum ve tketim, yaam biimleri, medya tketimi, deerler, duygusal tutum, ABye, dine ve siyasete ilgi gibi konularda karlatrlmakta ve genlerin STKlara yeliinin artmas yoluyla aktif demokratik katlmn gelimesi asndan nemli olabilecek eitli ipular elde edilmektedir. Lksl, Gnmz Trkiye Genlii: Ne Kayp Bir Kuak Ne de lkenin Aydnlk Gelecei balkl makalesinde, stanbulda 18-25 ya aras 80 genle yapt derinlemesine grmelere dayanarak bu kuan aslnda hibir eyle ilgilenmeyen vurdumduymaz, bencil bir kuak olmadn, aksine genlerin siyasal alan sorunlarn zmekte yetersiz, deitirilmesi zor ve genlie has zelliklerle barnlamayacak otoriter yaplar olarak eletirdiklerini ne srmektedir. Caymaz Siyasi Partilerin Genlik Kollar balkl makalesinde gnmz Trkiyesinde siyasete parti kanalyla katlan genlerin parti yaplar ierisindeki yerlerini, konumlarn ele alarak, gen olmalarndan ileri gelen, onlar yetikinlerden farkl klan zgn bir durularnn, tarzlarnn olmadn belirtiyor ve genlerin siyasi partiler iinde mevcut g ilikilerinin otoriter yapsn sorgulamakszn var olduklarn aklyor. Yentrk ve Balevent, Trkiyede Gen sizlii: Etkileyen Faktrler ve Politika nerileri balkl makalelerinde, Trkiyede gen nfusun nemli sorunlarla kar karya olduu ve bunlarn sadece istihdam olana elde etmekle alamayacak sorunlar olduu belirtilmektedir. Gen isizliinin azaltlmasnn dier sorunlarn zmnde yegne kritik eik olduu iddia edilmemekle birlikte, gen isizliinin bo-

18 giri

yutunun sorunlarn arlamasnda nemli bir faktr olduu aklanmaktadr. Sosyal Dlanma ve Genlik balkl makalesinde Yurttaglerin amac sosyal dlanmann konuyla ilgili mevcut yaznda nasl tanmlandnn bir derlemesini sunmak ve sosyal dlanma ile genlik arasndaki ilikiye dikkat ekmektir. Makalede genlerin topluma katlabilmeleri iin Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu tarafndan retilen politikalar zetlenmekte ve Trkiye zelinde sosyal dlanma ve yoksullukla mcadelede genlere tannabilecek olanaklar tartlmaktadr. Uyan bu kitaptaki makalesinde ocuktan Yetikine: Gen Olamayanlar bal altnda genlerin toplumdaki durumlarn ve gen yoksulluunu alannda yaplm almalar da derleyerek tartmaktadr. Uyan yoksulluun, frsat eitsizliinin, toplumsal cinsiyet, blgesel ve etnik ayrmcln genlerin genliklerini yaayamamalarnn, gelecee ilikin mitlerini kaybetmelerinin, hzla yetikin olmak zorunda kalmalarnn en temel nedenleri olduunu belirtmektedir. demenin Sosyal Kken, Habitus ve Eitim balkl makalesi, eitim sisteminin sosyal muhafazakr yapsyla, yani sosyal dlanmay kramayan dezavantajllar lehine ileyemeyiiyle ilgilidir. demen makalesinde, ocuun ve gencin ailede ald birincil eitimde toplumdaki g dengelerini yeniden retme rolnn neminin byk olduunu, birincil eitimin sistematik bir ekilde sosyal kkene bal olduunu, var olan eitim sisteminde egemen kltrn eletirilmeden retildiini ve sosyal eitsizliin bylece yeniden retildiini Bourdieunn eletirel yaklamna dayanarak tartmaktadr. Okul, Genler ve tekiler balkl makalesinde stel, Trkiyede bir sosyalleme kurumu olarak okullarn ve okullarda okutulan ders kitaplarnn gen kuaklarn ayrmclk/yabanc dmanl gibi konularda zihniyet kalplarnn ekillenmesindeki roln deerlendirmektedir. stelin aktard bulgulara gre genlerin okuduklar ders kitaplarnda yabanc dmanl, ulusal kahramanlkla ilgili nyarglar, savaa vg, devlet otoritesinin yceltilmesi ve kutsallatrlmas, etnik, dinsel ya da toplumsal cinsiyete dayal ayrmcln merulatrlmas, i ve d dmanlardan gelen tehdit ve tehlikelere ynelik g-

1. genler hakknda, genlik iin, genlerle

19

l saptamalar yaygndr. Genler arasnda da, birbirinden kuku duymann olaan olduu atmac bir siyasal kltr, hogrszlk, yabanc dmanl ve tekiletirme ruhu yaygndr. Rap Pedagojisi Araclyla Eletirel bir Eitim Yntemi isimli makalesinde Kaya hem rap, hem de graffitinin, teki ve farkl olan trplemeye programlanm geleneksel, resmi eitim yntemlerinin kstlamalarndan genleri zgrletirerek aktif bir zneye dntrebilen bir yaps olduunu ne srmektedir. Kayaya gre, okul d ortamlarda gelien bu kltr modern eitime kyasla daha eletirel bir eitim programna iaret etmekte ve genlerin toplumdaki baskn kltre ynelik eletirilerini ifade etmelerine, kendilerine zg alt-kltrler, sylemler, tarzlar, kltrel biimler ve kimlikler oluturmalarna olanak salamaktadr.

Kaynaka Aktan, H. (2005), Olmaya Genlik Cihanda, Birikim dergisi, no.196, stanbul. Avrupa Birlii (2001), Genlik iin Beyaz Kitap http://ec.europa.eu/youth/archive/whitepaper/index_en.html Avrupa Konseyi (2003), Experts on Youth Policy Indicators, Nihai Rapor, 26-27 Mart 2003, Avrupa Genlik Merkezi, Strazburg. Bessant, J. (2005), Principles of Developing Youth Policy, Policy Studies, c.26, no.1. Taylor and Francis. Bourdieu, P. (1986), Distinctions, A Social Critique of the Judjment of Tasts, Routledge, Londra. Bourdieu, P. (1995), Pratik Nedenler, Kesit Yaynlar, stanbul. BM (1993), The Global Situation of Youth in 1990s: Trends and Prospects, New York. BM (2005), World Youth Report 2005, (www.un.org/esa/socdev/unyin/wyr05. htm), Birlemi Milletler. Butler, J. (1990), Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, Routledge. Dubet, F. (1987), La Galere: Jeunes en Survie, Fayard, Paris. Dnya Bankas (2007), Development and the Next Generation, World Development Report, Washington DC. Hall, T. Coffrey, A. ve Williamson, H. (1999), Self, Space and Place: Youth Identities and Citizenship, British Journal of Sociology of Education c.20, no.4.

20 giri

nsel, A. (2000), zgrlk Etii Karsnda ktisat Kuram: Amartya Senin Etik ktisat nerisi, Toplum Bilim, no.86, Gz. Kentel, F. (2005), Trkiyede Gen Olmak: Konformizm ya da Siyasetin Yeniden naas, Birikim dergisi, no.196, stanbul. Lagre, J.C. ve Loncle, P. (2001), Jeunes et Citoyennete, Problem Politiques et Sociaux no.862, La documentaiton Franaise, Paris. Levi, G. ve Schmitt, J.C. (1997), A History of Young People in the West, Harvard University Press. Lksl, D. (2005), La Jeunesse Turque Actuelle: La Fin du Mythe de la Jeunesse, Doktora tezi, Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS), CADIS, Paris. Mannheim, K. (1952), Problem of Generations, Essays on the Sociology of Knowledge, Routledge, Londra. McGrath, B. (2002), Towards the Enablement of Unqualified Rural youth: A Structurationist Perspective on Socially Inclusive Policy Interventions, Journal of Youth Studies, c.5, no.3. Mitterauer, M. (1992), A History of Youth, Blactwell, Oxford. Neyzi, L. (2001), Object or Subject: The Paradox of Youth in Turkey, International Journal of Middle Eastern Studies, 33. zbay F. (2007), Demografik Gei Srecinde Genlik ve Turkiye, niversite Genlii ve Sosyal Haklar Sempozyumu, Toplum Gnllleri Vakf, 2-4 Kasm 2007, Ankara. stel, F. (2004), Makbul Vatandan Peinde, II. Merutiyetten Bugne Vatandalk Eitimi, letiim Yaynlar, stanbul. Wyn, J. Ve White, R. (1997), Rethinking Youth, Sage Publication, Londra.