You are on page 1of 23

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Hseyin KADOLU

Sayfa : 01

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU


EGE HRACATI BRLKLER TEKSTL MHENDSLER ODASI

1. GR
plikler liflerin belli bir ktleyi oluturacak ekilde biraraya getirilerek aralarndaki balantnn eitli yollarla glendirilmesi ile oluan ince uzun bir tekstil rndr. plikler yerine gre mamul, yerine gre de yar mamul mal olarak nitelenebilirler. rnein; dikim ilemlerinde kullanlan diki iplikleri mamul mal olarak ifade edilebilirler. Ancak dokuma ya da rmede kullanlan iplikler kuman ana maddesini oluturduu iin yar mamul mal eklinde nitelenir. plikler pamuk, yn, keten veya kesilmi yapay liflerden imal edildiklerinde bunlara stapel lif ya da kesikli lif iplikleri ad verilir. Bu arada ipek ve sonsuz yapay lifler de filament adn verdiimiz kontin lif ipliklerini meydana getirmektedir. Eski alardan bu yana ipliklerin eitli yntemlerle retildiklerini biliyoruz. Bu da ou el sanat ile uraan kiilerin giriimleri sonucunda balatlm veya ortaya konulmutur. Bu adan bakldnda tekstil retiminin yeryzndeki ilk mekanize endstri olduu ifade edilebilir. Ancak eirme tekniindeki geliimin ilk basamaklar tarih ncesi zamanlarn karanlnda gizli kalmtr. lk nceleri elle veya el krklar ile yaplan iplik retimi 1700'l yllarn ortalarnda balayan makinalama ile retim kapasitesi ve kalite asndan avantajlar yakalamtr. Gnmzde iplik retimi ise teknoloji harikas olan sper retimli ve yksek kaliteye ynelik makinalarla srdrlmektedir.

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 02

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

2. TEKSTL MALZEMELER

Tabii polimerlerden elde edilen tekstil malzemeleri

Sentetik polimerlerden elde edilen tekstil malzemeleri

Anorganik polimerlerden elde edilen tekstil malzemeleri

Selloz esasl tekstil malzemeleri

Yumurtaak esasl tekstil malzemeleri

Polyester Poliamid Poliakrilnitril Polipropilen

Asbest Cam elyaf

Pamuk Keten Jt Kenevir Viskoz vb.

Yn Tiftik Angora Deve vb..

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 03

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

Tekstil malzemelerinin nemli zellikleri :


Tekstil malzemelerinin zellikleri mamul maddenin kalitesini ve retim metodlarn nemli lde etkiler. Aadaki tabloda tekstil malzemelerinin nemli zellikleri grlmektedir:
zellikler Lif boyu Sebebleri Tabii liflerde yetimelerine bal ve kimyasal liflerdeise imalat metoduna bal olup kullanm yeri ile ilgilidir. Etkileri Farkl lif boylar iplik imalatnda * ekimi etkiler * bkm etkiler * iplik yapsn ve dzgnszl etkiler * iplik imalat metodunu etkiler (uzun veya ksa lif iplikilii) Farkl lif incelikleri iplik imalatnda * iplik eirme kabiliyetini etkiler * iplik dzgnszln etkiler * alma artlarn etkiler * maruz kalnan d kuvvetlerden dolay mamul maddenin kullanmn etkiler. * mamul maddenin hacimliliini * tutunma yeteneini ve elastikiyetini etkiler * lifin band iindeki tutunma yeteneini etkiler * mamul maddenin hava geirgenliini etkiler * mamul maddenin s tutma yeteneini etkiler * mamul maddenin ykanma artlarn etkiler * yanstma yeteneini(parlakln) etkiler. * boyamay etkiler * arl ve hacmi etkiler * mukavemeti etkiler * statik elektriklenmeyi etkiler * Fiksaj ve form verme ilemleri (tekstre ve t) plastiklik derecesini ve form almay etkiler * Isl ilem esnasnda parlakl etkiler * mamul maddenin kullanm zelliklerini etkiler. * retimi olumlu ynde etkiler * mamul maddenin kullanmn etkiler * Terbiye ileminde alma artlarn etkiler * Temizleme ileminde mamul maddenin kullanm artlarn etkiler.

Lif incelii

Tabii liflerde yetimelerine bal ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bal olup kullanm yeri ile ilgilidir. Genellikle molekl zincirinin yapsyla ilgilidir.

Esneme ve kopma uzamas Kvrmllk

Tabii liflerin yetimelerine bal ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bal olup kullanm yeri ile ilgilidir. Tabii liflerin yetimelerine bal ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bal olup kullanm yeri ile ilgilidir.

D yzey yaps

Boya alma yetenei Nem alma yetenei

Tekstil maddesinin kimyasal yaps ile ilgilidir. Makromolekl yapdaki boluklar nemi emerler.

Is(termik) yetenei

Molekl zincirinin yaps molekllerin arasndaki kuvvetlerin etkisi, molekl zincirinin oryantasyon ve polimerizasyon derecesi ile alakaldr. Dk rutubet alma; dk elektrik iletkenlik kabiliyeti ve srtnme statik elektrik yklenmesine sebep olur. Molekl zincirinin yaps ile ilgilidir.

EGE HRACATI BRLKLER

Statik elektriklenme

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 04

TEKSTL MHENDSLER ODASI

Kimyasal etkilere kar zellii

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

Pamuk liflerinin fiziksel zellikleri :


Trkiye'de en ok retilen ve tketilen doal lif olan pamuun fiziksel zellikleri ve iplik kalitesine olan etkileri bu ksmda detayl olarak ele alnacaktr. Pamuk liflerinin fiziksel zellikleri bu liflerden elde edilecek ipliin zeliklerine direkt etki edeceinden byk nem arzetmektedir. Pamuk liflerinin zelliklerinin lmnde eskiden ayr ayr cihazlar kullanlrken bugn HVI ve AFIS ad verilen modern sistemler kullanlmaya balanmtr. HVI demet halinde AFIS ise tek tek liflerin lm ile sonu vermektedir. Lif uzunluu: Lif uzunluunun llmesi fibrograph cihaz (HVI iin fibraograph nitesi) ile yaplr. Bu cihazda elde edilen uzunluk deerleri span uzunluu cinsinden (SL) ifade edilir ve genellikle % 2,5 SL ve % 50 SL deerleri fibrograph cihazndan elde edilir. Bu deerlerden yararlanarak lif niformite deeri de hesaplanr ( % niformite = % 2,5 SL / %50 SL * 100). Lif uzunluu ( Stapel) snflandrmas aadaki tabloya gre yaplr : Ksa tapel Orta tapel Uzun tapel Ekstra uzun tapel 1 " ve daha az 1 1/32 " - 1 1/8 1 5/32" - 1 3/8

Stapel snflandrmas ortalama lif boyuna gre yaplmtr (ksa elyaf ksm dikkate alnmadan). Lif ncelii , Micronaire (mikroner) deeri ile ifade edilir ve boyutsuzdur. Micronaire sheffield, pamuk liflerinin inceliini tesbit eden bir alettir. Aadaki micronaire deerlerine gre yaplan sralama pamuk incelik snflandrmasn gsterir : 3 4 5 < > 3 3,9 4,9 5,9 6 ok ince ince vasat kaln ok kaln
2

Lif Mukavemeti , enternasyonal pamuk ticaretinde lb/inc cinsinden verilir. Pressley deney aleti ile tesbit edilir. Pressley lif mukavemet deerleri aadaki gibidir : 89 81 72 => 97 97 88 80 71 ok kuvvetli kuvvetli vasat fena deil zayf

Son yllarda ortaya kan HVI sistemlerinin kullanmnn artmas ile mukavemette g/tex deeri presley mukavemeti yerine ifade edilmeye balanmtr. Pamuk liflerinin mukavemeti bu sistemde 15 40 g/tex arasnda llmektedir. yi bir pamuk lif iin HVI mukavemetinin 25 g/tex deerinin zerinde olmas gerekmektedir. Lifin elastikiyeti de nemli bir faktr olup zellikle kopma uzamas olarak tanmlayabileceimiz ekli ipliin karlat ani zorlanmalar karsndaki davrann byk lde etkilemektedir. Bu deer pamuk iin % 6 10 arasnda deiiklik gstermektedir. Kopma uzamas liflerin kopma mukavemetleri ile birlikte ayn anda llmektedir.

1 13/32" ve zeri

EGE HRACATI BRLKLER

Stapel snflandrmas ortalama lif boyuna gre yaplmtr (ksa elyaf ksm dikkate alnmadan).

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 05

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

Lif Olgunluu , eitli metodlarla tesbit edilir ve % cinsinden ifade edilen pamuk olgunluk sralamas aadaki gibidir : 76 70 > < 82 81 75 70 olgun vasat olgunlukta ham ok ham

Lif ve iplik zellikleri arasnda ilikiler


plik imalatnda kullanlan pamuk lifinin boyunun uzun olmas (uzun stapel), ince olmas (dk mikroner) ve lif mukavemetinin yksek olmas (yksek pressley veya yksek olgunluk derecesi) iplik mukavemetini olumlu ynde etkiler. Yine lif boyunun yksek ve mikroner deerinin dk olmas, imal edilen ipliin dzgnlk derecesini de pozitif etkiler. Bugn Trkiye'de pamuk iplikhanesi denilince karmza ring ve Open End iplikhaneleri kmaktadr. Dier iplik metodlarnn lkemizde ve genelde hibir nemi yoktur. Ring ve Open -End iplikhanelerinin retim teknolojilerini etkileyen lif zelliklerinin nem sras da aadaki tabloda grld gibi farkllklar gstermektedir: RNG PLKL 1. Lif boyu (homojen dalm) 2. Lif incelii 3. Lif mukavemeti 4. Temizlik OE. PLKL 1. Lif mukavemeti 2. Lif incelii 3. Lif boyu (homojen dalm)

Olgunluk boyama asndan nemlidir. Olgun olmayan lifler boya almayaca iin kalitede sorun yaratr. Yabanc maddeler ve tozlar iplik retimi asndan son derece nemli bir lif kalite parametresidir. nk iplik aamasna gelmeden nce liflerin muhakkak belli bir dereceye kadar yabanc madde ve tozlardan arndrlm olmas gerekmektedir. Bunu salayabilmek iin de pamuun youn mekanik ilemlerden geirilmesi gerekmektedir. Bu ilemler de her zaman iin bata lif krlmas olmak zere birtakm zararlara yol amaktadr. Dolays ile iplikhanelere gelen pamuun mmkn olduu kadar temiz olmasnda byk fayda bulunmaktadr. Balya halindeki pamuun iinde bulunan yabanc madde miktarna gre snflandrlmas aada belirtilmektedir. Yabanc madde miktar (%) !,2 ye kadar 1,2 - 2,0 2,0 - 4,0 4,0 - 7,0 7,0 ve zeri Snflandrma ok temiz Temiz Orta Kirli ok kirli

plik eirme snr, yani liften eirilebilecek en ince iplik snr ncelikle lif incelii ile snrlandrlmtr. Lif inceldike kesitteki lif says artar ve ipliin eirilebilmesine imkan tanyan iplik mukavemeti salanm olur. plik kesitindeki minimum lif says iplik imalat metodonu bal olarak deimektedir. Bu say karde ipliklerde 65-88 ve penye ipliklerde ise 33-59 civarndadr. Ayrca lif inceliinin bkm katsaysna (elyaf inceldike bklebilme zellii artar), ksa lif yzdesinin iplik mukavemeti ve dzgnlne (ksa lif yzdesi arttka iplik mukavemeti azalr ve dzgnszlk artar) ve pamuktaki yabanc madde miktarnn zellikle OE iplikhanesinde iplik kopu saysna (yabanc madde miktar arttka iplik kopu says artar) etkileri vardr.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 06

TEKSTL MHENDSLER ODASI

Yapkanlk da iletmeler iin ciddi sorunlar meydana getiren bir zellik olarak zaman zaman karmza kmaktadr. zellikle beyaz sinek zararlsndan kaynaklanan yapkanln eitli kimyasal metodlarla ve alminyum folye (Termik metod) metodu ile belirlenmesi mmkn olup ,zellikle allagelmi bir pamuk eidinin dna klmas sz konusu olduunda test yaplmasnda byk fayda vardr. Yapkanln tesbitinde alminyum folye metodunun yannda Clinitest ad verilen kimyasal metod da kullanlmaktadr. Yapkanla; eker veya bal ismi de verilmektedir.

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

3. PLKLERDE NUMARALANDIRMA
pliklerin incelik ve kalnlklar numaralar ile belirtilir. Numaralandrma iki ekilde yaplr: 1- Uzunluk Numaralandrmas Belirli bir arla den uzunluk miktar ile numaralandrma. 2- Arlk Numaralandrmas Belirli bir uzunlua den arlk miktar ile numaralandrmadr. Uzunluk Numara Sistemleri Arlk Numara Sistemleri * Metrik Numara (Nm) * Uluslararas arlk (Tex) * ngiliz Pamuk plii ( Ne) * Denye (den, Td) * ngiliz Keten plii (Ne L) * ngiliz Kamgarn plii (Ne K) * ngiliz Streichgarn plii (Ne W) Burada da grld gibi numaralandrmada birok farkl sistem kullanlmaktadr. Bu sistemlerden en fazla kullanlanlara burada yer verilmitir. Metrik Numara Sistemi (Nm) : Bu sistem yn ve yn tipi liflerden retilen ipliklerin numaralandrlmasnda kullanld gibi , ilem kolayl nedeniyle tm ipliklerin dnm formllerine de yardmc bir numaralandrmadr. Bir gram arlndaki ipliin ka metre olduunun ifadesidir. rnein; toplam arl 1 gram olan iplik 30 metre geliyor ise bunun numaras Nm 30 olarak ifade edilir. rnekler: * Nm 20 : .............................. 1 gram 20 m olan iplik * Nm 100 : .............................. 1 gram 100 m olan iplik * 1000 gr iplik 25.000 m gelmektedir. Nm = ? 1000 gr 25.000 m x X = 25.000/1000 = 25 olduundan bu ipliin incelii Nm 25 olarak belirtilmelidir.

ngiliz Pamuk plii Sistemi (NeB) veya (Nec) : Pamuk ipliklerinin numaralandrlmasnda kullanlr. 1 libre iplikteki 840 yardalarn saysdr.. Dier ngiliz sistemlerinde bu uzunluk deiiklik gsterir. rnein; ngiliz keten , kenevirde kabul edilen uzunluk 300 Yarda iken, Kamgarnda 560 yardadr. 1 libre 1 yarda 840 yarda = 453.6 gr = 91.4 cm ( 0.914 m) = 768 m

rnein; 453.6 gr arlndaki iplik 15.360 m (20x 768 m) geliyorsa bunun incelii Ne 20' dir. Uluslararas Arlk Sistemi ( Tex) : Uluslararas sistemdir. Her trl iplik iin kullanlabilir. Trkiye'deki iletmelerde kullanm uanda yaygn deildir. 1000 metre ipliin ka gram geldiinin ifadesidir. rnekler: 1000 m iplik ............. 50 gr ise ............................ 50 Tex 2000 m iplik..............200 gr ise .........................100 Tex Tex'in 1000 kat olan kilotex ve onda biri olan desitex baz alanlarda kullanlmaktadr. zellikle Kilotex(ktex) iplikhanelerde ara rn olan bantlarda kullanlmaktadr. 1ktex = 1000 Tex = 10.000 dtex = 1.000.000 mtex 1 Tex = 10 dtex = 1.000 mtex 1 dtex = 100 mtex Denye Sistemi (den) Filament ipliklerin ve liflerin numaralandrlmasnda kullanlr. 9000 metre iplikteki gramlarn saysn belirtir. rnekler: 9000 m iplik ...................200 gr .......................200 den 9000 m iplik ...................150 gr .......................150 den Nm = Ne x 1.69 Ne = Nm x 0.59 Nm = 1000/ Tex Nm = 1 / Ktex Tex = 1000/ Nm Nm = 1000/ Tex Nm = 1 / Ktex Tex = 1000/ Nm

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 01 07

TEKSTL MHENDSLER ODASI

1 gr

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

4. KATLI PLKLER
Kuma retiminde baz belirli amalar iin katl bkl iplikler kullanlmaktadr. Bu tr ipliklerde bkm yn tek kat ipliin tersi ynnde verilir. KATLI PLKLERN NUMARALANDIRILMASI Burada dikkat edilecek husus numarann arlk sistemine mi yoksa uzunluk sistemine gre mi numaralanddr. Ayn Numaradaki plikler Uzunluk numara sistemine gre iplik numaras kat adedine blnr. Arlk numara sisteminde ise iplik numaras kat adedi ile arplr. rnek: Nm = 60 / 3 = Nm 20 numaras Nm 20'dir) 30 tex x 3 = 60 Tex numaras 60 Tex). ( 3 adet Nm60 iplik katlanyor, yeni ( 3 adet 30 tex iplik katlanyor, yeni

rnekler: 1. Nm 20 ve Nm 30 iki iplik beraber bklyorlar. pliin yeni numaras: Nm z= N1 xN2 / N1+ N2 =20 x 30 / 20 + 30 = 12 ' dir. 2. Tex 20 ve Tex 30 iki iplik beraber bklyorlar. pliin yeni numaras: Tex z = Tex1 + Tex2 = 20 + 30 = 50 'dir.

Tm bu hesaplamalarda bkmden dolay bzlme gznne alnmamtr.

Farkl Numaradaki plikler * Uzunluk numara sistemine gre 2 veya daha katllar iin u forml uygulanr. Nz = Nz = N1x N2 / N1 + N2 N1x N2x N3x N4 / N2 xN3xN4 + N1xN3xN4 + N1xN2xN4 + N1xN2xN3

* Arlk numara sistemine gre


EGE HRACATI BRLKLER

Tex z =

Tex1 + Tex2 + ..............+ Tex n

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 08

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

5. EKM VE DUBLAJ
Gnmzde iplik iletmelerinin genelde ilk ara rn tarak banddr. Tarak band da lif inceliine ve bandn numarasna bal olarak kesitinde 20.000-40.000 adet lif iermektedir. Bu miktar iplik aamasna gelinceye kadar eitli basamaklarda azaltlarak iplik kesitinde yaklak 100 life kadar indirilmektedir. Bu azalma iki ekilde meydana gelmektedir. Temizleme srasnda bir yan etki olarak lif adedinin istee bal olmakszn azalmas. Bu olay daha ziyade harman-halla, tarak ve penye makinalarnda meydana gelmektedir. ekim uygulayarak kesitteki lif saysnn azaltlmas

6. UZUNLUK VE AIRLIK SSTEMLERNE GRE EKMN HESAPLANMASI


Uzunluk sistemine gre ekim aadaki formle gre hesaplanr : N2 xD N1 ( N = Nm veya Ne ) V=
Burada N2 = ekim sisteminden k numaras N1 = ekim sistemine giri numaras D = Dublaj says

Arlk sistemine gre ekim aadaki formle gre hesaplanr : G1 V= xD


G1 = ekim sistemine giren bandn gramaj G2 = ekim sisteminden kan bandn gramaj D = Dublaj says

Bu ilem taraktan balayarak iplik makinalarna kadar olan tm aamalarda uygulanmaktadr. ekim bir lif ktlesine belli bir ynde kuvvet uygulayarak bu ktleyi gerdirmek suretiyle yaplan bir uzatma ilemi olarak tanmlanabilir. Bu uzamann salanabilmesi iin, lifler arasndaki tutunmann almas gerekmektedir. Tabi ki burada nemli olan bir husus liflerin hareketinin son derece dzgn olarak gereklemesidir. Aksi takdirde band, fitil veya iplik formundaki malzemenin uzunluu boyunca ktle deiimleri veya dzgnszlk meydana gelecektir. ekimin mkemmel olarak gereklemesi hem ilenen malzemenin durumuna hem de ekimi salayacak olan mekanik dzenein zelliklerine baldr. Esasen mkemmel bir ekimin gerekletirilmesi son derece zordur ve herbir ekim aamas daima dzgnszlkte bir arta yol amaktadr. plik retim aamalarnda ekim ilemi daha ziyade silindirli ekim sistemleri zerinde gerekletirilmektedir. DUBLAJ: Genel anlam itibariyle makineye beraberce giren band saysnn kan band saysna oran; dublaj olarak isimlendirilir. Dublaj vastasyla tek, tek bandlarda bulunan dzgnszlkler tesadfi olarak giderilir, homojenlik artar. ekimin hesaplanmasnda dublaj says hesaba katlr.

G2 (G = gr/mt, yani tex sistemi )

Genellikle ynl iplikhanelerin hazrlama dairelerinde ekim hesaplamasnda arlk sistemi kullanlr. Pamuk iplikhanesinde ise hem hazrlk ve hem de iplik dairesinde ekim hesaplamasnda uzunluk sistemi kullanlr. Baz iplikhane makinalarnda ekim ilemi srasnda, yani ekim sahasnda lif malzemesinin allmas srasnda telef meydana gelir. Bu telef, sanki k numaras ekimden dolay inceliyormu gibi de deerlendirilebilir. Telef yzdesi p ise ekim aadaki formle gre hesaplanr : V = N2 x D x (100-p) N1 100 (uzunluk sistemi)
V = ekim N2= k numaras N1= Giri Numaras D = Dublaj

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 09

TEKSTL MHENDSLER ODASI

V = G1 x D x (100-p) G2 100 (arlk sistemi)

P = Dknt yzdesi (%) G1= Giri arl G2 = k arl

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

rnekler 1. Br ynl iplikhanesinde ekme makinesine her birinin arl 36 gr/mt olan 10 adet band girmekte ve arl 40 gr/mt olan 1 adet band kmaktadr. ekimi hesaplaynz. V= G1 x D = 36 x 10 = 9 dur. G2 40 2. Birinci pasaj cer makinesinde 9 ekim ve ikinci pasaj cer makinesinde 10 ekim uygulanyorsa iki cer pasaj sonunda uygulanan toplam ekim nedir ? V= V x V2 = 9 x 10 = 90 dr. 3. Toplam dublaj says D= D1 x D2 x D2 x D3 x .xDn forml ile hesaplandna gre iplikhanede birbirini takip eden 2 pasaj cer makinas varsa ve her iki pasajda da 8 band girip 1 band kyorsa toplam dublaj ne olur ? D= D1 x D2 = 8x8= 64 4. Pamuk iplikhanesinde Ne 1,10 olan fitilden Ne 40 iplik retilmektedir. plik makinesinde uygulanan ekimi hesaplaynz. V= N2 x D = 40 N1 1,10 x 1 = 36 dr.

5. Tarak makinesinde giren vatka numaras Nm 0,0024 iken ve 100 ekim uygulanrken %5 dkntnn meydana gelmesi halinde kan tarak band numarasn hesaplaynz. V=
EGE HRACATI BRLKLER

N2 x 0 N

x (100-p) den 100

N2 = =

V xN x 100 D x (100-p) 0,252

100 x 0,0024 x 100 1 x (100-5)

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 10

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

7. BKM
Kesikli (tapel) liflerden retilen ipliklerin mukavemetleri belli bir miktar bkm uygulamak suretiyle salanr. Uygulanan burulmann ynne gre bkm S veya Z ynl olarak ifade edilir. Normal koullar altnda iplikler daima Z bkml olarak retilirler. Ancak zel amalar iin S bkml ipliklerin retimi szkonusudur. Bir iplie verilecek bkm miktar, o ipliin daha sonraki kullanm yerine ve lif uzunluuna gre seilir. Lif uzunluu arttka bkm gereksinimi azalacaktr. Bkmn derecesi genellikle ikiye ayrlr : AIK BKM : Triko (rme) ipliklerine verilir. rme makinasnda ipliklerin karlaaca diren nisbeten dk olduu iin triko iplii zerindeki bkm miktar dokuma ipliine oranla dktr. Dolaysiyle triko ipliinin mukavemeti dokumaya gre daha dktr. KAPALI BKM : Dokuma ipliklerine verilir. Dokuma tezgahnda zellikle zg ipliklerinin zerine binen yk olduka fazla olduu iin dokuma ipliklerine, rmeye oranla yksek bkm verilir. Dolaysyla dokuma ipliinin mukavemeti trikoya gre daha yksektir. Unutulmamas gereken husus bkm miktar arttka ipliin sertleecei ve retim maliyetinin de artacadr.

BKM DERECES : Bkm aadaki formle gre hesaplanr : T / m = m Nm veya T = e Ne Burada: T/m = Metredeki bkm ; T = in'deki bkm ( l in = 25,4 mm ) m = Bkm katsays (metrik) e = Bkm katsays (ngiliz) Nm = plik metrik numaras Ne = plik ngiliz numaras Dnm Formlleri : T/m = 39,4 x T m = 30, 3 x e Nm = l,693 x Ne TRKO PL BKM : e= 3,6 deeri piyasada en yaygn biimde uygulanan bkm katsaysdr. nce mikronerli (3,l - 3,9) pamuk kullananan ve yumuak rg tuesine zen gsteren firmalar e deerini 3,3-3,5 arasna ekebilmektedir. Bunun yannda rg ipliini e= 3,8-3,9 deeriyle alan (sert rg tuesi) firmalar da mevcuttur. DOKUMA PL BKM : e= 4,l - 4,5 arasnda deiir. Dokuma tezgahnda zerinde iplik zerine binen yk gznnde bulundurularak atk ipliinde dk, zg ipliinde ise yksek seilir (zg ipliinin mukavemeti atk ipliinden yksek olmaldr). MAKNEYE BALI HESAPLANMASI : OLARAK BKMN

EGE HRACATI BRLKLER

Fitil ve ring iplik makinelerinde makine deerlerine bal olarak bkm aadaki formle gre hesaplanr : T/m = ni / L
T/m = Metredeki bkm says ni = devir says (devir/dakika) L = k hz,sevk hz,verim(metre /dakika)

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 11

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

8. PAMUUN PLKHANEDE ALIMASI


Ksa lif iplikhanesinde pamuk hem saf olarak , hem de keten ve kimyasal liflerle kartrlarak iplik imalatnda kullanlr. Pamuun sahip olduu tabii bklmllk imalat srasnda kolaylk salar. Mahsurlu taraf ise neps teekklne olan meyli ve yabanc maddelerin tutunabilmesidir. Pamuktaki hasat ileminin makinelemesiyle bu saknca artmtr. Pamuktaki nepsler genellikle iki ekilde meydana gelir : Pamuun gelimesi srasnda koza iinde olgunlamam liflerle, l liflerin bir araya gelmesi sonucu, rrlamada ve iplikhane tarak makinasndaki imalat srasnda hatal alma artlarnda (eskimi ve hatal garnitr telleri, hatal ayar ve fazla pasaj says) liflerin zedelenmesi sonucu.

9. KISA LF PLKHANES
Pamuk iplikilii denildii zaman genelde ksa lif iplikilii akla gelmektedir. Bu sistemde 60 mm'den ksa doal ve yapay lifler ilenmektedir. Doal ve yapay ksa liflerin iplik haline dntrlmesinde kullanlan makinalarn baz ksmlar deiiklikler gsterse bile prensip olarak ayndrlar. Trkiye bir pamuk retim lkesi olduu iin pamuk iplii imali nemli bir sanayi dal halindedir. Pamuun yapay liflerle karmlar da nemli bir paya sahiptir. Ksa lif iplikhanesi piyasada PAMUK PLKHANES adyla tannmaktadr. Bu iplikhanede pamuk ve pamuk sentetik karmlar almaktadr. Pamuk iplikhanelerinde aadaki ilem ak emasnda grld gibi ring iplik imalat ve Open End (OE) iplik imalat yaplmaktadr. Ring iplikhanesinde de karde iplik ve penye iplik retimleri gze arpmaktadr.
RNG PLKHANES HAMMADDE Harman Halla Siste Tarak Makinas I.Pasaj Cer Makinas II.Pasaj Cer Makinas Fitil Makinas Ring plik Makinas Bobin Makinas I.Pasaj Cer Makinas Penye Hazrlama Makinas Penye Makinas II.Pasaj Cer Makinas Fitil Makinas Ring plik Makinas Bobin Makinas OE-PLKHANES HAMMADDE Harman Halla Sistemi Tarak Makinas I.Pasaj Cer Makinas II.Pasaj Cer Makinas Rotor plik Makinas

Pamuun iinde bulundurduu yabanc maddelerin artmas, iplikhanede uygulanacak temizleme prosesinin saysnn ve etkinliinin artmasn gerektirir. Pamuun iindeki yabanc maddelerin yeterince temizlenememesi ve bilhassa Saw Gin rrlamas sonucunda pamuun iinde kalan mikrotozlarn emilememesi sonucunda, bilhassa Open End iplik metodundaki rotor oyuklarnda iplik kopular, kalite ve prodktivitede dmeler meydana gelir. iit krklar ve yabanc maddelerin pamuktan ayrlmasnda harman halla ve tarak en nemli pasajlardr. plik teknolojisinin ilerlemesi ve retim artmasyla pamuktaki yapkanln nemi byk lde artmtr. retim srasnda eitli makina elemanlar (miller,silindirler,manonlar) zerinde sarklarn olumas, iplik kopularnn artmas vb. kendisini gsteren pamuktaki yapkanlk makina durularna ve dolaysiyle retim kayplarna sebebiyet verir.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 12

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

Pamuun iplikhaneye gelene kadar geirdii ilemler rr ve n temizlemedir. rr fabrikalarnda ekirdeklerinden ayrtrlan pamuk lifi balyalar halinde younlatrlr. Bu haliyle iplikhanelere getirilir. Pamuk lifleri iinde ekirdek, yaprak, ot vb. gibi bitkisel krntlar ile kum ve toz gibi mineral ierikli yabanc maddeler de bulunmaktadr. Eirme ilemine gemeden nce liflerin mmkn olduu kadar bu tr maddelerden arndrlmalar zorunludur. Bu nedenle iplikhanede yaplacak olan ilk ilem materyalin preslerden kurtarlp, klimatize edilmesinden sonra ama ve temizlemedir. Yapay liflerde ise yabanc madde olmad iin balangta sktrlm konumdaki hammaddenin almas nem tamaktadr. Ad geen bu ama ve temizleme harman-halla makinasnda yaplr. Daha sonra tarak makinalarnda daha ince temizleme ve liflerin birbirine paralel hale getirilmesi salanr. Ayrca life bir band formu verilir. Elde edilen bu bantlar daha sonra cer makinalarndan geirilerek band dzgnszl ve lif paralellii iyiletirilir. Bu amala ekim uygulanr. Cerden kan bantlar fitil makinasnda inceltilerek fitil haline getirilir. Elde edilen fitiller de ring iplik makinalarnda inceltilip, bklerek iplik haline dntrlr. Karde ve penye ipliklerinin retimi arasndaki temel farkllk penye hazrlk ve penye makinalarnn retim hattna ilave edilmi oluudur. Penye hazrlk makinasnda ok sayda band biraraya getirilerek bir yumak oluturulur. Bu yumaklar daha sonra penye makinasna beslenirler ve orada ilem grrler. Penye ileminin amac lif iindeki tm yabanc maddelerin ve ksa liflerin atlmasdr. Pamuun uzunluk erisini incelersek, en uzun liflerden ksa liflere doru bir yaylm grrz. Penye makinasnda yaplan ayarlar ile erinin u ksmnda kalan ksa lifler uzaklatrlr. Atlan lif miktar % 8-20 arasnda olabilmektedir. Penye ipliklerini karde iplikleri ile kyasladmzda penye ipliklerinin u stnlkleri olduunu grrz. 1. inde yabanc maddeler ve lif dmckleri olmaz 2. Tylenmeleri en aza indirilmitir 3. Dzgn grnmldrler

Penye ipliklerinde lif kalitesi ykseldii i iin bkm says azaltlabilmektedir. Bu da retilen mamullerin daha yumuak tutumlu olmalarn salar. zellikle triko mamullerde bu ok nemlidir. Hammadde telefi artt ve ilem says fazlalat iin bir miktar maliyet fark da doal olarak meydana gelmektedir. Pamuk iplikleri genellikle ring iplik makinalar ad verilen klasik makinalarda retilir. Bu makinalarda her tr iplik geni numara snrlarnda retilebilir. Ring iplikiliinde en nemli sorunlardan birisi lifler arasndaki ksa liflerdir. Ayrca birtakm teknik nedenlerle retim hz yksek olamamaktadr. Bu yzden ring iplikiliine alternatif olan bir takm modern retim sistemleri de piyasaya sunulmutur. Bunlardan en fazla gelime gstereni open-end rotor iplikiliidir. Piyasada sadece open-end iplii olarak isimlendirilen bu ipliklerin piyasa pay %25 dolayndadr. retim ilem basamaklar aadaki ekildedir. Bu yntemle pamuk, yapay lifler ve karmlar rahatlkla ilenebilmektedir. Ksa lif problemi ise yoktur. Tam tersine penye telefi gibi ksa lifler harmana katlarak ekonomik retim yaplabilmektedir. Ancak byle bir uygulamann yan sra ok kaliteli ipliklerin retimi iin penye ileminden geirilmi lifler de open-end makinasnda kullanlmaktadr. Open-end iplikleri yap bakmndan ring ipliklerinden ok farkldr. Ring ipliklerinde lifler iplik boyunca birbirlerine paralel halde uzanrlar. Bu ekildeki yerleimleri ile olduka salam bir birleme meydana getirilir. Open-end iplikleri ise daha karmak yapldr ve lif paralellii olduka dktr. evrelerine belli aralklarla kuak eklinde lifler dolanm durumdadr. Paralellik dk olduundan mukavametleri de ring ipliklerine nazaran % 10-20 daha azdr. Bu nedenle ring ipliklerinden daha fazla bkm uygulanmas zorunludur.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 13

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

10. HARMAN HALLA SSTEM VE MAKNALARI


Harman halla dairesi birbirine bal makinalardan oluan bir sistemi iermektedir. Sistem grevine rrlanm preseli balyalar alarak balar. Hazrlanan harman reetesi gerei pamuk balyalar daireye alndktan sonra dairenin klima artlarnda bir gn bekletilir. Harman reetesi hazrlanrken ayn yre pamuklarndan oluan partilerin belirli bir oran dahilinde kartrlarak ayni zamanda bitmesi hedeflenir. Bylece o parti ipliin birinci metresinden sonuncu kilometresine kadar elyaf zelliklerinin her yerde ayn kalmas salanm olur. Pamuk yetitiren lkeler arasnda nemli bir yeri olan lkemizde pamuk hasad elle yaplmakta ve rrlama ilemi srasnda da genellikle Roller Gin metodu kullanlmaktadr, plikhanede alacak pamuun yabanc maddelerden temizlenmi olmas tm iletmecilerin ortak dileidir. Harman halla dairesi aadaki grevleri yerine getirir : - Lif topaklarnn almas, - epel ve iit kr gibi yabanc maddelerin pamuktan temizlenmesi, - Hammadde ktlelerinin homojenletirilmesi ve kartrlmas - Tozlardan arndrlmas Harman halla bu grevleri yerine getirirken liflerin en az derecede zedelenmesi gerektii ve temizlenmenin yksek alma hzlarnda gerekleecei gznnde bulundurulmaldr.

Harman halla dairesinde temizleme derecesini etkileyen parametreler yle sralanabilir : 1. Hammaddenin etkisi - Hammadde iindeki yabanc madde miktar, - Hammaddenin temizlenme ilemine kar gsterecei diren. 2. Makinann etkisi - Makinann temizleme etkinlii, - Makinann saatte temizleyecei hammadde miktar, yani kapasitesi 3. Tesisin etkisi - Temizleme ilemi srasndaki hammaddeyi ama kademeleri. 4. Klimann etkisi - Hammaddenin harman hallata almas srasnda sahip olduu rutubet. plikhanelerde alan pamuk bugn iin eskiye gre daha deiik grntler arzetmektedir. zellikle temiz pamua kar olan talep arttka ve kalite sralamasnda ok temiz pamua prim tanndka, rr tesislerinde kullanlan testere dili temizleme sistemlerinin (cleaner) pasaj saysnn arttrlmas sonucu pamuktaki yabanc maddeler ok belirgin ekilde azalmtr. Fakat bu arada krlarak veya ezilerek ok ufalanm ve pamuun iinde kalm olan yabanc maddelerin ayklanmas ok daha zorlamtr.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 14

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

AMA VE TEMZLEME : Lif topaklarnn almas ve iindeki yabanc maddelerin temizlenmesi srasnda zellikle iki prensip kullanlmaktadr. Bunlardan serbest haldeki pamuk ktlesine vurma prensibine gre alan makinalarda byk lif topaklarnn almas ve byk/ar yabanc maddelerin temizlenmesi hedeflenmektedir. Lifi tutarak vurma prensibine gre alan makinalarn ilk ama ve temizleme kademesi olarak yerletirilmesi halinde liflerde byk oranda zedelenme tehlikesini beraberinde getirmektedir. SERBEST HALDE VURMA : Bu prensibe gre alan temizleyicilerde pamuk topaklarna vurucu kollar veya pimler vastasyla serbest haldeyken vurulur. vme ve atalet kuvvetlerinin dnml etkileri sonucu lif topaklar almaya balar. Yabanc maddelerin temizlenmesi hem elyafa gre daha ar olmalar ve hem de zgaralar zerinde gerekleen savurma kuvvetiyle gerekleir. Harman halla sistemindeki mteakip gelimeleri etkileyecek faktrler u ekilde sralanabilir : Ama ve temizleme etkinliinin arttrlmas vurucularn artrlmasyla deil, vurucu organlarn daha randmanl almasyla salanmaldr. Harman halla sistemi ksaltlmaldr. alma srasnda lifler zedelenmemelidir, Metallerin ayrlmas ve yangn alarm sistemleri vastasyla iletme emniyeti arttrlmaldr. Makina yerleim alan ve enerji ihtiyac en aza indirilmelidir. Toz ve kir merkezi olarak emilmelidir. Havann temizlenerek yeniden iletmeye verilmesi merkezi olmaldr, Makinalardaki ayar deiiklikleri kolayca gereklemelidir, eitli hammadde tiplerine kolayca uyum salayabilmelidir.

KARITIRMA : plik, imal edildii hammaddenin btn nemli zelliklerini eit oranlarda bnyesinde bulundurmaldr. Bu hedefe ulaabilmenin temel art ise esasl ve ayn oranlardaki liflerin karmdr. Aksi takdirde ipliin ktlesel dzgnlnn ve mekaniksel zelliklerinin yannda boyanabilme kabiliyeti ve karm kalitesi de etkilenmektedir. Lif zellikleri balyalar arasnda olduu gibi bir balya iinde de farkllklar gsterir. Bu sebepten harmanda kullanlan belirli saydaki balyadan kk miktarlar alarak kartrmak lazmdr. Harmanda kullanlacak balya saysn tesbit ederken dikkat edilmesi gereken husus, karm kesitindeki lif zelliklerinin ayn oranda kalmasdr. Balyalardan yolunup makinaya verilen lif kmeleri ne kadar kkse, karm kesitinde ayn lif zelliklerine rastlama yzdesi o nisbette yksek olur. Pamuk iplikhanesinde deiik hammaddelerin belirli oranlar dahilinde kartrlarak allmasyla ska karlalmaktadr (rnek: % 55 pamuk + % 45 polyester). Bu tip karmlar hem belirli kullanm zelliklerini elde etmek ve hem de rn maliyetini drmek amacyla yaplr. Kartrmann amalar aadaki gibi zetlenebilir : Ayn blgenin deiik balyalar arasndaki elyaf zellii farkllklarn en aza indirmek. Belirli bir oran dahilinde katlan penye telefi veya dier faydal telefleri, kullanlan temiz pamuk ile iyice kartrabilmek. Mamul rnn zelliklerini etkileyebilmek. rn maliyetlerini azaltmak.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 15

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

KARITIRMADA GENEL KAVRAMLAR : Karm oran : Farkl materyal komponentlerinin % cinsinden ktlesel orandr. Burada komponentlerin sahip olduklar rutubetler de gznnde bulundurulmaldr. Parti boyunca liflerin dalm: Karm oran tm parti boyunca sabit tutulmak zorundadr. Aksi takdirde karmda olabilecek dalgalanmalar dokuma veya rme kuma zerinde uzun dalga boylu izgiler veya bandlar eklinde grlr. Liflerin kesitteki dalm: Liflerin kesitteki dalmndan kast, hazrlama dairesindeki band veya ipliin kesitinde olan lif dalmdr. Karm: Belli ktlesel oranlarda yeni materyal elde edilmesine karm denir. Karm elde etmenin aadaki gibi deiik metodlar vardr: Kartrlacak hammadde komponentlerinin kasal besleyiciye elle konulmasyla, Otomatik balya ac sistemi vastasyla, Tartm terazili besleyiciler vastasyla, Cer makinalar vastasyla.

ekim : Dublajn yannda, materyale uygulanan, kesitte homojen bir elyaf dalmnn salanabilmesi iin en nemli faktrdr. - Balya karm Harman reetesine gre alacak balya adedi ya balyalarn konulaca alann byklne gre veya karmn homojenliini garanti edecek balya miktarna gre tesbit edilir. Harmana konulacak balya adedi ne kadar az ise bu balyalarn tesbitinde o kadar hassas davranlmaldr. Bu tesbit sonucu karmn temel kalite nitelikleri belirlenmi olur.

Harmanlama : Hammaddenin iyice kartrlmasyla mamul rnde homojen lif dalm salanm olur. Harmanlama eitli makina pasajlarnda gerekleir. Kartrma faktrleri : Dublaj : Kartrlacak olan materyal komponentleri (ayn veya farkl hammadde) nce lif topraklarnn kartrlmas ve sonra da penye veya karde kalitesine gre vatkalarn ve bandlarn st ste veya yanyana sevki ile birbiriyle kartrlr. Bylece kesitteki lif karm salanm olur. Sadece dublaj etkisiyle homojen bir harmanlama salanamaz.
Sayfa : 16

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

11. TARAK
Tarak makinas sadece topak (lif kmesi) halindeki pamuun band haline geldii kesime noktasndaki bir makina olmakla kalmayp hazrlama ileminin merkezinde bulunan, kalite ve prodktiviteyi byk oranda belirleyen bir makinadr. Temizlii ve dzgn yaps iyi bir tarak bandnn belirgin zellikleridir. Tarama sonucu paralelletirilmi ok saydaki lifler tarak bandn meydana getirir. Tarak bandnn kalitesi dier btn basamaklardaki alma artlarn byk oranda etkiler. Kusursuz dzgnlkte, l elyaf, neps ve yabanc maddelerden temizlenmi tarak bandlar kopusuz ve durusuz bir iletmenin temel artlarndandr. Bylece iplik, rme ve dokuma dairelerindeki ekonomiklik artm olur. Bir iplikhanenin kalite gvencesinde tarak makinasnn rol gn getike artmaktadr. 70'li yllarn dk devir ve az retimli taraklarnn ardndan 80'li ve zellikle 90'l yllarda yksek tambur devirleri ve kalite kavram n plana kmtr. Bir iplikhanede nihai ipliin kalitesi tarakta oluturulur. stn bir kalite standardna ulaabilmenin balca koulu yksek verimli taraklar doru seilmi garnitrlerle donatmaktr. Pamuklar hakknda fikir yrtebilmek iin en nemli kriterlerden bir tanesi balyalardaki yabanc madde miktardr. Hedef, mmkn olduu kadar temiz pamuk sevketmektir. Bu hedefe rrlama ilemi srasnda liflere uygulanan mekanik kuvvetler sonucu ulalr. Bu arada tohum ekirdekleri de krlarak ok kk paralara ayrlr. Bu paralarn zerinde yaparak kalm lifler bulunmakla beraber en nemli mesele literatrde seed coat fragments olarak isimlendirilen ekirdek ve kabuk paralardr. Bu ekirdek paralarnn zerinde ok kk ve fazla sayda lif bulunduu iin bunlar, tekstil teknolojisindeki temizleme ilemlerinde ksa ve l liflerde olduu gibi rahatsz edici bir durum tekil ederler.

epel paracklar iletmede pamuun iindeki yabanc maddeleri ayrmada kullanlan savurma kuvveti ile uzaklatrlamazlar, nk bu paracklarn zgl arlklar son derece dktr. Bu sebepten btn abalar kk ekirdek ve kabuk paracklarnn taraklarda ayklanmas stnde younlamaktadr. Pozitif bir sonuca ulaabilmek iin garnitr, tambur devri, retim hz ve tarak ayarlarnn birbirine tamamen uyumlu olmas gerekmektedir. Gnmzde harman halla hattnn kapasitesi taraklara oranla 10-15 misli fazladr. Bu yksek kapasiteden dolay harman halla makinalarndan nemli bir temizleme etkinlii beklememek gerekir. Yaplan deneyler sonucunda harman halla hattndaki pamuun knda, iinde bulundurduu yabanc maddeler gznnde bulundurularak ekseriyetle % 40-60 orannda temizlenebildii ortaya kmaktadr. Pamuun iinde kalan yabanc maddelerin temizlenebilmesi ise taraa dmektedir. Bylece taraa bir hayl ykl temizleme ii kalmaktadr. Kk epel paralarnn ayklanabilmesi iin tarak makinas geriye kalan yegane anstr. Dier yandan makina deiik temizleme prensiplerini de bnyesinde bulundurmaktadr. Tarakta, ncelikle brizr ba vastasyla bycek paralarn ayrlmas gerekleir. Daha sonra zgaralar veya syrc baklar vastasyla geriye kalan paralar liflerden uzaklatrlr. nemli lde temizleme ileminin gerekletii yer tambur ve apka arasndaki tarama alandr. Ksa lif ve artk maddeler apka tarafndan tutularak kartlr. Bakl sabit apkalarn da ksa lif ve ekirdek krntlarn temizleme ans mevcuttur. Yksek istihsal hzlarnda tambur zerinde materyal pratik olarak tek, tek lifler halinde bulunur. Liflerin bir alma organndan dier alma organna geii hemen gereklemez. Genellikle lifler alc silindir tarafndan alnmadan nce tamburla birka defa beraberce dnerler. Elyaf naklinin gerekletii tambur-penyr blgesinde temizleme elemanlarnn alma prensibi ancak bu ekilde izah edilebilir.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 17

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU


EGE HRACATI BRLKLER TEKSTL MHENDSLER ODASI

Taraklar sayesinde varlmak istenen ana hedef numara varyasyonunun minimize edildii, iinde en az neps bulunduran, yabanc maddelerden en iyi ekilde temizlenmi ve liflerin paralel olarak dzenlendii bir tarak band elde etmektir. Tamamnn temel hedefi oluturduu ilem basamaklarn TARAIN GREVLER olarak u ekilde sralamak mmkndr : Kabuk ve ekirdek paracklarn,toz ve krntlar,l ve ksa lifleri ayrmak, Topak halindeki lif kmesini lifler tek,tek hale gelinceye kadar amak, Alan lifleri paralelletirmek, Tlbent tekil etmek, Lifleri kartrmak ve az da olsa ekim uygulamak, Numara varyasyonu olmayan, dzgn bir tarak band tekil etmek, Tekil edilen band muntazam bir ekilde kovaya yerletirerek cer pasajna hazrlamak

Ekonomik bir tarama ilemi aadaki faktrler tarafndan etkilenir : Lif topaklarnn almas ve temizlenmesi sonucu liflerin optimal ilenebilmesi, Materyal besleme, teleflerin ayrlmas, emi sistemleri ve retim miktar itibariyle modern bir tarak makinas dizayn, alarak materyale ve retim miktarna gre dizayn edilmi optimal garnitr telleri.

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 18

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

12. CER MAKNASI


Cer makinasnn iplikhane iinde merkezi bir rol vardr. plik kalitesini olumlu ynde etkileyebilecek son pasaj makina olmasndan dolay burada giderilemeyen hatalar iplie ve dolaysiyle rme/dokuma kumaa yansyacaktr. Cer makinalarnn retim hz artarken retimdeki pasaj says azalma trendi gstermektedir. Pazarn bu tarifleri dorultusunda yksek kalitedeki band retimini garanti edecek erit reglasyon sistemini uygulamak kanlmaz olmutur. Tarak makinasnda taranarak paralelletirilen lifler bilindii gibi tarak kovalarna doldurulur. Tarak makinalarnn numaralarna gre tarak kovalar da numaralandrlr. rnein 16 tarak makinasnn nnde 4 adet tek kova kl cer makinas varsa ve sehpa altna 8 kova diziliyorsa l.cer makinas altna l den 8'e kadar (8 dahil) tarak makinas kovalar, 2.cer makinas altna 9 dan l6'ya kadar (l6 dahil) tarak kovalar dizilir. Bu durum 3.ve 4.cer makinalarnda da l.ve 2.de olduu gibi uygulanr. Bu uygulamann amac, tm tarak makinalarndan kan kovalar ayn zamanda alarak homojen bir harman yapmaktr. Cer makinalarnda eritler dublaj ve ekime tabi tutulurlar. ekme ilemi pek ok iplikhane makinasnn ok nemli ve ortak bir prosesidir (cer, penye, fitil ve ring/OE iplik makinas gibi). allan lif malzemesinin zellikleri ekimle ok yakn alakaldr. Uygulanan yanl ayarlar kalitenin bozulmasna sebep olur. Dublaj vastasyla eritler kartrlarak homojenlik amalanr. Dublaj ileminin olduu her proses kaliteyi olumlu ynde etkileme ansna sahiptir. Dublaj ilemi cer pasajlar ve penye sisteminde mevcuttur. rnein fitil ve iplik makinalarnda dublaj olmad iin kalitenin dzelmesini salayacak hibir etken yoktur. En fazla uygulanabilecek yanl ekim ve ekim sistemindeki yanl ekartman ayar ile kalite bozulabilir.

EKM VE DUBLAJ LE SALANAN AVANTAJLAR CER PASAJLARININ GREVLER : Uygulanan ekim vastasyla liflerin paralelletirilmesi ve allan eritlerin ekilerek inceltilmesi, Dublaj vastasyla eritlerin kartrlmas ve homojenliin arttrlmas, kinci cer pasajndaki reglasyon sistemi vastasyla kan eritlerdeki ktlesel farkllklarn (numara farkllklar) giderilmesi,

Ayrca zel bir konstrksiyon olan kartrma cerlerinde arzu edilen oranlarda pamuk/sentetik ve dier karmlar gerekletirilir. Cerde yaplan kartrma ileminin faydalar, karmn esasl bir ekilde kontrol altnda tutulabilmesi ve karm getiren ksmlarn ayr ayr taranm olmasdr. Fakat cerde yaplan kartrma, harman hallataki terazili kartrmaya oranla personel ve enerji asndan daha masrafldr. Ayrca terazili elyaf kartrma ile elde edilen harman zellii (kesitteki karm homojenlii) daha iyidir. Cer makinalarnda yaplan farkl elyaf karm zellikle yn iplikiliinde youn bir ekilde uygulanmaktadr.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 19

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

13. PENYE SSTEM


plikiler asndan pamuk blgelerinin doru seimi byk nem tar, nk uzun elyaf ve yksek temizlik derecesi pamuk fiyatlarn kmsenmeyecek derecede etkilemektedir. Yksek zelliklere sahip ince iplik eirebilmek iin pamuun elyaf boyunun uzun ve liflerin ince, yani mikroner deerinin dk olmas gerekmektedir. Yksek iplik kalitelerinin arzuland durumlarda temiz ve uzun elyafl pamua ihtiya duyulaca unutulmamaldr. Normal karde ilemi ile iplik eirmede yksek kalite zelliklerine bir lye kadar ulalabilir. Bu snrdan sonra sisteme penye ileminin ilave edilmesi kanlmaz olur. TARAMADAN BEKLENENLER : Penyenin grevleri aadaki gibi sralanabilir Penyeleme ilemi srasnda ekirdek, sap ve yaprak krntlar gibi epel paracklar ve nepslerin uzaklatrlmalaryla iplik kalitesinin ykselmesi, Ksa liflerin penye telefi olarak ayrlmas, youn bir paralelletirme ve ekim sonucu iplik eirmede etkili olacak stapel uzunluunun iyiletirilmesi.

14. FTL MAKNASI


Fitil makinasnn grevleri aadaki ekilde sralanabilir : 1. ekim sistemi vastasyla cer eridine ekim uygulayarak (yaklak 7-10 defa) inceltmek ve fitil haline getirmek. 2. Bu fitile ring iplik makinasnda izecei yol srasnda kopmayacak byklkte (in'deki bkm takribi T= l,25 - l,28) bir bkm vererek yeterli mukavemeti salamak. 3. Ring iplik makinasnn calna taklabilmesi iin fitili ABS veya Polipropilen malzemeden yaplm silindirik bir masuraya (makaraya) sarmak. Sarm katlarnn birbiri zerinden kaymamas iin konik bir yap tekil ettirmek. 4. Fitil bobinin sarm srasnda bobin ap devaml art gsterecektir. Buna mukabil sevk hznda hibir deiiklik olmayacaktr. Fitil bobini sarmnn balangcndan sarm bitinceye kadarki zaman sresi iinde sarm gerginlii, makina iindeki bir tertibat vastasyla devaml sabit tutulmaktadr. Fitil makinasnn yukardaki grevleri yerine getirebilmesi iin aadaki makina elemanlarna ihtiyac vardr: ekme ilemi iin ekim sistemi; bkm ve sarm eleman olarak kelebek; sarm srasnda gerekli hareketli planga; fitil bobininin hzn ve sarm gerginliini ayarlayan konik tambur veya yeni makinalarn bazlarnda bunun yerini alan bilgisayar kontroll deiken sarm hz motoru; sarm srasnda hareketli plangann aa ve yukar hareketinin snrn belirleyen bir anzuman ve alter ile ana tahrik anzuman. kinci pasaj cer makinasndan kan ve fitil makinasnn calna yerletirilen kovalar balangta hibir zaman ayn dolulukta olmamaldr. Bir partinin balangcnda cer makinasndan takriben drt farkl metrajda, yani farkl dolulukta kova kartlarak fitil makinas beslenir. Bunun adna kademe tekili denir. Sebebi kovalarn ayn anda bitmesini, yani ani boalmay nlemektir. Cer bandndaki lifler birbirlerini ancak aralarndaki srtnme kuvveti vastasyla tutabilmektedir. Lif bandndaki bu dk tutunma kabiliyetini arttrmak iin eride daha sonra bkm verilecektir. alk zerinden ekilen cer eritlerinin birbirine srtnerek elyaf kayb veya kazancna sebep olmadan ekim sistemine girmeleri gerekmektedir. ekim sistemine giren bir erit ekilerek bir fitil haline getirilir. Yani fitil makinasndaki dublaj says = l director

Penye ipliini dierlerinden (karde ve OE iplikleri) ayran kalitatif deerler yksek iplik mukavemeti, iplik dzgnl, parlakl ve temizliidir. Penye makinasndan kan eride taranm erit, ayrlan telefe de penye telefi denir. Hammadde ve kullanm yerine bal olarak penye makinasnda % 10 - % 25 arasnda bir telef miktaryla allr. Kural olarak Ne 40 ve daha ince pamuk iplii imalatlarnda penye sistemi devreye sokulur. Fakat piyasada zellikle Ne 30 penye triko iplii youn bir ekilde kullanlmaktadr. Buradaki Ne 40 inceliini, karde iplik imalatn zellikle mukavemet ynyle zorlayan bir snr olarak kabul etmek lazmdr.
EGE HRACATI BRLKLER

Kesik lifli kimyasal liflerde stapel tamamen dzgn olduu ve iinde yabanc madde bulundurmad iin penyeleme ilemine tabi tutulmazlar. Genel olarak penye sistemi aadaki basamaklardan olumaktadr : Penye hazrlama, Penye makinas

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 20

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

15. RNG PLK MAKNASI


Stapel ipliklerinin yaklak % 75'i ring ipliidir. Esas itibariyle ring iplik makinas aadaki grevi yerine getirir : allmakta olan fitili istenen iplik numaras nisbetinde ekerek inceltmek, plie bkm vererek yeterli mukavemeti salamak, plii masura zerine kops tekil edilecek ekilde sarmak.

Genellikle deri apron altta kullanlr ve bunun her iki ucu da ak olduu iin ular verevlemesine kesilerek zel bir yapkanla yaptrlr. Ak sentetik apronlarn yaptrlmas da bu ekilde olur. Piyasada en ok kullanlan yabanc kaynakl apronlara Armtrong, Dayteks, Berkol ve yerli apronlara Asteks rnek olarak gsterilebilir. ekim sistemindeki lif kstrma noktalarnda liflerin zedelenmemesi iin st bask silindirlerinin her iki tarafna kauuk malzemeden imal edilmi manon geirilmitir. Ring iplik makinalarnda kullanlan manonlar 60 Shore ile 85 Shore (or) arasnda imal edilir. Yumuak manonlarda liflerin kstrlmas ve sevki daha kontroll olmakta (iplik dzgnszlk deeri % U iyilemekte), sert manonlar ise daha fazla baskya dayankl olmakta ve elyaf sar tekiline meyli daha az olmaktadr. Tecrbeler, ring iplik makinasnn k silindirinde yumuak manon kullanlmas halinde iplik deerlerinin daha dzeldiini gstermektedir. Ne 30/l penye ve daha ince ipliklerde tecrbeler gerei giri silindirinde 82 Shore, orta silindirde 73 Shore ve k silindirinde 65 Shore sertliinde manon kullanlmas nerilebilir. 65 Shore manon da kullanlabilir. Fakat bu durumda manondaki anma ok sratli olmaktadr. Open End ipliklerde (karde Ne 20/l - Ne 30/l) 82 - 73 - 73 Shore allmas yine iyi sonu vermitir. 73 Shore yerine kta 65 Shore manon kullanm daha iyi iplik sonular verse de anma ok sratli olmaktadr. Belirli bir alma sresi sonunda (takribi 1000-2000 alma saati) manonlarn zerinde anmalar, apaklar ve ince yarklar oluur. Bu anmalar malzeme yorulmas, yksek bask kolu basnc veya manon zerinde oluabilen elyaf sarklarn temizlemek zere iinin, kullanm yasak olan kesici madde kullanmasyla meydana gelebilir.

Bu grevlerin yerine getirilmesi aadaki alma elemanlarn gerekli klmaktadr: Fitil bobinlerinin taklaca bir calk; fitilin ekilerek inceltilecei bir ekim sistemi; iplik zerine bkmn datlaca kopa-bilezik tertibat; ipliin kops halinde masuraya sarlma dzeni ve btn yeni makinalarda mevcut olan otomatik takm deitirme tertibat. ekim sisteminde apronlar ve bask manonlar: Optimal bir iplik eirme prosesi iin uygun apron seiminin byk nemi vardr. ekim sistemi iinde liflerin transportunu gerekletiren apronlar st ve alt apron olarak ikiye ayrlrlar. Ksa lif iplikhanesinde kullanlan apronlar aadaki zelliklere sahip olmaldr :

Lif transportunu baaryla gerekletirebilmeli, Anmaya kar yksek mukavemet gstermeli, Kopma mukavemeti yksek olmal, Srtnme katsays dk olmal.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 21

TEKSTL MHENDSLER ODASI

Piyasada apronlar ak ve kapal apron eklinde karmza kmaktadr. Kapal apronlarda ek yeri olmayaca iin alma srasnda en ufak bir darbe (vurgulu alma) olmayacaktr. Apronlar genellikle sentetik malzemeden imal edilir. zellikle kimyasal liflerin allmas srasnda ekim sisteminde genellikle klima deerlerinin deimesinden kaynaklanan problemler (sarklar) olabilir. Bu durumlarda kromla tabaklanm deri apron kullanm probleme zm getirebilir. Hem st, hem de alt apronun deri seilmesi halinde biri kromla tabaklanm, dieri ise normal tabaklanm deri olmaldr.

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

1108 ilik bir makinada bir srada 554 adet mevcuttur (554 giri, 554 orta ve 554 k bask silindiri ve manonu). Anma durumunda bu manonlarn talanmas (rektifiye edilmesi) gerekir. ayet k silindir manonlar talanacaksa 554 adet manonlu k silindirinin tamam kartlarak manonlar, hepsi ayni llerde olacak ekilde talanrlar. Bu sebepten iplikhanelerde, makina kapatmamak iin en az birer takm giri, orta ve k iin bask manonu yedei (sadece manon veya ekirdek ksmyla beraber) olmas tavsiye edilir. Manonlarn rektifiyesi, manon asgari apa dnceye kadar tekrarlanr. Manon asgari apa dtkten sonra ekirdeinden kartlarak atlr ve buraya yenisi taklr. Eskiden manonlar antistatik bir madde ile laklanarak statik elektriklenme sonucunda olabilecek sarklar nlenirdi. Gnmzde ise genellikle manon talama ileminden sonra manonlara ultraviole n verilerek antistatik bir yzey oluturulmakta ve sarmalar bu ekilde nlenmektedir. zellikle 3-4 gnden uzun sren tatillerde ekim sistemi mutlaka boa alnmal, yk altnda braklmamaldr. Aksi takdirde bask manonlar zerinde uzun sre bask altnda tutulmadan dolay iz oluur; bu durum manonu zedeledii gibi ezilen yerlerden dolay iplik zerinde peryodik dzgnszlk hatalar oluur. 3-4 gnlk tatil srelerinde de bir defa makinann altrlarak silindirlerin dndrlmesi tavsiye edilir. DEVRN ETKLEYEN FAKTRLER : plik makinasnda i devrinin ykselmesiyle retim artar. devrini etkileyen faktrler aadaki gibidir : Bilezik ap kldke i devri artar Kopa hz ykseldike i devri artar, plik numaras inceldike i devri arttrlr (iplik inceldike kesitteki lif says azalacandan mukavemeti salamak amacyla iplie verilen bkm arttrlr ve bunun sonucunda i devri de ykseltilir), Bkmn ve dolaysiyle mukavemetin daha yksek olmasndan dolay dokuma ipliklerinde, trikoya oranla daha yksek i devirlerine klr.

16. PLKTE KALTE FAKTRLER :


plik dzgnszl ( %U) Neps nce yer Kaln yer plik numaras Numara varyasyonu Bkm Bkm varyasyonu Mukavemet Mukavemet varyasyonu

PLK DZGNSZL : Fiziksel tekstil laboratuarnda Uster aleti vastas ile ller. Dzgnszlk deeri genellikle %U olarak gsterilir. Uster deerinin bymesi dzgnszln arrttn ifade eder. Dzgnszlk deeri snflandrlarak istatistiki tablolar haline getirilmitir. rnein; ipliimizin llen Uster deerinin (%U) % 10 snrnda olmas -------- 100 fabrikadan ancak 10 tanesinin bu deeri tutturabildiini, yani iyi olduunu (%U) % 50 snrnda olmas --------- 100 fabrikadan ancak 50 tanesinin bu deeri tutturabildiini , yani orta derecede olduunu (%U) % 75 snrnda olmas ---------- 100 fabrikadan 75 tanesinin bu deeri tutturabildii, yani avaraj iplii olduunu ifade eder. plik Dzgnszln etkileyen faktrler : plik kesitindeki lif saysnda olan farkllamalar, ekim sistemindeki yzen liflerin miktar Lif uzunluu Lif incelii ekim sisteminde uygulanan hatal ekim Mekanik arzalardan (krk dili, vurgulu alma) kaynaklanan hatalar.

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 22

TEKSTL MHENDSLER ODASI

TEMEL TEKSTL TEKNOLOJS LFLER, PLK OLUUMU

NEPS : 1mm' den kk lif dmleridir. NCE YER : plik kesitindeki daralma ' dr. KALIN YER : plik kesitindeki genileme' dir. Not: nce yer, kaln yer ve Neps says Uster aleti vastasyla tesbit edilir ve 1000 metre iplikteki neps says sylenir. Bu deerlerin de istatistiki olarak snflandrlmas yaplmtr. llerek bulunan ince, kaln ve neps deerleri istatistiki deerlerle mukayese edilerek deerlendirme yaplr. PLK NUMARASI : Belli uzunlukta sarlan iplikler numara terazisinde tartlarak arlklar belirlenir. Formlde deerler yerine konularak numara belirlenir. NUMARA VARYASYONU : plik numaralarndaki dalgalanmalardr. plik numarasndaki dalgalanma ayn zamanda dzgnszlk demektir. PLK BKM : plie mukavemet kazandrmak iin bkm verilir. Bkm saysnn tesbitinde iplik mukavemetinin yeterlilii esas alnr. plie Z veya S ynde bkm verilir. Bkm etkileyen faktrler u ekilde sralanabilir; Lif incelii ( ince lif daha fazla bkm kaldrr) Lif uzunluu ( uzun lif daha fazla bkm kaldrr) pliin triko veya dokumaya uygun olmas ( triko iplii ak bkm = 3.5 ve dokuma iplii kapal bkmldr plik incelii ( T = Ne formlne gre iplik inceldike bkm artar.)

BKM VARYASYONU : plik bkmndeki dalgalanmadr. MUKAVEMET : pliin salamln ifade eder. Birimi Rkm 'dir. Kopma uzunluu demektir. Mukavemeti Etkileyen Faktrler: Lif olgunluu ve mukavemeti Lif uzunluu Lif incelii ( kesitteki lif says) Bkm miktar

MUKAVEMET VARYASYONU : plik mukavemetindeki dalgalanmalardr. Sebebi; plik kesitindeki lif saysnda olan oynamalar, yani numara varyasyonu Bkmdeki dalgalanmalar Uzun/ksa ve nce/kaln liflerin iplie homojen dalmamas

EGE HRACATI BRLKLER

1 9 9 2 TMMOB

Sayfa : 23

TEKSTL MHENDSLER ODASI

You might also like