Sabetay Sevi - Gizem Dnyasnn Prensi

1626 Ylnda zmir'de Yahudi bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen Sabetay Sevi 1665 ylnda kendisinin Tevrat'ta beyan edilen ve dnyaya gelip "vadedilen topraklar" da Yahudilii tekrar hakim klacak olan Mesih (sa) olduunu iddia etti. Bir din adam olan Sevi'yi baka Yahudi din adamlar da kabul edip destekleyince byk birYahudi kitlesi onun arkasna takld ve devletlerinin de olmamasnn acsyla bu amaca giden yolda ve Siyonizmi ortaya karacak srete onu desteklediler. Kuds'teki Yahudi nde gelenleri Sevi'yi desteklemedikleri gibi, onu dinlerini bozanbir dzenbaz olarak grdler ve Osmanl Sarayna ikayet ettiler. .... Evet Gizem Dnyasnn Prensi Sabetay Sevi ve Sabetayclar konusunda basnda kan bu konuda yazlanlar, yazlacaklar sizlere bu blmde sunmaya alacaz. Gerekten farkl bir dnyaya gireceksiniz. Her yaz sizi dier bir yazya gtrecek...

YAZILAR

Belgeleri Kimler Yok Etti? *

Mehmet evket Eygi Milli Gazete 17.04.1999 GERSHOM SCHOLEM, Sabatay Sevi ile ilgili kitabnda (Franszca tercmesi, s. 403, 176 numaral dipnotu) 'Sabatay Sevi ile ilgili hibir resm Trk belgesi bu gne kadar bulunamamtr ve gelecekte de bir ey bulmak midi pek kuvvetli deildir. Profesr Uriel Heydt, 1665 Ekiminden 1678 Nisanna kadar olan zaman iindeki hkmet kararlarn ihtiva eden ciltlerin (dosyalarn) stanbul Devlet Arivlerinde mevcut olmadn ortaya kartmtr' diyor. Profesr U. Heydt'in, Tarbits, XXXV (1956), s. 337-339'da yaynlanan branice aratrmasnn bal 'Sabatay Sevi ile ilgili bir Trk belgesi' olduuna gre, arivlerimizde zmirli Mesih hakknda en az bir belge olmas gerekmektedir. Yahudi Profesr ve aratrc Heyd'in iddias doru ise, devlet arivlerimizden Sabatay Sevi ve Sabataistlerle ilgili belgeleri kimler yok etmitir? Tarihini tam olarak hatrlamyorum, byk ihtimalle 1986'dayd, bir gn Beyazt'ta bir sergiciden Babakanlk Devlet Arivi'ne ait bir tomar vesika satn almtm. Bunlar daha sonra, Yeni Haber gazetesi vastasyla Ariv'e verdirttim. Maalesef titizlikle korunmas gereken resm evrakmzn bir ksm kaybedilmi, hatta bir ara balyalar halinde okkas 2,5 kurutan Bulgaristan'a satlmtr. Devlet Arivimizdeki Sabatay Sevi ve Dnmelerle ilgili resm belgeleri kimler, niin, nasl yoketmilerdir? Bunlar arivden alndktan sonra bir yerde saklanm mdr, yoksa imha m edilmilerdir? Sabatay Sevi son buuk asrlk tarihimizin yetitirdii ok nemli bir ahsiyettir. Ben onu, bu devre iinde zuhur etmi on mhim kii listesine koymuumdur. Sabatay Sevi, kralln iln etmi ve bu lkede hakimiyetin Trklerden Yahudilere getiini korkmadan ve aka beyan etmitir. Bilhassa son

Ozan_Boran

bir asrlk tarihimizde meydana gelen akllara durgunluk verecek hadiseleri anlamak iin Sabatay Sevi'yi ve Sabataycl iyi bilmek gerekir. Yazk ki, Trk tarihileri iinde branice bilen kimse yoktur ki, gereken aratrmalar yapsn, bu konuda daha nce yaynlanm olan ilm ve tarih tedkikat gzden geirebilsin. Trkiye'yi, yakn tarihimizi ilgilendiren ok nemli bir konuda cahil olmak, aratrma yapmamak afedilebilir mi? Ankara'daki Tarih Kurumu Sabatay Sevi ve Sabatayclar konusunda niin ilm, cidd, mufassal aratrmalar yaptrtmyor, yaynlamyor? slm kesimde bir sr vakf, cemaat var. Her yl islm hizmet ve faaliyetler iin milyarlarca dolar harcanyor. Bu paralarn bir ksm ile niin ilm alma ve aratrma yaplmyor? Evet soruyorum: Devlet arivlerimizdeki Sabatay Sevi ve Sabatayclarla ilgili nemli belgeler ne olmutur? Evrensel Deerler KOSOVA meselesi yznden NATO'nun Srbistan'a sava ilan etmesi, 21'inci yzylda devletlerin hkimiyetlerinin zerinde evrensel deerlerin bulunacan, bunlar ihlal edildii takdirde hkimiyetlere sayg gsterilmeyecei anlalmaktadr. Dnya jandarmas ABD ezilen, yokedilmek istenen Kosova halk iin sava gze almtr. Lakin Filistin halk iin ayn hassasiyeti gstermemektedir. Kosova'daki mdahaleden sonra ilk frsatta Krt meselesini ele alacaklar ve Trkiye'nin devlet hakimiyetine glge dreceklerdir. Devlet adamlarmzn, siyas iktidarlarn, dileri bakanl yksek brokratlarnn, istihbaratlarn buna kar tedbirler dnmeleri, Trkiye'yi paralatmayacak bir satran oynamaya almalar gerekir. Kosova'da durum olduka basittir. Kosova'da yaayan halkn byk ounluu Arnavut ve Mslmandr. Kosova'nn, Kosovallarn olmasn istemek kolaydr. Trkiye'de ise, Krt nfusunun byk ksm lke sathna dalm; stanbul, zmir, Bursa, Adana, Mersin gibi byk ehirler Krt kkenli vatandalarla dolmutur. Trkiye'nin etnik bir paralanmaya msait durumu yoktur. Byle bir paralanma byk facialar getirir, milyonlarca vatanda madur olur. nsan haklarn bahane ederek lkemize federatif bir yap getirmek isteyeceklerdir. Kokumann son haddine vard, Akdeniz-Latin karakterinin hkim olduu sosyal ve kltrel bir iklimde federatif sistem yrr m? Yoksa korkun bir kaosa m yol aar? Peki bugnk Balkan sava ksa bir zamanda sona erebilecek midir? Yoksa sava genileyecek; Arnavutluu, Makedonya'y, Yunanistan', Trkiye'yi, Bulgaristan' da iine alarak byk bir yangna m dnecektir? Rusya Federasyonu'nun yaayabilmesi iin eenistan'n federasyon iinde kalmas gerekir. eenler ise buna asla raz olmayacaktr. eenistan tam bamszlk kazand takdirde byk Rusya Federasyonu'nun da atrdamaya balamas ve bunun sonunda dnyay altst edecek gelimeler olmas mmkndr. Mill devletlerin hkimiyetlerinin 21'inci asrda mutlak olmayacana, onlarn zerinde evrensel deerler bulunacana gre Trkiye'deki siyas sistemin istikbali nasldr? u anda lkemizde insan hak ve hrriyetleri ihlal edilmekte, bilhassa din, inan ve inand gibi yaamak hrriyeti kstl bulunmaktadr.

Ozan_Boran

Bizde insan haklar ve evrensel deerler yerine resm ideolojinin ilkeleri ve laiklik ilkesi vardr. Gnn birinde bu yzden de byk buhranlar zuhur etmesi dnlebilir. Her hl krda yeni yzyln eskisine benzemeyecei, bambaka rzgrlarn esecei anlalmaktadr.
Yahudi Trkler Yahut Sabetayclar , Mehmet evket Eygi (

http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?AID=107&id=42661 "BENZET; AMA ASL BENZEME!" * Sabetay Sevi cemaati mensuplarndan ve 'Evet Ben Selanikliyim, Trkiye Sabetaycl' kitabnn yazar Ilgaz Zorlu, geen sene, Gazeteciler ve Yazarlar Vakf'nn Diyalog Platformu'nda yapt konumada, Trkiye'de saylar 100 bini bulan Sabetayclar'n asl hviyetlerini gizlemelerinden yaknd. Zorlu, zmirli bir haham olan ve bazlar tarafndan mesih olarak kabul edilen Sabetay Sevi'nin adyla anlan Sabetaycl yle tavsif etti: 'Sabetayclar bence Trkiye'nin gizli Yahudi cemaatidir. Kendilerine sorarsanz, Trk ve kabul edilebilir lde Mslman bir cemattir. sril'de Sabetayclk, Yahudilik iinde kabul edilmiyor.' Sabetaycln 1924'ten beri Trkiye'nin temel talarndan olduunu ifade eden Zorlu, szlerine yle devam etti: 'Sabetay Sevi'nin doktrini tamamen Yahudiliin iindedir. Sevi, zamannda hahamlar tarafndan ok ikyet edildi. Ama Osmanl bunu, Yahudiliin i meselesi olarak kabul etti ve karmad. Bunu frsat bilen Sevi, btn Anadolu'yu dolat. Sabetayclar o zaman saraydan reaksiyon almadklar iin ok ileri gitmilerdir. Hatta ok organize olan Sabetayclar, saraya bile girdiler. Sabetayclarla Yahudilik arasndaki ilk cidd problem, Sabetay Sevi'nin doktrinleri ile ortaya kt. Mesel Yahudilikte kadnlar duya kaldrlmaz, Sevi ise kadnlar duya ard. Bu byk skntya sebep oldu.' Sabetay Sevi'nin kendi cemaatine, 'Benzet; ama asl benzeme!' doktrinini benimsettiini syleyen Zorlu, bunu yle aklad: 'Kendini Mslmanlar'a benzet; ama asl onlar gibi olma prensibidir.' Trkiye'de pek ok tannm ve nemli mevkilerdeki insann Sabetaist olduklarna iret eden Zorlu, 'Mesel Dileri eski bakan Cokun Krca'nn babas bir hahamdr. Uluslararas arenade Sabetayclar kendilerini Yahudi olarak gsteriyor. Buraya gelince Mslmanm, diyorlar. imdiki Dileri Bakan smil Cem, ABD'nin Yahudi Dileri Bakan Albright ile ok samimi. Acaba bunu nasl baaryor? Kar olduum, Sabetayc kkeni kullanarak, sonra bunu reddetmektir. Bunu yapanlar knyorum. Mesel, Bilgin ilesi Sabetaycdr; ama bunu sylemiyorlar. Mason localarn halka aan Sahir Talat Akev Sabetaycdr. '1954 yl genel seimlerinde, Sabetay cemaati temsilcisi Nazm Bezmen bizzat Adnan Menderes'in istei ile Meclis'e girdi. Sabetaistler bulunduklar lkenin kanun ve temllerine kesin olarak uyarlar. Mesel, biz her dn toplantmzda Cumhurbakan Demirel'e ismen du ederiz. ili Terakki Lisesi u an bir Sabetaist olan Canan Barlas'n kontrolnde. Bu okula Din Bilgin tlip. Hedefleri 5 yl iinde bu okulun kapanmasn salayarak, 2 trilyon deerindeki mlk 300 milyara Din Bilgin'e satmaktr. u an bu plan uygulanyor. Maalesef Trkiye'de Sabetay cemaati bir yozlama srecindedir.'

*Fazilet Takvimi, 5 Kasm 2001

Ozan_Boran

Be Bin Militan Sabatayc

Mehmet evket Eygi OSMANLI mparatorluu'nun Adriyatik sahillerindeki kk lgn ehrinde, srgn edilmi yalnz bir adam olarak 1676'da len ve bugn mezar bile bilinmeyen zmirli Sabatay Sevi, modern Trkiye'ye dolayl olarak damgasn vurmu nemli bir tarih ahsiyettir. nk onun doktrinine bal olan iki kimlikli Yahudi Trkler, yahut Sabatayclar, yahut da Selnik Dnmeleri, 1908 kinci Merutiyet inklabndan bu yana lkemizde gizli, esrarl, gl bir saltanat kurmular ve iradelerini nice nemli kuruma hkim klmlardr. Trkiye'deki militan, fanatik, hrsl, zorlamac, direten, dediim dedik zihniyetli Sabatayclarn says ka kiidir? Bence onlar be bin kii kadardr. Kelle says itibaryla az olan bu grup tahsil, kltr, nfuz, g, vasf, tesir bakmndan byk bir arla sahiptir. Bunlarn ou Amerikan ve Avrupa niversitelerinde okumu, birka yabanc dil bilen, ehir kltr ve grgsne sahip, zeki, kurnaz, (en geni mnsyla) politikac vatandalardr. "Byk satran" oyununda onlarla baetmek kolay deildir. Bugnk dnyada medya birinci g haline gelmitir. Bizde Sabatayclar medyann hemen hemen yarsna, dorudan doruya veya dolayl olarak hakimdirler. Televizyondan nce de sinema ve film sektrnde tekel kurmulard. niversitelerde, byk hukuk kurulularnda, dev finans ve iktisat teekkllerinde, topluma yn veren nemli mevkilerde, hariciyede ve daha nice nemli ve hayat kurumlarda kebalarn tutmulardr. Birka bin Sabatayc lkenin yan, baln, kayman yemekte; ok lks, ok rahat, ok aaal bir hayat srmektedir. Gazete ve televizyonlarnda siyas iktidarlara akl hocal yapan, slm'la ve dindar Mslmanlarla savaan bir Sabataycnn, ngiliz bayra tayan ve milyonlarca dolar kymete sahip bulunan lks ve ahane bir yat vardr. Amerika'da, Boazii'nde, baka yerlerde her biri milyonlarca dolar eden villalar, kneleri, mlkleri vardr. Geim sknts eken, evltlarn okutmakta zorlanan bir tek militan Sabatayc gremezsiniz. Hepsinin tuzlar kurudur. Militan Sabatayclar bu lkeyi, bu halk, bu devleti severler mi? Elbette kendilerine gre severler. Bir mandracnn ineklerini ve mandrasn sevdii gibi severler. nl bir Sabatayc bir bankay ele geirdi, onun dibini delerek bir katrilyona yakn paray hortumlad. Trkiye'yi; bu lkeyi, bu milleti, bu halk gerektii gibi ve hakkyla sevmi olsayd byle yapabilir miydi? Militan Sabatayclar 70'li yllarda balayan islm hareketi kendileri iin byk bir tehlike olarak grdler ve tedbirlerini aldlar. Bin trl entrika ile slmclarn iine ajanlar ve casuslar sokarak, bir takm ahlksz ve karaktersiz adamlar maniple ederek islm hareketi kirlettirdiler, rttler; Sabatayc gce alternatif olmaktan karttlar. slm hareketi bitirdikten sonra imdi Milliyeti ve Trk hareketi rtmek iin sins planlar tatbik ediyorlar.Sabatayclarn en gl taraf bilinmemeleri, gizlilikleriydi. Birka aydan beri bu bilinmezlik, gizlilik, esrar perdesi aralanmaya balamtr. Bundan dolay ok ama ok tedirgindirler. Sahte, ireti bir Trk kimlii ile slm, eriat, dindar kesime dmanlk yapmak olduka kolaydr ama gerek kimliklerinin Yahudilik olduu anlalnca ileri zorlaacak, byk bir muhalefetle karlaacaklardr.lkemizdeki birka bin militan Sabataycnn bu kadar gl olmasnn ana sebeplerinden biri de, lkede ounluu tekil eden Mslmanlarn krsal kesim, gecekondu, varo, kyl, tara zihniyet ve kltrne sahip olmasdr. Sabatayclarn derin devlet zerindeki tesir ve nfuzlar ne kadardr? Bu hususta kesin bir sz syleyecek, hkm verecek durumda deilim.Sabatayclar lkemizdeki statkonun devam etmesini istiyorlar m? Bundan en ufak bir phe
Ozan_Boran

yoktur.lkemizde tam bir demokrasinin olmasn, hukukun stnl sisteminin uygulanmasn, temel insan hak ve hrriyetlerine hrmet ve riayet edilmesini samim olarak istiyorlar m? Onlar bunlar asla istemezler. Sabatayclar Mslmanlarn arasna szmlar, ajanlar sokmular mdr? Elbette szmlardr. Byk Bekta dedelerinden biri Sabatayc idi. Melamilerin bozuk kolu Sabatayclar tarafndan idare edilmektedir. Mevlev tarikatna da girmilerdir. Hakik Mevlevileri tenzih ederim ama, u anda rak ien, kar ve kzlara erkeklerle birlikte sema yaptran adamlar vardr. Militan Sabatayclar evrensel ahlk prensiplerine uyarlar m? Maalesef uymazlar, son banka rezaleti bu konuda ibret verici bir rnektir. Kendi ilerinde, kendi vakf ve messeselerinde bile byk yolsuzluklar, hortumlamalar olmaktadr. ounun dini iman paradr. Sabatayclk konusunu ilediim, bu iki kimlikli cemaati aa kartmak istediim iin birtakm yazarlar beni engizisyonculukla, din mahkemesi kurmakla, ortaa kafal olmakla suluyorlar. Bunlar bo tellar ve iftiralardr. Gizli olan bir cemaate k tutmak, iki kimlikli ve ok gl bir lobiden bahsetmek ne ahlken, ne de kanunen sutur. Onlar benim dinime, eriatma, mensubu bulunduum dindar kitleye sava aacaklar, hakaretler ve tehditler yadracaklar; onlarn yznden on milyonlarca Mslman vatanda bu memlekette korku ve gvensizlik iinde titreyecek, bir sr bask ve zulm yaplacak; onbe yandaki bartl bir kz ocuu krk gnden fazla zindanda tutulacak ve ben bu adamlar aa kartmak iin alrsam yaptm engizisyon olacak... Yama yok! Sabatayclardan ne istiyoruz: 1. ki kimlikli olmaktan vazgemelerini istiyoruz. Mslman olmadklar halde Mslman grnmeleri bizim hukukumuza bir tecavzdr. Yahudiliklerini aka ilan etsinler. 2. slm'a, Mslmanlara am olduklar gayr-i meru sava durdurmalarn istiyoruz. 3. Trkiye'yi lke, halk ve devlet olarak samim bir ekilde sevmelerini ve korumalarn, ycelmesi iin almalarn istiyoruz. 4. ok kk bir aznlk olmalarna ramen lkeyi ve delveti tekellerine almak, kendi cemaat iradelerini mill iradenin zerinde grmek, tarih devamlla ters den bir tarih rzann srmesi iin almak, mill kimlii erozyona uratmak, lke zerinde gizli bir saltanat ve hkmranlk kurmak gibi emellerden vazgemelerini istiyoruz. Byk lde onlarn hrslar yznden bu lkede on milyonlarca Mslman ounluk hrriyetsizlik, gvensizlik, bask, korku, eziyet, zulm iinde yayor. Bu hal byle devam edemez. Her kemlin bir zevli vardr. 1924 mbadelesine kadar lkemizde milyonlarca Rum yayordu. Yanl ata oynadklar iin bu topraklarda varolma hakkn yitirdiler. yonya ve Pontus Rumlar Trkleri, Mslmanlar, Osmanl Devleti'ni desteklemi olsalard, igalci Yunan kuvvetlerine Trklerle ve Mslmanlarla birlikte kar km olsalard; zmir metropoliti Hrisostomos igal kuvvetlerini takdis etmemi olsayd onlar Trkiye'de var olacaklard. Tarihten ibret almak gerekir. (TARH ve DNCE dergisi Kasm 2000 tarihli 13'nc saysnda Sabatayclarla ilgili nemli makalelere, rportajlara, belgelere yer vermitir. Tebrik ve tavsiye ederim. Tel: (0.212) 511 75 00)

Bilgi anda Sabetayclar *

Mehmet evket Eygi Milli Gazete 13.02.1999 KANAL 7'de aramba gecesi yaplan Sabatayclkla ilgili program Trk televizyonculuunda bir ilki tekil etmitir. Akla hayale gelen her konuyu ileyen televizyonlarmz her nedense bu hususta daima sktu tercih etmilerdir. Halbuki Sabatayclk lkemizin ok nemli, ok hayat bir meselesidir. Saylar
Ozan_Boran

ne kadar olduu bilinmeyen bu gizli, iki kimlikli cemaat Trkiye'nin (bence) en gl, en nfuzlu, en tesirli lobisini tekil ediyor. Tarih, kltrel, etnografik adan bilinmesinde son derece yarar vardr. ki kimlikli olan, zhirde Trk ve Mslman grnen, gerekte ise Sabatay Sevi'nin yorumuyla Musevilie iman etmi olan, mensuplarndan bazlar ok nemli mevkilerde bulunan, Trkiye medyasnn en az yzde krkn kontrol altnda tutan, bir zel niversiteleri, ok gl ve kkl bir kolejleri olan; siyaset, iktisat, fikir, kltr sahalarnda stnlkleri bulunan bu gizli cemaat hakknda halkmzn byk bir ksmnn fazla bir bilgisi yoktur. Hatt on milyonlarca Trkiyelinin hi bilgisi yoktur. Bu bilgisizliin giderilmesi gerekmektedir. Artk Sabatayclarn gizlilikten, iki kimliklilikten kmalar ve gerek hviyetlerini iln etmeleri gerekir. Yirmi birinci yzyla bir yl bile kalmad. Bilgi anda yayoruz. Sibirya'daki Eskimo kabilelerini, Avustralya'daki ilkel yerlileri inceleyen ilim lemi, Trkiye'nin can damarn tekil eden byle bir kabileyi niin incelemesin? Mslmanlarn bu konuda heyecanl hareket etmemeleri, antisemitizm olarak yorumlanacak arlklara kamamalar gerekir. Sabatayclar 500 yldan beri bu lkede yayorlar. Onlar da vatandatr. Onlarn da haklar vardr. Ancak, (hepsini sulamyorum), dn olduu gibi bugn de baz Sabatayclarn slm'a ve Mslmanlara dmanca muamele ettikleri grlyor. Onlar bu gibi haksz ve ar hareketlerden vaz gemeye aryorum. Mslman olarak bizden grnmesinler, bizimle barsnlar, bize dmanlk etmesinler ve bizimle uyum iinde bu vatanda birlikte yaasnlar. srail'in ikinci cumhurbakan Ben Zvi, Sabatayc kkenli bir Yahudi idi. Nitekim, Sabatayclarn arivlerinin byk bir ksm Kuds'te Ben Zvi Enstits'nde muhafaza edilmektedir. u anda srail'in din ve politik makamlar, 'Hayr, Sabatayclar Yahudi deildir' eklinde bir hava iine girmilerse de, bu iddialarnda samim olmadklar bellidir. Onlar Sabatayclarn Yahudi olduklarn gayet iyi bilmektedir. Bir kimsenin Yahudi olmas iin dindar, ortodoks, Musev eriatna inanm ve onu hayatna tatbik eden bir kii olmas gerekmez. Komnist, ateist, Karay, reformist, din tatbikatla alakas olmayan kiiler nasl Yahudi olarak kabul gryorsa, Sabatayclarn da kabul edilmesi gerekir. Bu konu bizi ilgilendirmez diyorlar. lgilendirir. Bu konu sizi ilgilendirmez diyorlar. lgilendirir. nk 1666'dan beri Sabatayclar, gerekten olmadklar halde Mslman grnmektedir. Hahambaln ve Diyanet'in bu konuda ak ve cesur kararlar vermesi gerekir. sraf nlemek, ormanlar korumak, yerlere tkrmemek gibi konularda fetvalar veren, cuma hutbeleri tanzim eden Diyanet leri Bakanl Sabatayclk konusunda duvar gibi sessizdir. Bu tabi midir? 1924'te Dnme Karakazde Rdi bey Sabatayclk konusunda bir k yapmt. imdi de Ilgaz Zorlu bey, 'Evet Ben Selanikliyim' adl kitab ile konuyu gndeme getirmitir. 'Trkiye Yahudileri ve Sabatayclar Aratrmalar Enstits' kurulmal; cidd, ilm, kltrel yaynlar yapmaya balamaldr. Gereklere, belgelere dayanmayan hibir ey neredilmemelidir. Bu konu demagoji, arlatanlk, antisemitizm, provokasyon ile halledilecek bir ey deildir. Almanya'da bulunan ve profesrlk yapan bir zat Kanal 7'ye telefon ederek Scholem'in Sabatay Sevi ile ilgili byk kitabn Trkeye tercme etmeye baladn bildirdi. Kendisini tebrik ve tevik ederiz. Trkiye halk bu konuda bilgilenmek, aydnlanmak, gerekleri renmek istiyor. Bu onun en tabi hakkdr. Kimse engelleyemez

BR KTAP (SABETAYCILAR)

VE

GZL

BR

CEMAAT

Selanik Dnmeleri veya Sabetayclar zerine yazlm baka kitap ve yazlarn aksine bu defa yazar kendisi bir Sabetayc... Ilgaz Zorlu'dan bahsediyorum... "Evet Ben Selanikliyim, Trkiye Sabetaycl" kitab onun eitli zamanlarda yaynlad makalelerden oluuyor. lgin olan, Sabetaycla kar nyargl olma ihtimali bulunmayan bir kimsenin; ilerinden birinin bilgi vermesi... 1626 Ylnda zmir'de Yahudi bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen Sabetay Sevi (Zorlu'nun yazyla Zwi), 1665 ylnda kendisinin Tevrat'ta beyan edilen ve dnyaya gelip "vadedilen topraklar" da Yahudilii tekrar hakim klacak olan Mesih (sa) olduunu iddia etti. Bir din adam olan Sevi'yi baka Yahudi din adamlar da kabul edip destekleyince byk bir Yahudi kitlesi onun arkasna takld ve devletlerinin de olmamasnn acsyla bu amaca giden yolda ve Siyonizmi ortaya karacak srete onu desteklediler.

Ozan_Boran

Kuds'teki Yahudi nde gelenleri Sevi'yi desteklemedikleri gibi, onu dinlerini bozan bir dzenbaz olarak grdler ve Osmanl Sarayna ikayet ettiler. oulcu yaps sebebiyle, o zamana kadar bu iin zerinde durmayan Osmanl Devleti, tebas olan bir byk din mensuplarnn dinlerinin korunmas talepleri karsnda kaytsz kalamad. Sevi'yi Saraya aran Sadrazam hayat ile iddialar arasnda bir seim yapmasn ister. Sevi hayat ynnde seim yapmakla kalmaz, Mslman olur ve Aziz Mehmet adyla maaa balanr. Ancak bu, grnteki bir Mslmanlktr. Taraftarlarna gre "bu can bu bedenden kmadka" Mslman olan Sevi, kapdan dar kar kmaz, bedeninden bir kuun uup gitmesiyle verdii szden azade olur. "Can bedenden kt" iin artk bu sze sadk kalmas gerekmez. Bylece Sevi ve onun peinden giderek Selanik'e yerleen 200 kadar aile, d grnte Mslman, kendi aralarnda ise Sabetayc Yahudi kalmaya devam ederler. Gizlilii devam ettirmek iin sadece kendi aralarnda evlenen bu cemaat, bir ok nemli tarihi olayn iinde bulunmular ve yazara gre (ve yazarn hi houna gitmese de); Cumhuriyet dneminde "asimile olmaya" karar vermilerdir. Selanik'teki Mason Locasnda ve ttihat Terakki iinde etkili bir role sahip olan Sabetayclar, tamamen Mslman ismi almakta ve kendilerini her bakmdan "phe edilmeyecek lde" Mslman gstermektedirler. ttihat Terakki'nin dayand grup olan Mason Locas, Tarikatlar ve Ordu iinde en etkili olanlardan Masonlar arasnda Sabetayclar ounluktayd. (ttihat Maliye Bakan Cavid Bey nde gelen bir Sabetaycyd.) Bugne atf yapan yazar "nitekim bugn bile Hr ve Kabul Edilmi Mason Locas'nn Grand Comandrleri de yine Kapanclar (bir Sabetayc kabile - A.R.Sakl) koluna mensup bir aileden gelmesi de artc olmamaldr" demektedir. 1924 ahali mbadelesinde Trkiye'ye gelen cemaat iinde meydana gelen bir menfaat anlamazlnda Karaka Rt adl Sabetayc, TBMM ve Atatrk'e hitaben mektuplar yazarak cemaatin iyzn aklamtr. Bundan sonra cemaat asimile olmaya karar vermitir. Ilgaz Zorlu'ya gre "Cemaatin Yahudilie yeniden geri dnme istekleri de iki kez reddedildii iin Trkiye toplumuna karma tek sonu olarak kalmtr." Bir dnem srail Cumhurbakan olan zak Ben Zwi'nin Sabetayc kkenli olmas onlar srail vatanda olmaya zendirdiyse de kabul edilmemilerdir. Karaka Rt olayndan sonra siyasi bask altnda kalan Sabetayclar, 1942 ylnda uygulanan varlk Vergisi uygulamasnda "D" grubu ad altnda vergiye tabi tutuldular. Bezmenler, Atabekler, Dilberler gibi aileler bu vergiyi demek zorunda braklmlardr. Yazara gre 6-7 Eyll olaylar da Sabetayclar olumsuz etkiledi. Benim daha nce hi duymadm bir konu olan Sabetayclarn "21-22 Mart (Nevruz) gecesi mumsnd yaptklar" iddias yazar tarafndan ele alnmakta ve "uras bir gerektir ki Sabetayc dua kitaplarnn zellikle bugn srail'de bulunan nshalarnda serbest seksin Tanah'a dayandrlan ayetlerle desteklendii bilinmektedir" denilmektedir. Bununla birlikte "mumsnd" iddias reddedilmektedir. Marksistler arasnda Sabetayclar nemli bir yer tutarlar. lk sosyalistlerden Dr. efik Hsn bir Sabetayc olduu gibi Sabiha ve Yldz Serteller de ayndr. byk Sabetayc ekolden: Yakubiler arasndan Ahmet Emin Yalman, Dr. efik Hsn; Karakalar arasndan Maliye Nazr Cavid Bey, Faik Nzhet Bey, Abdi peki ve smail Cem (peki - Dileri Bakan); Kapanclar arasndan da Bezmenler ve Atabekler gibi tannm aileler kmlardr. Atatrk'n ilkokulu okuduu emsi Efendi Mektebi'nin kurucusu ve sahibi (emsi Efendi) de Sabetaycdr. smini gizli tuttuu ve nde gelen Sabetayc ailelerden birine mensup bir iadam ile yapld sylenen ve bir blm gizli braklarak yaynlanan mlakatta verilen bir cevap: "Modern Selanikli ailelerde (zayflk ve korkaklk) giderek ortadan kalkmaktadr, bunun en nemli nedeni de asimilasyondur ve bunu

Ozan_Boran

Atatrk salamtr. Laiklikle beraber karma ortaya kmtr, Selaniklilii kurtaran Atatrk'tr. O halaskrdr, nk gizlilikten kurtarmtr. Birka jenerasyon sonra asimilasyon tamamlanacaktr. Bizim en byk ansszlmz ifte dinli olmamzdan kaynaklanmaktayd, her eyin ayarn bozan bu olmutur. Nesin? Yahudi misin? Hayr. Mslman msn? Hayr. Nesin o zaman? Fakat artk bu ritueller yaplmyor, ok kk bir aznlkta kald bu..." Cumhuriyet sonras ortaya kan laik ortam elbette Sabetayclar asndan faydal olmu ve kendilerine rahat hareket edebilecekleri bir ahval oluturmutur. Bu ortamda nde gelen Sabetayc ailelerden Bilgin ailesi (Din Bilgin) Trkiye'nin iki byk basn grubundan birine sahiptir. (Yazar Zorlu'ya gre; Trkmen Parlak tarafndan yazlan "Yeni Asrn Selanik Yllar" adl kitapta tarihi gerek arptlarak Bilgin ailesinin Anadolu kkenli olduu yazlmtr.) Bitlis'li Kmran nan'n ei yabanc olduu iin Dileri Bakan olma ans yoktur, ama smail Cem olabilmitir. Hatta daha ileri giderek sylersek, bugn Fethullah Glen Hocaefendi'nin taraftarlarnca alan okuldan mezun olan veya dershanesine giden genler harp okullarna alnmazlar. Babas hatta dedesi imam olan genler nemli mevkilere gelemezler. mam-Hatip mezunu olanlar yine subay olamazlar. Fakat Sabetayclara her taraf ak... Peki biz onlara kar myz? Hayr. Kendileri adna hak ve zgrlk talep eden herkese saygl olmak lazmdr. Bakalarnn haklarn kstlamaya kalkanlara ise elbette kar olmak gerekir. Yukardaki engelleri Sabetayclar getirmedii ve savunmad srece onlar bakmndan sorun yoktur. Ama Sabetayc Cokun Krca gibi; mam-Hatiplere Arapa hazrlk snf konulmas talebi karsnda, "hayr, ilkokul drdnc snftan itibaren ngilizce konulacak, ama Arapa asla.." diye karlk verirseniz elbette eletiri alacaksnz. nk grnte Mslman gerekte Sabetayc-Yahudi bir kkeniniz var ise, Mslmanlarn ocuklarna hangi dini eitimin verilecei konusunda fazla ahkam kesmemelisiniz. Kar tarafn, hem de byk ounluun nne engel ve yasak koyma gayretine girimemelisiniz. Btn bunlar ele almakla insanlar etnik kkenlerine gre ayrmak ve sulamak gayesi gtmediimizi ifade etmek istiyorum. Ancak bizzat bu grubun bir mensubunu yazdklarndan toplumun haberdar olmasnda fayda olaca kanaati ile bu konuya deindim. Bu arada, Trkiye'de rejimin milliyetilik anlay etnik kkeni n plana ald iin, kendisini Trk etnik kimliinin dnda hisseden herkes bir baka etnik kimlik peine taklm ve zararl olmutur. Bu srete Ilgaz Zorlu'da kendi etnik kimliklerinin Yahudi olduunu ne srerek, bir taraftan Sabetayclara seslenirken dier taraftan kendilerini kabul etmeyen srail'e ve Yahudilere kzmaktadr. Konu hakknda Prof. Abdurrahman Kk'n "Dnmeler ve Dnmelik Tarihi" adl bir kitabi vardr ve burada Sabetayclarn olumsuz rollerini yle anlatmaktadr: "Trk milletinin inan, rf, adet ve ahlaki deerlerini zayflatma yolunda bir tavr sergilemeleri, jn-Trkler hareketinde ttihat ve Terakki iinde, 31 Mart vakasnda ve Sultan Abdulhamid'in Hal'inde nemli roller stlenmeleri bu kimselerin kimliklerinin ortaya karlmasn salayan amillerdendir. I.Dnya Harbi'nin ve gelimelerin Trkler'in aleyhine neticelenmesinden sonra baz insanlarn Trkler'e pamuk ipliiyle bal bulunduu gerei ortaya kmtr. O gne kadar, Trkler kendilerinden uzaklatrmamak zere azami gayret gsterdikleri dnmeleri yakinen tanma frsat bulmu ve bu vesileyle onlar imtihandan geirmitir." Sabetayci bir iirde: "Klipalar Dnya David'ler Konvenyamos bize Konvedrad lecek kalacak oynayacak hey

Ozan_Boran

Bam

tac

Sabetay"

Msralarn veren yazar ne hikmetse ldrlecek olan "klipalar"n kimler olduunu aklama gerei duymamtr. 12 Eyll sonrasnda "Trk-slam Sentezi komedisi iinde devlet kadrolar MHP-MSP militanlar ile doldurulmu, garip bir tiyatro oynanagelmitir" demek suretiyle kayglarn dile getiren yazar, "ldrlecek olan klipalar"n kimler olduunu aklayarak belki bizleri de kaygdan kurtarabilir. Kitaptaki "ite klipalarn ktlkler aleminden (dnyadan) kurtularak tekrar ana kaynaa dnmeleri iin bir kurtarcnn gelmesi gerekmektedir, bu kurtarc Maiah'tr" ifadeleri de klipalarn kimler olduu konusunda ak bilgiye ihtiya duymamza sebep olmutur. Ancak yazar bu konularda ayrntya girmediinden bilgi alnamamtr. Dikkatimizi eken bir baka nokta ise yazarn bilinen baz Sabetayclarn ve belki bir iki yenisinin ismini vermesi, ama var olduunu syledii Sabah grubundaki baz Sabetayc ke yazarlarn bir trl aklamamasdr. Yazarn Sabetayclarn asimile olmalarna kar kan etnik kimliki tavrn dikkate alrsak, kendi dncelerine hizmet edenleri gizledii, ama kzdklarn deifre ettii ihtimalini gz ard etmemeliyiz. Ali Rza SAKLI Kitabim hakknda yaptnz tartmalardan henz haberim oldu. Her arkadan dncesine sayg duymakla beraber baz gereklerin de apak yazlmas gerektiini dnyorum. Bana direkt olarak yazmanz isterim. Dnceleriniz benim iin ok nemlidir. Sayglar, Ilgaz Zorlu ETL YNLERYLE SABETAYCILAR Gani Gnll Trkiye'de Sabetayclk giderek daha fazla tartlmaya devam ediyor. Bunun en nemli sebeplerinden biri Sabetaycln gizli karakteri sebebiyle merak uyandrmas, dieri ise Sabetayclar arasndaki mcadeleler ve bu mcadeleler esnasnda baz gizli bilgilerin aklanmasdr. Son olarak, ili Terakki Lisesi erevesinde meydana gelen mcadeleler sebebiyle ortaya atlan baz isimler ve CHP ile Sabetayclar arasnda kurulan ilikiler kamuoyunda ilgi ekti. Konunun ayrntlarna gemeden Sabetaycln ne olduuna ksaca bakalm. Sabetayclk Nedir? spanya'daki Engizisyon zulmnden kaan Yahudiler 1492 ylnda Osmanl tarafndan kabul edildiler ve bata Selanik ve zmir olmak zere eitli ehirlere yerletirildiler. te Sabetayclar bu Yahudiler iinden kan bir guruba verilen isimdir. Sabetaycla ismini veren Sabetay Sevi, 1626 Ylnda zmir'de Yahudi bir ailenin ocuu olarak dnyaya geldi. Haham olarak yetien ve Yahudi mistisizmi olan Kabbalizme ilgi duyan Sevi, 1665 ylnda kendisinin Tevrat'ta beyan edilen ve dnyaya gelip "vadedilen topraklar" da Yahudilii tekrar hakim klacak olan Mesih olduunu iddia etti. zmir'li hahamlar Sabetay Sevi'nin Dinlerini bozduu gerekesiyle ldrlmesine karar verdiler, ama bu karar uygulayamadlar ve onu Osmanl sarayna ikayet ettiler. Osmanl, artan ikayetler karsnda

Ozan_Boran

zmir'li hahamlar gibi onu ldrmedi, ama tutuklayarak anakkale'de bir kaleye hapsetti. Faaliyetleri burada da devam eden Sevi'yi yine Yahudi hahamlar Saray'a ikayet edince, Osmanl bu talepler karsnda kaytsz kalamad. Sevi'yi Saraya aran Sadrazam hayat ile iddialar arasnda bir seim yapmasn istedi. Sevi hayat ynnde seim yapmakla kalmad, Mslman oldu ve Aziz Mehmet adyla maaa baland. Sabetay Sevi Mesihlik iddialarn terk etmedi. Adamlarna haberler gndererek, kendisinin sadece grnte Mslman olduunu, gerekte ise kendi kurduu Mesihi inanc yaamaya devam ettiini duyurdu. Yine faaliyetlerine devam ettii anlalnca, Arnavutluk taraflarna srgne gnderildi ve orada ld. Ama kendisini takip eden 200 aile Selanik'e yerleerek d grnte Mslman, gerekte ise Sabetayc-Yahudi olarak yaamaya devam etti. Sabetayc yahut dnme olarak adlandrlan bu grup, Selanik'in Yunanistan'da kalmas ile, 1924 ylnda yaplan nfus mbadelesi sonucu Trkiye'ye g etti ve bata stanbul'un ili ve Nianta semtleri olmak zere eitli blgelere yerleti. Karakalar, Kapanclar ve Yakubiler adl kollara ayrlan Sabetayclar, u anda Feyziye Mektepleri, ili Terakki Lisesi, Ik Liseleri ve Ik niversitesi gibi eitim kurumlarna, Sabah Gazetesi gibi bir medya grubuna, ok sayda retim eleman, yazar ve iadamna sahipler. Nfuslarna oranla etkileri ok fazla olan bu kesim, Sabetayc kkenlerini gizleyerek hareket ediyor. Basnda ok Gller Dnme olduu bilinen ailelerin banda peki, Simavi, Atabek, Bezmen, Eczacba, Bilgin gibi aileler gelir. Bunlardan Simavi ailesi uzun yllar Trk basnnda en byk gazeteleri ellerinde bulundurdular. Sedat Simavi, Haldun Simavi ve Erol Simavi, Trk basnnda, Ahmet Emin Yalman'dan (eski Vatan Gazetesi sahibi) sonra Sabetayc medya grubu olarak Hrriyet Gazetesini uzun sre ellerinde bulundurdular. Erol Simavi'nin bu gazeteyi Aydn Doan'a satarak yurt dna (sanrm Belika'ya) kmasyla basn sektrnden ekildiler. Onlar sektrden ekilmeden nce bir baka Sabetayc medya grubu yerini sahnede almt bile. Din Bilgin'in sahibi olduu Sabah Grubu idi bu... zel TV'lere izin verilmesiyle ATV'yi kuran ve bir dizi baka gazete ve dergi de karan bu grubun bnyesinde ok sayda Sabetayc yazar da bulunuyor. Zaman zaman kendi arasnda da mcadelelere girien Sabetayc kkenli yazarlarn nemli bir blm halen kendilerini gizlemeyi baaryorlar. eitli ekil ve zamanlarda Sabetayc olduklar iddia edilen gazeteci ve yazarlar unlar: Ahmet Emin Yalman (l), Abdi peki(l), Cokun Krca, Gngr Mengi, Ruhat Mengi, Zafer Mutlu, Canan Barlas, Glin Telci, Ali Krca. Masonluk Rabette Masonluun kuruluundan itibaren Yahudiliin etkisinde olduu ve masonluu Yahudilerin ynettii artk sr olmaktan kmtr. Yahudilerin tanr tarafndan seilmi rk olduklar ve dier btn insanlar ynetmekle grevlendirildikleri eklindeki inanlarn iyi bilmek gerekir. Bu inan sebebiyle Yahudiler kendilerinden olmayanlara kar her zaman eitli kurnazlklar yaparlar ve byle bir kltr gelitirmilerdir. te Masonluk, Yahudilerin dnyay ynetme ideallerine hizmet eden ve Yahudiliin kontrolnde olan gizli bir tekilattr.

Ozan_Boran

10

Osmanl Devleti'nin son dnemine damgasn vuran ttihat ve Terakki ile Selanikteki mason localar ve Sabetayclarn ilikileri incelendiinde, Sabetayclarn dier ikisi zerinde nemli bir etkiye sahip olduklar grlecektir. Kendisi de bir sabetayc olan Ilgaz Zorlu'dan nakledelim: "...Dikkatle incelendiinde de grlecektir ki Selanik'te o dnemde mason localar ve tarikatlerde etkili olan Trk ve Mslman kimlikli aydnlarn pek ou sabetaycdr, aslnda bunu da normal karlamak gerekiyor, nk sabetayclar 20.yy n balarna gelindiinde dini kurumlarn giderek ortadan kaldrmlard ve o dnemlerde de Yahudilik dinine geri dnme arzularnn da kabul edilmemesi neticesinde neredeyse ateist bir hayat yaamaktaydlar. Hibir manevi dayanaklar kalmayan bu insanlarn bu yllarda ve kken olarak ta onlarn soylarndan gelen dier kuaklarn yelerinin de sabetayc kkenli olmalar bir rastlant deildir. Nitekim bugn bile Hr ve Kabul Edilmi Mason Locas'nn Grand Comandr (ya da Trke karl ile Hakim Byk Amir) leri'nin de yine Kapanclar koluna mensup bir aileden gelmesi de artc olmamaldr." Sabetayclarn ekonomik gleri, yksek kltr seviyeleri ve masonluun gc de dikkate alndnda bu grubun ok nemli bir g haline geldii ortaya kar. Mason dayanmas ile, YK, TUBTAK, niversite Rektrlkleri gibi baz nemli makamlara Sabetayclarn kolayca atanabildikleri bir gerektir. Prof Kemal Grz, Prof, Blent Berkarda, Prof. lter Turan Sabetayc olduu iddia edilen Rektr ve YK Bakan iken, Sabetayc Hr ve Kabul Edilmi Mason Locas "byk stat"lar muhtemelen; eski Topkap Saray Mzesi Mdr Hayrullah rs (1901-1977), Prof. Orhan Alsa ve halen Byk stad grevini yrten Can Arpa olmaldr. Siyasette Sol ve zellikle CHP Tercih Edilmi Sabetayclarn siyasette ttihat Terakki ile etkili olmaya baladklarn sylemek sanrm yanl olmaz. Nitekim ttihat Terakki'nin ilk kabinesinde Maliye Nazr olan Cavid Bey Sabetayc bir siyasetiydi. Cumhuriyet dneminde de ilk kabinede yine Maliye Vekili olarak bulunan Cavid Bey, Atatrk'e kar dzenlenen zmir suikastine katld gerekesiyle idam edilmi... 1924 ylnda Karaka Rt adl ahsn cemaatin iyzn Atatrk'e ve TBMM'ye mektup yazarak aklamas ile siyasi bask altnda kalan Sabetayclar, 1942 ylnda uygulanan Varlk Vergisi uygulamasnda "D" grubu ad altnda vergiye tabi tutuldular. Bezmenler, Atabekler, Dilberler gibi aileler bu vergiyi demek zorunda braklmlardr. 6-7 Eyll olaylar da Sabetayclar olumsuz etkiledi. Sabetayclar olumsuz etkileyen bu olaylarn ilk ikisi CHP dneminde meydana geldii halde Sabetayclar CHP'de siyaset yapmay tercih ettiler. Yine Sabetayc Cavid Bey Atatrk tarafndan idam ettirildii halde ve Karaka Rt olaynda Atatrk dneminde bask grdkleri halde ar Atatrk grnmeye zen gsterirler. Sabetayclarn son dnemdeki en nemli siyasetisi hi phesiz nce CHP'de siyaset yapan sonra ise DSP'ye geen imdiki Dileri Bakan smail Cem'dir. Bilindii gibi smail Cem'in asl soyad peki'dir, ama sabetayc olduunu hatrlatt iin kendisi tarafndan kullanlmamaktadr. Ilgaz Zorlu tarafndan kaleme alnan "Glin Telci'nin Yazamadklar, ili Terakki Yolsuzluu" adl brorde baz Sabetayclarla CHP arasndaki esrarengiz ilikiler yle anlatlyor:

Ozan_Boran

11

"Sabetayc cemaatin "Kapanclar" koluna mensup olan Sayn Can Paker Trk Henkel isimli bir Alman firmasnn ynetim kurulu bakandr. Sayn Paker uzun yllar politika ile ilgilenmi, bir dnem Deniz Baykal'n danmanlk grevini slenmitir. 1970 li yllarda Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi iinde Turan Gne ve Deniz Baykal'n bir arada oluturduklar bir grup vardr. Bu grubun iinde u an ili Terakki'nin Ynetim Kurulu yesi olan Prof. Ahmet Ycekk'te grev almtr (Sayn Ycekk'n ei de sabetayc kkenli bir aileden gelmektedir). ( Ayn grupta yer alanlar arasnda ili Terakki'nin ynetiminde uzun yllar yer alan Blent Tanla'da bulunmaktadr) Bu kiilerin (u an elimizde belge olmad iin tam olarak bilinemeyen bir ekilde) bir siyasi partiye ait baz tanmazlara sahip olduklarna dair bir iddia vardr. Sabetayc cemaat iinde yer alan baz sylentilere gre bu kiilerin arasnda varolan baz ilikilerden dolay menfaat teminleri olduu da iddia edilmektedir. Ancak bunlar u an elde belgeler olmadndan ispat olunamamaktadr. Tabii bu, iddialarn aratrlmayaca anlamna gelmez!" Zorlu'nun yansra, Akit Gazetesi yazar Abdurrahman Dilipak bda konu ile ilgili bir makale yazd ve u grlere yer verdi: "CHP ile bu parti arasndaki ilikinin aratrlmas gerek. ddialar son derece mide bulandrc. Bilgin ailesi gerekten Terakki Vakf'na ait mal varlnn denetimini ele geirerek, cemaati kendi siyasi ve iktisadi karlar iin kullanmak m istiyor? Can Paker bu iin neresinde. Blent Tanla ve Haluk Ar'nn ortak reklam irketi CHP'nin seim kampanyasn alarak, bu cemaatle parti arasnda iktisadi manplasyonlarda m kullanlyor? Tanla, Ar ve lhan Seluk ortak irketi Medya C malum sermaye ile Cumhuriyet ve baz gazeteler arasnda haber politikalarna endeksli reklam datm m yaplyor? Bu sorular soruyorum, nk bu tr sylentiler artk kulak trmalamaya balad. Hatta CHP stanbul il ynetiminden baz isimler, laik CHP'nin bir tarikatn arka bahesi gibi kullanld iddialarnn yaygnlamasndan son derece rahatsz. CHP mi Sabataylar kullanyor, Sabataylar m CHP'yi, o da belli deil." Dilipak u anda aktif siyasette bulunan Sabetayclar da u ekilde aklyor: "Sabataylarn bir dier ad "Dnme" ya da "Selanikli". smail Cem, Rahan Ecevit, Tansu ve zer iller, Cokun Krca, Altan ymen, Ercan Karaka bu ekipten olarak bilinir. Bunlar kendilerini zahiren Mslman olarak takdim etseler de, gizli olarak Yahudi dini, ritelleri ve geleneklerine baldrlar. Yani takiye yaparlar." Dilipak'n syledikleri doruysa, CHP lideri Altan ymen, Ercan Karaka ve Blent Tanla'nn yannda, DYP lideri Tansu iller ve DSP'li Rahan Ecevit de sabetayc kkenden geliyorlar. Okullar ve ili Terakki Yolsuzluu Sabetayclarn eitim sahasnda ok byk yatrmlar olduu ve 1885'te kurulduu sylenen Feyziye Mekteplerinin 100 yldan fazla bir tarihe sahip olduklar bilinmektedir. Son zamanlarda Ik Lisekleri ve Ik niversitesini kuran Feyziye Mektepleri Vakf eitim faaliyetlerine devam ediyor. Bilgi niversitesi mtevelli heyetinde de ok sayda Sabetayc olduu ve Rektr lter Turan'n da ayn kkenden geldii bilinmektedir. Sabetayclar kimliklerini gizlediklerinden YK Bakan Kemal Grz gibi bilinen birka mstesna Devlet niversitelerinde ne kadar retim yesi ve ynetici bulunduu bilinemiyor.

Ozan_Boran

12

Lise seviyesindeki sabetayc okullarn en eskilerinden biri ise ili Terakki Lisesidir. Bu okulda son zamanlarda eitli yolsuzluklar yapld yine bir sabetayc olan Ilgaz Zorlu tarafndan ortaya atlmaktadr. Zorlu, Sabetayclarn kkleri ile balarn glendirmeleri ve asllarna dnmelerini savunuyor. Cumhuriyet Gazetesi'nin de iddialarda ad gemekte ve ili Terakki Lisesi'nin ynetiminde eitli yolsuzluklar yapld ne srlmektedir. Zorlu bu vesile ile ilgili olarak baz isimler de vermektedir: "Haluk Ar'n okulla ilgili olarak yardm grd kiiler unlardr: - Ahmet Ycekk ( Siyaset Bilimi Prof.u) - lter Turan ( Bilgi niversitesi Rektr) - Bora Gnen - Fatih Dural - Can Paker ( Trk Henkel Yn.Kur. Ba. Tusiad yesi)" Zorlu ile ili Terakki Lisesi yneticilerinin bu vesile ile mahkemelik olacaklar Zorlu'nun brornde zikredilmektedir. Eer bu gerekleirse, gizli cemaatin daha pek ok kirli amar ortaya kabilir ve baz isimler daha verilebilir diye dnyoruz. Sabetayc olarak eitli tartmalarda ortaya atlan isimler arasnda, Halide Edip, Dr. Nazm, halen hayatta olan Ynetmen Halit Refi, Prof. Blent Tanr, mflis iadam Halil Bezmen, modac Cemil peki saylabilir. dnyasndan da, Nejat Eczacba(l), Blent Eczacba, shak Alaton, zeyir Garih, Atabekler vs. saylabilir. Sabetayc olduu sylenen eitim kurumlarnn Mtevelli Heyet yeleri aada verilmitir: Feyziye Mektepleri Vakf Ynetim Kurulu Bakan Osman ERBELGER, Bakan Yardmcs Prof. Dr. Cumhur FERMAN, Genel Sekreter Dr. Murat BINARK, ye Dr. zge SEZERMAN, ye Mimar. M. Kamil ZKARTAL, ye Prof. Dr. Ilhami ETIN, ye Mehmet MISIRLI, ye Avukat Gn Han BASIK, ye Necmettin GKE, ye Prof. Dr. Sddk YARMAN, ye Altan GKEK, ye Tufan DURGUNOGLU, ye Sekin TRESAY Ik niversitesi Mtevelli Heyeti Bakan, Prof. Dr. Cumhur FERMAN, Bakan Yardmcs Prof. Dr. Blent BERKARDA, Bakan Yardmcs Mimar Kamil ZKARTAL, Raportr Prof. Dr. Ahmet Niyazi KO,

Ozan_Boran

13

ye Erden MISIRLI, ye Prof. Dr. B. SIDDIK YARMAN, ye elik ARSEL Ik niversitesi Rektr Prof. Dr. SIDDIK YARMAN stanbul Bilgi niversitesi Mtevelli Heyeti Ouz zerden (Bakan), Serdar Mutlu (Bakan Yardmcs) Glten Kazgan Toktam Ate Blent Akarcal Orhan Gemiciolu S. Halit Kakn Yiit Ekmeki Cneyt Akgn Latif Mutlu Bilgi Eitim ve Kltr Vakf Bakan Lale Duruiz Rektr Yardmcs M. Orhun avdar Genel Sekreter Rektrlk Rektr Prof. Dr. lter Turan Rektr Yardmcs Prof. Dr. Lale Duruiz Genel Sekreter Orhun avdar MBA Ynetim Kurulu Prof. Dr. lter Turan Prof. Dr. Lale Duruiz Prof. Dr. Mete Tunay Prof. Dr. Beyza Furman Prof. Dr. Uur Alacakaptan Do. Dr. Aydn Uur Orhun avdar Sabetayc Nejat Eczacba tarafndan kurulan ve halen Sabetayc Can Paker tarafndan ynetilenTESEV Ynetim Kurulu (1998 Yl) Dr. Can PAKER (Bakan) shak ALATON Dr. Ylmaz ARGDEN Do. Dr. Ouz BABROLU Tarhan ERDEM Prof. Dr. stn ERGDER Do. Dr. Nihal NCOLU Dr. Mehmet KABASAKAL Hasan KARACAL Ziya MEZZNOLU Alp ORUN Arl SEREN

Ozan_Boran

14

Prof. Dr. lter TURAN Fikret TOKSZ Necla ZARAKOL Sabanclara ait olduu halde, ilgin ekilde Mtevelli Heyetinde Sabetayc Can Paker, Blent Eczacba ve Halis Komili, mer Saatiolu gibi isimlerin bulunduu Sabanc niversitesi Mtevelli Heyeti Sakp Sabanc Onur Bakan, Hac Sabanc Kurucu Onur Bakan, Gler Sabanc Bakan, Prof. Tosun Terziolu Rektr, Prof. Ahmet Ayka Theseus Institute France, Halis Komili Ynetim Kurulu Bakan - Komili irketler Grubu, Blent Eczacba Eczacba Holding A.. Ynetim Kurulu Bakan, Prof. Ik nselba Wharton School ofUniversity of Pennsylvania, Can Paker Trk Henkel Genel Mdr, Erbay Fi VAKSA Genel Mdr, Prof. mer Saatiolu Ortadou Teknik niversitesi

Mehmet evki Eygi

Devlet

Onlarnm!

KTAPLARININ byk reklam yaplan, romanlar yabanc dillere evrilen ve ksa zamanda hayli hret-i kzibeye sahip olan bir yazarmzn Sabatayc olduunu ilk defa Yaln Kk Aydnlk'ta yazd. Kk bu istihbarat nereden elden ediyor, dorusu merakm mucib oluyor. Her neyse ite bu nl Sabatayc romanc New York'ta biriyle konuurken, Sabatay Sevi'nin dinine inanan Yahudilerin niin Mslman olduklarn yle anlatm: Bizim bir devlete ihtiyacmz vard. nce Mslman olduk ve uzun maceralardan sonra Trkiye'yi elimize geirdik. Yahudi Trk veya Sabatayc unu demek istiyor: Yahudiler yirminci asrda iki devlet kurmutur, biri Trkiye, teki srail... Cr'etin bylesine pes... Bu devlet, Trkiye'de yaayan ve Trkiye'yi vatan olarak benimseyip seven herkesin devletidir. Sabatayclarn tekelcilii glntr. Trkiye devleti yeni kurulmu bir devlet deildir, mzisi Anadolu'da bin yl tesine dayanmaktadr. 1923'te kurulan, rejimdir, cumhuriyettir. Bu cumhuriyet de Sabatayclarn deil, hepimizindir. Trkiye'de birtakm egemen aznlklar cumhuriyete sahip kmak perdesi altnda onu kendi tekellerine almak, kendi emellerine hizmet ettirmek istiyorlar. Sabatayclar (Tabi ki, militan olanlar) bu kafadadr. Farmasonlar da byle tekelci bir zihniyet sergiliyorlar.

Ozan_Boran

15

Peki bu lkenin ezici ounluunu tekil eden Mslman Trkiyeliler ne oluyor? Efendim, onlar ikinci snf vatanda, smrge yerlisi, gerici, mrteci, parya, zencidir. Tekelci egemen aznlklarn gznde en byk tehlike, ounluun tam mnasyla siyas haklara kavumas ve onlarn mill iradesinin lke idaresinde son sz sylemesidir. Sabatayclar devleti kendi dinleri, ideolojileri; siyas, sosyal, kltrel, iktisad ilkeleri ve emelleri nda idare etmek hak ve hrriyetine sahiptirler ama Mslmanlarn byle bir hakk yoktur. Niin yoktur? nk onlara gre slm dini bir Ortaa kurumudur, karanlktr. Peki Sabatayclarn kabbalistik felsefeleri, sahte Mesih zmirli Sabatay Sevi ile ilgili mitolojik inanlar, stanbul'daki gizli sinagoglarda bran ve Ladino diliyle yaptklar yin ve ibadetler nedir? Bunlar tabu konulardr... "Biz bunlar sizden reniyoruz..." gibi tiyatrolar ve daha ne numaralar. Farmasonlar, Trk devletinin temel nizamlarn kendi inanlar, itikadlar, felsefeleri zerine oturtmak iin alrlarsa bu bir su tekil etmez, bir tehlike olmaz ama Mslmanlar alrsa en byk su olur. Farmasonlara sorarsanz, kendileri en birinci ve l Atatrkdr. Atatrk Mason localarn kapattrmt. Kemalist devrimlerin biri de budur. Masonluu yasaklayan, yasad ilan eden bir inklapy nasl sevebilir, benimseyebilir Masonlar? Mmkn mdr bu? Trkiye'de ne tiyatrolar oynanyor... Baz militan, fanatik Sabatayclarn Trkiye'yi ne kadar sevdiklerini gryoruz. Adam bir bankann dibini deliyor ve katrilyonluk bir serveti zimmetine geiriyor. ABD'nin Boston ehrinde, Boaz'da, dta ve ite milyonlarca dolarlk kymetli mlkler, villlar, kaneler... Denizleri kprte kprte seyr eden hne bir yat (ngiliz bandral imi)... Milyonlarca dolar... Bu adama sorarsanz en byk tehlike irticadr, dindar Mslmanlardr. Hani u, Mason bir bakan protesto ettii iin krk ksur gn hapiste yatan onbe yandaki bartl kz yok mu, ite o zavall kzcaz lkenin en tehlikeli mahlukudur. imdi btn militan Sabatayclar gece gndz kulis yaparak varlyla iftihar ettikleri o sevgili dindalarn ve rkdalarn kurtarmak iin rpnyorlar. Mslman ounluk vergi desin, askerlik hizmetini yapsn, PKK kurunlaryla kimi evlatlarn ehid versin; tarlalarda tahl ve sebze yetitirsin, madenlerde alsn, bazen grizu patlamas sonunda lsn; militan Sabatayclar, Farmasonlar, egemen aznlklar da zevk sefa srsn, yesin isin... Bir gazetede kurt bir Sabatayc slm'a, Mslmanlara verip veritiriyor. Sakn ha, diyor, Mslmanlara tam bir hrriyet verilmez. nk onlara ngiltere'de, svire'de olduu gibi hrriyet verilir, demokratik haklar salanrsa lkeye hkim olurlar ve bizim egemen aznlk saltanatmz ykarlar... Vay canna! Ne felsefe, ne felsefe... Adamlar dolayl olarak unu sylemek istiyor: Trkiye sizin deil, bizimdir. Egemenlik bizimdir, devlet bizimdir, Cumhuriyet bizimdir. Size bu topraklarda ltf edip yaama hakk tanyoruz; alp karnnz doyurmanza da bir ey dediimiz yok. Lakin fazla ileri gidip de lkeyi ounluun mill iradesiyle ynetmeye kalkmaynz, size byle bir ey iin asla izin vermeyiz... Yine yle diyorlar: Size din ve inan hrriyeti de tanyoruz. Ama onun da bir snr vardr. Din hrriyetiniz vardr ama barts hususunda ileri gitmeyiniz. Din hrriyeti vardr ama yaz tatillerinde on iki yandan kk ocuklarnza din ve Kur'n dersleri verdiremezsiniz. Biz size ne kadar din ve inan hrriyeti veriyorsak, o kadaryla yetinin ve fazla zrlamayn.

Ozan_Boran

16

Ve ilve ediyorlar: Derin devlet bizimdir ve en son sz o syler. Size kim dedi ki, ocuklarnz okutup memur kadrolarna yerletiriniz. Fazla ileri gittiniz. Krk bin dindar memuru iten atacaz. Kars ba rtl olan valileri, kaymakamlar iten kartacaz. ki imeyen, kadnlarn ellerini skmayan, namaz klan herkes bize kardr... Adamlarn tuzlar kuru... lerinde bir tek fakir yok. Dnyann en nl ve gl niversitelerinde okumu binlerce Sabatayc ve Farmason var. ehir kltrne sahipler, kimisi be yabanc dil biliyor. evreleri var, tekelleri var... Zavall ounluk... Terazinin bir kefesine bin militan Sabatayc ve Farmason konulsa, br kefesine ise bir milyon Mslman halk konulsa, birinci kefe ar basyor. Biz bu devleti, bu rejimi, bu tekeli sokakta bulmadk, ne zahmetlerle kurduk diyorlar, yktrtmayz size diyorlar. Yahu devleti ykmak isteyen var m? Biz Mslmanlar kendi lkemizde tam bir hrriyet ve gven iinde yaamak istiyoruz. Din, inan, fikir ve inand gibi yaamak hakk ve hrriyeti istiyoruz. Kendi z yurdumuzda en az Sabatayclar ve Farmasonlar kadar hr olmak istiyoruz. Onlar kendi din ve ideolojilerini devlete ne kadar hkim klabiliyorsa biz de kendi kimliimizi o derecede hkim klmak istiyoruz. Velhasl tam bir demokrasi, tam bir hukuk, temel hak ve hrriyetlere tam hrmet ve riayet istiyoruz. Hayr!.. Byk yanlg iindesiniz. Bu lke, bu devlet, Trkiye sadece sizin deil, hepimizindir ve ncelikle Mslman halkndr. Tekelcilii brakn, bo hayalleri brakn. Bugnk imtiyazl ve egemen durumunuzu ilelebed srdremezsiniz

Dinsel, Ailevi ve Sosyal Yaam

Sabetay ve Haleflerinde Tanr nanc: Dnyay yaratan bir tanr vardr ve O dierlerine gre stndr. Tanrdan sonra Sabetay Sevi gelir. Sabetay gibi, Osman Aa'da "baba" ad verilen mrtlerinden oluan 63 kii tarafndan tanr ilan edildi. Osman'n haleflerine halife (khalifes) denir. Dirili: llerin dirildii gn dier tm insanlk yer altnda kalrken dnmeler mezarlarndan kacaklardr. Bu ekilde dirilecek olan dnmeler bayraklar tayan guruplar halinde birleecek ve cennete gireceklerdir. Kohen ailesi yeil bir bayrak tarken dier aileler krmz-beyaz bir bayrak tayacaklarr. Snnet: Dnmeler ocuklarn iki ya da yalarnda snnet ettirirlerdi. Her snnet halifenin izni ile yaplr. Snnet edilecek ocuk onun elini pmek zorundadr. Snnet treni annda branice dualar okunur. Nian ve Nikahlar: Nian ve nikahlar genellikle ocuklar domadan nce yaplr. ki kadn gebe kalnca farkl cinsiyetten olan ocuklarn nianlarlar. Nianllar ya da drt yana gelince bu nian deer kazanr. Kzn kollarna ekenar drtgen eklinde kutsal bir bilezik takndnda evlilik takdis edilmi saylr. Evlilik yemei sresince hahamlar yeni evlilerin ortasna otururlar ve uzun dualar okurlar. Yemek bittiinde yeni evliler yalnz braklr. Bir sre sonra, yeni evli gen kz yatak odasna ekilir, daha sonra yeni evli erkek onunla orada buluur ve her ikisi yz yze duygu ile birka dakika sren bir dua okurlar. Ertesi gn tm phelerden arnmak iin Mslman bir imam arlr ve Mslman tren usulne gre evlilik yapmak iin dostlar davet edilir.

Ozan_Boran

17

lmler ve Mezarlar: Bir dnmenin can ekimesi esnasnda, yatan etrafndakiler, herkes dualar okur. lnn bedenini ykayan kimse, len kadn olsa bile daima erkektir. Yedi gn boyunca yas tutulur ve bu sre boyunca dzenli olarak dua edilir. 40. gnde de dua edilip, her sene yldnm anlr. Dnmelerin Selanik'te ve stanbul'da zel mezarlklar mevcuttur. Bu iki ehre yakn bir yerde lenin cenazesi bunalardan en msait olan birisine getirilirdi. stanbul mezarl skdar'da, Boazn Anadolu kysndadr. yilikseverlik: Sabetay'n 13.emrine istinaden dnmeler iyilikseverlie ve tarikatn dayanmasna ok nem verirler. Bunun iin; Salk Yardm, Gen Kadnlar ve Bayanlar Cemiyeti altnda tekilatlanmlardr.

* Bu yaz Prof.Abraham Galante tarafndan 1935 ylnda yazlan, ZviGeyik yaynlar tarafndan yaynlanan"Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri" isimli kitabndan zetlenerek alnmtr. Kitab temin etmek iin yandaki resmi tklaynz.

Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri Prof.Abraham Galante

Eitim Alannda Dnmeler

Ottoman "Dnmeler" ad verilen grup normalde yahudiliklerini gizleyen ve kendilerini Mslman olarak lanse eden cemaat olmalarna ramen gizli inanlarn koruyabilmek ve bu inanlarn yetien nesillerine de aynen aktarabilmek iin kendi eitim kurumlarn kurmaya byk zen gstermilerdir. Dnmeler'in eitim alanndaki statlarndan biri daha nce kendisinden sz ettiimiz Selanikli emsi Efendi'dir. emsi Efendi, kendi imkanlaryla Selanik'te ilkokul seviyesinde bir eitim kurumu kurmutu. Kendisi de bir Dnme olan Ilgaz Zorlu'nun "Evet Ben Selanikliyim" adl kitabnda emsi Efendi ve okulu hakknda verdii baz bilgileri aktarmakta yarar gryoruz: "Bu abalarn (yani Sabetayc neslin eitimi iin verilen abalarn) hi kukusuz ki en nemlisini o yllarn aslnda bilgin bir Kabbalisti (Kabbala yorumcusu) ve din adam olan emsi Efendi (imon Zwi) yapmaktayd. . Cemaat genlerinin ne denli bir sorunla kar karya kaldn gren emsi Efendi, bir mddet sonra kendi dncelerini Sabetayc topluluk iinde duyurma abasna giriti. Bu aba bir anda o denli taraftar toplad ki insanlar adeta onun fikirlerine yaptlar. Ancak kendisi tamamen kendi imkanlar ile Selanik'te ilkokul seviyesinde bir kurumu da kurdu... Alm olduu Batl eitimin etkisiyle bir sre sonra okulu Selanik'te nemli baarlar kazanmtr. Atatrk de sadece cemaat yesi kiilerin kabul edildii bu okulda bir sre okumu ve orada verilmeye allan Batl anlaytan etkilenmitir; bunu daha sonraki fikirlerinde de grmekteyiz." Dnmeler Selanik'teki eitim kurumlarnn yan sra stanbul ve zmir'de de nemli eitim kurumlar kurmulardr. Bunlarn bata geleni ise stanbul'daki Feyziye Mektebi idi. Feyziye Mektebi'nin de temeli aslnda Selanik'te atlmtr. lk olarak 1885'te Selanik'te Feyzi Sbyan adyla bir okul kuruldu. Balkan Harbi srasnda ekonomik krize giren bu okulu, Sultan II. Abdlhamid'in tahttan indirilmesinden sonra i bana gelen hkmette Maliye Bakan grevini alan Cavit Bey'in yardmlar kurtarmtr. Bir Maliye bakannn bu okulu kurtaracak yardmlar ise devletin hazinesinden yapt phe gtrmeyecek bir gerekti. (Bu Cavit Bey daha sonra Atatrk tarafndan idam ettirilmitir). stanbul'daki Feyziye Mektebi bugn Ik Lisesi adyla faaliyetini srdrmektedir. Feyziye Mektebi'nin ve onun yerine geen Ik Lisesi'nin asl amac Dnmeler'in ocuklarnn Mslmanlarn ocuklarna karmalarn ve bylece gizli olarak sakladklar Sabetayc (gizli yahudi) inanlarn korumalarn salamakt.

Ozan_Boran

18

Bugn halen varln srdren Ulus Musevi Lisesi ise zellikle yahudilerin yani yahudiliklerini aa vuran aznln ocuklarnn okuduu bir eitim kurumudur.

Evet ben Selanikliyim!

Ayen GR Hrriyet Gazetesi - 19 Eyll 1998, Cumartesi

Selanikli deyince ne gelir aklnza? 1) Selanikli Yunanllar. 2) Nazilerin katlettii Selanikli yahudiler. 3) 1924'te mbadeleyle Trkiye'ye g eden Selanikli mslmanlar. 4) Ayn mbadeleyle gelen ''dnmeler.'' te ''Selanikli'' denildiinde, zellikle son kategoride olanlar kastedilir. 17. yzylda mesihliini ilan edip, sonra mslmanl kabul etmek zorunda kalan zmirli yahudi Sabetay Sevi'nin yanda birka ailenin soyundan gelen ''Selanikliler'', daha dorusu ''sabetayclar'', 350 yl cemaatleri hakknda ser verip, sr vermediler. Ama 1990'larda ilerinden biri yazmaya, anlatmaya balad. Ilgaz Zorlu, 29 yanda. Annesi sabetayc, babas dindar mslman bir aileden. Cemaatinde ok iyi tannyor. Kimi ona deli diyor, kimi hain. Prof. Dr. lber Ortayl, ondan yle sz ediyor: ''Bugn Sabetayclar kendilerini henz aklamaz. Tek istisnann, ama hakikaten tek istisnann Ilgaz Zorlu olduunu takdirle belirtmek gerekir.'' Belge Yaynlar, Ilgaz Zorlu'nun makalelerini ''Evet, Ben Selanikliyim/Trkiye Sabetaycl'' balkl bir kitap halinde yaynland. Onunla hayatn, sabetaycl ve sabetayc cemaati konutuk. Sabetaycl ne zaman kefettiniz? -Annemle babam alyorlard, bana anneannem bakt. Anneannem Selanik'te domu ve 24 yanda mbadeleyle buraya gelmi. Atatrk'n ilkokul retmeni emsi Efendi de dedemin dedesi. emsi Efendi yaad dnemde, byk bir Kabbala bilgini ve sabetayclar iindeki cemaatleri (Kapanclar, Karakalar, Yakubiler) birletirmeye alyor. Dnn, yzyl boyunca mslman gzkyorsunuz, ierde yahudilii uyguluyorsunuz, daha dorusu yahudiliin kabbalistik, mistik bir blmn. Cemaat tamamen iine kapal. Ben 19 kuak boyunca Sabetay Sevi'nin kardeinin soyundan bir aileden geliyorum. Bykannemin ok salam bir sabetayc kltr var, ama korkuyor. nk Varlk Vergisi olayn, ondan nce Karaka Rt olayn yaam. Cemaat asimile olma karar alm. KARAKA RT OLAYI Karaka Rt olay nedir? -Sabetayclarn Karaka grubundan olan bu adam 1924'te bir anlamazlk sonucu cemaatin srlarn gazetelere ifa ediyor ve Atatrk'e mektup yazyor. Biz asimile olamyoruz, bizi ne olur mslman yapn diyor. Anneannem korkarak anlatrd. Bu olay olduu zaman evleri basacaklar ayias ortaya km. Birok aile ellerindeki belgeleri yakm. Size de ayn gzle bakanlar var m cemaat iinde? kinci Karakazade Rt olduunuzu syleyenler? -Evet, evet tabii. Benim iin nce bu adam kendini Sabetay Sevi sanyor dediler. Deli olmakla, Karakazade Rt olmakla, Mesih olmakla sulandm. ''Allah kahretsin, bamza dert aacaksn'' dediler. Bykannenizden neler rendiniz?

Ozan_Boran

19

-Ben bykannemi tandm zaman yalanmt. Srekli Sabetay Sevi, Sabetay Sevi diye anlatyordu. rendiklerimi anneme sylediim zaman bir temiz sopa yedim. Annem att beni evden. Hakikaten att, sekiz yldr da grmyor. Annemin evresinde insanlarn ok orijinal bir tarih teorisi vard: Orta Asya'dan spanya'ya gittik, spanya'dan Selanik'e geldik! Biz yahudi deiliz! Halbuki bir akarsu dnn, iki ayr mecraya gidiyor, ama kaynak ayn. Yani yahudilikle sabetayclk ayn. ocukluumda bykannemin arkada grubuyla beraberim. Bykannemin grubunda dini riteller uygulanyor. Hanmlar bir araya gelirdi. Fatma Hala dediimiz bir akrabamz vard. Birden bir kitap karr ''Sabetay Sevi'' diye bir dua okumaya balard. ''Aman Fato kimsecikler duymasn'' denir, perdeler kapanr, ben yataa gtrlrdm. Bu insanlar hala Sabetay Sevi'ye inanyorlard, ama gizliyorlard. Bykannem ldkten sonra onun arkadalaryla birebir konumalar yaptm, kasetlere aldm. Bu i ok houma gitti. Gizli olmas ilginliini daha da arttryor. Unutmuyorum, bykannem arkadalaryla sokakta yrrken bir hanma selam verdi, sonra, ''aman selam verdiimi grmesinler'' dedi. ''Neden'' diye sordum. ''O komulardan'' dedi. Komular, sabetayclar iinde bir grubun dier grup iin syledii bir sz. Btn bunlar kafama taktm. SABETAYCILAR YAHUDDR Cemaatin yallaryla konutunuz... -Szl tarihi balattm cemaat iinde. Bykannemin kuandaki 65-70 kiiyle tek tek konutum. Karma ilk u kt: Biz Selanikli deiliz! Ben o yzden kitabm adn ''Evet, Ben Selanikliyim'' koydum. Selanikli olmak utan verici bir ey gibi kabul ediliyordu. nsanlar, sizin fikirlerinizi eletirmekle uramyor, gemiinizle urayor. Pis yahudi, pis dnme diyor. Ben buna kar ktm. Dedim ki evet ben dnmeyim, Selanikliyim. 1991'de srail'e gittim. Aratrmanz srdrmek iin mi yoksa sabetaycln kkeninin yahudilikte olduunu grp yahudi olmam gerekir dncesiyle mi gittiniz? -Evet, bunu dndm ve hibir zaman gizlemedim. Sabetayclk yahudiliin bir parasdr. Eski kuaktan olan sabetayclar da kendilerini yahudiliin bir paras olarak m niteliyorlard? -Sabetayclar kendilerinin gerek yahudiler olduuna inanyorlar. srail'de inanlmaz bir ey buldum. kinci Cumhurbakan zak Ben Zwi, bir sabetayc. Ailesi Polonyal ama Osmanl dneminde Trkiye'de eitim grm. Sonra da Filistin'e gitmi. Sabetay soyundan geldiini belgelemek iin Ben Zwi (Sabetay'n soyad) soyadn alm. Mirasn Ben Zwi Enstits'ne balyor. Sabetayclarn kaynaklarnn srail'e getirilmesi iin talimat veriyor. Ama Sabetayclk srail'de yoktur. Oradaki gr udur: Bunlar 350 yl nce yahudilikten ayrlm, mslman olmulardr. Ama burada hep bir ak kap brakmak zorundalar. nk yahudilikten insanlar atlamaz. Kkene baldr. 350 sene boyunca bu adamlar yahudilik inancn srdrd. Bugn herkes bunu devam ettiriyor demiyorum tabii. Sizin slamc kesimle de diyaloglarnz oldu. Kitabnzda Mehmet evket Eygi'ye de teekkr ediyorsunuz. -Evet, Mehmet evket Eygi'yle tantm. Akit Gazetesi'nde de kitapla ilgili yazlar kt, kt yazlar deildi bunlar. Mehmet evket Eygi'den ok yardm da grdm. O da Trkiye'deki btn etnik gruplarn tarihinin aratrlmas konusunda hemfikir benimle. Neticede bu bir kltr. Niin yahudi olmak istediniz?

Ozan_Boran

20

-Bu sembolik bir olayd. rnein sabetayc bir gen kz bir yahudi erkekle evlendii zaman ocuklar yahudi kabul edilmiyor. Ben bunun dzeltilmesini istiyorum. Bavurdum. Resmi bavurularm yok sayyorlar. Trkiye-srail ilikilerine bakyorlar. Cemaatin iinde gerekten mslman olup da giden var m? -Ben bunu hi grmedim. Ateist olanlar veya yeni bir akm olarak budizm gibi dinlere ilgi gsterenler var. Sabetayclar, kendilerinin genel yahudilik emsiyesinin bir paras olduu yolundaki dncenizi paylayor mu? -Bir sabetayc ailede kz bir yahudiyle evleniyor. Sabetayc kzn annesi diyor ki ''kzm aslna dnd.'' Efsanevi zmirli Sabetay Sevi (1622-1676) zmirli bir yahudiydi. Kabbala mistisizmine byk ilgi duydu. Mesih olduunu bildirdi. 1660'larda bu aklama zerine Avrupa'nn her yerinden yahudiler heyecanla gzlerini zmir'e diktiler. Yahudi dnyasnn bu mjdeyle altst oluunu, Claude Gutman ''zmir'in lgn Dedikodular'' (ev: Meral Gaspral, Cep Yay., 1994) adl romannda anlatyor. Ancak Osmanl ynetimi ie el koydu; Sabetay Sevi'yi mslman olmaya zorlad. Sevi mslmanl kabul etti, yahudiler ondan yz evirdiler, ancak baz aileler ona inanmay srdrd ve onunla birlikte srgne gitti. O gnden sonra ''dnme'' denilen bu cemaat Selanik'te yzyllarca yaad. Kapanclar, Yakubiler, Karakalar adyla ayr gruba blnd. evlenmelerle btnln korudu. 19. yzylda batllamann etkisinde kald, modern okullar (Fevziye, Terakki) at, yeleri arasnda okca mason ve Jntrk vard. 1924'te mbadeleyle Trkiye'ye geldi. II. Dnya Sava srasndaki ''Varlk Vergisi'' uygulamasnda, gayrimslimler gibi ok yksek vergi demek zorunda kald. Ilgaz Zorlu, sabetayclarn mslman gibi gzkmekle birlikte, yzyllar boyu evlerde gizlice yahudi geleneklerini ve Sabetay'dan kalma zel ayinlerini srdrdklerini belirtiyor.

lk defa yaynlanan nemli bir belge

Resul TOSUN

Bu belgeyi gn yzne ZV Geyik Yaynlar kard. Deerli aabeyimiz M. Erturul Dzda'n yayna hazrlad bu belge, aslnda Mslmanl asla kabul etmedikleri halde Mslman grnen, asl dinleri Yahudilik tarafndan da dlanm olan dnmelerle ilgili. Kitabn ad Dnmeler Adeti. Bu belge, Ahmet Sfi Bey'in 3350 sayfadan oluan 18 ciltlik Sefinet's Sfi isimli eserinin 5. cildinin 446466 sayfalar arasndaki 20 sayfalk blmnden oluuyor. (M. Erturul Dzda aabey, kitabn giriinde Sefinet's Safi'in aslnn 1972 ylna kadar Cerrahpaa Tp Fakltesi Tp Tarihi Enstits Ktphanesi'nde tek nsha halinde iken ayn yl Sleymaniye Ktphanesi iin bir mikrofilm alndn daha sonra bu filmden baslan iki takmn halen "Aziz Mahmud Hdayi Vakf" ile "slami Aratrmalar Merkezi" ktphanelerinde bulunduunu kaydetmektedir.) Yaynlanan blm kitapta bir kez sadeletirilmi, bir kez de kar sayfasnda Latin harfleriyle okunuu bulunan Osmanlca tpk basm olmak zere 2 kez baslm ve kitapk bylece tarihi bir belgeye dnm. Kitabn tamam 104 sayfa. Dnmeler hakknda zet olduu kadar derli toplu ve bir o kadar enteresan olan bir kitapk. Ahmed Safi bu blm, Selanik'te bulunduu sralarda bizzat yapt mahedeler ve aratrmalar sonunda yazm.

Ozan_Boran

21

Mesela dnmelerin ortaya klaryla ilgili tespit bu kitapkta ok farkl biimde anlatlm. Mellif dnmelerin Hz Peygamber zamannda Mslman olduklarn ilan eden ama asl dinleri olan Yahudilik'ten dnmeyen, gizli gizli kendi ayinlerini yapan mnafklara dayandn yazyor. Mslman olmadklar ve gizli gizli Yahudi ayini yaptklarnn Hz. mer zamannda ortaya kmas zerine, Halife Hz. mer tarafndan srldklerini, onlarn da gelip Selanik'e yerletiklerini, burada mal mlk sahibi olup zenginletiklerini yazyor. Sabatay Sevi'ye de temas eden kitabn ilk sayfalarnda dnmelerin ne Yahudi ne de Mslman olmadklarn zikrediyor. Baz inanlar sebebiyle Yahudiler tarafndan da kabul edilmedikleri anlalyor. Kitap, dnmelerin bir yardmlama sandna sahip olduklarn, birbirlerine sahip ktklarn, kendilerine mensup hi kimsenin maduriyetine gz yummadklarn anlatyor. Mslmanlar'a ho grnmek iin ilerinden hafzlar yetitirdiklerini ama asla Mslmanla yaklamadklarn, kendi aralarnda periyodik olarak gizli toplantlar ve ayinler yaptklarn anlatyor. Servet sahibi olduklar iin de devlet katnda da gl olduklarna Selanik Valisi Hsn Paa'nn azlini rnek veriyor. Hsn Paa ayinlerini basm ve sandklarnn almasn istemi ama aamam, birka gn iinde tayinini karttrmlar! Selanik'te ve stanbul'da zel mezarlklarnn bulunduu baka yerlerde kalan llerinin kemikleri dahi kalsa zel mezarlklarna nakledildii de anlatlan adetleri arasnda. nanlarna gre kendilerinden Hac Aziz Efendi adnda biri dinlerini aratrmak zere gitmi, geri dnp hangi dinin doru olduunu bildirecekmi, bu adam gideli bin sene olmu hl dnememi. Dnmeler tarafndan maala tutulmu baz adamlar her sabah erkenden gider sahilde bir saat onu beklermi! Kitapta dnmelerin askerlik yapmadklar, bakalarna kz vermedikleri ve benzeri inan ve adetleri de zetlenmi. Tabii ki bu kitapta dnmelerin 100 sene nceki durumlar yazl. Bugn dnmelerin nemli mevkileri igal ettikleri ve Mslmanlar' rahatsz eden baz uygulamalarda parmaklar olduu iddias hep vardr. in garibi kitab yaynlayan ZV Yaynevi (tel: 0212.511 55 26-27) de dnmelere aittir! Daha nce M. evket Eygi'nin konuyla ilgili olarak hazrlad bir kitab da basmalar ilgi ekiyor. Yaynevi sahiplerinden Ilgaz Zorlu da geen senelerde medyann bir hayli ilgisini ekmiti. Hatrladm kadaryla Zorlu diyordu ki; dnmeler asrlardr Mslmanlar'la birlikte yayorlar. Mslmanlar onlara herhangi bir ktlk yapm ve zarar vermi deildir. Bununla birlikte, Mslmanlar'n urad zararlarn altndan srekli dnmeler kmakta, slam kart faaliyetlerin arkasnda dnmelerin bulunduu anlalmaktadr. Bu durum byle devam etmemelidir. Dnmeler yaadklar topluma zarar vermemelidirler. Aksi halde bundan en fazla dnmeler zarar grecektir. Dnmelerin her ne kadar nfuzlar kuvvetli ise de nfuslar ok azdr. Byk ounluk olan Mslmanlar bir gn "neler oluyor?" derlerse, bundan dnmelerin byk zarar grecekleri aktr. Onun iin diyor Zorlu, gizlilii brakp kendimizi tantalm ve muhtemel zararlardan kurtulalm. Aklamas ikna edici gibi grnse de dnmeler hakknda onca eyi dinledikten sonra insann gvenesi gelmiyor. Gelmiyor ama kimsenin kalbini de bilmediimiz iin szlerine itibar etmemiz gerekiyor! Her neyse biz uzun zamandr basn camiasndan uzak durmakla birlikte geceli gndzl youn faaliyetlerini srdrp srekli yeni eserler reten M. Erturul Dzda aabeye itina ile hazrlad bu belge/kitap iin bir teekkr borluyuz. Bir nefeste okuduum bu kitapktan bahsetmeden gemedim

Ozan_Boran

22

Mjdemi
Taha 14 Yeni afak Eyll 1999

isterim

Kvan Sal

Ne kadar sevindiimi anlatamam; bir tarafndan benim de ilitiim bir konuda, srail hkmeti, nihayet yumuama almetleri vermeye balad. 'Dnmeler' arasnda iinden geldikleri rkla balantlarn yenilemek isteyen bir gruba g etme hakk verme yolunda bir adm att srail... Bakalm kaplar sonuna kadar aacak m? Hatrlayacaksnz: Epey nce, bizdeki dnmelerin bir benzerini ran'da kefettiimi yazmtm Kulis'te. srail'de kan Jerusalem Post gazetesinde okuduuma gre, bundan 100 yl kadar nce, Tebriz'de meydana gelen banazlklar yznden, Museviler din deitirme ihtiyacn hissetmiler; akta Mslman grndkleri halde dinlerini gizlice srdrmler. lerinden Mekke ve Medine'yi ziyaret edip hac olanlar, be vakit namaz camide klanlar bile grlm; ama gazete, eski dinlerine ball ilerinde tadklarn yazyordu. Dnmelik, gizli din tamak, gerekten zor zanaat. srail Avrupa zerinden 'anavatana' gelen ranl dnmelere hi itiraz etmeden vatandalk hakk vermi; vaktiyle Mslman grnrken srail'e gidip vatandalk elde eden dnmeler arasnda lkede nemli grevlere gelenler bile varm... Ben de, ranl dnmelere kapy ak tutup bizimkilere smsk kapayan srail'i ayplam ve "Ayp ediyorsun" diye yazmtm. Bizdeki dnmelere farkl muamele ediyor srail. srail devleti kurulduktan hemen sonra srail'e g edip vatandalk almak isteyen baz dnmeler km, ama srail onlar kabulde istekli davranmamt. "Evet, Ben Selanikliyim" kitabnn yazar Ilgaz Zorlu ve baz arkadalar birka yldr "Vatana g hakk" talep ediyorlar, ama fazla bir anlay grmyorlar... Ilgaz Zorlu, kitabnda, bir sre gidip kald srail'de bana o kk takkelerden takp dolatn, ilgi de grdn, ama meramna eremediini yazyor. imdi ona bir mjdem var. Musevi Cemaati'nin 'alom' gazetesi, "Baz Mslmanlar srail'e g etme haklarn istiyorlar" balkl bir haber yaymlad. Haberde, daha nce reddedilen 'g hakk'nn bu defa tannaca anlamna gelecek olumlu bir hava var. 28 kiinin bu yolda yaplm bavurularn, srail iileri bakanl, uzun yazmalardan sonra reddetmiti; o insanlar, bunun zerine, Yksek Adalet Mahkemesi'ne bavurmular... ler sratlenmi... alom, bavuru sahiplerinin kimlii ve konunun hukuk yn hakknda u bilgiyi veriyor: "Geri dn yasasna gre, dinini kendi arzusuyla deitirenler hari bir Yahudi'nin ocuklar, torunlar veya eleri g vizesi alabilirler. Dileke sahipleri, kendilerinin aslnda zorla dinleri deitirilmi insanlarn ocuklar olduklarn, bu yzden din deitirenlerle ilgili maddenin kendilerine uygulanamayacan sylyorlar. Eer srail'e g edebilirlerse Yahudilie geri dnmeye istekli olduklarn ve Yahudi dininin zorla deitirmi insanlarla ilgili durumlara ya da Anusim'e frsat verdiini belirtiyorlar." (alom, 1 Eyll 1999) Bavuranlarn nereli olduklarn aklamam alom; srail Yksek Adalet Mahkemesi, bavuru sahipleri zor duruma dmesinler diye, adresleri zerine ambargo koymu nk. yi de yapm. Sevinmemin sebebi, Ilgaz Zorlu ve arkadalarnn bu ynde ilk ciddi baary kaydetmeleri. Daha nce bu tr bavurularn dikkate alnmad srail'de, mahkemenin konuyu grme takvimine almas bile bir baar. Osmanl Tarihi'nin Museviler arasnda ciddi srtmeler yaanan ilgin dnemlerinden birinde, fitneyi nleme amal bir mdahale sonucu ortaya kmt dnmelik. Kendisinin 'beklenen mesih' olduuna inanlan Sabatay Zvi adl din bilgini, basklar zerine din deitirmek zorunda kalm, ancak Zvi ve ballar eski inanlarn korumulard. 350 yl boyunca, Mslman grnp Musevi inanlarn srdren

Ozan_Boran

23

bir grup oldu dnmeler. Cumhuriyet kurulup younluk tekil ettikleri Selnik'ten Trkiye'ye gtklerinde zelliklerini burada da srdrdler. Galiba bir vesileyle yazmtm: mparatorlukta ilk eli yz dzgn, modern eitim kurumlarn dnmeler kurdu. Atatrk'n de okuduu ilkokulun kurucusu emsi Efendi bir dnmeydi (Ilgaz Zorlu "Dedemdir" diyor ve esas adnn imon Zwi olduunu yazyor). Dnmeler stanbul'da da eitim kurumlar atlar. emsi Efendi'nin izinden gidenlerin at ili Terakki Lisesi ve Ik niversitesi onlarn eseridir. Hani Faik Bulut adndaki szde 'aratrmac'nn, adndaki 'k' szcne bakp 'k evleri' ile arasnda irtibat kurarak "rtica eitim kurumlar" arasnda sayd, sonra da zr diledii Ik niversitesi... Dnmelerin bir blm, hi deilse yzeyde, Mslman gibi yaamaktan mutlu grnyorlar. Kltr, eitim, medya, sanayi, ticaret ve siyaset hayatnda n planda olan ok sayda dnme var. Trkiye bu konuda o kadar geni ki, nmzdeki mays aynda yaplacak cumhurbakanl seiminde dnme bir aday bile kabilir. Ancak, bazlar da, btn dnyada etkisini hissettiren, Hristiyanlar 'yeniden domu Hristiyan', Mslmanlar 'daha dindar' yapan rzgrlardan etkilenerek 'kklerine dnme' arzusundalar. Yllardan beri, "Biz aslnda Yahudi'yiz, tarihin garip bir cilvesiyle dnm gibi grnmz, anavatana gelmek istiyoruz" diye aba gsteriyor bunlar... Mjdeyi onlara veriyorum, istediklerine kavuurlarsa sonucu size de duyururum.

Onsekiz Emir
Dnya tarihi zerinde etkisi olan on byk ahsiyet arasnda yerini alan Gizem Dnyasnn Prensi Sabetay Sevi tarafndan kendine inananlara yol gsterme amacyla belirledii 18 emir, asl metnin Franszca evrisininin Trkeletirilmi olarak yaynland Prof.Abraham Galante tarafndan yazlan, Zvi-Geyik yaynlar tarafndan yaynlanan"Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri" isimli kitapdan alnmtr. Kitab temin etmek iin yandaki resmi tklaynz.
Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri Prof.Abraham Galante

"te senyrmz, kralmz, Mesih'imiz S.S.'nin ann artran 18 emri"

Tek ve esiz olan ve onun dnda hibir benzeri mevcut olmayan Yaratcya olan iman korumaya itina gster. Gerek Mesih olan Mesih'ine inan; ann artran David'in soyundan gelen senyrmz, kralmz S.S. haricinde hibir kurtarc yoktur. Ne tanrnn ne de Mesih'in adna sahte yemin etme, zira senyrn ad ondan alnmtr ve bu kutsal varla saygszlk edilmez. Tanrnn ve Mesih'in ad getii zaman sayg duyulur. Hemcinsine gre stn olan doas nedeniyle her kim olursa olsun ona sayg gstermelidir. Mesih'in srrn anlatmak ve incelemek iin toplantdan toplantya kouturulmaldr. Onlardan ne kadar nefret ederse etsinler baka uluslarn mensuplarn ldrmek iin bile olsa kendi aralarnda katil olamaz. 16 Kislev gn herkes bir araya gelir ve herkes Mesih'le ilgili bakalarndan duyduunu ve Mesih'e olan inancn gizemi hakknda ne anladysa yanndakilerine anlatr.

Ozan_Boran

24

Zina onlar arasnda hkm sremez. Beriya kural mevcut olsa bile, buna ramen hrszlar yznden tedbir almak gerekir. Yalan ahitlik yaplmaz, mmin olmasalar bile hem cinsine yalan sylenmez ve birbirini ele vermek olmaz. Trban inanc tayan birini, inand bir yer bile olsa, zorla bir yere sokulmaya izin verilmez, zira stat mcadeleciler gurubuna ait bir kimse eksiksiz bir kalp haliyle ve istenli bir ruhla hibir ekilde zorlamadan kendiliinden oraya girer. Aralarnda kskanlk yoktur ve kendilerine ait olmayan eyleri agzllk ve hrsla istemezler. Kislev aynn 16'sndaki bayram byk sevinle kutlanr. Kiiler birbirine kar iyiliksever ve merhametli olmaldr ve hemcinsinin istenci iin kendi istenci gibi aba sarf etmelidir. Her gn gizlice Mezamir okunmaldr. Her ayn douu izlenmelidir ve ayn ehresini gnele kar karya gelmek zere evirmesi ve ay ile gnein yz yze bakmalar iin dua edilmelidir. Trklerin gzlerini rterek gizleme adetlerine, Ramazan orucu tutmak iin, ve keza kurban kesmek iin skmadklarna dikkat edilmelidir. Gzn grd her ey kusursuz olarak yerine getirilmelidir. Onlarla evlilik szlemesi yaplmamaldr. Oullarnsnnetine itina gsterilmelidir ve bunu aziz halkn utancn kaldrmak iin yapmaldr.

rf ve Adetler *
rf ve adetler genel olarak uygulayan kimseler tarafndan muhafaza edilmitir. Sadece anlarn srdrlmesi gayesiyle, geen zamann gerisinde kalan rf ve adetleri koruma eiliminde olan aydnlar grlmektedir. Ayrca, ilerleyen zaman iinde pheye den aydnlar, rf ve adetlerin tesinde kalan, batlclarn skca sarld dncelere saplanmtr. Bu saplantlar her yerde ayndr. Aada renebildiimiz rf ve adetlerden bazlarn veriyoruz: Topuklu ayakkab giymek yasakt. zel bir model olmalar gerekiyordu. Modelde hibir sapma kabul edilmeyecekti. Kar gelenlerin hepsi, bir mbair ve bir klavuzcu kadn (patan) araclyla gurup bakannn huzuruna arlacakt. zel adlar olan memurlar bakan huzuruna kan erkek veya kadnlarn ayakkablarn inceliyordu. Ayakkablarn topuklar nerilen modele gre imal edilmemise, iri bir bak darbesiyle kesiliyordu. Bakan bu gib sapma gelimelerine hkmettii srece beyaz bir trban giyiyordu ve sululara buna benzer gnahlardan kanmalarn tlyordu. Ayn suu tekrarlayanlar ayplanarak cezalandrlyordu. Islah olmayanlara afaroz cezas veriliyor ve gerekirse selam dahi verilmeyerek halkla olan ilikileri dlanma yntemiyle kstlanyordu. hra edilmeyi gerektiren ok kt durumlarda bakan gurubun yallarnn fikrini soruyordu. Roa ana'da (Yahudi ylnn ilk gn) Izak'n yerine kurban edilen kuzunun ansna kuzu yeniyordu (hala yeniyor). Mesih'i beklemek zere deniz kysna, ya da bir rmak kysna gidilirdi (hala gidiliyor) ve yle sylenirdi: Sabetay Sevi, esperamos a ti, yani Sabetay seni bekliyoruz (gnmzde de sylenir). Yakubiler kafalarn tra etmek zorundaydlar (gnmzde de geerli). Karlar ve kzlar tra olamadklar iin salarn ok ince (gnmzde de geerli) rerler.

Ozan_Boran

25

Kadnlar sokaa karken yzlerini rtmek zorundaydlar ve eer birlikte olduklar kimse babalar, kocalar ve erkek kardeleri deilse asla rtnmeden karlarna kmazlard (henz ayn). Kadnlarn ferace (st giysi) giysisini Trk kadnlarn sokaa karken sarnd araf ile deitirmeleri yasakt. Her dnmenin bir Yahudi ad vard. spanyol Yahudicesi dilinde baz iyi niyet szckleri ve baz kt niyet szckleri kullanlyordu (gnmzde de kullanlyor). Sakall olmak mitzva (bu tavsiyeyi kullanmak iin dnmelerin kulland szck) saylrd (gnmzde de saylyor). Bu gnahn knanaca bir tarihte, sene iinde lme korkusuyla zel bir tren olmakszn kuzu eti yenmezdi. Dnme olmayan kadnlarla ilikiye girenler cehenneme gitmeye adayd. Bir dnmeden nce dnme olmayan birini selamlamak gnaht. Oruken sigara imeye izin vard. Ramazan orucu tutarken sigara imeye izin yoktu. Kutsall kendilerini yangna kar koruyan deerli taklar ve eyay tarikat bakannn evinde depolamak alkanl mevcuttu.

* Bu yaz Prof.Abraham Galante tarafndan 1935 ylnda yazlan, Zvi-Geyik yaynlar tarafndan yaynlanan"Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri" isimli kitapdan alnmtr. Kitab temin etmek iin yandaki resmi tklaynz.

Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri Prof

Sabataist
Prof. Dr. Yaln Anadolu Genlik Dergisi, Say 19 Kk ile Bir

Kadrolama
Sylei

"lkemi Boan likiler Ann indeki hereye Karym" "smail Cem'in Cumhurbakanl nledim'' Tekelistan kitabnn birinci ve hemen arkasndan geniletilmi ikinci basksyla Trkiye'de nemli bir gndem oluturan yazar Yaln Kk ile, almalar ve lkenin temel sorunlar zerine grtk.Tekelistan gibi hacimli bir kitap al-masnn arkasndan, yeni kitaplar hazrlamakla megul olan Kk, baz kitaplar-nn da baskya hazr olduu mjdesini verdi. Kafasn megul eden konularda daha iyi bilgilenebilmek iin ne lazmsa yapyor; szgelimi Sabataizm zerine alt iin, branice renmeye baladn aktarmay nemli buluyoruz. lkemizin iinde bulunduu "sorunlu" dnemde, insanlarn ve kurumlarn inanlmaz bir bezginlik ve dolaysyla tembellik iinde bulunduu gzlenirken, Yaln Kk'n herkesten daha gen bir zihin ve azimle almalarna devam etmesini tekrar vurgulamak gerekli.Genel olarak basnla aras iyi olmayan, kolay kolay iliki kurmayan Yaln Kk

Ozan_Boran

26

hoca, Anadolu Genlik dergisinin sylei talebini, genlik dergisi olmas ve byle bir dergiyi genlerin karmas nedeni ile kabul etti.Genel olarak Tekelistan kitab ve zel olarak da Sabataizm zerine yaplan bu syleinin sonunda Yaln Kk'n zm nerisini de aktarma ansn bulduk. neri, beenilir beenilmez... buras hi nemli deil.Sizi, artc olmay daima beceren nk aratrmaya devam eden, kendisi de bulduklaryla aran aratrmac, yazar ve dnr Yaln Kk'le yaptmz syleiyle babaa brakyoruz. - Sayn Kk, isimbilim nasl kt ortaya? Bir tesadf myd bu pencereyi aan?.. - imdi, aslnda ben bu ilere girmek istemiyor(d)um. Ama size btn aklyla syleyeyim. Bir kez bilim, isimbilim... bunlar beni ilgilendiriyor, ama bu konuyla ilgilenmemin nedeni, doru veya yanl u deerlendirmeyi yapmamdan kaynakland; "Sleyman Bey'den sonra Amerika Birleik Devletleri'nin Cumhurbakan aday smail Cem'dir. Onun Cumhurbakan olmas lkemiz iin hayrsz olacaktr."Bu deerlendirmeyi yaptm zaman ise, ok da aresiz bir durumdaydm, cezaevindeydim. Bu durumu, ancak, smail Cem'in Sabataist olduunu ortaya kararak nleyebilirdim. Ve bana gre, baka nedenleri de vardr. Ama sonuta Cumhurbakan olmas nlenmitir. nlenmesi de iyi olmutur. Amerika Birleik Devletleri'nin adaynn bu olduunu bugn biliyoruz, ama o srada benim iin bu durum sezgiseldi. Ama bir kez Amerika Birleik Devletleri Dileri Bakan Madeline Albright, "smail, gelecek sefer Cumhurbakan olursun. Seni Cumhurbakan grmek istiyoruz" demitir, ok samimi olarak. Ayrca, gstermelik de olsa, Blent Ecevit, Cem'i tatmin etmek iin Cumhurbakan adaylar arasna soktu. Demek ki benim sezgisel olarak yapm olduum tespit zamanla da doruland. Ve ben bunu nlemeye altm, nlendi. Bundan sonra da zaten ok eitli nedenlerle bu isimbilim aratrmalarm gelitirmeye altm, altka da bir a ortaya kt. - Byk yanks oldu ama... stelik sadece soldan deil, belki oradan fazla sada... - simbilim'le ne yaptm nemli olarak? ok garip aslnda, nk ben tarihi deilim. Tarihilik ok onurlu bir yerdir, benimkisi boluk doldurma. Ancak, tarihiliin nemli aralarndan bir tanesi bu isimbilim.Hi kimse kullanmam bana kadar. Trkiye'de onomastik isimbiliminden bahseden tek bilim adam, bir tarihi yok. Oraya doru geleceiz. Osmanl tarihinde de isimbilime bakacam. Neden Anadolu Seluklu'daki btn prens isimleri Keykubat, Keyhsrev'dir de ok az incelenen beyliklerdekiler Yakup, shak, brahim'dir... Hi kimse merak etmemi. Eer bilim yapacaksak buna bakmamz lzm. Germiyan Beylii, Mentee Beylii prenslerinin ounun ad byle, bunlara da bakacam, burada bitmiyor... Burada da gryo-rsunuz ki, bilime gveniniz artyor. Neden artyor? nanlmaz birey; evvel, gvenden nce, sadece isimbilimden gitmiyorum. Bunlarn davran kalplarn okuya okuya davran kalplarn kardm. Nasl kartrsnz; bilimsel olarak? simbilim asndan "er-man" kullanrlar. Bu bir davran kalbdr. Bundan sonra, bunlar Mslmanlarla evlenmezler. Bilimde bu yle olur; alr bir yasa karrsnz, sonra uygularsnz. rnein Kemal Dervi... Annesi Alman... Demek ki babas Mslmanla evlenmemi. Kendisinin birinci karsnn Sabataist olduu her halinden belli. kincisi ise bir Rus ya da Polonyal... Slav... Polonyal ise Yahudi olma ihtimali ok kuvvetli. nk Sabetay Sevi'nin kurallarna gre en kts bir Mslmanla evlenmek. O, dinsizlik anlamna geliyor, kirleniyorlar.Sonra, lyk olmadklar yerlere gelmeleri. imdi bu adamcazla ilgili yazdm, nk bu benim hem Planlama'da, hem niversitede mesleim. Princeton'da, urada burada doktora yapanlar biz ok biliyoruz. Bu adamn onca senede bir tek almas yok. imdi hakknda neler yazlyor. Bizim nmze ok geldi bunlar, bu tr insanlar... Ha, Dnya Bankas'nda da ykselir, ama Dnya Bankas Bakan Yardmcs deil... - Israrla Bakan Yardmcs olduu yazlyor...

Ozan_Boran

27

- yle yapyorlar... imdi, bilimde bir kural getirirsiniz, ondan sonra getirdiiniz kural, yasa eer bilimse, sizin kendi gznz aar. Nasl aar? te bakn gazetelere. Bende imdi u olutu; u grdmz medya, bir adamn lsn veya dirisini ok tutuyorsa, bir hipotez olarak, "acaba Sabataist mi?" diyorum... Laboratuardaki bir bilim adam gibi bakyorum. Ne bulacam?Ve buluyorsun. Annesinin ad Suzan. Kardeinin ad Serdar... Bu da byle zaten... Diplere de girmek istemiyorum. Ve bu tip davranlar nmz ok at. Mustafa Denizli'nin Sabataistliine bakmyorum - Bu almalarnzla ilgili olarak eletiriler, antisemitik sulamalar oldu mu? - imdi benim yaptm u; ben Tekelistan kitabmn arkasnda yazl olan, Taha Kvan'n da syledii gibi antisemitik adan almyorum. Ancak, benim yazdklarmn iyiniyetle ya da kt niyetle antisemitik olarak sulanmas da politiktir, nk benim yle bir sorunum yok. Ortaya kan bir durum ve henz daha ok kk bir ksmn ortaya karttm bir ilikiler a var ki, bu ok rktcdr. Ben hi kimsenin Sabataist ya da Yahudi olduuna bakmyorum. Ancak lkemi boan bir ilikiler andaysa bakyorum. Mesel Mustafa Denizli'nin Sabataist olup olmad beni hi ilgilendirmiyor. Futbola bir yaknlm olmamakla birlikte, Fatih Terim'e gre Mustafa Denizli'ye byk sempati duyuyorum. Ancak Fenerbahe Kulb bir srail propaganda alan haline geldii zaman ben bu ie bakyorum. Sabataizmini ancak o zaman kartyorum, durum bu... ster sada ister solda olsun; rantiye mi, deil mi; midesi, kafas ve kalbiyle bu topluma bal m, deil mi? Buna bakyorum. - Sabataistler'le Yahudiler'i ayrmak gerekiyor mu? - Tabi, Yahud dnmelerle, daha dorusu Yahudiliini saklayanlarla Mslman grnp de Yahudi olanlarla Sabataistleri birbirinden ayrmamz lzm. nk onlar derhal Yahudilie kabul ediliyorlar, ama Sabataistlerin durumu daha tartmaldr. Fakat son zamanlarda, belki burada tartmamamz gereken, srail'de bir baka gelimeler var. Bunlardan bir tanesi, bugn srail'de 1 milyona yakn Rusyal var ve bunlarn ou da Yahudi deil ve Yahudi de olmak istemiyor. srail'in ok fazla toprak elde etmi olmas, oradaki nfus sorununu getiriyor. Dolaysyla Yahudi anadan domayanlarn da Yahudi toplumuna kazanldrlmasn, dolays ile Yahudilemelerine daha sempatiyle baklmasn kolaylatryor. nk bu Rus olgusu hereyi alt st ediyor.Sabataistlerle Museviler arasnda bir atma olduundan sz edemeyiz. imdi burada, Ilgaz Zorlu'nun verdii bir rnek var. Btn Sabataistler Yahudi olmak istemiyorlar, hatta Yahudileri de sevmiyorlar. Ancak, smail CemBlent Tanla, iller rnekleri, benim ortaya karttm basndaki, brokrasideki, dileri bakanlndaki rnekler unu gsteriyor ki, Sabataist kimliini n plana kartmak, artk Trkiye'de ykselmenin yollarndan bir tanesi. Dolaysyla Sabataistlerin srail'le yaknlamalarn gryoruz. Ancak, din asndan ve bunlarda en nemli olarak Kuzu Bayram ve benzeri ayinler dolaysyla, srail, yani Yahud din otoriteleri, bunlar hem Yahud saymyor, hem de Yahudilie kabul etmiyorlar. -Trkiye'de Sabataistlerin durumunu genel olarak nasl aklayabiliriz? Kkenleri ok eski, ancak iaret ettiiniz ilikiler a o kadar eski mi? - Trk siyasi tarihine; hem yakn tarihe, hem de gemi tarihe bu gzle de bakyorum imdi. O bakmdan ok yararl oldu. Baz hipotezler var, henz ok ham, onlar konumak istemiyorum imdilik.

Ozan_Boran

28

Trkiyeli Sabataist ve Trkiyeli Yahud, hatta dnyann pek ok yerindeki Yahud, 1967 ylna kadar bulunduklar topraklara byk sadakat gsterdiler. Anahtar bir tarih 1967 yl, Nasr'n yenilmesi. 1973'teki srail'in galibiyetiyle biten savatan sonra ise, Amerika'daki, o zamana kadar Araplar gzetmeye alan Yahudilerin tavr bile deiti.Trkiye'deki Sabataistler de hzl bir ekilde sadakati reddetmeye baladlar. Solun iinde de oktu. Ben imdi solcu baz arkadalara sylyorum, partinize bakn diye... Solu boaltmaya baladlar. Sabataist kadrolama En fazla Sabataist kadrolamay Ecevit, 1974'te yapt. Onun tesinde, Cumhuriyet tarihinin, smet Paa'nn, Menderes-Bayar dneminin bu adan incelenmesini bir kenara brakacak olursak, Trk idaresine en fazla Sabataist'in yerletirilmesinin ve n plana kartlmasnn 1974 Ecevit Hkmeti'yle baladn tespit ediyoruz. ok tipiktir, o zaman CHP'ye ok uzak bir fkra yazar olan smail Cem'in TRT gibi stratejik bir yere getirilmesi... Ki, Tekelistan kitabnn yeni basksnda ok ilgin blmler var konuyla ilgili. TRT gibi yere de, devletin gizli servisleriyle ok yakn ilikide olmayanlar getirilemiyor. Ben o zamana kadar smail Cem'in devletin gizli servisleriyle bir ilgisi olduunu hi dnmyorum, dnmem de. Hl da dnmyorum... Ama Blent Ecevit'in onu oraya getirmesi iin ne fedakrlklar yaptn dnyorum... imdi grebildiim, ne aklk veriyor bana? Devlet idaresinin stratejik yerlerine Sabataist montajnda, Ecevit'in o zaman yannda olan Deniz Baykal ve Turan Gne ok stratejik bir rol oynadlar. 1974'e geldiimizde byk bir toplama yapabiliyoruz; smail Cem'in TRT gibi son derece stratejik bir yere getirilmesi, Haber Dairesi'ne Mehmet Barlas'n getirilmesi gibi... Barlas'n Sabataist olup olmadn bilmiyoruz, ama einin durumu ok ak. yle grnyor ki, u anda Trk politikasnda ok ciddi bir srail arl var. Ben u anda Trk politikaclarnn durumunu TKP simetrii olarak ifade ediyorum. TKP simetriinden kastm u; TKP'nin son ktib-i umumisi Haydar Kutlu (Nabi Yac) ok ak olarak syledi TKP'yi kapattktan sonra; "Biz aratrma yapmazdk. Sovyetler Birlii'nin byk enstitleri vard. Onlarn daha iyi aratrma yaptn dnrdk. imdi, Trk iverenlerinde ve Trk siyasi partilerinde, tersinden bu TKP'nin durumunu gryoruz. TKP nasl, "Btn dorular, gzellikleri Sovyetler Birlii bilir. Bizim dorular, gzellikleri aratrmamza ne gerek var?" diyorsa, imdi Trkiye i evrelerinin, TSAD'n ve Trk politik evrelerinin de ayn TKP'nin durumuna dtn gryorum: Hi dnmyorlar...Washington'da ve ounda Yahudilerin banda olduu kurulularn dncelerini, formllerini olduu gibi sylyorlar. yle bir noktaya geldik ki, artk Trk politikasnda en nemli sylenmeyen strateji buna dayanyor: "Yahudi arln, Yahudi kelerini tuttun mu, tutmadn m?..." MHP Cumhurbakanl Seimlerinde Yahudilerin Nabzn Tuttu - Trk siyaseti zerindeki bu srail etkisinin Sabataizm'le dorudan ilgisi var o zaman... - ktidar partisi DSP'nin bu konudaki iieliini sylemeye gerek yok. zerinde durmal; ka tane milletvekili var, ka tane Sabataist bakan var? Ben burada saymayacam, ama birden fazla olduunu biliyorum en azndan. Tabi MHP bile bunu bir aklllk zannetti. Cumhurbakanl seimlerinde oturdu evket Blent Yahnici araclyla Yahudilerle Sabatayistler'le. Ama herhalde organik bir baa girmedi. Bilgimiz yok bu konuda.imdi bu aklamalarla ok ak olarak ortaya kyor, 1993 ylnda DYP'deki Genel Bakan ve dolaysyla Babakan deiiklii. Tansu iller'in getirilmesi... te isimbilim rnei olarak zer ismi; yardmc demek, yardm yapan. Parti mi kuracaksn, illa Sabataist alacaksn

Ozan_Boran

29

brlerini de, iller'i de buldum. Ama u kadarn syleyeyim ki, orada da daha fazla. Sleyman Bey slm' savundu. Bu isimbilim yoluyla bulduklarm teyit edildi. Ben onu bunu bilemem, ama hibir kalifikasyonu olmayan Uur Bayar, kardei Mehmet Ali Bayar, Demirel'in danmanyd. Ve o kadar ilgin bir mekanizma alyor ki, bundan iki ay kadar nce Dervi yeniden itibar kazand anda, "yeniden bir parti" dediler. ok ilgin, Mehmet Ali Bayar'n adn verdiler. imdi de parti mi kuracaksn; Sabataist alacaksn!imdi grebildiim, Deniz Baykal, btn deerlendirmesini, bir Aydn Doan'la iyi ilikiye, ki drt kii alm Parti Meclisi'ne Aydn Doan'n maals, inanlmaz bir ey... Bir de Sabataist olarak srarla bir yerde tuttuu insanlara balyor. Garip bir ekilde rgt de bir tek onu iziyor. Bakalar da var ama Ilgaz Zorlu'nun yaynlarna baktmza gre, Blent Tanla yle grnyor. Btn o ilikilerin ana srarla getiriyor. imdi ok ilgin bir durum ortaya kyor; bu kadar bilimsel aklk ok artc. Trk-Ermeni Bartrma Komitesi - Kimi yerlerin grmezden gelme abalarna karn bir ok evrede kitabnz ve almalarnzdan bahsediliyor ama... - imdi abartmamak lzm ama, ok artc bir durumla karlayoruz. Nedir o artc durum? te, 3-4 gn nce Trk-Ermeni Bartrma Komitesi kuruldu. imdi bu komitenin kurulmas, ad stnde barmak, iyidir. Herkes herkesle barmal... Ancak burada artc olan bir nokta var. Bu Bartrma Komitesi'nin ban ekenler, uzun mddet Trk d politikasn yneten insanlar. lter Trkmen, Mstear zdem Sanberk... Peki o zaman niye olmad? Hep bunun kartn sylediler. lter Bey, Kbrs konusunda da en ahin Hariciye Mstear ve Dileri Bakan'yd. Kbrs konusunu zecekdiyse, asker dnemde bakand. Ha imdi, bir de o haber ok ilgin, hem bu komisyon kurulmu, hem de Eli Visel "ok iyi oldu" demi... Eli Visel ne oluyor?.. Niye o sylyor?.. Anlatmak istediim u; artk bazlar unu syleme, yle bir kstahlk noktasna, korkusuzluuna geldi ki... Yahudi balantsn aka gsteriyor-lar. Eli Visel nemli bir Amerikal Yahudi. Krtler'i sever...Benim atm yol o kadar aklayc ki, Dileri Bakan'yken, Dileri Mstear'yken u grevdeyken bunlarn karsna kyorsun...Bugn kimsenin farketmedii bir nokta, srail'in en byk Rus diasporas haline geldii... Bu TrkiyeErmenistan Bartrma Komitesi yle iki tane eski brokratn kafasndan kacak veya smail Cem hariciyesinden kacak bir i deil. u kadarn syleyeyim dorudan doruya Tel Aviv politikasdr. Bunun size inandrc geleceini dndm iki iaretini vereyim; Bunlardan bir tanesi, son temsilciler Meclisi'nde Ermenilerle ilgili Jenosid karar tasars tartlrken, Yahudi temsilcileri ikiye blndler. Kar kmadlar. Halbuki imdiye kadar kar kyorlard. kincisi, yakn bir zamanda Trkleri ok kzdrd, Tel Aviv'deki eitim bakanl jenosidi gndemine ald. Bu iki nokta, sizi bu yaknlamalarn Tel Aviv bakmndan nemini dnmeye sevkedebilir. Ama eksik kalrsa, bir saptamam daha hatrlatabilirim. Paris'te Yahudiler onaylamazsa, Ortadou'yla ilgili hibir i olmaz. Hi kimse hret de olamaz. Bunlar yazdm... Hibir ey olamaz Paris'te. Hele Sosyalistlerin olduu Paris'te... Hayat, gryorsunuz paradokslarla dolu. Dolaysyla Paris Asamblesinin Ermenilerle ilgili bir karar olduu takdirde, srail'in de bu konuda yeni almlar peinde olduunu sylemek mmkn olur. - Bu komisyonun kurulmasnn temel nedeni blgede kendi politikalarna uygun yeni oluumlarn nn amak m? - Evet ve asl nemlisi u ki, u anda Amerika, Trkiye'yi tam mnsyla teslim alrken, btn reflekslerini silmek istiyor. Ermenilere kar reflekslerini silmek istiyor; Yunanllara kar Kbrs konusundaki reflekslerini silmek istiyor. Bunu istedii iin bu Komisyon kuruluyor... Ama bundan sonra bu komisyonun yelerinin onomastik, isimbilim asndan isimlerinin incelenmesini de size brakyorum. Ama yelerden birisi de niversiteden alnm, bunu Tekelistan'n ilk basksnda hem isimbilim asn-

Ozan_Boran

30

dan, hem yapt iki evlilik asndan bu sylediimiz kategoriye gireceini tespit etmi durumdayz; Boazii niversitesi Rektr... Demek ki byle bir aklk salyor. - Toplumu bir eye hazrlyorsunuz, bugne kadar bildiimiz btn deerleri tamamen sarsacak bir noktaya geliyoruz nk... Byle mi gerekten ve eer yleyse toplum buna hazr m? Takyyecilik yaam biimi - Benimki bir tr, hep umutlu mcadeledir, ben bu topluma bilimsellik alamaya alyorum. niversiteler bilimsel olmu olmam o kadar nemli deil. nemli olan, bu zor koullarda toplumun bilimsellemesi. unu sylemek gerektiini dnyorum; uyaryorum ki, benim slubumda olmad ak olan ynler var. Mesel ben Sabiha'y (Sertel) severim, unu severim, bunu severim, burada da yapmak istediim, meseleye bak am bunlarn Sabataist olmalaryla ilgili deil kesinlikle. slmc kesim bilsin ki, belki slm'daki takiyyenin tarihsel bir nedeni vardr, belki bir kendini koruma nedeni vardr. Ama Sabataizm'de bu artk bir yaam biimidir. imdi biz burada kii olsak, zer iller'le otursak, biz kendisine zer Bey diyoruz, nc ahs gidince Salomon demeye balyoruz... Bu bir delilik... Bakas geldii zaman zer Bey diyorum... imdi basn Celal Gle ile Kemal Dervi'in ilikisini yazyor. Ben daha yazmadm, o tenis arkadalarnn ilevini. Bakas ile gremiyor. te bugnk gazetede grrsnz, slmclar da bunu sayarlar, Nilfer Gle; o da Dervi'in akrabas. imdi yle bir cretli noktaya geldi ki,gazetelerin bir ounun her tarafn Sabataistler tuttu, daha benim bilip de yazmadm o kadar ok insan var ki..."sarlmz bouluyormuuz" gibi korkutmak da istemiyorum. O nedenle hem yava gidiyorum, hem de Trk modernizasyonundaki rollerini unutmuyorum. Milas en nemli Yahudi merkezi - Bu modernizasyon konusunda da etkililer. Bir ok paa ve benzeri yksek brokrat var herhalde... - imdi bir ksm diyor ki, "Benim dedem paayd..." E, tabi ki paa olacak, bunun baka bir eyle alkas yok. "Efendim o Ankaral, o bradal..." diyorlar. En nemli yanllardan bir tanesi de Yahudiliin Trkiye'ye 1492'de geldii ve sadece zmir veya stanbul'da olduu... Bu ok yanl, brada szn bouna sylemiyorum, ite yazlarmda karttm ortaya, Bodrum, Milas... Milas dnyann en nemli Yahudi merkezlerindendir ve Trkler gelmeden nce de byleydi. - Harzemahlar'dan da bahsediliyor hocam, Yahudilii kabul etmeleri ve Trklerin Anadolu'daki Yahudi kltrnn de temellerini attna dair tezler var... - Burada tahmin ediyorum tasavvufla Kabalizm arasndaki ba ok ilgintir. Ama bu bandan mahkm edilecek bir iliki deildir. nk Yahud mistisizmi, slm mistisizminin iinde domutur. Ama btn mistisizmler birbirine benzer, dolaysyla yepyeni bir aklk kyor ortaya... Yine, benzer ekilde "Efendim onun babas Mevlevi" diyorlar... Normal, nk Sabataistler kendilerini Mevleviler iinde ok rahat hissettiler. Benzer ekilde Melikof'un Alevilik zerine yazdklar ok ilgintir. Zaten benim Osmanl tarihiyle ilgili yazlarma kar Trk aydnnn, solun, zaman zaman atk kala yaklamasnn nedeni, tarihimize tekil gzyle bakmaktr. Bizde tarihimizi bilimsel olarak deil, zellikle benim de mensubu olduum "Sol"umuz iin sylyorum; ok kolay, ya iirle, ya romanla renmeye kalkma hatas var... Ben utanyorum, Trkiye solunun eyh Bedrettin hakkndaki btn bilgisinin Nazm'n destanndan ibaret kalmasndan. Nazm'a da hibir ey diyemeyiz, adam air hi olmazsa, hakl saylabilir. Byle abartyor, tarihten koparyor air olarak... Ancak inkr edemeyiz ki blgede ok nceden beri Yahudiler vard.

Ozan_Boran

31

Ayrca Bedrettin, Kalenderiye hareketinin, Bekta hareketinin devamdr. Beenirsin beenmezsin bunlar kaldrdn zaman Trkiye modernizasyon hareketi ve Trk solu ok zayflar, ok fakirleir. Ayrca, 1920'ler 1930'lara, Trk kltr hayatna yeniden baksam, ok artc sonular kar. Bunun bir ksm artc, ama hepsi kt veya hepsi iyi deil. Biz bilimsel yaklamdan ayrlmamalyz. imdi Kemal Dervi'in byk halas olarak lanse ettiimiz Sabiha Dervi, ite kitabmda da var, Zekeriya Sertel'in anlar... ok ak, Zekeriya, "ben bir Sabataistle evlendim, ama ben Sabataist deilim" diyor. Mmkndr ki yledir, ama benim gelitirdiim yntemle biraz daha aratrma gsteriyor ki, Zekeriya ismi ok kullanlan Tevratik bir isim. nemli olan nokta, seilen adn ok cevaz verilen bir slupta olmas. Hayyim'e talyanlar Vita diyorlar. Avram Galanti, Milasl, yazm olduu rnekler arasnda "emtol" gsteriyor mesel. em, branice 'isim' demektir, tol de 'gzel' demektir. Vakflarn bana Sabataistler geiyor - Peki, saylaryla orantlanamayacak bir gleri olduunu fark etmi oluyoruz. Kriz dnemlerinde kritik mevkilere ulamalar daha kolay olmu olabilir mi? - Rant teori dediimiz zaman, saylarla orantsz oluyor. yle dnelim; bunun saylarn tespit edebiliriz, ama iten kaynaklardan birisi, 15 bin rakamn veriyor. Ilgaz Zorlu'nun, bunu ykseltmelerini gznne aldmzda, benim yntemsel olarak syleyebileceim nokta udur: Ben rastladm, baz aileler belli bir noktadan sonra yeni kuaklara Sabataist olduklarn geirmemiler. Hatta tesadfen ocuklar Sabataist olduklarn veya kendilerinde bir farkllk olduunu hissettikleri zaman, "Bunlar ama, tehlikelidir" eklinde tavr gstermilerdir.Gerek anlamda erimiti, asimile olmutu. Ama benim tahminim, bu son, 80'li yllardan sonra bunlarn ou "uyand". Bu "uyanmann" bir ok nedeni var. Bir defa srail ok gl imkn veren bir lke oldu. kincisi Trkiye'de Sabataist olmak sosyal sigorta oldu. Devletin tekellere parsellenmesinden bahsediyoruz. Yeni bir kavram bu ortaya attm. Sonra vakflara geliyoruz, bu vakflarn da bir ksmnn en stratejik yerlerine Sabataist yerletiriliyor. imdi, Dervi geldii zaman, bilmem ne vakfnn bakan Can Paker konuuyor. Birisi de karp onu Can Paker olarak konuuyor. O bir din kardei ve sadece din kardei de deil, bir ilikiler a var aralarnda. Beni de bu meselenin zerine gtren o a... Nilfer Gle konuuyor... Evet, o konuuyor... Aktel'de kapak oldu rportaj, Mustafa Kemal Dervi manetiyle... - Kim oluyor? Asaf Sava oluyor... Asaf'n Asaf ad... Akad semitik bir isim... Asaf, "toplanan, toplayan"dan geliyor... Akad, bildiimiz Akadlar'dan geliyor... Yaknda annesi ld, lm ilnna baktm, annesinin ismi de ilgin. Kendisi arkadamdr... Burada iki yntem var, birisi Ilgaz Zorlu'nun. O mezar talarn okuyor. Ben hapishanede bu ilere giritiim ve mezar talarna gidemediim iin lm ilnlarna bakyorum. imdi kim ekonomik yorumlar iin kyor? Asaf Sava kyor... Akrabas. Kendisinin durumunu ayr dnrsek, Gle ailesi de. nk annesinin kzlk soyad Bozer. simbilim asndan kuralmza uyan bir soyad. Zaten bu Siyasal Bilgiler Fakltesi'nin dekannn einin de soyad Dervi, yani o aileden... Gryoruz ki, bizi hibir ey yanltmyor. Birisi daha var; Ercan Kumcu. Ben onlarla ilgili bir lm iln da kestim, zaten 'er'i var. Zaten Trkiye basnnda, adam alp da niversiteden fkra yazar yapmazlar. Ancak Sabataist olursa yaplr... Hariciye Bakanl ve daha baz saymadm bakanlklar da dnrseniz... Bu memlekette unu yazacaksnz. Bu izginin dnda ender adamlardan bir tanesi hsan Sabri Bey (alayangil), MT'le ilgili yar resmi bir kitapta, MT'in hsan Sabri Bey'i Dileri Bakan iken, Sovyet ajan yapt yazyor... - Trkiye'de Masonlar, Sabataist, Yahudiler asndan ilikilerini veya atmalarn tespit edebiliyor muyuz? -

Ozan_Boran

32

- Efendim bir defa unu kural olarak syleyebiliriz; her Mason Sabataist deildir, ama Masonizmi de Sabataistler ynetiyor. Bir sene nce bu dnyadan gen stad- Azam Sabataist. imdi kim ynetiyor bilmiyoruz. Ama Sabataist olmayanlar var, Mslman olanlar var, ama Masonik hareketi yneten Sabataistlerdir Trkiye'de. Tahmin ediyorum ki, Trkiye'nin ok byk oligarklar iinde Sabataist olmayp da Mslman grnen, fakat Yahudi balarn srdrenler var. - Trk kltr, politikas, ekonomisi zerinde bir Sabataist etkiyi saptayabiliyoruz. Ancak, bu etkinin engellenmesi konusunda ne dnyorsunuz? - Btn bunlar yazmak nemli bir eydir; etkisizletirme yolunda. Her ne kadar parti liderlerinin kontrol altnda olsa da, olduunu biliyoruz, Trkiye parlamentosunun henz bilerek bir Sabataist cumhurbakan semeyeceini gryoruz. Ancak basn farkl davranabiliyor. Mesel, Kemal Dervi iin sansr ederek yayn yapyor. Evvel Le Monde, yaknlarda Trk halknn Dervi'i ajan olarak grdn yazd. Halbuki ondan evvel Newyork Times'da bir yazda da gemiti. "Madonna zannettik, bu kadar poplarite..." var diye yazdlar. Hayr, o yazda da benzer cmleler var. O yazda da ajan, yabanclarn casusu sayldndan bahsediliyor. Ama o blmleri grmezden geliyor basn. zm: Dou Birlii - Btn bu genel zorluklara kar zm neriniz nedir? - Benim buradaki asl formlm, yava yava daha yksek sesle dillendirdiim ve baz Trk-slm tezinden arkadalarmn bana sylediine gre de slmc kesimde de hemen benimsenen, ok byk bir memnuniyetle karlananan Dou Birlii...Dou Birlii sylemini kullandnz zaman, Dou Perinek'in i Partisi'yle buraya kadar ayn eyleri sylyoruz. Burada iki proje var, bir tanesi imdi i Partisi'nin Avrasya Projesi. Ben Avrasya'nn sorunlar zebileceini dnmyorum. Bazen ben bu projelerimi ortaya attm zaman, "Osmanl'y m yeniden diriltmek istiyorsun?" diye soruyorlar, beni herhalde tanyorsunuz, ben byle kar postlalardan etkilenmem. Osmanl'y kuracaksan kurarsn... Zaten Anadolu iinde byle bir devletin yaayabileceine tarihsel olarak ihtimal vermiyorum. Projem, ok net bir projedir: Suriye, Irak, eskiden projem iinde yer almayan ran ve Kafkasya'dan Azerbaycan ve Ermenistan. Ekonomik birlii, siyas birlii ieren bir proje. Esas projem de Yunanistan'n da mutlaka bulunmas. Ama Yunanistan Avrupa Birlii'ne girdi. Fakat Avrupa Birlii ile arasnda ok ciddi yeni sorunlar kt. Yunanistan'da da ar solla, dindarlarn ve san bir ksmnn birletii syleniyor. Benim zmm budur ve bu, Avrasya hi buna uygun deildir. calan'n karlmasnn da Suriye-srail yaknlamasnn kapsn amak iin yapldn iddia ediyorum ve hl bunda srar ediyorum. En nemli olay, srail iin, Suriye ile yaklamdr. Yaklat zaman, bir srailli arabasna binecek, Suriye'den Trkiye'ye gelecek. Burada yeni bir kavramm da hatrlatmak istiyorum: "Rezerv Devlet" Trkiye, srail iin "Rezerv Devlet"tir. Eer Ermenistan'la bir yaknlama da olursa, zaten srail yaynlarnda da grlyor... Ama dediim gibi, Dou Birlii, btn bunlara bir zmdr. Ve Trkiye'nin hibir yakn komusuyla problemi olmaz. Ve Trkiye'nin bu birlik iinde hibir nemli ekonomik sorunu da olmaz. nk dnyann en iyi petrol ran'da, doalgaz Irak'ta... Yoksa, btn yakn komularyla sorunlu, akld bir politika olamaz... Ayrca projeye bakarken unutulmamal ki biz bu evreyle kltr birlii iindeyiz. Oysa, ne kadar Trk olursa olsun, Asya'yla bir kltr farkllmz var. - Anadolu'da neden bir Trk devleti kurulamasn? - nk tarih byle sylyor... Daha nce de sylemitim, Konya'y biz abartyoruz. Konya Seluklular en fazla sultanlktr, hibir zaman bir beylik olmamtr. skender, Dou Roma, Osmanl... Hep bunu ayor. Buras bir plato... Ancak, Trklerin, btn bu olumsuz zamanmza ramen, byk bir lke olduunu, eitiminin, aydnnn, ynetici kadrosunun olduunu gryoruz. Ayrca byle bir birlikte

Ozan_Boran

33

kimsenin kimseyi ynetmesi diye bir ey olmaz. Osmanl'da da bunu gryoruz. Emperyal olduun zaman, ne Krt sorunu kalr, ne u kalr ve Yunanistan'a kar da en nemli koz bu projedir.

Sabetayclar Rfat Bali ile rportaj: www.komplo.com - Sabetayclarla ilgili deerlendirmeleriniz nedir?
Sabetay Sevi bundan 300 yl nce ortaya kt. Mesihliini ilan etti. Sonra can korkusundan Aziz Mehmed Efendi oldu. Devam artk bilinen hikaye... Dnmeler, slam ve milliyetiliin gznde dayatmac bir batl hayat tarzn temsil ediyor. Yetmili yllarda sa-sol atmalar dneminde Komnizmi ve Marksizmi de temsil ettiler bir yerde. rnein, 1970'li yllarn kamuoyunda DnmeSelanikli diye bilinen smail Cem peki sosyal demokrat dncesi nedeniyle TRT Genel Mdr grevinde iken milliyeti ve sa kesimin ar eletirilerine uramtr. Dnme-Selanikli kkeni de hep sosyal demokrat kiiliiyle birlikte menfi bir tarzda vurgulanm ve sosyal demokrat oluu Selanikliliine atf edilmitir. Bugn baktmzda Ilgaz Zorlu dnda biri kp da ben Sabetayistim demiyor ama dnmelerle ilgili olarak etrafta bir sr sylenceler var. - Bir de Halil Bezmen kt. Ahmet Emin Yalman da dnmeydi, Nazm Hikmeti savunur yazlar yazd diye eletirildi. Bence bugn dnmelik konusu Trkiye gndeminden dmtr. nk dnmelii temsil eden, tartmal, ateli polemik yapan insanlar kalmad. Bir Yalman'n edeeri bugn yok. slami basnda Selanik kkenli olmas nedeniyle Cokun Krca'nn dnme olduu iddia edilmektedir. Krca'nn ateli Atatrk milliyetisi tavrndan da yola klarak Ahmet Emin Yalman dnemini andrr bir Sabataist-slam kutuplamas ara sra gndeme gelmektedir. Ama bu da bir yerde anlamszdr zira Cokun Krca hibir zaman kendisinin Sabataist olduunu deklare edip kendisine uygun grlen bu kimlii savunmad ki. te Cokun Krca var deniyor ama o da bunu aka deklare edip savunmuyor ki. E o zaman kiminle neyi tartacaksnz? Bence Dnmeliin artk nemi kalmamtr. Problem aslnda baka. Sabetayclar bir yerde Trk toplumunda taraf oldular. Neye taraf oldular, Batya Batl yaam tarzna taraf oldular ve bu yaam tarzn Trk toplumuna getirmeye uratlar. rnein pekilerin ilk sinema salonlarn amalar ve burada Batl yaam tarzn gsteren filmlerin gsterimi. Yalman'n ateli ve saldrgan bir laik oluu... Tm bunlar Dnmeleri Kozmopolitizmle, Batyla zdeletirdi ve bir yerde slami-gelenekselmuhafazakar deerlere bal olarak yaamak isteyen toplumun ounluuna bu yaam tarzn dayatmakla sulandlar. "Dayatmak"la sulandlar nk akamlar foxtrota, aylara balolara gitmeyen, ksa etek giymeyen ban amayan slami deerlere bal muhafazakar kadnlar ve toplumun ounluunu tekil eden bu tr bir aile ve toplum yaps dnemin basnn ve kamuoyunun nde gelen ve bir ou Selanikli olan yazarlar tarafndan "yobaz, "gerici" olarak nitelendiler. Btn mesele buradan ortaya kmaktadr ve bugn de Trk toplumunda yaanan gerilim ve gerginlik ayn nedenlere dayanmaktadr. Sayn Fehmi Koru'nun son yazlarndan birinde konu ettii gibi Trkiye'deki reklamlarda bile Batl yaam tarzn benimsemeyenlere bu yaam tarz sembollerle "dayatlmakta" belli bir marka mayo "adalk" sembol olmakta, yine belli bir marka gmlek Batl hayat tarz sembol olmaktadr. Neye taraf oldular, batya, slami gre gre batnn ahlak dknlne ve onu muhafazakar bir hayat tarznn stne dikte etmeye taraf oldular. Problem bu. Problem znde dinsel deil ki. Problem gizli Yahudilik de deil bir yerde. - Dnmelerin ifte kimlikli oluunu nasl deerlendiriyorsunuz? slami bak as ile Dnmelere olumsuz baklmas slami dnce dnyasnn i kurgusu asndan gayet doal ve anlalabilir bir tepki. Ben Mslman olsam ben milliyeti-muhafazakar bir gre sahip
Ozan_Boran

34

olsam bu tepkiyi gayet normal bulurum. Bu benim ahsi grm, herhangi bir kesime irin grnmek iin sylemiyorum. Dnn ki adamlar "Elhamdlillah Mslmanm" diyorlar fakat deiller. E, tabii gerek bir Mslman, "Ha bak ite bunlar Yahudinin gizli ajanlarym" diyecek. Buna Ahmet Emin Yalman'n 1950'li yllarda Necip Fazl Ksakrek ve Byk Dou'cularla olan iddetli polemikleri ve bir dnme olan Sabiha Sertel'in ei Zekeriya Sertel ile birlikte milliyeti ve Turanclarla olan polemiklerini de eklerseniz resim tamamlanyor. Ortaya kan resimde slam' iten ykmaya alan ve zellikle 1970'li yllarn sa-sol atma atmosferi iinde slam'n da iinde yer ald geni sa cepheyi kertmeye alan "Yahudiliin gizli ve ayn zamanda "kzl" ajanlar" sembol n plana kmaktadr. ok kt bir efsane haline geldi bu konu. in asl tartlmas gereken ilmi, dini ve mistik yan tamamen bir kenara atld. Sadece siyasi ve popler yan ele alnyor. Belki Ahmet Emin Yalman bu trden tartmalara girmeseydi bu konu bu kadar dejenere olmayacakt. - Byle bir yapy nemsemiyorsunuz ama eletiriyorsunuz. slami bak asndan bir yerde mantki bir tavr var aslnda. Bugn dnmelik var m? Ilgaz Zorlu o cemaatten olduuna gre bir bildii var ki 'var' diyor. Bana sorarsanz belki var ancak artk Sabetayistler asndan da bir nemi olduuna inanmyorum. nk onlarn Sabetayclk inancndan uzaklatklarna inanyorum. Bir Selaniklilik var belki, ama onda da sekinci ve elitist bir yaklam var. 'Biz Selanikliyiz, biz daha batl, daha kozmopolitiz' gibi bir bak alar var. Bir insann byle dnmesi yanl. Bugn Sabetayistlerin bir kimlik problemi var bana gre. Ne olduklarn bilmiyorlar. Dinden uzaklam bir kitle olarak gryorum onlar. Bugn hala ifte kimliini srdren kiiler varsa ki Ilgaz Zorlu var diyor, onlarn da aznlkta olduuna inanyorum. - Dnya ve Trkiye Yahudileri Sabetaycla nasl bakyor? Dnya Yahudilii Sabetaycla bir mezhep olarak, bir mistik yaklam olarak bakyor. Sabetayclarn Yahudi olmamalar gibi bir meseleleleri yok. Herkes Yahudi olabilir. Bir Hristiyan da Budist de Yahudi olabilir. Ancak bunun bir riteli vardr. slam'da nasl kelime-i ehadet getirip bir Hristiyan Mslman olabilirse, Yahudilikte de ona benzer bir ritel vardr. Bir eitimin sonucunda bir snavdan geersiniz dinin icaplarn yaparsnz ve Yahudi olursunuz. - Ilgaz Zorlu bunun bu kadar kolay olmadn sylyor. Onun meselesi ayr. O diyor ki ben Yahudi kkenliyim. O zaman beni ayr bir kategoriye koyacaksn. Yani ben bir Hristiyan gibi, bir Budist gibi deilim. Onlar o sreten gesin, beni zel ayrcalkl bir odadan geireceksin ve Yahudi kabul edeceksin diyor. Bu mmkn deil. Yani ben ok dindar bir insan olduumdan dinin vecibelerini bildiimden sylyor deilim fakat bu yahudi dininin mantna aykr bir ey. Siz kendiniz Yahudiliin kabul etmedii bir mesihe inanmsnz baka bir yola sapmsnz bugn imdi yeniden yahudi olmak istiyorsunuz. Yahudilik dini ayrcalkl muamele kabul etmiyor. Diyor ki, 'Madem sen Yahudisin ve bu dinin icablarn biliyorsun, demek ki bu yol senin iin daha ksadr, yap o ritelleri gel Yahudi ol'. Diyelim srail'de Trkiye'de var olduu iddia edilen Sabetayclar Yahudilie kabul eden bir karar ksa zannediyor musunuz ki Trkiye'deki Sabetayclar "Allah Allah" diyerek Yahudi olmak iin srail'e koacaklar? Hayr, Ilgaz Zorlu'nun dnda gidecek bir kii daha olacan hi sanmyorum. - Ilgaz Zorlu gemek isteyenlerin olacan sylyor Trkiye'de dnmelerin ciddi dini temele dayanan cemaatsal bir yapsnn bulunduuna inanmyorum. ksnlar efendim o zaman ortaya.

Ozan_Boran

35

- Trkiye Yahudileri dnmeleri nasl gryor? 1950'li yllardan gnmze dek gelen dnme- slam atmasnn sonucu olarak dnmelerin "gizli Yahudi ajan" olarak grlmelerinden dolay Trkiye Yahudileri Sabetayclara fevkalade souk ve fevkalade uzak yaklarlar. Bu dediim imajdan dolay hibir platformda beraber olma ihtimalleri yoktur. Sabetayclar Yahudileri sevmez, Yahudilerin de Sabetayclara ok fazla sempatiyle baktklarn syleyemem. O adan slami dnce dnyasnn Yahudiler, Dnmeler ve farmasonlar l sacaya dncesinin doru olduuna inanmyorum. - Dnmelerin bugnk durumu nedir sizce? Yahudilik asndan kabul edilecek bir yn yok. Mslmanlar iinde konforlu bir konumda olacaksn ve Yahudilik iddiasnda bulunacaksn. Bunun pek de etik bir davran olduuna inanmyorum. Yahudilie dnmek istiyorsanz, bunun ritelleri var. Kimse size mani deil olmaz. - Etkin masonlar hep bu gruplar arasndan kyor. Yahudiler ve Sabetayistler arasndan ok mason kt dorudur. Ama bu durumun da kendi kurgusu iinde bir takm anlalabilir mantki nedenleri vardr. Masonluk bir yerde evrensel bir felsefeyi, eitlii, kardelii savunuyor ve yaymaya alyor ama dini arka plana atyor. O zaman zaten dinden uzaklam olan Sabetayclara masonluk ekici gelmektedir. Tarih boyunca ayrmcla uram bulunan Yahudilerde kardelik, eitlik ilkeleri erevesinden dolay masonlua sempati ile yaklamaktadrlar. Ancak bir gerek var tm dernekler gibi masonluk da bana gre bir lobi ve toplumda arl olan bir sivil toplum kuruluu ve her sivil toplum kuruluu gibi bir bask grubudur. Ancak kardelik ve eitlii ilke diye benimsemi bulunan bu bask grubu siyasete alet ve taraf olmamaldr. - Kanal-7'deki yaynlar zerine masonlarn kendi aralarndaki yazmalar gazetelerde yaynland. Son derece talihsiz mektuplar onlar. Yani bir kere o mektuplar her kim bulmusa ve ayet doruysa byk bir gazetecilik olay yapm. Fevkalade talihsiz olan hadise, raporun Fransz Byk Locasna srail Byk Locasndan gelmesi ve orada "ite unlar yapn" diye emirler verilmesi. ok yanl eyler yani. Komplocu gr dile getirenler de zannediyorum bu noktalardan hareket ediyor. Ancak tekrar ediyorum bu szlerim belgelerin zgn olmalar kaydyla geerlidir. Aksi halde bu kez bunu yaynlayan gazeteler hatal davranm olacaklardr. - Komplo denilip gzard edilen ibirlii bu mektuplarla ayan beyan ortaya km olmuyor mu? Ama bir de una bakmak lazm. Kanal-7'de o grntler yaynlandnda Trkiye masonlar sustular. Masonluktan istifa etmi iki kii ile bir de canl yayna katlan bir kii konutu o kadar. Ben onlarn i dnyalarna vakf deilim ama okuduum kadaryla onlarn dahili nizamnameleri var herkes konuamaz. E canm yani size o kadar ithamlarda bulunuluyor, sizde de en yetkili kimse ksn konuun. Yoksa skut ikrardr.
SABETAYCILARA AT BLNMEYEN BR DUA VE DNSEL ANLAMLARI

Ilgaz Zorlu www.sabetians.com Sabetayc cemaatlere ait olan dua kitaplarnn nemli bir ksm srail Devleti'nin kuruluu sonrasnda burada kurulan brani niversitesi ve ona bal olarak alan Ben Zwi Enstits 'nde yer altnda kurulmu olan muazzam ktphanelerde muhafaza edilmektedir (1) Ancak genellikle 1960 l yllara dek

Ozan_Boran

36

bu lkeye gnderilen kaynaklarn dnda da kukusuz hala Sabetayc kkenini koruyan ailelerde de bu tarihi cemaat hakknda nemli bilgiler verecek dokmanlarda bulunmaktadr. Trkiye'deki Sabetayc ilk el kaynaklara gemeden evvel bugne kadar Trkiye'de hakknda ayrntl pek fazla bilgi bulunmayan ancak gerekten pekok adan tarihi nemi olan bir kitaptan szetmek gerekmektedir.Bu kitap branice'de ki adyla "Sefer irot ve Tibahot el Haabtayim" 1947 ylnda srail Devleti'nin kuruluu ncesinde o zamanki adyla Filistin'de baslmtr.Trke'de ki anlamyla "Sabetayclar'n ark ve lahileri" kitabdr.Kitap Moe Attias tarafndan yazlmtr. Kitabn nszn, kendisi de baba tarafndan Sabetayc olan(bu bilgi tamamyla Sabetayc baz ailelerce iddia edilmektedir),srail'in kurucular arasnda yer alan ve sonra da bu lkenin ikinci Cumhurbakan olan zak ben Zwi yazmtr.Yine ayn kitabn iinde yeralan ilahilerin dini kkenleri hakknda dipnotlar veren kii de Kabbala teorii konusundaki almalaryla tannan , Sabetay Sevi'nin hayat konusundaki kapsaml bir yaptn yazar ve modern branice'nin yaratclarndan olan Gershom Scholem'dir. Kitabn ilgi ekici yn Sabetayclara ait olan dinsel iirlerin topland bir antoloji olmasdr. Bu iirler zmirliler olarakta bilinen Kapanclar grubuna ait bir ailenin arivinden olumutur. Genellikle spanyolca, Trke veya branice olarak sylenen ilahileri iermekteysede yaz dili olarak branice kullanlmtr. Ancak ilerleyen zaman iinde branice'nin zmirli'ler grubunda yeterince cemaat yelerine retilememesi nedeniyle bir takm ibranice imla hatalar yaplmtr.Bu kitap ierisinden, bir cemaat yesinin Sabetay Sevi'ye kar olan duygularnn ifadesi olmas bakmndan setiimiz bir ilahiyi buraya naklediyoruz: 1) Biz sana ftadeyiz ey seh-i hub-i cihan Rahmedip aklarn itme sezayi figan! Ru-yi zemin grmemi sen gibi bir horevan Rahmedip Aklarn itme sezayi figan! 3)Vuslatn can ile itmedeyiz Ak-i mstakiniz imdi biz ey mahruy, Tekke'yi aknda hep ekmedeyiz hay hu Rahmedip... (2) Sabetayc teorinin esas Luria(3) Kabbalasnda temellenen krlma olarak adlandrlan bir yaratl teorisine dayanmaktadr.Bu teoriye gre Tanr gnderilen bir k ve onun yansmas olarak ortaya kmtr.Tanrsal toplayan kaplar bu n kuvvetine dayanamayp krlrlar,n bir ksm ilk kaynana geri dnerse de dier bir ksm krlan paralara yapk kalacaklardr.Bu paralar klipa denilen kabuklarla kaplanmlardr ve ktlkler ortamndadrlar. Bu paralarn klipalardan teker teker kurtarlarak ktlkler ortamndan karlmas ise Tikun olayn meydana getirmektedir. te Lurianc inanca gre Mesih'in(4) geli zaman Tikun'un gereklemesiyle olacaktr(5) Sabetayc teoride de Mesih'in kiilii ve grevleri Lurianic bir adan ele alnmtr.Sabetayclar da Sevi'nin Tikkun olayn gerekletireceinden hareketle klipalarn leceine ve ktlklerin yokolacana inanyorlard,bunu dini ritellerinde syledikleri ilahilerinde de benimsediler. Aada yeralan ilahi dnya literatrnde ilk kez yaymlanan anonim bir Sabetayist iirdir, ritellerin uyguland yllarda Kapanc grubunda okunmaktayd. Cennetin Kaps,cevahirdir yaps Yosef Aar kendisi,konvenyamos konvedrad hey Bam tac abetay hey bam tac abetay Direk,direk mumlar

Ozan_Boran

37

Greceiz onlar Kim grrse onlar Grecektir Allah' hey Konvenyamos konvedrad hey Bam tac abetay Gn olsa bizde grsek Muradmza ersek Efendimizi grsek Konvenyamos konvedrat hey Bam tac abetay Klipalar lecek Dnya bize kalacak David'ler oynayacak Konvenyamos Konvedrat hey Bam tac abetay(6) Yukarda verilen ilahinin ilk dizelerinde arzu edilen Sabetay Sevi'yi grmektir,bu da onun ancak tekrar Mesih olarak geri gelmesiyle mmkn olacaktr.Daha sonraki dizelerde Mesih'in gelmesiyle klipalarn yokolaca ve Davidler'in oynayaca inanc yer almaktadr.Tanah'a gre Mesih David'in soyundan gelecek bir kiidir,Sabetayist inanta ise aslnda Mesih brahim'den beri onsekiz kez beden deitirerek yeryzne gelmitir,yani Sabetayistler reenkarnasyonu kabullenmektedirler.O halde Mesih'in geliiyle beraber btn Mesihi kiiliklerde ortaya kacaktr.Ve sonuta Mesih'in geri gelmesine yolaacak olan kyamet olaynda Sabetayclar insanlar kurtarma grevini stleneceklerdir. Nitekim Sabetayclarn kendilerini maaminim-inananlar- olarak adlandrmalar da bu felsefenin bir sonucudur.nk Mesih geri geldiinde sadece ona inananlar gerek kurtulua ulaacaktr.

DPNOTLAR 1-Her ne kadar srailli bilimadamlarnca Sabetayclara ait kaynaklarn burada muhafaza edildikleri gerei -bu kaynaklarn srail dna karlamamas amacyla- yalanlanmaktaysa da bizzat bu makalenin yazar 1991-92 yllar arasnda bu deerli kaynaklar stnde incelemeler yapma olana bulmutur.Ayrca bu kaynaklarn srail'e nasl ulatklar ve muhteviyatlar hakknda da srail'li deerli bilim adam Gershom Scholem "Sabatay Zwi-The Mystical Messiah -Princeton University Press 1977" adyla ngilizceye'de evrilen kitabnn nsz ve giri blmlerinde ayrntl aklamalar vermektedir. 2-Moe Atiyas / Gershom Scholem - "Sefer irot ve Tibahot el Haabtayim" TelAviv - 1947 sayfa:62 3-Safed Aslan olarakta tannan ve Safed Ekol'nn kurucusu olan zak Luria Akenazi yalnz yaad dnemin deil,kendinden sonra gelen doktrinleri de etkilemi olan byk bir Kabbalistti. Kabalac teoriye Mesih inancn sokmu ve kimi tarihilere gre de lm sonrasnda da Sabetayizmin domasna yolamtr. 4-Yahudi dininde yeralan ve onyedinciyzylda doruk noktasna ulaan Mesih inanc srailloullarnn ektikleri zdraplara son verecek bir Kurtarc'nn gelii olarak tanmlanabi- lir.Sabetay Sevi yaad dnemin beklenen kurtarcs olarak kendini ilan etmi ve bu yolda da Kabbala'y temel almtr.

Ozan_Boran

38

5-"Sabetay Sevi" Erol Cokun-YomTov Ben Sason alom Gazetesi 21.10.1993-17.11.1993 adl dizinin ilk blmnden alnmtr. 6-Bu iirin elde edilmesinden dolay Haluk Dervi Bey'e teekkrlerimi sunarm. Sabatay Sevi Bekliyorum Seni Sabatay Sevi Bekliyorum Seni(1) Kusta'da(2) oturan bendeniz Kardesi Aryeh'e bildiriyor: Gunahlarimiz icin Allah gazabini gonderd Kusta kirk dokuz saat yandi Korktuk Allah'in gazabindan. Alevler geceyi gunduze cevirdi Gazab bittigi zaman gece karanliga dondu Fakat bu karanlik oncekinden de siyahti Kusta kul rengi Kocaman sehir altst oldu. Benim Zeytouni Kal'im(3) perisan Fakat Goyim'in(4) ibadethanesi(5) numayan Bizim yerimize yeni bir kilise(6) bina ettiler. Sultan butun Benai Yisrael'i(7) karsi tarafa(8) gonderdi. Diger Zeytounililer gibi kayikla gittik Ayni Ispanya'dan geldigimiz gibi Fakat Pera'da kalacak bir yer yoktu. Goyim(9) bizi kovdu. Yehuda'nin haninda bes tane bekarla bir odada kaldim. Sonra gokten yeni bir felaket(10) geldi Besimizden ikisi kan kusup oldu. Ikinci defa olumun yuzunu gordum Ogleden sonra sokaklardan dolasirken Cehennemin kokusundan kustum Sonra koca bir cin gunesi yuttu, gun gece oldu(11) Kordova Kal'ina kostum. Herkes aglayip kotu cinlere karsi mum yakti Bazi hahamlar Buyuk Isim'e(12) degil Sabatay Sevi isimli bir Izmirli'ye ibadet edip Onun mosiah(13) oldugunu soylediler. Dikkat et kardesim Aryeh Bu isaretler alemin sonu Gun gece ile yer degisip Gun gece, gece de gun oldugu zaman Yakinda kiyamet kopacak demektir. Buyuk Isim mesihi gondermek uzeredir Simdi ben de seni bekliyorum Sabatay Sevi Sabatay Sevi esperamo a ti.(14) Marc David Baer Notlar:

Ozan_Boran

39

1. Istanbul'lu Haham Yudah ben Hayim'dan, Italya Livorno'daki Haham Aryeh ben Ishak'a bir mektup, 1660 1666 arasi. Bu mektup, bu tarihlerde Istanbul'da meydana gelen gercek olaylara uygun olarak kurgulanmistir. Birbiri ardina yasanan bu felaketlerden sonra mesih oldugu iddia edilen Sabatay Sevi'ye inanan ve onun pesinden Musluman olan Yahudi asilli grubun uyeleri bugun "Donme" olarak anilmaktadir. 2. Ibranice, Istanbul 3. Ispanyolca, havra 4. Ibranice, gayri Yahudiler, Muslimler 5. Rustem Pasa Camii 6. Aslinda yeni bir cami, Yeni Cami 7. Ibranice, Yahudiler 8. Haskoy'e 9. Hristiyanlar 10. Veba 11. Gunesin tam tutulmasi 12. Allah'a 13. Ibranice, mesih 14. Ispanyolca, Sabatay Sevi bekliyorum seni. KAYNAK: Tarih ve Demokrasi Forumu

Sabetayclar
Mehmet Milli 04.07.1999 Sabatayclar evket

*
Eygi Gazete

BU memlekette Mslmanlarla, islm hareketle diyaloa girmek ve uzlamak zorunda olan Sabatayc cemaate mensup baz politikaclar, medyaclar, yazarlar, yaplmas gerekenin tam aksine, slm'a ve Mslmanlara amansz bir sava am bulunuyor. Asl ve gerek kimlikleriyle Yahudiliin bir tarikatine mensup bulunan bu Sabatayclar nasl oluyor da bu akl almaz mantk d siyaset ve stratejiye saplanmlardr? Bu memlekete onlar slm ve Mslmanlar kabul etmemi midir? Dillerini, kimliklerini, geleneklerini koruyarak bu gne kadar slm toleransnn glgesinde yaamamlar mdr? Sabatay Sevi mesihliini iddia etmi. Osmanl mlknn nice eyalet ve vilayetini etrafndaki Yahudilere vermi, onlar kral ilan etmi, nice iler yapm ve btn bunlara ramen hayatta kalabilmitir. Byle bir tolerans, o ada Hristiyan lkelerinde var myd? Sabatay Sevi'yi grmeye gelen Yahudilerin kalabalkl yznden stanbul'da ve Gelibolu'da yiyecek maddeleri ktl olmu, Osmanllar buna bile ses kartmamlardr. Bugn Trkiye'de iki kimlikli, dtan Trk ve Mslman grnen, gerekte ise Yahudi olan Sabatayc bir cemaat varsa, onlar bata medya olmak zere lkede byk bir gce sahip iseler, bu varlklar, bu gleri slm'n ve Mslmanlarn hogrsne dayanmyor mu?

Ozan_Boran

40

Peki, yazlarnda slm'a ve Mslmanlara kin, dmanlk kusan u Sabatayc keyazar ne yapmak istiyor? Kendi fanatizmi, kendi dengesizlii yznden btn Sabatayc cemaatin huzurunu, varln, geleceini tehlikeye attnn farknda deil midir? Sabatayclarn cumhuriyet, laiklik, adalk, demokrasi, hukuk, insan haklar konularnda kendilerine mahsus garip ve son derece subjektif grleri vardr. Onlar bu deerler zerinde kendi tekellerini kurmak istiyor; hkimiyeti bu lkede Mslman ounluk ile paylamak istemiyor. Onlarn laiklik grleri gerek demokrasiye, hukukun stnl sistemine, temel insan haklarna, bu milletin kimliine, akla, manta, vicdana aykrdr. Onlarn laiklii Enver Hoca'nn, Pol Pot'un, Stalin'in szde laikliini andryor. slm ve Mslman dman, Sabatayc keyazar feryat ediyor: 'ABD'de, Avrupa lkelerinde uygulanan laiklik Trkiye'de tatbik edilemez. Halka ibadet etmek hrriyetini verirsiniz, o kadar. Daha fazla din hrriyeti verilirse laiklik elden gider. Devlet, dini kontrol altnda tutmaldr.' Byle laiklik olur mu? u anda kabinede din ilerinden sorumlu bir devlet bakan var. Devletin resm bir Diyanet leri Bakanl var. Devletin yz bin imam, mezzini, vizi, mfts var. Bunlara bteden maa dyor. Devletin bine yakn mam-Hatip okulu, on yedi lahiyat Fakltesi var. slm vakflar devletin kontrolunda. Byle laiklik olur mu? Buna laiklik denebilir mi? Birtakm Sabatayclar bu arpk uygulama konusunda niin bu kadar israrllar? Yakn tarihimizde birtakm byk kiilerin Sabatayc olduklar iddia ediliyor. Bunlarn isimlerini aka vermek mmkn deildir. Sabatayclar da sylemiyor. Devlet ve cumhuriyet hepimizindir. Trkiye eitlilie sahip bir lkedir. Devlet ve cumhuriyeti hibir aznlk, iki kimlikli kesim, lobi, tekeline alamaz. Bu gibi tekelleme gayretlerinin sonu yoktur. Ben, azl slm ve Mslman dman Sabatayclara burada akllarn balarna toplamalarn bir kere daha bildiriyorum. Akl banda, mkul dnceli, demokrat zihniyetli, insafl Sabatayc aydnlara da, lkenin ezici ounluunu tekil eden Mslmanlarla diyaloa girmelerini, onlarla uzlamalarn tavsiye ediyorum. slm Trkiye'nin dinidir. Pek kk bir aznln bu dine sava ilan etmesi ok yanltr. Sonunda bundan kendileri zarar greceklerdir.

* Trk basnnn nemli kalemi Mehmed evket Eygi zellikle Trkiye'li mslmanlar tarafndan yakndan
tannan bir yazardr. Uzun yllar kard gazetelerde Trkiye'de yaayan dindar insanlarn haklarnn kazanlmas iin mcadeleler vermi, idealleri uruna dnce sulusu olmu, yarglanm ve cezaevlerinde kalmtr. Eygi, gnmzde inanlarn bir takm menfaatler uruna deitiren kiilerin aksine yllardr inand gerekleri taviz vermeden tm skntlara karlk savunmaya devam etmitir. Bir siyaset bilimci olan yazar, on yldan fazla bir sredir "Sabetay Sevi ve Trkiye Sabetaycl" konusunda makaleler yazmaktadr. Mslman bir yazarn yahudi teolojisine dayanan bir dini akm konusunda yazmas yaynevimizin dikkatini ekmitir. unu kabul etmek gerekiyor ki Mehmed evket Eygi Bey sabetayclk sorununun islami platformlarda ve mslmanlar arasnda tartlmasn salayan kiidir. Gndelik yazlarnda pek ok kez konuya eilmi tarafsz bir gzle zellikle siyasi karar alma srecinde sabeyatclarn davranlarn incelemi ve bu konuda eletiriler yapmtr.

SABATAYCILAR ve GERCEKLER "Sakladm, sylemedim derdimi, gizli uyuttum..."

Ozan_Boran

41

Getiimiz gnlerde entel softalardan Mehmet evki Eygi'nin "ki kimlikli, gizli, esrarl ve ok gl bir cemaat-Yahudi Trkler yahut Sabetayclar" adl kitabnn piyasaya knn ardndan, aportta bekleyen Kanal 7'nin sakall-gzlkl spikeri, Selaniklilerin -kendisi her ne kadar 'Dnmeliini' saklasa da- rnek temsilcisi olan Abdi peki'nin kzn konuk etti. Kt niyetli bu syleinin iki amac vard: Kznn azndan Abdi peki'nin dini kimliini "itiraf" ettirmek ve (asl ama); peki soyadndan iaret ederek Dileri Bakannn bir "Dnme" olduunu gstermek... Sakall amacna ulat, zaten harc- alem olan bir kere daha kefederek cemaatinden aferin ald, Bu arada Eygi'nin kitabn da tantm oldu. Selanikliler'in nyargsz ve antisemit gerek hikayesini renmek iin slam Ansiklopedisi'nin ilgili maddesi ve brahim Alaeddin Gvsa'nn "Sabetayclk" kitabnn rehberliinde sizi bir mezarlk ziyaretine davet ediyoruz. Blblderesi-Fevziye Hatun Cami'sinin avlusundan balayarak ta Fstkaacna kadar trmanan yokuun sanda zel bir mezarlk bu... Kimler yatmyor ki burada... Azra Erhat orada, Yusuf Atlgan orada, "zmir'de Yunana ilk kurunu atan" Hasan Tahsin de orada... Merutiyette ve Cumhuriyette sanatta, sinemada, basnda (Selanik-zmir Yeni Asr-Sabah), tekstilde, ttn ticaretinde, klliyen ithalatta ba eken nl aileler de orada; pekiler, Dilberler, Bezmenler... Msrl, Bilgin, Kaptana, (Katibi Umumi Mithat kr) Bleda, Boran, riik, (ElinErgin) Telci, nsel, Ogan, Somay, Duhani, tmen, Kapanc ailelerinin yedi ceddi bu mezarlkta uyuyor. Mezartalarnn hemen hemen hepsi resimli. Kahverengi-beyaz sepya fotoraflarn ounda "Foto Osman Hasan" imzas okunuyor. 1930-1950 yllar arasnda ok misafir kabul etmi bir mezarlk bu. imdilerde ayda ylda bir gmleni var. Selanik'ten, am'dan, zmir'den, Msr'dan, gelip de orta hallileri Selamsz, Fstkaac, Balarba gibi skdar'n i semtlerini mesken tutan, zenginleri ise, Bakrky, Nianta, Tevikiye'de taklan "Dnmeler"e ait zel bir mezarlk bu. Kitabeti de hitabeti de farkl, "fatiha" talep etmeyen, ekli emali bir olmayan, "fotorafl" bu mezarlkta halen tkenmi bir tarikatin 300 yllk tarihi uyuyor. Selanik mezarlna eyh Mahmud Hdai hazretlerinin mridi, 1627 tarihli "Asadar Baba" yatrna selam verilerek giriliyor. Mezarln altndan yukar doru trmanan yokuun ad da Selanikliler soka. Mezartalarnn ounda ortak u "itiraf" var: "Sakladm, sylemedim derdimi, gizli uyuttum..." Ve kitabeleri genellikle "Ey zair (ziyareti) ben Selanikli falanca..." eklinde balyor. Kimilerinde lnn mesleini temsil eden semboller kaznm: Gemi apas, berber makas, pergel, makas (Terzi Aye Hanm 1953)... kimilerine ise, kelebek, pancar, buhurdanlk, krlang, ylan motifleri ilenmi. Bir tanesi var ki, sigara paketi eklinde: Dumanla Brakamadn imdi artk Nur iinde yat sevgili Gzekin. kark sanki nefesin sevgilin senin

yannda

dostun

sigara

Bir baka mezartandan ise, Selaniklilerin kltr dzeyini, ticari hedeflerini, aile ideallerini gsteren ackl bir roman gizli (aynen aktaryoruz): "Hayatm birok hastalklarn ztrabna gs gererek mtemadi almakla geti. ngiliz, Fransz, Alman lisanlarn edebiyatna vakf olarak rendim. Mancester'de byk babamzdan tevars ettiimiz ticari mevkii pek az zaman sonra kardeim Nuri'ye terk ettim. Muvaffakiyatmn varisi hakikisi olan Nuri ailemi ykseltti. Ben 22 yanda Selanik topraklarnda gmldm. imdi kemiklerim bile kalmad. smimi yad iin Nuri'nin mezarna resmimi koydular. Babam kardelerim Hsn ve Nuri'nin kemiklerini benim de resmimi sinesinde tayor."

Ozan_Boran

42

Mezarlkta zifaf! 20 yanda yaama veda etmi bir gen kzn (Rabia Zafer Gksu 1921-1942) hislerine yaknlar (muhtemelen annesi) yle tercman olmu: Zafer Gelinlik ama Bu tatan Gznz yalarla Zifaf burada Anneme urayn Bir kitap yazld ldm iin... ite elengi yaksn rdm beni grdm size budur... diye iin yadedin iin okutsun

Bugne kadar Trk sandmz bir kahraman da meer bir "Dnme"ymi... Buyrun: "zmir'de igalci dmana ilk kurun atan hrriyet kahraman mukaddes ehit gazeteci Osman Nevres (HasanTahsin Recep) 1888-1919"... Baz mezarlar heykel gzelliinde, bazlar ok pahal, mesela 12 yl nce gmlen Osman Ymn Msrl'nn (1929-1989) mezar. "Muharrir Selanikli Tevfik" (1871-1955) btesine gre daha makul bir istirahatgahta.Yazgan ailesi, Atamanlar yukarlarda, asrdide sedirlerin altndalar. Karanfil ailesi, Hatice Atiye-Suzi Bleda, Jale Dilber (1913-1987) hi yklmayacak zannyla yaplm k mezarlarnda komuluk ediyorlar... Merdivenlerin banda "Snm Manolya Saliha Nedret", Ferdi Nihat (1917-1913), Atatrler, Birenler, lgerler, menler, demenler... Karadenizin derinliinde kaybolan Millet vapuru svarisi Besim Kaptan da (2.12.1936) orada yatyor... Kimdir bu Dnmeler? Ne kadar Yahudi ne kadar Mslman bir cemaat bu? Dualar, ibadetleri, inanlar nedir? Bu sr, bu gizlik, bu esrarengiz hava niye? 17. asrdan itibaren, bilhassa zmir ve Selanik'te yaayan, Mslman ad ve kyafetiyle dolaan "gizli Mslman-Yahudi cemaati" yelerine, Osmanl Trkleri tarafndan, din deitirdiklerini balarna kakmak iin "Dnme" denmi. Bu laf lisanna yaktramayanlar ise, nezaket kasd ile onlara "avdeti"derlermi. Bu da 'dnme' demek... Bir meczub: Sabetay Sevi Bu gizli mezhep, zmir'de Trkler arasnda Kara-Mente lakabyla anlan spanyal muhacir yahudi Modehay Sebi (Geyik) olu Sabetay Sevi (1632-1675) tarafndan kuruldu. Hahamlk tahsil ederken "Zahor" yorumuyla"Kabbala" ad altnda toplanan teosofik fikirlere merak sardran bu gen Yahudi, o asrda zuhuru beklenen Mesihin kendisi olduu iddiasyla ortaya km ve zmir'de 1648 senesinde mesihliini ilan etmise de, bu iddiasnda fazla srar etmemi, fakat Msr, Kuds ve Atina'ya bir yapt bir geziden sonra "1666"da (bu tarih Hristiyanlar arasndada Mesihin zuhur tarihi diye kabul edilir) mesihliini tekrar ilan etmiti. zmir yahudilerinden etrafnda pekok taraftar toplanm ve hreti bir taraftan ta Budin'e, dier taraftan Lehistan, Almanya, Hollanda, ngiltere, talya ve Kuzey Afrika'ya kadar yaylmt. Hatta ran'a kadar varan bu hret ve nfuz, Acem Yahudileri arasnda bile bir hareket uyandrm ve onlar: "Bizim mesihimiz geldi, artk toprak bellemeyiz" diye ayaklanmlar. Dnmeler kendilerine "Ma'aminim" (Mminler) ve "Haberim" (Ortaklar) veyahut "Ba'alemilhamah" (Mcahidler) isimlerini vermilerdi. Bu cemaat mensuplarna yalnz Edirne'de "Sazannicos" (Kk sazan balklar) derler. Rivayete gre, bu gizli cemaat mabedinin Balk Pazar yaknndan bulunmasndan veyahut cemaat mezhebinin mesihi ve ba olan Sabetay Sevi'nin bir kehanetinden kaynaklanyordu. Kehanete gre; Yahudilerin kurutuluu Hut (Balk) burcu altnda vaki olacaktr!..

Ozan_Boran

43

Musevi inan ve ibadetinde farklar yapmaya kalkan bu hahamn hareketini stanbul Hahambal hogrmeyerek, kendisini aforoz etmeye ve hatta -bir rivayete gre- ldrtmeye kalkm ve dier taraftanYahudilerin her gnk dualarnda padiahn ad geen fkray, "Padiahlar padiah" ve hatta "Davud'un olu Sleyman" eklinde deitirmesi Osmanl hkmetinin de dikkatini ekmi ve gen haham ancak bundan sonra takibe alnmt. zmir Yahudileri arasnda trl kargaalara neden olan bu haham Sadrazam Kprlzade Fazl Ahmet Paa nce stanbul'a getirip hapsetti. Burada da faaliyetini srdrnce anakkale'ye naklettirip Kumkale'de (Abydos) kalebend etti. Ama bu defa da Kumkaleye Avrupa'nn eitli yerlerinden ziyareti akn balad. kinci bir mesih olmak iddiasyla Kumkaleye gelen ve uzun mnakaalardan sonra fikrini kabul ettiremeyen Nehemya Cohen adl bir Lehli haham, Sabetay' fesatlk thmetiyle hkmete ihbar etti. Bunun zerine Sabetay Edirne'ye getirilmi ve IV. Mehmed'in "kafes arkasndan" itirak ettii bir divanda Sadaret Kaymakam ve eyhlislam tarafndan, Moe ben Rephael Efendi'nin tercmanlnda sorguland. Hakknda ileri srlen ithamlar reddetmi ve "slamiyeti kabul etmek veyahut idam olunmak" arasnda tercih yapmak zorunda braklnca Mslman olmu ve Mehmed Efendi adn almt. Kendisine 150 aka "kap ortas tekad" ihsan edildii gibi mslman olan arkadana da "avuluk" rtbesi verilmiti. Sorgulama srasndaki hazr cevapl, dilbazl ve cesaretiyle padiah bile etkilemiti. Bu yzden olsa gerek Edirne Saray'na yerletirildi. Artk Mehmet (Aziz) Efendi ismini tayan Sabetay; Vanizade Mehmed Efendi'den slam renirken eski kanaatlerinden vazgemi deildi. Hibir zaman da vazgemedi. lkenin uzak kelerinden, Kuds'ten, am'dan, Badat'tan gelipona katlan Yahudiler vard. Padiah her nedense, Sabetay'n faaliyetini geniletmesine ve havralarda vaaz etmesine gz yumuyordu. Ona inananlar kendisine alenen mesih gibi tapmaya cesaret edemeyerek, Mslman kisvesine brnmeyi uygun gryorlard. Esasen Sabetay'n "18 emrinden" 16.'snda, "gz boyamak iin mslman gibi grnmek lzumu" tavsiye edilmiti. Bir mddet sonra Hahambaln da bastrmasyla Sabetay'n propagandadan menedilerek, stanbul'a arld ve Kurueme'de ikamete zorland biliniyor. Buradan sonra Kathane'de bir yere gizlenen Sabetay, yine Yahudilerin ikayeti zerine, Arnavutlak'ta Berat ehrine srlm ve be sene yaad bu ehirde veyahut -bir rivayete gre- hava deiimi iin gittii lkn'de (?) 30 Eyll 1675'te ld. Sabetay'n bu kadar maceradan sonra iddiasndan vazgeerek Mslman olmas arkasndan gidenler arasnda iddetli gazap ve hiddet uyandrm ve ancak snrl sayda mridleri asl mesihin ge kp, Mslman kyafetinde dolaan zatn onun "hayali" olduuna inanarak, kendisine sadk kalmlardr. te bunlar Sabetay'n vefatndan sonra, yalnz "zahiri" deil ayn zamanda "batni" olduunu iddia eden ikinci ei Aye kadn etrafnda Selanik'te toplanmlard. Bunlarn aralarnda Trkler ve Makedonyallar da vardr. Bu kadn; kendi z kardei Yakup'u, gya mezarndan kan Sabetay'dan hamile kalp, 12 yana erimi bir olan boyunda (Yakup) dourmu olduu iddias ile ortaya kmt... Yakubilerin ve Bevvab Baba'nn zuhuru Bu kadn, o devirde dnyada hkm sren mesih zlemi sevkiyle Selanik'te olunun mesih eklinde alemde yeniden zuhur ettiine inanan ve ona Allah imi gibi tapan birok taraftar bulabildi. Bunlar Yakup Sevi'ye spanyolca "Querido" (sevgili) unvann da takmlard. Hepsinin bir Musevi ad

Ozan_Boran

44

bulunmakla beraber daima Mslman adlaryla arlan ve hemen hemen tamamiyle spanya gmeni Yahudilerden mteekkil bulunan bu cemaat, cumartesi gnleri ate yakmamak mstesna olmak zere, baz Musevi ibadet ve ayinlerine sadk kalmlarsa da asl Yahudilerden tamamen ayrlm ve onlara "koferim" (kafirler) ismini vermitir. Neredilmi baz dualardan anlaldna gre ibadet dilleri branice, Ladino ve Latinceden mrekkep bir dildedir. 1875-77 seneleri arasnda bir zamanda Selanik'te bir dnmenin tamir edilmek zere terziye brakt yeleinin cebinden kan bir katta bulunmu ve ilk defa oradan Selanik gazetecilerinden Saadi Levy tarafndan kopya edilmi bir vesikaya dayanr. Byle tesadfen ele geen bir baka vesika da brahim Alaeddin Gvsa'nn Bakrky'nde bu cemaata ait bir kz mektebinin mdryken, bir kzn defteri arasnda bulduu branice ve spanyolca abbetay Sebi'nin ad ile balayan bir besmeledir. (Bknz. . A. Gvsa-"Sabatay Sevi") Selanikte bitiik nizam ve birinden dierine kolaylkla geilebilen evlerde yaayan bu cemaat efradnn evlerinden birinde yeil abajurlu lambalarn zayf yla aydnlatlm gizli toplant yerleri vard. "Kahal" denilen bu yerlerde "Payyetan" ad verilen din ulular tarafndan dualar okunur ve "Ab-bet-din" denilen reisler tarafndan vaaz edilirdi. Bu vaazlarda daima Sabetay'n ad yceltilirdi. Hem bu mesihin ve hem Yakup Querido'nun gnn birinde mmetlerini kurtaracaklar inan zerinde srar olunduu gibi, genellikle iyilie, hayra ve fkaraya yardma tevik olunurdu ki, ou alp zaruret ve ihtiya derdinden kurtulmu bir halde yaayan cemaat efrad kendi aralarnda fakirlere i bulurlar ve almayanlara ise dorudan doruya yardm ederek dayanrlard. Kimi kaynaklar Dnmeleri zmre halinde inceler. Bunlardan bir gre gre; 1. Dorudan doruya Sabetay Sevi'ye iman edenler ki, bunlara "zmirliler" (2 bin 500 kii) denilir. 2. Yakup'un taraftarlar ki, bunlara "Yakubi" (4 bin kii) derler. 3. On sekizinci asrda len Osman Aa (Bevvap Baba) mridleri ki, bunlara da "Kuniosos" (3 bin 500 kii) ismi verilir. Birinci zmredekiler dnmeler sakallarn, ikinciler balarn tra ederler. ncler ise, sakallarn da salarn da tra etmezler. Cemaat ii koltuk savalar neticesinde, gnn birinde Mustafa elebi adl bir haham zmirli Yakubileri bld. Ayrlan zmre Sabetay'n lmnden tam 9 ay sonra Abdurrahman Efendi adnda birinin sulbnden dnyaya gelen Osman isminde bir ocuun vcudunda Sabetay'n grndn, nk ocuun mesihin vefatndan tam 9 ay sonra doduunu, halbuki Yakup'un onun vefatndan ok evvel domu olduunu iddia ediyordu. te bu Osman adndaki ocuktur ki, sonradan Osman Aa-Osman Baba-Osman Bevvap isimleri ile mezhebin hakim ve bir dereceye kadar hurafevi bir ahsiyeti olmutu. Osman Bevvab'n adna 18. asrda kurulan zmre, ticaret yoluna girerek, dnya ile temaslar arttrm ve byk dnceye, gelimeye taraftar gibi grlmtr. Velhasl zmreler arasnda iki asr evvelinden balayan ekimeler, 19. asrn sonuna kadar kin ve nefret dalgas iinde cereyan etmitir ki, birbirleri ile dostane temastan kanmlar ve birbirlerini kk grmeye ve alaya almaya kadar varmlard. Bu ayr ve gayrlk birine mensub bir ah veya bakkaldan yiyecek alp yemek, dieri iin haram saylacak kadar ileri gitmiti. Yakubilerde cemaatin esrarl hayat bir tarikat hayat vaziyetini koruyordu. Geri ocuklar Trk ve mslman olarak terbiye gryordu. Ortalkta bir ayrlk ve bir cemaat hayat bulunduu kendilerinden iddetle gizleniyordu. zahat isteyen ocuklar ve genler kati bir inkar eklinde karlk gryorlard.

Ozan_Boran

45

Yakubilerde cemaat esrarn renmek hakk ancak evlenmek ile kazanlrd. Halbuki Osman Baba mridleri, 13 yana gelen ocuklarna ibadetleri ve dini merasimleriyle inanlarn retirlerdi. Son zamalara kadar bu zmre varln korumu, ama aralarndaki ayr ve gayrlk devam edip gitmitir. Kendi ilerinde de "aristokrat-avam" ayrm vard. Cemaat dndan evlenenler aforoz edilir, byleleri "Kararm" diye anlrlard. Bu zmreyi 19. asrda nl ve zengin aile temsil etti. "zmirliler", Selanik Belediye Bakan Hamdi Bey'in ismine, "Yakubiler" Karaka ailesine, "Osman Babaclar" ise Kapanclar'a biat etmiti. Hepsi eitime ok nem veriyordu. Selanik'te kurduklar (sonradan stanbul'a naklettikleri) Fevziye, (ili) Terakki ve Ik adnda atklar okullarda st dzey eitim veriliyordu. Merutiyete nclkte, Masonik rgtlenmelerde, ttihat ve Terakki Partisi iinde de hep etkin oldular... Balkan sava ve ardndan gelen g nedeniyle bu cemaat fiilen dald. Toparlanma abalar sonusuz kald.1924'te Rt Karaka, Selaniklileri temsilen Byk Millet Meclisine verdii bir dileke ile "bu gizli cemaat ve mezhebin feshini Trk ve Mslman nfusla harman edilmesini" talep etti. Yeni nesil kendi gnah ve kusuru olmadan, mazinin stlerine bast bu ayrlk damgasndan ve iitmeyi hi sevmedikleri "Dnme" unvanndan bir an evvel kurtulmak istiyordu. Hatta eski zmrelerden kz alp vermemeyi taassub derecesine kardlar. Dier taraftan sosyal devrimler dolaysyla ve aznlklar Trkletirme, aznlk sermayesine el koyma politikalar sonucu uygulanan Varlk Vergisi v.s, bu esrarengiz cemaati, eyh Hdai Hazretlerinin hemen berisindeki Blblderesinde ebedi uykusuna tevdi etti. mit Bayazolu

Not: (1) Yahudi yazarlar, Sabetay hareketini, merkezi Yahudilie toz kondurmadan Osmanl mparatorluu'na kar bir hareket gibi gsterirler. Yani "dini olmaktan ziyade padiahn otoritesine kar siyasi bir hareket" ve bu hareket Yahudilere kar "bugn de var olan gvensizliin balang milad" olarak kabul edilir. (2) 1828-29 yllarnda Bergama civarnda dolaan Mac Farlane adl bir seyyah, "Trahalla" adnda bir Dnme ky grdn yazyor. Tip itibaryla Sami rkna mensup bu kyllerin buraya i gerei zmir'den g ettikleri tahmini yrtyor. KAYNAK: Karadeniz Forum (Yazan: Kemal Salih Kapanci Tarih, gn ve saat : 01. Aralik 2000 00:21:14: yazi CHIVI dendir.)

Sabetay Sevi ve Sabetayclk Konusundaki Baz Trke Kitaplar

Dnmeler Adeti Ahmed Safi - M. Erturul Dzda Dnmelik, 1666 ylnda zmir Yahudileri arasnda ortaya karak, "Beklenen Kurtarc Mesih" olduunu iddia eden ve Musevilikte baz deiiklikler yapan Haham Sabatay Sevi'nin balatt dini bir harekettir. Bir zaman sonra mecbur kalarak mslman olan Sevi gibi, onun yolundan gidenler de, grnte Mslmanl kabul etmiler, ancak gerekte bambaka bir inan ve ibadet sistemine gre gizli bir hayat srdrmlerdir. Bu zmrenin, onlara mahsus bir terim halini alan "Dnme" ifadesi ile tanmlanmalarnn sebebi de bu samimiyetsizlik ve gizlilik olmutur. Zaman iinde glenerek ve tekilatlanarak devam eden bu hareketin mensuplar, son 350 yllk Osmanl Devleti ve Trkiye Cumhuriyeti devirlerinde, her sahada nemli roller aynamlardr. Bugn dnyann birok merkezinde bulunan Dnme zmreleri ile bunlarn inan ve adetleri hakknda son yllarda dikkate deer aratrmalar yaplmaktadr. Bu arada, Osmanl toplumunun Dnmeler hakkndaki bilgisine ve dncelerine dair, imdiye kadar, elimizde ciddi bir eser bulunmuyordu. Yazarn 18 cilt ve 3350 sayfa

Ozan_Boran

46

tutan ve elyazs ile mevcut bulunan notlar arasnda kaytl olan bu aratrma, yazdklarn yaynlamay dnmeyen bir aydnn, tarafsz ve garazsz gzlemlerinden ibaret bulunmakta ve bu sebeple de ok nemli bir belge tekil etmektedir. Dnmeler (Sabatayistler) Tarihi Prof.Dr. Abdurrahman Kk Toplumlarn ve milletlerin tarihinde braktklar izler yzyllar sonra bile insanlarn ilgisini eken ve bilim adamlarnn almalarna konu olan nemli olaylar vardr. Dnmelik veya Sabatayclk da bunlardan biridir. Bu olay, Yahudiler arasndan kmasna ramen, sadece Yahudi cemaatiyle snrl kalmam, Trklerle ilgili bir durum alm ve tesirleri gnmze kadar gelmitir.Bu konudaki almalara balanrken byk bir yk ve sorumluluk altnda olunduu farkedilmitir. nk bu tip konularda vebal de bulunmaktadr. Bunun iin, lkemizde ilk ciddi ve ilmi aratrma olacak bu almada, hibir etki altnda kalnmamaya, hissi olunmamaya, kaynaklardaki bilgiler ortaya konulmamaya ve yer yer de karlatrma yaplmaya dikkat edilmitir. Evet, Ben Selanikliyim Ilgaz Zorlu Trkiye Mozayiini oluturan etnik topluluklar iinde en az bilineni ve en kapal olan kukusuz ki sebatayclardr. Trk kltr ve siyaset yaamnda bu konuda hemen hemen hi aratrma yaplmamas "Evet Ben Selanikliyim"in yazlmas mecburiyetini getirmitir. Sebatayclar zellikle ttihat Terakki'den gnmze dek Trk Siyasi Hayat'nn vazgeilmez unsurlarndan biridirler. nemli pek ok siyasi aktr sebatayc kkenlidir ve bu konuda da pek ok tartma yaplmaktadr. Bu sebeple Evet Ben Selanikliyim adeta st kapatlp tabu haline getirilen bylesine nemli bir konunun Trkiye gndemine getirilmesi iin nemli bir grev stlenmitir. Hakikaten medyada sebetayclan yeniden tartlr hale gelmesi bu kitapla olmutur. Gariptir ki kitaba kar en byk olumsuz tepkiler musevi ve sabetayc kkenli yazarlar ya da bu kkenli yazarlarn destekledii basn organlarnn yazarlar tarafndan yaplmtr. rnein Yeni Asr Gazetesi yazar Yaar Aksoy Ilgaz Zorlu'yu bir provokatr olarak nitelemi, Rfat N. Bali kendisini medyatik olmakla itham etmitir. Sabetaycln dini inanlar, gelenekleri ve zellikle 20. Yzyl sabetaycl konusunda kaynak bir kitap olan "Evet Ben Selanikliyim" Ilgaz Zorlu'nun nemli bir eseridir. Kayp Mesih Sebatay Sevi'nin zini Srerken John Freely Kayp Mesih, 17 yy.'da yaayan ve Kabala mistisizmi araclyla Avrupa, Ortadou ve Kuzey Afrika'daki ok sayda Yahudiyi, beklenen Mesih olduuna inandran Sabetay Sevi'nin hikayesidir. 17.yy. Osmanl mparatorluu'ndaki Yahudi diasporasn btn canllyla gzler nne seren John Freely'nin kitab, Sabetay'n doum yeri olan zmir'den Venedik ve Rom gettolarna, Kahire'nin pazarlarna, Kuds ve Safed'in haham okullarna kadar, ok geni bir corafyaya yaylyor. Topkap Saray'ndan Kuzey Afrika'daki sinagoglara, Yemen'deki Yahudi tapnaklarna ve Arnavutluk'un cra kelerine kadar uzanan bu artc hikye, Yahudi mistisizminin ve gnmzde hl mritleri bulunan Sabetaycln bilinmeyen ynlerini aydnlatyor. Sabatay Sevi zmirli Mehur Sahte Mesih Hakknda Bir Sosyal Aratrma brahim Alaettin Gvsa Sabatay Sevi on yedinci yzyln ortasnda, yani zamanmzdan yz yl kadar nce Trkiye'de byk bir sosyal hareket meydana getirmi ve yalnz bizim memlekette deil, Avrupada dikkati ekmitir. Dini veya siyasi bir takm davalar gden bir ok trediler gibi eer o da hibir iz brakmadan tarihe karm olsayd zamannda uyandrd merak ve heyecandan dolay yine bir dereceye kadar aratrmaya layk grlrd. Fakat Sabatay Sevi'nin kendinden sonra brakt iz, hayatnda uyandrd heyecan ve cereyandan daha nemlidir. Hatrasn, pek snrl bir topluluk iinde olsa bile, hala dipdiri yaatmay baaran Sabatay Sevi'yi yalnz tarihi bir konu olarak deil, ayn zamanda sosyal bir zemin olarak da aratrmak gerekir.

Ozan_Boran

47

Sabatay Sevi Mesih mi Sahte Peygamber mi Gershom Scholem Sevi tarihin gidiini etkilemek peinde deildir. D dnyay dalgalandran olgu, O'nun i dnyasn yaratan olgunun bir tr yansmasdr, ki tam bir yansmas olup olmad tartabilir. O yaratt hadiselerin kahraman olmaktan ok kurbandr, ve bu nedenle de herkesin nnde kabul ettiini, Divan huzurunda reddebilecektir. O, kendi ifadesiyle, Rabbinin aclarndan ekip kard, strabn dindirdii biridir. Belki bu son yarglama da sadece o ard arkas kesilmez ahsi bel ve talihsizliklerden biridir. Sabatay; "Beni bu ie Nathan itti. 'Haham Abraham'n Ryeti' adl eserde Mesih'in gerek isminin yerine benim adm yazd. Bir de (stanbullu Haham) Abraham Yakhini, Beni yakanlar bunlar." Demiti. Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri Prof. Abraham Galante Abraham Galante Trkiye ve Osmanl Yahudileri Tarihi aratrmalarnn en nemli ve hala alamam isimlerindendir. Sabetay Sevi isimli almas yazarn, nemli ama gerekten nemli eserlerinden birisidir. Trkiye'de ve Trkiye dnda daha sonra sabetayclk konusunda yaymlanan tm eserlerde, Scholem ve Prof. Abdurrahman Kk bata olmak zere Galante'nin hep kaynak olarak alnd grlr. nk sabetayclkla ilgili yazdklar Rosanes, Danon ve Nehema'dan ok daha ilgi ekicidir ve orijinal belgelere dayanmaktadr. Kukusuz gerek Msr yllarnda ve gerekse tm yaantsnda Galante'nin ttihat ve Terakki ile olan ilikilerinde pekok sabetayc dostu olmutu. Eminiz ki bu kitap Galante'nin aslnda sabetayclar hakkndaki bilgisinin kk bir blmn yanstmaktadr. ili Terakki Davalar Abdurrahman Dilipak/ Ilgaz Zorlu Kkenleri Selanik'teki emsi Efendi haham okuluna dayanan ve yzyldan fazla bir zamandr faaliyet gsteren ili Terakki Lisesi'nin Nianta'nda bulunan eski binas uzun bir mddet bo brakldktan sonra D.B. naat irketine kiraland. Yazar Ilgaz Zorlu ve Gazeteci-Yazar Abdurrahman Dilipak, Akit, Hrriyet, Aksiyon, Zaman, Yeni afak gibi basn organlar bu ok deerli binayla ilgili haberler yaptlar. Ilgaz Zorlu, binann bir vakf binas olmas ve deerinin de trilyonlarla ifade edilebilecei savndan hareketle D.B. naatn, Din Bilgin'in inaat irketine ait olduunu ve daha sonra hakkndaki eitli ithamlar nedeniyle halen DGM'de yarglanmakta olan mteahhit Nevzat Ak'a yaplan bu kiralamann adeta bir peke olduunu iddia etti, okulun bir cemaat okulu olduunu ve Kapanclar Grubu yelerince ynetilen bir vakfa ait olduu iddiasnda bulundu. Konu TBMM'ye de getirildi. Konya FP Milletvekili Veysel Candan, bu Sabetayclarn kendi meselesi olmadn ve milli bir mesele olduunu grd, konu hakknda soru nergeleri verdi. Terakki Vakf ve Vakf Bakan Haluk Ar bu iddialar yalanlayarak Zorlu, Akit ve Dilipak aleyhinde toplam on adet ceza ve tazminat davas atlar. stenilen toplam tazminat 400 Milyar TL'yi bulmaktadr. Bu kitap Terakki davalarn ieriyor. ddialar, sulamalar ve mahkemeye verilen savunmalar. slamc radikal olarak tanmlanan kiilerce haklar korunmaya allan Terakki Okulu'nun ve onu kuran Sabeytayc hareketin tarihidir bu! Bir demokrasi ve insan haklar kavgasdr bu! Tarihin Esrarengiz Bir Sahifesi "Dnmeler" ve "Dnmelerin Hakikati" Ahmet Almaz Osmanl mparatorluu'nun renk renk mozaiklerle dolu bnyesi iinde, on yedinci asrda selanik'te oluan bir takm esrarengiz zmrelerin dikkat ekici bir yeri vardr. phesiz bu zmre mensuplarnn says ok deildir. Fakat Osmanl mparatorluu'nun son zamanlarndan gnmze kadar toplumumuzun bata siyaset olmak zere basn, eitim ve ticaret alanlarnda yle etkin olmulardr ki "Dnmeler, "Sabatayistler" veya "Selanikliler" olarak adlandrlan bu zmre herkesin dikkatini ekmitir.

Yahudi Trkler Yahut Sabetayclar Mehmet evket Eygi Trk basnnn nemli kalemi Mehmed evket Eygi zellikle Trkiye'li mslmanlar tarafndan yakndan tannan bir yazardr. Uzun yllar kard gazetelerde Trkiye'de yaayan dindar insanlarn haklarnn kazanlmas iin mcadeleler vermi, idealleri uruna dnce sulusu olmu, yarglanm ve cezaevlerinde kalmtr.

Ozan_Boran

48

Eygi, gnmzde inanlarn bir takm menfaatler uruna deitiren kiilerin aksine yllardr inand gerekleri taviz vermeden tm skntlara karlk savunmaya devam etmitir. Bir siyaset bilimci olan yazar, on yldan fazla bir sredir "Sabetay Sevi ve Trkiye Sabetaycl" konusunda makaleler yazmaktadr. unu kabul etmek gerekiyor ki Mehmed evket Eygi Bey sabetayclk sorununun islami platformlarda ve mslmanlar arasnda tartlmasn salayan kiidir. Gndelik yazlarnda pek ok kez konuya eilmi tarafsz bir gzle zellikle siyasi karar alma srecinde sabeyatclarn davranlarn incelemi ve bu konuda eletiriler yapmtr.

SABETAYCILIK, MASONLUK VE TTHAT TERAKK

17.yzyln ortalarndan beri liderleri Sabetay Sevi'nin izinden giderek d grnte Mslman, kendi aralarnda ve gizli olarak Kabalist Yahudi; Sabetayc olarak yaamalar ile dikkati eken Sabetayclar, Osmanl'nn son dnemi ile Cumhuriyet dneminde nemli faaliyetler gstermilerdir. ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Sabetayclarn merkezi durumunda olan Selanik'te kurulmas, bu cemiyetin mehur paasndan ikisi olan Sadrazam Talat Paa ve Bahriye Nazr Cemal Paa'nn mason olmalar, bu tekilatn Selanik'ten yola kan Hareket Ordusu ile stanbul'a gelmesi, 1908'de Padiah II. Abdulhamid'i hal etmesi ve II. Merutiyet'i ilan etmesi; btn bu ilerde ad geen Sabetayclk, Masonluk ve ttihat Terakki'yi birlikte ele almay nemli klmaktadr. Bu tarihten sonra ard arda yaanan iki Balkan Sava (1911-12) ve I.Dnya Sava (1914) Osmanl Devleti'nin sonunu getirmi olmakta ve ttihat ve Terakki Cemiyeti en ksa yoldan devlet'in sonunu getirmede mahir gibi grnmektedir. Bu sebeple sz konusu Cemiyet ile Sabetayc ve mason unsurlarn ilikisi hassas bir konu durumuna gelmektedir. Kendisi de bir sabetayc olan Ilgaz Zorlu'dan nakledelim: "...Dikkatle incelendiinde de grlecektir ki Selanik'te o dnemde mason localar ve tarikatlerde etkili olan Trk ve Mslman kimlikli aydnlarn pek ou sabetaycdr, aslnda bunu da normal karlamak gerekiyor, nk sabetayclar 20.yy n balarna gelindiinde dini kurumlarn giderek ortadan kaldrmlard ve o dnemlerde de Yahudilik dinine geri dnme arzularnn da kabul edilmemesi neticesinde neredeyse ateist bir hayat yaamaktaydlar. Hibir manevi dayanaklar kalmayan bu insanlarn bu yllarda ve kken olarak ta onlarn soylarndan gelen dier kuaklarn yelerinin de sabetayc kkenli olmalar bir rastlant deildir. Nitekim bugn bile Hr ve Kabul Edilmi Mason Locas'nn Grand Comandr (ya da Trke karl ile Hakim Byk Amir) leri'nin de yine Kapanclar koluna mensup bir aileden gelmesi de artc olmamaldr." Sabetayc Hr ve Kabul Edilmi Mason Locas "byk stat"lar muhtemelen; eski Topkap Saray Mzesi Mdr Hayrullah rs (1901-1977), Prof. Orhan Alsa ve halen Byk stad grevini yrten Can Arpa olmaldr. O devirlerde masonluun Osmanl'daki merkezi konumuna gelen Selanik'te sabetayclarn yaamalar ve masonlarn byk ounluunun bunlardan ve kimliini muhafaza eden Yahudilerden olumas, bunlarn da ttihat ve terakki ierisinde nemli bir etkiye sahip olmalar dikkatleri bu noktaya ekmektedir. Bu konuya, tarihi bilgilerden ayr olarak, sabetaycln asimile olmasna kar kan ve sabetayclarn tekrar Yahudilie dnmesini savunan Ilgaz Zorlu'nun bir mektubundan cevap bulmaya alacaz. Ilgaz Zorlu, Sabetayclarn tekrar Yahudilie dnmeleri konusunda bir karar vermeleri iin Dnyadaki Byk Hahambalklara bir mektup yazmtr. Elimize geen bu mektupta, Sabetaycln tarihi zetlenerek, 1666 tarihinde Divan huzuruna arlan Sabetay Sevi'nin neden Mslman olduu, nasl Yahudi inancn gizlice devam ettirdii anlatlm ve Sabetayclarn tekrar Yahudilie dnmesi konusunda Hahambalklarn verecekleri kararlar veya dini grlerini kendisine bildirmeleri Zorlu tarafndan istenmitir.

Ozan_Boran

49

"Evet, Ben Sabetaycym" adl kitabnda, ilk defa zmir'de mesih olduunu ilan eden Sevi'yi Yahudi din adamlarnn ldrme karar aldklarn ama uygulayamadklarn, btn vatandalarna din hrriyeti yaatan Osmanl Devleti'nin Sevi'nin ortaya att fikirler sebebiyle balangta ona bask yapmadn, fakat Yahudi din adamlarnn Osmanl'ya bavurarak onu ikayet ettiklerini anlatmaktadr. Osmanl'nn Sabetay Sevi ile ilgilenmesi, son olarak onu Saray'a getirmesi ve iddialar ile kellesi arasnda tercih yapmasn istemesi hep Yahudilerin ihbarlar ve ikyetleri ile olmutur. Zaten Zorlu'da kitabnda bunu sylemektedir. Ancak, Zorlu'nun Hahambalara hitaben yazd mektupta Osmanl'nn bu hogrsnden bahsedilmedii gibi, "eer bu dinden dnme olay gereklemeseydi Osmanl mparatorluunda yaayan btn Yahudiler ldrlecekti" denilebilmektedir. Evet, spanya'da Engizisyon zulmnden kaarak Osmanl'ya snan ve hayatlarn kurtaran Yahudilere hi de byle bir muamele yaplmad halde, srf Avrupa ve ABD'deki hahamlara ho grnmek iin byle bir iftira seslendirilebilmitir. Sevi'nin samimi olarak Mslman olmad anlaldktan sonra sadece Arnavutluk'a srgn edilmesi, deil btn Yahudilerin veya kendi cemaatinin ldrlmesi, ahsnn dahi incitilmemesi de Zorlu'nun bu ar iddiasn yalanlamaktadr. Mektuptaki bir baka blm sabetayc - mason kimselerin Osmanl'nn son dnemindeki politik rollerini yle anlatyor: "Osmanl'nn geleceini tayin iin kurulan Mason localar ve ttihat Terakki iinde politik roller edindiler. Gerekten zamann bir ok nemli politik aktr Sabetayc mirasn entelektelleriydi." "Osmanl'nn geleceini tayin iin kurulan mason localar ve ttihat Terakki" gerekten de ksa bir zamanda Osmanl'nn sonunu tayin etmilerdir. ttihat Terakki'nin mehur paasndan ikisi Sadrazam Talat Paa ile Bahriye Nazr Cemal Paa'nn mason olduklarn daha nce belirtmitik. Enver Paa'nn ise masonlua girmedii anlalmaktadr. Talat ve Cemal paalarn memleket-severliklerinden phe edilebilecei kanaatinde deiliz, ancak Mason olmalar, masonik etkiler altnda yanl kararlar alm olduklar intiban uyandrmaktadr. Talat Paa, masonluk zerindeki d etkileri ve d balantlar azaltmak, kendi kararlarn kendisi verebilen; kendi bana buyruk bir "Byk Loca" kurarak masonluun olumsuz etkilerini elimine etmeyi dnmtr. 28 Austos 1972 tarihli Milliyet'te Abdi peki tarafndan Byk stad Hayrullah rs ile yaplan rportajda bu konu akla kavumaktadr. stad rs yle anlatyor: "Hakikaten bir memleketin kendi byk locas olmas lzmdr. Yabanc kurulularn gelip de bir memlekete loca amalar ho bir ey deildir. Bylece Sadrazam Talt Paa, "Mark- Azam- Osman" adyla kurulan byk locann bana gemiti Sonra Sleyman Faik Paa stad olmutur. Faik Paa daha sonra birinci savata ehit dmtr. Bu loca 1935'e kadar muntazam Masonluka tannmayan bir byk loca olarak "Mark- Azm- Osman" olarak devam etmitir. Tannmam olmasnn sebebi, kuruluunun kendi bana buyruk oluudur." Grdnz gibi masonlukta "bana buyruk" olmak yoktur. O zaman kendi lkenize gre, kendi menfaatlerinizi gerekletirmeyi hedefleyen bir tekilat kurmu olursunuz. Talat Paa'da bu ekilde masonluu ehliletirmeyi denedi zaten... Halbuki merkezin talimatlar ile hareket eden ve genel erevesi dardan izilen, baml ve darya hizmet eden bir tekilattr masonluk. Byle bir tekilat iin, ad-soyad Trke, d grn Mslmanca ama iten Trk ve slam olmayan Sabetayclar herhalde biilmi kaftan olarak grldler ve nemli roller stlendiler.

Ozan_Boran

50

 Selanikli; masonlar, sabetayclar ve ttihat Terakki ibirlii, zellikle d etkilerle ynlendirilen masonluun gdmnde faaliyet gsteren bu l ittifakn en byk rol Osmanl'nn sonunu getirmeleri olmutur. Ali Rza SAKLI

Sabetayclar
Yahudi Aksiyon Dergisi

ne
aratrmac-yazar

olduklarn
Rfat N.

bilmiyor!
Bali:

Onlarn Sabetayclk inancndan uzaklatklarna inanyorum. Bir Selaniklilik var belki, ama onda da sekinci ve elitist bir yaklam var. 'Biz Selanikliyiz, biz daha Batl, daha kozmopolitiz' gibi bir bak alar var. Bir insann byle dnmesi yanl. Bugn Sabetayistlerin bir kimlik problemi var bana gre. Ne olduklarn bilmiyorlar. Dinden uzaklam bir kitle olarak gryorum onlar." "Dnmeler, slam ve milliyetiliin gznde dayatmac bir Batl hayat tarzn temsil ediyor. Sa-sol atmalar dneminde komnizmi ve Marksizmi de temsil ettiler bir yerde. Kozmopolitizimle ve Batclkla zde hale geldiler ve Batnn ahlak dknlne ve onu muhafazakar bir hayat tarznn stne dikte etmeye taraf oldular. Problem bu" Sabetayclk konusu son dnemde daha bir fazla Trk medyasnn gndemine girer oldu. Hemen hemen her gazetede konuyla ilgili bir haber ya da rportaj kt konuyla ilgili olarak. Btn bu tartmalar balatan Ilgaz Zorlu'nun "Evet Ben Selanikliyim: Trkiye Sabetaycl" isimli kitab. Herkes bu konuyu bir yerinden tutup gndeme getirirken Trkiye'deki Yahudi cemaati ve yayn organlar belki de hakl olarak bu srete sessizlii tercih etti. Onlar her ne kadar bir paras olarak deerlendirilse de Yahudi kamuoyu -ta bandan beri- onlarn Yahudiliklerini kabul etmiyor. srail ve Trkiye hahambalklar baka lke 'converzo'larna gsterdikleri anlaya ramen, Trkiye'li Dnmelere ya da Sabetayclara olduka souk bakyor. nk bu gre gre Sabetayclar artk Mslmanlk dini iinde deerlendirilmesi gereken bir akm. Trkiye ve dnya Yahudilerinin Sabetayclara bak as ile ilgili olarak Yahudi aratrmac-yazar Rfat Bali ile bundan sene nce grmtk. Ksmet bugne imi. Rfat Bali'nin baz deerlendirmeleri genel Yahudi bak asn yanstsa da olduka nemli noktalara da temas ediyor. Bali, aratrmac kiiliiyle cemaatinin son dnemde yetitirdii en nemli fertlerden. letiim'den kan son kitab kendi cemaatinin asrlk sylemleriyle hesaplamas asndan da gerekten nemli bir almayd. (Cumhuriyet Yllarnda Trkiye Yahudileri, Bir Trkletirme Serveni (1923-1945) letiim, stanbul, 1999) Bu rportaj son dnemde ilk kez bir Yahudi'nin Sabetaycl "dini ve teknik" anlamda tartabilmesi ve soukkanl deerlendirmelerde bulunabilmesi asndan zel bir nem tayor. *** Genel olarak Sabetayclar nasl deerlendiriyorsunuz? Sabetay Sevi bundan 300 yl nce ortaya kt. Mesihliini ilan etti. Sonra can korkusuyla Aziz Mehmed Efendi oldu. Devam artk bilinen hikaye... Dnmeler, slam ve milliyetiliin gznde dayatmac bir Batl hayat tarzn temsil ediyor. Yetmili yllarda sa-sol atmalar dneminde komnizmi ve Marksizmi de
Ozan_Boran

51

temsil ettiler. Bugn baktmzda Ilgaz Zorlu dnda biri kp da ben Sabetayistim demiyor ama dnmelerle ilgili olarak etrafta bir sr sylenceler var. Gemite Halil Bezmen ortaya kmt. Ahmet Emin Yalman da Dnmeydi, Nazm Hikmet'i savunur yazlar yazd diye eletirildi. Bence bugn Dnmelik konusu Trkiye gndeminden dmtr. nk Dnmelii temsil eden, tartmal, ateli polemik yapan insanlar kalmad. Bir Yalman'n edeeri bugn yok. slami basnda Selanik kkenli olmas nedeniyle Cokun Krca'nn Dnme olduu iddia edilmektedir. Krca'nn ateli Atatrk milliyetisi tavrndan da yola klarak Ahmet Emin Yalman dnemini andrr bir Sabetayist-slam kutuplamas ara sra gndeme gelmektedir. Ama bu da bir yerde anlamszdr, zira Cokun Krca hibir zaman kendisinin Sabetayist olduunu deklare edip kendisine uygun grlen bu kimlii savunmad ki. E, o zaman kiminle neyi tartacaksnz? Bence Dnmeliin artk nemi kalmamtr. Problem aslnda baka. Sabetayclar bir yerde Trk toplumunda taraf oldular. Neye taraf oldular; Batya, Batl yaam tarzna taraf oldular ve bu yaam tarzn Trk toplumuna getirmeye uratlar. rnein pekilerin ilk sinema salonlarn amalar ve burada Batl yaam tarzn gsteren filmlerin gsterimi ve Yalman'n ateli ve saldrgan bir laik oluu... Tm bunlar Dnmeleri kozmopolitizmle, Batyla zdeletirdi ve bir yerde slami-geleneksel-muhafazakar deerlere bal olarak yaamak isteyen toplumun ounluuna bu yaam tarzn dayatmakla sulandlar. nk akamlar foxtrota, aylara, balolara gitmeyen, ksa etek giymeyen, ban amayan, slami deerlere bal muhafazakar kadnlar ve toplumun ounluunu tekil eden bu tarz aile ve toplum yaps, dnemin basn ve kamuoyunun nde gelen ve bir ou Selanikli olan yazarlar tarafndan "yobaz ve gerici" olarak nitelendirildiler. Btn mesele buradan ortaya kmaktadr ve bugn de Trk toplumunda yaanan gerilim ve gerginlik ayn nedenlere dayanmaktadr. Neye taraf oldular, Batya... slami gre gre Batnn ahlak dknlne ve onu muhafazakar bir hayat tarznn stne dikte etmeye taraf oldular. Problem bu. Problem znde dinsel deil ki. Problem gizli Yahudilik de deil bir yerde. Dnmelerin ifte kimlikli oluunu nasl deerlendiriyorsunuz? slami bak as ile Dnmelere olumsuz baklmas slami dnce dnyasnn i kurgusu asndan gayet doal ve anlalabilir bir tepki. Ben Mslman olsam, ben milliyeti-muhafazakar bir gre sahip olsam bu tepkiyi gayet normal bulurum. Bu benim ahsi grm, herhangi bir kesime irin grnmek iin sylemiyorum. Dnn ki adamlar "Elhamdlillah Mslmanm" diyorlar fakat deiller. E, tabii gerek bir Mslman, "Ha bak ite bunlar Yahudinin gizli ajanlarym" diyecek. Buna Ahmet Emin Yalman'n 1950'li yllarda Necip Fazl Ksakrek ve Byk Dou'cularla olan iddetli polemikleri ve bir dnme olan Sabiha Sertel'in ei Zekeriya Sertel ile birlikte milliyeti ve Turanclarla olan polemiklerini de eklerseniz resim tamamlanyor. Ortaya kan resimde slam' iten ykmaya alan ve zellikle 1970'li yllarn sa-sol atma atmosferi iinde slam'n da iinde yer ald geni sa cepheyi kertmeye alan "Yahudiliin gizli ve ayn zamanda "kzl ajanlar" sembol n plana kmaktadr. ok kt bir efsane haline geldi bu konu. in asl tartlmas gereken ilmi, dini ve mistik yan tamamen bir kenara atld. Sadece siyasi ve popler yan ele alnyor. Belki Ahmet Emin Yalman bu trden tartmalara girmeseydi bu konu bu kadar dejenere olmayacakt. Byle bir yapy nemsemiyorsunuz ama eletiriyorsunuz. slami bak asyla bir yerde mantki bir tavr var aslnda. Bugn Dnmelik var m? Ilgaz Zorlu o cemaatten olduuna gre bir bildii var ki 'var' diyor. Bana sorarsanz belki var, ancak artk Sabetayistler asndan da bir nemi olduuna inanmyorum. nk onlarn Sabetayclk inancndan uzaklatklarna inanyorum. Bir "Selaniklilik" var belki, ama onda da sekinci ve elitist bir yaklam var. 'Biz Selanikliyiz,

Ozan_Boran

52

biz daha Batl, daha kozmopolitiz' gibi bir bak alar var. Bir insann byle dnmesi yanl. Bugn Sabetayistlerin bir kimlik problemi var bana gre. Ne olduklarn bilmiyorlar. Dinden uzaklam bir kitle olarak gryorum onlar. Bugn hala ifte kimliini srdren kiiler varsa -ki Ilgaz Zorlu var diyor-, onlarn da aznlkta olduuna inanyorum. Dnya ve Trkiye Yahudileri Sabetaycla nasl bakyor? Dnya Yahudilii Sabetaycla bir mezhep olarak, bir mistik yaklam olarak bakyor. Sabetayclarn Yahudiolamamalar gibi bir meseleleleri yok. Herkes Yahudi olabilir. Bir Hristiyan da, Budist de Yahudi olabilir. Ancak bunun bir riteli vardr. slam'da nasl kelime-i ehadet getirip bir Hristiyan Mslman olabilirse, Yahudilikte de ona benzer bir ritel vardr. Bir eitimin sonucunda bir snavdan geersiniz, dinin icaplarn yaparsnz ve Yahudi olursunuz. Ilgaz Zorlu bunun bu kadar kolay olmadn sylyor. Onun meselesi ayr. O diyor ki, "Ben Yahudi kkenliyim. O zaman beni ayr bir kategoriye koyacaksn. Yani ben bir Hristiyan gibi, bir Budist gibi deilim. Onlar o sreten gesin, beni zel ayrcalkl bir odadan geireceksin ve Yahudi kabul edeceksin" diyor. Bu mmkn deil. Yani ben ok dindar bir insan olduumdan, dinin vecibelerini bildiimden sylyor deilim. Fakat bu Yahudi dininin mantna aykr bir ey. Siz kendiniz Yahudiliin kabul etmedii bir Mesih'e inanmsnz, baka bir yola sapmsnz, bugn imdi yeniden Yahudi olmak istiyorsunuz. Yahudilik dini ayrcalkl muamele kabul etmiyor. Diyor ki, 'Madem sen Yahudisin ve bu dinin icaplarn biliyorsun, demek ki bu yol senin iin daha ksadr, yap o ritelleri gel Yahudi ol'. Diyelim ki, srail'de Trkiye'de var olduu iddia edilen Sabetayclar Yahudilie kabul eden bir karar ksa zannediyor musunuz ki Trkiye'deki Sabetayclar "Allah Allah" diyerek Yahudi olmak iin srail'e koacaklar? Hayr, Ilgaz Zorlu'nun dnda gidecek bir kii daha olacan hi sanmyorum. Ilgaz Zorlu gemek isteyenlerin olacan sylyor. Trkiye'de Dnmelerin ciddi dini temele dayanan cemaatsal bir yapsnn bulunduuna inanmyorum. ksnlar efendim o zaman ortaya. Trkiye Yahudi cemaatinin Dnmelere bak nasl? 1950'li yllardan gnmze dek gelen Dnme-slam atmasnn sonucu olarak "gizli Yahudi ajan" olarak grlmelerinden dolay Trkiye Yahudileri Sabetayclara fevkalade souk ve uzak dururlar. Bu dediim imajdandolay hibir platformda beraber olma ihtimalleri yoktur. Sabetayclar Yahudileri sevmez, Yahudilerin de Sabetayclara ok fazla sempatiyle baktklarn syleyemem. O adan slami dnce dnyasnn "Yahudiler, Dnmeler ve Farmasonlar" l sacaya dncesinin doru olduuna inanmyorum. Dnmelerin bugnk dini durumu nedir sizce? Yahudilik asndan kabul edilecek bir yn yok. Mslmanlar iinde konforlu bir konumda olacaksn ve Yahudilik iddiasnda bulunacaksn. Bunun pek de etik bir davran olduuna inanmyorum. Yahudilie dnmek istiyorsanz, bunun ritelleri var. Kimse size mani deil, olmaz. Etkin masonlar hep bu gruplar arasndan kyor. Yahudiler ve Sabetayistler arasndan ok mason kt dorudur. Ama bu durumun da kendi kurgusu iinde birtakm anlalabilir mantki nedenleri vardr. Masonluk bir yerde evrensel bir felsefeyi, eitlii, kardelii savunuyor ve yaymaya alyor ama dini arka plana atyor. O zaman zaten dinden

Ozan_Boran

53

uzaklam olan Sabetayclara masonluk ekici gelmektedir. Tarih boyunca ayrmcla uram bulunan Yahudiler de kardelik, eitlik ilkeleri erevesinden dolay masonlua sempati ile yaklamaktadrlar. Ancak bir gerek var; tm dernekler gibi masonluk da bana gre bir lobi ve toplumda arl olan bir sivil toplum kuruluu ve her sivil toplum kuruluu gibi bir bask grubudur. Ancak kardelik ve eitlii ilke diye benimsemi bulunan bu bask grubu siyasete alet ve taraf olmamaldr. Kanal-7'deki gizli mason ayiniyle ilgili yaynlar zerine masonlarn kendi aralarndaki yazmalar gazetelerdeyaynland. Son derece talihsiz mektuplar onlar. Yani bir kere o mektuplar her kim bulmusa ve ayet doruysa byk bir gazetecilik olay yapm. Fevkalade talihsiz olan hadise, raporun Fransz Byk Locasna srail Byk Locasndan gelmesi ve orada "ite unlar yapn" diye emirler verilmesi. ok yanl eyler yani. Komplocu gr dile getirenler de zannediyorum bu noktalardan hareket ediyor. Ancak tekrar ediyorum; bu szlerim belgelerin zgn olmalar kaydyla geerlidir. Aksi halde bu kez bunu yaynlayan gazeteler hatal davranm olacaklardr.

SABETAYCILIK OLAYI ve SYONZME HZMETN BELGES!

Yakup YILMAZ Sabetayclk zerine deneyimli Bir Mslman -Trk Burada size Trk yetimlerinin hakknn nasl 'Siyonizme, Yahudilie ve srail'e hizmet icin kullanldn gsteren belgeler sunuyorum: (Kaynak: http://www.hadassah.org/ ) ncelikle 'HADASSAH' nedir bilelim: Hadassah, 'the Women's Zionist Organization', yani 'Kadnlarn Siyonist Organizasyonu'dur. (Siyonizm: Yahudilerin dnyaya hakim olma idealidir. http://www.otuken.net/siyonizm/ ) . Aada ingilizce orjinalini getiim ve www.hadassah.org adresinde tm detayl bilgilerin yerald, HADASSAH isimli, Kadnlarn Siyonist Organizasyonu, 1912 ylnda kurulmustur.. Asl amac, Siyonizme, Yahudilie ve srail'e hizmet olan bu rgtn, 'Diplomat veya Diplomat Eleri' iin olan ksmn 1994 ylnda o zamanki Trkiye'nin srail Bykelisi Onur Gke'nin hanm Aytul Gke kurmus, Ve bu hanmefendi,1998 ylndaki http://www.hadassah.org/news/augsep98/global.htm adresinde grdmz habere gre, faaliyetlerine kocasnn yeni grev yeri olan Helsinki'de devam etmekte, ve Hadassah iin, Trkiye'nin yetimlerinin haklaryla masraflar karlanan, elilik imkanlarn, Siyonizme, Yahudilie ve srail'e hizmet etmek iin seferber etmektedir.. 'Meclis dari Amiri Sayn Ahmet AKAR nerdesin? ' diyesim geliyor! Tam sana gre aklacak bir durum daha! Sayn Ahmet akar'n bunlara 'Vatan Haini' demesi normal! http://www.hadassah.org/news/augsep98/global.htm internet sayfasndaki 'Hadassah International Taking Heart and Soul Global' haberinde Eski srail ve Helsinki Bykelisi Onur Gke'nin ei Aytul Gke'nin bu sionist organizasyonda kurucu-ynetici olduunu gruyoruz. Bakn ne yazyor? : "The traditional gala Ambassadors Banquet was attended by virtually the entire diplomatic corps Gokce, founder of Hadassah-International Corps Diplomatique for women who are diplomats or wives of diplomats. Married to Turkey's former ambassador to Israel, now serving in Finland, Gokce was returning to Helsinki to launch Hadassah-Finland. 'Why shouldn't I work for Hadassah? ' she asked." Eer bir Bykeli hanm Suudi Arabistan, ran, Libya veya Rabita'ya hizmet ettii anlalsa ne olur? Elilik Rezidanslarnda Mslmanlar iin yemekler aylar verse, kyamet kopmaz m? Siyonizme hizmet edenler ise dllendiriliyor! Hani yurtdnda, zellikle Balkanlardaki zulmden kaan, Trkiye'ye bir aabey gibi bakan, Finlandiya'da da saylar binlerce olan, eski Osmanl Milletinin mslmanlar iin (Bosnal Mslman Trkler - Sancakllar - Bonaklar), bir yemek veya organizasyon dzenleseydi ya bu hanmefendi?
Ozan_Boran

54

Siyonizme, Yahudilie ve srail'e aka hizmet icin kurulmu HADDASSAH isimli 'Kadnlarn Siyonist Organizasyonu'na kurucu ye olarak hizmet ediyorlar.. Etsinler, naslsa meydan bo buldular. 1912 ylnda kurulmu bir Sionist kurulu olan HADDASSAH'a hizmet etmeye devam eden Aytul Gke'nin kocas eski Helsinki Bykelisi Onur Gke'nin ismi de http://www.sephardichouse.org/turks2.html adresinde de grld gibi, Yusuf Basalel'in kaleme ald 'Osmanl ve Trk Yahudileri' 1999 baskl kitabnda 'nl Bir Yahudi' olarak yer almaktadr (Spiker Nedim Saban'da bir Yahudi olarak bu kitapda var.. Hani bartl kzlarn bartlerini tartan Nedim!) . Sionizme hizmet edenler, niin kendilerini Mslman -Trk olarak tantyorlar ve kimlere hizmet ediyorlar bilelim? Bunlarn hepsi kendilerini Trk-Mslman, Atatrk - Laik olarak tantrlar.. Atatrklk, Siyonizme hizmet edenlere ne ceza veriyor? Bunlar kendilerini 'Trk-Mslman' olarak tantyorlar, szde oru tutuyorlar, bayram namazlarna bile itirak ediyorlar.. te yandan Siyonizme, Yahudilie ve srail'e hizmet ediyorlar.."Dndke, dnyor Dnmeler!" Gazeteci Emin laan yolsuzluk arar hep.. Bundan byk yolsuzluk olur mu? Trkiye Cumhuriyeti'ni yurtdnda temsil eden Bykelilik, Siyonizme, Yahudilie ve srail'e hizmet etmek icin seferber olmu (Belgeler yukarda) . Buyurun Hadassah'n ngilizcesini de kaynaklaryla okuyun: 'HADASSAH', Women's Zionist Organization': Kaynak: http://www.hadassah.org/ HADASSAH'S MISSION STATEMENT HADASSAH, the Women's Zionist Organization of America, is a volunteer women's organization, whose members are motivated and inspired to strengthen their partnership with Israel, ensure Jewish continuity, and realize their potential as a dynamic force in American society. Founded in 1912, Hadassah retains the passion and timeless values of its founder, Henrietta Szold, Jewish scholar and activist, who was dedicated to Judaism, Zionism, and the American ideal. ... In the United States, Hadassah enhances the quality of American and Jewish life through its education and Zionist youth programs, promotes health awareness, and provides personal enrichment and growth for its members. ... Eh artk, apkay nmze koyup dnelim artk. Yurtdndaki Trkler, bu dnmelerin icraatlarn grp; 'Devlet buysa, ben byle devlete...' deyip, hem devletten hem de devlet adamndan souyor.. Bylece, kucaktan kucaa dyorlar.. Dene deil, drene bak.. Bu Dileri byle Dnmeleri Yurtdna Bykeli diye gnderirse, 4 milyonu bulan Yurtdndaki vatandalarmz tamamyle kaybedeceiz. nk, ou Anadolu'nun barndan kopmu gelmi, dinine diline sadk vatandalarmz, byle siyonist hizmetilerinin sayesinde, kendi balarna dini organizasyonlarn kurmaya alyorlar, ve bu organizasyonlarda da bazan Suudi Arabistan parasal olarak finans saladndan, Vahabilik hzla yaylyor.. zellikle Balkan Mslmanlar, mlteci olarak bulunduklar lkelerde, genellikle Vahabilerden organizasyon iin yardm aldklarndan, onlar daha ok etkileniyorlar.. Trkiye Cumhuriyeti'nin yurtdnda bulunan 4 milyon insanna ynelik, doru drst eitim ve dini

Ozan_Boran

55

proram yok.. Ayrca, sizlere Gregoris'un Vasiyeti'ni yerine getirenlere kar dikkatli olmanz da tavsiye ediyorum. Nedir Fener Patrii Gregorius'un Vasiyeti? 1821 yl Nisan aynda Padiah II.Mahmut tarafndan, Yunan aznl ayaklandrmaya ynelik yazd mektup ele geirildii iin, 'zerindeki dini elbiseleriyle', Fener Patrikhanesi nnde astrlan, Fener Patrii Gregorius, Rus ari Alexander'e gndermi olduu ve 'Gregorius Vasiyeti' olarak bilinen mektubunda ne diyor? "Trkler'i maddeten ezmek ve ykmak imkanszdr. nk Trkler, Mslman olduklar iin ok sabrl ve mukavemetlidirler. Bu hasletleri dinlerine ballklarndan, kadere rza gstermelerinden, devlet byklerine itaat duygusundan gelmektedir. Trkler'de evvela itaat duygusunu krmak, manevi balarn paralamak, dini duygularn zayflatmak icabeder. Bunun da en ksa yolu, milli geleneklerine ve manevyatlarna uymayan yabanc fikirlere ve hareketlere onlar altrmaktr. Yaplacak ey, Trklere birey HSSETTRMEDEN bnyelerindeki tahribat tamamlamaktr." Ne dersiniz Gregorius'un Vasiyeti hemen hemen yerine getirildi mi? Benim fikrime gre, Gregorius'un gzleri arkada kalmamtr artk.. Vasiyet hemen hemen yerine getirildi ve bizler, etek ksaltma, sakal tra olma ve Avrupa'nn en lks diskolarna sahip olmakla 'alar Atlyoruz'! 1948'de srail'in ilk Babakan olan BEN GURION : "Trkler bize her zaman metresleri gibi davranmlardr, bir izdivacn orta gibi deil. Aman dikkat edelim de aramza, Mslman -Trk vs. maskeler altnda giren, Ben Gurion'un dindalar ve rkdalar tarafndan metres yaplmayalm. Kaln salcakla, 'Dnme Mikrobuna' kar dikkatli olun!

Sabatay
Sinem Karaaa

Sevi

Sabatay Sevi, mesihligini ilan ettikten sonra dnyadaki tm Yahudiler arasinda byk bir yanki uyandrm ve Yahudi din adamlar youn tepki gstermilerdi. Osmanl ynetimi bagsteren kargaay gidermek iin Sabatay Sevi'nin nne iki tercih koydu; ya hayat ya da Mslman olup kurtulmas. Sevi, Mslman olmayi kabul ettiini aklad ve Mehmed Efendi ismini alarak Sarayda bir sre maal memur olarak almaya balad. Bu dnem ve daha sonra taraftarlar ile birlikte Selanik ve diger birtakm ehirlerdeki ikameti boyunca zahiren Mslman grnmekle birlikte, gizlice kendi yorumuyla Yahudilikten evirme yeni bir inan sistemini dar bir taraftar toplulugu arasnda yayd. Sabatayclar ya da dnmeler olarak bilinen ve bu Yahudi mesihine inananlar tarafindan gnmze kadar srdrlen inanlar manzumesi; adet, gelenek ve greneklerinin neler oldugunu bu blmde ele alacagiz. Ancak, Sabatayclar tamamen kapal ve gizli bir topluluk olduundan tm ynleriyle ortaya koymak epey zor. Birok konu ve zellik gizli kalmaya, esrarn srdrmeye devam decektir. Osmanl'dan gnmze Sabatayclar Yahudi haham Sabatay Sevi'nin 1648 yilinda Mesih'ligini ilan ettikten sonra Yahudiler arasinda byk alkantilar meydana geldi. nk, Ispanya'dan srlme ve dou Avrupa'da yaadklar skntlar zerine bagsteren bunalmlar bu dini topluluk arasnda bir Mesih beklentisi yaygn bir hal almt. Fakat Sevi'nin 1666'da Mslman olmas zerine, Yahudilerde bir rahatlama grlmesiyle birlikte, Sevi'nin bu yeni durumunu tevil ederek ballklarn srdrenler de oldu. Bunlarn banda Gazze'li mehur haham Nathan gelmektedir. Nathan, yeni din yorumu ve Sabatay'in fikirlerinin kabul grmesinde etkin bir rol oynamtr.

Ozan_Boran

56

Sabatay Sevi'nin Mslman olmasndan sonra eski inanlarn ve Mesih'lik iddialarini brakmad, gizlice kendisine bal dini bir cemaat oluturma yoluna gittii birok kaynakta belirtiliyor. Ancak Osmanl ynetimi onlari ihtida etmi', hidayete ulasm' yani Mslman kabul ettii iin tarih belgelerinde haklarinda pek bilgi yer almyor. Sabatay Sevi'nin grnrde Mslman olduktan sonra, Yahudi mistizminin kayna Kabbala'y kendi yorumladii biimiyle bir nevi yeni bir mezhebi ina ettii gnmzde yaayan Sabatayllar tarafindan da belirtilmektedir. Ibrahim Alaettin Gvsa, Sabatay Sevi isimli eserinin 68. sayfasinda bir olayi anlaiyor: Sabatay Sevi'nin (Mehmed Efendi adi ve Mslman kyafeti ile) Istanbul'da yine eski mritlerinden bir kismini toplayarak ayinler yaptn, Girid seferinden dnen Sadrazam Fazl Ahmed Paa'ya haber verdiler. Sadrazam kendini artarak - Bu ne itir? Sen hala uslanmadin mi?, diye tenbih ettigi zaman Sabatay az kalabalna basladi ve meshur olan kurnazl ile - Aman Sultanm, ben birtakm akrabam, dostlarm Mslman yaptm gibi bunlari da dini celil Islam'a celb ve davet etmee ugrayorum, yolunda cevaplar verdi ve bu szlerle bir mddet takibden kurtuldu. Sadrazamn adamlar onu bir gn Boazii'nde Kurueme'de mridleriyle birlikte Ibrani bir dua okurken buldular. Bu hadise zerine Izmirli Mesih kendisini unutturmak ve izini kaybettirmek iin Kuruesme'yi birakarak Kathane civarnda ssz bir keye ekildi. Fakat mridlerinin bir mddet sonra orada da etrafina toplanp ayinler yapmaa devam ettikleri grld. I tekrar Sadriazam'a haber verilince Fazil Ahmed Paa kzd ve onun adamlar ile birlikte Arnavutluk'taki Berat kasabasina srlmesini emretti. Sabatay Sevi, orada asl ad Yoheved olan Selanikli bir Musevi kadn ile evlenmitir ki Sabatayl kabul eden bu kadna da Aye Hanm ad verilmitir. Kayinbiraderi Josef Kerido da Abdullah Yakup ismini almistir. Prof. Ilber Ortayl, Selanik sehrinin, cemaatin baslica yerlesme yeri oldugunu, Osmanli Imparatorlugu'nun son dneminde zellikle egitime nem verdiklerini belirtiyor. Osmanli arsivlerinde ve tarih kaynaklarinda pek bir bilgiye rastlanmadigini belirten Ortayli, Osmanli'nin son dneminde modernlesmenin nemli tasiyicilarinin Sabatayclarn arasinda iktigini belirtiyor. 19.yzyilda Selanik'de bu cemaatin iktisadi ve kltrel bakimdan btn diger topluluklardan stn olduklari anlasiliyor. Nitekim Mayis 1901'de Selanik'e vali olan Mehmet Tevfik Bey, hatiralarinda, Fevziye Mekteplerinin (mektepleri bu cemaatin kurdugunu zikretmiyor ve belki bilmiyor) diger mekteplerin fevkinde oldugunu ve iyi memur yetistirdigini belirtmektedir. Bu okullar hakkinda nemli bir noktayi belirtelim; Selanik sosyal hayati iinde, bu okullar genis kabul grdler. Sabatayc genleri egitmeyi amalayan bu okullar, nihayet kurucularinin da ideoloji ve dnya grs degisikligi geirmesine sebep oldu. Artik btn Osmanlilari, bilhassa Mslman Trk ocuklari egitmekten memnun oluyorlardi. Nitekim ocuk Mustafa Kemal (Atatrk) modern egitim veren byle bir ilkokula giden Mslman Trklerdendir. Kendisinin anlattigina gre annesi geleneksel bir Kur'an okuluna, babasi ise Semsi Efendi'nin kurdugu bir okula gitmesini istemisti. Semsi Efendi Sabatay'cdr. Kapan grubundan oldugu syleniyor. Fakat Karakas grubu ile isbirligi yapiyor ve egitimle bu rakip iki dnme grubunun birligini saglamak istiyormus. (Ilber Ortayli, Alevi Kimligi, S.120) Sabatayclarn zellikle Mevlevi tarikati atisialtinda rgtlenmeleri de dikkat ekici. Esin Eden ve Nicholas Stavroulakis tarafindan yazilan ve su anda Trkiye'de de piyasada satilmakta olan Salonika, A Family Cookbook Selanikli Bir Ailenin Yemek Kitabi' isimli eserde Sabatayci ailelerin Mevlevi tarikatini benimsedikleri belirtiliyor ve kendi aile fertleri hakkinda da bilgi veriliyor. (Sayfa 15-49) Laiklik ve Ittihadiligin ncleri Sabatayc Selanik'li Sabatayclarn bilinen tek yayini olan Gonca-i Edep'te Mevlevilik'ten vgyle bahsedildigini belirten Ortayli, dergide egitim konusuna zel bir ilgi gsterildigini vurguluyor:

Ozan_Boran

57

Sabatayclarn, batllama ve eitim yoluyla, durumlarini dzeltme ve zgrlesme konusunda Musevilerin nne getigi aika grlyor; bir anlamda Bati Avrupa'da Musevilerin kendi cemiyetlerine yaptiklari kltrel katkiyi, Trk cemiyetinde Sabatayclar yaptilar. Nitekim bir mddet sonra kurularak Fevziye ve Terakki gibi gerek anlamdaki gymnasium'lar laik egitime nem vermistir. Onlarin bugnk devami olan Isik Lisesi de (Istanbul) kanuni zorunluluk olan din derslerini laik bir retorik ile srdrmektedir. (...) Selanik Sabatayclar' Istanbul'a g ettiklerinde benzer mektepler kurdular ve laikulusalci bir Trk egitim sisteminde nc oldular. Kendisi de Sabatayci bir aileye mensup Ilgaz Zorlu da, Evet, Ben Selanikliyim isimli kitabinda bu okullarin Ittihad ve Terakki Hareketi'nin ortaya ikmasinda nemli rol aldigini ve Ittihadilarin bir ogunun bu okullarda yetistigini belirtiyor. (S.115) Osmanlinin son dneminde Sabatayclarn devlet brokrasisinde etkin konuma geldiklerini gryoruz. Yabanci dil bilmelerinden de kaynaklanan arti yeteneklerle dis ticaret ve hariciyede kilit noktalara kadar ykselen Sabatayclarn bu alanlardaki etkinligi gnmzde de srmektedir. Bu arada dnme denen Sabatayclar laik bir ulusalciligi benimseyen grup olarak Jn Trk hareketi ve Ittihat Terakki iinde de yer almislardir. Nitekim imparatorlugun nl Maliye Naziri Mehmed Cavid Bey -ki ayni zamanda kuvvetli bir iktisati idi- Sabataycdr. Dier bir maliye naziri olan Nzhet Faik, dahiliye nazirlarindan Mustafa Arif, maarif mstesari ve hukuk profesr Muslihiddin Adil, Sabatayc kkenliydiler. Trk matbuatinin nemli simasi, Vatan gazetesi sahibi Ahmed Emin (Yalman) da Sabatayci idi ve bu konuda ilk tefrika 1924 Ocak ayinda onun gazetesinde yayimlandi. Orduda, matbuatta ve Ittihat ve Terakki evrelerinde Sabatayclar vardi. (Ilber Ortayli, Alevi Kimligi, S.123) Gelecek blmde varliklari gnmze kadar uzanan Sabatayci firkalar ve Cumhuriyet dneminde etkin olan Sabatayclar ele alacagiz. Dnmelerin inan ve ritelleri Sabataycln temel dini inan kaideleri, Yahudiligin mistik ekollerinden Kabbalistik metodun Levi yorumundan olusmaktadir. Gerek ayinler ve gerekse riteller tamamen gizli tutuldugundan bilimsel arastirmalara kaynaklik edebilecek bilgileri elde etmek imkansiz gibi. Sabatayc din adamlarinin aiklamalari bu konuda yapacaklari aiklamalar toplumun aydinlanmasina yardimci olabilir ancak. Ilgaz Zorlu, Kabbala'nin esaslarini anlattigi kitabinda, Yahudiligin mistik yorumlarini zetledikten sonra sunlari belirtiyor: Genellikle iddia edildigi zere Sabatayc hareket Yahudilige karsi ve ondan kopuk bir yapida da degildir, sadece mistikYahudiligin vazgeilmez yapisi onu ister istemez farkli kilmistir. Gnlk dua ve ritellerde Yahudiligin temel prensipleri korunmakla birlikte, zellikle gece yarisi sonraki zaman araliginda bunlar daha da arttirilmistir. (Zorlu, Ben Selanikliyim, S.112) Sabatay Sevi'nin on sekiz emri Sabatay Sevi'nin taraftarlarina inan esaslari olarak 18 maddelik bir nizamname biraktigi esitli kitaplarda yer almaktadir. Ibrahim Alaettin Gvsa'nin Sabatay Sevi isimli eserinde Avram Galante'nin Ibranice'den Fransizca'ya terme ettigini belirttigi bu ilkelerden bazilarini zetliyerek buraya aliyoruz: Iste Efendimiz, kralimiz ve Mesihimiz Sabatay Sevi'nin on sekiz emri bunlardir. Serefi mzdad olsun! Halikin birliine dair iman muhafaza olunsun. Mesihin hakiki Mesih olduguna, ondan baska halaskar (kurtarc) bulunmadna, efendimiz, kralmz, Sabatay Sevi'nin Davud neslinden geldigine iman edilsin. Ne Tanr'nn, ne de Mesih'inin adina yalan yere yemin edilmesin. nk Tanri'nin adi da onda mndemitir. Mesih'in srrn anlatmak iin itimadan itimaya gidilsin. Davud'un Mezamiri hergn gizli olarak okunsun. Trklerin adetlerine, onlarin gzlerini rtmek maksadi ile, dikkat edilsin. Ramazan orucunu tatbik iin sikinti gsterilmesin.

Ozan_Boran

58

 Onlarla (yani Mslmanlarla) nikah akdedilmemesi lazimdir. (Alaettin Gvsa, Sabatay Sevi, S.59-61)

Sabatayclarn bayramlar Gvsa bunun dndaa Sabatayclarn bayramlar da oldugunu belirtiyor. Bunlar yilin esitli gnlerinde ve her biri ayri bir anlam tasiyan 16 tanedir. Bunlarin iinde en ilginci ise Mart 22'de yani baharin birinci gnnde kutlanan Kuzu Bayrami, Drt Gnl Bayrami veya diger bir deyisle Mum Snd diye bilinen gizli bayram. Bu kuzu bayrami hakkinda Sabatay zmresi mensuplarindan Karakaszade Rst, 1924 tarihinde Vakit gazetesi muharririne u izahati vermiti: Kuzu bayrami 22 Adar'da (Mart) yapilir. Bu bayram geceye mahsustur. Ve her sene kuzu eti ilk defa bu bayram mnasebeti ile ve hususi merasimle yenir. Bu merasimde en asagisi ikisi erkek ikisi kadin olmak sartile evli drt kiinin bulunmasi lazimdir. Bu iftlerin sayisi artirilabilir. Kadinlar iyi giyinmis ve elmaslar ile sslenmis olduklari halde sofra hizmetinde bulunurlar. Yemekten sonra biraz elenilir ve muayyen zamanda klar sndrlerek karanlikta kalinir... Bu bayram vesilesi ile dogacak ocuklar bir nevi kudsiyeti haiz taninirlar. Ona (Drt Gnl Bayrami) adi verilir. (Gvsa, Sabatay Sevi, S. 64) Sabatayclarn kendilerine has 16 bayram ve ritelden ayri olarak diger Musevi'lerle msterek birtakim bayram ve yortular da szkonusu. Bunlar, Yusuf Bayrami, Meyva bayrami, Fecir bayrami gibi isimlerle anilir. Ayrica Sabatayc her grubun da kendi iinde gelistirmis oldugu bayramlar da var. Bunlardan Osman Aga bayrami en nemlilerindendir. Karakaslar grubunun kurucusu Osman Aga, (daha sonra soyadi kanunu ikinca bu aile fertleri Ogan soyadini almislardir) iin bu ritel dzenlenir. Shema Israel, Adonai Elohenou, Adonai Ehad Duy ey Israil! adona tanrimizdir ve tanri birdir (YahudiSabatayc ehadet kelimesi.) Izmir'li Yahudi hahami Sabatay Sevi'nin grnrde din degisitirerek Mslman oldugunu ilan etmesinden sonra kendi gretileri dogrultusunda bir cemaat olusturmasi grnrde Mslman ama inan ve yasam boyutlarinda Yahudi olan yeni bir topluluk ortaya ikarmis oldu. Yazimizin geen blmlerinde Sevi'nin hayati, inan temelleri ve lmnden sonra cemaatinin geirmis oldugu evreleri zetlemistik. Benzet-benzeme ilkesi geregi kendilerini hep gizlemis olan bu dini cemaat mensuplarinin, Osmanli dnemindeki etkinlikleri diger bir husus. zellikle Osmanli'nin son dnemindeki olaylarda ok etkin rol oynamis olmalari da dikkat ekici. Jn Trkler, Ittihad Terakki, Mesrutiyet gibi bugnmz de etkileyen olaylar zincirinde Selanik hep merkez olmus ve Selanik'in bu etkinligi de Sabatayclarn siyasi, askeri, fikri alanlarda hep ba ekmelerinden kaynaklanmtr. Konuyu arastirmaya basladigimizda bylesine derin bir toplumsal ve siyasal tablo ile karsilasacagimizi dogrusu biz de tahmin etmiyorduk. Ancak uzun bir arastirmadan sonra karsilastiklarimiz bizi sasirttigi gibi bir ok geregin bu gizlilikten dolayi bilinmezligini srdrdgnn de farkina vardik. Elbette simdilik kamuoyuna yanitilmasinda mahsur grdgmz noktalar da sz konusu. Amacmz dini bir topluluu ktlemek, sansasyon yaratmak degil. Toplumumuzu derinden etkileyen bu cemaat mensuplarinin kimler oldugu, neler yaptiklari, bugne kadar nasil bir seyir izlediklerinin bilinmesi gerekmektedir.

Ozan_Boran

59

Bunlari bilmek halkimizin hakki. Gizem her zaman merak uyandirmistir. Fakat dogrularin ve gereklerin kapali kalmasinin da bir anlami yok. Ileride daha kapsamli arastirmalarin yapilacagini mit ediyoruz. Gizlilik, baskalarinin merakini daha da kamilayacagindan, bu alandaki gereklerin oldugu gibi halkimiza yansitilmasi alaninda grev, en ok, bu cemaate mensup kisilere dsmektedir. DERGAH + LOCA + SINAGOG = IKTIDAR Ulasabildigimiz kaynaklardan elde ettigimiz bilgiler, Sabatayc veya dnme denilen bu toplulugun hala Yahudi mistizizminin gretileri dogrultusunda dini ritellerini gizlice srdrdkleri, adet, gelenek ve greneklerini koruduklari, bir nevi masonik yapilarini devam ettirdiklerini gsteriyor. Arastirmada ilgimizi eken diger bir husus ise gizli yahudi tarikati mensuplarinin ekonomiden, politikaya ve egitime kadar birok alanda etkin olmalarinin yanisira Islam'in mistik yorumu kabul edilebilecek Snni ve Alevi tarikatlarinin iine sizmis olmalari. zellikle Mevlevi, Melami ve Bektasi tekkelerinde 19. yy'dan itibaren seyh, mrsid, dede, dedebaba gibi en st makamlara kadar ulastiklarini gryoruz. Sabatayc eyh ve mritler Sevi mslman olduktan sonra baglilarina mslmanlarin grnrdeki adet ve geleneklerine riayet etmelerini gtlemistir. Bu da onlarin kendilerini en rahat ifade edebilecekleri esitli tarikatlarin dergah, hanekah, tekke ve zaviye gibi mekanlara ragbet etmelerine yol amis. Merkezi Selanik olan bu cemaatin Selanik'teki zellikle Mevlevi ve Bektasi dergahlarinda yogunlastiklarini gryoruz. Ilgaz Zorlu, Sabatayc cemaatlerin Islam mutasavviflariyla iliskilerinin zellikle Istanbul, Izmir ve Selanik'te yogunlastigini belirtiyor. (Bkz. Zorlu, Evet, Ben Selanikliyim, S.40-41) Istanbul'de Yenikapi Mevlevihanesi, Kasimpasa Mevlevihanesi, Aziz Mahmud Hdai'nin skdar'daki dergahi Sabatayclarn etkin olduu dergahlar olarak dikkat ekmektedir. Yahudi mistizizmi olarak tanimlanan Kabbala gretisine dayanan Sabatayc yorum, Islam'in gevek mistik yorumu olarak Mevlevilik, Bektasilik ve Melamilik ile paralellikler arzeder ve ortak bulusma noktalari bulur. Yunan asilli Sabatayc yazar Starolakis, Salonika, jews and dervishes isimli kitabinda Yahudi-Sabatayc kkenden olup Selanik'teki dergahlarda etkili olan ve hatta bir kisminin uzantilari Istanbul'a kadar gelen dnme seyhlerden bahsediyor. Bunlardan biri de su anda Amerika'da yasayan mflis isadami Halil Bezmen'in dedesi Esad Efendi'dir. Esad Efendi 1920'lerde Kasimpasa Mevlevihanesi'nin seyhidir. Ankara Bektasi Dergahi'nin su andaki Dedebaba'si yani seyhi de Sabatayc. Yine Dedebabalardan Bedri Noyan da Yahudi dnmesi. Kardesi Engin Noyan da bir tv'de program yapimci ve sunucusu. Sabatayclar ve Masonlar Osmanli dneminde etkin konumdaki masonlarin arasinda Sabatayclarn nemli bir yekn tutmasi da dikkat ekmektedir. Osmanli topraklari iindeki ilk mason locasinin Selanik'te kurulmasi tesadf olmasa gerek. Avrupa'daki gelismeleri yakindan takip etme imkanina sahip Sabatayclar bu alandaki gelismelere de nclk etmisler. Hem mason hem de Sabatayc olan nllerden sadece birka ismi burada zikrediyoruz. Bunlar, son Maliye Naziri Cavid Bey, Yeni Asir gazetesinin kurucusu Fazli Necip Bey, bir dnem bakanlik yapmis olan Faik Nzhet... Zorlu, Trkiye'deki Hr ve Kabul Edilmis Mason Locasi'nin stadi azam'i ya da byk amir'inin hep Kapancilar cemaatine mensup bir aileden geldigini belirtiyor. Mason Locasi'na ye diger nller ise sunlar: Osman Adil, Faik Nzhet, Talat Ismail ve Mehmet Servet. (age.S.58) Gnmz mason localarinda da Sabatayc ok nl kisilerin varligi devam etmektedir. Su anda Hr ve Kabul Edilmis Masonlar Byk Locasi'nin Byk stadi Sahir Talat Akev de Sabatayc. Mimar Sinan Locasi'nin eski stadi muhteremi Resat Atabek, yine stadi azamlardan Cumhur Ferman da Sabatayclardan. Resat Atabek'in Masonluk zerine adli kapsamli eseri Masonluk hakkinda nemli bilgiler ihtiva ediyor. Sabatayc nl gazeteci Ahmed Emin Yalman'in ve Cavid Bey'in ayni zamanda Mason da olduklarini Loca'nin disa ailirken aikladigi isimlerden greniyoruz.

Ozan_Boran

60

Selanik+Istanbul+Israil = Ankara-Washington Israil'in kurulus dneminde ve su anda lkemizin Israil ile tarihde grlmemis sicak iliskiler iine girmesinde Sabatayclarn nemli rol aldiklarini gryoruz. Sabatay Sevi birok yahudi tarafindan siyonizmin kurucusu olarak bilinir. nk Sevi, mesihligini ilan ederken btn yahudileri Kuds'te toplayip Byk Israili kuracagini vadetmisti. Ittihad Terakki ve mason localarinda etkin olan Sabatayclar'n Israil'in kuruluunu da desteklediklerini belirten Zorlu, 1924 mbadelesi sonuu Trkiye'ye getirilen alilerden bir kisminin 1948'de kurulusundan itibaren Israil'e gittiklerini sylyor. Bunlarin en meshuru ise Israil'in ikinci Cumhurbaskani Izak Ben Zwi'dir. Prof. Yalin Kk, Aydinlik gazetesinde yayinladigi makalelerinde, Trkiye'nin tamamen Israil ve Amerika rotasina girdigi bu dnemde Sabatayci Ismail Cem'in Disisleri Bakani olmasina dikkat ekiyor. Kk, ayrica Israil'in Hospro firmasi vasitasiyla Trkiye'ye hibe ettigi silahlarla ilgili bir ayrintiya daha dikkat ekiyor. Bilindigi gibi Susurluk skandali ile ortaya ikan iliskilerde bu silahlarin kayip oldugu iddia edildi. Kayip silahlar Susurluk etesi olarak nitelenen ekip tarafindan kullanilmisti. Bu silahlari teslim alan kisi ise Erta Tinar. Yalin Kk, Tinar'in Sabatayc olduunu belirtiyor ve Mossad'in dnmelerle is tutmasinin tehlikesine dikkat ekiyor. Dnmeler Dnmezler aksiyonu geerli ise bu bulgu rperticidir diyor, Kk. (Y. Kk, Nasil Gryorum-3, Aydinlik, 14 Mart 1999) Tarikat-Siyaset-Medya-Sermaye alanlarinda etkili olan Sabatayclar hakkinda bilgiler dizi yazimizin gelecek blmlerinde yer alacaktir. Sabatayclarda cinsel hayat ve saplantlar, ayrca Sabatayci mezarliklari gelecekte ele alacamz konulardan birka. Gizli Ama imizde, Dnmeler Benzet-benzeme prensibi geregi grnrde mslman ama aslinda yahudi olan Sabatayccemaat mensuplari, bu kamuflaj sayesinde lkenin kaderinde belirleyici olmayi zellikle son yzyilda becerebilmis bir topluluk olarak yer almaktadirlar. Kendilerine has yemekleri, kendilerine ait egitim kurumlari, gizli tapinaklari, kendilerine zg ibadet, inan ve adetleri olan bu cemaatin bazi mensuplari, resmi ideolojinin olusumu ve bugnk jakoben-din dsmanligi zerine kurulu yapisini srdrmesinde etkin olmuslardir. Bu dini akimin merkez ssnn Selanik olmasi da enteresan. Mesrutiyetten gnmze, tm siyasi olusumlarda adina sika rastladigimiz Selanik'in bu etkinligi bir tesadf m? Elbette hayir. 19. yy biterken batililasmanin rzgarinin bu sehirden esmesinin temel etnik bir etkeni vardi: Sabatayclar. Trkiye'de ilk mason locasi Selanik'te kurulmus, Abdlhamid ynetimine karsi baslayan baskaldiri burada tasarlanmis, Sultan iktidardan indirildikten sonra buraya gnderilmis, ilk zel Trk okullari burada kurulmus (unutulmamalidir ki, Galatasaray Lisesi Sultan'in himayelerinde kurulmustur ancak Feyziye ve Terakki mektepleri Sabatayc cemaat okullari olarak burada kurulmuslardir), ilk kadin hareketleri burada sekillenmis, Hareket Ordusu'nun merkezi (padisahi tahttan indirip, Ittihad ve Terakki firkasini iktidara tasiyan ordu. S.K.) Selanik olmus ve en nemlisi Trkiye'nin nde gelen kuruculari hep Selanik kkenli olmuslardir. Bunlari birer rastlanti olarak grme egilimi ne yazik ki ok baskindir. Halbuki bu kente bu nemi ykleyen Sabatayckkenli kiilerdir. (Ilgaz Zorlu, Evet, Ben Selanikliyim, S.166) Sabatayc mezarlklar Sabatayclar gerek ilk dnemde yogun olarak yasadiklari Selanik'de, gerek daha sonralari Trkiye'nin basta Istanbul olmak zere izmir ve Bursa gibi sehirlerine yerlestikten sonra llerini ayri mezarliklara defnetmeyi tercih etmislerdir. Selanik'te mahalle olarak da diger dinlere mensup insanlardan ayri bir yerlesim dzeni kurmuslar. 1924 ahali mbadelesi geregi geldikleri Trkiye'de de belli merkezlere yogun olarak ilgi gstermis ve ie kapanik btnlklerini bylece korumaya alismislardir. Ancak zamanla

Ozan_Boran

61

farkli mahalle ve sehirlere yerleserek bir nevi fiziki asimilasyona ugramakla birlikte cemaat yapilarini koruduklari grlmektedir. Istanbul'da, Karakaslar cemaatinin mezarligi, skdar Blblderesi'nde yer aliyor. Sabataycl srdrme konusunda diger cemaatlerden daha aktif oldugu belirtilen bu cemaatin mezarlik konusunda da hassas davrandigi grlmektedir. Blblderesi mezarliginda az sayida da olsa bazi Kapancilar'in yer aldigi belirtiliyor. Yakubiler ise Maka'daki mezarliga llerini defnetmektedirler. Yakubiler'in yogun olarak Izmir'de yasadiklari belirtiliyor. Medya patronlarindan Bilgin ailesi bu gruba mensuptur. Kapancilar cemaatinin ise Feriky mezarliginda satin almis olduklari ayri bir blme llerini defnettikleri biliniyor. Sabatayclarn mezar ekli ve talarn ilemesi tamamen farkl. Genellikle seramik zerine kartma resim bu mezar talainda yer alir. Yazilarin slubu da farklilik arzediyor. Dikkat eken nokta ise Ey zair diye baslamasi. Sekil olarak da dnem dnem farklilik arzetse de kendilerine zg iek islemeler ve mslman mezarlarindan farkli geomektrik sekil vermeler dikkat ekmektedir. Ibadethanelerinin ayri, mezarliklarinin ayri olmasinin yanisira bu cemaat mensubu ailelerin zengin ve farkli bir mutfak kltrleri szkonusu. Esin Eden, Yunanistan'da Ingilizce olark yayinlanan Bir ailenin yemek kitabi isimli eserinde, kendilerine zg yemeklerden bahsediyor ve ailesi Trkiye'ye geldikten sonra da biraraya gelerek adet ve geleneklerini yasatmaya alistiklarini belrtiyor. (a.g.e. S.42) Ilgaz Zorlu da bu yemeklerin salt Akdeniz veya Yahudi mutfagindan olduka farkliliklar arzettigini belirtiyor. Sabatayclkta cinsi sapklklar Sabatayclarn ska gndeme getirilen bir bayrami var: Kuzu Bayrami. Mesih Sevi'nin dogum gn olduguna inanilan, Mart'in 21. gnn 22'ye baglayan gecesi mum snd olarak nitelenen kutlama, bir ynyle toplu seks olarak degerlendirilmektedir. Bu Kuzu Bayrami'nin artik kutlanmadigina dair iddialar varsa da Alaettin Gvsa kendi sahid oldugu bir rnegi Sabatay Sevi isimli kitabinin 97. sayfasinda anlatmaktadir. Ilgaz Zorlu ise bu konunun zerine, ok fazla ele alindigini belirttigi kitabinda, toplu seks ve mum snd olayinin Tanah'taki birtakim dualardan kaynaklandigini da vurgulamaktadir: Ancak surasi bir gerektir ki Sabatayc dua kitaplarinin zellikle bugn Israil'de bulunan nshalarinda serbest seksin Tanah'a dayandirilan ayetlerle desteklendii bilinmektedir. (Zorlu, Evet, Ben Selanikliyim, S.51) Sabatayclarla ilgili eserlerin, zellikle dua ve Kabbala yorumlarinin Israil'e gtrlp zel bir mekanda gizlendigini belirten Zorlu, bu kaynaklarin arastirmacilarin incelenmesine aik olmadigini da vurgulamaktadir. Trkiye'de yasayan bir cemaate ait dini kaynaklarin Israil tarafindan kairilmasi konuyla ilgili esrar perdesini daha da dikkat ekici kilmaktadir. Israil devletinin bunlari gizlemekte ne gibi ikarlari oldugunun arastirilmasi gerekmektedir. Toplu seks ve hatta ensest iliskiler dini kaynaklarda mesrulastirici yorumlarla ele alinmaktadir: ... bazi Sabatayc din adamlarinin Lut rneinden hareketle ensest ilikiyi meru kabul eden kararlar verdiklerini bilmekteyiz... (Zorlu, a.g.e.S.62) Gnmzde de mum snd ritelinin uygulandigina dair bir cemaat yesi tarafindan aiklama yapildigini da Zorlu belirtiyor. Zorlu, btn cemaatlerde ayni uygulamanin var olup olmadiginin belgelenemedigini ve bu konunun istismar edildiginden de yakinmaktadir. Dini yorumlar tarafindan mesru gsterilen bir uygulamanin o dini benimseyen kisilerce srdrlmesi kadar dogal bir sonu olamaz. Ne derece yaygin oldugunun da elbette arastirilmasi gerekiyor. Internet'te Sabatayclk Sabatayclk-dnmelik ve Trkiye'deki Sabatayclar zerine, ou Amerika ve Israil menseli onlarca makale ve arastirmanin internet sitelerinde yer almaktadir. Internet sitelerinde konuyla ilgili yazilarin yer

Ozan_Boran

62

aldigi bazi yayin organlari: Jarusalem Post, Forward, Jewish Exponend, The New Republic, The Journal of the American Oriental Society, Canadian Geographic, Baltimore Jewish Times... Genellikle Yahudi Kabbalizmi -mistisizm- zerine yazilmis bu makaleleri grnce, varliklari Trkiye'de olan ama Trkiye'de tartisilip konusulmayan Sabatayclarn, dnyada a'dan z'ye her boyutuyla ararlmasndaki gariplik net olarak nmze kt. Ilgaz Zorlu'nun kitabinda birka yerde vurguladigi korku tek sebep olabilir mi? Byle bir bahanede haklilik payi olsa bile kesinlikle inandirici gelmiyor. Bu gizli yahudi cemaatinin veremeyecegi hesap mi szkonusu? Internet sitelerinde yer alan yazi ve arastirmalar incelendiginde ortaya birka nemli nokta ikmaktadir: Birincisi, Trkiye disinda bu konu, gerek niversitelerde ve gerekse medyada etraflica arastiriliyor ve arastirmalar kamuoyuna sunuluyor. Sadece son bir yil ierisinde internet sayfalarinda yer verilen arastirma ve belge sayisi yzn zerinde. Bu alanda yazilmis ellinin zerinde kitabin ismi geiyor bu yazilarda. Buna karsilik Trkiye'de bir iki kitap ve drt makale disinda kaynak bulmak imkansiz. Ikincisi, Sabatayclarn Yahudiligin zellikle mistik yorumu olarak grlen Kabbala anlayisindan kopuk olarak anlasilmasinin mmkn olmadigi. Btn riteller, bayramlar, ilahiyat anlamindaki anlayislari Yahudiligin bir parasi. ncs ise zellikle Israil menseli yazilarda Sabatayclarn yahudiligi tahrif ettigi iddialari ne ikmaktadir. Netice olarak Sabatayclk mslman kisvesi altinda, yahudiligin kabbalistik yorumu'nun hayata geirilisi olarak karsimiza ikmaktadir. Yazi dizimizde de bunun kaynaklara dayali rneklerinden byle bir sonu ikmaktadir. Forward'in ilgin iddiasi Amerika'da Yahudilerin 1897'den beri yayinladigi Forward dergisinin Subat 99 sayisinda Mustafa Kemal Atatrk hakkinda ilgin bir makale yayimlandi. Ayni zamanda derginin internet sitesinde yer alan makalede, Sabatayclkta cinsellik' konusuna da ksaca deiniliyor. Makalenin yazari, derginin bir dnem Israil temsilciligini de yapmis olan Amerika'nin yahudi kkenli nl arastirmaci yazarlarindan Hillel Halkin. Halkin, makalesinde M.Kemal'in yahudi kkenli oldugunu ve hatta Sabatay Sevi'nin neslinden geldigini iddia ediyor ve Mum snd olarak bilinen Kuzu Bayrami'ni syle anlatiyor: Senede bir kez (Dnmelerin yillik kuzu bayrami esnasinda) Sabatay Sevi'nin dogum gn gecesi, ilgin danslar esligindeki aksam yemegi sirasinda, mumlar sndrlr, hanimlarin degistirilmesi seansiyla (orgies, toplu sex) ayinler gereklestirilir... Bu tr birlesmelerden dogan ocuklarin kutsal sayilacagina inanilir. (Hillel Halkin, When Kemal Ataturk Resited Shema Yisrael: It's My Secret Prayer, Forward Subat 1999, New York)

lk Tepkiler
Bu aratrmay yaymlamaya basladmzda menfi-msbet birtakim tepkilerin olabilecegini dsnmstk. Toplumumuzun, siyasi, ekonomik ve diger bir ok hassas alanlarinda zellikle son yzelli yillik dnemde etkinlik saglamis bu gizemli dini cemaat hakkinda yayimlanan bir arastirmanin yanki bulmasi da normal karsilanmalidir. Okurlarimizdan gelen olumlu tepkiler ve byle bir konuyu atigimiz iin gelen tesekkr mesajlari bizleri elbette memnun etti. ogu insan, hayretini de ifade etmekten geri kalmadi. Anlasildigi kadariyla ogu insan birok meseleden haberdar degil. Bylece nemli bir boslugu doldurucu hayirli bir hizmeti de baslatmis olmaninmemnuniyetini paylasiyoruz. te yandan kkeni itibariyla Sabatayc ailelere mensub bir ka kisi de zellikle byle bir diziyi yayimlamamizinamacinin ne oldugunu anlamaya alismak iin aradi. Gazetemizde verilen bilgilere, hi birinin bir iki ayrinti disinda itirazlari olmadi. Bizler de kendilerine toplumsal bir gerek olarak konunun bir gazetecilik olayi oldugunu anlatmaya alistik.

Ozan_Boran

63

Ileride daha detayli ve ayrntl yazilarin da yayinlanacagini belirttik. Ismini burada aiklamayi uygun grmedigimiz ama siyaset alaninda etkin bir kisinin sylediklerinden, bu cemaat mensubu olanlarin gemisten gelen derin bir korku psikolojisi iinde olduklari anlasiliyor. Fakat, Trkiye'de yakin tarihte yasadiklarimiz lkeyi derinden etkileyen Selanik ve dnmeler faktrnn bilimsel olarak net bir sekilde orataya konmasini gerektirmektedir. Bu alanda en ok da sorumluluun Sabatayclara ait oldugunu ilk blmde belirttigimiz gibi yine tekrarliyoruz. Arastirmalarimiz devam etmektedir. Bu dizi ile tarihsel sreci ve gnmze dair bir iki noktayi okuyucularimiza duyurmayi amalamistik ve bunun da hasil oldugunu gryoruz. Ileride Sabatayclarla ilgili daha ilgin yazilarimiz gazetenizde yer alacaktr
AKSYON DERGS RPORTAJ

SABATAY SEVI'NIN TORUNUYUM

Cemil Ipeki: SABATAY SEVI'NIN TORUNUYUM Cemil Ipeki, iki elbise giyiyor. Biri is yasaminda ortaya ikan Cemil. Digeri ise zel yasaminda ortaya ikan simarik, egoist yani "z" Cemil. O, bugne kadar hi olmadigi aiklikta Cemil Ipeki'yi sadece Aksiyon'a anlatti Cemil Ipeki'yi tanimayan yoktur. Modaci olarak bilinse de kendisini tasarimci olarak tanimlayan Cemil Ipeki, 17. yzyilda mesihlik iddiasinda bulunan Sabatay Sevi'nin z torunu Sabatay Sevi, 1626'da Izmir'de dogdu. Onun yasadigi yillarda Yahudi dnyasi olduka byk sorunlar yayordu. Polonya ve Rusya'da byk kitle katliamlari yapilmis, ayrica anti-semitikhareketler de tm dnyada etkinlik kazanmisti. ekilen tm sikintilar ve acilar Yahudileri Kabala'nin (Gelenek anlamina gelen Ispanya'da gelisen Yahudi Mistisizmi. Kabala ilmi; varligin gizemi, yaratilis, nceden olmus ve sonradan olacak, hayatin sirri, yildizlarin dnya zerindeki etkisi, ryalarin aiklanmasi, seytanlarin ve kt ruhlarin kovulmasi, hatta muska yapilmasi gibi konularla ilgilenir) mistik dnyasina itmisti, artik beklenen kurtarici gelmeliydi. Ayni yillarda Osmanli lkesinde de karisikliklar yasaniyordu. O tarihlerde Musul civarinda Seyid Abdullahoglu Muhammed mehdiligini ilan etmisti. Iste tm bu olaylar ve bunalimlar gen Sabatay'in zerinde derin etkiler birakti. O beklenen Mesihin kendisi olduguna inaniyordu. 31 Mayis 1665'te Sabatay mesihligini ilan eder ve nemli bir taraftar kitlesi toplar.Ortodoks Yahudiler ise ona inanmazlar ve onu kadiya, daha sonra da Osmanli Sultanina sikayet ederler... Fazil Ahmet Pasa, isin esasini grenmek iin, Sevi'nin derhal tutuklanarak Istanbul'a gnderilmesini ister. Edirne sarayinda, Sadaret Kaymakami Mustafa Pasa, Seyhlislam Minkarizade Yahya Efendi ve Padisah'in imami meshur Vani Efendi'den olusan bir divan kurulur, Padisah Sultan IV. Mehmet de divani 'Kafes'ten' izlemektedir. Divanda, Padisah'in hekimbasisi Yahudilikten dnme Hayatizade Mustafa Fevzi Efendi tercmanlik yapar. Sabatay Sevi'den Mesihliginin alameti olarak bir mucize gstermesi istenir. Mucize, atilan oklarin vcuduna islememesi seklinde olacaktir. Bu teklifi duyan Sevi, dehsete dser ve kendisinin Mesihlik iddiasinda bulunmadigini, bunun bazi Yahudiler tarafindan ikarilmis bir ayiadan ibaret oldugunu syler. Sevi, Hayatizade'nin tavsiyesi zerine Kelime-i Sehadet getirir. Divan huzurunda Mslman olan Sabatay Sevi, Aziz Mehmet Efendi adini alarak 150 akelik bir maasla Saray kapiciligi grevine getirilir. Sevi'nin Mslman olmasi btn Yahudi dnyasinda sok etkisi yapar. Byk ogunluk onun Mesih olmadigina inanarak Ortodoks inancina geri dner, ikiyz ailelik bir topluluksa din degistirerek onun yolundan gider. Selanik'e yerlesen bu toplum pratikte Zohar'a dayanan mistik bir yasami benimser, Yahudi inancini srdrr, fakat resmen Mslman milletine dahil olarak yasarlar. Iste tarihte 'Dnmeler' olarak adlandirilan cemaat bylece dogmus olur. Buraya kadar aktarilan bilgilerin bir kismi Ilgaz Zorlu'nun Evet Ben Selanikliyim, bir kismi da Ahmet Hikmet Eroglu'nun Osmanli Devleti'nde Yahudiler adli kitabindan alinmis satirlar. Sabatay'in z torunu Cemil Ipeki'yi tanimayan yoktur. Trkiye'de oldugu kadar uluslararasi tasarim dnyasinin taninmis kisilerinden birisi olan Cemil Ipeki iste bu Sabatay Sevi'nin z be z torunu. Sevi'nin de dedeleri olan Ipeki'nin atalari 1480'de Endls'ten gelip nce Venedik'e, oradan Kayseri'ye, daha sonraki yillarda da

Ozan_Boran

64

Izmir'e yerlesmis bir aile. Sabatay Sevi Osmanli'ya gelirken onun diger erkek kardesi de Iskoya'ya gider. Iki ailenin irtibati Ipeki'ye gre kalmamistir artik. Sabatay Sevi'nin yukarida bahsettigimiz Mesihlik iddiasinda bulunmasi ve padisahin huzurunda kendisinden, bu iddiasini ispatlayacak bir mucize gstermesi istenmesi karsisinda, bunun olmayacagini anlayinca Mslmanligi kabul ettigini aiklamasi sonrasinda da Selanik'e zorunlu olarak yerlesir Ipeki'nin dedeleri. "Sabatay Sevi benim soyum, kimseyi ilgilendirmez" Herkesin kimlikle etiketlendigi bu dnemde yillardir kapali kalan, ritelleri tartisilan bir cemaat-aile mensubu olmak Ipeki'nin deyimiyle kimseyi alakadar etmez: "Bizimkinde Sabatay Sevi bilindigi iin Dnme oldugu da biliniyor. Ama herkes Islam'a bir yerden dnms. Biri 500 yil nce Musevilikten dnms, biri 700 yil nce. Sabatay seni-beni ne alakadar eder? O benim kanm. Kimseye yargilama hakkini da vermiyorum". En nemli ritellerinden biri -gel ki Cemil Ipeki babasinin kusaginin bu kurali artik ihlal ettigini sylyor ama- Sevi'nin torunlarinin aile arasi evlenmeleri kural: "ok uzun yillar aile arasi evlenmisler.Ama benim anne ve babamin dneminde bozulmalar oldu. Annemle babam akraba degil.Annem Bektasi mesela. Babamin yegenleri de yabanci ile evlendi. Ondan nce aile disi evlenemezdin zaten". Sevi'nin torunlarinda eski geleneklerin saglamligi yemek kltrnde de etkisini srdryor: "500 sene evvelki neyse ayni yemekler hala var. Ispanya'da bile kalmamis, unutulmus ama bizde olan esitler. Mesela Ty Beyaz diye bir kfte esidimiz var. Cevizle kiyma ekiliyor, iine fistik ve yumurta konuyor. Sonra patlican bregimiz. Buradaki ile alakasi yok. Erikli baligimiz var." Cemil Ipeki Sabatay Sevi'nin drt ocugundan biri olan Osman'in soyundan geliyor. Ipeki'nin anlattigina gre diger kardeslerin soyundan gelenler arasinda ise bugnn taninmis aileleri bulunuyor: Dilber, Germen, Bezmen, Tokay ve Atabek'ler. Cemil Ipeki'nin dedeleri daha ok ticaretle mesgul olmus Osmanli'da. Sondnemde ise kumas isine girmis aile. Ipeki soyadi da zaten buradan geliyor. Ipeki'nin vey bykbabasinin (onun asil bykbaba ve bykannesi Tokay ailesi) babasi Kani Ipeki, Karaky'de bir manifatura dkkani aarak ticarete atilir. Cemil Ipeki, Sabatay Sevi'den bugne kadar btn aile fertlerinin ne is yaptigina, nerede oturduguna dair bilgileri elinde bulunduruyor. Aileyi konu alan bir kitap hazirligi srdg iin bilgileri bize vermeyen Ipeki, kitabin kis sonuna kadar ikacagini sylemekle yetiniyor. Babasi evlatlik veriliyor Ipeki'nin asil dedesi Mahir Tokay. Mahir Bey, sarayin doktorlugunun yaninda Gzel Sanatlar Akademisi'nin kurulusunda grev almis ve anatomi dersleri de vermis birisidir. Tokay, ayni zamanda Selaniklilerin de doktorudur. Ipeki'nin babasi doktor Nejat Bey ise, Mahir Tokay ileGanimet Hanim'in drd kiz bes ougunden en byg olarak dogar (Digerleri Sabahat, Melahat, Vildan, Rezan). Cemil Ipeki'nin asil bykannesi Ganimet Hanim, kardesi Sevkat Ipeki'nin hi ocugu olmadigi iin en byk oglu Nejat'i dogar dogmaz kizkardesine evlatlik verir. Daha sonra kendisine 'evladimi kaybederek sevgimin bedelini ok agir dedim' dedirtecek bu olay sonucunda Ganimet Hanim'in torunlari olan Sevkat, Cemil ve Kenan da bir trl z babaanne sevgisi ile sevemezler onu: "Bayramlarda pemezdim onu, yabanci gibi gelirdi bana. ok zldgn yillar sonra anladim". Iste bu aileye evlatlik verildigi iin Cemil Bey'in soyadi da Ipeki olarak kalir yillar boyunca. (Cemil Bey, yeni yeni Tokay soyadini kullanmaya basliyor. Tokay, soyadi kanunu iktigi zaman babasi tarafindan alinmis. Babasi Nejat Bey, en sevdigi sarap markasi olan Tokay'i soyad olarak tercih etmis.) Bu nedenle kk Cemil, dedesi olarak kendi adini aldigi Cemil Bey'i, bykannesi olarak da Sevkat Hanim'i bilir. Dede Cemil Ipeki, Trkiye'de ilk sinema salonu kuran ve isleten birisidir. Fitas, Yeni Melek, simdiki Emek gibi sinema salonlari ile ilk kurulan film stdyosu Ipek Film'in isleticisi olan dede Cemil Ipeki 1970'de iflas edince aile bu alandan ekilir. Dede Cemil Ipeki'nin annesi ile Isik Lisesi'nin kurucusu Fevziye Hanim ve Abdi Ipeki'nin anneleri ayni aileye mensup ve kardestir. Gemiste hep aile ii evlilik oldugu iin aileler iie gemis neredeyse. Anne tarafi Bektasi Cemil Ipeki'nin babasi Nejat Bey, Sabatay'in torunlarinda sikiolan bu aile ii evlenme gelenegini asmayi basarir ki akrabasi ile evlenmez. Nejat Ipeki ilkevliligini Sahire Hanim'la yapar. Bu evliliklerinden Sevkat (1944), Cemil (1948) ve Kenan (1951) dogar. Daha sonra bir evlilik daha yapar ama ocugu olmaz. Esi Sahire Hanim daolduka kkl bir aileden gelmektedir. Sahire Hanim'in annesi, yani Cemil Ipeki'nin anneannesi Messer Hanim, meshur Karaky Brekisi Hasan Bey'in (Halk arasinda yagma Hasan'in Bregi diye bilinen tabirin sahibi) kizidir. Hasan Bey, Safranbolulu ama Karakeili Asireti'ne

Ozan_Boran

65

mensuptur. Ipeki'nin anne tarafindan dedesi Ekrem Sanvar ise Osmanli zamaninda Abdlhalim Efendi'nin yaverligini yapmis, daha sonra cumhuriyet dneminde Macaristan ve Paris'e kltr atasesi olmus, ardindan da Istanbul Emniyet Mdrlg vazifesinde bulunmus biridir. Aile bunun disinda da birok emniyet mensubu ikarir. Trkiye'nin ilk kadin emniyet mdr Ipeki'nin yengesi Feriha ile dayisi Adnan Sanerk ailedeki diger eski emniyet mensuplaridir. Simdiki nesilden ise dayisinin kizi Nurdan Canca (Yalova Emniyet Mdr) ile kocasi Nadik emniyette grevlerini srdyor. Anne tarafindan Bektasi olan Ipeki'nin anneannesi Messer Hanim'in bykdedesi Bektasi dedelerinden Istanbul Emirgan'da tekkesi bulunan Nafi Baba'dir. Ipeki'nin dedesi Ekrem Sanvar'in babasi ise Kuleli'nin cografya hocalarindan Remzi Bey'dir. Onun da ailesi Istanbul alindiginda surlarin iinde yasayan Bizansli bir ailedir. Ekrem Bey'in annesi Makbule Hanim'in babasi ise sarayin mneccimbasisidir. Grldg gibi Cemil Ipeki'nin anne ve baba tarafi da saraya yakin bir hayat srmstr. Ama zellikle anne tarafinin sarayla daha bir ili disli olmasi onlarda bir saraylilik izi birakir sanki: "Anne tarafim mthis magrurdular. Dayilarimin, hayatlarinda hi rica ettiklerini duymadim. Paralari kalmis kalmamis, hanedan bitmis bitmemis umurlarinda degil. Leyla Teyze (nl soprano Leyla Gencer) ile konusurken basi yukarida, havaya dogrudururdu." Sizlerin de kafasi karisti biliyorum. Ipeki'nin anne ve baba tarafi o kadar kadar grift ki tarihin sayfalarinda bir an kayboldum sandim. Sabatay Sevi'den tutun da Bektasilige, Bizans'a kadar zellikle anne tarafi ok milliyetli olan Ipeki, 'Ben hakiki Osmanli'yim' diyerek isin iinden ikiyor. Benim de aklima Osmanli deyince byle bir mozaik geliyor zaten. Endlsten gelen Yahudiler'e bildiginiz gibi Osmanli kucak amis ve dini bir baski kurmadan kltrlerini srdrebilme imkani saglamisti. Ipeki'nin bu yzden Osmanli'ya bakis aisi, birok aydininkinden farkli. Belki anne tarafinin sarayli olmasinin da bunda etkisi vardir: "BizOsmanli'yiz kardesim. Bunu kabul etmedigimiz srece bir adim ilerlememize imkan ve ihtimal yok. Bir defa Osmanli'yi yabanci da olsam severdim. Ama liseyi bitirene kadar sevmememiz gretildi, lise sona kadar Fatih, Yavuz aman muhtesem savaslar yapti, Malazgirt Savasimuhtesem... Son iki seneye geldik... Memleketi sattilar diye veryansin ediyoruz. 700 yillikOsmanli dneminde tabii ki iyi padisahlar da kt padisahlar da vardir. Memleketi kt idare etmis diye onlari atarsak o zaman cumhuriyet dnemini hi almamamiz lazim. Gemisi olmadan insan var olamaz. Amerikalilar olmayan gemisleriyle ayakta kalabilmek iin bir gemis ortaya koymaya alistilar. Osmanli yasaklar koymamis, hi bir toplumu dininden vazgeirmemis. Osmanli Sirplari kilitan geirseydi bugn Bosna sorunu yoktu." Ailemde namaz kilan hi grmedim Ipeki'nin bu Osmanli sevgisi simdi daha iyi anlasiliyor. Osmanli'nin tamamen yikilmasi ve Balkanlar'da yeni lkelerin ortaya ikmasi ile 1920'lerde, bu lkelerdeki yerlesik halk da yerinden yurdundan olur. Ipeki'nin ailesi de mbadeleye maruz kalir. Selanik artik onlara kapilarini kapattigi iin onlar da Istanbul'un yolunu tutarlar. Geldikleri Istanbul'da da geleneklerine bagliliklarini rahata devam ettirme imkani bulurlar. Serbest ortam Cemil Bey'in kklgnde de devam eder. Ipeki'nin hatiralarinda kklgnde anneannesi ile her pazartesi gittikleri Nafi Baba Tekkesi ziyaretleri tazeligini korumaktadir. Aile bykleri ile beraber mezarlik ziyaretlerini eve dnste ifa edilen 'skr secdesi' izlerdi hep. Baba tarafi ise din konusunda daha genis dsnmektedir: "Babam dine ok genis aidan bakan birisiydi. Namaz kilmazdi. Ben ailemde namaz kilan hi grmedim. Yaslilarimda da." Bunda Sabatay Sevi'de oldugu gibi grnste Mslman ama ite Yahudi mistisizminin kurallarina uyan bir yasam srmelerinin etkisi var miydi? Ipeki'ye gre "Hayir.Gstermelik Mslman belki ilk yzyilinda olabilir. Ama babam dogdugu zaman gstermelikdegildi. Bence devamli pratik yapmaktan artik sey olmuslardi, Islamdilar. Belki Anadolu'nun batisindakiler kadar. Adamlari iki ier, ama herbiri camiden kalkar, mevlt okunur, Kur'an okunur. Herkesin evinde dualar yazar. Ama tabii ki sey adeti bittigini zannetmiyorum. Bir asiret olduklari iin..." 'Topkapi Sarayi benimdi' kardesin (digerleri Sevkat ve Kenan) ikincisi olarak dogan kk Cemil'in ocuklugu Istanbul'daki Hidiv Ksk'nn yaninda Karaky Brekisi Hasan Bey'in Ksk'nde geer. Cemil Ipeki, bu kskn genis odalarinda, hasir sandiklarin iinde saatlerce sren dslerden bir dnya kurar kendine: "O odalara girer saatlerce ben sultanim diye dsnr oyalanirdim. Topkapi Sarayi'na girdigimde de kendimi hep yle hissediyorum. Sanki Topkapi Sarayi hep benimdi, ben de orada

Ozan_Boran

66

yasiyordum." Cemil Ipeki, yedi yasinda geirdigi hastalik yznden ok simartilir. ocuklugunda onu etkileyen bir hadise de dokuz yasinda iken annesi ile babasinin ayrilmasidir. Onun disinda mutlu bir ocukluk devresi geirir. Bugnn taninmis tasarimcisi (Kendisine modaci denilmesini istemiyor. Ona gre moda tacirlerin ortaya attigi bir kavram. Modayi takip edenler de kendine gveni olmayan insanlardir) Cemil Ipeki kumasla ok erken yasta tanisir. Ipeki bes yasinda bebeklerine paltolarelbiseler diker. Aslinda Ipeki, giyinmekten nefret eden birisidir. Bu yzden magara devri insanlarina zendigini sylemekten de kainmaz. Bu yapida birisiolmasina ragmen niye tasarimci oldugunu ve niye insanlari hep giydirmek istedigini de bilemez. '300-500 defa sure okurum' Ipeki aslinda bes-yedi yaslarinda iken balet olmak ister. Ancak babasi izin vermeyince iinde bir ukde kalir. Yine ok iyi piyano alabilen Ipeki'nin, oryantal dansr olmak da bir diger tutkusudur: "Mesela bir Misir tapinaginda oryantal dansr olup saatlerce halhallar bilegimde o tamburlarin sesiyle dnmek isterdim." Dans ederek ibadet edebilecegini dsnr Ipeki. Hatta oturup hayal kurmak bile ona gre bir ibadettir: "Duanin sadece surelerle olmadigini, bir seyi severken, perken Allah'a dogru ekildigimi hissederim. Veya burada oturup hayal kurmanin bile dua oldugunu dsnrm." Ipeki, Bektasi bir anne ile Selanik kkenli bir babanin ocugu olarak byle bir kltr ortaminda yetistiginden olacak Islam'in uygulamalarina farkli bakar. Ibadette sekil kabul etmez. Bes vakit namaz kilmakla Allah'in mutlu edilemeyecegini dsnr. Ibadet yaparak Allah'i degil kendimizi mutlu edecegimizi syledigimde de "Kendi mutlulugumuz iin ise o zaman Allah'i karistirmayalim bu ise" demekle yetinir. evirenin kendi hislerini de kattigini dsndg iin tercme veya tefsirlere kaynak gzyle bakmaz. Kklgnde babasi ona Arapa gretmek ister ama o grenmez: "Arapa grenmemekle ok byk hata ettim. Babam ok gretmek istemisti. Kur'an'i ok okudugum ve byle ayetleri sevdigim iin hep grenmem gerektigini savunmustu. Fakat ocuk tembelligi iste." Bunun iin Kur'an'i Trkesinden okur. Bolca dualar eder, nazara fazlaca inanir: "Normal sureleri ok okudugumu biliyorum. Hele Felak, Ayet'el-Krsi ve Nas surelerini gnde yz-besyz defa okurum herhalde". Ipeki'nin tasarimci olmasini istemeyen babasi Nejat Bey, onun iktisat okumasindan yanadir. Ilk grenimine 1955 yilinda Isik Lisesi'nde leyli olarak baslayan Ipeki sonra Sisli Koleji'ne geer. Dokuzuncu sinifta iken disiplini sevmeyen yani deprestigi ve okumak istemedigi iin bir yilda onikiye yakin okul degistirir. Sonunda Tarhan Koleji'ni bitirir. Ipeki, babasinin istegi dogrultusunda yurtdisina uzak bir akrabasinin yanina gider iktisat okumasi sartiyla. Daha dogrusu babasi onu iktisat okusun diye yurtdisina gnderir ama...: "Babam beni bir-iki sene iktisat okuyor zannetti. Ben Belika Kraliyet Akademisi'ne (Royal Academy of Art) girmistim bile." Basta izin vermeyen babasi daha sonraki yillarda onun tasarimci olmasindan memnun olacaktir. "Hep sakladigim bir seydi" Onun iinde, disiplini sevmeyen ya da 'z Cemil' diye tanimladigi bir baska Cemil daha ortaya ikmaya baslar lise yillarinda: "Sinirlarimi izdim. Dogdugum bu formda, 98 kilo, 1.60 boyunda, ok sessiz, iine kapanik, kimseyle konusmayan, hi arkadas sevmeyen bir Cemil'in istedigi basarilari elde etmesine imkan yok" deyip insanlara nasil davranmasi gerektigi konusunda senelerce alisir. 50 yasini astigi bugnlerde ise Ipeki, tekrar ocukluguna dndgn dsnr. zellikle o esas kisiliginde var olan ama senelerce uyutmaya alistigi kisiligi ile atismaya baslar: "Insanlari ok seviyorum ama taviz vermeyi hi sevmiyorum. Insanlarin zannettigi kadar ok uysal da degilim. Esas kisiligimde ben son derece hirin, simarik belki egoistim. Bunlarda 'z Cemil'i buluyorum. Sen bana kirilabilirsin ama seninle konusmak istemiyorsam konusmuyorum. zlrsen o senin sorunun." Iste bu z Cemil'dir. Bize konusan Cemil'in z Cemil'le bir ilgisi yoktur. z Cemil, Ipeki'nin son yildir srekli gidip kaldigi yer olan Bodrum'da ortaya ikan Cemil'dir. Dolayisiyla Istanbul Ipeki'nin reel, Bodrum ise hayal dnyasidir. Biz z Cemil'in disindaki diger Cemil'le; kurallara uyan, konusma bitene kadar kalkip gitmeden sabirla sorularimiza cevap veren Cemil'le konustuk. Iste bu Cemil, bize bugne kadar hibir gazete veya dergiye konusmadigi kadar da aik konusur, syleyeceklerini saklamaz: "Kendimi ok iyi tanimladigimi zannediyorum. Cemil, Cemil'i hi bir zaman bu kadar aik anlatmadi. Kendimi hi bir zaman iin simarik veya kaprisli olarak tanimlamamistim. Hep sakladigim birseydi." Ama iki Cemil'in bir ortak noktasi vardir. Ikisi de hznldr. Sevgi ve aska tutkun olanlar ona gre hayatlari boyunca bu hzn hep tasirlar. O da byle biridir. 'Ben neyim?' Babasina ragmen tamamladigi Belika'daki niversite egitiminden sonra 1971'de Trkiye'ye dnen Ipeki Tahtakale'deki Zeki Triko'da alismaya baslar:

Ozan_Boran

67

"Belime kadar salar, kulagimda kpeler, bu kadar topuklar ayagimda. Tahtakale'nin sokaklarinda... Btn insanlar dkkanlardan disari firliyorlardi, Mars'tan birileri gelmis diye. Zaten sasirmasalardi tuhafima giderdi. Beni inceleme altina aldilar. Ben neyim, hangi cinsim? Erkek mi, kadin mi, gay mi? Ama sonunda hallettiler ve bir yere oturttular." Halkin merakli bakislara ragmen birbirine syledigi "Bak Avrupa'dan gelmis, modaci imis" sz ona moral kaynagi olur. Yillar ilerler, Ipeki de 1975'te kendi isini kurar. Bir "ingene" sevgilisinin etkisinde kalarak bu yillardaki tasarimlarini ingene diye imzalar ve yine ingene Butik adiyla bir isyeri aar kendine. Ipeki'yi yasadigi asklar srkler hep. Sevdigi ile beraber 1977 sonunda onbes gnlgne gidecegi Nice'ten tam alti yil sonra 1984'te dner Trkiye'ye. Dnste kulp isletmeciligi isine girer, Etiler Gala'yi aar. 1985'te ise Cemil Ipeki magazasini aarak eski isine agirlik verir. Iki atlyesinde yze yakin kisi alistirir. Artik bymeye baslamistir. Bu dnemde kendi deyimiyle evresinde 'yiyiciler' de ogalir. 1991 senesine gelindiginde ise birden bire hacizler gelmeye baslar, iflas eder. Hi ara vermeden yeni bir is yeri aar kendine. Ama bu sefer eski savurganligi yoktur. Yogurdu fleyerek yer: "Ben tccar yaratilmamistim. Ama 1991'den sonra ok iyi bir tccar oldum. Artik bir liranin bile ok iyi hesabini yapiyorum." Zaman azaliyor 1993 yilinda, hayatta en ok deger verdigi varligi annesini kaybeder. Hayatinin en ciddi sokunu yasar. O ana kadar parasini idaresinden tutun da karsilastigi maddi-manevi sikintilara karsi hep annesinin yardimiyla ggs geren Ipeki, bu zamana kadar aklina bile gelmeyen, kendisi iin olmadigini dsndg lm hatirlar-tanir: "lmle tanisinca insan korkuyor. Vaktinizin azaldigini hissetmeye ve vaktin ok kiymetli oldugunu dsnmeye basliyorsunuz. Bir sr kk aptalliklari artik yapmaman gerektigine inaniyorsun." Bir de Zeki Mren'in lm onu byle etkilemistir. Bodrum'a gitme fikri de byle bir dnemden sonra belirir kafasinda zaten. Geen aylarda 51 yasini kutlayan Cemil Ipeki, 50 yasindan sonra insanlarin tekrar ocukluga dndgn dsnr. Kendini yeni dogmus gibi hisseden Ipeki, 51 degil 1 yasindadir, hayata ilk basladigi korkulari ile birlikte: "Korkuyorum. Korkularim basladi ocukluktaki gibi. Asik olmaktan, isten korkuyorum. Liseyi ve niversiteyi bitirdigimde de byle heyecanlarim vardi. Tekrar ayni seyleri hisediyorum." Bu yeniden dogusun ilkinden bir farki vardir. Ipeki, bundan sonraki yasaminin ok kalabalik ve profesyonel oyuncularla oynanacak bir oyun olmadigini dsnmektedir. Iste size Cemil'in agzindan bugne kadar hi anlatilmayan, aiklanmayan en detayli, Sabatay Sevi'nin torunu Cemil Ipeki'nin hikayesi.
"Sabetayclk yahudi Ilgaz Zorlu - Matbuat Dergisi

dininin

bir

parasdr!"

Son haftalarda kitap sat listelerinde sessiz sedasz st sralara trmanan "Evet ben Selanikliyim" balkl kitap Trkiye Sabetaylna dair ieriden yazlan ilk kitap zelliine sahip. Osmanl'dan bugne kadar srekli tartlm, haklarnda eitli iddialar ileri srlm bir din aznlk ve o mistik yolun ilgin ritelleri ilk dnemlerinde olduu gibi bugn de merak uyandryor. in z; hikyeyi ilgin klan ve srekli eitli speklasyonlarn ortaya kmasna neden olan aslnda onlarn takndklar "zel" tavr. Tarih boyunca ne tam yahudi, ne de darya yansttklar gibi gerek bir mslman oldular. Kendi aralarnda devam ettirdikleri gizli ve esrarengiz ritellerle mistik, Kabalac ve mesihi bir Yahudi tarikati olarak devam ediyorlard. Vaka onlar vard ve bir sakl boyutta bu varolu tm eylemleriyle gerekleiyordu. Buna ramen ramen var olup olmadklar konusunda tartmalar bugne kadar srd. Selanikliler yahut Dnmeler ya da orijinal tabiriyle Sabetayclar bugn hl hayatiyetlerini devam ettiriyorlar m? Bu soruya bugne kadar Yahudi cemaati ve Hahambalk net bir cevap vermedi; vermek de istemedi. Konuyla ilgili olarak grlerine mracaat ettiimiz Musev kesimin nde gelenleri bu cemaati "yadsmay" ve "yok" farzetmeyi tercih ediyorlar. stelik onlarn artk hibir nemlerinin kalmadn, daha tesi byle bir cemaat yapsnn hayatiyetini oktan kaybettiini srarla vurgulama ihtiyac hissediyorlar.

Ozan_Boran

68

Peki, 1666 ylndan beri sren bu reddedi, kabul etmeyi daha ne zamana kadar devam edecek? Ve devam edemedi de. Sonunda Sabetayc kesimin iinden kan Ilgaz Zorlu yazd kitapla tm bu perdeleri parampara etti. Bu meydan okuyu mesajn kitabn balna tayor: Evet, Ben Selanikliyim. Trkiye Sabetaycl... Kitap kar kmaz dilden dile dolamaya balad. Kimdi bu yazar ve Trkiye'nin belki de en 'tabu' konusunda nasl byle bir kitap yazmaya cesaret edebiliyordu. buuk asrdr bozulmam gizlilik prensibini niin ama ihtiyacn hissediyordu? erden konuan ve yazan Ilgaz Zorlu'nun yazdklar ve syledikleri, M. Erturul Dzda ve M. evket Eygi'nin senelerdir yazlaryla anlattklar iddialar tmyle dorular nitelikte. Btn bunlardan anlyoruz ki, Sabetayclar gemite olduu gibi bugn de "uurlu" bir biimde varlklarn srdryor. Aslnda salt Sabetayc cemaatin varl yahudilere kar olduu gibi mslmanlar iin herhangi bir rahatszlk kayna deil. Olay rahatsz edici klan; bir iki yzllk, bir ii-d baka olu ve slm tanmlamasyla "mnafka" tavr almak. Ilgaz Zorlu da iinde bulunduu bu sahte dnyay sorguluyor. Sabetayclar ya da 'gizli yahudiler' tarih boyunca Yahudilerin iimizdeki ajanlar olarak grld. Son yzylda ise Batllama adna yaplan her trl icraatn banda hemen hemen tamamen onlar vard. Mason tekiltlarnda hatr saylr arla sahiptiler. Zahiren mslman isimli ancak i dnyalarnda deiik din duygularn takipileriydiler. Sabetayclkla ilgili ilk ciddi tartma 1924 ve 1925 yllarnda hem de basn nnde cereyan etti. Karakazde Mehmed Rd adl Selanikli bir dnmenin ifaatlaryla balayan ilk tartma yaklak bir sene sonra yine Karakazade'nin btn szlerini geri alan mthi "dnyle" son buluyordu. Aradan geen yetmi ksur yln ardndan bugn Ilgaz Zorlu kitabyla hi de Karakazade ile kyaslanmayacak bir samimiyetle nemli aklamalarda bulunuyor. yle grnyor ki, Sabetayclarn 332 yl sren esrar perdesi onun kitabyla byk lde aydnlanacak ve bu konuda yaplacak "ciddi" tartmalar gerekten deerli aratrmalara zemin hazrlayacak. emsi Efendi'nin 6. batndan torunu olan yazar Zorlu, 1969 stanbul doumlu. Zorlu, "Yaanan iki yzlle artk bir son verilmesi gerektiini" ve cemaatinin artk "da almas" gerektiini belirtiyor. Meleklerin hirzamanda yeniden dneceine inanlan Sabetay Sevi'ye Mesih'lik tacn taktklar bir gravrn kapaa alnd kitapta, "Sabetayclk ve Yahudilik", "Sabetayclk ve Osmanl mistisizmi", "Sabetayclk ve masonluk ve Kabbala'nn mistik aleminde" gibi olduka ilgin makaleler yer alyor. Yazarnn kimlii gz nne alndnda, konuya merak duyanlarn mutlaka edinmeleri gereken bir kitap Trkiye Sabetaycl... Bu arada konuyla ilgili son ilgin gelime haftalk haber dergisi Aksiyon'un 181. saysnda yaand. 500. Yl Vakf yneticilerinden Harry Ojalvo dergiye verdii mlkatta, 350 yllk allagelmi suskunluu bozarak Trkiye'de birbuuk milyona yakn Sabetayc bulunduunu belirtiyordu: "Yahudi kkenli olarak Sebati (Sabetay Sevi) devrinden gelme nitekim hepimizin tand bugn Dileri Bakanmz olan smail Cem peki var. O Sebati'dir. Cokun Krca var. Epey insan var. Canm yani bir ouna 'sen oradan gelmesin' dediin zaman kendisi bilmiyor bile. Ama bu yle bir ey ki gizlenemez. Bu ortada." (Aksiyon, 23-29 Mays 1998, say: 181, s. 13) Ilgaz Zorlu ile kitab ve kendisi hakknda grtk. Anlalan o ki bu kitap ok ses getirecek. Sabetayclar bugne kadar gizlilik prensibini hi bozmamt ama siz yazdnz kitapla bunu aka ihlal ettiniz. Amacnz nedir? Amacm bir ayrmclk deil, farklln tadn bulmak. Sabetayclar bugn nasl ayracaksnz. Trkiye'den ayrlamaz ki. Benim ana lisanm Trke. Ben hibir lisan Trke kadar iyi kullanamyorum

Ozan_Boran

69

ve bilmiyorum. branice'yi de ok iyi bildiim sylenemez. Ama bir ey sylyorum: ister kabul etsinler ister etmesinler Trkiye'de bir Sabetayc topluluk var. Bu insanlar ister biz yokuz desinler, isterse inkr etsinler ama var. nk en azndan ben varm ve sylyorum. Kimler var kimler yok derseniz ona girmem; ama srarla da var olduunu iddia ediyorum. Dardan bakldnda sizden baka kimse yok gibi. nk bir tek ben aklyorum. Ama bunu ok gzel yle grrsnz. Abdi peki'nin anlarnda bu yer ald. "Bana dnme ocuu derlerdi, ben onun iin peki soyadn kullanmamay dndm" diyor mesel. Trkiye'de eer rahat konuulabilecek bir ortam salanrsa, insanlar kendilerini zgr biimde ifade edebilirse, bir zaman sonra bu iler kar ortaya. slmc basnda 70'li 80'li yllarda grdmz ey hep uydu; bir dnme laik-solcu-sosyalist vesaire olabilirdi ancak, o hep dnmelikle sulanrd. te bu bir su deil. Adam kken olarak belki yle ama o da ne olduunu bilmiyor ki. Sabetayc kkenli pek ok insan bugn Sabetaycln ne olduunu bilmiyor. Okunup renilsin diye bu konuyu aratryorum ve konuuyorum. Nitekim pek ok insanla tantm. "Ilgaz bey bizim ailemizde de byle bir ey var. Geri biz dualara bakmyoruz, dinle de pek bir ilgimiz yok ama biz isteriz ki sizinle bir grelim" diyorlar. Evlerine gidip eski kitaplar varsa onlar inceliyorum. Bu ilikilerle ok dokmana ulatm. Mesel bugn bir ailenin elinde Sabetay Sevi'nin anlar var. Ben bunu buldum. Buldum ama bu anlar eer doruysa ok byk bir olay olacak. srail'deki Sabetayclkla ilgili btn yazlanlar rtecek. nk genel inan Sabetay Sevi'nin bir cahil olduu, hayat boyunca da hibir ey yazmad idi. Sabetay Sevi'yi nasl gryorsunuz? Sabetay Sevi'yle ilgili aratrma yapyorum. Sabetay Sevi'nin mesih olduuna ve bir mesih olarak yeniden geri dneceine inanan bir grup, her ne kadar olmad ileri srlse de, bugn Trkiye'de var. Ben bu gruplardan birine dahilim. Yekpare bir grup yok. grup var. Bu grubun iinde de alt gruplar var. Ben bu gruplardan Kapanclar'a dahilim. Kapanclar, Karakalar ve Yakubiler'in birlemesi gerektii dncesindeyim. Kltrel ballklar olduunu dnyorum. Trkiye'de Sabetayclarn varlndan ziyade gizli bir yaplanma iinde olular rahatsz edici bulunuyor. Sabetayclarn mslman kisvesi altnda grnp, mslman kimliine sahip olup byle bir ikinci farklla sahip olmalarna karym. Bunu ak sylyorum. Sabetayclk bir din deildir. Nasl Mslmanlkta Alevlik bir farkl dnceyse, Sabetayclar da Yahudilikte ayn konumdadr. Alevler mslman deildir deyip bir kenara atlabilir mi, Sabetayclk da ayn ekilde. Sabetayclarn iinden birisi Mslmanlk aleyhinde bir yaz yazd zaman bu bana ok ters geliyor. Trkiye kamuoyuna sunulan bilgi Selanikli dnmelerin artk Yahudilii brakt ve asimile olarak mslmanlat idi. Siz mslman olmadnz Sabetayc bir kitlenin hl mevcudiyetini koruduunu sylyor ve bunu kitaplatryorsunuz. Ben Sabetaycln Trkiye'de aratrlmasn salayacam. Ve Sabetayclk Trkiye'de literatre girecek. Dnmeler konusu olarak sz edilen bu konuyu kimse aratrmyor bilmiyordu. stanbul Ansiklopedisi'nde "Selanikliler" maddesini yazdk. "Varlk Vergisi Olay"nda Dnmeler de ayrma uradlar. Bizi o zaman "D" grubu adyla ayrdlar. Mslmanlardan farzedelim 12 binbeyz lira, Yahudilerden 50 bin lira vergi alndysa, Dnmelerden de 25 bin lira vergi alnd. Bu vergiyi deyen Sabetayclardan hl hayatta olanlar var. Bunun belgelerini ortaya karabiliriz. Bugn bir ayrm olduunu dnyor musunuz? Gemite olmutur. imdi olduunu iddia ediyor deilim. Sadece unu sylyorum: Sabetayclar Trkiye'nin bir paras olduu kadar Yahudi kltrnn, srail devletinin deil fakat srail dncesinin de bir parasdr. srail devleti Sabetayclar Yahudi kabul etmiyor. Gidin Ankara'daki bykeliye sorun, "Sabetayclar Yahudi deildir" diyecektir. Bana kimse srail'in Sabetayclar Yahudi kabul ettiini

Ozan_Boran

70

syleyemez,

lf

ona

yediririm.

Niin? nk ben srail'de bu konunun en uzman olan ve bir baka dinden Yahudilik dinine gei konusunda karar veren din deitirme Hahambas ile grtm. Adam dedi ki, "Biz sizi kabul etmiyoruz". Niye? nk srail'in temel politikas u: "lke dndaki, diasporadaki bir Yahudi cemaatinin Yahudiliiyle uramamak." Bu ok nemli bir ey. Onu hi ilgilendirmiyor. Eer bir problemin varsa gelirsin buraya, burada Yahudi olup olmadn tartlr diyor. Bu konuda resm bir karar alnd ve bu Trke'ye de evrildi. Siz de srail'i Yahudiliin devleti olarak grmyorsunuz. Evet ben kiisel olarak grmyorum. srail bir Yahudi devleti deildir, Yahudi lkesidir. srail'deki baz din gruplar da ayn grtedir. Bu Sabetayclarn da genel kanaati mi? in gerei Sabetayclar srail'le fazla ilgilenmiyorlar. nk Sabetayclarn ok byk bir blm ekonomik olarak ok iyi durumdalar. Trkiye'deki yabanc okullarda eitim alyorlar, hayat standartlar olduka yksek ve onlar iin srail'in ekici bir taraf yok. Ama bunun yannda srail'deki din ortama girmek isteyen Sabetayclar da var ve onlar da gidiyor zaten. Nasl gidiyor turist olarak gidiyor. Bir Yahudi srail'e gidip vatandalk alabilir, ama bir Sabetayc vatanda olarak kabul edilmez. Siz olmak istiyor musunuz? Ben kii olarak Yahudilie geri dnmek iin 1992 ylnda byle bir bavuruda bulundum ve btn kaplar yzme kapand. Bana dediler ki "Yahudi olmak istiyorsan iki sene kursa gitmen ve bir snavdan gemen gerekir." Ama ben Yahudiliin dnda deilim ki bu ilemi bana niye uyguluyorsun? Ben bu noktada Sabetayclar iin bir karar kmas gerektiini iddia ediyorum. Denmeli ki: Sabetayclar da Karay'lar gibi Yahudiliin bir mezhebidir. Sabetayclarn iinde baz kimseler Yahudi olduklarna inanyor. te bu insanlar kolaylkla Yahudi olabilmeliler. Bu arada baz insanlar da, "Biz Dnmeyiz ama Yahudi deiliz hatta Sabetayc da deiliz" diyor. Ben onlara bir ey demiyorum. O da ayr bir konu. Sonu olarak Trkiye'deki Yahudi cemaati de Sabetayclar kabul etmiyor yani. Hahamba'ya sorun Sabetayclar "teknik olarak Yahudi deildir" diyecektir. Bunu eletiriyorum. 'Teknik olarak Yahudi olmak' nasl bir eymi acaba? Hahambalk gibi bir makamda oturan kiinin bu denli politik bir din karar vermesi ok yanltr. Fakat zaten bugnk Trkiye Hahambal din kararlar asndan Sabetayclar balamamaktadr. Ben kurum olarak hahambalk makamna da karym. zel bir kanunla kamu grevlilerinin seilmelerinden farkl olarak hem mr boyu ibana gelmektedirler hem de seim ikinci bir kez yenilenmemektedir. Her kamu grevlisi 65 yanda emekli olmak zorunda iken bu makamdaki kiinin mr boyu seilmesi hususu sizce demokratik bir yntem olarak kabul edilebilir mi? Bu makam Sabetayclar tamamen yokmu gibi ele almaktadr. Tabi bu da onun ne kadar politik bir makam olduunu belirler. Trkiye'de Evet nemli bir Sabetayc Sabetayc byle mesel grup var diyebiliriz kabul grup dnmeliini o zaman. ediyorlar. yok! etti.

Ve kendilerinin Hayr kabul etmiyorlar. O Olur mu halde Halil Bezmen

olduunu bir Amerika'ya gitti

ve

ilan

Ozan_Boran

71

O zaman Doru

mslman tabi.

kamuoyundaki genel Ama

kanaat dorulanm gerek

oluyor. byle.

Siz diyorsunuz ki, artk yeter, bu gizlilie ve ikili tavra bir son verilsin. Ben ak olarak sylyorum ki Sabetayclk Mslmanlk dininin bir mezhebi deildir. Sabetayclk Yahudi dininin bir parasdr. Ve Yahudilik Sabetayclar kabul etmek zorundadr. Ama hahamlar diyor ki, 'Siz 350 sene nce defoldunuz gittiniz, artk bizimle hibir ilginiz yok!' Gn kurtarmaya alyorlar. Karakazade Mehmed Rd 1924 ylnda ilk ifaatlar ok ilgi ekti. Ancak bir sene sonra bir ekilde ikna edilmi ya da korkutulmu olacak ki syledii hereyi geri ald ve inkr etti. Ona bakarsanz ben de ayn eyi yapyorum. O baz iddialar gndeme getirmiti. "Kuzu bayram-mum snd" merasimleri, cemaat iinde evlilik ve benzeriyle ilgili. Herkes bana bunu soruyor. Ben bu konuda zel bir alma yaptm. Kuzu bayram konusu kitabmda yer alyor. Benim kendisiyle grtm 1900'l yllarn banda doan bir hanm bana Kuzu Bayram'nda 'Mum Snd' merasimi yaplmadn syledi. Fakat Abdurrahman Kk'n kitabnda ve Karakazade Rd'nn aklamalarnda byle iddialar var. Karakazadenin szleri gazetelerde yaynlanrken bir yal dnme 'Efendim bu bizim zamanmzda yaplyordu, yle oluyordu byle oluyordu' diye anlatm. Karakazade Rd'ye baktmzda nce hereyi aklyor. Ardndan demek korkutuluyor ki, bir sene gemeden btn szlerini geri alyor ve bunlar gerekd szlerdi diyor. Siz de ayn karanlk noktada bir tehditle karlamayacak msnz? Ben 1992 ylndan beri bu konudaki fikirlerimi aka sylyorum. Beni herkes eletirebilir. Ancak herhangi bir yerden destek aldm syleyemezler. nk ben hibir yerden destek almyorum. Hibir Sabetaycdan veya hibir Musevden madd ya da manev hibir destek almyorum. Karakazade Rd'den ben farklym. Bana tabi ki ok byk basklar geliyor cemaatin iinden. 'Konuma', 'yazma', 'aklama' diyenler oldu. Beni deli olarak grenler, benim Mesihlik iddiasyla ortaya ktm iddia edip aratrmalarm kk drmeye alanlar var. Diyorlar ki bu adam kendini Sabetay Sevi gibi gryor, tpk onun gibi deli, bizim bamz belya sokacak. Sabetayc dnce yaps iinde sizin bu aklamalarnz ok zararl eyler deil mi? Dardan baknca yle. imdi bakn Karakazade gibi benim dncelerimde geriye dneceim ne olabilir. Ben bunlar yazp ortaya koymuum. 'Ben bunlarn hibirini yazmadm, yok sayn' diyemem ki. Bir kere bir ksmn belgeleriyle yazmm zaten. Mesel soyaac konusunda yazm olduum yazda Yeni Asrn Selanik Yllar kitabndaki iddiay aka rten bir insanm. Kitapta ne var? Kitapta ok nemli eyler var. Trkmen Parlak adl yazar orada bir ailenin soyaacn yazyor ama o kadar komik yazyor ki. Efendim, diyor bu aile Ortaasya'nn bilmem neresinden kalkm Selanik'e gelmi diyor. Ben onun canna okudum makalemde. Ve nitekim de o yazdan sonra bama gelmedik kalmad. Ne gibi? zmir'de Dokuz Eyll niversitesi'nde Sabetayclkla ilgili kk bir konferans verecektim, o ailenin zmir'deki gazetesi beni engelledi, Atatrk Aratrmalar'nda anlatabildim. Aslnda Amerikan Kltr Merkezi'nde, Alman Kltr Merkezi'nde konuacaktm, fakat engellendi. Sabetayclarn bana bu ekilde engellemeleri var. Evet bu ynde basklar gelebiliyor. Bu insanlarn iinde beni desteklemeyenler bana kar olanlar kimler, Trkiye'de belirli bir madd servete ulam insanlar. Bunlar tabi ki rahatsz olacaklar benim aklamalarmdan.

Ozan_Boran

72

Mevcut durumlarn kaybetme tehlikesi olarak m gryorlar? Tabi bu ok nemli bir nokta. Dnebiliyor musunuz Trkiye'de en yksek noktaya gelmi bir insann Sabetaycl tartlrsa ve zerine gidilirse bu bir felaket olur onun iin, hereyini kaybeder. Gizleniyorlar ama unu dnemiyorlar. Tarihi ap okuduunuz zaman, Yahudilerin hep byk ykselilerden byk klere gittiini grrsnz. rnein Alman Yahudileri... 30'larda 35'lerde Almanya'nn kaymak tabakasydlar. Ne oldu, bir anda hepsi kaybolup gittiler. Tanr'nn ne yapacan hi bilemezsiniz. Gelinen nokta nemli deildir, en son nerede olduunuz nemlidir. Bir anda iniverirsiniz aaya. Ben onun iin hibir eyden korkmuyorum. Ben bu yzden tamamen bamsz alyorum, hikimsenin ynlendirmesi altnda deilim. Cemaatinizin says tahmini olarak ne kadar? Cemaatin says hakknda bir ey sylemek istemiyorum. nk isbat edemem. Bir rakam sylesem bile bunun dayana ne olacak? Ben size 'Trkiye'de organize bir Sabetayc grup var. Bunlar din dersler alyorlar, srekli toplanyorlar' dediim zaman bunu ispat edemem. Kim bu tannm Sabetayclar derseniz benim elim kolum balanr. nk ben kimsenin ismini verme hakkna sahip deilim. Ben bir isim veririm, siz gidip adama sorduunuzda o, 'Ben Sabetayc deilim' derse bu bir yalan haber olur. Ama unu ok iyi iddia ediyorum ve sylyorum; Trkiye'de Sabetay Sevi'nin din dncelerine bal olan ve bu inanc srdren insanlar var. Gnn birinde bu insanlar kacaklar ortaya. Yani bir tek ben olmayacam. Ama mesela Pamir Bezmen 'Varlk Vergisi' olaynda ayr bir grup olarak deerlendirildiklerini syledi ama ksn bakalm 'ben Sabetaycym' desin, syleyemezler. nk onlar bu konuya manev adan bakmyorlar. Ben manev olarak bakyorum. Sadece say olarak bugne kadar yaynlanan makalelerde 60 bin ve 100 bin rakamlar telaffuz edildi. Sizi niin engelleyemiyorlar? Beni engelleyemezler nk benim ailem 17 kuak boyunca haham olarak geliyor ve aslnda Sabetaycln din karakterini oluturan insanlar. imdi bakn benim bykbabamn bykbabas olan emsi Efendi cemaati birletirmeye alm. Kapanclardan olduu halde gitmi Karakalarda din dersi vermi. Onlarn okullarn kurmu. Ve bunun sonucu olarak Blblderesi mezarlnda yle bir yerde yatyor ki, baka biri o ekilde gmlemez. Mezarlkta byle bir ayrm vardr, merdivenin sa tarafnda Kapanclar yatar, sol tarafnda Karaka aileleri yatar. Hibir Kapanc Karaka'larn olduu yerde yatmaz. Blblderesi Mezarlnn zellii nedir? Talmud'a gre Mesih blbllerin sesine gelecek. Ve inan o ki Mesih tekrar geldii zaman blbller akyacak ve btn o llerin ruhlar ayaa kalkacak. Onun iin oraya gmlyor ve ismi de oradan geliyor. Sabetay Sevi'nin fikirlerinde Yahudi dncesinden ayrlan taraf nedir? Sabetay Sevi'nin din dncelerinin Yahudi Kabalizmindeki yerini kimse ortaya koymuyor. Ne Karaka Rd yazd bunu ne de bakas. Bunu ben ortaya koyuyorum. Bu tamamen, Tevrat'n iinde gizli mnlar olduunu ifade eden Kabbalistik dncenin bir almdr. zak Luria adl bir kii vardr ve bu Kabbalistik dncenin temelini atmtr. Nitekim Sabetay Sevi de "Ben Luria'nn atm olduu temelin zerinde bir bina kuruyorum" diyor. Bu konularda aratrma yapyorum ve baz eyleri ben de yeni reniyorum. Nasl reniyorsunuz? Karlkl konumalarda sohbetlerde ortaya kyor. Geleneksel Yahudilikte de byledir, gidip bir okulda rencilik yapmaktan ziyade bu konular sohbet ortamnda renilir. Kabala nasl renilir, bir masann etrafnda Tanr inanc bulunan, din kurallara sonuna kadar bal drt kiinin toplanmasyla oluan sohbet ortamnda renilir. nk biz una inanyoruz Kabala ile herkes uraamaz ve uluorta

Ozan_Boran

73

konuamaz. Yahudilikte en nemli noktalardan biri Tanr'nn tetragram olan adnn aza alnmas yasadr. Eer bir insan din kurallar tam olarak uygulamyorsa, hrszlk, zina iliyorsa o zaman bu adamn katld aratrmalarda ve toplantlarda bir negatif enerji ekmesi szkonusudur. nk Yahudilik Tanr'nn byk bir enerji olduuna inanarak yaklayor olaya. Siz negatif enerji ektiiniz zaman size yle bir felket gelir ki, bu felket Tevrat'ta sk sk geen bir vebadr, bir yangndr, bir yok olmadr falan. Tabiatyla Kabala hep byle gizli kalmtr. Uluorta konuulmamtr. Kabalistler mistik olmulardr ve benim gibi fazla konumazlar! Kitab yazmaktaki gerek niyetiniz ne? Ben aratrmac bir kiilik olarak ortaya kyorum ve diyorum ki "nedir Sabetay Sevi'nin dncesi?" Bugn Trkiye'de herkes kendi kltrn aratryor. Neden ben gizleyeyim? Kt bir amacm yok ki. Benim sadece yapm olduum bir ey var farkl bir kltr aratrmak. Siz tartmazsanz, konumazsanz bu ilm dnce nasl ortaya kacak? Bakn Trkiye'de solcular mslmanlar ciddiye almyorlard. Ama bugn Trkiye'de artk bir slmclk olgusu var. Gazeteleri, televizyonlar var ve hkmet bile oldular. Biz bu adamlarla bugne kadar konumay denememiiz. Ee bundan sonra "Trkiye'de anti-semitizm var" diyorsunuz. Var ve olacak tabi. Biz hereyi tartacaz. Ve biz byle bulacaz doruyu. Bu zaten baka trl de olamaz. imdi ben sizi yok sayarsam nereye varabilirim ki? Solcu arkadalar niversite yllarmda Nurcularn derslerine gidiyorum diye benimle alay ediyorlard. "Yav sen deli misin, Tabiat Risalesi'ni renmenden ne kacak?" diyorlard. Halbuki ben Said Nurs'nin dncelerinde bulmu olduum derinliin zerine gittim. nk bana gre mistik insanlarn, dine inanm insanlarn yolu birdir. Bedizzaman'la ilgilenmeniz ilgin. Kabalizm sizin iin ok nemli bir nokta. Peki Bedizzaman'n ebced hesabyla ilgili almalarn biliyor musunuz? Evet biliyorum ve o konuya girmeyeceim. Enteresan ifadeleri var. Bence Said Nurs yazmak istedii eylerin ounu yazmam bir insan. zellikle cifir konusunda bir hayli bilgisi var. Bunu ak bir ekilde yazmam. Bu ok nemli. Said Nurs'yi okuduumda karmda sradan bir ky imam olmadn grdm. Din konusunda hakikaten derinlii olan bir insan. Ben ok ak olarak sylyorum, onun fikirlerinden pek ok eyin kafam kurcaladn kabul ederim. Ve bundan da mutluluk duyarm. nk bunda bir ey yok. Zira bu insann yazm olduu eserler var, ortada bir vaka var. Geri ben onun btn risalelerini okumadm, ounu da anlayamadm. Benim zaten onun derslerine gitmemin nedeni de oydu. nk bir Tabiat Risalesi'ni, Hair Risalesi'ni aldnzda adal ifadelerle karlayorsunuz. Din duygular anlatmak zaten ok zordur. Fakat onun ben pek ok eyi yazmadan gittiine inanyorum. Cifir dediimiz bebin yllk bir olay... imdi bunu basit bir tartma konusu da yapamazsnz. Demek ki, onu konuabilmek iin mrid-i kmil olmanz lzm, stn insan olmanz lzm, yani bizim Kabala'da tanmlanan adam kadmon olmanz; mistik olmanz lazm ki, bunun zerine gidebilin. Bedizzamann eserlerinin sizde ne gibi tesiri oldu? En ok ilgimi eken Tabiat Risalesi. Dinsizlik ve materyalizm karsnda bu insan ok salam delillerle bu kitab atyor ortaya ve ben onun vermi olduu rnekleri kendi din tartmalarmda kullanyorum. Diyorum ki Bedizzaman Said Nursi de byle sylyor. Ve ben bundan bir hicap duymuyorum. Niye duyaym? nk o da ayn yola gidiyor. imdi burada esas olan bir ey var, Mistik insanlarn temelinde var olan ey "Bir"e ulamaktr. ster Yahudilie, ister Hristiyanla, ister baka bir yere gidin ama "Bir"e ulamak iin nefsi terbiye etmektir. Geri din olarak Yahudilii ok seviyorum, Yahudilik zerine ok aratrma yapyorum ama bu benim Bedizzaman' aratrmayacam anlamna gelmez. Eminim ki Bedizzaman yaasayd ondan renceim daha ok ey olurdu. Bedizzaman'la kesimeniz nasl oldu? niversitede iken her gruba girdim. Tantm insana "bakn ben Yahudi asllym" diye batan sylerim, hibir zaman da bunu gizlemem. Her insanla her eyi konuurum, hibir eyi gizlemem. Benim

Ozan_Boran

74

bundan bir korkum yok. O zaman arkadalar beni iftarlarna davet ettiler. eitli Nur cemaatlerinden insanlarla tantm. Ve ben onlarla hep mistik konular konutum. Onlar sanyordu ki ben sklacam. Ama hayr ben hep sordum ve aratrdm. slam'n bir "Mehdi-Mesih", bir de "Deccal" inanc vardr. Ayn ey Hristiyanlar, Yahudiler ve siz Sabetayclar iin de geerli. Siz Sabetaycsnz, Bedizzaman ise sizin din grnze sahip ya da fikren yakn insanlarla hayat boyunca mcadele etmi, bir insan. imdi sizin ondan istifade etmeniz bir eliki deil mi? Bu bir eliki deil. nce unu sormak lzm, acaba ben Sabetayclarn cumhuriyette stlenmi olduklar rol benimsiyor muyum? Bu ok nemli. Ben o tarz onaylamyorum. Ben bir kere din bir insann politik olmasna karym. Sabetayclar Trkiye'de niye bu hale geldiler? Bir kere Dnme denilen insan da Sabetay Sevi'yi tanmyor. Sadece ona diyorlar ki, sen farklsn sen bakasn. Sadece bununla yetitiriyorlar ocuu. O ocuk byyor Trkiye'de bir yere geliyor. Siz imdi hangi kltr grrseniz o kltrn izlerini getirirsiniz yaantnza. Sabetayclarn Batc olmasnn nedeni de budur. Siz hi Adyaman'l, Malatya'l bir Sabetayc grdnz m? Adyaman'da yirmi sene orada yaayp da oray anlam bir Sabetayc grdnz m? Zaten Trkiye'deki en byk problemimiz bu oldu. Biz Trk halkn tanmadk. Benim atalarm almlar 1924'te buraya getirmiler. Dncesiyle, yaantsyla, fikriyle ksacas her eyiyle Anadolu Trknden farkl bir kitle buraya gelmi. Onlarn sizinle ok farkl noktalar var. Yani imdi bugn Trkiye'den bir grubu alsalar Rusya'ya gtrseler, ayn ey onlarn bana gelse, ne olacak, Rusya'daki insanlar kar kacak. Kitabnz kana kadar kimse Sabetaycln hl devam ettiini kabul etmiyordu. Herhalde bundan sonra baz konular daha da netleecek. Yakn tarihe baktmzda dnmelerin Trkiye masonluundaki yeri de ok ilgin. Kitabmda var. Sabetayc niin mason oluyor, nk orada kendini manev olarak tatmin ediyor. Bakn dinsiz insan olmaz. Ateistlere falan inanmyorum ben. nk insann iinde bir nur vardr ve o nur mutlaka alr. Onu ama Masonlukta aar, ama baka bir yerde aar nemli deil,mutlaka alr. Ama Masonluk da artk sulanm bir felsefeye dnt. Ben mason deilim onu syleyeyim. Bunlar yazp sylyorum diye benden de holanmazlar zaten. Masonluk bugn bir kar rgtlenmesi halinde. yle bir hale gelmi ki, adam slm evrelerde de saygyla karlanyor. ok garip. Sizin kendi cemaatinizde kullandnz ikinci bir isminiz var m? Annemin ailesinin soyad Ben Zwi. Ama benim durumum biraz farkl. Babam Erzurumlu bir Trktr. Dnce olarak da muhafazakr ve milliyeti bir insandr. Annem Sabetayc kkenden gelir ama o da bunu nemsemez. Ben anneannemle bydm. O bu konuyu ok iyi bilen ve inanan bir insand. Ve aile iinde kendince spanyolca bir isim sylerdi bana. Ama bu tarz bir ismim olmad. Verilemezdi nk babam mslman zaten. Annenizle nasl evlenmi? Annem ona Selanik'li olduunu sylememi. Bu bir de bir sevgi meselesi herhalde. Annem de zaten bu konulara girilmesini pek istemez. Hatta size ok ilgin bir ey syleyeyim Fehmi Koru annemin uzun yllar beraber alt Musev bir iadam ile ilgili bir yaz yazdnda ona bir cevab yaz yazyor ve orada kendisinin mslman olduunu belirtir slp kullanyor. nk o kendini bir mslman olarak gryor. Ben anneannemle ve onun evresinde bydm iin bu kimlii setim. lgin bir olay var karmzda. Sabetayc kimliini ak bir ekilde ortaya koyan ve bunu deklare edip savunan ilk isimsiniz. Kimse bunu bugne kadar Selanik dnmelerinin aslnda hibir zaman mslman olmadn, kendi ilerinde Yahudiliin bir mezhep ya da tarikatini gizlice devam ettirdiklerini sylemedi. Sylemekten ziyade bu hibir zaman ciddiye alnp da kabul de grmedi. Bunu Sabetayc cemaatin iinden ilk olarak siz ifaa ediyorsunuz.

Ozan_Boran

75

Hibir zaman sylemedi, hibir zaman da belki bu kadar net bir ekilde sylemeyecek. Ama bir zaman sonra syleyenler de olabilir, bilemem. Ben ak olarak size sylyorum, Sabetay Sevi'nin din grlerini benimseyen ve buna gerekten bal inanl bir kitle var. Ve bunlar hibir zaman gerek anlamda Mslman olmadlar. Banzda bir tek lider mi bulunuyor? Birden ok hoca var. Ben size unu syleyeyim. braniceyi Trkiye'de renmi ve Tevrat'n Sabetayclk asndan manalarn takip eden bir deil, birden fazla hocalar var. Bunu iddia ediyorum ben. Ama buna inanp inanmamay benim szlerimin sizde brakaca intibaa brakyorum. Bu arada hikimsenin ismini aklama hakkm yok. ok da ters bir ey olur yani. Sabetay Sevi'nin cann kurtarmak iin mslman olmas rahatsz edici deil mi? Cann kurtarmak iin Mslman olmad, dardan bakanlar byle grebilir. imdi ben Yahudilie dnmek istedim ama kabul etmediler. Ben Sabetayclarn spanyol Konverzolarndan (dnme) ayr tutulmasna karym. Ayrcalk falan da istiyor deilim. Yahudi kltrnden gelen bir insan sanki bu kltrden gelmeyen bir insanm gibi nasl deerlendirilebilir anlamyorum. srail niin byle davranyor? srail devleti diyor ki, sen beni hibir ekilde ilgilendirmiyorsun. Sabetay Sevi olayndan sonra sen baka bir hal aldn, bu yolda gidiyorsun. Ben de diyorum ki sen btn dnya Yahudi kltrnn temsilcisi olduunu sylyorsun. Ben Yahudi kltrnn bir parasym. Hatta yle ifade edeyim, srail'de Yahudi Tarihi Mzesi'nde Sabetayclarla ilgili bir ke vardr. Eyll 96'da srail gazetelerinde bu konuda bir yaz karttm. Sizinle yaptm bu grmenin bir benzerini srail'li bir gazeteciyle yaptm. Ortalk kart. Aklamalarm kabul edilmedi. 'Bu tek bana bir kii, byle bir cemaat yok falan' dendi. unu gzden kardlar ben o mlakata bir arkadamla gitmitim. O arkada bana tercmanlk yapt. Demek ki yalnz deilim ikinci bir Sabetayc yani bir cemaat var. Trkiye'de de Aytun Altndal bey konuyu gndeme getirdi. Yahudilik konusunda bir ey daha var. Endls'te bundan 500 sene evvel Trkiye'ye gelmemi, orada kalm, Hristiyanlam fakat Yahudi geleneklerini srdrm insanlar var. Bunlara Hristiyan dnmeleri, yani konverzo denir. Sabetay Sevi ile de bir ilgileri yoktur. Ancak onlar srail'de Yahudi kabul edilirler. Yahudilie dnecekleri zaman Giyur li Humra denilen bir ileme tbi tutulurlar. Siz sinanoga gidersiniz orada basit bir dua okunur, ruhun temizlenmesi iin bir banyoya girer karsnz ondan sonra Yahudilie geri kabul edilirsiniz. Bu uygulanan bir dine dn merasimidir. Benim istediim tek ey Trkiye'li Sabetayclara da bu giyurun uygulanmas. Bizim spanyol konverzolarndan bir farkmz yok ki. Ben 21 yanda cebimde 100 dolar ve bir srt antasyla gittim srail'e. kinci gidiimde bavuruda bulundum fakat kabul edilmedi. Bu konuda srail'in ald bir karar var. srail bu hakk tansa Trkiye'deki Sabetayclar vatandalk bavurusunda bulunur mu? Ben gidecek insanlarn olduunu sylyorum. Ka kii olduu nemli deil. Sabetayc bir cemaat olduunu sylyorsunuz ama ortada kimse yok. Trkiye'deki btn Bahailer ortaya kyor mu? Sadece temsilcisi kyor konuuyor. Trkiye'deki Yahudiler kyor mu ortaya? Trke isimler kullanyorlar, Yahudiliklerini bile gizliyorlar ve sormadnz m sylemiyorlar. Gizleme Trkiye'de hep olmu bir olay, garip bir ey deil ki. Trkiye'de bizim bilmediimiz adn sann duymadmz ne gruplar var bir bilseniz. zellikle Anadolu'da. Benim mesela en ok ilgimi eken ey Alevilerin ierisindeki baz gruplar. nk onlarn mistik inanlaryla Yahudilik arasnda o kadar ok paralellikler var ki. Bektailikle Sabetayclk arasnda bir ilinti ve balant vardr mesela. Ben kitabmda bunu "Osmanl Mistisizminde Sabetayclk" bal altnda inceledim ve bu arada Melamilikle Sabetayclk arasnda bir balant olduunu tesbit ettim.

Ozan_Boran

76

Nasl oluyor? O dnem er' hkmlerin egemen olduu bir dnem. Adam kalkm Mslman bir tarikata girmi. Girmi olduu tarikat ykmllk olarak en hafif olan. Mesela Bektailie girmi, nc devre Melametilikte de Sabetayclar var ve bu ok nemli. Abdlbaki Glpnarl da bunlar yazyor. Hatta diyor ki Seyyid Abdullah Nur isimli kii yani nc devre Melametilii kuran kii Balkanlarda ortaya kyor. Ve bunun Selanik'teki dergahn Yahudi cemaati finanse ediyor. Ben tek tek isimleri karttm oradan. Hem de nereden karttm biliyor musunuz, Yeni Asrn Selanik Yllar adl kitaptan. Adam diyor ki, 'Bizim bir akrabamz da ok Mslmand, Melametilik dergahnda unlar unlar yetitirdi.' Komediye bakn, kardeim senin byk atann kim olduunu ben biliyorum. Bu adamn Yakubi olduu ok ak. Ama ben yine de ok fazla yazmadm korkumdan. Karmdaki adam da basit bir adam deil sonuta. Baz ok tannm insanlarn Sabetayc olduklarna dair sylentiler dolayor. zellikle basn dnyasnda. Gemite mesela bir Ahmet Emin Yalman bu konuyla ilgili olarak ok ey yazd. Ama Yalman dnmelii tartm, bu konuyu yazm ve reddetmemi bir insandr. Ben kiisel olarak inanyorum ki insanlar yava yava belirli aamalardan geecekler. Bildiimi kimseden saklamyorum. Siz ok daha u bir kesimden de gelseniz yine konuurdum. Ben konunun tartlmasn istiyorum. Konumaktan korkmuyorum.

SELANKL'LER VE L TERAKK YOLSUZLUU

ILGAZ ZORLU ARATIRMACI - YAZAR 25.01.2000 - STANBUL GR Bu satrlarn yazar olarak bunlar yazmaktan byk utan duyuyorum. Daha kck bir ocukken evimizde Sabetay Zwi iin okunan dualardan sonra byklerimiz bize Selanikliler'in ne kadar drst ne kadar yardmsever ve birbirine ne kadar bal insanlar olduklarn anlatrlard. Ne ac yllar sonra dalmakta olan cemaatimizi bir araya getiren olaya bakn: Bir yolsuzluk iddias '. Hem de yle bir iddia ki bizleri birarada tutan en mukaddes deerlere, okulumuza kar yaplan bir iddiadr bu! Ama bu satrlarn yazar olarak bir sava kaybedeceimi bilsem de yazmak ve mcadele etmek zorundaym! nk Tanr'ya olan inancm bunu gerektiriyor her eyden evvel'. ' Evet Ben Selanikliyim' isimli kitabm yazarken temel amacm kaybolmakta olan bir kltrn deerlerini komuoyuna tantp bunu korumakt. Bu sebeple ilk prensibim cemaatime kken olarak veya halen inan olarak mensup olan kiilerin isimlerini aklamamakt. Fakat bunun iin bir tek istisna yapmak zorundaydm: Cemaat yesi olmaktan rant salayp, bundan siyasi veya ekonomik kar elde edenlerin ortaya karlmalar gerekiyordu. Sadece bu sebeple bu kitapkta Selanikli olduklarn gizleyen ya da sabetayc kkeninin iddia eden ve fakat cemaatin kaynaklarna el atan kiilerin isimlerini aklyorum. Kendileri ile her yer ve koulda kar karya kalmaya da hazrm! Eer bu rezalete ilikin yeni bilgiler edinirsem de bu kk risalenin daha sonraki basklarnda bunlar yazmaktan da kanmayacam. Korkmuyorum! nk bugne kadar korktuumuz iin cemaatimiz ayrlma noktasna geldi ve lmekte olan bir aslann leine saldran akbabalar srsnn eline dt' Bu yazy okuyan sizlerin yapabilecekleri bir tek ey var: Ltfen dnn: Eer eref , namus ve haysiyet deerlerimize sahip kmazsak , bunlar kaybedersek bir daha nasl kimliimizi buluruz? Bu sebeple ltfen elinizdeki belgeyi ciddiye aln ve yazlanlar dikkatle okuyun. Unutmayn size dokunmayan ylan bin yaarken gn gelir sizi de sokuverir! Saygyla, ILGAZ ZORLU 1.BLM : SELANKLLER ou 1924 ylnda gemilerle geldi. Topu topu yirmibebin kiilik bir cemaattiler. Selanikliler diye

Ozan_Boran

77

anlyorlard. Sabetay Sevi'ye inanan bir grup insandlar. Onlarn ksa bir tarihi: Sabetay Sevi 1622 de zmir'de tccar bir ailenin ocuu olarak dodu. Babas Hollanda ve ngiliz irketlerinin temsilcilii sayesinde servet sahibi olmutu. Ailenin bu yeni yesinin dini konularda zel bir yetenee sahip olduu anlaldnda dnemin tannan din adamlarndan ders almasna karar verildi. Rav Escapa ve Rav de Alba Torah ve Talmud konusunda onu eittiler. Ancak gen Sabetay'n mistik konulara girme arzusu olduu bir sre sonra anlald. Sevi gen yana karlk Kabbala zerinde alma eilimindeydi. Melankolik ruhi yapya sahip olmas bir sre sonra mistik hayatn zorluklar ile birleince anlalmaz eylemlerde bulunmasna yol at. Sk sk orular tutuyor, bedenini ykyor ve uzun mddetler boyunca yalnz bana tefekkre dalyordu. Ailesi kendisini kez evlendirdi ise de bu evliliklerinde elerine dokunmad ve Torah ile evli olduunu syledi. Bu sz din adamlarnca eletiri konusu oldu., burada onun amac Tevrat'n btn hayatn ele geirdii eklinde anlalmaldr. Sabetay Kabbala'nn zellikle Mesih'le ilgili blmlerinden k etkilenmiti. O kadar ki bir sre sonra Kabbalistik hesaplamalar sonucunda kendisinin beklenen kurtarc olduuna inanmt., stelik yaanan hummal ve karamsar ortamda onun bu inanlarn destekler nitelikteydi. Sabetay Zwi Maiah olduuna, dnyay tm ktlklerden arndracana tm yahudileri mukaddes srael'e gtrerek orada yeniden tapna ina edeceine inanyordu 1650-51 de stanbul'da Avraham Yaqini adl bir kii kendisine beklenen Mesih olduuna dair bir belge verecektir. Sevi bu yllarda srekli olarak Kabbala'nn iindedir, sk sk vecd halini yaamakta,dinsel ilhamlara kavumaktadr. 1664 de tant Gazzeli teolog Nathan Benjamen Levi Eskenazi onun yaamnda bir dnm noktas olacaktr. Kendisine Mesih olduunu haber veren peygamber Nathan'dr O! Tpk Tanah'ta yeralan Kral David'in peygamberi Nathan gibi'Sevi 1665 2te ;zmir'e dndnde artk imanl bir kitle ile kar karyadr. nsanlar ldrmtr, dnyann her tarafndan yahudiler aknlar halinde gelmektedir kente. nsanlar Sevi'nin evinin evresine yerlemilerdir. Artk Mesihi dnem balamtr, lgnlk had safhadadr.Kimse neler olacan kestirememektedir, hahamlarn bask ve yldrmalarna karlk insanlar Sevi'ye tapmakta onun sinagoglardaki vaazlerinde taknlklar yapmaktadrlar..' Hahambalklarn onu ldrmesi iin zerine gnderdikleri kiiler ona inanmamaktadrlar. Din otoriteleri belki de tarihin hibirt dneminde olmad kadar aresizdirler.Yaplabilecek tek ey kalmtr, saraya haber vermek ve yardm istemek. 30 Haziran 1666 da Mesih stanbul'a hareket etmek zere yola kar. O zamana kadar genel olarak yahudilerin siyasi otoriteye kar bal olmalar ve hibir zaman politik hareket etmemeleri Osmanl idarecilerini bu olaya kar kaytsz brakmtr. Ancak heryerden gelen haberler ve ve ihbarlar nlem almaya iter saray. Sevinin gemisi durdurularak anakkalede'ki Aydos kalesine hapsedilir. Bu mritlerin adeta lgnlklarn had safhaya ulatrr. Anadoluda'ki kk bir ayaklanmadan sorumlu tutulanlarn kafalarndan kuleler yapld bir lkede sarayn bu olaya neredeyse hibir tepki gstermemi olmas Zohar'da yazlanlarn gereklemesi olarak yorumlanmtr. nananlar imdi de buraya akn etmektedirler. Sevi'ye kendisinin Mesih olduunu inandrmaya gelen Nehemya Kohen adl bir hahamla aralarnda saatlerce sren tartmalar geer. Bu haham Sevi'ye fikirlerini kabul ettiremeyeceini anlaynca kendisini yalan ifadelerle ihbar eder ve mslman olur. Divana karlan Mesih mslman olmaya zorlanr. Mesih'in din deitirdii haberi hzla tm cemaatler arasnda yaylr. Bu olay hep basit bir din deitirme olay olarak gsterilmitir. Sabetayc kaynaklara gre olay yle olmutur: htida srasnda Sevi Sultan'a ' Bu can bu bedende kald srece La lahe llallah ' demitir. Huzurdan knca kaftann am, ve koynundan bir ku kmtr ve bunu zerine ite can bedenden kt ' ema Yisrael' demitir. Bir dier inanta udur: ' Musa firavunlarn Saraynda bir Msrl gibi yaamt. Sabetay'da kendi halkn kurtarmak iin mslman olmal ve bir Trk gibi yaamalyd. ' Fakat bu olayn gerek nedenleri halka anlatlmad, bu da tabiiki halk zerinde derin bir etki yaratt. Umutsuzluk ve hayal krkl bir anda heryerde egemen olmutur. ntihar edenler olduu gibi gerekleri renen kk bir kitlede din deitirerek mesihle ayn yolu takip eder. Hatta daha sonra gizli sabetayclar olarak adlandrlabilecek bir grup yahudide din deitirmeden Mesih'e inanacaktr. Sabetay Sevi'ye ve onunla bberaber din deitirenlere sarayda grev verilir ve maa balanr. Sevi yeni dinine gre hareket ediyor grnmekle beraber yine de mritleriyle beraber yahudi dini geleneklerine gre toplantlar yapmaktadr. Bu duruma

Ozan_Boran

78

bir sre gz yumulmusa da daha sonra artk kabul edilemezlii ortaya kmtr. Emir'le birtek yahudinin yaamad Arnavutluk'un lgn kentine srgne gnderilir. stei zerine Selani,k ehri kutsiyete kavuur ve inananlar (maminim) buraya yerleirler. ki yz ailelik ilk sabetayc toplum ite burada kurulur. Sevi dini tefekkre ve teorik almalarna Arnavutluk'ta devam etmektedir.Bu sralarda sabetaycln ana kayna olan kitaplar yazlacaktr. Nathan Levi ise din deitirmeden Mesih'i takip eder. Daha sonra bir ksm din deitiren sabetayclarn tekrar yahudi dinine dndkleri bilinmektedir. Yine inanca gre Mesih ellinci doum gnnde tekrar gelmek zere kaybolur. Sevi'nin kayboluu sonrasnda Selanik'te yerleen dini cemaat , eitli olaylar sonucunda farkl dini pratikleri benimseyen ana gruba ayrlacaktr. Sevi'nin kaynbiraderi olan Yakov Qerido'yu onun halifesi kabul eden yakubiler , daha sonralar ortaya kan ve Mesihi ruha sahip olduunu iddia eden Baruhya Ruso 'nun (Osman Baba) hilafetine inanan karakalar ve sadece Sevi'ye inanan Kapanclardr. Sabetayclar ondokuzuncu yzyla kadar olduka depolitik olarak varlklarn srdrdler. Ancak bu yllarda Osmanl toplum yapsndaki deiiklikler kendilerini olduka aktif klmtr. zellikle imparatorluun geleceinin tayini konusunda ortaya kan ttihat Terakki ve mason localarnda siyasi roller slendiler. Nitekim bu dnemdeki ok nemli siyasi aktrlerin sabetayc kkenli aydnlar olmalar bu iddiann bir ispat niteliindedir ( Maliye Nazr Cavid, Dr. Nazm, Halide Edip gibi. Bu kiiler ayn zamanda zmir suikastinde de nemli roller slenmilerdir) Balkan Sava sonrasnda Rumeli topraklarnn elden kmas ve 1924 mbadelesi sonrasnda sabetayc organizasyon eski canluln yitirmitir. Fakat belki de enb nemlisi 1917 Selanik Selanik yangnnda ok nemli dokumanlarn bulunduu ktphanelerinin yanmasdr. Bu sralarda cemaatin dini yapsna muhalefet eden genlerin ortak abalar sonucunda da zellikle Kapanc ve Yakubi topluluklarnda kopmalar yaanmtr. Sabetayclkta eitimin varl ok nemlidir. Bunun iin sabetayclar nemli kurumlar oluturmulardr: Bunlardan biri bugnk ili Terakki Lisesi'nin temelini oluturan Terakki Mektebidir. Bu okul balangta sadece cemaat genlerini okutan bir okul olarak kurulmuken bugn artk herkese ak bir okul haline gelmitir. Sabetayclar modern Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluunda nemli roller slenmilerdir. lerinden pek ok bakan, milletvekili ve nemli iadam kmtr. 2. BLM: L TERAKK LSES'NN TARHES ili Terakki Lisesi'nin tarihesi szkonusu edilince hemen daima 1879 tarihindeki byk ve tam kurululu Terekki Mektebi esas olarak alnmakta , bu hareketin ilk adm saylmas gereken emsi Efendi Mektebi bir yana braklmaktadr ( 1879). Halbuki Selanik'te ilk olarak emsi efendi'nin ncl ile emsi Efendi Mektebi kurulmutur. (100. Yl ili Terakki Lisesi /Yenilik Basmevi / 1979). Hakikaten Atatrk'n de okuduu ve anlarnda sk sk szn ettii gibi Selanik'te kurulan emsi Efendi mektebi, ili Terakki'nin temelidir. Bir Sabetayc haham olan emsi Efendi (imon Zwi) bu okulu o dnemde hem cemaatleri toplamak ve hem de dini eitimle birlikte genleri her ynden yetitirebilecei bir okul olarak kurmutu. Daha sonra cemaatle arasnda yaanlan sorunlar nedeniyle okuldan ayrld. Fakat okul bir cemaat okulu kimliini kaybetmedi. 1907 Kaytlarna gre Sabetayc cemaatin Kapanc koluna mensup u kiiler okulun ynetimindeydiler; Dr. Rifat Efendi, Namk Kapanc, Osman Ftri Bey ve Ata Dervi Beyler. 1924 senesinde ki mbadele sonucunda okul stanbul'a geldi. 1927 de akayk Sokandaki Halil Rfat Paa konana yerleti. Okulu her dnemde o yllarn hayrsever aileleri desteklemitir. Okul Selanik'teki kuruluundan balayp hep bir encmen tarafndan idare olunmutur. Bu encmene alnan kimseler ya eski kurucularn ocuklarndan, ya da daha sonra okulun gelimelerine yardm dokunmu kiiler arasndan seilirdi. 1933 ten sonra encmen 44 kiiye kadar ulamtr. 1933 ylnda okul son ekli olan 'Mabeynci Kona'na' tanr. 1934 de Selanikli Mecdi Dervi Bey buradaki yaplar kendi satn almtr. 21.05.1935 de de bunu okulun ynetimi iin kurulan Limited irkete devrediyordu.1879 ylnda okulun temel felsefesi 'Terakki Mektebi ticaret maksadile messe olmayp hayr iin yaad gibi hayr ile de yaar' d. (100. Yl ili Terakki Lisesi /Yenilik Basmevi / 1979 s: 55). Limited irketin kurucular Fahri Refik Refi (Ynetmen Halit Refi'in amcas), Halil Ali Bezmen, Aziz Refik Refi ve dierleriydi.

Ozan_Boran

79

Okul daha 1967 ylnda 903 sayl Kanunla Vakf Halne gelmitir. Bu tarihten sonra da mtevelli heyeti tarafndan ynetilmektedir. Bugn artk bir cemaat okulu kimliini kaybetmitir. Ancak ynetim kurulu yeleri halen cemaat kurallarna gre seilmektedirler. rnein Mtevelli heyetine girebilmenin yolu bu heyet yelerinden birinin nerisi ile olmaktadr. Vakf ana senedinde yaplan bir deiiklikle mtevelli heyeti yeleri mr boyu bu grevde kalmaktadrlar! 3.BLM : LKLER Sabetayc cemaatin 'Kapanclar' koluna mensup olan Sayn Can Paker Trk Henkel isimli bir Alman firmasnn ynetim kurulu bakandr. Sayn Paker uzun yllar politika ile ilgilenmi, bir dnem Deniz Baykal'n danmanlk grevini slenmitir. 1970 li yllarda Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi iinde Turan Gne ve Deniz Baykal'n bir arada oluturduklar bir grup vardr. Bu grubun iinde u an ili Terakki'nin Ynetim Kurulu yesi olan Prof. Ahmet Ycekk'te grev almtr ( Sayn Ycekk'n ei de sabetayc kkenli bir aileden gelmektedir). ( Ayn grupta yer alanlar arasnda ili Terakki'nin ynetiminde uzun yllar yer alan Blent Tanla'da bulunmaktadr) Bu kiilerin (u an elimizde belge olmad iin tam olarak bilinemeyen bir ekilde) bir siyasi partiye ait baz tanmazlara sahip olduklarna dair bir iddia vardr. Sabetayc cemaat iinde yer alan baz sylentilere gre bu kiilerin arasnda varolan baz ilikilerden dolay menfaat teminleri olduu da iddia edilmektedir. Ancak bunlar u an elde belgeler olmadndan ispat olunamamaktadr. Tabii bu, iddialarn aratrlmayaca anlamna gelmez! Sayn Can Paker ayn zamanda ili Terakki Lisesi Ynetim Kurulu yesi olan Ltf Paker'in kz kardei ile evlidir, ei Mihriban Paker'in babas Sabetayc hareketin nemli dini liderlerinden biriydi(Memduh Paker) spanyolca dini bilgisinin yannda geni kabalistik bir bilgiye de sahipti. Can Paker eiyle ayn soyad tamaktadr. Dr.Can Paker ayn zamanda Amerikan Fullbright ve A.F.S burs kurullaryla temaslarda bulunmu, bir dnem A.F.S bursunun Trkiye bakan da olmutur. Zaten kendisi de Lise yllarnda bu bursla A.B.D de bulunmutur. Dr.Can Paker'in kzkardei gazeteci Canan Barlas'tr. Kendisi mflis iadam Halil Bezmen ve eiyle Trkiye temasn salamaktadr. Bilindii gibi iadam Halil Ali Bezmen Trkiye'de hileli bir ekilde iflas ederek ABD ye kam, orada yahudi olduu iin ezildiini bildirmitir. Greenwich Time adl gazeteye yapt aklamalar arasnda 'Yahudi dnmesi olduumuzdan Trkiye'de mslmanlar bizi hep dlad' eklinde bir beyanda bulunmutur. Konu iki gn boyunca Hrriyet Gazetesi'nde manet olmutur. 05.05.1998 tarihi'nde yine Hrriyet Gazetesi'nde yaymlanan bir habere gre Mecbure Canan Barlas ( sabetayclarda ift isim vardr, bunlardan biri yahudi ismini temsil eder), Halil ve Selma Bezmen ile birlikte ABD de New York ehrinde Sofya adl bir restoranda yemek yemekte iken Glin Telci ile karlamlar ve Sayn Canan Barlas kendisine kt szler sylemitir. Dr.Can Paker'in Deniz Baykal ile olan ilikilerinin yansra u an ili Terakki Lisesi'nin Ynetim Kurulu Bakan olan Haluk Ar ile de yakn temaslar vardr. Ar uzun yllar ie Cam ve Gameda firmalarnda alm, Daha sonra buradan ayrlmtr. Ancak bu ayrlmalar konusunda baz soru iaretleri olduu eklinde iddialar da vardr. Okula merhum Reat Atabek tarafndan getirilmitir. Bilindii zere merhum Avukat Reat Atabek kendisi de bir sabetaycyd ve kabbala konusuyla yakndan ilgiliydi. Nitekim Hr ve Kabul edilmi Mason Locas'nda yaynlanan kitab 'Masonluk zerine' de zellikle sembolizmle ilgili makaleleri bunun ispatn tekil eder (Yenilik Basmevi stanbul 1994). Tm bu ilikiler ili Terakki Lisesi'nin bir cemaat okulu olduunu ispat etmektedir. Zaten okulun hem kurucular ve hem de ilk mezunlar Selaniklidir. Sabetayc tarihin anlatld bir makale (Selanikliler ' Yaam Sanat Ocak 1995) de de bu okulun ynetim kurulu yelerinin bir arada fotoraflar bulunmaktadr. Bunun yansra Osman Ergin'in Trk Maarif Tarihi adl eserinde de bu konuda nemli bilgiler mevcuttur. ( Trk Maarif Tarihi / Osman Ergin / s: 468-69 dan zetle) Sayn Haluk Ar ayn zamanda u anda Sabetayc basn patronu Din Bilgin'in Sabah Yayn Grubunda da danmanlk grevindedir. 4.BLM : OKULLA LGL DDALAR Haluk Ar ili Terakki Lisesi ynetimine 1990 ylnda girdi. Babas stanbul'lu annesi ise Selanikli bir aileye mensuptur. Okula ilk girdii yllarda nce muhasebesinden sorumluydu. Okula girmesine neden

Ozan_Boran

80

olan kiiler Av. Reat Atabek, kaynpederi smail Bey ve er kardelerdi. Bu srada bir 'Pul Olay' meydana geldi. Bu olayn detaylar tam olarak bilinmemekle beraber bir yolsuzluk olduu ve bunun stnn kapatld konusunda baz iddialar vardr. Kendisi daha evvel 'Paabahe' firmasnda almaktayd, bu firmadan da benzer sebepler nedeniyle ayrld iddialar bulunmaktadr. Yine bir dnem Gameda Mdrlnde bulunmutur. Ei Fato Ar'da yine 1990 larda yaanan Cumhuriyet Gazetesi olaynda nemli roller slenmitir. Fato Ar Sabetayc kkenini gururla ifade eden bir kimsedir. Nitekim Gazete Pazar'n 5.10.1997 tarihli saysnda gazeteci Leyla Neyzi'ye verdii mlakatta ailesinin kkeninden ve sabetayclktan uzun uzun sz etmitir. Nitekim ailesinde yaplan sabetayc geleneklerden de bahsetmitir. Gazetede yaanan ekimeler srasnda baz menfi olaylara karmlardr. Ne yazk ki Cumhutiyet Gazetesi'nde konuyla ilgili kendilerine bavurduumuz hi bir yazar bize bir aklamada bulunmad. Acaba bunda etken olan faktr neydi? Cumhuriyet gibi bir gazete 'ne olur bizden bir tane aln' diye dilencilik yaparak gazete satmaya alrken kendi iinde yaanan baz hadiselerin detaylarn vermekten neden kanmaktadr? Bu arada unutulmamaldr ki Cumhuriyet Gazetesi yazar Sayn Yunus Nadi Tan yazar Ahmet Emin Yalman' dnme olmakla sulamt! 1937 ylndaki tartma gnlerce Tan ve Cumhuriyet Gazeteleri arasnda devam etmiti. Haluk Ar ie Cam firmasnda iken ,sekreteri olan Glcan Akdindar' Terakki Lisesi'ne ' Halkla likiler Mdr' olarak almtr Haluk Ar'n okulla ilgili olarak yardm grd kiiler unlardr: - Ahmet Ycekk ( Siyaset Bilimi Prof.u) - lter Turan ( Bilgi niversitesi Rektr) - Bora Gnen - Fatih Dural - Can Paker ( Trk Henkel Yn.Kur. Ba. Tusiad yesi) Okul ynetiminin hatal kararlaryla eitim kalitesinin bozulmas zerine eski mezunlar bir dernek kurmak istediler. Bunun zerine okul bir baka dernek kurduunu bildirdi. Dernek kurucularna kar baz kampanyalar balatld ve bu dnemde sabah gazetesinin bir yazar tarafndan muhalifler hakknda aslsz yazlar yazld. Bu yazar kiilerin zel hayatlarn hie sayarak adeta bir tehdit nitelii oluturan yazlar kaleme alarak okulda Ar'n kendi istedii dzeni kurmasn salamtr. Sayn Ar ve ekibindekiler 'Hr ve Kabul Edilmi Masonlar' derneinde de baz usulszlkler yaptklar iin karlmlardr. Fakat eski mason olmalar hasabiyle hibir yerde kendileri aleyhinde yazlar karlamamtr. Fakat okulla ilgili ortaya atlan en korkun iddia hi kukusuz ki okulun Nianta'nda bulunan ve u an deeri trilyonlara ulaan binasnn durumudur. Bu bina hibir ihale almadan Sayn Ar'n eski frne gayet cz'i bir fiyattan otopark olarak kiralanmtr. O kadar ki okulun otopark olarak kullanlan blm ihale edilmeden tamamen geliigzel bir ekilde otopark haline getirilmitir. Okul binas on yla yakn bir zamandr bo tutulmak suretiyle deer kaybetmesi salanmaktadr. Bu arada amalanan okulun binasnn deer kaybetmesini hzlandrarak gayet ucuz bir fiyattan bunun satlmasn salamaktr. Bu arada Haluk Ar'n ahsi servetiyle ilgili iddialarda ayyuka kmtr. Kendisi grev sresi iinde pek ok kymetli mlk alm, bir kotra sahibi olmutur. Bir memur maa ile bunlar nasl yapt merak konusu haline gelmitir. u asla unutulmamldr: Terakki Vakf'nn ilk kurucular kendi ceplerinden para vermek sureti ile bu okula kurmularken Sayn Ar okulun imkanlar ile hareket etmekte okulda bir diktatrlk kurduu iddialar altndadr. 5.BLM : YAPILMASI GEREKENLER ili Terakki Lisesi bir cemaat okuludur. Bu okuldan pek ok nl insan yetimitir. Konu bir an nce masaya yatrlmaldr. Ancak bu yaplrken kat'i surette konunun bir inan istismar haline getirilmemesi ve hibir ekilde de antisemitizm ( yahudi dmanl) yaplmamas gerekmektedir. nk bu yaplrsa kar taraf haksz durumdayken hakl duruma getirilir. Ayrca olayda taraf olanlar arasnda halen Trkiye'de nemli grevlerde bulunan insanlarn olmas ve bu byk yolsuzlua karmalar da olaylarn

Ozan_Boran

81

kapatlmas riskini dourmaktadr. Konunun T.B.M.M gndemine alnarak aadaki sorularn ilgili bakanlklara sorulmas gerekmektedir: VAKIFLARLA LGL DEVLET BAKANLIINA SORULACAK SORULAR 1-ili Terakki Lisesi binas on yldr neden bo braklmaktadr. Bina deerini kaybederek ucuza satlmaya alld doru mudur? Binann halihazrdaki deerinin 2 Trilyon civarnda olduu doru mudur? 2- ili Terakki Lisesi Vakf'na ait mallarn sat ya da nc kiilere devri olmu mudur? 3- Okul mtevelli heyeti yelerinin mr boyu (kaydi hayat art ile) greve geldikleri ve ancak kendilerinin nerecekleri kiileri buraya getirdikleri doru mudur? Bu koullarn salanmas iin Vakf Ana Szlemesi'nin deitirildii doru mudur? 4- Vakflar Genel Mdrl'nn konuyla ilgili raporlar nelerdir? Neden detayl bir tetkik yaplmamaktadr. MALYE BAKANLIINA SORULACAK SORULAR 5- ili Terakki Lisesi Mtevelli Heyeti yelerinin son on yl iinde vakf gelirlerinden aldklar paylar nelerdir? Bu kiilerin mal varlklarnda ki art incelenmi midir? Sayn Haluk Ar'n yat, villa gibi deerli mlkleri var mdr? Bakanlk merkezi denetim elemanlar ilgili incelemeklere balam mdr? MLL ETM BAKANLIINA SORULACAK SORULAR 6- Okula renci alnrken kura listelerinde deiiklikler yaplm mdr? Bu listeler Milli Eitim Bakanl denetiminde midir? Baz rencilerin para karl ders getikleri ve ynetimin bu kararlarna uymayan retmenlerin grevlerine son verildii doru mudur? 7- Okul Milli Eitim Bakanl'nca en son ne zaman denetlenmitir? TARTIMALAR ' DDALAR ili Terakki Lisesi'nde balayan tartmalarn esas nereye dayanyor? Okulun kt bir ynetimle mlklerinin kymetsizletirilerek bu mlklerin ucuz yolla satlmas abalarna kar ili Terakki Mezunlar Dernei bakan Yetkin Grsel bir alma balatmtr. Grsel Vakf Bakan'nn bu kymetli emlaki bir mtehaide verme karlnda 1 Milyon Dolar istediini sylemektedir ( Sabah 19.01.2000) Bunun zerine Ilgaz Zorlu 21.01.2000 de okulla ilgili u iddialar gndeme getirmitir: -Okulun binas Haluk Ar'n ofrne otopark olarak verildi - Okul bir grubun eline brakld - Baz renciler kayt ve snf gemede kayrld - Vakf yelerinin grev sreleri mr boyu yaplmtr. Tm bunlara karlk sayn Haluk Ar'n 24.01.2000 Tarihinde Ilgaz Zorlu'ya kar cevab u eklide olmutur: -Ilgaz Zorlu olarak kendini tantan ve emsi Efendi'nin torunu olduunu iddia eden ahsn iddialarn esefle karlyorum. Kendisi vakftan her ay para istemitir. Bu kiiden yarg aracl ile hesap sorulacan belirten Ar ayrca Yetkin Grsel'in iddialarn da cevaplamaktadr. HALUK ARI AIKA YALAN SYLEMEKTEDR! Bundan iki sene evvel ebediyete intikal etmi sabetayc cemaat yelerinin yatmakta olduu 'Blblderesi Mezarl''nn temizlenmesi iin bir alma balattm. Okulun kurucusu olan kiilerin burada kabirleri olmas hasabiyle mezarlarn temizlenmesi hususunda Sayn Haluk Ar ile grerek kendisinden teknik eleman talebinde bulundum. Ben kendisi gibi okulun kaynaklarndan faydalanarak ofrl bir arabaya binmiyorum. Ayrca okuldan da bir maa almyorum. imdi kendisine sormak gerekiyor. Acaba kendisi sabetayc olduu iddialarn reddettiine gre bir cemaat okulunda ne aramaktadr? Oraya kimin teklifi ile seilmitir? Kald ki dier bir iddias da benim Atatrk'n ilk retmeni olan emsi Efendi'nin torunu olduum iddialardr. emsi Efendi'nin iki kzndan biri olan Yekta Hanm annemin babas olan Veli Zeren'in annesidir. Bu konuda Zincirlikuyu ve Blblderesi mezarlndaki talar ve nfus kaytlar ispat nitelii tarlar. Ben Selanikliyim ve Haluk Bey gibi cemaate ait kaynaklar kullanmadan cemaatten hibir maddi talaepte bulunmadan almalarm yaparm! KONU ARPTIRILMAK STENMEKTEDR. U DDALARA KENDSNDEN CEVAP BEKLEMEKTEYM. BR KEZ DAHA AAIDAK SORULARA DKKAT EKMEK STYORUM:

Ozan_Boran

82

1-ili Terakki Lisesi binas on yldr neden bo braklmaktadr. Bina deerini kaybederek ucuza satlmaya alld doru mudur? Binann halihazrdaki deerinin 2 Trilyon civarnda olduu doru mudur? 2- ili Terakki Lisesi Vakf'na ait mallarn sat ya da nc kiilere devri olmu mudur? 3- Okul mtevelli heyeti yelerinin mr boyu ( kaydi hayat art ile) greve geldikleri ve ancak kendilerinin nerecekleri kiileri buraya getirdikleri doru mudur? Bu koullarn salanmas iin Vakf Ana Szlemesi'nin deitirildii doru mudur? 4- Vakflar Genel Mdrl'nn konuyla ilgili raporlar nelerdir? Neden detayl bir tetkik yaplmamaktadr. 5- ili Terakki Lisesi Mtevelli Heyeti yelerinin son on yl iinde vakf gelirlerinden aldklar paylar nelerdir? Bu kiilerin mal varlklarnda ki art incelenmi midir? Sayn Haluk Ar'n yat, villa gibi deerli mlkleri var mdr? Bakanlk merkezi denetim elemanlar ilgili incelemeklere balam mdr? 6- Okula renci alnrken kura listelerinde deiiklikler yaplm mdr? Bu listeler Milli Eitim Bakanl denetiminde midir? Baz rencilerin para karl ders getikleri ve ynetimin bu kararlarna uymayan retmenlerin grevlerine son verildii doru mudur? 7- Okul Milli Eitim Bakanl'nca en son ne zaman denetlenmitir? Maalesef utanarak yazmak zorundaym.Asrlk bir kurum bir grup insann eline gemitir ve keyfi olarak ynetilmektedir. Buna bir dur denilmelidir! 6.BLM : SONU ili Terakki Lisesi'nde en ksa zamanda tm siyasi basklar bir yana braklarak sonu alnmas iin harekete geilmesi gerekmektedir. Hi kimsenin bylesine nemli bir kurumu aibe altnda brakmaya ve bundan para kazanmaya hakk yoktur. Ltfen bunu bir siyasi mesele olarak deil bir yolsuzluk olarak grelim. Kamu vicdannn rahatlatlmas iin hep birlikte aba harcayalm! Kald ki bu okul bir hayr kurumu olarak faaliyetlere balamtr. Ltfen okulla ve yukardaki olaylarla bilgisi olan herkes bir araya gelsin, okulumuzu kurtaralm. BU OKUL SADECE ONDAN YARARLANAN BR GRUP MTEVELL HEYET YESNN DEL HEPMZNDR! BU SATIRLARIM ZELLKLE BANA ULAAN, BU YOLSUZLUA KARI ORTAK HAREKET ETMEMZ STEYEN BR GRUP ESK MEZUNA VE HOCAYADIR. GN BUGNDR, KORKMAYIN! DRST NSAN KORKMAZ. ORTAYA IKALIM VE HEP BRLKTE OKULUMUZU KURTARALIM!

"ebeke"nin dedii olur

Sami Hocaolu nce, Cumhuriyet Trkiyesi'yle ilgili tarihsel bir gerei hatrlatalm: Sabataizm ve Sabataistler bilinmeden Trkiye Cumhuriyeti tarihi yazlamaz. lle de yazlmaya allrsa, "yalan" ve "kurgu rn" olmak zorundadr. Sabataistler, Modern Trkiye tarihinin hem sahne nndeki fla aktrleri hem de sahne ardndaki yapmc ve ynetmenleridir. Osmanl'nn yklnda oynadklar rolle onun yerine yeni rejimin kuruluunda oynadklar rol, belirgin bir sebep-sonu ilikisine sahiptir. Gnmz Trkiyesi'nde, tm ke balarn kapm olmalar tesadf deildir. teden beri "Dnmelik" olarak bilinen Sabataizm, zmirli bir hahamken tm dnya Yahudileri'nin kurtarcs (mehdi) olduu iddiasyla ortaya kan Sabatay Zvi'nin adna nisbet edilir. Dneminin Yahudi dnyas ierisinde de marjinal ve Yahudilik'ten sapm (heretik) bir gurup olarak kabul edilen Sabatayclar, Osmanl dneminde hep Mslman adlar alarak iten Yahudi olduklar halde dtan Mslman gibi grndkleri iin "dnme" adyla anla gelmilerdir. Bu isim onlar Yahudilik'ten slam'a dndkleri iin deil "dnmedikleri" iin verilmitir. Deilse slam'da "ihtida" messesesi vardr ve samimi olarak slam'a giren kimse, yedi slalesi Mslman olan biriyle din katnda eittir. Bu nedenle

Ozan_Boran

83

Ermeni, Rum Ortodoks ve hatta Yahudi iken sonradan "Allah'a teslimiyeti" (=slam) din olarak seen hi kimseye "dnme" ad verilmemitir. Yahudiliin Hurf, mistik, gizemli ve simgeci yorumu olan Kabala ekol bilinmeden Sabataizm bilinemez. nk Sabataizm, Kabalac metinlerin daha marjinal ve militan bir yorumu olan Zohar ekolnn rndr. lgin olan husus, srail devletini slam topraklarnn barna bir bak gibi saplayan Siyonizm de, Sabataizm gibi Zohar ekolnden domutur. Yani Siyonizm ve Sabataizm, ayn annenin iki memesinden emen ikiz kardetirler. Bu nedenle ikisi de makyavelist, maskeli, karc ve sinsidir. kisi de "ibh"dir. Konunun yzylmzdaki en byk Mslman uzman olan Prof. Dr. Abdulvahhab el-Mesiri'nin isabetli tehisiyle ikisinin kendisinden doduu kaynan temel felsefesi "kresel deersizletirme"dir. te niteliklerini ve kkenini yukarda ksaca dile getirmeye altmz Dnmeler -nam dier Sabataistler- yzyllardr insanmzn zihninde yer eden "dnmeler dnmezler" zdeyiini dorulayarak bir kez daha ataa getiler. slam'a kar "kreselleme" ad altnda kresel bir savaa girien ABD'deki "kyameti" Hristiyan fanatiklerle Yahudi fanatikler el ele vererek dnyay haraca kesme projesini uyguluyorlar. ABD ynetimini ele geiren Hristiyan fanatikler projelerini uygulayacaklar baka lkelerde Siyonistler'le i tutarken, sra Trkiye'ye gelince Siyonistler'in ikiz kardei olan Sabataistler'i tercih ediyor. u gnlerde gizemli bir el tarafndan yeniden dizayn edilen seyaset arenasna mebzul miktarda Sabatayc'nn srlmesini siz tesadf m sanyorsunuz? nmze, ardmza, samza, solumuza, merkez solumuza, merkez samza ve tam merkezimize hep siyasetin ba aktr olmaya aday Sabataistler birer birer yerletiriliyor. steniyor ki Sabatayc'nn rakibi de Sabatayc olsun. Birinin foyas ortaya kar ya da Sabataist destekli medya tarafndan iirilen balonu patlarsa, onun alternatifi de Sabataist olsun. Yani, bu lkede Sabataistler'den kurtulu imkan kalmasn ve biz millet olarak Sabatayclar'dan Sabatayc beenelim. Mesela "Leydi'nin Topuk Sesleri!" manetleriyle iirilen, medyann "sarn gzel" diye niteledii, Mbadelede (Bu "mbadele" szc anahtar bir szck; tm sr mbadele listesinde sakl) Sabataizm'in kalesi Selanik'ten getirilip Milas civarna yerletirilen Sabataist eskidi diyelim. Al sana ABD'den ithal, sfr kilometre, bir taraf ecnebi bir taraf Sabataistler'in Kapani koluna mensup melez bir Sabatayc daha! Arkasna uluslararas finans evrelerinin de desteini alarak gelen bu Sabataist'e hangi babayiidin gc yeter? 28 ubat'ta dindar milletin anasn alatan "kahraman koruyucular" bile, bu days kuvvetli Sabataist'e selam durur evelallah. Diyelim ki, onun "ecnebi" oluundan dolay milletin huzuruna karlamayacak kadar defolu olduu anlald ya da anlalma ihtimali belirdi. "Demokrasilerde(!!!) are tkenmez" derlerdi ya hani? te ondan' al sana zmir'den bilmem nereye, oradan Sakarya'ya gerek ve dahi Demokratlar arasnda politika yapan aile byklerini de kullanarak Sabatayc kkenini kaybettirmeyi baarm gen, i bilir, becerikli bir Sabataist daha' Tabi ki yine ABD'den, yine ithal'. Yeniler, ABD tv'lerinin uzantlar CNN ve NTV'nin olaanst desteine raman istenen rzgar estiremedi mi? Onun da kolay var: Eski Sabataistler'den takviye edilmi bir Dnmeler portfyne (pekilerden bir peki'nin "Sabatay Zvi dedem olur" diye deme verdiini hatrlatmaya bile gerek yok) maydanoz kabilinden onlara payanda olmaya hazr birka szm ona yerli' Al sana Trkiye'nin Karzlerinden olumu mstakbel hkmet modeli!..

Ozan_Boran

84

Yahu, seim meim yapp da bu milletle kafa bulmann ne gerei var; nasl olsa "ebeke"nin dedii olmayacak m? Abdurrahman
30 Ocak 2000 Akit

Tarikat

ve

Siyaset
Dilipak

Siz hi, herhangi bir slam tarikat adna kurulmu bir okul grdnz m? Peki, byle bir eye izin verirler mi? Hi sanmam. "Bir babakan tarikat eyhlerine iftar verdi" iddias ile bu lkede yer yerinden oynar, ama mesela masonik tarikatlar iin hibir ey yaplmaz. Bu lkede darbelerle meclis, siyasi partiler kapatlr; ama mason localarnn kapsna kimse kilit vuramaz. Darbecilerin bile onlara gleri yetmez. Darbelerden sonra kurulan hkmetlerde hep kilit noktalarda masonik isimlerin yer almas da bu iin bir baka yan. Sn. Benoit, Sn. Joseph liseleri birer kilise okulu, hatta tarikat okulu deil mi? Ecevit'in de okuduu Robert Koleji niye ald, asl amac neydi? Hani, alkuu romannda anlatlan u Notre Dame de Sion Fransz Kz Lisesi, laik Fransa'nn Trkiye'deki kilise okulu deil mi? Hala bu okulda bartl rahibelerin ders verdiklerini biliyor musunuz? Bilirsiniz; alkuu roman, bu okulda okuyan bir kzn bandan geen olaylar konu alr. Reat Nuri, mahalle mektebi ve medrese ile bu okulu kyaslar. Mahalle mektebi ve medrese, ilkel ve ad birer eitim kurumudur. Romandan kan sonu bu. Zaten bu roman da bir Amerikal yazarn eserinden bu amala uyarlanm. Reat Nuri, yer yer cami ve cemaat hakknda olumlu birka cmle kullanm. O zaman romann bu satrlar slam'a kar toplumda ilgi uyandraca endiesi ile sansr edilmi. stenen mesaj u: slam ve slami deerler ile semboller ad; Batl deerler ve kilise ise, iyi ve gzel. Bu tarikat okullar hala faal. Ne 28 ubatlar ve ne de BG'nin bu konuda bir kaygs yok. Sabataylarn okullar da yle. Hemen belirtelim ki, ben hibir zaman insanlar setikleri din ya da doduklar ana baba sebebi ile knamadm. Ama insanlarn olduklarndan baka trl grnmelerine her zaman kar ktm. Kimsenin evli ya da bekar olduu beni ilgilendirmiyor, ama herhalde herkes evlenecei kzn dul mu bekar m olduunu da bilmek ister. Ben de beni ynetenlerin, topluma malolmu insanlarn kimliklerini ve temel referanslarn bilme hakkna sahibim. Bunu bir knama ya da yceltme sebebi saymyorum, ama bilmek istiyorum. Ben iyi bir otomobil almak isterken, sizin ok iyi ve ayn deerde bana i makinas satmaya hakknz yok. Sz Sabataylara getirmek istiyorum. Hani u Sabataylarn yerinde bir slam tarikat olsayd, devletin zinde gleri ne yapard acaba? Fethullah Efendi'nin mekteplerinden duyulan kukunun kata ka Sabatayclarn etkin olduklar Fevziye Mektepleri, Ik niversitesi, Bilgi niversitesi ve Terakki Lisesi'ne gsterildi? Bakn, Trkiye'deki Yahudiler 3 temel gruba ayrlyor. Birinci grubtaSefarad ve Ekenaziler var. 2. grubta Osmanl'dan bize miras kalan Sabataylar. 3. grupta ise Karaim Trkleri. Buna son zamanlarda Krt ve Ermeni Yahudileri de ekleniyor. Karaimler ok rgtl deil, ama gelecekte adlarndan daha ok sz ettirecee benziyorlar. En etkin konumda olanlar, Sabataylar. Daha dorusu ekonomide Sefarad ve Ekenaziler, siyaset ve kltrde Sabataylar. Sabataylarn bir dier ad "Dnme" ya da "Selanikli". smail Cem, Rahan Ecevit, Tansu ve zer iller, Cokun Krca, Altan ymen, Ercan Karaka bu ekipten olarak bilinir. Bunlar kendilerini zahiren Mslman olarak takdim etseler de, gizli olarak Yahudi dini, ritelleri ve geleneklerine baldrlar. Yani takiye yaparlar. Sorduunuzda ise, "Trk olduklarn" daha dorusu "kendilerini Trk hissettiklerini" sylerler. Radikal birer kemalist ve laiktirler. Mustafa Kemal'in okuduu emsi Efendi Mektebi,

Ozan_Boran

85

Kabbalist Yahudiler tarafndan alan bir cemaat mektebi idi. emsi Efendi de Sebatay Sevi retisine bal dini bir liderdi. Kabbalann en nemli yorumcularndan biri idi. Cumhuriyetin ilk yllarnda birok Sabatayist, Mustafa Kemal'in yannda yer ald ve kemalist devrimin ekillenmesinde nemli katklar saladlar. Halide Edip'ten Hasan Tahsin'e kadar birok Sabatay da ekonomi, sanat, edebiyat, brokrasi ve siyaset dnyasnda nemli yerlere geldi. Moiz Kohen'in kemalist ideolojinin ve Trk milliyetiliinin ekillenmesindeki katks bilinen bir gerek. Ahmet Emin Yalman da o ailedendi. lgintir, kapatlan mason locasnn merik-i azam M.Kemal ke, Mustafa Kemal'in en yakn maviri ve zel doktoru idi. Mustafa Kemal'in ifadesi ile mason locasnn kapatlmasnn asl sebebi, ayn gayeye hizmet eden iki ayr kurulua gerek olmamas idi. nk CHP, ayn idealleri tesis iin vcut bulmutu. Tabii bu yoruma gre; Kuvay Milliye ve Mdafay Hukuk hareketinin bir devam olduu sylenen CHP'nin bu iki referans arasnda da bir eliki olmamas lazm gelirdi. Yani, Kuvay Milliye ve Mdafay Hukuk hareketi masonik idealleri tesis iin gerekletirilmi hareketlerdi. Tabii, bu iddia ile bu hareketlerin bildirilerinde ifadesini bulan mesajlar arasnda nasl bir uyum salanabilir, onu bilmiyorum. Bu Sabatay tarikatnn, (Din demiyorum. Cumhurbakanlarndan Ben Zwi'nin de Sabatay olmasna ramen srail bu gerei kabul etmese de bunlarn dini, brahim'i bir ze sahip olan Yahudilik dinidir.) Belki Sabatayclk, Yahudiliin mistik ve Hermetik bir yorumu olarak bir mezhep ya da kkl bir tarikattr. Sabatayclarn eriat ile teki Yahudilerin eriat ayn olmakla birlikte yorumlar farkldr. Mezhep yada tarikat, Sabataylar bugn kendi ilerinde de 3 ayr alt gruba blnm gzkmektedirler. Karakalar, Kapaniler ve Yakubiler. Kendi aralarnda ciddi bir ekilde kar atmalar, yntem farkllklar ve teolojik ihtilaflar bulunmaktadr. Aslnda Trkiye'de Cumhuriyet dnemi iinde biimlenen Alevi gelenei ve son 2 asr iinde Snni tasavvuf gelenei iinde baz grublarn nasl dejenere edildiini anlamak ve Sabatay etkilerini grmek iin uzmanlarn bu konu ile yakndan ilgilenmeleri gerek. Aslnda bir hukuku savunma adna, insan haklar adna, bu topraklarda doup gelien bu dini inana mensup insanlarn temel hak ve zgrlklerini, kendilerini ifade etmelerini salayc artlar oluturmak gerek. Kukusuz, nce ifte standartlar ortadan kaldrarak ve bu gizli tarikat iindeki sapma ve cemaatin mal varln ele geirmek isteyen eteleri de sistemin dna iterek yaplmal bu i. Gizli bir tarikat ve cemiyet olarak ekonomi, siyaset, brokrasi ve basn dnyasndaki etkilerini, arkasna, gc ve bu cemaat kullanmak isteyen evrelerin karanlk hesaplarn ortaya kartmak hem Trkiye ve hem de bu cemaatn gelecei asdan nemlidir. Kimse ne slam' ne de Sabataycl istismar etmemeli. Eer birileri bu cemaatn iine szarak buradan kendilerine iktidar ve servet retmeye kalkyor ve cemaat iinden de bu konuda szlanmalar ykseliyorsa, sanrm bu konuda bir eylerin yaplmas gerekir. CHP ile bu parti arasndaki ilikinin aratrlmas gerek. ddialar son derece mide bulandrc. Bilgin ailesi gerekten Terakki Vakf'na ait mal varlnn denetimini ele geirerek, cemaati kendi siyasi ve iktisadi karlar iin kullanmak m istiyor? Can Paker bu iin neresinde. Blent Tanla ve Haluk Ar'nn ortak reklam irketi CHP'nin seim kampanyasn alarak, bu cemaatle parti arasnda iktisadi manplasyonlarda m kullanlyor? Tanla, Ar ve lhan Seluk ortak irketi Medya C malum sermaye ile Cumhuriyet ve baz gazeteler arasnda haber politikalarna endeksli reklam datm m yaplyor? Bu sorular soruyorum, nk bu tr sylentiler artk kulak trmalamaya balad. Hatta CHP stanbul il ynetiminden baz isimler, laik CHP'nin bir tarikatn arka bahesi gibi kullanld iddialarnn yaygnlamasndan son derece rahatsz. CHP mi Sabataylar kullanyor, Sabataylar m CHP'yi, o da belli deil.

Ozan_Boran

86

Sabataylarn gvenlik sistemi iindeki yarg ve istihbarat birimleri ile stdzey brokraside ve kurumlarda yer alan Sabataylarla ilgili sylentiler de her geen gn yaygnlayor. YK Bakan'ndan futbol takmlarnn yneticilerine, birtakm sanatlardan diplomatlara, yazarlara, ADD ve YDD gibi sivil toplum rgtlerinden Lions, Rotary kulplerine, masonik kurulularn yneticilerine kadar her kedeki birok nlnn Sabatay olduu iddias, zaten saylar binlerle ifade edilen bu topluluun ekonomi, siyaset ve toplum hayat zerinde nasl bu kadar etkin hale geldii sorusunu gndeme getiriyor. Anlayacanz, bilir bilmez herkes Sabatay muhabbeti yapyor. Sabatay muhabbeti yannda Adnan Hoca rivayetleri, ana okulu ocuklar iin masal uyduran teyzelerin hikayesi kadar sradan bir ey. u Adnan Hoca muhabbetine de baylyorum hani. Hele u "arafl Kayak" haberinden sonra, Hizbul-kartelin dt durum amma matrak bir hal oldu. Aln gazetelerin hafta sonu eklerini ya da magazin gazetelerini, Aykut Iklar'n sosyete dedikodularn okuyun ve sonra da bu manken kzlarn iffet, namus muhabbetini dinleyin. nann, Matild hanm "Namus ve ffet" zerine bir TV program yapsa, ancak bu kadar anlaml olurdu. Sabatayclarla ilgili bir n bilgi iin baknz: Ilgaz Zorlu: Evet Ben Selanikliyim-Belge Yaynlar.. Vaktiniz varsa skdar'a geerseniz Blblderesi Dnmeler Mezarlna bir urayn. Selam ve dua ile.

Trkiye ve Yahudiler
Bu yaz www.yesil.org 'dan alnmtr. 1. Fatih Sultan Mehmed Han byk bir ordu ile yola kmt. Nereye gideceini kimse bilmiyordu. nk o sr saklamasn bilen, gizlilie skca riayet eden byk ve mdebbir bir hakand. O tarihlerde talya bir sr devlete ve prenslie ayrlm olup feth edilmesi kolay bir lkeydi. Sultann hedefi Roma myd? Kostantyye'yi aldktan sonra imdi de Rim-Papa denilen bu nl ve byk ehri mi fethedecekti? Bu bir srdr, zm mahere kalmtr. Fatih stanbul yaknnda Gebze'de aslen bir talyan Yahudisi olan, yalancktan ihtida ederek Osmanl tarafna geen Maestro Iacobo, nm- dier hekim Yakub Paa tarafndan zehirlenerek ehid edilmitir. Aradan asrlar getikten sonra bu zehirlenme hadisesi aydnlanm, belgeleri ortaya km bulunmaktadr. 2. Sabatay Sevi, zmirli bir Yahudi idi. 1626'da domu, 1676'da vefat etmitir. Haham olan, sonra Yahudilerin bekledii Mesih-i mev'ud (Vaad edilmi mesih) olduu iddiasyla ortaya kan Sabatay Sevi, btn Yahudilik leminde byk heyecan uyandrm bir kimsedir. Bu zat, kendisini srail oullarnn kral olarak ilan etmi, Osmanl lkesinin birok parasn kardelerine, yaknlarna, peine taklan baz kimselere, onlar hkmdar nasb ederek peke ekmitir. stanbul'a Saray'a getirtilmi, ulemann hazr bulunduu bir mecliste sorguya ekilmi, kellesinin gideceini anlaynca yalancktan Kelime-i ehadet getirerek Mslman olmutur. Ballarnn bir ksm da onu takib ve taklid ederek zhiren Mslman gibi grnmlerdir. te, Trkiye Musev cemaati ileri gelenlerinden Harry Ojalvo'nun, "lkemizde bir buuk milyon Yahudi kkenli Trk vardr" (Aksiyon dergisi) diyerek nemlerine iaret ettii Selnik Dnmeleri, Sabatayclar, Avdetler denilen gl cemaat bunlardr. u anda Trkiye'ye bu iki kimlikli cemaat veya lobi hkimdir. Byk medyann yzde krk onlarn kontrolundadr. Kabine'de bir bakanlar bulunmaktadr. ok hayat bir bakanln banda yirmibe kadar byk Sabataist vardr. Siyasette, kltrde, niversitelerde, devlet idaresinde byk tesirleri, nfuzlar, arlklar vardr. 3. Cumhuriyet'in kuruluundan sonra CHP'nin ideologluunu Tekin Alp adn kullanan bir zat yapmtr. Bu zat, yaynlad kitaplardan birinde, "Kahrolsun eriat" baln kullanarak slm dinine saldrm ve

Ozan_Boran

87

hakaret etmitir. Su katlmadk, koyu, ateli bir Trk ve milliyeti grnen bu zat Moiz Kohen adl bir Yahudidir. 4. Yakn tarihimiz sadrazamlarndan Kbrsl Kmil Paa da bir Yahudidir. 5. Yeniliki Ahmed Vefik Paa'nn dedesi, ihtida etmi bir Bulgaristan Yahudisidir. Ahmed Vefik Paa, Rumeli Hisar'ndaki geni arazisini Amerikan misyonerlerine satarak orada Robert Kolej adl okulun kurulmasna imkn vermitir. Bilindii gibi bu okul Osmanl mparatorluu'nun ve slm Hilfeti'nin kuyusunu kazm bir messesedir. 6. Romanc, fikir ve hareket kadn, Mill Mcadele'den sonra Mustafa Kemal Paa ile bozuarak, kocas Adnan (Advar) bey ile yurt dna kan Halide Edib de mhtedi bir Yahudinin kzdr. Zamanmzda yksek mevkilerde bulunan, nemli iler gren, Trkiye'ye yn veren Yahudi kkenli Trklerin isimlerini vermeyeceim. Kendimi fazla riske atmak istemem. u anda lkemizde yirmi alt bin Musev vatanad yaamaktadr. Bunlar bizim halkmzn bir parasdr. Trkiye'de ne kadar Selnik Dnmesi veya Sabatayc yaad ise kesin olarak bilinmemektedir. nk ortada hibir istatistik, ciddi aratrma yoktur. Devlet bu cemaatten haberdar mdr? Elbette haberdardr. kinci Dnya Sava yllarnda, CHP diktatrl esnasnda Varlk Vergisi listeleri yaplrken Rumlardan, Ermenilerden, Yahudilerden baka, Sabatayclar da listelerde "D" (Dnme) kaydyla belirtilmi ve onlardan fazla vergi alnmtr. Trkiye'de u anda byk bir buhran yaanmaktadr. Adna Gizli Devlet denilen esrarengiz bir g sanki slm dinine ve dindar Mslman vatandalara sava iln etmitir. Demokrasi, hukuk, temel insan hrriyetleri ayaklar altna alnmtr. Tedhi rzgarlar estirilmektedir. Liklik tehlikede bahanesiyle millet ounluuna smrge yerlisi, ikinci snf vatanda, zenci, parya muamelesi yaplmaktadr. Bu hareket iinde Yahudi kkenli Trklerin, tuzu biberi ne kadardr? Bu hususta kesin bir ey sylenemez. Ancak seneden beri adndan ok bahsedilen, bir ara ast astk, kestii kestik olan, mensup olduu camiaya mensup nemli bir kiinin bile "Onu bamzdan savncaya kadar neler ektik" dedii bir kiinin de Selanik kkenli bir zat olduu bilinmektedir. u anda Trkiye Sabatayclar, kendilerine mensup bir kiinin cumhurbakan olmas konusunda karar alm ve bir isim zerinde ittifak etmi bulunuyorlar. Seilebilir mi? Bilmem. Bu yazy antisemit maksat ve niyetlerle yazdm iddia edenler kabilir. Bunu kesinlikle reddederim. Yahudi Maestro Iacobo'nun (Hekim Yakub Paa) Venedik hkmetinden ald talimat zerine Fatih Sultan Mehmed'i zehirleyerek ldrldn yazmak antisemitizm yapmak deildir. Tarih gerekleri yazyorum. Yakn tarihimizde bir kopukluk olmutur. 1908'de iktidarn Sultan Abdlhamid'in elinden kmasndan sonra, g Osmanl-Ouz Trklerinin elinden km ve .......... kkenlilerin eline gemitir. Baz Yahudi vatandalarmz, vaktiyle Arabistan'da hayli siyas karkla yol am olan eski haham Abdullah ibn Sebe'nin metodu ile hareket etmilerdir. Tarihimizde Mslmanlarla iyi geinmi, Osmanl Devleti'ne sadakat ile hizmet etmi Museviler de vardr. Profesr Avram Galanti bunlardan biridir. Bu zat Trke ve Franszca hayli ilm eser yazm, bir ara milletvekillii de yapmtr. CHP'ye bile kafa tutmutur. "Arab Harfleri Terakkimize Mni Deildir" (stanbul, 1927) balkl kitap onun eseridir. Bu zat, kendisini, menfaat mukabilinde Mslmanlara

Ozan_Boran

88

hizmet etmekle, taraftarlk yapmakla sulayan zihniyete kar da "Niin Mslmanl Mdafaa Ediyorum?" unvanl bir makale yazmtr. Sultan Abdlhamid'in yakn adamlarndan biri Musev David Efendi idi. Antisemitizm nasl kt bir ey ise, birtakm kimselerin de slm ve Mslman dmanl yapmalar, aynen onun gibi kt bir eydir. Trkiye bir slm lkesidir, halknn ezici ounluu Mslmandr. Byle bir lkede, zhiren Trk ve Mslman grnen, gerek kimlik itibar ile ise Yahudiliin Sabatayc koluna mensup bulunan baz vatandalarn slmiyet'e ve Mslmanla dmanlk etmeleri, Trkiye'de gizli bir Yahudi saltanat kurmak iin almalar elbette doru ve meru bir i deildir. Mehmet evki Eygi

Trkiye'de ve Yunanistan'da Sabatayclar

BRTAKIM saf kiiler, 'Trkiye'deki belli bal Sabatayclarn tam bir listesini yaynlasanz ne iyi olur, byle bir hizmeti sizden bekleriz' melinde lflar ediyorlar. Saf olmayan, fakat kafalarnn iinde kuyruklar birbirine demeyen birka tilki bulunan bazlar da, 'Bu adam isim vermiyor, adres vermiyor; dnmeleri isim vererek belirtmesi gerekir' eklinde tenkitler yapyor. Trkiye Sabatayclar hakknda bu lkede maalesef hemen hemen hi ilm aratrma yaplmamtr. Yllardan beri defalarca yazdm, 'Trkiye Yahudilerini ve Sabatayclarn Aratrma Merkezi' kurulsun; yksek seviyede objektif aratrmalar yaplsn, ylda bir veya iki say kacak uluslararas bir aratrma dergisi yaynlansn; arivlere inilsin, konu didik didik incelensin dedim ama bu memleketin beyni, vicdan, iz'an byle bir teklifle alakadar olmad. Papirs zerine yazlm, iki bin yla yakn eskilii olan bir Barnaba ncili nshas ile ilgilenmeyen kafalar, Sabatayclk zerinde ilm inceleme yapabilir mi? Belli bal militan Sabatayclarn listesini vermeme gelince; Tam bir liste yapmam mmkn deildir ama birka yz kiilik bir liste yaynladm dnelim; bu, eek ars kovanna omak sokmak olmaz m? Benim, kendimi korumam iin birka goril tutacak, bunlarn masraflarn karlayacak imknm yoktur. Bu milletin paralarn milyarlarca dolar zimmetlerine geiren adamlar vardr. Sabatayclarn listesini de onlar versinler. Sabatayclar imdiye kadar neler yaptlar? u anda nasl bir plan program, strateji takip ediyorlar? Trkiye zerindeki hkimiyet ve saltanatlarn muhafaza etmek iin ne gibi tedbirler aldlar? Aa ktktan, gndeme girdikten sonra ne yapacaklardr? Bata Devlet'in resm arivleri olmak zere, btn arivlerimizdeki Sabatayclkla ve Sabatayclarla ilgili belgelerin eitli zamanlarda yok edildiine dair birtakm rivayetler vardr. Profesr Scholem de, Sabatay Sevi ile ilgili kitabnda byle iddia etmektedir. Bu konu aratrlmaldr. Sabatay Sevi ile Sabatayclkla ilgili belgeleri kimler, hangi zamanlarda, nasl yok etmilerdir. nemli bir husus da udur: 1924 mbadelesinden sonra Selanik'te ve Yunanistan'n baka yerlerinde Sabatayc kalm mdr? nl oryantalist Louis Massignon, 'Annuaire du Monde Musulman'n 1954 basksnda (s. 413) bu konuda baz bilgiler vermektedir. Dnmelere 'crypto-isralite' diyen Massignon, onlarn (bir ksmnn) Yunanistan'da kaldn yazyor. Yahudi spanyolcas konuan bu Sabatayclarn gruba ayrldn, kendilerine 'Mminin' denildiini, frkann Tarbuslis, Cavalieros ve Honiosos adlarn tadn yazyor. Danon adnda bir aratrc bunlarn 15 din bayramn ve 18 maddelik din talimatn incelemi...

Ozan_Boran

89

1924 mbadelesinden sonra bir ksm Sabatayclar Yunanistan'da kalmlar, ksa zamanda zemine ve zamana uyarak Elen ve Ortodoks Hristiyan kimliine sahip olmulardr. Tabi ki, asl kimlikleri Sabatayc-Yahudi olarak kalmtr. Yunanistan'daki Sabatayclar hakknda aratrlma yapld taktirde ok merakl, hayret verici neticeler elde edilecei kanaatindeyim. Yahudiler ve dolaysyla Sabatayclar zeki, kabiliyetli, cin gibi insanlardr. ocuklarna yksek tahsilyaptrrlar, birka dil retirler. Fatih Sultan Mehmed'i, byk bir sefere giderken Gebze'de Yahudilikten dnme Yakup Paa adl hekim zehirlemitir. Bu zatn asl ad Maestro Iacobo'dur; Fatih'i Venedik hkmetinin tlimat zerine zehirlediine dair belgeler aradan be yz yla yakn zaman getikten sonra ortaya kmtr. slm tarihindeki ilk fitne ve fesatlar Yemenli bir haham iken, yalancktan slm'a dnen Abdullah bn Sebe' adl kii kartmtr. Yakn tarihimizde de Tekin Alp, takma adyla milliyetilik, Trklk, Atatrklk havarilii yapan bir Moiz Kohen vardr. Ben eminim ki, Sabatayclar slm hareketi dizginlemek iin plan ve program yapmlardr. Onlar ya bizzat kendi adamlarn kullanrlar, yahut birtakm ahlksz ve karaktersiz szde Mslmanlar satn alrlar veya kiralarlar. slm aratrma yapmak, hadiselerin iyzn renmek iin almak su deildir. Yeter ki iftira edilmesin, yalan sylenmesin, rklk ve antisemitizm yaplmasn. 'Trkiye Yahudilerini ve Sabatayclarn Aratrma Merkezi' kurulmas iin yz veya yz elli bin dolar balangta yeter. slm kesimde dolarn milyar ile oynayan adamlar vardr. Bunca zengin cemaatimiz, tarikatimiz bulunmaktadr. Himmet edip de bu ii niin balatmazlar? Trkiye Yahudi cemaati, Sabatayclk konusundaki hareketlilikten, tartmalardan rahatsz olmaktadr. Yahudilerin ana prensibi udur: Kendilerinden bahsedilmesin, sessiz sedasz yaasnlar. Ancak onlarn durumu da iyi deildir. Eskiden Trkiye Yahudileri dindarm. imdi ou dinsizlemitir. Yazn Bykada'da sinagogta yin yaptktan sonra leden sonra plajda gidip bikini mayolu karlarla beraber denize giren bir hahamdan bahsetmitim. Byle bir ey din adamna yakmaz. Yahudiler ellerini vicdanlarna koysunlar, doru sylemiyor muyum? Cumartesi gnleri sinagoglara giden baz Yahudi kadnlar, ok ak sak kyafetlerle geliyorlarm. Sinagoglarda kadnlarn yerleri ayrdr. st kata kan baz ak giyimli kadnlarn, aadan i amarlarnn grndn sylediler. Dorusu onlarn nam ve hesabna utandm, zldm. Bir de inanlmas zor bir ey daha duydum: Yahudi genlerine bazlar 'Yahudi kzlarla zina yapmayn ama Mslman kzlarla birlikte yatabilirsiniz, bu sizin iin gnah olmaz' eklinde telkinatta bulunuyorlarm. Doru ise ok ayp, ok insanlk d bir telkinattr bu. Hibir vicdanl Yahudinin byle bir eyi kabul edebileceini sanmam.

Ozan_Boran

90

Bende Franszca bir kitap var (u anda ismi ve yazar hatrmda deil, nereye koyduumu da bilmiyorum.) onda eski byk hahamlardan birinin yle bir fetvasn okumutum: 'Bir Yahudi bir goi'den (gayr-i Yahudi) faiz alabilir mi?' sorusuna haham u cevab veriyor: 'Hayr alamaz, Yahudiden faiz almak ne kadar gnah ve haramsa, goi'den faiz almak da yledir.' naallah kitab bulunca o ksmnn fotokopisini kartp ilgilenenlere vereceim. Aydnlarmz ne doru drst Trkiye'yi ve eitliliklerini tanyor, ne de komularmz, dnyay. srail'de slm', Mslmanlar, Trkiye'yi, Trkleri anlatan, tantan, inceleyen yzlerce kitap vardr ama Trkiye'de Yahudilik, srail zerine tek cidd aratrma yoktur. Kurulmasn teklif ettiim enstitnn bir an nce hayata geirilmesini temenni ederim. 26 Haziran 2001 Milli Gazete Unutulmu Bir Etnik Cemaat: Trkiye'li Sabetayclar Yazan: Ilgaz Zorlu Tarihte yasanmis bazi yle olaylar vardir ki etkileri sadece yasandiklari dnemle sinirli kalmamis ok uzunca bir sre devam ederek pek ok baska olaya da kaynaklik etmistir. Sabetaycilik veya bilimsel literatrde genel olarak kullanilan sekliyle "Dnmelik" hareketi de bunlardan biridir. Fakat bu hareket ne yazik ki o kadar fazla etkili olmustur ki, yasandigi dnem sonrasindan gnmze kadar sren etkileri modern Trkiye'nin tarihinde belirleyici olmustur. Belki de sirf bu sebeple arastirilmamasi konusunda daima baskilar olmus, kapatilmasi ve konusulmamasi iin zel bir aba sarfedilmistir. Konuyu arastiran kisiler daima engellenmis, Trkiye tarihini arastiran shret sahibi bilimadamlari dahi savunduklari bilimsel arastirma ilkelerinin disina ikarak konuyu grmezden gelmislerdir. Bu yazi Trkiye'nin bu ok nemli hareketini ve bu harekete bagli olarak dogan ve hala devam eden cemaatlerin tarihini konu edinmistir. Yahudi dinsel sistemi iki ana dsnce zerinde gelismistir. Ilki "Torah-Talmud" ekol, ikincisi ise "TorahKabbala" ekoldr. Musa'ya (Mose) Sina'da indigine inanilan ve Trke'de Tevrat olarak bilinen kutsal metinlerin aslinda Musa'ya verilen kismi bes tanedir ve buna "Torah" denmektedir. Fakat daha sonra gelen peygamberlerin yorumlamalarina dayali olan diger kitaplar da vardir ki, bunlar "Neviim" ve "Ketuvim" olarak taninirlar ve Torah ile beraber bunlara "Tanah" (Tevrat=Ahd-i Atik) denilmektedir. Bu kutsal metinlerin yorumlanmalari ve gnlk hayata geirilmeleri konusu daima bazi tartismalara yolamistir. Iste bu dnemde "Talmud" ortaya ikar. Talmud hahamlarin Tevrat yorumlaridir ve ortodoks Yahudiligin temelini teskil eden bir kaynaktir. Oysa daha sonralari Ispanya Diasporasi'nda (altin ag) ortaya ikan bir diger anonim kaynak daha vardir ki bu da "Kabbala"dir. Kabbala tamamen mistik Yahudiligin bir kaynagidir ve kaynaklari konusunda hala tartismalar vardir, dini pratiklerdeki yeri konusu da ok aik degildir. Yahudiler genel olarak Kabbala'nin gizemli ve ekici dnyasindan etkilenmislerse de genelde korkuyla yaklastiklari da bir gerektir. Bugnk Israil din otoritelerinin de Kabbalizme karsi ok sempati tasidiklari sylenemez. Talmud'un ve Kabbala'nin Torah'a karsi bakislari ok farkli olmustur. Talmudist yaklasim Torah'i bir yasaklamalar btn olarak ele alip, Tanrinin insanlari cezalandiran kurallar koyan bir g oldugundan hareket etmektedir. Talmudistler Tanah'a dayanarak ikardiklari "Mitzvotlar" (uyulmasi gerekli kurallar) yoluyla insan hayatini sinirlandirmaktadirlar. Onlara gre insan bu dnyaya bir sinav vermek iin gelmistir ve tamamen Tanrinin gc karsisinda oldugunu bilerek hareket etmelidir. Bu grs ve siki kurallar altinda bes bin yil boyunca ezilen Yahudi bireyi gettosunda tamamen dis dnyaya kapali ve gizlilik iinde yasamaya baslamistir.

Ozan_Boran

91

Oysa Kabbala Talmud'dan bu ynyle ayrilmaktadir. Kabbala Tanryi bir enerji olarak algilar ve insanin yaptigi eylemlerin negatif veya pozitif enerjinin bir parasi olduguna inanir. Kabbalist, Tanriyi ceza veren ve kurallar koyan biri olarak degil, aksine insani zgr birakan fakat ktlklere karsi ona "tavsiyelerde" bulunan bir koruyucu olarak algilamaktadir. Insanin Tanriya yakarislari (dua) Talmudulukta oldugu gibi bir dev degil, aksine insani rahatlatan bir eylem olarak benimsenir. Tanridan korkan insan O'nu nasil sever sorusunu "arkadasini kendin gibi sev" felsefesiyle zdes kilan Kabbalistler Tanriya ulasmaya, "Adam Kadmon" (stn insan) olmaya gayret etmektedirler. Talmud'un snrc ve kuralc yaklamna kar Kabbala tamamen serbest brakmaktadr bireyi. Ite bin yillar boyunca ortodokslar ile Kabbalistler arasindaki temel sorun burada yatmistir. Fakat Yahudiligin kendine zg dekoru iinde bu iki zit dsnce atismamaya gayret etmis, birbirini dislamamaya alismis, Talmudistler Kabbalistleri daima ihtiyatla fakat reddetmeden izlemislerdir. Ancak ogu kez yorumlarinda da Kabbala'daki kelime-sayi baglantilarini kullanmaktan da kainmamislardir. Bu iki dsncenin belki de en temel ortak noktalarindan biri mesih inanci olmustur. Talmudistler direkt olarak Torah'ta olmamasina karsin, ayetlere verilen birtakim anlamlar ile Kabbala kaynakli olan mesih dsnceyi kabul etmislerdir. Kabbala ise kurtuluu tamamaen mesih zerine odaklamistir. Luria'nin teorileri ile mesihilik adeta bir ngr haline gelmistir. O kadar ki, sayisal hesaplamalar ve yntemler hep mesihin gelis tarihi zerine yogunlasmistir. Daniel ve Isaya'daki ayetler gizemli bir yntemle sorgulanmis ve kurtulus tarihi belirginlestirmeye alisilmistir. Fakat bu abalar ortodokslarin kati kurallarina karsi illegal olarak yapilagelmistir. Kabbala her zaman gizlidir, gerek szl olan kisim ve gerekse "Zohar"a ve "Sefer Yetzirah"a dayali olan blmler her zaman gizli bir atmosferde incelenmistir. Kabbalist, Tanrisal gc kesfetmek iin dinsel kurallara uymak gerekliligine inanmakta ve eger bunlari yapmadan Kabbala yaparsa felketler yasanacagina inanmaktadir. Bu o kadar byk bir gizdir ki hal binlerce yillik metinler sadece szl olarak Zfat'ta veya Galil'de (Israil) tarikat yeleri arasinda dis dnyaya kapali olarak tartisilmaktadir. Talmud ve Kabbala'nin rekabeti XVI. yz yil sonrasinda doruga ikar. Zfat'a Polonya'dan gelen Rav Izak Luria Askenazi bu kentte kurdugu Kabalistik egitim veren kolejiyle bir akimin baslaticisi olur. "Zfat Aslanlari" olarak kendilerini tanitan bu grup mesih kurtulus doktrinini temel alarak dini bir takim sonulara ulasirlar. "Tzimzum" (bzlme), "Tikun" (tamirat, kurtulus) kavramlari burada nem kazanmaktadir. Luria yaratilisi bir kirilma teorisi ile zetlemektedir ve tamirat ancak mesihin gelisiyle olacaktir demektedir. Bu bekleyis tm Yahudi cemaatlerinde hizla yayilir, birbiri ardinca gelen katliamlar ve baskilar mesih dnemin adeta habercisi olarak kabul edilir. Luria'nin lm sonrasinda da bu mit devam etmektedir, 1600'l yillara gelindiginde ise had safhaya ulasir. Sabetay Sevi (Zwi=Sebi) 1622 yilinda o dnemin en nemli Yahudi cemaatlerinden birinin yasadigi Izmir'de dogar. Kk yaslardan itibaren din bir atmosferde byr ve ailesinin isteklerinin tersine din bir egitim alir. Bu din egitim onu zamanla Kabbala'nin iine dogru iter. Kendi ruh yapisinin da elverisli olmasindan dolayi gen yasta mistik bir hayat tarzini benimsemistir. Sevi'nin Zohar ile tanismasi ve ardindan da Luria'nin fikirlerini grenmesine paralel olarak gelisen dsnceleri baslarda pek fazla dikkate alinmaz. O Israil ulusunun dnyanin her tarafinda yasadigi sikintili ve acilarla dolu yasantisini kendisine mal etmektedir. Ona gre mesih kurtulusun gereklesmesine az bir zaman vardir. Gen Sabetay mesih oldugu iddiasiyla sinagoglarda vaazlar vermeye baslar. Tamamen Zohar'a dayanan bazi yorumlar yapar, geleneksel olan din kurallari hie sayarak yeni dzenlemeler getirir, dogal olarak Yahudi cemaati onu dislar. Yalniz zellikle Orta Avrupa'da meydana gelen Yahudi kiyimlarinin yarattigi gerginlik ve korku da halkin mesih beklentisini kuvvetlendirmektedir. Sabetay Sevi'nin hayatindaki dnm noktasi Gazze'li teolog Nathan Levi ile tanismasi sonrasinda olacaktir.

Ozan_Boran

92

Nathan, Sabetay Sevi'nin beklenen mesih olduguna inanmaktadir ve Sevi'yi de buna inandirmistir. Nathan, tm Yahudi cemaatlerine mektuplar yazarak mesihin geldigini ve mesih dnemin basladigini belirtmektedir. Bu dnemde tm kurallar ortadan kaldirilacaktir ve mesih, yeni tanrisal kurallar koyacaktir. Bunun ortodoks Yahudilerce kabul edilemez oldugu muhakkakti ve kisa srede cemaatler ikiye ayrildi; Sevi'yi mesih kabul eden bazi cemaatler olmussa da genel olarak Izmir ve Istanbul cemaatleri ona karsiydilar. Fakat Sevi'nin hareketi beklenmedik bir hizla yayilmaya basladi, o kadar ki Amsterdam'dan Hamburg'a, Lugano'dan Kuds'e Yahudiler gruplar halinde Osmanli topraklarina gelmeye basladilar. Bu durum karsisinda otoritelerini kaybetme korkusu iine giren Yahudi liderleri Sevi'yi ldrmeyi de basaramayinca, areyi onu saraya ihbar etmekte buldular. O zamana kadar saraydan herhangibir hareket gelmemesine karsilik bir anda kalabaliklarin akini karsisinda idareciler nlem almak durumunda kaldilar. Sevi tutuklanarak hapsedildi. Ancak bu mritlerini korkutacagina daha da glendirdi, hcresi bir kralinki gibiydi ve ziyaretilerle dolup tasiyordu. Bu siralarda siyasi ortam Osmanli lkesinde de karisikti. Mehdi oldugu iddiasiyla ortaya ikan bazi kisiler vardi ve Sevi'nin hareketi onlara gre Deccal'in isaretiydi, nk Islm inancinda Mehdi'nin gelisinden evvel Deccal'in gelecegi rivayet olunmaktadir. Bu siralarda, Sevi'nin agdasi olan Niyazi Misri isminde bir sairi de dnemin nemli aktrlerinden biri olarak grmekteyiz. Misri, Mehdi oldugu iddiasiyla ortaya ikmisti ve daha sonralari kaderi de tipki Sevi'ninki gibi olacakti. Bazi kaynaklar bu iki din adaminin Istanbul'da bir araya geldigini yazmaktadirlar. 16 Eyll 1666'da Sevi divana ikartilarak lm ve yasami arasinda bir tercih yapmaya zorlanacaktir; ya mslman olacaktir, ya da ldrlecektir. Sevi, Islm dinini seer. Sevi'nin din degistirerek mslman olmasi konusu olduka tartismalara aik bir meseledir. Tarihiler bunu korkuya bagli olarak algilamislar ve Sevi'nin hareketinin dsnsel yapisini grmezden gelerek bunu basit bir sahte mesihlik hareketi olarak yorumlamislardir. Sabetayci kaynaklar bu konuda olabildigince sessiz kalmislardir, bunun nedeni Sevi'nin emirlerine dayanmaktadir. Sabetayciligin daha sonra deginilecek din yapisinda da grlecegi gibi inancin temelleri daima gizlilige dayanmaktadir. Yalniz Zohar'da varolan bir inanca gre "mesih kendi cemaati tarafindan kabul edilmeyecegi iin bir baska dine geecektir" ibaresi Sabetayci tefsirlerinde anlatilmaktadir. Isa da yine ayni sekilde Yahudiler tarafindan mesihligi kabul edilmeyerek lme mahkum ettirilmisti. Fakat Hiristiyan inanci onun ldgn kabul etmemistir. Sevi, bizzat Nathan'in yazdigi bir mektuba gre Yahudi cemaatinin yok edilmesini nlemek iin bir din degisikligi yapmistir. Fakat bu asla kalben yapilmamistir ve daha sonralari Sevi'nin kaybolusundan evvel yaklasmakta olan "Kipur" bayrami iin Yugoslavya Yahudi Cemaatinden bir dua kitabi istemis olmasi da bunun en nemli kanitidir. Ben daha evvelki makalelerimde de Sabetay Sevi'nin hayati konusunda ayrintili bilgiler verdigimden burada konuyu daha kisa tutmak istiyorum. Ancak meraklilari iin Gershom Scholem'in "The Mystical Messiah:Sabbatai Sevi" isimli devasa alismasi bu konudaki basyapittir. Sonuta Sevi kendisine verilen bir paye ile devlet hizmetine alinir (kapicibasi). Fakat zamanla Sevi'nin bu dini gerekte benimsemedigi anlasilacaktir ve kendisi Arnavutluk'a srgn edilecektir. Onun Arnavutluk'a gitmesi sonrasinda din prensiplerine inanan bir topluluk ortaya ikmistir. Bu topluluk onunla beraber degil onun kaybolusu sonrasinda Islm dinine toplu olarak gemislerdir ve Sabetay Sevi'nin mesih olduguna inanan ve Kabbalizmin isiginda yepyeni bir Yahudi dsncesini benimseyen Sabetaycilar tarih sahnesine ikmislardir. Sevi'nin Arnavutluk'ta bir magarada kayboldugu inanci vardir. Bu sebeple her sabah Sabetaycilarin deniz kiyilarina giderek mesihi beklemeleri buna dayanmaktadir. Sevi'nin ldgne inanmayan mritleri onun tekrar gelecegini kabul etmektedirler. Sevi'den sonra Yakov Qerido (kayinbiraderidir) cemaat ynetimine geer. Fakat zamanla cemaat arasinda bazi din konularda tartismalar yasanacaktir. Cemaat nce Yakov Qerido'nun Sevi'nin halifesi oldugunu benimseyen "Yakubler" daha sonra da Sevi'ye bagli kalanlarin olusturdugu "Kapancilar" ve Baruhya Ruso isimli bir hahamin Sevi'nin halifesi olduguna inanan "Karakaslar" olarak gruba ayrilir.

Ozan_Boran

93

Bu gruplar zamanla kendi ilerinde yeni bir takim Kabbalistik yorumlar getirmislerdir ve her birinin din inanlari arasinda farkliliklar olmustur. Fakat Sevi'ye en bagli olan grup Kapancilar olmustur. Bu cemaatler 1924 yilina kadar Selnik'te birbiriyle iliski kurmadan yasamislardir. Fakat zellikle XIX. yz yil sonrasinda toplumsal hayata girmeye baslamislardir. Sabetaycilarin din inanlarini tahlil ederken gznne alinmasi gereken nokta her cemaatin farkli zellikler tasimasidir. Genel olarak bu cemaatlere bakildiginda bunlar ite Yahudi, dista tamamen Mslman bir kimlik iinde olmuslardir. Benzet-benzeme prensibini esas alan Sabetaycilar Selnik'te kendilerine ait din meknlarda dua ederlerdi ve bunlar disaridan farkedilemeyecek kadar gizli evlerdi. "Khal" veya "Ortaevi" denilen bu din merkezlerde "Hoca" (Kapanci), "Ogan" (Karakas), "Peytan" (Yakub) gibi sifatlarla adlandirilan din adamlari grev yapmaktaydilar. Bu din adamlari cemaatin kendi okullarinda egitim grmekteydiler. Kapancilar XX. yz yilin ortalarina kadar sren aktif din yasamlarinda, Khal denilen din merkezleri kullandilar. Hoca veya "Sakalli" denilen din adamlari belirli zamanlarda yapilan merasimleri ynetirdi. Dualar tamamen Yahudilerinki ile ayni olmakla beraber Sabetay Sevi iin okunan siirler mevcuttu ve bunlarin yanisira "Mezmurlar" (Tehilim) denilen Tanah blm hergn okunmaktaydi. Cemaat bir organizasyon olarak birbirine bagliydi, zenginlerden fakirlere dogru isleyen bir yardim mekanizmasi vardi. Zengin kisiler fakir olanlara yardim ederlerdi. Bu yardimlasma o kadar ileri gitmisti ki Selnik'ten Trkiye'ye gelinirken her Sabetaycinin gemi cretini o dnemin en zengin kisilerinden olan ttnc Kzim Emin Efendi demisti. Kapancilar, din geleneklerinde Yahudilige en bagli olan gruptu. Karakaslar, Sabetay Sevi'nin halifesi olarak kabul ettikleri Osman Baba'ya (ya da dede) inanirlardi. Baruhya Ruso isimli bu kisi zamaninin nemli Kabbalistlerinden biri olarak kabul edilmekteydi. Onun soyundan gelen kisilerde bir kudsiyet olduguna inanilmaktadir. Bugn hal din yapilarini muhafaza eden Karakaslar, Sabetay Sevi'nin prensiplerinden giderek uzaklasmislardir. Daha ziyade Ispanyolca dualarin agirlikli oldugu din sistemlerinde Osman Baba'ya kudsiyet ykleyen ifadeler mevcuttur. Bu grubun kendine ait din adamlarina "Ogan" denilmekle beraber "Hoca" lkabi da kullanilmaktadir. Cemaat yeleri arasinda bir yardimlasma genelde vardir. Din adamlari bugn hal mevcudiyetini koruyan "Yesivalar"da egitim almaktadirlar. Hoca olabilmek iin kisinin anne ve babasinin Karakaslardan olmasi ve evli olunmasi kosulu vardir. Genel inan, mesihin tekrar kendi gruplarindan ikacak biri olacagidir. Yakubler ilk olarak ana cemaatten ayrilan gruptur ve bunlar genellikle Islm inancina en yakin grup olmustur. zellikle disa en fazla ailan grup olarak ailelerde nemli lde Avrupa'lilarla evlenmeler olmustur. Yakov Qerido'yu mesih olarak bekleyen Yakublerde din yapi bozulmus olmakla beraber zellikle Izmir'de ok nemli bir topluluklari oldugunu bilmekteyiz. Trk siyasi hayatindaki ok nemli kisiler bu cemaat kkenliydi. XIX. Yx yilin sonundan itibaren Osmanli Imparatorlugu'nda yasanan kargasalik Sabetaycilari da yakindan etkilemistir. O dneme kadar tamamen gizli olarak srdrdkleri din yasantilarina paralel olarak asla entegre olmadiklari devlet sistemine karsi bu tarihten itibaren bir yakinlasma hissetmeye baslamislardir. Bunun en nemli nedeni belki de Sabetaycilarin da milliyetilik fikirlerinden etkilenmelerinde aranmalidir. O yillarda herkesin kendi kaderini tayin etme zorunlugunun ortaya iktigini farkeden cemaatler, ellerinde bulundurduklari servetleri sayesinde politik roller stlenmeye baslamislardir. zellikle Selnik'in merkezden uzak ve kozmopolit yapisi iinde Ittihat ve Terakki, Masonluk ve Osmanli tarikatlerinde etkili olduklari sylenebilir. O kadar ki bu kurumlarin iindeki nemli noktalarda Sabetaycilari grmekteyiz. 1924'de Trkiye'ye yaptiklari zorunlu g sonrasinda Sabetaycilarin ilk anlarda byk bir bosluk yasadiklari farkedilebilir. O dnemdeki siyasi baskilar sebebiyle giderek dini yapilarda zlmeler baslamistir. Artan dis evlilikler yoluyla kapancilar ve yakubiler genel olarak asimile olma srecine girmislerdir.

Ozan_Boran

94

Siyasi hayatta etkinlik kazanan bazi kisilerin Sabetayci kkenleri konusunun Trk basininda tartisma konusu yapilmasina paralel olarak Sabetaycilik giderek artan bir sekilde hedef alinmaya baslanmistir. Savas sonrasinin yarattigi milliyeti ortamda Sabetaycilar "dnme" lkabiyla asagilanmislar, bu kkenden gelen kisilere karsi hakarete varan ifadeler kullanilmistir. Giderek Almanya'daki nasyonel sosyalizme paralel gelisen sovenizm Dnme-Mason-Yahudi geni saplantisina kapilarak olaylarin arkasinda bu sebepleri aramistir. Selnik'teki serbest ve birlesik yasam sonrasinda yasanilan dagilma cemaatleri derinden sarsmistir. Baski ve korkular din ritellerin yapilmasini azaltmis, cemaat yeleri genel olarak kimliklerini gizleme yolunu semistir. Bu siralarda aslini sormadan "Kendini Trk kabul eden herkes Trktr" felsefesine dayali Kemalist milliyetilik anlayisi Sabetaycilarin siki sikiya sarildiklari bir ideoloji haline gelmistir. Kaybettikleri menev oratami da Masonlugun ritelleriyle ikame yoluna gitmisler bylelikle Trkiye halkinin stne ModernAtatrk-Batici bir anlayisla egemen olmuslardir. Bugn hal Atatrk Dsnce Dernekleri yeleri arasinda Sabetayci kkenli kisilerin olmasi bunun bir kanitidir. Sabetayci kimlik konusu ise olduka muallakta kalmistir. Yaptigim incelemeler genel olarak Sabetaycilarin zellikle ilk iki kusaginda kimligin tamamen gizlenmesi ve Selnik'li oldugunu sylememe seklinde grlmektedir. Ancak nc kusagin kkenini grendiginde, ailesi ve kendisiyle bir mcadeleye girdigi grlyor. Bazi gen Sabetaycilar kendilerini Yahudi olarak grmekte, bazilari bu konunun kapanmasi gerektigine inanmakta, bazilari ise Sabetayci inanlarindan bir kimlik olusturmaktadirlar. Bu konuda hehangi bir kesin yargiya su an iin ulasilamadigi aiktir. Fakat Sabetayci genlerin bazi kurumsal hareketleri oldugu da bilinmektedir. Kuskusuz zamanla Sabetayciligin daha fazla arastirilmasi ile en azindan insanlarin Sabetayci kkenlerinden utanmamayi grenebileceklerini tahmin etmek herhalde ok yanlis olmayacaktir. Basta Trkiye Yahudi Cemaati olmak zere hibir Yahudi cemaati ve Israil Sefarad ve Askenaz hahambasiliklari Sabetayciligi Yahudi dininin ve kltrnn bir parasi olarak grmemektedirler. Sabetaycilarin 1917, 1991 ve 1996 da Yahudi dinine geis istekleri reddedilmistir zellikle son iki aba Israil'de politik olarak algilanmistir. Bugnn Trkiye'sinde zellikle devlet ve siyasi hayatta topluma yn veren nemli kislerin Sabetayci kkenli olmalari ve bunlarin Kemalist bir dsnceyi benimsemeleri toplumun bazi kesimlerinden tepkilere neden olmaktadir. Bu durumda alinacak bir dinI kararin Trkiye Yahudi Cemaati iinde bir tehlike yaratilacagina inanilmaktadir. Fakat 1996'da Israil "Giyur" (din degistirme) hahambasiliginin verdigi bir karar dikkat ekicidir. Buna gre Diaspora'da yasayan bir cemaatin Yahudiligi meselesinin Israil'de nemli olmadigi belirtilmektedir. Halbuki "Falasalar" (Etiyopyali Yahudiler) de lkelerinde yasadiklari dnemde Yahudilikleri meselesi tartisilmisti. Grlyor ki, bu konudaki kararlar tamamen politik olmaktadir. Ayrica Trkiye Hahambasiligi da iki gncel olay sirasinda (Halil Bezmen'in A. B. D deki demeleri ve Israil gazetelerinde Sabetaycilikla ilgili yayimlanan yazilar sonrasinda) konuyla ilgili sorular yneten basin mensuplarina Sabetaycilarin Yahudilikle ilgisi olmadigini israrla belirtmislerdir. Fakat Sabetaycilar kltr olarak Sefarad kltrnn bir parasidirlar. Gelenekler ve kltr olusturan diger unsurlar (yemekler, mzik, yasam biimi gibi) aisindan Sefarad Yahudileri ile ayni kltr evrenini paylasmaktadirlar. Bu sebepledir ki, gndelik hayatta bu cemaatle iliskileri oldugu bilinmektedir. Dolayisiyla bu dislanma sun olarak ortada bulunmaktadir. Zaten giderek Sabetayci-Yahudi evliliklerinde de son dnemlerde bir artis oldugu gzlenmektedir. stelik zellikle A. B. D ve Bati Avrupa'da Sabetaycilarin Yahudi topluluklarina karistiklari da bilinmektedir. Sabetaycilar bugn genel olarak dinsel aktivitelerini kaybetmislerse de, halen her topluluk iinde de varolan ve geleneksel yapiyi muhafaza eden aileler oldugu da bir gerektir. zellikle, Karakaslarin cemaati yapiyi koruduklari bilinmektedir. Sabetayci kkenli ailelerden gelen kisilerin bugnk Trkiye'de ekonomik ve toplumsal ynden nemli roller slenmis olduklari gzardi edilemez. Her ne kadar bu kisilerin genelde Sabetayciliga yaklasimlari kendilerini gizleme ve konuyu unutturma seklinde

Ozan_Boran

95

olmaktaysa da, unutulmamalidir ki bu kisileri sahip olduklari sosyal statye ulastiran etkenlerin basinda Batili bir egitim anlayisinda gelisen ve Sabetayci kltrn zelliklerine dayali olan aile yapilarinin geleneksel Mslman-Trk aile yapisindan farkli olmasi gelmektedir. Nitekim gerek toplumda milli gelirden aldiklari pay aisindan, gerek Trkiye'nin genel egitim seviyesinin st sinirinda yeralmalarindan dolayi Sabetaycilar kolaylikla gndelik yasamda bir takim avantajlar elde etmislerdir. Kimliklerini gizlemelerinin de en nemli nedeni sahip olduklari ekonomik stnlkleri kaybetme korkusuna dayanmaktadir. zellikle varlik vergisi sirasinda devletin cemaat mensuplarina karsi takindigi olumsuz tavir ve ayrimcilik byle bir endisenin nedeni olarak algilanabilir. Benim yapmis oldugum arastirmalarda, ailelerin ellerinde halen ok nemli ilk el kaynaklar oldugu ortaya ikmistir. Ancak anlamadiklari bir lisanda (Ibranice ve Ladino) yazilmis olan bu aile yadigrlari maalesef bu korkular nedeniyle gn yzne ikartilmamaktadir. Bu arada yine bana gelen bilgiler dogrultusunda, sanildiginin aksine Sabetaycilarin sadece byk kentlerde yasamadiklari 1924 mbadelesi sonrasinda Bergama, Usak, Dikili, Soma gibi Ege'deki nemli merkezlere de yerlestiklerini tespit ettim. Bu merkezlerin zellikle gnmz de Trkiye ekonomisinde tasidiklari deger dsnlrse arastirmalarin ne kadar yetersiz kaldigi ortaya ikmaktadir. Sonuta bugn btn karsi ikislara ve reddetmelere ragmen bir Sabetayci cemaatin varoldugu aiktir. Bu cemaat yelerinin farkli bakis aisini bir kez daha belirlemek gerekiyor. Genel olarak ilk iki kusak Sabetayciligin unutularak tarihe mal olmasi arzusundadir. nc kusakta da bu fikri destekleyenler oldugu gibi kendini Sabetayci inancin iinde gren ve geleneksel yapiyi muhafaza etmek isteyenlerin yanisira tamamen Yahudi olduguna inananlar da mevcuttur. Dolayisiyla Trkiye'de yasayan bu gizli ve nemli cemaatin tarihinin bir an evvel antropologlar, sosyologlar ve zellikle de tarihiler tarafindan ele alinmasi gerektigine inaniyorum. Bu yaz, kendisi de bir Sabetayc olan Ilgaz Zorlu'nun Sabetayclar adl sitesinden aynen alnmtr. Ilgaz Zorlu'nun sitesinde konu ile ilgili daha ayrntl yazlar bulunmaktadr.

Yahudi Dnmeler ve Sabatayclar

Hay Net Tanm Mslmanlar aldatabilmek maksadyla Mslman grnp Yahudiliklerini gizleyen bir Yahudi grubudur. zellikle Trkiye'nin bat blgesinde yaamaktadrlar. Osmanl Devleti'nin yklmasnda, Hilafetin kaldrlmasnda, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin iktidar eline almasnda katk sahibidirler. Hala da slam'a kar eitli komplolarn srdrdler. Toplumlar ele geirme vesileleri olan ekonomi, kltr ve tantma (reklam) alanlarnda byk gleri vardr. Ortaya k ve balca temsilcileri Sabatay Sevi (1626-1675): btay Tsvi spanyol asll bir Yahudi'dir. Trkiye'de dodu ve byd, 1648 ylnda bu grubu kurarken srailoullar'nn beklenen kurtarcs olduunu aklamaktan da geri kalmad. Sabatay Sevi, tehlikesi artnca Osmanl makamlar tarafndan tutuklanr; iddialar konusunda iddialar konusunda Mslmanlarla tartmalara girer, sonra lme mahkum edilir; ancak bunu renince, Mslman olacan bildirir. Mslman kisvesi altnda Reis-l Hccab olduktan sonra da ykc emellerini devam ettirir ve taraftarlarna zahiren Mslman grnmelerini emreder. Yahudi kalmalarn bu ekilde mmkn olacan belirtir. Yahudiler arasnda almak iin devletten izin alr, bu frsattan istifade ile slam' ykmak iin olunca gcyle alr. Osmanl makamlar Sabatay'n slam' maske olarak kullandn on yl sonra anlaynca onu Arnavut'lua srer orada da urad saldr sonucu ldrlr. lmnden sonra mensuplar da yolu takip etti. Onlar grnte Mslman olmalarna ramen,
Ozan_Boran

96

Yahudiler ve Sabatay Sevi'ye balydlar. Trkler'e Trk ve Mslman olduklarn, Yahudiler'e de Yahudi olduklarn sylerler. Bunlar ikide isim tadlar. Birisi Mslman-Trk, dieri Yahudi ismidir. Bundan dolay onlara dnme denilmi ve bugne kadar bu adla biline gelmilerdir. Bunlardan en ok bilinenleri de unlardr: * Sara: Aslen Polonya'ldr. Sabatay'n davasna inanm ve onunla evlenmitir. * brahim Nathan: Halk arasnda Sabatay'n elisi olarak alrd. * Josef Bilosof: Sabatay'n halifesi ve ikinci einin babasdr. Abdlgafur Efendi adn almtr. * Mustafa elebi: Dnmelerin frkasndan biri olan Karaka frkasnn bakandr Temel dnce ve inanlar Sabatay'n srailoullar'nn Mesih'i ve beklenen kurtarcs olduuna inanrlar. ddialarna gre, Sabatay'n eski vcudu ge ykseldi ve Allah'n emriyle risaletini tamamlamak zere cbbe ve sark giyen melek eklinde tekrar yeryzne indi. Zahiren Mslman olduklarn iddia ederler ancak slam'a kar Yahudi kinini ilerinde gizlemektedirler. Oru tutmazlar, namaz klmazlar ve boy abdesti yapmazlar. Bayramlar gibi baz mnasebetlerle gstermelik mahiyette baz slam'i gelenekleri yerine getirirler. Yirmiden fazla olan bayramlardan biride mum sndrme gecesidir. Bu gece fuhu ilerler; bu gece sonucu doan ocuklar mbarek ocuklardr. Osmanl'larn zamannda kendilerine has giyim ekli vardr. Kadnlar sar ayakkab kullanrlar, erkekler ise beyaz klah zerine yeil sark sararlard. Kendilerinin bakasna selam vermesi yasaktr. Genlii bozmak iin kadnn bartsne saldrrlar, balarnn almasn, her trl slam'i adabn terk edilmesini ve kz erkek kark eitim yaplmasn tevik ederler. Menei deolojileri katksz Yahudilik'tir. Yahudilerin kutsal topraklara yeniden dnme arzusu temel arzulardr. Dolaysyla Yahudilerin esas zellikleri bunlarda da mevcuttur. Hile, yalan dolan, korkaklk, kallelik temel zellikleridir. Mslman grnmeleri slam' iinden ykmak iindir. Masonlarla kuvvetli ilikileri vardr. Dnmelerin bykleri ayn zamanda Mason'luun da ileri gelenleridir. Beynelmilel Siyonizm'in izmi olduu planlar erevesinde alrlar. Etkili olduu blgeler Bu hareket daha ziyade Osmanl mparatorluu'nun snrlar iinde Yahudilerle balatlm ve tm dnyann ilgisini ekmitir. Bugne kadar da gelmitir. Trkiye'de halen etkili tantma organlarna sahiptirler. Ayrca ekonomiye de hakim durumdadrlar. Devlet dairelerinde hassas mevkiler onlarn adamlaryla doludur. Mslman Trkiye'nin seklarist bir devlet olmas iin bulunduklar mevkilerden yararlanarak ok almlar, hala da almaktadrlar. Aldattklar bir ok Mslman genci kendi hedefleri iin kullanmlardr. Bugn mehur bir ok siyaseti ve brokrat ile zengin Sabayatc'dr. Yani dnmedir. Asla dnme olduklarn itiraf edemezler. Kaynak: Gnmz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi. 311. sayfa 1. bask Risale Yaynlar 1990

Ozan_Boran

97

Dnmelerle ilgili zellikle Geyik yaynlarndan bir ok kitap kmtr. Dnmelerin Nfus katlarnda dini slam yazmak'tadr. Ancak bir istisnas vardr. Bu konuda uzun uralar veren Ilgaz Zorlu mahkeme kararyla 2001 Ocak aynda nufus kadna Yahudi olarak yazdrd. Artk Ilgaz Zorlu'nun nufus kadnda Yahudi yazyor.

Derleyen: Thamos (Geometri) Giri

Yahudi Gizemcilii ve Kabbala

Kabbala, XII. yz yldan balayarak Yahudi gizemciliini tmyle etkisi altna alm olan ezoterik bir akmdr. Her zaman temelde szl bir gelenek olan Kabbala, branice'de szck anlam olarak da "gelenek" karln tamaktadr. Gizemci deneyimlerin ierdii olas kiisel tehlikelerden kanabilmek amacyla, Kabbala retisine ve uygulamalarna inisiyasyon mutlaka bir nderin, bir yol gstericinin gzetim ve denetiminde gerekletirilmelidir. Her ynyle gizemci bir reti olan Kabbala'nn, znde Tanr'nn Musa'ya aktard "ilh vahy" olan Torah'n (Tevrat) yazl olmayan gizli bilgilerini ierdii ileri srlmtr. Yahudiliin temel ilkesinin Musa yasalarna uyum olmasna karn, Kabbala'nn insana dorudan Tanr'ya ulama yollarn salad varsaylmtr. Bu bakmdan Kabbala, bir oklar tarafndan tehlikeli biimde kamutanrc (panteist) ya da sapkn olarak nitelendirilen gizemci yaklamlar ieren bir dinsel boyutu Yahudilie katmtr. Kken Kabbala'nn kkeni .S. I. yz ylda Filistin'de filizlenen "Merkava" (ya da Merkabah) gizemciliine kadar geri gtrlebilir. Merkava gizemciliinde temel ura, Eski Ahit'te peygamber Ezekiel'in dledii "ilh taht" ya da "araba" (merkava) hakknda derin dncelere dalmak ve bu sayede oku iinde kendinden gemektir. VII. ve XII. yz yllar arasnda uygulama alan Filistin'den Babilonya'ya kayan ve youn biimde Gnostik inanlarn etkisi altnda kalan Merkava gizemciliinde asl ama, Tanr'nn tahtn ve gksel dzeni dleyebilmektir. Gizemci Merkava yazmnda, oku iindeki ruhun ykselii, dman meleklerle dolu "yedi kre"yi ya da "yedi gk katn" amak iin yaplan tehlikeli bir yolculuk olarak tanmlanmaktadr. Ruhun bu yolculuktaki amac, merkava'nn zerinde bulunan ilh tahta ulamaktr. "Tzenu'im" ad verilen Merkava uygulayclar, zel ahlk niteliklerine sahip olan az sayda sekin kiilerdi ve srekli oru tutarak kendilerini gizemci deneyimlere hazr tutmalar gerekliydi. Bu sekinlerin yapaca baarl bir dsel yolculuk iin her eyden ok "mhr" olarak tanmlanan baz byl szlerin ve formllerin kullanm zorunluydu. Bu byl szler, her bir gk katnn kapsnda bekilik yapan melekleri yattrmak iin gerekliydi. Hatal bir "mhr" kullanm, nemli yaralanmalara, hatt korkun lmlere yol aabilirdi. Talmud'a gre, Merkava uygulamasna kalkan drt kii arasndan biri lm, dieri delirmi, teki dinden km ve yalnzca Rabbi Akiba ben Joseph gerek bir dsel deneyime nail olmutur. Merkava uygulayclar kimi zaman "Doast Dnyann Gezginleri" olarak da adlandrlrlard. Bu gizemci akmn en eski iki yazmsal kayna; Rabbi Akiba'ya ait olduu sanlan "Kk" ve Rabbi Ishmael ben Elisha'ya ait olduu sanlan "Byk" metinlerdir. Ayrca, "Enoch'un Kitab" ve Tanr'nn olduka abartl antropomorfik (insan biimli) betimlemelerini ieren "Shi'ur Qoma" (lh Boyutlar) adndaki metinler de Merkava geleneine aittirler. Sefer Yetzira
Ozan_Boran

98

Kabbala geleneinde III. ve VI. yz yllar arasnda ortaya km olan ikinci basamak "Sefer Yetzira" (Yaratl Kitab) adl kitaptr. Sefer Yetzira, by ve evrenbilim (kozmoloji) konusunda bilinen en eski branice eser olup evrenin, brani alfabesinin 22 harfi ile "Sefirot" ad verilen 10 ilh rakkamdan yaratldn anlatmaktadr. Harfler ve rakkamlar birlikte Tanr'nn evreni yaratrken kulland "gizli bilgeliin 32 yolu"nu olutururlar. Sefer Yetzira'nn, hatal olarak Hz. brahim'e ait olduu da ileri srlmtr. Bu nedenle kimi zaman kitabn ad "Otiyyot de Avraham Avinu" (brahim Babamzn Alfabesi) olarak geer. Yetzira, sonraki dnemlerde Yahudilii derinden etkileyecek olan "sefirot" kavramn ortaya atmtr. oul olan Sefirot szc branice'de "saylar" anlamna gelmektedir. Szcn tekil biimi "Sefira" ya da "Sephira"dr (yani ifre). Yetzira'ya gre Sefirot, yaratc Tanr'nn kendini gsterdii on ayr oluum ya da g olarak yorumlanabilir. "En Sof" ad verilen "Bilinemeyen Sonsuz Tanr"dan yansyan on ayr aama bulunduu ileri srlmektedir. Bylece her sefira, Tanr'nn ayr bir yaratc niteliini ifade etmektedir. Kabbala'ya gre her sefira'nn bir baka sefira ile olan balants yaratln ritmini oluturmaktadr. Kabbala'da, Sefirot'un gizemci yaps ve kesin ilevi en sk tartlan konudur. Bu tr speklasyonlarn tmyle sapknlk olduu yolundaki sert eletirilere karn, sefira'lar Kabbalac gizemciliin temel ilkesini olutururlar. Sefira'lar srasyla; "keter'elyon" (yce ta), "halhma" (bilgelik), "bina" (zek), "hesed" (sevgi), "gevura" (kudret), "tif'eret" (gzellik), "netzah" (sonsuzluk), "hod" (grkem), "yesod" (temel) ve "malkhut" (krallk) olarak sralanrlar. Sefira'lara; admlar, ilkeler, nitelikler, talar gibi baka isimler de verilmitir. On adet sefira'nn iindeki ilk drtl grup evrensel elementleri (Tanrsal Ruh, Hava, Su ve Ate), kalan altl grup ise ynleri (Sa, Sol, n, Arka, Yukar, Aa) simgelemektedir. Sefirot ile birlikte alfabenin harfleri, insan bedeninin eitli ksmlarna denk gelmekte ve bylece insan yaratln mikrokozmosu biimine dntrmektedir. Sefer ha-Bahir Kabbala'nn bir dier nemli metni, XII. yz ylda ortaya kan "Sefer ha-Bahir" (Parlaklk Kitab) adl eserdir. Bu kitabn, ezoterik Yahudi gizemcilii ve genel olarak Yahudilik zerindek etkisi derin ve kalc olmutur. Bahir, yalnzca Sefira'lar yaratln ve evrenin srekliliinin aralar olarak yorumlamakla kalmam, ayn zamanda "Gilgul" (ruh g) gibi kavramlar da ortaya atarak youn bir gizemci simgecilik katksyla Kabbala'nn temellerini glendirmitir. Bahir, aslnda Eski Ahit'in geni kapsaml bir simgesel yorumudur ve dayand temel motif, brani alfabesindeki harflerin ses ve biimlerinin gizemli anlamlardr. Kitabn ilk olarak, XII. yz yln ikinci yarsnda Fransa'nn Provence blgesinde ortaya kt sanlmaktadr. Oysa Kabbalaclar Bahir'in ok daha eskiden kaldn ve ilk uygulamalarnn .S. I. yz ylda Rabbi Nehunya ben Haqana'ya ait olduunu ileri srerler. Ayrca, kitapta yer alan baz ifadelerin ise "Tannaim" ad verilen III. yz yl Yahudi bilginlerinden aktarldn savunurlar. Orta a'dan kalma el yazmalar zerinde yaplan nesnel bir deerlendirme Bahir'in yazarnn, Dou'dan Avrupa'ya daha nceden gelmi bulunan baz gizemci kavram ve metinleri eserine eklediini ortaya koymutur. branice ile Aramice karm bir dille yazlm olan Bahir, olduka dzensiz ve genellikle bulmacams yapsna karn, youn bir gizemci simgecilii Kabbala'ya ve Kabbala yoluyla da Yahudilie baaryla sokmutur. ada Yahudi aratrmac Gershom Gerhard Scholem, bu gizemci simgecilii Kabbala'nn

Ozan_Boran

99

Yahudi dinsel dncesi zerindeki en nemli etkisi olarak deerlendirmitir. rnein Bahir, evrenin yaratlmas ve varln srdrmesini gizemli bir biimde simgelendiren on adet "Tanrsal Oluum"un bilinen en eski aklamasn iermektedir. Kendi iinde adet st ve yedi adet alt belirtiye ayrlan bu on "sylem" (Ma'amarot), Kabbala'daki nl "Sefira'lar" olarak tanmlanmtr. Bahir, ayn zamanda, Kabbalac kuramlar arasna "Ruh G" (Gilgul) kavram ile Tanrsal yaratma gcn simgeleyen "Kozmik Aa" dncesini de eklemitir. Ayrca ktlk kavramnn da, Tanr'nn kendisinde bulunan bir temel ilke olduu da Bahir'de belirtilir. Eserin son blm, "Byk Gizem" (Raza Rabba) adl eski bir gizemci metinden alntdr. Kabbalaclar, Bahir'in ierdiklerini buyruk olarak kabul ederler; oysa Bahir bir ok Yahudi din adam tarafndan sapkn olarak nitelendirilmektedir. Sefer ha-Temuna lk olarak XIII. Yz ylda spanya'da ortaya kan "Sefer ha-Temuna" (mge Kitab), yazar bilinemeyen brance bir eserdir. Temuna,bran alfabesinde bulunan harflere mistik anlamlar ykler ve Tevrat'n insan gz ile grlemeyen baz blmlerinin olduunu ileri srer. Temuna'nn en nemli katks Kabbala'ya "Kozmik Devirler" (Shemittot) kavramn eklemesidir. Buna gre, her kozmik devir, kendine denk den Tanrsal niteliklerle uyumlu ayr birer Tevrat yorumu getirmektedir. Temuna'nn ierii, Tanr'nn niteliklerinden "kayra", "yarg" ve "insaf" tarafndan ynetilen ilk "Shemittot" zerinde younlamtr. Sonu olarak, sz edilen her devir ayr birer Tevrat'a sahiptir ve henz "yarg" dnemini yaamakta olan insanlk, Tevrat' bir buyruklar ve yasaklar dizisi olarak alglamaktadr. Tevrat'n Temuna tarafndan byle greli bir biimde yorumlanmas, XVII. yz ylda Osmanl topraklar zerinde ortaya kan ve mesihi bir akm olan "Sabetayclk" dncesini kuvvetle etkilemitir. Sabetaycln temel kuram, Tevrat'n ancak grnrde oratadan kaldrlmas ile gerek amacna ulaaca biimindedir. Temuna'dan kaynaklanan bu kuram, Yahudilii kesin kurallar olan bir din olarak deil, her farkl devirde ayr kurallar olan bir inan olarak grmektedir. Sefer ha-Zohar Baz Kabbalaclar tarafndan Tevrat'a rakip olacak lde kutsallk atfedilen nl "Sefer ha-Zohar" (Grkemin Kitab) da ilk olarak spanya'da ortaya kmtr. Genel olarak, yaratln gizemini ve Sefira'larn ilevlerini anlatan Zohar ruh, ktlk ve yaratl gibi konularda gizemci kavramlar gelitirmektedir. ounluu Aramce olan ve XIII. yz ylda yazlm olan bu kitap, ezoterik Yahudi Mistisizminin ya da Kabbala'nn klsik metni olarak deerlendirilmektedir. Yahudi dininde, ezoterik gizemciliin .S. I. yz yldan balayarak ilenmesine karn, Zohar geleneksel gizemci yaklamlara XIV. Yz yldan sonra yeni bir canllk ve hz getirmeyi baarmtr. Zohar, yedi ayr blmden olumaktadr. Bu blmlerin en geni olan, Eski Ahit'in ilk be kitab (Tevrat) ile Ruth ve Sleyman'n zdeyileri blmlerinde yer alan kutsal metinlerin "isel" (gizemci, simgesel) anlamlarn ilemektedir. Zohar'da, tm Simeon ben Yohai (.S. II. yz yl) ve rencilerini merkez alan olduka uzun vaazlar, ksa sylev ve ykler yanyanadr. Zohar, yazar olarak Simeon'un adn zellikle vermekteyse de, ada aratrmaclar eserin byk bir blmnn Moses de Leon (1250-1305) tarafndan yazldna ikna olmulardr. Yine de, elde bulunan metinde baz eski mistik yazlardan alntlarn kullanld olasln gz ard etmemektedirler. Luria Kabbalas

Ozan_Boran

100

1492 Ylnda spanya'dan srlmelerinden sonra, Yahudilerin dnyann sonu ve mesihin geliine dair beklentileri giderek younlat ve bunun sonucu olarak Kabbala'ya duyulan ilgi byk lde artt. te byle bir manevi ortamda, XVI. yz ylda Kabbala'nn tartmasz merkezi durumuna, gelmi gemi en byk Kabbalac olarak kabul edilen Isaac ben Solomon Luria'nn yaad, Galile'deki Safed kenti ulat. "Arslan" (ha-Ari) lkabyla da anlan Luria, 1534 ylnda Osmanl topraklarnda bulunan Kuds'te dnyaya geldi. Yaam hakknda temel kaynak, yazar bilinmeyen "Ari'nin Yaam" (Toledot ha-Ari) adl bir biyografidir. Luria'nn lmnden yaklak yirmi yl sonra yazlan ve yaynlanan bu yapt, Luria hakknda gerek ve hayal geleri rastgele bir araya getirmitir. Toledot'a gre Luria'nn babas erkenden lm ve annesi kk olu ile birlikte Msr'a, varlkl ailesinin yanna g etmitir. Luria, nceleri dinsel bir eitim alm ve Yahudi hukukunu (Halakha) incelemitir. Henz ok gen iken, nl hukuku Isaac ben Jacob Alfasi'nin "Sefer ha-Halakhot" adl kitabna yorumlar kaleme almtr. Luria'nn genliinde ticaret ile urat da bilinmektedir. Ksa sre sonra Luria'nn tm ilgisi Yahudi mistisizmi zerinde younlamtr. Bu dnemde hereyden elini eteini ekip, amcasnn Nil zerinde bir adada bulunan evinde yedi yl kadar yalnz yaamtr. Erken dnem Kabbalaclarn inceledikten sonra, zamanla tm aratrmalarn Zohar'a ynlendirmi, dneminin en nl Kabbalacs olan Cordovero'nun yaptlarn okumutur. Luria'nn ilk yapt, Zohar'n bir blm olan "Gizlilik Kitab" (Sifra di-Tzeni'uta) hakknda yazd yorum olmutur. Bu yorum, tmyle klsik Kabbala'nn etkisinde olup, ileride Luria Kabbalas diye anlacak olan zgn retisinden hi bir iz tamamaktadr. 1570 Ylnda Luria, Cordovero'nun rencisi olmak iin Kabbalac akmn merkezi haline gelmi olan Safed'e g etmitir. rencilii srasnda, kendisi de yeni bir sistemle Kabbala dersleri vermeye balam ve etrafna ok sayda renci toplamtr. Bu renciler arasnda, sonradan Luria'nn retilerini yazya dkecek olan Hayyim Vital en yeteneklisi olmutur. Luria'nn Kabbala retisi yalnzca ezoterik bir evreye ynelmiti, aratrma ve derslerine herkesin katlmasna izin vermiyordu. Zamannn ounu rencilerinin eitimi iin harcarken, geinebilmek iin o dnemdede Safed'de olduka canl olan ticaret uran da srdrmekteydi. Luria'nn Safed'e geldii ilk gnlerde, Cordovero'nun evresinde toplanm bulunan Kabbalaclar, belirli ritelleri uyguladklar farkl bir yaam tarz gelitirmilerdi. rnein, abbat (cumartesi) gnlerinde krlara karak "Sabbath Kraliesi" adyla kiiletirdikleri gn kutlarlard. Luria'nn geliiyle, bu gezintilere "Kavvanot" (meditasyon) ve "Yihudim" (birletirme) gibi yeni uygulamalar eklendi. Aslnda bu riteller, ruhlarn Mesih'in geliine kadar iinde yaamaya mahkum olduklar kirli kabuktan (Kelipot), yani bedenlerinden, manev olarak syrlmay salayan bir tr gnahtan arnma eylemleriydi. Luria'nn kiiliinin gl etkisi, Safed kentine youn manev bir atmosfer, mesihi bir gerilim ve bir yaratclk atei getirmiti. tenlikle dine ballk ve dnyadan el etek eki Kabbalaclarn yaam zellikleri haline gelmiti. Safed'de yaayan herkes, Zohar'n yorumundan hareketle, Mesih'in 1575 ylnda Galile'de ortaya kacana inanmt. Safed'de yaad ksa sre iinde - lmne kadar geen iki yl sresinde - Luria, Yahudi mistisizmine yeni unsurlar ekleyen, ok ynl ve verimli bir Kabbala dizgesi kurmay baard. Zohar'n ilk blmnn bir yorumunu ieren olduka ksa bir metnin dnda, kendi retisini asla kaleme almad. Luria, 1572 ylnn Austos aynda bir salgnda yaamn yitirdi.

Ozan_Boran

101

Bugn Luria Kabbalas diye bilinen, Luria'nn lmnden sonra Hayyim Vital tarafndan derlenerek yazya dklen ve Luria'nn retilerini ieren olduka kapsaml bir kolleksiyondur. Bu yapt, tm Yahudi mistisizmini etkileyen yeni bir dnce akm oluturmutur. Luria Kabbalas, bir yaratl kuram ile buna bal olarak evrenin giderek yozlat dncesini ileri srer ve zgn uyumu yeniden oluturmak iin pratik bir yntem nerir. Yaratl kuram temel kavrama dayanmakyadr: "ekilme" (Tzimtzum), "kaplarn krlmas" (Shevirat ha-Kelim), "restorasyon, tamirat" (Tiqqun). Sonsuz (En Sof) olan Tanr, yaratla yer aabilmek iin, yeni oluan uzaya yaylan bir k biiminde, kendi iine doru ekilmitir. Sonradan bu sonsuz Tanrsal Ik, sonlu kaplarn iine hapsolmu ve gerilime dayanamayan kaplar krlarak, evrene ktlk ve uyumsuzluk yaylmtr. Artk dnyay ktlkten arndrma ve hem kozmosu, hem de tarihi kurtarmak iin mcadele etmek gereklidir. "Tiqqun" aamasnda, Tanr'nn krall yeniden kurulacak, ilah parlaklk kaynana geri dnecek, Tanrsal In en yksek formu olarak "ilksel insan" simgeleyen "Adam Kadmon" yeniden doacaktr. nsanolu bu srete nemli bir rol oynamaktadr. Zira dualar srasnda uygulanan eitli "kavannot"lar ve szcklerin gizli kombinasyonlarnn mistik sylenileri, ilksel uyumun yeniden kurulmasna ve "Tanrsal smi" yeniden birletirmeye yneliktir. Luria Kabbalas'nn etkisi byk olmutur. Hem XVII. yz ylda gelien Sabetay Sevi akm, hem de XVIII. yz ylda ortaya kan ar sofu ve gizemci Hasidizm akm zerinde nemli bir rol oynamtr. Sabetay Sevi 1626 Ylnda zmir'de dnyaya gelen Sabetay Sevi, gen yalardan balayarak kendini Yahudi mistisizmine, Kabbala'ya kaptrmt. Bilincini yitirdii, cokulu dnemler yayordu. Gl kiilii ile evresine bir ok mrit toplamay baarmt. Henz yirmi iki yanda iken, Kabbalac yorumlara dayanarak, kendisinin beklenen mesih olduunu iln etti. Gelimelerden huzursuz olan hahambalk, Sevi'yi zmir'i terk etmeye zorlad. Sevi nce eski bir Kabbala merkezi olan Selnik'e, sonra Istanbul'a gitti. Bakent'te, saygdeer ve nl bir vaiz olan Abraham ha-Yakini ile karlat. Yakini'nin elinde Sevi'nin mesih olduunu dorulayan Kabbalac bir kehanet belgesi vard. Ksa sre sonra Istanbul'dan da ayrlan Sevi, nce Kuds'e ve sonra Msr'a gitti. Kahire'de Osmanl valisinin hazinedar olan gl ve varlkl Raphael Halebi'yi kendi davasna inandrd. Mal destek salam olarak, yandalarndan oluan bir maiyet ile Kuds'e muzaffer bir biimde geri dnd. Burada, Gaza'l Nathan adnda yirmi yalarnda bir renci, Yahudi geleneklerinde yer alan "Mesih'in Mjdecisi" roln stlendi. Nathan, coku iinde, srail devletinin yeniden kuruluunun ok yaknda gerekleeceini ve Sevi'nin zaferi ile dnyann kurtulacan herkese duyurdu. Nathan, Kabbala hesaplarna dayanarak, kyamet gn iin 1666 yln bildirdi. Ancak, Kuds hahamlar tarafndan tehdit edilen Sevi, 1665 ylnda sevinle karland zmir'e geri dnd. Bir ka yllk sre iinde, Sabetayclk akm hzla glenerek Venedik, Amsterdam, Hamburg, Londra ve baz Kuzey Afrika kentlerine kadar yayld. 1666 Yl balarnda, Istanbul'a giden Sevi, Osmanl yetkilileri tarafndan tutukland. 16 Eyll gn Edirne'de Padiah'n huzuruna karld. nceden lmle tehdit edildii iin, Sevi din deitirerek Mslman olmay kabul etti. Padiah, Sevi'nin adn Mehmet Efendi olarak deitirdi ve yksek bir maala kapcba grevini verdi. Ancak, bu din deitirme olay, mritlerinin ounu hayal krklna srkledi. Zamanla itibarn yitiren Sevi, srgn olarak gnderildii Arnavutluk'ta 1676 ylnda ld. Sevi'yi din deitirmesine karn terk etmeyerek etrafnda toplananlardan oluan Sabetayclk ad verilen akm, Sevi'nin dinsel yetkileri hakkndaki ar iddialar ile sonradan din deitirerek Yahudi inancna ihanet etmesi elikisini giderme abas iindedirler. Sadk Sabetayclar, Kabbalac bir yaklamla,

Ozan_Boran

102

Sevi'nin din deitirmesini mesihliinin gereklemesi iin atlmas gereken son adm olarak yorumlarlar. Bu nedenle, nderlerini izleyerek Mslmanla gemilerdir. Bu dnmeler (din deitirenler) iin, kiinin kendini kalpten Yahudi hissetmesi nemlidir ve grnrde uygulanan Mslmanln ve biimsel eylemlerin deeri yoktur. Zohar'n Luriac yorumundan yola karak, bir eit "Kutsal Gnah" kuramna ulaan Sabetayclar, Torah'n amalarnn tam olarak gereklemesinin ancak, manev olmayan eylemler sonucunda Torah'n grnte ortadan kaldrlmas ile olanakl olacan ileri srerler. Hasidism Eer engellenmemi olsayd, Sabetaycln Yahudi dininin sonunu getireceini ileri sren din tarihileri bulunmaktadr. Sabetay Sevi'ye odaklanan mesihi beklentilerin yarat d krklklarna karn bu akm, yalnzca baz ileri grl din adamlarnn teozofik amalarn yantlamakla kalmayp, Talmudistlerin kuru yorumlaryla yetinmeyen ve ynetici snflarn sosyo-ekonomik basksndan bunalan Yahudi kitlelerinin gereksinimlerini de karlamtr. Benzeri bir durum Litvanya, Belorusya ve Ukrayna topraklarn da ieren Lehistan Krall iin de geerli olmutur. XVIII. Yz ylda ortaya kan ve Luria Kabbalasn kendi dnsel kuramlarnn temeli olarak alan Hasidizm akm Lehistan'da etkin olmutur. Hasidizm, olas en dk dzeyde bir rgtlenme ile youn biimde propaganda ve vaaz yntemlerini kullanan, bilgili yelerdenoluan kk gruplara dayanan bir kitle akmdr. Sylentilere gre, Hasidizm akmnn kurucusu "yi Adn stad" (Ba'al Shem Tov - Tanr'nn dile getirilemez adn bilen kii) lkabyla tannan Israel ben Eliezer'dir. Eliezer 1700 dolaylarnda dnyaya gelmi ve 1760 ylnda Gney Polonya'da lmtr. Kendi dneminin ortodoks Yahudilii hakknda iyi bir eitime sahip olmamasna karn, olaanst manev nitelikleri olan ve yalnzca sradan insanlar deil, entellektel kesimi de yandalar arasna alabilen etkileyici bir kiilie sahipti. Hakkndaki efsanelerin younluu, byk olaslkla hi bir zaman sistemli biime dntremedii kiisel retisi zerine ayrntl bilgi edinmeyi engellemitir. Dou Avrupa Yahudiliinde XVIII. yz ylda etkinlikleri giderek younlaan gezgin vaizlerin yntemlerinden esinlenen Eliezer, retisini yaymak iin, gndelik yaamdan ve folklordan aktard ykleri kullanarak kutsal metinleri yorumlama yntemini benimsemiti. Bu yntem Hasidizmin deimez niteliklerinden biri olacaktr. Ancak, akmn tm otantik kuramlarnn ve retilerinin, bu tr yk ve fkralara yansdn dnmek abartl bir yaklam olur. Temel reti almalar, Hasidik hahamlarca Torah zerine verilen haftalk vaazlarda ve ritellerde ifadesini bulur. Neredeyse her haham, kendine zg ekleme ve yorumlarla Hasidik retiyi etkilemitir. Bu nedenle, akmn ilk nesli kapsayan dneminde, Hasidizm retisi byk lde eitlenmi ve farkllamtr. Yine de, Hasidizm akmnn ortak temel izgilerini belirlemek olanakldr. Kuramsal olarak, Hasidizmin kkleri Luria Kabbalasndan kmaktadr. Ancak, Hasidizme zg olan kavram "Tanr ile birlikte olmak" (Devequt) kavramdr. Devequt, tm Yahudiler iin bir ama ve deimez bir grevdir ve her koul altnda insan varlnn tmyle manev deerlere dayanmasn gerektirmektedir. Bu gereklilik, Kabbala'nn dnsel kavramlarnn yeniden deerlendirilmesini zorunlu klar. Tm arlk, inanan kiinin i yaamna verilmelidir. Kozmik dramn sahnesi artk Sefira'lar evreni deil, insann i yaantsdr. Buna ek olarak Hasidizm, Luriac "restorasyon" (Tiqqun) retisinin bir paras olan dier bir gereklilii de toplumsal bir gereklik biimine dntrr: grubun dinsel yaam ve rgtlenmesinin merkezine, tartlmaz bir yetkeyi, doast gleri olan bir nderi, "Tzaddik"i yerletirir. Bylece Hasidizm, baarl olduu her yrede, tartmasz bir manev yenilenme yaratmtr. Oysa madalyonun dier yz, giderek kiisel kltler biimine dnen hahamlar aras ekimelerin varln, Hasidik topluluklarn kendilerini evreleyen toplumdan soyutlandn, bunun yaratt kt sosyo-ekonomik koullar ve kendilerini soyutlayan Yahudilere kar oluan dmanl ortaya koymaktadr.

Ozan_Boran

103

lk gnlerinden balayarak Hasidizm, Sabetaycln etkisiyle ar hassaslaan resm Talmudu Yahudi yetkililerinden byk diren grmtr. Hasidizm yandalarnn ritelik kurallara sk skya bal davranlar, "Rakipler" (Mitnaggedim) tarafndan kabul edilemeyecek baz zellikler gstermekteydi: Tzaddik'e koulsuz boyun emeleri, sinagoglara devamszlk yaparak kendi aralarnda toplanmalar, dinsel trenlerin deitirilmesi, gndelik giysilerle dua edilmesi, Talmud'un incelenmesi yerine gizemci meditasyonun ye tutulmas bu zelliklerin nde gelenleriydi. Yine de, Hasidizm ile Talmudizm arasndaki bu ekime bir blnmeyle sonulanmad. nesil boyunca sren ekime yerini, aka dile getirilmemi, kendiliinden bir uzlamaya brakt. Ancak, iki taraf da aralarndaki farkllklarn silinmemi olduunun bilincindeydiler. Varlan bu uzlama, genel olarak Hasidizmin yararna olmasna karn, Hasidizmin eitim konusunda baz tavizler vermesine yol at. Hasidik gruplarn i rgtlenmeleri, II. Dnya Savann Dou Avrupa Yahudilii zerindeki ykc etkilerine karn, ayakta kalabilmelerini salad. Sava sonrasnda, tm nemli Hasidizm merkezleri Amerika'ya tanmak zorunda kald. Hasidizm, hem ekonomik nedenler ile, hem de Sionizm'e ve srail Devletine kar neredeyse dmanla varan tutumundan dolay, Filistin yerine Amerika'y tercih etti. Bu gn, Amerika'da Hasidizme bal en nl ve en etken grup, merkezi New York'ta bulunan ve Rusya'daki tannm Lyubavichi Hasidizm okulundan adn alan Lubavitcher'lerdir. Sonu ada Yahudiliin manev yaam ve dnceleri zerinde Kabbala'nn oynad rol, eskiye oranla bir hayli azalm olmasna karn, hi de azmsanacak bir dzeyde deildir. Bugn, gerek anlamyla yaayan bir Kabbalac akmdan sz etmek olanakl deildir. Yine de, Abraham Isaac Kook (1865-1935) gibi yazarlarn kiisel abalar hl etkili olmaktadr. Ayrca, iki Dnya Sava aras dnemde "Batllam" Yahudiler zerinde gl bir etki yaratan Martin Buber'i (1878-1965) ve dinsel dncenin reformu konusunda Hasidizm propagandas ieren almalarn belirtmek gereklidir. Polonyal bir Yahudi olan Abraham Joshua Heschel (1907-1972) de nemli etkinlie sahip kiilerdendir. Yahudi gizemcilii, Yahudiler dndaki uluslarn dnsel yaamlar zerinde de etkin olmutur. zgn amalarndan saptrlan Kabbala, Yahudiliin snrlarn am, Rnesans dneminden balayarak Hristiyan toplumunda da baz dnce akmlarnn domasna yol amtr. "Hristiyan Kabbalas", spanya ve talya'da din deitirip Hristiyanl kabul eden Yahudilerin etkisiyle, XV. yz ylda domu ve Kabbalac belgelerde Hristiyan inancnn gereklerini bulduunu ileri srmtr. Bylece, bir ok Hristiyan Hmanist dnr, Yahudi gizemcilii ile uramaya koyulmu ve bazlar Kabbala hakknda geni bir bilgiye ulaabilmitir. Bu kiiler arasnda Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494), Egidio da Viterbo (1465-1532), Johannes Reuchlin (1455-1522) ve Guillaume de Postel (1510-1581) en nde gelenlerdir. Reuchlin'in kaleme ald "De Arte Cabbalistica" (1517) adl yapt, Yahudi olmayanlarn anlayabilecei bir dille yazlm olan ilk Kabbala aklama kitabdr. XVI. Yz yldaki gizlici (oklt) dnler, XVII. ve XVIII. yz yllardaki doa felsefesi, Masonluun ideolojisini renklendiren baz motifler ve gnmzde yeniden gndeme gelen gizlici ve teozofik kuramlarn tm Kabbalaya odaklanmlar, gerek anlamn ve ruhunu yakalayamasalar da, ondan aktarmalar yapmlardr.

Zor soru: Yahudilik nedir?

Sabatay Zvi'nin tm haramlar helal klan laik-mistik 'ibahi' anlayyla .... ncelikle syleyelim ki, "Yahudi" isimlendirmesi, doru ve maniplatif olmayan bir isimlendirmedir. nk, Yahudiler'in kendileri iin benimsedikleri isim budur. Yahudiler'in kendileri iin benimsedii ismin 'olumsuz' olduu nkabulnden yola karak, srarla 'Yahudi' yerine 'Musevi' ismini ikame etmeye almak, bir kamuflaj deilse, 'tanyc' deil 'tanmlayc' bir mantn rndr; maniplasyonun 'olumlu' gerekelerle yaplmas, onun maniplasyon olduu gereini deitirmez.
Ozan_Boran

104

Musevilik, belki srailoullar'nn Yahudileme'den, yani 'gelenek' olumadan nceki otantik dnemlerine verilebilecek bir isimdir. Gelenek kavram Yahudiliin, son 400 yl hari tm Yahudi tarihine damgasn vuran 'merkezi kavram'dr. Yahudilik bir dini kimlik midir, etnik kimlik midir? Yalnzca "dini kimliktir" dersek, Yahudi bir anadan domayann neden Yahudi olmadn, Yahudilik'te neden slam'da olduu gibi bir 'davet' ya da Hristiyanlk'ta olduu gibi bir 'misyoner' kurumu olmadn aklayamayz. Onun iindir ki, Yahudilik, 'misyoner' boluunu 'Masonluk' gibi, Yahudilie deil, "Yahudilie hizmete" davet eden taeron rgtler araclyla doldurmaya almtr. Esasen, genel kurala gre Yahudi bir anadan domayan Yahudi olamaz. Yahudiliin, genel etnik anlayn aksine 'anne merkezli' olmas hayli anlamldr. Hi kuku yok ki, Yahudi tarihi konusunda eser veren hemen tm uzmanlarn da kabul ettii gibi, Hz. Musa'nn Msr'dan knda ardna taklan m'min topluluun iinde srailoullar soyuna mensup olmayanlarn says hayli yekun tutmaktayd. Kur'an'n aktard Msrl sihirbazlarn iman etme olayndan da, bu sonu kmaktadr. Bu tarihi gereklerden, Hz. Musa'y ve m'minlerini 'Yahudi' diye isimlendirmenin doru olmad anlald gibi, Hz. Musa'nn mesajn salt dini olmaktan karp etnik kimlie dntrme srecini 'srailoullar'nn Yahudileme sreci' olarak alglamann doru olduu da anlalm olur. Yahudilii, etno-teolojik bir kimlie dntren, Yahudi fkhnn/hukukunun kayna 'Talmud' merkezli bir gelenektir. Peki, bu durumda Habeistan'n zenci Yahudileri Falaalar, Yahudi olan Karaim Trkleri'ni nasl aklayacaz? Bunlar 'baba' yoluyla 'Talmudcu gelenee' ramen, hatta onu reddederek Yahudileen kavimlerdir. Falaalar'n Talmud'u bilmemeleri, Karaimler'in 8. yzylda, Talmud'u inkar eden bir yaklamla Yahudilii benimsemi olmalar, aklayc bir gerekedir. Hz. Peygamber dnemi Medine'sindeki Yahudileen Arap kkenliler, bu sorunu daha bir anlalr klmaktadr. 'Miklat' ad verilen ocuksuz kadnlar, ocuklar olursa bir 'adak' olarak Yahudiler'e vereceine dair sz verirlerdi. Birok Arap ocuu bu yntemle Yahudilemiti. Nadiroullar Yahudileri srgnle cezalandrlnca, onlarla beraber bu ekilde Yahudilemi birok Arap ocuu da gitti. Bu ocuklarn Mslman olan ebeveynleri Rasulullah'a bavurup ocuklarn geri alma taleplerini ilettiklerinde, Hz. Peygamber, seimin szkonusu ocuklarn zgr iradelerine braklmas gerektiini sylemekle yetinecektir. Baa dnecek olursak u tesbiti yapmak tarihi verilere uygun decektir: Yahudilik, Hz. Musa'ya ve ondan sonra gelen srailoullar peygamberlerine gelen ilahi mesaj deformasyona uratan, slam'n aslndan uzaklam bir formudur ve bu ekliyle bir 'gulat- slam'dr'. Olay, Kur'an'n bakasyla, Mslman srailoullar'nn Yahudilemesi olaydr. 'Yahudileme', hi kukusuz bir sapma asdr. Ne ki bu 'sapma' kendini Yahudi kabul edenlerin sorunudur. slam'n heretik bir versiyonu olan Yahudilii, zerine oturduu gelenekten saptrarak, sapmay katmerli hale getiren eyse; Kabbalac ekoln Zoharc yorumuyla, hem 'devrimci' hem 'makyavelist' bir nitelik kazanarak 'ktl iselletirici' ve 'deer ykcl kutsayc' bir misyona brndrlmesidir. srail devletinin zerinde ykseldii Siyonizm'i ya da bugn bu lkede 'deer ykcln sembol' haline gelmi Sabataycl, 3000 yllk Yahudi tarihinde bir dnm noktas tekil eden bu 'ikinci byk sapmann' felsefesini bilmeden anlamak mmkn deildir. te, modern an Yahudilik'le ilgili en apl ve gvenilir kaynan eyrek yzyllk bir almayla ortaya koyan Prof. Dr. Abdulvahhab el-Mesiri'nin u itiraf bu gerein bir gstergesidir: "Konu zerinde 12 yl altktan sonra 1984 ylna geldiimde, akademik kariyerimin ve ilim hayatmn en nemli

Ozan_Boran

105

gereklerinden biriyle karlatm: Polonya tarihi bilinmeden modern Yahudi tarihi ne bilinebilir, ne de yazlabilir." el-Mesiri'nin bu tesbitine, yine kendi yazdklarndan esinlenerek unu ekleme cr'etinde bulunabilirim: Zoharc yorum ve shak Luria bilinmeden de, ne Polonya tarihi, dolaysyla ne de o felsefenin uzantlar olan Sabatayclk ve Siyonizm bilinebilir. Bunlar bildiinizde, Sabatay Zvi'nin tm haramlar helal klan laik-mistik 'ibahi' anlayyla ada Yahudi filozof Spinoza'nn laik-felsefi 'naturalist panteizmi', Siyonistler'le Hitler, Hepsi de Yahudi olan Freud, Marx ve Durkheim'in psikolojik, siyasal ve sosyal teorilerinin arkasnda yatan temel mantkla Kabbalaclk, Sabra ve atilla katliamlaryla bir ksm eski Sabataistler'in "mum snd gelenei" arasndaki girift ve garip ilikiyi kefedeceksiniz. Mustafa slamolu ( 29 Ekim 1999 )

Btn bilgiler http://biriz.biz/sevi/ adresinden alinmistir.

Ozan_Boran

106