You are on page 1of 129

T.C.

MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANABLM DALI

YEREL YNETMLERN DAR ZERKL ve DAR VESAYET


(YKSEK LSANS TEZ)

MUSTAFA DEMRTA

TEZ DANIMANI YRD. DO. DR. TURGAY UZUN

MART-2005 MULA

T.C. MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANA BLM DALI

YEREL YNETMLERN DAR ZERKL ve DAR VESAYET


(YKSEK LSANS TEZ)

MUSTAFA DEMRTA

YRD. DO. DR. TURGAY UZUN

MART-2005 MULA

T.C. MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANA BLM DALI

YEREL YNETMLERN DAR ZERKL ve DAR VESAYET


MUSTAFA DEMRTA

Sosyal Bilimler Enstitsnce Yksek Lisans Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 25.04.2005 Tezin Szl Savunma Tarihi : 25.03.2005

Tezin Danman Jri yesi Jri yesi Enstit Mdr

: Yrd. Do. Dr. Turgay UZUN : Do. Dr. Namk Kemal ZTRK : Yrd. Do. Dr. Serap ZEN : Prof. Dr. Nihal REN

MART-2005 MULA

YEMN Yksek Lisans tezi olarak sunduum Yerel Ynetimlerin dari zerklii ve dari Vesayet adl almamn, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin Kaynaka da gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu onurumla dorularm. 25.03.2005
Mustafa DEMRTA

YKSEK RETM KURULU DKMANTASYON MERKEZ TEZ VER GR FORMU YAZARIN Soyad Ad TEZN ADI Trke Y.Dil : DEMRTA : Mustafa
Kayt No :

: Yerel Ynetimlerin dari zerklii ve dari Vesayet : Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative Tutelage Yksek Lisans : Mula niversitesi : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi : Sosyal Bilimler Enstits : : 25.03.2005 : : : : : : : UZUN Turgay
: Yrd. Do. Dr.

TEZN TR: TEZN KABUL EDLD niversite Faklte Enstit Dier Kurulular Tarih TEZ YAYINLANMISA Yaynlayan Basm Yeri Basm Tarihi ISBN TEZ YNETCSNN Soyad Ad
nvan

TEZN YAZILDII DL

: Trke

TEZN SAYFA SAYISI :

TEZN KONUSU (KONULARI): 1- Yerel Ynetimlerin Tarihesi 2- eitli lkelerde Yerel Ynetim Uygulamalar 3- Trkiyede Yerel Ynetimler 4- zerklik ve Yerel zerklik Kavramlar 5- Yerel Ynetimlerde Denetim 6- dari Vesayet Denetimi 7- Trkiyede Yerel Ynetimlerin Denetlenmesi 8- Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas almalar TRKE ANAHTAR KELMELER 1- Yerel Ynetim 2- Yerel zerklik 3- Denetim 4- dari Vesayet Denetimi NGLZCE ANAHTAR KELMELER 1- Local Government 2- Local Autonomy 3- Kontrol 4- Administrative Tutelage
1)Tezimden fotokopi yaplmasna izin vermiyorum ( ) 2) Dipnot gsterilmek kaydyla bir blmnn fotokopisi alnabilir ( ) 3)Kaynak gsterilmek kaydyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir (X)

TUTANAK Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnn //..tarih ve . Sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisansst Eitim- retim Ynetmeliinin .. .. maddesine gre Kamu Ynetimi Anabilim Dal Yksek Lisans rencisi Mustafa DEMRTA n Yerel Ynetimlerin dari zerklii ve dari Vesayet adl tezini incelemi ve aday . . . tarihinde saat da jri nnde tez savunmasna alnmtr. Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra dakikalk sre iinde gerek tez konusu gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin..olduuna ile karar verildi.

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Turgay UZUN

ye Do Dr. Namk Kemal ZTRK

ye Yrd. Do. Dr. Serap ZEN

ZET Trkiyede anayasal olarak kabul edilen yerel ynetim birimleri l zel dareleri, Belediyeler ve kylerdir. 1984 de getirilen yeni bir dzenlemeyle belediye yaplar deitirilmi ve belli merkezlerde Bykehir Belediyeleri oluturulmutur. Genel olarak yerel ynetim birimleri idarenin btnl ilkesi erevesinde ve idarece tannan zerklikten faydalanarak mterek mahalli hizmetleri sunan birimlerdir. Bu nedenle de merkezi idare tarafndan eitli ekillerde denetlemektedir. Bu denetim trleri; siyasi denetim, yarg denetimi, halk denetimi ve idari denetimdir. lkemizde bunlardan farkl olarak ve Fransadan rnek alnarak uygulanan bir denetim tr olarak vesayet denetimi bulunmaktadr. Vesayet denetimi idari denetimin bir eidi olarak hukuka uygunluk ve yerindelik denetimi personeli zerinde olmak zere geni bir uygulama yelpazesine sahiptir. Bundan farkl olarak yerel ynetimlerle zdelemi bir baka kavram ise zerkliktir. Bu kavram gnmzde yerel ynetim birimlerinin mahalli mterek ihtiyalar karlamada, verimli olabilmeleri iin en gerekli artlardan biridir. zerklik kavram ; serbest bte, z organlar ve serbest karar alabilme yetisi eklinde kendini gsterir. Bu kavram artk hem ulusal anayasa ve kanunlarla hem de uluslararas ve uluslar st yaplan szlemelerle hukuki gvence altna alnmtr. Yukarda aklanan vesayet denetimi nedeniyle, Trkiyede, zerklik; son zamanlarda olduka tartmal bir konu haline gelmitir. Genel gr vesayet denetiminin bir ok ynnn zerklikle badamad ynndedir. Bu nedenle Trkiyede son elli yllk bir srete hemen hemen btn iktidarlar dneminde bu yapnn dzeltilmesi ve modernletirilmesi konusunda eitli almalar yaplmtr. Fakat bilindii zere henz bu konuda doyurucu bir dzenleme ve en nemlisi uygulama gerekletirilememitir. Bilinen odur ki, Trkiye nin ynetim yapsnn acil bir revizyona ihtiyac vardr. Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte yaplm hukuki dzenlemeler, esitli kk deiikliklere ramen artk an gereklerine cevap verememektedir. zelikle eklinde uygulanmaktadr. Bu denetim, yerel ynetimlerin ilemleri, eylemleri, organlar ve

yerel ynetimler gerek anlamada zerk bir statye kavuturulmal, bunun iinde sistemli kkl bir deiiklie gidilmelidir.

ABSTRACT In general terms, local authorities are part of the general administration which provide local services. In performing their tasks, local authorities use the autonomy bestowed upon them by the central administration which acts in accordance with subject to the principle of unit government. Therefore local authorities are subjected the various forms of control by the central administration. These form of control are political control, control of judiciary, administrative control and control by ombudsman. In addition to these widely applied forms of control, administrative tutelage, a form of administrative control bringinated in France, also exists in Turkey, administrative tutelage seeks to establish the conformity of local authorities both with the body of law and convenience. Administrative tutelage is applied upon process, activity, departments and personnel of local authorities Local authorities are generally identified with the concept of autonomy which is one of the essential attributes needed for their effective functioning. The basic components of the concept of autonomy as applied to local authorities are; freedom in making their budgets, freedom to form their departments and freedom in decision making. The concept of autonomy has entered into the vocabulary of laws, constitutions, international and supranational agreements. Because of the administrative tutelage explained above, the concept of autonomy has become a subject of hot debate in Turkey. The commonly held view is that many aspects of administrative tutelage go against the concept of autonomy. For that reason, during the last fifty years, almost all governments in Turkey have attempted to remove this apparent contradiction and bring about the modernisation of the administrative structures. However, these attempts have not produced satisfactory regulations and, more significantly, satisfactory outcomes in practice. Certainly, Turkeys administrative system is in need of an urgent revision. Dating back to the foundation of the Turkish Republic, this administrative system, despite the number of small changes, is not able to meet the requirements of the modern times. Therefore, it must be comprehensively revised and especially the local authorities must be given full autonomy.

NDEKLER SAYFA NDEKLER.................................................................................................I KISALTMALAR.............................................................................................V GR..............................................................................................................IV BLM I YEREL YNETMLERN TEMELLER ve UYGULAMALARI A. YEREL YNETMLERN TARH KKENLER............................1 1. 20. Yzyl ncesi Dnem......................................................1 2. 20. Yzyl Sonras Dnem.....................................................7 B. ETL LKELERDE YEREL YNETMLER 1. AMERKA BRLEK DEVLETLER..................................8 2. NGLTERE.........................................................................12 3. FRANSA..............................................................................14 4. ALMANYA.........................................................................17 C. TRKYE ..........................................................................................19 1. Osmanl mp. Dnemi .........................................................19 2. Cumhuriyet Dnemi.............................................................23 3. Gnmzde Yerel Ynetimler ............................................30 a. L ZEL DARELER...............................................30 aa. l zel darelerinin Organlar.................................31 ab. l zel daresinin Grevleri...................................33 ac. l zel daresinin Mali Yaps................................33 b. BELEDYELER.............................................................34 ba. Belediye Ynetiminin Organlar...............................34 bb. Belediye Ynetiminin Grevleri.............................36 bc. Belediye Ynetiminin Mali Yaps...............................37 c. BYKEHR BELEDYELER..............................38 ca. Bykehir Belediye Ynetiminin Grevler...........38 cb. Bykehir Belediye Ynetiminin Organlar.........38 cc. Bykehir Belediyesinin Mali Yaps....................41

d. KY YNETM......................................................42 da. Ky Ynetiminin Organlar.................................42 db. Ky Ynetiminin Mali Yaps...........................44 BLM II YEREL YNETMLERDE ZERKLK, DENETM ve TRKYE A. ZERKLK VE YEREL ZERKLK KAVRAMLARI...................45 1. Yerel zerkliin Unsurlar..................................................49 2. zerkliin snrlar...............................................................52 B. YEREL YNETMLERDE DENETM.........................................54 1. Denetim Kavram.................................................................54 2. Yerel Ynetimlerin Denetlenmesinin Gereklilii................54 3. Denetim Trleri....................................................................57 a. Siyasal Denetim..........................................................58 b. Yarg Denetimi............................................................58 c. Ombudsman (Halk denetisi) Denetimi......................59 d. dari Denetim..............................................................60 C. DAR VESAYET DENETM.......................................................61 1. dari Vesayet Kavram.........................................................61 2. dari Vesayetin Uygulanma biimleri..................................62 a. lemler zerinde Denetim.........................................62 b. Eylemler zerindeki Denetim....................................63 c. Organlar zerindeki Denetim.....................................63 d. Personel zerindeki Denetim.....................................64 D. TRKYEDE YEREL YNETMLERN DENETLENMES ve DAR VESAYET....................................................................64 1. L ZEL DARES ZERNDEK VESAYET DENETM.......................................................65 a. l zel darelerinin Kararlar zerindeki Denetim....66 aa. l Genel Meclisinin Kararlar zerindeki Denetim...................................................................66 ab. l Daimi Encmeninin Kararlar zerindeki Denetimi................................................................67

b. l zel darelerinin Eylemleri zerindeki Denetim....................................................68 c. zel darelerinin Organlar zerinde Denetim.......................................................69 d. l zel darelerinin Personeli zerindeki Denetim.....................................................69 2. BELEDYELER ZERNDEK DAR VESAYET DENETM.......................................................69 a. Belediyelerin Kararlar zerindeki Vesayet Denetimi.........................................................70 aa. Belediye Meclisinin Kararlar zerindeki Vesayet Denetimi....................................................70 ab. Belediye Encmeni zerindeki Vesayet Denetimi.................................................................70 b. Belediyelerin Eylemleri zerinde Vesayet Denetim.........................................................71 c. Belediyelerin Organlar zerinde Vesayet Denetimi........................................................71 d. Belediye Personeli zerinde Vesayet Denetimi....................................................... 73 3. KYLER ZERNDEK VESAYET DENETM.............73 4. BYKEHR BELEDYELER ZERNDEK VESAYET DENETM......................................................74 BLM III TRKYEDE YEREL YNETMLERN YENDEN YAPILANDIRILMASI A. YAPILANDIRMANIN GEREKLL.........................................76 B. KALKINMA PLANLARINDA YEREL YNETMLER.............81 1. Birinci Be Yllk Kalknma Plan.......................................81 2. kinci Be Yllk Kalknma Plan.........................................81 3. nc Be Yllk Kalknma Plan......................................82 4. Drdnc Be Yllk Kalknma Plan..................................84 5. Beinci Be Yllk Kalknma Plan......................................84

6. Altnc Be Yllk Kalknma Plan.......................................84 7. Yedinci Be Yllk kalknma Plan......................................85 8. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan...................................86 C. MERKEZ HKMET TEKLATI ARATIRMA PROJES (MEHTAP).....................................................................88 D. YEREL YNETM BAKANLII..................................................89 E. KAMU YNETM ARATIRMA PROJES (KAYA)...............91 F. LER BAKANLIININ YENDEN YAPILANDIRMA ALIMALARI..............................................92 G. 2003 YEREL YNETMLER VE KAMU YNETM YASALARI.....................................................................................95 1. Kamu Ynetimi Yasa Tasars.............................................95 2. Yerel Ynetimler Yasalar...................................................97 a. l zel darelerinin Durumu................................................97 b. Belediyelerin Durumu.........................................................99 SONU ve NERLER................................................................102 KAYNAKA................................................................................106

KISALTMALAR a. g. e. a. g. m. a. g. t. A..D. a. k. Any b. B.K. bknz. C. .Y.Y.D. D.M.K. K.H.K. m. S. s. vb. T. T..D. TODAE : Ad Geen Eser : Ad Geen Makale : Ad geen Tez : Amme daresi Dergisi :Ayn Kaynak : Anayasa : Bask : Belediyeler Kanunu : Baknz : Cilt : ada Yerel ynetimler Dergisi : Devlet memurlar Kanunu : Kanun Hkmnde Kararname : Madde : Say : Sayfa : Ve benzeri : Tarih : Trk dare Dergisi : Trkiye Ortadou Amme daresi Enstits

GR Yerel ynetimler amzn, kamu hizmetlerin kalitesinde ve niteliklerinde an gerektirdii standartlar yakalayabilmek iin ihtiya duyulan hizmet birimleri olarak gze arpmaktadr. Bu nedenle yerel ynetimler ok youn bir tartma konusunu tekil etmektedir. Tartmann kaynan ise merkeziyetilik ve adem-i merkeziyetilik kavramlar oluturmaktadr. Baz grler, zellikle de merkeziyeti dnceler, yerel ynetimlerin gereksizliini savunurken, bu tez gnmzde artk geerliliini yitirmitir. nk devletin yerel ynetimler eliyle yrtt hizmetleri stlenmesinin; hem hizmetlerin kalitesinde, hem yaplma hznda byk kayplara neden olduu bilinen bir gerektir. Bu nedenle amzda zellikle yerel ynetim geleneinin kkeni eski tarihlere dayanan lkelerde yaplmaya allan, gerekli denetim mekanizmalarn, yerel zerklik anlayna zarar vermeden oluturarak, yerel ynetimleri glendirmeye almaktr. almann birinci blmnde Avrupa ve Trkiyede yerel ynetimlerin ortay k sreleri ve gnmzde yerel ynetimlerin eitli lkelerdeki ve Trkiyedeki uygulanma biimlerine deinilmitir. almann ikinci blmnde; zerklik ve yerel zerklik kavramlarnn neler olduu, bu alanda yaplm uluslar aras szlemelerde nasl yer ald, denetim mekanizmasnn nasl iledii konusunda genel aklamalar yer almaktadr. Ayrca artk bir rnei de lkemizde grlen idari vesayet denetiminin yerel ynetimler zerinde nasl uyguland ve bu uygulamalarn modern yerel ynetim anlay ile elien ynleri aklanmaya allmtr. irdelenmitir. almann son blmnde ise, planl dnemden itibaren giriilen yeniden yaplandrma almalar ve bunlarn sonular

I. BLM YEREL YNETMLERN TEMELLER ve UYGULAMALARI

A-

YEREL YNETMLERN TARH KKENLER

1- 20. Yzyl ncesi Dnem Yerel ynetim kavram gnmzde demokrasi tartmalarnn nemli bir ksmn oluturmaktadr. Bir ksm grler yerel ynetim kurumlarn demokrasinin varolmasnda bir gereklilik sayarken, bir takm grler snrsz devlet gcne gem vuran bir sistem olarak deerlendirmektedirler. Ama u bir gerektir ki; yerel ynetim kavram, gnmz ynetim anlaylarnn mutlak bir paras haline gelmitir. nsanlk varoluundan itibaren sosyal bir rgt oluturma eilimine girmitir. nceleri bu rgt sadece kan ba ile balyken sonralar , daha da bym, ky, airet, kasaba, site, polis, komn, kanton, bamsz kent devletleri gibi daha yeni rgtlenmeler haline gelmilerdir. Bu deiim, sonuta devlet i ortaya karmtr. Fakat bu deiim dnyann her yarinde ayn hz ve zamanda gereklememitir. inde M. 2000li yllarda krallklar kurulurken, Hindistan blgesinde kentler, yerel zerkliklerini korumaya devam etmilerdir. Ortaada ise, 15. yzyla kadar dou devletlerinde, merkezilik yaygn iken, bat toplumlarnda komn zellikleri grlmtr. 1 Devletlerin ortaya kmaya balad ilk dnemlerde yerel ynetimler, bugnk grevlerinden farkl olarak, askeri rgtlenmeler, ulusal savunma, sulularn yakalanmas ve cezalandrlmas gibi, bugn genellikle devlete, bir baka deyile merkezi ynetimlere braklm olan grevleri yerine getirmekteydi. 2 Hkmdarlar denetlemek zorunda olduklar alan geniledike yetkisini o alanlardaki

1 2

Kemal Grmez, Yerel Demokrasi ve Trkiye, 2. b. , Vadi Yaynlar, Ankara, 1997, s. 22 Ruen Kele, Fehmi Yavuz, Yerel Ynetimler, Turhan Yaynlar , Ankara, 1983, s. 1

yardmclarna aktarmtr. Bu feodal beyler hkmdar adna o blgeyi denetlemiler ve hkmdarn otoritesini kullanmlardr. ounlukla 11. yzylda ortaya kp, daha sonrada Avrupann eitli kesimlerinde yaygnlaan komnler yerel ynetimlerin tarihsel kkleri olarak kabul edilirler. Bunun yannda kent ynetimi olmas asndan yerel ynetimlerin tarihsel gemiini Eski Yunan Site Devletlerine ve Roma serbest ehirlerine dayandranlarda vardr. Yine Kurt Schiling, Makedonya Krall dneminde siteler arasnda oluan ittifak ve birliklerde, baz alanlarda sitenin zgrlk ve zerklik sahibi olmas olgusunu bugnk belediye ve zerk komn ynetiminin kayna olarak grmektedir. 3 Yine Msr tarihinin ok erken dnemlerinde saylar eski imparatorluk dneminde 38 veya 39u sonradan da 44 bulan ynetim birimlerine, Nomlara blnm bulunmaktayd. Merkezi ynetimin ayrcalklarnn bir ksmn nom yneticisine aktarmakta ve bu nomark biriminin nde gelen kentinin banda valilie denk yetki ve sorumluluklara sahip olmaktayd.... Valilerden bazlar bu ayrcalklardan doan eitli yetki ve bulunduklar blgenin corafi durumuyla ilgili zel grevleri ellerinde toplamaktaydlar. rnein Elefantin valisi Nubya blgesi ile ilgili konularla ve kraln bu blgede dzenlenmesini emrettii keif seferleriyle grevliydi. 4 Merkezi ynetimin tam anlamyla gl olduu durumlarda nom kraln temsilcilerinin gzetiminde bir aracdan ibaretti. Devletin zayf dt anlarda ise ksa zamanda tehlikeli bir bamszlk elde etmekte hatta ulusal birlik iin tehdit oluturmaktayd. Byle durumlarda are olarak ya yukar msr nom valilerinin bana geecek bir beylerbeyi atanmakta ya da , valiler hkmdarn en yaknlar ve en gvendikleri arasndan seilmekteydi. Dolaysyla blgesel ynetimin yerletii nom merkezi msr devlet sisteminde temel bir yer igal etmekteydi. Nitekim bu durum orta imparatorluk dneminde valilere balanan tarm, asayi, hukuk ve hatta

Turgay Uzun, Bayram Cokun, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula li Yerel Ynetimlerin Uygulamada Karlatklar Sorunlar, Mula niversitesi Yayn, Mula 1999, s.7-8 4 Jean-louis Huot, Jean- Paul Thalman, Dominique Valbella, Kentleri douu, ev. Ali Bekta Girgin, mge Yaynlar,Ankara 2000, s.387-388

6. Hanedan srasnda din konularnda koruyuculuk baz rtbelerden aka belli olmaktadr. 5 Avrupada ise komn denilen yerel ynetimlerin bir zerklie sahip

bulunmalar gerei genellikle kabul edilmektedir. Oysa zerklie sahip yerel birimlerin olumas iin uzun bir srecin gemesi gerekmitir. Belediye terimi ilk kez 1785 tarihli Fransz Kurucu Meclisinde kullanlmtr. ngilterede de belediye tzel kiiliklerinin ilk kez 1835 tarihinde gerekletirilen dzeltimler srasnda kurulduu grlr. 6 Komnler askeri, yargsal ve ynetsel bir zerklie sahip olup, yarg yetkisi egemenliin bir sonucu sayldndan, genelde komnn bu haklar, krallar ve senyrlerce ho grlmemitir. Ancak gnmzdeki gibi bu yetkiler farkl ellerde toplanmayp, komn yneten organda toplanyordu. Bu yetkilere sahip olan komn, kendi yetkilerini Belediye Bakan (Maire) ve yeleri (Echevin) * adlarn tayan ve her yl seilen grevliler yoluyla kullanmtr. 7 Daha sonraki yzyllarda ise feodalizm kentlerin gelimesini engellemi, biraz geliebilme olana bulmu olanlar ise kertmitir. Kentlerin ve yerel zerklik dncesinin gelimesi, geni lde, feodalizmin yklmasna bal kalmtr. Nitekim 10. yzyldan sonra burjuvazinin gelimesine paralel olarak kentler de bym ve gelimitir. 8 1050-1250 yllar arasnda, Hristiyan dnyasnda doan komnler, bu dnem boyunca yerel zgrlklerin (liberties), sonra da ayrcalkl belediyelerin (charted corporation) savunucusu oldu. 9 Almanyada da 1250-1500 yllar arasnda yerel topluluklar, kendilerinin stnde olan kurulularn sahip olduklar yetkeyi, koullu olarak benimsemilerdir. Bu, sz konusu yetkenin kendilerine kar kullanlmamas kouluydu. mparatorluk ierisinde bu koulun benimsetilmesini baarabilen kentler bylece zgr kent durumuna gelmilerdi. Bu

a.k., s.388-389 Kele, Yavuz, a. g. e. , s. 1 * Komn ynetimleri her blgede ve her komnde deiiklik gstermesine ramen genelde kentin nde gelen kiisi belediye bakan olmaktadr. Belediye bakan bazen kral tarafndan bazen de komn halk tarafndan seilmektedir. ou zaman belediye bakannn yannda ya burjuva Maclisi ya da parlement denilen bir meclis de bulunmaktadr. 7 Grmez, a. g. e. , s. 26 8 Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 4. b. , Cem Yaynevi, stanbul, 2000, s. 30 9 Grmez, a. g. e. , s. 27
6

zgr kentlerin aralarnda kurmu olduklar savunma birliklerinden, daha sonraki yllarda svire Konfederasyonu ile Hollanda ve Belika gibi devletler domutur. 10 Henri Pirenne Ortaan Avrupa kentleriyle yeni ekonomik kurumlarn ve yeni tccar bir snfn, gcn krsal alanlardan alan eski feodal dzene kar ortaya kard ekonomik rnesans arasndaki iliki zerinde nemle durmutur. Bu yeni snf, yeni yasalarn karlmas, mlkiyet hakknn kazanlmas ve zerk bir yerel ynetim rgtnn kurulmas iin sava vermitir. Pirenne servetin datld bir zerk nitelii kazanm olmayan bir yere kent denilemeyeceini vurgulamtr. 11 16. yzyldan itibaren ulus-devlet kavramnn gelimesiyle birlikte, ynetim alannda baz nemli deiiklikler yaanmaya balamtr. nceleri rksal ve dinsel olarak hep kar karya gelen ulusun karsnda devletin ideolojik stnl kantlanmtr. Aydnlanma a yerel ynetim kurulularna gerek olmad eklinde bir durumun egemen olduu bir dnemdi. 12 Kentlerde ortaya kan zengin snf zamanla kentin dndaki Pazar ve kaynaklarla da ilgilenmeye balamtr. Bylece daha geni pazarlara gvenli bir ekilde ulamak uruna, kent meclislerinin yetkilerinin oundan vazgemeye raz olmulardr. nk zanaat ve ticaretin loncalar yoluyla dzenlenmesi, retim teknolojisindeki maddi ve beeri deiikliklere ayak uyduramamtr. Bu da servetlerini sermayeye evirmek ve igcn bir meta olarak satn almak yoluyla kar salamak isteyen kentli kesimin karlarna ters dmeye balamtr. 13 18. yzyla gelindiinde zerk kent ynetimleri artk ulusal btnlemenin ve ekonomik gelimenin nnde bir engel gibi grlmeye balamlardr. Bunun yannda merkezi devlette tasfiye edilen aristokrasi, kent ynetimlerinde kendine yer bulabilmiti. Bu nedenlerden dolay Fransz Devriminin kurucu meclisi 14 Austos 1789 gn tm yerel birimlerin zel ayrcalklarnn sonsuza kadar kaldrldn ilan etmitir. Kurucu meclis bu kararn ulusal yapnn ve kamusal zgrln kentler iin imdiye kadar sahip olduklar ayrcalklardan daha avantajl olduu ve ulusun birlii nedenlerine dayandrmtr. Bu karardan sonra 22 Aralk 1789 tarihli bir
10 11

Kele, a. g. e. , s. 32 Kele,a. g. e. , s. 32 12 Grmez, a. g. e. , s. 29 13 Uzun, Cokun, a.g.e., s.12

kararnameyle Fransann ynetim yaps yeniden il,ile ve belediyelerden oluan kademeli bir yap oluturulmutur. 14 J.J. Roussoue ve Kant gibi dnrler, zgr kentli ile zgr devlet arasna yerel ynetim gibi bir ara kurumun sokulmasna gerek grmemitir. 15 Sonraki dnemde ise Turgot ve Bentham gibi dnrler, bugnk anlamda yerel ynetimlerin olumaya balad srecin balangcn yapmlardr. ngilterede yaayan Turgot (1727-1781) 16 ; bir yerel ynetim reformu yaplmasn savunuyordu. Btn krall kylere ve belediyelere ayrmak isteyen dnr, bu birimlerden 15 kilometreden az olan bir ember iinde kalan otuzunun bir belediye seim evresi olmasna ve en tepedeki belediyenin kyde tanmaz mal olanlar tarafndan seilmesi gerektiine iaret ediyordu. 17 Bu grler daha sonraki yllarda Fransay komnlere, kantonlara, ilelere ve illere ayrmay baaran Sieyes in grlerini etkiledii gibi 1790da Fransz devriminin ardndan gerekleen yeni ynetim rgtn de etkisi altnda brakmtr. Bu ynetim yaps tm yerel birimlerde tanmaz sahiplerinin temsil edilmesine dayanyor, tanmaz sahibi olmayanlarn, yerel organlarda temsil edilmesine olanak vermiyordu. Bu dizgenin 18 balca amac, vergi yknn yurttalara dengeli bir biimde dalmas, bayndrlk ve esenlikle ilgili hizmetlerin herkese belli bir dzeyde salanmasyd. 19 Bentham, lkede hizmetlerin daha iyi grlmesi iin bir yerel ynetimler modeli nermitir. Dnr, yerel ynetimlerin merkezi ynetimce dzenlenmesinin ok sayda insana en byk mutluluu getirecei grnden hareket etmitir. Bu dzenlemede, tm kamu hizmetlerini karlamak zere lkenin yirmi eyalete blnmesi, bunlardan her birinin yirmier ileden olumas ve her bir ilenin de ayn
Birgl Ayman Gler, Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Bir Yaklam, TODAE Yaynlar, No:224, Ankara 1992, s.258 15 Kele, a. g. e. , s. 33 16 A. k. , s. 33 17 Grmez, a. g. e. , s. 30 18 Bu dizge, Bonaparte ile birlikte seimle i bana gelen organlara dayanarak karlm ve atanm yelerle iler duruma getirilmitir. Bu nitelikleriyle dizgenin, Almanya, Hollanda, Portekiz, Belika ve Fransaya kadar yayld grlr. Bonapart dizgenin baka zellii, merkezi ynetimin taradaki temsilcileriyle, yerel karlar temsil eden ve merkezi ynetimin vesayeti altnda bulunan kurullar arasndaki bir uzlamaya dayanmakta olmasyd. 18 Kele,Yavuz, a. g. e. , s. 5 19 Kele,Yavuz, a. g. e. , s. 5
14

sayda alt blmlere ayrlmas neriliyordu. Birimlerden her birinde, seim yoluyla i bana gelen bir bakan ve birer meclisin bulunmasn ngrmtr. Bentham yerel ynetimlere, bayndrlk, salk, eitim,esenlik, sululuun nlenmesi, tanmazlarn deer yazm gibi grevlerin verilmesini ve btn bu hizmetleri yerine getirebilmeleri iin de vergi koyma ve kamulatrma yetkileriyle donatlmalarn ngryordu. Bununla birlikte yerel ynetimlerin bakan ve meclis gibi organlarnn, parlamento ile bakanlarn yetke, ynetim ve denetimine bal olacaklarn da aka vurguluyordu. 20 Bundan baka yerel ynetimlerin demokratiklemede nemli ve gerekli kurulular olduunu belirten Mill, Halk vergi dyorsa, ulusal dzeyde olduu kadar yerel dzeyde de sz hakk olmal diyerek, yerel dzeyde halkn ynetime katlmasyla etkin bir ynetimin gerekleeceini belirtmektedir. Mill sadece iyi bir ynetim asndan deil, eitim asndan da yerel ynetimleri farkl grp, demokrasinin kurulmas, yerlemesi iin, yerel ynetimlerin okul grevi yapacan sylyordu. 21 Bentham ve Mill in grleri, Fransz yerel ynetim anlayn ve uygulamasn geni lde etkilemitir. Franszlarn yapmaya altklar uydu: Bir yandan valiler, ellerinde bulunan vesayet yetkileriyle bakentin ekonomik ve ideolojik stnln ve uygarl tm lkeye yaymaya alacak, bir yandan da ynetimde, adaletin egemen klnmas sonucunda yurttalar, valilerin yetkelerini ktye kullanmalarna ve yetkelerini amalarna kar korunmu olacaklard. 22 O dnemde Tocqueville de Mill in grne benzer ekilde yerel ynetimlere demokrasinin okulu demektedir. Amerikan devriminde halk egemenlii ilkesinin yerel ynetimlerden kt ve oradan devletin etkilendiini syleyen Tocqueville, demokrasinin tabandan tavana doru gelieceini, bunda da yerel ynetimlerin ok nemli olduunu belirtmitir. 23 Alman filozoflarndan Rudolph Gineist, 1860da yaymlanan bir kitabnn yerel ynetim dizgesi adl blmnde, yerel ynetimin (local self-government),
20 21

Kele, a. g. e. , s. 34 Grmez, a. g. e. , s. 31 22 Kele, a. g. e. , s. 35 23 Grmez, a. g. e. , s. 32

ulusun kendi kendini ynetmesinin (national self-government) n koulu olduunu ileri srmtr. Hem bir yerel ynetim uygulaycs (Berlin Belediye Meclis yesi) hem de konunun kuramclarndan olan Gineist yerel ynetimlerin hizmet giderleriyle gelirleri arasndaki aklar, tamaz mallardan, meslek sahiplerinden ve iyerlerinden vergi alarak kapatmalar iin, bu ynetimlerin, yerel vergiler koyma yetkileriyle donatlmalarnn gerektiini ne srmtr. 24 Lorenz Von Stein de zgr ynetimin iki dayanandan birinin yerel ynetimler, tekinin de gnll kurulular olduuna dikkat ekmitir. Gineist ve Von Stein yerel ynetimleri, devlet ile toplum arasndaki etkileimi, ekonomik ve toplumsal gelimeyi hzlandran ve iddetli toplumsal sarsntlar nleyebilen birer ara olarak grmlerdir. Bu gr ile yerel ynetimi; yetkeci devlet(outhoritarin state) ile zgrlk toplum (libertarian society) arasnda bir ba olarak alglamay yeleyen Otto Von Gierkenin grleri arasnda yakn bir benzerlik bulunduu dikkat ekicidir. 25 Ayrca yine 19. yzyln son dnemlerinde, zellikle anarist dnrlerden Kropotkin ve Proudhon, z ynetim, demokratik katlm ve yerelleme zerine nemli ve etkin dnceler ortaya atmlardr. 26 2- 20. Yzyl Sonras Dnem 20. yzyl ve sonrasnda yerel ynetimler alannda byk ilerlemelerin kaydedildii Altn a 27 olarak ta bilinmektedir. Belediye sosyalizminin dnsel sosyalistlerin de etkisiyle ortaya atlmas bu dneme rastlar. Fransz Maurice Houribu ve ngiliz Sidney Webb yerel ynetimlerce sunulan hizmetlerin nemine dikkati ekerek bu hizmetleri merkezi ynetimlerin sunduu hizmetlerle karlatrmlardr. Daha ok ngiliz dnrlerince formle edilen belediye sosyalizminin dayand ilkeler yle zetlenebilir. alanlar demokratik temsili yerletirmek iin ve toplumsal dzeltmeleri gerekletirebilmek iin birlemek zorundadrlar. Egemen snflar, alanlara bu olana vermek istemez. Bu nedenle

24 25

Kele, Yavuz, a. g. e. , s. 6 A.k., s. 6-7 26 Grmez, a. g. e. , s.32 27 Kele a. g. e. , s. 36

sz konusu amalar gerekletirmenin en iyi yolu bir belediye sosyalizmi programnn ortaya konmasdr. 28 Webb ve Fabianclarn inanc alan halkn birlikte hareket etmesi, sosyal reform ve temsil konusunda aba gstermelerinin gerekli olduudur. Amalarn gerekletirmenin en iyi yolu da Belediye Sosyalizmidir. Belediye sosyalizminin temel ilkelerini ise, ounluun kural koyduu ve ynettii yerel hizmetlerin belediyelerce yerine getirildii ynetim biimi olarak belirtmektedirler. 29 Wickwar toplumu guruplara ayrarak temel zelliklerini u ekilde sralamtr. Birincisi; guruplar insan hayatnn temel bir gereidir. Bu guruplar; ticari birlikler, gnll rgtler, yerel ynetim kurulular olabilir. kincisi; zerk yerel ynetimler tarihin bir rndr. ncs; bu tarihi kurulular zel amal kurululardan daha nemlidir. Drdnc prensip; bu tarihsel kurulular yeni gereksinmeleri karlayabilecek rgtler olarak gelitirilmelidirler. Beinci olarak; yerel kurulular merkezi ynetimin kontrolnden uzak olmaldrlar. 30 B) ETL LKELERDE YEREL YNETMLER 1-AMERKA BRLEK DEVLETLER Amerika Birleik Devletleri tam anlamyla zerk bir yerel ynetim anlayn benimsemitir. Yerel ynetim birimlerinin ilerine eyaletlerin karmasn engellemitir. Buradaki yerel ynetim anlay merkezi ynetimin halka daha yakn olma ve hizmetlerin yerel ynetimlerince rahat bir ekilde yerine getirilmesi esasna dayanmaktadr. Amerika Birleik Devletleri bu adan olduka karmak bir ynetim dizgesine sahiptir. Amerikan yerel ynetim sistemi baz noktalarda ngiltereye benzemektedir. Amerikada yerel ynetimler 17. yzyl ngiliz sisteminden byk lde etkilenmitir. 19. yzyla kadar yasamada merkeziyeti, yrtmede yerinden ynetimci olarak gelimilerdir. 31

28 29

Yavuz, Kele, a. g. e. , s. 7 Grmez, a. g. e. , s. 32-33 30 A. k. , s. 33 31 Grmez, a. g. e. , s. 34

David McKay A.B.D. deki mahalli idarelerin balangtaki- 18. yzyldakioluumunu, geliimini ve yapsn yle aklamaktadr 32 : Amerika Birleik Devletlerindeki ilk mahalli ynetimler bugnknden ok farklydlar. lk on kolonide ve zellikle New England da mahalli kurul, gerekte yegane anlaml ynetim kademesiydi. Ama dikkate deer ekilde baarl, kendini idare eden varlklar olan bu kurullara ynetim demek ok kuvvetli ve ada bir nitelendirme olurdu. 19. yzyla gelindiinde Amerikada gerekleen hzl kentleme kentlerdeki nfusu ok arttrm, ve mevcut birimler bu yk kaldramaz hale gelmitir. Bu nedenle A.B.D.de, ngiltere sosyalizmine paralel olarak bir zerk belediyecilik hareketi grlmtr. 1875 Missouri Anayasas ile yasallaan zerk belediyecilik anlay daha sonra California, Washington ve Minnesota olmak zere pek ok eyalette kabul grd ve ksa srede Amerikada yayld. Ksaca Home Rule olarak nitelenen bu sistemin kanunla tannan ve anayasa ile tannan olmak zere iki eklinden sz edilebilir. Anayasa ile tannanlarn ise bamsz ve baml yrtme tipleri vardr. 33 Bugn Amerikada mahalli idareler u ekildedir. 1-Counties 2-Municipalities 3-Townships 4-School Districts 5-Special Districts Amerika yerel ynetim dzeninin bu kendine zg yaps ierisinde, yerel ynetim birimlerinin eitli eyaletlerde eitli fonksiyonlara sahip olduu grlr. 34 Baz mahalli idare birimleri baz eyaletlerde mevcutken, baz eyaletlerde olmayabilir. Bazen de ayn fonksiyona sahip mahalli idare birimleri farkl eyaletlerde farkl ekilde isimlendirilebilmektedir.

32 33

Halil Nadarolu, Mahalli dareler, Beta Yaynclk, 5. b. , stanbul, 1994, s. 123-124 Grmez ,a. g. e. , s. 35 34 Zerrin Toprak, Yerel Ynetimler , Dokuz Eyll niversitesi Yayn, 5. b. zmir, 2002, s.22

10

Counties Connecticut ve Rhode Islan hari ABDni oluturan eyaletlerin tmnde bulunan mahalli idare birimleridir. New England da sadece yarg grevini yerine getirmekte olan county, Louisiana da Parish adn almaktadr. ller ileler ve kyleri kapsamaktadr. Bu birimlerin eyaletler ierisindeki saylar da ok farkldr. rnein Delaware deki 3 countye karlk Texas ta 254 county bulunmaktadr. Bu birimler genellikle eyaletlerin ceza kanunu uygulayclardr. Eyaletlerin vergileri ile mahalli vergileri tarh ve tahsil eder. Seim yerleri ve grevlilerini tayin eder. Ve seimleri uygular. Okul ve ktphaneleri ynetir, yol, kpr vb hizmetleri gerekletirir. Countyler denetiler ve county komiserlerinden oluan kurullara ve genellikle seimle ibana gelen memurlarca ynetilir. Bu grevlilerin en nemlileri erif, savc, cinayet masas mfettileri, vergi deerleme memuru, ile tapu, ipotek ve haciz ilemlerinin kaytlarn tutan sicil memurudur. 35 Municipalities Eyaletler tarafndan kurulur ve eyaletlerin kard kanunlarla tzel kiilik kazanrlar. nceleri herhangi bir gurup zerk idare kurmak istediklerinde yasam organ nezdinde talepte bulunmakta ve zel bir kanunla bu talebin gerei yerine getirilmekte idi. Bu yoldaki uygulama hem eyalet yasam organnn municipalitiesin ilerine ar ekilde karmas sonucunu dourmu, hem de yarar atmalarna zemin tekil eden bir kulis faaliyetinin gelimesine neden olmutur. Bu durumu nlemek iin federe devletlerin ou kendi anayasalarna zel kanunlar yasaklayc hkmler koymulardr. Bylelikle bu birimler tasnife tabi tutulmu ve her bir snf iin geerli olacak esaslar saptayan kanunlar yaplmtr. Bunun iin bu birimlere, genel esaslar dahilinde ve sz geen ekilde baz yetkiler verilmitir. Bu yetkileri belirleyen imtiyaz belgeleri, genellikle federe devletin ilgili dairesi tarafndan kurallara uygun ekilde kurulmu idarelerin veya belirli blge sakinlerinin talepleri zerine verilmektedir. 36 Municipalitiesler nemli lde dokunulmaz kurululardr. Aleyhlerine bir sutan dolay, tzel kiilie sahip olmalarna ramen dava alamaz. Oluturulmalar

35 36

Nadarolu, a.g.e., s.124-125 Nadarolu, a.g. e.,s. 125

11

asndan da her federe devlet farkl bir sistem ngrmtr. Bazlarnda nfus bir ltken, bazlarnda ise alan bykl gz nnde bulundurulur. zerlik konusunda 1875den beri eitli giriimlerde bulunulmutur. Bunun sonucunda ye devletlerin hemen yars municipalitieslere zerklik vermilerdir. Buna ramen zerklik salama konusundaki abalar giderek azalmtr. Bu durumun eitli nedenleri vardr. Bunlardan biri belki de en nemlisi, ye devletlerin yasama organlarnn, anayasalarnda yer alan zerklik hkmlerini uygulamaktan kanm olmalardr. Ayrca kanunlardaki karklklar ile yarg organlarnn ksr yorumlar da, bu birimleri, kazandklar haklardan yoksun brakmtr. hayatnda, sanayide, i gcnde, sosyal hayatta ve idarede grlen merkeziyetilik eilimi de zerklik kuralnn uygulanmasn geciktirmitir. eitli ekonomik kntler ve savalar da btn bunlara eklenince, sonuta municipalitiesler, ye devletlerle federal devletin yardmna muhta kurulular haline gelmilerdir. 37 Townships Bu idareler genel olarak ile grntsndedir. Fakat bazlar olduka byyerek ehir grntsne brnmlerdir. Bazlar komiserler ve heyetlerce ynetilirken, bazlar genel oyla seilen denetilerle ynetilmektedirler. Reaksiyonlar asndan da her federe devlette farkllk gstermektedir. Ancak genel olarak yol yapm, ilkokullarn ynetimi ve yoksullara yardm gibi grevleri stlenmilerdir. 38 School Districts A.B.D. de ilk, orta ve yksek renim genellikle bu birimler vastasyla yrtlmektedir. 1972de Hawaii, Alaska, Maryland, North Carolina ve Virginiada school districtler mevcut deildi. Bu nedenle ad geen ye devletlerdeki eitim hizmeti, o dnemde Dier municipalitiesler federe veya ise, countiesler eitim districtler araclyla hizmetlerinin genellikle gerekletirilmitir. konseye devletlerde beraber

gerekletirilmesi grevi, sorumlu municipality tarafndan atanm bir komite veya braklmtr. Bununla school municipalitieslerden ayr kurulular olup yetki alanlar da farkldr. Florida ve

37 38

Nadarolu, a.g.e., s. 126-127 A.k., s.127

12

Louisiana

gibi
39

bir

ksm

eyaletlerde

ise

yetki

alanlar

tm

countyleri

kapsamaktadr.

Special District Bu birimler genellikle eyaletlerde tek bir fonksiyonu gerekletirme iin oluturulmutur. Bazlar su temini, bazlar ime suyunun salanmas gibi hizmetleri yrtmektedirler. Amerikadaki mahalli idarelerin en nemli gelirleri srasyla, emlak vergisi, sat vergisi, gelir vergisidir. Emlak vergisi idare tarafndan yaplan deerlemelere istinaden, gayri menkullerin deeri zerinden alnan bir servet vergisi trdr. Gelir vergisinde ise vergilendirme otoritesi federal devlettedir. Federe devletler ayrca gelir ve kurumlar vergisi tahsil ettikleri gibi baz ye devletler de kenar snrlar iindeki mahalli idarelere, gelir vergisi tahsil etme yetkisi vermilerdir. A.B.D. de yerel ynetimlerin dier bir gelir kaynan ise balar ve yardmlar oluturmaktadr. Federal devlet, ayr bir fonda toplad gelirleri, ye devletlerle mahalli idareler arasnda belli baz formllere gre bltrmektedir. Mahalli idareler ve federe devletler elde ettikleri gelirleri, kamu gvenlii, evre korumas, tama hizmetleri, genel salk, dinlenme, ktphane vb. hizmetlere aktarmak zorundadr. Ayrca mahalli idarelerin gelirlerinin byk bir blmn de borlanma oluturmaktadr. Borlanma mahalli idareler gelirlerinin %10unu oluturmaktadr. 40 2- NGLTERE Hayalci sosyalistlerin etkisiyle, belediye sosyalizmi fikrini ortaya atanlar ngilizlerdir. Sidney Webb, yerel ynetimlerce sunulan hizmetlerin nemine dikkat ekmi, bunlarla, merkezi ynetimin sunduu hizmetler arasnda karlatrmalar yapmtr. Sidney ve Beatrice Webb ayn zamanda belediye sosyalizmini, bireyci kazan gdsnn yerine, kamu hizmeti anlayn koymann bir yntemi olarak grm ve bunun, merkezi ynetimin ykn en aza indirerek yerel topluluklar eliyle

39 40

A.k., s.127-128 Nadarolu, a.g.e., s. 131

13

gerekletirilmesini istemitir. Sidney Tarrow da daha sonra, belediye sosyalizmini bayndrlk hizmetlerinin giderlerini, zenginlerin demesine ve belediyelerin merkezi ynetime bal olmaktan korunmasna olanak veren bir yntem olarak grmtr. 41 Mahalli idarelerle ilgili genel dzenleme, ngilterede mahalli idare uygulamalarnn doum tarihi olarak kabul edilen 1835 tarihli Municipal Corporation Act ile yapld. Bu kanun ile ehirlerin grevleri ve temsil organlarnn (councils) yetkileri belirlendi. Seme hakk, ikamet eden btn erkeklere verildi. ehirler, mahalli grevlerini yapabilmeleri iin kendi vergilerini koyma yetkisine sahip klnd. 42 Buna paralel olarak ngilterede kent ynetimlerini kurmak, eriflerini semek, kendi ticari yasalarn yapmak, parlamentoya temsilci gndermek gibi ehirden ehre deien zel haklar elde ettiler. Bylece 18. yzyla gelinceye kadar kentlerin ynetimi, atanm yneticiler ve kent meclisleri tarafndan karma biimde srdrlmtr. 43 ngiltere mahalli idare geleneinin en eski olduu lkelerden biridir. Fakat bu gelenein 20. yzyla kadar bir karmaa iinde srd bir gerektir. 1 Nisan 1977 reformundan nceki dnemde her ngiltere kentinin bamsz bir tarihe sahip olmalar nedeniyle tam bir birlik oluturulamamtr. 44 Sanayi devrimi ve hzl kentleme, toplumsal hizmetlere duyulan ihtiyac arttrm ve 19. yzylda yerel ynetimler karmak bir yapya brnmlerdir. Bunun nedeni ise ngiliz Parlamentosunun sorunlara geici tedbirlerle el atmasdr. Zamanla yerel ynetimler alannda reform yaplmas zorunlu hale gelmi, 1884, 1894 tarihli yerel ynetim yasalar kartlmtr. 1894 tarihli (Local Government Act) yasa ile 1972 ylna kadar geerli olan yerel ynetim sisteminin yaps tamamlanmtr. Modern ngiliz yerel ynetim sisteminin ise, 1932de Poor Law la balad kabul

Webb ve Fabian sosyalistlerin bu teorilerinin genel zellikleri yle sralanabilir: Toprak sahiplerinin deil ounluun istencine dayanan bir yerinden ynetim kurulmaldr. Birok yerde hizmetler belediyelerce grlmelidir. Tabi ki bu hizmetlerin karlanmasnda hkmet programndan yararlanlmaldr. Kele, a. g. e. , s. 39 42 Kadir Kodemir, Mukayeseli Mahalli dareler Tarihi ve Perspektifler, T..D. , S. 424, Eyll 1999, s. 99 43 Dnyada Mahalli dareler, T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Ankara, 1995, s. 322 44 Nadarolu, a. g. e. , s. 140

41

14

edilmektedir. 1932 ylnda yerel ynetimler alannda yeni bir dzenlemeye gidilerek be tip yerel ynetim biimi oluturulmutur. bu sistemin temelleri 9. yzyla kadar dayanmakta olup, 70li yllara kadar sregelmitir. 45 ngilterede yerel ynetim sistemi, nfus ltne dayanan iki ksmdan olumaktadr. Bunlar, nfusu beyzbinin zerindeki countyler ve ortalama nfusu yzbin olan districtlerdir. Countyler iller, districtler ise ilelerle edeerde tutulabilirler. Her iki birimde seimle i bana gelen yerel yrtme organlarna sahiptirler. ngilteredeki mahalli idare niteleri, bir lkenin niter bir devlet statsnde bulunmasna ramen rnei baka lkelerde mevcut olmayan bir zellie, belli bir dzeyde de olsa yarg yetkisini kullanma hakkna sahip olmulardr. 46 Gnmzde ise ngiliz mahalli idare birimleri zellikle son dnemlerde, yetki kstlamasna maruz kalmlardr. 1930lu yllardan itibaren, bilhassa muhafazakarlarn iktidarda olduu son yirmi ylda, geleneksel yerinden ynetim, ciddi biimde zayflatlmtr. Mahalli idareler youn bir merkeziletirme sreci ve byyen bir kin iindedir. in garip yan, bunun dier lkelerde rnein Fransada adem-i merkeziletirme srecinin yaand bir dnemde gerekletirilmesidir. 47 Buradan hareketle gnmz ngiliz yerel ynetimlerinin sunduu hizmetleri ana balklaryla, eitim, salk ve sosyal hizmetler, planlama, ktphaneler, kat atk toplama, itfaiye hizmetleri, konut, evre sal, yollar vb. olarak sayabiliriz. ngiliz mahalli idarelerinin gelir kaynaklar ise merkezden yaplan yardmlar, borlanma, vergilendirme ve balardan olumaktadr. ngilterede yerel ynetimler merkezin denetimine tabidirler. Merkezi hkmet tarafndan yaplan yardmlarn kullanlmasndaki denetim, yerindelik denetimi veya bte denetimi eklinde olmaktadr. Merkezi ynetim, denetimi, bazen yeminli mali mavirler, bazen de merkezden grevlendirilecek komisyonlar araclyla gerekletirir. 3- FRANSA
45

Ahmet Ulusoy, Tark Vural, Birleik Krallk ta (ngiltere ve Galler) Mahalli darelerin Grevleri ve Mali Yaplar, http://www.ceterisparibus.net/arsiv/ulusoy_vural2.doc, s. 1, 09.03.2004 46 Nadarolu, a. g. e. , s. 140 47 Kodemir, a. g. m. , s. 103

15

Fransa tarihsel adan bakldnda ynetim olgusuna ok byk katklar yapm dnrlere sahiptir. Bunlardan Jean Bodin Cumhuriyet adl yaptnda, hkmdarlarla ky, kasaba, lonca, dernek gibi trl yerel birimlerin kart ilikiler iinde olduklarn gzlemlemitir. Bodin kentleri, devlet ve aile arasnda bir kurum olarak grmtr. 48 Montesquieu de Bodinle benzer grlere sahiptir. 1749da yaymlanan Yasalarn Ruhu adl yaptnda bu grleri aklamtr. Her ikisi de yerel ynetimlere belli bir rol ve arlk yklemilerdir. Montesquieu, yaptnda ideal devleti, yerel topluluklarn oluturduu bir topluluk olarak grdn belirtmitir. Kuvvetin merkezde toplanmasnn sakncalarna da dikkati eken Montesquieu, hkmdarlarn ulusun genel karlarndan ve toplumsal gereksinmelerden kaynaklanmayan buyruklarna ve istencine kar gvensizlik duyduunu belirtir. 49 J.J. Roussoue ise yerel gcn kaynan, yerel kurulularda yada meslek rgtlerinde deil, yurttalarn, tek ve blnmez bir istence katlmalarnda bulur. Roussoue,lkenin corafi blmlere ayrlmasn, kentlerin bir bakente balanmasn uygun grmemi, lkede, meclislerin, bir bakente gerek kalmayacak biimde kentler arasnda srayla yer deitirmesini nermitir. 50 Trkiyenin idari yaps itibariyle en fazla benzerlik gsterdii Fransada, 1789 devrimi, byk alkantlara ve zikzaklara neden olmutur. ncelikle radikaladem-i merkezi-, demokratik kamu dzeni, akabinde birka yl sonra tekrar diktatryel merkezi bir yaplanma balamtr. Bu srete pusula fonksiyonu gren kralln ya da cumhuriyetin birlii ve blnmezlii ilkesi, artan merkeziyeti uygulamalarla, jakobenlerin devrimci fraksiyonu tarafndan, mteakip dnemde de Napolyon Bonaparte tarafndan takip edilmitir. 51 Napolyonun merkeziyeti modeli 19. yzyl liberalizminin basks karsnda ksmen zayflad. 1831 ylnda belde meclisleri, 1835 ylnda vilayet ve ile meclisleri snrlandrlm bir seme hakk ile tekrar oluturulmaya baland. 1848 ylnda btn erkeklere seme hakk tannd. 1884de beldelerin yerinden ynetim
48 49

Kele, a. g. e. , s. 40 Kele, Yavuz, a. g. e. , s. 10-11 50 Kele, a. g. e. , s. 41 51 Kodemir, a. g. m. , s. 103

16

haklar geniletildi. nce genel bir yetkilendirme yapld. Beldeler, belde halkn ilgilendiren btn mahalli hizmetler konusunda yetkili klnd. 1871 ylnda vilayet meclisi bakanlarnn, 1884te de belediye bakanlarnn, merkezi hkmet yerine, seilmi organlar tarafndan seilmesi ngrld. 52 Fakat Parisin idari olarak ayr bir rgtlenme sistemine tabi olduunu belirtmek gerekir. 53 1871 ve 1884 tarihli yasalar Paris iin uygulanmamtr. Bu sisteme gre kentin bir valisi, bir polis valisi ve bazen seimli, bazen de atanm yelerden oluan bir meclisi vard. Meclisin bakan ve ilelerdeki belediye bakanlar atama yoluyla ibana geliyorlard. 1975 ylnda yaplan bir deiiklikle Paris belediye bakan seimle greve gelir olmutur. 54 5 Temmuz 1872 tarihli kanunla, merkezi hkmet ile vilayetler arasnda yer alan 22 blge idaresi 55 kuruldu. Blgeler balangta, blge planlamas amacnn gerekletirilmesi grevine ve sadece dolayl olarak seilmi bir temsil organna sahipti. Fransz ynetim yapsnda 1982 ylnda gerekletirilen reformun nemli bir yeri vardr. Bu reformun getirdii en nemli deiiklik, valilerin yerel ynetimler zerindeki vesayet yetkilerinin kaldrlm olmasdr. Sadece itiraz haklar vardr. 56 Fransa halen yar yerel ynetim birimlerine sahiptir. Bunlar, blgeler, departmanlar ve komnlerdir. Trkiyeden farkl olarak Fransz yerel ynetimlerinde ky birimi mevcut deildir. Krk bin civarndaki bykl kkl btn beldeler, belediye statsne tabidirler. 57 Fransz yerel ynetimlerinin grevlerinin ou kanunlarla belirlenmi ve zorunlu hizmetlerdir. rnek olarak sosyal yardmlar, yollar, polis hizmetleri vb. zorunlu hizmetlerin yannda bir de mahalli idarelerin organlar tarafndan belirlenen ihtiyari hizmetler vardr ki bunlarn kanuna aykr olmamas ve finansman kaynaklarnn nceden salanmas koullar aranmaktadr.
52 53

A.k., s. 104 Nadarolu, a. g. e. , s. 151 54 Nuri Tortop, Paris ehrinin Ynetim Biimi, A..D., C. 26, S. 1, Mart 1993, s. 83 55 Nuri Tortop, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 38 56 Tortop, Avrupada Yerel Ynetimler....., a. g. e. , s. 38 57 A. k. , s. 38

17

Fransada yerel ynetimlerin mali yaplarn, oran mahalli idareler tarafndan tespit edilen ve toplanan vergiler,oran merkezi devlet tarafndan belirlenen vergiler, devlet tarafndan mahalli idarelere yaplan yardmlar, mali denkletirmeler 58 ve borlar oluturmaktadr. Yukarda da belirttiimiz 21 Mart 1982 reformuyla, merkezi ynetimle yerel ynetimler arasndaki ilikilerde nemli bir deiiklik meydana gelmitir. Bunlardan en nemlisi vesayet teriminin kartlarak yerine ynetsel denetim kavramnn yerletirilmi olmasdr. Bylece yerindelik denetimi kaldrlm, yerine hukuka uygunluk denetimi getirilmitir. Bu reformun amac, anlalaca zere yerel zgrlklerin arttrlmasdr. nceden izin alma, onay isteme ya da bir olas bozma kararn bekleme yerine, yerel ynetimler karar verme zgrlnn elde etmilerdir. 59 4- ALMANYA Almanyada yerel ynetimlerin yaplandrlmas genel olarak 19. yzylda balamtr. Bu yeni yaplanma, Freiherrn Wom Stein tarafndan 18.11.1808 tarihinde yrrle konan Prusya ehirler Nizamnamesi ile balamtr. 60 Gerekten de modern mahalli idareler mevzuatnn temelleri bu metin iinde yer almaktadr. 61 Bu nizamnamede; Belirli bir gelir snf stndeki btn erkek semenlerin seebildii ehir eraf meclisi, o dneme gre geni yetkilere sahip bir karar organyd. ehir idarelerine ve temsil organlarna, mterek hayatn hemen btn alanlarnda tam yetkiler verilmiti. Encmenler, mahalli nitelikli grevlerin yan sra, merkezi idare tarafndan aktarlan grevleri yerine getirmeleri bakmndan ift
Mali denkletirme, devlet tarafndan, mahalli idarelere yaplan yardmlarda kullanlan bir metottur. Bu metotta, yerel ynetimler arasndaki mali uurumlarn giderilmesi amalanmaktadr. Denkletirme yaplrken, iki kriter gz nnde bulundurulur. Bunlardan ilki, belediyelerin yklendii maliyetlerin miktar, ikincisi ise belediyelerin vergi aklardr. 59 Jacques Bourdon, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 42 60 Kodemir, a. g. m. , s. 108 61 Gerrit Kaiser, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 69
58

18

fonksiyonluydu. Aktarlm grevlerin yerine getirilmesinde, devlet birimler olarak kabul ediliyordu. Bu zellik, balangta sadece ehirler iin oluturulmu bir durumdu. Fakat 1872 ylnda ift fonksiyonluluk ilelere de tannmtr. 62 Fakat bu sre Nazi Almanyas dneminde kesintiye uramtr. Nazi idaresi devlette birlik ve tek lider (fhrer) prensipleri ile mahalli idarelerdeki yerinden ynetim kavramnn uygulanmasna da son vermek istemitir. Yaplan hukuki dzenlemelerle beldelerin ve seimle gelen organlarn yetkileri ellerinden alnd. Bu durum 1945 ylndan sonra yeniden mahalli idareler lehine deimeye balad. 63 Federal anayasaya gre, devletin rgtsel yaps, federalizm, yerel yneti zerklii ve gler ayrm olarak belirlenen temel ilkeye dayanmaktadr. Bylece yerel ynetimler Federal Almanyada ynetsel yerinden ynetim ilkesinin nemli bir kurumu olmann yannda, federalizme ek olarak siyasal gler ayrmnn tamalaycs ve basamaklar biiminde rgtlenmi demokratik bir toplumun yapc elerinden birisi konumundadr. 64 Alman devlet yaplanmasnda yerinden ynetim hakk salt bir ama olmayp, mahalli toplumun refahn demokratik ve etkin srelerde ykseltmenin yegane vastas olarak grlmektedir. Vatandalarn kendilerini ilgilendiren hizmetler konusunda aktif hale gelmesi ve potansiyel glerinin harekete geirilmesi yoluyla insanlarn hayat artlar, maddi ve manevi bakmdan iyiletirilmekte ve beldelerin tarihi ve kltrel zellikleri muhafaza edilmektedir. Bu bakmdan yerinden ynetim hakknn z, her trl yasal snrlandrmalara ve daraltmalara kar korunmutur. 65 Anayasann 30 ve 83. maddelerinde Federal devlet sadece anayasal olarak kendisine tevdi edilen konularda yine anayasada belirtilen snrlar iinde idari faaliyette bulunabilir. Prensip olarak idari faaliyetin esas yrtcs eyaletlerdir. Federal devletin aksine eyaletler iin idari faaliyette bulunmak iin anayasal bir grevlendirme art deildir denilmektedir.

62 63

Kodemir, a. g. m. , s. 109 Dnyada Mahalli dareler, a. g. e. , s. 20 64 Seluk Yalnda, Federal Almanyada Yerel Ynetimler, A..D. , C. 225, S. 1, Mart 1989, s. 33 65 Dnyada Mahalli dareler, a. g. e. , s. 20-21

19

Almanyada mahalli idarelerin mali adan yeterli durma getirilmesi eyaletlerin grevidir. Anayasaya gre gelir vergisinin %15lik ksm mahalli idarelere aktarlmaktadr. Bunun yannda federal devlet ya da eyaletler tarafndan mahalli idarelere aktarlan grevler iinde ek mali kaynaklar salanmaldr. Belediyelerin toplam gelirleri iindeki %22lik ksmn ise ekonomik iletmeler ortaklklar kiralar v.b. gelirler ve kredilerden olumaktadr. Almanya da mahalli idareler yetki alanlarna giren grevleri konusunda geni bir hareket serbestisine sahiptirler. Kural olarak mahalli toplumu ilgilendiren btn grevler, eer ayrca dzenlenmemilerse, mahalli idareler tarafndan yerine getirilir. Ayrca devlet belli hizmetleri mahalli idare birimleri vastasyla yerine getirmektedir. Bunlara rnek olarak pasaport, nfus kaytlar, mali tevzin, evre koruma ve ikamet ileri verilebilir. Alman mahalli idare birimleri zerinde iki tr denetim bulunmaktadr. Bunlar; darenin kendi iinde gerekletirdii devlet denetimi Yarg denetimi

Genel olarak denetim birimleri kaymakam, eyalet bakan ve iileri bakandr. Denetim birimleri mahalli idarelerin yerinden ynetim kapsamndaki grevleri zerine sadece kanunilik denetiminde bulunabilirler. Fakat merkezden aktarlan grevlerde yerindelik denetimi de yaplmaktadr. Denetim esasnda bilgi alma, itiraz, dzenleme, yerine geme, komiser atama, zel aralar, onaylama gereklilii, ibraz gereklilii gibi yntemlerle yaplr. 66 C) TRKYE 1)Osmanl mparatorluu Dnemi Trkiyede mahalli idare gelenei, kkeni ok fazla geriye uzanmayan bir yapya sahiptir. Osmanl toprak yaps ve rejimi itibariyle, devrin btn imparatorluklarnda olduu gibi merkeziyeti bir ynetim yapsna sahipti. Bu ynetim gelenei Seluklulardan kalm bir mirastr. Tarihilere gre ilk rneklerini Tanzimat dneminde grdmz yerel ynetimlerin ortaya kmasndaki esas
66

Dnyada Mahalli dareler, a.g.e., s. 42

20

etkenin demokrasi deil, 67 Osmanl imparatorluunda resmilemi bir yerel ynetim statsnn ancak merkeziyetilik sisteminin yerleme gerei ve zellikle aznlk unsurlarnn siyasal katlmas ve etnik haklarn elde etmeleri ynnde d devletlerin yapt basklarn sonucunda ortaya ktn belirtirler. 68 3 kasm 1839da okunan Hatt- Hmayun mahalli idareler bakmndan da balang noktas olarak kabul edilir. Tanzimatlarn esas gayesi devleti glendirmek ve modernletirmekti. Eyalet idaresini slah etmek, gelirleri arttrmak ve tutarl bir idare sistemi kurmak istiyorlard. Ancak bunu salayacak say ve nitelikte brokrat kadrosu yoktu ve o zamann artlar iinde bunlarn finansman mmkn deildi. 69 Tanzimat ve slahat dnemlerinde Osmanl ynetimi patrimonyal hizmetin banda bulunan sekinler, yasal iktidar yaps ve guruplar dndakileri dikkatle izleyip denetimleri altnda tutmaya alrken, te yandan ncelikle mali konularda yerel temsilcilerin oyuna ve desteine bavurmak zorunda kalmlardr. te Muhassallk 70 kurulmas ve vilayet liva ve kaza idare meclislerinde halkn oyuna bavurma ihtiyac bundandr. Bu meclisler yerel ynetim birimi saylmamakla birlikte yerel ynetimlerin ilk iaretleri, hatta ekirdekleri olmulardr. 71 Krm savann ardndan 1855de, banda hkmete atanan bir

ehremininin bulunduu ilk belediye rgt kuruldu. Bu rgtn on iki kiilik bir kent kurulu da vard. Meclis yelerinin baa gelmesi de atama yoluyla oluyordu. Ancak meclis yelerinin stanbulda oturan her snf Osmanl tebasndan ve esnafn mutebet ve muteberlerinden olmalar gerekiyordu. Aranan koullar arasnda zellikle esnafn saygn ve gvenilir kiilerden olmalar koulunun bulunmas dikkati ekmekte ve yerel kurulun olumasndaki sekinci anlay yanstmaktadr. Meclis yelerinin 2/3nn her yl yenilenmesi gerekiyordu. 72

Kodemir, a. g. m. , s. 112 lber Ortayl, Trk dare Tarihi, TODAE, Ankara, 1980, s. 26 69 Kodemir, a. g. m. , s. 113 70 Tanzimat dneminden sonra mltezimlerin toplad vergileri almak zere merkezden grevlendirilen yetkililere verilen isimdir. Ayrca onlara yardmc olmak zere yre halknn temsilcilerinden ve ruhani liderlerinden oluan bir meclis oluturuluyordu. Buna da muhassallk meclisi deniyordu. 71 Grmez, a. g. e. , s. 86-87 72 Kele, a. g. e. , s. 125
68

67

21

Bu rgtn kuruluundan nce stanbulda yelerinin ounluunu yabanc uyruklularn oluturduu ve kurulmas dnlen belediye rgt hakknda nerilerde bulunan ntizam- ehir komisyonu bulunuyordu. Bu neriler dorultursunda 1858 ylnda, stanbulun Beyolu ve Galata semtlerini iine alan Altnc daire-i Belediye kurulmutur. 73 Bu rgtn banda daire mdr nvan ile bir bakan ve yedi yeli bir daire belediye meclisi bulunacakt. Bakan ve yeler hkmete atanmakta, meclise ayrca danman niteliinde yabanc uyruklu baz kiilerde katlmaktayd. Osmanlca yannda Franszca da resmi dil olarak kullanlyordu. 74 Altnc Daire-i Belediye Trk belediyecilik tarihinde ok nemli ve farkl bir yere sahiptir. Paris belediyesi rnek alnarak kurulan bu belediye zel gelir kaynaklarna sahip ve ayr personeli olan bir rgtt. Altnc daire-i belediye hizmetlerin yrtlmesinde gerekli masraflar karlamak zere gelir tahsil edebilen ilk Trk yerel ynetim kuruluu olup bu noktada tekliini uzun sre korumutur. Bu belediye rgtne alnacak personeli Bab- Alinin onayna ramen daire meclisinin karar vererek almas da yeni bir uygulama olarak karmza kmaktadr. 75 l zel idareleri ile ilgili ilk pilot uygulama 1864 ylnda Tuna Vilayet Nizamnamesi ile yapld. 76 Bu nizamnamede il genel ynetiminin yannda, Valinin bakanlk ettii ve her sancaktan seilen drder yeden oluan il genel meclisinin bulunduu bir il zel ynetimi de kuruldu. 77 1864 ylnda Osmanl Avrupasnda 10 vilayet ve 44 sancak, Asya ksmnda 16 vilayet ve 74 sancak, Afrikada ise bir vilayet ve 5 sancak olmak zere 27 vilayet 123 sancak kurulmutur. 78 6 Ekim 1868 ylndaki Deraset-i dare-i Belediye Nizamnamesi ile belediye rgt btn stanbulu kapsar hale getirildi. Bu nizamname ile n drt daireli stanbul ehreminat da almaya balad. Ayn yl kan bir talimatla stanbul dnda vilayet sancak ve kaza merkezlerinde de belediye tekilat kurulmas
73 74

Kele, a.g.e.,s. 125 Nuri Tortop, Mahalli dareler, Yarg Yaynlar, Ankara, 1999, 6. b. , s. 2 75 Grmez, a. g. e. , s. 89 76 Kodemir, a. g. m. , s. 113 77 Tortop, Mahalli dareler, a. g. e. , s. 4 78 Trkiyede Yerel Ynetimler,Yapsal ve levsel nceme, www.iisleri.gov.tr/yaynlar/belbas/a.htm, s. 2, 01.03.2004

22

ngrld. Bunlarn banda atama ile gelen Belediye Reisi ve snrl seimle gelen yelerden oluan meclis bulunuyordu. 79 1876 Tekilat- Esasi Kanunu nun 112. maddesi belediyelerin seimle gelen meclislerce ynetilmesini ve buna dair esaslarn kanunla dzenlenmesini ngrmtr. 80 Bu yzden 1877de 81 karlan Deraset-i Belediye Yasas eski belediye rgtn olduu gibi korumutur. Farkl olarak stanbuldaki 14 belediye dairesi 20ye karlmtr. 82 Bu kanunla her kent ve kasabada bir belediye meclisi kurulacaktr. Kasabann byklne gre alt ile on iki arasnda deien ve drt yl iin seilen meclis yelerinin yars iki ylda bir deiecekti. Bu kanuna gre meclis tzel kiilik sahibi olup kentin imar, su, itfaiye, gibi nemli ileri grnrde de olsa bu tzel kiilie braklmtr. Bu kanun ilk defa tek dereceli seimi getirmesi asndan da nemli bir kanundur. Kanunda seimlerin gizli oy ak saym esasna dayanmaktayd. 83 kinci merutiyetin ilanndan sonra 1912 ylnda karlan Deraset-i Belediye Hakkndaki Geici Yasa ile stanbuldaki belediye daireleri kaldrlm, bunlarn yerine belediye ubeleri kurulmutur. Bu yap 1930 ylnda 1580 sayl belediye yasas yrrle girinceye kadar deimeksizin varln srdrmtr. 84 anlalaca zere bu yasa ile de gemiten gelen zekilik gelenei srdrlmtr. 85 Bu gelimenin daha ncesinde 1902 ylnda Jn Trk kongresinde merkeziyetilik ve ademi merkeziyetilik tartmalarnda merkeziyetilik taraftarl Merkezi iktidar gl olmadan lke olmaz eklinse sunulurken, Prens Sabahattin, vatann ancak adem-i merkeziyet idaresine geilmekle kurtarlabileceini, kalknmann, teknolojik gelimenin ancak bu yolla mmkn olabileceini sylemitir. Hatta merkeziyeti olarak bilinen Ziya Gkalp bile bu ar merkeziyetilie kar kmtr. 86

79 80

Kodemir, a. g. m. , s. 116 A. k. , s. 116 81 Baz kaynaklara gre 1876 olarak da geer. 82 Kele, a. g. e. , s. 116 83 Grmez, a. g. e. , s. 91-92 84 Trkiyede Yerel Ynetimler, a. g. m. , s. 3 85 Kele, a. g. e. , s. 126 86 Grmez, a. g. e. , s. 93

23

Yerel ynetimlerin Osmanldaki geliiminde kylerin bir tzel kiilik olarak varlndan bahsetmek zordur. 1864 Vilayet Nizamnamesinde ad geen kyler ilelerin alt birimlerini oluturmaktayd. 1913de dare-i Umumiye-i Vilayet adl geici yasa ile yrrlkten kaldrldndan, Cumhuriyet dnemine,1924 tarih ve 442 sayl ky yasas ile yeniden dzenleninceye kadar tzel kiilie sahip olmamlardr. 87 2)Cumhuriyet Dnemi Cumhuriyet dnemi iinde yerel ynetimlerin gelimesinde 1921

Anayasasnn ayr bir yeri vardr. Bu anayasann 11-14. maddeleri vilayetlerin mahalli ilerde manevi ahsiyeti ve muhtariyeti olduunu, vilayet halknn seecei vilayet uralarnn eitimden sala, tarmdan bayndrla dein bir ok hizmeti greceini belirtmekteydi. 88 Bu anayasa 1876 Kanuni Esasiden farkl olarak illere ve bucaklara zerk bir stat ve tzel bir kiilik tanyordu. l tzel kiiliinin, il meclisi, il ynetim kurulu ve bir de il bakan olmak zere organ bulunuyordu.(m.13) Ayrca bucaklarda, bucak meclisi karar, bucak ynetim kurulu, ve bucak mdr ise yrtme organ olarak ngrlyordu. l ynetimleri ile ilgili olarak ilde ayrca merkezi hkmetin bir temsilcisi olarak vali bulunacak, fakat vali yalnz devletin genel ileri ile, yerel iler arasnda bir ayrlk ortaya kt zaman duruma karacakt. 1921 Anayasasnn 23. maddesi ayrca genel mfettilere, devletin yerel ynetimlerle ilgili grev ve kararlarn uygulanmasn srekli olarak denetlemek yetkisini de tanmtr. 89 1924 Anayasas, 1921 Anayasasnda yer alan grev ayrm ve yetki genilii ilkelerini olduu gibi benimsemitir. Bu dnemde yerel ynetimler alannda yeni dzenlemelere gidilmesinde baz unsurlar da etkili olmutur. Bunlardan beklide en nemlisi savatan yeni km bir lkenin ncelikli amacnn milli birlii salamak olmasdr. O dnemde zellikle meclise bu varln salanmasnda gl bir devletin art olduu dncesi de olduka hakimdir. Tek partili dnem olmas itibariyle demokrasinin kurumlarna pek fazla rastlanlmamaktadr.

87 88

Kele, a. g. e. , s. 128 Trkiyede Yerel Ynetimler, a. g. m. , s. 4 89 Kele, a.g.e., s. 130-131

24

1930lardaki

nemli gelimelerden biriside stanbul ehreminatndan

esinlenerek 417 sayl kanunla kurulmu olan Ankara ehreminatdr. Buna gre ehreminat 24 yeli Cemiyet-i Umumiye-i Belediye tarafndan ynetilecek ve bu yeler kentte oturan ve semenlik niteliklerine sahip semenler tarafndan seilecektir... Ankara ehremini ileri Bakanlnca atanmakta olup ehreminatn btesi meclis tarafndan onanmakta idi. Fakat bu dzenlemenin pek ok demokratik oluumdan yoksun olduu belirtilmektedir. 90 nnnn babakanl dneminde karlan belediye kanunu belediyelere istenen lde ok geni yetkiler vermemekle birlikte, yurttalarn bilinlenmesi ve yerel ynetimlerin glendirilmesi adna anlaml bir adm olmutur. O yllarda kimi kanunlarla belediyelerin mali gc arttrlmsa da zamanla bu yetkilerin azaltld grlmtr. 91 1930 ylnda yaplan yerel seimlerde tek muhalefet partisi olan ve ksa sre sonra kapanan Serbest Cumhuriyet Frkas kmsenmeyecek baarlar elde etmitir. Dnemin iileri bakan bu seimlerde lke dzeyinde ki 502 belediye bakanlndan 22sinin muhalefet partisince kazanldn aklarken, muhalefet lideri Fethi Bey, Belediye seimlerini aslnda katldmz her yerde serbest frka kazand. Halk frkas aslnda her yerde yenilmitir. Bunu karmzdakiler istisnasz biliyordu eklinde aklama yapmtr. Ksa sre sonra uray Devlet (Dantay) Serbest Frkay kapatm ve bu partinin kazand belediye bakanlarn grevden alarak yerlerine CHPlileri getirmitir. 92 1930lu yllarda belediyecilikle ilgili ksa zamanda pek ok yasa karlmtr. ncelikle Belediye Kanunu, Hfzshha Kanunu, Belediyeler Bankas Kurulu Kanunu, Belediyeler Yap ve Yollar Kanunu, Belediyeler stimlak Kanunu gibi bir dizi kanun karld. yl gibi ksa srede karlan bu kanunlar uzun sre Trk belediyeciliini dzenleyen temel yasalar olma zelliini tamlardr. 1580 sayl Belediye Kanunu, Osmanl belediyecilii ve Ankara belediyecilik deneyimine ramen byk lde Fransadan etkilenmitir. Bu kanunun en nemli zellii Ankara ve stanbul dndaki tm belediyeleri eit kabul etmesidir. Dier nemli
90 91

Grmez, a.g.e., s. 105 Trkiyede Yerel Ynetimler, a.g.m., s.4 92 Grmez, A.g.e., s.101-102

25

zellii, btn belediyelerin merkezi ynetimin denetiminde olduunu belirtmesidir. Bir zellii ise belediyelere byk hizmet alanlarnn ald, yani bir dizi kamu hizmetinin grlmesi yetkisinin belediyelere devredilmesidir. Cumhuriyet tarihi boyunca karlan belediye yasalar iinde belediye hizmet snrlarnn bu derece geni tutulduu bir yasa olmamtr. 93 Bu dnemdeki dier bir nemli gelime ise 1933 ylnda kurulan Belediyeler Bankasdr 94 . Belediyeler Bankas bu dnemde belediyelerin gelimesine byk katklarda bulunmutur. Kurumun bu yararl faaliyetlerinin sadece belediyeler inhisar eden ereveden karlarak memleket apnda bir faaliyet alanna ynelmesinin yurda salayaca byk yararlar gz nne alnm ve Belediyeler Bankas kaldrlarak onun yerine deiik bir yapya sahip olan ller Bankasnn kurulmas ngrlmtr. Bunun sonucu 1945 ylnda yrrle giren 13.06.1945 tarih ve 4759 sayl kanunla ller Bankas kurularak faaliyete gemitir. 95 Yerel ynetim bankalarnn kurulu ve ileyi biimi lkeden lkeye nemli deiiklikler gstermekle birlikte, bunlarn temel fonksiyonu yerel ynetimlere kredi verme olarak kabul edilebilir. Trkiyede ise ihtiyalarn ve artlarn farkli olmas ller Bankasnn kuruluuna batdaki rneklerinden farkl bir yaklam getirmitir. Yerel ynetimlerin gelimesi iin finansman ve kredi ihtiyac aka grlmekle birlikte, yalnzca bunu salamann yeterli olmayaca dnlm, yerel ynetimlerin temel fonksiyonlar ile ilgili geni bir teknik kadroyu ve teknik imkanlar bu idarelerin yararna hazr bulundurmak da gerekmitir. Bu nedenle de Trkiyede ller Bankasnn ileyiine vcut veren mevzuat hazrlanrken daima kredi ve teknik uygulama birlikte gz nnde bulundurulmu, alma esaslar bu temel gre gre oluturulmutur. 96 1945-1960 aras dnem yerel ynetimler alannda ok da ayrntl dzenlemelerin yaplmad bir dnemdir. Bu dnemde sadece mevcut yap zerine baz rtularn yapld grlr. Fakat bu dnemde dikkati eken nokta, artk ok partili hayata geilmesinin etkilerinin Trk siyasal hayatnda grlmeye balamasdr.
93 94

Grmez, a.g.e., s. s.109 Ziya oker, Yerel Ynetimler ve ller Bankas, A..D., C.22, S.1, Mart 1989, s.23 95 Tortop, Mahali dareler, a.g.e., s.196 96 oker, a.g.m., s.23

26

Bu dnem yerel ynetimlerin demokratik bir yapya kavuturulmas ynndeki en nemli gelime 1946 tarih ve 4878 sayl kanundur. Bu kanunla seimlerin yaplma ekli deitirilmitir. Dnemin demokratikleme konusundaki admlardan biriside; hem belediye hem de il zel idarelerinin mali yaplarn dzeltme abalarna paralel olarak 1 Temmuz 1948 tarihinde kabul edilen ve 423 sayl belediye Vergi ve Resimleri Kanunu yrrlkten kaldran kanundur. Bu kanunla belediyelerin gelirleri eskiye oranla arttrlmtr. 97 ok partili siyasal hayata geiin ardndan politikaclar her zaman yeni belediyelerin kurulmasna kar hogrl ve zendirici olmulardr. Bunun sonucu olarak 1961 planl kalknma dnemine girilmesiyle art hz yavalatlm, 1980 ihtilalinden sonra ise skynetim komutanlklarna verilen yetki ile say 1727den 1587ye drlmtr. 1984den sonra tekrar ykselie geen bu say 1998de 2900e yaklamtr. 98 1960 sonras dnemde mahalli idareler alanndaki en nemli gelime 1961 Anayasas olarak grlmektedir. Anayasann 112-116. maddeleri bu alandaki dzenlemeleri iermektedir. 112. madde idarenin kurulu ve grevlerinin merkezde ynetim ve yerinden ynetim esaslarna dayandn belirtirken, 116. madde eskisinden farkl olarak, yerel ynetimlerin grevleri ile orantl gelir kaynaklaryla donatlmas hkmn getirmitir. Ayn madde yerel ynetimleri yle tanmlamaktadr. Mahalli idareler il, belediye ve ky halknn mterek mahalli ihtiyalarn karlayan ve genel karar organlar halk tarafndan seilen kamu tzel kiileridir. Ayn dnemde zerinde durulmas gereken nemli bir dzenleme ise 27 Temmuz 1963 gn karlan 307 sayl kanundur. Bu yasa ile belediye bakanlarnn seiminde tek dereceli ounluk usulnn benimsendiini gryoruz. Yasa ile belediye seimleri ile ilgili mevcut hkmlerin bazlar deitirilmitir. Mesela daha nce seimden sonra mlki amirce onanarak greve balayan belediye meclis yelerinin, bu kanunla, il seim kurullarnca onanarak greve balamas kararlatrlmtr. 99 Fakat bu dnemde yine belediyeler mali skntlar iinde
97 98

Grmez,A.g.e., s.125 Kele,a.g.e.,s.202 99 Grmez,a.g.e., s.132-133

27

boulmular, gelirlerini giderlerini karlamamtr. 1960 sonras, belediyelerin mali durumlarn dzeltme iin baz dzenlemeler yaplsa da bunlar yeterli olmamtr. Bu sre 80lere kadar devam etmitir. Ne var ki hzla girilen yapsal dnm sreci deien kentsel toplum ve onun srekli farkllaarak younlaan talepleri ynetsel kurumlarda da deiimi gerekli klmtr. Belediyecilik olgusundaki deiim 1973-80 yllar arasnda yaanan Demokratik Belediye Hareketinde somutlamtr. Tarihinde ilk kez belediyeler klasik kentsel hizmet retimi yannda yerel toplum adna demokratik taleplerde bulunmaya balamtr. zerk, katlma ak, kaynak yaratc, retici ve birliki yeni bir belediye anlay olarak ortaya kan bu hareket lkenin genel demokratikleme srecine de hzl bir ivme kazandrmtr. 100 1970 sonras dnemde bat kentleri byk oranda bir i ge maruz kalmtr. te bu dnem belediyecilik alannda byk tartmalarn balad dnemdir... zellikle 73-80 aras dnemde Ankara, stanbul, zmir gibi belediyelerde eski yapdan farkl olarak bilim adamlarnn grlerinden geni lde yararlanlmtr. Hatta programnda belediyeleri merkezi ynetimin vesayetinden kurtulacan ve merkezi ynetimin belediyelere karmn snrlayacan vadeden bir siyasal parti iktidara geldiinde Yerel ynetim Bakanl kurarak belediyelerin denetimini bu bakanla brakmtr. 101 te bu dnemde artk kamuoyunun dikkati belediyeler zerine younlamaya balamtr. Bunda o dnem byk kent belediyeleri ile siyasal iktidar arasndaki tartmalarn seviyesizlemesi ve belediyelerin bir ounun politize olup anarinin doup gelimesini destekler bir tavr taknmalar etkili olmutur. te bu ortamda 1982 anayasas hazrlanrken btn bu saylanlarn da etkisiyle mahalli idarelerle ilgili maddede 1961 anayasasndan farkl olarak vesayete ilikin hususlar hem aka teyid edilmi hem de berrakla kavuturulmutur. 102 Bu noktada 1961 ve 1982 anayasas karlatrldnda ortaya yle bir tablo kar. 1982 anayasas yerel ynetimlerin karar organlarnn seimle ibana geleceini ngrmesi halkn tabiri yerine kanunla gsterilen semenler teriminin
100 101

Mete Yldz, Yerel Ynetimler ve Demokrasi,YYD, C. 5, S. 4, Temmuz 1996, s.10 A.k., s.136-137 102 Nadarolu, a.g.e., s. 166

28

kullanlmas gibi farklar gze arpar. Ayrca 1982 anayasasnda yer alan yerel ynetimlere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanaca hkm bulunmaktadr. 1921 anayasas hari hibir anayasada zerk yerel ynetim kavramna yer verilmemitir. 1982 anayasasnn vesayet konusunda da merkezi ynetime daha geni yetkiler verdii sylenebilir 103 . 1982 anayasasnn 127. maddesinde 1961 anayasasndan farkl olarak, zeksel ynetimin yerel ynetimler zerinde bir ynetsel vesayet yetkisi bulunduu aka yazldr. Ayrca seim sreleri de 1982 anayasas ile drt yldan be yla karlmtr. 104 1982 Anayasas, yerel ynetimlerin seilmi organlar zerindeki vesayetle ilgili temel ilkeyi ok iyi belirlemi ve organlk sfatn kazanmalarna ilikin itirazlarn zm ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg yoluyla olur demitir. 1982 Anayasasnn olumsuz yn bu ve benzeri konularda temel ilkeyi demokratik yaklamlara uygun biimde koyduktan sonra ancak ile balayan cmlelerde kendini gstermektedir. Temel hak ve zgrlkleri ieren btn maddelerde olduu gibi burada da ancak ile balayan snrlama ve vesayet, demokratik ilkeyi izlemekte ve onu yaamdan uzaklatrmaktadr. Bu konuda getirilen snrlama udur. Ancak, grevleri il eilgili bir su sebebiyle hakknda soruturma veya kovuturma alan mahalli idare organlarn veya bu organlarn yelerini, ileri Bakan, geici bir tedbir olarak, kesin hkme kadar uzaklatrabilir. Politik organlarn bu tr vesayet yetkilerini kullanrken nasl bir amala hareket ettikleri bilinmektedir. Bunun rnekleri oktur. Bu nedenle yerel ynetimlerin seilmi organlar zerinde soruturma ama hakkna sahip olan ileri Bakan bu soruturma ile ilgili karar alamamal ve bunu yargya brakmaldr. Zira ileri Bakan ile yerel ynetimlerin seilmi kiileri ve organlar arasnda siyasal gr ayrlklar ve bundan kaynaklanan bir siyasi rekabet bulunabilir. Bu siyasi rekabetin varl alnan kararlarn tarafszl ve hukukilii konusunda kuku uyandracak uygulama hakl nedenlere dayansa bile bu kuku giderilemeyecektir. 105 Trkiyedeki siyasal sre eitli nedenlerle merkezileme eilimi iindedir. Bir ilin milletvekilleri drt yl iin seilirler. eildikten sonra ilinden uzak kalmakta

103 104

Trkiyede Yerel Ynetimler, a.g.m., s.13 Kele, a.g.e.,s.134 105 Ziya oker, Yerel Ynetimler ve Anayasa, YYD, C. 5, S. 6, Kasm 1996, s. 23

29

yerel

politika

kulisinde

etkisini kaybetmektedir.

Bu

etkinliini kaybeden

politikacnn n seimleri kazanma olasl azdr. Belediyeler ise yerel politika kulislerinde ok etkili odaklardr. Merkezden bamszl artm bir belediye sistemi iinde merkezi politikac yerel politika kulisinde etkinliini hzla kaybedecektir. Merkeze bamllk arttka bu etkinlii srdrmek kolaylamaktadr. Merkezi kontroln arttrlmas devaml olarak iktidardaki partilerin karna almaktadr. Merkezi kontroln ok yksek olduu bir sistemde iktidardaki partiler muhalefetteki partilere mensup belediyelerin gelir kaynaklarn dolaysyla baarsn kolayca snrlayabilmektedir. ktidar partileri iin bu tutumun ksa ve uzun dnemde yarar vardr. Bu yap iinde halkn oyu kolayca etkilenebilmektedir. Halk iktidara yakn belediye bakanlarnn daha ok kaynak bulabileceklerini bilmekte zellikle kk belediyelerin bakanlk seiminde bunlarn oy alma anslar ykselmektedir. 1973 belediye seimleri kampanyas bu bakmdan ilgintir. ktidar partisinin belediye bakanlar gemi yllardaki icraatlarndan ok, merkezi hkmetten ne kadar bor alabildikleri ile nmlerdir. 106 Belediye seimini muhalefet partisi kazansa bile bunun baars iktidar tarafndan snrlanaca iin bir sonraki seimde kendisine yakn bir adayn kazanma ans artacaktr. Bu nedenle bamsz belediyeler anlayn savunmak genellikle muhalefet partilerinin eilimi olurken, baml belediye anlayn savunmak iktidar partilerinin tutumu olmaktadr. Merkezileme eilimi kendi kendini hzlandran, glendiren bir sretir. Gszleen belediyeler sorumluluu kendi zerine den kamu hizmetlerini, mali olanakszlklar nedeniyle ve yeterli hnerde personel bulamad iin baaryla gerekletiremeyince, merkezi ynetim bu fonksiyonlar kendi zerine almak iin gerekelere sahip olmaktadr. 107 Ortadaki mevcut tablo mahalli idarelerimizin an gerektirdii mali ve siyasal gce sahip olmadklarn gstermektedir. Mahalli idarelerin yeterli derecede iler ve zerk kurumlar olmalar iin ncelikli art, ykmllklerinde bulunan hizmetleri yerine getirebilmeleri iin gerekli olan mali kaynaklara sahip olmalardr.

106 107

lhan Tekeli, Yiit Glksz, Belediye sorunlar, A..D., C.9, S.2, Haziran 1976, s.9 Tekeli, Glksz, a.g.m., s.9

30

Fakat bu gne dein Trk yerel ynetimleri bu adan merkeze bamllklarn srdrmlerdir. 3) Gnmzde Yerel Ynetimler Trkiye'de ki yerel ynetimlerin genel zeliklerini ilgili anayasa maddesini esas alarak (md. 127) yle belirtebiliriz. 1- Trkiye'de yerel ynetim teriminin kapsamna giren kurulular; il zel idareleri,belediyeler ve kylerdir. 2- Yukarda sz geen yerel niteler, kamu tzel kiiliine sahip anayasal kurululardr. 3- Seimle meydana gelen karar ve yrtme organlarna sahiptirler. 4-Yerel ynetim nitelerinin seilmi organlarnn organlk sfatn kazanma veya kaybetmeleri konusundaki denetimin esas itibariyle yarg yolu ile, dier alanlardaki denetimin ise idari vesayet yolu ile gerekletirilmesi ngrlmektedir. 5-Yerel ynetimler merkezi idare ile olan ba ve ilikilerinde - idari vesayetin getirdii snrlamalar dnda - idari ve mali zerklikten yararlanacaklardr. 6-Yerel ynetimlerin asli grevi kendi snrlar iindeki halkn mterek mahalli ihtiyalarn karlamaktr. Bunun iinde, Anayasa'da bu kurulularn zel gelir kaynaklarna, dolaysyla ar bir bteye ve hizmetleri yrtecek kendi personeline ve rgte sahip olmalar ngrlmektedir. 7- Byk yerleim merkezleri iin kanunla zel ynetim biimleri getirilebilmesi ngrlmektedir. 8- Yerel ynetimlere grevleri ile orantl gelir kaynaklan salamak da anayasal bir zorunluluktur108 . a) L ZEL DARELER l zel idareleri ile ilgili halen yrrlkte olan hkmler 1913 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Geici Kanunuyla dzenlenmitir. Bu kanun hem il genel ynetimi ve

108

Halil Nadarolu - Ruen Kele, "Merkezi idare ile Mahalli idareler Arasndaki Mali ilikilerin Dn ve Bugn" (Trkiye rnei), VII. Maliye Sempozyumu'na sunulan tebli, 23-25Mays 1991, Marmaris, S. 27-28

31

ayn zamanda il zel ynetimi ile ilgili hkmler iermekteydi. 1929 ylnda 1426 sayl kanunla il genel ynetimi ile ilgili yeni dzenleme yaplm ve 1913 tarihli Kanunun genel ynetimle ilgili hkmleri iptal edilmi, zel idare ile ilgili hkmleri ise yrrlkte kalmtr. Bu hkmler de 26 Mays 1987 gn Resmi gazetede yaynlanan 3360 sayl kanunla byk lde deiiklie uramtr. 109 Son olarak 24. 06. 2004 tarihinde kabul edilen yasa ile yerel ynetimlerimiz yeniden geni bir dzenlemeye tabi olmutur. Bir yerde il zel idaresi kurulabilmesi iin, sz konusu yerin il statsne kavuturulmas yeterlidir. Baka bir ifade ile, bir yerleim biriminin kanunla il statsne kavuturulmas ile birlikte, baka bir ileme gerek kalmakszn, otomatik olarak orada il zel idaresi de kurulmu olmaktadr. Bu bakmdan merkezi ynetimin tara rgt olan il ile, yerel ynetim birimi olan il zel idaresinin hizmet yrttkleri alan ayndr. Ayrca il genel ynetiminin ba olan vali, ayn zamanda il zel idaresinin de yrtme organdr. Bu benzerlikler sebebiyle, il genel ynetimi ile il zel idaresi, ou zaman bir birine kartrlmaktadr. 110 1913 tarihli idare-i Umumiye-i Vilayet Geici Kanunu, il zel idarelerine ok geni yetkiler ve alma alan tanmt. Ancak aradan geen sre iinde, trl genel kanunlar ve bir ok bakanlklarn kurulu kanunlar il zel idarelerinin tarm, salk, bayndrlk ve eitim alanlarndaki grevlerini baka kurululara vermitir. 111 aa) l zel darelerinin Organlar l zel idaresinin, "vali", "il genel meclisi" ve "il daimi encmeni" olmak zere organ bulunmaktadr. Vali Vali, il zel idaresinin yrtme organdr. Bu sfatta il genel meclisi ve il daimi encmeninin ald kararlan yrtr. Vali il genel meclisine sunulacak bte ile alma programlarn hazrlar, hem il genel meclisinin hem de il daimi encmeninin gndemini dzenler. Vali il zel idaresi btesinin ita amiridir. l zel idaresinin tzel kiiliini vali temsil eder. Valinin il zel idaresinin ald karar ve nlemlere
109 110

Tortop, Mahali dareler,a.g.e., s.85 Bill Erylmaz, Kamu Ynetimi, niversite Kitabevi, zmir-1994, s. 134 111 Tortop, Mahalli dareler, a.g.e., s.85

32

uymayanlara kar ceza verme yetkisi vardr. Vali il zel idaresine ait hizmetlerin yrtlmesinde ilelerde kaymakamlardan yararlanr. Kaymakamlar, Valinin verecei zel idare hizmetlerini yapmakla ykmldrler. l zel idaresinde, validen sonra en st dzeyde yetkili ynetici memur, il zel idare mdrdr. Mdr zel idare brokrasisinin badr ve hizmetlerin yrtlmesinde valiye kar sorumludur. 112 l Genel Meclisi l zel idaresinin genel karar organdr. 2004 ylnda kabul edilen yasa il genel meclisi konusunda byk deiiklikler getirmitir. Bunlardan en nemlisi valinin il genel meclisi bakanlk etmesi uygulamasna son verilmesidir. 5197 sayl bu yasann 11. maddesine gre il genel meclisinin bakan, yine meclis tarafndan 2 ve 3 yllk dnemler iin seilecektir. Bu bakan meclise bakanlk edecek ve meclisinin gndeminin belirleyecektir. Genel meclis ye tam saysnn ounluu ile toplanr ve ounlukla karar alr. l genel meclisinin ald btn kararlar valinin onay ile yrrle girer. 113 Yeni yasa ile meclisin toplant saylar arttrlmtr. l genel meclisi her bir aylk tatil sresi hari her ayn ilk haftas toplanabilecektir ve bu toplantlar en ok be gn srecektir. Ancak kasm ay toplants dnem ba toplants olarak kabul edilmekte ve bu toplantnn da sresi 20 gn olacaktr. 114 l genel meclisinin balca grevleri unlardr : - l zel idaresinin bte ve kesin hesabn kabul etme - Vali tarafndan sunulan yllk faaliyet programn grp karara balamak - Borlanma karar vermek, - Yllk program inceleyip karara balamak, - Ynetmelik yapmak.115

112 113

Erylmaz, a.g.e., s.138 5197 sayl il zel idaresi yasas 114 a. k. 115 A.k., s.139

33

l Daimi Encmeni l daimi encmeni, il zel idaresinin,"karar", "danma" ve "yrtme" organdr. Yeni dzenlemeye gre il daimi encmeninin ismi, il encmeni olarak deitirilmitir. Ayrca eski dzenlemeden farkl olarak encmen seilmi ve atanm yelerin birlikte bulunduu karma bir yapya kavuturulmutur. Encmen il genel meclisinsin kendi yeleri arasndan seecei be yenin yan sra, valinin biri mali hizmetler birim amiri olmak zere valinin her yl birim amirleri arasndan atayaca be yeden olumaktadr. 116 Esi uygulamada encmen valinin havale edecei konular dnda bir konu gremezken, yeni yasa da encmene gndem iin konu teklif etme hakk verilmektedir. Ayrca yeni uygulamaya gre il genel meclisinde kaybettii bakanl, il daimi encmeninin ba olarak tekrar kullanmaktadr. Encmen, il genel meclisinin toplantda bulunmad zamanlarda, genel meclis adna baz kararlar alabilir. Bunun yannda, bte uygulamasn denetler, ihale ilemlerini hazrlar. Encmenin en nemli ynetsel grevi, valinin yapt aylk harcamalar denetlemektir.117 ab)l zel daresinin Grevleri Yasa ile il zel idaresine verilen grevler, devletin ynetsel grevleri kadar yaygn ve eitlidir. Bunlar; bayndrlk, eitim ve retim, tarm, salk, sosyal yardm, ticaret ve iktisat alanlarna yaylmtr. Daha nce de deinildii gibi Sonradan karlan yasalarla, bu grevlerin ou genel ynetime gemitir. Ancak genel ynetime geen grevler, aka il zel idaresinden alnmad iin, uygulamada ikili bir durum ortaya kmtr. 118 ac) l zel daresinin Mali Yaps l zel idaresinin gelir kaynaklarn, "genel bte vergi gelirlerinden ayrlan paylar", " emlak vergisinden verilen paylar " , " merkezi ynetim

116 117

5197 sayl kanun a.g.e. eref Gzbyk, Tekin Akllolu, Ynetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 1992, s.101 118 Gzbyk - Akllolu, a. g. e., s. 100

34

kurulularndan aktarlan denekler" ve kendi" z gelirleri olmak zere drt grupta toplamak mmkndr. 119 b)BELEDYELER Belediyeler, 7. 12. 2004ylnda kabul edilen yeni belediye kanununa gre nfusu 5000 ve zeri beldelerle, nfusuna baklmakszn il ve ile merkezlerinde kurulmaktadr. Bir yerleim biriminin il yada ile haline gelmesi ile orada otomatik olarak belediye kurulmu olmaktadr. Yeni iskan nedeniyle oluturulan ve nfusu 5000 ve zerinde olan herhangi bir yerleim yerinde, ileri bakanlnn nerisi zerine mterek kararnameyle belediye kurulabilir.120 ba) Belediye Ynetiminin Organlar Belediye ynetiminin, "Belediye Bakan", "Belediye Meclisi " ve "Belediye Encmeni" olmak zere organ bulunmaktadr. Belediye Bakan Belediye tzel kiiliinin ba ve yrtme organ belediye bakandr. Belediye bakanlar dorudan be yllk bir sre iin yredeki semenler tarafndan seilirler. 1963 ylna kadar, belediye bakanlar, belediye meclisi tarafndan seilmekteydi. Bakanlar Kurulunun uygun grd belediyelerin bakanlar, atama yoluyla da i bana getirilebilir. Uygulamada bu yola ok az bavurulmaktadr. Bu yntemin Anayasa ile atan bir yn yoktur; fakat belediyenin zerkliini byk lde etkiledii de bir gerektir.121 Belediye bakan belediyenin en yksek idari amiridir Meclis ve encmenin alm olduu kararlar uygular ve yrtr. Kanunlarla kendine verilen kamu gcn, yani belediye zabtasn ynetir. Belediyede alan kamu grevlilerini atar, belediye tzel kiiliinin temsilcisi olarak belediye mallarn idare eder. Gelirlerini ve alacaklarn takip, tahsil ve balar kabul eder . Mahkemede ve dier gerekli yerlerde belediyeyi temsil ve bu konularda vekil tayin etme yetkisine sahiptir. 122

Erylmaz, a.g.e., s.135 5272 nolu belediye Kanunu 121 Gzbyk, Akllolu, a.g.e., s.105,106 122 Zerrin Toprak Karaman, Yerel Ynetimler, Bornova Belediyesi Bilim Kltr Etkinlikleri Yayn, No: 1, zmir, 1992, s. 50
120

119

35

Belediye bakan, belediyenin btn faaliyetlerinden belediye meclisine kar sorumludur. Bakan belediye meclisine her toplant dnemi banda, meclis kararlarnn uygulanmasna, belediyenin mali durumuna, aktedilmi ve mevcut taahhtlerin ifa ekline dair yllk bir alma raporu sunmakla ykmldr. Meclis, rapordaki aklamalar ye tam saysnn te iki ounluu ile yeterli grmezse bakan hakknda "yetersizlik" karar verebilir.123 Belediye Meclisi Belediye meclisi, belediye ynetiminin genel karar organdr. Meclis yeleri, nispi temsil yntemiyle be ylda bir seilmektedir. Meclis yelerinin says, belde, kasaba, yada kentin nfus durumuna gre, 9 ila 55 kii arasnda deiiklik gstermektedir. Belediye meclisi yeni getirilen dzenlemeye gre bir aylk tatail hari her ayn ilk haftas, meclis tarafndan nceden belirlenen gnde mutat toplant yerinde toplanr. Ekim ay toplants dnem ba toplants olarak kabul edilir. Bte grmelerine rastlayan toplant sresi en ok yirmi gn, dier toplantrn sresi en ok be gndr. 124 Meclisin toplantlarna belediye bakan bakanlk eder. Belediye meclisi ye tam saysnn ounluu ile toplanr ve toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar alr. Ancak karar yeter says ye tam saysnn drtte birinden az olamaz. Gizli oylamalarda eitlik kmas durumunda oylama tekrarlanr. Eitliin yine bozulmamas durumunda meclis bakan tarafndan kura ekilir. 125 Belediye meclisinin grevleri unlardr. -Btenin, karara balanmas, -Ek denek verilmesi, btede deiiklik ve aktarmalar yaplmas, bor verme, bor alma, - mar planlarnn 3194 sayl yasa gereince onaylanmas, kesin hesabn, belediye alma programnn grlp

Bill Erylmaz - M. Ltfi en, kibinli Yllara Doru Trkiye'de Yerel Ynetimler Sorunlarzmler, MSAD Aratrma Raporlar : 5 , zmir, 1994, s. 28 124 5272 nolu Belediye Kanunu, m. 20 125 a.k. m. 22

123

36

-Kentin gelimesi iin hazrlanacak imar programlarnn kanalizasyon, hava gaz, su, elektrik ve aydnlatma tesislerinin gereklemesine ilikin iler, - Belediye adna verilecek( imtiyaz) szlemelerinin yaplmas, - Belediye ynetmeliklerinin incelenip onaylanmas, - Belediyenin tanr ve tanmaz mallarnn kullanmna ilikin kararlarn alnmas, Belediye Encmeni Belediye encmeni, belediye ynetiminin ikinci derecede karar ve danma organdr. Yeni kabul edilen yasaya gre belediye encmeninin olumas u ekilde olmaktadr. a) il belediyelerinde ve nfusu 100.000in zerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin, gizli oyla seecei drt ye ile biri mali hizmetler birim amiri olmak zere belediye bakannn her yl birim amirleri tarafndan seecei drt ye arasndan, b) Dier belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei ye ile biri mali hizmetler birim amiri olmak zere belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan seecei yeden oluur. 126 Belediye encmeninin grevleri arasnda, aylk hesaplarn incelenmesi, bte iinde aktarma yaplmas, toplumun gereksinme duyduu maddelerin sat fiyatlarnn saptanmas, belediye cezalarnn verilmesi gibi konular yer alr. Belediye encmeninin gndemini belediye bakan dzenler.127 Getirilen yeni dzenlemeye gre encmen yeleri bakannn uygun gr ile gndem maddesi teklif edebilir.128 bb)Belediye Ynetiminin Grevleri Belediye kanununda, belediyelerin grevleri, ayrntl bir biimde "sayma" yolu ile belirtilmitir. Baka yasalar da belediyelere grev vermitir. 1580 sayl Belediye Kanunu'nun 15. maddesinde belediyenin grevleri 76 fkra halinde
126 127

5272 nolu kanun, m. 33 Gzbyk, Akllolu, a.g.e., s.105 128 5272 nolu kanun, m. 35

37

sralanmtr. Bununla beraber Belediye Kanunu "genel yetki" ilkesine de yer vermitir. Belediyenin grevlerini, "bayndrlk", "koruyucu", "sosyal11, "dzenleyici" ve "ulatrma" olmak zere be grupta snflandrarak incelemek mmkndr 129 Bayndrlk grevleri: Belde halknn iinde yaad evrenin fiziki olarak iyiletirilmesi, gzelletirilmesi; halkn barnma, elenme, al-veri ve dinlenme ihtiyalarnn karlanmas iin gerekli tesislerin ve kamu binalarnn yaplmas ve bakm gibi konular kapsamaktadr. Koruyucu Grevler: Halka ak yerlerin temizlii ve buralarda satlan yiyecek ve iecek maddelerinin salk ynnden denetlenmesi, halkn can ve mal varln fiziki tehlikelerden koruma ve evre kirliliinin nlenmesi gibi faaliyetlerdir. Sosyal grevler: Halk banyolar, kaplcalar, ktphane, salk tesisi, yzme havuzlar, spor tesisleri vb. tesisleri yapmak. Ayrca; ocuk, yal, kimsesiz ve yoksullarn bakm ve korunmas iinde gerekli tesisleri kurmak. Dzenleyici Grevler: Beldenin yaplamas ve gelimesini dzenlemek amacyla imar planlar ve programlan yapmak, bunlar uygulamak, ruhsat vermek, yeme-ime elence ve yatma yerel erinin fiyat ve snflar belirlemek, baz temel gda maddelerinin fiyatlarn ve kr hadlerini belirlemek. Ulatrma grevleri: Belediye snrlar iinde eitli semtler arasndaki toplu tama hizmetlerini ynetmektir. bc)Belediye Ynetiminin Mali Yaps Belediyenin gelir kaynaklar, "genel bte vergi gelirlerinden ayrlan paylar", "z gelirler" ve "devlet yardmlar" olmak zere grupta toplanabilir. Genel bte vergi gelirlerinden ayrlan pay, nfus esasna gre datlmaktadr. 1989 ylndan-itibaren bte kanunlarna konulan bir madde ile, belediyelerin genel bte gelirlerinden yararlanma lt olan nfus miktar pay ilavelerle deimitir.

129

Erylmaz, a.g.e., s.150-152

38

Nfus ltne ilave olarak; kalknmlk derecesi mali kaynaklar, corafi konum ve turistik oluum gibi faktrler gz nnde bulundurulmaktadr. 130 Belediyelerin z gelirlerini, baz vergiler ve harlar oluturmaktadr. Sz konusu vergiler unlardr: Emlak Vergisi, iln ve Reklm Vergisi, Elence Vergisi, Elektirik Havagaz Tketim vergisi, Yangn Sigortas Vergisi ve evre Temizlik Vergisi. Yerel ynetim vergileri iinde, Emlk Vergisi nemli bir yere sahiptir. Emlk Vergisini; 1985 tarihinden itibaren belediyeler tahsil etmektedir: Tahsil edilen emlk vergisinin % 15'i, il zel idaresi pay olarak ayrlmaktadr. Son yllarda belediyelerin saysnda grlen art, genel bte vergi gelirleri tahsilatndan belediye payna den payn azalmasna neden olmu, Bykehir ve ile belediyesi snrlar iinde yaayan nfusun artmas sonucu olarak da belediyelerde kii bana den yerel gelir ve gider reel olarak azalmtr. 131 Yeni kabu edilen yasaya gre belediye btesinin onaynda farkl bir yol benimsenmitir. Belediye bakan tarafndan hazrlanan bte tasars eyll aynn birinci gnnden nce encmene sunulur ve ileri Bakanlna gnderilir. ileri Bakanl belediye bte tahminlerini konsolide eder ve Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu uyarnca merkezi ynetim bte tasarsna eklenmek zere eyll ay sonuna kadar Maliye Bakanlna bildirilir. Encmen bteyi inceleyerek gryle birlikte kasm aynn birinci gnnden nce belediye meclisine sunar. 132 c)BYKEHR BELEDYELER Mart 1984'ten itibaren lkemizde klasik belediye ynetimi yannda, iinde birden fazla merkez ilesi bulunan byk ehirlerde metropol belediye sistemine geilmitir. Bu sistem temel itibariyle merkezde bir anakent belediyesi ile buna bal ile belediyelerinden meydana gelmektedir. Bykehir belediye sistemi, iki kademeli belediye ynetiminden

olumaktadr. Alt kademede ile belediyeleri, st kademede ise, anakent belediyesi

130 131

Karaman, Yerel Ynetimler (2002), a.g.e., s.67 Nihat Falay, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna ilikin Eilimler, YYD, C. 6, S. 2, Nisan 1997, s.5 132 5272 no2lu kanun, m.62

39

yer almaktadr. Bykehir belediyesi kurulduu ehrin; ile belediyeleri de ilelerin adn tamaktadr. 133 10. 07. 2004 tarihinde kabul edilen yani Bykehir belediye Kanununa gre belediye snrlar iindeki ve bu snrlara en fazla 10.000 metre uzaklktaki yerleim birimlerinin son nfus saymna gre toplam nfusu 750.000 den fazla olan il belediyeleri, fiziki yerleim durumlar ve ekonomik gelimilik dzeyleri ve ekonomik gelimilik dzeyleri de dikkate alnarak kanunla Bykehir belediyelerine dntrlr. 134 ca)Bykehir Belediye Ynetiminin Grevleri Bykehir belediyelerinin grevleri sayma yolu ile belirtilmitir. Yasada belirtilen bykehir belediyelerinin grevleri, esas itibariyle ile belediyelerinin tek balarna yerine getiremeyecekleri grevlerle, ile belediyelerince yrtlen baz hizmetler arasnda egdm saama grevidir. Bykehir belediyelerinin balca grevleri kanunda yle sralanmtr: - Bykehir yatrm plan ve programlarm yapmak, - Bykehir nazm imar plnlarn yapmak ve uygulamak, ile belediyelerinin nazm plana uygun olarak h az I ayacaklar tatbikat imar planlarn onaylamak ve uygulamasn denetlemek, - Bykehir su, kanalizasyon ve toplu tama hizmetlelerini yrtmek, - Mezarlk alanlarn saptamak ve ilemek, - le belediyeleri arasndaki uyumazlklarda belediye hizmetlerinin egdmn salamak. cb)Bykehir Belediye ynetiminin organlar Bykehir belediye ynetiminin organlar ile, 1580 sayl yasaya gre rgtlenmi belediyelerin organlar birbirine benzemektedir. Ancak bu organlarn teekkl tarz ve yetkileri farkldr. Bykehir belediyesinin organlar,

133 134

Erylmaz, a.g.e., s.161 5216 nolu Bykehir Belediye Kanunu, m.4

40

"Bykehir Belediye Meclisi", "Bykehir Belediye Encmeni" ve " Bykehir Belediye Bakanndan meydana gelmektedir Bykehir Belediye Meclisi Bykehir belediye meclisi, bykehir belediyesinin ve baz hallerde ile belediyelerinin karar organdr. Meclis, bykehir belediyesine bal ile belediyeleri iin tespit edilen belediye meclisi ye saysnn, her ile iin bete biri alnmak suretiyle bulunacak toplam say kadar yeden meydana gelir. le belediye bakanlar Bykehir belediye meclisinin tabi yeleridir. yeler be yllk sre iin seilirler. Yeni yasaya gre il zel idareleri ve belediyelerin genel karar organlarnn toplanmas ile ilgili deiiklikler burada da gze arpmaktadr. Yeni yasaya gre Bykehir belediye meclisi her ayn ikinci haftas nceden meclis tarafndan belirlenen gnde mutat toplant yerinde toplanr. Kasm ay toplants dnem ba toplantsdr. Bte grmelerine rastlayan toplantlarn sresi en ok yirmi gn, dier toplantlarn ise en ok be gndr. 135 Bykehir belediye bakannn balca yetki ve grevleri unlardr : - Bykehir belediyesi tzel kiiliini temsil etmek, - Nazm imar plnlarn uygulamak, - Meclis ve encmenin kararlarn uygulamak, - Bykehir belediyesi ve bal kurulular ile iletmelerinin etkin, dzenli ve sratli bir ekilde ynetilmesini salamak, - Bykehir belediyesinin gelir, alacak, hak ve menfaatlerini izlemek ve tahsil etmek, - le belediyeleri arasnda, hizmetlerin yrtlmesinde birlik ve beraberlii salamak ve ile belediyelerince yaplan hizmetlerin etkinliini salayc tedbirler almak, - Resmi dairelerde, idari ve adli yarg mercilerinde bykehir belediyesini temsil etmek veya bakalarna vekalet yetkisi vermek.
135

5216 nolu kanun, m.13

41

Bykehir Belediye Encmeni Yeni yasa bykehir belediye encmeninin seiminde ifte bir sistem benimsemitir. Buna gre Bykehir belediye encmeni belediye bakannn bakanlnda belediye meclisinin her yln ilk olaan toplantsnda kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyala seecei be ye ile biri genel sekreter, biri mali hizmetler birim amiri olmak zere belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan seecei be yeden oluur. Bykehir Belediye Bakan Bykehir belediye bakan, Bykehir snrlar iindeki semenler tarafndan be yl sre ile seilmektedir. Bakann balca grevleri unlardr. Bykehir belediyesi tzel kiiliini temsil etmek Nazm imar planlarn uygulamak Meclis ve encmenin kararlarn uygulamak Bykehir belediyesi ve bal kurulular ile iletmelerinin etkin, dzenli

ve sratli bir ekilde ynetilmesini salamak Bykehir belediyesinin gelir, alacak, hak ve menfaatlerini izlemek ve

tahsil etmek almak Resmi dairelerde idari ve adli yarg mercilerinde Bykehir belediyesini le belediyeleri arasnda hizmetlerin yrtlmesinde birlik ve beraberlii

salamak ve ile belediyelerince yaplan hizmetlerin etkinliini salayc tedbirler

temsil etmek veya bakalarna vekalet yetkisi vermek cc) Bykehir Belediyesinin Mali Yaps Grev ve yetkilerin anakent belediyesiyle ile belediyeleri arasnda paylalmasyla birlikte, gelir kaynaklar da bllmtr. Buna gre, genel bte vergi gelirlerinden ile belediyelerine verilmesi gereken paylardan Bakanlar Kurulu'nca belirlenen oranlar dahilinde bykehir belediyeleri pay almaktadr. Bylece genel bte vergi gelirlerinden ile belediyelerine aktarlan

42

paylar, anakent belediyesiyle ile belediyeleri arasnda bllmektedir. Bykehir belediyeleri buna ilaveten, anakent belediyesinin bulunduu il merkezinde, genel bte vergi gelirleri haslat toplamndan % 5 orannda ikinci bir pay almaktadr. Ayrca elektrik ve havagaz tketim vergisi ile temizleme ve aydnlatma harcnn % 50'si bykehir belediyelerine aittir. Bykehir belediyesi snrlan iinde toplanan emlak vergisinden il zel idarelerinin pay ayrldktan sonra kalan miktarn %20'si bykehir belediyesine aktarlr. Yeni getirilen dzenlemeye gre Bykehir belediye btesinin kabulnde de valinin onay kaldrlm, ile belediyelerinin btelerinin Bykehir belediye meclisince kabul yeterli grlmtr. Ancak ile belediyelerinin, Bykehir belediye meclisinin deitirerek kabul ettii btelere kar Dantaya dava ama haklar bulunmaktadr. 136 d)KY YNETM Kyler, ynetsel kararlarla kurulurlar. Ky kurma yetkisi iileri Bakanlna tannmtr. ileri Bakanl bir yerde ky kurmadan nce, o yerdeki il idare kurulu, il genel meclisi, Bayndrlk ve Iskan Bakanl ve Salk Bakanlnn grn alr. Kyle ilgili zorunlu grevlerin ou, ya dorudan doruya, yada kyle i birlii yaplarak genel ynetim tarafndan yrtlmektedir. Zorunlu iler, kyller iin bir kamu ykmlldr. Kyle ilgili zorunlu ileri yapmayanlar cezalandrlrlar. stee bal iler, Ky ynetiminin alaca ynetsel kararla zorunlu iler durumuna getirilebilir. 137 da)Ky Ynetiminin Organlar Ky ynetimi, "muhtar ", "ky ihtiyar Meclisi" ve "ky dernei" olmak zere organdan olumaktadr Ky muhtar Muhtar ky ynetiminin badr ve devletin kydeki temsilcisidir. Muhtar ky dernei tarafndan be yllk bir sre iin seilmektedir. Muhtarn, ky tzel
136 137

5216 nolu kanun, m. 25 Gzbyk, Akllolu, a.g.e., s.113

43

kiiliinin yrtme organ olmas sebebiyle kyle ilgili grevleri, devletin kydeki temsilcisi olmas nedeniyle de devletle ilgili ilevleri bulunmaktadr. 138 Ky tzel kiiliinin ba olan muhtar, ihtiyar meclisi ile grerek, kyle ilgili ileri yrtr; ky ilerine harcanacak paray toplar, ky tzel kiiliini temsil eder. Muhtar genel ynetimin kydeki grevlisi olarak, yasalar ve hkmet emirlerini duyurur; ky iinde dirlik ve dzeni salar; genel ynetimle ilgili grevlerin kyde uygulamasna yardmc olur. Mlki amirler, muhtarn kyn yararna olmayan karar ve ilemlerini bozabilirler. Ancak muhtarn yerine geerek karar veremezler; yasalarla kendisine verilen grevleri yapmayan muhtar, yetkili idari yarg (idare kurulu) organ karar ile grevden uzaklatrlabilir. Ky htiyar Meclisi Ky ihtiyar meclisi, ky ynetiminin, yrtme, denetleme ve karar organdr. ihtiyar meclisi, "seimle gelen" ve "tabii" olmak zere, iki tr yeden olumaktadr. Seimle gelen yeler, ky dernei tarafndan, tek dereceli ve ounluk usulne gre yaplan seimle, be yllk bir sre iin belirlenmektedir. Seimle i bana gelen yelerin says, nfusu 1000'e kadar olan yerlerde 8, 1000-2000 arasndaki yerel erde 10 ve iki binden fazla olan kylerde, 12 kiidir. Bunlarn yars asl dier yans ise yedek yelerdir. Ky okulunun mdr/retmeni ve ky imam ky ihtiyar meclisinin doal yesidir. Ky ihtiyar meclisi, haftada en az bir kez toplanr, ihtiyar meclisinin grevleri ky kanununda belirtilmitir. Buna gre, ihtiyar meclisi; - Ky ilerini sraya koyar, - mece ve salmaya karar verir, - Ky muhtarnn harcamalarm denetler, - Ky btesini kabul eder, - Kyller arasndaki uyumazlktan, uzlatrma yolu ile gidermeye alr,

138

Erylmaz, a.g.e., s.177

44

- Kyn zorunlu ilerini yapmayanlara, yada paylarn demeyenlere para cezas verir. Ky Dernei Ky dernei, ky tzel kiiliinin genel karar organdr ve kydeki semenlerden olumaktadr. Kydeki btn semenler ky dernei aracl ile, snrl da olsa ky ynetimine dorudan katlabilmektedirler. db)Ky Ynetiminin Mali Yaps Ky btesi, muhtar ve ihtiyar meclisi tarafndan hazrlanr, kaymakam yada valinin onayyla yrrle girer. Ky gelirleri arasnda imece ve salma nem tar. mece kye zg bir kurumdur. Kyn zorunlu ilerinin yaplmas iin, ky halknn ortaklaa almasna imce denir. Ky Kanunu, imece ile yaplabilecek iler konusunda, muhtar ve ihtiyar meclisine geni bir yetki tanmtr. Ky Kanunu btn kyly imece ile ykml klmaktadr. Kimlerin ne kadar ve ne gibi ite alacaklarn htiyar meclisi saptar. Daha sonra bu almalar paraya evrilerek ky btesinde gsterilir Krsal gelime politikalar asndan ky yerel ynetimlerinin hem ynetsel yapsnn, bata akal olmak zere eitli alardan yetersiz kald bilinmektedir. Hem de kimi yerel grevlerin zeksel ynetimin tara kurulularnca stlenilmi bulunduu, zekiliin ar bast bir gerektir.... Ky muhtarlklarnn i retiminde yeterli bir birim olmaktan kt anlalmtr. Buna ky grevlerinden pek ounun zeksel ynetimce stlenilmesi gereke olarak gsterilmektedir.139

Cevat Geray, Ky Ynetimlerinin Yeniden Yaplandrlmas, YYD, C. 9, D. 3, Temmuz 2000, s.2,6

139

45

BLM II YEREL YNETMLERDE ZERKLK, DENETM ve TRKYE

A) ZERKLK VE YEREL ZERKLK KAVRAMLARI zerklik kelime anlam olarak belli bir kurumsal yap ierisinde snrl da olsa belli dzeyde hareket serbestliini ifade eder. Ynetim asndan zerkliin tanm ise udur. Muhtariyet (otonomi) szcnn tam karl olarak kullanlan zerklik bir toplumda demokratik hkmet etmenin gereklemesinde ve insan hak ve hrriyetlerinin korunmasnda baz kurumlar iin temel bir unsur saylan, baz hizmetlerin bu tr kurumlar araclyla yrtlmesinde lke karlar ynnden yarar bulunan 140 kurumlarn kendi z sorumluluklar altnda ve lke yararlar dorultusunda kendi hizmetlerini dzenleme haklarn ifade eder. zerk kurulular karar alma ve aldklar kararlar uygulama hakkna sahiptirler. Karar alacak organlar hibir bask altnda kalmakszn karar organlar oluturabilirler. 141 Yerel zerklik ise yerinden ynetim anlaynn prensip olarak kabul edildii sistemlerde yerel ynetimlerin grev ve sorumluluklarn yerine getirirken, merkezi idarenin denetiminden bamsz hareket edebilme yetisiyle ve kendini merkezi idareye ihtiya duymadan ynetme kapasitesiyle aklanmtr. Yerel zerklik yerel ynetimlerin sunacaklar hizmetleri belirleme ve hizmetlere ilikin vergilendirme yapabilme hakkn ierdiinden dolay seilmi ynetim sistemini merulatran temel kavramdr. 142

Tortop, Mahalli dareler, a.g.e., s. 18 Bayram Cokun, Trkiyede idari Vesayet Denetimi ve Yerel ynetimlerin zerklii,.Y.Y.D. , C 5, S. 3, Mays 1996, s.39 142 Baak Koyuncu, Bayram Cokun, Yerel Ynetimler ve Yerel zerklik: Modeller ve Uygulamalar, Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, Edt: N. Kemal ztrk ve di. Sekin Yaynclk, Ankara 2003, s. 283
141

140

46

Bu genel tanmn yannda yerel zerklii anayasa ve yasalarn belirledii kamu hizmetlerinin nemli bir ksmnn halkn faydasna olacak ekilde, yerel ynetimlerin sorumluluu altnda gerekletirilme yetkisi olarak da tanmlanabilir. 143 Yerel zerklik ilkesi, yerel ynetimlere kendi yerel kaynaklarn yaratabilme, merkezin karmas olmadan yerel topluluk yelerinin genel refah ve mutluluuna katkda bulunabilme gibi alanlarda yetkilendirme glendirmeyi hedefler.144 zerklik yerel ynetimlere merkezi ynetimce tarihi sre ierisinde balanm deil tersine yerel ynetimlerce uzun mcadeleler sonucu elde edilmi bir haktr. Bu hak yerel ynetimlere yalnz yerel nitelikteki hizmetlerin daha iyi grlmesine yardmc olmak amacyla deil bundan daha da nemli olarak yerel topluluklarn kendi kendilerini ynetme yeteneini gelitirmek, katlmc ve demokratik bir yaam biimini kurmak, korumak ve zenginletirmek iin de kullanlmaktadr. 145 Yerel zerklik ilkesinin belli bal temel amaca hizmet ettii sylenebilir; 1- Giderek artan yerel hizmet taleplerini karlayabilmek iin yerel ynetimlere yetki ve esneklik salamak, 2- Yerel ynetimin kendi koullarna ve ihtiyalarna en uygun ynetim yaps ve biimi belirlemesine olanak tanmak, 3- Yerel ynetimleri merkeziyeti anlaytan korurken ayn zamanda yerel ynetimlerin kaynak salama alannda merkezi ynetime olan bamllklarn azaltmak. 146 Yerel zerkliin iki temel yn vardr. Birincisi yerel organlarn merkezle olan ilikilerini ilgilendirir. Yerel ynetimlerin bu ilikilerinde zekten tmyle bamsz olmalar beklenemez. Bamszlk zerklikten farkl bir kavramdr. Asl olan yerel birimlerin kendi ilerini, zein karmas olmakszn kendi olanaklaryla
M. Akif zer, Yerel Demokrasi, Demokratik Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimlerin Demokratiklemesi Kavramlarnn Tahlili zerine T..D. S.:426, Mart 2000, s. 136 144 Sleyman Ruhi Aydemir, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn I Altnda Trk Yerel Ynetimleri, http://www.kutso.org.tr/bilgihizmetleri/aydemir/AVRUPAYER.doc, s.1 145 Mete zel, Kamu Ynetiminde Yeni Bir rgtlenme lkesi: Yerellik (subsidiaritaet), YYD, C. 9, S. 3, Temmuz 2000, s.41 146 Selahaddin Yldrm, Yerel Ynetim ve Demokrasi, ULA-EMME, Toplu Konut daresi Bakanl ortak yayn, stanbul, 1993, s.149
143

47

grebilmeleridir. Bunun iin geni bir zerklik anlayndan yararlanmalar arttr. kincisi ise yerel ynetimlerin, yerel toplulukla yani halkla olan ilikilerini ilgilendirir. Seilmi yerel organlarn halk gerei gibi temsil edebilmelerini, temsil ynteminin bu nitelikteki kiilerin seilmesine elverili olmasn anlatr. 147 Yerel zerklik gnmzde yklendii nemden dolay oulcu

demokrasilerin egemen olduu lkelerde genellikle anayasalarca hkm altna alnmaktadr. 148 Japon anayasasnn 92. maddesi, yerel zerklii; yerel kamu kurulularnn yapsn ve ileyiini ilgilendiren kurallar yasayla, yerel zerklik ilkesine uygun olarak saptanr diyerek anayasal bir deere kavuturmutur. 149 Yine Avrupa Konseyi gelecein Avrupa Birliinin en nemli temel talarndan birinin zerk yerel ynetimler olduu inancyla, Avrupa lkelerinde ortak bir toplumsal deer olan yerel zerklie kuruluundan bu yana byk nem vermitir. Yerel zerklik her Avrupalnn zerinde kolayca birleebilecei bir deer olduu iindir ki bu kurumlardan Avrupann btnletirilmesinde nemli atlmlar beklenmektedir. 150 Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Srekli Konferansnn bir kararnda; Beldeden blgeye kadar her topluluk kendisini ilgilendiren ilerde kendi bana karar alabilme zgrlne sahip bulunabilmelidir. denmektedir. Daimi Komite 1968 ylnda Yerel zerklik ilkeleri adl bir belgeyi kabul etmitir. 151 Avrupa Konseyi yine 1981-84 ylar arasnda mahalli idarelerin zerklii ile ilgili baz ilkeleri tartm ve bir karar tasars kabul etmitir. Bu tasar daha sonra ZERKLK ARTI ismiyle Avrupa Konseyince kabul edilmitir. Trkiye 1988 ylnda bu artn altna imzasn koymutur. 152 Avrupa konseyi yesi 38 lkenin yerel ynetim yaplanmalar ok farkl olup, art bu farkllklar giderme amacn tamaktadr. Yerel zerkliin ana ilkelerini belirtmekte ve deiken bir konseptin ncelikli hedefleri ve nitelikleri nerilmektedir. rnein eitim hizmetinin, yerel ynetimlerce mi yoksa merkezi
147 148

Kele, a.g.e., s.50 Cokun, a.g.m., s.40 149 Kele, a.g.e., s.50 150 A.k., s.50 151 A.k.,s.51 152 Tortop,Mahalli dareler, a.g.e., s.28

48

ynetim tarafndan m yerine getirilmesini kapsamakta, bunun tayini artn ngrd ilkeler erevesinde lkenin i hukukuna braklmaldr. 153 Bu art ye lkelerde, zerklik kavramnn nasl anlalmas gerektiine, merkezi ynetim kurulular ile yerel ynetimler arasndaki ilikilerle yerel ynetimlere salanmas gereken mali kaynaklara ilikin esaslar iermektedir. Bu szleme taraf devletler iin balayc hkmler iermektedir. 154 Bu artn nc maddesine gre 155 yerel zerlik yle tanmlanmaktadr. zerk yerel ynetim kavram yerel makamlarn kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkan anlamn tar. denilmektedir. (mad.3-16) Yine ayn maddenin ikinci bendinde Bu hak dorudan, genel ve eit oya dayanan gizli seim sistemine gre serbeste seilmi yelerden oluan ve kendilerine kar sorumlu yrtme organlarna sahip olabilen meclisler veya kurul toplantlar tarafndan kullanlacaktr. Bu hkm mevzuatn olanak verdii durumlarda vatandalardan oluan meclislere, referandumlara veya vatandalarn dorudan katlmna olanak veren teki yntemlere bavurabilmesini hibir ekilde etkilemeyecektir denilmektedir. (mad.3-2) Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art Konsey yesi 42 lkeden 34 tarafndan hem imzalanm hem de onaylanmtr. 8 devlet ise ne imzalam ne de onaylamtr. Sonuncu kmede Belikada vardr. Belika Fransa ve ngiltere gibi lkeler ise arta balangta yalnz imza koymakla yetinmilerse de, ngiltere 19982de art onaylamtr. art Rusya Federasyonunca 1986da imzalanm, 1998onaylanmtr. 156 Aralarnda Trkiyenin de bulunduu spanya Macaristan,

Enis Yeter, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art Karsnda Trkiye: Anayasa ve ilgili Yasalarda Durum, YYD, C. 5, S. 2, Ocak 1996, s. 5 154 Fethi Ayka, Avrupa Konseyi ve Mahalli dareler T..D., S.384, Eyll 1989, s. 10 155 Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/gas_122.html, 09.02.2004 156 Kele, a.g.e., s.56

153

49

Avusturya, Kbrs, Yunanistan ve Hollanda ise baz maddelere ekince koyarak art imzalayp onaylamlardr. 157 Avrupa Konseyi yerel ynetimler zerklik artyla ve yerel ynetimlere dair dier almalarla yerel zerklik grlerini olabildii kadar yayma amacn tamaktadr. Bu amacn yerine getirmeye alrken, yelerin i rgtlenmesine herhangi bir mdahale yapmama durumundadr. 158 1) Yerel zerkliin Unsurlar Yerel ynetimlerin merkezi ynetimlere kar gc, yada, merkezi ynetime bal olmakszn sunmakla ykml olduklar hizmetleri yerine getirirken ne kadar hareket alanna sahip olduklar aadaki unsurlarn varl ya da yokluuyla alakaldr. Bu nedenle yerel zerklikten sz edilebilmesi iin bu unsurun mutlak surette varl arttr. Bunlar ksaca; -Kesin karar alama yetkisi -Organlarn bamszl -Mali kaynaklarn varldr. Kesin karar alma yetkisi: zerk bir kurulu kendi insiyatifinde kararlar alabilmeli ve bu kararlar uygulama yetkisine de sahip olmaldr. Gerek bir yerel zerklikten sz edebilmek iin bu gereklidir. Yerel ynetimler asndan merkeze ballk, her icraatn merkezden yrtlmesi, hizmetlerin sunulmasna ilikin tm kararlarn merkezden alnmas demektir. Bu durum hem yerel ynetim hem de merkezi ynetim iin rasyonel deildir. nk ister ulusal, ister blgesel dzeyde olsun merkezden alnacak btn kararlarn toplumun yelerinin tercihlerine uygun dmesi her zaman mmkn olmamaktadr..... Yerel ynetimlerin fonksiyonlarn yerine getirebilmeleri iin yerel nitelikteki hizmetleri yapmalar, ancak bunun iin de yeterli yetkiyle donatlmalar

157

Ruen Kele, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art Karsnda Trkiye ve Dier ye lkeler, Uluslararas Konferans,Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vkf Ortak yayn, Antalya 1995, s.23 158 Koyuncu, Cokun, a.g.m., s.285

50

gerekir. k gnmzde egemenlik kamu hizmeti ile birlikte alglanmaktadr. Yerel ynetimler kamu hizmeti grrken bu egemenlii kullanmaktadrlar. 159 Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art da bu ilkeye 4 ve 6. maddelerinde yer vermitir. artta; Yerel ynetimlerin temel yetki ve sorumluluklar anayasa ya da kanunla belirlenecektir. Bununla beraber, bu hkm yerel ynetimlere kanuna uygun olarak belirli amalar iin yetki ve sorumluluklar verilmesine engel tekil etmeyecektir denilmektedir. (mad.4-1) Yine ayn maddede Yerel makamlara verilen yetkiler normal olarak tam ve mnhasrdr. Kanunda ngrlen durumlarn dnda bu yetkiler teki merkezi veya blgesel makamlar tarafndan zayflatlamaz ve snrlandrlamaz. denilmektedir. (mad. 4-4) Ayrca, yerel makamlarn merkezi ve blgesel bir makam tarafndan yetkilendirildii durumlarda, bu yetkilerin yerel koullarla uyumlu olarak kullanlabilmesinde yerel makamlara olanaklar lsnde takdir hakk tannacaktr. Organlarn Bamszl: Yerel ynetimlerin organlarnn ve personelinin greve gelmesinde ya da grevlerinden ayrlmasnda merkezi idarenin etkisinin olmamas anlamna gelir. Yani zerk ve demokratik bir yerel ynetim anlaynn oluabilmesi iin organlarn serbest seimlerle ibana gelmesi gereklilii vardr. Merkezi idare karsnda yerel idarelerin bamszln salayacak en nemli unsur budur. Demokratik lkelerde, yerel idare organlarnn seimle ibana gelmesi, gerek bir yerinden ynetim sisteminin temel ilkesi saylmaktadr. 160 Trkiye asndan bu konu ele alndnda il zel idarelerinin, belediyeler ve kylere nazaran bu noktada daha az zerk kurulular olduklar grlr. Bunun balca nedeni il zel idarelerinin ba olan valinin merkezi idarenin atad bir memur vasf tamasdr. l genel meclisi ve il daimi encmeni gibi seimle ibana gelmi olan yrtme organlarnn banda atanm bir kiinin bulunmas yerellik

159 160

zer, a.g.m., s. 138 Tortop, Mahalli dareler,a.g.e., s.23

51

anlayna tezatlk tekil etmektedir. Bu ynden il zel idarelerinin yar zerk kurulular olduklar sylenebilir. Bu noktada Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn 6. maddesinin birinci bendinde; Kanunla dzenlenmi daha genel hkmlere halel getirmemek kouluyla, yerel makamlar kendi i idari rgtlenmelerini, bunlar yerel ihtiyalara uyumlu klmak ve etkin idare salamak amacyla kendileri kararlatrabileceklerdir. eklinde bir hkm getirmitir. Fakat Trkiye bu maddeye ekince koyarak bu alandaki dzenlemelerle kendini balamaktan kanmtr. 161 Yeterli Mali kaynaklara Sahip Olma: Yerel ynetim birimlerinin kendilerine yklenen grevleri gerei gibi yerine getirebilmeleri iin bunlar karlayacak mali kaynaklara sahip olmalar gerekir. Bu yerel zerklik asndan nemli bir gerekliliktir. Sadece merkezden aktarlan yardmlar bu birimlerin hareket alanlarn kstlamaktadr. Bu nedenle zellikle gelir, servet ve emlak vergileri gibi vergilerin gelirlerinin yerel ynetimlere braklmas, bu birimlerin demokratik birer kurum olmalar ynnde nemli bir admdr. 162 Ayrca yerel ynetimlerde etkinlik sosyal adalet ve tarafszlk bu idarelerin grevlerini yerine getirebilecek dzeyde gelir kaynaklarna sahip klnmasyla salanabilir. Yerel ynetimlerin mali kaynaklarnn yetersizlii, zerkliklerinin snrlanmasna ve merkezi ynetimlerin daha ok mdahale etmelerine neden olmaktadr. Mali yetersizlik yerel ynetimlerin baz giriimlerinin devlet tarafndan engellenmesine veya yavalatlmasna, hatta durdurulmasna yarayan bir ara olabilmektedir. Mali kaynaklar yetersiz olan yerel ynetim birimleri, kendi hizmet alanlarna giren baz grevleri merkezi ynetime devretmek eilimi iindedirler. Devlet yapt yardmlar araclyla etkili bir mdahale aracna sahip olmaktadr. Yardmlar verilirken istenilen artlarn varl ya da yokluu yardmn yaplmasn etkileyebilmektedir. 163

161 162

Kele, Yerinden Ynetim ve.....a.g.e., s.55 Grmez, a.g.e., s.72 163 Nuri Tortop, Yerel Ynetimlerin Mali zerklii, Uluslararas Konferans, Ankara, 1996, Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vakf Ortak Yayn, s.26

52

Avrupa yerel ynetimler zerklik artnn 9. maddesi de bu konuyla ilgilidir. Bu madde sekiz benden olumakla birlikte Trkiyenin en fazla ekince koyduu madde budur. Bu maddede Yerel makamlara salanan kaynaklarn dayand mali sistemler, grevin yrtlmesi iin gereken harcamalardaki gerek artlarn mmkn olduunca izlenebilmesine olanak tanmaya yetecek lde eitlilik arz etmeli ve esneklik tamaldr. (mad.8-4) Yeniden datlan kaynaklarn yerel makamlara tahsisinin nasl yaplaca konusunda kendilerine uygun bir biimde danlacaktr. Yine Trkiyenin ekince koyduu bir dier konu ise mmkn olduu lde yerel ynetimlere yaplacak yardmlarda bir koulun aranmamas, bunun bir denetim ve kontrol arac olarak kullanlmamasdr. 2)zerkliin Snrlar zerklik idarenin etkin karar almasn ve lke karlarna daha iyi hizmetler sunabilmesini salamak iin tannmtr. Genel karlara ve yasalara uygunluun tesine ve ilerisine geilmemesini gerektirir. zerkliin snrlar anayasa ve yasalarn izdii snrlar iinde kalr. Yasalar art niyetli yorumlayarak ya da aklarndan yararlanarak genel karlara aksi kararlar almak ve uygulamalar yapmak demokratik zerklik kavramyla badamayan bir durumdur. Tabi ki bylesi bir durumda zerkliin gerektirdii etkinlik salanamaz. 164 Hatta zarar verici bir nitelie brnr. nk kamu hizmetlerinde genellik ve objektiflik esastr. zerkliin amac baz makam veya kiilere otorite ve nfuz salamak deildir. Hizmetlerin abuk, basit, ucuz ve daha iyi grlmesini salamak iin bir aratr. Gecikmeleri nleyici bir zelii vardr. Kurumlarn sahip olduklar maddi kaynaklar kullanmalarnda israf nler. 165 zerklik bu amalar dnda kullanlrsa yararn tam tersine sonular ortaya karr. Hatta merkezi ynetime bal olmaktan daha zararl sonular doabilir. zerk kurumlar keyfi tutum ve davranlar iine girebilirler. Kaynaklar israf
Nuri Tortop, retken ve Katlmc Bir Mahalli dare Anlay, A..D. C.24, S.4, Aralk 1991, s.3-4 165 Tortop, Yerel ynetimlerin Mali zerklii.......,a.g.e. s.22
164

53

edilebilir. Personel politikas amacndan saptrlabilir. Yine fazla ve gereksiz personel altrlmas ve malzeme israf sorunu ile karlalabilir. 166 Sonu olarak yerel ynetimlerin, sunulacak hizmetlerde verimlilii ve saydaml salayacak bir serbestiye ve yerindelie sahip olmalar amz demokratik toplumlarnda kabul edilmi artlardan birisidir. Yerel ynetimlerin oluturulmas amacyla da paralellik bu durum aslnda cok ince bir izgi stndedir. Yerel zerklik artk dnyada, merkezi ynetimlerin, ynetime halk katlmn salamak ve devletle toplum arasndaki bolua kurulacak bir kpr olarak kabul etme eilimindedir. Bu adan yerel zerkliin lke btnln bozaca ve blgeler arsndaki dengesizlikleri arttraca tezini savunan grlere ramen artk yerelleme ve bamsz hareket edebilen organlara sahip yerel birimler oluturma kabul gren bir ynetim uygulamas haline gelmitir. Liberal dnce akmnn da etkisiyle, devletin klmesi gereklilii ve toplumun artk hizmet satn alan mteriler olarak alglanmaya balamas yelleme srecini daha da hzlandrmtr. Ayrca yine yerel ynetim birimlerinin kt kaynaklarn en verimli ekilde ve gerekli yerlere kanalize edilerek kullanlmas konusunda da merkezi tekilatlardan daha baarl olduklar bir gerektir. Yukarda bahsettiimiz ince izgi de bu noktada karmza kar. Tabi ki yerel zerklik demek yerel bamszlk demek deildir. Bu noktada zerklik boyutlarnn ok iyi ayarlanmas ve bunlarn anayasa ve yasalarla gvence altna alnmas gerekir. Bylece hem yerel birimler hem de merkezi tekilat snrlarn hukuki bir zemine oturtmu olacaklardr. Yerel zerkliin salanmas amacna ynelik olarak Avrupa Konseyi 1957 ylnda yerel ynetimler konferansnda buna nem vererek, yerel ynetimlerin zerkliinin e boyutunu u ekilde saptamtr. 1-Yerel zgrlklere sayg gsterilmelidir. 2-Yerel yaamn zgr ve siyasal parti ballklar st nitelii korunmaldr. 3-Merkezi ynetimle, yerel ynetim arasndaki denetim ilikileri bamsz yarg organlarnca kurulmaldr. 4-Yerel ynetimlerin mali zgrl salanmaldr. 5- Yerel birime ilikin gerek bir topluluk bilinci gelitirilmelidir. 167

166

Orhan Pirler, Nuri Tortop, Ahmet Basoy, Belediyeler ve dari Vesayet, Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vakf Ortak Yayn, Ankara 1995, s.33 167 lhan Tekeli, Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiyede Belediyelerin Geliimi A..D., C.16, S.2, Haziran 1983, s.4

54

B) YEREL YNETMLERDE DENETM 1-Denetim Kavram Denetim; bir iin ya da abann genel yada zel bir takm kurallara uygunluunu aratrmak ve salamak amacyla uygulamadan nce, uygulama esnasnda ve uygulamadan sonra gzden geirilmesi faaliyetidir.168 Denetimin temel amac denetlenen kurum ya da kurulularn verilen grevleri yerine getirirken mevcut kurallardan sapmalarn nlemek ve hizmet kalitesini maksimize ederek optimum fayday salamaktr. Cemiyet halinde yaamak zorunda olan insanlarn kendi aralarnda oluturduklar Hukuksal Mutabakat diyebileceimiz standartlar kamu yarar ve kamu dzeninin vazgeilmez kstaslardr. dari i ve eylemlerde hukuki standartlarn yansra bu kstaslar da dikkate alnmaldr. Hizmetlerde verimlilik ve dzenlilik iin, mahalli idarelerin almalarnda, hukuk dzenine uyup uymad, kullanlan yntemlerin, alma yerleri ve yntemlerinin verimlilii, ekonomiye etkinlii ve hizmet kalitesini salamaya yeterli olup olmad gibi ana hususlarn da denetime tabi tutulmas gerekir. Konumlar itibariyle yerel ynetimler hassas bir noktadadr. 169 2- Yerel Ynetimlerin Denetlenmesinin Gereklilii Yerinden ynetim sisteminin bir gerei olarak yerel ynetimler zerk kurululardr. Ancak hibir yerel ynetim birimi tamamyla kendi bana buyruk ve egemen deildir. Yani bu idareler kendi kendilerini idare edemezler. Bu durum bizi yerel zerkliin mutlak ve snrsz olmayaca sonucuna gtrmektedir. Yerel zerkliin mutlak ve snrsz olamamas, yerel ynetimlere, ats altnda yaadklar devletlerin amalarna uygun hareket etme ykmll getirir. Siyasal bakmdan devletin birlii, yerinden ynetim birliklerinin sahip olduklar zerklik nedeniyle tehlikeye dmemelidir. Bu konulara riayetin salanmas ve yerel ynetimlerin, merkezi ynetimin faaliyet ve hedefleriyle atmasnn nlenmesi gerekir. Bu nedenle bu iki ynetim arasnda bir iliki kurulmas zorunludur. Bu da merkezi idarenin yerel birimleri denetimi vastasyla gerekleir. 170
168 169

M. Emin Doar, Belediyelerin Denetimi, A..D, C.5, S.5, Eyll 1996, s.27 Doar, a.g.m., s.28-29 170 Cokun, a.g.m., s.43

55

Yerel birimlerin denetimi sanki merkezi ynetimin elindeki, yerel ynetimlerin zerkliklerini snrlayacak bir silahm gibi anlalmamas gerekir. Asl ama kamuya sunulacak olan hizmetlerin hem kalite hem de miktar olarak mmkn olan en st seviyeye karmaktr. Bunun iin yerel ve merkezi idareler arasndaki atmalar nlenmelidir. Bunu yaparken kamu yarar,ulusal karlar ve blgeler arsndaki dengesizlikler de gzetilmelidir. Yani neticede denetim bir silah deil bir koordinasyon aracdr. Gnmzde yerel ynetimlerin zerkliinin kendi bana bir ama olup olmad geni lde tartlmaktadr. lkemizde ve baka lkelerde yerel ynetimlerde rastlanan kayrma ve yolsuzluk olaylar gibi ama sapmalar biroklarn, bu ynetimler zerindeki denetimin arttrlmas gereine daha ok inandrmaktadr. Yerel ynetimlerin zerkliinin belli bir yerel topluluu oluturan insanlarn rahat, huzuru, gvenlii ve mutluluu iin yalnzca bir ara olduu ve as amaca hizmet etmiyorsa, zerklie gerek bulunmad gr zaman zaman savunulmaktadr. Byle bir anlay ne yerel demokrasi ile ne de demokrasinin kendisiyle badatrmaya olanak yoktur. Bu nedenle de amac ne olursa olsun halkn kendi kendini ynetmesinin en tipik kurumlar olan yerel ynetimler zerindeki denetimin snrlarn iyi izmek gerekir. 171 Devletin yerel ynetimler zerindeki denetim ve gzetiminin nesnel amalarn birka noktada zetlersek; 1- Devletin genel menfaatlerini, ulusal birlik ve btnl korumak ve bu balamda, yerel ynetimlerin ulusal makro ekonomik politikalara uymalarn salamak, 2- Kamu hizmetlerinin grlmesinde, birimler ve kademeler arasnda uyum ve egdm salamak, 3- Yerel ynetimlerin seinle ve atamayla ibana gelen kadrolarnda grev yapan kimselerin, yetkilerini amalarndan ve grevlerini ktye kullanmalarndan halkn korunmas,

Ruen Kele, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Ankara, 1996, Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vakf Ortak Yayn, s.27

171

56

4- Devletin, yerel ynetimler zerindeki denetim ve gzetiminin, alt basamaklarda bulunan birimleri, merkezin ve merkezi erki elinde bulunduran glerin denetimi ve sultas altnda tutmaktr. Demokrasi gelenei fazla olmayan, siyasal kltr dzeyi yeterince gelimemi lkelerde merkezi denetim ve gzetimin ardndaki bir rtl amacn, yasal, ak ve dorudan amalar kadar nem tamakta olduu grlr. 172 Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art da bu konuyu 8. maddede Yerel Makamlarn Faaliyetlerinin dari Denetimi bal altnda dzenlemitir. Maddede; Yerel makamlarn her trl idari denetimi ancak kanunla veya anayasa ile belirlenmi durumlarda ve yntemlerle gerekletirilir. Yerel makamlarn faaliyetlerinin idari denetimi normal olarak sadece kanunla veya anayasal ilkelere uygunluk salamak amacyla yaplacaktr. Bununla beraber st makamlar yerel makamlar yetkili kldklar ilerin gereine gre yaplp yaplmadn idari denetime tabi tutabileceklerdir. Yerel makamlarn idari denetimi denetleyen makamn mdahalesinden korunmas amalanan karlarn nemiyle orantl olarak snrlandrlmasn salayacak biimde yaplmaldr. denilmektedir. Mahalli idarelerin, bilgi ve uzman kadrodan yoksun olmalar denetimi gerekli klan bir dier unsurdur. Mahalli idarelerin kendi haline braklmalar halinde snrl tecrbelerle acemilik ekme ihtimalleri vardr. zellikle kk olan mahalli idareler btn konularda gerekli uzman kadroyu bnyelerinde bulundurmalar olduka zordur. Fakat tam tersine zeksel ynetim bu alanda olduka geni imkanlara sahiptir. Bu durum adeta yerel ynetimleri balaycdr. Baz mahalli idarelerin uygulamalar dier bir mahalli idaresinin menfaatine olmayabilir. Bylelikle blgeleraras atmalarn kmas muhtemeldir. te birliin korunmas merkezi idarenin iki yerel birimin de stndeki denetleyici rol sayesinde salanabilir. 173 Buradan merkezi idarenin sadece yerel birimler zerindeki bir g olmasndan te aralarnda uzlatrc bir yap olmas sonucuna varlabilir.
172 173

Kele, a.g.e., s.27-28 Sleyman Arslan, Trkiyede ve ngilterede Merkezi darenin Mahalli dareler zerindeki Denetimi, Ankara ktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi Yayn, Ankara 1978, s.28-29

57

Sonu itibariyle denetim; hizmetlerin sunulmasndan esas sorumlu olan devletin, kaliteyi ve miktar kontrol altnda tutmas iin doal bir yoldur. Demokratik prensiplere bal kalnarak yaplan denetim btn bat lkelerinde de uygulanmaktadr. 174 3) Denetim Trleri Yukarda yerel ynetimlerin neden bir denetim mekanizmasna maruz kaldklar belirtilmitir. Bu gereklilikten hareketle merkezi idarenin yerel ynetimler zerindeki denetiminin nasl olduu nemlidir. Yerel ynetimler zerindeki denetim eitli lkelerde farkl biimlerde uygulanmaktadr. Fransz modeli olarak adlandrlabilecek ve vesayet kavram ile zdelemi bulunan sistemde, merkezi ynetim, dorudan doruya ya da taradaki ajanlar olan en byk mlki amirler eliyle yerel ynetimleri denetler. ngiliz modeli olarak nitelendirilebilecek ikinci model ise, merkezi ynetime tannm genel bir denetim ve gzetim yetkisinden bile sz edilemez. Yerel ynetimlerin nemli kimi kararlarnn merkez tarafndan onaylanmasyla yetinilir. Kuzey Modeli adn alan nc sistemde svede olduu gibiKta Avrupasna oranla merkezi denetimin daha da zayflam olduu gze arpar. 175 Yerel ynetimler zerindeki denetim devlete uygulandnda, bir d denetimden sz edilebilir. Tersine yerel ynetimlerin kendi ynetsel brokrasisinin yasalara uygun olarak almasn i denetim yoluyla kendi hiyerarik yaplar ierisinde denetlemeleri de sz konusudur. Baz lkelerde de ombudsman ad verilen halk denetileri vastasyla, yaptrmlar da ngrlerek halk adna denetimin gerekletirildii grlr. 176

174 175

Ziya oker, Mahalli idarelerin Yeniden Dzenlenmesi, T..D., S.303, Aralk 1966, s.92 Kele, Avrupada yerel ynetimler.........., s.28 176 A.k., s.28

58

Gnmzde yerel idarelerin denetimi denince akla ilk olarak d denetim gelmektedir. Zaten yerel ynetimlerin demokratik olmalar asndan nemli olan zerklik ve merkeze ballk lt de bu denetimin seviyesiyle belirlenir. Bu denetim trleri; siyasi denetim, yarg denetimi ve idari denetimdir. 177 a)Siyasal Denetim: Siyasi denetim yasama organ yani parlamento tarafndan yaplan denetimdir. Yerel ynetimler konumlar itibariyle yasama yetkisine sahip kurumlar deillerdir. Sadece verilen grevleri yerine getiren veya yetkileri kullanan icra organlardr. Mahalli idarelere yetkiler genellikle tahdidi olarak verilir. Mahalli idareler de genellikle parlamento tarafndan kendilerine kanuni yetkiler verilmesini isterler. Meclis de bu durumu grr ve bir karara balar. Yani mahalli idarelerin hareket alan meclisin kararlaryla belirlenir. Bu denetim eitli ekillerde olur. Bunlar; meclis grmeleri, soru, meclis aratrmas, meclis soruturmas vb. dir. Siyasi denetim bazen de yerel ynetim birimlerinin kendilerini korumak iin yaplr. Buna rnek olarak il zel idarelerinin borlanma miktarnn, gelirlerini amas halinde zel bir kanunla bunun onaylanmas gerekliliini verebiliriz. Parlamentonun mahalli idareleri denetlemesi konusunda kamu oyu

oluturmasna da dikkat etmek gerekir. Parlamentodaki grmeler veya tartmalar halka yansyacak, bylece bu konu hakknda fikir belirten bir gurup meydana gelecektir. Sonuta parlamento denetimi halkn denetimine doru bir yn deiiklii gsterir ki, gerekte halkn denetimi mahalli idareleri daha fazla zorlar. 178 b)Yarg Denetimi: Yarg bir lkede btn siyasi, idari ve sosyal hayatn teminatdr. Siyasal denetim ya da ileride ilenecek olan idari denetimde objektifliin salanmas her zaman tam anlamyla mmkn olmayabilir. zellikle siyasi denetimde parlamento denetim mekanizmalarn oluturur, gerekli cezalar belirler, uygulamada ise hukuka uygunluu yarg mercileri yapar. Denetimde objektifliin salanmasnda bir lkedeki bamsz yarg mercilerinin nemli bir pay vardr. Bir ok lkede, mahalli otoritelerin kendilerine verilen grevleri yerine getirmemeleri halinde mahkemelere yarg denetimi yapmalar konusunda yetki verilmitir. Fakat u noktaya dikkat edilmelidir. Yarg denetimi srekli bir denetim deildir. ahslarn ya

177 178

Bknz., Arslan, a.g.e. Arslan, a.g.e., s.10-11

59

da yetkili mercilerin bavurularyla mahkemeler harekete geer. Bu nedenle yarg sreci balamadan herhangi bir yargsal denetimden sz edilemez. c)Ombudsman (Halk denetisi) Denetimi: Ombudsman zellikle 90l yllarda demokratik bir ynetim anlayna sahip lkelere de ortaya km bir lde halk mfettilii kurumudur. Yerel ynetimler organlar halk tarafnda, seim yoluyla belirlenmi olan ynetsel kurululardr. Buradan hareketle seenlerin etiklerini denetlemesi etkin bir yntem olarak grlmektedir.-halkn denetimi trl gereklemektedir. Bunlardan ilki demokratik ve oulcu sistemin en byk gstergelerinden birisi olan serbest seimlerdir. Seimler halkn yerel otoriteleri denetlemesinde gerek iradeyi temsil eder. Fakat seimlerin belli zaman aralklaryla yaplmas bir boluk douracaktr. Bu yzden yerel ynetim organlarnn grev sreleri boyunca da halk tarafndan etkin denetimi arttr. te halk denetisi olgusu buradan kmaktadr. Ombudsman denetimi ferdi olarak olabilecei gibi organize bir kurum olarak da gerekleebilmektedir. te halk denetiminin dier iki trn bunlar oluturmaktadr. Yerel halkn ynetilen pasif bir topluluk olmaktan kp yerel ynetime her aamada katlan, sorumluluuna ortak olan ve onu denetleyen bir halk haline gelmesi iin oluturulmas gereken demokratik evrenin balca karakteristik eleri; salkl bir halkla ilikiler dzeni, duyarl bir kamuoyu ve etkin bir halk denetimidir. Aslnda bu faktr farkl biimlerde dile getirilseler de birbirlriyle uyumlu, dengeli ve tutarl bir btn oluturmak bakmndan bir arada deerlendirilmek durumundadr. Aralarndaki ilikiyi ve karlkl bamll bir para netletirirsek, salkl bir halkla ilikiler dzeni kurulmadan duyarl bir kamuoyunun ve buna bal olarak etkin bir halk denetiminin gerekleemeyeceini, buna karlk duyarl bir kamuoyu evresi ve etkin bir halk denetimi olmakszn salkl bir halkla ilikiler dzeninin kurulamayacan grrz. 179 Gerek yerel ynetim kurumunun hem demokratik olma niteliinin hem de hizmet yrtmede etkili ve verimli olmasnn gvence altna alnmas bakmndan merkez ynetiminin salt hukuka uygunluk denetimi yapma ilevinin yeterli olmad bilinmektedir. Bu amalarn gereklemesi ve kurumun gerek niteliklerine
179

Mehmet Ulvi Saran, Belediye Hizmetlerinde Halk Bilgilendirme ve Halk Denetiminin Salanmas, YYD, C. 5, S. 4, Temmuz 1996, s.17

60

kavumas bakmndan; yerel ynetime kar sorumluluklarnn ve haklarnn bilincinde olan, yerel ynetimi sorgulayan, gerekli olumlu ya da olumsuz tepkileri zamannda ve etkilikle gsteren yerel toplumun varl, bu topluluk iin her trl katlm olanaklarnn salanm olmas, yurttalarn bilgi edinme haklarna dayal ynetsel aklk ve saydamlk gereklerinin yerine getirilmesi ve demokrasinin tm ilke ve kurumlaryla ibirlii de olmazsa olmaz boyutunda nemli koullardr. 180 Tabi ki bu denetimin etkinlii byk lde yerel ynetim birimlerinin aklk ve saydamlk ilkelerini ne derecede uyguladklarna baldr. Ombudsman denetiminin gerekleebilmesi iin yerinden ynetim organlarnca alnan kararlarn halka aklanmas gerekir. Bylece halk kendi menfaatine setii kiileri daha objektif bir ekilde deerlendirebilir. Burada unutulmamas gereken bir nokta udur ki hem parlamento hem de yerel ynetim birimlerinin seilmi organlar belli siyasal ideolojileri ve partileri temsil zellii tamaktadr. Bu yzden hem parlamento iin hem de yerel ynetimler iin halkn tamamnn iradesini temsil ettiini sylemek gtr. Fakat yine de yerel ynetimlerin bu ekildeki ideolojik ve fikirsel ayrlklar gzetmeden hizmette btnlk ilkesine uygun olarak grevlerini yerine getirmeleri gerekmektedir. te halk denetiminin nemi bu noktada ortaya kar. Hem bir denetim arac olarak, hem de yargsal denetimi balatan bir g olarak halk etkin bir denetleme mekanizmasdr. d)dari Denetim: dari denetim yerel ynetimler zerindeki en etkin denetim eklidir. Mahalli idarelerin belli llerde ve demokratik snrlar erevesinde merkezi hkmetin denetimi altnda olmalar gayet doal bir durumdur. dari denetim mahalli idarelerin eylemleri, ilemleri, organlar ve personeli zerinde gerekleir. dari denetim ekilde gerekleir. Bunlar; ikili grev, mali yardmlar ve idari vesayet eklindedir. Bunlardan idari vesayet ayr bir balk altnda incelenecektir. kili grev: Merkezi ynetim, yerel ynetimlerin baz organlarn ayn zamanda o kurum iindeki ajanlar olama sfatn ykler. Trkiye rneinde olduu gibi ; valiler hem merkezi ynetim tarafndan atanm mlki idare amirleri, hem de seilmi organlara sahip olan il zel idarelerini badr.
180

Seluk Yalnda, Yerinden Ynetim, Yerel Ynetim, .Y.Y.D., C.4, S.2, Mart 1995, s.18

61

Mali yardmlar: Merkezi ynetimin yerel ynetimlere yapm olduu kaynak aktarmlar da bir denetim eklidir. Devletin yerel ynetimlere yapt mali yardmlarn eitli nedenleri vardr. Bunlardan ilki ekonomik nedenleridir. Bilim ve teknoloji alanndaki hzl gelimeler, toplumsal ihtiyalarn deimesine ve eitlenmesine neden olmutur. 50 yl nce lks kabul edilen hizmetler bugn birer gereklilik halini almlardr. kinci bir nedense artk yerel ynetim birimlerinin hizmet alanlar ve saylarndaki byk arttr. Artk yerel idareler klasik hizmetleri yannda eitli ve an gerektirdii hizmetleri sunma zorunluluu altna girmilerdir. nc bir nedense siyasal bir nitelik tamaktadr. Yardm yaplacak blgedeki halka yaplacak yardmlar ayn zamanda semen kazanmann ve siyasal propaganda yapmann bir yolu gibi gzkmektedir. 181 Merkezi ynetim bu yardmlar yaparken bazen yerel idarelerin serbest iradelerini kstlayacak ekilde baz artlar ileri srebilmektedirler. rnein ortada belli bir projenin olmas gereklilii gibi. Eer byle somut bir proje yoksa yardm geri ekilebilmektedir. te burada yaplan denetimin yerel zerklik ve onun gereklerini zedeleyecek yaklamlardan kanlmas, demokratik anlayn bir gereidir. C)DAR VESAYET DENETM 1)dari Vesayet Kavram Vesayet aslnda bir zel hukuk terimidir. Hukuk alannda haklarn kullanma ve grevlerini yerine getirme yetenei bulunmayan gerek kiiler bu haklar kullanma yeteneine sahip dier gerek kiilerin hukuki ilemler yapabilme yetkisiyle donatlmas ve bu haklar kullanmas olarak tanmlanr. Fakat idari vesayet kavram zel hukuktakinden ok farl bir anlamda kullanlr. Devletin stlenmi olduu roller gerei sunmakla ykml olduu hizmetleri baz durumlarda yerel ynetimler eliyle grdrmesiyle ortaya bir iliki kar. te merkezi ynetim ile yerel idareler arasndaki bu iliki merkezi idarenin yerel idareleri gzetmesi ve denetlemesi gerekliliini ortaya karr. Bu denetlemeye dayanan ilikiye idari vesayet denir.

181

Kele, Yerinden Ynetim ve .....a.g.e., s.334-335

62

dari vesayet ksaca merkezi idarenin yerinden ynetim idarelerinin kararlar, eylem ve ilemleri, organlar ve personeli zerinde uygulad denetimdir. 182 Baka bir tanm ise; Merkezden ynetimin, yerinden ynetim sistemi zerinde kurulan idare ve kurumlarn eylem ve ilemlerini kanunla grlen snr iinde denetlemek ve kararlarn bozabilmek yetkisidir. 183 Merkezi ynetim yerel ynetimler zerindeki denetimini kullanrken zaman konusunda deiik uygulamalara gidebilir. Bazen vesayet denetimi ilemlerden nce gerekleirken, bazen de bu denetim ilemlerden sonra gerekleebilmektedir. Bu adan bakldnda kararlardan evvel yaplan denetleme; nceden izin, msaade, muvafakat, grme eklinde olur. Buna karlk kararlardan sonra yaplan denetleme esas itibariyle tasdik ve onay eklinde gerekleir. 2)dari Vesayetin Uygulanma biimleri a) lemler zerinde Denetim: dari vesayetin asl uygulanma ekli bu alandadr. Bu denetim tasdik, nceden izin, ikame, iptal, yrtmenin durdurulmas eklinde gerekleir. Tasdik:Tasdik yerinden ynetim birimleri tarafndan alnan kararlarn, idari vesayeti uygulamaya yetkili makamlarn, incelemeye yetkili bulunduu ilerle ilgili olarak yaplan uygulamalarn kanuna ve genel esaslara uygunluunun belirtilmesidir. Bu kararlar onaylanmadka mahalli idareler tarafndan kullanlamazlar. Tasdik yerinden ynetim idaresinin kararnn bir esi tamamlayc bir paras deildir. nk karar zerlie ve tzel kiilie sahip ve kendi adna irade beyannda bulunan bir yerinden ynetim kuruluunun iradesinden domu bir hukuki tasarruftur. Bu tasarrufun elerini yerinden ynetin idaresinin iradesinde, yani tasarrufun kendisinde aramak gerekir. Bu durumda yerel ynetimin kararyla merkezi ynetimin tasdik karar birbirinden ayr ilemlerdir. 184

Tahir Aktan, Mahalli darelerde Vesayet Denetimi A..D., C.9, S.3, Eyll 1976, s.4 Arslan, a.g.e., s.59 184 Bayram Cokun, Trkiyede dari Vesayet Denetimi ve Yerel Ynetimlerin zerklii, Yaymlanmam Yksek lisans Tezi, zmir 1995, s.62
183

182

63

nceden zin: Yerel ynetimler baz kararlarn uygulamaya geirmeden nce belli vesayet makamlarnda izin almak zorundadrlar. Bu durum alnan kararlarn geerli olabilmesi iin gerekli hukuki bir arttr. kame (Yerine Geme): kame, vesayet makamlarnn yerel ynetimlerin organlarnn yerine geerek karar alabilmeleri ya da kararlar zerinde deiiklik yapabilmeleridir. Bu durum aslnda yerel zerklikle badaan bir denetim ekli deildir. Yerel otoritenin kararnn deitirilmesi demek, mevzunun yani tasarruftan domas beklenen ve istenen neticenin durumunun deitirilmesi demektir. Halbuki kararn mevzuunu tayin etmek dorudan doruya yerinden ynetim idaresinin yetkisi dahilindedir. Tasarrufun hak sahibi, yerinden ynetim idaresidir. O bu tasarrufu yapp yapmamakta, mevzuun tayininde kanunun verdii imkan ve yetkiler dahilinde serbesttir. 185 ptal: merkezi idare mahalli organlarn alm olduklar kararlar hukuka ve genel ulusal ya da blgesel karlara terslii nedeniyle iptal edebilmesidir. Fakat bu denetimin hukuki erevede kalmas, hem yerel zerkliin hem de yerel idarelerin kendi kendine hareket edebilme serbestliinin bir gvencesi olacaktr. Yrtmenin Durdurulmas: Yerinden ynetimlerin aldklar kararlarn uygulanmasnn daha sonraya braklmasdr. b) Eylemler zerindeki Denetim yerel ynetimlerin eylemleri zerindeki denetim, yerel birimlerin alm olduklar kararlarn uygulanmas srasnda gerekleen denetimdir. Bu noktada uygulanan denetimin aslnda karar uygulayan kurum ya da kiinin uygulamalarnn hukuka uygunluunun teftiini ifade eder. Bu noktada kararlar zerindeki denetimden ayrlr. c)Organlar zerindeki Denetim organlar zerindeki denetim vesayet makamlarna, yerel ynetimlerin yrtme ve karar organlar zerinde, faaliyete geme, feshedilme vs. ekillerde

185

Cokun, a.g.t., s.20

64

gerekleir. Bu denetim Trkiye de daha ok belediyeler zerinde uygulanr. 186 Zaten il zel idarelerinin ba vali olduu iin bu tr denetimin baka vesayet makamlarnca yaplmasna gerek yoktur. Bu konudaki denetimin byk ounluu vali ve Dantaya braklmtr... bu konu idari vesayetin Trkiyedeki uygulamasndan bahsederken daha derin incelenecektir. d) Personel zerindeki Denetim Buradaki personel szcnden anlalmas gereken seilmi organlar deil maalarn mahalli idarelerin btelerinden alan memurlar olmaldr.bu alanda kadrolarn alnmas, tayinlerin yaplmas, ve tasdiki, terfi, izin, iten el ektirme, disiplin kovuturmas gibi zlk ilere ait hususlarda denetim gerekletirilir. 187 Seilmilerin denetimi zaten valinin organlar zerindeki denetimi ile gerekletirilmektedir. D) TRKYEDE YEREL YNETMLERN DENETLENMES ve DAR VESAYET 1982 Anayasasnn 127. maddesinde, yerel idarelerin, il, belediye ve kyler olduu belirtildikten sonra, bunlarn karar organlarnn seimle oluturulaca, kurulu grev ve yetkilerinin kanunla belirlenecei ve yaplan dzenlemelerin yerinden ynetim ilkesine uygun olarak yaplaca aklanmtr. Anayasa idari vesayetle ilgili temel ilkeleri u ekilde belirtmitir. (Any.m.127) : Seilmi organlarn organlk sfatn kazanmalarna ilikin itirazlarn zm yarg yolu ile olur. Seilmi organlarn organlk sfatn kaybetmeleri ile ilgili denetim yarg yolu ile olur. Grevleri ile ilgili bir su nedeniyle hakknda soruturma ve kovuturma alan yerel idare organlar veya bu organlarn yelerini ileri Bakan geici bir tedbir olarak kesin hkme kadar uzaklatrabilir.
186 187

Kele, Yerinden Ynetim ve .......a.g.e., s.358 Arslan, a.g.e., s.71

65

Merkezi idare, idari vesayet yetkisine sahiptir. dari vesayet, yerel hizmetlerin idarenin btnl ilkesine uygun biimde yrtlmesi, kamu hizmetlerinde birliin salanmas, toplum yararnn korunmas, yerel ihtiyalarn gerei gibi karlanmas amac ile kullanlan bir yetkidir.

Aklamalar nda yerel ynetimler zerindeki denetim ve gzetim aadaki makamlar tarafndan gerekletirilmektedir: dari vesayeti; Vali, kaymakam ileri Bakan Bakanlklar Bakanlar Kurulu l, ile ynetim kurullar Saytay

te yandan yarg denetimi ise Dantay tarafndan yerine getirilmektedir.

1- L ZEL DARES ZERNDEK VESAYET DENETM l zel idarelerinin, valinin bu birimlerin ba olmas itibariyle en ar denetime maruz kalan birimler olduu sylenebilir. Bu adan il zel idarelerinin zerk deil, yar zerk kurulular olduu da savunulmaktadr.kabul edilen yeni yasaya gre il zel idarelerinde i ve d denetim yaplr. Denetim i ve ilemlerin hukuka uygunluk, mali ve performans denetimini kapsar. Kanunun 63. maddesine gre i denetim kamu idaresinin almalarna deer katmak ve gelitirmek iin kaynaklarn ekonomiklik etkinlilik ve verimlilik esaslarna gre ynetilip ynetilmediini deerlendirmek ve rehberlik yapmak amacyla yaplan bamsz ve nesnel gvence salayan danmanlk faaliyetidir. denetim i denetiler tarafndan yaplr.

66

D denetimin ise Saytay tarafndan yaplaca ngrlmektedir.d denetimin amac ise genel ynetim kapsamndaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluu erevesinde ynetimin mali faaliyet karar ve ilemlerinin kanunlara, kurumsal ama, hedef ve planlara uygunluk ynnden incelenmesi ve sonularnn Trkiye Millet Meclisi ne raporlanmas olarak belirtilmitir. Yeni yasann ngrd bir baka denetim mekanizmas ise il genel meclisi yelerinin grev yapt Denetim Komisyonu dur. Kanunun 17. maddesine gre 3 ile 5 kii arasnda yeye sahip olacak bu komisyon, bir yl iin seilecek ve il zel idaresinin gemi yla ait mali denetimini gerekletirecektir. Kanunu incelendii zaman ise yine idari denetimin vali ve ileri Bakanl tarafndan gerekleecei kararlatrlmtr. Bu denetimin ise yine bir vesayet denetimi olduu bir gerektir. l zel darelerinin Kararlar zerindeki Denetim aa) l Genel Meclisinin Kararlar zerindeki Denetim: l zel ynetimlerinin genel karar organ olan il genel meclisinin yrtmeye ilikin btn kararlarnn nce valinin onayndan gemesi gerekir. Vali onaylamad kararlara yirmi gn ierisinde Dantaya itiraz etme hakkna sahiptir. * Vali kararlara; Hukuka uygunluk htiyaca uygunluk ya da yerindelik Kamu karlarna uygunluk dari, edebilir. teknik
188

ve

ekonomik

gereklilikler sebebiyle itiraz

tiraz hakk yalnz valiye tannm olup, il genel meclisi yelerinden birinin itiraz hakk yoktur. l genel meclisinin baz kararlar da hkmetin ya da ilgili bakanln onayna tabi tutulmutur. 189 Bu noktada en nemli farkllk, btenin onaylanmasnda grlr.
Yirmi gnlk sre tutanak tarihiyle balar ve Dantay bavurudan sonra iki ay ierisinde karar vermek zorundadr. 188 Arslan, a. g. e. , s. 105
*

67

l zel ynetimlerinin btelerinin onay yetkisi, 3360 sayl kanun ile ileri Bakanlna verilmitir. 190 l genel meclisince kabul edilen bteye, o yla ait program da eklenerek onbe gn ierisinde vali tarafndan ileri Bakanlna gnderilir. ileri Bakanl otuz gn iinde bteyi onaylar. Bu sre iinde onaylanmayan bte, kendiliinden onaylanm saylr. Fakat ileri Bakanl; Btedeki mevzuata aykr madde ve deyimleri dzeltmeye, l zel idarelerinin tahsile yetkili olduu halde bteye konmam gelirlerini koymaya ve eksik konulanlar kanuni seviyeye karmaya, l zel idarelerinin tahsile yetkili olmad gelirleri, tahakkuk etmemi, tanr ve tanmaz mallarn sat gelirleriyle, gereklememi borlanma gelirlerini karmaya, kanuni yetki ve tarife stndeki gelir tahminlerini kanuni hadde indirmeye, Yaplmas il zel idaresi grevlerinden olmayan hizmetler iin konulmu denekleri karmaya, Bteye konmas kanunen zorunlu iken, konulmam denekleri koymaya veya kanuni hadde indirmeye, Kesinlemi ilam, istikraz, tahvil, kredi anlama ve szleme hkmlerine gre anapara ve faiz demelerini karlamaya yetecek kadar denek koymaya, mevcutlar da bu amala yeteri kadar arttrmaya yetkilidir. 191 Ayrca yine il genel meclisinin bor almaya karar verdiinde, bu kararn gerekletirilebilmesi iin, borcun miktarna gre deimek kaydyla Kurulu kararna veya zel bir kanun karlmasna ihtiya vardr. Bu tr durumlarda, bu tr kararlar stnde valinin denetimi yoktur ve vali bu nedenle Dantay a dava aamaz. ab) l Daimi Encmeninin Kararlar zerindeki Denetimi Bakanlar

189 190

Nadarolu, a. g. e. , s. 186 Kele, Yerinden ynetim ve.........a. g. e. , s. 361 191 Bnyamin Gral, Aklamal l zel daresi Mevzuat, stanbul, 1993, s.162

68

l daimi encmeni, meclis toplantda deilse, onun adna kararlar alr. Bu kararlar ilk toplantsnda il genel meclisine sunulur. Ayrca vali, itiraz etmek istedii kararlar meclise bildirir. Bunlardan meclisin benimsedikleri kendi karar haline gelir. 192 Ayrca yine il dimi encmeni, il zel idarelerinin bir organ olmalar sfat ile baz kararlar alr. Meclis bu kararlara mdahalede bulunamaz. rnein, 04.11.1983 tarih ve 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 5. maddesine gre, il zel idaresi aleyhine yaplacak kamulatrmalarda, kamu yararnn varlna il daimi encmeni karar verir. 193 b) l zel darelerinin Eylemleri zerindeki Denetim l zel ynetimlerinin eylem ve ilemleri zerinde denetim iki ekilde ortaya kar. Bunlar, mlkiye mfettileri araclyla ve Saytayca yaplan denetimdir. Fakat kanunda valiye, il zel idarelerinin btn eylem ve ilemleri zerinde denetim yetkisi verilmesine ramen, bunun nasl gerekleecei konusunda kesinlik yoktur. nk eylemler zerinde yaplan denetim bir nevi, gerektiinde tefti nitelii arz eder. dari denetim gibi sreklilii yoktur. Mlkiye Mfetti Kurulu Tznn 8. maddesine gre, il zel idareleri ile bunlara bal btn kurum ve kurulularn her eit eylem ve ilemleri mlkiye mfettilerinin denetimine girmektedir. l zel idarelerinin mali denetimi ise mfettiler ve Saytay tarafndan yaplr. 2996 sayl Maliye Bakanl Tekilat ve Vazifeleri Hakknda Kanunun 5. maddesinin 1. fkrasna gre zel bte ile ynetilen daireler maliye mfettilerinin kesin olarak denetimine tabidirler. Fakat uygulamada pek grlen bir denetim deildir. l zel idaresi kanununun 133. maddesine gre, il genel meclisi, bte ve gemi dneme ait kesin hesab kabul ettikten sonra, bte ve kesin hesabn bir sureti ileri bakanlna dier bir sureti incelenip karara balanmak zere Saytaya gnderilir. Saytay incelemelerini kat ve belgeler zerinde yapar. nceleme

192 193

Yavuz, Kele, a. g. e. , s. 64 Cokun, Trkiyede dari Vesayet Denetimi........,a.g.t. s. 73

69

sonular olumluysa aklanma karar alnr. Usulszlk durumunda ise mali nitelikte sorumluluk karar alnr. c)l zel darelerinin Organlar zerinde Denetim 5197 sayl kanuna gre il genel meclisinsin fesih nedenlerinde nemli deiiklikler yaplmtr. Fesih nednenleri drtten ikiye indirilmektedir. Bunlar, - Kendisine kanunla verilen grevleri sresi iinde yapmay ihmal eder ve bu durum il zel idaresine ait ileri aksatrsa - il zel idaresine verilen grevlerle ilgisi olmayan siyasi konularda karar alrsa, ileri Bakanlnn bildirisi zerine Dantayn karar ile feshedilir. Ayrca 1982 Anayasasna gre grevleri ile ilgili bir sutan dolay

haklarnda kovuturma ya da soruturma alm yerel ynetim organlarnn ileri Bakanlnca geici bir nlem olarak, kesin hkme kadar grevlerinden uzaklatrlabileceini hkme balamtr. d) l zel darelerinin Personeli zerindeki Denetim: 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanunu ile Memurin Muhakemat Hakknda Kanun muvakkal hkmleri zel idare personeline de uygulanmaktadr. Yalnz il zel idaresi mdrlerinin 3152 sayl kanunun 27. maddesine dayanlarak ileri Bakanl Encmeninin karar ve bakan onay ile yer deitirme suretiyle atamalar yaplmaktadr. lk defa atanacaklarda ise 9.1.1984gn ve 18276 sayl resmi gazetede yaymlanan l zel dare Mdrleri Atama ve Yer Deitirme Ynetmelii hkmleri erevesinde snava tabi tutulduktan sonra ayn yntemle atama ilemleri gerekletirilmektedir. 194 2- BELEDYELER ZERNDEK DAR VESAYET DENETM Trk yerel ynetimleri arasnda en fazla ada yerel ynetim zellii

gsteren belediyelerdir. Belediyelerin dier yerel ynetimlerden farkl olarak ayrcalkl bir yeri vardr. Bu nedenle tartmalar bu konu zerine younlamaktadr. Yinede tam anlamyla belediyelerinde gerek bir zerklie sahip olduklarn sylemek gtr.

194

Cokun, Trkiyede dari Vesayet Denetimi ........,a.g.t., s.78

70

a)Belediyelerin Kararlar zerindeki vesayet Denetimi: aa)Belediye Meclisinin Kararlar zerindeki Vesayet Denetimi: Belediye meclisinin kararlar zerindeki denetim tasdik, iptal, nceden izin ve ikame yollaryla gerekletirilir. Belediye meclisinin baz kararlar onaya tabidir. Bunlar ana balklar halinde: belediye isminin deitirilmesi, (Belediye Kanunu m.9) mahalle kurulmas, kaldrlmas, birletirilmesi ve mahalle adlar ile snrlarnn deitirilmesi (B. K. M.8), belediye snrlar ile ilgili kararlar (B.K. m.5), bor verme ve borlanma kararlarnn tasdiki (B.K. m. 71,72) konulardr. Belediye kanununun, meclisin mzakere edecei ve karar verecei iler baln tayan i70. maddesinde, meclis tarafndan karara balanacak 16 fkrada belirtilen konulardan dokuz tanesi mahalli en byk mlki amirin onay ile kesinleeceini belirtmektedir. Mlki amir bu kararlar bir hafta iinde onaylamad takdirde reddetmi saylr. Belediye meclisinin red kararna kar Dantaya dava ama hakkna sahiptir. 195 Burada bir noktaya dikkat etmek gerekir. Merkezi idare belediye meclisinin tasdike bal kararn ya tasdik eder, ya da icrasn erteler, Ancak ok az istisna dnda bu kararlar deitiremez. 196 Bunlar dndaki btn belediye meclis kararlar kesindir ve onaya gerek yoktur. Tabi ki bu tamamen denetimsiz olduu anlamn tamaz. Belediye kanununun 73.maddesinde belediye bakan ve belediye meclisinin ald kararlar sonucu hak ve kar zedelenenler veya zarar grenler, karar zetlerinin ilamndan itibaren 10 gn iinde, il merkezi olmayan yerlerde vali, olan yerlerde iileri bakanlna itirazda bulunabilirler. ab) Belediye Encmeni zerindeki Vesayet Denetimi:

195 196

Pirler. Tortop, Basoy, a.g.e., s.76 Trkiyede Yerel Ynetimler, a.g.m, s.16

71

Belediye encmeni belediyelerin ikinci karar organdr. Belediye Kanunun 83. maddesinin son fkrasnda bu maddede belirtilen grevlerden baka, Belediye Kanununda yer almayp da eitli zel kanunlarla belediye meclislerine verilen grevlerin meclisler toplant halinde bulunmadklar zaman , belediye encmenleri tarafndan incelenip karara balanaca ifade edilmitir. Bu kararlar kesin nitelikte olup yine de baz konularda vesayet makamlarna denetim yetkisi tannmtr. Encmen kararlarna kar, belediye bakan yasalara ya da kamu yararna aykr grd gerekesi ile itiraz edebilir. tiraz en byk mlki amir aracl ile il ynetim kuruluna yaplr. tiraz sonulanncaya kadar, belediye bakan kararn uygulanmasn durdurabilir. l ynetim kurulunun kararlarna kar da encmen ya da belediye bakan itirazda bulunabilirler. Ayrca 2942 Sayl Kamulatrma Kanununun 5. maddesine gre belediye lehine yaplan kamulatrmalarda kamu yarar kararn encmen verir. Bu kararlar en byk mlki amir tarafndan onaylanarak yrrle girer. Onaylanmayan kararlara belediye tzel kiilii iptal davas aabilir. b)Belediyelerin Eylemleri zerinde Vesayet Denetimi: Bu denetim en byk mlki amirler aracl ile gerekletirilir. Bu konuda ki denetim il zel idareleri ile ayndr. Ayrca 1876 ylndan bu yana Saytay da mali denetimi gerekletirmektedir. Belediyeler Bte ve Muhasebe Tzne gre ilgili mlki amirce onaylanan belediye kesin hesab bir ay iinde Saytaya gnderilerek onaylanr. (m.78) fakat yeni yasayla getirilen dzenlemeye gre mlki amirin bu konudaki denetim yetkisi kaldrlm, bunun yerine bu yetki dorudan ileri Bakanlna ve Maliye Bakanlna verilmitir. c)Belediyelerin Organlar zerinde Vesayet Denetimi: Yeni kabul edilen yasaya gre belediye meclisinin fesih artlarnda nemli deiiklikler yaplmtr. Bu dzenlemeye gre meclis; - Kendisine kanunda verilen grevleri sresi iinde yapmay ihmal eder ve bu durum belediyeye ait iler sekteye veya gecikmeye uratrsa

Bu itirazlar, il zei olmayan belediyelerde il ynetim kurulu, olan belediyelerde ise Dantay inceleyerek karar balar.

72

- Belediyeye verilen grevlerle ilgisi olmayan siyasi konularda karar alrsa;

ileri Bakanlnn bildirisi zerine Dantayn karar ile fesih olunur. Bu takdirde yeni belediye meclisi seimine gidilir. Seilen meclis eskisinden geri kalan sreyi tamamlar. ileri bakanl uygun grd takdirde meclisin feshine dair bildiri ile karar verilinceye kadar meclis toplantlarnn tehirini de ister. Dantayn bu konudaki karar verme sresi iki aydan bir aya indirilmitir. Yeni kabul edilen belediye yasasna gre belediye bakanlnn sona ermesi de u hkmlere balanmtr. Belediye bakanl lm ve istifa hallerinde kendiliinden sona erer. Belediye bakannn a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi gnden fazla grevini terk etmesi ve bu durumun mahallin mlki idare amiri tarafndan belirlenmesi b) Seilme yeterliliini kaybetmesi c) grevini srdrmesine engel bir hastalk veya sakatlk durumunun yetkili salk kuruluu raporuyla belgelenmesi d) meclisin feshine neden olan eylem ve ilemlere katlmas hallerinden birinin meydana gelmesi durumunda ileri bakanlnn bavurusu zerine Dantay kararyla bakanlk sfat sona erer. 197 Ayn kanunda yaplan yeni dzenlemeye gre belediye bakanlnn herhangi bir nedenle boalmas durumunda vali tarafndan belediye meclisinin on gn iinde toplanmas salanr. Meclis birinci bakan vekilinin, onun bulunmamas durumunda ikinci bakan vekilinin, onun da bulunmamas durumunda en yal yenin bakanlnda toplanarak a) Belediye bakanlnn boalmas veya seim dnemini aacak biimde kamu hizmetinden yasaklanma cezas almas durumunda bir bakan

197

5272 nolu kanun, m. 44

73

b) bakann grevden uzaklatrlmas, tutuklanmas veya seim dneminin amayacak biimde kamu hizmetinden yasaklanma cezas almas durumunda bir bakan vekili seer. 198 d)Belediye Personeli zerinde Vesayet Denetimi: ileri Bakanlnn belediye personeline ilikin olarak muhtelif yetkiler vardr. Bunlar; -Belediye ile bunlarn kurduklar birlik messese ve iletmelerde kadrolarn ihdas, iptali ile derece nvan ve snf deiiklikleri 190 sayl genel kadro usul aknda kanun hkmnde kararnameye gre yaplmaktadr. Sz konusu K.H.K.nn 5. maddesi aynen yle demektedir. il zel idareleri ve belediyeler ile bunlarn kurduklar birlik messese ve iletmeler, 657 sayl D.M.K.2nn kapsamna giren memur kadrolar ile ilgili usulne uygun taleplerini bu kanun hkmnde kararnamede belirtilen esaslara gre ileri Bakanlna gnderilir. ileri Bakanl uygun grd kadro istekleri hakknda Maliye ve Gmrk Bakanl ve Devlet Personel Dairesinin grlerini alr. Buna gre bakanlka hazrlanan kadro teklifleri bahis konusu grler aynen eklenerek Babakanlka sunulur. Uygun grlen kadrolar Bakanlar Kurulu karar ile ihdas edilir. 199 Ayrca szlemeli personel ilemleri 657,5434,506 ve 3380 sayl kanunlar ile ileri bakanlnca yaplr. 1580 sayl Belediye Kanununun 102. maddesi de personelin disiplin cezalarnn 657 sayl Memurin Muhakemat Hakkndaki Kanun hkmlerine tabidir. 3- KYLER ZERNDEK VESAYET DENETM Kyler zerindeki vesayet denetimi belediyelere oranla daha belirgindir. rnein ky muhtarn ilgili mlki amir grevden alabilmektedir. Kyn karar alama organ olan ihtiyar meclisinin kararlarndan bazlar tasdike tabidir. Ky btesi, kamu yarar, konularnda ihtiyar meclisinin kararlarnn,

198 199

5272 nolu yasa, m. 45 14.12.1983 tarih ve 18251 sayl Resmi Gazete

74

duruma gre vali ya da kaymakamlarn tasdikine balanmtr. Bunun dndaki kararlar ise kesin kararlardr. htiyar meclislerinin ayrca ky birlikleri kurmak ve programl ilerin ertesi yla braklmas iin mlki amirden izin almalar gerekir. Kyler arasndaki anlamazlklarn zmnde de mlki amirlerin etkisi byktr. Bu tr anlamazlklarda anlaamazla taraf olan kylerin ihtiyar meclisleri konuyu kendi aralarnda zemezlerse durum yazl olarak en byk mlki amire bildirilir. Sorun buradan ile idare kuruluna gnderilir. le idare kurulu ya bizzat ya da bir komisyon aracl ile alt ay ierisinde karar verir. Mlki amirlerin organlar zerinde geni bir denetimi sz konusudur. Vali ve kaymakam ky ilerini ve kanunlarla verilen grevleri yapmadn grrse, muhtara yazl olarak ihtarda bulunur. Buna ramen grevini yerine getirmeyen muhtar yetkili idare kurulu karar ile grevden alnr. Bir kyde birden fazla imam varsa ihtiyar meclisine ye olacak imam kaymakam seer. Zorunlu ileri grdrmeyen ve toplanmas istee bal olmayan paralar toplamayan ve toplattrmayan ky muhtar ve ihtiyar meclisi yelerine kyn bal bulunduu idare kurulunca para cezas kesilir. Ky parasnn harcanmasnda yolsuzluk olduu anlalrsa ilgili idare kurulu karar ile, ky muhtar ve ihtiyar meclisi yelerinin mallar satlarak ky paras dettirilir. 4)BYKEHR DENETM Bykehir belediyeleri merkezi idareyle olan ilikilerinde 1580 sayl yasaya tabidirler. Bu yzden belediyeler zerindeki denetim bunlar iin de geerlidir. Fakat 3030 sayl yasa ile Bykehir belediyelerinin denetiminde baz zel uygulamalar getirilmitir. Bykehir belediyelerinin seilmi organlar veya bu organlarn yeleri hakknda grevleri ile ilgili bir su sebebi ile soruturma veya kovuturma almas BELEDYELER ZERNDEK VESAYET

75

halinde ileri Bakan geici bir tedbir olarak kesin hkme kadar bu organlar veya yelerini grevden uzaklatrabilir.(m.9) Bykehir belediyesi genel sekreteri, bakann nerisi ve iileri Bakannn onay ile atanmaktadr. Bykehir belediyelerinin tekilat birimleri hizmet gereklerine gre meclisin karar ile kurulur ve ileri Bakanlnn onay ile kesinleir. Bykehir belediyeleri denetlenen birimler olmakla birlikte denetleyen kurumlar olarak da grev yaparlar. Bal ile belediyeleri normal denetimin dnda bir koordinasyon arac olarak Bykehir belediyelerinin denetimi altndadr. le meclislerince alnan btn kararlar Bykehir belediye bakanna onay iin gnderilir. Bakan karar aynen onaylayabilecei gibi tekrar grlmesi iin geri gnderebilir. le belediye meclisleri kararlar 2/3 ounlukla onaylarsa karar kesinleir. Ayrca yine ile belediyelerinin bteleri Bykehir belediye meclisince grlr ve kabul edilir. kan anlamazlklarda ise Bykehir belediye meclisi ynlendirici ve dzenleyici tedbirler alr.

76

III BLM TRKYEDE YEREL YNETMLERN YENDEN YAPILANDIRILMASI A) YAPILANDIRMANIN GEREKLL Trkiye Cumhuriyetinin ilanyla birlikte yeni bir vizyon, ynetim ve rgtlenme ilke ve felsefesiyle sahneye kmtr. Dolaysyla ynetimin dzeltimi ve yeniden dzenlenmesi cumhuriyet ynetiminin srekli uralarndan biri olmutur. Bu yndeki gelimeler 1946 da ok partili hayata geile, 1961 Anayasas ile planl dneme girildikten ve nihayet ABye ynelik uyum abalar erevesinde, yerel ynetimler dahil olmak zere btn ynetim kurumlarnda srekli artan bir deiiklik gereksinimini dourmutur. Ancak daha hzl bir ekonomik gelimeye katkda bulunmay, ada, zerk, katlmc demokratik bir ynetim sistemine kavumay amalayan dzenleme giriimlerinden bu gne dein bir sonu alnamamtr. 200 Yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas merkezi ynetimle yerel ynetim arasnda an gereklerine uygun yeni bir grev blm yaplamas son yllarda Trkiye gndemine oturan nemli konulardan biridir. Kukusuz bu konunun bu kadar byk bir nem arz etmesindeki en nemli neden, kamu hizmetlerinin grlmesinde istenilen verimlilik dzeyine ulalamamasdr. Cumhuriyetin buruluundan bu yana giderek hantallaan merkezi ynetim rgtlenmesi ve onun tara uzantsnn hizmetlerin grlmesinde yetersiz kal ve sorunlara abuk zmler bulma konusundaki yetersizlikleri bu konunun nemini daha da arttrmaktadr. Kamu ynetimi, merkezi ynetim ve yerel ynetimler gerilimi zerine kurulur. Deiik yer ve zamanlarda merkezi ve yerel ynetimler arasndaki i blm bu gerilimin niteliine gre belirlenir. Bugn Trk kamu ynetimi asndan bu dengenin genel olarak merkezi idare lehine olduu, merkezi idarenin grev ve
200

zel, a.g.m., s.39

77

yetkilerinin yerel ynetimlere gre daha arlkl olduu sylenebilir. Bu ar merkezilemenin hizmetlerin yrmesinde aksaklklara neden olduu tasarruf, verimlilik, demokratiklik ilkelerine uygun olmad, hizmetlerin gecikmesinde ve brokrasiye neden olduu yetkileri merkezde toplamann hizmetlerin gerektirdii esneklii salayamad gerekeleriyle yerel ynetimlerin bir reforma tabi tutulmas, merkezden yerele yetki devri ve merkez yerel dengesinin yeniden oluturulmas gereklilii zerinde durulmaktadr. 201 Bu konudaki ilk gereklilik yerel ynetimlerimizin faaliyetlerini dzenleyen yasalarn yirminci yzyln ilk eyreinde karlm, ok eski, gncelliini yitirmi olan yasa ve dzenlemeler alannda karmza kmaktadr. l zel idareleri 1913, belediyeler 1930 ve kyler 1925 ylnda karlm olan yasalarla ynetilmektedir. 202 Bu yasalarn karld yllardaki Trkiye artlaryla gnmz Trkiye!sinin arasnda byk farkllklar vardr. Hem teknolojik olarak, hem de toplumsal ve sosyal yap ok deimitir. Artk ihtiya duyulan hizmetler daha da eitlenmi ve o dnemlerde lks saylabilecek ihtiyalar bugn gnlk hayatn vazgeilmez bir paras haline gelmitir. Yerel ynetimlerimiz halen ufak tefek deiikliklerle gncelletirilmeye allan fakat yeterli dzeyde etkinlie kavuturulamayan bu yasalarla ykmllklerini yerine getirmeye almaktadrlar. Fakat artk bu dzenlemeler yerel ynetimlerimize dar gelmektedir. Trk yerel ynetimlerinin dzenlenmesi gerekliliini douran dier bir nemli unsur ise halk katlmdr. Eer gerek ve etkili bir yerel ynetim anlayndan bahsetmek gerekirse, ncelikle yerel anlamda katlmn oranna bakmak gerekir. Bu konuda lkemizde ok kkl bir gelenein olduunu sylemek gtr. Sonu itibariyle yerel ynetimler varolu nedeni blgesel anlamda hizmetlerin etkinliini ve verimliliini arttrmak ve blge halknn refah dzeyini ve kamu hizmetlerinden tatmini salamaksa, halkn ynetime etkin olarak katlmas demokratik bir ynetim anlaynda kanlmaz olmaktadr. Maalesef lkemizde bu katlmn sadece seimler zamannda gerekletii grlmektedir. Bu demokratik bir ynetim anlay asndan byk bir eksikliktir.

201 202

Nevzat Bozta, Yerel Ynetimler Yasa Tasars ve Anayasa .Y.Y., C.8, S.2, Nisan 1999, s.3 Aykut Polatolu, Yerel Ynetim Reformu zerine Dnceler, .Y.Y., C.9, S.2, Ocak 2000, s.5

78

Yerel ynetimlerimiz iin dier bir nemli eksiklik ise hizmetlerin grlmesinde ve etkinliin salanmasnda yeterli mali kaynaklara sahip olmamalardr. lkemizde maalesef bu konuda byk bir sknt ekilmektedir. Yerel ynetimlere sunmakla grevli olduklar hizmetlerin maliyetlerini karlayabilmeleri iin mali kaynak tahsisi konusunda yeterli dzenleme yaplamamtr. Gelimi toplumlarda eilim baz yerel vergilerin, yerel ynetimlere tahsis edilmesi ynndedir.(emlak vergisi, tat vergisi...) Fakat lkemizde yerel ynetim birimlerimiz byk oranda merkezi ynetimce yaplacak yardmlara ve kaynak aktarmna baml kalmlardr. Bu ise zerk yerel ynetim anlay ile tamamen zt bir durum oluturmaktadr. Etkin bir hizmet anlaynn, etkin ve yeteri mali kaynaklarla mmkn olabilecei gz ard edilmektedir. Trkiyede en zerk yerel ynetim olarak kabul edilen belediyelerin kar karya olduklar en nemli sorunlardan bir tanesi, lek alanna bal olarak oluan mali sorunlardr. 2000 yl itibariyle Trkiyedeki 3215 belediyenin %66snn nfusunun be binin %12sinin nfusunun ise iki binin altnda olduu grlmektedir. Bu durum byk oranda bir lek sorununa neden olmaktadr. Ek olarak btn ile merkezlerinde bir belediye kurumunun kurulmasnn zorunlu olmas bu tr kk belediyelerin saylarn daha da arttrmaktadr. Bu iki tr olumsuz sonu dourmaktadr. Bunlardan ilki, belediye rgtnn saysnn okluu hizmetlerin maliyetlerini ykseltmektedir. kinci bir soru ise belediyelerin ulusal vergi gelirlerinden aldklar pay oran azalmaktadr. Bu da zaten mali sknt iinde olan belediyelerin iyice zayf ve baml duruma dmelerine nende olmaktadr. Yerel ynetimlerimizin etkin olmalarn engelleyen dier bir etken ise grev ve yetki konusundaki atmalardr. zellikle belediyeler ve il zel idarelerinin grev tanmlarnda bir karmaklk ve muallaklk vardr. Bu alanda bazen bir atma bazen de bir rtme sz konusudur. Aslnda bu noktada il zel idarelerini ve kyleri ayr tutmak gerekir. nk bu yerel ynetim birimleri geliimlerini tamamlayamam ve silik kalmlardr. zellikle il zel idarelerinin ynetim yaps bu yargy biraz daha glendirmektedir. te belediyeler ve il zel idarelerinin grev konularndaki atma hizmetlerin yrtlmesinde aksamalara hatta hizmeti yerine getirmemeye neden olmaktadr. Yine yerel idarelerin grev ve yetki uyumazl da baz aksaklk ve elikilere neden olmaktadr. Merkezi idare bugne dein genelde yerel

79

ynetimlere grev verirken ayn oranda bu yetki devrini gerekletirememitir. Bu da yerel idarelerin baz noktalarda elini kolunu balayan bir durumdur. l zel idareleri asndan bu alanda nemli bir sorun, yerine getirmek zorunda olduu grevler konusundadr. 1913 tarihli yasa ile il zel idarelerine eitim, tarm, bayndrlk, salk gibi alanlarda pek ok yetki vermitir. Ancak zaman iinde merkezi ynetim, baz kamu hizmetlerini daha etkili bir biimde grebilmek iin yeni rgtler kurmu ve il zel idaresine bu yasa ile verilen grevlerin pek ou bu yeni rgtlerin sorumluluuna verilmitir. Grevler yeni kurulan rgtlere verilirken il zel idarelerinden geri alnmad iin uygulamada bir tarafta il zel idareleri, dier tarafta ise yeni kurulmu olan merkezi ynetim rgtleri ayn zamanda benzer faaliyetleri yerine getirmek zorunda kalmlardr. Dikkat ekici nokta ise bu konuda bir yetki atmas olmas beklenirken bunun yaanmamasdr. nk uygulamada yeterli mali kaynak ve personeli olmayan il zel idareleri bu grevlere ilikin herhangi bir varlk gsteremezken merkezi ynetim kurulular grevlerin sorumluluunu stlenmilerdir. Bu erevede il zel ynetimlerinin baz bakn ve onarm hizmetleri dnda elle tutulur ciddi bir takm grevleri olduunu ileri srmek olanakl deildir. 203 Yerel ynetimlerimiz asndan bir sorun olarak karmza meruiyet sorunu kmaktadr. Belediyeler il zel idarelerine gre daha meru ynetimler olarak deerlendirilmektedir. Bir belediye bakan, o il merkezindeki btn semenlerin ounluunun oyunu alarak bakan seilir. Oysaki il zel idarelerinin bandaki ynetici (vali) atanm bir yneticidir. Bu yerel zerklik ilkesiyle badamayan bir durumdur. 204 Yerel ynetim alannda lkemizde grlen en nemli eksiklikler denetim alanndadr. Genel gr Trkiyede merkezi idarenin yerel idareler zerinde uygulanan vesayet denetiminin ad ve demokratik ilkelerle badamad ynndedir. Aslnda vesayet yetkisi idarenin btnl ilkesinden kaynan almaktadr. Bu nedenle meruluk zelliine sahiptir. Fakat vesayet yetkisinin uygulan ekli, uygulayan birimler nemli konulardr. Sonuta yerel zerklik ile
Polatolu, a.g.m., s.7 Ahmet Emin fidan, Belediyeler ile l zel idareleri Arasndaki Ynetim Hizmet ve dari vesayet likileri, http://basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyevesayet/01.htm, 09.02.2004
204 203

80

idari vesayet arasnda ok hassas bir dengenin olduu unutulmamaldr. lkemizde uygulanan idari vesayet bir nceki blmde ayrntl olarak incelenmekle birlikte gerekten ar bir yap arz ettii hatta yerel zerklik ve demokratik yerel ynetim kavramlaryla pek de badamad grlmektedir. zellikle il zel idarelerinin banda merkezi otoritenin atanm bir eleman olan valinin bulunmasndan kaynaklanan ar bir idari vesayet denetimine maruz kald bir gerektir. Bu durum il zel idarelerinin yar zerk kurumlar olarak nitelendirilmesine neden olmaktadr. Bu nedenle belediyelere oranla daha az bilinen bir yerel ynetim birimi olma zellii gstermektedir. zellikle valinin il zel idaresinin seilmi karar ve yrtme organ zerindeki denetim haklar gerekten bu tezi dorular niteliktedir. Yine il zel idarelerinin bteleri zerindeki vesayet denetimi de bu birimlerin mali zerkliini neredeyse yok etmi durumdadr. Kyler de yine ar bir vesayet denetimine maruz kalmaktadr. Bir yerel ynetim birimimiz olan kyler geliimini tamamlayamam kurumlar olarak gze arpmaktadr. zellikle kylerin mali alandaki yetersizlikleri onlar bsbtn baml kurulular haline getirmitir. Bunlara karn belediyeler yukardaki yerel ynetim birimlerine nazaran daha zerk ve demokratik zellikler gstermektedir. Yine de belediyelerin de zellikle mali alanlarda ar bir vesayet denetimine maruz kaldklar grlr. Bu noktada vali bir vesayet denetisi olarak belediyelerin denetimini gerekletirir. Yukarda saydmz tm bu nedenler Trkiyede yerel ynetimler alannda radikal deiikliklerin yaplmas ihtiyacn dourmutur. Yerel ynetim reformu yalnzca yerel ynetim birimlerinin yeniden dzenlenmesi deil tm devlet yaplanmasnn ve dolaysyla temel toplumsal ilikilerin yeniden dzenlenmesi demektir. Ynetsel sistemden hareketle toplumsal ilikilerde kurulacak yeni bir denge doal olarak kazanan ve kaybeden taraflarn yeniden tanmlanmas ve toplumsal konumlarn yeniden belirlenmesi sonucunu douracaktr. 205 lkemizde merkezi tekilat ve yerel ynetimlerinin yeniden yaplandrlmas almalarnn birok alanda olduu gibi 1960dan sonra planl kalknma dnemiyle balad grlr. Bu giriimler bir toplumsal hukuk devletinin kalknma
205

Birgl Ayman Gler, Yerel Ynetimlerde Reform Sorunu, .Y.Y., C.10, S.3, Temmuz 2001, s.7

81

gereksinmelerine cevap verecek ada bir ynetim yapsnn gelitirilmesi dorultusundaki araylarn birer parasdr. 206 Fakat devam eden aklamalarda da grlecei gibi bu almalar gerekli olan yapsal deiiklikleri gerekletirememitir. Bu nedenle bu abalar bitmeyen senfoni 207 olarak nitelendirilmektedir. B)KALKINMA PLANLARINDA YEREL YNETMLER Ekonomik sosyal ve kltrel kalknmalarn 1963 ylndan bu yana kalknma planlar erevesinde programl olarak gerekletirmekte olan Trkiye bu planlarda, Trk ynetim yapsnn yeniden yaplandrlmas gerekliliini gidermek iin de bu alanda baz dzenlemeler yapma yoluna gitmitir. Fakat uygulamada tam anlamyla bir verimliliin salandn sylemek gtr. zellikle hazrlanan kalknma planlarnn bir nceki plann eksik ynlerini gidermek amacyla hazrlan ve her seferinde eksikliklerin giderek artmas bunun bir gstergesidir. 1) Birinci Be Yllk Kalknma Plan: Bu planda halkn, hizmetlerin tekilatlandrlmasna ve yaplanmasna katlmasn salamak, hem yaplan ilerin daha baarl olmasn kolaylatrr, hem de devletin ykn hafifletir denilmektedir. Bu ilk plan zellikle kylerin kalknmas zerinde younlamtr. Bu trden ky merkezli almalar younlatka bir Ky leri Bakanl kurulmas gereklilii ortaya kmtr. Fakat bu durum kylere eitli bakanlk ve kurulularca gtrlen hizmetlerin bir merkezi birim bnyesinde toplanmas sonucunu vermi, merkezi idarenin bu alandaki hizmetlerini ve arln byk lde arttrmtr. Bu arada da belediyelerin iinde bulunduklar maddi skntlarn areleri de aranm ve byk belediyelere eitli dzenlemelerle kendi kaynaklarn yaratma imkan tannmtr. 208 2) kinci Be Yllk Kalknma Plan: kinci Be Yllk Kalknma Plannda yerel ynetimleri dzenleyici ok radikal bir karar bulunmamaktadr. Bu planda yerel ynetimlerle ilgili olarak u maddeler bulunmaktadr.

206 207

Kele, Yerinden Ynetim ve ......a.g.e., s.412 Gler, Yerel Ynetimlerde Reform......a.g.m., s.7 208 zel htisas Komisyonu Raporu, Mahalli dareler ve Bykehir Ynetimi, Ankara 1994, s.5

82

Memleketin tm hayat zerinde dorudan doruya etki yapan byk erhlerde, belediyelerin snrl kaynaklar olumlu bir gelime salanmas imkanlarn kstlamaktadr. Bu ehirlerde devlet ek sorumluluklar yklenecektir.

Ekonomik ve sosyal kalknma gayretlerine mahalli idarelerin katklarn arttrmak amac ile kurulular kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde ilgi ve sorumluluklarna uygun decek mali bnye ve tekilat dzenine kavuturulacaktr.

Bu kalknma plannda da toplumsal gelimenin hareket noktas olan kyler hakknda da benzer hkmler bulunmaktadr. kinci be yllk kalknma plannn idari vesayetin kapsam ve snrn gsteren u maddesi dikkat ekicidir. Merkezi idare tarafndan, kstlayc ve mahalli teebbsleri nleyici bir idari vesayet yerine, yol gsterici ve mili hedeflerle ahenkli bir idari vesayet temel anlay olarak kabul edilecektir. 209 Bu madde yerel ynetimlerin zerindeki vesayet denetiminin kapsamnn nasl olmas gerektii noktasnda yol gstericidir. Fakat anlalaca zere ok soyut ve genel bir tanmlamadr. Vesayet denetimi ile milli amalar arasndaki ahengin nasl kurulaca konusunda ak bir dzenleme bulunmamaktadr. Sorunlarn neler olduu konusunda isabetli saptamalara ramen zmler konusunda doyurucu olduunu sylemek zordur. : 3) nc Be Yllk Kalknma Plan: nc be yllk kalknma plannda da yeni kurulan yerel ynetim birimlerinin gnn koullarna uygun olmayacak byklkte doduklar belirtilmekte yetersiz birimler in saylarnn artmasndan yaknlmaktadr. Yerel ynetimlerin gelir yetersizliklerinin giderilmesi gerei, byk kent belediyelerinin yeni bir yapya kavuturulmas, yerel birimlerin birliki, btnlk, kaynak yaratc ve retici klnmalar nerilmektedir. 210 Planda;

209 210

zel htisas Komisyonu Raporu, a.g.e, s.7 Kele, Yerinden Ynetim ve .....a.g.e., s.413

83

Mahalli idareler il belediye ve ky halknn ihtiyalarn karlamaktan uzaktr. Bunun nedeni ksmen mahalli idarelerin kaynaklarnn yetersiz oluu ksmen de yerinde nceliklerle kullanlmamasdr. Gerek kaynak sorunu gerek mahalli idareler leklerinin gnn koullarna uydurulmam olmas nedeniyle yetersiz mahalli idare birimlerinin domu olmas, merkezden yaplan transfer gereini arttrmakta, ayrca yaplan aktarmalar da her zaman iyi kullanlmamaktadr.

Mahalli idareler mterek ve mahalli ihtiya ayrmna uygun olarak almalar gerekletireceklerdir.

Mahalli idarelere grevleri ile orantl gelir salanmasnda, z kaynaklarn gelitirilmesi esas alnacak, mahalli kaynaklarn ve zorunlu grldnde merkezden transfer edilen kaynaklarn kalknma hedef ve ilkelerine uygun kullanm salanacaktr.

Bu planda mahalli idarelerin gelir kaynaklarnn dzeltilmesi amacyla da baz tedbirler alnmas ngrlmtr. Kaynaklarn merkezi idare ve mahalli idareler ve mahalli idarelerin kendi aralarnda grevlerine uygun blmn salayacak bir mali denkletirme sistemi kurularak bu sistem iinde, mahalli idarelerin z kaynaklar ile devlet paylarnn cins oran ve datm ekli belli esaslara balanacaktr. Kanuni paylar dndaki transferlerden oluan mahalli idareler yardm ve fonlar danklktan kurtarlacak, uzun vadeli projelerin gereklemesine hizmet edecek belli kriterlere balanarak tek elden yrtlecektir. Bu fondan yaplacak yardmlarn mahalli idareler planlamasnda etkin ara olarak kullanlmasn salamak iin il zel idareleri emrine tahsisi gerekletirilecektir. zerk nitelikte mahalli idare birimi olan belediyeler ve kyler mahalli idare planlar

84

disiplinine almak iin bu fonlar il zel idareleri aracl ile kullanlacaktr. 211 Bu noktada bu planda zerk mahalli idare birimlerinden sz ederken sadece belediye ve kyleri saymas il zel idarelerini bu anlayn dnda brakmas nemlidir. Halen zerk mahalli idare literatrnde gerektii yerde bulunmayan il zel idarelerinin bu durumu dzenlenmeyi ve ada bir nitelik kazandrlmay bekleyen bir sorun olarak varln srdrmektedir. Bu plann uygulamaya geirilememi olmas ve 1978 de yrrle girmesi gereken fakat zamannda hazrlanamayan IV Be Yllk Kalknma plan nedeniyle sorunun zm gerekletirilememitir. 4) Drdnc Be Yllk Kalknma Plan : Bu planda yerel ynetimlerle ilgili ilke ve politikalar ayrntl olarak yer alm, bu yllarda yaanan byk ekonomik krizler nedeniyle iktisadi konulara daha fazla arlk verilmitir. Bu planda zellikle belediyelerin kendine yeterli, retken, kaynak yaratc, birliki, reticiyi ve tketiciyi koruyan, halk denetiminin etkinlik kazand bir ynetim biimi ve birimi eklinde gelitirilmesi iin, ilevleri yeniden ve geni bir erevede tanmlanacaktr denmektedir. Fakat bu kalknma plan da bir nceki gibi, lkenin iinde bulunduu ve 12 Eyll htilaliyle sonulanacak olan siyasal karmaadan dolay uygulama alan bulamamtr. 212 5) Beinci Be Yllk Kalknma Plan : Planda; Belediye ve il zel idarelerinin grevleri, gnn artlarna uygun hale getirilecektir. Belediye kurma nfus alt snr olan 2000 says ykseltilecektir. Belli snrlar zerindeki belediye harcamalar iin proje art aranacak, Devlet Planlama Tekilatnn onay ile harcama yaplacaktr. 1983 ylnda kurulan hkmet, tm bakanlklar hizmet alanlarndaki mahalli idarelerin koordinasyonunu salamakla grevli klmtr. Ocak 1984te 2972 sayl
211 212

zel htisas Komisyonu Raporu , a.g.e., s.8 zel htisas Komisyonu Raporu, a.g.e., s.11

85

Kanunla mahalli idare organlarnn seimleri yeni esaslara balanrken, bykehir belediyeleri iin de hukuki temeller atlmaya balanmtr. Ardndan 195 sayl kanun hkmnde kararname ve 3030 sayl kanunla kurulular tamamlanmtr. 213 6) Altnc Be Yllk Kalknma Plan : Bu kalknma palannda da yine dier planlardaki genel dzenlemeler tekrar edilmitir. Planda genel olarak; Yerel ynetimlerin grev yetki ve sorumluluklarnn gelirleri ile orantl olarak arttrlmasna zen gsterilecektir Yerel ynetimlerin toplam gelirleri iinde z gelirlerini arttrc gerekli dzenlemeler gidilecektir. Krsal alanda yerel ynetim boluunu dolduracak ve otorite eksikliini ortadan kaldracak ekilde, il zel idareleri yeniden tekilatlandrlacak, kk belediyeler ve kyler glendirilecektir. Beinci be yllk kalknma plannn birikiminden domu olan bu plan, yerel ynetimler asndan daha iyiyi yakalamaya alsa da 1993 yl sonuna kadar uygulamada baarl olduunu sylemek gtr. 214 7) Yedinci Be Yllk kalknma Plan: Bu plan yerel ynetimler asndan ayrntl dzenlemeler yapm ve yeni bir ynetim sistemi olan Bykehir belediyelerini grdmz bir dzenlemedir. Planda, altnc be yllk kalknma palannda yaanan baarszlklar sralanmtr. Bu plann konumuz asndan en nemli zellii vesayet denetiminin demokrasiyle badamayan bir denetim ekli olduunu belirtmesidir. Planda; Yerel ynetimlerin varlk nedenini oluturan demokratik olma nitelii yerel topluluklara temsil edici organlar aracl ile, yerel hizmetler zerinde uygulanabilir nitelikte kararlar oluturarak kendi kendilerini, tercihleri ynnde zgrce ynetme olana vermektedir. Oysa lkemizde yerel topluluklar bu olanaktan geni lde yoksundurlar. 1983 ylnda bu yana gerekletirilmi olan
213 214

A.k., s.13 zel htisas Komisyonu Raporu, a.g.e, s.14

86

dzenlemelere karn, yerel ynetimlerin ynetsel zerkliine ada boyut kazandrlabilmesi iin bata anayasann vesayetle ilgili hkmleri olmak zere birok yasa hkmnn deitirilmesi gerekmektedir. Ayrca planda halk denetiminin canlandrlmas ile ilgili dzenlemeler de bulunmaktadr. Yerel ynetimlere demokratik nitelik kazandran nemli deerlerden birisi de bu kurululara halk katlm yollarnn ak olmas ve katlm srecine ilerlik kazandrlmasdr. Yerel ynetim kurulularnn kararlarn etkileme olanan yerel topluluklara veren katlmn amac, halk denetiminin etkinliini de arttrarak, yerel demokrasiye gerek niteliini kazandrmaktr. Seimler dahil teki temsil sistemleri bata olmak zere seim dnemleri arasndaki halkn yerel ynetimlerin karar srecini etkilemesine olanak salayan yol ve yntemler bu adan nem tamaktadr. Oysaki yerel ynetim sistemimizde katlm olanaklar ok snrldr. 215 8) Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: Bu plan n sznde istikrar iinde bymenin salanmas sanayilemenin baarlmas uluslar aras ticaretteki paymzn ykseltilmesi gibi amalar saptanmtr. Olann yerel ynetimlerin denetimi ile ilgili bu dnemdeki denetim mekanizmas ayrntl olarak aklanmtr. Planda vesayet denetiminin de tanm yaplmtr. Planda; Ynetsel yaplar merkezden ynetim ilkesine gre rgtlenmi btn lkelerde olduu gibi, lkemizde de yerel ynetimler merkezi ynetimin denetimi altndadr. Yerel ynetimler zerklik, merkezi ynetim dnda brokratik yap, ayr bir tzel kiilik, ayr bte, ve mali kaynaklara sahip olma gibi zellikler tamasna ve nemli demokratik ynetim birimleri olmalarna karn kamu hizmetleri arasnda egdmn salanmas ve merkezi ynetimin temel ilkelerine uyum salama gerei

215

zel htisas Komisyonu Raporu, a.g.e., s.35

87

asndan vesayet denetimi zorunlu grlmekte ve dolaysyla yerel ynetimlerin zerklii bir anlamda vesayet denetimi ile snrlandrlmaktadr. Ulus devlet yaps iinde ve idarenin btnl ilkesi dorultusunda merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde bir denetim yetkisinin bulunmas zerk yerel ynetim anlay ile her zaman eliir gibi bir yaklam benimsemek olanakl deildir. Ancak bu denetim anlaynn snrlarnn yasal dzenlemelerle ok iyi belirlenmesi zorunludur. Bir denetim biimi olarak merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde sahip olduu vesayet yetkisini, hukuk devleti olmann gerei olan bir kurum gibi grmek ve hukuk devleti olmann gereini ada yaklamlar leinde yerine getirerek snrlarn, anayasann emrettii gibi esas ve usullerini yasal olarak belirlemek bir zorunluluktur. Planda ayrca denetim sisteminin sorunlarnn zmne ilikin neriler de sunulmaktadr. idari vesayet yetkisinin bir denetim yntemi olarak alglanmas ve uygulanmas yarg aamalarnda, yargsal denetim sonularnn duraksamaya ve siyasal uygulamay ynlendirmesi vesayet makamlarnca alnacak kararlara kararlarnn bu uygulanmas yetkinin konusunda znel dlmemesi kullanmnda

yaklamlarn nlenmesi salanmaldr. Yerel ynetimlerin eylem ve ilemlerinin yerel toplum tarafndan bilinmesi ncelikle katlm sorununun zlmesiyle gerekleir. Ancak yerel ynetimlerin eylem ve ilemlerine ilikin karar alma srelerine katlan topluluk denetim grevini gerei gibi yapabilecektir. dari ve yasal denetimi, yerel ynetimleri ynetsel ve mali bakmdan zerk konuma getirilmelerinin nn tkayacak ve yerel ynetimlere gvensizliin bir biimi olarak uygulamaktan kanmal, denetimin amacnn iyiletirme, gelitirme, yol gsterme olduu ncelikleri bilinle uygulanmaldr. Uluslararas hukuktan ve yerel ynetimlerce yaplan szlemelerden kaynaklanan denetimin yerel ve ulusal karlarla badatrlmas

88

iin, bu hususlara ulusal denetim organlarnca azami dikkat edilmelidir. Halk denetiminin etkinletirilmesi iin, yerel ynetimlerde

effafln n almal, hemehrilere hesap verme teknikleri gelitirilmeli, hemehrilerin bilgi edinme hakkna uymak iin bilgi edinme kanallar almal ve bu erevede yerel ynetimlerde ombudsmanlk kurumunun uygulanp uygulanmayaca konusunda bilimsel aratrmalar yaplmaldr. Planda yerel ynetimlerde denetim konusunda ombudsman denetimi zerinde nemle durulmaktadr. Bu konuda zellikle halk katlmnn ve hak denetiminin tam olarak gerekletirilebilmesi iin saydamlk ve effafln salanmas gereklilii de nemle vurgulanmtr. Plan vesayet denetimini dzenlemek yerine nasl olmas gerektii konusunda genel aklamalar yapm fakat, ncelikle yarg denetiminin ilevsel hale getirilmesi gerektiini savunmutur. 216 C) MERKEZ HKMET TEKLATI ARATIRMA PROJES (MEHTAP) 13 ubat 1962 gn ve 6/209 sayl Bakanlar Kurulu kararyla balatlan bu projenin amac, planl dnemde ynetim yapsnda, hzl ekonomik gelimeyi gerekletirmeye elverili bir deiiklik yapmakt. Bu aratrma sonucunda u neriler yaplmtr. Merkezi kurulular ile merkezi hkmet tekilatnn tara birimleri ve

mahalli idareler arsnda grev dalm, mahalli idarelerin yetkileri, kaynaklar, tekilatlanmas, konular ok nemli bir inceleme alann tekil etmektedir. Bu konular ayr ayr ele alnp incelenmelidir. Ayrca mahalli idareler ve mahalli idarelerin merkezle mnasebetleri de inceleme alandr. 5 Haziran 2964 gn ve 6/3167 sayl bakanlar kurulu karar ile Fehmi YAVUZ liderliindeki dareyi ve dari Metodlar Yeniden Dzenleme komisyonu tarafndan Trk mahalli idarelerinin yeniden dzenlenmesi zerinde bir aratrma adyla yaymlanan raporda yerel ynetimlerle ilgili u nerilere yer verilmitir.

216

zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan,s.103-111

89

- Yerel ynetimleri ilgilendiren yasa tasarlar bir gr ve felsefeye gre deerlendirilmelidir. - Ynetimlerin kmelendirilmesinde gelir ltnn kullanlmasndan vazgeilmelidir. - zeksel vesayet yetkilerini kullanacak ynetimler arasnda uyum salanmaldr. - Devletin denetimi etkisiz yntemlerden kurtarlmal, denetim ve gzetim yetkileri Bakanlar Kurulundan ok bakanlklarda toplanmaldr. - zeksel ynetimde yeniden dzenleme yaplrken yerel ynetimler gz nnde bulundurulmaldr. Arazi ve yap yazm hemen yaplmal, kamulatrma ilkeleri

deitirilmelidir. - Yerel ynetimlerin personel sorunu, devler memurlarnkine kout olarak giderilmeli ve meslek ii eitimleri salanmaldr. Bu aratrmann bulgularndan yararlanan Ynetimi ve Ynetim

Yntemlerini Dzenleme Komisyonu genel ilkeleri u ekilde sralamtr. Mahalli idarelerinin yerel zerklik anlayndan yararlanmalar esas felsefe olarak gznnde tutulacaktr. Merkezi denetimin, mahalli insiyatifi nleyici bir takn usullerden ibaret olmas yerine retici ve yapc bir nitelie kavuturulmasna nem verilecektir. zellikle sosyal ve ekonomik kalknmaya etkili alanlarda, hizmetlerin devletle mahalli idareler arasnda paylalmasn ve bu yolla mahalli olanaklar harekete geirerek toplumun kamu hizmetlerine katlmas ana felsefe olarak benimsenmelidir. 217 Fakat bu proje, nerilerinden sadece bir ka uygulanabilmi bir rapor olarak kalmtr. zellikle mahalli idareler ve merkezi tekilat arasndaki ilikileri mahalli idareler lehine dengeleyen bir rapor olmas dolaysyla nemlidir. Vesayet yetkisinin
217

Kele, Yerinden Ynetim ve ......a.g.e., s.413-414

90

nasl olmas gerektii konusunda neriler halen denetim mekanizmas alannda dzenlenmeyi bekleyen sorunlara verilmi ksmi cevaplar olarak gze arpmaktadr. D) YEREL YNETM BAKANLII Trkiyede yerel ynetimlere ilikin ilk bakanlk denemesi 1978 ylnda gerekletirilmitir. Bu bakanln amac hzl deiim srecindeki toplumumuzda yepyeni bir gerek olarak gelien yerel ynetimlerin ynetsel ve mali tkanklklarn gidermek, bylece bu ynetimlere etkinlik ve ilerlik kazandracak dzenlemeleri yapmak olarak belirtilmitir 218 Bu bakanla duyulan ihtiya, lkenin iinde bulunduu zellikle i ge dayanan hzl kentleme, gn ortaya kard plansz ve arpk kentleme, halkn yerel ynetimlerden beklentilerinin artmas, bylece yerel idarelerin grevlerinin eitlenmesinden domutur. Bu bakanlk yeni birimler oluturmak yerine daha nce kurulmu olan ve devlet rgtnde farkl yerlerde bulunan kimi birimleri bnyesine katarak rgtlenmitir. Bu ekilde bu bakanla balanan birimler unlardr. 1)ller bankas 2) Mahalli idareler genel mdrl 3) l ve mahalli idareler planlama ubesi 1 Haziran 1978 tarih ve 16303 sayl resmi gazetede yaymlanan ortak bir ileri ve Yerel Ynetim Teblii ile de ileri Bakanlnn yerel ynetimlere dnk hizmet grev ve yetkilerinin yeni bakanla nasl devredilecei ayrntl bir biimde saptanmtr. Bu protokol ile daha nce ileri Bakanlnca kullanlmakta olan vesayet yetkilerinin Yerel Ynetim Bakanlna getii gsterilmitir. Yerel Ynetim Bakanl kurulu amacna uygun olarak, yerel ynetimler zerindeki devlet gzetim ve denetimini azaltc almalar yannda zellikle belediye gelirlerinin arttrlmas abalarnda da bulunmutur. 219 Bakanln yerel ynetimler zerindeki idari vesayet yetkisinin devam etmesi, yerel ynetimlerin almalarn engellemekten ve geciktirmekten te bir yarar
218 219

Kele, Yerinden Ynetim ve s.417 A.k., s.419

91

salamamas gibi genel nedenler bu bakanln baarszl olarak aktarlm ve 12 Kasm 1979da bakanln hukuki varlna son verilmitir. 220 mr ok ksa olmasna ramen yerel ynetim bakanl baz konularda, zerk yerel ynetim anlayna nemli katklarda bulunmutur. Bunlar yerel ynetimleri sahiplenecek zeksel bir rgtn varl, kadro, denek konularnda yerel ynetimlerin pazarlk gcnn artmas, denetim ve gzetimin kabul edilebilir seviye ve nitelikte olmas iin almalar yaplmas gibi konulardr. 221 E) KAMU YNETM ARATIRMA PROJES (KAYA) 1980 ihtilalinden sonraki dnemde kurulan siyasal iktidar kamu ynetimi alannda da baz dzenlemelere gitmitir. Devlet Planlama Tekilatnn istei zerine kamu ynetiminin gelitirmek ve yeniden dzenlemek zere daha nce yaplm olan almalarn ne lde uygulanabildiini eksik ynlerini ve sorunlar belirleyip zm nerileri sunmak iin TODAE 1989 ylnda KAYA projesinin balatmtr.yedi alma grubu halinde almalarn srdren proje ekibi iinde bir ekipte yerel ynetimlerle ilgili aratrmay srdryordu. Bu belge 1991 ylnda TODAE tarafndan yaynlanmtr. Projede yerel ynetim kurulularnn yerel topluluklarda balca hizmet birimi olmas amalanmaktadr. Bunun sonucu olarak merkezi ynetimin tara rgtleri tarafndan yrtlen hizmetlerin bir blmnn yerel ynetimlere aktarlmas nerilmektedir. Projede ayrca belli ller ierisinde yerel ynetimlere vergi toplama yetkisinin verilmesi de nerilmektedir. Projede denetim mekanizmasna ynelik baz dzenlemeler de bulunmaktadr. nerilerde yerel ynetimler zerindeki denetimin en aza indirilmesi gereklilii, hatta bu denetim mekanizmasnn yerini, eitli dzeylerdeki yerel ynetim birimlerinin birbirlerini demokratik yntemlerle denetleme uygulamasnn almas gerektii savunulmaktadr. Projede, il zel idareleri ile ilgili olarak u ekilde bir deiiklik nerilmektedir. Valinin yine il zel idarelerinin ba olmasna, fakat il genel meclisinin kararlarn onaylamak yerine uygun grmediklerini tekrar grlmek zere veto etmesinin daha demokratik olaca ynnde bir neri sunmutur.
220 221

zel htisas Komisyonu Raporu. a.g.e., s.26 Kele, Yerinden Ynetim ve ......a. g. e. , s. 420

92

Proje

belediyelerle

ilgili

olarak

ekilde

bir

deiiklii

ngrmektedir. rnein karar zetleri yerine, belediye meclis kararlarnn olduu gibi yaymlanmas, belediye meclisi ile halk arasndaki ilikilerin canl tutulmas, meclis kararlar zerindeki ynetsel vesayet denetiminin, yalnz en byk mlki amir tarafndan hukukilik denetimi eklinde olmas gerektii, buna bal olarak mlki amir yasalardaki ltlere uygun olmayan kararlar belediye meclisine geri gnderebilmeli, meclisin 2/3 ounlukla tekrar kabul ettii kararlar kesinlik kazanabilmelidir. 222 Bu projenin en nemli eksiklerinden birisi nfusu 500n zerinde olan kylerin belediye rgt kurabilmelerine izin veren nerisiydi byle bir nerinin uygulamaya gemesi demek gnn artlarnda 36 000 kyden 12 500nn 223 belediye stats kazanmas demekti. Byle bir saynn hem genel bteden pay alan dier belediyelere, hem de devletin mali yapsna yapaca olumsuz etki kmsenmeyecek dzeydedir. Byk belediyelerde ekilen teknik eleman ve ara skntsnn ne boyutlara ulaaca aktr. Bylelikle ortay siyasi kayglar dnda oluturulmu olmalarndan baka bir zellii olmayan ve kt kaynaklarn verimli kullanlmasnda baar beklenemeyecek irili ufakl birok belediye rgt ortaya kacakt. F) LER BAKANLIININ YENDEN YAPILANDIRMA

ALIMALARI 1990 larn balarndan beri ileri bakanl tarafndan yerel ynetimlerin yeniden dzenlenmesi amacyla almalar yaplmaktadr. Bu amala hazrlanm olan tasarlarn says ondan fazladr. Balangta her yerel ynetim birimi iin ayr ayr tasarlar hazrlanmasna ramen 2000 ylnda son hali verilen tasarnn bir ereve yasa olduu grlmektedir. Balangta ad Yerel Ynetimler Reform Tasars olan bu almann adndan sonra reform szc kartlm ve Yerel Ynetimlerle ilgili yasalarda Deiiklik Yaplmasna likin Yasa Tasars eklinde

222 223

Kamu Ynetimi Aratrmas, Genel Rapor, TODAE Yaynlar, No: 238, Anakara 1991, s. 177, 199 Kele, Yerinden Ynetim ve ....a.g.e., s.434

93

adlandrlmtr. Bu dzenlemenin yerinde ve gereki olduu belirtilebilir. nk tasarlarn hi birisinde kktenci deiikliklere zaten yer verilmemitir. 224 Bunlardan 1996 ylnda hazrlanan tasar sorunlar hakknda nemli saptamalarda bulunmasna ramen bunlarn zm yollar konusunda yetersiz kalmtr. Tasarnn genel gerekesinde merkezi idarenin mahalli idareler zerindeki vesayet yetkilerinin mmkn olduu lde azaltlarak, mahalli idarelerin daha fazla sorumluluk yklenmelerinin salanmas ve merkezi idarenin vesayeti yerine halkn otokontrolnn devreye sokulmas eklinde bir ibare bulunmaktadr. Ancak tasarda bu ynde bir dzenleme grmek olanakszdr. Hatta bunu aksine vesayet denetimini daha da geniletildii grlr. rnein il zel idareleri, grevlerinin gerektirdii hizmet birimlerini, ileri Bakanlnn onay ile kurabileceklerdir. Ayrca bu hkmde yeterli grlmemi zel idarelerin tekilat emalar da ileri Bakanlnn onayna tabi tutulmutur. 225 Yerel ynetimlerin vesayetten kurtarlmas iddiasn ieren tasarnn 19. maddesinde il daimi encmeninin alma yntemlerine getirdii yeni dzenleme ile, il daimi encmeninin sadece vali tarafndan havale edilen konular deil, il daimi encmenini ounluu tarafndan uygun grlen konular da grebileceini ngrmektedir. Bu yeni dzenleme kukusuz il daimi encmenini valinin etkisinden kurtarmay amalamaktadr. Ancak merkezi ynetimin ajan durumunda olan vali il zel idaresinin ba durumunda olduka, il zel idarelerinin yetersiz kadro ve olanaklar nedeniyle valiye tannan il zel idarelerinin grevlerini, merkezi idarenin ildeki tekilatlar vastasyla yrtme yetkisi yrrlkte olduka vali gl konumda olan bir ynetici konumundadr. 226 bu yzden bu dzenlemenin de ncekilere gre ok farkl sonular vermesi beklenemezdi. Hkmet 25.13.1998 tarihli bir yaz ile on blm ve 41 maddeden oluan bir Yerel Ynetimler Reform Tasars hazrlamtr. Tasarnn gerekesinde yle denilmektedir.
224 225

A.k., s.448 Ziya oker, ileri Bakanlnda Mahalli darelerin Yeniden Yaplandrlmas almalar, .Y.Y., C.5, S.3, s.53 226 Polatolu. A.g.m., s.30

94

lke nfusu 62.5 milyona ulam, belediyelerde yaayan nfus, toplam nfusun %70ini oluturur hale gelmitir. Buna karn merkezi ynetim, kaynaklarn %80-85ini kullanarak yerel hizmetleri merkezden grr haldedir. Ynetsel sistem dinamizmden yoksun, hzl karar alamayan, verimli kaynak kullanamayan, kolay ulalabilir hizmet retemeyen ve demokratik katlm salayamayan bir yapya dnmtr. Bu tablo ar merkeziyeti bir idari yapy ortaya koymaktadr ve lke ihtiyalarna uygun deildir. Bu tablo dnya gereklerine de uymamaktadr. Gelimi lkelerde mahalli idareler hem yerel hizmet birimleri, hem de demokrasi okullar olarak grlmektedir. Bu lkelerde mahalli idareler kamu gelirlerinin %40-60n kullanmaktadr. Sonu olarak lke ve dnya gereklerine uymayan, etkin , ucuz ve kolay ulalabilir hizmet retemeyen, verimli kaynak kullanamayan ve demokratik katlma imkan vermeyen bu yapnn deimesi bir zorunluluktur. 227 denilmektedir. Tasar birok alanda nemli deiiklikler nermektedir. Bu dzenlemelerden nemli bir blm denetim mekanizmasna alanndadr. Tasarnn 19. maddesi ile Meclis kararlarnn Tasvib ve Tasdiki balkl 21. maddeyi Kararlarn mlki Amirlerce Sunulmas eklinde yeni bir balk koyarak deitirmitir. 228 Tasar mevcut uygulamadaki belediye meclisinin baz kararlar mlki amirin onayna sunulur uygulamasn deitirmi ve bu uygulamay tm kararlar zerine yaygnlatrarak vesayet alann geniletmitir. nemli deiikliklerden bir dieri ise mlki amirin meclis kararlar zerindeki onay konusundadr. nceki uygulamada belediye meclisi mlki amirin yedi gn ierisinde onaylamad kararlarn incelenmesi konusunda Dantaya bavuruda bulunabiliyorken, yeni dzenlemede, Dantay incelemesi kaldrlm, onun yerine mlki amirin kazanacan belirtmitir. yedi gn iinde onaylamad kararlarn kesinlik

227 228

Mahalli darelerle lgili eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars 1998 Birgl Ayman Gler, 1998 Reform Tasars zerine nceleme, .Y.Y., C.7, S.4, Ekim 1998, s.12

95

Ancak mlki amir yedi gn iinde belediye meclisinden hukuka ya da kamu yararna aykr grd kararlar yeniden grmesini isteme yetkisine sahiptir. Meclis kararda srar ederse kesinleir. Mlki amir on gn iinde yrtmenin durdurulmas iin idari yarg yerlerine bavurma hakkna sahiptir. Tasardaki nemli deiikliklerden biriside vesayet makam ile belediye meclisi uyumazlnn yarg denetimine almasdr. Fakat bu uyumazlklarn Dantayca deil de yerel mahkemelerle zme kavuturulacann belirtilmesi bir elikiyi iermektedir. Dantay bir temyiz mercii olarak bulunmaktadr. 229 Tasar bir hkm ile temel yapy birden deitirmektedir. Birincisi belediye meclisi kararlar zerinde mlki amirin etkisini tm kararlara yaygnlatrarak vesayet alann geniletmitir. kincisi mlki amirin hukuk ve kamu yarar gzcs adna hareket etmek ile grevli vesayet makam saymaya devam etmekle birlikte, mlki amire bu nitelii tartmal klacak trden bir alakadar kimlii vermitir. Bu iki kimliin her zaman birbirini tamamlayan zellikler tamayaca aktr. Tasar ile mlki amirlere verilen geni harcama karar gc, alakadar kimliini gzc kimliine baskn klmaya yetecek byklktedir. ncs yerel organlar arasndaki uyumazlklarn zmn yerel yarg srecine aarak yerel devlet felsefesinin temelini atmtr. 230 G) 2003 KAMU YNETM YASA TASARISI ve 2004 YEREL YNETMLER YASALARI Yerel ynetimler alannda yaplan en nemli dzenlemelerden birisi hkmetin 2003 ylnda hazrlayp meclise sunduu yerel ynetimler ve kamu ynetimi yasa tasarlardr. Bu tasarlar hem kamu ynetiminde hem de her yerel ynetim birimi zerinde ayr ayr dzenlemelere gitmitir. 1)Kamu Ynetimi Yasa Tasars: Kamu ynetimi yasa tasars olduka geni bir genel gereke metnine sahiptir. Tasarda kamu ynetiminde yaanan sorunlarn ve krizlerin temelinde yatan en nemli nedenlerin banda lkemizin an koullarna ve halkmzn taleplerine yeterince cevap veremeyen ynetim anlay ve yapsnn geldii belirtilmektedir. Ayrca yirminci yzyl boyunca kamu ynetiminde
229 230

A.k., s.13 Gler, 1998 Reform tasars..... a.g.m., s.13

96

merkezi ile tara ve mahalli idareler arasnda iblmne bakldnda lkemizin nemli oranda merkeziletii ve 1950lerden sonra yerel ynetimlerin toplam kamu harcamalarndaki paynn giderek azaltld tespit edilmitir. Ayrca yerel ynetimlerin karlatklar nemli sorunlarda saylmtr. -Merkezi idare ile mahalli idareler arasnda uygun olmayan grev dalm - Yetersiz mali kaynaklar - rgtlenme ve personel sorunlar - Merkezi idarenin mahalli idareler zerinde gereksiz vesayet uygulamalar - effaflk ve katlm yetersizlii - Merkezi hkmete ar bamllk olarak belirtilmitir. Ayrca ar byme merkezileme ile paralel olarak giden bir sre ise mahalli idarelerin saysnda optimum lei dikkate almayan bir byme gerekletii saptanmtr. Tasarda denetim konusu nc blmde yer almaktadr. 38, 39, 40, ve 41. maddelerde geleneksel denetim, denetim trleri, denetlemeye yetkili kurumlar ve bilgi edinme hakk ve saydamlk konularnda dzenlemeler getirmitir. 42. maddede ise denetim alannda artk ge kalnm bir denetim mekanizmas olan ombudsman denetimi kurumsallatrlmtr. Maddede; Her ilde mahalli idareler ve bunlara bal kurulular ile bu idareler tarafndan kurulan birlik ve iletmelerin birlik ve tzel kiilerle ilgili ilem ve eylemlerinin hukuka uygunluunu deerlendirmek, aralarndaki anlamazlklarn zmne yardmc olmak zere bir halk denetisi seilir denilmektedir. Maddenin devamnda halk denetisinin zellikleri de saylmtr. Halk denetisi 657 sayl devlet memurlar kanununun 48,145,158inci maddesinin (A)fkrasnn 1,4,5,6,7. bentlerinde belirtilen artlar tayor, hukuk, iktisat, iletme, maliye, kamu ynetimi, alma ekonomisi alanlarnda en az drt

97

yllk yksekretim kurumlarndan mezun veya bu alanlarda lisansst derece sahibi, toplumda saygnl bulunan kiiler arasndan be yl sre ile grev yapmak zere il genel meclisinin 2/3 ounluunun karar ile seilir. Maddenin devamnda halk denetisinin denetimi nasl gerekletirecei de belirtilmitir. Halk denetisi, menfaati ihlal edilenler tarafndan yaplacak bavuru zerine gerekli bilgi ve belgeleri inceleyerek gerektiinde taraflar dinleyerek krk be gn iinde kararn verir. Karar ilgili idareye ve talep sahibine bildirir. lgili idare, halk denetisinin verdii karara kar tutumunu en ge on gn iinde aklar. dare, halk denetisinin tavsiyesini uygun bulmazsa grn gerekelendirmek zorundadr. Halk denetisinin grleri kamuoyuna aktr. lgili kurum ve kurulular halk denetisinin istedii bilgi ve belgeleri ile sorularn cevaplarn en ge bir hafta iinde vermek zorundadr. Davaya konusu olmu bavurular dikkate alnmaz. Tasarda yukarda belirtilen maddelerin gerekeleri ise u ekildedir. 38. maddenin gerekesinde Her eyden nce bu maddede denetimin amac yeniden belirlenmekte ve denetimde rehberlik, eitim ve danmanlk yaklam ne karlmaktadr. Bylece kamu ynetiminde hatalar bulmak deil onlar ortaya kmadan nlemek, iyi uygulamalar yaygnlatrarak kamu ynetiminin sitem ve srelerinin gelitirilmesini salamak ve alanlar gelitirmek suretiyle performanslarn arttrmak mmkn olacaktr. Devam eden 39,40,41 ve 42. maddelerin gerekelerinde de nemle zerinde durulan konu mevcut denetim mekanizmasnn yetersizlii ve bu alanda kkl deiikliklerin yaplmas gerektiidir. 231 2)Yerel Ynetimler Yasalar: Bu yasalar blm halinde dzenlenmitir. Bunlar l zel darelri Yasas, Belediye Yasas, ve Bykehir Belediye Yasas dr.bunlardan il zel idareleri

231

Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, T.C. Babakanlk, Ankara, Ocak 2004

98

yasas 24. 06. 2004 tarihinde, Belediye Yasas 7. 12. 23004 ve Bykehir Belediye Yasas 7. 12. 2004 tarihinde meclisin onayndan gemitir. l zel darelerinin durumu: Yerel ynetimler yasalarnda en nemli deiiklikler il zel idaresi alannda yaplmtr. Yasann denetim konusundaki dzenlemelere ayrlmtr. 37. maddede denetimin amacnn il zel idarelerinin, faaliyet ve ilemlerinde hatalarn nlenmesine yardmc olmak, alanlarn ve il zel idare tekilatnn gelimesine, ynetim ve kontrol sistemlerinin geerli, gvenilir ve tutarl hale gelmesine rehberlik etmek amacyla, hizmetlerin sre ve sonularnn mevzuata, nceden belirlenmi ama ve hedeflere, performans ltlerine ve kalite standartlarna gre tarafsz olarak analiz etmek, karlatrmak ve lmek, kantlara dayal olarak deerlendirmek, elde edilen sonular rapor haline getirerek ilgililere duyurmak olarak belirtilmitir. 38. maddede, denetimin trleri ve kapsam belirtilmektedir. D denetimin Saytay tarafndan mali ve performans denetimi eklinde, i denetimin ise, vali tarafndan gerekletirilecei belirtilmektedir. Youn eletiri konusu olan, valinin il zel idaresinin ba olmas ve il genel meclisine bakanlk etmesi bu kanun tasars ile deitirilmitir. Tasarnn l zel idareleri blmnn Meclis Bakanlk Divan balkl 12. maddesinde yle denilmektedir. l genel meclisi, seim sonularnn ilann takip eden beinci gn kendiliinden toplanr. Bu toplantda meclise en yal ye bakanlk eder. Meclis bu toplantda ilk iki yl iin grev yapmak zere, yeleri arasndan ve gizli oyla meclis bakann, meclis birinci ve ikinci bakan vekillerini ve katip yeleri seer. lk iki yldan sonra seilecek bakanlk divan yeleri ilk yaplacak mahalli idareler seimlerine kadar grev yapar. Meclis bakanlk divan seimleri be gn iinde tamamlar. Grld zere yeni dzenlemeye gre, valinin il genel meclisine bakanlk etme yetkisi deitirilmi, onun yerine il genel meclisinin kendi bakann semesi eklinde bir dzenlemeye gidilmitir. Bylelikle valinin il genel meclisinin kararlar 37 ve 38. maddeleri,

99

zerindeki vesayet yetkisi azaltlmtr. Tasarnn 17. maddesi bunu gsterir niteliktedir. Maddede; l genel meclisince alnan kararlarn tam metni en ge yedi gn iinde valiye gnderilir. Vali hukuka aykr grd kararlar, yedi gn iinde gerekesini de belirterek tekrar grlmek zere il genel meclisine iade edebilir. denilmektedir. Maddenin devamnda ; Tekrar grlmesi istenilmeyen kararlar ile tekrar grlmesi istenip de il genel meclisi ye tam saysnn salt ounluu ile srar edilen kararlar, kesinleir.Valiye gnderilmeyen meclis kararlar yrrle girmez. eklinde bir dzenlemeye gidilmitir. Burada valinin bir hukukilik denetimi yapt sylenebilir. nemli olan nokta, valinin il genel meclisinin kararlarnda son onay makam olmasna ramen, onun yerine geip karar verme yetkisinin olmamasdr. Ayn durum, btenin hazrlanmasnda tersine dnmektedir. Bteyi vali hazrlamakta ve il daimi encmenine sunmaktadr. l daimi encmeni ise bte tasarsn il genel meclisine sunar. l genel meclisi bte zerinde gelir arttrc ya da azaltc bir oynama yapamamaktadr. Belediyelerin durumu:Bu yeni yasada belediyeler alannda ok fazla

deiiklik yaplmad ve mevcut vesayet denetiminin byk oranda devam ettii grlmektedir. zellikle belediyelerin grevleri konusunda tam bir aklk getirilmemitir. Yine belediyeler kanunlarla aka baka bir kuruma verilmeyen mahalli mterek nitelikteki her trl grev ve hizmeti yapmakla grevlendirilmitir.(m.14) Bu kanunda belediyelerle ilgili olarak en nemli dzenleme, btelerinin kabulnde mlki amirin onaynn kaldrlm olmasdr. Belediyelerle ilgili ksmn 60 ve 61. maddeleri bu konu ile ilgilidir. 61. maddede; Belediye bakan tarafndan hazrlanan bte tasars, Austos ay banda, byk ehir belediyelerinde Eyll ay banda belediye encmenine sunulur. Encmen bteyi inceleyerek gr ile birlikte Aksm aynn birinci gnnden nce

100

belediye meclisine sunar. Belediye meclisi, bte tasarsn aynen veya tadilen kabul eder. denilmektedir. Belediyeler hakknda dier bir nemli deiiklik ise belediye meclisi kararlarnn kesinlemesi ile ilgilidir. Meclis kararlar, belediye bakannn onay ile yrrle girer. nceki dzenlemeden farkl olarak belli konularda alnacak olan kararlarda aranan mlki amirin onay, kaldrlmtr. Fakat kesinleen kararlarn kesinletii tarihten itibaren yedi gn iinde mlki amire sunulmas gerekir. Mlki amir, hukuka aykr grd kararlar aleyhine on gn iinde idari yargya bavurabilir.(m. 25) 232 Denetimin kapsamn belirten 54. maddede geleneksel denetimin devam atii daha ak grlmektedir. Maddede; belediyelerin mali ilemler dnda kalan dier idari ilemleri; idarenin btnlne, kalknma plan ve stratejilere, merkezi idare tarafndan belirlenen standart, ilke ve politikalara uygunluu asndan iileri bakanl tarafndan denetlenir. denilmektedir. Tm bu aklamalardan anlalaca zere, yerel ynetimler zerindeki vesayet denetiminin ehresi deitirilmi ve hukuka uygunluk ve performans denetim ekline getirilmitir. Tabi ki ileri Bakanlnn denetim yetkisi sakl tutulmutur. Dikkat edilmesi gereken en nemli nokta ise, performans deerlendirme metotlarnn, kamu ynetimi tasars ile birlikte yerel ynetimler yasa tasarsnda da bavurulan yeni ve modern bir denetim ekli olmasdr. Yukarda denetim asndan incelenen kanunlar grlme aamasnda

kamuoyunun youn tepkisi ile karlamtr. zellikle Milli Eitim, Salk, Kltr ve Turizm, evre ve Orman Bakanl gibi baz kurumlarn tara tekilatlarnn il zel idarelerine ve belediyeler devri, Trkiyede federal yapya gidi olarak alglanm ve eletirilmitir. Fakat Trkiyenin gerek siyasi ve ynetimsel rgtlenmesi gerekse corafi yaps itibariyle byle bir ihtimalin gereklemesi zordur. Yasann balangta belirtilen amalarnda katlmc, saydam, hesap verebilir, insan hak ve zgrlklerini esas alan bir kamu ynetiminin oluturulmas, kamu hizmetlerinin adil, sratli, kaliteli, etkili ve verimli bir ekilde yerine getirilmesi iin merkezi idare ile mahalli
232

Mahalli dareler Yasa Tasarlar, T.C. Babakanlk, Ankara, Ocak 2004

101

idarelerinin grev, yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi, merkezi idare tekilatnn yeniden yaplandrlmas ve kamu hizmetlerine ilikin esaslar dzenlemektedir. Denetimsiz yerel ynetimlerin giderek daha da glenerek federal bir yapya zemin hazrlayaca ya da bir blnme tehlikesini gndeme getirecei noktasnda ortaya konulan eletirileri, yurttaa gvenen ve yurtta odakl ynetim anlayna kar bir tavr olarak da deerlendirmek mmkndr. Bu tip endieler, her zaman sz konusu olabilir. nemli olan bu tip sorunlarn yaanmamas iin gerekli mekanizmalarn kurulmasdr. Bu endielerin tmyle ortadan kalkmas iin acaba yerel ynetim anlayndan vazgemek mi gerekecektir. Eletiriler dorultusunda Anayasann 127. maddesine yer alan vesayet denetimi ilkesi korunmakta, merkezi idarenin temsilcisi konumundaki vali ve kaymakamlar ile merkezi idarenin bir takm kurulular da (Bakanlk, Dantay gibi) yerel ynetimlerin faaliyet ve hizmetleri zerindeki denetim yetkisini srdrmektedir. 233 Trkiyede cumhuriyet kurulduundan beri niter yap benimsenmitir. Btn Cumhuriyet anayasalarnda devletin niter yaps vurgulanmtr. Bu yapnn bozulmas ve federal bir bnyenin benimsenmesi lkenin kuruluunu temelden deitirebilecektir. O halde niter bir devlet yaps iinde kalnarak demokratik mekanizmalara ilerlik kazandrmak, yerel ynetimleri glendirmek ve uygun bir planlama ile blgeler aras kalknma farllklarn ortadan kaldrmak gerekmektedir. Bunun yolu ise yerel ynetimlerin glenmesini nleyen merkezdeki politikac, brokrat ve aydnlarn almasndan geer. nk yerel ynetimlerin mali ve idari adan glenmeleri merkezdeki brokratlarn yetkilerinde azalmaya yol aacandan yerel ynetimlerin glenmelerine scak bakmazlar... Trkiyenin bir yerel ynetim rejimine ihtiyac vardr. dare sistemimiz her bakmdan desantralize edilmelidir. Bu federal bir yapnn benimsenmesi anlamna gelmez. 234 Dier taraftan brokratlara gelince, onlarnda ellerindeki yetkileri neden yerel ynetimlere devretmek eiliminde olmadklarn anlamak g deildir. Bunun sonucu olarak belli evrelerce haksz yere yerel ynetimlerin henz olgunlamad yerel ynetim organlarndaki kiilerin bilgi, grg ve yetenek dzeyinin dk

233

Turgay Uzun, Brokratik Devlet, Demokratik Devlete Direniyor, http://www.liberaldt.org.tr/guncel/Diger/tu_burokratik%20devlet.htm, s. 2, 10.02.2004 234 Namk Kemal ztrk, Federalizm ve Trkiye, A..D., C. 25, S. 4, Aralk 1992, s. 76

102

olduu, bu kiilerin suistimale yatkn gibi sloganlar ve fikirler retilerek, bu ynetimler hep hrpalanmtr. 235

SONU ve NERLER Grlecei zere Trkiyede yerel ynetim birimleri, ada ve demokratik yerel ynetim dzenlemelerinden geri kalm, halen 80 yl nceki dzenlemelerle ayakta durmaya alan kurumlar zellii gstermektedir. zellikle planl dnemden sonra balayan iyiletirme abalar da sonusuz kalmtr. Bu abalar ya ierik olarak yetersiz, ya da uygulanma frsat bulunamamtr. Demokratik lkelerdeki yerel ynetim yaplanmalarna bakldnda, bu lkelerdeki yerel ynetimlerin geni bir anlamda zerklie sahip olduklar grlmektedir. Bu adem-i merkeziyet dncesinin bir sonucudur. Kamusal hizmetlerden yararlananlar bir mteri kitlesi olarak alglanmaya balanm, devlet ise, hizmetleri reten bir iletme rolne brnmtr. te modern anlamda yerel ynetimlerin dayand nokta burasdr. Artk hizmetlerin tek bir merkez eliyle yrtlmesinin, demokrasi, halk katlm, verimlilik gibi kavramlarla pek badamad anlalm, en iyi hizmetin, ihtiya duyulan yerde retilebilecei kavranmtr. Bu balamda zeksel bir ynetim modelinin, bu anlamdaki sakncalarn giderebilmek iin ulusal btnlk anlay erevesinde, kendi karar ve yrtme organlar olan, kendi gelir kaynaklarna sahip yerel ynetimler oluturulmas kanlmaz bir ihtiya haline gelmitir. Bu gne kadar etkin ve demokratik yerel ynetim yaplanmasnn gerekletirilememesinde bir ok neden bulunmaktadr. Ancak bunlarn banda yeniden yaplanma konusunda siyasal iradenin isteksiz olmas gelmektedir. Reform almalarnda ortaya konan brokrasi ve siyasal irade sorun zc olmamtr. rnein KAYA Projesini hazrlayan alma ekibi aslnda salt yerel ynetimler

235

Teoman nsan Yerel Ynetim Reforu, YYD, C. 3, S.2, Mart 1994, S5

103

alanndaki iyiletirme abalarnn yetersiz olduunu, sorunlarn ancak Trk kamu ynetimi sisteminde yaplacak kkl deiikliklerle giderilebileceini belirtmitir. Trk yerel ynetim sisteminin en nemli iki sorunu mali yetersizlik, demokratik kurumlarn yetersizlii ve ar vesayet denetimidir. Yerel ynetimler, bu sorunlardan dolay zerk yerel ynetim zelliklerini kazanamamlar, merkezi ynetimin tara uzantlar eklinde rgtlenmilerdir. Yerel ynetim birimleri zerinde uygulanan ar vesayet denetimi bu kurumlarmzn almalarn olumsuz anlamda etkileyen nemli bir unsurdur. Belediyeler bu adan dier yerel ynetim birimlerine nazaran daha zerk saylsalar da, kylerin ve il zel idarelerinin merkezi ynetime baml yaplar gze arpmaktadr. Tm bu deerlendirmeler nda Trk ynetim yapsnn, dolaysyla da yerel ynetim kurumlarnn yeni ve radikal bir dzenlemeye ihtiya duyduu aktr. Bu radikal yaplanmann amacna ulaabilmesi ve nceki denemelerle ayn kaderi paylamamas iin bunu gerekletirecek gl bir siyasi iradenin ve brokratik yaplanmann varl, yeterli mali kaynan ayrlmas ve gerekten an gereklerine uygun dzenlemelerin yaplmas bir gerekliliktir. Bunun iin aada birka neri sunulmaktadr. Yerel ynetimlerle merkezi ynetim arasndaki grev, yetki ve kaynak konularndaki paylam ak olarak yaplmaldr. Bu konuda uygulanan liste ynteminden vazgeilerek, genellik ilkesi dorultusunda dzenlemelere gidilmelidir. Bylelikle hem yerel ynetimler ile merkezi ynetim, hem de yerel ynetimlerin kendi aralarnda yetki ve grev uyumazl engellenmi olur. Yerel ynetimlere verilen yetkiler tam olarak o kurumlara ait olmaldr. Bu yetkiler yasal snrlar haricinde merkezi ya da blgesel nitelikli baka bir otorite tarafnda snrlandrlmamal ya da zayflatlmamaldr. Yerel demokrasinin geliip glenmesinin lke demokrasisi iin vazgeilmez bir nkoul olduu dncesiyle hareket edilmesi ve yerel ynetimlerin, dolaysyla da yerel demokrasinin glenmesinin lke apnda demokrasinin gelimesini olumlu ynde etkileyecei unutulmamaldr. Merkezi idarenin mahalli idareler zerindeki vesayet denetiminin nitelii , ekli bir zellik tamaktadr. Trkiyedeki vesayet denetimi aslnda mahalli

104

idarelerin seilmi organlarna olan gvensizlikten domaktadr. Fakat denetim konusunda Trkiyenin rnek ald Fransada 2 Mart 1982 tarihli komnlerin illerin ve blgelerin hak ve zgrlklerine ilikin yasa ile devlet ve yerel ynetimler arasndaki ilikilerde kkl deiiklikler yaplmtr. Bu nemli deiiklik vesayet szcnn terk edilerek, yerine ynetsel denetim kavramnn konmu olmasdr. Yine 21 Mart 1982 tarihli yasa ile ynetsel ve bte ile ilgili vesayetin kaldrldn, ve teknik vesayetin ise azaltlacan ngrmektedir. Bu yeni dzenlemeler yerel ynetimlerin ilemleri zerinde nceden denetim olarak devletin tek temsilcisi olan kii tarafndan vesayet ilkesinin yerine, idare mahkemesinin yargc hayata geirildikten sonra denetim olarak uygulanacak bir sistem oluturulmutur. Bylelikle yerindelik denetimi kaldrlarak yerine hukuka uygunluk denetimi getirilmitir. Buradan hareketle Trkiyenin de bu ynde bir dzenlemeye gitmesi gerekmektedir. Vesayet szc modern demokrasilerde pek kullanlmayan bir terim ve denetim eklidir. Yerel Ynetimler zerklik art bu alanda gerekli dzenlemeleri yaparak taraf lkelere yol gsterici bir belge zellii gstermektedir. Fakat Trkiye, zellikle yerel zerklii tam anlamyla salayacak mali kaynaklar ve denetim ile ilgili maddelere ekince koyarak, bu gereklilikleri yerine getirmekten kanmtr. Yerel ynetimler alannda yaplacak yeni dzenlemelerin, bu trden uluslararas kaynaklardan yararlanlarak hazrlanmas yerinde olacaktr. Trkiyede uygulanan vesayet denetiminin olumsuz bir yn de ok ayrntl olarak dzenlenmi olmasdr. Bu da brokrasinin ar krtasiyecilie boulmasna neden olmaktadr. Bunun, yine seilmi organlara ya da kiilere duyulan gvensizlikten kaynaklandn sylemek yanl olmaz. Bu nedenle denetim mekanizmas ivedelikle bu karklktan kurtarlmaldr. l zel idarelerinin ve kylerin maruz kald vesayet denetimi, belediyelere oranla daha ardr. Valinin il zel idaresinin ba olmas dolaysyla il zel idarelerinin kimi evrelerce yar zerk kurulular, hatta baml kurulular olarak nitelendirilmesine neden olmaktadr. Bu konuda duyulan en nemli gereklilik il zel idarelerinin kendi bakanlarn seebilmeleridir. Bylelikle il zel idareleri de bir anlamda zerk kurulular olabileceklerdir.

105

Trk yerel ynetimlerinin zerkliklerine zarar veren dier bir nemli nokta ise mali durumlardr. Genel gr, yerel ynetimlerin bu konuda olduka yetersiz ve merkeze baml olduklardr. Bu nedenle kendi z gelirleri olmayan kurumlarn zerk olduklarn sylemek gleir. Bu konuda uygulanabilecek en nemli zm baz yerel vergilerin yerel ynetimlerin kontrolne braklmasdr. Bu konuda Avrupa lkeleriyle bir karlatrma yapmak gerekirse, yerel ynetimlerin toplam harcamalar iindeki paylarnn Avrupa lkelerinde %40-60ken Trkiyede bu oran sadece %1015lerdedir. Baz dnemlerde siyasi kayglar sonucunda birok yerde yerel ynetim kurulmasna izin verildii grlmektedir. Teknik, mali ve kalifiye eleman asndan tamamen yetersiz olan bu kurumlar, merkezin tara uzantlar haline gelmiler ve bu yetersizlikler nedeniyle i yapamaz duruma dmlerdir. Bunun yerine mevcut yerel ynetimlerin glendirilmesine ynelmenin ve blgesel kalknmay hedeflemenin daha yerinde bir uygulama olaca sylenebilir. Yerel ynetimlerin karar mekanizmalarnda saydamln salanmas gerekir. Yerel ynetimlerin varlk nedeni, yurttalara kaliteli ve etkin bir kamu hizmeti sunabilmektir. Ynetimde aklk ve denetimin salanmas gereklilii yerel ynetim birimleri asndan da gncelliini ve nemini korumaktadr. Ak, effaf ve halk katlmna izin veren bir yerel ynetim uygulamas demokratik ynetim anlaynn bir gereidir. Bu balamda Trk yerel birimlerinin modern demokrasilerde olduu gibi, yerel halk ile i ie ve onun hizmetinde olmas gerekmektedir. Son dnemde gndemde olan reform dzenlemelerinden beklentiler de bu yndedir.

106

KAYNAKA AKTAN, Tahir, Mahalli darelerde Vesayet Denetimi A..D., C.9, S.3, Eyll 1976 ARSLAN, Sleyman, Trkiyede ve ngilterede Merkezi darenin Yayn, Ankara 1978 Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/gas_122.html, 09.02.2004 AYDEMR, Sleyman Ruhi , Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn I Altnda Trk Yerel Ynetimleri, http://www.kutso.org.tr/bilgihizmetleri/aydemir/AVRUPAYER.doc, 17.02.2004 AYKA, Fethi, Avrupa Konseyi ve Mahalli dareler T..D., S.384, Eyll 1989 BOURDEN, Jacques , Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996 BOZTA, Nevzat, Yerel Ynetimler Yasa Tasars ve Anayasa .Y.Y., C.8, S.2, Nisan 1999 COKUN, Bayram, Trkiyede idari Vesayet Denetimi ve Yerel ynetimlerin zerklii,.Y.Y.D. , C 5, S. 3, Mays 1996 Mahalli

dareler zerindeki Denetimi, Ankara ktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi

107

COKUN, Bayram, Trkiyede dari Vesayet Denetimi ve Yerel Ynetimlerin zerklii, Yaymlanmam Yksek lisans Tezi, zmir 1995 OKER, Ziya , ileri Bakanlnda Mahalli darelerin Yeniden Yaplandrlmas almalar, .Y.Y., C.5, S.3 OKER, Ziya, Mahalli idarelerin Yeniden Dzenlenmesi, T..D., S.303, Aralk 1966 OKER, Ziya, Yerel Ynetimler ve Anayasa, YYD, C. 5, S. 6, Kasm 1996

OKER, Ziya oker, Yerel Ynetimler ve ller Bankas, A..D., C.22, S.1, Mart 1989 Dnyada Mahalli dareler, T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Ankara, 1995 DOAR, M. Emin, Belediyelerin Denetimi, A..D, C.5, S.5, Eyll 1996 ERYILMAZ, Bill Erylmaz, Kamu Ynetimi, niversite Kitabevi, zmir-1994 ERYILMAZ Bill, M. Ltfi en, kibinli Yllara Doru Trkiye'de Yerel Ynetimler Sorunlar- zmler, MSAD Aratrma Raporlar :5 , zmir-1994 FALAY, Nihat , Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna ilikin Eilimler, YYD, C. 6, S. 2, Nisan 1997 FDAN, Ahmet Emin, Belediyeler ile l zel idareleri Arasndaki Ynetim Hizmet ve dari Vesayet likileri, http://basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyevesayet/01.htm, 09.02.2004 GERAY, Cevat , Ky Ynetimlerinin Yeniden Yaplandrlmas, YYD, C. 9, D. 3, Temmuz 2000 GRMEZ, Kemal , Yerel Demokrasi ve Trkiye, 2. b. , Vadi Yaynlar, Ankara, 1997

108

GZBYK, eref , Tekin Akllolu, Ynetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 1992 GLER, Birgl Ayman , Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Bir Yaklam, TODAE Yaynlar, No:224, Ankara 1992 GLER, Birgl Ayman, 1998 Reform Tasars zerine nceleme, .Y.Y., C.7, S.4, Ekim 1998 GLER, Birgl Ayman, Yerel Ynetimlerde Reform Sorunu, .Y.Y., C.10, S.3, Temmuz 2001 GRAL, Bnyamin, Aklamal l zel daresi Mevzuat, stanbul, 1993 HUOT, Jean-louis, Jean- Paul Thalman, Dominique Valbella, Kentlerin Douu, ev. Ali Bekta Girgin, mge Yaynlar,Ankara 2000 KASER, Gerrit , Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996 Kamu Ynetimi Aratrmas, Genel Rapor, TODAE Yaynlar, No: 238, Anakara 1991 Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, T.C. Babakanlk, Ankara, Ocak 2004 KARAMAN, Zerrin Toprak, Yerel Ynetimler, Bornova Belediyesi Bilim Kltr Etkinlikleri Yayn, no:1, zmir 1992 KELE Ruen, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art Karsnda Trkiye ve Dier ye lkeler, Uluslararas Konferans,Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vkf Ortak yayn, Antalya 1995 KELE, Ruen, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Ankara, 1996, Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vakf Ortak Yayn,

109

KELE, Ruen , Fehmi Yavuz, Yerel Ynetimler, Turhan Yaynlar , Ankara, 1983 KELE, Ruen, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 4. b. , Cem Yaynevi, stanbul, 2000 KODEMR, Kadir , Mukayeseli Mahalli dareler Tarihi ve Perspektifler, T..D., S. 424, Eyll 1999 KOYUNCU, Baak, Bayram Cokun, Yerel Ynetimler ve Yerel zerklik: Modeller ve Uygulamalar, Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, Edt: N. Kemal ztrk ve di. Sekin Yaynclk, Ankara 2003 Mahalli darelerle lgili eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars, 1998 Mahalli dareler Yasa Tasarlar, T.C. Babakanlk, Ankara, Ocak 2004 NADAROLU, Halil , Mahalli dareler, Beta Yaynclk, 5. b. , stanbul, 1994 NADAROLU, Halil, Ruen Kele, "Merkezi idare ile Mahalli idareler Arasndaki Mali ilikilerin Dn ve Bugn" (Trkiye rnei), VII. Maliye Sempozyumu'na sunulan tebli, 23-25Mays 1991, Marmaris ORTAYLI, lber , Trk dare Tarihi, TODAE, Ankara, 1980 zel htisas Komisyonu Raporu, Mahalli dareler ve Bykehir Ynetimi, Ankara 1994 zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan ZEL, Mete , Kamu Ynetiminde Yeni Bir rgtlenme lkesi: Yerellik (subsidiaritaet), YYD, C. 9, S. 3, Temmuz 2000 ZER, M. Akif, Yerel Demokrasi, Demokratik Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimlerin Demokratiklemesi Kavramlarnn Tahlili zerine T..D. Mart 2000 ZTRK, Namk Kemal , Federalizm ve Trkiye, A..D., C. 25, S. 4, Aralk 1992 S.:426,

110

PRLER, Orhan, Nuri Tortop, Ahmet Basoy, Belediyeler ve dari Vesayet, Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vakf Ortak Yayn, Ankara 1995 POLATOLU, Aykut, Yerel Ynetim Reformu zerine Dnceler, .Y.Y., C.9, S.2, Ocak 2000, s.5 RESM GAZETE, T.14.12.1983, S.18251 SARAN, Mehmet Ulvi, Belediye Hizmetlerinde Halk Bilgilendirme ve Halk Denetiminin Salanmas, YYD, C. 5, S. 4, Temmuz 1996 TEKEL, lhan Tekeli, Yiit Glksz, Belediye sorunlar, A..D., C.9, S.2, Haziran 1976 TEKEL, lhan, Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiyede Belediyelerin Geliimi A..D., C.16, S.2, Haziran 1983 TORTOP, Nuri , Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996 TORTOP, Nuri , Mahalli dareler, Yarg Yaynlar, Ankara, 1999, 6. b TORTOP, Nuri , Paris ehrinin Ynetim Biimi, A..D., C. 26, S. 1, Mart 1993 TORTOP, Nuri, retken ve Katlmc Bir Mahalli dare Anlay, A..D. C.24, S.4, Aralk 1991 TORTOP, Nuri, Yerel Ynetimlerin Mali zerklii, Uluslararas Konferans, Ankara, 1996, Trk Belediyecilik Dernei, Konrad Adenauer Vakf Ortak Yayn Trkiyede Yerel Ynetimler,Yapsal ve levsel nceme,

www.iisleri.gov.tr/yaynlar/belbas/a.htm, 01.03.2004 ULUSOY, Ahmet , Tark Vural, Birleik Krallk ta (ngiltere ve Galler) Mahalli darelerin Grevleri ve Mali Yaplar, http://www.ceterisparibus.net/arsiv/ulusoy_vural2.doc, 09.03.2004

111

UZUN,

Turgay,

Brokratik

Devlet,

Demokratik

Devlete

Direniyor,

http://www.liberal.dt.org.tr/guncel/Diger/tu_burokratik%20devlet.htm, 10.02.2004 UZUN, Turgay , Bayram Cokun, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula li Yerel Ynetimlerin Uygulamada Karlatklar Sorunlar, Mula niversitesi Yayn, Mula 1999 NSAN, Teoman, Yerel Ynetim Reforu, YYD, C. 3, S.2, Mart 1994 YALINDA, Seluk , Federal Almanyada Yerel Ynetimler, A..D. , C. 225, S. 1, Mart 1989 YALINDA, Seluk, Yerinden Ynetim, Yerel Ynetim, .Y.Y.D., C.4, S.2, Mart 1995, YETER, Enis , Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art Karsnda Trkiye: Anayasa ve ilgili Yasalarda Durum, YYD, C. 5, S. 2, Ocak 1996 YILDIRIM, Selahaddin, Yerel Ynetim ve Demokrasi, ULA-EMME, Toplu Konut daresi Bakanl ortak yayn, stanbul, 1993 YILDIZ, Mete, Yerel Ynetimler ve Demokrasi,YYD, C. 5, S. 4, Temmuz 1996 5197 Sayl l zel daresi Kanunu 5272 Sayl Belediye Kanunu 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu

112

KSEL BLGLER

Ad Soyad

: MUSTAFA DEMRTA

Doum Yeri : Kyceiz / Mula Doum Yl : 1978 Medeni Hali : Bekar

ETM VE AKADEMK BLGLER

Lisans

1994-1998 : nn niversitesi ..B.F. Kamu Ynetimi Blm : ngilizce

Yabanc Dil

MESLEK BLGLER

2002- 2005 : Aratrma Grevlisi

113

You might also like