BELEDYELERDE BLG EDNME HAKKI UYGULAMALARI

Dr. Necdet AKSOY Dr. Mehmet Nejat ZPEK*

ZET
Yerel ynetimler halka en yakn ynetim birimi olarak ynetsel ve siyasi ilevler yerine getirmektedir. Bu grevlerini laykyla yerine getirebilmeleri iin halkla ilikilerine nem vermeleri gerekmektedir.<br><br> Yerel ynetimlerde halkla ilikilerin bilinen nemi dorultusunda, lkemizdeki belediyelerde halkla ilikiler birimlerinin yaplanmas, personel durumu, teknik donanm, halkla ilikiler kapsamnda yaptklar almalar, halkla ilikilere bak alar ve sorunlar gibi konularda mevcut durumun tespiti amal Aralk 2005-Nisan 2006 tarihleri arasnda bir alan aratrmas yaplmtr. Aratrma, bu alanda gerek katlmc says, gerekse ierdii konular asndan kapsaml ve gncel bir aratrmadr. lkemizdeki belediyeler arasnda sadece il merkezlerinde bulunan, bykehir belediyeleri, merkez ile belediyeleri (Bykehir snrlar iindeki ile belediyesi) ve il belediyeleri aratrma kapsamnda deerlendirilmitir. le ve belde belediyeleri aratrma kapsam dnda tutulmutur.<br><br> Bu almamzda detaylar yukarda aklanan aratrmamzda, Belediyelerimizin 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu ile salanan kamu kurum ve kurulularnn elinde bulunan bilgi ve belgelere eriim hakknn tannd reformun uygulanmas sreci, fiziksel aralar ve reform hakknda Belediyelerin tutumlar hakknda elde edilen bulgular deerlendirilecektir. <br><br>

ABSTRACT
The manager who head the poll can be permanent by getting trust, sympathy and the support of public. This can be possible by fixing the demand of local public and to put forward quality service and healthy relation. For municipalities, which are democracy schools is the participation of district public very important to transmittion of request, suggestion and complaint it is also very important fort he relation of municipality and public. Getting information is a key for contemporary management. The law of getting information take effect in 24 April 2004. The importance direction of public relation in local governments situation of public relation construction, the personal sitiuation of public relations , technical hardware, the Works in Public Relations and stand point of Public Relations and their problems tofixing we make an area survey between December 2005-April 2006. It is an comprehensive and actually survey becausenthe member of participation and their topic contents. We estimate the municipalities which are in province centre. These are metropolition municipalities, central district municipalities and province municipalities, these are our patterns. District and city municipalties stays out of survey
*

stanbul Bykehir Belediyesi Mfettii Yrd. Do. Dr. Seluk niversitesi letiim Fakltesi

GR 20. yzyln balarndan beri uygulanarak gelien geleneksel kamu ynetimi anlay ve yaplar 2000li yllarda terk edilmeye balanmtr. Gnmzde refah devletinden minimal devlete doru yneliler hz kesmeden devam etmektedir. Yeni ynelimler ve beraberinde getirdii deiim, kamu ynetimi yaplarn da etkilemektedir. Bir taraftan devletin grev alan ile ilgili gelimeler, bir taraftan iletiim teknolojinin snrlar ortadan kaldrmas, dier taraftan ise vatandalarn eitim ve kltr seviyesindeki art geleneksel kamu ynetimi yaplarn andrmaya devam etmektedir. Geleneksel ynetim yaplarnn yerine yeni kamu ynetimi anlay, ynetiim gibi uygulama yntemleri ve reeteler ortaya konmaktadr. Sz konusu yeni ynetim yaklam ve yaplarnn temel zellikleri; iyi ynetiim, aklk saydamlk, hesap verebilirlik, katlmclk, vatanda odakllk, etkinlik, hukuka ballk performansa dayal i denetim vb. kavramlarn n planda olduu zel ynetime yaklaan, sosyal yn arlkl bir kamu ynetimi biimidir. Belirtilen bu zelliklerin iletilebilmesi veya uygulamalarnn grlebilmesi iin bilgi edinme hakk temel ara olarak karmza kmaktadr. Hibir kamu ynetimi, kendiliinden harekete geerek, gerek anlamda saydam, hesap vermeye hazr, vatandan katlmna ak bir yapda bulunmak istemez. Saydam, katlmc ve hesap verebilir bir kamu ynetiminin anahtarlarndan biri de bilgi edinme hakkdr. Ynetimin saydaml, ancak onun elinde tuttuu bilgi ve belgelere ulamakla mmkn olur. Bilgi edinme hakknn olmad ortamda saydamlk tam olarak gerekletirilemez. Benzer ekilde, kamu ynetiminin hesap verebilmesi de halkn bilgilenmesi yoluyla gerekleecektir. Aksi durumlarda, yneticiler bazen gerekleri gizleyerek hesap verme yolunu tercih edebileceklerdir. Ynetime katlmak iin ynetimin ileyiini, karar srelerini veya karar mekanizmalarn bilmek gerekmektedir. Bu bilgiye ise ancak bilgi edinme hakk ile ulalabilir. Eer toplumun geneli bilgi edinme hakkn kullanamyorsa ya da bilgi edinme hakk tannmam ise belirtilen trdeki bilgilere ancak ayrcalkl kii ve gruplar ulaabilecektir. Bu durumda katlmclk sadece ayrcalkl gruplar ve kiiler iin geerli olacaktr. 1- TRK KAMU YNETMNDE BLG EDNME HAKKI
Bilgi edinme hakkn u ekilde tanmlayabiliriz; bireyin kendisinin ya da kuralna uygun olarak bir bakasnn, kamu idaresine ilikin bilgileri, idari otoriteden alma hakk anlamna gelmektedir. Bu hak saydam ynetimin olmazsa olmaz kouludur. Gerek demokratik dzenlerde, siyasal gcn bireyden saklayaca bir ey olamayaca kabul edildii iin, gnmzde, demokrasi ile saydam ynetim e anlaml kabul edilmitir. Saydam ynetim sayesinde bireyin bilgilenme hakk ilerlik kazanr. (TESEV, 2004, s. 3)

te bunun iin dnce ve ifade zgrl ile dorudan balantl bir hak olarak bilgi edinme hakk ile dorular, bilgiye dayal farkl fikirlerin arpmasndan ortaya kacaktr. Bilgi edinme hakk, kamu ynetiminin bir ar merkezine dnmesi demek deildir. Tam tersine ncelikli sorunlara odaklanlarak kalc zmler retilmesine ve uygulanmasna hizmet eden bir haktr. phesiz kamu idarelerinde karar alma yetki ve sorumluluu kamu yneticisine aittir. Vatanda ve sivil toplum rgtleri kamu politikalarnn hazrlk srecine katlarak kamu yneticisinin doru kararlar almasna destek verecek, sonrasnda ise uygulamay sk biimde

takip edecektir. Yani, bilgi ak ift ynldr: Kamu ynetiminden vatandaa, vatandatan kamu ynetimine eklinde olmaldr. Bu sayede, sivil toplum kurulular ile kamu ynetimi daha da yaknlaacak, her iki tarafta da effaflk ve etkinlik artacaktr.(AKSOY, 2002, s.89) 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren nc kuak haklar arasnda deerlendirilen bilgi edinme hakk, gnmzde ksmen ekil deitirmitir. Yine bir insan hakk olarak deerlendirilmekle birlikte, daha ok halkn ynetime katlma ve ynetimi denetleme arac olarak grlmeye balanmtr. zellikle halkn, ynetimin bir aktr haline gelerek ynetiimin gerekleebilmesi, bilgi edinme hakk ile dorudan ilikilidir. Dayanma haklarn ieren nc kuak zgrlkler arasnda deerlendirilen bilgilenme zgrl, dnce zgrl, basn zgrl, bilim zgrl, siyasi faaliyetlere katlm zgrl ile balantldr. (TESEV, 2004, s. 4) Ancak belirtmek gerekir ki, bilgi edinme hakknn bizatihi kendisi ne saydam, ne hesap verebilir ne de katlmc ynetimi salama konusunda muktedirdir. Buna paralel olarak geleneksel kamu ynetimi yerine ynetiimin gerekleebilmesini de kendiliinden salamaz. Saydam, hesap verebilir, katlmc bir ynetimin olumas ve halkn ynetimin aktr konumuna gelmesi ancak bilgi edinme hakknn kullanmnn sonular olacaktr. Bilgi edinme hakknn etkin bir ekilde ve yerinde kullanm, belirtilen sonulara ulaabilmenin tek yolu olarak grlmektedir. Bu ereveden hareket ederek unu syleyebiliriz; 24 Nisan 2004 tarihinde 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu yrrle girdi. 25 Nisan 2004 gn Trkiyede saydam, hesap verebilir ve katlmc bir kamu ynetimi yaps olumad. 27 Nisan 2004 tarihinde ise Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik Resmi Gazetede yaynlanarak uygulamaya konuldu. 28 Nisan 2004 gn de lkemizde kamu ynetimi yapsnda ve ileyiinde ok ey deimedi. Ancak deiimin anahtarna halk sahip olmu oldu. Bundan sonraki gelimeler, halkn anahtar kullanarak deiimin kapsn amasyla geliecektir. (Eken ve Aksoy, 2004, s.III) Yasa ile yzyllardr varln ve egemenliini koruyan geleneksel Trk kamu ynetimi asndan serbeste ve istedii gibi halk adna karar alma ve uygulama sreci yerine, halkn bilgilenmesine ve katlmna ak bir karar alma sreci balam oldu. Ancak bunun ileyebilmesi tamamen halkn bilgi edinme hakkn kullanmna bal olacaktr. Bilgi edinme hakknn kullanlabilesi iin kamu kurum ve kurulularnn organizasyon emalarnda ve hizmet rgtlenmelerinde bir takm deiikliklere gitmeleri gerekmektedir. Kurum ve kurulularda bir ay iinde, yeterli sayda personelin grevlendirildii, bilgi edinme bavurusu yaplabilmesini kolaylatracak fiziki mekna ve teknik donanma sahip bilgi edinme birimleri oluturmalar gerekmektedir. Kurum ve kurulular, Ynetmeliin yaym tarihinden itibaren ay iinde kurum dosya planlarn, bilgi edinme hakknn kullanmn kolaylatracak ekilde hazrlamalar ve bilgi iletiim teknolojilerini kullanmak suretiyle kamuoyunun bilgisine sunmalar gerekmektedir. Ayrca belge kayt, dosyalama ve ariv dzeninde ihtiya duyulan mevzuat deiiklikleri ve dier dzenleyici ilemler alt ay iinde yapmalar gerekmektedir. Resmi internet sayfas bulunmayan kurum ve kurulular iki ay iinde internet sayfalarn oluturmalar, bilgi edinme birimleri iki ay iinde elektronik posta yoluyla bavuru kabul edecek elektronik posta adreslerini oluturarak internet sayfalarndan kamuoyunun bilgisine sunmalar zorunludur. Tm personelin bilgi edinme hakk konusunda hizmet ii eitime tabi tutulmas yasann getirdii dier bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr.

2- BLG EDNMENN YILI Bu aamada yasann yrrle girdii 2004 ylndan bu gne kadar tm kamu kurum ve kurulularna yaplan bilgi edinme bavurularna bir gz atalm. Trkiye genelinde 2004 ylnda yaplan bilgi edinme bavurusu toplam 395.557 dir. Bu bavurulardan; Olumlu cevaplanan (bilgi-belgeye eriim salanan) bavurular: 347.959 (%87) Ksmen olumlu cevaplanan, ksmen reddedilen bavurular: 13.648 Reddedilen bavurular: 20.474 (5%) Trkiye Genelinde 2005 ylnda yaplan bilgi edinme bavurusu toplam: 626.789 Olumlu cevaplanan (bilgi-belgeye eriim salanan) bavurular: 542.364 (% 86) Ksmen olumlu cevaplanan, ksmen reddedilen bavurular: 21.712 (% 3.46) Reddedilen bavurular: 54.234 (% 8,6) Bavurusu reddedilenlerden yargya itiraz edenlerin toplam says: 311 (% 0.05) Trkiye Genelinde 2006 ylnda yaplan bilgi edinme bavurusu toplam: 864.616 Olumlu cevaplanan (bilgi-belgeye eriim salanan) bavurular: 746.999 (% 86) Ksmen olumlu cevaplanan, ksmen reddedilen bavurular: 38.092 (% 4.44) Reddedilen bavurular: 69.199 (% 8) Bavurusu reddedilenlerden yargya itiraz edenlerin toplam says: 539 (% 0.77) (TBMM, Bilgi Edinme Raporlar, 2007) Buna gre 2005 ylnda 2004 ylna gre Trkiye Genelinde yaplan bavurularda yzde 58 art meydana gelmitir. Yine 2005 ylnda 2004 ylna gre olumlu cevaplanarak bilgi veya belgeye eriim salanan bavurularda yzde 55 art olduu gzlenmektedir. 2005 ylnda 2004 ylna gre ksmen olumlu cevaplanarak ksmen de reddedilerek bilgi ve belgelere eriim salanan bavurularda yzde 59 art gzlenmekte, reddedilen bavurularda yzde 164 art olduu gzlenmitir. 2005 de 2004 ylna gre gizli ya da sr niteliindeki bilgiler karlarak veya ayrlarak bilgi ve belgelere eriim salanan bavurularda yzde 67 art olduu gzleniyor. Bavurusu reddedilenlerden yargya itiraz edenlerin says toplam bavurularn sadece binde 5 ini oluturarak 311 adet ile snr kalmtr. 2006 ylnda 2005 ylna gre Trkiye genelinde yaplan bavurularda yzde 38 orannda art olduu, 2005 ylna gre olumlu cevaplanarak bilgi veya belgeye eriim salanan bavurularda yzde 37 orannda art gzleniyor. Yine 2006 ylnda 2005 ylna gre ksmen olumlu cevaplanarak ksmen de reddedilerek bilgi ve belgelere eriim salanan bavurularda 75% art olduu gzleniyor. 2005 ylna gre reddedilen bavurularda yzde 27 art olduu gzleniyor. 2006 ylnda 2005 ylna gre gizli ya da sr niteliindeki bilgiler karlarak veya ayrlarak bilgi ve belgelere eriim salanan bavurularda yzde 60 art olduu gzleniyor. 2005 ve 2006 yllarnda belediyelere yaplan bilgi edinme bavurular Belediye Bavuru Olumlu Ksmen Says Says Cevap Olumlu Ret Edilen 3456 1971 Gizli YnlenAyklanarak dirilen Cevaplanan 111 2510 623 4218 Yargya itiraz edilen 24 22

Yllar

2005 81 60520 49199 5242 2006 81 64894 52943 5139 (TBMM, Bilgi Edinme Raporlar, 2007)

Bilgi edinme hakk bavurularnn belediyeler asndan deerlendirilmesinde ise lke genelindeki istatistiklere benzer sonular ortaya koymaktadr. TBMM tarafndan aklanan raporda belediyeler iin 2004 ylna ait rakamlar verilmemitir. 2006 ylnda belediyelere yaplan bavurularda 2005 ylna gre % 9.3 orannda art olmutur. Olumlu cevaplanan ba vurular 2005 ylna gre %9.2 art gstermekte, ksmen olumlu cevaplarda % 9.8 azalma olmu, reddedilen bavuru says %57 orannda azalm, gizli unsurlar ayklanarak cevaplanan bavurular %178 artm, dier kamu kurum ve kurulularna ynlendirilen bavurular %59 artm yargya itiraz edilenlerde ise nemli bir deiiklik olmamtr. Bu sonulardan 2006 ylnda 2005 ylna gre bilgi edinme hakkna olan bavurularn artmaya devam ettii, vatandalarmzn bu hakk kullanma konusunda bilgilenmeye devam ettikleri ancak bu artn hala yeterli olmad, olumlu cevap verme orannn bavuru art oranna paralel olduu, ancak ret edilen ve gizli ynleri ayklanarak cevaplanan ve dier kurumlara ynlendirilen bavuru saylarndan, belediyelerin bilgi edinme bavurular konusunda daha bilinlenmeye baladklar, kendilerine yaplan bavuruyu reddetme yerine gizli olduu dnlen ksmlar ayklayarak cevap verdikleri ya da ilgili kamu kurum ya da kurulularna ynlendirdikleri anlalmaktadr. Bu konuda bir dier aratrma da TESEV tarafndan yaplmtr. TESEV bilgi edinme hakkna kurumlarmzn yaklamn deerlendirmeye alt anket uygulamasnda 13 il belediyesi birbiriyle karlatrm, bavurular kabul biimleri, zamannda cevaplama, cevaplarn tatminkr olup olmad gibi kriterlere puanlar vererek bir sralama yapmtr. Bu sonulara gre Trkiye ortalamasndaki baar oran % 66,9 en baarl il belediyesi % 87 baar oran ile Eskiehir olmu, bunun ardndan Sivas %83 ve Erzurum % 82 ile geliyor. 50 ve altnda not alan belediyemiz, %26 ile Adana, % 45 ile Konya ve %50 ile Gaziantep olmutur.

(TESEV, 2006, s.30)

3- BELEDYELERDE BLG EDNME UYGULAMALARI

3.1- DAREDE BELEDYELERN YER VE NEM Tarihi srete kentlemenin hzlanmasndan dolay, belediyelere olan hizmet talepleri srekli artmaktadr. Beklentilerin karlanamamas durumunda ise halk sorunlarna kendi imknlaryla zmler aramakta, ehirler kuralsz bir ekilde etraflar sarlmaktadr. Bu durum ok ciddi sonular dourmaktadr. (Yavuz ve Kele, 1983; 162) Planl, altyaps gelimi yerleim birimlerinin oluturulabilmesi iin belediyelerin halktan bir adm nde hareket etmesi gerekmektedir. Bu amala halkn istek ve beklentilerinin renilmesi, bu bilgiye gre yatrm planlarnn oluturulmas hem maliyetleri azaltacak, hem de hizmet beklentilerinin karlanmas noktasnda halkn memnuniyetini artracaktr. Bu amala ilk olarak halkn ynetime ulamas, ynetimle dorudan diyalog kurabilmesi, ynetime katlmasnn salanmas iin belediyelerin halka daha yakn halde tutulmas gerekmektedir. Bu amala belediyelerin organizasyon yaplarnda halkla ilikiler birimlerine mutlaka yer vermeleri gerekmektedir. nk kamu hizmetleri aksatldnda hizmetin grlmemesinden doan bir takm skntlar, boluklar belirir. (Egel, 1961;6) Belediyelerin idari yaplar kendilerine ynelen hizmet beklentilerine paralel olarak giderek bymekte ve karmaklamaktadr. Belediyeler, kurallar ve formaliteleri ile halk iin karmak bir kuruma dnmektedir. Bu yzden, ynetimler halk tarafndan anlalmazln azaltmak iin kendini tantma, toplum ile aralarnda iletiim kanallar oluturma abalarna girmektedirler. Gnmzde teknolojik, ekonomik ve toplumsal gelimeler kamu hizmetlerinin sunulmasnda yerel ynetimlerin nemini artrmtr. Hizmetlerin sunulmasnda etkinlik, verimlilik, hz ve birincil ihtiyalarn belirlenmesi gibi faktrler de hizmetlerin sunulmasnda yerel ynetimlerin aktif bir rol oynamasn kanlmaz hale getirmitir. Belediyeler, zerk yaplar ile mteebbis kurululardr. Sahip olduklar teebbs gcn kullanarak yeni hizmet yntemleri gelitirebilirler. Her bir yerel ynetim kuruluu ayn zamanda farkl bir mteebbis g demektir. Nitekim lkemizde belediyeler, retici pazarlar, tanzim satlar ve halk konutlar ile tketicinin korunmasnda nemli katklar salamaktadrlar (Erylmaz, 1995; 123). Bu yolla, kamu hizmetlerini halka daha etkili biimde sunarak ve yerel koullara duyarl kararlar alarak yerel halkn refahn gelitirmektedirler. 3.2- BELEDYELERDE HALKLA LKLER Halkla ilikiler, seilmi organlar, tm alanlar ile bir tzel kiilik olan belediyenin, ilikide bulunduu toplumun gven ve desteini salamak iin giritii, iki ynl iletiime dayal, faaliyetlerdir. Halkla ilikilerde beklenti, kamuoyunda belediyenin, belediyede de halkn istedii ynde deiikliklerin gereklemesini salanmaktr. Belediye ile halk arasnda uyum ve dengenin salanmasna ynelik sistemli ve srekli faaliyetlerdir. (Torlak, 1999; 159 160). Bu amala amzn gelimi iletiim teknolojisinin verdii imknlardan etkin biimde yararlanlmas gerekmektedir.

Halkla ilikiler, tm kamu kurulular iin nem tar. zellikle demokratik bir toplumda halkn gveni ve destei olmadan hibir kuruluun baar kazanmas mmkn deildir. Hatta belki varln bile srdremez. Ayrca hizmet politikalarn ve uygulamalarn halkn gereksinimleri ve istekleriyle rttremeyen kamu kurulular, toplum iin doyurucu hizmet retmekten de uzak derler. Sz konusu belediye olduunda bu husus ok daha fazla nem kazanmaktadr. Bunun nedeni ise belediyenin niteliinden kaynaklanmaktadr (Yalnda, 1988, 2728). Belediyelerin yrtt hizmetler, gnlk hayatmzda ok nemli bir yere sahiptir. Bu hizmetler, beikten mezara kadar hayatmzn eitli ynlerini kapsamaktadr. Yerel ynetimlerin nemi ve kamuoyunda srekli tartlmasnn sebebi, ite onlarn yle ya da byle yrtmeye altklar bu hizmetlerden ileri gelmektedir (Erylmaz, 1997; 9). Byle bir ortamda belediyeler, halkn ihtiyalarna gre hizmet politikalarn uyarlamak zorundadr. Belediyecilik, aslnda, tmyle bir halkla ilikiler konusudur. nk belediye dediimiz kurum, kent halknn seimiyle harekete geen; halkn yakn denetim ve gzetiminde hizmet veren, hizmetleri ve personeliyle srekli eletirilen ve gndemde kalan bir rgttr. Belediyelerin sunduu hizmetlerin eitlenerek artmas yada yerel sorunlarn bymesi ve karmak bir hale dnmesi halkla belediye ynetimlerini kanlmaz bir biimde daha ok kar karya getirmektedir (Ertekin, 1995; 8). 21. yzyla girerken deien demokrasi anlay vatandalarn sadece seimlerde deil, kamu faaliyetlerinin tm aamalarnda katlmlar ngrr bir hale gelmitir. Hizmetin her aamasnda vatandalarla kurulacak yeterli ve iyi bir iliki, byk yararlar getirecektir. Bu yararlarn banda; isabetli kararlar alnmasna yardmc olmak ve yaplan hizmetleri tantarak ynetimi onlara daha sempatik, daha yakn gsterebilmektir. Bir ynetim felsefesi ve bir ynetim fonksiyonu olarak halkla ilikilerin yerel ynetimler ve demokrasi anlay ve uygulamalar ile ok sk bir balants bulunmaktadr. lke ynetiminde ve zellikle yerel ynetim dzeyinde etkili ve verimli hizmet salanmas ile demokratik bir yerel ynetim yapsnn oluturulmasnda hakla ilikiler byk nem tamaktadr. Yerel ynetimler, leklerinin kkl ve fiziki olarak halka yaknl sebebiyle, denetime daha aktrlar. Gerekten, yerel ynetimlerin verdii hizmetler halkn ok yaknnda ve gz nnde cereyan etmektedir ve bu hizmetlerin birou halkn gnlk hayatnda karlat sorunlarla ilgilidir. Bu durumda, yerel ynetimlerin halkla ilikiler hizmetlerine nem vererek, almalar ve hedefleri konusunda halk aydnlatmalar bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. Bu zorunluluk kukusuz, ynetimin karmaklamasnn olumsuz etkilerini gidermeye ve ynetimi gelitirmeye dnk abalar da iermektedir. Yerel ynetimler, genel karar organlar seimle greve gelip seimle deien kurumlardr. Bu da, yerel ynetimleri dier kamu kurumlarna gre, halkn istek ve dileklerine daha duyarl klmaktadr. Bu duyarlln bir anlam kazanmas ise planl, srekli ve yeterli halkla ilikiler almalarnn srdrlmesi ile mmkndr. Varlklarnn gerekesi halka hizmet gtrmek olan belediyelerin baars halkn yardmn ve katksn salayabildii alanda ve oranda artacaktr. Bu yardm ve katknn salanabilmesi iin de blge halknn bilgi edinme hakkn ve gereksinimini karlamada iletiim tekniklerinin kullanlarak salkl iletiim kurulmas, halkn aydnlatlmas, almalarn benimsetilmesi, ynetime kar olumlu davranlar yaratlmas, bavurunun kolaylatrlmas, halka

gerektiinde bilgi verilmesi, kararlarn yerindeliini ve yararlln arttrmak iin halktan bilgi alnmas, onlarn istek, gereksinim, yaknma ve tepkilerinin renilmesi gerekmektedir. Bu da ancak halkla ilikiler almalar ile mmkn olabilir. Yaplan almalara halkn katksn salamak asndan ok nemli olan blge halknn doru olarak bilgi edinme hakk ve gereksinimi dikkate alnarak yanl yarglara varmasn nlemek gerekmektedir. Yaplan almalarn uygun zaman ve organizasyonlarla nasl ve hangi amala gerekletirilecei, daha nce programda olup da gerekletirilemeyenlerin nedenleri aka anlatlmaldr. Belediye almalarna kar olumlu kamuoyu oluturmak, almalara ilgi ekmek iin belediyenin halk ile salkl iletiim ierisinde olmas gereklidir. Belediyelerin uygulayacaklar halkla ilikiler belli bir plan ve programa oturtulmak zorundadr. Halkla ilikilerde belediye hizmetlerini ve kurumu tantmak temel alnmaldr. Kurum tantmnn amac yansz ve yaln olmaldr. Halk zerinde gvenilir grnm ve destek yaratmak ancak olumlu almalarla mmkndr. Halkn katlm, dzenli yaplan halkla ilikiler almalar ile mmkn klacaktr. Demokratik yaamn n koulu; ynetimle ynetilen arasnda kurulacak engelsiz iletiimdir. Halka tantlmaya deer bir hizmet politikas oluturmak ve bu politikann halkn yararna programlar aracl ile etkili ve verimli uygulamalarla gerekletirmek halkla ilikilerin grevlerindendir. Ayrca halkla ilikilerde halktan kurulua doru haber aktarm salayc yollarn da ak tutulmas gerekir. Kuruluun yrtt hizmetlere ilikin halkn beklenti, gr, dilek ve yaknmalarn, iyi ileyen halkla ilikiler programlar aracl ile, kurulua akmas iletiim sreci olmann tesinde anlam ve ierik kazanmak zorundadr. Halkla ilikiler almalarnn temeli olan iletiim yoluyla salanan haberleme ve etkileim, grevlerini yrtlebilmesi iin belediye ynetimi iinde halkla ilikiler mesleini iyi bilen, bu konuda renim grm elemanlar ve bu elemanlardan oluan, dorudan doruya belediye bakanna bal bir birimin kurulmasn zorunlu klmaktadr. Halkla ilikiler konusunun belediyeler asndan nemi ve katks, kent halknn kendi belediyesine sahip kmas ve kentin gerek anlamda yneticisi ve denetleyicisinin yine halk olduu gereinden kaynaklanr. Halk yararna alan, halkn istek ve ihtiyalarna kar duyarl, sorumlu, halkn katlmna ve denetimine ak, baarl, drst bir belediye kurumunun oluturulmas, sonuta kent halknn belediyeye sahip kmasn, desteklemesini ve onunla btnlemesini salar. Bu sonucun elde edilmesi ise, kent halk ile salkl ilikiler kurabilen bir belediyecilik anlay yaklam ile mmkn olabilir. Bu yaklamn gereklemesinde, belediye ynetimi kadar kent halkna da byk grevler dmektedir. Halk, demokratik ilkelere ve davranlara alkanln yerel ynetimlerde kazanr. Bu ynden yerel ynetimlere demokratik terbiye kurulular da denilmektedir. Vatandalar, yerel konular olgun insan davranlar erevesinde tartmay ve birbirlerinin grlerine saygl davranmay, tartmalar sonucunda varlacak kararlar sayg ile karlamay orada renirler. Eer yerel ynetimler dzeyinde bu alanda baarl olunursa demokrasi lke dzeyinde baarl olur.

3.3- BELEDYELERDE BLG EDNME HAKKI 3.3.1- ARATIRMANIN AMACI, KAPSAMI VE PROJE EKB lkemizdeki belediyelerde halkla ilikiler birimlerinin yaplanmas, personel durumu, teknik donanm, halkla ilikiler kapsamnda yaptklar almalar, halkla ilikilere bak alar ve sorunlar gibi konularda mevcut durumun tespiti amacyla, Seluk niversitesi retim yesi Do. Dr. Muhittin ACAR nderliinde, Dr. Necdet AKSOY, Dr. Mehmet Nejat ZPEK ve r. Gr. Erhan SUMMAKtan oluan aratrma ekibi tarafndan Aralk 2005-Nisan 2006 tarihleri arasnda bir alma yaplmtr. Aratrmada lkemizdeki belediyelerden Bykehir belediyeleri, merkez ile belediyeleri ve il belediyeleri kapsama alnmtr. le ve belde belediyeleri aratrma kapsam dnda tutulmutur. Anketimiz on bir blmden olumakta olup blmler ve soru dalmlar u ekildedir: Halkla ilikiler blmlerinin rgtlenme yaps ve rgt emas ierisindeki yeri: 5 soru Ara gere durumu: 2 soru Personel Durumu: 1 soru Halkla ilikiler birimince kartlan yaynlar ve sresi: 2 soru alma dzeni ve karar alma sreci: 3 soru Basnla ilikiler: 4 soru nternet sitesi kullanm: 4 soru Halkla ilikiler almalar: 13 soru Kurum ii halkla ilikiler eitimi: 2 soru Genel deerlendirme. 2 soru Bilgi Edinme Yasasna ilikin uygulamalar: 11 soru Toplam soru says 49dur. Anketin doldurulma sresi yaklak 1215 dakika civardr. Anket Seluk niversitesi letiim Fakltesi rencileri tarafndan yz yze, elektronik posta ve faks yntemi ile uygulanmtr. Trkiyede mevcut 16 Bykehir, 81 merkez ile ve 65 il belediyesine anket formlar gnderilmitir. Geri dn saylar 14 Bykehir, 68 merkez ile ve 59 il belediyesi eklindedir. Geri dnlerin yzdelik oranlar u ekildedir: Bykehir % 87 Merkez ile % 85 l % 89 3.3.2- ARATIRMA LE ELDE EDLEN BULUGULAR Bu almamzda anketin bilgi edinmeye dair ksm ile elde ettiimiz bulgular zerinde duracaz. 3.3.2.1- Bilgi Edinme Birimi Kurulmas Bilgi edinme hakk ile ilgili olarak ilk soru Belediyenizde Bilgi Edinme Birimi oluturuldu mu? eklinde olup gelen cevaplar yledir.

140

Evet Hayr Toplam

Say 116 19 135

Yzde 85,9 14,1 100,0

120 100 80 60 40 20 0 Say Yzde Evet Hayr Toplam

70

Bykehir Say Yzde

l Say Yzde
44 13 57 77,2 22,8 100,0

Merkez le Say Yzde

60 6 66 90,9 9,1 100,0

60 50 40 30 20 10 0 Bykehir Merkez le il

Evet Hayr
Toplam

12 12

100,0 100,0

4982 sayl Bilgi Edinme Kanunu 24 Nisan 2004 tarihinde yrrle girdi. 27 Nisan Tarihinde de uygulama ynetmelii yaynland. Mevzuatmza gre bir ay iinde kurum ve kurulular bilgi edinme birimlerini oluturarak faaliyete geirmeleri zorun olduu halde Aralk 2005-Nisan 2006 tarihleri arasnda yapm olan anketimize gre toplamda belediyelerin %14nde henz bilgi edinme birimi kurulmam olduu grlmektedir. Bykehir belediyelerinin tamamnda bilgi edinme birimi oluturulmutur. Merkez ile belediyelerinin %9 unda, il belediyelerinin % 22,8inde ise henz bilgi edinme birimini kurmamtr. Kanuni bir zorunluluk olan bilgi edinme birimlerinin henz kurulmam olmas belediye 3.3.2.2- Bilgi Edinme Biriminin Bal Olduu st Birim Say Halkla likiler Birimi erisinde Baka Birim erisinde Dorudan Belediye Bakanna Bal Dier Toplam 75 25 9 8 117 Yzde 64,1 21,4 7,7 6,8 100,0
70 60 50 40 30 20 10 0 Yzde 21 8 7 64

Halkla likiler Birimi erisinde Baka Birim erisinde Dorudan Belediye Bakanna Bal Dier

Bilgi edinme birimi kuran belediyelerde yine mevzuat gerei halkla ilikiler birimi iinde bulunmas gereken Bilgi Edinme Biriminin %36 orannda baka birimlere bal olduu grlmektedir.

Bykehir Say Yzde

Halkla likiler Birimi erisinde Baka Birim erisinde Dorudan Belediye Bakanna Bal Dier Toplam
8 1 66,7 8,3

l Say Yzde
26 8 5 60,5 18,6 11,6 9,3 100,0

Merkez le Say Yzde

41 16 4 1 62 66,1 25,8 6,5 1,6 100,0

3 12

25,0 100,0

4 43

Bilgi edinme birimlerinin bal olduu st birimin belediye trleri arasndaki dalmnda, tm belediye trlerinde %60-70 orannda halkla ilikiler birimine baland, Bykehir belediyelerinde %25 orannda idari organizasyon emas dnda (muhtemelen bakan danmanlarna) bal olduu, dier belediyelerde ise %18-25 orannda dier birimlere baland grlmtr. 3.3.2.3- Bilgi Edinme Biriminde alan Personele Hizmet i Eitim Verilmesi Bilgi edinme biriminde alan personele Bilgi Edinme Hakk Yasas uygulamasna dnk hazrlayc eitim program uygulanp uygulanmad ynndeki soruya verilen cevaplar yledir.
Tm Belediyeler

Evet Hayr Toplam

Say 67 50 117

Yzde 57,3 42,7 100,0

60 40 20 0

57 43

Evet Hayr

Yzde

Belediyelerimizin % 40ndan fazlasnda bilgi edinme birimlerinde hakkn kullanm konusunda personellerin eitim almadklar grlmektedir Bykehir Say Yzde Evet Hayr Toplam
7 4 11 63,6 36,4 100,0

l Say Yzde
22 25 47 46,8 53,2 100,0

Merkez le Say Yzde

38 21 59 64,4 35,6 100,0

Belediye trlerine gre hizmet ii eitim verilmesi deerlendirildiinde il belediyelerinin yarsndan fazlasnda, Bykehir ve merkez ile belediyelerinin %35 den fazlasnda hizmet ii eitim uygulanmamtr. 3.3.2.4- Belediyelerin Bilgi Edinme Bavurularnn En ok Hangi Yollarla Aldklar Belediyelerimize en ok hangi kanaldan bilgi edinme bavurusu yapld irdelenmi olup alnan cevaplar yledir. (Arlk srasna gre en ok kullanlan yntem -1- olmak zere sralaynz)

Tm Belediyeler
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

82,3 65,6 64,2

Kullanm Oran

"

19,5 6,8
internet sitesi elden dileke e-posta Bavuru Yntemi posta fax

Bykehir belediyeleri asndan deerlendirdiimizde internet sitesi ve e-posta yoluyla bavurularn alnmas yntemlerinin (en ok kullanlan ilk 2 yntem temel alndnda) %100 orannda olduu grlmtr. Baka bir ifadeyle anketimize cevap veren Bykehir belediyelerinin hepsinde bu yntemler birinci ve ikinci srada bulunmakta, dier yntemler ise u ekilde sralanmaktadr: posta %40, elden dileke %16,7, faks %0. l belediyelerine baktmzda ise internet sitesinin yine en ok kullanlan yntem olmakla beraber e-postann daha az kullanldn grmekteyiz. l belediyelerinin oranlar u ekildedir: nternet sitesi %78,4, elden dileke %70,7, e-posta %52,9, posta %22,6, faks %9,5. Aratrma sonularna merkez ile belediyeleri asndan baktmzda oranlar u ekilde karmza kmaktadr: nternet sitesi %82,9, elden dileke %67,3, e-posta %64,2, posta %13,9, faks %6,1.
Bykehir-l-Merkez le Belediyeleri
100
100 90

Bykehir Belediyeleri l Belediyeleri Merkez le Belediyeleri

78,4 82,9

100

Kullanm Oran

80 70 60 50 40 30 20 10 0

70,7 64,2 52,9

67,3

40 22,6 16,7 9,5 0 6,1 13,9

e-posta

elden dileke

fax Bavuru Yntemi

internet sitesi

posta

3.3.2.5- Belediyelerin Bilgi Edinme Hakkn Nasl Algladklar Belediyelerin bilgi edinme hakkn nasl algladklarn anlayabilmek iin bu birimlerin halkla ilikiler faaliyetlerinin bir unsuru olarak grp grmedikleri ynnde bir soru ynelttik. Aldmz cevaplar yledir.
Tm Belediyeler
100 91

Evet Hayr Toplam

Say 112 11 123

Yzde 91,1 8,9 100,0

80 60 40 20 0 Yzde 9 Evet Hayr

Sonulardan da grld gibi belediyelerimiz adna anketimizi cevaplayanlar, bilgi edinme birimlerini byk ounlukla halkla ilikilerin bir unsuru olarak kabul etmektedir. Yukardaki aklamalarmzdan da anlalaca gibi nceleri 3 nesil insan haklar arasnda saylan bu hak gnmzde artk katlmal ynetimin (ynetiim) bir arac olarak kabul edilmektedir. Bykehir Say Yzde Evet Hayr Toplam
1 7 8 12,5 87,5 100,0

l Say
5 34 39

Yzde
12,8 87,2 100,0

Merkez le Say Yzde

7 47 54 13,0 87,0 100,0

Bilgi edinme hakkn halkla ilikiler faaliyetleri iinde grme oranlarnda belediye tr asndan nemli bir farkllk bulunmamakta, Belediyelerimizin %87 si bu faaliyetleri normal halkla ilikiler faaliyeti olarak alglamaktadr. %12-13 ise halkla ilikiler faaliyetlerinin dnda olduunu dnmektedir. 3.3.2.6 Bilgi Edinme Hakknn Kullanm Halkla likiler Faaliyetlerini Nasl Etkilemektedir? Bilgi Edinme Yasas halkla ilikiler faaliyetlerini hangi ynde etkilemektedir?
Tm Belediyeler

Olumlu Olumsuz Etkilemiyor Toplam

Say 91 3 24 118

Yzde 77,1 2,5 20,3 100,0

80 60

77 Olumlu

40 20 0 3 Yzde 20

Olumsuz Etkilemiyor

Bilgi edinme hakknn alglann anlamaya altmz bu soruda hakkn kullanmnn normal halkla ilikiler faaliyetini %77 orannda olumlu etkiledii, %20 orannda etkilemedii, %2.5 orannda ise etkilemediinin dnld sonucu elde edilmitir.

Byk ehir Say Yzde Olumlu Olumsuz Etkilemiyor Toplam

8 1 9 88,9 11,1 100,0

l Say
33 2 16 51

Yzde
64,7 3,9 31,4 100,0

Merkez le Say Yzde

50 1 7 58 86,2 1,7 12,1 100,0

Belediye trlerine baktmzda Bykehir belediyelerinde bilgi edinme hakknn %89 orannda halkla ilikiler faaliyetlerini olumlu etkiledii, il belediyelerinde bu orann %67 olduu, merkez ile belediyelerinde ise %86 olduu grlmektedir. 4- SONU ada ynetimlerde belediyelerin nemi gnden gne artmaktadr. Belediye ynetimleri halka en yakn ynetim birimi olmalar, gnlk hayatta ehirde yaayanlar asndan vazgeilmez olduu, belediye hizmetlerinde meydana gelebilecek aksamalarn gnlk hayatta annda hissedildii gerekleri ortadadr. Bu ve benzeri sebeplerden dolay insanlar belediyenin faaliyetlerinden haberdar olma konusunda daha isteklidirler. Belediyelerin karar organlar gerek seimlerde tekrar seilebilmek gerekse faaliyetlerini vatandalarn istekleri dorultusunda yrtebilmek iin onlarla srekli irtibat halinde olmaya, srekli ak iletiim kanallar kurmaya almaktadrlar. Kamuoyunda belediye ynetimleri iin olumsuz grler bulunmaktadr. Belediye bakanlarnn e dost ve siyasi parti evrelerinin menfaatine ynetim sergiledikleri, personelin eitim dzeyi dk, yolsuzluk yapmaya yatkn kiilerden olutuu ynnde yaygn grler bulunmaktadr. Tm bunlar bir arada deerlendirildiinde, belediyelerde bilgi edinme hakk hem yneten hem de ynetilenler asndan ok nemli olduu aktr. Belediyeler asndan hakla ortak ynetim (ynetiim), saydam ve hesap verebilir belediye iin bu hakkn kullanm mutlaka desteklenmesi gerekli olduu, vatandalar asndan ise belediye ynetimlerine olan olumsuz grlere cevap bulabilme, hesap sorabilme arac olarak kullanlabilecek bir kanaldr. Ancak beklenilen bu faydalarna ramen bilgi edinme hakknn hem belediyelerimiz hem de vatandalar tarafndan yeterince nemi anlalamamtr. Bykehir, merkez ileler ve il belediyelerinin %14nde Nisan 2006 itibariyle bilgi edinme birimi henz kurulmam, bilgi edinme birimi kuranlarn %30-35inde yasann emredici hkmne ramen halkla ilikiler birimi dnda rgtlendii, birimde alan personellerin %40 nn henz bu konuda eitim almad grlmektedir. lkemiz 67 milyonluk toplam nfusunun yaklak %50 civarnda ki ksmnn belediye snrlar iinde yayor olmasna ramen 2005 ve 2006 yllarnda belediyelere yaplan bilgi edinme bavuru saysnn 60-65 bin civarnda olmas, vatandalarmzn bu konuda yeteri kadar bilgi sahibi olmad sonucunu dourmaktadr.

Bu ereveden hareket ederek unu syleyebiliriz; 24 Nisan 2004 tarihinde Bilgi Edinme Hakk Kanunu yrrle girdi. 25 Nisan 2004 gn Trkiyede saydam, hesap verebilir ve katlmc bir kamu ynetimi yaps olumad. 27 Nisan 2004 tarihinde ise Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik Resmi Gazetede yaynlanarak uygulamaya konuldu. 28 Nisan 2004 gn de lkemizde kamu ynetimi yapsnda ve ileyiinde ok ey deimedi. Ancak halkmz deiimin anahtarna halk sahip olmu oldu. Bundan sonraki gelimeler, halkn anahtar kullanarak deiimin kapsn amasyla geliecektir. effaf, hesap verebilir bir ynetim yapsnn olumas iin bilgi edinme hakknn oka kullanlmas gerekmektedir. KAYNAKA Egel, Dndar (1961), Belediyecilik, stanbul: Milli Eitim Basmevi. Eken, Musa ve Aksoy, Necdet Bilgi Edinme Hakk Mevzuat, stanbul 2004.
Ertekin, Ycel (1995), Yerel Ynetimlerde Halkla likiler Sorunu, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.4, S.5.

Erylmaz, Bilal (1997), Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, stanbul: Birleik Yaynclk. Erylmaz, Bilal (1995), Kamu Ynetimi, 2.B., zmir: Akademi Kitabevi. TESEV, Vatandan Bilgi Edinme Hakk Saha Aratrmas Raporu, 2006. http://www.tesev.org.tr/etkinlik/TESEV_Bilgi_Edinme_Hakki_Projesi_saha.ppt#260,4,Proje Faaliyetleri. (25.09.2007) TESEV, Bilgi Edinme Hakk, Deerlendirme Raporu, http://www.tesev.org.tr/etkinlik/bilgi_edinme_raporlar.php (25.09.2007) Aralk 2004.

Torlak, mer (1999), Belediyelerde Hizmet Ynetimi ve Pazarlama, Ankara: Sekin Yaynevi. Trkiye Byk Millet Meclisi, Bilgi Edinme Raporlar, http://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bilgiedinme-index.htm. (25.09.2007) 2007.

Yalnda, Seluk, Kamu Sektrnde Halkla likiler Uygulamalar ve Sorunlarn Genel Grnm, Halkla likiler Sempozyumu - 87, Ankara niversitesi Basn Yayn Yksek Okulu ve TODAE, Ankara, A.. S.B.F. ve B.Y.Y.O. Basmevi. Yavuz, Fehmi ve Kele, Ruen (1983), evre Sorunlar, Ankara:

Dr. Necdet AKSOY stanbul Bykehir Belediyesi Mfetti 1970 ylnda Bartn li Ulus lesinde dodu. 1993 ylnda Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Kamu Ynetimi Blmnden mezun oldu. 19941996 yllar arasnda Dumlupnar niversitesinde Aratrma Grevlisi olarak alt, ayn sre iinde Kamu Ynetimi Blm, Kamu Hukuku Anabilim Dalnda yksek lisans yapt. 2003 ylnda Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Trkiyede sivil toplum rgtlerinin bask grubu olarak evre politikalarna etkisi konulu tezi hazrlayarak Doktor unvann ald. eitli dergi ve gazetelerde yaynlanm yaz ve makaleleri bulunan Dr. AKSOY, evli ve iki ocuk babasdr.