Politika Dergisi

Kurucular: Emrah ZDEMR Gkhan DA

Say 24

iletisim@PolitikaDergisi.com

Temmuz-Austos 2010

Editryadan...
Deerli okuyucularmz, Yeni bir sayyla daha karnzdayz. Bu gnlerde malum referandumla har neiriz Ancak halkoylamasnn ierii ile ilgili ka kiinin bilgisi vardr, bu konuda karamsarm akas. Biz, Politika Dergisi olarak, demokrasiyi bir say ve oranlar rejimi, parmak kaldrma sistemi veya evet/hayr oyunu olarak grmyoruz. Kendimizi tanmlarken de kullandmz gibi, Trkiye iin demokrasiyi; sadece seimlere zglenmi bir rejim olarak deil Trkiye Cumhuriyetinin temel esaslarna uyulmak artyla her kesimin katlmnn saland ve niteliksel ilerleme iinde olan bir rejim olarak tanmladmz sylemitik. Niceliin niteliin nne getii postmodern denilen bu toplumsal yapda derdimizi anlatmamz kolay deilse de nitelii n plana tamak iin kimine gre yaptmz Don Kiotluk saylsa da var gcmzle almay srdreceiz *** TemmuzBu saymz Temmuz-Austos ortak yayn olarak kardmzdan ve yazar durumumuzun iyice gelimesinden dolay ok dolgun bir sayyla kyoruz karnza. Bu kstl olanaklar ile yava yava da olsa, srekli byme eilimindeyiz, demitik geen sayda. Dernekleme ve basl yaama geme ile ilgili somut admlar ilerleyen gnlerde sitemizden takip edebilirsiniz, ancak bu atlmlarn baarl olabilmesi iin siz deerli okurlarmzn destei bizim iin art Genlerin ve bayanlarn da yksek katlmnn saland, demokratik ve zgr bir Trkiye umuduyla...
Emrah.Ozdemir@PolitikaDergisi.com

Bu Sayda Yazanlar:

Alan WOODS Asm US Aylin SAPAZ Bilgin TRK E. Hasan MKAL E. lker TARHAN Evren YELKANAT F. William ENGDAHL Gkhan DA lker EKC Medine AKBABA Nuran TALAY Ouz Kemal ZKAN Oktay SNANOLU Ozan RMEC Sina AKN Selvihan DEM Sleyman GK mit MNEL
Kapak Tasarm:

Emrah ZDEMR
Web Tasarm:

Gkhan DA Metin TINAY Politika Dergisi rtibat Telefonu: 0507 4 737373 0507 4 PDPDPD
Not: Bu tabloda alfabetik sralama kullanlmtr.

Politika Dergisi

Say 24

iletisim@PolitikaDergisi.com

Temmuz-Austos 2010

indekiler
Ynetim Kurulu Bakan:

Gkhan DA
Genel Yayn Ynetmeni:

Emine lker TARHAN

Gerein Dili Sade ve Nettir Sy. 10

Emrah ZDEMR
Yaz leri Mdr:

Evren YELKANAT
dari ler Mdr:

Timur V. DORUOK
Plan-Proje Mdr:

Gkhan DA

Kamusal eyler, zel eyler Tartmasnda Anayasa Deiiklik Paketi ve Referandum Srecine Bak
Sy. 16

Nuran TALAY
Editrler:

Selvihan DEM

lker EKC

Referandumda Semen Tercihini Belirleyen Faktrler ve Sre Deerlendirmesi Sy. 26

Medine AKBABA

Temel Olarak Anayasa ve Referandum Gerei

Sy. 32

Evren YELKANAT

Sosyalistler Anayasa Referandumunda Ne Yapmal? Sy. 38

Politika Dergisi

Say 24

iletisim@PolitikaDergisi.com

Temmuz-Austos 2010

indekiler
Hakkmzda: Politika Dergisi, Uluda niversitesi rencilerinin kurmu olduu ve ardndan da lkenin pek ok yerinden yaplan katlmlarla byyen bir politik genlik hareketidir. Yaratlm ve halen de artrarak srdrlmek istenen apolitik genlie bir kar duru fikrinden doan Politika Dergisi, kanunlara uyulduu ve okuyucusuna saygl olduu takdirde her trl gre nem verir. PD, Trkiye Cumhuriyeti'nin temel niteliklerini benimsemi, cesaretini Mustafa Kemal Atatrk'n Bursa Nutku'ndan almtr.

Dr. Elnur Hasan MKAL

ABDnin Kafkasya Politikas Sy. 38

F.William ENGDAHL

Yapay Demokrasi ine Kar (1) Sy.52

Asm US

Tarihi Perspektiften ark Meselesi ve Onun Gnmzdeki Uzants Krt Sorunu (2) Sy. 60
mit MNEL

PKKya Gayrinizami Harpi Kim retiyor?

Sy. 66

Ouz Kemal ZKAN

Olaanst Hal Blgesi Deil, Olaanst Hal Trkiyesi Sy. 74

Aylin SAPAZ

BOP Ebakanlar ile Terr zlemez

Sy. 80

Bilgin TRK

Pnar Akdan Katilleri Sadece PKK ve Yandalar m? Sy. 84

Politika Dergisi

Say 24

iletisim@PolitikaDergisi.com

Temmuz-Austos 2010

indekiler
Grmz Politika Dergisinin grs; genlerin ve gen dncelilerin kavga ile deil fikirlerle politik katlmn salamaktr. Politika Dergisi, Trkiye iin demokrasiyi; sadece seimlere zglenmi bir rejim olarak deil Trkiye Cumhuriyetinin temel esaslarna uyulmak artyla her kesimin katlmnn saland bir rejim olarak tanmlar.

Ozan RMEC

Kadro Hareketi Sy. 90

Prof.Dr. Sina AKN

Atatrk Dneminde Halklk Ne Anlama Geliyordu Sy.102

Selvihan DEM

Gemiten Gnmze Bilim ve ktidar likisi (1)

Sy. 106

Nuran TALAY Nkleer Santral Tehdidi ve Bilinsiz Trkiye Sy. 116

Prof.Dr. Oktay SNANOLU

ngiliz Atn Alan skdar Geti

Sy. 120

Alan WOODS

Kapitalizm Krizi ve Marksist Dncenin Grevleri (2) Sy. 132

Politika Dergisi

Say 24

iletisim@PolitikaDergisi.com

Temmuz-Austos 2010

indekiler
Grevimiz

Rp.Yapan: Nuran TALAY

1. Genlerin ve gen beyinlilerin politik dncelerine yer vererek, depolitize olmalarn engellemek ve bu yolla lkemiz politikasna bir ivme kazandrabilmek, 2. Cumhuriyetimizin, Trk devrimlerinin, insan haklarnn, demokrasinin ve laikliin z korunmak kayd ile fikir serbestsi sunabilmek, 3. Geni bir politik yelpazenin sunulmas ile okuru ok ynl dnmeye sevk etmek, 4. Tm bunlarn kazanmlar ile dnsel politizasyonu salayarak, gelecek iin gerek bir demokrasi oluturmaya katkda bulunmaktr.

Selma Aliye Kavafla ocuklar zerine Sy. 138

Selvihan DEM Yetmedi mi Canmzn Yand? Sy. 144

kltr sanat kltr sanat kltr sanat kltr sanat kltr sanat kltr sanat klt

Der: Emrah ZDEMR

PKitap: Sekiler Sy. 148

nc: Sleyman GK PKitap: Trk Sorunu Sy. 149 Karikatr: Irmak ATABERK

IZIKTIRMAK: ki 12 Eyll akmas

Sy. 151

nc: Ozan RMEC PKitap: Yaban Sy. 152

Sayfa 8

Yok bir gcmz, yok bir destekimiz ama...

Yeni Admlar Atacaz

Genlerin birtakm amatrce abalaryla kurulan Politika Dergisi olarak sizlere daha rahat ulaabileceimiz ve apolitiklie bir haner daha vurabileceimiz

eerli takipilerimiz,

admlar artlar olgunlatka atmay srdreceiz Yakn bir zamanda basl olarak dergimizi elinize alabileceinizi umuyoruz. Hibir maddi kazan amac gtmeksizin yaptmz bu ite

bize olan desteinizin artarak srmesi dileimizle Sayglar sunar, iyi bayramlar dileriz POLTKA DERGS

Say 24

Sayfa 9

Sayfa 10

YARSAV Bakan Tarhan, Anayasa deiikliini deerlendirdi.

Gerein Dili Sade ve Nettir

Emine lker TARHAN (YARSAV Bakan) Kuruluu da, varlk mcadelesi de bu oranda zorlu olmutur. Biz bu lkedeki yargsal srelerin uzadn, halka adaletin ge ulatn, bazen hi ulamadn, bunun da yarg politikasndaki yanllklardan kaynaklandn yaadk, grdk. Yarg bamszln engelleyen hkmlerin kaldrlmas gerektiini, zmn olanakl olduunu anlatmak istedik. Pek ok soruna kaynaklk eden yarg bamszlnn evrensel ltlere getirilmesini istedik. Bugn bizi halledeceklerini syleyenler, o gn de kurulur kurulmaz, tznzde yarg bamszln savunuyorsunuz, olmaz, derhal deitirin, bu grev sadece ve sadece devlete aittir dediler. Avrupal muhataplarna lkemizde yarglar serbeste rgtleniyor diye vnrken ieride YARSAVa kar, darbe dnemlerindeki gibi kurucu yelerini veto etmek, fesih davas ve yasa ile kapatmak da dhil her trl yol denendi. 3-5 yargcn bir araya geldiklerinde ne Hkmet, ne Bakanlk dinlediklerini syleyerek, Zaten dernek-

Bugn bizi halledeceklerini syleyenler, o gn de kurulur kurulmaz, tznzde yarg bamszln savunuyorsunuz, olmaz, derhal deitirin, bu grev sadece ve sadece devlete aittir dediler.

en de konuya dorudan girmek, YARSAV' anlatmak ve geldiimiz bu Anayasa Deiiklii srecinde bizim yarg bamszlmza ynelik yaplanlar nasl deerlendirdiimizi sizlerle paylamak istiyorum. YARSAV Avrupada ilki 1907de kurulmu yarg derneklerinin Trkiyedeki ilk rneidir. Birlemi Milletler ve Avrupa Konseyinin danma organlar olan Dnya Yarglar Birlii (AJ) ile ABnin danman organ olan zgrlk ve Demokrasi iin Avrupal Yarglar ve Savclar Birlii (MEDEL) yesidir. Bu gnlere ok zorlu bir rgtlenme mcadelesinin ardndan gelen YARSAV, hukukun stnlne inanr meruiyetini iktidara ve majestelerine biattan deil sadece adil olma kararllndan alr.

Say 24

Sayfa 11

leri de var, parti de kursunlar. diyerek yargda rgtlenmeye nasl baktklarn ortaya koydular. Sanki byk usta Aristotelesi okumulard, nk Aristoteles tiranlklarn srdrlebilir olmasn salamak iin baz yntemler olduunu belirtir ve der ki: 1-) Sivrilenleri kes ve bamsz gr olan adamlardan kurtul. 2-) Toplumsal, kltrel ya da benzeri amalarla derneklerde toplanmalarna izin verme,bunlar (dernekler) bir tirann saknmas gereken iki eyin, bamszlk ile kendi gvenmenin serpilip geliecei yerlerdir. Bize kar uygulamalarnda gerekten de artc bir yntem benzerlii ile karlatk. Bugn de izlediiniz gibi saldrlar sryor, en ksa zamanda YARSAV halletmekten, yok etmekten sz ediliyor. unlarla da karlatk: Beenmedikleri kararlar ideolojik ve hukuk d bulduklarn beyan ettiler; ulema dururken yarg da kim oluyor dediler; yargy siyasal amalar nnde bir engel olarak grdklerini her frsatta aklayp, yarglarn boy boy fotoraflarn yaymlayp, hedef gsterdiler. Bunun sonucunda Trk yarg camiasna ei grlmemi, tarifsiz, byk aclar yaattlar. te o gn yargc hedef gsterip, yok etmek isteyenler bugn yargy hedef gsterip, yok etmeye alyorlar. Oysa yok etmeye altklar bizler, baka bir lkeden gelmedik; bu toplumun, bu halkn ocuklaryz; ok uzak yurt kelerinden gelmi, lke sorun-

Sanki Aristotelesi okumulard, nk Aristoteles tiranlklarn srdrlebilir olmasn salamak iin baz yntemler olduunu belirtir ve der ki: 22-) Toplumsal, kltrel ya da benzeri amalarla derneklerde toplanmalarna izin verme,bunlar (dernekler) bir tirann saknmas gereken iki eyin, bamszlk ile kendi gvenmenin serpilip geliecei yerlerdir.

larn kendi sorunlarmz bilmi; bu gzel lkeye kendimizi hep borlu hissetmiiz. Kendini bu lkenin, bu halkn sahibi zannedenlerden her szne benim diye balayanlardan daha m az seviyoruz bu lkeyi?.. Sorunlarmz bu toplumdan ayr deildir, toplum ne sknt ekiyorsa biz de ayns ekiyoruz; peki bizimle ilgili ama bizim dmzda gelien her konuda susmal myz? Yarg sadece kararlar ile konuur sylemi bizi uyutmak iin mi uydurulmutur; aslnda yarg hi konumasn, hep sussun mu denilmektedir? Bizler hukuku en iyi bilip uygulayanlar, sahadaki her gle hi yaknmadan sabahlara kadar okuduklar dosyalar ve gece yarlarna kadar sren durumalar ile meydan okuyanlar; bu lkenin dousundan batsna, dandan tandan gemi, rzgarn hissetmi olanlar deil miyiz; bizimle ilgili alnan kararlarda hi mi sz hakkmz yok? Biz her gn ama her gn yeniden yeerttiimiz adalet inancmzla adliyelerimize koarken bir ey mi bekliyoruz? Tabii ki hayr, biz hibir karlk beklemeden yaptk, yapyoruz. lkemizden baka kimseye borcumuz yok, beslediimiz odaklar yok ki borcumuz olsun, bir kar duygumuz yok ki ayrcalklar isteyelim. Biz bu lke iin byle alrken, retirken, biz dosyalarmzdan baka bir ey gremez haldeyken, bir odada bazen drt yarg hafta sonu gece yars demeden alrken, bu

Sayfa 12

Evet, ifade zgrl derken susturmaktan; rgtlenme derken yalnzlatrma, blme ve etkisizletirmeden; zgrlk derken tutsaklktan; adalet derken zulmden; yarglama derken aslnda infazdan; demokrasi derken bir korku krallndan sz ediyorlard.

Bylece, aslnda demokratiklemeden, almlardan, adaletten, zgrlkten sz ederken ne sylemeye altklarn da deneyimlerimizle yaayarak renmi olduk. Evet, ifade zgrl derken susturmaktan; rgtlenme derken yalnzlatrma, blme ve etkisizletirmeden; zgrlk derken tutsaklktan; adalet derken zulmden; yarglama derken aslnda infazdan; demokrasi derken bir korku krallndan sz ediyorlard. Yani ne sylyor, ne yapyorlarsa aslnda tersinden okumak gerektiini biz yaayarak rendik. Ve gerekten de son olarak tersinden okuduunuzda darbe anayasasnn izlerini silmekten sz ettiklerinde dehetle irkilmemek mmkn deildi. nk aslnda darbe anayasasnn izlerini silmek deil, darbe ruhunu glendirmek iin yaplaca anlalyordu bu deiikliklerin ve yle de oldu. Biz YARSAV olarak demokrasinin ve toplumun gvencesi olan yarg bamszlnn glendirilmesi iin ne istiyorduk? Ama neler yapld? > Yargda yrtmenin vesayetini yaratan ve darbenin rn en nemli balant olan yarg ve savclar idari adan Adalet Bakanlna bal klan Anayasann 140/6. Maddesi deitirilsin. Yargc memurlatran darbe anlayna son verilsin. > Yargy siyasallatran ve HSYKy kilitleyen, alamaz hale getiren adalet bakan ve mstear

lke rutin d bir hukuksuzlua altrlmaya allmakta, hukuk kendi hukukunu egemen klmaya alanlarla kuatlmakta. Pahal zrhl aralarla ve onlarca korumla ile dolaan birileri tarafndan sanki dman bir lkenin dman unsurlarymz gibi bize sava alm adeta, aldmz kararlar siyasal iktidarn nnde engel gibi gsterilmekte, yarg srekli temel yasalarda yaplan deiikliklerle ilevsiz braklmakta, yargnn etkisi ve gc krlmaya allmaktadr. Biz de bizimle ilgili karar srelerine katlmal, ifade ve rgtlenme zgrlmz kullanmalydk. Avrupada ilk yarg dernei 1907de kurulmutu, biz ge bile kalmtk. te bunun iin YARSAV kurduk ve kendi saygn konumumuza uygun ses kartmaya, bizimle ilgili karar srelerine birileri hi istemese de katlmaya karar verdik. Ama hep demokratiklemeden ve Avrupann ortalama ltlerinden sz edenler demokrasinin ortalama ltleri olan dokunulmazlk, siyasi partiler, seim sistemi, katlm, uzlama konularnda olduu gibi bu konuda da artmadlar. nk ancak kendiletirdikleri lde bir niversiteye olduu gibi, kendiletirdikleri lde bir sivil toplum rgtne tahammlleri vard. O da tabii YARSAV olamazd. Aslnda tahamml edemedikleri YARSAV zerinden yetkin, bamsz, dinamik, gl yargyd.

Say 24

Sayfa 13

Kurulda yer almasn. HSYKnn istisnasz tm kararlarna kar yarg yolu alsn, Kurulun ileri effaf olsun istedik. > Yarg ve cumhuriyet savclarnn meslee giri, eitim ve meslee kabul, sicil, soruturma deil her trl zlk ileri konusunda HSYK grevlendirilsin, tefti Yksek Kurula balansn. > Kurulda birinci snf yarg ve savclarnn zel gvenceli temsili salansn. > HSYKnn bamsz btesi, binas ve Kurulca atanan sekretaryas olsun, kurumsal yap ve hafza oluturulsun. > HSYK ve yksek yarg organlar yelerinin cumhurbakannca seimi uygulamas kaldrlsn. > Yce Divan sfatna sahip ceza yarglamas yapacak olan Anayasa Mahkemesi hukuksal denetimi salayacak nitelikte hukuku ye arlkl yaplandrlsn, istedik. > Yargnn i yk, ar alma koullar dzeltilsin, adalet gecikmesin, yarg kararlar yerine getirilsin, hukuk sadece dolanmak iin var olmasn, toplumun bireyin gvencesi olsun, yrtmeye yakn soruturmalar tehlikelidir, adli kolluk kurulsun, adli tp yrtmeye bal olasn zerk klnsn, kk bir madurun fiziksel ve ruhsal saln tespit iin 2 yl sonrasna gn verilmesin istedik. > stenilseydi bunlarn hepsi sekiz ylda pekl da yaplabilirdi, ancak yaplmad, sz konusu edilmedi. Yarg alannda yaplanlar, temel ceza ve yntem yasalarnda defalarca deiiklik yaplarak rtl aflarla yarg kararlarn etkisizletirmek, ada mimari anlaytan ilevsellik ve sadelikten uzak

Adalet bakan ve mstear Kurulda daha gl biimde yer ald ve konumlandrld. Kurul bakan ve doal yesi olan bu deimez ikilinin yaanan tm handikaplara karn gerektiinde Kurulu kilitlemeye devam kararll bir kez daha ortaya kondu.
gsterili adliye palaslar yapmak, Cumhuriyet tarihinde grlmemi bir kadrolamaya imza atmak ve istemedikleri soruturmalar yapanlar arayp taciz etmek, bu da kesmeyince daha baka yntemlere girimek oldu. Anayasa Paketinde ise Bakn Ne Yapld ya da Yaplmad? Yargda yrtme vesayeti yaratan Anayasann 140/6. Maddesine dokunulmad. Yani yarg reformu yargnn bamsz ve tarafsz klnmas iddias ile yaplyor dendi ama yarg bamszlnn nndeki en byk darbe engeli olan bu maddeye sanki yokmu gibi davranlarak hi dokunulmad. Yani yarg adalet bakannn balsdr tezi korundu. Adalet bakan ve mstear Kurulda daha gl biimde yer ald ve konumlandrld. Kurul bakan ve doal yesi olan bu deimez ikilinin yaanan tm handikaplara karn gerektiinde Kurulu kilitlemeye devam kararll bir kez daha ortaya kondu. HSYKda birinci snf yarglarn temsili hibir gvence salanmadan olanakl klnd ve bu suretle yrtme etkisi altnda tutulmalar amaland. Kurula seilecek birinci snf yarglarn teftii dnebiliyor musunuz- o kurulun bakan olan bakann iki duda arasna kald. Kald ki kararlarnda yrtme vesayeti ve tehdidi hep hissedilsin dari adan bakana bal yarglar idari kurulda gvencesiz klnarak bakan tarafndan denetlenen bir HSYK oluturulsun. Yani yarg gszn zayfn koruyucusu olmaktan ksn, iktidarn yargs olsun; yargda hakknza ulamann tek yolu iktida-

Sayfa 14

ra yakn olmak olsun. Bunun tek bir ad olabilir, o da politik yargdr. Hani ook insan tutuklanacak diyorlard YARSAV da kast ederek geenlerde, biliyorsunuz. Doru ses karanlara kendince gzda veriyorlard, dorudur, hedef tam da budur. Dorudur, yarg politikse binlerce insan sresi belirsiz biimde tutuklanabilir ve bir gn bir de bakarsnz tutuklulardan haber de alnamaz oluverir. Bunun rneklerini dnya yaamtr. Bunu dnyaya musallat edenleri tarih yarglamtr; Nazi Almanyasnda, Faist talyada, Stalin dneminde, ilide darbe dnemimde milyonlarca insan bunun sonularn trajik biimde yaamtr. Bu pakette yarg denetiminden yoksun kalan ounluk iktidarnn mutlak iktidara dnmemesi iin yani bu aclar bizim de yaamamamz iin hibir gvencemiz yoktur. Baknz, daha neler yaplmad? Pakette HSYK iin bamsz bte de ngrlmedi, sekretaryay ise bakann belirlemesi sala-

narak kararnameler yine garantiye alnd. Kurul bizatihi Bakanln bir sekretaryasna dntrld. Dnnz, bakann setii sekreter ne getirir, neyi raporlar ve dosyann ne kadarn gsterirse ite size o kadar bamsz yarg ve yarg gvencesi. Meslee giri, sicil ve soruturma Bakanlk etkisinden karlmad. Aynen muhafaza edildi. Biliyor musunuz, yazl snav kazanan yarg adaylarn Bakanlk brokratlarnn kurulu mlakata tabi tutar, yani yrtme memurlar yarg adayn snar, test eder ve belki bir saniyede elimine ediverir. Mlakat geti diyelim, stajnn yani eitimini yrtme gdmndeki akademi yapar. Atamaya gelince, bakan ve mstear toplantya katlrlarsa ancak o zaman atanabilirler. Tefti mi, o da yle olur: Bakann karar ile ona bal olan Tefti Kurulu denetler. Bakan emir verirse bir ekilde denetlenecek bir eyler de bulunur. Bakan emir vermez ise grevini ktye de kullansa ilanihaye soruturamazsnz. Bunlarn hepsi muhafaza edildi. Soruturma kararn bakan verirken deiiklikte Kurul

Say 24

Sayfa 15

Bakan veriyor ki yarg denetiminden kaabilsin. Neden adalet bakan hep kurul bakan olarak deitirilmi, merak ettiniz mi? Mevcut durumda bakann yapt ilemler yarg denetimine tabi, ancak imdi kuruldaki yetkileri bakan deil kurul bakan sfat ile kullanaca iin ve kurul karar olaca iin yarg yolu kapanyor. te bu paket tuzaklarla dolu derken bunu kast ediyoruz. Daha neler mi yapld? Anayasann 144 ve 159. maddelerinde ayr ayr Bakanlk ve Kurul teftii ngrlerek, yarg ve savclarn denetimi katmerli hale getirildi. stelik her ikisini de bakan harekete geirebiliyor. Adalet bakannn mevcut durumda sadece merkez tekilatn atamaya yetkisi varken artk merkez, ilgili ve bal kurulular yani Adalet Akademisi ve bir san mahkum da beraat ettirme gc de ve etkisi de olan raporlarn mimar Adli Tp Kurumu da dahil pek ok kuruma bizzat atama yetkisi getirildi. AHM kararlarna karn (Albayrak karar Yarglar iin getirilen gvenceler, kamu grevlilerinden az olamaz) btn kararlar deil Kurulun sadece ihra kararlarna kar yarg yolu ald. Gerektiinde Yce Divan sfat ile ceza yarglamas yapacak olan Anayasa Mahkemesinde hukuku says minimuma indirilerek hukuksal denetim ieriksizletirildi. Anayasa Mahkemesi bir mahkeme olmaktan karld. stne stlk bireysel

Neden adalet bakan hep kurul bakan olarak deitirilmi, merak ettiniz mi? Mevcut durumda bakann yapt ilemler yarg denetimine tabi, ancak imdi kuruldaki yetkileri bakan deil kurul bakan sfat ile kullanaca iin ve kurul karar olaca iin yarg yolu kapanyor. te bu paket tuzaklarla dolu derken bunu kast ediyoruz.
bavuru getirilerek masumlarn AHMe bavuru sreci atiye terk edildi. Kamu denetisi, Parlamentoda salt ounlukla seilerek idare ile kiiler arasndaki sorunlar zmekle yetkilendirildi. Kamu denetisi, idarenin yani yrtmenin yani iktidar partisinin oylar ile seilecek. Deneti byle seilecek ve sonra da iktidar partisinin denetisi iktidar partisinin oluturduu yrtmeye bal tm idari kurumlar denetleyecek. aka gibi Bu denetinin kendini seen idarenin hukuka aykr eylem ve ilemlerini denetlemesi mmkn mdr? Sonu itibariyle bu paketle yarg biteyin ve toplumun deil iktidarn gvencesi haline getirildi. Yani u yapld: Kendi yargsn yaratarak kendisinin yarglama olasl olan yarglar kendisi semek ve denetlemek heves olmaktan teye geip artk kesin bir iradeye dnt. Bir sonraki ve ne olaca tahmin edilebilen Anayasa deiiklikleri iin onaylayc bir yarg hedeflendi. Bizce bugn yaplan bamsz Trk yargs zerinden Trk demokrasisi ile oynamak, bamsz yargy yok ederek aslnda 87 yllk Cumhuriyetle 8 ylda hesaplamak aceleciliidir. Yaplan, yargnn korumakla ykml olduu devletin kurucu deerlerini ykmaya almaktr. Olan bu kadar sade ve nettir. Verilen yant da sade ve net olmaldr. iletisim@PolitikaDergisi.com

Sayfa 16

Anayasa Deiiklik Paketi ve Referandum Sreci Hi Byle Anlatlmamt

Kamusal eyler, zel eyler Tartmasnda Anayasa Deiiklik Paketi ve Referandum Srecine Bak
Gkhan DA bir servendir ve gemitekilerin bili kategorisinde baarl olma durumlar gelecektekilere iyi bir tarih brakmayla doru orantldr. Gelecek zamanda yaayacaklar gemilerini iyi yorumlayamazlarsa, kendilerinden sonra geleceklere iyi bir tanmlama yapamayacaklar ve gelecek nesillerin varl tehlikeye girecektir. Gelecek neslin kurtarlmas, gelecek nesilde yaayan bir varln gemii iyi yorumlamasyla gerekleebilir. Zaman bazen kurtarlmaya msait anlar, bazen de kurtarlamayacak anlar bize gsterdiinden gelecek neslin gemi zaman ksa srede doru yorumlayarak i bana koyulmas, kendisine taraftar bulmas arttr. Yukardaki paragrafta anlatm olduum eyler bir devletin veya devlet gibi ynetilen her eyin var olma servenini anlatyor. Aslnda anlatt biraz karmak grnse de sylemek istedii basit: iyi gelecek, gemii ve an iyi yorumlayanlarca gelecek; kt gelecek ise yorumlayamayanlarca gelecektir. Politika Dergisinin internet sitesinde 25 Temmuz 2010 tarihinde yaymlam olduum ierikte (http:// www.politikadergisi.com/makale/evet-mi-hayir-mipeki-neye-gore) anayasa deiiklik paketine evet veya hayr demekten ziyade neye gre evet veya hayr demeyi uygun buldum. Amacm referandum tarihine kadar birka ey daha karalayp varlacak veya varacanz sonucu pekitirici almalar yapmak, ite hepsi bu. Pekitirme denilen ey, kafanzn, aa veya

yi gelecek, gemii ve an iyi yorumlayanlarca gelecek; kt gelecek ise yorumlayamayanrumlayamayanlarca gelecektir.

Ancak nerede yaadm bilirsem, nerede yaadm doru tanmlayabilirim.

aadnz yerin nasl bir yer olduunu bilmeniz, size, oray tarif etme iiyle karlatnzda herhangi bir stres yklemez. Yaadnz yerin tanmlanmas, yaadnz yerin tarihini bilmeyi gerektirir. Bu bilme ayn zamanda ksa ve/veya uzun vadede orann geleceiyle ilgili daha isabetli yorumlar yapma kabiliyetini size ykleyecektir. Dolaysyla gemite, gelecee yn verme amacyla yaplm her i, tanmlama veya baka bir eyin baarl olma durumu balamnda gemite yaayanlarn bili yetenekleriyle doru orantldr. Bulunduu an, alan (ve yalan) iyi yorumlayan(lar) bulunduu toplu durumu iyi tarif edebilir ve gelecei oluturma konusunda yaad an kendisine gre daha doru yorumlayamayandan daha baarldr(lar). Ksacas bu an, gelecekte yaayacaklara, gemite yaamlarca braklan

Say 24

Sayfa 17

yukar ya da saa veya sola grdnz her ahsa gre ekil almas demek deildir. Dolaysyla pekitirme denilen eyin sen, evet veya hayr de, gerisini bo ver yorumundan ok farkl bir ey olmas gerekiyor; aslnda, zaten de olmas gerektii gibi, sadece biz onu yanl yorumlayp duruyoruz. Pekitirme konusunda bile bir yorum silsilesi mevcutken, hatta brakn pekitirmeyi en sama sapan eylerde bile bir yorum zinciri karmzda karmaka duruyorken anayasa deiiklik paketiyle ilgili yaplacak referandumda maalesef ki yorumlar evet veya hayr denin ilerisine geemiyor. Tartmalarnn yokluunda yapm olduum bu tartma kiilerin zel ve kamusal alglarna gre deiiyor. Liberal kkenlerine bal ya da liberal olmadn savunup liberal ekilde yaayan biri(leri) zel ihtiyalarn kamusal ihtiyalar gibi sunabiliyor. Dolaysyla zelin ve dier bir tahlilde bireyin hakkna sayg, kamusal alann hakkna saygnn yerine geiyor ve liberal bir paradoks hemen kendisini belli ediyor. Bireyin haklarndan bir kamusal alana gidi yerine (bir veya birka) bireyin haklarnda tkal kamusala ulama yalan hemen kendisini belli ediyor. Ksacas toplumun faydas syleminde bireyin ve/veya topluluklarn faydas ne karlyor, toplumun faydas ise olduu yerden geriye doru srkleniyor. Liberalizm bireylerin teker teker mutluluklarn toplumsal mutlulua e grr; fakat anayasa deiiklii tartmalarnda zel amalar iin kamusal mutluluu n plana kartarak yaplan yorumlar liberalizmin bir yanln gzler nne sermektedir. Anayasalarn bireyler iin deil, toplumlar iin yaplma mant bireyin kendi karlar iin toplumsal alana ynelik tavrnda tkanr kalrsa sz kamusal ve zel ayrmnda bir tartmaya doru yol alr. Bireyi toplumdan ayran nitelikler sz konusuysa, birey, bu tm toplumdan ayr olan kiilerce bir toplum iinde var olan bir topluluun mensubu haline dnr. Anayasalar bu topluluklar iin de yaplmaz ve daha ncede belirttiimiz gibi anayasalar bir toplum iin yaplr (Bu konuda mkemmel bir sunu iin bkz: Suna KL; 1876 Anayasasnn adalama Sorunlar Asndan Deerlendirilmesi). zcesi anayasalar ve anayasalar deitirecek uyguRaymond Geuss

Anayasalar ve anayasalar deitirecek uygulamalar bir toplumun ortak iyisi zerine kurulur; bir bireyin zel iyisi veya topluluun ortak iyisi zerine kurulamaz. Eer olmas gereken uygulamann dnda bir uygulama sz konusuysa, yani toplumsal iyi dnda baka iyilere yneli sz konusuysa yaplan anayasa deiikliinin farkl amalar olduu sonucu ortaya kar.
lamalar bir toplumun ortak iyisi zerine kurulur; bir bireyin zel iyisi veya topluluun ortak iyisi zerine kurulamaz. Eer olmas gereken uygulamann dnda bir uygulama sz konusuysa, yani toplumsal iyi dnda baka iyilere yneli sz konusuysa yaplan anayasa deiikliinin farkl amalar olduu sonucu ortaya kar. Yukarda yapm olduum yorumlarla yazmn temelini oluturduumu dnyorum. Oluturmu olduum bu temel, yazmn sonu blmnde kamusal ve zel ayrmna dayanarak gemiin ekillendirecei gelecei yorumlamaya dayanak oluturacak ve anayasa deiiklik tartmalarn irdeleyecek; fakat ncelikle yapmam gereken Kamusal eyler, zel eyler kitabnn yazar Raymond Geussa dayanp farkl hikyeyi anlatarak kamusal ile zel ayrmna ya da birlikteliine gz atmak ve liberalizme bir eletiri getirmek.

1- Kamusal eyler, zel eyler Kitab Hakknda Kamusal eylerin zel eylerden ayrlmas tezini savunan anlaya Raymond Geuss u ekilde bir karlk veriyor: Ben, kamusal ve zel arasnda tek bir net ayrmdan ziyade, rten bir dizi kartlk bulunduunu, dolaysyla kamusal ve zel arasndaki ayrma genelde atfedilegeldii kadar byk nem verilmemesi gerektiini savunmak istiyorum. Dolaysyla sz konusu kitap liberal tezlerin savunduu zelden kamunun ayklanmas grn tam olarak benimsemiyor ve birbirinden tamamen ayr gzken bu iki kavramn baz kartlklarna

Sayfa 18

Ramond Geuss kitabnda kamusal ve zelin i ie gemi iki kavram olduunu bizlere retiyor. Bu retim iini de antik adan ald hikyelere dayanarak gerekletiriyor.
ramen beraber irdelenmesi gerektiini savunuyor. Yani iki kavram arasnda kesin bir izginin varln reddediyor ve bu iki kavramn birbirini srklediini savunuyor. Ksacas Ramond Geuss kitabnda kamusal ve zelin i ie gemi iki kavram olduunu

bizlere retiyor. Bu retim iini de antik adan ald hikyelere dayanarak gerekletiriyor. Bu hikyeler Raymond Geussa zel ve kamusal arasnda bir siyasi tartma yaptrm grnyorlar. Bense bu hikyeler zerinden yaplm olan tartmalar bir adm daha ileriye gtrerek anayasa deiiklii tartmalarna (!) bir bak as gelitirmeye alyorum. lk hikyeden balamakta aceleci davranacam; nk mkemmel bir eseri burada bal bana tartmak beni onlarca sayfa yazmaya zorlayabilir. Belirmek isterim ki aada, ncelikle Raymond Geuss tarafndan aktarlan hikayeler benimde eklemelerimle sunulacak ve sonrasnda bu hikayelere bal kalarak yaz belirttiim temel zerinde amacna kavuacaktr.

A. Utanmazlk ve Kamusal Alan M.. drdnc yzylda yaayan Sinoplu Diogenesin pazaryerinin ortasnda (kamusal meknda) mastrbasyon yapma adedi (zel ihtiya giderimi) vard. Diogenesin bu davrannn cinsellik aln (zel ihtiyacn) gidermek iin (kamusal alanda) yapt ortada ve Diogenes bu davranna tepkili olanlara u ekilde cevap veriyordu: keke insann aln da gbeini ovarak bu kadar kolayca giderebilmesi mmkn olsayd. Geuss, Diogenesin yapm olduu davrann sebeple ayp olduunu savunur. Birincisine gre Diogenes; kamusal mekn olarak adlandrlan tesadfen orada bulunan herhangi birileri, yani ahsen tanmadm ve benimle yakn iliki iine girmeyi aka kabul etmemi kiiler tarafndan grlebileceim alanda medeni ilgisizlik veya dikkat ekmezlik ilkesini ihlal etmitir (ve kamusal meknlarda bu ilke olduka ilerdir). Antik bir kentteki bir pazaryeri, bu tr bir kamusal meknn mkemmel bir rneidir: Burada birbirini mutlaka tanyor olmas gerekmeyen ve bir seviyede birbirinden farkl, nceden bilinemez ve belki de birbiriyle uyumayan amalar, tercihleri ve zevkleri olan farkl kiiler kendi zel ilerini grrken, birbirleriyle fiziksel yaknlk iinde bulunurlar. Dikkat ekmezlik ilkesi, bu tr balam ve meknlarda bakalarn rahatsz etmekten veya ne olursa olsun, sistemli bir ekilde rahatsz edici davranmaktan kanmak gerektiini bildirir; fakat dikkat ekmezlik ilkesi bilinsizce, istem d yaplm davranlar karsnda kendisini esnetir. rnein burnu olmayan birisini kamusal bir meknda grdnzde bu kii sizin dikkatinizi eker; fakat burnunun olmamas dolaysyla bu kii, mastrbasyon yapan kii gibi ayplan(a)maz. Diogenesin burada deli olduu iin gstermi olduu davran gsterdii savunulamaz; nk tarihsel kaytlar Diogenesin deliden ziyade olduka akll olduunu

Diogenes

Say 24

Sayfa 19

bize fsldar. Bu durumlardan dikkat ekmezlik ilkesi kapsamna giren bir dier davranta bilgi ve beceri eksikliinden kaynaklanr. Bilgisi olmadan konuan birisi, bilgili bir kiiye ya da kii topluluuna denk geldii zaman sz konusu ilkeyi ihlal etmi olur. Geussa gre Diogenesin davrannn ayp olmasnn ikinci sebebi bu davrann imrenilecek bir ey olabileceinden ileri gelir. Kamusal meknlarda imrenmeye yol aabilecek durumlardan kanmaya ynelik bir ilkenin de geerli olmas; yani eer baz temel, zorunlu ihtiyalarn tatmini sorunlu ve pheli ise veya baka bir ekilde kolayca giderilebilir trden deilse, bu ihtiyalarn tatmininin tehir edilmesi uygun grlmez. Dolaysyla kiinin cinsel olarak tatmin olmakta (veya daha yeni tatmin olmu) olduunun kamusal bir meknda tehir edilmesi tabudur; nk o meknda bu anlamda tatmin ol(a)mayan veya yakn gemite olmam kiiler bulunabilir. Diogenes, bu tabuyu krd iin ayplanmak durumundadr. Dolaysyla bu harekette aslnda bir anlamda dikkat ekmezlik ilkesiyle balantldr. Diogenesin davrannn ayp olarak kabul edilmesinin nc sebebi ise Diogenesin davrannn saf/temiz deil pis/mekruh ve tiksin oluudur. Diogenes tarafndan yaplm olan bu davran (her ne kadar zel alanlarmzda biz bu davran yapmaktan ekinmesek de) kamusal alanda tiksintir.

Sezar kendi zel sorunlar iin ortak fayda savunduunu iddia eden bir otoriteye kar ayakland. Bir kamu grevlisi olarak, sradan vatanda olmay reddetti ve kamusal alana zel ihtiraslar iin mdahale etti.
liklerini Galya talya snrndaki Rubikon nehrine srd ve u ifadeleri kulland: Eer bu rma gemezsem, bam belada; Eer geersem, dnyadaki herkesin ba belada. Gidelim! Ksacas Sezar kendi zel sorunlar iin ortak fayda savunduunu iddia eden bir otoriteye kar ayakland. Bir kamu grevlisi olarak, sradan vatanda olmay reddetti ve kamusal alana zel ihtiraslar iin mdahale etti.

B. Res Publica (Siyasi, kamusal faaliyetin yneldii varlk ordusal faaliyetin yneldii varlk ortak mal) Tartlmak istediimiz ikinci insan davran Roma Cumhuriyetinin son dnemlerine aittir. M.. 50nin sonlarnda Senatoda Galya genel valisi C. Jl Sezarn yasad ilan edilmesi ynnde oylama yapld ve konsle, Sezar askeri komutay terk etmedii, blklerini yeni tayin edilmi halefine devretmedii ve muhtelif siyasi yolsuzluklardan yarglanmak zere tek bana, bir sradan vatanda [private citizen] olarak Romaya dnmedii takdirde ona kar askerlerini toplama yetkisi verildi. Sezar askerlerini devretmeyi ve yarglanmak zere Romaya dnmeyi reddederse, res publicann dman ilan edilecekti. Belirtmekte fayda var: Romada bireyler dier bireylerin mutluluu iin iyi vatanda (asker) olarak yetitirilirlerdi. Dolaysyla vatandalar kamunun (res publica) iyilii iin varlklarn otaya koyarlard. Sezar kendisi hakknda verilen bu karar sonras bir-

C. Tinsel ve zel Afrikal retorik ustas Aurelius Augustinus tiraflarnda bir defasnda bir kilisede, dini trenler srasnda grd ve arzulad gen bir kadnla cinsel ilikiye girmeyi teebbs ettiini anlatr. Neler olup bittiine dair herhangi bir ayrnt vermez; tek syledii, Tanrnn bu nedenle onu ar bir ekilde cezalandrarak dvddr. Augustinus bir gn kamusal alandan ekilerek tinsellik konusunda dnmek iin inzivaya ekilir. Bu refleksi sonrasnda insann i dnyasnn sadece en iyi Tanr tarafndan bilineceini savunmutur. Ayrca insann, kendi i dnyasn sadece ksmen bilebileceini dardan baka birisinin ise kolay kolay baka bir insa-

Sayfa 20

doks daha yaamaktadr.

Kamusal alan ynetmekle grevli siyasal iktidar kamusal ilerin bilinebilir olmas gereinde genelde halk tarafndan bilinmesi gereken ileri gerekletirmekle mkelleftir. Bir ulusun geleceinin belirlenmesi noktasnda bu gelecei halka iyi anlatmak gemii iyi tahlil etmi bir iktidarn iidir. Halka anlatlmas gereken her eyin halka anlatld bir yaplanma demokrasilerin iler klnmas iin elzemdir.

Avrupa liberalizminin kurucularndan Benjamin Constant modern bir toplum yelerinin zel varoluu ile kamusal varoluu arasnda keskin bir ayrma gidiyordu. zel varolutan kast bireysel insanlar, bunlarn aileleri ve yakn dost evresiydi. Ksacas zel, bizim ilk bata da atfta bulunduumuz eklinde bireyi ve bireyin bulunduu topluluu kapsyordu. Kamusal varolu ise siyaset alann simgeliyordu. Antik aa bakldnda ise burada demokratik meclislerin gcnn snrsz olduu grlr. zel zerindeki btn faaliyetler kamusal meclislerce grlr ve bu sebeple her birey bir zel varlk olarak kamusal alanda grev almay arzular. Kamusaln, zelin varln koruma dncesi her bireyi zelin klesi olma yoluna itiyordu ve bu klelik ilgin olarak antik ada bir saygnlk kazandryordu; nk bireyin ynetme hissiyatyla kazand itibar zelin iyilii iin kle gibi almay cazip klyordu. Antik ada kamusaln zel zerindeki etkisi, zelin faaliyetlerini belirleme ilevi temsili demokrasinin bulunmasyla hafifledi. Raymond Geuss yukarda da anlattmz zere zel ve kamusal arasndaki bu keskin ayrmn savunulmamas gerektiini syler. Ona gre bu iki kavray arasnda rten bir dizi kartlk sz konusudur. rnein kamusal bilginin kamusalln doas gerei herkes tarafndan bilinebilir olmas esasken, zel bilginin sadece birey ve bireyin yakn evresince bilinebilir olmas esastr. Dolaysyla zel, kamusala gre bu haliyle gizlilik yn daha ar basan bir kavramdr; fakat baz kamusal meselelerde kamusaln varl iin gizli tutulmaldr. Bu anlamyla kamusaln gizlilii ortaya kar ve ikisi arasnda kesin ayrm olduu sylenen kavramlarn benzemesi gerekleir. Ayrca kamu mensubu, kamu iin alan birisi (magistratus) zel kiilerle i yaants dnda bir araya gelip baz zel kiilerin bilgisini elde edebilir; fakat bu magistratus eer gizli bir kamusal grevi yerine getiriyorsa bu bilgileri zel kiilere ifa etmekte biraz terleyecektir. Dolaysyla kamusal bilgilere, kamusal alandan ktktan sonra evine sradan bir vatanda gibi giden birisi sahip olmutur; fakat zel alanna gese dahi bildii bu bilgiyi paylamay cesaret edemeyecei aktr. Yukarda Raymond Geusstan aldmz fikirlerle ilerlediimiz aka grlyor. Bu noktadan sonra yazmz siyasal iktidar, muhalefet ve anayasa deiiklii tartmalarna doru yol alyor. Kamusal alan ynetmekle grevli siyasal iktidar kamusal ilerin bilinebilir olmas gereinde genelde halk tarafndan bilinmesi gereken ileri gerekletirmekle mkelleftir. Bir ulusun geleceinin belirlenmesi noktasnda bu gelecei halka iyi anlatmak

nn i dnyasn bilemeyeceini savunan Augustinus kiinin kendi i dnyasn bilebilmesini ise Tanry sevmesiyle doru orantl olarak grr. Dolaysyla kamusal alan ynetenler kiilerin i dnyasna sanld kadar eriemezler. Ayrca Augustinus anlattklaryla birok kiinin hayatn deitirmi ve tinsellik konusundaki zel fikirlerini kamusal alanda bulunan kiileri etkilemek iin kullanmtr.

Sonular Yukarda Raymond Geuss tarafndan yazlm Kamusal eyler, zel eyler isimli eserden alntladmz hikye ve ifadeler siyaset bilimi alannda aslnda olduka ilgin sonular ortaya kartmaktadr. Kamusal ile zel arasnda mkemmel bir ayrm olduunu savunan liberal doktrin kamusal ve zelin i ie gemi yaps karsnda ayr bir para-

Say 24

Sayfa 21

gemii iyi tahlil etmi bir iktidarn iidir. Halka anlatlmas gereken her eyin halka anlatld bir yaplanma demokrasilerin iler klnmas iin elzemdir. Diogenesin pazaryerinde mastrbasyon yaparken yaratt tiksinlik ve bu tiksinliin aamas toplumdan topluma deikenlik gsterebilir. Kamusal bir alanda bilgisizlii ve tiksinlii ile dikkat ekmezlik ilkesini yerle bir eden bir siyaseti bulunduu ortama gre pis/mekruh olarak grlmeyebilir, aksine saf/temiz olarak grlebilir. Bir an iin Diogenesin mastrbasyon yapt pazaryerinde kendimizin de olduunu varsayalm. Bu durumda yaayacamz tiksinlik orada olmadmz bir durumda Diogenesin o i zerindeki fotorafn grdmz tiksinlikle ayn oranda mdr? Tabii ki deildir. Belki de greceimiz o fotoraf bize tiksinlik yerine glme refleksini ykleyecektir. Tiksinliin toplumdan topluma deime huyunda olduunu az nce belirttim. Bir toplumda (bilerek) yalan sylemek, dier bir topluma gre daha az ayplanacak bir durum olarak karmza kabilir. Bir siyasi partinin iktidar veya muhalefette olmasndan bamsz olarak kamusal alanda yapm olduu bir mitingde siyasi parti liderinin yalan sylemesi o siyasi partinin partizanlarnca hi tiksin bulunmaz; fakat orada bulunan kart partinin temsilcisi bu yalanlardan tiksinlik duyabilir. Sylenmi olan bu yalan veya yalanlarla iktidara gelmi olan kii yukarda bahsedilen Diogenesin davranlarnn neden ayp olduuna dair belirtilen tm zellikleri tamaktadr. 1-Yalan syleyerek dikkat ekmezlik ilkesini inemitir. 2- Yalan syleyerek iktidara gelmi ve yalan sylemedii iin muhalefette olan bir parti mensubunda imrenmeye yol ama ihtimalini dourmutur. 3- Yalan syleyerek, doruluun karsnda tiksin bir hale brnmtr. Japonyada kamusal bir alanda ulu orta iemek normal bir durum olarak alglanr; fakat bir Japonun kamusal alanda burnunu kamas (kartrmas deil) olduka ayplanan tiksin bir davrantr. Dolaysyla baka bir milletten bir turistin Japonlarn bulunduu bir kamusal alanda burnunu kamas turist iin normal, Japon iin tiksintir. Bu sepele iktidar partileri, muhalefet partilerinin szlerini ve/ veya muhalefet partileri iktidar partilerinin sylemleri hep miting alannda sylerler. Bu tiksindirme davran mitinglerde bulunan partizan kiilerin her zaman alklaryla devam eder. rnein muhalefet liderinin yalan sylediini bir miting alannda partizanlarna ileten bir iktidar partisi bakan bunun tiksin olduunu haykrrken kendisinin hi yalan sylemi olup olmadn hatrlamaz ya da hatrlarda bunu hatrlatmaz; nk hatrlatrsa partizanlar-

Hkmet yneticileri kapal kaplar (Bakanlar Kurulu Toplants) ardnda tiksin kararlar alabilirlerken i daha byk bir kamusal alana geldiinde (Meclis) ilerini bu kadar tiksin gstermeyebilirler. Ayn ekilde meclis ierisinde hkmetin kararlarn tiksin olarak nitelendiren birisi, hkmet kanadna getiinde kendisi de tiksin kararlar alabilir.

ca bile desteklenecek yalan syleme davrannn tiksinlii kaybolacaktr. Bir kiinin plak olarak giyiniklerin dolu olduu bir plaja gitmesi sapklk olarak nitelenirken herkesin plak olduu bir plaja giyinik birinin gitmesi zek yoksunluu olarak tanmlanyorsa sylemi olduklarm daha net anlalr. Diogenesin yapm olduu davran kendi evinde her zaman yapma potansiyeli olan birileri, Diogenesin yapm olduunu kamusal alanda tiksin bulur; fakat o tiksin bulan kii bahsedilen pazaryerinde herkesin mastrbasyon yaptn grseydi mastrbasyon yapmad iin kendisini kt hissedebilecektir. Siyaset messesinde de durum buna benzerdir. Hkmet yneticileri kapal kaplar (Bakanlar Kurulu Toplants) ardnda tiksin kararlar alabilirlerken i daha byk bir kamusal alana geldiinde

Sayfa 22

Bugn anayasa deiiklik paketi iyi irdelenirse baz kiilerin zel karlar, itibarlar iin baz kurumlarda deiiklik yaptklar hemen ortaya kar.
(Meclis) ilerini bu kadar tiksin gstermeyebilirler. Ayn ekilde meclis ierisinde hkmetin kararlarn tiksin olarak nitelendiren birisi, hkmet kanadna getiinde kendisi de benzer tiksin kararlar alabilir. Bugn anayasa deiiklik paketine bakldnda bu paketle ilgili tartmalarnda bu kapsamda deerlendirilmesi gerekiyor. 12 Eyll 1982 Anayasasn tiksin bulanlar kapal kaplar ardnda daha tiksin bir anayasa paketini kamusal alana sunabiliyorlar. Siyasetin bu aamasnda karmza baka bir ilke, kendine yeterlik, ilkesi kyor. Diogenes kendine yeterlik dne o kadar balyd ki bakalarnn davran onu hi etkilemiyordu. Kiinin kendi ihtiyalarn giderebilmesi ve belirli bir gce sahip olmas kendine yeterlik ilkesinin belirtileridir ve bu ilke bakalarn nemsememeyi meydana getirir. Bu meydana geli de bir uzlamazl beraberinde arz eder. Bugn anayasa deiiklik paketini ortaya karanlar, genel seimlerde elde ettikleri oy kapasitesiyle (gle) kendine yeterlik ryas iindedirler ve snrsz bir uzlamazlkla sz konusu paketi meclisten geirmilerdir. Dolaysyla kendine yeterlik, kendindeliin doas gerei zel hayata vurgu yapar ve zel hayata yapm olduu bu vurgu toplumsal eler. Yani kendine yeterlik Diogenesde olduu gibi eksiksiz bir utanmazl beraberinde getirir. Kendine yeterlik ve partizanca tavrlar ilerleyen siyasi srete apolitikliin bir gstergesi haline dnebilir. Kendisinden bakasn umursamayan,

yani bir uzlamazlk tavrnda bulunan partizan birisi kendi partisinin dalmas sonras ya siyaseti brakr ya da dnek olur. Siyasiler, siyasi yaamlarn ve/veya siyasi yaam sonralarn tehlikede grdkleri an kendilerini salama alacak dzenlemeler yapma yoluna giderler. Yapm olduklar bir yanl varsa ve bu yanl da yarglayacak bir kurum mevcutsa bu kurumlarda deiiklik yapma ya da yargy ele geirme sk grlen reflekstir. Yukarda anlattmz C. Jl Sezar hikyesi de bunun canl bir rneidir. Konsl tarafndan sulu ilan edilen Sezara gerektiinde ordusunu tarafndan yakalanabilecei bildirilmiti. Sezar ise hatrlanaca zere ordusuna, ordu olmaktan daha byk bir vaat vermi ve kendi itibarn kurtarmak adna Rubikon nehrine kadar gelip Romaya i sava ilan etmiti. Sezarn haksz yere sulanp sulanmad tartlabilir; fakat bu tartmaya girmek istemiyorum. Zaten bu tartmaya girmek yaznn amacn da aar. Sylemek istediimiz kiilerin kendi siyasi itibarlarn korumak adna baz kurumlarda (bu ordu olur, bu yarg olur) yapt deiikliktir. Ksacas bir magistratus olan Sezar toplumun ortak faydasn korumak yerine kendi zel faydasn, itibarn dnerek Romaya i sava balatmtr. Bugn anayasa deiiklik paketi iyi irdelenirse baz kiilerin zel karlar, itibarlar iin baz kurumlarda deiiklik yaptklar hemen ortaya kar. Baz hkmdarlklarn kaderi olduka trajiktir. Bu hkmdarlklardan biri de Romadr. Roma herkesi ilgilendiren yasalarn aka tartlp halka anlatlmas gerektiini savunmu ve bu savunmas sebebiyle tarih sahnelerindeki yerini almtr; fakat herkese anlalamayan Sezar sulu ilan etme yasasnda halkna anlatamad durumlar sebebiyle, Sezar tarafndan i savaa srklenmitir. Dikkatleri ekmekte fayda olduunu dnmekteyim. Retorik ustas Augustinus kilisede grd bir bayan arzulamas sonras Tanr tarafndan cezalandrldn dnmekteydi. Hatta o kadar azap ekti ki kendisini kamusal alandan ekip tinsellik zerine dnmek iin arkadalaryla inzivaya ekildi. nzivadan halkn arasna dndnde artk kendisinin isel dnyasn daha iyi anladn savundu. Tanry sevmesi orannda kendisini daha iyi tanmladn savunan Augustinus, kendi iseline bakalar tarafndan eriimin snrl, ou yerde de imknsz olduunu dile getirdi. Merak ediyoruz; Augustinusu bu kadar vicdan azabna iten kiliseyi drt duvar haline getiren beton ynlar myd? Augustinus, Diogenes gibi bir pazaryerinde grd bayana derin bir arzuyla yaklasayd acaba tinsel hayata ynelmek iin bu kadar istekli olur muydu?

Say 24

Sayfa 23

Bence hayr. Kiilerin zel hayatlarn ilgilendirmesi gereken Tanr ile kul arasndaki bir ilikinin kamusal alanda daha serbest yaandn herhalde ki bahsi geen hikye daha iyi anlatyor. Tanr ile kulun birbirine daha yakn hissedildii bir kilise ortamnda yaanan arzu patlamas Augustinusun zel dnyasna daha ok vurgu yapyor; fakat ayn olay bir pazaryerinde olsayd belki de Augustinus Tanrdan bu kadar ekinmeyecekti. Diogenes mastrbasyonunu pazaryerinde deil de kilisede gerekletirseydi belki o da Augustinus gibi inzivaya ekilebilecekti. Dolaysyla kamusal alan tinsellik balamnda zel alana gre daha bir kendini rahat hissettirir. Bir camiinin iinde kendisini biraz Mslman gren biri hibir kfr etmez; fakat camii dnda belki de camiinin karsnda istedii kfr azna almaktan ekinmez. Bugn birok siyaseti camii klarnda rakip siyasetiye haksz eletiriler, kfrler etmiyor mu, bu tavr camii iinde gsterilebilir mi? Siyasilerin birbirlerine o kadar laf syledikten sonra bulumalarnda ellerin sklp iltifatlarn edilmesinde de durum budur; nk i daha zel bir alana, kapl kaplar ardna ekilmitir. Bugn Trkiye Cumhuriyeti vatandalarn muazzam bir kamusal alan beklemekte: referandum Kamusal alann demokratikletirilmesi iin, yani kamu yararna oluturulmu referandum mekanizmasnda halk ya kendi ortak faydasn koruyacak ya da yukarda anlatld zere birilerinin zel faydalarn korumay seecektir. Partizanlara szmz yok, zaten batan yanldlar. Onlar bir apolitiklik ya da dneklik bekliyor; fakat yazmn en banda sylediim gibi nerede olduklarn bilmeyen partizanlar nerede olduklarn doru tanmlayamyorlar. Gemii iyi irdelemiyor, gn yayor, gelecei ekillendirmekten uzak kayorlar.

Kamusal alann demokratikletirilmesi iin, yani kamu yararna oluturulmu referandum mekanizmasnda halk ya kendi ortak faydasn koruyacak ya da anlatld zere birilerinin zel faydalarn korumay seecektir.
Gemi konusunda inandklar ise partizanca bal olduklar siyasi partinin ileri gelenleri; fakat siyasi ileri gelenlerin bildikleri de ortada. Atatrke ikide bir laf eden, Dersim konusunda siyasi tarih bilgisizliini gzler nne seren birinden gemiin bilgilii alnp gelecee yn verilmeye allyor. 12 Eyll darbecilerini yarglamak sevdasyla klan yolda amacn daha ok kendisini kurtarmak olduu anlalamyor. Sezar kendisinden nce, kendisi gibi cezalandrlmlarn kann derdini anlad buras bilinmiyor; ama tarihin ihtimalleri olduka dk. Herkes zel olarak kendisini kurtarmann telan yayor. Dolaysyla bu bilgisizlik bir dikkat ekmezlik ilkesinin yklmas anlamna geliyor ve yukarda da belirttiim zere yalanlarla birlikte bir ayba dnyor. Sezar ise bir yasakl olmak yznden szde kamusal kurtarmak adna bugnk talyada bir i sava kartyor. Augustinus ise gnahlarn sevaba dntrmek ve kendisini daha iyi tanmak adna Tanrya daha fazla yaknl seiyor. Bize ise kaln puntoyla yazdm son kelime kalyor: Ayp, yasak, gnah Okumanzdaki sabra teekkr ediyorum. Sayglarmla

Gokhan.Dag@PolitikaDergisi.com Telefon: 0555 557 0000

Sayfa 24

Dergimiz ve okurlarmz adna nemli bir almay sizlere duyurmak istiyoruz. Politika Dergisi olarak, yapm olduumuz almalar sonucunda T.C. Beykent niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezinin (BSAM) dzenlemi olduu Siyaset ve Devlet Ynetimi Sertifika Programna okurlarmz zel avantajlarla davet ediyoruz. 16 23 30 Ekim ve 6 Kasm 2010 tarihlerinde Beykent niversitesinin Taksim yerlekesinde dzenlenecek ve alannda birok nl ve yetkin ismi konumac olarak bnyesinde barndran seminer, Politika Dergisi okuyucularna zel olarak minimum %50 indirimlik bir fiyatlamayla katlm hakk salyor. Katlmn artmas durumunda uygulanacak olan indirim orannn artaca haberiyle birlikte seminere katlm cretinin seminer gnnden bir gn nce (15 Ekim 2010) saat 17.00ye kadar iki taksitle denebilecei bilgisini paylamak isteriz. Sz konusu seminerin kii ba katlm cretinin 432 TL (KDV dhil) olduunu belirtir, Politika Dergisi okuyucularnn ise maksimum 216 TL (KDV dhil) cretle seminere katlabileceini zetlemek isteriz. Sz konusu fiyatn iki taksitle denebilecei seminere katlan konumaclar ise yle: Hsamettin CNDORUK (DP Genel Bakan) Yaar BYKANIT (E.Orgeneral / Genelkurmay Bakan) Onur YMEN (E.Bykeli / Milletvekili) Mustafa SARIGL (ili Belediye Bakan) Sadettin TANTAN (E. ileri Bakan) Prof. Dr. mit ZDA Edip BAER (E.Orgeneral) Fikret BLA (Milliyet Ankara Temsilcisi) Prof. Dr. Hasan KN Yrd. Do. Dr. Sait YILMAZ

Prof. Dr. Ahmet Gner SAYAR Armaan KULOLU (E.Tmgeneral) Prof. Dr. Haydar AKMAK Talat ALK (E. C. Basavcs) Prof. Dr. Mithat BAYDUR Prof. Dr. Kerem ALKN Siyaseti siyasetsizletirme abalar altnda, siyasi bir bilgiye sahip olmak; seminer konumaclaryla yakndan tanmak, onlara sorularnz yneltmek ve en nemlisi Politika Dergisine destek olmak iin sizi bizimle orada bulumaya davet ediyoruz. Bilgilerinize sunar, geni bilgi ve sorularnz iin 0 (507) 4 73 73 73 ve 0(555) 557 0000 numaral GSM hatlarndan bizimle irtibat kurabileceinizi belirtiriz. Katlm formu ve dier her ey iin ltfen sitemizi (www.politikadergisi.com) ziyaret ediniz.

Say 24

Sayfa 25

Norve Svalbard Kresel Tohum Deposu

Sayfa 26

Referandumda Semen Tercihini Belirleyen Faktrler ve Sre Deerlendirmesi

Semen, Oy Verirken Neye Dikkat Eder? lker EKC Oy verme davran politik bilimin zellikle davransalc akm tarafndan zel bir saha almasna tabi tutulmutur. Bu sre ierisinde detayl analizler yaplm, davransalc politik bilimciler tarafndan ne kan en nemli belirti ise oy vermenin bir politik kitle psikolojisi olduu ve bunun sonucunda da politik sistemin tm srlarnn aa karmann en nemli anahtar olduu vurgulanarak sonu olarak semen tercihini etkileyen belirli maddeler ortaya karlmtr. Bu vurgu teoriye dnme noktasnda skntlar ekse de, psephology (oy verme davrannn bilimsel analizi) hala politik analizlerde

Davransalc politik bilimciler tarafndan ne kan en nemli belirti ise oy vermenin bir politik kitle psikolojisi olduu ve bunun sonucunda da politik sistemin tm srlarnn aa karmann en nemli anahtar olduu vurgulanarak sonu olarak semen tercihini etkileyen belirli maddeler ortaya karlmtr.

rkiye 12 Eyll gn Anayasada deiiklik ngren 26 madde iin sandk bana gitmeye hazrlanyor. Referandum yolu ile yaplacak bu oylamada halkn deiiklik iin cevab nihai karar nitelii olma zellii tadndan tr bugn lkenin en nemli sorunu olarak grlmekte ve yediden yetmie herkesi ilgilendirmektedir. Bu yazmzda referandum iin sandk bana gidecek olan semenin oy verme davrannn siyaset bilimi erevesinde deerlendirilmesi amalanmaktadr. Semen tercihleri analiz edilerek bu srecin nasl yrtld aklanmaya allacaktr.

Say 24

Sayfa 27

baat konum olma zelliini kaybetmemitir. Buna sebep olarak da oy vermenin, bireyler toplum ve politikaclar arasndaki l sacayan tahlil edebilen yegane yap olmas gsterilebilir. Oy verme davranna ilikin analizlerimizle bireyden kitleye ve hatta siyasetin kurumsallamasna ilikin deerlendirmeleri yaparak lkenin demokrasi tarihi hakknda ngrlerde bulunabiliriz. Oy verme davran ksa ve uzun dneme etkileri olarak ikiye ayrlabilir. Ksa dnemli etkilere; hkmetin veya liderin poplerlii, isizlik, yolsuzluun aa kmas, enflasyon gibi temel olarak ekonomik belirleyicilerin etkisi olduu sylenebilir. Ksa dnemli etkiler belirli bir dneme zeldir, belirli bir seime ilikindir. Uzun vadeli yansmalara etkisi yeterince deildir. Ksa dnemli etkilerde oy verecek semenin ekonomik anlamda yeterlilii n plana kmaktadr. Ksa dnemli etkilerde saydmz lider zelliklerine de dikkat ekmek gerekir. Liderin halk gzndeki deeri ksa dnemli tercihte byk etki eder. Medya, parti liderini partinin vitrini olarak yanstt iin liderin tavr davranlar nemlidir. Oy verme zerindeki son ksa dnemli etki ise medyann tutumudur. eitli konularn yanl ve partizan bir dille sunulmas ve basn alannda mlkiyet gibi yapsal, dolaysyla daimi faktrleri yanstmas durumunda kitle iletiim aralar da uzun sreli etki gsterebilmektedir. Buna karn, medyann olaylar sunma biimi de seimden seime deiebilir. lkemizde de buna birok rnek verilebilir. Medya patronlarnn rekor cezalarla kar karya kalmas, ister istemez medya grubunu belirli bir cepheye ekebilir.

eitli konularn yanl ve partizan bir dille sunulmas ve basn alannda mlkiyet gibi yapsal, dolaysyla daimi faktrleri yanstmas durumunda kitle iletiim aralar da uzun sreli etki gsterebilmektedir.
Genel olarak bir semenin oy vermesinde belirleyici olan zellikler unlardr: 1. Lidere olan ballk, 2. Partiye olan ar ballk (partizanlk), 3. Partinin iktidar olmas halinde kuraca kar ilikileri, 4. Aday olanlardan birisiyle kurulan balar (akrabalk, dostluk vd.), 5. Mevcut yapda daha iyi bir aday olmamas, 6. Manevi anlamda kendisini zorunlu bal hissetmesi, Yukarda alt maddede topladmz zellikler genel anlamda semen davrann etkileyen fak-

Sayfa 28

Partiye ballk sadece oy vermekle snrl deildir. mr boyu srecek olan bir birliktelie vurgu yaplr. Kuvvetli bir sadakat vardr. Modelin olumlu yn ise kemik oy diye bilinen normal oy dzeyinin ok rahat bir ekilde elde edilmesidir.
trlerdir. Bunlarn akademik boyuttaki tahlilleri ise daha geni olmaktadr. Lipset ve Lazarsfeld, sandk bana gidip gitmemekte drt etmenden sz eder (*): 1) Hkmetin izledii siyaset, bir toplumsal grubun karlarn ne kadar etkiliyorsa, o toplum kesiminde oy verme eilimi o kadar artar. Kamu grevlileri buna rnektir. 2) Hkmet kararlarnn kendisiyle ilgili sonular noktasnda bir toplum kesimi ne kadar bilgisiyle bu durum sanda ynelimi o oranda arttrr. 3) Bir toplum kesimi zerinde, siyasal katlm ynndeki basklar ne kadar fazlaysa, o toplum kesimindeki oy verme eilimi de o kadar artar. Bu balk altna dini anlamdaki gruplar rnek verilebilir.

4) Grup zerindeki basklar ne kadar artarsa oy verme eilimi de artar, tersi durumda da sonu ters ynde seyir izler. Biraz nce deindiimiz alt maddelik ksma tekrar gz atmakta fayda vardr. Bu alt maddeyi oy verme teorileri arasnda da gsterebiliriz. Oy Verme Teorileri (**) Parti Kimlii Modeli: Oy verme davrannda parti nemli bir yer tutar. nsanlar partiye kar psikolojik bamllk duygusu tayabilir. Semenler, partiyi kendi partileri olarak deerlendirir, partinin ylmaz bekileri olarak tm ilkelerini savunur, yapt her eyi iyi olarak grr. Bu modelde oy vermeyi belirleyen d etkenler, siyasalar, ahslar, kampanyalar, medya gibi faktrlerin pek bir nemi yoktur. Zira lidere koulsuz artsz bir itaat kltr gelimitir. Bu modelin en tehlikeli yn olayn partizanla dnmesidir. Partiye ballk sadece oy vermekle snrl deildir. mr boyu srecek olan bir birliktelie vurgu yaplr. Kuvvetli bir sadakat vardr. Modelin olumlu yn ise kemik oy diye bilinen normal oy dzeyinin ok rahat bir ekilde elde edilmesidir. Sosyolojik Model: Sosyolojik modelde oy verme davran ile grup yeliini, semenlerin ait olduu

Say 24

Sayfa 29

grubun iinde bulunduu sosyal ve ekonomik durumu yanstan bir oy verme biimi gelitirme eiliminde olduklarn ileri srerek birbirine balar. Toplum ierisindeki blnmlkleri ortaya koyarak, bir btnleme yoluna gitmenin yollar aranr. Bu blnmlkler genellikle etnik kimlikler, dini grup farkll, snf farkll ve blge temellidir. Avrupa lkelerinde sa kanadn orta snf ve sol kanadn ii snf ile kurduu iliki sosyolojik temellidir. Rasyonel Tercih Modeli: Bu modelde toplumsal gruplarn davranlarndan ve sosyallemeden ziyade birey nemlidir. Oylamada bireyin taknaca d etkilerden arnm tavr, rasyonel tercihin temelini oluturur. Bu modelde birey, siyasalar zerine durur. Siyasalarn kendisine ynelik fayda deerlendirmesini yapar. erikten de anlalaca zere bu model dnya zerinde ska gremeyeceimiz bir modeldir. Hakim deoloji Modeli: Bu model, yapsal olarak demokrasinin tam kurumsallamad lkelerde grlr. Bireyin sosyal hiyerari ierisindeki yerinin ksmen de olsa belirleyicisi olduu iin sosyolojik modelle ilikilendirilebilir. Hakim ideolojiyi kurumsallatracak ve reklamn yapacak olan ise bata medya olmak zere farkl dier kitle iletiim aralardr. Yazlanlarn sonucunda deerlendirme yapmamz gerekirse semenin hangi gerekeyle oy verecei artk bilinmektedir. Muhakkak ki yukarda yazlanlar genel anlamyla bir seime ilikin deerlendirmelerdir. Bize lazm olan ise yakn dnem iin referandumdaki tavrdr. Yine yukarda yazdmz alt madde ile zetleyebildiimiz balklar arasnda referandum iin de cevap olabilecek balklar da var-

Referandum bir dorudan demokrasi yoludur. Halkn grlerini alma noktasnda nemli bir kaynaktr. Ve trne gre balayc veya danma kararlar nitelii tayabilir.
dr. Aada ise referandumun yarar ve sakncalarn anlatan bir deerlendirme yaplmaktadr. Referandumlar; Yarar ve Sakncalar (***) Referandumlar semenlere bir konu hakknda devlet siyasasna ilikin grlerini soran nemli oylamalardr. Seimlerde belirli bir siyasi ama gzetilirken semen tarafndan da bir beklenti olabilirken, referandumlarda bylesi bir tablo sz konusu deildir. Referandum bir dorudan demokrasi yoludur. Halkn grlerini alma noktasnda nemli bir kaynaktr. Ve trne gre balayc veya danma kararlar nitelii tayabilir. Referandumun salad yararlar unlardr: - Seilmi hkmetin kamuoyuyla ayn noktada kalmasn temin etmek suretiyle iktidarn denetler. - Siyasi katlm tevik eder, bylece daha eitimli ve donanml semenler yaratmaya yardmc olur. - Belirli konularda halkn grlerini ifade etmesi noktasnda nemli bir frsattr. - nemli konularda (anayasal dzenlemeler gibi) halkn konuya duyarlln lme noktasnda hkmetler iin nemli bir aratr. Sakncalar ise; - Siyasi kararlar, ok az eitimli ve ok az deneyime sahip ve medya ve evrelerindeki dier etmenlerden kolay etkilenen kiilerin ellerine brakr.

Sayfa 30

Babakan ya darbeciler, ya siviller diyerek 12 Eyll yapanlardan hesap soracaklarn belirtmektedir. Bunun mmkn olmadn kendisi bilmektedir, bu bir kara propagandadr.
- En fazla belli bir zaman dilimindeki kamuoyunun bir bak asn ortaya koyar. - Siyasetilerin, siyasi gndemi maniple etmesini ve zor kararlar verirken kendilerini sorumluluktan muaf tutmasn salar. - Siyasi meseleleri, sadece evet/hayr seenekleri olan sorulara indirmek suretiyle bu konular basitletirir ve tahrif eder. Referanduma ve semen tavrlarna ilikin deerlendirmeden sonra bu srece ilikin eletirilerimizi de yazmak nemli bir zorunluluktur. Bu sreci de aada irdelemek istiyoruz.

te sizin cemaziyelevveliniz bu. Referandumla Dersimin ne alakas var, diye soran yok 2) Babakan Yardmcs tarafndan hayr oyu vereceini aklayan sanatlara telefon amakta, niye hayr diyorsunuz evet desenize diye bask yapmaktadr. Bu deiikliin demokrasi getirme gibi bir nitelemesi olabilir mi? 3) Babakan ya darbeciler, ya siviller diyerek 12 Eyll yapanlardan hesap soracaklarn belirtmektedir. Bunun mmkn olmadn kendisi bilmektedir, bu bir kara propagandadr. 4) Referandum sreci bir seim havasna sokulmutur. Meydanlarda AKP ve kartlarnn bir sava yaanmaktadr. Bunu tetikleyen ise iktidarn sylemleridir. 5) Babakan kartlar sayarken CHP, MHP, YARSAV, BDP, PKK demekten vazgememektedir. Bu durumda szn bittii yere gelinmitir. 6) Ramazan ay sebebiyle olayn boyutu dini mecraya da srklenmitir. Oru Baba trbesinde evet diyerek iftariyelik datlyor ve hkmet herhangi bir yaptrmda bulunmamaktadr. 7) Kendine ait kanunun beinci maddesine gre seim ve halkoylamasnda tarafsz olmas gereken TRT, YSKnn yasaklarn hie saymaktayken bunu gren(!) RTK inceleme bile balatmamaktadr. 8) Babakan seimlerde olduu gibi ikinci karsam ben brakrm diye konumaya devam etmektedir. Bu ise halka ynelik imal tehdidin gstergesidir.

Kim, Ne Konuuyor; Asl Olan Nedir? Liderler her gn bir meydanda referanduma ilikin (!) grlerini pei sra sralamaktadrlar. Pekala yanl olan uygulamalar nelerdir? ncelikle meydanlarda, referandumda ne oylanacaktr, diye sorduumuzda yazmzn ilk cmlesi sorunun cevabdr. Ancak meydanlarda garip sylemler var. ktidar asndan bakalm: 1) Dersim polemii. Babakan Sakaryada diyor ki CHP lideri nereli Dersimli. Dersim ne zaman bombaland? CHPli Cumhurbakan dneminde.

Say 24

Sayfa 31

9) AKP, sreci, 12 Eyll 1980 madurlar zerinden yrterek yanl bir izgiye sokmaktadr. Yanda TV kanallarnda 12 Eyllde madur olan olmayan kim var kim yok herkese mikrofon uzatlarak halka akl tutulmas yaatlmaktadr. 10) Babakann sk sk Adnan Menderes hatrlatmas yapmas da psikolojik olarak yorulduunun gstergesidir. 11) Kendisinin skt noktada Atlantik tesinden, imkan olsa lleri de evet dedirtsek, diye destek alarak sre uhrevi niteliklere brnmektedir. Tm bunlarn sonucu olarak gerek gndemden uzak bir sre ilemektedir Halka oylatlmak istenen Anayasa deiiklikleridir. Ancak meydanlarda sra daha deiikliklere gelmemi gibi duruyor! Muhalefetin yanl yapt ortak noktalar ise birka balkta toplanabilir: 1) Meydanlarda referandumun ana temasna ilikin vurgu yaplmamaktadr. Daha gereki tahliller yaplmaldr. 2) ktidarn istedii zaten paketin deil, kiilerin tartmasdr. Halktan destek gren muhalefet bu gcn pakete ilikin tahlillerde kullanmaldr. Aksi halde bu gidile seim dneminde propaganda malzemesi kalmayacaktr. 3) ktidarn propaganda birimine kar acilen kar bir birim oluturulmaldr. 4) Kendilerini terr rgtyle bir gsteren bir yapya kar her trl mcadeleyi hukuksal zemini gz

ktidarn istedii zaten paketin deil, kiilerin tartmasdr. Halktan destek gren muhalefet bu gcn pakete ilikin tahlillerde kullanmaldr. Aksi halde bu gidile seim dneminde propaganda malzemesi kalmayacaktr.
ard etmemek suretiyle yapmak muhalefetin temel grevi olmaldr. 5) Yerel birliklere zel bir arlk verilmeli ve son gne kadar gen, dinamik bir kadroyla sre yrtlmelidir. Yukarda belirtilenler de uzun zamandr siyasal analizler yapan birisinin grd aksak ynlerdir. Umuyoruz ki, gerekler halk tarafndan da grlecek ve nce referandum ardndan seim ile saltanata dnme eilimindeki szm ona demokrasi, hak ettiini alacaktr. Tm bunlar iin karanla svmek yerine kalkp bir mum yakmak yeterlidir. O mum da 12 Eyllde sandk banda bir hayrla yanacak gtedir Ilker.Ekici@PolitikaDergisi.com

*KILALI; A.Taner; Siyasal Sitemler; sf:189;mge; 4.Bask; 1998 **Heywood; Andrew: Siyaset; sf:350353; Adres yay. Ankara; Ekim 2007 *** Heywood; A.g.e. sf:328

Sayfa 32

Gemiten gnmze ksa bir anayasa zeti ve referandum...

Temel Olarak Anayasa ve Referandum Gerei

Medine AKBABA masndan sonra hukuk iinde ve siyaset temelinde ok nemli yere sahip olmu ve gnden gne devinimine de devam etmektedir. Anayasa kavramn normal yasal zeminden ayran ve onu devlet denetiminde nemli klan ey bu kavramn Fransz Devriminden sonra yaama geen ada ve laik devlet anlaynn direklerini oluturan yasama+ yrtme+ yarg glerini simgeleyen farkl konseptteki yasal vurgudur ve ayn zamanda yeniliki bir toplumsal szleme biimidir. Osmanlda Anayasa Osmanldaki anayasa faaliyetine deindiimizde k noktalarnn ngilizlerin anayasa anlamnda

17 Eyll 1787de ABDde kullanlan anayasa kavram temelde devletin ynetim kurallarnn vurguland, merkezi yasal bir belge olmakla birlikte devletten st bir yasal ereve olup hem devletin varln salar hem de devleti denetler. Kavram Fransz Devriminden sonra ders olarak ele alnm hem Devrimden nce hem Devrimden sonra yasaklanmtr. 3.Cumhuriyetin kurul-

ir gnlk adalet altm yllk ibadetten faziletlidir. (Hz. Muhammed)

Kanuni Esasinin ilanyla (1908 Devrimi) II.Abdlhamitin resmiyle baslan Yaasn Anayasa kartpostal

Say 24

Sayfa 33

kulland constitution szcnn Kanuni Esasi (1876) olarak evrilmi olduunu grm oluyoruz. ngilizcedeki anlamyla kurmak, oluturmak gibi anlamlar ifade eden szck Osmanlda bir hkmdarn bakanl altnda parlamento ynetimi olarak yansmtr. Ancak Kanuni Esasi kavramnn ne anayasa ne de gler ayrl teziyle hibir ilgisi bulunmamaktadr. Parlamento sadece mali ilerde bamsz olduu iin bamszl bte ile snrl kalmtr. 1921 ve 1924 tarihli Tekilat- Esasiye Kanunu adl belge oka deiiklie uratlm olsa da temel anayasa izgisini yanstabilmitir. Anayasa fikri ilk kez 1924 tarihinde deil Osmanl aydnlarnca ska irdelenmi ve Fransz Devriminin getirdii yenilikler ltnde heyecanla sorgulanmtr. Osmanlda temel sorgulama mill egemenlik zerinde younlam, Osmanl aydnlarndan Namk Kemal ve Ali Suavi arasnda derin tartmalar yaratmtr. Namk Kemalin Rousseaudan etkilenerek savunduu halk egemenlii ve slm terminolojisi ile aklamaya alt kuvvetler ayrl tezi ile Ali Suavinin hakimiyet Allahndr tezi birbirini hem tamamlamas hem de birbirine ters dme vakasyla ortada kalmtr. Baz cenahlarn, milli egemenlik fikri Atatrkte Fransz Devrimi ve batl akmlardan geliyor, taklitilik yaplyor, demesi ok byk bir tarihi eksilik ve cehaletin gstergesidir. nk Atatrk milli egemenlik hususuyla ilgili egemenlik kaytsz artsz milletindir diyerek eski meruiyet teorilerine dayanarak devletin ynetilmesinin imknszl ve

Atatrk milli egemenlik hususuyla ilgili egemenlik kaytsz artsz milletindir diyerek eski meruiyet teorilerine dayanarak devletin ynetilmesinin imknszl ve milli devlet uuru ile Milli Mcadelenin topyekun kazanlma arzusunu kantlamtr.
milli devlet uuru ile Milli Mcadelenin topyekun kazanlma arzusunu kantlamtr. Bu egemenlik temeli Trk milletinde kendi kendine gelimi ve filizlenmitir. Anayasann Felsefi Temeli ve Filozoflarca rdelenmesi Anayasa, fikri ve fiili olarak eski dnemlerde uygulanmtr ve sorgulanmtr da. Atina ve Romada uygulanan demokrasi erevelerinde ele alnmtr. slam dnyasnda da Medine Anayasas zde anayasa fikrine uymasa da devlet ynetiminin yazl esasla ele alnmas asndan tarihiler tarafndan ne srlr. Fransz hukuku Jean Bodin egemenlii, ite insanlar zerinde snrlanamayan mutlak ve stn bir iktidar, dta ise bamsz bir kudret olarak tanmlamtr. Bu balamda hukuk ve gelenek arasndaki izginin farkll ortaya konmu olsa da egemenlik devlet iindeki egemen temsilin g orann artrmtr. Bodinden Hobbesa ve Austine kadar birok dnr etkilemi, irdelemeler karsnda devletin iindeki gc bir yandan da snrlayc bir denge unsuru aranmaya balanmtr. te bu noktada devletin snrsz gc karsnda kiilerin hak ve hrriyetlerini koruma kaygs yeni akmlarn filizlenmesine sebebiyet vermitir. ngiliz dnr John Locke gler ayrl tezini ortaya koymutur. 1748de yaymlanan Kanunlarn Ruhu (De l Esprit des Lois) adl

Ali Suavi

Sayfa 34

Rousseau ise kendine ngiltere rejimini rnek alan Montesquieudan farkl olarak egemenliin ngiliz halknda deil, parlamentosunda olduunu vurgular (nk Montesquieuya gre egemenlii elinde bulunduran halk deildir, ngiliz Parlamentosudur).

yacann aikar olacan syler. Hayek'in de kendini dahil ettii liberal gelenek, ounluk ynetiminin bir tiranla sapmas nlensin diye, ounluun kendilerine oy verdii iktidarlara sk snrlar koyar. Hayek yasamann yrtmeden kesinlikle ayrlmas gerektiini ve yrtmenin hibir zaman kendi aleyhine kstlayc yasa yapmayacan ne srer ki haksz da saylmaz! John Locke temelli gler ayrl tezindeki arpc nokta yargnn yasama ve yrtmeden ayrca deerlendirilmesi hususudur. Egemen gcn, gemite kral veya padiah bugn ise sahte demokrat devlet bakan ve babakanlar karsnda yasann her daim gle elastike edilip ekillendirildii ortamda ama yeni ve ada dzenin ve devlet birimlerinin anayasa temelli gl denetimi ve eitliki ynetimini ortaya koymaktr. Yarg bamszlnn irdelendii yahut yok edilmek istenildii bir ortamda devlet ynetimi sarslr, kurumlardaki objektif duru yklr; yerine her dnemin yeni kurum ve ideolojileri szar. Bu noktada demokrasi dediimiz kavram zayflatlr, ayaklar altna alnr. nk yzde elliye yakn halk kesimi etkinletii vakit ve topyekun bir halk egemenliinin sadece bu dilim ile simge edilmesi geriye kalan yzde elliden fazla kesimin demokratik hak ve zgrlklerini yok saymak, onlar zerinde bask ve korku kurmak anlamna gelmektedir.

eserinde Fransz dnr Montesquieu, kiilerin hak ve hrriyetlere sahip olabilmelerinin ve devlet iinde bunlarn teminat altna alnabilmesinin yasama, yrtme ve yargnn birbirinden ayrlmasyla mmkn olabileceini savunmutur. Rousseau ise kendine ngiltere rejimini rnek alan Montesquieudan farkl olarak egemenliin ngiliz halknda deil, parlamentosunda olduunu vurgular (nk Montesquieuya gre egemenlii elinde bulunduran halk deildir, ngiliz Parlamentosudur). Yine Montesquieudaki kuvvetler ayrl ilkesini SONU reddeder ve dorudan demokrasi rneklerinden yola karak kuvvetler birlii sistemini arAnayasa kavramnn hibir millet ve zuladn ortaya koyar. Genelde deakm tekelinde olmad, yllarca benMontesquieu mokrasi yanls bir grnt sergilezer ad yahut giriimlerle az da olsa yen, yzde elli bir her eydir, yzortaya konduu, deerlendirmelede krkdokuz buna katlmyorsa rin farkl ve gzel sonular ortaya yanlm farz edilir diyen kardn vurgulamak gayesini Rousseau, bu gryle ogerekletirmeye altm. unluun aznla tahakkmAnayasa kavramn gnmz ne yol at gerekesiyle de federe ynetimlerini baz alarak ciddi ekilde eletirilir. deitirmek ve yarg zerinde birtakm kt planlar beni bu August von Hayeke gre hususa younlamaya ve milli ise yasalar seimle gelen egemenlik ile anayasa kavrayneticilerin eline brakmak, mnn ortakln kantlamaya krema kavanozunu kedinin sogtrd. Gcnn cazibesinden rumluluuna brakmaya benzer. asla vazgemeyen otorite ve siyasi Ksa sre sonra hibir yasa -en temsiller demokrasi kavramn yok azndan hkmetin keyfi iktidarn ettikleri gibi halkn hrriyetlerini ve biresnrlamas anlamnda bir yasa- kalmayin zgrlklerini de yzyllk kazanmlar

Say 24

Sayfa 35

ve milli iradeyi un ufak ederek sahte demokrasi maskelerini taknmlardr. Son gnlerde ortaya konan anayasa tasars sadece bir odan gdmnde fiile gemise de baz kavramlar da kartrmamak gerekir. Seimler sonucu ortaya kan irade milli irade deil, ounluun iradesidir. En byk tehlike, milli irade varsaylan kavramlarn arkasna snarak parlamentoda ounluu elinde bulunduranlarn kendilerini btn milletin temsilcisi olarak grerek, demokratik olmayan dzenlemeler yapabilmesidir. Aslnda milli irade bu olmayp, iktidar-muhalefet btn olarak alglanmaldr. Unutulmamaldr ki 1930-40l yllarn Nazi Almanyasnda Hitler seimle baa gelmitir. ounluk insanlarn katlediliini desteklemi ve hatta salamtr. Demek ki ounluk fikrini gtmek oulcu demokrasi anlayn zedeler ve aznlklar yok sayar. lkeleri oluturan gruplarn ve aznlklarn yok edilmesi o ynetimleri birtakm alm ve sylemlere

iter. nk demokrasi anlayn yok saym, aznlklar incitmi ve geri kazanma gayeleri oy kayglaryla btnlemitir. Keza federe ynetimlerdeki anayasa deiimleri olaandr, nk bu gelimi sanayi lkelerinde zaten yarg bamszl kesin ve dokunulmas keskin bir haner olarak asla devlet bakanlarnn gcn kuramad alanlardr. Trkiye gibi temel insan haklarnn eksikliinin gn gibi ortada olduu lkelerde, insanlarn tekiletirildii, yanda olmayanlarn psikolojik baskya ve hapis cezalarna maruz kald bir lkede yargda reform aslnda yargy hizaya ekmek ve onu gcn denetimine sokmaktr. Anayasa dediimiz toplumsal szleme ada ve laik bir ktr, insan haklar temelinde devletin geni gc karsnda insanlarn olabildiince hak kazanmlarn ortaya koyabilmektir. Bamsz yarg, lkede denetimin teminatdr. Ancak yasalardan kaanlar ve yasalara aykr fiillerde bulunan siyasi odaklar yargy baml hale getirmek ister.

Sayfa 36

Milli egemenlie inananlar, hr demokratik rejimden baka yol tanmazlar. Ancak bu ekilde millet varln devam ettirir, demokratik messeseler ayakta kalabilir ve hibir ekilde milli irade ipotek altna alnamaz. 1982 Anayasasn korseli anayasa olarak grenler bu noktada hakl olmakla beraber; ben gnmz anayasa taslaklarnn aslnda temel ynetim ve zmler getirmedii, sadece sahte demokrasi sylemleri ile bulandrldn dndm iin bu gibi taslaklara korseli demokrasi giriimi adn vermeyi uygun buluyorum. Kendi kar ve gdmlerinin demokrasisini ina edenler demokrasi kavramn asla alglayamam ve temin edemeyecek gruhlardr. Demokrasi, temsili ve oulcu karakteri ile semene hesap verilmesini, kamu makamlarnn hukuka uymak ykmlln ve adaletin yansz bir ekilde datlmas da zorunlu klar. Kimse hukukun stnde olamaz. (Paris art) Medine.Akbaba@PolitikaDergisi.com ___ KAYNAKLAR
ARSAL Sadri Maksudi, Trk Tarihi ve Hukuk, stanbul 1947.

BAGL Ali Fuat, Esas Tekilat Hukuku, C. 1, stanbul 1960. CN Halil, Milli Hakimiyet ve Atatrk, Konya 1985. CN Halil- AKYILMAZ Gl, Feodalite ve Osmanl Dzeni, Konya 1995. GEN Reat, slamiyetin Kabulne Kadar Trklerde Egemenlik Anlay, Milli Egemenlik ve Demokrasi Kurultay, TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu Yay. No: 77, Ankara 1995. HAYEK Friedrich A. Von; Hukuk, Yasama ve zgrlk, Kurallar ve Dzen, (ev. Atilla Yayla), Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara, 1993. KODAMAN Bayram, Milli Egemenlik Kavramnn Fikri Gelimesi Paneli, Samsun 22.04.1986, TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar No: 17. KN Hasan, Milli Egemenlik Kavramnn Fikri Gelimesi Paneli, Samsun, 22.04.1986, TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, No 17. KSEOLU Nevzat, Devlet- Eski Trklerde slmda ve Osmanlda, stanbul 1997. MEM Emin, Anayasa Hukuku Notlar, stanbul, 2005. NYAZ Mehmet, Trk Devlet Felsefesi, stanbul 1995. OUZ Orhan, Milli Egemenlik, Yurtta Sulh Cihanda Sulh lkeleri ve Atatrk, stanbul 2.5.1986, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar No: 16. SARICA Ragp, Atatrklk, Milli Egemenlik ve Genlik, Atatrk Milli Egemenlik ve Genlik Paneli, stanbul 1985. TEZ Erdoan, Milli Egemenlik lkesinin Kabul ve Geliimi Paneli, stanbul 5.5.1986, TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar No: 21.

Say 24

Sayfa 37

Kissingern syledii net bir cmle ile nedeni daha ak: Petrol kontrol edersen uluslar kontrol edersin, yiyecei kontrol edersin.

Sayfa 38

Sosyalist bak asyla referandum

Sosyalistler Anayasa Referandumunda

Ne Yapmal?
Evren YELKANAT unutan ve snf kelimesini literatrlerden karrken bir yandan da kendilerine zgrlk sol ismini takan kk bir grup da, resmi ideolojinin tezleriyle kendilerini bezemekten geri kalmyor. Gayriresmi ideolojinin szclerine gre 12 Eyll referandumundan Evet karsa, Trkiye demokratik ve zgr bir lke olacak. Demoklesin klc gibi zerimizde sallanan askeri vesayet ortadan kalkacak, askeri ve sivil brokrasi yerle bir ola-

Gayriresmi ideolojinin szclerine gre 12 Eyll referandumundan Evet karsa, Trkiye demokratik ve zgr bir lke olacak. Demoklesin klc gibi zerimizde sallanan askeri vesayet ortadan kalkacak, askeri ve sivil brokrasi yerle bir olacak, hatta iimizdeki Sovyetler Birlii kecek.

ugne kadar, gerek grsel gerek yazl basnda izlediimiz Anayasa tartmalarnda aa be yukar ayn szleri iittik. Konunun uzman burjuva hukukular ve dzenin hizmetkr gazeteciler iki ayr cephede yer alarak, birbirlerinin tam zdd iki gr ortaya koydular.

Resmi ideolojiye kart olmak adna, bu ideolojinin tm temel argmanlarna tezat yeni bir ideoloji (gayriresmi ideoloji) yaratmaya alan iktidara gbekten bal, liberal-neoliberal sol maskeli yeni-sa grller (sivil toplumcular), dinci-gericicemaati gruhun yan sra eski lkcleri de saflarna katarak basnda egemen sesi temsil ediyorlar. Tarihin, snf savamlar tarihi olduunu

Say 24

Sayfa 39

cak, hatta iimizdeki Sovyetler Birlii kecek. Resmi ideolojinin temel dayana olan ordu-yarg kliinin el deitirmesi ise militarizmin kknn kaznmasna neden olacak. deolojisini gnlk gazete yazlar veya televizyonlardaki kavga benzeri kayk kavgas tadndaki tartmalardan alan (en nemli rnei Rasim Ozan Ktahyal) bu kaynam, imtiyazsz ve snfsz kitlenin Tayyip Erdoann biz onlara hap gibi sunuyoruz diye bahsettii, Anayasay deitirecek maddelere referandumda Evet diyecekleri gn gibi aikar. Burjuvazinin slamc kanad ise bu gelimeleri ellerini ovuturarak bekliyor. Zira bu Anayasa deiikliinin asl nemi, devletin tm kademelerinin burjuvazinin slamc kanadnn eline gemesidir. TSKnin de, AKPnin hegemonyasndaki ve hegemonyas dndaki burjuvazinin slamc kanad ile uzlama yollar aramas (Dolmabahe grmeleri, YA kararlar vs.) ve bunu ksmen de gerekletirmesi, lkedeki ift bal oligarinin tek bir elde, slamc burjuvazinin elinde toplanacann gstergesi olacaktr. Gayriresmi ideologlarn bilerek veya bilmeyerek dmenine su tad slamc kanadn zgrlkler

Burjuvazinin slamc kanad ise bu gelimeleri ellerini ovuturarak bekliyor. Zira bu Anayasa deiikliinin asl nemi, devletin tm kademelerinin burjuvazinin slamc kanadnn eline gemesidir.

ve demokrasiyle uzaktan yakndan hi ilgisinin olmadn da ok yakndan biliyoruz. Bartsne zgrlk sloganlar atan ve Anayasaya evet diyecek kiilerin demokrat olduunu syleyen, buna karlk Anayasaya hayr oyu veren ya haindir ya gaflet iindedir diyen Yeni afak gazetesi yazar Prof.Dr Hayrettin Karamann son gnlerde kaleme ald oulculuk slama aykrdr ierikli yazs da, tezimizi dorular niteliktedir.

Sayfa 40

Burjuva ideologlarnn dier bir tezi de anayasann renksiz olmasdr. Renksizden kast, toplumun laik yapsnn krlmas, Kemalizmin yok edilmesi ve serbest piyasa ekonomisine bal yapnn krlmasn nleyecek tedbirlerin alnmasdr.
Burjuva ideologlarnn dier bir tezi de anayasann renksiz olmasdr. Renksizden kast, toplumun laik yapsnn krlmas, Kemalizmin yok edilmesi ve serbest piyasa ekonomisine bal yapnn krlmasn nleyecek tedbirlerin alnmasdr. Snf-

sal yapy ve snfsal mcadeleyi temel almayan bu yeni-sa tezler; Trkiyenin askeri bir vesayette olduuna da o kadar ok vurgu yapmaktadrlar ki, toplumdaki resmi ideolojiye inanan insanlar bile darbelerin Trkiye demokrasisine darbe vurduunu sylemektedir. Fakat askeri darbelerin belirli sermaye katmanlarnn birbirleri zerindeki mcadelesinde vurucu gc oynadn bilen sosyalistler/devrimciler, bu sylemlere uzaktan hafif bir tebessmle cevap vermektedirler. Zira sosyalistler ve devrimciler, bu lkede tek parti dneminde de, ok partili dnemde de, askeri dnemlerde de askeri dnemler dndaki sivil ynetimlerin suyun banda durduu devirlerde de Trkiyede demokrasinin olmadn iyi bilmektedirler. Devrimciler ve sosyalistler; Trkiye Komnist Partililerin tek parti dneminde nasl ldrldn de, 6-7 Eyll olaylarn tertipleyenlerin Demokrat Parti ile birlikte sosyalistleri nasl hedef gsterdiini de, Milliyeti Cephe hkmetlerinin kanl katliamlara nasl ortak olduunu da, DSP hkmeti dneminde

Say 24

Sayfa 41

Ulucanlar Cezaevinde Hayata Dn Operasyonu ile devrimcilerin sistematik bir ekilde hayata bir daha dnememelerinin salamasnn da, 12 Eyllde yarglanmaya balanan Devrimci Yol davas sanklarnn AKP dneminde mebbet hapse mahkum olduklarn da iyi bilmektedirler. Sosyalistler, Anayasa referandumunda ne yapmaldr? Bu sorunun cevabn bulmak elzemdir. Sosyalistler hem resmi ideolojik hem de gayriresmi ideolojik enstrmanlar ciddiye almamal ve somut durumlarn somut tahlilini yaparak bu soruya cevap aramaldr ve biz de bunu aryoruz. Anayasann deitirilecek Madde 53.a bendi, memurlarn toplu szleme haklarn kapsamaktadr. 53. maddenin yeni ekliyle yrrle girmesi halinde artk sendikalar ile yneticiler arasndaki grmeler olumlu sonulanmazsa, uyumazlk Kamu Grevlileri Hakem Kuruluna havale ediliyor. Kamu Grevlileri Hakem Kurulu ise bizzat burjuvazinin slamc kanad tarafndan ynetilecek. Kamu Grevlileri Hakem Kurulunun verdii karar tartmak mmkn olamayacak, zira bu kararlara itiraz yolu yok. Aziz elikin dedii gibi bu uygulamaya zorunlu tahkim deniyor ve bu uygulamadan sonra memurlar greve gitme haklarn kaybediyorlar. Diyeceksiniz ki, memurlarn u anda da grev hakk yok, o zaman sendikal haklarnda bir deiiklik olmayacak. Fakat u anda zorunlu tahkim uygulamas olmadndan sendikalar bugne kadar grld zere Anayasann 90.maddesine dayanarak greve gidiyorlard ve AHM de bu grevleri yasal olarak gryordu. Zira u anda grev yapan Uzlatrma Kurulunun kararlarna itiraz yolu akt. Yeni Anayasa ile birlikte memurlarn sendikal haklarnn kstlanaca grlyor. Anayasa srecinde sosyalistlerin ve devrimcilerin dikkat etmesi gereken dier bir nokta ise Yarg ve Ordunun resmi ideoloji mensuplarnda kalmasnn, oligarinin ift balln srdrmesine yol amasn ngrmesidir. Bu oligarik gruplarn birbirleri arasndaki srtmenin artmas ise toplumsal dokudaki elikilerin hzla artmasna yol aacak ve sosyalistler bu suni dengeyi bozmak iin gerekli ortama kavuacaktr. Biz sosyalistler, yeni ve gerekten demokratik bir anayasa istiyoruz.

Fakat u anda zorunlu tahkim uygulamas olmadndan sendikalar bugne kadar grld zere Anayasann 90.maddesine dayanarak greve gidiyorlard ve AHM de bu grevleri yasal olarak gryordu. Zira u anda grev yapan Uzlatrma Kurulunun kararlarna itiraz yolu akt. Yeni Anayasa ile birlikte memurlarn sendikal haklarnn kstlanaca grlyor.

te bizim Anayasamzdan 7 somut madde: 1-) 12 Eylln bir rn olan YK ortadan kaldrlmaldr. 2-) Trkiye Cumhuriyeti altnda yaayan her ulusa kendi kaderini tayin hakk verilecei ilkesi Anayasaya girmelidir. 3-) Trkiye Cumhuriyeti, Anayasasna, mazlum milletlerin ncs olaca ibaresini koymaldr. 4-) Halk Meclisleri kurularak; temsili demokrasinin yan sra yerel dzeyde de rgtlenme salanmaldr. Halk Meclisleri retim ve siyasete dorudan mdahale edebilmelidir. 5-) Dokunulmazlklar kaldrlmaldr. (Fikir zgrl balamnda dokunulmazlk hakk sakl kalr.) 6-) Seim baraj ortadan kaldrlmaldr. 7-) Tm alanlarn grev ve genel grev hakk olmaldr.

Bu deiiklikler hayata gemedii srece sosyalistlerin referandumda cevaplar net olarak hayrdr. Evren.Yelkanat@PolitikaDergisi.com

Sayfa 42

Rusya, ABD, Azerbaycan, Ermenistan, Grcistan, Trkiye...

ABDnin Kafkasya Politikas

Dr. Elnur Hasan MKAL

Trkiye'nin jeopolitik nemini anlatmaya gerek yok, bunu Napolyon bile belirtmiti. Ama, bu gn en nemli jeostratejik blge Kafkasya'dr. (Bnyadov)
ZET Bu almada SSCBnin paralanmas sonras dnemde ABDnin Kafkasya politikasnn tarihi irdelenmitir. ABD ile Rusyann Sovyetlerin paralanmas sonras dnemde Kafkasyay bir trl paylaamamalar ve bunun iin ABDnin Kafkasyaya ynelik ne gibi politikalar rettii aratrlmaktadr. almann balangcnda ABDnin Azerbaycan ve Ermenistana ynelik politikalar, sonlarnda ise Rusya-Grcistan savann cereyan ettii dnem incelenmitir. ABD ok nemli jeostratejik konuma sahip Kafkasya blgesine ok uzak bir mesafeden de olsa mdahale etmekte ve Souk Savan bitmesine ramen Rusya ile bu blgeyi paylaamamaktadr. ABDnin Musevi asll dolar milyarderi George Soros vastasyla Grcistanda yapt lale devrimi sonras iktidara Saakavili getirilmitir. Ardndan Grcistann zerk blge Acaristana girmesiyle Rusya kendinin gibi grd Acaristana tanklarla girmitir. Hatta bununla da snrl kalmam ve

Batuma kadar tanklarla gelmi ve geni apl Tahribata yol amtr. Maalesef ABD bu savata Grcistana destek vermekten kanmtr ve olaya mdahale ederse Rusya ile bir savan patlak verebilecei endiesiyle savaa mdahale etmekten ekinmitir. GR Azerbaycann mehur tarihilerinden Ziya Bnyadov, SSCBnin paralanmasnn arifesinde Kafkasya jeopolitii ile ilgili olarak Trkiye'nin jeopolitik nemini anlatmaya gerek yok, bunu Napolyon bile belirtmiti. Ama, bu gn en nemli jeostratejik blge Kafkasya'dr. Ufack bir toprak parasnda (450.000 km2) ok byk bir mcadele veriliyor. Tarihte en ok kan dklen blge burasdr. Kafkasyallar, dnyann en ok ac eken halkdr demekteydi. (1) Trk d politikasnn tannm simas diplomat ve yazarlarndan Gndz Aktan ise Kafkasyann, Sovyet sonras kaosta tarihinin en istikrarsz dnemini yaadn belirterek, Rusya, ran ve Trkiye'nin yan sra, ABD ve AB mdahalesine sahne olduunu; blgenin jeostratejik nemi yannda ok tehlikeli olaylara da gebe olduunu ifade etmiti.(2) Avrasya tarihinin gei corafyas olarak byk bir neme sahip olan Kafkas corafyas, Rus arlnn Avrasyada 300 yl sren ilerlemesi srasnda 19. Yzylda Rus Ordular tarafndan igal edilmi bir blge-

Gndz AKTAN

Say 24

Sayfa 43

dir. arln yklmas srasnda Kafkas halklar ksa bir sre iin bamszlklarna kavumu iseler de Kzlordu olarak geri dnen Rus gc 1990a kadar Kafkas halklarnn bamszlklarn ellerinden alrken, Kafkasyann jeopolitik nemini Kzlordunun Trkiye ve rana saldrmak iin konulandrd ordular corafyasna indirgemitir. Sovyetler Birliinin kmesi ile birlikte Kafkasya, dnya jeopolitiine gl bir dn yapm, dnya siyasetinde nemli bir faktr haline gelmitir. Trkiye ve ran zellikle Gney Kafkasyada etkili olma mcadelesi verirken, Rusya da 1990larda Kuzey Kafkasyada tutunmak iin savamtr. 2000lerde Kuzey Kafkasyadaki konumunu salamlatran Moskovann tekrar gney Kafkasyaya inmek iin mcadele ettii gzlemlenmitir. Sovyetlerin dalmasn takip eden ilk yllarda bu corafya ABDnin d politika ncelikleri arasnda deildi. ABD, blgeye ynelik karlarn blgedeki enerji kaynaklar merkezli tanmlamaktayd. 1990larn ikinci yarsndan itibaren bu durum deimeye ve ABDnin blgeye ynelik karlarnn tanmlanmasnda jeopolitik unsurlar n plana kmaya balamtr. ABDnin politikasndaki deiikliin, Azerbaycan ve Grcistann Rus nfuz alann-

dan uzaklap ve Bat ynl politikalar izleme istekleri ile rtmesi sonucu, ilikilerin younluunda ve yaknlnda 1990larn ikinci yarsnda bir art yaanmtr.(3) Bu srete birka dnm noktasna tank olunmaktadr. 11 Eyll ve devamnda yrtlen Afganistan operasyonu bunlardan birisidir. Bu dnemde snrl sayda da olsa Amerikan askeri Grcistana gnderilmitir. Ardndan da hem Grcistanla hem de Azerbaycanla askeri ilikiler belirgin bir ekilde ne kmaya balamtr. Bu konudaki tartmalar ABDnin Kafkasyada askeri s edinmeye alt konusunda younlamaktadr.(4) Rusyann Austos 2008de Grcistan ile sava ABDnin Kafkasya politikasna ar bir darbe indirirken, Moskovann konumunu 1991den bu yana hi olmad kadar glendirmitir. Ancak Kafkaslarda mcadele hl bitmi deildir. Ve netice daha uzun sre belli olacaa benzememektedir. Yine de Ukraynada Moskova yanls bir hkmetin demokratik seimlerle ibana gelmesi, Trkmenbann bir suikasta kurban gitmesinden sonra Moskovann bu lkedeki konumunun salamlamas ve nihayet Nisan 2010 banda Krgzistanda Rusya yanls bir ynetimin olumasna,

Sayfa 44

ABDnin basks altndaki Ankarann izledii yanl Ermenistan politikasnn Azerbaycan Rusyaya yaklatrmas, Moskovay rahatlatmaktadr. ABDNN KAFKASYA POLTKASI: ARAYILAR VE KARMAALAR BTN Brzezinski, ABDnin SSCBnin knden sonra Kafkasyaya ynelik politikalarn dneme ayrmak gerektiini sylemektedir. Bu dnem sras ile unlardr: >1991-1995: Bu dnemin temel zellii ABDnin Kafkasyaya ynelik Moskova merkezli politika retmesidir. >1995-2001: ABDnin yeni bamsz cumhuriyetlere ncelik tanmasyla ilikilerde yaknlk ve gelime balamtr. >2001- : ABD daha aktif politika izlemeye balamtr.(5) lk dnemde ABD nce Rusya politikas uygulamtr. Bu politikaya gre; Kafkasya ile, Moskova zerinden iliki kurulmas tercih edilmitir. Bunun en nemli nedeni Rusya Federasyonunun uluslararas sisteme entegre edilmesi ve bylece gven altna alnmasn salamaktr. Bu anlamda Rusya Federasyonunun 1993 ylnda benimsedii yakn evre doktrini ABD tarafndan da kabul edilerek; Rusya ile ABDnin Kafkasyaya ynelik politikas paralellik gstermitir.

1995ten itibaren deien jeopolitik ortam, ABDnin de d politikasnn deimesine imkn vermitir. ABDnin Kafkasya ve Orta Asyay stratejik hayati blge olarak tanmlamas Rusyann tepkisine yol amtr ve Rusya kresel politikada Amerikan kart bir izgiye yer vermeye balamtr. Bunun iin de Avrasya-ABD kart bir koalisyondan oluan kar ittifak stratejisine ynelmitir. zellikle eenistan Savandan sonra Moskovann zafiyetinin ortaya kmasnn ardndan ABD, Kafkasyaya ynelik d politikasnda daha aktif olmaya balamtr.(6) ABD'nin Gney Kafkasya'ya "senin toprak btnln benim milli karmdr" eklinde kesin bir beyanla Grcistan'a destek olduunu, byk bir diasporas olan Ermenistan ile muazzam kaynaklara sahip olan Azerbaycan' kimseye yedirmeye niyetli olmadn belirtti. Bykeli Gndz Aktan, Kuzey Kafkasya konusunda ise, gneyi etkileyecek bir istikrarszlktan uzak durmas ynnde bir yaklam bulunduunu aklad. (7) 11 Eyll sreciyle dnyada yeni bir durumun olumasyla birlikte ABD, bu yeni konjonktrden yararlanarak Kafkasya ile daha yakndan ilgilenmeye balamtr. Bu ilgisinin en byk nedeni de ABDde baskn olan Ermeni lobisine dayanmaktayd. Grcistan ile de ilikiler ilerletilmitir. Terrizmle mcadele erevesinde 2000 Grc askerin eitilmesini hedefleyen 21 aylk Grcistan Eitim ve Donanm Program balatlmtr.(8) 11 Eyll sreciyle balayan yeni uluslararas arenada ABD; Kafkas-

Say 24

Sayfa 45

yada daha etkin olmaya balam ve bu programlarla etkinliini Rusyaya kar srdrmeye devam etmitir. ABDnin kresel hegemonyasn devam ettirebilmesi iin Kafkasyada var olmas gerekmektedir ve bunun bilincinde olarak d politikasn bu amaca uygun gelitirmektedir. (9) ABDNN ERMEN / GRC YANLISIAZERBAYCAN KARITI POLTKALARI ABD, 1993 ylndan bu yana Azerbaycan'a uygulad ilgin bir ambargoyu 2004 ylnn Nisan aynda kaldrmak iin giriim balatt. Amerikan Kongresinin 907 no'lu ambargo karar, Azerbaycan'n Yukar Karaba'daki Ermeni isyanclara uygulad abluka sebebi ile alnmt. ABD'deki Ermeni lobisinin baarlarndan birisi olan bu karar, Karabaa ambargo kalkmadka Azerbaycan'a da ambargo uygulanmasn ngryordu. 907 no' lu karar, topraklarnn bete biri Ermeni igali altnda bulunan Azerbaycan' bir bakma cezalandryordu. 11 Eyll saldrs sonras ABD'nin deien d politikas ve ynetimdeki petrolcler (10), 2004 ylnn Nisan aynda bu kararn askya alnmasnda nemli rol oynadlar. (11) ABD, ambargo sresince Ermenistan ve Grcistan'a ylda 1 milyar dolara yakn yardm yaparken Azerbaycan' hep darda tuttu. Dolaysyla Azerbaycan, Ermeni Lobisinin bu baarl saylabilecek 907 nolu karar sayesinde neredeyse 1993 ylndan gnmze kadar geen 8 yllk sre zarfnda en az 20 milyar ABD Dolar zararl, buna karlk igalci Ermenistan yaklak 20 milyar krl kyordu. Yani Azerbaycan ekonomik alanda Ermeni lobi-

Yani Azerbaycan ekonomik alanda Ermeni lobisinin adaletsiz zaferi yznden Ermenistan Devletine nispeten 20 senede en az 40 milyar dolar zararl kyordu. Bu miktar Azerbaycan gibi Sovyet emperyalizminden yeni kurtulmu lke iin az miktar deildir.

sinin adaletsiz zaferi yznden Ermenistan Devletine nispeten 20 senede en az 40 milyar dolar zararl kyordu. Bu miktar Azerbaycan gibi Sovyet emperyalizminden yeni kurtulmu lke iin az miktar deildir. stelik Ermenistan, ABD yerine Rusya yanls politikalar tercih ederken, Azerbaycan ABD ve Bat yanls politikalar takip etmiti. Ermeni lobisi imdi, Azerbaycan'a askeri yardmn da nn aan yeni Senato kararnn kaldrlmas iin urayor. (12) RUS-GRC SAVAININ STRATEJK ETKLER 7 Austos 2008 tarihi, blge lkeleri kadar kresel aktrler asndan da tarihsel bir dnm noktasna iaret ediyor. Grc-Oset ya da Grc-Abhaz atmasnn st perdedeki aktrlerinin Rusya ve ABD olduundan kuku yok. Bir de yedekteki aktrler var: Amerikan projelerinin taeronluunu stlenmi Trkiye ve Ukrayna. Tabii bir de ABDyi de ynlendiren srail... Rusya ise blgenin byk aabeyi olarak tek bana aktr. Tarihte Kafkasya ile ilgilenmi olan ran ise son dnemde ilgisini Azer-

Sayfa 46

Tarihsel bir arpklk olarak Grc asll Sovyet diktatr Joseph Stalinin Grcistana armaan ettii Abhazya ve Gney Osetya, 1990larn bandaki Grc istilasn atlattktan sonra ambargolara ramen bamszlk izgisinden kopmad.
baycan ve Ermenistanla snrladndan dolay deerlendirme d. Yerel dzeyde ise Sovyetlerin dalmasnn ardndan Grcistann yan sra bamsz devlet olarak tannma trenini karm ve Grcistann toprak btnl ierisinde mlahaza edilmi iki cumhuriyet yer alyor: Gney Osetya ve Abhazya. Tarihsel bir arpklk olarak Grc asll Sovyet diktatr Joseph Stalinin Grcistana armaan ettii Abhazya ve Gney Osetya, 1990larn bandaki Grc istilasn atlattktan sonra ambargolara ramen bamszlk izgisinden kopmad. Abhazya, Grc saldrganlnn Korkun van ve Deli Petrodan beri Kafkasyann ba cellad Rusyaya mahkum ettii bir lke. Gney Osetya ise Kafkas sradalarnn te yakasnda yer alan Kuzey

Osetya ile bir gn birleme midiyle de facto bamszlnn hazzn bile duyamam bir diyar. SAVATA KAYBEDENLER: ABD VE TRKYE M? 7 Austos, Kafkasyada uluslararas sistemin fay hatlarn atrdatt; Grcistan, Abhazya ve Gney Osetyada 1991de kontroln ebediyen kaybetmi grnen Rusya, Boris Yeltsinin Gtrebildiiniz kadar zgrlk aln. szyle kendi haline brakt Kafkasyadaki emperyal vizyonuna yeniden sarld. Kresel dzlemde ise Rusya, Souk Sava dnemindeki etkinliine kavumasa da dnya politikalarn belirleyen aktr konumuna geri dnd. Afganistan ve Irakta byk bir kmaz yaamann tesinde kresel ekonomik krizin k noktas olan ABDnin Kafkasya politikas Grcistan iinde ilerleyen Rus tanklarnn paletleri altnda kt. stelik Ankara, sava srasnda ve sonrasnda Amerikan sava gemilerinin Karadenize kna kstlama getirirken, Rus ve Trk Deniz Kuvvetleri Komutanlar Karadenizde toplant halindeydiler. Bush ynetimi, Souk Sava dneminde Kafkasya sahnesini ancak kenardan izlemekle yetinebiliyordu; yapabildii tek ey Kongrenin finanse ettii zgrlk Radyosu ile milletler hapishanesine zgrlk idealleri satmak ve Aleksander Soljenitsin gibi son nefesini Putincilik yaparak vermi muhaliflere kucak amakt. (13) ABD, ANKARA LE ERVAN ARASINDA YAKINLAMA STYOR

Say 24

Sayfa 47

Trkiye Babakan Erdoan yapt aklamada, Ermeni Anayasa Mahkemesi tarafndan alnan kararn Trkiye ile Ermenistan arasndaki yaknlama srecini tehlikeye drd uyarsnda bulunarak, kararn dzeltilmesi gerektiini syledi. ABD Bakan Obamann Trkiye ziyaretinden bu yana, Trkiyenin Ermenistan alm ve Azerbaycan ynetiminin rahatszl gndemdeki yerini koruyor. Uzmanlar, gelimenin blgedeki muhtemel etkilerini yorumladlar. Ankara niversitesi`nden Prof. Dr. ar Erhan ve Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu Bakan Sedat Lainer, konuyu Hseyin Hayatsever`e deerlendirdiler. Ankara niversitesi Uluslararas likiler Blm retim yesi Prof. Dr. ar Erhan, Trkiye ile Azerbaycan arasnda kamu diplomasisinin baarszlna yle dikkat ekti: Azerbaycanla ilikiler asndan bakldnda bu konuyu bir kamu diplomasisi fiyaskosu olarak deerlendiriyorum. nk bu tr nemli konularda hala aradan 15 gn gemi olmasna ramen ve Babakann defalarca Karaba sorunu zlmeden ve Azerbaycann rzas alnmadan byle bir alm yaplmayacak gvencesini vermesine ramen Azerbaycan`da ve Trk kamuoyunda bu denli byk bir hassasiyet varsa, demek ki Trkiye bunun kamu diplomasisi bacan iyi yrtemiyor demektir. Yaptnz deil, yaptnzn nasl algland nemli uluslararas ilikilerde.

Babakann defalarca Karaba sorunu zlmeden ve Azerbaycann rzas alnmadan byle bir alm yaplmayacak gvencesini vermesine ramen Azerbaycan`da ve Trk kamuoyunda bu denli byk bir hassasiyet varsa, demek ki Trkiye bunun kamu diplomasisi bacan iyi yrtemiyor demektir. Yaptnz deil, yaptnzn nasl algland nemli uluslararas ilikilerde.
Erhan, Trkiyenin bu yl iinde Ermenistan snrn aarak yapc yaklamn srdrmesi gerektiini belirtti: Bu yaz aylarnda Azerbaycann da dhil olaca l grmeler yoluyla belki Rusyann da arabuluculuuyla Trkiyenin AzerbaycanErmenistan arasndaki sorunlarn zmn belli lde bir noktaya getirmesi -ki zaten uzun yllardr kapal kaplar ardnda devam eden grmelerde bir noktaya gelinmiti- Karaba sorununda. Ama bu sonbahar aylarna doru Azerbaycann bu sefer rzasn ve gnln de alarak bu kapy amas gerekiyor. En azndan bu noktada somut bir adm ortaya koymas gerekiyor. (14) Rusya bu konuyu kullanarak Azerbaycan` kendi etki alanna almaya alyor. nk Azerbaycan`n Trkiyeden kopartlmas demek, bu lkenin Amerikadan, Batdan kopartlmas demek. Byle bir ortamda Rusyann son derece ak tahrikleri-

Sayfa 48

ok basit bir zm var bunun. Kalkarsnz Cumhurbakan, Babakan, yanlarna Genelkurmay Bakann da alrlar, beraber bugne kadar yaplm en st dzey geziyi Bakye yaparlar. Yani Aliyevle Abdullah Gl kucaklarlar, bundan sonra ne Rusyann ne baka birinin etkisi olmaz bu ite ve bu i burada biter.
ne maruz bulunan Azerbaycan kamuoyunda Trkiye aleyhtar birtakm yazlarn kmas beklenirdi, beklenmeliydi ve bunun nn alacak birtakm admlar atlmalyd. zm? ok basit bir zm var bunun. Kalkarsnz Cumhurbakan, Babakan, yanlarna Genelkurmay Bakann da alrlar, beraber bugne kadar yaplm en st dzey geziyi Bakye yaparlar. Yani Aliyevle Abdullah Gl kucaklarlar, bundan sonra ne Rusyann ne baka birinin etkisi olmaz bu ite ve bu i burada biter. Ben Aliyev`in de akas yle Bat dnyasndan

uzaklamay, Rusya`nn etkisi altna girmeyi ok arzu ettiini zannetmiyorum. te yandan, Trk Dileri Bakanl, Trkiye ile Ermenistann, svirenin arabuluculuunda yaptklar grmelerde somut ilerlemeler kaydedildiini duyurdu. Bakanlktan yaplan yazl aklamada, ilikilerin normalletirilmesi yolunda kapsaml bir ereve zerinde anlald ve bir yol haritas belirlendii ifade edildi. Bunun zerine Azerbaycan Dileri Bakanl szcs, her lkenin d ilikilerinde kendi politikasn belirleme hakkna sayg duyduklarn, ancak grlerinin, Ankara-Erivan arasndaki normalleme srecinin Dalk Karaban igalinin sona ermesiyle paralel yrtlmesi gerektii ynnde olduunu aklad. Bu gelimeler srerken Azerbaycan Savunma Bakan Korgeneral Sefer Abiyev`in, Trkiye`ye gelecei akland. Abiyevin temaslarnda Trkiyenin Ermenistan almnn da gndeme gelmesi bekleniyor. (15) Trkiye ve Ermenistan arasndaki yaknlama sreci, Bat basnnn gndemindeki yerini koruyor. ngiliz The Guardian gazetesinde yaymlanan bir yorum yazsnda, "Bu yaknlama tabular ortadan kaldrp, Trkiye'nin AB yelii srecini kolaylatrabilir" denildi. (16) Trkiye Dileri Bakan Davutolu da Ermeni meslekta Nalbandyan'a telefon aarak, Trkiye'nin bu durumdan duyduu rahatszl iletti. (17) Ankara ile Erivan, Austos 2009'da imzalanan bir protokolle diplomatik ilikilerin kurulmasnn yan sra iki lke arasndaki ilikilerin gelitirilmesi konusunda uzlamt. Uzlama, 1993'ten bu yana kapal olan snrlarn almasn da kapsyordu. Bunun, protokoln iki lke parlamentolar tarafndan onaylanmasndan iki ay sonra gereklemesi ngrlyordu. Ancak imdiye kadar bu gereklemedii gibi son gelime de ok sayda soru iareti ieren onaylamay daha da imknsz hle getiriyor. Erivan'daki hkimler geri 12 Ocakta akladklar kararda protokollerin Anayasa'ya uygun olduunu aklamlar, ancak nemli kstlamalar getirmilerdi. rnein, Ankara'nn giriimiyle kurulmas planlanan, 1915'teki Er-

Say 24

Sayfa 49

menilere ynelik kitle katliamn incelemesi ngrlen komisyonun, protokollerde formle edildii gibi, "Tarih kaynak ve arivleri tarafsz bilimsel incelemesi"nin sz konusu olamayaca, zira Ermenilerin olaylarla ilgili grnn sabit olduu, Komisyonun grevinin sadece Ermenilere ynelik soykrm dnya genelinde tantmak olabilecei belirtiliyor. Kararda ayrca, Ankara asndan Trkiye'nin toprak btnln tehdit eden kstlamalar yer alyor. Trk Dileri Bakanl tarafndan yaplan bir aklamada, alnan kararn protokollerin "ruhunu ve lafzn" pheye drd ve yaknlama iin "kabul edilmez n koullar" dayatt, bu ekilde srecin tamamnn sorguland belirtiliyor. Ermenistan'n Bak ile yaanan ihtilafta taviz vermemesi, bir baka deyile Ermeni birliklerinin devletler hukukuna gre Azerbaycan'a ait topraklardan geri ekilmemesi hlinde snrn almayacan Erdoan defalarca dile getirmiti. Babakan, aksi takdirde kendi partisinin baz kesimleriyle sorun yaayaca iin de bu talepte bulunuyor. (18) 10 Ekim 2009da Zrihte imzalanan TrkiyeErmenistan Protokolleri ile ilgili Ermenistan Anayasa Mahkemesinin gerekeli karar zerine tartmalar devam etmektedir. Srecin sona erecei izlenimi daha ar basmaktadr. ki lke arasndaki yaknlama projesinin mimari ABD ise basklarn devam ettirmekte kararldr. (19) Ermenistan'n eski Cumhurbakan Levon TerPetrosyan'n dileri danman ve dileri bakan yardmcs olarak grev yapm olan tarihi Gerard Libaridian imdi Michigan niversitesi'nde Ermeni almalar Program'nn direktr. Trkiye ile Ermenistan arasndaki yaknlama srecinin ksa va-

deli karlara kurban edildiini dnen Libaridian, hem Ankara'nn hem de Erivan'n bu srete yanl hesap yapt kansnda. Libaridian'a gre Trkiye'nin tarih komisyonu nerisiyle Ermeni soykrm savlarn durduracan dnmesi kendini kandrmaktan baka bir ey deil. Dalk Karaba sorununun ABD'nin telkinlerine karn iki lke arasndaki normalleme srecinin kanlmaz bir paras olduunu dnen Libaridian, bundan sonraki srete Rusya'nn daha etkin bir rol oynayabileceini ne srd. (20) ABDNN SON K YILDA GRCSTANA YNELK POLTKALARI Rus-Grc sava ve ardndan da Rusyann Grcistana kar kaplarn kapatmas Ermenistan snrlam, d ticaretini olumsuz etkilemitir. (21) Grcistann Gney Osetya blgesinde balayan ve Rusyann Tiflisi bombalamasna varan atmalarn ardndan, Washingtondaki gzlemciler, ayrlklar tarafndan balatld ne srlen atmalarn, Grcistann NATO yelii yoluna girmesinden honutsuz olan Rusyadan kaynakland grn iliyor. Washingtondaki muhafazakr dnce kurulularndan Hudson Enstitsnn Avrasya Politikas Merkezi direktr Zeyno Baran, olaylarn, Nisan aynda Bkreteki NATO toplantsnda Grclerin NATO yelii yolunun almasyla baladna iaret etti. Baran, Rus liderlerin, Grcistann NATO yeliinin kabul edilemez olduu ynndeki aklamalarna dikkati ekti ve bu nedenle Almanya gibi lkelerin, Gney Osetya ve Abhazya meselesi zlmeden Grcistann NATO yelii konusunda adm atmada isteksizlik sergilediini kaydetti. Rusyann Abhazya blgesine asker gnderdiini ve birka kez Grc hava sahasn ihlal ettiini belirten Baran, Abhazya konusunda Washingtonn, Grclerin yannda yer aldn syledi. Temmuzdan beri dk dzeyli bir atmann devam ettiini belirten Baran, Rusyann asker gndermeye balamasyla iin boyutunun deitiini ifade etti. Baran, Ruslar grd ki, ne Bat somut bir ey yapyor, ne de Grcistan provoke edebiliyor, o yzden krmz izgiyi getiler.

Sayfa 50

Bir sredir byle bir durumun ortaya kmas bekleniyordu, nk Ruslar Grcistan provoke etmek iin ok urat. Bu mesele Abhazyaya da uzanacaktr dedi. RUSYA MI KAZANACAK , ABD M? Rusyann NATOyu blmek istediini ve bu erevede yaptklaryla gz korkutmaya altn savunan Baran, blgeden grt Azeri ve Trkmenlerin, Bakalm Rusya m kazanacak ABD mi? dediini syledi. Baran, Rusya Grcistanda kaybetmek istemeyecektir. O yzden Tiflisi bombalayacak kadar ileri gittiler dedi. ABDnin ne kadar ileri gidebileceini tahmin etmenin g olduunu belirten Baran, Rusyaya dur demezse bunun ciddi yanklar olacak. BMde acil toplantlar yaplyor dedi. Grcistan Devlet Bakan Saakavilinin Amerikan halkna zgrlk ve demokrasiyi setik. Onun iin cezalandrlyoruz. ABD bize yardm etmeli mesajn hatrlatan Baran, ABD imdi bir ey yapmazsa, Orta Asyada, Azerbaycandaki karlar tehlikeye girer. Rusya, ran dolaysyla ve Irakta da eli skt iin ABDnin blgede aktif bir ey yapacan hesaba katmad. Cevap vermez diye dnd deerlendirmesini yapt. ABDNN KAFKASYADA RUSYAYI DURDURMAK N POLTKASI

Bat, Saakavili iin Rusyayla savamaz. D likiler Konseyi (CFR) uzman Jeffrey Mankoff, Batnn, balatt eylemden sonra Saakaviliyi kurtarmak iin harekete geeceini sanmadn syledi. Mankoff, Bat, Saakavili iin zellikle Rusyaya kar savamayacak dedi. Brookings Enstitsnn uzman Steven Pifer da, Rusyann Grcistana mdahalesindeki temel gdnn, ABDnin Orta Avrupaya kurmak istedii fze savunma sisteminden kaynaklanmadn ve esas sebebin, Grcistann askeri yntemlerle istediini elde edemeyeceini gstermek olduunu savundu. SONU ABD Souk Sava kazandktan sonra iki kutuplu dnya son bulmutur. Bugnk yeni sistem tek sper gcn ABD olduu yeni bir dnya dzenidir. nk Rusya artk bugn nkleer silahlar dnda ABDye kar koyabilecek gce sahip deildir. Bu askeri veya istihbarat alannda, isterse de ekonomik alanda bu ekildedir. Nkleer g konusunda ise deiik dnya dengeleri mevcuttur. rnein Mslman dnyasnn tek nkleer gc olan Pakistann bile bana bugn ABD tarafndan eitli oyunlar getirilmektedir ve bu olaylarla Pakistan ynetimi bazen ba edememektedir. Rusya da 2. Dnya Savandan beri ABDye rakip nkleer bir g ama bugn Rusya ekonomisi 2 trilyon Amerikan Dolaryken ABDnin Milli Geliri 15 trilyon Dolar-

Say 24

Sayfa 51

lara dayanmaktadr. Rusyann nfusu 150 milyon, ABDnin nfusu ise 300 milyondur. Bu da bize Amerikan ekonomisinin bugn Rusya ekonomisinden nerdeyse 3 kat byk olduunu anlatmaktadr. Putin dnemi Rusyasnda Rusya d borlar kapatt ve Rus ekonomisini 5 kat bytt. Buna ramen lkede bugn halen yoksulluk hkm srmektedir. ABDnin Kafkasya gibi nemli jeostratejik konuma sahip bir blgede at koturmak istemesi Kafkasyann Rus kontrolnden kmasn istemesinden kaynaklanmaktadr. Son Grcistan savanda ABD, NATO yesi olarak almak istedii Grcistan uluslararas arenada yalnz brakmtr. Bu da ABDnin nasl bir d politika yrttn ve herkesle istedii ekilde oynadn tm dnyaya kantlamtr. emikail@turansam.org www.turansam.org ____
(1) BNYADOV, Ziya; Azerbaycan, Azerbaycan Devlet Neriyat, Elm, 1965, Azerbaycan Diline Tercme, Azerner, 1989 Bak, 1989, s. 12. (2) Emekli Bykeli Gndz Aktan, Kafkas Vakf Genel Merkez konferans salonunda 12.01.2002 Cumartesi gn Trkiye'nin Kafkasya politikasn anlattklar; http:// www.kafkas.org.tr/ajans/2002/ ocak/16.01.2002_konferans_gunduz_aktan_.htm ; 05 Nisan, 2010. (3) http://www.mfa.gov.az/ ; 13.04.2010. (4) Dr. Yaar KALAFAT; Kafkasyadaki Son Gelimeler ve Trkiye zerine Etkileri; http://www.egm.gov.tr/egitim/ dergi/eskisayi/39/web/makale/Dr_Yasar_Kalafat.htm ; 05.04.2010. (5) Bkz. Zbigniew Brzezinski, Byk Satran Tahtas/ Amerika'nn Kresel stnl ve Bunun Jeostratejik Gereklilikleri, NKILAP KTABEV Yaynlar, stanbul, 2005. (6) ar Petronun vasiyetnamesi iin baknz ek 1. (7) Ayn Konumadan. (8) Kamil Aacan, ABDnin Kafkasya Politikas, Deien Dnya Dzeninde Kafkasya, Ed. Okan Yeilot, Kitabevi Yaynlar, stanbul, 2005, s. 33. (9) Il YASA; "Kresel ve Blgesel Glerin Kuzey Kafkasya Blgesine Yaklamlar"; 13/05/2008; http://

www.bilgesam.com/tr/index.php? option=com_content&view=article&id=137:kueresel-veboelgesel-gueclerin-kuzey-kafkasya-boelgesineyaklamlar&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148; 05.04.2010. (10) ABDdeki Cumhuriyet Partisi, Cumhuriyeti Parti Bush Ynetiminin Iraka saldrsnn arkasnda petrol merak olduu iin birok uzman bu ynetimi petrolcler olarak adlandrmaktadr. (11) Elnur Hasan MKAL; A.g.m. (12) Elnur MKAL ; " AZERBAYCAN ", ..B.F. , Seluk niversitesi, 2000 (13) Fehim Tatekin; DNYA GNDEM: Kafkasya'daki savala krlan fay hatlar; http:// www.dusuncegundem.com/content/view/747/198/, 05.04.2010. (14) 2009 Human Rights Report: Russia; Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, 2009 Country Reports on Human Rights Practices, March 11, 2010; http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/ eur/136054.htm ; 13.04.2010. (15) Nihat Halc, Ahmet Gnaltay; Ankara-Erivan yahttp:// knlamas tartma yaratt, www.tumgazeteler.com/?a=4993117 ; 13.04.2010. (16) http://www.boardturk.com/cnn-turk/quotankaraerivan-yakinlasmasi-ab-surecine-yararquot-29044/ ; 13.04.2010. (17) Remarks With Turkish Foreign Minister Ahmet Davutoglu; Hillary Rodham Clinton, Secretary of State, Secretary of State, Treaty Room, Washington, DC; June 5, 2009; http://www.state.gov/secretary/ rm/2009a/06/124409.htm ; 13.04.2010. (18) Michael Martens; Trkiye Ermenistan Yaknlamas Tehlikede, http://www.kafkassam.com/index.php? option=com_content&view=article&id=65:tuerkiyeermenistan-yaknlamastehlikede&catid=32:tuerkiye&Itemid=28 ; 13.04.2010. (19) Dr. Ali Asker; ERMENSTAN AILIMI GEREKLEEMED, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx? ID=3248&kat=18 ; 13.04.2010. (20) http://www.ankarahaber.com/news_detail.php? id=58905 ; 13.04.2010. (21) Kamil AACAN; Protokoller ve Ermenistan Ekonomisi, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx? ID=3065&kat=18 ; 13.04.2010.

Sayfa 52

Amerika iin ilk tehdit nfus art m?

Yapay Demokrasi ine Kar (1)

F. William ENGDAHL

Avrasya topraklarndaki gcn dalm Amerikann kresel stnl konusunda belirleyici neme sahip olacak (Zbigniew Brzezinski)
eviren: Deniz ULUOK

Bu stratejinin kkleri, ngiliz Kraliyet Corafyacs Sir Halford Mackindern nermelerine uzanmaktadr. Mackinder iin hem ngiliz, hem de daha sonra Birleik Devletlerin esas hedefi, d ve asker siyaset, Avrasya topraklarnn iki byk gc olan Rusya ve in arasnda doal ya da suni bir birlii engellemek idi. (1) D likiler Konseyindeki (CFR) Amerikan siyaset elitleri Mackindern jeopolitik stratejisinde eitim grmlerdi. Nixonun 1972deki ine kar siyaset deiikliini hazrlayan Henry Kissingern yardmcs olan Pekin eski Bykelisi Winston Lord, Pekin eski CIA yneticisi ve Bykelisi George Herbert Walker Bush; ve Bushun CIAdan uzun dnem dostu, in Bykelisi, James R. Lilley. Hem D leri Bakan Henry Kissinger, hem de Ulusal Gvenlik eski Danman Zbigniew Brzezinski Mackindern jeopolitiinin savunucularydlar. ikr nedenlerden tr onlarn Mackindera ne kadar borlu olduklar pek dillendirilmezdi. (2) Sava sonras Amerikan siyaset yapclar az saydaki baz sekin ailelerden seilirdi. Bunlarn ounluu Rockefeller ailesinin evresindeki etkili gurubun bir parasyd. zellikle de John D. III ve banker kardei David Rockefeller. Sava Sonras in siyasetini belirleyen de zellikle bu gurup oldu. Amalar, Asyada ve zellikle de Avrasyada bir Gerilim Stratejisi srdrmekti. rnein Japonyay eer Amerikan siyasetini izlemezse askeri korumadan mahrum brakmakla tehdit edecek, ini de ABDden fason i yaptrp ayartarak aslnda baarsz Amerikan reticilerine byk krlar salayacaklard. Kullanlan taktikler ne olursa olsun, ABDnin in siyaseti, Asyann muhtemel iktisd dev gc olan in zerinde denetim salamakt: Enerjisi, gda

vrasya topraklarndaki gcn dalm Amerikann kresel stnl konusunda belirleyici neme sahip olacak (Zbigniew Brzezinski)

Adamna Gre Muamele ABDnin in Halk Cumhuriyetine kar asker ve jeopolitik stratejisi 1945ten 2008e kadar asla ana hedefinden sapmad. Ancak taktikleri sopa ile sopa ve havu diplomasisi arasnda eitlilik gsterdi. lki dorudan askeri tehdit kullanrken, ikincisi biraz daha batan karc bir ey kulland. Ancak tm de in egemenlii iin tehlikeli idi. Amerikann her dim bl ve yut stratejisi her zaman geerli oldu.

Say 24

Sayfa 53

gvenlii, ekonomik geliimi, savunma politikas ksacas gelecei zerinde. Birleik Devletler silhl kuvvetlerinin 2007 itibariyle Irak ve Afganistandaki kt sonular douracak olan igallere fazlasyla kendini kaptrmas nedeniyle ABDnin ini kontrol giderek zorlamaya balyordu. Vaingtonun siyaseti, her ne kadar hl Amerikan asker tahakkmnn artrlmasna dayal idiyse de, in ve onun d siyasetini denetleme giriiminde psikolojik (ruh bilimsel) ve iktisd sava silh olarak, giderek artan oranlarda, insan haklar ve demokrasi maskesi arkasna gizlenmek oldu. Africom: Pentagonun Kaynak Savalar Stratejisi in, Kasm 2006da 45 kadar Afrikal devlet baka-nnn katld daha nce ei benzeri grlmemi bir ekonomik ibirlii, yatrm ve ticaret zirvesine ev sahiplii yapt. Vaington inin Afrikadaki yeni giriimine fazla sessiz kalmayacakt. Haziran 2007de Almanyann Stuttgart kentinde Bush ynetimi kdemli Pentagon yetkililerine zel bir Afrika biriminin (AFRICOM) kurulmas iin yetki verdi. Neden elli yldan fazla bir sredir -Gney Afrika ya da petrol zengini Nijerya, Angola ve Mozambik hari- Afrikay yok sayan Vaington imdi Afrikaya bylesine nem veriyordu? Ve neden ABD bu ktada zerk bir asker karargh iin ek masraf yapmaya gereksinim duyuyordu?

AFRICOMun kurulmas Vaingtonun Afrikadaki hammaddeler zerindeki kontrol giderek kaybetmesine kar verdii tepkiydi. ABDnin Afrika zerindeki yeni ilgisinin nedeni terrizm deil, in idi.
Afrikada 53 lkeyi vuru menzilinde olan ayr bir askeri birimin konulandrlmas iin sebep Terrizm miydi? Hayr. AFRICOMun kurulmas Vaingtonun Afrikadaki hammaddeler zerindeki kontrol giderek kaybetmesine kar verdii tepkiydi. ABDnin Afrika zerindeki yeni ilgisinin nedeni terrizm deil, in idi. 1 Ekim 2008de ABDde ken finans pazarlarnn yaratt karmaann tam ortasnda Pentagon yeni asker komutanl USA-AFRICOM ya da ksaca AFRICOMu kurdu. Amerika Birleik Devletleri Afrika Komutanl (AFRICOM) Birleik Devletler Savunma Bakanlnn yeni Birleik Sava Komutanlyd. 53 Afrika lkesindeki ABD asker harektlar ve askeri ilikilerinden sorumlu olacakt.

Sayfa 54

Dahas ABD, in ve Rusyaya aka atfta bulunarak stratejik plnn yle aklyordu: Doal kaynaklar ve deniz ar pazarlar iin kresel anlamda yartmz bir dnemde ortaya kan akranlarn sebep olduu geleneksel gvenlik tehditlerine geri dnme olaslmz var.
Kaynak Savalar: 2008 Ordu Modernletirme Stratejisi Bu yeni konulandrmann tam aklamas Pentagonun 2008 Ordu Modernletirme Stratejisi belgesinde yer almaktadr. Bu belge, ABD Ordu stratejisinin sadece dnyay deil, tm evreni denetlemek olduunu belirtiyordu. Belgede Herhangi bir zamanda, yerde ve herhangi bir dmana kar, uzatlm sreler boyunca tm atma alanlarn tahakkm altna alabilecek sefer ve seferberlik dnemi niteliklerine haiz bir Ordu talep ediliyordu. (3) Belge yle devam ediyordu: Ordu, tedarik ve modernleme abalarn karlkl olarak birbirini destekleyen iki hedefe odaklamaldr: Dengenin salanmas ve Kresel Tam Hkimiyet. (4) Tarihte hibir ordu bu kadar ihtirasl olmamt. Ordu Modernlemesi ile Birleik Devletlerin gelecekteki otuz, krk yl yeralt kaynaklarn kontrol iin srekli savaaca ngrlyordu. Dahas ABD, in ve Rusyaya aka atfta bulunarak stratejik plnn yle aklyordu: Doal kaynaklar ve deniz ar pazarlar iin kresel anlamda yartmz bir dnemde ortaya kan akranlarn sebep olduu geleneksel gvenlik tehditlerine geri dnme olaslmz var. (5) 2008de ekonomik byme asndan gezegendeki tek rakip, arpc byme hedeflerini srd-

rebilmek iin petrol, metal ve dier ham madde kaynaklarn gvence altna alabilmek iin yeryzn arayp tarayan in idi. Askeriye ve enerji tedarii asndan ortaya kan olas tek yakn akran Rusya olabilirdi. Rusya ileri bir endstriyel ekonomi iin gerekli olan tm hayat kaynaklarn tedariinde stratejik bir rol oynuyordu: petrol ve gaz, madenler ve dier tm ham maddeler. Rusya, Gney ve Gney Afrika devletleri dnda Birleik Devletlerin dorudan denetimi altnda olmayan stratejik kaynaklarn ana tedarikisiydi. Vaingtonun 1991den beri Rusyay kuatmak iin, NATOyu kullanmaya ynelik atmac siyasetinin arkasnda Rusyann Afrikada giderek artan rol bulunmaktayd. Pentagon ve Vaington siyasi evrelerinde en ok korkulan, Rusya ve inin ekonomik ve hatta asker ibirliini, byk olaslkla da angay birlii rgt araclyla, derinletirmeleriydi. Zbigniew Brzezinskinin dedii gibi eer bu gerekleirse Birleik Devletlerin kresel egemenlii temelinden sarslacakt. (6) Pentagonun 2008 Ordu Modernleme Stratejisi, Savunma Bakanlnn uzun sreli stratejik plncs Andrew Marshall tarafndan ayrntlandrlan doktrinin bir uzantsyd. Pentagona 1973 ylnda getirilen RAND irketi kdemli analizcilerinden Marshalla, komuta zincirinde daha

Say 24

Sayfa 55

nce hi duyulmam bir stat verildi. Marshall, Pentagon komuta zincirinde hibir ara rtbe olmakszn dorudan Savunma Bakanna rapor veriyordu. Marshall yllar ierisinde 87 yana ramen Asker Meselelerde Devrim (RMA) dedii eyi uygulayacak birok izde yetitirdi. Himye ettikleri arasnda Dick Cheney, Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Richard Perle ve daha saysz sava hini bulunmaktayd. Rumsfeld ve Cheneyi 2001de Rusya snrna stratejik fze savunma sistemlerinin yerletirilmesi iin ikn eden kii Marshalld. Bu, Birleik Devletlere uzun sredir hayalini kurduu nkleer stnl, Rusyann nkleer bir ilk vuru yapma ve karlk verme kabiliyetini yok etme imkn verecekti. (7) Rusyann Gney Osetyadaki yzeysel bir kkrtmaya 2008de ok sert tepki vermesinin asl nedeni ABDnin bu nkleer stnlk arayyd; Bir dier

neden de, ABDnin Ukraynay NATOya sokma arzusu idi. Marshall, Rumsfeldin Irak savanda felkete dnen Elektronik Sava Alan stratejisinin mimaryd: GPS yn bulma cihazlaryla internete bal askerler kullanmak. Ancak eletiriler, Bakan Rumsfeldi harcamaya ittiyse de, Marshalla dokunulmad ve Pentagonda kald; ite o bylesine bir gce sahipti. ABD Plnlar Srekli Kaynak Sava Pentagonun 2008 Ordu Modernletirme Stratejisi belgesi ABD Ordusunca resmi doktrin olarak oktan benimsenmi ok nemli stratejik ilkeleri ve varsaymlar aa karyordu. nsznde souk sava sonras bir Dim Sava gelecei ngrlyordu. Belgeden sorumlu olan Pentagon yetkilisi General Stephen Speakes, Sunu ksmnda unlar vurguluyordu:

Sayfa 56

Pentagon belgesi unu vurguluyordu: Dim bir atma dnemine girdik Souk Sava dneminden ok daha belirsiz ve tahmin edilemez bir dnem bu.

Amerika, gcmzn snanmaya devam edilecei dimi bir atma anda yer almaktadr. Bu sava kazanmamz iin uzun soluklu donatlm orduya ihtiyacmz var: Askerlerinin atma alannn tamamnda grevlerini yerine getirebilmesi iin her eye sahip olan bir ordu. (8) Pentagon belgesi unu vurguluyordu: Dim bir atma dnemine girdik Souk Sava dneminden ok daha belirsiz ve tahmin edilemez bir dnem bu. Orta Dou Boru Hatlar ve sler

Bu 2008 belgesi, daha nceki yllardakinden olduka farkldr. Bu sene modernletirme stratejimizin ksa bir tanm ile dorudan olaylarn kalbine nfuz ediyoruz. Nih duruma ulaabilmek iin Ordu Tedarik Kurumunu nasl kullanacamzn hedefleri, yollar ve aralar: Askerlerin olas en iyi tehizatla donatlmalar ve bylelikle Ordunun tekmil yeteneklere sahip dnyann en stn asker gc olmas.

Belge, terristlerin kitle imh silh kullanmas gibi bilindik lflarla dimi savan plnl dneminin ana hatlarn iziyordu. Belge, Ford hkmeti dneminde Henry Kissingern yaymlad Ulusal Gvenlik Stratejisi Memorandumu - 200nden (NSSM-200) bu yana ilk kez, ABD Ordusu resm grevleri arasnda hammadde asndan zengin lkelerde nfus kontrolnn de bulunduunu belirtiyordu. (9)

Say 24

Sayfa 57

2008 belgesi ABD ve mttefikleri iin en nemli tehlikenin Nfus Art olduunu belirtiyor ve yer alt kaynaklarnn kontrol iin savaa ayordu. Belge her ikisini birletirmiti: zellikle az gelimi lkelerdeki nfus art, hkmet istikrarn tehdit eden hkmet kart ve radikal ideolojilerde genlerin kmelenmesine neden olacak. Artan nfusun yol at kaynaklar iin rekabet daha fazla gda, su ve enerji harcamasna neden olacak. Bu kaynaklar onlar kontrol eden devletler ya da oluumlarn gvenlii iin bir kaldra olarak kullanlacak. (10) Pentagon iin iki resmi ncelik (kaynak zengini lkelerde Genlerin Kmelenmesi ve Rusya ile inin gelimekte olan dnyann gda, su ve enerjisini kontrol etmesine engel olmas) AFRICOMun kurulmasnn ardnda yatan nedenlerdi. ABD Dileri bylesi bir gcn gerekli olacan daha nce hi dnmemiti, ya da hayal etmemiti. ABD Afrikann kaynaklarna sahip olduunu dnyordu. Ancak, Pekinin 2006da 40dan fazla devlet bakann arlad kabuln ardndan George W. Bush AFRICOMun oluturulmas iin bakanlk emrini imzalad.

2008 belgesi ABD ve mttefikleri iin en nemli tehlikenin Nfus Art olduunu belirtiyor ve yer alt kaynaklarnn kontrol iin savaa ayordu. Belge her ikisini birletirmiti...
Souk Sava dnemi boyunca Afrikann devasa maden yataklarnn ABD tarafndan kontrol Amerikallarn gizlice besledii sivil savalar ve suikastlarla ya da ngiltere, Fransa, Portekiz, Belika gibi eski zorba smrgeci glerle ibirlii ile mmkn oluyordu. 43 Afrika devlet bakannn IMF artlar ya da Amerikallarn dayatt kemer skma politikalar yerine milyarlarca dolarlk ticaret anlamalar neren in tarafndan sayg ve itibarla karlanmas Vaingtonu olduka endielendirdi. (11)

Sayfa 58

Bir bakma Pentagon, 2002 balarnda Irak ve Afganistanda olduu gibi atmann yalnzca hava saldrlaryla snrlanmas, Amerikal askerlerin yerde tehlikeye girmemesi gerektiini belirterek Vietnam Sava Sendromunun sona erdiini resm olarak duyuruyordu.
in devlet petrol irketinin Sudan hkmetinden byk bir aratrma imtiyaz kazand Darfurdan Nijerya, ad ve Gney Afrikaya kadar Vaington, Afrika boyunca artmakta olan in etkisini bertaraf etmeye alyordu.

nc dnya lkelerindeki nfus artn bir tehdit olarak belirleyen 2008 Pentagon Strateji Belgesi gelecekteki savalarn nasl yaplacana dair baz paradigma deiikliklerinden bahsetti: Ordu yakn zamanda yeni doktrini FM 3-0 Operasyonlarn aklad. Bu doktrin belirsiz bir gelecekte faaliyet iin bir ablon sunar ve kurumlarmzda, eitimlerimizde, nder yetitirmede, personel politikalarnda, tesislerde ve malzeme gelitirmedeki deiikliklerde esas itici g olarak hizmet eder. FM 3-0 komutanlarn saldrgan ve savunmac operasyonlar ile istikrar ya da sivil destek operasyonlarn e zamanl olarak gerekletirmelerini kurumsallatrr. FM 3-0 21.yy operasyonlarnda toplumlar ve farkl kltrleri yok edecek deil, onlarn iinde yer alacak askerlere gereksinim duyulaca gereini kabul eder. (12) Bir bakma Pentagon, 2002 balarnda Irak ve Afganistanda olduu gibi atmann yalnzca hava saldrlaryla snrlanmas, Amerikal askerlerin yerde tehlikeye girmemesi gerektiini belirterek Vietnam Sava Sendromunun sona erdiini resm olarak duyuruyordu.

Say 24

Sayfa 59

(Devam edecek) William.Engdahl@PolitikaDergisi.com ___ Notlar:

(1) 1904ten 1947de lmne kadar hem Byk Britanya, hem de daha sonra ABDnin en etkili d siyaset stratejistlerinden olan, Halford Mackinder mehur Can Damar teorisini formllendirdi. Bu teoriye gre Avrasya ktasnn Rusyada bulunan kalbinin corafi konumu Britanyann dimi tahakkm iin en byk engeldi. Tutkulu bir ngiliz emperyalisti olan Mackinder New York D likiler Konseyi dergisinin Temmuz 1943 saysnda yer alan Kresel Sava ve Barn Kazanlmas makalesinde, ortaya kan Amerikan mparatorluu iin az bilinen ama olduka etkili bir siyasi tavsiye yazd. Bu makaleye gre Birleik Devletler ngilterenin halefi olarak kresel egemenlie ykselecekti. Mackinder 1904te yazd devrim niteliindeki tezine atfta bulunarak ngiliz egemenliine tehdit olabilecek bir Alman ve Rus ittifakndan bahsetti. (ngiliz diplomasisi II.Paylam -Dnya- Savanda Hitlerin douya ilerlemesini tevik ederek bunu engellemeye almt). Mackindera gre Rusyann Can Damar olarak merkezi ya da oyun kurucu roln ele geirebilecek, ngiliz egemenliine e deer bir dier g daha vard: inliler rnein Rus mparatorluunu ykp topraklarn fethederek dnyann zgrlne sar bir tehlike tekil edebilirlerdi nk byk ktann kaynaklarna ulamak iin bir de okyanus snr aacaklard. 1943te Mackinder ve Amerikal alma arkadalar Birlemi Milletlerin yapsn plnlarken inin Sovyetler Birilii Can Damarna kar dengeleyici rol oynayacan ngrdler ancak in Halk Cumhuriyeti 1949da kurulduunda bu durum byk lde deiti. Bundan sonra Amerikan politikas 1950de tertiplenen Kore sava, 1959da balayp 1975te Birleik Devletlerin onur krc malubiyetiyle sona eren Vietnam ya da kinci Hind-i in sava ile ini kuatma siyasetine kayd. 1972de Nixon-Kissinger ikilisinin Pekine yapt yolculukla balayan siyaset deiiklii ini Amerikan ve Batl yatrm ve mallarna ekonomik olarak baml klarak etki altna alma giriimiydi. Yzyln sonunda Amerikan elit evrelerindeki baz gruplar bu ekonomik stratejinin Asyada Birleik Devletlerin kontrol edemeyecei bir iktisd sper g yaratacandan endie ettiler. 2001de Bush-Cheney ynetimi ile ABD in politikas daha saldrgan bir tavr almaya balad. Mays 1999da inin Belgrad Bykeliliinin Amerikan NATO kuvvetlerince bombalanmas Amerikann ine kar deien siyasetinin sinyallerini veren bilinli bir saldryd. (2) Hayat boyunca Rusyaya kar duygularyla dolu olan bir Polonyal olan Brzezinski 1997deki aydnlatc Byk Satran Tahtas: Amerikan stnl ve Onun Jeostratejik Zorun-luluklar adl kitabnda, aka

Mackinder vmesine karn adn Halfrod yerine dikkatsizce Harold olarak belirtti. Rockefeller grubunun on yldr paras olan ve 2008de Barack Obamaya d siyaset danmanl yapan Brzezinski kitapta yle yazyordu: emperyal jeo-stratejinin byk zorunluluu: tebaas arasnda gizli anlamalar engellemek ve gvenlik asndan birbirlerine bamllklarn salamak, vergi verenleri uysallatrmak ve korumak ve barbarlarn bir araya gelmesine engel olmaktr. (Brzezinski, ae, sf.40) Brzezinski iin bir araya gelmelerine engel olunmas gereken en endie verici barbarlar iki Avrasya gc olan in ve Rusya idi. (3) Stephen M. Speaks, Korgeneral., 2008 ORDU MODERNZASYONU STRATEJS, 25 Temmuz 2008, Ordu Bakanl, Vaington D.C., 7. (4) ae., 9. (5) ae., 5, 6. (6) Brzezinski, ae. (7) Marshalln hamilik yapt kiilerin tam listesi iin Yedinci Blm:Askeri Meselelerde Bir Devrim? Blmne bknz. (8) ae., nsz. (9) Kissingern 1975 NSSM-200 belgesi hakknda daha yarntl bir aklama iin F. William Engdahln, lm Tohumlar: Kaltmn Arkasndaki Karanlk Oyunlar kitabna bknz., Bilim+Gnl Yaynlar (10) ae., 6. (11) China Daily, in Afrikaya yardm paketleri neriyor, 4 Kasm, 2006, www.chinadaily.com.cn. (12) ae., 7

Sayfa 60

Tarihi Perspektiften

ark Meselesi ve
Onun Gnmzdeki Uzants

Krt Sorunu (2)

Asm US

ncelikle, Krt kkenli Trk vatandalarmzn etnik kkenlerine ilikin pek ok tez vardr, ancak lber Ortaylnn da deindii gibi, henz kabul edilmi bir tez, bu konuda yoktur. Yani kesin olarak Krtlerin kkenleri nereden geldiine dair genel kabul grm bir teori yoktur. Var diyen ise, tarih bilgisinden yoksundur.

Prof. Dr. lber Ortaylnn da deindii gibi, henz kabul edilmi bir tez, bu konuda yoktur. Yani kesin olarak Krtlerin kkenleri nereden geldiine dair genel kabul grm bir mspet teori yoktur. Var diyen ise, tarih bilgisinden yoksundur. Bu konudaki tezlerden bir tanesi, onlarn rani ya da Arabi kkenli olduklarna dair aratrmalar ierir. Bir dier kaynaa gre ise onlarn, menei Orta Asyada bulunan Turani bir kavim olduklardr. Trkmenlerin Krtlemesini ileyen M.Erz ise, Ziya Gkalp ve kendi saha almalarna dayanarak, Osmanl Devletinin Alevileri bask altnda tuttuunu, bu skntlarn blgedeki asayisizlik, iktisadi zorluklar ve Safevilerle olan devletler aras reka-

etiimiz blmde, ark Meselesinin ne olduunu ve bunun hangi devletlerce, hangi amalar uruna karldn, Trkiyeye yaplan bu saldrlarn ve kartlan isyanlarn, neden emperyalizm uzants saylmas gerektiini incelemitik.

imdi ise bu sorunun ortaya karln, Osmanlnn i ilerine mdahalenin bir arac olarak kullanln, sorunun k kaynana inmeye alacaz. ncelikle, Krt kkenli Trk vatandalarmzn etnik kkenlerine ilikin pek ok tez vardr, ancak

Say 24

Sayfa 61

betle birleince kendilerine huzur arayan Trkmenlerin Krt derebeylerine katlmak, onlara balanmak yolunu setiini ifade eder. (5) Aydn Taneriye greyse, Krtler, nceden gebeyken, kendilerinden daha ileri bir yerleik medeniyet dzeyine ulaan Osmanlyla kurduklar balar sonucu, farkllklarn hissettirmiler ve bunu telafi etmek iin yeni bir kimlik aray iersine girmilerdir. erif Mardine greyse, bu farklln ortaya kma sebebi, Osmanlnn yapsnda bulunan derin hkmeden-hkmedilen uurumuydu. Saray ahalisi ve halk arasndaki bu kopukluk, zamanla halk arasnda da kltrel baz kopukluklarn domasna ve Osmanl tebaasndaki Trklerin farkl nitelere ayrlmasna yol amt. (6) Kaynak veremeyeceim ama, baz medya kurulularnda tartld veya szde Krtlerin bir millet olduunu ve szde Krdistan tezini savunanlar, Krtlerin antik bir medeniyet olan Medlerden geldiklerini ileri srerler. Ancak daha nce belirttiim gibi, bunu bir tarih bilgisi olarak kabul edebilmek iin yeteri kadar done ve kantmz yoktur. Yurtd kaynaklarda ise, bata ngilizler olmak zere Avrupallar, Krtleri vahi, kan dkc ve Hristiyan olduklar iin korumak zorunda hissettikle-

Yurtd kaynaklarda ise, bata ngilizler olmak zere Avrupallar, Krtleri vahi, kan dkc ve Hristiyan olduklar iin korumak zorunda hissettikleri Ermenileri katleden bir topluluk olarak grmtr.
ri Ermenileri katleden bir topluluk olarak grmtr. (7) Fakat aslnda, durum aksinedir. Esas olarak Krtler, komular Ermeniler tarafndan eitli mezalime tabi tutulmular ve 1915-1918 yllar arasnda, yuvarlak rakamla 600.000 kii hayatn bu ekilde kaybetmitir. Hasan Arfa, The Kurds: An Historical and Political Study (Oxford,1966) adl almasnda bu konuyu ilemitir. (8) Bu konuyu kitabnda ileyen dier bir yazar olan Ximenez ise, Kurds and Armenians adl kitabnda, Bat kamuoyunda, Krtlerin saldrganlnn abartldn, Osmanl Devleti kadar hibir lkede bu denli hogr olmamasna iaret ederek, herhangi bir Bat lkesinin, gemii eer kat zerine dklrse, bu blgedekinden daha kanl olduu grlecektir, demitir. (10) 20. yzyl yaklatnda ise, Batya ait bu oryantalist grler, gittike romantik egzotizme dnmeye balayacak ve Bat insannn bu corafyaya bak as daha lml hale gelecektir. zellikle blgeyi gezip, gzlemlerini yazan aratrmaclarda, bu gr hakim olmaya balayacaktr. (10)

Sayfa 62

Ancak bu isyanlar tek tek incelediimizde, ou herhangi bir siyasi ierikten yoksun, daha ziyade feodal ve dini ayaklanmalardr. Krt syanlar diye lanse edilen isyanlarn ounun anahtar kelimeleri airet, vergi ve tekke idi.
Bu gzlemciler, yukarda bahsi geen durumu daha da ileriye gtrp, Krtleri Basklara, hatta skolara benzeteceklerdir. Mesela Parfik, Krt kyllerinin fiziki zelliklerinden ok etkilendiini belirtmi, mavi gzl Krtlerin sko Highlanderlara benzediini yazacaktr. (11) Prof. Dr. Mim Kemal ke, ayrca Walter B. Harrisin, From Batum to Baghdad via Tiflis, Tabriz and Parsian Kurdistan ( Londra 1926) adl kitabndan yapt alntyla u ifadeyi kitabnda yanstmtr: Krtlerin renkli giysileri de pek ok Avrupal seyyahn dikkatini eker, beenisini kazanr. eitli

ipek kumalardan oluturulmu bir sark, rzgarla savrulduka adeta kanat rpan darack cepkenler, altnda bol, fakat genel kyafete uygun alvarlar, ayakta Baskllarn giydii espadriller ve btn bunlar tamamlayacak aksesuar kabilinden beldeki kuaa sktrlm cembiyeleri pistolleri ve gs kafesini bir ha gibi evreleyen fiekleri ile Krtler, Avrupalnn gzlerindeki hayallerindeki ark tablosunun vazgeilmez insan tiplerini oluturuyorlard. (12) Detaya ok fazla girmeden konuyu toparlamak gerekirse, yurtiinde ve Avrupada Krtlerin kkenlerine ve onlarn bak alarna ilikin eitli grlere yer verdik. imdiyse biraz siyasi rgtlenmelerine bakalm. Bugne kadar 17si Osmanl Devletinde, 2si randa, 1 tanesi ngiltere hakimiyeti zaman Iraknda, 22si Trkiye Cumhuriyetinde, 2si Irakta olmak zere pek ok Krtlerin kart isyan patlak vermi. Ancak bu isyanlar tek tek incelediimizde, ou herhangi bir siyasi ierikten yoksun, daha ziyade feodal ve dini ayaklanmalardr. (13) Zaten yaz dizisinin birinci blmnde belirttiim gibi, Krt syanlar diye lanse edilen isyanlarn ounun anahtar kelimeleri airet, vergi ve tekke idi. ou isyan iddia edilenin aksine tabandan bir halk isyan deil, daha ok aalarn, eyhlerin, airetlerin karlarna dokunulduu iin, belli glerce kartlm isyanlardr. Benzer isyanlar daha batda, Krtlerin yaamad yerlerde de kmtr: Menemen olay, Brklce Mustafann Aydnda, eyh Bedreddinin Trakyada kard ayaklanma vb Bu tr ayaklanmalarn sebebi genellikle ayn olmakla birlikte, hibir ekilde klliyatl bir ulusal isyan saylamazlar. Yani kan isyanlarn Gneydou Anadolu-Dou Anadoluda olmas, bunlar bir szde Krt ulusal isyanna dntrmez. Bu isyanlar daha ziyade o blgenin geri braklml, aydnlatlmaml, kandrlml- kullanlml ve feodal yapsyla ilintilidir. imdi tekrar siyasi yapya dnecek olursak, esasen emperyalistler o blgeye ellerini sokana kadar, pek fazla olay olduu da sylenemez. Fakat 1840larda, yani ark Meselesinin ortaya kt

Say 24

Sayfa 63

1815 Viyana Konferansnn hemen ard bir zamanda, Trkiyenin kuzeydou blgelerinde yaayan ve kimi Hristiyan mezheplere mensup olan Sryanilerle yllarca ayn blgede yaamakta olan Krtler arasnda olaylar karmak iin kkrtmalar yapld bilinmektedir. (14) O dneme baktmz vakit, Osmanlnn zellikle kuzeybat cephelerinde Avusturya-Macaristan mparatorluu ve zellikle ar Petro dneminden sonra da Rusya arl karsnda ald derneik yenilgilere rastlamaktayz. Bu vaziyet-i umuminin muhtelif sebeplerinden en nemlileri kukusuz; bilimsellikten uzaklalmas, iktisadi hayatn zayflamas, Sanayi nklabnn ve dnemin yeni ekonomik dzeninin gerektirdii dnmn yaanamam olmasdr. Ksacas, zayf ekonomi gsz ve teknolojik bakmdan geri bir askeri dzen yaratmtr. Bu da Osmanl Devletini varln srdrebilmek iin da baml olmasna yol amtr. zellikle kinci Sanayi nklab ya da ar sanayi kapitalizmi (demir-eliin buharl tren ve demiryollar iin kullanlmas) (15) ve bu inklabn yaand lkelerdeki burjuvazi snfnn rnlerini satmak iin durmadan genileyen bir Pazar gereksinimi ile dnyann her tarafna yaylma eilimi (16) Osmanl

...Smrgeletiren bir halk, kendi ihtiamnn ve stnlnn temellerini gelecee tar() Uygar devletlerin, smrgeletirmeyi gerekli bir ama olarak grmemesi mmLeroykn deildir. (P. LeroyBeaulieu)
mparatorluu, Babr mparatorluu (Mughal mp.), in gibi devletleri, emperyalistlerin ak hedefi yapm ve geri kalmlkla onlar emperyalist devletler karsnda savunmasz birer smrge-yar smrge durumuna getirmiti. Zira emperyalizmin en byk fikir babalarndan birisi ve Collge de Franceda retim yesi olan P.Leroy-Beaulieu, Modern Toplumlarda Smrgeletirmeler zerine adl yaptnda u ifadeleri kullanacaktr: Smrgeletirme bir halkn byyen gc, kendini yeniden retebilme kuvveti, bir alanda genileyip oalmas ve dnyann byk bir ksmnda dilini, fikirlerini, yasalarn egemen klmasdr. Smrgeletiren bir halk, kendi ihtiamnn ve stnlnn temellerini gelecee tar() Uygar devletlerin, smrgeletirmeyi gerekli bir ama olarak grmemesi mmkn deildir. (17) te bu perspektiften bakld vakit, zengin doal kaynaklar zerine kurulmu olan Osmanl mparatorluunun, Yeni adan Yakn aa geerken, neden ve nasl bir anlayla, -zellikle ngiltere, Fransa ve Rusya Devletleri arasnda- bllmeye alldn ve buna klf olarak ark Meselesinin uydurulduunu ve mamafih Osmanlnn i ilerini nasl kartrdklarn anlamak ok da zor olmasa gerek. te gnmzde yaadmz bu terr sorunu, bu sebeplerle ortaya kartlmtr demekteyiz. Kanaatimizce, bu sorun gnmzde de, emperyalizmin bayraktarln Birleik Krallktan devralan ABD tarafndan devam ettirilmektedir.

Sayfa 64

1900lere doru, II. AbdlhaDyunmit Dyun-u Umumiyeyi kurmu, -yani bugnn borkurumular idaresi kurumu- bu kurumda alnan vergilerin, borlar karl olarak yabanc lkelere aktarlmasn dzenlemitir. Dahas Osmanlnn Genelkurmay Bakanl da, Almanlarn ellerindeydi. 1917 Aralk aynda Osmanl Genelkurmay Bakan, Tugeneral Hans von Seeckt idi.
Bu geri kalmlk ile bouan Osmanl, durumunun farkna yeni yeni varmaya balam, Tanzimat Ferman ve Islahat Ferman ile reform abalarna girmitir. Tanzimat Ferman, hibir teminat gstermeksizin btn yurttalara eit haklar, mal ve can emniyeti vaat ediyor; mali, askeri ve adli sahada Islahat Fermannn okunmas

baz reformlar ileri sryordu. Tanzimat Fermannn ardndan Islahat Ferman, Babalinin 1856da toplanan Paris Konferansna katlmasnn art ilan edildi. Bu iki fermanla birlikte, Osmanl mparatorluunda yeni bir siyasal gr belirmeye balad: Osmanlclk. Yani Osmanl mparatorluunun btn tebaasn eit yurtta sayma fikri, 1876 Kanun-i Esasisinde kabul olundu ve kuramsal olarak, 1918 ylna kadar yrrlkte kald. Aznlklar tarafndan benimsenen milliyetilik akmlar ise daha sonradan Trk tebaa tarafndan da kabul grmeye balad. (18) zellikle Islahat Ferman srasnda grmekteyiz ki, Osmanl Devleti, yabanc devletlerin diledikleri gibi at koturabildikleri bir serbest ticaret blgesine dnmeye balamt. Tam da emperyalistlerin istedikleri gibi! Bu plan tabii ki Osmanl iin pek vahim sonular dourmutur. 1900lere doru, II. Abdlhamit Dyun-u Umumiyeyi kurmu, -yani bugnn borlar idaresi kurumu- bu kurumda alnan vergilerin, borlar karl olarak yabanc lkelere aktarlmasn dzenlemitir.(19) Dahas Osmanlnn Genelkurmay Bakanl da, Almanlarn ellerindeydi. 1917 Aralk aynda Osmanl Genelkurmay Bakan, Tugeneral Hans von Seeckt idi. (20) Osmanl Devleti, ekonomik ve ticari ynden ngiltere ve Fransaya, askeri ynden de Almanyann elinde idi. Tabii ki, Mondros Atekes Anlamasndan sonra, emperyalist devletler Osmanlnn i ilerini, bizzat Osmanlnn bakentinden kontrol etme ansna elde etmilerdi. 1815 Viyana Kongresinde ortaya atlan ark Sorunu, 1918e gelindiinde, dnemin emperyalistleri tarafndan tkr tkr iletilmekteydi. Vatan, tam anlamyla yere serilmi, bana en emperyalistlerin vicdanna terk edilmiti. Ta ki 19 Mays 1919a kadar. te bu yukardaki sebeplerden tr Atatrk, Nutukun ilk blm olan Samsuna ktm gn genel vaziyetin

Say 24

Sayfa 65

grnnde, mill varla yararl ve zararl cemiyetler ve mensuplar, ksacas dostla dman ayrt etmeye yardmc olacak bilgileri bir blmde temerkz ettirmiti. nk durum, emperyalizmin Trkleri smrgeletirme planndan ibaretti. Zaten daha sonra Lenin de, emperyalistlerin bu planlarnn belgelerini, aklayacaktr. Bu blmde, yapay Krt sorununun nasl oluturulmaya alldn, bu sorunun Ermeni meselesi, Rum meselesi, Sryani meselesi vb. nasl kullanldn ve ne ekilde daha byk bir plann paras olduunu ve hangi ortamda zuhur ettiini, kimlere hizmet ettiini biraz yzeysel bir ekilde zetlemeye altk. Bir sonraki blmde bu husus, daha detayl bir ekilde ele alnacaktr. (Devam edecek) Asim.Us@PolitikaDergisi.com

(10) Ayn eser, s.16 (11) Ayn eser, s.16 (12) Ayn eser s.16 (13) Ayn eser (14) SONYEL Salahi R. , Gizli Belgelerde Osmanl Devletinin Son Dnemi ve Trkiyeyi Blme abalar, s.40 , Kaynak Yaynlar , Mays 2009 (15) ALPKAYA Gken, ALPKAYA Faruk , 20. Yzyl Dnya ve Trkiye Tarihi, s.17, Tarih Vakf, stanbul 2004 (16) MARX Karl, ENGELS Friedrich, Komnist Manifesto, s.46, Bilim ve Sosyalizm Yaynlar, Kasm 1968 (17)BEAUD Michel, Kapitalizmin Tarihi, s.179, Dost Kitabevi, Ankara Mart 2003 (18) KARPAT Kemal, Trk Demokrasi Tarihi, s.105-106, mge Yaynevi, 3. Bask (19) ZAKINCI Cengiz, Trkiyenin Siyasi ntihar YeniOsmanl Tuza, s.20 Otopsi Yaynlar, Nisan 2005 (20) Ayn Eser, s.48

(5) KE Mim Kemal, Musul-Krdistan Sorunu 19181926, s.14 , Bilge Karnca Yaynlar 2002 stanbul (6)Ayn eser, s.15 (7) Ayn eser, s.15 (8) Ayn eser, s.15 (9) Ayn eser, s.15

Sayfa 66

Birka kyl kendi kendine renmiyorsa...

PKKya Gayrinizami Harpi Kim retiyor?

mit MNEL Ben bu yazmda bu savan gayrinizami harp (GNH) adn kullanacam. Hangi terimi kullanrsanz kullann, GNH ok zor bir sava taktiidir. Dmanla savamann yannda zorlu arazi artlar ve etin hava koullaryla da savamanz gerekmektedir. Ayn zamanda yiyecek ve iecek kaynaklarnn yerlerini iyi bilmeniz ve doada a kalmama taktiklerini de stn bir disiplinle uygulamanz gerekmektedir. Ancak bu artlar ne kadar yerine getirirseniz getirin, savatnz blgedeki halktan veya baka bir yerden yiyecek ve cephane yardm alamazsanz GNH taktiiyle en fazla

u an Trkiyenin PKK terr rgtyle yrtt gerilla savann iki ismi daha vardr. Bunlardan ilki politik sylemle; dk younluklu sava, dieri askeri literatrdeki ad gayrinizami harptir. Gerilla sava terimini kim ya da nerede kullanr derseniz; aslnda gerilla, bu sava taktiiyle savaan kiilere denir.

Say 24

Sayfa 67

6 ay savaabilirsiniz. Bu sebepten GNH ile savama taktii ayn zamanda blge halknn zerinde psikolojik bask ve propaganda yapma yeteneini de gerektirmektedir. GNH silah gc bakmndan kk olmasna karlk, ykm gc bakmndan byk apta ykmlar yaplabilecek bir sava taktiidir. Bu sava taktiiyle dzenli ordular datlabilir ya da en azndan dzenli ordularn yerlerinden kprdayamamasna veya moral bozukluuna yol aar. Yazl kaynaklara gre ilk modern GNH taktikli sava spanyollar Napolyonun ordularna kar kullanmlar ve bunda baarl olmulardr. Bundan sonra bu sava taktiiyle lke kuran Mao Zedunu grmekteyiz. Vo Nguyen Giap da bu sava taktiiyle Vietnamda ABDye byk kayplar verdirmitir. Ve en son olarak da Ernesto Che Guevara... Che Guevara, GNH taktii ile sava konusunda kitaplar yazm ve bu sava taktiini olduka gelitirmi bir kii olarak GNH taktiiyle savaan toplum veya rgtlerin atas olmutur.

Yazl kaynaklara gre ilk modern GNH taktikli sava spanyollar Napolyonun ordularna kar kullanmlar ve bunda baarl olmulardr. Bundan sonra bu sava taktiiyle lke kuran Mao Zedunu grmekteyiz. Vo Nguyen Giap da bu sava taktiiyle Vietnamda ABDye byk kayplar verdirmitir.
Peki tarihinde birok sava grm ve yapm bir halk olan Trkler, GNH taktiiyle ne zaman karlamlar ve uygulamlardr? GNH taktiiyle savala, ilk olarak Fatih Sultan Mehmet, Akkoyunlularla giritii Otlukbeli Savanda karlam, neredeyse kaybetmek zere

Sayfa 68

Fatihe kar kullanlan GNH taktiiyle sava, 1911 ylnda Osmanl, Trablusgarpta talyanlara kar kullanacaktr. Osmanlnn talyanlara kar yrtt GNH taktikli savaan gerillalarn banda Enver Paa, Mustafa Kemal Paa, Fuat (Bulca), Nuri (Conker) ve Fethi (Okyar) bulunacakt.
olunan bu sava yeni gelitirdii havan toplar sayesinde zor da olsa kazanmtr. stanbulu fethederek Bizans mparatorluunu yok eden Fatih, Akkoyunlular karsnda zorlanmasndan tr kaan birlikleri takip etmeye cesaret edememitir.

Tam olarak yok etmedii Akkoyunlular, taht kavgalar yznden kendi kendilerini yok edene kadar (yaklak 1 sene) GNH taktiiyle Fatihin ordularn olduka ypratmtr. Fatihe kar kullanlan GNH taktiiyle sava, 1911 ylnda Osmanl, Trablusgarpta talyanlara kar kullanacaktr. Osmanlnn talyanlara kar yrtt GNH taktikli savaan gerillalarn banda Enver Paa, Mustafa Kemal Paa, Fuat (Bulca), Nuri (Conker) ve Fethi (Okyar) bulunacakt. Bu paalar Trablusgarpta airetleri rgtleyerek talyanlara kar GNH taktiiyle baarl bir sava gerekletirmi, 1 yl boyunca talyan askerlerinin sahilden ierilere kprdayamamalar salanmtr. 1.Dnya Savandan sonra kurulan Trkiye Cumhuriyetinin dousunda zaman zaman ayaklanmalar km, Trkiye Cumhuriyeti tartmal mdahalelerle (Dersim Olay) bu ayaklanmalar bastrmay baarmtr.

Say 24

Sayfa 69

PKKnn Douu 1980 Darbesinden sonra ou silahl eylemci Dou ve Gneydou blgesine, Irakn kuzeyine, Suriyeye rana ve Beyruta kat. Bu sralarda Ortadou drt byk ve nemli olaya sahne oldu: ran'da ah'n devrilmesi, Sovyet Rusya'nn Afganistan' igali, Irak-ran Sava... (1) ABDnin Ortadouda aktif rol almas da bu zamanda balad. ran-Irak savan balatarak azalan dolar rezervlerini tekrar eskisi haline getirdi. Afganistann Rusyaya kar direniini salamak iin sonradan Talibana dnen Afgan mcahitlere askeri eitim, silah ve patlayc yardm yapt. Afganistana yapt patlayc maddeler yle oktu ki, her Afgan mcahidine 1.200 kilo patlayc dyordu. Ve Tabii ki Bekaa Vadisi... Bekaa Vadisi, Suriye'nin kontrolne gemesiyle birlikte, blge uluslararas terrn bir eitim merke-

Bu kamplarda Japon "Kzl Ordu Fraksiyonu"ndan, Tayland'l "etani Kurtulu Cephesi"ne, "Eritre Kurtulu Hareketi"nden, POLISARIO'ya, Ermeni ASALA'dan Krt PKK'ya kadar dnyann drt bir kesinden gelen birok terr rgtn barndryor, besliyor, koruyordu.
zi durumuna gelmiti. Bu kamplarda Japon "Kzl Ordu Fraksiyonu"ndan, Tayland'l "etani Kurtulu Cephesi"ne, "Eritre Kurtulu Hareketi"nden, POLISARIO'ya, Ermeni ASALA'dan Krt PKK'ya kadar dnyann drt bir kesinden gelen birok terr rgtn barndryor, besliyor, koruyordu. Hatta Yunanistan'da sosyalist Papandreu iktidarnn Bakanlarndan Safis Valirakis, Vasilis Konstandineas ve 1988'de Yunan stihbarat Tekilat'nn Bakan Kostas Tsimas'n da Bekaa'da eitildikleri biliniyor. Bunlar ve daha bakalar PASOK Partisi iktidara geldikten sonra, Yunanistan'n kaplarn uluslararas terrizme atlar. Suriye'nin, 1983'te uluslararas terrizme yeni bir yn verdii gzlendi. O tarihten sonra am ynetimi, Muhaberat ajanlarnn terr eylemlerinde dorudan yer almalarna baz snrlamalar getirdi. Suriye'nin bir devlet olarak itibarnn korunmas yani bir "terr devleti" olduunu gizlemesi gerekiyordu. Uygulamaya balad bu yeni terr politikasyla, ajanlarn terr eylemlerinden ekmi, devreye Bekaa vadisinde toplad terr militanlarn sokmutu. (2) Peki Suriye Bunu Neden Yapyordu? Suriye rejiminin PKKya gz yummasnn arkasndaki en nemli motivasyon, Trkiyeye kar manevra imknlarn ge-

Sayfa 70

PKK, ilk byk eylemini 15 Austos 1984'de yapt. Siirt'in Eruh ve Hakkari'nin emdinli ilesini basan PKK'llar, karakollara ve askeri lojmanlara saldrdlar. Her iki ileyi bir sre kontrol altnda tutan rgt militanlar, ile meydanndan ve cami minaresinden bir sre propaganda yapt ve daha sonra da terristlerin Kuzey Irak'a dndkleri bildirildi.
litirmek istemesinin yan sra, srailin Lbnana dnk saldrlarna kar PKKnn bekilik grevini

stlenmesidir. PKK, sraile kar savaan ilk Krt rgt olma niteliini, 1982 ylnda srailin Lbnana saldrmasyla elde etmitir; Prof. mit zdan verdii bilgilere gre, bu atma srasnda 11 PKK militan lm, 13 tanesi de sraile esir dmtr. (3) PKKnn Trkiyedeki lk Eylemi PKK, ilk byk eylemini 15 Austos 1984'de yapt. Siirt'in Eruh ve Hakkari'nin emdinli ilesini basan PKK'llar, karakollara ve askeri lojmanlara saldrdlar. Her iki ileyi bir sre kontrol altnda tutan rgt militanlar, ile meydanndan ve cami minaresinden bir sre propaganda yapt ve daha sonra da terristlerin Kuzey Irak'a dndkleri bildirildi. Sadece Eruh'ta bir askerin hayatn kaybettii olay, l saysnn az olmasna da baklarak ilk anda ok nemsenmedi. O dnemde baz siyasetiler

Say 24

Sayfa 71

eylemi gerekletiren PKK iin bir grup ekya diyerek olayn zleceine dair inanlarn dile getirdiler. Son birka yldr zaman zaman ve yer yer grlen vur-ka eylemlerinden biri sanld. PKK sonraki her 15 Austos'u nceleri "ilk kurun gn" sonra da "Dirili Bayram" olarak yeni eylemlerle kutlama karar ald. (4) Baz siyasetilerin bu olaya bir grup ekya boyutunda bakmalar PKKnn yllar iinde byyp gelimesine sebep olmutur. Daha da kts TSKnn bile olaya bu boyutta bakmas, GNH taktiiyle savaan bu rgtle ne ekilde savaacan yllarca renmemesine sebep olacak, bu yzden binlerce Mehmetik ehit olacaktr... TSKnn GNH Taktiiyle Savamay renmesi TSK, yllarca GNH taktiiyle savaan PKK ile yllar sonra GNH taktiiyle savamay akl edecek, bunun iin GNH taktiiyle savamay iyi bilen zel Kuvvetleri terr blgesinde grevlendirecektir. Bugnk zel Kuvvetler Komutanlnn ekirdei; 2nci Dnya Savan mteakip, Sovyetler Birliinin Trkiye iin byk bir tehdit oluturmas zerine, Silahl Kuvvetlerin harekatn, dman gerisinde icra edilecek faaliyetlerle kolaylatrmak maksadyla; 1952 ylnda, zamann Yksek Savunma Kurulunun karan ile Milli Avc Birlikleri ubesi olarak kurulmutur. Kurulduu gnden itibaren, geliimini

Ancak son zamanlarda PKK ile savam bu zel askerler Ergenekon Terr rgt yesi olduklar iddiasyla gzaltna alnm, kimlikleri basn tarafndan deifre edilmitir. Bu da son zamanlarda PKKnn silahl eylemlerini arttrmasna olanak salamtr.
modem an gereklerine uygun olarak srdrm ve TSKnn reorganizasyonu kapsamnda 1992 ylnda zel Kuvvetler Komutanl adn almtr. zel Kuvvetler Komutanl zel Birlikler, Okul ve Destek Birlikleri eklinde tekilatlanmtr. zel Birliklerin temeli her biri kendi konularnda uzman timlerden olumutur. Bordo Bereliler, Trk Silahl Kuvvetleri'nin deiik snf ve rtbelerdeki subay ve astsubaylarndan oluan, i ve d tehditlerin bertaraf edilmesine kar her trl arazi ve iklim artlarnda grev yapabilecek nitelikte st dzey eitime tabi tutularak yetitirilmi zel askerlere verilen isimdir. Bu askerler ayn zamanda devlet byklerinin yakn koruma grevini de yerine getirirler. Dnyann en iyi askeri zel timleri sralamasnda 3. srada yer alr. nn Abdullah calan'n yakalanma grevinde duyurmutur. Bordo Berelilere ye olan askerlerin adlar soyadlar MT tarafndan korunur. (5) Ancak son zamanlarda PKK ile savam bu zel askerler Ergenekon Terr rgt yesi olduklar iddiasyla gzaltna alnm, kimlikleri basn tarafndan deifre edilmitir. Bu da son za-

Sayfa 72

manlarda PKKnn silahl eylemlerini arttrmasna olanak salamtr. TSK-PKK Sava 1993-1995

syla da bitme noktasna gelmitir. Ancak PKKnn gnmzde silahl eylemlerinde tekrar gzle grlr bir art olmaktadr. PKKnn ans

zel Kuvvetlerin terr blgesinde grevlendirilmesi PKKya byk kayplar verdirmeyi baarsa da bunlar lokal baarlar olarak kalmtr. Byk baarlar elde etmek iin TSKnn topyekun sava haline brnmesi gerekmekteydi. Bunun iin ay komando eitimi alm erler de kullanlmaya balanm, binlerce GNH taktiiyle savaan askerler ve yzlerce gezici birliklerle PKKya blgede gz atrlmaz olunmutur. GNH taktiiyle savaan bu askerlere ayn zamanda hava destei de verilerek byk baarlar salanmtr. PKK ve TSKnn topyekun sava 1993-1995 yllar arasnda ok youn bir ekilde yaanmtr. PKKnn Eylemlerini Arttrd Zamanlar PKK, 15 Austos 1984 ylnda yapt ilk silahl eyleminin ardndan eylemlerini arttrarak srdrmtr. PKKnn 1984 ylndan itibaren artarak srdrd bu silahl eylemler 1992 ylnda kuruluundan bu yana en yksek seviyesine ulam, 19931995 savanda TSKnn baarl operasyonlar sayesinde PKK neredeyse dalma srecine girmi, hatta liderleri Abdullah calann yakalanma-

Genelkurmay Bakan lker Babu, son zamanlarda artan PKKnn silahl eylemleri dolaysyla bir televizyon programnda u ifadeleri kullanmtr: PKK aslnda ansl bir rgt. Tam kme noktasna, zlme noktasna geliyor ama maalesef konjonktrel durumlar hep lehine cereyan ediyor. Bir dier nemli tespit ise, ne zaman terr eylemleri azald veya hi olmad, biz bunu yanl algladk. Sanki terr rgt bitti dald. Aslnda da kadrosu duruyordu ama eylem saylar dmt. rnek 1999dan 2004 ylna kadar eylem yok ancak rgt bitmedi. rgtn da kadrosu yine duruyordu. Burada bir alglama yanllmz oldu. Biraz daha doru alglasaydk o dnemde daha salkl tedbirler alabilirdik. (6) Peki PKKnn ans, silah, eitimli gerillalar nereden geliyordu? PKKnn gerilla toplamak iin cahil kyl halk kandrp dada GNH sava rettii biliniyor. Peki bu kadar zor bir sava kyllere kim retiyor? PKKnn bnyesinde bulunan bu kadar cahil elemanlar GNH taktikli sava nasl reniyor-

Say 24

Sayfa 73

lar, kimlerden reniyorlar? 25 yldr cephaneyi, yiyecei nereden temin ediyorlar? PKKnn yardm grmemesi iin TSKnn boaltt kyler varken, PKK yine de yiyecei nereden buluyor? Tabii ki tm bu sorularn mantkl cevaplar var: uyuturucu ticareti, Kuzey Irakn kark siyasi durumu, Avrupa lkelerinin yardmlar Ancak ben burada sizin dikkatinizi baka bir devlete ekmek istiyorum. PKKnn ana sponsoru... PKKnn Ana Sponsoru ABD! PKKnn eylemlerini arttrd zamanlara dikkatlice bakarsanz ABDnin Ortadouyu kartrd zamanlara denk geldiini hayretle greceksiniz. PKKnn silahl eylemlerini arttrd dnemlerde Ortadouda hep ABD vard... PKKnn emekledii zamanlar olan 1980 sonrasnda ABDnin ran ahn devirdii ve Saddam da kullanarak kartt ran-Irak savandan 4 yl sonra PKK, Trkiyeye sava ilan etmitir. 1990-1991 yllar arasnda Saddamn Kuveyti igali ve ABDnin Iraka mdahalesinden 1 yl sonra PKK kuruluundan bu yana Trkiyeye kar en kanl eylemlerini gerekletirmitir. Ve imdi... 11 Eyll saldrlarndan sonra kimyasal silah var bahanesiyle igal ettii Iraka askerlerini yerletirmesinden yaklak 7 yl sonra PKKnn silahl eylemlerinde art balamtr. Grdnz gibi PKKnn silahl eylemlerini gerekletirdii dnemlerde hep Ortadouda ABD varl sz konusu... ABD, PKKya Eitim Veriyor! Her lke PKKya yardm yapabilir ancak her lke bire bir PKK gerillalarna eitim veremez. Gerilla eitimi savalan blgede verilir. Bunun iin de eitmenlerin savalan blgede olmalar gerekmektedir. Yani Ortadouda... GNH sava sadece dardan ya da ieriden silah-cephane ve yiyecek teminiyle deil, ayn zamanda iyi eitilmi nasl pusu atlacan bilen, ka yollarn renen, mayn yerletirmeyi, bubi tu-

GNH sava sadece dardan silahya da ieriden silah-cephane ve yiyecek teminiyle deil, ayn zamanda iyi eitilmi nasl pusu atlacan bilen, ka yollarn renen, mayn yerletirmeyi, bubi tuza kurmay, propaganda yapmay bilen kiilerce gerekletirilir. Bunlar da emin olun ki cahil kyller birbirlerine retiyor olamaz...
za kurmay, propaganda yapmay bilen kiilerce gerekletirilir. Bunlar da emin olun ki cahil kyller birbirlerine retiyor olamaz... Afganistanda Ruslar ile savamas iin Afgan mcahitleri (Taliban) eiten, randa ah devirmek iin propaganda yapan, Saddama kar Barzani ve Talabaniyi eiten kim ise, PKKy da eitenin o olduundan hi phem yok... Umit.Minel@PolitikaDergisi.com Kaynaklar:
(1): www.gazetemuz.com (1970-1980 Trkiye Ve Ortadou Senaryolar) (2): www.temha.net (Suriye ve Terr) (3): www.odatv.com (PKK TEKRAR SURYE'YE M YAKINLAIYOR?) (4): www.haberpan.com (PKKnn adn duyuran eylem: Eruh baskn) (5): askerenes.blogcu.com (ZEL KUVVETLERN TARHES) (6): www.bugun.com.tr ('PKK ansl bir rgt')

Sayfa 74

Terre zm:

Olaanst Hal Blgesi Deil, Olaanst Hal Trkiyesi

Ouz Kemal ZKAN

Her eyden nce, btn eksikliklere ve yanllklara ramen, bu sorunun zlememesinin temelinde yatan sebep olarak, blgesel farkllk gzetmeksizin, sadece devlet olarak deil bu lkenin fertleri olarak da, insan hayatna deer vermememiz en ncelikli problemimizdir.
aklak 30 yl olmak zere, PKK terryle mcadele ile geen yllar ln edilen OHALler, askeri harektlar, GAP, ekonomik tevikler, zaman zaman da olsa demokratik admlar; btn bu zm yollarna baktmz zaman, 73 milyonluk ve G20ye dhil olan bir lkenin, byle bir sorunun stesinden gelememesi, bir yerlerde eksikler ya da hatalar yapldnn bir iareti olduunu gsteriyor. Bu zm yollar ierisinde en somut adm olan GAP dahi bitiremeyen bu byk lkenin, artk hatalarndan ders karmasnn zaman geldi de geiyor. Her eyden nce, btn eksikliklere ve yanllklara ramen, bu sorunun

zlememesinin temelinde yatan sebep olarak, blgesel farkllk gzetmeksizin, sadece devlet olarak deil bu lkenin fertleri olarak da, insan hayatna deer vermememiz en ncelikli problemimizdir. zellikle PKK terrnn balad yllarda, bu soruna be apulcu yaklam, bu ve benzeri sorunlarda, normal srp giden hayatmzda, kaybedilen bir canla, yz can ya da fazlasn eit grmeyen anlaymz, yaanan sorunlarn gn konuulup sonra unutulmas gibi faktrler, zihniyet anlamnda bu terr sorunun bitmemesinin en nemli sebeplerindendir. Bu srete devletin ve siyasetilerin, terr sorununa arlkl olarak, blgesel ve ordunun zebilecei bir sorun olarak yaklamas, sanki terr rgt mensuplarnn, bu lkenin vatandalarndan ve baka Ortadou devletlerinden olsalar dhi ayn etnisiteden ve kltrden olmad bak as, terr rgtn destekleyen, maddi g ve silah salayan organlarn, Avrupa devletleri ve ABD olduu ksr dngs ierisi-

Say 24

Sayfa 75

ne sokmakta ve askeri, sivil yneticilerin de, bu sorumluluu alma ve sorunu bitirme cesaretini gstermelerini engellemektedir. Bunun sonucu olarak da bu terr sorunu, arapsana dnm ve komplo teorileri zerinden zmlemeler retilerek bir kmaz sokaa sokulmutur. PKK sorunu, sadece blgesel bir alandan ve o blgenin skntlarndan treyen bir sorun ya da sadece d glerin destekledii, taeron olarak kulland bir rgt olarak grld iin, askeri zmler ve gn kurtarmaya ynelik admlarla, sorun daha da byk yumak haline getirildi. Olaanst hallerle ve son zamanlarda etnisiteye indirgenmesiyle, Misak- Milli snrlar ierisinde, adeta hem blgesel, hem etnik iki farkl blge ve millet izgisine getirilerek, kutuplama ve ayrma tehlikesi ba gstermeye balad. Ve bu soruna Hatt mdafa yoktur, sath mdafa vardr, o sath btn vatandr yaklam ile zmler retmek zorunluluu yllarca gz ard edilmitir. Yine son zamanlarda, aresizlik ve acziyet emareleriyle, tpk Osmanlnn son dnemdeki manda-

PKK sorunu, sadece blgesel bir alandan ve o blgenin skntlarndan treyen bir sorun ya da sadece d glerin destekledii, taeron olarak kulland bir rgt olarak grld iin, askeri zmler ve gn kurtarmaya ynelik admlarla, sorun daha da byk yumak haline getirildi.
clk anlayna benzer dnceler hortlamaya baladn grmekteyiz. Terr rgtyle masaya oturmaktan tutun NATOyu blgeye armak gibi dncelerin Mtareke basnndan ya da o dnemdeki emperyalist devletlerin himayesi altna girmeyi kabul edenlerden, farklar olduunu syleyebilir miyiz?

Sayfa 76

Bugn de artk toplumun her kesimini yaralayan, alatan bu sorunun zmnde ncelikle anlayn, sath kalknma anlayyla deimesi gerekmektedir. Ve yine, tek bir millet olabilme yolunda devrim niteliinde projeler retilmelidir.
Tabi ki olaanst hl Trkiyesi derken, o bilindik ve antidemokratik uygulamalar kapsayan OHAL ilanlarn kastetmiyorum. Cumhuriyetin temel ilkelerinden ve amalarndan olan ulusuluk anlay farkl rk, kltr ve dinlerden oluan Anadolu halkn ortak bir at altnda toplama yolunda, toplumumuzu nemli noktalara getirdi. eriden ve

dardan yaplan btn saldrlara kar, amac Trk kltr ve Trk milleti oluturmaya ynelik olan Cumhuriyet, ayakta kalmay bugne kadar baard. Kurtulu Savanda sath mdafaa anlayyla hareket eden Cumhuriyetin kurucular, sava sonrasnda da sath kalknma anlayyla hareket etti. Fakat mtegallibe tayfasnn engellemeleri ve halkn eitim seviyesi dolaysyla, atlan admlarn ilerlemesi yava oldu ya da engellendi. Bugn de artk toplumun her kesimini yaralayan, alatan bu sorunun zmnde ncelikle anlayn, sath kalknma anlayyla deimesi gerekmektedir. Ve yine, tek bir millet olabilme yolunda devrim niteliinde projeler retilmelidir. Millet olma yolundaki en byk engellerden birisi de hemehri dernekleri ve din vakflardr. zellikle hemehri dernekleri, kurulduklar illerde, kendi siyasi ve maddi karlar dorultusunda hareket ettikleri iin yerel halkla btnlemeyi, kaynamay ve kltr alveriini engellemekte ve milli kimlikten nce etnik ya da blgesel kimlikleri n plana tamaktadr. Dini vakflar da kendi varlklarn idame ettirmek adna Cumhuriyetle atmakta, toplumu dincilik ve mezhepi-

Say 24

Sayfa 77

lik yaparak blmektedirler. Hemehricilik dernekleri kapatlmal; vakflar yasas, ulusalclk anlayyla yeniden dzenlenmelidir. Geri kalm blgelerin ya da ehirlerin insanlar da gerek terr ve sosyal artlar itibariyle gerekse i umutlaryla byk ehirlere g etmektedir. Bu orantsz gler de yerleik halkn kltrn yozlatrmakta, sosyal ilikileri zedelemektedir. Ekonomik kalknma tam olarak salanamadan bu glerin engellenmesi u aamada mmkn olmasa da en azndan bu blgesel glere, bir ekilde orantl ve karlkl etnik yaplar dengeleyecek ekilde ekonomik ve sosyal zmler retilmelidir. Yine devletin acziyet gstergesi olan Ky snr iinde herkesin rzn, cann ve maln korumak iin ky korucular bulundurulur kanunuyla devreye sokulan koruculuk sistemi de gzden geirilmeli ve aamal olarak korucular madur edilmeden kaldrlmaldr. Devletin polisi, askeri gibi emniyet gleri varken, vatandan silahlandran bir devletin gl olduundan ve adalndan bahsedilebilir mi? Ayn zamanda bu, terrle mcadeleyi, askeri sahadan kartmak deil midir? Koruculuk sistemine ayrlan bte, yine arttrlarak Trk Silahl Kuvvetlerine aktarlmal ve bu bte TSKnn terr rgtne kar psikolojik savata kullanlmas ve o blgede ki halka TSKy sevdirmesi, benimsemesi adna eitli yollardan TSK eliyle datlmaldr. Terrle mcadelede temel devlet politikas olarak grlen silahl kuvvetlere endeksli zm yolunda da nemli eksikliklerden birisi de grev deiiklikleri, atamalar ve erken emekliliktir.

Bu balamda GAP en ksa srede bitirilmeli ve bittikten sonra da bu projenin salayaca kaynaklar adil bir ekilde datlmaldr. Bu adaletin salanmasnn en temel yolu da, toprak reformunun yaplmasndan gemektedir.
Blgede greve atanan askerler, tam o blgenin artlarna adapte olurken, terr rgtn tanrken ve mcadele anlamnda diren kazand esnada ya emekliye ayrlyor ya tayini baka bir blgeye yaplyor. Bu da terrle mcadele de zafiyet ve istikrarszl getiriyor. Ayn ekilde generallerin de grev sresi uzatlmal ve rtbe deiiklikleri zerine, terrn devamll dorultusunda yeni dzenlemeler getirilmelidir. Blge milletvekillerinin ounluunun, oradaki airet liderlerinden olmas da, oradaki halkn vatandalk, birey statsne gemesini engellemektedir. Bu milletvekillerinin, kendi maddi ve airet karlar dorultusunda hareket etmesi, blgede devletin hizmeti tam olarak ya da adil bir ekilde datamamasna neden olmaktadr. Blgedeki hizmetler, o airetlerin izni ve ynlendirmesiyle yapld srece, terr rgt bu zihniyetin sebebi olan geri kalml her zaman kullanmaya devam edecektir. Bu balamda GAP en ksa srede bitirilmeli ve bittikten sonra da bu projenin salayaca kaynaklar adil bir ekilde datlmaldr. Bu adaletin salanmasnn en temel yolu da, toprak reformunun yaplmasndan gemektedir. Bu blgede, devletin belirleyecei sahip olan dnmn zerindeki topraklar halka ve hatta koruculuk sisteminin kaldrlmasndan doacak skntlara mahal vermemek iin koruculara datlabilir. Dokunulmazlklarn kaldrlmas konusu da milletvekilliinin daha ok tabana yaylmasn, effaflamasn ve drst insanlarn siyasete katlmn salayaca iin bu da her anlamda lkemizin sorunlarnn zmne ok nemli katk salayacaktr. Siyaset ve meclis bir ka ve snma yeri olma-

Sayfa 78

Terrn d balantlar konusunda, destekisi kim olursa olsun ilkeli bir duru sergilenmeli, kayplar ne olursa olsun terrn destekileriyle ilikiler kesilmelidir. Terr rgtnn bitirilmesi adna snr tesi harekatlar kalc olmak kaydyla, tekrar domas mmkn olmayana dek Kuzey Irakta konulanmaldr.
yacaktr. Saygnlk, sadece milletvekillii kimliiyle kazanlmayacak, kiilik ve drstlk n plana kacaktr. lke sorunlarna duyarl olan vatandalarnn siyasete katlm artacaktr. Bununla birlikte siyasi partiler yasas da demokratikletirilmelidir. Seim yasas da baraj drlerek deitirilmelidir. Seilme ya 18e indirilmelidir. Gen nfusa sahip olan lkemizin en nemli sorunlarndan birisi de bu zelliinden faydalanamamasdr. Mevcut sistem, genliin dinamizmini ve

yeni fikirlerini devlet anlayna yanstamamakta, bunun yan sra genliin de sosyal ve gelecek kayglar altnda enerjisinin kaybolup gitmesine neden olmaktadr. Eitim konusundaki eksiklikler, zellikle douda genliin terr rgtne katlmasna, sokaklarda kullanlmasna kadar birok sorun dourmaktadr. Genliin, enerjisini en salkl ve bilinli yoldan harcayabilecei spora da yeterince nem verilmemekte, spor, futbol ksr dngs ve seyirciliinden teye geememektedir. Bu dorultuda, btn spor dallarna eit ekilde destek verilmeli, genliin spora katlm tm maddi destekler verilerek salanmaldr. niversitelerin spor akademilerinden destek alnarak, ilk ve orta retim okullarnda bu anlayla spora yaklalarak, kk yalardan itibaren spor yetenei kazandrlmaldr. niversitelerin de her alanda ynetime katlm; devlet idaresinde, kiisel dnce, ideoloji ve karlarn hakimiyetini yok edecektir. Bilimin ve felsefenin hakim olduu bir anlayta, devlet vatandana maddi pencereden ok sosyal adan gelecek planlamas yaparak bakacaktr. Hzla yenilenen ve gelien dnyada bilimden ve medeniyetten geri kalan toplumlarn durumu ortadadr. ncelikle niversitelerdeki eitimin kalitesi arttrlmal, YK kaldrlarak TBTAKla ortak alacak bilimsel bir kurul oluturulmal ve niversiteler birer aratrma ve bilim yuvalarna dntrlmelidir. Hatta mahalli idarelerdeki meclislere benzeri bir yap oluturularak, lke ve kent ynetimlerinde niversiteler sz sahibi olmaldr. Bilimsel bir bak as toplumun ufkunu aacak, kaynamasn salayacak ve toplum etnisite ya da din temelinde deil medeniyet temelinde birleecektir. Medya da elbette demokratik bir lkede her zaman drdnc kuvvet olarak grlmelidir. Fakat bu kuvvet, yine menfi kar mantndan karlmaldr. Bir medya organ oluturmak sadece parann gcyle olacak kadar kolay olmamaldr. Medyann toplum yapcl grevini stlenecek ve ktye kullanmayacak kiiler tarafndan kurulacak medya organlar desteklenmeli, yasalar bu anlaya gre dzenlenmelidir. Terr ve dier sosyal, siyasi konulardaki ynlendirmelerin, RTKn tarafsz hale getirilmesiyle oluturulacak bir organ tarafndan denetlenerek, toplum yapcl grevi medeni ve bilimsel ekilde yaplmas salanmaldr.

Say 24

Sayfa 79

Terrn d balantlar konusunda, destekisi kim olursa olsun ilkeli bir duru sergilenmeli, kayplar ne olursa olsun terrn destekileriyle ilikiler kesilmelidir. Terr rgtnn bitirilmesi adna snr tesi harekatlar kalc olmak kaydyla, tekrar domas mmkn olmayana dek Kuzey Irakta konulanmaldr. Bu lkenin insanlar, sonular ne olursa olsun lkenin birlii btnl ve gelecei iin her eyi kabullenecektir. nemli olan bu mcadelede samimi ve direnli olabilmektir. Siz PKKy terr rgt saymayan Rusyayla onlarn lehine olan her trl ve anlamalar yaparsanz terrn d balantlarn nasl kesersiniz? Biz bamszlk lks ve bu topraklar uruna kan, can vermekten ekinmeyen ecdadn torunlar olarak, terr sorununa sadece ve sadece kendi ulusal karlarmz dorultusunda yaklamak zorundayz. Bizler Kurtulu Savayla nasl o emperyal devletin Wilson lkelerini geersiz kldysak bugn de bu terr sorunun zmnde ulusal admlar attmz srece, nmzde hibir g duramayacaktr. Okyanus tesinden, terr saldrsna cevap vermek ve terr bitirmek amacyla yola kanlarn hakl olduu bir dnyada, bizlerinde burnunun dibinde, lke gvenliini tehdit eden bir terr rgtne yapacamz snr tesi harekatn, haklln anlatmamz zor olmasa gerek. Anlatamyorsak bu da beceriksiz ve suu baka yerde arayan politikacalar yznden olsa gerek!..

lkemizin ihtiyac olan zaman zaman tekrar gndeme gelen olaanst hl blgeleri deil bu nerilen ve benzeri zmler dorultusunda, toplum yapcl ve kalknma planlar ieren kanun maddelerinden oluan olaanst hl Trkiyesidir.
Burada nerilen zmlerin bir ksm geici ve kalc olabilir. Mustafa Kemal Atatrkn getirdii devrimcilik anlay statkoculuu reddeder. Gnn ve an gereklerine gre sorunlara zmler getirmeliyiz. Bugn ortaya koyulan bir zm yarn geerliliini yitirebilir. Tpk 30 yldr terrle seilen mcadele yolu gibi. Bu yzden terr sorununu, blgesel bir sorun olarak deil toplumsal bir sorun olarak grmeliyiz. Toplumsal sorunlarn zlmesi de, sath kalknma yoluyla olur. lkemizin ihtiyac olan zaman zaman tekrar gndeme gelen olaanst hl blgeleri deil bu nerilen ve benzeri zmler dorultusunda, toplum yapcl ve kalknma planlar ieren kanun maddelerinden oluan olaanst hl Trkiyesidir. OguzKemal.Ozkan @PolitikaDergisi.com

Sayfa 80

Bamsz olmayanlar terr zebilir mi?

BOP Ebakanlar ile Terr zlemez

Aylin SAPAZ ABD'nin karlar iin alanlar PKK ile nasl mcadele edebilir? Bu zihniyet iktidara hkmettii srece toplumsal adalet, birlik beraberlik, bar, eitlik ve zgrlk kavramlar uygulamaya nasl geebilir? Avrupa Birlii ile srdrlen ve srdrlmekte olan ilikilerin Trkiye asndan ne anlam ifade ettii, Trkiye'ye neler kazandrd ya da neler yitirildii artk irdelenmiyor; irdelemek bir yana, konu bile edilmiyor. Srdrlen tek yanl ilikiler, seenei olmayan tek yol olarak grlyor ve bu ilikiler, yalnzca resmi politikalarda deil dnsel gc yksek olmas gereken akademik evrelerde de aratrlp sorgulanmyor; yalnzca vgye dayal yaymaca yaplyor. Oysa halkn yaam koullarn, bal olarak ulusal karlar dorudan ve olumsuz biimde etkileyen bu ilikilerin dikkatlice sorgulanmas ve uygulanabilir sonular karlmas gerekiyor. ABD silahlar PKKl terristlerin elinde kyor. ABD bombalaryla askerlerimiz ehit ediliyor. ABD PKKyla temaslarn artk yalanlama ihtiyac bile

Milli iradeyi yllardr tabansz politika izleyerek uyutan hkmet, ald emirle Barzani ve Talabaniyi dostlar ilan ederek terrle mcadele konusundaki klarn bir kez daha gzler nne serdi.

H
yoruz.

kmet iradesinin terrle mcadele konusunda yine tavizler verdii dnemden geiyoruz. Artk hi kimse armyor, verilen tepkiler gn getike azalyor, yine bir uyuturulma srecinden gei-

Trkiye'nin dousunda PKK terr rgtn kollayanlar, yardm ve yataklk edenler gn gibi ortadadr. Gn gibi ortada olan hkmet bugnlerde Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn rzna gemeyi elden brakmyor... Milli iradeyi yllardr tabansz politika izleyerek uyutan hkmet, ald emirle Barzani ve Talabaniyi dostlar ilan ederek terrle mcadele konusundaki klarn bir kez daha gzler nne serdi. Barzani ve Talabani'yi dost ilan edenler,

Say 24

Sayfa 81

duymuyor ama ayn zamanda ABD hl Trkiyeden mttefiklik adna rana kar lojistik destek isteyebiliyor. Terrle mcadele konusunda en ok acnn yaand, en ok tavizlerin verildii dnemlerden bir tanesi kukusuz AKP hkmeti dneminde oldu. Cezaevinden tavsiye edilen PKKllar bugn TBMM'de milletvekili oldu. [ABD]dullah calan' mral'dan karmak iin alm ad altnda trl oyunlar oynand. Trkiyede her trl ihanet bedelsiz kalyor, hatta dllendiriliyor. Birileri Trkiyeye kar ihanet planlarna ortak oldu. Trk askerine kurun skt ve Trk milletine kar terr uygulad. ABD, PKK ve AKP tarihte bir ilki gerekletirdiler. Bir devlete kar hem isyan rgtlemek, hem kurun skmak hem de o devletin zirvesinde oturmann mmkn olabildiini gsterdiler. Trkiye terrizmin en az riskle ve en byk kazanla yrtlecei bir lke haline getirildi. rnek olarak Osmanl Meclis-i Mebusan aznlk mebuslarnn hem devletten para aldklar, hem kabineye girdikleri hem de devlete kar isyan rgtledikleri bir kararght; imdi Trkiye tpk Osmanl gibi aciz bir duruma srklendi. Hkmet yetkililerinin de syledii gibi artk sokaktaki ocuklar bile her eyin farknda. Trk halk aslnda u gnlerde bir yol ayrmnda. imizdeki hainler temizlendiinde bize dardan hibir gcn hibir ey yapamayacann farknda. Bu durumda bizlere den grev halkmzn kenetlenip tek bir hedef iin, lke btnl iin dostumuzu dmanmz iyi analiz etmek olacaktr.

Trkiyede her trl ihanet bedelsiz kalyor, hatta dllendiriliyor. Birileri Trkiyeye kar ihanet planlarna ortak oldu. Trk askerine kurun skt ve Trk milletine kar terr uygulad. ABD, PKK ve AKP tarihte bir ilki gerekletirdiler. Bir devlete kar hem isyan rgtlemek, hem kurun skmak hem de o devletin zirvesinde oturmann mmkn olabildiini gsterdiler.
Btn bu vahim olaylar devam ederken Tayyip Erdoan'n babakan olarak seyirci kalmas PKK ve terre yardmn desteklemekte, onlarn cretini artrmakta, moral olarak da Trk milletine ve Silahl Kuvvetlere zarar vermektedir. uras gerektir ki, AKP ile blclk arasnda gizli bir ibirlii vardr. Tarihin tekerrrden ibaret olunduu bilinci yok edildi, kendi karlar uruna lke menfaatlerini hie sayan sahte kahramanlar tredi. Artk bir kltr haline gelmi efkat, yreklendirme, gizli mazeret; olsa olsa toplumun dou dneminde geerli olabilir. Gerekleri grmekten kaan kadrolar hala durumu saptrmay srdryorlar Gelimi toplumlarda yaam efkatle deil baaryla llr, ancak baarl insan yreklendirilir. Trk ulusu artk yeni aclar, yeni uyuturulmalar, yeni yalanlar, yeni oyunlar vs. istemiyor.

Sayfa 82

PKK destekileri ABD emirleri dorultusunda scak ilikiler kurmaya devam eden zihniyet lkeyi sarmken terr zlemez. PKKnn ekonomik gcn bankalarda koruyan AB lkelerine kar kln kprdatmayan aciz bir hkmet terr engelleyemez. Byk Orta Dou Projesi ebakanlaryla terr zmlenemez

Trk ulusu terr belasn yok edebilir, nasl m? Milli egemenlik yle bir nurdur ki, onun karsnda zincirler erir, ta ve tahtlar batar, mahvolur. Milletlerin esirlii zerine kurulmu messeseler her tarafta yklmaya mahkumdurlar. Yeter ki lkenin btnln savunanlar tm kkrtmalara, yalanlara, samimiyetsizlie, timsah gzyalarna ramen kol kola girip yan yana yrmeli Bamszlk uruna binlerce ehit verirken, binlerce masum insan katledilirken, insan haklar savunucular Allah adyla her yerde boy gsterip Byk Orta Dou Projesi ebakanlna soyundular. Byk Orta Dou Projesi Ebakannn Diyarbakr bir yldz olabilir sylemini kullanarak bamszlk savunucusu olduu dnlebilir mi? PKK destekileri ABD emirleri dorultusunda scak ilikiler kurmaya devam eden zihniyet lkeyi sarmken terr zlemez. PKKnn ekonomik gcn bankalarda koruyan AB lkelerine kar kln kprdatmayan aciz bir hkmet terr engelleyemez. Byk Orta Dou Projesi ebakanlaryla terr zmlenemez ehitlerimizi anmak ve yaatmak iin biz ehit ve Gazi Aileleri olarak buradayz. Peki siz neredesiniz? Samimiyetten uzak ideolojik karlar peinde yola devam ediyorsunuz. Diren ey memleket! Kara kta, kavuran yazda, bir avu hainin ortasnda, dman kuatmasnda, sac faistlere, solcu faistlere, emperyalist esirlere, satlmlara, satanlara ramen diren. Diren, Kuvayi Milliye ehitlerinle, gencecik yiten bugnk ehitlerinle, Nzm gibi airlerinle, evrensel sevgiyi bytenlerinle yediden yetmie dayan. Diren ey memleket, senin iin dlerimi vermiim, ruhumda atan can m vermeyeceim? (Medine AKBABA) Aylin.Sapaz@PolitikaDergisi.com

Trk ulusu aclara gmlmeden moralini yksek tutarak terrle mcadele konusunda taviz verenleri uyarmal, terre kar mcadele eden Trk Silahl Kuvvetlerine de desteini srdrmelidir. Trk Silahl Kuvvetleri ebedi Bakomutan Mustafa Kemal Atatrkn at yolda, ulusunun kendisine olan gveninden g alarak yoluna devam edecektir. Ordumuzun savat ve ehit verdii cepheleri bugn gen nesillere unutturan, unutturmaya alanlar, aslnda gemiimizi unutturmak istemektedirler. Bugn hala al bayrak altnda yayorsak bunun tek nedeni vardr: Kahraman Ordumuz.

Say 24

Sayfa 83

Sayfa 84

Bakalarnn hi mi sorumluluu yok?

Pnar Akdan Katilleri Sadece PKK ve Yandalar m?

Bilgin TRK

Hibir ey, hibir dava, hibir dnce, hibir ideoloji, hibir durum sivil ve masum insanlarn ldrlmesini hakl gstermez. Ama karnzda eli, az kan kokan bir terr topluluu ve onun yandalar varsa biz bu sahneleri daha ok izleriz.
evgili Politika Dergisi okurlar; yeni bir sayda, yeni bir yazda yine sizlerle olmak, sizlerin karsnda olmaktan mutluluk ve onur duyarken malum son birka aydr yine ykselen terr ve terr olaylaryla iimiz yine kan alyor. lkemiz 30 yla yaklaan bir bela ve illet yznden adna PKK ve Krt sorunuymu

dedikleri terr rgt ve terrist yandalar yznden kan alyor. Resmi azlardan gelen aklamalara gre terrle mcadele srecinde yaral ve sa ele geenler, teslim olanlarla birlikte etkisiz hale getirilen terrist says 46 bin. Bu dnemde verilen ehit says 4 bin 937si asker olmak zere 6 bin 482. Yine resmi azlara gre terr nedeniyle 25 ylda Trkiyenin mali kayb 300 milyar dolar oldu. Bu terr belas yznden yine birok eve ate dt, birok ailenin can yand. Bunlardan biri, biliyorsunuz Tokat Erbaada den ve biri yarbay ehidimizin olduu helikopter kazasnda ehitlerden biri de eitim iin bulunduum Afyonkarahisarn ay ilesinde sokak komum olan Kamil Tunayd. ehidimiz Kamil Tunaya Allahtan rahmet, kederli ailesine basal dileklerimiz ne kadar sylesek de dile getirsek de acmz dindiremiyoruz. Tabii o kazayla ilgili de kafamza birok soru taklmyor deil, ama gelimeleri izleyip greceiz. Dier yandan ne yazk ki lkemizin dousundan batsna, kuzeyinden gneyi en ok zen gelime Osmaniye merkeze bal Krkl Ky'nde bulunan Jandarma Komando Birlii'ne terristler tarafndan roketli saldr dzenlendi. Bu saldrda Temen Cumhur Akda'n ei Pnar Akda ehit dt. Akda gencecik yata dnyadan, kocasndan ve hayallerinden ayrdlar. Btn lke olarak ok byk ac ektik. Hele ki bu gencecik kzmzn 40 gn nce babasnn cenazesini def edip kocacsnn yanna gitmesi ve ehit olmas hibir ekilde ad ne olursa olsun kabul edilecek bir ey deildir. Hibir ey, hibir dava, hibir dnce, hibir ideoloji, hibir durum sivil ve masum insanlarn ldrlmesini hakl gstermez. Ama karnzda eli, az kan kokan bir terr topluluu ve onun yandalar varsa biz bu sahneleri daha ok izleriz.

Say 24

Sayfa 85

nce dnya siyasi tarihine ibretle geecek bir AKP hkmetimiz var. Her yaptnn nasl lkesinin insanlarna zarar, can ve mal kaybna neden olduunu, her siyasi olayda ve arenada lkesine ve vatandalarna dmanlarndan daha ok zarar verebilecek tek siyasi parti ve hkmetleri olarak tarihliktir. Belki ahsi olarak sevmediim bir kiilik olan byk siyaset adam smet nnnn A braktm ama babas brakmadm szn sylemesine neden olan ve binlerce askerimizi bir hi uruna Korede ehit dren Adnan Menderesi kahraman m deil mi diye bu lke tartabilir. Peki, bazlar kahraman ilan eder bazlar hain ama ne bu hkmetteki siyasetileri ne de RTE bin eyh Efendi ile ABDullah Gleni kimse deil kahramanlkla ayn cmlede devrik cmlelerinde bile kullanmayacaktr. ncelikle lkeyi tam bir kemekein iine srklediler. ABDci, d glerin yandalaryla, eteci, terristlerle bu lkenin en byk deerleri yan yana koydular. Ne olduu bilinmeyen en yakn bilinen ve bu lkenin birok kesiminden byk sayg gren kiiler bu szde ulusalclarn kurduu partilere ye olmaz. Gene sayg duyulan gerek ulusalc gazeteciler bu kiilerden irtibatn keserken bu kiiler bir ulusalc edasyla szm ona ulusalclar adna yarglandklarn syleyip duruyorlar. te AKP hkmeti ve zihniyeti sapla saman birbirine nce ok gzel kartrp sonrada istedikleri atma ortamn dourdular. Din kendi tekellerindeyken, Mustafa Kemal ATATRK de bu szde ulusalclarn tekeline indirgenmi oldu. Bylece hem AKP hem d mihraklar hem de ibirlikiler istedikleri kavram karmaasn da yaratarak bizden ve bizden deil ile kamplama ve atma ortamnn temellerini atm oldular. Peki laik anti laiklik ile kaldlar m? Hi olur mu, bakn ister Vakit, ister Yeni afak, isterseniz Zaman gazetesi yazarlarn okuyun, hepsi bir PKKldan daha ok szde Krt sorunu var derler. Hani dinde mmetilik vard? Hani alt kimlik, st kimlikti? Hani "Trkiyede din imentodur." szlerini sarf edenler imdi ne oldu da bu lkede bir Krt sorunu vardr, o da benim sorunumdur demeye bala-

Ancak bu iin ehli olanlar hatta kurt tabirini alanlar PKK denen kanl rgtn yandalarnca bu saldrlarn geleceini biliniyordu. Ben bile bekliyordum. Hatta bu denli sivillere ve bat illerinde yaplacan biliyorduk.
dlar. Ya da yle soralm, din mmetilik diyorken siz nasl bir rk sorunu var diyorsunuz? Sayn RTE bin eyh Efendi bu ne perhiz bu ne lahana turusu? RTE bin eyh Efendinin 8 yldr bu lkeye verdii zararlarn hepsine deinmeye kalksak bu yazy tek bana bir dergi olarak yaynlamak zorunda kalrz. Ben laf fazla uzatmadan son zamanlarda yine ykselen terr olaylarna deinmek istiyorum. nce Hakkride atma haberleri sonra malum skenderunda deniz ikmal birliine yaplan roket atarl saldr, ardndan Osmaniyede Jandarma Lojmanlarnda sivillere yaplan saldr ile terr ve terr olaylar zirve yapt. Malum TSKden de yaz geldii iin Kuzey Iraka bir saldr bekleniyor. Bir iki hava saldrs yapldna dair haberler de duyduk ve grdk. Ancak bu iin ehli olanlar hatta kurt tabirini alanlar PKK denen kanl rgtn yandalarnca bu saldrlarn geleceini biliniyordu. Ben bile bekliyordum. Hatta bu denli sivillere ve bat illerinde yaplacan biliyorduk. AKP hkmeti zihniyeti gibi bizler ne ermiiz, ne ryalarmza ak sakall dedeler giriyor ne de gelecei nceden grme yetisine sahip deiliz. Sadece u mralda yatan ahs muhterem olmayan zatn avukat konumalaryla bu rgte yollad mesajlar zebilme yeteneine sahibiz. Yani koskocaman Trkiye Cumhuriyeti devlet yneticileri ve bunlarn ok stn danmanlarnn yapmad/yapamad eyi yapyoruz. mraldaki eli ve az kanl terr bann szlerinin alt ifrelerini zp bu kan ve terr kusan rgtn ne yapabileceini ngrebiliyoruz. Hatta Can Dndar Canl Gaste iin Parmaksz Zeki ile yapt rportajda;

Sayfa 86

...talimat, yle Gidin filan yerde u eylemi yapn biiminde verilmez. Bunun imkn da yok. calann mraldan talimat yledir: Mesela Benim karnm kanyor bir talimattr.
talimat, yle Gidin filan yerde u eylemi yapn biiminde verilmez. Bunun imkn da yok. calann mraldan talimat yledir: Mesela Benim karnm kanyor bir talimattr. Benim boazm kurudu, cildim yaraland, ite odam badana ettiler, aslnda beni zehirlediler, yerimi deitirdiler. ok dar bir yer vermiler, buras ok dardr, ben bouluyorum, ben lyorum. Bu, dadaki militanlara Ya aptallar, siz ne durmusunuz, ben sizin lideriniz deil miyim, nasl cevap vermiyorsunuz? mesajdr. (1) Yani eskiden ilerinde olan 33 erin katili olarak da bilinen Parmaksz Zeki apak delil getiriyor.

Dadaki terristlere talimatlarn nasl gittiini ve nasl terr saldrlarnn harekete geirildiini gstermi oluyor. Gelelim bugne ncelikle bu szleri burada yazacam iin siz deerli okurlarmzdan zr diliyorum. Ancak skenderundaki, Hakkarideki ehitlerin ve Pnar Akdan katilleri PKK olduu kadar basiret gsteremeyen ynetimler ve yneticilerdir. nce Krt alm sonra demokratik alm safsatalaryla terr rgtn ve terristleri ve yandalarn muhatap alp azdran AKP Hkmeti ve yneticileri de suludur. Tam 2 yldr bir neresi saylacak zatsa terrist bana Sayn denilip duruldu ve AKP hkmeti bu lkenin yasalarnda, bu lkenin mahkemelerinde ve bu lkenin insanlarnn vicdanlarnda bir sulu ve azl katil grlen kiiyi Sayn unvan verdirtmeye allmasna sessiz kald. Szm ona almlarla terristler ve yandalarn ve de terrist ban muhatap alabilecek konuma getirttirdiler. Bir baka konu da bu lkenin i istihbarat birimlerinin verdii aklar artk kabul edilemez noktaya gelmesidir. Belki normal vatanda bunu grmeyebilir ama bizim gzmzn iine sokula sokula bir istihbarat hatalar ve zaaflar veriliyor. Biraz bu terr rgt hakknda bilgiye sahip ve takip eden kiiler ne tr eylemler yaplacan bilir. Zaten en basit olarak kendileri yanda internet sitelerinde paylarlar. Bizim istihbaratmz bu kadar m kr? Bu kadar m i gvenlie nem vermiyor? Bunlar da cevaplanmas gereken sorular arasnda yerini alyor. En azndan birileri kalkp (birilerinden kastmz sadece MT, Hkmet deildir. Burada TSKden de bildiri

Say 24

Sayfa 87

bekliyoruz) bize verilen bu gvenlik zaaflar hakknda bir bilgilendirme aklamas yaparsa sevineceiz ve kafamzdaki baz sorular giderebiliriz. nk Kuzey Irakn Kandil Dandan kalkp Orta Anadolu saylabilecek bir yer olan skenderun ve Osmaniyede terr olaylar gerekletiriliyor. Uydudan izleme sistemlerinin gelitii ABDnin Afganistandaki Taliban ve El-Kaide yelerini okyanus ar lkeden grp vurabiliyorken, biz 100 km.lik alana hakim olamyoruz ve terristler elini kolunu sallaya sallaya gelip bir taburu ve lojman vurabiliyorlar. En azndan Pensilvanya ajanlarndan istihbarat alnsayd da bu saldrlara nlem alnsayd. Ancak durum ve ortam ne yazk ki terr saldrlarnn gerekleecei ynnde. Yukarda da Parmaksz Zekinin szlerini sizle paylatm talimatlarn nasl ulatn ve imdi neden bu saldrlarn geleceini bildiim ve daha da geleceini ve artacan gsteren ne kadar pek houma gitmese de terrist bann avukatlar aracyla yapt aklamay sizlerle paylap hep beraber grelim: 31 Maystan Sonra ekiliyorum Salk durumuma ilikin; gzlerim srekli sulanyor, biber srlm gibi yanyor, kzaryor ve kant var. Neden bu kadar uzun zamandr devam ettiini bilmiyorum. Daha nceleri doktor her gn rutin kontrol yapard ama bir sredir sistem deiti, artk

Salk durumuma ilikin; gzlerim srekli sulanyor, biber srlm gibi yanyor, kzaryor ve kant var. Neden bu kadar uzun zamandr devam ettiini bilmiyorum. Daha nceleri doktor her gn rutin kontrol yapard ama bir sredir sistem deiti, artk her gn gelmiyor, gelenler de gz uzman deil. Belki alerji olabilir ama bilemiyorum
her gn gelmiyor, gelenler de gz uzman deil. Belki alerji olabilir ama bilemiyorum Yukarda Parmaksz Zeki yani emdi Sakk ne diyordu: Mesela Benim karnm kanyor bir talimattr. Benim boazm kurudu, cildim yaraland, ite odam badana ettiler, aslnda beni zehirlediler, yerimi deitirdiler. ok dar bir yer vermiler, buras ok dardr, ben bouluyorum, ben l-

Sayfa 88

yorum. Bu, dadaki militanlara Ya aptallar, siz ne durmusunuz, ben sizin lideriniz deil miyim, nasl cevap vermiyorsunuz? mesajdr. diyordu emdi Sakk. Bakn terrist ba ne diyor; beyefendi (!) hastaym yanyor, kzaryormu! Mulada yaamn yitiren Krt renci erzan Kurtun yaknlarna basal dileklerimi sunuyor, aclarn paylayorum. Tokatta da Krt rencilere dnk benzer saldrlar var. Sindirmeye alyorlar, bunlar sindirme amaldr. Bu saldrlar daha da artarak devam edebilir, buna kar tedbirler alnabilmelidir. len rencinin acsn paylayormu! Bu bir rk saldrym niversiteli szm ona Krt genleri buna kar tedbir almalym! Yani niversitede olay karan polisle, niversite ynetimiyle atabilirlermi! Bir kez daha sylyorum. Karmda muhatap olmadndan dolay bu sreci daha fazla devam ettirmemin ne anlam ne faydas ne de artlar vardr. Bir muhatap bulamadmdan dolay da 31 Maystan sonra ekiliyorum. Bu yanl anlalmasn. Ben bir sava ars deil bir sava falan balatmyorum. Benim salm ve artlarm da ortada. Bu ekilde srecin ne Krtlere ne KCKye ne de devlete bir faydas vardr. Bundan sonra sorumluluk KCKdedir, hatta BDPde ve devlettedir. Sonuta ben burada ynetemem. Ne yapacaklarna kendileri karar verecekler. Bayk, Karaylan, Abbas, Haydar onlar samimidirler, halkn nderlii roln stlenmilerdir. Artk bu ar sorumluluk onlardadr. Bulunduum artlardan dolay haklarnda olumlu, olumsuz bir ey demek istemiyorum. Osman-Botan gibi alaklar ise yanlarna kadn ve milyonlarca para alarak katlar. Gryorsunuz bunlarn izi hala Avrupada kyor. Bunlar binlerce kii de yanlarna alarak gittiler. Bunlara da ar yapyorum kendilerini bir ekilde affettirsinler, yoksa bunlar bu haliyle bundan sonra ne yer, ne gk kabul eder.

Bana dayanarak bir ey yaplmamaldr, ne yaplacaksa, herkes kendisi iin yapsn artk kendi siyasetlerine kendileri karar vermeliler. Bir kez daha belirtiyorum, ben muhatap bulamadm iin ekiliyorum. Eer artlar deiir ve muhatap karsa ben grmeye hazrm. Kendine muhatap bulamyormu, ekiliyormu ama bu sava olarak anlalmasn diyor. Ynetimi Bayk; 1951 Elaz-Hazar doumlu. PKKnn 18 kurucusundan biri. rgtn askeri kanad ARGKnn banda ve ran balantlarn salyor. PKKnn iki numaral ismi. Kod ad Cuma. Karaylan; anlurfal. PKKya 1979da katld. Kod ad Cemal. Silahl mcadelenin n planda olmasn savunan Muhafazakr kanadn lideri. Ali Haydar Kaytan; Kod ad Fuat. Tuncelili. PKKnn st dzey kadrolar arasnda, istihbarat biriminin de yneticilerinden Bunlar PKKnn u anki saldr kanad liderleri ve terrist bana ballklaryla tannrlar. nn en byk zellii siyasi ve politik grmelerle deil silahl saldrlarla szm ona Krt sorunu zlmelidir, grne sahip olmalardr. Yani terrist ba terr saldrlar yaplmal beni muhatap aldrmaya aln diyebilecek kadar kstahlaabiliyor. Osman calan ile Botan olarak bilinen Nizamettin Taa da geri dn ars yaplyor. Yani rgt iinde ciddi kan kayb var, sizler geri gelirseniz buna bir ekilde dur diyor. Ben karmda bir muhatap olmad iin ekiliyorum ama bu muhatap olursa grme olmaz anlamna gelmiyor. Dediim gibi ekiliyorum, bundan sonra ne olacana Krtler kendileri karar verecektir. Trkiyedeki ve dier paralardaki KCK rgtlenmeleri kendi koullarna gre karar verip mcadele yntemlerini belirleyebilirler. Ben

Say 24

Sayfa 89

masum-sivil insanlarn zarar grmemesini umut ediyorum. 1984te silahl mcadeleyi balatmak amacyla lkeye gnderdiim gler benim ngrdm bir sava yrtemediler. te bu Hogir gibi rnekler var. Benim sava anlaym bu deildir. midim sivillerin lmemesidir. Devlet de sava hukukuna uymal, sivillere, kadnlara ve ocuklara dokunmamaldr. KCK de buna uymaldr. Ama olur mu olmaz m bilemiyorum, sorumluluk onlara aittir. Bundan sonra PKK devletle uzlaabilir de, bir zme de gidebilirler, 90l yllardaki gibi savarlar ve sonu alamadan tkanabilirler de. Ya da ihtimaldir PKK yenilebilir, sava kaybedebilir, tasfiye de edilebilir, bunlar bilemeyiz. Sava gelitikten sonra ne olacan bilemeyiz. Ben Sayn Erdoana yine sesleniyorum. Bu sorunu kendi iimizde demokratik barl yollardan zebiliriz. Aksi takdirde bundan sonraki tm sorumluluk AKP hkmetinindir. *26 Mays 2010 tarihli grme notundan alnmtr te terrist ba avukatlar araclyla byle tehditler savurmutu. Bu grme 26 Maystaki grmelerinden sonra yanda terrist sitelerde yaynland. imdi bunca ehidimizin tek katili PKK ve yandalar deil 1999da yakalanm 2002ye kadar liderlik savayla kme noktasna gelen PKKy bugn tekrar hortlatanlardr. PKK ve yandalarn alm gibi dolayl yollarla muhatap alanlardr. Bunca ehidimizin katillerini Meclise sokanlardr. imdi soruyorum: skenderundaki saldr ne zaman oldu?

imdi yine soruyorum: Pnar Akdan katilleri sadece PKK ve yandalar m? Yoksa terristleri ve terr rgtn tekrar bu noktaya getiren bu lkenin yneticileri midir?
Hakkari ve Osmaniyedeki saldrlar ne zaman oldu? Pnar Akda ne zaman terristlerin kr kuruna kurban oldu? imdi yine soruyorum: Pnar Akdan katilleri sadece PKK ve yandalar m? Yoksa terristleri ve terr rgtn tekrar bu noktaya getiren bu lkenin yneticileri midir? Bir terristin, terrist avukatlar araclyla rgtnn iletiimini ve terrist aklamalarn engelleyemeyenler mi? Bilgin.Turk@PolitikaDergisi.com (1) http://www.netgazete.com/News/666360/ can_dundara_roportaj_veren_semdin_sakik_kesk e_senin_yerine_helin_avsar_gelseydi.aspx

Sayfa 90

Faist miydi, komnist miydi, milliyeti miydi; neydi?..

Kadro Hareketi
Ozan RMEC

KemalizmYine Kemalizm-Sosyalizm sentezi abalarnn yaplmas ve Trk devriminin dnyadaki antiemperyalist devrimlere nc olacak bir devrim olarak dnlmesi bakmndan Kadro hareketi erken dneonem bir neo-Marksist hareket bile kabul edilebilecek ok nemli bir dergi ve siyasal araytr.
adro hareketi sosyal bilimciler tarafndan lkemizde yeermi en deerli ve zgn siyasi ve entelektel hareketlerden biri olarak uzun zamandr Trk sosyal bilimlerinde bir ekim merkezi olmu, gerekten ok nemli bir konudur. Kadro hareketi, ismini 1932 Ocak ve 1934 Aralk tarihleri arasnda kstl sayda, yalnzca 32 says yaynlanm aylk Kadro dergisinden alr. Derginin bu kstl sayda yaynna ve sonralar Kemalist rejim tarafndan kapatlmaya zorlanmasna ramen brakt izler ve yapt etkiler ok nemli dzeydedir. Kadro hareketinin Trk entelektelinin dnce izgisi, Trk modernlemesinin doas ve Kemalizmin yorumlanmas zerine yapt etkiler kanmca yadsnamaz dzeyde nemlidir. Kadro hareketi Trkiyede antiemperya-

lizmin, ezilen uluslarn ve smrgelerin metropollere kar verdikleri mcadelenin, devletiliin ilk defa bu kadar geni kapsaml olarak tartld bir platform olarak daha sonraki dnemlerde ortaya kan ilerici, devrimci hareketler zerinde dolayl ya da dorudan brakt etkiyle varln fazlasyla hissettirmitir. Yine Kemalizm-Sosyalizm sentezi abalarnn yaplmas ve Trk devriminin dnyadaki antiemperyalist devrimlere nc olacak bir devrim olarak dnlmesi bakmndan Kadro hareketi erken dnem bir neo-Marksist (Bamllk Okulu ve Dnya Sistemi Teorisine benzeyen) hareket bile kabul edilebilecek ok nemli bir dergi ve siyasal araytr. Kadronun 1960larda belirecek olan Yn hareketi ve Milli Demokratik Devrim tezi zerindeki etkileri de aktr.

Say 24

Sayfa 91

Kadronun dzenli yazarlar (evket Sreyya Aydemir, Vedat Nedim Tr, Burhan Asaf Belge ve smail Hsrev Tkin), Yakup Kadri Karaosmanolu ve Mehmet evki Yaman dnda komnist gemileri bulunan eski Trkiye Komnist Partililerdir. Bu nedenle Kadro hareketine olan ilgi ve tepkiler yaymland dnem de dahil olmak zere hep abartl olmutur. Tek parti rejiminin byyen TKPye gz atrmamak niyetinde olmasndan gemite ok sk takip edilmi bu isimler, 1925 tevkifat sonras sistemle bark bir forml zerinde durmu ve kapitalist ve sosyalist modellere alternatif olarak nc bir yol araynda olmulardr. Ancak gemiin de etkisiyle Kadroda youn bir sosyalist etki sezilmektedir. Kadro, basklarn artt ve tek parti rejiminin giderek otoriterletii 1930larda sosyalist dncenin yaamasnda ok etkili olmu ve zellikle 1960 ve 70lerde ok g kazanacak ve Yn Hareketi gibi oluumlara neden olacak Kemalizm-Sosyalizm sentezini (sol Kemalizm) yaratmay baarmtr. Kadro hareketinde neredeyse dnemin tm entelektelleri en az bir makale yaynlam ve Cumhuriyetin sorunlarna eilmilerdir. Ancak genel olarak Kadro ideolojisinin evket Sreyya tarafndan ekillendirildiini grmekteyiz. Yakup Kadri de ankaya Sofrasnn deimez bir misafiri olarak hareket ierisinde adeta bir paratoner grevi grm, gelen tepkileri Atatrkle olan dostluunu

Ancak genel olarak Kadro ideolojisinin evket Sreyya tarafndan ekillendirildiini grmekteyiz. Yakup Kadri de ankaya Sofrasnn deimez bir misafiri olarak hareket ierisinde adeta bir paratoner grevi grm, gelen tepkileri Atatrkle olan dostluunu kullanarak gslemeye alm ve edebi konularda deerli yazlar yaynlamtr.

kullanarak gslemeye alm ve edebi konularda deerli yazlar yaynlamtr. Bu yazda Kadro hareketine ilham kayna olmu dnce sistemlerini, olaylar ve Kadronun ideolojik temellerini aramaya alacak ve sol Kemalizmin ve neoMarksizmin olumasnda Kadronun roln saptamaya gayret edeceim.

Soldan saa: Vedat Nedim Tr, Burhan Asaf Belge, Yakup Kadri Karaosmanolu, Mehmet evki Yazman, evket Sreyya Aydemir, smail Hsrev Tkin

Sayfa 92

Birinci anlay CHP ierisinde brokratik grup kabul edilen smet nn, Recep Peker gibi isimlerin liderliinde ekillenen devleti, kat Kemalist kanattr. kinci grup liberal ekonomi yanllarndan oluan ve ban Celal Bayarn ektii Bankas grubudur. Bu iki temel anlaya ek olarak kk bir grup da olsa Peyami Safa, smail Hakk Baltacolunun ban ektii Cumhuriyeti Muhafazakarlar da yava deiim yanls ve maneviyat dlamayan grleriyle Kemalizmi farkl bir izgide yorumlamaya almlardr.

Kadro hareketini incelemeye balamadan nce Kemalist Devrim ve Trk modernlemesi zerine birka sz sylemeliyiz. Hep syleyene geldii zere, Kemalist Devrim ulusal kurtulu mcadelesinin yan sra byk de bir aydnlanma projesi, kltr devrimidir ve eski rejimin tm olumsuz etkilerini silecek yepyeni ve modern bir Cumhuriyet ina etmeye, yeni ve ada bir insan yaratmaya almtr. Ancak sosyal taban Osmanl miras olan merkez-evre kartl nedeniyle zaten zayf olan Kemalist Devrim, laik ve ada bir devlet yaratmaya alrken uygulad keskin devrimci metodlar halkla arasnda olan zayf ba iyice koparm ve devlet-halk uurumunun domasna neden olmutur. Batllama srecinin bir dier zellii yukardan aaya empoze edilmi olmasdr. Kararlar snrl saydaki sekinler arasnda alnyor ve uygulanyordu. Batllatrc reformlarn tarzndan dolay halk, devletten ve sekinlerden kopmutur (Ltfi Sunar, Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri, s.513). Mustafa Kemal ve Cumhuriyeti elitin 1930lardaki siyasal ve ekonomik araylar ve Kemalizmin kapsayc sylemi o dnemlerde birden fazla Kemalizmin ortaya kmasna ve meruiyet adna mcadele vermesine yol amtr. Bu dnemde n plana kan Kemalizm anlay vardr. Birinci anlay CHP ierisinde brokratik

grup kabul edilen smet nn, Recep Peker gibi isimlerin liderliinde ekillenen devleti, kat Kemalist kanattr. kinci grup liberal ekonomi yanllarndan oluan ve ban Celal Bayarn ektii Bankas grubudur. Bu iki temel anlaya ek olarak kk bir grup da olsa Peyami Safa, smail Hakk Baltacolunun ban ektii Cumhuriyeti Muhafazakarlar da yava deiim yanls ve maneviyat dlamayan grleriyle Kemalizmi farkl bir izgide yorumlamaya almlardr. Ancak Byk Buhran sonras dnyada oluan tarihsel-yapsal koullarn da etkisiyle 1930lardan balayarak brokratik grubun ve Kemalizmin devletilik temelli deerlendirilmesinin arlk kazandn gryoruz. Bu aamada devleti ekonomi gereksiniminin halka ve entelektellere daha iyi anlatlmas ve mdafaasnn yaplmas iin yararl olarak grlen Kadro hareketi gibi ciddi komnist gemileri bulunan kiilerden oluan ve otoriter ynetim yanls bir grup Trkiyede etkili olabilmitir. Ayn dnemlerde CHPnin Alt Ok olarak bilinen temel ideolojisinin ekillendiini (Mays 1931 Kongresinde) ve dnya genelinde otoriter sistemlerin n plana ktn gryoruz. Yine SSCB nedeniyle komnizm ve devleti (Keynesi) ekonomi anlaynn ykselie gemesi dnemin bir dier nemli zelliidir.

Atatrk ve Recep Peker

Say 24

Sayfa 93

Komnist gemilerinden syrlan Kadro yazarlar Kemalist Devrim cokusu ierisinde eitimli nfusun azlndan da faydalanarak nemli mevkilere ykselmiler ve 1930 balarnda Ankarada bir araya gelmilerdir. Harekete Cumhuriyetin o dnem en nemli yazar ve entelektellerinden biri olan Yakup Kadrinin katlmas nemli bir dnm noktasdr. Yakup Kadri harekete katlmasn u ekilde anlatmtr: Baktm btn Meclis Halk Partili, fakat Halk Partisinin ilkeleri hakknda hibir bilgileri yok. Bunu izah etmek iin bir are aryorduk. O srada kaynbiraderim olan Burhan Belge Benim arkadalarm var onlarla konualm dedi. evket Sreyya Beyin nklap ve Kadro diye bir kitap hazrladn da syledi. Onun zerine gittim evket Beyi buldum (Tekeli & lkin, Kadrocular ve Kadroyu Anlamak, s. 128). Hareketin yaps iinde Yakup Kadri ve evket Sreyyann dier kiilere gre daha n planda olduu aikardr. Tekeli ve lkinin Kadrocu yazarlarn ektirdii baz fotoraflardan yola karak yaptklar analizler de bu dorultudadr. Fotoraflarda Karaosmanolu ve Aydemirin ortada konulandklar ve dier yazarlarn onlara yanam olduklar grlmektedir. Kadrocularn dardan devletin ideolojisini yapmaya almalar o dnemde CHP brokratik grubu ierisinde hzla ykselmekte olan Recep Pekeri rahatsz etmi ve Peker Kadroculara kar hep dmanca, kukucu bir tavr benimsemitir. Hakimiyet-i Milliye gazetesinde ilk olarak fikirlerini dile getiren Kadrocu yazarlar liberal evrelerden byk tepki de grseler, fikirleri ilk Cumhuriyet entelektelleri arasnda etkili olmu ve bundan al-

Kadrocu yazarlar liberal evrelerden byk tepki de grseler, fikirleri ilk Cumhuriyet entelektelleri arasnda etkili olmu ve bundan alnan gle Yakup Kadrinin ikna abalaryla Kadro yayn hayatna balamtr. Recep Pekerin sert muhalefetine karn Atatrk ok sevdii Yakup Kadrinin ricasn kramam, smet nn de dergiye bir yaz yazarak desteini belirtmitir.
nan gle Yakup Kadrinin ankaya Sofrasndaki ikna abalaryla Kadro yayn hayatna balamtr. Recep Pekerin sert muhalefetine karn Atatrk ok sevdii Yakup Kadrinin ricasn kramam, smet nn de dergiye bir yaz yazarak desteini belirtmitir. evket Sreyya derginin ideologu olarak n plana km ve hareketin ideolojik izgilerini genellikle kendisi belirlemitir. Balarda Kadro hareketi iin her ey iyi gitmektedir. Dergide yazlan zgn yazlar byk ses getirmekte ve Atatrkten dahi tebrik mesajlar gelmektedir. Hatrlyorum ki, Kadro intiar ederken maksadnn Trk milletine has meslek ve metodun millet ve memlekette teesss ve inkiafna hizmet olduunu yazmt. Kadroyu bu maksadnda geni muvaffakiyet temenni ederim (Mustafa Trke, Kadro Hareketi, s. 10). Ancak Kadronun bu derece etkili olmas CHP elitlerini rahatsz etmi ve Recep Pekerin youn muhalefetine ek olarak Kadrocularn komnist gemileri ve Kemalizmin solidarizm anlayna ters den snfsal analizleri nedeniyle Kadro bir sre sonra kapatlmaya zorlanmtr. Ancak Atatrkn Yakup Kadriye olan saygs nedeniyle kapatlma ilemi olduka nazik bir ekilde gereklemitir. Atatrk derginin imtiyaz sahibi Yakup Kadriyi Tirana bykeli olarak atam ve dergi imtiyaz sahibi olmadan kapanmak zorunda kalmtr.

Yakup Kadri Karaosmanolu

Sayfa 94

Fethi Tevetolu, Aclan Saylgan ve lhan Darendeliolu almalarnda Kadroculara komnist propagandas yapan bir grup olarak nyargyla yaklam ve nesnellikten uzak bir tutum belirlemilerdir. Yine Yaln Kk, Merdan Yanarda ve Rasih Nuri leri gibi aratrmaclar Kadro hareketine komnizme ihanet eden bir grup olarak yaklam ve objektif deerlendirme yapamamlardr
Kadro hareketi zerine objektif bir alma yapmak olduka zordur. Zira kaynaklar genelde ideolojik atmalara, ekimelere gre yazlm tarafl eserlerdir. Mesela Fethi Tevetolu, Aclan Saylgan ve lhan Darendeliolu almalarnda Kadroculara komnist propagandas yapan bir grup olarak nyargyla yaklam ve nesnellikten uzak bir tutum belirlemilerdir. Yine Yaln Kk, Merdan Yanarda ve Rasih Nuri leri gibi aratrmaclar Kadro hareketine komnizme ihanet eden bir grup olarak yaklam ve objektif deerlendirme

Merdan Yanarda

yapamamlardr (Trke, age, s. 49-52). lhan Tekeli ve Selim lkin daha objektif bir deerlendirmeyle Kadro hareketini George Lenczowskinin organizasyonal elit kavram ierisinde ayrntl olarak incelemilerdir. Mustafa Trke ise Kadrocularn iktidar kaygs olmadan yrttkleri almalarn organizasyonal elit kavramna uygun uymayacan belirterek, Kadro hareketini son tahlilde ulusu sol bir akm olarak nitelendirmitir (Trke, age, s. 62). Kadrocularn yaptklar snf analizlerine dikkat eken Trke, Kadro hareketinin sosyalist ynnn gz ard edilemeyeceini sylemitir. Kadrocular Trkiyenin snfsz deil, snfl toplum olduunu ileri srmektedirler ve Kemalist sylemdeki snfsz toplum sylemi ile Kadrocularn ngrdkleri zde deildir (Trke, age, s. 64). William Hale, Kadrocular ve smet nn dncesindeki benzerliklere dikkat ekmi ve pragmatist devleti olarak nitelendirdii Atatrke kar bu iki grubu ideolojik devleti kategorisine sokmutur (William Hale, Ideology and Economic Development in Turkey). Metin Heper ve Glser Canvar da Halein bu grlerine destek verir ekilde yazmlardr (Heper, Metin & Canvar, Glser, 1977, lk ve Kadro Dergilerinde Yaynlanm Baz Makalelerde Beliren Devletilik Anlay, Boazii niversitesi Dergisi, c. 4-5). Ltfi Sunar ise Kadro hareketini neo-Marksist hareketlerin bir ncs olarak deerlendirmeye almtr. Sunar yle demitir: Zira Kadroculara gre kapitalist dnya sisteminin temel elikisi artk snf atmas deil kolonilemi ve koloniletiren arasndaki atmadr. Bunu yaparak Kadro bir erken dnem nc Dnya Hareketi haline gelmitir (Ltfi Sunar, Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri, sayfa 517). Hakk Uyar da Kadrocularn Kemalizm ve sosyalizmin bir sentezini yapmaya altklarn ve bunda baarl olduklarn belirtmitir. Kadrocular hakknda en yakn tarihte en kapsaml yaynlara imza atan Mustafa Trkee gre Kadro hareketinin dnce sistemini ekillendiren belli bal olay, kii ve ideolojiler unlardr: Ziya Gkalp, Yusuf Akura ve Trk milliyetilii, Leninizm, Sultan Galiyev, SSCB ve NEP adyla bilinen ekonomik politikas, Werner Sombart ve Alman devletilii ve doal olarak Mustafa Kemal ve Milli Mcadele. evket Sreyya derginin ilk saysnn ilk sayfasnda yer alan yazsnda aka amalarnn Kemalist Devrimin ideolojisini belirlemek ve iini doldurmak olduunu belirtmitir. Aydemire gre inklap

Say 24

Sayfa 95

henz bitmi deil, yeni balamtr. Ona gre askeri ve siyasal alanda yaplan devrimler, ekonomik ve siyasal alanda devam etmeli ve ideolojik bir temele oturtularak glendirilmeli, anlam kazanmaldr. Kemalist Devrim genilemeli ve derinletirilmelidir. O henz son szn sylemi, son eserini vermi deildir. Tavsiye edilmi bir zemin stnde yarnki Trk cemiyetinin, kendine has ve kendine uygun binas kurulabilmek iin, inklabmz derinleme ve genilemelidir (Aydemir, Kadro, sayfa 3, Kadro no:1). Kadrocularn ideolojik derinlie verdikleri bu nem dnyann 1930larda iinde bulunduu fazlasyla gergin ve ideolojik siyasal ortam ve Kadrocularn Marksist gemileriyle alakal olabilir. Yine Trk Devrimini tarihsel srete bir yere oturtmak ve arkas gelmesi beklenen antiemperyalist devrimlere nclk edebilecek gl bir Trkiye istei Kadrocularn ideoloji konusundaki srarlarnda bir etken olabilir. Zaten Aydemir bu isteini aka belirtmi ve Kemalist Devrimi dnyann en anlaml olaylarndan biri olarak nitelendirmitir. Gerek milli mahiyeti gerek beynelmilel mul ve tesirleri itibariyle, tarihin en manal hareketlerinden biri inklabmzn, zatinde mndemi bu ileri fikir ve prensip unsurlarn, imdi inklabn seyri iinde ve onun icaplarna uygun bir ekilde izah ii, bugnk Trk inklap mnevverliine den vazifelerin en acil ve en ereflisidir (Aydemir, Kadro, sayfa 3, Kadro no:1). Aydemire gre ite tm bu dnceleri gerekletirmek iin Cumhuriyetin ilerici bir ynetici kadro gereksinimi vardr. nklabn irade ve menfaati, inklab duyan ve yrten azlk, fakat uurlu bir avangardn, azlk fakat ileri bir KADROnun iradesinde temsil olunur. Bu kadro, inklabn eniyetinden karlan ve onun seyrine uygun bir ekilde izah edildike ekilleen ve nazariyeleen prensipleri kendine Yakup Kadri, Atatrkle sylei yaparken

Kadrocularn ideolojik derinlie verdikleri bu nem dnyann 1930larda iinde bulunduu fazlasyla gergin ve ideolojik siyasal ortam ve Kadrocularn Marksist gemileriyle alakal olabilir.
uur edinir (Aydemir, Kadro, sayfa 3, Kadro no:1). te Kadro hareketi devlet elitlerine yakn bir grup olarak bu ideolojiyi belirlemeye talip olarak ortaya kmtr. Ancak ideoloji konusundaki srarlar daha sonralar bu konuda daha ekinceli bir tutum sergileyen Atatrk rahatsz etmitir. Bu konuda Yakup Kadrinin aktard bir an ilgi ekicidir: Bir gn Cumhuriyet Halk Partisinin ilkelerini gzden geiriyordu. O srada ukalalk edip demitim ki; Paam, bu her bakmdan bir nklap partisidir. nklap partisi ise bir ideolojiye, bir doktrine dayanmakszn yryemez. Yzme bir masumun yzne bakar gibi bakm ve glmseyerek O zaman donar kalrz demiti (Hakk Uyar, Resmi deoloji ya da alternatif resmi ideoloji oluturmaya ynelik iki dergi: lk ve Kadro mecmualarnn karlatrmal ierik analizi, sayfa 190). 1930larda Serbest Frkann ortaya kmas ve ksa srede glenmesi devleti ve himayeci bir ynetim ekline meruiyet kazandrmak isteyen CHP iin Kadroyu tahamml edilebilir bir grup haline getirmi ve bu sayede Kadro g kazanmtr. Kadroyu organizasyonal elit olarak deerlendiren lkin ve Tekeliye gre Kadro aslnda devlet tarafndan liberal unsurlar bastrlmada kullanlmtr. Bu yarta Kadrocularn kaderi, iktidardaki elitlerin yerine gemekten ok, onlar tarafnda toplumdaki dier elitlerin elenmesinde kullanlmak olmutur (Tekeli & lkin, Trkiyede Bir Aydn Hareketi: Kadro, sayfa 45). Kadroyu daha iyi anlamak iin sanrm farkl ideolojilere yaklamlarn gzden geirmek gerekir.

Sayfa 96

Kadrocularn liberalizme bak gayet ak ve net bir ekilde olumsuz ve kmseyicidir. Kadro liberalizmi kapitalizmin demokrasiyle beraber kulland bir klf ve ara olarak grm ve bu nedenle iddetle eletirmilerdir. Mesela Burhan Asafa gre Demokrasi hatt zatnda ve kendi manas iinde mevcut deildir ve yine demokrasi kapitalizmin siyasi ve idari klfndan ibarettir (Hakk Uyar, Resmi deoloji ya da alternatif resmi ideoloji oluturmaya ynelik iki dergi: lk ve Kadro mecmualarnn karlatrmal ierik analizi, sayfa 189). smail Hsrev, Burhan Belge ve Vedat Nedim liberalizmi kapitalizmle e tutmu ve liberalizmin ekonomik boyutu zerinde durmulardr. Tekeli ve lkine gre Kadrocularda da grlen bu devlete yakn durma, devletin glgesinde yetime durumu, Osmanldan balayarak Trk aydnnda grlen bir zelliktir. Vedat Nedim Tr Mstemleke ktsadiyatndan Millet ktsadiyatna 1-2 makalelerinde ekonomik bamszln neminden bahsetmi ve otarik bir anlaya sahip olduunu gstermitir. Kapitalist sistemin evresel lkeleri mstemleke (smrge) ya da yar-mstemleke (yarsmrge) yapacan belirten Tr, bu kategorizasyonuyla Dnya Sistemi Teorisinin ulat deerlendirmeye yaklak 40 yl ncesinden ulaabilmitir. Tre gre askeri Dumlupnar

Sava bitmi olsa da, ekonomik Dumlupnar Sava daha yeni balamaktadr. Ve ona gre, Askeri Dumlupnar planl ve sistemli bir faaliyetin yemiiydi. ktisadi Dumlupnar da plan ve sistem ister (Tr, Mstemleke iktsadiyatndan Millet iktsadiyatna, sayfa 8, Kadro no:1). Tre gre ekonomi alannda dnyada nemli model bulunmaktadr. Birinci model Sovyetler Birliinin ban ektii sosyalist lkelerde grlen ve ii snf diktatoryasna dayal planl, devleti ekonomidir. kinci model ABD ve Milletler Cemiyeti lkelerinde grlen ve byk eitsizliklere yol at iin eletirilen kapitalist gelime yoludur. Kadrocularn zerinde durduu yeni nc model ise, bamsz bir ulusal ekonomi araynda olan lkelerin izlemesi gereken ve bu lkeleri smrge olmaktan kurtaracak planl milli ekonomidir. Vedat Nedim planl ekonomi olmamas durumunu u rnekle aklar: Binay kurmak iin lazm gelen btn malzeme ortada ylr.. Fakat elde mhendislerin, kalfalarn, ustalarn ve iilerin zeka ve i kuvvetini bir hedefe doru sevk edecek bir plan yok (Tr, Mstemleke iktisadiyatndan Millet iktisadiyatna, sayfa 10, Kadro no:1). Liberalizmi uursuz iktisat siyaseti olan gren ve anarik tanmn getiren Tr, korumac politikalarn neden gerekli olduunu u ekilde aklar: nk Tanzimattan sonra Avrupa sanayi emtias ile beraber memleketimize giren fikir emtias arasnda liberalizma da vardr. Avrupa sanayi emtiasnn memleketimize serbeste girebilmesi iin Braknz yapsn, braknz gesin prensibinin de beraber girmesi artt. Fakat imdi gmrk kaplarmz kontrolmz arlndadr. Kafalarmzn da gmrk kaplarn yabanc, rk ve zararl fikir emtiasna kar kapatalm (Tr, Mstemleke iktisadiyatndan Millet iktisadiyatna 2, sayfa 10-11, Kadro no:2). Kadro yazarlar Byk Buhran da kendi perspektiflerinden aklamaya almlardr. zellikle smail Hsrev ve Burhan Belge bu konuda ska yazp izmilerdir. statistik verilerle glendirdikleri dncelerini dile getiren Tkin ve Belge, Byk Buhrann birinci sebebinin ar retim olduunu vurgularlar. Ancak Kadroculara gre antiemperyalist devrimlerle sarslan Batl lkelerde bu kriz kapitalizmin keceinin iaretlerini vermektedir. te bunun iin iddia edilebilir ki, mevcut buhran, kapitalist bnyenin kendine has olan inkiaf seyrinde vcut bulmu ritmik ve periyodik bir duraklama, yani

Vedat Nedim Tr

Say 24

Sayfa 97

bir alelade ve geici buhran deil, kapitalist bnyenin zlmesinden kuvvet alan onun iin gerici ve reaksiyoner, fakat bizler iin ileri ve inklabi bir bnye tahavvl safhasdr (Belge, Dnya Buhran Ne Halde?, sayfa 27, Kadro no:1). evket Sreyya da Belge ile ayn sonuca ulamtr: te imdi biz, emperyalizmin hem k ve dal a iinde, hem de artk hayat usaresi kalmayan, dkn fakat srnak teaddisi karsndayz (Aydemir, Emperyalizm ahlanyor Mu ?, sayfa 10, Kadro no:16). Bu nedenle Tre gre devleti ekonominin geerlilik kazanmas ve uygulanmas iin ok doru bir zamandr. O halde Trkiye dnya buhrannn bu safhasndan menfi bir surette mteessir olan deil, mspet bir surette istifade etmesi icap eden bir memleket olabilir. Cihan buhrannn bu safhas, Trkiye iin bulunmaz bir frsattr. Bundan istifade etmesini bilelim (Tr, Mstemleke iktisadiyatndan Millet iktisadiyatna 2, sayfa 12, Kadro no:2). Liberallerin sistemsizlik ve metotsuzluklarnda yaknan Tkin yle syler: Liberal cepheyi temsil eden muarzlarmzda en ok gze arpan ey, metodsuzluk ve sistemsizliktir. Bizce bir fikir adamnn cemiyet hadiselerini behemehal bir itimai metoda, bir itimai sisteme gre mtalaa etmesi lazmdr (Tkin, Milli Kurtulu Devletilii, sayfa 25, Kadro no:4). Ayrca Leninin emperyalizm teorisinden fazlasyla etkilenen Kadrocular kapitalizmi emperyalizmle e tutmulardr. Tarih boyunca smrlm ve retim teknolojisi olarak geri kalm Trkiye gibi lkelerin serbest pazar ekonomisinde ucuz hammadde
Burhan Asaf Belge ve ei Zsa Zsa Gabor

Tarih boyunca smrlm ve retim teknolojisi olarak geri kalm Trkiye gibi lkelerin serbest pazar ekonomisinde ucuz hammadde ve igc ihra ederek, pahal teknolojik rnler satn alacak ve bu nedenle geri kalmaya mahkum olacak olduunu dnen Kadro yazarlar, bu nedenle daha kapal ve endstrilemeye, kalknmaya dayal milli bir ekonomiyi savunmulardr.
ve igc ihra ederek, pahal teknolojik rnler satn alacak ve bu nedenle geri kalmaya mahkum olacak olduunu dnen Kadro yazarlar, bu nedenle daha kapal ve endstrilemeye, kalknmaya dayal milli bir ekonomiyi savunmulardr. Ancak Tkin gibi yazarlar sadece sanayi zerinde durmayarak kycle ve ky kalknmasna da nem vermilerdir. lkin ve Tekelinin Trkiyede Bir Aydn Hareketi: Kadro makalesinde yaptklar istatistiksel alma Kadronun liberalizme bak ok net olarak ortaya koymaktadr. Buna gre liberalizm, burjuva, kk burjuva, ferdiyetilik, bireysel kar gibi kelimeler defalarca olumsuz anlamda kullanlrken, Milli ef, ilerici Kadro, kolektivizm, planl ekonomi gibi kavramlar olumlu anlamda kullanlmtr. Tm bunlar nda Kadro Hareketinin antiemperyalist, antikapitalist ve anti-liberal olduunu sylemek zor olmayacaktr. Ayrca Kadrocular elitist bir tavr taknarak lkenin gerilii ve halkn cahillii nedeniyle demokrasi kart da bir tavr benimsemilerdir. Kadro hareketinin faizm ve nasyonal sosyalizme yaklam da olduka enteresan ve tartmal bir konudur. Baz akademik almalarda hibir kant sunulmamakla birlikte, Kemalizm, Kadro hareketi ve talyan faizminin nn de otoriter nitelikli bir eilim iinde olduklar ana temasndan hareketle Kadronun faizm kategorisi iinde incelemesi gerektii ima edilmektedir. Giacomo

Sayfa 98

Carrettonun 1930larda Kemalizm-FaizmKomnizm zerine Polemikler adl makalesi bu paralelde yazlm en bilinen eserdir. (Trke, Kadro Hareketi, sayfa 53). Ancak Kadrocularn faizme ve nasyonal sosyalizme baklar kesin ve ak bir ekilde olumsuzdur. Mesela Burhan Asaf Belge Faizm ve Trk Kurtulu Hareketi isimli yazsnda faizmi baz yar-kapitalist lkeler tarafndan kullanlan ve burjuva snfnn karna yarayan bir korporatizm anlay olarak grdn vurgulamtr. (Belge, Faizm ve Trk Milli Kurtulu Hareketi, sayfa 36-39, Kadro no:8). Kadrocular daha sonralar fikirlerini daha da netletirerek faizmin kapitalizmde doal olarak varolan snf atmasn bastrmaya, uzlatrmaya altn ve son analizde ii snfnn karlar pahasna sanayi burjuvazisinin karlarn savunduunu belirtmilerdir (Mustafa Trke, Kadro Hareketi, sayfa 127). Kadronun antiemperyalist anlay da faizm ve nasyonal sosyalizmle kesinlikle uzlamayacak lde nettir. Kadronun bu tutumunu devlet politikas ve dnemsel koullarla da aklamak zordur. Zira talyan Faizminin Mare Nostrum politikas dorultusunda Akdenizdeki saldrgan tavrna kar aka net bir tavr koyan Trkiye Cumhuriyeti Devleti, Hitlere ramen Almanya ile olan ekonomik

ilikileri kesmemi ve bundan istifade etmitir. Ancak Kadrocularn hem talya, hem de Almanyadaki rejimlere kar muhalif tavr bu anlaylarnn pragmatist bir lekte olmadnn ispatdr. Ayrca Kadrocular rklk kart grlerini birok yerde aka belirtmi ve faizm, nasyonal sosyalizm gibi ideolojilere kar mesafeli olduklarn gstermilerdir. Milliyetilik ve otoriterlik balamnda Kadro hareketi ve faizm arasnda bir iliki kurmak zorlama olacaktr. Zira Kadrocular antiemperyalist ve kana deil yurttalk esasna dayal ilerici bir milliyetilii savunmulardr. Kadro ile faizm arasnda iliki kurmak isteyenlerin sklkla gnderme yapt Yakup Kadrinin derginin 11. saysnda yer alm Ankara-MoskovaRoma isimli makalesidir. Bu makalede Karaosmanolu Mussolini talyasndaki cokun ruhu ve disiplini vm ve yle demitir: Mussolini sayesinde daha dorusu faizm sayesinde btn talya kronometre gibi ileyen bir memleket halini almtr (Tekeli & lkin, Kadrocular ve Kadroyu Anlamak, sayfa 231). Yakup Kadri gibi Kadro hareketi ierisinde edebiyat kimliiyle n plana kan birinin bu szlerinden hareketle Kadroya faist damgas vurmak kolaya kamak ve makro bir deerlendirme yapamamak olacaktr. Zaten Kadro yazarlar faizmle ilgili grlerini aka belirtmilerdir. Mesela evket Sreyya, derginin 4. saysnda yaynlanan Fikir Hareketleri arasnda Trk Nasyonalizmi, Faizm isimli makalesinde faizmin gelimesinde talyada 1918-1922 arasndaki dnemde yaanan sancl kapitalist sreten bahseder ve faizmin zerindeki durduu be maddeyi sralar: ulusal birlik, ynetici gcn tekeli, emperyalizm, devlet iin yaayan vatandalar ve snflarn birlii (Aydemir, Fikir Hareketleri arasnda Trk Nasyonalizmi, FAZM, sayfa 9, Kadro no:4). Her ne kadar Kadrocularda ulusal birlik ve ynetici gcn tekeli gibi konularda faizmle paraleller bulmak mmkn de olsa, Kadro hareketinin yapt snfsal analizler ve gl antiemperyalist tutumu Kadrocular faizmden kesin bir izgiyle ayrmaktadr. Aydemir, Hitlerin rk ynn u szlerle eletirmitir: Bundan baka Hitler, beyaz rkn dnya stnde yalnz iktisadi hakimiyetle iktifa etmesine de raz deildir. Esirlerin kanna susayan Neron gibi o da, milletlerin esaretine susamtr (Aydemir, Fikir Hareketleri arasnda Trk Nasyonalizmi, FAZM, sayfa 13, Kadro no:4). Tm bu nedenlerle

evket Sreyya Aydemir

Say 24

Sayfa 99

Kadronun anti-faist bir dnce sistemi olduunu iddia etmek doru olacaktr. Kadro hareketinin sosyalizme yaklamysa olduka kark bir konudur. Daha nce de belirttiim gibi Kadro hareketinin drt nemli yazar (Aydemir, Tr, Belge, Tkin) komnist gemileri bulunan ve yaptklar devlete srekli izlenen kimselerdir. Bu sre iinde bir yandan Kadro dergisi karlmakta, te yandan benimsenen ideolojik izginin program aydnlatlmaktadr. evket Sreyyann Murat Belgeye anlattna gre, devlet bu konuyla yakndan ilgilenmekte ve toplantlar izletmektedir (Tekeli & lkin, Kadrocular ve Kadroyu Anlamak, sayfa 143-144). Kadrocularn Marksizmden kendi istekleriyle mi vazgetikleri, yoksa devlet basks nedeniyle takiyye mi yaptklar asla kesin olarak bilinemeyecek bir konudur. Ancak Kadrocu yazarlarn yaam yklerine ve zellikle evket Sreyya Aydemirin hayat boyunca yazdklarna bakarsak; Kadrocular Marksizmden koparak bir nc yol olarak Kemalizm-sosyalizm sentezini yapmaya almlardr. Kadrocu dncede lkeler aras eitsizlikler, lke ierisindeki snfsal eitsizliklerden daha n plandadr. Ayrca Trkiye gibi kapitalist gelimenin henz yaanmad lkelerde snf farkllklarn ortaya kmadan nlenebileceini iddia ederek Kadrocular Marksizmden farkl bir anlaylar olduunu ortaya koymulardr. Vedat Nedime gre, ileri teknikli bir Trk iktisadiyat ve snfsz ve tezatsz bir Trk milleti ancak devleti bir iktisat siyasetinin eseri olacaktr (Heper & Canvar, lk ve Kadro Dergilerinde Yaynlanm Baz Makalelerde Beliren Devletilik Anlay, sayfa 10). Vedat Nedim Tr cretkar bir ekilde tarihin Karl Marks yanlttn ve Trkiyenin kapitalist dnem yaanmadan snfsz toplum idealine ulaabileceini iddia eder. (Mustafa Trke, The Ideology of the Kadro Movement: A Patriotic Leftist Movement in Turkey, sayfa 110). Yine de Kadrocular zellikle Bat lkelerinin tarihsel geliimini aklamak iin tarihsel maddecilik yntemini kullanmlardr. zellikle Aydemir ve Tkinin yazlarnda Marksist argmanlara ska rastlanabilir. Ancak Kadrocular Bat ve Dou toplumlar arasndaki tarihsel-yapsal farkllklara dikkat ekmi ve Marksizmin ancak Bat dnyasn anlamak iin kullanlabileceini iddia etmilerdir. Devleti bir ekonomiyle yeni olumakta olan snflar arasndaki atmalar nlenecek ve Trkiye

Vedat Nedim Tr cretkar bir ekilde tarihin Karl Marks yanlttn ve Trkiyenin kapitalist dnem yaanmadan snfsz toplum idealine ulaabileceini iddia eder.
kapitalist evreyi atlayarak sosyalizme Kemalizm yoluyla ulaabilecektir. Kadrocular, devletilii snf kavramn yok ederek snflararas atmay nleyecek bir politika olarak kabul etmektedirler (Heper & Canvar, lk ve Kadro Dergilerinde Yaynlanm Baz Makalelerde Beliren Devletilik Anlay, sayfa 10). Mustafa Trke Kadrocu yazarlarn tarihsel materyalizmi uygulamaktaki bu seici tutumlarna dikkat ekmitir. Aydemir ayrca Batda oluan snfsal eitsizlikler kadar Bat lkelerinin smrgecilik yoluyla Dou lkelerinin ham madde kaynaklarn tketerek ve bunlar teknolojik, toplumsal gelimelerinde kullanarak nasl dou lkelerine stnlk saladklarn belirtir. Kadrocular devletin yapmay dnd toprak reformu konusunda sosyal snflarn varln kabul ederken, dier alanlarda solidarizm anlayna kar kmamaktadrlar. Bunun nedeni sanyorum Kadrocularn Kemalist rejimle ve onun en nemli unsurlarndan biri olan Emile Durkheimn solidarizm anlayyla ters dmemek istemeleridir. Kadroculara gre modern dnya dzeninde byk atma alan ve tr vardr. Birinci atma ii snf ve kapitalist snflar arasnda yaanan ve yalnzca endstrilemi Bat lkelerinde grlen sorunlardr. kinci tip atma gelimi Bat lkelerinin kendi aralarnda yaadklar pazar bulma, silahlanma ve kalknma yardr. nc tip ve en nemli olan atmaysa gelimi Bat toplumlaryla kapitalistlememi smrge ya da yar-smrge durumundaki dou lkeleri arasnda yaanan sorunlardr. Aydemire gre Marksizm ve faizm gibi ideolojiler kapitalist toplumlara ait tarihsel-yapsal geliim ve snf atmalar sonucu ortaya km dnce

Sayfa 100

Kadrocular ok baarl bir ekilde 20. yzyln antiemperyalist devrimler a olacan ngrmlerdir. Trkiyeyi antiti-emperyalist, kapitalist veya sosyalist olmayan bu bloun lideri olarak dnm ve Kemalizmi bu ynde tm nc dnya lkelerine model olacak bir ideoloji yorumlam, tasarlamlardr.
sistemleridir ve Trkiyede uygulanmas imkanszdr. Kadrocular tarihi okurken Marksist-Leninist metotlar kullanmaktan kanmamlardr. Mesela Aydemir, Leninin emperyalizm teorisinden etkilenerek emperyalizm olmadan kapitalizmin ayakta duramayacan ve Batda sosyal devletin kerek Marksist devrimlerin yaanacan ileri srer. Bu nedenle ulusal bamszlk savalar Bat smrgeciliine ve dolaysyla kapitalizme son verecek nemli olaylardr. Kadrocular ok baarl bir ekilde 20. yzyln antiemperyalist devrimler a olacan ngrmlerdir. Trkiyeyi anti-emperyalist, kapitalist veya sosyalist olmayan bu bloun lideri olarak dnm ve Kemalizmi bu ynde tm nc dnya lkelerine model olacak bir ideoloji yorumlam, tasarlamlardr. Bu konuda Aydemire kulak verelim; nklabmzn, her biri ayr ayr kymettar ve orijinal olan bu fikir ve nazariye unsurlar birer birer izah edildike, bu esaslar inklap nesli iin kriteryumlar olacak, yeni ve standartlam inklap tip byle doacaktr. Bu tip her nerede, her ne erait iinde olursa olsun, karlat her inklap sahasnda, ayn hadiseyi ayn kriteryumlara vuracak, ayn llerde dnecek, ayn neticelere varacak ve inklabn kendisine has cihan telakki tarz byle vcut bulacaktr (Aydemir, Kadro, sayfa 3, Kadro no: 1). Toplamak gerekirse Kadro hareketi Marksizmden fazlasyla etkilenmesine karn Marksist bir hareket deildir. Diyebiliriz ki daha sonra Latin Amerikada ve nc dnya lkelerinde belirecek olan sosyalizm anlayna uygun bir dnce sistemine

ulamlardr. Trkein iddialarna karn Kadrocularn fanatik sekler tutumlar onlar Sultan Galiyev ve slami sosyalizmden de uzaklatrmaktadr. Bu nedenlerle Kadro ile Bamllk Okulu ve Dnya Sistemi Teorisi arasnda bir ba kurmak daha mantkl olacaktr. Bamllk Okulu 1960larda Gney Amerikada ortaya km bir dnce sistemidir. Samir Amin ve Ernest Mandel gibi yazarlarn Bat merkezli dnce sistemine kar olarak gelitirdikleri bu teoride modernleme kuramna alternatif grler retilmitir. Bat emperyalizmine maruz kalm lkeler iin serbest piyasa ekonomisine gemek ezilmeyi kabullenmek olacaktr. Ayrca Bat merkezli dnceler Dounun kltr, tarihi, dinleri ve znel koullarn grmezden gelerek Batnn dorularn tek doru olarak ortaya koymaktadr. Bu nedenle Bamllk Okulu dnrleri kapal, korumac ve planl bir ekonomiyi ve ithal ikamesi politikasn benimsemilerdir. Immanuel Wallersteinn gelitirdii Dnya Sistemi Teorisi de, ayn dorultuda ortaya km bir teoridir. Wallerstein lkeleri core (merkez), periphery (evresel) ve semi-periphery (yar evresel) kategorilerine ayrarak, dnya ekonomik sisteminde lkeler aras eitsizliklere dikkat ekmitir. Vedat Nedimin yapt kategorizasyonla Wallersteinn dncelerinin benzerlii dikkat ekicidir. Gnmzde Bat kalplarn alp Trkiyeye uyarlayan sosyal bilimcilerimiz iin Kadronun bu dnya apndaki nc roln anlamak hi kolay olmamaktadr. Eyp zveren bu konuda unlar yazmtr: Kadro emperyalist kolonyal glerin ortadan kaybolacan ve sonraki dnemin ulusal bamszlk Hareketi dnemi olacan tahmin etmitir. Bunu yaparak Kadro bir erken dnem nc Dnya Hareketi haline gelmitir (Eyp zveren, The Intellectual Legacy of the Kadro Movement in Retrospect, sayfa 569). nc Dnya lkelerinde gelien bu neoMarksist hareketlerin ortak zellii Wallerstein ulusalc ynlerinin bulunmas ve lke-

Say 24

Sayfa 101

ler aras eitsizlikleri, snflar aras eitsizlerden daha n planda tutmalardr. Kapitalist ve emperyalist Batya kar kukucu ve isyankar tutum bu hareketlerin bir dier ortak zelliidir. Otarik ya da en azndan ithal ikamesine dayal korumac d ticaret esas tm bu hareketlerde grlecektir. Bu hareketlerin bir dier zellii de komprador burjuvazi kavramyla uluslararas ya da kresel kapitalizmle i birlii yapan yerli burjuvaziye tepki gstermeleridir. Dnya Sistemi Teorisi ve Bamllk Okulunun Kadro hareketinden esinlendiine dair elimizde kant bulunmamasna karn Kadrocularn bu dncelere 30-40 sene nce ulam olmalar Trk sosyal bilimleri iin bir iftihar konusu olmaldr. Ozan.Ormeci@PolitikaDergisi.com KAYNAKLAR
- Biyografi.Net, http://www.biyografi.net - Kadro Aylk Fikir Mecmuas, 1932, say 1, 2, 3, 4, 8, 12, 16, II. Kanun - Tekeli, lhan & lkin, Selim, Trkiyede Bir Aydn Hareketi: Kadro, 1984, Toplum ve Bilim Say 24, 35-67 - Sunar, Ltfi, Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri, 2004, Trkiye Aratrmalar Dergisi, Cilt:2, Say 1, 511-526 - Uyar, Hakk, Resmi deoloji ya da alternatif resmi ideoloji oluturmaya ynelik iki dergi: lk ve Kadro mecmua-

larnn karlatrmal ierik analizi, 1997, Toplum ve Bilim say 74, 181-191 - Trke, Mustafa, The Ideology of the Kadro Movement: A Patriotic Leftist Movement in Turkey, 1999, Turkey Before and After Atatrk (Sylvia Kedourie), London: Frank Cass Publishers - Tekeli, lhan & lkin, Selim, Bir Cumhuriyet yks: Kadrocular ve Kadroyu Anlamak, 2003, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar 134 - Trke, Mustafa, Kadro Hareketi Ulusu Sol Bir Akm, 1999, Ankara: mge Kitabevi - Harris, George, The Communists and The Kadro Movement Shaping ideology in Ataturks Turkey, 2002, stanbul: The Isis Pres - Harris, George S., Trkiyede Komnizmin Kaynaklar, 1975, stanbul: Boazii Yaynlar - Heper, Metin, State Tradition In Turkey, Chapter 3: A Transient Transcendental State (48-66) - Heper, Metin & Canvar, Glser, lk ve Kadro Dergilerinde Yaynlanm Baz Makalelerde Beliren Devletilik Anlay, 1977, Boazii niversitesi Dergisi, c. 4-5 - Hale, William, Ideology and Economic Development in Turkey, British Society for Middle Eastern Studies - zveren, Eyp, The Intellectual Legacy of the Kadro Movement in Retrospect, 1996, METU Development Studies, Cilt: 23, Say 4

Dnya Sistemi Teorisi ve Bamllk Okulunun Kadro hareketinden esinlendiine dair elimizde kant bulunmamasna karn Kadrocularn bu dncele30re 30-40 sene nce ulam olmalar Trk sosyal bilimleri iin bir iftihar konusu olmaldr.

Ernest Mandel

Sayfa 102

Bir yanda aala-eyhlie, bir yanda ekonomik darboaza kar...

Atatrk Dneminde

Halklk
Ne Anlama Geliyordu?
Prof. Dr. Sina AKN

Atatrk 13 Eyll 1920de TBMM Hkmetinin ilk kapsaml siyasal programn ve ayn zamanda ilk anayasa taslan Meclise sundu. Belge 18 Eyllde Mecliste okundu. Belgenin bir ad da Halklk Program idi.

batiye) bozguna uratlm; henz Ermeniler saldrmam; Deliba Mehmet Konyada isyan etmemiti. Bunlar olumlu etkenlerdi. Buna karlk Yunanllar, istilalarn Uaka, Bursaya vardrm; stanbul Hkmeti, Sevr Antlamasn imzalam bulunuyordu. Yine olumlu bir gelime, Sovyetlerle ilikilerin kurulmu ve gelimekte olmasyd. lkbaharda Mustafa Kemal, Leninle mektuplam; ardndan Bekir Sami bakanlndaki bir heyet Moskovaya gitmi, grmelere balamt. Bu arada, 3 Haziran 1920 gn, Sovyetler Dileri Komiseri ierinin bir mektubuyla Misak- Millyi kabul ettiklerini bildiriyorlard. Bylece Yunan igalini ve Sevri ortadan kaldrmak iin Sovyet destei, TBMM Hkmetinin d siyasette en nemli umut kaps durumuna gelmi bulunuyordu. Halklk Program byle bir ortamda TBMMye sunuluyordu. Program incelerken bu ortamla ilikilendirmek gerekir. Bu belgeye gre, TBMM Hkmetinin yegne amac, halk emperyalizm ve kapitalizmin tahakkm ve zulmnden kurtarmakt (m.2). Geri 1. maddede, TBMMnin hilafet ve saltanat kurtarmak zere kurulduu belirtiliyordu, ama 6. maddede egemenliin kaytsz artsz milletin olduu vurgulanyordu. 25 Eyllde yaplan gizli oturumda Mustafa Kemal, Vahidettin iin Hain bir adamdr. dedii zaman alklar ve bravo sesleriyle karlanyordu. (1) Bu biimde ortaya konan devrimci cesarette, emperyalizm ve zellikle kapitalizme kar tavr alnmasnda, kukusuz Sovyet desteinin nemli bir pay bulunuyordu. Ayrca bu sralar Anadoluda Boleviklere yakn Yeil Ordu gibi bir rgtn aka ve 14 Temmuzda kurulan Trkiye Komnist Partisinin gizli olarak altn, kimi dinsel evrelerin bile Boleviklie yaknlk gsterdiini biliyoruz. (2)

alklk ilkesi, denilebilir ki alt oktan ilk kan ilkedir. Atatrk 13 Eyll 1920de TBMM Hkmetinin ilk kapsaml siyasal programn ve ayn zamanda ilk anayasa taslan Meclise sundu. Belge 18 Eyllde Mecliste okundu. Belgenin bir ad da Halklk Program idi. Daha sonra 21 Ekimde TBMM ksa bir beyanname ile programda yer alan emperyalizm ve kapitalizm kartln yineleyecek ve 18 Kasmda balayan grmeler, 20 Ocak 1921de Trkiyenin ilk anayasas, Tekilat- Esasiye Kanunu ile sonulanacakt. Bu srada, yani 13 Eyll 1920deki genel duruma bakalm: Anzavur, Dzce-Adapazar, apanolu syanlar bastrlm; Hilafet Ordusu (Kuvay nzi-

Say 24

Sayfa 103

Bu giriten sonra, btn Atatrk Dnemi boyunca halklk uygulamalarn ele alalm. nce Halkln kar olduu iki eye deinelim. Birincisi, saltanat ve hilafet kartldr. Bu daha geni olarak, feodalizme, yani ortaaa, yani aalk ve eyhlik dzenine kar olmak demekti. Trklerde 1915te tahminen %5 olan okuryazarlk oran, onlarn ortaa dzeninde yaadklarnn bir belirtisiydi. Ayrca bir ortaa hukuk dizgesi olan eriat uygulanmaktayd. Byle bir dzende padiah, aalarn aas, bir eit baaa; ayn kii halife olarak da eyhlerin eyhi, ba eyh durumundayd. 1922de saltanatn, 1924te halifeliin kaldrlmas, aalk-eyhlik dzenine vurulmu ar bir darbeydi. Ama toplumun byk ounluu aalk-eyhlik dzeninde yaarken, yalnzca saltanat ve halifeliin kaldrlmas, arpc ve nemli ama bir bakma yzeysel bir nlemdi. Aalk-eyhlik dzenine son verilmesi, uzun yllar srecek, pek ok alanda yrtlecek bir abann, bir savamn sonucu olabilirdi. Ne yazk ki, pek ok mesafe alnm olmakla birlikte Ksmi Kardevrim yznden bugn de henz o noktaya ulaabilmi deiliz. Halkln aalk-eyhlik dzenine kar olmasnn nedeni, halkn gerilik, cehalet, eitsizlik ve bask iinde yaamasnn kabul edilmemesinden kaynaklanmaktadr. Mahmut Esat Bozkurtun dedii gibi, Bir ferdin, bir milletin ben hr olmayacam, esir olacam deme hakk yoktur. (3) Atatrk halkl, 1920lerin ortalarnda okpartili dizgeye scak bakmyordu. Atatrke gre partiler snflarn karlarn temsil ederler. Trkiyede modern snflar, yani kapitalist snfla ii snf pek bulunmadna gre tek parti olmas normaldir. Burada Atatrk, Ziya Gkalp kanalyla Durkheimdan gelen dayanmaclk kuramna dayanyordu. Buna gre toplumda eitli meslekler vard ve bunlar birbirlerini btnledikler iin atmadan (snf atmas) ok, dayanma sz konusuydu. Atatrkn de bu anlamda (proletarya - kapita-

aalkHalkln aalk-eyhlik dzenine kar olmasnn nedeni, halkn gerilik, cehalet, eitsizlik ve bask iinde yaamasnn kabul edilmemesinden kaynaklanmaktadr. Mahmut Esat Bozkurtun dedii gibi, Bir ferdin, bir milletin ben hr olmayacam, esir olacam deme hakk yoktur.
list elikisi anlamnda) snf atmasna hi scak bakmad, dayanmaclktan yana olduu aktr. Bununla birlikte, Atatrk dzeninin, feodalizme, aalk ve eyhlik dzenine dman olduu da kesindir ve bu da bir snf atmas saylmaldr. 1929da Atatrkn Afet nan ile yazm olduu ve o dnemin ortaokullarnda yurttalk bilgisi ders kitab olarak kullanlm olan Medeni Bilgilerde, Atatrkn demokrasiden sz ederken, bu szc aklamak iin ayra iinde halklk szcn yazm olduunu gryoruz. Bylece halk-

El ptrmemek iin mcadele veren Atatrk...

Sayfa 104

nce eitlik uygulamalarn gryoruz. En temel, en kadnnemli eitlik, kadn-erkek eitliidir. Geleneksel toplumkadnda kadn-erkek eitsizlii ncelikle bir ortaa hukuk dizgesi olan eriattan kaynaklanyordu. Mirasta, ceza hukukunda, tanklkta kadn aka erkee gre yar insan saylyordu.

nce eitlik uygulamalarn gryoruz. En temel, en nemli eitlik, kadn-erkek eitliidir. Geleneksel toplumda kadn-erkek eitsizlii ncelikle bir ortaa hukuk dizgesi olan eriattan kaynaklanyordu. Mirasta, ceza hukukunda, tanklkta kadn aka erkee gre yar insan saylyordu. Evlilik hukukunda kadnn deeri belki daha da dmekteydi. 1926da Medeni Kanunun yrrle girmesiyle, eriat da yrrlkten kalkm oldu. Bylece medeni hukuk alannda kadnla erkek hemen hemen eitlenmi oldu. 1934te kadnlarn seme ve seilme hakkn kazanmasyla siyasal haklar bakmndan da eitlik salanm oldu. Erkekler arasnda eitlik salayan kimi admlara da deinelim. 1934te lakap ve unvanlarn; 1923te oy vermek iin vergi deme koulunun kaldrlmas, byle admlardr. 1920lerde Atatrk tek partililii savunuyordu. Bilindii gibi, buna ramen 1924te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas denemesi, eyh Sait syannn grltleri iinde son buldu. Daha sonra Atatrk, fikrini deitirerek bir muhalefet partisinin (Serbest Frkann) kurulmasna nclk etti (1930). Bu parti, devrimi tartma konusu yapmayacakt. Buna ramen byk grltler koptu ve az sonra Menemen Olayna kadar gidecek olan grltler arasnda Frka kapatld. Bylece bir kez daha okpartili dizgeden geri dnlm oluyordu. Kuku yok ki, Atatrk Devriminin yrmesi, demokrasi yani eitlik ve zgrlk asndan, okpartili dizgenin yrmesi asndan daha nemliydi. nk henz aydnlanmam bir toplumda okpartililik gericilii zendirmekteydi. Bu deneylere ramen smet nnnn 1945te Sovyet tehdidinden rkerek okpartililie gemesi, erken bir karar olduu iin yanl olmu, Trkiyeyi Kardevrim srecine sokmutur (1950den balayarak). Atatrk Dneminde toplumsal demokrasi uygulamalar da grlmektedir. Halklk Program ve Beyannamesi geri emperyalizme ve kapitalizme cephe alm gibi grnse de, bu Mill Mcadelenin uluslararas dzlemdeki konjonktrel skkl ile aklanabilir. Nitekim Lozan Konferans konjonktrnde, zmir ktisat Kongresinde, kapitalizme ak bir tavr sergilenmitir. Fakat her ikisi de Trkiyenin iki skklk anna denk dmektedir; o bakmdan da kabil-i ihmal grlebilir. Alt oku iki devrimin (Fransz ve Sovyet Devrimlerinin) bireimi olarak

ln olumlu anlamna gelmi oluyoruz: demokrasi. Demokrasi konusunda iki anlay var. Kimisi demokrasiyi okpartili dizgeyle zdeletiriyor. Yani birden ok parti olacak, drst seimler yaplacak, kitle iletiim aralar zgr olacak. Bu demokrasinin dar anlam. Geni anlam da bence u: bir toplumdaki toplam zgrlk ve eitliin dzeyi. zgrlk dzeyini lmek iin rnein yasalara, yasalarn uygulanma biimine, ocuklarn nasl terbiye edildiine, eitimin nasl yrtldne bakabiliriz. Eitlik iin rnein, o toplumda ayrcalklarn olup olmadna, varsa bunlarn derecesine, varlk ve gelir farklarna, eitimin ve salk hizmetlerinin ne lde yaygn ve herkes iin ulalabilir olduuna, kadn-erkek, yal-gen eitliinin durumuna bakabiliriz. Demek ki bir lkenin, bir toplumun demokratik olup olmadn, ne lde demokratik olduu, zgrlk ve eitlie bakarak anlalabilir. okpartili dizge birok kez demokrasiye hizmet edebilecek bir mekanizmadr, fakat bu mekanizma demokrasi derecesi ok dk olan bir lkede de bulunabilir, bugnk ran gibi. Ayrca semenler demokrasi dmanlarn seebilirler; Almanyada Hitlerin, Trkiyede eriat partilerinin seilmesi gibi. Bu takdirde okpartili dizgenin demokrasiye hizmet ettii sylenemez. Btn bunlar, demokrasiyle okpartili dizgeyi zdeletirmenin ne denli yanl olduunu bize gstermektedir. (4) Atatrk Dneminin demokrasi bakmndan halklk uygulamalarna baktmzda, bata siyasalhukuksal demokrasi uygulamalarn gryoruz.

Say 24

Sayfa 105

deerlendiren grler dikkate alnrsa, sosyalist olmasa da Atatrk Devriminin iyice solda olduu kabul edilmelidir. ok Fransz Devriminden; devletilik ve halklk, Sovyet Devriminden gelmektedir denilebilir. Zaten Sa Kemalizmden sz edenler o bakmdan yanlyorlar. Nasl sa sosyalizm; sa komnizm denemezse, sa Kemalizm de denilmemelidir. Ama tabii, bu devrimci hareketlerin iinde sa ya da sol eilimler ya da kanatlar bulunabilir. te demek ki halklk ve devletilik Atatrkl sosyalizme yaklatran ilkelerdir. Toplumsal demokrasi bakmndan halklk, ncelikle dar gelirlilerin, ii ve kyllerin gzetilmesi demektir. Eitim ve saln parasz olmas, stelik parasz yatl Ky Enstits gibi uygulamalar dar gelirlileri gzetme siyasetinin sonucudur. Ayn biimde, ekmek fiyatnn kamu tarafndan belirlenmesi; devlet fabrikalarnn dar gelirlilerin gereksinimleri iin ucuz dokumalar, giyim kuam, ayakkab, terlik retmesi de ayn yaklamn sonucudur. (Liberalliin ar bast gnmzde, devlet pabu, terlik, pijama m retirmi diye sz konusu tutuma isyan edilmekte, belki alay konusu edilmektedir.) nc olarak ok yoksul olan Atatrk Dnemi devletinin, yine de ne yapp yapp devlet fabrikalarnda ve iletmelerinde alan iiler ve dier alanlar iin doru drst lojman, okul, salk, spor ve elence yerleri salamaya altn gryoruz. Devletin o dnemde btn yurttalarna bunu yapmaya gc yoktu, fakat hi deilse kapsnda alanlar gzetmeye alyordu. (5)

Toplumsal demokrasi bakmndan halklk, ncelikle dar gelirlilerin, ii ve kyllerin gzetilmesi demektir. Eitim ve saln parasz olmas, stelik parasz yatl Ky Enstits gibi uygulamalar dar gelirlileri gzetme siyasetinin sonucudur.

iletisim@PolitikaDergisi.com ___
(1) TBMM Gizli Celse Zabtlar (Ank, Bankas, 1985) c.1. s.135 (2) Emel Akal, Mustafa Kemal, ttihat ve Terakki ve Bolevizm (st, TSTAV, 2002). (3) S. Akin, Bozkurt ve Pekerin Devrim Tarihi Ders Kitaplar, Trkiyenin nnde Model ( st, Telos, 1997). (4) S. Akin, Atatrk Dneminde Demokrasi, Demokrasi Kuram, Atatrk Devrimi ve Faizm, Atatrk Partiyi Kurmann Sras Geldi (Ank, maj, 2002) (5) Devlete ait tm sanayi kurulularnda alanlarn says 1938de 70.445ti. Bu konuda bkz. Ahmet Makal, Trkiyede Tek Partili Dnemde alma likileri: 1920-1946 (Ank, mge, 1999), s.253-281.

Sayfa 106

G ve bilim...

Gemiten Gnmze Bilim ve ktidar likisi (1)

Selvihan DEM ilim ve iktidar tarih boyunca iliki iinde olmutur. Kimi zaman bilim iktidarn kimi zaman da iktidar bilimin etkisi altnda kalmtr. Bu etkileimin olumlu ve olumsuz taraflar olmutur phesiz. Gemiten gnmze uzanan bilim ve iktidar ilikisinin neden ve nasl olutuu ve nasl olmas gerektii ise tartmal konular beraberinde getirmektedir. Bilim, insanln var oluuyla birlikte, merak duygusunun kamlad renme isteiyle yeni bulu-

lar elde etmenin ve sreklilik ilkesine bal olarak birikimli ilerlemenin addr. nsanln var oluuyla diyoruz, nk insann insan olarak kendi farkna varmas da yine bilim sayesinde olmutur. Bilimde esas olan tpk sanat gibi yaratclktr. nk insann iinde yatan yaratma istei onu doaya kar hkmetmeye zorlamtr. Bu sayede insan bir zamanlar kendisinin stesinden gelemedii glere hakim olmaya balam, yaam artlarn gnden gne iyiletirmitir. Bilimin temeli deney ve gzleme dayanmaktadr. nsann iindeki merak, srekli soru sormasna neden olmu, bu sorulara verilen cevaplar baka sorularn sorulmasna yol am, ne sorulan sorular tkenmi ne de aramaktan vazge-

Say 24

Sayfa 107

ilmitir. Bu devinim ise bambaka bir dnyann kaplarn aralamtr: Bilim dnyas. Her ada bilim dnyasnda adm adm ilerleyen insan, akln kullanmay renmi ve kendinden balatt aydnlanmay gelecee tamtr. nsann akln kullanmas bilimin sistemli olarak ilerlemesine byk katkda bulunmu, bunun yannda bilim eitli dallara ayrlm, bilimde uzmanlamaya gidilmi ve modernleme ile gnmzde hemen her alanda kullanlan teknoloji bilime hz kazandrmtr. Elbette bilim, gnmze burada anlatld gibi rahat bir ekilde gelmedi. Yeri geldi etin koullara kar sava verdi, kan kaybetti ama mcadelesinden asla taviz vermedi. Bilim, ezberleri bozarak insan hayatna yn vermeye balamasndan beri engellenmeye alld, yok sayld, duraksatld Fakat grld ki her seferinde katlanarak byd, daha da glendi ve nnde durulamaz bir sel haline geldi. Bir zamanlar bilime kar kanlar, onun nnde boyun emek zorunda kald, hatta yle zaman geldi ki ondan faydaland, yararn grd. Uygarlk tarihine baktmzda bilime kar kp ona kstek olan medeniyetler olduu kadar bilimi destekleyen, bilimle uraanlar koruyan, hatta bizzat bilimin at yolda birlikte yryen medeniyetler de olmutur. Yazmzn balndan da anlald zere bizim de asl zerinde durmamz gerektiren tam da bu nokta. Bilim ve iktidarlarn tarihi sreteki ilikileri. ktidar, devlet ynetimini elinde bulundurma ve devlet gcn kullanma yetkisidir. Bu yetkiyi elinde bulunduran kii ve kurulular ncelikle kendi karlarn gzetmektedir. Bunu yaparken de eitli yntemlere bavururlar. Bu yntemlerin banda da dini kullanmak gelir. nk iktidar sahiplerinin, ellerindeki bu gc kaybetme kaygs, ynetilenler stnde din zerinden bir korku fanusu oluturmaya almasna sebep olmutur. Bilimin sorgulamaya dayanmas ve temelinde kukuculuk olmas, dinin ise sorgulamadan kabul etmesi ve kr krne inanca dayanmas tarih boyunca bilim ve dini kar karya getirmitir. Dinsel dogmalar kimi zaman bilimin geliimini etkilerken bilimdeki gelimeler de dini inanlar etkilemitir. ktidarn ise insanlarn zayf ynlerinden yararlanarak dini nnde kalkan gibi kullanmas her defasnda bilimin yoluna ta koymutur. Gemiten gn-

Bilimin sorgulamaya dayanmas ve temelinde kukuculuk olmas, dinin ise sorgulamadan kabul etmesi ve kr krne inanca dayanmas tarih boyunca bilim ve dini kar karya getirmitir. Dinsel dogmalar kimi zaman bilimin geliimini etkilerken bilimdeki gelimeler de dini inanlar etkilemitir.
mze kadar bilim iktidar arasndaki ilikide dinin etkisi hl devam etmektedir. Fakat bu etki sadece dinle de kalmam; eitli gelenekler, alkanlklar, savalar, bilimdeki gelimeler de yine bu ilikide farkl zamanlarda grev almlardr. Politik dzen ve doa dzeni arasndaki ortak grnmleri ilk kez tanmlayan kii bir bilim adamyd. Bu kii politik iktidar, doa bilimlerine uygulanan nesnellii aratmayacak lde kat bir nesnellii amalayan bir metodoloji kullanarak analiz etti. Bu kii Platonun rencisi, Byk skenderin hocas ve gezgin okulunun kurucusu olan Aristotalesti.(M 384-322) (1) grld gibi bize siyaset ve bilim arasndaki gelimenin ilk ipularn Aristotales vermektedir. nsan politik bir hayvan olarak tanmlarken iktidarn eitli datm ve kullanm yollarna gre ilk iktidar ve ynetim snflandrmasn da sunar. Yunan-Roma dnemi olarak adlandrlan Eskia biliminin son dnemi, Romann Msr igal etmesiyle balar ve MS 4. yy.da sona erer. Dnce, eylem, bilimsel aratrma ve teknolojik yenilik merkezleri olan ehir-devletlerin k, bilim, toplum ve felsefi dnme arasndaki ilikide ba gsteren bir dnm noktasn iaret eder. Bu dnm noktas Sezarn tanrlatrlmasyla doruk noktasna ulaan otokratik baskc iktidarn geliimiyle akr. Epikuros ve Lucretius gibi devlet iktidar karsndaki gszlklerinin farkna varan bilim adamlar

Sayfa 108

Eski zamanlarn tm dnrleri arasnda Epikuros, kltr erevesi iinde bilime en ncelikli yeri tanyan kiiydi. Bilimin, toplumu hurafelerden ve tiranlktan kurtarmas iin insana esin kayna olacak, dnyaya ilikin bir gr as salamasnn gerektiini dnyordu.
bu mutlakiyeti devlete bir tepki olarak, d dnyadan ve bundan dolay geici iktidardan bamsz bir ahlaki mkemmellie varma arayyla kendi ilerine kapandlar. Epikuros hi kukusuz dnemin nde gelen kiiliklerindendi. Platon ve Demokritos M 342 Samosta doan Epikurosun hocalaryd. Eski zamanlarn tm dnrleri arasnda Epikuros, kltr erevesi iinde bilime en ncelikli yeri tanyan kiiydi. Bilimin, toplumu hurafelerden ve tiranlktan kurtarmas iin insana esin kayna olacak, dnyaya ilikin bir gr as salamasnn gerektiini dnyordu. Epikuros bilimin nemli olduunu, nk yalnz bilimin bize mutluluk verebileceini vurguluyordu. Doann incelenmesi yalnzca yalnzca bir insann dier insanlar karsnda g iddiasnda bulunmas ve bunu kantlamas amacyla yaplmaz; tam tersine, bu incelemenin amac sadece d grne nem vermekle yetinmeyen hakiki kiisel niteliklerin kymetini bilme yeteneine sahip ciddi ve bamsz bireyler yaratmaktr. Burada eski ada bilim adamlarna kar iktidarn aktan bir basksn syleyebiliriz. Oysa bilim zgr dncenin var olduu yerde geliir. Bilim adamlar iktidarn korku ve basksnn olmad yerlerde gerek grevleriyle ilgilenir.

Epikuros, okulunu Midillide kurdu ve kadnlar ve kleleri de renci olarak kabul etti. Epikurosuluk hem Rodosta hem de Romada imtiyazl snfn felsefesi haline gelen Stoacln tersine halkn retisi oldu. Bu durum bilim ve anayasal iktidar arasnda tarihteki ilk ciddi atma ortamn hazrlad. Epikurosun balatt hareket Helenistik dnyay bir uta dierine kaplayarak Romaya dek ulat. Epikurosuluk M 170 ylnda ylesine toplumsal ve politik bir nem kazand ki bu yl ierisinde Roma Senatosu Epikurosun iki rencisi Alceus ve Philiscusu senatodan kovdu. Epikurosu teolojiyi reformdan geirme giriimlerinde otoriter iktidara kar daha iyi savunabilmek iin dini ve doa yasalarn birbirinden ayrmaya alyorlard. Amaladklar bu reformlar gerekletii takdirde tanrlar bu dnya zerindeki hakimiyetlerini yitirmeye balayacaklar ve yalnzca bilge insanlarn vicdanlarn biimlendiren, akn birer bilgi ve mutluluk etkeni haline geleceklerdi. Tanrlar konusundaki bu gr as ayn zamanda tanrlarn fiziksel evrende ve insann toplumsal hayatnda olup bitenlerden sorumlu tutulamayacaklarn ima ediyordu. Buna gre insan ruhu atomlardan olumaktayd ve lm gelip attnda bedenle birlikte paralanp dalyordu. lmszlk yoktu. Bu dnemde Romada muhafazakrlar ile Epikurosular gibi birok reform ve toplumsal yenilik yanllar arasnda iddetli bir iktidar mcadelesi cereyan etmekteydi. Doa modeli uyarnca yaama sorununu retinin temel elerinden biri olarak ortaya koyan Epikuros, resmi Roma iktidarna hizmet eden birok khin, rahip ve rahibeyle doal olarak att ve sonuta bu iktidar tehdit etmeye balad. Bylece Epikurosu hareket iktidarda olanlara kar toplumsal ayaklanmann bir esi ve Gracchusun nerdii yeni toprak yasalarna benzer reform yasalarnn bir savunucusu haline geldi. Romada hapse atlan ve ksa srede Scipio evresinin bir yesi haline gelen Polybios, Roma iktidarnn hakiki mihenk tann hurafe olduunu yazmt. Her zaman Demokritostan esinlenen Epikuros ve bu konuda ondan daha ileri giden

Epikuros

Say 24

Sayfa 109

Lucretius, bireyin zgrl ve bireyin isten zgrl arasnda nemli bir adm attlar. Bu dnemin bilim adamlar ve dnrleri arasnda baka bir nemli sima Zenondur. (M 336264). nl matematik paradoksuyla ve Stoa okulunun kurucusu olarak tannan ve Epikurosun ada olarak tannan Zenon da Romadaki iktidar mcadelesinde nemli bir rol oynamtr. (2) Roma mparatorluunda teknolojinin lehine bilimin gcn yitirmesinin nedeni konusunda pek ok tartma yapld. Romallarn gnlk hayat dzenleyen ve kolaylatran pek ok olaya imza atmalarna ramen bilimsel aklamalarda bulunmalar yok denecek kadar azd. Bunun nedeni bylesi aklamalar yapanlarn ynetici snfa hizmet eden tanrsal varlklarn ve astrologlarn gcn tehdit etmesi ve onlara meydan okumasyd. Modern bilimin douu, Galileonun almalar ve ampirik metotlarn zaferiyle ayn zamana rastlamaktadr. Bilim ve matematiin 17. yy.daki sergiledii gelimenin nceki yy.lara gre daha yksek olmasnn sebebi Rnesansn kltr devriminin ve teknolojik ilerlemeyle balantl olarak ticaret ve ekonominin gelimesidir. Modern bilimin douu Ortaan sonunda toplumsal yapda ortaya kan deerlerden kaynaklanmtr. Fakat bu gelimelerin tarihi srecine baktmzda gelinen noktann altyapsn bilim adamlarnn din ve iktidarn dogmatizmine verdikleri mcadelenin zaferleri hazrlamtr. Gerekten de bilimin gelimesi ve insanlk tarihine k tutmas iin canlarndan olan bu bilim adamlarna bizler bu gn ok ey borluyuz.

Modern bilimin douu, Galileonun almalar ve ampirik metotlarn zaferiyle ayn zamana rastlamaktadr. Bilim ve matematiin 17. yy.daki sergiledii gelimenin nceki yy.lara gre daha yksek olmasnn sebebi Rnesansn kltr devriminin ve teknolojik ilerlemeyle balantl olarak ticaret ve ekonominin gelimesidir.
te bu bilim adamlarndan biri modern bilimin babas saylan Galileo Galileidir. (1564-1642) Galileo dnce tarihindeki belli bal fikrin yaratcsdr: Birincisi doa kesin yasalara uygun olgularla doludur. kincisi astronominin gsterdii gibi devasa boyutlardaki bir mekanizma bile glle gibi sradan ve aina olduumuz nesnelerin hareketlerinden karsanm olan yasalar temel alnarak yorumlanabilir. Bu nedenle zekamz, doal olaylarn i hakikatini kavrayabilir. nc ve son olarak bu hakikatin znde matematiksel olan yasalar yoluyla ifade edildii gz nnde bulundurulduunda aynen geometri gibi hesaplama da akln ideal modelini oluturmaktadr. 1609 ylnda kendi teleskobunu yapan Galileo Jpiterin uydularn ve ayn evrelerini gzlemleyerek yeni bir kozmolojik gereklii aa kard. Galileonun tm imalar bakmndan temelde Copernecusu olan Siderius nuncius (Yldzlarn Habercisi) balkl almasnn yaymlan, bilimdeki yeni dnceler geleneksel felsefeciler ve kilise arasnda sert bir hesaplamann ba gstermesine neden oldu. Galileo ifte hakikat dncesinin samalk olduunu pervaszca savundu. Engizisyonun gittike daha kat ve acmasz bir tutum ierisine girdii bir dnemde Galileo kutsal kitaplarn sklkla harfiyen ifade ettiinden daha farkl bir aklamaya ihtiya duyulduunu ve doa yasalaryla ilgili tartmada Kitab- Mukaddesin her

Galileonun yarglanmas

Sayfa 110

halkarda gerekten de ikinci bir rol oynamas gerektiini syleme cesaretini gsterdi. Galileo ayn zamanda insann imgelem ve yaratclk gcne sahip olduunu da savunuyordu. Bilim Kitab- Mukaddes yorumlarna deil, Kitab- Mukaddes yorumlar bilimin ortaya koyduu sonulara uymak zorundayd. Galileonun savunduu devrimci gr buydu. Copernicus ve Galileonun yalnzca bilim ve din arasnda acmasz kapmalarn domasna neden olmakla kalmayp, ayn zamanda Katolik Kilisesinin kendi iinde atmalar kmasna yol at. Ama Galileonun ki Dnya Sistemi zerine Diyalog balkl eserinin yaymlan Galileonun Engizisyon tarafndan yarglanmasn ve mahkm edilmesini kanlmaz kld. Bylece dnyann en byk zeklarndan biri artk hemen hemen kr ve ciddi bir ekilde hastalanan bir deh, Kutsal Engizisyonun tutsa olarak 8 Ocak 1642de hayata veda etti. Galileo lmt ama karanlklar iinde bir dnemden sonra bilim en sonunda kiliseye kar giritii dnce zgrl savandan galip kt. Galileonun dnceleri bolukta olumamt elbet. Onun dncelerini anlamak iin birka adm geriye gidip Orta an sonunda byk bilimsel kiilik olan Copernicusa gz atmak gerekir. Rnesansn yeniliki atmosferine ramen yerleik kltrel glerin tamam, 17. yy.n ikinci yarsnda ve 18. yy.n ilk yirmi ylna dek Copernicusu teorilere kar kt. Geleneksel Aristotelesi ve skolastik bilginler Copernicusu teorilere yalnzca matematiksel anlamda ok zor olmasndan tr deil, ayn zamanda dnyann iyi rgtlenmi bir evrenin -Dantenin lahi Komedyasndaki betimledii- merkezinde tutulmaya devam etmesinin zorunlu olduu inancyla kar ktlar. Yeni modelin kendi konumlarna ynelik bir tehlike barndrdn igdsel olarak sezinlediler. Calvin, Luther, Bellarmino ve VII. Urbano gibi kiiliklerde somutlaan dinsel dogmatizmin gc Copernicusu d-

nceleri sapknlk olarak gsteriyordu. Sz gelimi Melnchton 1541 ylnda otoriteleri bu sorumsuz fanteziler karsnda etkin nlemler almaya davet ediyor, Luther ise Copernicusu deli ilan ediyordu. Galileonun adaa olan Sir Francis Bacon (1561-1626) bilimin ve onun toplumla ilikisinin yenilenmesinde ne kan bir simayd. Verimli bir yazar ve ampirik (gzlemci) bir bilim adam olan Bacon, etin kar altnda muhafaza edilip edilemeyeceini denerken ld. Baconn yeni bir toplumun inasna ynelik asl katks, teknolojinin insanln refahnn yaratlmasnda temel bir rol oynayaca ynndeki sezgisinden olumaktayd. 16. yy.n ikinci yarsnda Avrupa, yukarda iaret edildii gibi bilimsel dncenin ilerlemesine katks bulunan baka bir zgr ruha ev sahiplii yapt. Grecelik ve sonsuzluk kavramlarn Giordano Brunoya (1548-1600) borluyuz. Bruno evrenin, zerinde hayat bulunan saysz gezegen sistemleriyle dolu ve sonsuz olduuna inanyordu. Ayrca Bruno mutlak hakikatin var olmadn ve bir kimsenin dnyaya ilikin algsnn zaman ve uzam ierisinde igal ettii yere baml olduunu iddia ediyordu; bunlar modern bir bilim adamnn kavramakta zorlanmayaca, ama Brunoyu kiliseyle atmaya srkleyecek iki yeni anlayt. Bruno 1591 ylnda Engizisyon tarafndan hapse atld, yargland ve 1600 tarihinde yaklarak idam edildi. Bruno Pragdayken tarihe geecek u szleri sylemiti: Ne grdm hakikati gizlemekten holanrm, ne de bunu aka ifade etmekten korkarm. Karanlk ve aydnlk arasndaki; bilim ve cehalet arasndaki savaa her yerde katldm. Bundan dolay her yede nefretle karlandm ve cehaletin babalar olan resmi akademisyenlerin yan sra ve kaln kafal aptal ounluun fkesine hedef olarak yaadm. Bir kuak sonra, modern dncenin ustas olarak kabul edilen ve aydnlanmac hareketi derinden etkileyen bir si-

G. Bruno (heykel)

Say 24

Sayfa 111

ma olan Ren Descartes (1596-1650) ortaya kt. Descartes tp renimi almtr ancak fizik ve matematik alanlarna da birok katks olmutur. Copernicusu teorilerin tamamen kabul edilmesinden yana km ve yerkrenin kkenine ilikin yaradl yksyle birok bakmdan elien bir hipotez ortaya atmt. Descartes, dostlarnn, hayatn tehlikeye atm olacan bildiren uyarlarn dikkate almasndan tr Tabiat I ile Hakikat Arama balkl almasn yaymlayabilmek iin uzun yllar beklemek zorunda kalmt. 1633 ylnda Descartesin ou le trait de la lumire balkl bilimsel felsefi denemesi tamamlanmt. Descartes bu almasnda yer krenin hareketine ilikin Copernicuu ve Galileocu dnceleri, sonsuz evren kavramn ve yaradlla atan dier birok noktay kabul ediyordu. Galileonun Engizisyon tarafndan mahkm edildii haberini aldktan sonra el yazmalarn saklad ve kitap ancak lmnden 14 yl sonra yaymland. Bilim adamlar ve dinsel iktidar arasndaki atma iddetinden hibir ey yitirmemiti hl, yle ki, kilise yasak kitaplar dizinine Descartesin tm eserlerini dhil etmiti. Descartes fizikten ok matematie dknd ve Metot zerine Konuma balkl almas modern bilimin douundaki mihenk talarndan birini oluturmaktayd. Descartesin cogito ergo sum (3)undan ve matematiin nceliine ilikin yorumlarndan geerek yap-bozun eitli paralar bizi adm adm modern bilimsel, felsefi ve hmanistik kltrn doumuna yaklatrd. Bunun kanlmaz sonucu, bilimin kilise iktidarnn ve o sralar hl gl olan dogmatik inanlarn rehininden kurtulmasyd. 17. yy.n ikinci yarsnda Avrupadaki dier bir zgr ruh olan Spinoza (1632-1677), Kartezyen dnceyi zirvesine vardrr. Geometriden ve matematikten alnan kavramlardan tretilmi kavramlarla yazd Etik balkl almasnda drst bir tarzda dnmenin bir kimsenin kendi dncelerini gelitirerek bunlar gereklikle eletirmesi anlamna geldiini savunur. Bunun nedeni felsefenin izleyecei tek doru yolun, Eukleidesin modelini sunduu matematiksel yaklamn izinden giden yol olmasdr. Spinoza ayrca kilisenin devlete tbi olmas gerektiini belirttii ve lhiyat ve Siyaset

Galileonun Engizisyon tarafndan mahkm edildii haberini aldktan sonra el yazmalarn saklad ve kitap ancak lmnden 14 yl sonra yaymland. Bilim adamlar ve dinsel iktidar arasndaki atma iddetinden hibir ey yitirmemiti hl, yle ki, kilise yasak kitaplar dizinine Descartesin tm eserlerini dhil etmiti.
ncelemesi yurttalara eksiksiz bir dnce zgrlnn tannmas gerektiini savundu. Modern bilimin douu ayn zamanda kilisenin yenilenmesine ilikin yaplan i tartmalarda da nemli bir rol oynad. Bu balamda, matematiki ve fiziki Blaise Pascal (1623-1662) grmezden gelemeyiz. Pascal o dnemde son derece yaygn olan esprit gomtriquei reddetti ve Descartesin tersine, zahmetli matematiksel dncenin deneylerin betimlenmesinde kullanlabileceini ama, sonularn nceden yarglanmas ya da sonularn kat emalar iinde kstlanmas amacyla kullanlamayacan savundu. Bylelikle matematiin, Descartesin bir tarafa brakt tam saylar teorisi ve yeni sonsuz paracklar anlay gibi, gizemli yeni snrlarn kefe k. Pascaln dnceleri ve sezgileri inanlmaz lde moderndir. Szgelimi, Popperci yanllama teorilerini nceden kestirdiini gsteren Geometrik lke zerine balkl kitabnn baz blmleri bunu kantlar. Galileonun ld yl doan Isaac Newtonun (1642-1727) oynad temel rol hatrlatmak gerekir. Newton henz gen olmasna ramen optik ve matematik alannda byk ilgi uyandran bir tez sunduktan sonra Cambridgede krs bakanlna getirilmiti. Gezegenlerin eliptik yrngelerine ilikin matematiksel aklama ve Gne ile gezegenlerin ktlelerinin hesaplanmas konusundaki zmleriyle birlikte yeni kozmoloji teorilerine giden

Sayfa 112

yolu sonsuza dek am oluyordu. Newtonun kurduu matematik sistemi insan aklnn o gne dek gerekletirdii en olaan st rnd. Bu, bilim asndan olduka olumlu bir dnemdi. ngilterede anl Devrim olarak anlan ve kral ile halk arasnda yeni bir anlamann (Halklar Bildirgesi) damgasn tayan bu dnem, basn zgrlnn douuna ve ikence yoluyla yarglanmann feshedilmesine tank oldu. Newton yeni devletin kurulma srecine katld ve Cambridge Parlementosuna ye oldu. Newton ayn zamanda Kraliyet Akademisinin sekreterliini ve daha sonra Krallk Darphanesinin genel mfettiliini yapt.(4) Bilim, sonunda, dini kullanan baskc iktidar dize getirdi diyemesek de banazla kar aydnlanma yolunda nemli admlar att. Bunun iin Galileo, Bruno gibi deerli bilim adamlar canlarndan oldular, fakat onlarn at yolda bilim bu gn de inanlmaz baarlara imza atyor. Dnce zgrlne kar her devirde, o devire ait Engizisyonlar kurulmu, kendi iktidarn paylamak istemeyen baskc ynetimler ou zaman sert kuvvetle kar durmulardr. Buna ramen kendileri belli bir noktada ya bilime boyun emi ya da onunla uzlama yoluna gitmitir.

cine girmeye kalkacak denli cretkr olabilen her hangi toplumun toplumsal temelidir. Comtea gre bilim yalnzca bo zaman meraknn rn olarak kavranan bilgi deil, toplumsal sre, planlama ve inisiyatif erevesinde oluturulan bilgidir. Bu nasl mmkn olur? Comteun hocas olan Saint Simon unu nermiti: nsanlk perian halde yaamaya uygun deildir; kesinlie ve istikrara ihtiya duyar. Eski toplumsal geleneksel ve inanlar bir yana toplumsal konsenssn tamamen yeni bir temel zerine kurulmas zorunluydu. Bu noktada Comteun katks bir dhinin fra darbesi olarak ortaya kar: Bireysel isten doas gerei anarizandr ve bundan dolay bireysel istence gvenilmez. Ama bunun tersine bilimin zneleraras balayc bir deeri vardr. Bilim bireysel tercih ilkelerine yaslanmaz. Bilim kamusal bir uygulamalar btndr. Bilim, akln ar gcyle ikna edicidir. Toplumsal konsenssn yeni temeli olarak i grebilir.

Burada kavranlmas zorunlu olan nokta, bilimin ve uygulamal bilimsel bilgi olarak teknolojinin yeni toplumsal ilevidir. Gnmzn gelimekte olan toplumlarnda enformasyon hayati bir rol oynamaktadr. Artk enformasyon insan geliiminin zaruri n koulu haline geldi. 18. ve 19. yy.lar boyunca insann insan smrmesi dolaysz yoldan gerekleiBilimin uygulamal ekilde teknolojiye dnmesi yordu ve az ok kesin olarak nicelletirilebilirdi. nbilim ve toplum ilikisini meydana getirmitir. Bilisann insan smrmesi kas enerjisiyle alma min toplumsal roln gerekten kavramay ve gesaatleriyle, cret dzeyleriyle, fabrika disiplinleriyle litirmeyi beceren tek belli bal dnr belki de ilintiliydi. Bu gn bu senaryo byk lde farkl. sosyolojinin resmi kurucusu olan Auguste Smrnn yeni deikenleri yaltlanma, ayr Comtedur. Comtea gre bilim popler imgetutulma, yalnzlk, ihmal, dlamadr. Molemin hl yle grd yalnz ve gizemli dern dnyada smrlmek demek toplubir giriim yle dursun, temel ve toplummun kysnda kesinde tutulmak, topsal rol yerine getirir ve modern toplumdalumdan koparlmak demektir. Gndelik ki belirleyici gtr. Bilimin oynad rol yaantmz ve ortak duyumuz bu dile getiarasal deil modern endstri toplumunun rile eliiyor gibi grnebilir. Kitle iletiim kendisini merulatrd temelle ilintilidir. aralar tm dnyaya yaylmay srdryor. Bu merulatrma gelenek tarafndan, mergtl birliklerin tm dzeylerinde alnan tafizik ya da teknolojik deerler tarafnkararlar sayca daha fazla, daha grldan salanmaz, zorunlu olarak bilimtl patrtl olup daha yaygn olasel bilgiye yaslanr. Modernlii rak bilinmektedir. Ama kararlatanmlayan nokta tam da yeni rn alnd bir merkeze eriim bilim kavramdr. -bilim bunolana daha kstldr. Merkez dan sonra tek kiilik inisiyatif ya bizlere uzak durur. Merkezin da mutlu aznlk iin olan irek, keyfi mahiyeti gizem tarafndan gizemli bilgi olmayp, kendi eski kutsallatrlr. Bu merkezin tam deerleri ve inanlaryla ban olarak nerede yer aldn ve kimkoparacak bir yenileme sreA. Comte lerden olutuunu belirlemek

Say 24

Sayfa 113

bile zordur. ktidarn verdii mesaj Kafkann imparatorun mesaj gibi olma riskine girmektedir. Bu yzden iktidar bu gn smrmek ve bask kurmak iin dolaysz eyleme bavurmaz; tersine basite bilmezden gelerek; mdahale edemeyerek, eyleme gemeyi reddederek, hukuki biimselciliin ve politik felcin birbirine yardma kotuu karmak ve mkemmelliyeti uygulamalarn ardna snarak smrr ve bask kurar. Bu gn iktidarn en ciddi gnahlar ihmalden kaynaklanan gnahlardr. Bu gnn hakiki gericisi bir daraac kuran ya da sansr alklayan adam deil, eylemi nleyen ne pahasna olursa olsun tevekkl tleyen ve insanlar kendiliinden, otomatik yol alan bir evrime gvenmeye zorlayan ve efkatli ihmali uygulayan adamdr. Bu balamda toplumsal enformasyonun en azndan temel ilevi vardr: 1. Halkn inisiyatifinin, brokratik karmaklklarn ve kendi iine dnk duraan kurumlarn sonucu olarak snp gitmesini nler; 2. Halkn toplumsal dnm srecinde katlmn gvence altna almaya yetenekli belli bal demokratik bir ara olarak aadan gelen basncn etkili olmasn bir noktaya kadar garantiler; 3. Politik kararlar ve yurttalarn istekleri arasnda bir lde balant olmasn salayarak hem otoriter gz peklie hem de vesayeti eilimlere kar korur. Saydmz bu ilem toplumsal enformasyon tarafndan deil, bilimsel analize dayal bir enformasyon tipi tarafndan yerine getirilebilir. Bilim ve teknoloji gnmz toplumunun alglanmas ve yorumlanmas asndan vazgeilmezdir. Gnmz toplumu yalnzca enformasyon toplumu olarak betimlenemez. Gnmz toplumu bilimsel enformasyona dayal, yani zneler aras balaycl olan enformasyona dayal bir toplumdur. Bu gn bir toplum ideolojik ve kurumsal bir bak asndan kapitalist, sosyalist katlmc bir toplum olabilir ya da karma bir ekonomik yapya yaslanabilir. Gnmz toplumunun tanmlannn temel lt bu dsal grnmlerin tesine uzanr. Bu tanm znde bilim ve teknolojinin bu toplumun yapsn ve temel gelime dorultusunu belirleme eiliminin tarzna ve derecesine iaret eder. Bu perspektiften bakldnda bilimin doa ve toplum bilimleri ya da insan bilimleri dahil olmak zere en geni anlamyla bilimin nemi tm niteliiyle aa kar ve iki kltr hakkndaki nl polemik deerini yitirir.

Bu yzden iktidar bu gn smrmek ve bask kurmak iin dolaysz eyleme bavurmaz; tersine basite bilmezden gelerek; mdahale edemeyerek, eyleme gemeyi reddederek, hukuki biimselciliin ve politik felcin birbirine yardma kotuu karmak ve mkemmelliyeti uygulamalarn ardna snarak smrr ve bask kurar.
Eski a adamlar pratik, yararl uygulamaya pek deer vermezdi. Bol sayda kle bulunduundan emekten tasarruf edilmesini salayan vastalar olarak makinelere bavurma zorunluluu yoktu. Dahas hizmeti snfyla herhangi bir ilikiye girmekten duyulan korku bilginler arasnda yaygn ve engelleyici bir etki yaratyordu. Yunan biliminin yalnzca yle istemediinden tr byk bir teknolojik gelime salamad isabetli bir ekilde saptanmtr. Eski ada ve orta ada bilim adam sessiz kald ve sessizliini korumas yznden devleti, politik ve dinsel iktidar korkuttu. Para deilse de sayg kazand.bilim adamlar eza grdler, ikenceden geirildiler ya da ldrldler ama genelde zgrlklerini koruyabildiler. ktidarlar ancak bilimsel kltrn salad aralar hizmetlerine sunulduu lde yaabilir, savaabilir ve gerekten gl olabilirler. Bilim farkl ve ar speklasyondan (fel: kuramsal aratrma) daha fazla bir ey haline gelir gelmez ve bilim adam bilgisini zellikle gelimekte olan endstriyel retim alannda toplumsal kullanma sunmaya hazr olduu zaman bu durum deiir. Bilim adam bundan byle bamsz deildir. Bilim adam iktidara yakn bir konumda olma ve aratrmalarn yrtebilmek iin ihtiya duyduu maddi aralara sahip olma karlnda zerkliinden vazgemitir. Bilim adam bundan byle bir mnzevi deildir; giderek daha fazla bir grup ierisinde alr ve bir rgtn parasdr. Bilim, dnmekte

Sayfa 114

Bilim ve iktidar arasnda tuefendihaf bir efendi-kle ilikisi geliir. Bu noktada Hegele bavurmak zorundayz: Kle efendisine hizmet eder, ama efendisine hizmet ederek efendisinin ieriini azar azar boaltr, efendisini grev banda olmayan bir mlk sahibi gibi herhangi bir zel inisiyatifinden yoksun brakr, efendisini ar d grne indirger ve nihayet efendisinin yerini alr.

devrimden kaynaklanan kapitalizm yeni bir toplumun ortaya kn belirler. Bu toplum yalnzca yeni yeni rnler ve yeni hayat tarz salamasndan tr yeni deildir. Yeni bir iktidar kavramna yaslanmasndan ve ahlaki ykmllklerin bir temeli olarak geleneksel deerlerin ve akn dinsel dogmalarn yerine geen bilimle donanm olmasndan tr bu toplum yenidir. Bundan dolay gnmzn ileri toplumlar bilimsel bilginin her yere nfuz eden gcyle nitelenir. Bilim bir kez tamamen rgtl bir grup faaliyeti haline geldikten sonra neredeyse kanlmazcasna brokratikleme eilimine girer. Bunun bireysel yaratclk yetenei zerinde bariz olumsuz etkisi vardr. Bilim hkmet iin ya da eitli hkmetler tarafndan desteklenen uluslararas bir kurulu iin alt zaman ortaya kan yk daha farkldr. Bu durum ilgin bir paradoks cereyan eder gibidir. Bilim kukusuz ynetimin bir aletidir ama ayn zamanda ynetim ve onun iktidar da her naslsa bilime hizmet etmeye zorlanr. Bilim ve iktidar arasnda tuhaf bir efendi-kle ilikisi geliir. Bu noktada Hegele bavurmak zorundayz: Kle efendisine hizmet eder, ama efendisine hizmet ederek efendisinin ieriini azar azar boaltr, efendisini grev banda olmayan bir mlk sahibi gibi herhangi bir zel inisiyatifinden yoksun brakr, efendisini ar d grne indirger ve nihayet efendisinin yerini alr. Ynetim belli amalarn gerekletirmek iin, teknik ayrntlar ve uygulamalar hakknda bir ey bilmeksizin ve bundan dolay etkili bir denetim uygulamaktan yoksun bir halde bilime para tahsis eder. Bunun sonucunda ynetime neyi, nasl ve ne kadar hzl yapmas gerektiini buyuran bilim olur. Gerek bilgi olmakszn hibir denetim olanakl deildir. Sonunda politika yapclar ortaya koyduklar tm retorie (hitbet) ramen bilim adamlaryla kar karya geldiklerinde gszdrler. Endstri Devriminin kkenine geri dnecek olursak, felsefe ve bilimin iktidar konumlar zerinde yarattklar tarihsel etkinin iyi bir rnei Diderot ve Voltairein hayatlarnda grlebilir. Hem politik hem de toplumsal iktidar konumundaki insanlar, Encyclopdienin yazarlarnn ouna, zellikle DAlemberte fikir danmlardr. Bunlarn arasnda sve Kraliesi Christina ve Byk Rusyann Katerinas da vard. Gelgelelim, klenin konumu

olan bir toplumun zorlayc sorularna yant verir. Geleneksel yarg ltleri iletiim aralarnn yaygnlamasyla ve ynetici iktidarlarn meruluklarn yitirmesiyle zayflar. Bir meruluk kayna olarak gelenek bir kez ktkten sonra meruluk iin kime bavurulacaktr? Modernleme politikasna geni bir lekte adm atacak denli macerac ya da basiretsiz toplumlar iin kendi kendine kulak veren ve kendi kendini ynlendiren yeni bir ara nerede bulunabilir. Toplumsal konsenssn yeni temeli nerede aranabilir? Yenilik bilimsel planlamadan ayr tutulamaz. Yenilik rasyonel hesabn bir ilevidir. Ampirik (deneysel) snamadan geirilen bilgiye yaslanr. stelik yenilik ok istisnai durumlarda tek bir olaanst birey tarafndan yaratlabilir ve rgtlenebilir. (Burada yeri gelmiken belirtelim ki Atatrkn bilimsel kiilii ve zekas yeni bir ynetim kurmaya ve halk bu ynetimde rgtlemeye ok yatknd. nk kurtulu mcadelesi ve hemen sonrasnda kurulan yeni devlet ancak gl bir gzlem ve bilimsel zekaya dayanyordu.) Yenilik ve bilimsel aratrma sreklilie, disiplinler aras bir yaklama, btnsel bir mali plan dorultusunda srekli nakit para akna ve belirli sonularn uygulanmalarna ve deerlendirmelerine ihtiya duymaktadr. Bu anlamda Endstri Devrimi ve bu

Say 24

Sayfa 115

genelde bir boyun eme konumuydu. Kleden fikir vermesi hatta eylem planlar yapmas bekleniyordu ama kendisini nerilerinin uygulaycs konumunda gremezdi. Bunlarn uygulandn grse bile uygulama srecini denetlemesine hi izin verilmezdi. Friederich Nietzsche bir keresinde soukkanl canavarlarn en soukkanlsnn devlet olduunu sylemiti. Ama gnmzde bilim tam da bu canavara ihtiya duymaktadr. Bilim zelikle II. Dnya Savandan sonra dev bir giriim haline geldi. Bilim artk bireysel, tek kiilik bir megale deil; artk byk bilim haline geldi ve byk bilim de ilev grebilmek iin sreklilii olan bir rgtsel yapya ihtiya duyar. Bu, bilimin ok iktidarda paraya ve sreklilie ihtiya duyduu anlamna gelir. Bir vesileyle patronlarn ara sra yapacaklar yardmlara bel balayamaz. Bu gn hkmetlerin tahsis edecekleri para olmakszn gelitirilebilecek tek bir bilimsel proje dahi yoktur muhtemelen. te yandan, hazrlk evresinde bilimsel aratrma yapmakszn ve srekli bir bilimsel gzetleme olmakszn alnabilecek ve uygulanabilecek hibir nemli hkmet karar da olamaz. Bilim, iktidarn merulatrlmasnn yeni kayna haline gelirken ayn zamanda devlet yapsnn ve hkmet iktidarnn gndelik ilemlerinde bilimsel aratrmaya gittike daha fazla baml olmasnn en nemli nedeni budur. (5) Buraya kadar bilim ve iktidar ilikisinin sre iinde nasl bir yn izlediini genel erevesiyle aklamaya altk. Milattan nceki yllarda birbiriyle anlaamayan bilim ve iktidarn -her frsatta dini kullanan iktidarn bilime saldrmas- II. Dnya Savana

Friederich Nietzsche bir keresinde soukkanl canavarlarn en soukkanlsnn devlet olduunu sylemiti. Ama gnmzde bilim tam da bu canavara ihtiya duymaktadr.
doru zellikle Endstri Devriminden sonra yaam artlarnn deimesiyle uzlamaya altn grdk. Bundan sonraki yazmzda II. Dnya Savandan sonraki bilim ve iktidar ilikisine ve bu ilikinin dourduu sonulara bilimsel, siyasal, ekonomik ve sosyal adan hep birlikte bakacaz. Selvihan.Cigdem@PolitikaDergisi.com

___
(1) Bilim ve ktidar, Federico Mayor/Augusto Forti, vr: Mehmet Kk, Tbitak, 13. Basm, 2008, Ankara, Eski ada Bilim, Felsefe ve ktidar, s:14 (2) Bilim ve ktidar, Federico Mayor/Augusto Forti, vr: Mehmet Kk, Tbitak, 13. Basm, 2008, Ankara, Eski ada Bilim, Felsefe ve ktidar, Augusto Forti, s:15-21 (3) Dnyorum yleyse varm. (4) Bilim ve ktidar, Federico Mayor/Augusto Forti, vr: Mehmet Kk, Tbitak, 13. Basm, 2008, Ankara, Modern Bilimin Douu ve Dnce zgrl, Aguto Forti, s: 23-36 (5) Bilim ve ktidar, Federico Mayor/Augusto Forti, vr: Mehmet Kk, Tbitak, 13. Basm, 2008, Ankara, Endstri Devrimi ve Bilim, Teknoloji ve ktidarn Yeni Nitelikleri, Franco Ferrarotti, s:53-67

Sayfa 116

Biz hazr myz, Sinop hazr m?

Nkleer Santral Tehdidi

ve Bilinsiz Trkiye
Nuran TALAY Zengin orman rts, Karadeniz'e uzanan kys, doal kumsallar, yaylalar, mesire yerleri ilin balca gzellikleri arasndadr. Gezmek, yaamak havasn solumak, sahildeki balk teknelerinden yaylan balk kokularn duymak gerekiyor. eitli uygarlklarn izlerini tayan kaleler, kaya mezarlar, kiliseler, camiler, medreseler, emeler, trbeler saymakla bitmeyen esiz deerleri ve gzellikleri bulunuyor.

iyasetten biraz uzak, doaya yakn Sinopta almak istedim soluu. Yeille mavinin birletii enfes doa manzaras ile tarihi deerlere sahip Karadenizin gzel ili Sinop.

Gerze / Sinop

Say 24

Sayfa 117

Birok medeniyete ev sahiplii yapan Sinopta kltrel ve arkeolojik deerlerle doal gzellikleri bir arada grmek mmkn. Merdivenleri olduka dik ve dar olan Sinop Kalesinden ehre bakmak, Karadenizi izlemek olduka etkileyici. Sinop merkezinde gezinirken en ok gemi maketleri yapan dkknlar ilginizi eker. Ahaplar, ustalarn hnerli elleri ile makete dnyor. Renkleri ile scack bir hediyedir Sinopu anmsatan. Sinopta ticaret komu illerle balantldr. Kurulan pazarlar ve Sinopun Ayanck ilesinde her yl Temmuz aynda dzenlenen Ayanck Keten Festivali. 3 gn sren festivalde yer alan sanatlar da arklar ile renk katmaktadr. lk festival, 1989 ylnn Temmuzunda aynda gerekletirilmitir. Festivalin amac, Ayanck keten ve el sanatlarn btn Trkiyeye tantabilmek ve ileride uluslararas seviyeye ulaabilmek, le Turizmine katk salamaktr. Yine Sinopun ilesi Gerzede her yln Temmuz aynda Gerze Deniz enlikleri dzenlenmektedir. lde, sonbaharda ekonomik kaynakl yerel panayrlar dzenlenmektedir. Panayrlarda enlikler yaplmakta, pazarlar kurularak kylnn tarmsal rnleri deerlendirilmektedir. Yaygnlaan seralarda retilen turfanda sebze ve meyve-

Birok medeniyete ev sahiplii yapan Sinopta kltrel ve arkeolojik deerlerle doal gzellikleri bir arada grmek mmkn. Merdivenleri olduka dik ve dar olan Sinop Kalesinden ehre bakmak, Karadenizi izlemek olduka etkileyici. Sinop merkezinde gezinirken en ok gemi maketleri yapan dkknlar ilginizi eker.
ler de bu pazarlarda pazarlanmaktadr. lin geleneksel rnleri olan pirin, kestane, balk ve kereste gibi tarm rnleri ile tula, hazr giyim, balk unu ve ya, sim iplii ve cam rnleri gibi sanayi rnleri i ve d pazarlarda pazarlanmaktadr. Bu Pazar sayesinde yllk toptan alveri yaplmaktadr. Asco Nkleer Santrali, Tarragona - spanya

Sayfa 118

Hatrlayacamz gibi, geri teknoloji rn ernobil Nkleer Santral, 26 Nisan 1986 gn bir reaktrnn infilk etmesi ile evreye dehet sam, 31 kii lm, 4 yl iinde 25 bin kii evreye yaylan radyasyon yznden hayatn kaybetmiti. Bizde de Dou Karadeniz blgesinde, kanser vakalarnn art gsterdii biliniyor.
imdi siyasetten uzak bu ehre neden gittik? imdeki Sinop zlemini bir yana brakp, gzel doas ve kltrel deeri ile nemli ilimizi tehdit eden nkleer santralden bahsetmek istedim. ncelii ehri anlatmaya verdim, zira nasl bir deerin tehdit edildiini srarla bilmek istemeyenler var. Santraln yaplaca yerlerin nasl seildii ve hangi faktrlerin bir araya gelmesi ile belirlendii konusunda kamuoyu bilgilendirmesi yaplmyor yetkililer tarafndan. Nkleer enerjiyi kullanmaya hazr myz? Elbette hazr deiliz. Bizler daha elimizdeki sulardan elde ettiimiz kinetik enerji potansiyelinin %28ini kullanyorken, bu oranlar artrmak yerine, ncelii doay tehdit eden, stelik ok pahal bir yatrm olan bu insani tehlikenin kurulmasna veriyoruz. Oysaki rzgr ve gne enerjisini dahi kullanma ve bunlardan elektrik retme bilgisine sahip deiliz. Elektrik enerjisi, bu gnn dnyasnda en bata gelen enerjidir. Elektrii retmek iin ise baka enerji kaynaklarn kullanmamz gerekiyor. Ancak bu ihtiyacmz karlamak iin de kendimize ve evremize zarar vermemiz gerekmiyor. Hatrlayacamz gibi, geri teknoloji rn ernobil Nkleer Santral, 26 Nisan 1986 gn bir reaktrnn infilk etmesi ile evreye dehet sam, 31 kii lm, 4 yl iinde 25 bin kii evreye

yaylan radyasyon yznden hayatn kaybetmiti. Bizde de Dou Karadeniz blgesinde, kanser vakalarnn art gsterdii biliniyor. Nkleer santraller kurulduunda bu retimi yaparken dier yandan da her yl toplam 12 bin ton nkleer atk retiyor. Bu atklarn nerede depolanacaklar ise bilinmiyor. Bata Avrupal lkeler olmak zere birok devlet kendi topraklarnda nkleer atk depolamak istemiyor. Nkleer atklarn etrafa yaydklar radyasyonun ok lmcl olmas ve bir felaketin yaanmamas iin atklarn uzun yllar byk bir dikkatle saklanmas gerekiyor. Uranyum, atomlarndaki tkenen enerji sonras ubuklarn normal seviyeye gelmesi iin suyun altnda muhafaza edilir, sonrasnda kaln muhafazalar iinde analizlerinin yaplaca istasyonlara nakledilirler. stasyonda radyasyon seviyesi yksek olanlar ayrlr. Radyasyonu normal dzeye inen kat cisimler topraa gmlrken sv denize verilir. Radyasyonu yksek olanlar zel binalarda veya kurun mezarlarda saklanr. Saklama koullar da olduka pahalldr. Santraldeki en ufak sznt milyonlarca canlnn radyasyona maruz kalmasna sebep olacaktr. Peki, buna hazr myz? Bu altyapya sahip miyiz?

Say 24

Sayfa 119

Nkleer santrallerde nemli olan husus, teknolojide en ufak bilgisizlik ve ihmale yer verilmemesi; bir de radyoaktif atklarn saklanmasnda titizlik gsterilmesidir. Bunun iin de uzman fiziki ve mhendislere ve de cidd ynetime gereksinim vardr. Bu vasfta bilim adamlarna sahip miyiz?

Avrupada kapatlan santrallerin, Trkiyede yeniden almas ekonomik bir tezghn da ayr bir gstergesidir. Her yeni gelimeyi veya sunulan neriyi etraflca dnmeden, deerlendirme yapmadan kabullenmek gibi bir durum sz konusu. Bu eitim modelinde de byle, d ilikilerde de.

Beyin gnn nne geilmeden, bir donanma sahip olmadan bu insani tehlikeyi kurmak, projelendirmek yanltr. Nkleer santral projesini uygulamadan nce elimizdeki deerleri doru kullanarak enerjiyi retmekten yanaym. Bu kadar yksek maliyetli bir projeye imza atmak yine ABD kredisi ile yaplabilir ancak. Bor yiidin kamsdr; ancak doru altyap oluturulmaz ise o yiitler de kalmayacaktr. Nkleer enerjinin barl amalarla kullanlmas ngrlse de lkemiz insanlarna ve doal hayata ynelik ak bir tehdit olduu grlmektedir.

Kendi ayaklar zerinde duramayan, d etkenlerin gdm ile hareket eden bireysel hareketlerin, toplumsal hale dnmesi lkemiz itibarna, ekonomisine; evre ve insan salna zarar veriyor. Yeille mavinin birletii enfes doada tehlikeden uzak yaamak hakknn elimizden alnma hakkn bulan siyasi basklar srd srece, nmze nice glklerin kaca muhakkak. Neyi isteyip, neyi istemediini bilmek nemli. Kilitlendiimiz nokta tam da budur. zm ise kararllktr. Nuran.Talay@PolitikaDergisi.com

Sayfa 120

Osmanlca, ztrke derken...

ngiliz Atn Alan skdar Geti!

Osmanlca Hakknda Prof. Dr. Oktay SNANOLU Trkler sekizinci yzyldan sonda slam medeniyetine byk, kkl bir Asya kltr katksn beraberlerinde getirerek girdiler. Okumu, yazm st tabakann diline bol miktarda, Arapa, Farsa girmesi birka yz yl srd. bn-i Sina, Farabi gibi bilginler bilim dili olarak Arapay kullandlar. Bunda alacak bir ey yok. Unutmayalm ki, Avrupa milletleri 18. yzyla kadar Latinceyi bilim dili olarak kullanmaya devam etmilerdir. Rnesansla birlikte talyanlarn 13nc yzylda edebiyat dili olarak Latince yerine talyancay kullanmaya balamalarna ramen (1) geri Arapal, Farsal Trkeye sonradan Osmanlca denmi, ama bunda da bir tuhaflk var. imdi dilbilimci ve tarihi uzmanlarmza soruyorum. Bu Osmanlca lf ne zaman ve nerede kmtr? Yoksa 19uncu yzylda m? Neden derseniz, Anadolu Seluklu Devleti adeta devletin resmi dilini bile Farsa etmiti. Bu Fars merak o kadar ileri gitmi ki, Anadolu Seluklu Sultanlar slamiyetten deil Fars efsanelerinden isimlerini alyorlard. Keykubat, Keykvus gibi. Anadolu beylikleri zamannda -Karamanolu Mehmet Beyin Trke iin yaptklar iyi bilinir- ve Osmanllarn ilk dnemlerinde Trke yeniden devletin dili olmutur. Okuryazar takmnn dilinde Arapa, Farsa kkenli

Herhalde bizim kadar abuk ve sk, stakozun kabuk deitirmesi gibi dil deitiren bir millet olmamtr. Neredeyse bir nesil iinde Osmanlcadan ztrkeye, oradan Anglomanca diye tabir edeceim yeni garip dile getik.
erhalde bizim kadar abuk ve sk, stakozun kabuk deitirmesi gibi dil deitiren bir millet olmamtr. Neredeyse bir nesil iinde Osmanlcadan ztrkeye, oradan Anglomanca diye tabir edeceim yeni garip dile getik. Bu sonuncusu inanlmaz bir hzla gerekleti. Aslnda pek de alacak bir hzla deil. Kendiliinden safiyane olmu bir ey deil. Birazdan aada belirteceim gibi yakn tarihte baka bir-iki misali de var. Gayet iyi tasarlanm, uygulamaya geirilmi bir plann sonucu bu. Ama i daha tam bitmedi. Devam var. Muamma gibi konuur oldum. Aklayaym.

Say 24

Sayfa 121

szck younluunun art 20. yzyln balarna kadar srmtr. Sonuna doru Trk aydnlar yeni kavramlar iin gereken yeni terimleri Arapa, Farsa dil kurallarna gre dillerdeki kklerden kendileri tretmilerdir. O kadar ki o, zellikle bilimsel ve teknik terimlerin bir ksm bugn Arapada, Farsada yoktur, bir ksmn ise, Araplar renmi kullanmaktadrlar. Bu konunun inceliklerini uzmanlarmza brakalm, bizden sadece hatrlatmas. Burada ilgin bir nokta aklmza geliyor. imdi bizimkilerin trettii bu Arapa Farsa kkenli bilimsel terimlere acaba uydurmaca diyecekler kar m? Yeni Bilimsel ve Teknik Kavramlara Karlk Terimleri Kimler ve Nasl Tretir? Her dilde bilimin ve tekniin gelien ihtiyalarn karlamak iin yeni terimler tretmek icap eder. Bu tretmeyi, genellikle dilciler deil, o bilimsel ya da teknik konuyu icat eden bilim adam yapar. Neden mi? Elbet buluunu ilk kez yazar veya anlatrken, yeni kavramlarn adn kendisi koymas gerekir de ondan. O konu baka bir dilde icat edilmise de, yeni konuyu ilk kez lkesine getiren tantan, uygula-

Her dilde bilimin ve tekniin gelien ihtiyalarn karlamak iin yeni terimler tretmek icap eder. Bu tretmeyi, genellikle dilciler deil, o bilimsel ya da teknik konuyu icat eden bilim adam yapar.
yan, daha da gelitiren bilim adamna, bu getirdii yeni kavramlarn adn kendi dilinde koymak sorumluluu der. Onun iin bilimin n saflarnda vuruan, dnya bilim meydannda gre tutmas gereken bilim adamnn, gereken yabanc dil veya diller kadar kendi dilinin yapsn, szck, terim tretme kurallarn ok iyi bilmesi icap eder. Bu kendini bilen epeyce ilerlemi her lkede byledir. Ha, ya o bilimci kendi dilini bilmez, lkesinin dilini sevmez ve hatta, baz eski veya yeni usul smrgelerde grlen smrgelemi, aalk duygusuna kaplm kafayla, kendi dilini, kltrn kmser ise, ite o zaman, bir bilim + gnl adamnda olmas gereken sorumluluu hissetmez, hatta adeta dmanca bir tavrla yabanc kelimeleri kullanmakla vnr, byklk taslar, halknn dilini parampara ederken hi yrei szlamaz. imdi, izin verirseniz, baka baz dillerde bilimsel ve teknik terimleri bilimci ve aratrmaclar nasl tretiyor, ona bakalm. Latin Dillerine Kar Almanca ve Romann Keltlerle Mcadelesi Franszca, talyanca, Portekizce, spanyolca, Latince kkenlidir, bunlara Latin Dilleri de denir. Dolaysyla, bu dillerde terimler genellikle Ltince kurallarna gre, bazen de eski Yunan (Grek) kklerinden tretilir. Latincede kelime tretme yetenei mevcuttur. Almanca konuan lkelerin dili, o da Latin gibi bir Hint - Avrupa ana beinden olmakla beraber ok farkllam bir alt-bek, Cermen trndendir. Almancada da yeni terim szck t-

Sayfa 122

Geri sonradan Avrupa kendini Roma ve Yunan medeniyetinin devam gibi grmek istemi ve kendini 19uncu yzylda smrgelerine yle tantrmsa da, Avrupann kkenini ve hatta bugnk davranlarnn temelini oluturan bu Kelt kavimleridir. Bugn hl, birok tannm Avrupa kentinin ismi Kelteden gelmektedir.
retme yetenekleri kalmtr. Almanlar tarafndan icat edilmi olsun olmasn, terimleri genellikle Latin dillerininkilere hi benzemez. Latin kkenli dilleri olan lkeler Roma mparatorluunun en geni dneminde o snrlar iine ftuhatla dahil edilmi Gaul, Iberia, vb. gibi lkelerdir. Oralarn dili Roma egemenliinden nce Latince gibi deildi. ou, Kelt kavimlerinin Seltik, Keltik, Gaul, Gaelik, Galata eklinde telaffuz edilmi olan ok yakn akraba kavimlerin dilini konuuyordu. Geri sonradan Avrupa kendini Roma ve Yunan medeniyetinin devam gibi grmek istemi ve kendini 19uncu yzylda smrgelerine yle tantrmsa da, Avrupann kkenini ve hatta bugnk davranlarnn temelini oluturan bu Kelt kavimleridir. Bugn hl, birok tannm Avrupa kentinin ismi Kelteden gelmektedir. rnein: Leibzig, Lieg, Lyon, Kelt tanrs Lugtan geliyormu. Milano bile talyancadan deil, Kelte Milanumastan geliyor. Julius Sezara kadar Keltler Romallara ok ektirmiler. Bu yabani

kavimler, yzlerine mor boyalar srl, sar salar kire srlerek havaya dikletirilmi halde, vahi lklarla saldrr, balangta Romallar ok rktrlermi. Roma daha kkken Romallar bunlarla uraa uraa bilenmiler, askeri yntemler gelitirmiler. Gene de birka yzyl sonra Sezara gelindiinde Keltlerle devaml uramalar gerekiyormu. Bunun zerine ne yapsak da bu dertten uzun vadeli bir ekilde kurtulup rahat etsek, diye dnmler. kk tartmlar: 1-) Bunlarn hepsini katliamdan geirsek; buna kolumuzun kuvveti yetmez (o zaman atom bombas yok ya!). 2-) Tm lkelerini istila etsek, devaml askeri bask altnda tutsak, buna da ne askerimiz ne paramz yetiir. O halde? 3-) Bunlar Latinletirelim, yni kltrlerini, trelerini, bunun iinde dillerini unutturalm. Ve yle yapmlar. bitmi. Roma mparatorluunun bymesi, tabii snrna ulamas Cermen kavimlerini iine alamad. Onun iin Almanca Latinlemeden Cermen dili olarak kald. Sonunda o Cermen kavimleri Bat Roma mparatorluunun 416 ylnda defterini drdler. (lerini, biliyorsunuz, uzak atalarmzdan Hunlar kolaylatrd, ama o da ayr bir hikye.)

Say 24

Sayfa 123

ngilizce Neyin Nesidir? Amerikancada Terim Tretme

ngilizce

ve

Gelelim ngilizce, sonra Amerikancada nasl bilimsel terim tretildiine. imdi, bu aslan ngilizce bir kere ok yeni dildir. Mazisi 500 seneyi pek gemez. Halbuki mesel Trkenin, incenin en az birer 10.000 senesi var. Bu on bini nereden kardm ok merak eden olursa sylerim. 1066da ngiltere, Fransadan gelen Normanlarn istilasna uradnda, Anglo-Sakson yerliler ormanlarda srk ve otlardan yaplm kulbelerde oturuyorlard. Kendi nehirlerinin bir kysndan br kysna dosdoru geecek kadar bile denizcilikleri yoktu. Kasaba ve kyleri arasndaki balca yollar hl 100 sene nce Romallarn yapt yollard. Yerli ahalinin kkeni Keltlerle Viking (Nors, Nordik) ve Cermen soyundan Engel ve Sakson karm idi. Tabii bu ngiltere dediimiz blge Britanya Adasnn gneydousunda onun kk bir ksm oluturuyordu. Blgenin kuzeyinde, batsnda ve de yandaki Erin Adasnda, Romallardan katklar iin Latinlememi, Kelte dillerini korumu son Keltler, yni skolar, Veller, rlandallar bulunuyordu. Britanyann bu durumu bugne kadar srmtr. O son Keltlere sorarsanz, ngilizlerle hesaplar daha bitmemitir. Her biri bugn, ngilizlerin sregelen eitli bask ve oyunlarna ramen dillerini, kimliklerini korumaya almaktadrlar.

4Bugnk haline 4-5 yzyl nce gelmeye balayan ngilizce be kadar dilin rastgele ve kuralsz karmndan olumu, bu dillerin hibiri dilin ana kurallar iskeleti diyebileceimiz temel yapsn salar konumda kalamamtr.
Romann eyaleti olduklar birka yzyl iinde ngilizler tam Latinlememi ama dillerine byk lde Latince karmt. Norman istilasndan az nce st tabaka Franszca konumaya merak sarm, baz krallarn Normanlar tayin eder olmutu. Norman istilasndan sonra yap iyice deiti. Dil bu sefer de iyice Franszca ile kart. Bugnn ngiliz st tabaka ve asilzadeleri bence daha ok Norman, hl yabaniliini srdren alt tabaka Koknen takm da eski yerlilerin devamdr. Snf fark srmektedir. Amerikaya da baka klflar altnda yansmtr. Sonu olarak, bugnk haline 45 yzyl nce gelmeye balayan ngilizce be kadar dilin rastgele ve kuralsz karmndan olumu, bu dillerin hibiri dilin ana kurallar iskeleti diyebileceimiz temel yapsn salar konumda kalamamtr. Dolaysyla, ngilizcede belli kurallara gre yeni terim tretme yetenei hemen hemen yoktur. Buna karlk, Trke binlerce yldr matematiksel yapsn, szck tretme yetenek ve kurallarn aynen korumutur. Trkenin bu olaanst yaps Osman-lcadaki Arapa, Farsa alntlara ramen hkim yap olarak kalm, onun iindir ki yirmi yl iinde tekrar z ve halk Trkesine dnmek mmkn ve kolay olmutur. Trkeye

Sayfa 124

1818-19. yzyl bilimcilerinin hele daha pek netlememi kavramlara Latince (ve Eski Yunancadan) tretilmi adlar llmetakarak bir llme-yi cihanlk taslamak eilimi de olunca byk Latince, eski Yunan lflar etmenin nedeni daha da iyi anlalr sanrm. Ama gene de nemli bir etken ngilizcede yeni terim tretme yeteneinin bulunmaydr.
Arapa, Farsa karmas slam bir btn olarak grme gereinden ve Trklerin kendi hevesleriyle olmutur. Bu seferki ngilizce etkisi ise kendiliinden olmam, 40 yl nce -daha da belirgini 1953te- Trk Mill Eitimine ngiliz ve Amerikan gizli tekilatlarnn el atmas ve Trk okullarnda eitim dilinin ngilizce yaplmas, yni birok derslerin Trk hoca tarafndan Trk rencisine ngilizce olarak anlatlmasnn zorunlu klnmas hainlii ve garabeti ile meydana gelmitir. Bu en byk, en sinsi ve en tehlikeli smrgeletirme oyunu halen son srat ve hzlanarak devam etmektedir. ngilizce ve onun sulandrlm olan Amerikancada niye yeni terim tretmek yetenei-

nin kalmam olduunu az nce belirttik. Peki o halde, son yzylda birok yeni bilim ve teknik kavram yaratm olan bu milletler, bulduklarna nasl ngilizce karlklar buldular? ngilterenin Roma eyaleti olduklar devirde, ngilizceye bol miktarda Latince kartn sylemitik. Buna ngilizleri smrgecilik dneminde, bir de kendilerini Roma-Yunan medeniyetinin vrisi gibi grme hsn- kuruntusunu ekleyin. te o zaman, 18-19. yzyl bilimcilerinin hele daha pek netlememi kavramlara Latince (ve Eski Yunancadan) tretilmi adlar takarak bir llme-yi cihanlk taslamak eilimi de olunca byk Latince, eski Yunan lflar etmenin nedeni daha da iyi anlalr sanrm. Ama gene de nemli bir etken ngilizcede yeni terim tretme yeteneinin bulunmaydr. ngiliz bilim adamlar Latince-Eski Yunancadan yeni terim tretebiliyorlard. nk daha liselerinde Latince ve Eski Greke zorunlu dersler olarak herkese retiliyordu. Amerikan okullarnda da nceleri bu byle idi. Gelgelelim 1960lardan sonra, Amerika, nce yavatan, imdi ise hzl hzl kme yoluna girdike okullarndan mecburen Latince ve Eski Yunanca dersleri kaldrld. Mecburen diyoruz; nk, bugn ABDde, orta ve lise dzeyi eitiminde byk bir bunalm yaanmaktadr. Deil Latince, yzde doksan halk okullarnda dosdoru ngilizce yazmak ve okumak bile retilememitir. Birka yl nceki New-York Times gazetesi aratrma makalesine gre Amerikan liselerini bitiren Amerikal genlerin %60 dosdoru okuma yazma bilmemektedirler!.. retmenler, Ne eitimi? Biz

Say 24

Sayfa 125

bir saatlik derste rencilerin birbirlerini tabanca ile vurmasn nleyebilirsek, baarl addediliyoruz, diyorlar. imdi bu durumda Latincesiz olarak eitim bitirip bilim-teknik adam olan Amerikalda ngilizdeki yeni terim ve ad koyma yntemi de yok; o zaman ne oldu? Birka kelimelik uzun bir lf edip her kelimenin ba harflerini birletirerek yeni szck icat etmeye baladlar. Mesel, bilgisayarlarda biliyorsunuz, ana-belleke RAM diyorlar. Bunu tretmek iin Random Access Memory lfndan ba harfleri almlar. imdi u ie bakn: Hi bilmeyen gariban bir Trke bellek deseniz, bellemekle, hafzayla ilgili bir lf ettiinizi en azndan tahmin eder. Halbuki kara cahil bir Amerikal ve ngilize RAM deseniz koyunun erkeinden bahsediyorsunuz sanr. Dilbilimciler byle ba harflerden yaplm (ite hakik uyduruka) szcklere Akronim (Acronym) diyorlar. Gene bu Batl bilginler, bir dilde bunlarn balamasn o dilin tam yozlap gcnn kalmadna yoruyorlar. st snfla halk arasnda bir uurumun gitgide bymesine katks da caba. ok kr ki (bu ifde bilimsel deil ama, bilimcinin bizce gerekli bilim+gnl adam tanmna uygun, deil mi?) Trke, bu yozlamaya gerei olmayan, tretme yetenei matematikilere parmak srtacak dzeyde, bilimcisini de, halkn da kafaca ve gnlce birletirebilecek nitelikte ndir bir dildir. Yeter ki, krk sene nce balam olan hal kafal, Batl misyoner smrgecilerin byk oyununa kurban gitmesin. Trkede yeni kavramlara karlklar, dilinin zelliklerini iyi renmilerse kolayca bulunur. Tabii dilini, bilimiyle, fenniyle, edebiyatyla iyi renmek, onu iyice bilmek, onun esiz yetenek ve inceliklerine k olmak bahtiyarlna ermek iinse her konuda eitimini Trke olarak grm olmak gerekir. En az bir baka dili renmenin de hem bilim iin, hem karlatrma sonucu kendi dilini de daha iyi idrak etmek asndan faydas vardr. Her dzgn lkede olduu gibi yabanc dil, mesleine yardmc olacak kadar, ayrca yabanc dil dersinde renilir. Yok eer, bizdeki gibi Batl sessiz oyunlar sonucu, eitim dili resmi dil veya anadilden olmazsa, o kii deil Trke terimler tretmek, konuurken, yazarken aklna mevcut Trke szckler bile gelmez, hl tam iyice anlamad yarm yamalak ngilizce lflar syleyiverir. Hele bir de yle bir garip eitim

Mesel, bilgisayarlarda bilianayorsunuz, ana-belleke RAM diyorlar. Bunu tretmek iin Random Access Memory lfndan ba harfleri almlar. imdi u ie bakn: Hi bilmeyen gariban bir Trke bellek deseniz, bellemekle, hafzayla ilgili bir lf ettiinizi en azndan tahmin eder. Halbuki kara cahil bir Amerikal ve ngilize RAM deseniz koyunun erkeinden bahsediyorsunuz sanr.

dzeni ile iine sokulan aalk duygusunu nleyememise telafi kabilinden bu irkin ngilizce bozmas lflar kullanmakla da bbrlenir. te bu yabanc tuzann sonunda bir nesil iinde Anglomanlca dediim, yni ngilizlerin gvercin ngilizcesi dedii ngilizce, yni iki yz elli kelimelik Tarzanca dil ortaya kar. Ama i bununla da bitmemitir. Romallarn Keltleri nasl yok ettiklerini hatrlayalm: Mill kimlik, Amerikann son yllarda bize yutturmaya alt gibi bir rk meselesi katiyyen deildir, bir gelenek - grenek, kltr tre ve zellikle bir gnl ve onu, gemiyi yzdren su gibi batmadan stnde tutan dil meselesidir. Dilini unutan kavimlerin tarihten adlar bile silinir gider. Anadolu, byle yok olmu kavimlerin binlerce yl sonra kazlarda bulunan anak mlek krntlar ile doludur. ngilizlerin rlandallara Yapt ngilterenin batsndaki Erin Adasna snp yaamn kimlikleri iinde srdrebilen son Keltler rlandallar olmutu. (Bir de kuzeyde skolar, yanda Veller.) Roma bittikten sonra Erin Keltleri 500 yllarndan itibaren 1000 yl kadar byk bir medeniyet kurdular. rlandann batsndaki Atlas umman ile devaml arpan sarp kayalklar zerinde kurduklar manastrlarda Erin keileri yazdlar,

Sayfa 126

Bugn Avrupada, Avrupa Birliinde dil egemenlii kavgas, pek gze batmamaya alarak, zellikle ngilizce, Franszca, Almanca arasnda srmektedir.
izdiler, eski elyazmas kitaplar yenileyerek Roma ncesi bilgileri de yaattlar. Bu ara Roma sonras Avrupa tam bir karanla, ortaan vebal, kara cadl hurafelerine brnmt. Erin keileri Latince bildikleri gibi, toplumda byk itibarla nemli bir yer tutan Erin airleriyle birlikte anadilleri Gaeliki (Kelte) gelitiriyorlard. Toplumdaki eitimden, eitli okullardan air snf sorumluydu (Bkz. rlanda Dilinin Bana Gelenler [1. Daniel Corkery, The Fortunes of the Irish Language Mercier Press, Cork 1954-1968] 2- Birgit Bramsba [Ed.] Homage to Ireland-Aspects of Culture and Language, Uppsala, 1990). Tm okullarndaki eitim dili Gaelik idi. Keiler zaman zaman Kta Avrupasna geiyor, oradaki manastrlara biraz medeniyet aktarmaya alyorlard (500-800 yllar). 15. yzyldan itibaren ngilizler defalarca Erine tecavz ettiler. Sonunda rlanday kendi eyaletleri yaptlar. lk ilerinden biri air snfn toplayp katletmek oldu. Daha sonra btn corafi isimleri Gealik dilinden ngilizceye evirdiler. (Bkz: Brian Friel, Tercmeler Translations adl sahne oyunu...) Btn bu uralarna ramen ngilizler, 1890a gelindiinde rlandallar bir trl kendi kimliklerinden, kltrlerinden, bamszlk zlemlerinden vazgeirememilerdi; isyanlar grla gidiyordu. Onun zerine ngilizler Romallar gibi dndler. Bunlarn Gaelik dillerini unutturalm, o zaman i biter dediler. Derhal bir Mill (!) Eitim Kurulu oluturdular. Kurulda ngiliz smrge - eyalet yneticileri, bir de onlarn rlandal yardaklar vard. Kurul bir karar ald: Yarndan tezi yok ilk, orta, lise, evrenkent (niversite), tm okullarda (ki hepsinde dersler Gaelik dilinde olmakta idi) eitim dili bundan byle ngilizce olacaktr dediler, yle de oldu. Bir nesil sonra, o zamana dek rlanda halknn %90dan fazlas Gaelik konuur-

ken, Gaelik bilenlerin says %30a dt. Bu 30 da dadaki obanlar, kentteki hamallar. Fakat i bitmeyecekti. nk cieri yananlar, dillerine, iirlerine, tresine k olmular, haysiyetli kiiler tkenmemiti. te yle birtakm eitimciler, doktorlar, yazar izerler bir araya geldiler, Gealik Birlii (Konrath na Gaelge) diye bir dernek kurdular. ehrin eitli semtlerinde yetikinlere anadilleri Gaeliki yeniden retmek iin dershaneler atlar. Millet yorgun argn iinden kp bu kurslara gidip dilini renmeye balad. Bu etkinliklerin oluturduu bilinlenme ile bugn bile bitmemi atmalardan sonra bamsz rlanda Cumhuriyeti kuruldu. Yeni devletin resmi dili Gaelik oldu. Avrupa Birliindeki Sessiz Dil Kavgas Bugn Avrupada, Avrupa Birliinde dil egemenlii kavgas, pek gze batmamaya alarak, zellikle ngilizce, Franszca, Almanca arasnda srmektedir. ki dnya harbi sonras ba gsteren ngiliz, sonra Amerikan etkisi, bu lkeler zayfladka azalmakta, irili ufakl birok dilin nemi artmakta, herkes kendi diline verdii nemi artrmaktadr. Yabanc dil renme yntemlerinin gelimi olmas, dilden dile evirilerin bilgisayarlarca yaplmaya balanmas, insanln rengrenk zenginlii olan eitli dillerin yaayp serpilmelerini kolaylatrmaktadr. Bu, kendi dilini brakp da yabanc dilde dersleri vermek eklindeki yabanc dil renmek yntemi(!) birka smrgeden baka hibir lkede yoktur. yleyse diyoruz, ya biz dnyann en akll milletiyiz de byle dehet bir yabanc dil renme yntemi kefettik ya da resmen smrge de olmadmza gre, dnyann en aldatlm milletiyiz. Hkm sizden. imdi bilim, teknik, dil konusunda Japonlar ne yapm ona bakp bu nemli misalden sonra ana konumuz Osmanlca, ztrke, Anglomanlca karmaasna dneceiz. Japonlar O etrefil Yazlaryla Ne Yapt? Japon Meici Tanzimat bizimkinden 30 yl sonra, 1868de balad. Biz nereye vardk, onlar nereye, ite meydanda. Japonlar daha banda Bat teknii, Japon ruhu szn kendilerine dstur edindiler (geri bizde de Ziya Gkalp, sonra Atatrk Trk hars iinde adalamak dediler, ama kendilerinden nce ve sonra byle bir uygulama hemen hemen olmad). 1868den itibaren btn eitim Japon-

Say 24

Sayfa 127

ca olarak byk bir hassasiyetle tutuldu. Bilim ve teknik terimleri hep Japoncadan tretildi. Bugn Japoncada atom, molekl, elektrik gibi terimler bile tam Japoncadr.(2) Japoncann bir Ural-Altay Dili olduu, dolaysyla Trke ile akrabal ayrntl bir ekilde 1975te ispatlanm, ondan sonra bu akrabalk Japonyada ve Trkiyede de bilinmitir.(3) 800 ylndan sonra inden Uygur tarz Burhaniliin (Budizm) Japonyaya gelmesiyle birlikte Japoncaya bol miktarda ince szck girmi, ama Japoncann Trkeye benzer yaps hkim kalmtr. Japoncann dnya zerindeki nemi artmaktadr. Bugn Bat lkelerinde birok uluslararas ortamda, ngilizce, Franszca, Almanca, bazen spanyolca veya talyanca ile birlikte Japoncaya sk sk raslanmaktadr. Ya Biz? Peki biz ne yaptk? Osmanl dnemi aydnlarnn nasl bilimsel ve teknik terimler trettiinden yukarda bahsetmitik. Trklk akmlarndan sonra doan Cumhuriyette dildeki Arapa, Farsa szckler fazlal temizlendi. Batdan yeni gelen kavramlara gerekli karlklarn Trkeden tretilmeleri doald. Zaten yaznn deimesi, Arapa ve Farsann retilmemesi, slam leminden syrlp Atatrkten sonra adalama emelinin Avrupal olma zentisine dnmesi ile, eski Trke (Osmanlca yerine byle dedim) bilen de pek az kalmt. Atatrk bilim dilinin Trke, tm derslerinin her dzey okulda Trke olmasna byk zen gstermi, o kadar ki 1934te oturup bir Geometri kitab yazm, bugn kullandmz gen gibi terimleri kendi tretmiti. Yabanc dilli misyoner okullarna zenilmesin diye de Trk Eitim Derneini, onun zel okulu TED Yeniehir Lisesini kurmutu. Ben bu okulda yetitim. Yabanc dil retilmesine nem veriliyor, ama bu, her akll lkede olduu gibi takviyeli yabanc dil derslerinde yaplyordu. Btn fen, edebiyat, felsefe, vb. dersler tam Trke idi. te bu gaye ile kurulan byle ve baarl bir okula ngilizAmerikan engeli 1953te atlp dersler ngilizceye evrildi. Okula Ankara Koleji dendi. O zamana dek yurtta byle bir misyoner tipi Trk okulu yoktu. Kolej (Robert Kolej gibi) misyoner okulu demekti. Sonra alan bu ngiliz deliinden kova gibi su girdi. Anadolu Liseleri vb. ald yrd. Millete de yabanc dil retmenin yolu buymu gibi yutturuldu. Geleceimizin teminat Trke kalemizde bu gedii a-

may baaran Oxfordlu Mr. Browninge de 20 yl sonra ngiltere Kraliesi madalya verdi. Trene katlanlar, sanrm, Ufak bir okulda ngilizce dersi veren bir garip retmene koskoca Kralie niye madalya verir? diye sormadlar. Arkasndan geldi Orta Dou Teknik niversitesi... Toptan Amerikanca. O zamanlar hl bahane gerekiyordu. Dediler ki: Efendim buraya Ortadoudan yabanc renciler gelecek Yni biz birka renci iin kendi dilimizi feda edeceiz. Halbuki her lkede yabanc rencilere eitim verme fedakrl salanyorsa onlarn o lkenin dilini renmeleri art koulur, o lkenin kltrn seven taraftarlar yetitirilir. Tabii denilen sadece kademeli fetihte kullanlan geici bir bahane, bir altrmayd. Nitekim sonra pe pee gelen Boazii (yni Bosphorus), derken Bilkent (ad gzel ama!), imdi de, Ko, vb. iin bahaneye artk lzum grlmyor. nk kamuoyu artk yeterince uyuturulmutur. Bunun sonu, ok deil bir-iki nesil sonra Trkeye bye bye demek olacaktr. Bu, Trkeye, Trk tarihine, Trk egemenliine, Trk dnyasna, Mslman lkeler nderlii emellerine, Trkn dnya zerindeki haysiyetine bye-bye demektir. Beyler! Havaiden ibret alalm. Trkeyi, dolaysyla Trkn geleceini satanlar torunlarnn mirasyedi olarak refah iinde yaayacaklarn zannedip sevinmesinler. Havai milletini Amerikan misyonerlerine satan yerli asilzade, hatta prenseslerin torunlar bugn Havaide hamallk yapyor. Gidip grnz. Batlda -hele Amerikal ve ngilizde- emlak merak oktur. Bir frsat buldu mu, kimseye brakmaz. ngiliz Atn Alan skdar Geti... 1055 yllk slami dnemde baz Arapa, Farsa kkenli szcler veya bunlarn Trkeye uyarlanm ekillerinin Trke halk diline kadar gemi ve Trkeye mal olmu olmas olaandr. Ayrca byle birtakm szckler geni bir Avrasya alanna yaylm dier Trk boylarnn da dillerine malolmutur. Byle ortak szckleri Kazak, Azeri, Tatar, Bakr, zbek, Karaay, een, Uygur Trkleri de kullanyor. Kelime, lf, tabiat, sohbet, rahmet de Trkedir; szck, sz, doa, sylei de Trke. stelik unutmayalm ki, bn-i Sin, Gazali gibi byk ve Batya bilimi retmi olan gerek limlere gre gerek bilim adam, fenci ise, hekim ise, yalnz bu d dnya bilimlerinde deil, ayn oranda i leminin, gnln de bilimlerinde yetimi olmaldr. Batl bu konuda

Sayfa 128

te yandan; Trkenin kurallarna uygun olarak dikkatle tretilen gzel, yeni terimlere Trke yerine ztrke diyerek bir ayrm yapmak, hele hele bu terimlere uydurmaca demek byk bir hatadr.
geri kalmtr. Gnl gibi kelimelerin Bat dillerinde karl yoktur. nk Batda byle kavramlar hl yoktur. Derin, eski kltrleri olan Asya milletlerinde vardr. Bat bu eksikliin acsn bugn bol bol ekiyor. Sanayide ilerlemi, madden zenginlemi olmalarna ramen Batnn insanlar ve toplumlar huzursuzluk, mutsuzluk iindedirler. Szn ksas, Osmanlcadr, diye hikmet, rahmet gibi szckleri atmak ok ey kaybetmemize yol aar. Halbuki biz kendi insanlk hasletlerimizi korumakla kalmayp bu zavall Batya da onlar retmeliyiz. Hele Trk dilinin unutturulup, ulusumuzun Anglolatrlmas oyununa kurban gidersek, genlerimiz yabanc dilde, misyoner tipi okullarda yetimeye devam ederse gnl gibi szcklerle birlikte gnlmz de gider. te yandan; Trkenin kurallarna uygun olarak dikkatle tretilen gzel, yeni terimlere Trke yerine ztrke diyerek bir ayrm yapmak, hele hele bu terimlere uydurmaca demek byk bir hatadr. Kald ki, dier Trk budunlar ile dil birliimizi bozuyor diye, Trke terimlere kar kanlar herhalde ou kez yanlmlardr. O yeni terimlerin birouna ya da benzerine Kazak, zbek gibi Trk lehelerinde rastladm. 30, 40 yldr dil ve edebiyat statlarmz, dil ve edebiyat dergilerinde kelime mi szck m gibi atmalar srdrdler. Halbuki Trkenin karsndaki asl tehlike ngilizce ile eitimin gitgide hzlandrd ngilizce istilas idi. 1970lerde Trk Dil Kurumunu bu konuda uyardm. Rahmetli aabeyim, dilci Samim Sinanolu ile birlikte bilim ve

teknik terimlere Trke karlklar tretme iine arlk verilmesini nerdik. Bu konuda rahmetli Prof. Abdullah Kzlrmak gibi bilim ve Trk dili kahramanlarn kranla analm. 1960larda Abdullah Bey Egede Avrupa apndaki rasathanesi ve rencileri ile gkbilim yaparken bir yandan da Trke fen dergisini karyordu. TDK ile Gkbilim Terimleri Szln yaynlad. Aydn Bey ise, Trkiyede ilk bilgi ilem merkezleri kurulurken, arkadalar ile yazlm biliim gibi gzel terimleri dilimize kazandrd. Halen Bilgisayar terimi yerlemiken, yabanc dille grdkleri eitimin yaratt bilinsizlik ve sevgisizlikle komputer diye yazanlar ayplamak gerekir. Haydi ayplamayalm da, kendilerini ikaz edelim. 1978de 5 yllk bir alma ile hazrladm Fiziksel Kimya Terimleri Szl Trk Dil Kurumunca basld. Tabii nce TDKnn dilbilimcileri tarafndan da incelenmiti. O yl szlk hakknda eitli bilim ve teknik meslek kurulularnn toplantlar dzenlediini, szlk hakknda methiyeler yazldn sevinmemeye alarak rendim. Fakat ksa sre sonra kitap piyasadan garip bir ekilde kayboldu. Dileriz imdiki Trk Dil Kurumu da bilim ve teknikte terimlerin Trkenin ana kurallar ile tretilmesi gerei zerinde durur, Osmanlcann da, ztrkenin de Trke olduu ve uralacak ana davann Anglomanlcay bertaraf etmek olduu hakknda birletirici bir tutum alr. Dpedz ngilizce stilas 1930lardan 1980e kadar dilin sadeletirilmesi, devletin, aydn kesimin dilinin halk diliyle daha da btnlemesi hareketi yaygnlamt. Ama son 510 ylda halk diline kadar gemi, iyice yerlemeye balam Trke terimlerin yerine, garip Anglomanlca szlerin kullanlmas det oluveriyor. u rneklerde olduu gibi: vekiller heyeti>bakanlar kurulu>kabine mebus>milletvekili>parlamenter matbuat>basn-yayn>media muhaberat>iletiim>komnikasyon itimai>toplumsal>sosyal kanuni>hukuki>yasal>legal...

Say 24

Sayfa 129

meclis-i mebusan>millet meclisi meclis>parlamento mesele>sorun>problem usul>yntem>metot asgari>en az>minimum azami>en ok>maksimum seenek>alternatif faaliyet>etkinlik>aktivite karmaa>kaos mstemleke>smrge>koloni mutabakat>konsensus, consensus egdm>koordinasyon encmen>kurul>yar kurul>komite>komisyon kurultay>kongre mdr>ynetmen>direktr tekilat>rgt>organizasyon Baz Anglomanlca dediim lflara da ap kalyorum: Ne ngilizceye anlam tam benzer, ne Franszcaya. imdi bir de dpedz ngilizce lflar moda oldu. Az evvel hi olmazsa imllarn, sylenilerini Trkeye uyarlyorduk. imdi aynen ngilizce yazl ve telffuzu kullanmakla kendilerine bbrlenme frsat karanlarn says art-

yor. te bizim yabanc dille eitim bu ie yarar, baka bir eye deil. Bu gidile bir-iki nesile kalmaz resmi dil (zaten fiilen ngilizce ve Trke olmua benziyor) ngiliz smrgelerindeki gibi ngilizce oluverir. Tabii uyanr engel olmazsak. Kuvvetle inanyorum ki bu ngiliz oyunu mutlaka bozulacaktr. nk Trke son birka bin ylda birka kez byle saldrlara maruz kalm, ama kendini kurtarabilmitir. imdi de Trkiye Trkesi ngiliz; Kazak, Krgz, Tatar Trkeleri Rus; Gney Azerbaycan Trkesi ran dil kltr soykrm taarruzundan kendini kurtaracaktr. Yeniden Kurtulu Sava: Nereden Balayalm? Dilimize olan son saldrnn altnda yabanc dille eitim temel silah olarak yatar. Yaplacak ey ok var. Hemen yaplabilecekler: 1-) Kamuoyu yabanc dil yalnz byle renilir diye aldatlmtr. Konunun vahametini kavrayanlar evrelerindeki herkese, velilere, eitimcilere, halka gerei anlatsnlar. Hazrlk snf diye bir uygulamann baka lkelerde olmadn, bunun byk bir israf olduunu duyursunlar. 2-) Hangi yabanc dillerin hangi mesleklerde faydal olduu, ne tarz renilmesi gerektii tespit edilsin. Mesel, gezim (Turizm) rehberlii, konukevi (Otel) yneticilii yapacak kiilerin ngilizce fizik, matematik terimleri bilmeleri gerekmedii gibi, bilimcinin de sokak ngilizcesini blbl gibi bilmesi deil, kendi mesleini takip edecek kadar yabanc bilim dilini bilmesi yeterlidir. Asl bilmesi gereken matematiktir.

Yazarmz Prof.Dr. Oktay Sinanolunun ses getiren kitab: Batnn Bat ve Dnyada Yeni Ufuklar (2 DVD + kitap)
2008 ylnn son aylarnda Amerikada balayan kriz (Trkesi buhran) lf tm dnyay sard. Aslnda yaanan iktisd buhran ok daha derin sebeplerden oluan ve uzun zamandr da olumas geciktirilen Batnn Tam Batdr. Gne tekrar Doudan doacak demi ya Atatrk, halkmz, genlerimiz de her geen gn bilinleniyor, genlerimiz gnllerinden aldklar kuvvetle bilime sarlyor. Trkiyenin kurtuluu da yakndr. Bizler Nzm Hikmetin iirinde dedii gibi Asyann barndan kopup bir at ba gibi Avrupaya uzanan hem Asya hem de Avrupa milletiyiz. Tarihte ka kere olduu gibi Batya insanl gene Trkler retecek. Bilim+Gnl Yaynevi, 2009, 118 sayfa + 2 DVD.

Sayfa 130

te o zaman her lkenin gerisinde deil nnde oluruz. nk retilen ngilizce sadece zppelik, rock and rollculuk dilidir. Gerek bilim dili matematiktir.
3-) nsanlar, yeni seilen bakanlar, vb. yalnz yabanc dil bilmeleriyle methedilmemeli, matematik, bilgisayar yazlm dilleri, iktisat, felsefe, Trk leheleri, mhendislik, vb. bilgi ve yetenekleri iin vlmeli. 4-) Hukukularmz yabanc dille eitimin anayasaya aykr olduu asndan (eitim resmi dilden olur) gereken mercileri uyarmal, hatta toplu davalar amaldrlar. 5-) Orta ve yksek retimin tmnde yabanc dille eitim devlet tarafndan yasaklanmaldr. Hatta yabanc misyoner okullarnda bile (Robert Kolej, Sen Joseph vb.) eitim dili tmyle Trke olmal, yabanclar bu okullarnda ayr yabanc dil dersinde takviyeli, yeni ve hzl yabanc dil renme yntemleri ile faydal olmaldrlar. Eer bu deiiklie yanamazlarsa gerek gayeleri daha da aa kacaktr. zel veya devletin tm okullarnda yabanc diller ayrca yeni verimli yntemlerle retilmeli, yaz kurslar almal, kamuoyu dzeltilmeli, hazrlk snf uygulamas kesinlikle kaldrlmaldr. Eer devletin fazladan bir-iki yl eitim yapmak gibi imkn bolsa(!) ve illa da her lkeden bir-iki yl daha ok okunacak deniyorsa, hazrlk ylnda, her renci, seecei meslek ne olursa olsun, matematik, bilgisayar kullanm ve yazlmn renmelidir. te o zaman her lkenin gerisinde deil nnde oluruz. nk retilen ngilizce sadece zppelik, rock and rollculuk dilidir. Gerek bilim dili matematiktir.

6-) Partisinin sa veya sol edebiyat ne olursa olsun iktidardakiler ve hkmetleri gerekten Trkiye, Trk dnyas ve Trk halknn beka ve karn en n plana almaldr. Bu anlamda mill olmaldr. Peki yle olduklar nereden belli olacak? Anlamann kolay var. Trkiye ve Trk dnyasnn ba sorunu eitim ve eitim dili sorunudur. Bu konuya eilmeye, kesin nlemler almaya yanamayan bir iktidar mill olamaz; lflar ve giysileri ne olursa olsun. 7-) Konuurken ngilizce lflar katmak vnlecek bir ey deil, ayplanacak bir ey olmaldr. Bylelerine bu kibarca hissettirilmelidir. 8-) Belediyeler, sorumlu kurulular, iyeri ya da dkknlar gzel Trke isimler koymaya tevik etmeli, yarmalar amal, trenlerle dller datmaldrlar. Buna ramen aalk duygusu hastalndan veya Trk diline gizli dmanlktan kurtulamayanlarn ruhsatlar verilmemeli veya yenilenmemeli, yabanc dilden adlarla manen her gn yara bere iinde braklmamz nlenmelidir. 9-) Keza mill iktidarn yetkili mercileri basnyaynda dergi, gazete, TV, radyo isimlerinin Trke olmasn Madde 8deki gibi nlemlerle salamaldr. 10-) Dergilere abone olanlar yaymclara toplu, ok imzal mektuplar yazmal, isim Trkelemedii takdirde abone olmayacaklarn bildirmelidirler. Keza, ilan verenler de TV olsun, gazete olsun nce ricada bulunmal, olmazsa ilan yoluyla olan parasal kayna keseceklerini belirtmelidirler. 11-) Anglolatrma yolunda d kaynaklarn 1970lerde balatt masum grnl, sessiz fa-

Say 24

Sayfa 131

kat son derece etkili bir yntem de T-shirt dedikleri mintan seferberliidir. Genlerin zerindeki stleri ngilizce yazl ou da ak-sak anlaml (hatta Amerikan bayrakl!) bu gmlekler nemli birer beyin ykama aracdrlar. imdi bu silah tersine evirmeliyiz. Esnaf, kk imalat kurulular bu konuda toplantlar yapmal, nce bu yaz ve resimlerin kimlerce sokuturulduu saptanmaldr. ngilizce bile bilmeyen baz imalat ve esnafa bu yazlar kim veriyor? D lkelerde aynlarna rastlamyorum. imdi yetenekli izimcilerimize esnaf gzel Trke yazl resimler izdirsinler, bunlar da baaryla, mill kltre, Trk okul ve evrenkentlerine (niversite) zendirecek sunular olsun. Para kazanlrken mill bilince, dile zarar deil, faydas dokunsun. 12-) Trk dnyasnn bekasn isteyen, Trk dilini seven herkes, dier siyasi, lksel grleri ne olursa olsun, dilimizin, eitimimizin kurtarlmasn en nemli, birinci mill dava olarak grmeli, nce bu davay hep birlikte halletmek iin birlemelidirler. Bu arada, imdiki Trk Dil Kurumunun Osmanlcay unutulmaktan kurtarm olan deerli dil ve edebiyat ahsiyetleri, yllarca uzak Trk lehelerinin szcklerini hazrlam, Trk bilim ve teknik diline gerek Trkeden gzel terimler tretmi, bu sefer de sac veya solcuya kzp Anglomanlcay krklememi eski Trk Dil Kurumu uzmanlaryla barmal, hep birlikte gerek Trke bilim dilinin gelitirilmesi ve de Trk Dnyasnn ortak yaz dilinin, ortak Trke bilim dilinin bir an nce salanmas iin almaldrlar. Yoksa Trk dili, leheleriyle beraber, Anglo-Sakson, Rus ve rann bl ve fethet siyasetine kurban gidebilir. Osmanlca - z Trke diye anlamsz kavgalar, aslnda gene anlamsz sa-sol d kaynakl kavgalar ile dilseverlerimiz blnrken, ngiliz atn alan sessizce skdar geiyordu. Ama imdi, halkmz dahi bu, gece yars ilerleyen dman atlsn ay nda grd, fark etti. Onun iin, on bin yldr nice badireler atlatm olan Trk dili ailesi gene muhakkak kurtarlacaktr. Bu en byk ve en erefli kurtulu sava Trk dnyasnn her kesinden balamtr. Trk dili yalnz kurtulmayacak, o nadir matematiksel yapsyla dnyann da bilim dili olacaktr.

Oktay.Sinanoglu@PolitikaDergisi.com

(1) Bkz. Nzhet Him Sinanolu, Dante ve Divine Comedia, Devlet Matbaas, stanbul,1934. (2) Bkz. O. Sinanolu, Fizik Kimya Matematik Ana Terimleri Szl, Bilim+Gnl Yaynlar,2010. (3) Bkz. 1975 ve sonras O. Sinanolunun Japonya ve Trkiyedeki yazlar, zellikle Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Haziran 1983, sf 121130.

Sayfa 132

Trokist yazar Alan Woodsun yaz dizisi sryor...

Kapitalizm Krizi ve Marksist Dncenin Grevleri (2)

*
Alan WOODS
* zgn ad: The Crisis of Capitalism and the tasks of the Marxists (Part two)

rnein emekli maalarn ele alalm. Emekli maa fikrini ilk ortaya koyan Bismarckt. Bu sac, gerici Bonapartist iyi niyetli olarak (!) herkes iin emekli maa yann, 70 st olduunu tantt. Ayn zaman ierisinde Almanyada ortalama yaam sresi 45ti.

50 yl akn sre ierisinde ekonomik gelimeler iin teekkr ederiz, gelimi kapitalist lkelerdeki (Avrupa, Amerika, Japonya, Avustralya vs.) ii snf ve rgtleri en azndan yar uygar yaam koullarn kazanabildiler. Onlar, bu koullarn normal olduunu dndler, nk baka hibir ey bilmiyorlar. Ama son 50 yldr olanlar tmyle normal deildi. Kapitalizmin etkisi altnda, gidiat normal deildir tezi tarihi bir istisnayd. rnein emekli maalarn ele alalm. Emekli maa fikrini ilk ortaya koyan Bismarckt. Bu sac, gerici Bonapartist (ek bilgi: Bonapartizmin genel ideolojisi, devrimcilerin askeri gler tarafndan bastrlmas ve bir popler snf reformizmi sayesinde monariyi salamasdr.) iyi niyetli olarak (!) herkes iin emekli maa yann, 70 st olduunu tantt. Ayn zaman ierisinde Almanyada ortalama yaam sresi 45ti. Bismarck gerekten de akll bir

ngilizceden eviren: Gktu YELKANAT Gnmz kapitalist dnya krizleri u anlama gelir: Yeni bir dneme girdik ve bu dnemde salkta kesintiler ve alma koullarna mdahale yntemleriyle alanlar daimi bir tasarruf devriyle yzleeceklerdir. oktandr var olan radikalleme, zellikle Latin Amerikada ve dnyann dier az gelimi blgelerindeki milyonlarca ii ve genci etkiliyor ve bununla birlikte bu durum giderek gelimi lkelere yaylyor. Tm Tasarruf Dnemleri

Say 24

Sayfa 133

adamd! Bu gnlerde birok lkedeki alanlar, 60 veya 65 yalarnda alma hayatn sona erdirip, devletten para alma hakkn bir hak olarak dnmektedirler. Bunun normal olduunu, kendiliinden doan bir hak olduunu dnyorlar. Ama, bu ne normal ne de kendiliinden doan bir haktr. imdilerde burjuvazi aka unu sylyor: Buna gcmz yetmez. Ya ilerlemi ve retken olmayan insanlarn bakmn salamaya gcmz yetmez. Problem insanlarn uzun yaamsdr. Bizim iin bir kyak yapmal ve biraz daha erken lmeliler!; The Economist dergisinin 27 Temmuz tarihli saysnn bayazsndan bir alnt yapalm: Sevelim veya sevmeyelim, alma hayatnn yasal bir durma noktasnn olmad Bismarck ncesi (pre-Bismarckian) bir dnyaya geri gidiyoruz.; dier bir deyile, lene kadar al. Amerikada fitili atelenen emekli maalar saldrya maruz durumda kalacaktr. Bakan Obama kapitalizmin glmseyen maskesini temsil etmektedir. Obama, di macunu reklamlarn hatrlatan daimi glmser bir elbise giymitir. Ama bu ho glmseyen maske ok hzl bir ekilde kayyor ve insanlar maskenin arkasndaki kapitalizmin irkin, gaddar, acmasz yzn grecekler. Bu ahmaklk sorunu deildir, bu kesin bir gereklilik sorunudur, nk onlar ahlakszdr. Kapitalist bak asyla, onlarn bunu yapmama haricinde baka bir seenekleri yoktur. Piyasa ekonomisi bak asyla, yapmaya gcmz yetmez, szleriyle doruyu sylyorlar: kesinti yapmal, daha ok kesinti, hatta piyasada canllk olsa bile. British Havayollar iilerden almamalarn talep etti, nk size deyecek paramz yok denildi. Temmuz aynda, Amerikadaki ii snfnn en gl kesimi olan kamyon ofrleri maalarndan %10 kesinti yaplmasn kabul etti. Bu durumda nasl bir sonuca varrz? Bilinlilik seviyesinin dk m olduunu, iilerin devrimci olmadn m, revizyobu reformlar

British Havayollar iilerden almamalarn talep etti, nk size deyecek paramz yok denildi. Temmuz aynda, Amerikadaki ii snfnn en gl kesimi olan kamyon ofrleri maalarndan % 10 kesinti yaplmasn kabul etti.
nistler ve mezhepilerden duyduumuz olaan samalklar m syleyelim? Hayr! Byle bir sonu ortaya koyamayz. Bu gibi eyler, bir dnemden tamamen farkl bir dier dneme gemekte olduumuz evrelerin imdiki kanlmaz bir sonucudur. Toplumdaki Huzursuzluk Tanmladmz, basit veyahut tekdze bir sre deildir. imdi bile meydana gelen iddetli grevler var. Sadece Gney Afrikada deil, Britanyada da fabrika igalleri yaanmaktadr. Bundan bir hafta nce (2009dan sz edilmektedir) Isle of Wightta ( ngilterede bir ada), bir fabrika igali yaand. Yoldalarn byle bir yerin varlndan haberdar

Sayfa 134

Marxn insanlk iin seim, sosyalizm veya barbarlktr sz abartsz dorudur. Sahraalt Afrika kbus denecek kadar kt durumdayd, hatta piyasada canllk olduunda bile durum farkszd; Ruandadaki korkun soykrm, Kongoda kimsenin bahsedeme5dii, yaklak 5-6 milyon insann katledildii dehet verici bir i sava
olup olmadn bilmiyorum. Bu ada, zengin insanlarn yat gezileri dzenledii, insanlarn tatil mekn olarak setii, Muhafazakr Partinin de oy ounluuna sahip olduu, ngilterenin gney sahilinde yer alan bir adadr. Her zaman yamurlu olmasnn dnda ho bir yerdir. Bir hafta nce Isle of Wightta bir fabrika igalinin yaandn sylemitim. Bu gerektir ve hayli nemli bir vakadr, ama bu olay hakknda biraz dikkatli olmalyz. Bunun, Britanyadaki iilerin genel fotoraf olarak nitelendirseydim, yanl yapm olurdum; bu aamada bu, genel bir fotoraf deildir. Buna daha sonra deineceim. Ama durum henz byle deildir. Ancak kimse, birok yolla kendini ifade eden radikalleme ve grevin arasna otomatik olarak bir paralel izemez. Marksistler bu derin krizde ok sayda grev hareketinin gerekleeceini umuyorlar; bu tamamyla gerek ddr. Doruyu sylemek gerekirse, Britanyada, talyada, Fransada, Amerikada dk seviyede grevler sz konusudur. Ama bu, sorunlar ortadan kaldrmaz. Toplumda ok byk bir huzursuzluk var. Daha nceden olmayan ve kapitalist sisteme kar geni alana yaylm bir itiraz sz konusudur. Buras bizim topramz: Fikirlerimizin byk bir etki yaratabilecei bir toprak paras. Bu bir deiim ve nemli bir deiim. Bu deiim, Marksist eilimin gelimesi iin uygun koullar yaratmaldr. 1929dan 1933e kadar Amerikada hemen hemen hi grev olmadn sylemitim, ama o gnlerde

Amerikan Komnist Partisi, zelikle Amerikada yaanan isizlik ve rklk hareketleri arasnda hzl bir ekilde bymt. 3. Dnya lkeleri 3. Dnya lkesi diye adlandrlan lkeler iin on kat daha fazla doru olan eyin gelimi kapitalist lkelerde doruluk pay nedir? 3. Dnya ifadesinden holanmam, dnceme gre bilimsel olmayan bir ifadedir ama bunun yerine bir alternatif dnemiyorum. Bizler Asya, Latin Amerika, Ortadou ve Afrikadan 3. Dnya lkesi diye sz ederiz. Marxn insanlk iin seim, sosyalizm veya barbarlktr sz abartsz dorudur. Sahraalt Afrika (Afrika ktasnn Sahra'nn gneyinde kalan ksmn veya tamam veya bir ksm Sahra'nn gneyinde kalan Afrika lkelerini ifade eden corafya terimidir. Sahraalt Afrika, siyah poplsyonu sebebiyle Kara Afrika olarak da anlr.) kbus denecek kadar kt durumdayd, hatta piyasada canllk olduunda bile durum farkszd; Ruandadaki korkun soykrm, Kongoda kimsenin bahsedemedii, yaklak 5-6 milyon insann katledildii dehet verici bir i sava imdilerde Somalide meydana gelen acmasz bir sava sz konusudur. Son gnlerde bir Amerikan strateji uzmann szleri u ekildeydi: Hepiniz Afganistan konusunda endielisiniz, ama benzer gelimelerin yer ald Somali ve Pakistan konusunda daha ok endieli olmalsnz. Ama Afrikada ii snfnn gl olduu ve byk grevlerin yaand kilit lkeler de bulunmaktadr: Nijerya ve Msr gibi Ama Kara Afrikadaki kilit lke ise Gney Afrikadr. Afrika Ulusal Kongresi (ANC/ African National Congress), tam anlamyla, blgede oluan ihanet ve ruhunu satma kartl temeli zerinden iktidara gelmitir. Siyah iiler bu anlamadan hemen hemen bir ey kurtaramadlar. Olanlarn tm uydu: Beyaz smrclere kaynatrlm siyah orta snf, siyah bir burjuva snf ve Thabo Mbeki tarafndan ynetilen ANCnin burjuva kanadnn olumas. Thabo bata Stalinistti ama daha sonra tamamen bir burjuvaya dnt ve sonu olarak ANCnin iinde bir atlak belirmi oldu. Gney Afrika da 17 yldr herhangi bir ekonomik kriz yaanmamasna ramen, lke ekonomik krizden ok iddetli bir ekilde etkilenmitir. imdilerde de derin bir durgunluk dnemindeler, resmi isizlik oran %23,5, gerek rakamlar ise bu orandan daha fazla. Zuma, Mbekinin yerini ald ve siyah ii top-

Say 24

Sayfa 135

luluklarnn Zumann sola gideceini ve kendi haklarn koruyacan dndkleri aikard. Ama geen hafta Gney Afrikada geni apta bir grev yaand. Bu grev otobs alanlar ile balad, ama bu hafta ierisinde pazartesi ve sal gnleri Gney Afrikann byk kentlerinde kitlesel grevler yaand; sadece otobs alanlar deil; klinik alanlar, trafik memurlar, ktphaneciler, park alanlar, genel olarak tm kamu sektr grevdeydi. Belediye alanlar birlii maalarnn %15 orannda artrlmasn talep ediyor. Ve bu hakk alacaklar gibi gzkyor. Burada polis ile bir atma yaand, barikatlar kuruldu ve polis plastik mermilerle iilere ate etti. En az 12 ii bu atmada yaraland ve yaral says artmaya devam ediyor. Bylece devrim hareketi Gney Afrikadan balamak zere Afrikadaki dier kilit lkeler yaylmaya balad Latin Amerika hakknda fazla ey sylemek istemiyorum, nk yeterince daha evvel bahsettiimi dnyorum. Tabii ki, dnya devriminde kilit bir blge olarak kalmaya devam ediyor. Venezellada inanlmaz gidiat gsteren devrim, 10 yl akndr sryor. Ama burada liderlik sorunu ba gsteriyor. Chavez ok cesaretli ve drst bir insan, ama Chavez deneysel olarak (yani deneme-yanlma yntemi yaparak), doalama yaparak, gidebildii yere kadar bir program yaparak ilerliyor. Burjuvaziyle ii snfn dengede tutmay deniyor. Ama bu imknsz. Bu ekilde devam edemez. Ekonomik durum nedeniyle Chavez bir sre bu durumu idare edebildi. Leninin syledii gibi; Politikalar ekonomiyi belirler. Yksek benzin fiyatlar onlar kurtard, tasarruf etmelerini salad. dn verdiler, reform yaptlar, misyonlarn yerine getirdiler ve dahas, ama sonra bu devir sona erdi. Benzin fiyatlar aa ekildi. Birazck da olsa, fiyat-

Hi phem yok ki Venezellal iiler Chavez'e sadk kalmaya devam edecek. Ve hi phem yok ki, kendini Chaveze adam destekiler ve birok ii de unu dnp, syleyeceklerdir: Nasl bir devrim bu?, Nasl bir sosyalizm bu?, Bu problemleri zecek miyiz yoksa sorunlar devam m edecek?
lar kendine geldi, ama bu yeterli deil. Rakamsal verilere baktm kadaryla, enflasyon %30 civarnda. Bu durum zerinde reel cretlerde bir d yaanmaya devam ediyor. Birok refah projesi kesintiye uruyor ve isizlik artyor. Hi phem yok ki Venezellal iiler Chavez'e sadk kalmaya devam edecek. Ve hi phem yok ki, kendini Chaveze adam destekiler ve birok ii de unu dnp, syleyeceklerdir: Nasl bir devrim bu?, Nasl bir sosyalizm bu?, Bu problemleri zecek miyiz yoksa sorunlar devam m edecek? Ve bu, Sosyalist Parti iinde, sonbaharda kongre dzenleyecek olan Venezella Birleik Sosyalist Partisi iinde derinlemesine dnmeye yol amaldr. Parti, ar derecede brokratiklemitir ve liderlik, reformcular tarafndan ynlendirilmektedir, ama aadan gelen bask da mevcuttur. Venezellada sa ve sol arasnda bir kutuplama sz konusudur ve bu kutuplama Bolivarc hareketin kendisi iersinde de yanstlmaldr. Bu durum, Marksist eilim iin ok elverili bir durum olmaldr. Kitle rgtlerinin barol oynamasyla birlikte bkp usanmadan direndiimizde, ne kadar hakl olduumuzu greceksiniz. Gney Afrika'da bahsettiimiz hareket, ANC'yi ve Gney Afrika Komnist Partisi'ni, tabii ki Gney Afrika Sendikalar Birlii'ni (COSATU'yu) de gzden geirdi. Hareket biraz

Sayfa 136

Ama iiler deneyimli insanlardr. Bir Meksikal ii PRD'ye bakar, sonra da o partinin nderlerine ve yle der: Bu insanlar umutsuz, yapacaklar hibir ey yok. Yemee ihtiyacm var. Bir ie ihtiyacm var. PRI iktidardayken, onlarn gangsterlerden rvet aldklarn bilirdik, ama en azndan bize yiyecek bir eyler verirlerdi, ve iim vard. Birok insan, kendilerine bir ey vereceklerini grdkleri iin bu psikoloji ierisinde PRIya oy verdi.
ertelenmiti ve genellikle de ekonomik durum yznden bu durum ertelenme sresini uzatmtr. Sabrl olmalyz. Ama Gney Afrika hakkndaki grlerimiz gzmzn nnde vuku bulmaya devam ediyor. Venezella'da da durum benzerdir, nk yoldalar Bolivarc hareketin ve PSUV yani Venezella Birleik Sosyalist Partisi'nin roln daima vurgulayarak ve gerekli taktiksel esneklikle teorik salaml birletirerek Venezella'da olaanst iler yaptlar. nanyorum ki birka yl ierisinde PSUV'un iinde bizim de katlacamz, Marksizm dncesiyle onlarn fikirlerini gbreleyecek kart bir sol kanat gelmi olacak. Tekrar tekrar Meksika 'da da liderliin ne kadar nemli olduunu gryoruz. 2006'da Lopez Obrador sadece kk parman kaldrarak, milyonlarca insann sokaa dklmesine vesile olmu ve baarl bir sosyalist devrimi gerekletirebilmilerdi. Lopez Obrador bu hareketten korktuu kadar Calderon hareketinden korkmadn dnyorum, nk hareketin nne ta koymaya almt. Bu sebepten, insanlar mantk olarak d krklna uradlar. Son seimlerde PRD (Party of the Democratic Revolution / Demokratik Devrim Partisi) ar bir yenilgi tatt ve eski PRI (Partido Revolucionario Institucional/ Institutional

Revolutionary Party /Kurumsal Devrimci Parti) halktan byk destek kazand. Bunun anlam Meksikal iilerin gerici olmas mdr yoksa aniden muhafazakar olmalar mdr? Meksikal iilerin psikolojisini anlamalyz. Onlar PRD'yi , Lopez Obrador'u desteklediler ama Meksika'da ciddi bir kriz sorunu var. Meksika'daki tm blgeler, Amerika Birleik Devletleri'nde alan gmenlere baldr. ( Bu durum tm Orta Amerika iin dorudur ve bunu Honduras ve El Salvador'da da grebiliriz.) Bu gmenler iten karldnda, ailelerine gnderecek para bulamazlar. Bu bir felakettir. Bu durum, Honduras'ta ihtilallerle aklanr veya zlr. Orta Amerika'daki tm lkeler iin bu durum birbirine benzerdir. Ama iiler deneyimli insanlardr. Bir Meksikal ii PRD'ye bakar, sonra da o partinin nderlerine ve yle der: Bu insanlar umutsuz, yapacaklar hibir ey yok. Yemee ihtiyacm var. Bir ie ihtiyacm var. PRI iktidardayken, onlarn gangsterlerden rvet aldklarn bilirdik, ama en azndan bize yiyecek bir eyler verirlerdi, ve iim vard. Birok insan, kendilerine bir ey vereceklerini grdkleri iin bu psikoloji ierisinde PRIya oy verdi. Onlar bir ey yapmadan, PRI kendi itibarn yaknda sarsacaktr. PRD, daha sol bir izgi zerinden durumu kendi lehine tekrar evirecektir. Faizm Tehlikesi? Birok elikiler ieren bu gei dnem sadece Gney Amerika'da deil genel olarak Avrupa'da da grlmektedir. Avrupada son gerekleen seim-

Lopez Obrador

Say 24

Sayfa 137

ou lkelerdeki renciler artk sol grl veyahut gerici (sac). Bu bakmdan 1930'lar gibi benzer dnemlerde faizmi tartmak gln. Faistler gidebildii yere kadar var olacaklar, tabi iki kk topluluklar halinde. Bilhassa saldrgan tutum sergileyebilir, zorba, iddet yanls olabilir ve de provokasyonlarda yer tutabilirler, ama gc ellerine aldklarnda yani iktidar ele geirdiklerinde ise onlar iin hi sorun yoktur. Her halkarda, ynetici snf sadece, ii snf bir dizi ar yenilgiye uradktan sonra reaksiyon gsterip, are bulmaya bavuracaktr. 1919 - 1939 dnemlerinde Almanya, talya ve spanya iin durum byleydi. Bundan dolay, sorunlarn karl, ok gemeden ortaya konacak, Avrupa ve Latin Amerika'daki iiler zaman zaman iktidar ele geirmeyi deneyecektir. Bu, kanlmaz ve gerek bir durumdur. Bolivya'da faist hareketlerin olduu sylenebilir. En azndan kar sa kanat hareketi iinde faistler kendilerine yer buldu. Kahraman Bolivya ii snf son bir ka ylda, en az iki sebepten dolay iktidar kolayca ele geirebildi. ktidar ele geirmeselerdi, bu onlarn hatas saylmazd, ama dzensizlik (kafa karkl) ve lider yetersizlii olarak adlandrlrd. Bolivyal iiler iki ayaklanma sahneye koydular. ki hkmet devirdiler. Size sormak istiyorum; Bolivyal iilerden daha ne isteyebiliriz, daha ne yapmalarn umuyorsunuz? Ama onlar iktidar ele geirme bak as olmayan liderler yznden bu gne kadar baaramadlar. Bylece yeni dnem, Evo Morales'in reformist (yeniliki) hkmetiyle sonulanmtr. Bu durum, Bolivya'da henz zlemeyen keskin bir snf mcadele dnemi balatt. Bu, Bolivyal Marksistlerin liderlik kurma kapasitelerine baldr ve de unu duyurmaktan mutluluk duyarm ki; IMT (Uluslararas Marksist Eilim) en nemli iki kesimin arasndaki ilikiyi tasvip etti: Bolivyal kesim ve Fasl kesim... (Devam edecek) iletisim@PolitikaDergisi.com www.marxist.com

lerde, zellikle sosyal demokrat partiler ar bir yenilgiye uradlar ve baz Avrupa lkelerinde ise ar sa partiler byk destek grd. Ar sol fraksiyonlarn ciddi bir psikolojik problemi olduunu biliyoruz. Asabi bir tik hastalna yakalanm gibiler ve ne zaman ar sa partiler biraz daha fazla oy alsa, hemen tamtam sesleri balar ve Faizm, faizm, faizm! diye barrlar. Bu tamamen bir samalk. Bu aamada, tm lkelerdeki snf gc kolerasyonu, faizm olasln kabul etmez. Savatan nce talya, Almanya, hatta spanya gibi lkelerdeki ii snf aznlkt. Hatta Almanya'da ar sa kanat ve faist partilerin demagojik argmanlaryla kolayca devirebildikleri (askere alabildikleri) devasa boyutta kyl snf mevcuttu. Hatta Fransa'da da savatan nce durum bu ekildeydi. imdi ise tm bunlar bitti. Kyl snf, birok Avrupa lkesinde kayplara kart ve ii snf imdilerde, toplumda kati bir ounluktadr. 1930'larda tm lkelerdeki renciler varlkl, baka bir deyile zengin ailelerin ocuklaryd (o dnemler niversitede okuyan kz renci says olduka azd). ou muhafazakard ve byk ounluu faist ve Nazi'ydi. 1926'da, Britanya'da renciler grev bozucuydu (yani grevdeki iinin yerini alan kii konumundalard). Almanya'da, talya'da ve Avusturya'da ou renci faistti. Peki durum imdi byle mi? Dnya'da faistlerin rencileri kontrol ettii herhangi bir lke ad verebilir misiniz? Aksine,

Sayfa 138

Politika DergisiSelma Aliye Kavaf Mlakat

Devlet Bakan

Selma Aliye Kavafla

ocuklar zerine...
Mlakat Gerekletiren: Nuran TALAY

uran TALAY: Kayp ocuklar konusunda sizin de desteinizle TBMMde alt komisyon kuruldu. Bu konuda polisle bir ibirlii de yaptnz. Bunlardan bahseder misiniz?

Selma Aliye KAVAF: Kayp ocuklar ulusal bilgi sisteminin oluturulmas, ilgili kurum ve kurulular aras ibirlii ve koordinasyonun salanmas kayp ocuklarn bulunmasnda ok nemlidir. Bu dorultuda TBMM Genel Kurulunda kayp ocuklar sorununun aratrlarak, alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Aratrmas Komisyonu kurulmas 2010 ubat aynda oy birliiyle kabul edilmitir. Haziran 2010da Kayp ocuklar Ulusal Bilgi Sistemi Projesi Kurumlar aras birlii Protokol Babakan Yardmcs Cemil iek, Adalet Bakan Sadullah Ergin, ileri Bakan Beir Atalay ve Ulatrma Bakan Binali Yldrm ve Bakanlm tarafndan imzalanmtr. Protokolle; Trkiyede ocuklarn kaybolmalarnn nlenmesi ve kaybolan ocuklarn bulunmas iin sorumlu kurumlar arasnda etkin ibirliinin salanmas amalanmtr. Sz konusu protokol kapsamnda kaybolma vakalarna ilikin ulusal bilgi sisteminin oluturulmas; kayp vakalarnn incelenerek nedenlerinin aratrlmas; yerel, blgesel ve ulusal dzeyde etkin ibirlii ile zm odakl uygulama ve politikalarn gelitirilmesi ile kayp ocuk bilgilerinin e-Devlet Kaps zerinden sunulmas hedeflenmektedir.

Kayp ocuklar Ulusal Bilgi Sistemi Projesi ile kayp ocuklarla ilgili mevcut kayt sistemi ve yaplan almalar deerlendirilecek, yeni kayt sistemine esas olacak ayr bilgi formu ile salkl veri toplanacak, arama ilemlerinde uygulanacak ilemlere standart getirilecektir. te yandan oluturulacak yeni kayt sistemi ile toplanacak bilgilerin belli aralklarla istatistiksel analize tabi tutularak konunun eitli ynleriyle deerlendirilmesi mmkn olacaktr. Bu sistemin oluturulmas sonrasnda kurumumuza bal kurulularmzdan izinsiz ayrlan

Say 24

Sayfa 139

ocuklarmzn veri girileri ve veri dmleri, kurulularmzdan internet balants ile e-Devlet Kaps zerinden yaplabilecektir. ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl koordinesinde yrtlen ve Bakanlma bal Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumumuzun payda olduu Kayp ocuklar Projesi de hazrland. Bu projenin amac ocuklarn kaybolmalarnn nlenmesi, kaybolan ocuklarn bulunmas iin sorumlu kurumlar arasnda etkin ibirlii salanmas, kaybolma vakalarna ilikin ulusal bilgi sisteminin oluturulmas, kayp vakalarnn incelenmesi, nedenlerinin aratrlmas ve kayp ocuk bilgilerinin e-Devlet Kaps zerinden sunulmasdr. Kurumlarmzda koruma altnda olan ocuklarmz, kimi zaman aileleri kimi zaman arkadalar ile vakit geirmekte, ya da izinli olarak ayrldklar hal-

de zamannda kurumlarmza geri dnmemektedir. Bu ocuklarmzdan bazlar bu ayrllar alkanlk haline getirmekte ve onlarca defa ayn davran sergileyebilmektedirler. Bu ocuklarmzn nereye gittikleri bilinmektedir. Ancak izinsiz ayrlan ya da zamannda geri dnmeyen ocuklarmz iin hi vakit kaybetmeden Emniyet Genel Mdrlne haber verilmekte ve gerekli ilemler yaplmaktadr. u an kurulularmzdan izinsiz ayrlan ya da izin sresi dolduu halde kaldklar kurululara dnmeyen ocuk says 487dir. Yaplan almalarla bu rakam son dnemde azalma gstermektedir. SHEK'e bal kurulularmzdan izinsiz ayrlan ya da izinli ayrlp dnmeyen ocuklarn kayp bildirimleri daha nce kurum yetkilisinin bizzat mracaat zerine alnrken, 25 Ocak 2010 tarihinden itibaren, bu mracaatn mesai saati dnda faks ve-

te yandan oluturulacak yeni kayt sistemi ile toplanacak bilgilerin belli aralklarla istatistiksel analize tabi tutularak konunun eitli ynleriyle deerlendirilmesi mmkn olacaktr. Bu sistemin oluturulmas sonrasnda kurumumuza bal kurulularmzdan izinsiz ayrlan ocuklarmzn veri girileri ve veri dmleri, kurulularmzdan einternet balants ile e-Devlet Kaps zerinden yaplabilecektir.

Sayfa 140

Bu ocuklarmza ihtiyalar olan destek hizmetlerini de veren 25 kuruluumuzda bakmaktayz. Drt ylda 25 kuruluun almas ok nemli bir rakamdr. u an yaptmz almalarla nmzdeki dnemde su maduru olan ve sua srklenen ocuklarmz iin 18 kuruluun almas iin yatrmlarmza devam etmekteyiz.
ya internetten e-posta yoluyla yaplmas ve bu bildirim zerine ocuun ivedilikle kayp olarak aranmas uygulamasna balanmtr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ise kurumlarmzdan izinsiz ayrlan ocuklarmzn tamamna yaknn su maduru olmu ya da sua srklenmi ocuklarn oluturmasdr. 2006 ylndan itibaren Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumumuz bu kapsamdaki ocuklarmz iin verdii hizmeti daha profesyonel hale getirmitir. Bu ocuklarmza ihtiyalar olan destek hizmetlerini de veren 25 kuruluumuzda bakmaktayz. Drt ylda 25 kuruluun almas ok nemli bir rakamdr. u an yaptmz almalarla nmzdeki dnemde su maduru olan ve sua srklenen ocuklarmz iin 18 kuruluun almas iin yatrmlarmza devam etmekteyiz. Kurulularmzda bu ocuklar ve aileleri ile aile odakl mesleki almalar yaplmakta ve ailelere danmanlk hizmeti verilmektedir. Aileye Dn Projesi kapsamnda zellikle ailesinin yannda yaamak isteyen ocuklarn aileleri, yaplacak incelemede ailenin yannda yaamalarnda bir saknca olmadnn tespiti halinde ekonomik olarak desteklenmekte, yaplan periyodik ziyaretlerle de aile glendirilmeye allmaktadr. Psiko-sosyal ynden travmaya uram bu ocuklar, aileleri ve ya-

kn evreleri ile kurulularmzdaki sosyal almaclar ve psikologlar mesleki alma gerekletirmekte, psikiyatri kliniklerinde tedavi srelerine ivedilikle balanmaktadr. ocuklar, sosyal, kltrel, sanatsal ve sportif faaliyetlere ynlendirilmekte, eitimlerini baarl bir ekilde srdrmeleri iin gerekli takipleri ve izlenmeleri salanmaktadr. 2009 ylnn Ekim aynda 81 ilimizin ocuk ube Mdrleri bir araya getirilerek ileri Bakanl tarafndan Kayp ocuk Rehberi oluturulmutur. Bu rehberle, kayp ocuklarn bulunmas amacyla yrtlecek i ve ilemlerde standartlama salanmas ve aratrmann btn boyutlar ile gerekletirilmesi hedeflenmektedir. Rehber, ocuun bulunmasndan sonra yaplacak i ve ilemleri de iermektedir. Ayrca, yrtlen faaliyetler srasnda karar alma mekanizmalar ve kurumlararas ibirliine ynelik aklamalar da bulunulmaktadr. Kayp ocuklarmz iin ALO 183 Sosyal Hizmet Yardm Hatt, ile ALO 150 BMER Hatt ve Babakanlk nsan Haklar Bakanlna bal telefonlara bavuruda bulunulmas, Trk Ceza Kanununun 104. Maddesinde geen 1518 yandaki madura ynelik cinsel eylemlerin takibinin ikyete tbi olmaktan karlmas kayp ocuk sorununun zmnde etkili olacaktr. Anayasamz, ailenin ve ocuun korunmasn zel olarak gvence altna alm korunmaya muhta ocuklarn topluma kazandrlmas konusunda dzenlemeler yaparak ocua verilen nemi vurgulamtr. Son Anayasa deiiklii de; ocuklarn ncelikli olarak korunmas gereken bir kesim olduunun vurgulanmas ve ocuklarn yksek yararnn gzetilmesi ile, lkemiz ocuklar iin nemli bir kazanm olacaktr. ocuklar ihmal ve istismara son derece msait olup, zaman zaman su ve kar arac olarak kullanlmaktadrlar. Bu nedenle ailelerin ncelikle ocuklaryla doru iletiim kurmalar, onlarn akran evresini ve srekli grt kiileri bilmesi gereklidir. zellikle internette tant kiiler ocuklarmz birtakm maceralara srkleyebilmektedir. Ailelerimiz bu konuda duyarl olmal, ocuklarna yardmc olmak iin bilinli hareket etmeli, gerekiyorsa bu konuda Bakanlm bnyesinde hizmet veren Toplum Merkezlerimiz ve Aile Danma Merkezlerimizden destek hizmet almaldrlar.

Say 24

Sayfa 141

Ailelerimizin ocuklaryla iletiimi ve bu konularda nasl bir yol izlemeleri gerektiine dair Bakanlma bal Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl geni kapsaml bir aile eitim program hazrlad. nmzdeki aylarda tamamlanacak almada hazrlanan eitim materyalleri tm kamu ve zel kurulularn kullanmna ak olacak, ayrca internet zerinden de herkes ulaabilecektir. Amacmz, ailelerin ocuklar hakknda daha bilinli olmalarn salamak ve sknt duyduklar her alanda ve zellikle ocuklaryla ilgili konularda yardmc olmaktr. ocuklarmzn salkl ve gvenli ortamlarda yaamalarn salamak hem devletimizin hem de ailelerin grevidir. Anne-babalar kadar medyaya da sorumluluk dmektedir. Medya kurulular yaynlarnda ocuklarn evden kamalarn zendirecek mesajlardan kanmal ve ocuklar kendilerine zarar verecek evre ve kiilere kar uyarmaldr. Kayp ocuklar bizim ocuklarmzdr, hi kimsenin byle bir sorunu grmezden gelme hakk yoktur. Bu konuda toplumumuz her bir ferdiyle, kamu ve zel kurulularyla topyekn bir mcadele iinde olmaldr. Nuran TALAY: SHEKte kalan ocuklarmzn hayata daha iyi hazrlanmalar iin almalarnz nelerdir? Selma Aliye KAVAF: Bakanlma bal Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrlmz, her kademedeki personeli ile, korumamz altnda olan ocuklar salkl bireyler olarak topluma kazandrmak iin her trl olumsuzluklar minimum seviyeye indirmek ve hzl bir ekilde yeni hizmet modellerini ocuklarmzn hizmetine sunmak iin almalarn srdrmektedir. Bu almalar iinde ok nemli bir yere sahip olan sosyal hizmet alanlarnn niteliinin ve eitimlerinin arttrlmas, zellikle ocuklarmzla birebir iletiim iinde bulunan bakm elemanlarmzn bilinli, donanml olmas gereinden hareketle, personel eitimine hz verilmitir. SHEK ile Milli Eitim Bakanl arasnda Eitimde birlii Protokol yaplarak; kurulularmzda alan ve istihdam edilecek bakm elemanlarnn ncelikle kz meslek lisesi ocuk geliimi mezunu olmalar ya da en az lise renimini tamamlayarak sertifika almalar salanmtr.

Ayrca 06 ya Benim Ailem ve 719 Ya Aile Eitim paket programlar aracl ile kurulularmzda alan personelin ocuk yetitirme becerileri gelitirilmekte, yaam becerileri Akrandan Akrana Eitim paket program ile de ocuklara gvenli davranlar ve yaam becerileri retilmektedir. Kurulularmzda alan personelin birebir ilgilenerek ocuklara daha fazla zaman ayrmalarnn salanmas bakmndan, personelimizin alma koullarnda iyiletirme almalar yaplmtr. Genel Mdrlmz tarafndan korunmaya muhta ocuklarmzn topluma salkl bireyler olarak katlm konusunda almalar srdrlrken, hizmetin iyiletirilmesinin yan sra gelitirilmesine ynelik ok sayda projelendirme almas yaplmaktadr. Nuran TALAY: Sokaklarda dilendirilen veya altrlan ocuklar iin neler yapyorsunuz? Selma Aliye KAVAF: Sokakta yaayan ve/veya altrlan ocuklar tehlikelerden korumak ve sosyal rehabilitasyonlarn salamak iin SHEKe bal ocuk ve Genlik Merkezleri hizmet vermektedir. Sokakta yaayan ve/veya altrlan ocuklarn youn olarak grld 30 ilde 38 ocuk ve Genlik Merkezi ve bu merkezlere bal 6 Gzlemevi hizmet vermektedir. ocuk ve Genlik Merkezleri aracl ile sokakta yaayan ve/veya altrlan ocuklara ynelik olarak; bakm, barnma, salk, eitim-retim sistemine kazandrma, eitim-retim sisteminde destekleme, mesleki beceri kazandrma, psiko-sosyal geliimlerini destekleme ve madde kullanan ocuklar tedaviye ynlendirme almalar yrtlmektedir. Ailelerine ynelik psiko-sosyal destek ve bilinlendirme almalar, meslek edindirme faaliyetleri, ekonomik yoksunluk iinde olduu belirlenen ailelere sosyal yardm hizmetleri, ocuklarn aileye dnlerinin mmkn olduu durumlarn tespiti halinde aile ve ocuun bir arada yaamasna ilikin uyum almalar gerekletirilmektedir. Sokakta yaayan/altrlan ocuklarn, rgn eitim veya mesleki eitime dhil edilmeleri ve ailelerinin yanna veya kurum bakmna ynlendirilerek, eitimini tamamlam ya da i sahibi genler olarak rehabilitasyonlarnn tamamlanmas amacyla, 2004 ylnda Bakanlmn koordinasyonunda, ileri Bakan, Salk Bakan, Milli Eitim Ba-

Sayfa 142

Yeni Hizmet Modeli, ncelikle sokakta altrlan, sokakta 24 saatini geirip her trl istismara ak olan, madde kullanan, suun faili veya maduru olan ocuklarn sokaktan ekilerek rgn eitim ve mesleki eitime ynlendirilmelerini, madde bamll tedavilerinin yaplmasn, barnma, beslenme, giyim, salk, eitim gibi tm ihtiyalarnn karlanmasn, toplumla yeniden btnletirilmesini ieren ok sektrl yaklam iermektedir.
kan ve Adalet Bakanndan oluan bir komite kurulmutur. Bakanlardan oluan Komitenin kararlar dorultusunda SHEK Genel Mdrlnce, Trkiye genelinde uygulanmak zere basamaklandrlm yeni hizmet modeli hazrlanm ve model, Babakanln 2005/5 sayl genelgesi, 25 Mart 2005 tarih ve 25766 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak uygulamaya konulmutur. Yeni Hizmet Modeli, ncelikle sokakta altrlan, sokakta 24 saatini geirip her trl istismara ak olan, madde kullanan, suun faili veya maduru olan ocuklarn sokaktan ekilerek rgn eitim ve mesleki eitime ynlendirilmelerini, madde bamll tedavilerinin yaplmasn, barnma, beslenme, giyim, salk, eitim gibi tm ihtiyalarnn karlanmasn, toplumla yeniden btnletirilmesini ieren ok sektrl yaklam iermektedir. Ayrca nleyici tedbirleri de kapsamaktadr. Hizmet Modeli ncelikle sorunun youn grld, stanbul, zmir, Ankara, Antalya, Diyarbakr, Adana, Mersin ve Bursa llerinde uygulanmaktadr. Dier illere de yaygnlatrma almalar srdrlmektedir.

Nuran TALAY: Erken evlilikler ve kz ocuklarmzn eitimleri hakknda neler dnyorsunuz? Selma Aliye KAVAF: Erken ve zorla evlendirilme, kz ocuklarnn ruhsal ve bedensel geliimleri zerinde olumsuz etki yaratan, eitimlerini kesintiye uratan, ileriki yalarda da buna bal olarak istihdam olanaklarna yeteri kadar eriememeleri nedeniyle salk ve sosyal haklardan yeterince yararlanamamalarna neden olan bir olgudur. Kk yata evlendirilen kz ocuklarnn, aile iinde iddete maruz kalma ve cinsel yolla bulaan hastalklara yakalanma riskleri de artmaktadr. lk evlilik yann doumlar zerinde de nemli bir etkisi vardr; daha erken yalarda evlenen kadnlar ortalama olarak daha uzun sre gebelik riski altna girmekte, bu da genellikle yaam boyunca daha fazla sayda douma yol aabilmektedir. Medeni Kanun ile evlenme ya kadn ve erkek iin eitlenerek ykseltilmi ve 17 yan doldurma art getirilmitir. Ancak hkim olaanst durumlarda ve nemli bir sebeple 16 yan doldurmu olan erkek veya kadnn evlenmesine izin verebilir. lkemizde yaplan aratrma sonular ve TK istatistikleri yllar itibari ile ilk evlenme yann ykselme eiliminde olduunu gstermektedir. Trkiyede son 20 ylda ilk evlilik yanda dzenli bir art olmutur. Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas (TNSA)-2008 sonularnn 2549 yalarndaki kadnlar iin daha nceki aratrmalarla karlatrlmas da evlilii erteleme eilimini dorulamaktadr; TNSA-1993 ve TNSA-2008 arasndaki 15 yllk dnemde ilk evlenme ya neredeyse iki ya artmtr. Yasalarmzda erken evlilii nleyici mekanizmalara yer verilmekle birlikte, dier sorun alanlarnda olduu gibi erken ve zorla evliliklerin nlenmesi iin de yasal dzenlemelerin yan sra sosyo-kltrel almalara ve toplumsal zihniyet dnmne ihtiya duyulmaktadr. Bu kapsamda; 25.2.2009 tarihli ve 5840 sayl Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu Kanunu ile kurulan Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu tarafndan, Erken Yata Evlilikler Hakknda nceleme Yaplmasna Dair Alt Komisyon oluturulmutur. Bakanlma bal Kadnn Stats Genel Mdrl de yasal almalarnn yan toplumsal zihniyet dnmnn salanmas srecinde farkndalk

Say 24

Sayfa 143

yaratmak ve duyarllk arttrmak zere almalar yrtmektedir. Bunlarn yan sra, kz ocuklarnn okullulama oranlarnn arttrlmas ve okul terklerinin nlenmesi byk nem tamaktadr. 2010 ubat ay itibariyle zorunlu eitim anda olup ilkretime kayd olmayan 89.350 kz ocuu bulunmaktadr. Bu sorunu ortadan kaldrmak iin gerek kamu kurum ve kurulular gerekse uluslararas kurulular, sivil toplum kurulular ve zel sektrn destekleri ile pek ok alma yaplmaktadr. Bu kapsamda kz ocuklarnn okullulama oranlarnn arttrlmas amacyla Haydi Kzlar Okula bata olmak zere Ulusal Eitime Destek, Kardelenler-ada Trkiyenin ada Kzlar ve Baba Beni Okula Gnder kampanyalar yrtlmektedir. Bunun yan sra Sosyal Riski Azaltma Projesi kapsamnda yrtlen artl Nakit Transferi uygulamas ile yoksul ailelerin ocuklarna ynelik karlksz eitim yardmlar yaplmakta ve kz ocuklarna erkek ocuklarna oranla daha fazla destek verilmektedir. Okul terklerinin nlenmesi ve devamszlklarn izlenmesi amacyla Milli Eitim Bakanl tarafndan

e-Okul veri taban etkinletirilmi, ilkretime kaytsz ocuklar ekran kurulmutur. Ayrca Adrese Dayal Kayt Sistemi ile e-Okul veri taban karlatrlmakta ve sistem dndaki ocuklar adresleriyle birlikte il ve ile leinde belirlenmektedir. Yetitirici snf retim program ile zorunlu eitim a kapsamnda olup eitli sebeplerle renimlerini yatlaryla birlikte zamannda yapamam, okula hi kayt olmam ya da srekli devamsz olan 1014 ya grubundaki ocuklarn eitimlerine akranlar ile birlikte devam edebilecekleri yeterlilikleri kazandrmas, ilkretime devamlarnn salanmas almas yrtlmektedir. Bu program kapsamndaki rencilerin %67sini kz ocuklar oluturmaktadr. Nuran TALAY: Son olarak eklemek istedikleriniz?.. Selma Aliye KAVAF: Sosyal sorumluluk erevesinde, dezavantajl gruplara ilikin gsterdiiniz ilgi ve duyarllnzdan tr sizlere ok teekkr ederim. Nuran TALAY: Biz de teekkr eder, almalarnzda baarlar dileriz. Nuran.Talay@PolitikaDergisi.com

Bunlarn yan sra, kz ocuklarnn okullulama oranlarnn arttrlmas ve okul terklerinin nlenmesi byk nem tamaktadr. 2010 ubat ay itibariyle zorunlu eitim anda olup ilkretime kayd olmayan 89.350 kz ocuu bulunmaktadr.

Sayfa 144

Temmuz en scak aydr...

Yetmedi mi Canmzn Yand?

Selvihan DEM besi yapmadlar m ge ykselen kara dumanlarn sahipleri? Evet, o yangn karanlarn, o yangn karttranlarn ve o yangna gz yumanlarn hayatlarnda bir ey deimedi. Onlar o kck karanlk, kfl dnyalarnda, kendi kabuklarnda tm acizlikleri ve eziklikleriyle yaamaya devam ettiler. Hibir ey yapmamasna vicdanlar kendi aplarnda rahatt da. Byle gelmi byle gider mezar kasvetinden farksz hayatlarn devam ettirdiler rezilce. Acyarak baktk o ok abdestli, namazl, dini btn hallerine.

Evet, o yangn karanlarn, o yangn karttranlarn ve o yangna gz yumanlarn hayatlarnda bir ey deimedi. Onlar o kck karanlk, kfl dnyalarnda, kendi kabuklarnda tm acizlikleri ve eziklikleriyle yaamaya devam ettiler. Hibir ey yapmamasna vicdanlar kendi aplarnda rahatt da.
Temmuz 1993 ylnda yaanan Sivas Olaylarnn zerinden 17 yl geti. Ate dt yeri yakar derler. Otelde yitirdiimiz canlarmzn yaknlar o acy ilk gnk gibi tarlar yreklerinde phesiz. Ancak ate sadece dt yeri yakmakla kalmad bu kez. Tm yurdu sard. Mara, orum, Erzincan derken Sivas da tarihe derin yanklarla kaznd. Aradan geen yllar unutmad, unutturmad Pir Sultan diyarnda yaanan acy Neydi kavgas yobazn hayatnda hi tanmad 32 canla? Kimin eline ne geti yangndan geriye kalan kllerden baka? Ne deiti hayatlarnda insanlar yitip gittikten sonra? Hi vicdan muhase-

Say 24

Sayfa 145

Ve Madmak kllerinden dodu; byd byd bir simge oldu karlarnda, onlar gremediler. ller gremez zaten. Ancak ldrdklerini zannettikleri diri canlarn omuzlarnda ykseldi yakp ykmaya altklar deerler. Neydi vurmak istedikleri hedef? Oraya kltrlerini yaatmak iin gelen bir avu Alevinin kan myd sadece, yoksa asl ldrmek istedikleri ama 32 cann lmne sebep olurken bir trl ldremedikleri dinsiz diye nitelendirilen Aziz Nesin miydi? yle din falan elden gitmi de deildi hani. Din elden gitse yuvalandklar camilerden kp da cihat naralar atabilirler miydi? Bu kadar basit miydi? Perde burada kapand ve oyun bitti diyenler yanlmaya devam etti. Perdeyi kaldrdk bakn ardnda sahnelenen neydi? Ne ne demiti aalk yobaz orada: Cumhuriyetin temelleri burada atld burada yklacak. te imdi dm zlmeye balad. Demek ki tek bir dertleri vard; o da ilerine bir trl sinmeyen Cumhuriyet. Bunu nasl yapacaklard, bir ara (bahane) bulmalydlar kendilerine. Cumhuriyete gnlden bal Aleviler. te imdi talar yerine oturuyordu. Aleviler zerinden Cumhuriyete, laiklie, demokrasiye, barn getirdii insan sevgisine, bilimin nderliindeki aydnla, adalete, zgrle gzdayd bu. znde akl ve bilin olan Atatrk ilke ve devrimlerinin zerine dklen benzini atelemilerdi. nsan emeine aklmt o kibrit. Bundan daha iyi bir ortam bulamazlard. artlar

Perdeyi kaldrdk bakn ardnda sahnelenen neydi? Ne ne demiti aalk yobaz orada: Cumhuriyetin temelleri burada atld burada yklacak. te imdi dm zlmeye balad. Demek ki tek bir dertleri vard; o da ilerine bir trl sinmeyen Cumhuriyet.
olgunlamt onlar iin. Alevler gkyzne el verirken Atatrkn, Pir Sultann heykellerini yerde srklemiler ve biraz olsun intikam egolarn tatmin etmilerdi. Yzyllar nce zamann iktidar da kendisine rakip grd Pir Sultan halk isyana tevik ediyor diye astrmam myd Sivasta? Oysa sormazlar m hi Pir Sultan neden isyan etmiti? Osmanlnn yapt hakszla, zulme, fakirlie, sindirmeye kar isyan etmemi miydi? Benim kpeklerimin bile boazndan haram lokma gemez derken zamannn Sivas valisine Sen kpek kadar olamyorsun halkn rzkn yemeye utanmyor musun? diye hesap sormam myd? Bu yzden devlete kar isyanc diye tehir edilip daraacna gnderilmemi miydi? te Sivasn bu kara yazsn Mustafa Kemal, Kurtulu Savanda bozmaya and imiesine mcadelenin kalbi yapmt Sivas. Evet, dedii gibi eli kanl yobazn, onu bile adam yerine koyan Cumhuriyetin temellerini atmt orda. Bu gzel olayn ansna orada kurulan niversitemizin adna Cumhuriyet niversitesi denmiti. Gelin grn ki o kalbi yine 2 Temmuz 1993te atete yaktlar Cumhuriyetten nasibini almam-

Sayfa 146

lar. Kurandan baka kitaba el srmemiler. Camiden baka mekana kafasn sokmamlar. mamdan bakasna kulak vermemiler. Atatrkn Cumhuriyet fazilettir demesine karlk Cumhuriyeti hi hak etmeyenler. Aradan geen 17 yl boyunca en fazla konuulan konu Sivas Olaylarnn simgesi haline gelen Madmak Otelinin ne olaca oldu. Kimileri mze olsun dediler, kimileri kaytsz kald altnda ileyen et lokantasna. Faili mehulleri bulunmadan, arkasnda kimler var, bu olaya kimler zemin hazrlad aratrlmadan, devlet vatandalar arasnda ayrm yapma politikasn deitirmeden (bilindii zere zamann babakan Tansu iller: ok kr halktan birilerine bir ey olmad. demiti sanki otelde can verenler halktan deilmi gibi), daha da nemlisi kendinden bakasna tahamml olmayan, birilerinin gazna gelerek farkl kltrden, inantan olan yurttan yakabilen geri kafal, cahil, yobaz zihniyet deimeden Madmak mze olmu ya da otel olarak kalm ne fark eder ki?

Eer bu lkede Kemalist ideoloji devlet yneticileri bata olmak zere halkn bir ksmn rahatsz ediyorsa, bunu bilen yneticiler hl laiklii bir tarafa atp dini kullanarak bu halk tabakasnn zaafndan yararlanmaya alyorsa ve bu olaylara anak tutuyorsa, eer hl lkenin aydn, gazetecisi, retim grevlisi, st dzey yneticisi, genci-yals, liberali, sosyalisti 2 Temmuzlarda szde yas tutarak arkn bir dilisi haline geliyor ama yanl ileyen bir dzeni deitirmek iin bir eyler yapmyorsa daha ok otuzar otuzar yanarz biz. Bu sadece din meselesi deildir, bu sadece Alevi meselesi de deildir. Bu bir yaam ekli olan Cumhuriyet meselesidir. te bu yzden Sivas Katliamn unutmayacaz unutturmayacaz. Alayarak deil, ancak eylem ve dnceyi birlikte yrterek 2 Temmuzlarn olmasn engelleyebiliriz. Selvihan.Cigdem@PolitikaDergisi.com

Say 24

Sayfa 147

Sayfa 148

PKitap: Sekiler

Ivan ILLICH, Tketim Klelii

Mustafa BALBAY, 78liler

Selma JAMES, Cinsiyet, Irk, Snf

Noam CHOMSKY, ktidar Anlamak

Zygmunt BAUMAN, Sosyolojik Dnmek

Mustafa Kemal ATATRK: Ben ocukken fakirdim. ki kuru elime geince bunun bir kuruunu kitaba verirdim. Eer byle olmasaydm, bu yaptklarmn hibirisini yapamazdm.
F. William ENGDAHL, Sahte Domuz Gribi, Sahte Gdalar Anthony GIDDENS, Kapitalizm ve Modern Sosyal Teori Emile DURKHEIM, Sosyolojik Ynetim Kurallar Ozan RMEC, Trk Siyasal Tarihi Alev COKUN, Anayasayla Sivil Darbe smail CEM, Sosyal Demokrasi Nedir, Ne Deildir? Andre VLTCEH, Bat Terr ve Propagandas Muzaffer Ayhan KARA, Koalisyon

Hazrlayan Emrah ZDEMR

Emrah.Ozdemir@PolitikaDergisi.com

Bu Blme likin nerileriniz in: kultursanat@politikadergisi.com

Say 24

Sayfa 149

PKitap: Trk
* Trk Sorunu, Prof. Dr. mit ZDA, Kripto BasmYayn, 2009

Sorunu*

Sleyman GK

1. Yzyl Trkiye Enstits Bakan ve Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi retim yesi Prof. Dr. mit ZDA tarafndan ele alnan, son gelimeler nda meydana gelen olaylar deerlendirdii kitap, Krt sorununa kar yaplmak istenen zmler neticesinde olas Trk Sorununa deinerek ortaya kabilecek bir kavgadan bahsetmektedir. zda; Trk Sorunu balkl kitabn drt blme ayrarak, sistemli bir inceleme yaparak meydana getirmitir. Bu blmlere bakacak olursak; birinci blmde Trkiye Cumhuriyetine kar alan rtl operasyondan bahseden yazar, Trkiyelilik kavramnn Trkiyeye ve milli devlete kar alan sava nitelendirmesinde bulunmaktadr. kinci blmde, terr konusunu ileyerek; terr rgt PKKnn geliim aamalarn sistemli bir biimde yer vererek rgtn i ve d balantlarn, kurulu stratejisini, ama ve hedeflerini realist ve objektif bir ekilde analiz etmitir. nc blmde; terr rgtnn yerli ve yabanc ibirlikilerinin Trkiye Devleti zerindeki amacnn etnikilik olduunu vurgulayarak, arpc belgeler ile ortaya koymaktadr. AB, ABD ve yerli ibirlikilerin asl amalarnn Trkiyenin milli birliini zedeleyecek, niter ve ulus devlet yapsna zarar verecek, etnisiteye dayal blclk sorunun varlndan bahsetmekte ve Avrupa Birliinin ifte standartlarnn, kamu ynetimi reformunun ve ikiz yasalarn Trkiyede bir etnik blnmeye yol aaca tespitinde bulunmaktadr. Drdnce ve son blmde ise; Krt alm ile balayan ve zaman ierisinde isim deitirerek demokratik bir sre olan milli birlik ve kardelik plannn sonucunda Krtleri memnun ederek ortaya byk ve nlenmesi g olan Trk Sorunu zerinde durarak, Trk halkna, milli bir devlet olan Trkiye Cumhuriyetini koruma ve kollamay hukuki snrlar ierisinde b-

rakmamay, hkmeti, d gleri her platformda bask altnda tutmay tlemektedir. Kitabn son blmnde bugn almas planlanan ancak alamayan bu paketin ierisinde ksa, orta ve uzun vadede hangi taleplerin yatt ve bu taleplerin kimler tarafndan hangi rtl/psikolojik operasyonlarla, nasl stratejiler izlenerek ortaya konulduunu, Trk ve Krt olarak bir etnik ayrmann kresel glerin gemiten beri hedefleri olduunu vurgulamaktadr. Kitab deerlendirirken baz kesimler kitabn ieriinin komplo teorileri zerine kurulduunu ve gereklemesinin imkanlar dhilinde olmadn belirteceklerdir. Bu konu zerinde fazla durmadan sadece realist bir bak as ile deerlendirmeye aldm ve sonuna kadar katldm kitabn ieriinden nemli grdm baz bilgiler nda sizlerle paylaacam. Komplolar, bir lkenin insanlarna rtl olarak yerletirilmi uyuturucu niteliinde olan kavramdr diye dnmekteyim. lk olarak Krt maduriyeti zerinde durmak gerekirse terr blgesinde yaayan halkn yaklak 30 seneden beri seilmi travma psikolojisinde grlmesidir. Krt maduriyeti elbette vardr ancak bu sre kendilerini stn bir rk gstermeye ve devletten ayrlmay gerektirmemektedir. Milli kimliin paralanmas durumunda ortaya i savalar, krizler, deien ittifak yaplar, devletin dalmas Irmak.Ataberk@PolitikaDergisi.com gibi sonular kabilir. Milli kimlik balamnda deerlendirilen dier bir husus ise Trkiye Cumhuriyeti Babakan R.T.Erdoann Trkiyelilik kavramdr. zda; Ayn corafyay paylamak ve srekli deien bir anayasaya bal olmak d-

Sayfa 150

nda ortak bir paydas olmayan insanlar ynn anlatmaktadr. diyerek bu kavramn kullanlmas ve gereklemesinin milli ve niter yapmza zarar verecei kanaatindedir. En nemli eletiriyi ise yazar; Trkiyenin mozaik bir lke olduunu dile getirenlere kar yneltmektedir. Ona gre, bir lkenin sosyolojik olarak mozaik olmas iin %65 orannda bir nfusun etnik olarak ayn kkten dierlerinin ise farkl etnik gruplardan olmas gerektiini ifade etmektedir. Terr konusunda aklamalarn dile getiren zda; terrn yerli ve yabanc glerin bir arac olduunu, bugn PKK kimin taeronu tartmasna kitapta aka yer vererek sorunun cevabn bir nevi vermi bulunmaktadr. PKK,1984ten 88e kadar Sovyetlerin arka planda desteklemesi ile ran ve Suriye adna Trkiyeye kar savamtr. 1987de Trkiyenin AB tam yelii iin bavuru yapmas, AB lkeleri Krt-PKK kartn oynamaya balamlardr.1991den sonra, PKKnn Trkiyeye kar sava AB-Suriye-ran adna srdrlen vekleten bir savaa dnmtr. 2003 sonrasnda da artk PKK, Iraka yerleen ABDnin dolayl-dolaysz denetiminde bir terr srecinin iindedir, diyerek terr rgtnn d desteklerini aka ortaya koymaktadr. Bu srete, Trklerin hassasiyetlerini dile getiren yazar; bayrak yaklmasna Trk halknn verdii tepkileri, DEHAPl belediyelerin yaptklarn ve bunlarn Trkler zerindeki etkilerinden bahsetmektedir. Prof. zda; Devletin yani hkmetin aciz bir politika izlediini belirtmekte ve grlerini u szlerle temellendirmektedir: Diyarbakrda elektrik parasn toplayamayan bir devlet dadaki ekyay yok edemez, eklindeki aklamas ve Dou ve Gneydou Anadoluya gezi dzenleyen babakann 100 polis ile gitmesini eletirirken Babakann bu lkede Trklerinde yaadnn farkna varmas iin Afyona da m 4000 polisin korumasnda girmesi gerekiyor? diyerek hakl bir eletiride bulunmaktadr. Bu srete koulsuz hkmet byk bir hata, gaflet iindedir. Srecin nasl biteceini kestiremeyen devlet yneticileri sorumluluu kendi zerinden atmak iin bu bir hkmet projesi deil devlet politikas diyerek ortaya kabilecek olas sonular kabullenme cesareti bile gsterememektedir. Yazarn bu tr yapc ve hakl eletirilerine katlmamak mmkn deildir. Soruna yanl tan koyan gemi ve bu-

gnk hkmetler sonucu da yanl analiz parametreleri ile tedavi etmeye kalkmaktadr. Burada bir kesimi memnun etmek iin lkenin %85inin Trke konutuu ve Trkiyenin sahibinin rk ve oven anlamda deil vatandalk ba ile bal herkes Trktr anlayn tayan evreler tarafndan son derece kaygyla izlenmektedir. Terr rgtnn giriimleri ve siyasi kanadn ve rgt liderinin aklamalar lkede Trk-Krt atmasna varan dar kapsaml bir i atmaya ynelme tehdidini hkmet unutmamaldr. Terr konusunda yazar; calann topist deil, Makyavelist bir reel politika izlediini ve calann demokratik konfederasyon/ zerklik talebinin Trkiyenin milli btnlnn tehdit etmesinin yannda ran, Irak ve Suriyedeki idari ve kltrel zerklikler erevesinde bir araya gelmesini neren model olduunu belirtmekle, politik nihai zm Gneydou Anadoluda DTP ve AKP dndaki siyasi partilerin de tekrar etkin olmasna balayarak bu konudaki grlerini belirtmektedir. Etnikilik balamnda ise yazarn belirttii grlerden ortaya kan kavramsal sonu; Trkiye, milli niter devletin tasfiye edilmesi amac ile gerekletirilen byk bir rtl operasyon ile kar karyadr. Avrupa Parlamentosunun kararlarnda Trk hkmetlerinin lkenin tamamn temsil etmedii kararn alarak Krt halknn kendi kaderini tayin hakk olduunu kabul etmitir ifadesi ile nemli sorunlara yol aacak kararlar vermektedir. En nemlisi ise, Cumhuriyet brokrasisi iinde etnikmerkezli bir rgtlenme olduu iddiasdr. Krdn Krd ve Trk kkenli atanmamas gibi etnik bilin patlamas yaanmaktadr.

Say 24

Sayfa 151

Sonu olarak belirtmek gerekirse; Trkiye Cumhuriyetinin, Trklerin devleti olduudur ve bu Cumhuriyete vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr. Trkiye Cumhuriyetinin zerinde kurulu olduu en nemli temel deer budur. Bu, Cumhuriyetin varlk nedenidir. Trkiye, AB tam yelik srecinde Trkiyenin etnik haklar konusunda att admlara ramen yllarca Bizim istediimiz sadece bireysel kltrel haklar diyen evrelerin Kltrel haklar yetmez, AB bizi tatmin etmiyor, cumhuriyet, iki millet esasl ve federasyon zemininde yeniden kurulmal tezini savunmaya balamalar Trk milletinin kzgnln arttrmaya balamtr. zetle; l-

kesinin kltrnn, egemenliinin tehdit altnda gren Trk milleti binlerce yl iinde yzlerce byk tehdidi atlatarak varln muhafaza etmenin verdii zgvenle kzgnln Trk Sorununu evlerinden balkonlarndan Trk Bayra asarak u lgn Trkler kitabn bir milyon adet satn alarak ve okuyarak, ehit cenazelerinde sakin fakat fkeli durarak gsteriyor.

Suleyman.Gok@PolitikaDergisi.com

IZIKTIRMAK / ki 12 Eyll akmas (Irmak ATABERK) IRMAK

Irmak.Ataberk@PolitikaDergisi.com Irmak.Ataberk@PolitikaDergisi.com

Sayfa 152

PKitap: Yaban
Ozan RMEC ve Mustafa Kemalin yaptklarn kyllere arptarak anlatr, onu bir hain gibi tantr. Kyller de Mustafa Kemal dmandr ve bamszlk yerine dman egemenlii altnda yaamaya razdrlar. Kye zaman zaman eyh Yusuf diye biri gelir. Kylleri okuyup, fler ve yklce miktarda para, erzak alp ky terk eder. Ahmet Celal eyh Yusufun sahtekar olduunu ahaliye anlatmaya alr ama dier konularda olduu gibi bu konuda da kyl onu dinlemez. Bir gn Ahmet Celal, eyh Yusufa gider ve onunla tartr; eyh ky onun yznden hemen terk eder. Bunun zerine kyller Ahmet Celali dlamaya balar ve ona Yaban lakabn takarlar. Bunun nedeni Ahmet Celalin kendilerine hibir ynden benzememesi en basitinden mesela her gn tra olmasdr. Ahmet Celal artk kyden ve kyllerden nefret etmeye balamtr. Zaten onu hayata tek balayan ey olan Kurtulu Savandan da kt haberler gelmektedir. Bu dnemde ayrca Mehmet Ali kyden

oman Haymana Ovas, Porsuk ay civarnda geiyor. Kurtulu Savanda bir kolunu kaybeden Ahmet Celal; ailesi, yakn olmayan biridir ve eri olan Mehmet Alinin daveti zerine Mehmet Alinin kyne yerleir. Balarda Mehmet Alinin evinde kalmaktadr. Uzun sren savatan yorgun dmtr ve tek kolunu kaybetmesi onun skntsn arttrmaktadr. Her eyden elini ayan ekip, kyde sakin bir yaam kurmay hayal eder. Ancak ky ve ky ahalisi savan etkisi ve devletin ilgisizlii nedeniyle sefil bir haldedir. Kyller ksa boylu, clz ve bakmszdr. Giysileri parampara olmu, sakallar iyice uzam ve gen olanlarn dahi yzleri krmtr. Kyller ayrca ok cahil ve banazdrlar. Kurtulu Sava hibirinin umurunda deildir, sadece askere alnmamak iin neler yapabileceklerini dnmektedirler. Ahmet Celal balarda Kurtulu Savanda verdii mcadeleyi gsteren olmayan kolunu kyllere fark ettirmek iin urar ancak hibir kyl onun bir kolunun olmamasn yadrgamaz. Bunun nedeni kyde de birok sakat insann bulunmasdr. Ahmet Celal Mehmet Alinin evinde Mehmet Alinin annesi, iki kz kardei ve erkek kardei smaille beraber kalmaktadr. Ahmet Celal bir gn kahvede kyn zengini Salih Aa ile tanr. Salih Aa zavall durumdaki cahil kylleri hile dolapla iyice smren uyank, menfaati bir adamdr. Ahmet Celal onu ilk gnden sevmez. Salih Aa da ondan holanmaz nk onun dier kyller gibi kolay sindirilecek bir insan olmadn anlar. Romandaki dier nemli bir karakter Bekir avutur. Bekir avu Anadoluda ok gezmi bir insandr ve bu nedenle dier kyllere gre biraz daha bilgili, kltrldr. Ahmet Celal kendisine en yakn olarak onu grr ve genelde onunla sohbet eder. Ahmet Celal sava gelimelerini takip etmek iin kasabadan gazete aldrr ve Mustafa Kemalin haklln, bamszln nemini kyllere anlatmaya alr. Ancak ky muhtar yobaz bir insandr

Say 24

Sayfa 153

bir kzla evlenir. Bu skntl dnemde Ahmet Celalin bir gn komu kylerden birinden geerken grd bir kz onu tekrar hayata balar. Bu kz dier kyllerin aksine Ahmet Celale gzel gzkr. Onun utanga, nazl hareketleri, gzel yz ve vcudu Ahmet Celalin ban dndrr. Bir ara onu istetmeyi dnr ama daha sonra ayn kza Mehmet Alinin kardei smailin talip olduunu renir ve hemen bu dncesinden vazgeer. smail tam bir haylazdr ve evde srekli sorun karr. Kz kardelerine, annesine zulm uygular ancak gc Ahmet Celale yetmez. Ayrca ksa boylu, kambur ve zayftr. Ahmet Celal gzelim Eminenin smaille evlenecek olmasn bir trl hazmedemez. Zaten Mehmet Ali tekrar askere gittikten sonra annesi de Ahmet Celale kt davranmaktadr. Bunun zerine Ahmet Celal Bekir avuun kyn biraz dndaki evine tanr. Burada kyl bir kadn gelip kendisine yardm etmektedir. Ayrca bir eek almtr ve en iyi dostu raflardaki kitaplar ile ahrndaki eeidir. Eek, Ahmet Celalin yalnzlna ortak olur, inlemeleriyle onun duraan hayatna biraz renk katar. Bir sre sonra dman uaklar ky zerinden gemeye ve yere baz bildiriler atmaya balarlar. Bu bildirilerde, bir sre sonra ky dman askerlerinin gelecei ancak kimseye zarar gelmeyecei ve kyllerin korkmamalar gerektii yazldr. Ahmet Celal artk kylden tamamen kopmutur ve onlarn ne

yaptklaryla ilgilenmemektedir. Kyller zlmek, korkmak bir yana dmann kendilerine para brakacan dnmekte ve geleceklerine sevinmektedirler. Bu arada ky Cennet adl bir kadnn yaptklaryla alkalanr. Bekaret ve namus kyde ok nemli kavramlardr ancak Cennet kocas Sleyman aldatmaktadr ve birok kez kyde deiik erkeklerle yakalanmtr. Bir sre sonra kye dman askerleri girmeye balar. lk gnlerde dman askerleri kaba deillerdir. Sadece Ahmet Celalin eyalarn kartrr ve silahna el koyarlar. Birka gn kyde bu ekilde geer. Dman askerleri kyde diledikleri gibi yiyip imektedirler ve bunlarn parasn daha sonra deyeceklerini sylemektedirler. Salih Aa dmana her konuda yardmc olur, ileride olabilecek bir tatszlkta dmann kendisine bir zarar vermemesi iin byle bir politika izlemektedir. Ahmet Celal de dmann kt niyetli olduundan emindir ve kyden kamann yollarn aramaktadr. Bir sabah Ahmet Celal seslerle uyanr. Kapsnn nnde birka dman askeri onu rahatsz etmektedir. eride Ahmet Celalden baka onun sonradan tant ve arkada olduu kk yataki oban Hasan ve Ahmet Celale bakan kadn vardr. Dman eve gelir ve Ahmet Celalin kitaplarn yrtmaya balar, Ahmet Celal onlarla bouur. Bu bouma sonucu kk Hasan araya girmek isterken dman askerleri tarafndan ldrlr. Kyde artk sava resmen balamtr. Dman askerleri ky halkn evlerinden karr ve evleri yakmaya balar. Halk ky meydannda toplanr. Kadnlar, kzlar alamakta; erkekler aresizlik iinde beklemektedirler. Ahmet Celal de ak Emineyi orda grr ve onunla arka taraflara doru geerler. Emine de smaille evlendiine pimandr. Bekleme sresince aralarnda yeniden bir eyler doar ve Ahmet Celal beraber kamak iin bir plan yapar. Akam saatlerine doru evler yanmaya devam ederken dmanlar kadnlara saldrmaya, tecavz etmeye, erkekleri dvmeye balar. Ahmet Celal bu kargaay frsat bilip, Emine ile beraber daa doru kaar. Gece boyunca kyden silah sesleri, alaylar, barlar duyulur. Daa doru da ate alr ve hem Emine hem de Ahmet Celal vurulur. Geceyi birbirlerini tedavi ederek koyun koyuna yatarak geirirler. Dman ayn gece ky terk eder. Ahmet Celalle Emine yaraldr ancak yollarna devam etmelidirler. Emine tm gayretine ramen vurulduu iin yryemez

Sayfa 154

ve orda kalr. Ahmet Celal karnndan kanlar akar bir halde yrmeye devam eder... Trk edebiyatnn nde gelen eserlerinden biri olan Yaban kanmca baz evreleri rahatsz edebilecek bir romandr. Yaban toplumsal bir gereklii ok keskin bir anlatmla ve srkleyici bir hikayeyle anlatr. zetten de anladmz gibi romanda kyller cahil, yoz, banaz ve aciz olarak gsterilmitir. Ahmet Celalle kyller arasnda inanlmaz bir kopukluk vardr. Kyller Ahmet Celalin temiz olmasn, dzgn giyinmesini yadrgamaktadrlar. Ayrca kyller lkelerinin bamszlk savayla ilgilenmemekte, Mustafa Kemale dman gzyle bakmaktadrlar. Dman askerlerinin gelmesinden rahatsz deillerdir ve kendilerine saldrlmadka onlarn hakimiyetine razdrlar. Yakup Kadri'nin daha sonralar Kadro Hareketi ile somutlatraca halka ramen halk iin eklinde jenerik bir zeti yaplabilecek elitist, himayeci ve entelektel bir kadro gereksinimini yanstan dnceleri bu romanda da bulunabilir. Zira kyller doru ile yanl seemeyecek kadar cahil, fakir, siyasetten yabanclam durumdadrlar. Yakup Kadri, kylleri bu denli kt bir biimde ele ald romannn birok yerinde bu suun kyllerde olmadn da belirtmitir. Kitaptan bir alnt yapmak istiyorum. Ahmet Celal kitabn bir yerinde yle dn-

mektedir: Eer bilmiyorlarsa kabahat kimin? Kabahat benimdir. Kabahat, ey bu satrlar heyecanla okuyacak arkada, senindir. Sen ve ben onlar, yzyllardan beri bu yaln tabiatn gbeinde, herkesten, her eyden ve her trl yaamak evkinden yoksun bir avu kazazede halinde brakmz. Alk, hastalk ve kimsesizlik bunlarn etrafn evirmitir. Ve cehalet denilen zifiri karanlk iinde, ruhlar her yanndan rtl bir zindanda gibi mahpus kalmtr. Grld gibi Yakup Kadri, bu cehaletin sorumlusunun kye eitim, teknoloji ulatramayan devlet ve onlar eitemeyen aydnlar olduunu dnmektedir.

Ozan.Ormeci@PolitikaDergisi.com

PD

www.politikadergisi.com iletisim@politikadergisi.com

EHT ASKERLERMZ SAYGIYLA, MNNETLE, BYK ZNTYLE ANIYORUZ.

Teekkr:
> Uluda niversitesinin eskimez rektr Mustafa Yurtkurana, > Deerli hocamz Serta Serdara, > Hocamz Tahir Bataymaza, > Yenia yazar Arslan Buluta, >Dilek ve Oktay Sinanolu iftine, > Cumhuriyet yazar Emre Kongara, > Kerem Doksata, > Sina Akine, > Soner Yalna ve odatv.coma, > Milliyet gazetesi yazar Melih Aka ve elbette Haldun Erteme, > UMED Bakan Erdin Dndara > Metin Tnay ve Verim Hosinge, > Tm emei geenlere > Ve tabii ki desteini esirgemeyen tm okurlarmza Dergimize verdikleri destekten tr teekkr etmeye bor biliriz.

ALELERNN, SEVDKLERNN VE ULUSUMUZUN BAI SAOLSUN.

EY TRK GENL! Birinci devin Trk Bamszln, Trk Cumhuriyetini, sonsuza dek korumak ve savunmaktr. Varlnn ve geleceinin biricik temeli budur. Bu temel, senin en deerli (gven) kaynandr. Gelecekte de, yurt iinde ve dnda, seni bu kaynaktan yoksun brakmak isteyecek ktler bulunacaktr. Bir gn, Bamszln ve Cumhuriyetini savunmak zorunda kalrsan, greve atlmak iin iinde bulunacan ortamn olanak ve koullarn dnmeyeceksin! Bu olanak ve koullar ok elverisiz olabilir. Bamszlna ve Cumhuriyetine kymak isteyecek dmanlar, btn dnyada benzeri grlmedik bir yenginin temsilcisi olabilirler. Zorla ya da aldatc dzenlerle, sevgili yurdunun btn kaleleri alnm, btn tersaneleri ele geirilmi, btn ordular datlm ve yurdun her kesine eylemli olarak girilmi olabilir. Btn bu durumlardan daha ac ve daha korkun olmak zere, yurdun iinde ynetim banda bulunanlar, aymazlk ve sapknlk ve stelik hayinlik iinde bulunabilirler. Dahas, ynetim banda bulunan byleleri, kiisel karlarn, yurduna girip yaylm olan (d) dmanlarn siyasal amalaryla birletirebilirler. Ulus, yoksulluk ve darlk iinde ezgin ve bitkin dm olabilir. Ey Trk geleceinin gen kuaklar! te bu ortam ve koullarda bile devin, Trk Bamszln ve Cumhuriyetini kurtarmaktr. Gereksindiin g, damarlarndaki soylu kanda vardr.