Yl: 1 Say: 6 Nisan 2010

Kurucu : Mberra ALTIN Hazrlayan, Editr : Emre ALTIN Yazarlar Mberra Altn, Orhan Aydilek, Alican Tonbul, Turan Gnara Kaynaklar : Fizikist.Com

Fizikist Dergisi, Fizikist.Com sitesinin yayn organdr. Hibir yaz ve alma Fizikist.Com sitesi yazarlarndan izin alnmakszn kullanlamaz.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Tm Haklar Sakldr. 2010

Fizikist.Com 2 Yanda!

Siz deerli ziyaretilerimiz ve yelerimizle beraber 2. ylmz doldurduk. Sitemiz sizlerin sayesinde gelierek iyi bir bilim ve teknoloji sitesi haline geldi. Ziyaretilerimizin ve yazarlarmzn katklar, sitemizin daha da gelimesine sebep oldu. 26 Mart 2008 gecesi sitemiz fizik, bilim ve teknoloji severlere kapsn amt. Aradan 2 yl geti ve yelerimizle beraber bir aile ortam oluturduk. Son zamanlarda kan Fizikist E-Dergi sayesinde site d okunma payda kazanm olduk. Fizikist Haber Alarm, Fizikist Ara ubuu eklentileri sayesinde ziyaretilerimize ve yelerimize sitemizdeki son haber ve ieriklere ulam kolayl saladk. Sitemizin gelimesinde katkda bulunan herkese tek tek teekkrlerimi sunuyorum. Umarm Fizikist.Com ile beraber bu bilim ve teknoloji yolculuu uzun yllar srer. Emre Altn Fizikist.Com Yneticisi

Dalga-Tanecik Dualitesi
Ikla ilgili drdnc yazmza De Broglienin beklenen dalga tanecik kardeliini saladn sylemekle balayabiliriz. Fizikte bu dalga tanecik dualitesi olarak bilinir. Dualite ikili gereklik demektir. Yani k dalgadr ve taneciktir ikili gereklii

De Broglie (1892-1987) Fransz dkdr.Yani soylu bir ailenin ocuudur. Dnem ortaa avrupas olunca soyluluun ok ie yaradn sylemeden geemeyeceim dorusu. Abisi fiziki olan De Broglie bir tarihidir. Ancak abisi ile laboratuarda geirdii zamanlar fizie olan ilgisini ve merakn ortaya karm ve tarih renimini tamamladktan sonra doktora tezi iin bir fizik konusu semeye karar vermiti. Dnem n dalga olduunu savunan fizikilerle tanecik olduunu savuna fizikilerin kar karya olduu bir dnemdi.Muhtemelen abisi de bu fizikiler iinde yer alyordu. yle dedi; De Broglie Ya ikisi de doruysa?.Doktora tezinde de savunduu konu bu oldu . Ik tanecikli yapdadr ve Einstein n dedii gibi fotonlardan olumutur. Ancak bu tanecikler ayn zamanda dalga zellii de gstermektedirler. Ve tarihi fikrini ortaya att. Ik tanecik zellii gsteriyorsa, neden tanecikler de dalga zellii gstermesin?. Evet tarihi diyorum nk bu fikir onun doktora teziydi ve 1929 ylnda Nobel fizik dlne layk grld. Formlize edilmi hali = h/P Momentumu olan tanecik yapn n dalga boyu var. Ancak fark edeceimiz gibi bir taneciin momentumu ne kadar bykse dalga boyu o kadar kktr. Yani k ayn anda hem dalga hem tanecik zellii gstermez.Her tanecie elik eden bir dalga vardr.Ancak farkl olaylarda bir baskn zellik gsterir. Fotoelektrik olayda tanecik basknken, krnm olaynda dalgann baskn olmas gibi. Bu arada Davisson ve Germer i de anmadan geemeyeceim dorusu. Yaptklar bir deneyle birazda tavafuk demek doru olur sanrm elektronun nikel kristalinde krnma uradn kefettiler.

Bu da bize gsteriyor ki dalga yalnzca fotonlara deil ktlesi ve hz ne olursa olsun tm maddesel taneciklere elik etmektedir. Maddesel tanecikler denince aklmza doal olarak mekanik gelmektedir. Heisenberg ve Schrdinger de bu zellikleri gsteren nda mekanik incelemesi yaplabilir diyerek dalga mekanii yani kuantum mekaniini kurdular.

Kuatum konusunu ileriki saylarda ayrntl olarak ilemeyi dnyorum.ancak kla ilgili son noktay koymadan balamak uygun olmaz herhalde. De Brogli dalga ve tanecii birletirince Maxwell de elektrik manyetizma ve optik konularn birletirdi. Bu fizikteki en byk birletirmedir. Elektrik alandaki deiim manyetik alan, manyetik alandaki deiim ise elektrik alan dourur. Bu iki gerek daha nce Faraday ve Amper tarafndan ayr ayr kefedilmiti. Peki elektro manyetik olarak adlandrabileceimiz bu birletirmede n rol nedir? Bir dahaki saymzda bu soruyu yantlamaya alacaz.

Mberra Altn Yksek Fizik retmeni

Einsteinden 10 Hayat Dersi

Albert Einstein ou insan tarafndan dahi olarak grlr. u ana kadar yaam en etkili bilim insan olmann yannda teorik fiziki, filozof ve yazard. Bilime birok katk salam Einsteinn baar srlarn merak ediyor musunuz?

1. Meraknzn peinden gidin Benim zel bir yeteneim yok. Yalnzca tutkulu bir meraklym. Sizin meraknz eken nedir? Neyi en ok merak ediyorsunuz? Benim merak ettiim neden baz insanlarn baarl olup bazlarnn olamaddr. Bu yzden yllarca baar zerine altm. Meraknzn peinden giderseniz baarya ularsnz. 2. Azim paha biilmezdir ok zeki olduumdan deil, sorunlarla uramaktan vazgemediimden baaryorum. Belirlediiniz yolun sonuna ulaacak kadar sabrl msnz? Posta pullarnn gidecei yere varasya kadar mektuba yapp kalmasndan tr ok deerli olduu sylenir. Posta pulu gibi olun ve baladnz ii bitirin. 3. Bugne odaklann Gzel bir kz perken dzgn araba kullanan birisi, pce hak ettii dikkati vermiyor demektir. ki at ayn anda sremezsiniz. Bir eyler yapabilirsiniz ama her eyi yapamazsnz. imdiye odaklann ve btn enerjinizi u anda yaptnz ie verin. 6

4. Hayal gc g verir Hayal gc her eydir. Sizi bekleyen gzelliklerin nizlemesi gibidir. Hayal gc bilgiden daha nemlidir. Hayal gcnz geleceinizi belirler. Einstein yle der: Zekann gerek gstergesi hayal gcdr, bilgi deil. Bu yzden hayal gcnzn hantallamasna izin vermeyin. 5. Hata yapn Hi hata yapmam bir insan yeni bir ey denememi demektir. Hata yapmaktan korkmayn. Eer nasl okuyacanz bilirseniz hatalar sizi daha iyi bir konuma getirebilir. Baarl olmak istiyorsanz yaptnz hatalar e katlayn. 6. An yaayn Ben gelecei hi dnmem, ne de olsa gelecektir. Gelecei ayarlamann tek yolu olabilidiiniz kadar imdide olmaktr. u anda dn ya da yarn deitiremezsiniz. nemli olan tek an imdidir. 7. Deer yaratn Baarl olmaya deil, deerli olmaya aln. Zamannz baarl olmak iin harcamayn, deerler yaratn. Eer deerli olursanz baar kendiliinden gelecektir. 8. Farkl sonular beklemeyin Delilik: Ayn eyleri tekrar tekrar yapp farkl sonular beklemek. Hergn ayn rutinde yaayarak farkl grnmeyi bekleyemezsiniz. Hayatnzn deimesini istiyorsanz kendinizi deitirmelisiniz. 9. Bilgi deneyimden gelir Bilgi malumat deildir. Bilmenin tek yolu deneyimlemektir. Bir konuyu tartabilirsiniz ama bu size sadece felsefi bir anlay kazandrr. Bir konuyu bilmek istiyorsanz onu deneyimlemelisiniz. 10. Kurallar renin, daha iyi oynayn Oyunun kurallarn renmek zorundasnz. Bylece herkesten iyi oynayabilirsiniz. Yapmanz gereken iki ey var. Birincisi oynadnz oyunun kurallarn renmek. kincisi ise oyunu herkesten iyi oynamay istemek. Bu iki eyi yaparsanz baar sizinle olur!

te gelecein pratik otomobili

Bundan 20 yl nce arabann by ve hzl gideni makbld. Ancak giderek artan ehir nfuslar ve petrol fiyatlar bu grn yok olmasn salad. te tm bu sorunlar zecek araba tasarm...

Byk ehirde yaayan otomobil sahipleri iin benzin paras, trafik ilesi ve park yapmak byk bir sorun haline geldi. Aslnda bu nemli sorun tamamen aracnzn zellikleriyle de balantl. u anda bulunan ekonomik aralar, bu sorunlar bir nebze de olsa zyor. Ancak ekonomik aralar hem fiyat hem de tasarm olarak kendi sorunlarn yaratyor. Kazalara kar dayanksz olan bu aralar ayn zamanda donanmsal olarak da eksiklikler yayor. Gnmzde birok arabada bulunan teknolojik src yardm ounlukla bu cihazlarda kullanlmyor. Tasarmclar teknolojinin nimetlerini kullanp tm bu sorunlar ortadan kaldracak bir ara gelitirdi. Getiimiz yllarda yz yln en byk bulularndan biri olarak seilen ve Amerikadaki posta tekilatnn resmi ulam arac olan Segway gelecein otomobil tasarm iin kilit konuma geldi. Segway otomobillerle bulutu General Motorsun alt irketlerinden biri, EN-V adl konsept bir tasarm bu konuda byk bir adm atacak. Segway ve otomobillerin tasarm olarak hazrlanan bu ara, iki kiinin kullanaca ekilde tasarlanm. Teknoloji sitesi ShiftDelete.Netin haberine gre, iinde GPS ve teknolojik sr destei bulunan EN-Vyi kullanmak iin zel bir dokunmatik ekran tasarlanm.

Bu teknolojik ara gnmzdeki en ekonomik otomobillerden bile daha ufak tasarlanm. Lion bateriyle alacak olan bu ara dolu arjla 40 kilometre gidebiliyor. Aracn en ilgin zellii ise kendiliinden kablosuz internet zelliinin bulunmas. Bu sayede, ara kullanrken aracn ara yz sayesinde arkadalarnzla greceksiniz. n panelde bulunan haritada ise dier ara sahibi arkadalarnzn konumlarn grebileceksiniz. General Motors, hala gelitirme aamasndan olan EN-V adl arac nmzdeki yllarda seri retime geirmeyi dnyor.

Uzman, ok dar bir alanda yaplabilecek tm hatalar yapm kiidir. Niels Bohr

10

Gneyde de tyrannosaur varm

Tyrannosaurlarn, gney yarm kreye asla ulaamad ynndeki teori rtld. Gney yarmkrede ilk kez bir tyrannosaur fosili bulundu. Avustralya'nn gneydou kesiminde yer alan en az 105 milyon yllk bir jeolojik blgedeki bir dinozor barnanda bulunan bu kala kemiinin 30 santimetre uzunluunda olduu belirtildi. Bu aratrmaya katlanlardan ngilteredeki Cambridge niversitesi Yerbilimleri blmnden Profesr Roger Benson, bu kemiin phesiz bir tyrannosaura ait olduunu, bu etobur dinozorlarn kala kemiklerinin kendilerine zg ve ayrdedilebilir olduunu kaydetti. Benson, bu kefin ok ilgin olduunu, bu zamana kadar tyrannosaur fosillerinin sadece kuzey yarmkrede bulunduunu, bu durumun da paleontologlar bu dinozor trnn hibir zaman gneye ulamay baaramad dncesine sevk ettiini syledi. Sadece bir kemik bulmalarna karn, bu kefin, 110 milyon yl nce bunun gibi kk tyrannosaurlarn gezegenin her yerinde yaam olabileceklerini gsterdiini belirten Benson, bu kefin, bu dinozor grubunun evriminin anlalmas asndan ok nemli olduunu bildirdi. Avustralyada bulunan bu fosillemi kemiin, yaklak metre boyunda ve 80 kilo arla sahip bir tyrannosaura ait olduu, bu dinozorun bann byk, kollarnn ksa olduunun dnld ifade edildi.

11

Mamutlarn soyu nasl kurudu?

Ynl mamut olarak adlandrlan mamut trnn, ani bir olayn meydana gelmesi sonucu yok olmu olabilecei bildirildi. Proceedings of the Royal Society B adl dergide bugn yaymlanan aratrma, 4 bin yl nce Asya, Avrupa ve Kuzey Buz Denizinde bir adada yaam ynl mamutlarn iklim deiiklii sonucu deil, muhtemelen hastalktan veya frtna sonucu yok olmu olabileceini belirtiyor.

Aratrma, kalntlarn yan belirlemek iin kullanlan karbon 14 sayesinde, Sibirya'nn kuzeyine yakn Rusya'ya ait Wrangel adasnda M 1700 ylnda birka mamutun yaadn gsterdiini ifade ediyor. 4 bin yl nce Wrangel'de bir mamut kolonisinin yaad biliniyor. Aratrma, sve'teki Stockholm niversitesi olarak bilinen Anders Angerbjorn niversitesinden bir ekibinin, Wrangel'de bulunan mamut kalntlarnda yapt DNA testlerinin, ynl mamutlarn genetik eitlilii azalmad hatta artn ortaya koyduunu, bylece ekibin ynl mamutlarn yava bir evre deiimi sonucu deil, byk bir frtna, yeni bir virs veya yeni bir bakterinin ortaya kmasyla yok olmu olabilecei sonucuna vardn belirtiyor. Aratrmaclar ayrca, Wrangel adasna mamutlarn yok olmasndan yzlerce yl sonra gelen insanolunun da mamutlarn yok olmasna sebep olmu olmasnn imkansz oluduunu aklyor. 750 bin yl nce yaam step mamudundan ynl mamut gelimitir.

12

Robot Dnyasnda neler oluyor?

nsanolunun oluturduu en byk fenomenlerden biri olan robotlar, artk byk lde hayatmzn iine girmi bulunmakta. Peki robot teknolojisinde bugne kadar neler yaptk, bir bakalm...

Teknolojinin insanla kazandrd en byk fenomenlerin banda robotlar geliyor. Robot teknolojisi, sektrn her alannda bir ekilde gnlk hayata girmi durumda. Mutfamzda bile birok robot rneine rastllarken, zellikle Japon teknoloji firmalar yeni nesil robotlar zerinde almalarna devam ediyor.

Robotlarn en byk sorunu olan yapay zeka, kimi prototipler iin sorun yaratmazken, kimi prototipler iin ise geliimlerine dair en byk engeli oluturuyor.

Yine Japonya'da gelitirilen bu robot, humanoid olarak adlandrlyor. nsana benzeyen yz yaps ileride daha da gelitirilecek

13

Uarken uyuyan ku
Tm mrn uarak geiriyor... Sadece remek iin konuyor... Baharn habercilerinden... Ebabil kuu... Yaayan Bahar kampanyas bamzn zerinden geip giden kular tantyor... te onlardan biri... Ebabil... Ebabiller aslnda kahverengidir, fakat gkyznde uarlarken siyah grnrler. Uzun, bumeranga benzer kanatlar, ksa ve atall kuyruklar vardr.

Ebabilleri, krlangla kartrabilirsiniz. Fakat krlanglar gibi uarken kanatlarn krmazlar. Ayrca onlar krsal bir alanda grmek de imkanszdr. Yuvalarn atlarn gizli yerlerinde yaparlar ve yuvalarna ok hzl girip karlar.

Baz ebabillerin 21 yl yaad gzlenmitir. Bu kadar kk bir ku iin bu olduka uzun bir sre deil mi? Ebabil grmek iin yaz aylarnda gkyznn ok ykseklerine bakmalyz. Ebabiller asla krlanglar gibi teller gibi yerlere tnemezler. Onlar, zellikle akam st atlarn ve evlerin zerinde lgnca lklar atarak hzla uarken grebilirsiniz. Ebabiller mkemmel uan kulardr. Yaamlarnn byk bir ksmn uarak geirirler. Sadece remek iin bir yere konarlar. Uarken uyurlar! Ebabilleri en kolay ehirde, binalarn arasnda grebilirsiniz. Yuvalarn binalardaki atlaklara, havalandrma boluklarna, at aralarna yaparlar. Yuva yapmak iin uarken rasgele topladklar ty, ot ve tohumlar kullanrlar. Unutmayn, ebabilleri ehirlerde grmek kolay ama krsal alanlarda grmek olduka zordur. Krsal bir alanda ebabil grdnz dnyorsanz, byk bir olaslkla krlang grmsnzdr. Krlang ve ebabil birbirlerine olduka benzer olan trlerdir. Ebabiller Avrupaya Maysn banda gelir ve genellikle iki hafta iinde, olduka hzl bir ekilde tm ktaya yaylrlar. Trkiyenin bir ok yerinde rerler. En ok sayda ebabiliyse Mardin ehrinde grmeniz mmkn. K geirmek iin Afrikann gneyine geri dnerler. Avrupadaki ebabillerin says iyi durumda. Durumlar iyi olmasna ramen yine de ebabillerin yuvalarn ve yaam alanlarn koruyarak onlara yardm edebilirsiniz. Kulara Yardm Edelim blmne bakarak kontrol ederek nasl yardm edebileceinizi grebilirsiniz.

14

Depremi erkek kurbaadan reneceiz

ngilterede yaplan bir aratrmaya gre, erkek kara kurbaalarn gnler ncesinden depremi hissettikleri ortaya kt. The Open University uzmanlar, talya'da bir kurbaa reme tesisinde gerekleen bir olay sonras, kurbaalar zerindeki aratrmalarn geniletti.

Uzmanlar, getiimiz yl talya'nn L'aquila blgesindeki bir kurbaa reme merkezinde bulunan erkek kurbaalarn yzde 96'snn, blgede meydana gelen depremden 5 gn nce reme tesisinden katklarna dikkat ekerek, kurbaalarn depremi gnler ncesinden seze bildiklerini aklad. ngiliz aratrmaclarn raporuna gre, talya'da meydana gelen depremin ana ss reme tesisine 74 kilometre uzaklkta bulunuyor. Raporda, depremin meydana gelmesinden gnler ncesinde atmosferde yaylan gaz ve dalgalar nedeniyle zellikle erkek kara kurbaalarn davranlarnda belirgin deiimin gzlendiine dikkat ekiliyor. Uzmanlar, reme tesisinde normal artlarda kurbaalarn bulunduklar yerleri terk etmedikleri, reme sezonu bitene kadar btn kurbaalarn yerlerinde kaldklarn dile getiriyor. Raporda ayrca, zellikle deprem ncesi radon gaz ve yer ekimi dalgalarnn atmosferdeki elektromanyetik dalgalarn deiimini etkiledii, bu deiimin de kurbaalar zerinde davran deiikliklerine neden olduu vurgulanyor. Aratrmalarnn deprem ncesi ve sonrasnda hayvanlarn davranlarn gzlemleme ve kendi alannda bir ilk oluturduunu syleyen Dr. Rachel Grant, "zellikle gaz oluumu ve dalgalarn yaylm gibi sismik ipular vermede ve bunlar deprem ncesi erken uyar olarak alglamada kara kurbaalarn kullanlabileceini syleyebiliriz." dedi. 15

Bir yldzn lm
Geceleri gkyzne baktmzda bizleri byleyen yldzlarn nasl yok olduunu hi dndnz m? Uzayn incileri olan bu gk yldzlar aslnda insann kann donduracak ekilde yok oluyor.

Bulutsuz sakin bir gece vakti bir de gkyznde bol bol yldz grnyorsa, herkesin iine bir mutluluk ve huzur gelir. Bize evrenin bykln ve gizemini anmsatan bu gk cisimleri aslnda grndnden daha farkl bir yapya sahip. Bize her ne kadar ufak prlantalar gibi gzkse de yldzlara yakndan baktmz zaman onlarn gneimizden bir fark olmadn gryoruz. Bir yldzn yutuluunu tasvir ettiler Aslnda bu gk cisimleriyle ilgili bilmediimiz dier bir ayrnt ise en romantik anlarnza elik eden yldzlarnn bazlarnn bundan ok nce lm olabilecekleri. Bu izlediimiz grntler yldzn uzaklna gre k hznn boluktaki hz ile bize ulaan grntsne dayanyor..

16

Gne ua havaland
Gne enerjisiyle alan Solar Impulse adl prototip uak, yaklak iki saat srecek ilk uuu iin svirenin batsndaki Payerne askeri ssnden havaland.

Kanat akl bir Airbus A340 geniliinde (63,40 metre) olmasna karlk sadece bir otomobil arlnda (1600 kilo) olan dnyann gne enerjisiyle alan ilk ua, saatte 45 km hza ulat ve pistte yaklak bin metre katettikten sonra yerden kalkt. svireli kaif ve pilot Bertrand Piccard ile ayn lkeden mhendis Andre Borschberg'in projesi, daha nce kt hava koullarndan tr birok kez ertelenmiti. 7 yldr zerinde allan prototip, Aralk bandaki ilk havalanma denemesinde yerden bir metre ykseklikte 400 metre umutu. Pilot Markus Scherdel bugnk asl denemede 2 saat sreyle 1000 metre irtifada uacak. Haziran 2009da tantlan Solar Impulsen dev kanatlar, her biri 10 beygir gcnde drt elektrik motorunu besleyen ve 400 kilo arlndaki lityum-polimer bataryalar arj eden 12 bin foto-voltaik hcre ile kapl bulunuyor. Proje, gne uann iki yl iinde be etapta dnya evresini dolamay hedefliyor.

17

Davisson Germer Deneyi

Newtonn dehasnn oluturduu evren modeli, ylesine kapsaml ve anlalrd ki uzunca bir sre fizikiler kendilerini bolukta hisettiler. Naslsa Newtonn denklemleri hereyi aklyordu. Bunun iin yaplacak tek ey, Newtonn dehasnn nnde eilmekti. Ama her ey i aklamak ok abartl bir yaktrmayd.

Bunun bilincindeki bir bilim adam olan Huygens, n yaylmas zerine Newtonn tanecik modeline alternatif bir model gelitirdi. In yapsn tanecikler gibi deil de su dalgalar gibi modellemiti. O zamana kadar bilinen tm k olaylarn en azndan Newtonn modeli kadar sade bir dille betimliyordu. Ama bu grlerin Newtona duyulan hayranlk yznden objektif olarak deerlendirilmesi iin biraz zamana ve deneysel olarak kanta ihtiyac vard. In dalga modeline deneysel destek, 1801de Young tarafndan geldi. Young yle bir deney dzenei yapmt ki, n su dalgalarnda olduu gibi birbiri ile giriim yaparak baz noktalarda birbirini kuvvetlendirerek parlak blgeler, baz noktalarda ise birbirini snmlendirerek karanlk blgeler oluturduunu kantlamt. Ayrca Young, deneyini yapmadan evvel sadece dalgalara has bir zelik olan krnm olaynn kta da gerekletii Grimaldi tarafndan gzlemlenmiti. Ik, nne konulan keskin kenarl bir cisim etrafnda bklmekteydi. Bu olay, Huygensin dedii gibi dalgalarn her noktasnn ayr bir kaynak gibi davranmas ilkesi ile anlamak ve aklamak ok kolayd. Tm bu almalar, n dalga modelini n plana geirmeye balamt. Faraday, elektrik ile yapt deneyler sonucunda, manyetik bir alanda hareket eden bir iletkenin iinden bir elektrik akmnn getiini kefetmiti. Bunu u ekilde yorumlamt: Deiken bir manyetik alan, evresinde bir elektrik alan oluturur. Ardndan Ampern Bir telden geen akmn da manyetik alan olutrduunun farkna varmas, manyetizma ile elektrik akm arasnda bir kprnn varln iaret ediyordu.

Bu balanty matematiksel olarak gstererek bununla da yetinmeyen Maxwell, elektrik alann deimesi ile manyetik alanlarn, manyetik alanlarn deimesi ile elektrik alanlarn olutuunu ne srd. Bu ekilde ilerleyen dalgalara elektromanyetik dalgalar dedi. Denklemlerinden kan artc bir sonu yleydi. 19

Tm elektromanyetik dalgalar bolukta 2,99.108m/s hzla ilerlerler. Bu k hzna eitti! Byle bir tesadf olamayacana gre, k bir elektromanyetik dalgayd ve yaylmas iin hibir ortama gereksinimi yoktu. Maxwellin kefi, lmnden sonra Hertz tarafndan deneysel olarak ispatland. Elektromagnetik dalgalar, ayn kta olduu gibi yansma, krlma, krnm, giriim ve renklerine ayrlma gibi olaylarn tmn gerekletirebiliyor du. Bunun bilim evrelerince duyulmas ile n dalgalar eklinde yayld kabul grd. Artk herkez ok rahatlamt ama bu rahatlk uzun srmeyecekti. Teorik olarak EM. Dalgalar dalga boylarna bal olarak herhangi bir enerji deerini alabilmeliydi. Ancak byle olmas demek, uzayn belli bir blgesinde sonsuz enerji younlunun olmas anlamna geliyordu. Mor tesi felaketi olarak bilinen bu olayn aklanmasn Planck, maddenin enerjiyi kesikli paketler eklinde alabilmesi ile aklad ve kuantum fiziinin temellerini att. Bir sre sonra bir metal zerine drlen bir k demetinin metalden elektron kopard fark edildi. Bunun ayrntl incelemesi ile u verilere ulald: In metale dmesi ile elektronun kopmas arasnda hi zaman aral yoktur. In parlakl deitike kopan elektronlarn enerjileri hi deimiyordu. Deien ey, elektronlarn says idi. Kopan elektronlarn enerjisi, sadece gelen n dalhabouna balyd. Eer k bir dalga ise, elektronun kopabilmesi iin elektrona k dalgalar ile aktarlmas gereken enerji belli bir sre gerektiriyordu.

Bu srenin hesaplanan deeri deneyin hassasiyet snrlarnn iinde olmasna ramen sanki elektron enerjiyi paketler halinde alyordu. Bu gerekli enerji paketlerinden daha az bir enerji verildiinde, ne kadar beklenirse beklensin elektronlar kopmuyordu. Bu beklenmeyen olaya, foto elektrik olay denildi.

Bu olay Einstein aklamay baard. Einsteina gre bu olay, enerjinin kendisinin paketlenmi olmasnn bir sonucuydu. Bylelikle Einstein, Planckn bir adm tesine gemi oldu. Bundan sonra n yaps yine karmaya balad. Einsteinin , grelilik kuramndan kan bir sonu, foton momentumu fikriydi. Ik paketlerinin tad momentum, n dalga boyuna baldr. Bir tarafta taneciklerin bir zelii olan momentum, dier tarafta ise dalgalarn bir zelii olan dalgaboyu! Bu nasl bir arada olabiliyordu? ok gemeden Compton, foton momentumu fikri ile uyum iinde olan ve kendi ad ile anlan deneyini yapt. Fotonlar, aynen esnek arpma yapan bilardo toplar gibi davranyordu. Bu bulgu, n tanecik modelinin en nemli kant olarak grlmektedir. In yaps ile ilgili bu iki zt dnce hi birlemiyecekmi gibi grnmekteydi. Ancak grnrdeki bu ikilik, maddenin doasnn daha iyi anlalmas iin bir vesile oldu. Gelinen noktada, n bir enerji iletim biimi olduu, dalgalar biiminde yayldn ama bu dalgalarn enerjilerinin kesikli birimler halinde paketlenmi olduu ortaya kmt. Ayrca daha genel olarak dalgalarn tanecik zellii gsterebildii ispatlanmt. Acaba tanecikler de dalga zellii gsterir mi? Bu soruyu kendisine soran Luis de Broglie, maddenin yaps hakknda yeni ufuklar aacakt. 20

De Broglie, Her maddesel yapnn dalga zellii gsterebileceini var sayd. Bu dalga zellii, cismin llen blgede olma olasl ile ilikilendirilebilirdi. Ancak dalgalar baz durumlarda negatif deerler alaca iin, bu manta aykr durumdan kurtulmann bir yolu olarak sz konusu dalga fonksiyonunun karesini almak gereklidir. Baz cisimler, sahip olduklar dalga zelliini sergileyemiyorlard nk sahip olduklar dalgalar, cismin boyutlarna oranla o kadar kkt ki dalga fonksiyonu tanecikli yapnn glgesinde kalyordu. Maddenin dalga yapsn anlamak iin atom boyutundaki yaplar incelemek gerekiyordu. E = h.f den E = h.c / kar...............................(1) Ayrca E = P.c biliniyor. ...................................(2) 1ve 2 denklemi eitlenip ekilirse, Buradan, = h / P kar. P yerine m.v yazlrsa, madde ile ona elik eden dalga boyu arasnda bir iliki kurulmu olur. Elektronun boyutlar ve ktlesi, dalga zellii gstermesine olanak salayacak boyutlardadr. Madem ki De Brogle dalga boylar sz konusu taneciin o blgede bulunma olaslklar ile ilgili ise, o zaman bir sz konusu elektronun atomun neresinde bulunaca, hesaplanan kendi dalga zelliine baldr. Formldeki deiken, momentum olduuna gre elektronun bulunaca olas yer, tamamen momentumuna bal olacaktr. Peki neden elektronlar belli bir enerji kabuu zerinde bulunurlar? Bu sorunun yant De Brogle dalga boylar ile verilebilir. ekirdekten herhangi bir uzaklktaki keyfi bir yrnge dnelim. Bu yrnge zerinde elektronun bulunma olasl hesaplanmak istenirse, ncelikle elektronun ekirdee o uzaklkta sahip olaca momentum bulunmaldr. Bunu = h / P formlnde yerine koyarak bu elektrona karlk gelen dalgay bulabiliriz. Oksit tabakasn yok etmek iin nikel plaka hidrojen buhar ile stldktan sonra yerine yerletirildi ve deney tekrarland. Ancak bu olaydan sonra sonular hi beklenmedii gibi kyordu. Elektronlar belli bolgelerde olduka youn iken belli blgelere ise hi elektron gelmiyordu. Bu beklenmeyen sonular u ekilde yorumland: Istma sonucunda nikel metalinde byk kristal rgleri olumutu. Bu rgler elektron iin bir krnm a gibi davranyordu. Elektron nikelden geerken bir dalga gibi davranarak krnm ve giriim yapyordu. Daha sonra tekbir kristalden salmasnn ayrntl olarak incelenmesi, De Brogle dalgalar nn varl kabul grm oldu. Bu dalga elektronun zerinde bulunaca yrngenin zerine sarlaca iin iki durum sz konusu olabilir. Birinci durumda, bu dalga, dzensiz sarld iin ikinci defa kendi zerinden getii zaman yok edici giriimden tr var olamaz. kinci durumda ise, yrnge evresi elektronun dalga boyunun bir tam katdr ve dalga zaman ierisinde yok olmadan varln srdrebilir. De Brogle nin nerdii madde dalgalar, Davisson ve Germer tarafndan dzenlenen bir deney srasnda tesadfen dorulanmtr. ABDden C.S. Davisson ve L.H. Germer adndaki bu iki bilim adamnn ilk bataki amalar dk enerjili elektronlarn bolukta nikel bir metalden salmasn incelemekti. Ancak deneyi yaparlarken vakumu oluturan kap kaza sonucunda krld ve nikel yzey hava ile temas ederek oksitlendi. 21

Max Planck
Almanya'nn Kiel ehrinde entelektel bir ailenin ocuu olarak dnyaya geldi. Babas Kiel niversitesi'nde hukuk profesryd. Orta renimini Mnih'te Max Millian Lisesi'nde tamamlayan Planck, bilime gnl vermi bir retmenin etkisinde fizie zel bir ilgiyle baland; bir yandan da ailesinin salad olanakla piyano dersleri ald. Fizik renimi iin niversiteye bavurduunda, dnemin byk fizikisi Hermann Von Helmholtz, Fizikte artk yaplacak fazla bir ey kalmamtr; ilerlemeye ak baka bir bilim daln sesen daha iyi olur. demiti. Ama Max, ocukluk hayalinden kopmamaya kararlyd. stelik, niversite reniminde, Helmholtz ve Kirchhof gibi gerekten sekin profesrlerin rencisi olmann kendisi iin karlmaz bir frsat olduunu biliyordu. Mnih ve Berlin niversitelerinde renimini srdren gen fizikinin hidrojen zlmne ilikin doktora tezi, tm meslek yaamndaki tek deneysel almas olarak kalacakt. Asl ilgi alan matematiksel fizik olan Planck, olaanst yeteneiyle ksa srede meslek evresinin dikkatini eker; daha otuz yanda iken Berlin niversitesi fizik krssne atanr. Planck'n uzmanlk alan, termodinamik teori diye bilinen s bilimiydi. Ik radyasyonu zerinde alrken Planck bir sorunla karlar. Klasik fiziin, "Enerjinin Eit-blnme Teoremi"ne gre kor halindeki bir cisimden salnan radyasyonun, hemen tmyle, dalga uzunluu olas en ksa dalgalardan ibaret olmas gerekiyordu. Bu, kk bir snn bile son derece parlak bir k vermesi demekti. yle ki, vcut smzn bizi bir ampul gibi aydnlatmas beklenirdi. Radyasyon enerjisi srekli bir ak olarak varsayldndan, spektrumun ksa dalga (yksek frekans) kesiminin alabildiine geni olmas, hatta snrsz uzamas gerekirdi. Baka bir deyile dalga uzunluunun giderek ksalmasyla enerjinin sonsuza doru artmas sz konusuydu. Fizikiler bu beklentiyi mor tesi facia diye niteliyorlard. Oysa, deney sonular spektrumda ok deiik bir enerji dalm ortaya koymaktayd. Bir kez deney, hibir maddenin, ne denli akkor haline getirilirse getirilsin, sonsuz enerji salacan kantlamyordu. Sonra kan enerjinin byk bir blmnn orta dalga uzunluktaki kesimde olduu grlyordu. Yerleik kuram ile deney sonular arasndaki tutarszlk gzden kamayacak kadar akt. Sorun deneysel verilere dayal hesaplamalarda bir hatadan kaynaklanmyor idiyse, yerleik kuramn yetersizlii sz konusu olmalyd. Planckn yetkin rnek olarak ald kara-cisim zerinde yrtt kuramsal almas 1900de yaymlanr. almann dayand temel dnce uydu: Madde her biri kendine zg titreim frekansna sahip ve bu frekansla radyasyon salan vibratrlerden ibarettir. Geri bu dncenin yrrlkteki kurama ters den yan yoktu: Ne var ki, Planck ayn zamanda vibratrlerin enerjiyi srekli bir aknt olarak deil, bir dizi kesik fkrmalarla sald grn de ileri srmekteydi. Bu demekti ki, belli bir frekanstaki bir osilatrn sald veya ald enerji ancak tam birimler biimde olabilir; birim kesirleriyle olamazd. 1900 ylnda Kuantum Mekanigini kefetmitir. 23

Planck'n zm araynda bavurduu istatistiksel yntemin de, inceleme konusu ilikilerin saylabilir olmasn gerektirmesi, radyasyon enerjisinin bireysel blmlerden olutuu varsaymn kanlmaz klyordu. nerilen zm basitti: Gzlem sonularyla badamayan srekli ak varsaymndan vazgemek! Ne var ki, imdi olduka ak ve mantksal grnen bu zmn o dnemde hemen benimsenmesi bir yana, akla yaknl bile kolayca dnlemezdi. Doann sreklilii bir hipotez ya da sradan bir varsaym olmann tesinde doruluu sorgulanmaz bir inant adeta! Newton mekanii gibi Maxwell'in elektromanyetik teorisi de doann srekliliini ieriyordu.

Nitekim elektromanyetik teoriyi deneysel olarak dorulayan Hertz, n dalga teorisine deinerek bu teoriyle fiziin deiik kollarnn salam, tutarl bir btnlk kazandn belirtmekten geri kalmaz. Yerleik bir kuram sorgulamak kolay deildir gerekten. Hele yeni bir kuram oluturmak, stn zeka ve hayal gcnn de tesinde yreklilik ister. Dorusu, Planck'n, getirdii zmle devrimsel bir gelimeyi balattnn farknda olduu; dahas zmnn, bal olduu klasik fizii sarsabileceini ngrd sylenemez. Ama onun yadsnamaz yan, karlat soruna gsterdii olaanst duyarllkt. Bir zellii de zentisiz olmasyd: zmne deneysel verileri matematiksel olarak dile getiren masum bir forml gzyle bakyordu. Buna gre, bir enerji kuvantumu, dalga frekansyla Planck deimezinin arpmna eittir (k hz gibi doann temel deimezlerinden saylan h, herhangi bir radyasyon enerji miktarnn dalga frekansna orantsn simgelemektedir). Planck'n nerdii hipotez balangta hi deilse n dalga teorisine dorudan bir tehlike oluturmuyordu, belki. Ama klasik fiziin nemli bir ilkesi olan doann sreklilii varsaym sarslmt. "Doa asla sramaz" anlamna gelen eski Latince zdeyi, Natura non facit saltus geerliliini srdremezdi artk! Kald ki, ok gemeden Einstein'in 1905'te ortaya koyduu "Fotoelektrik etki" diye bilinen teorisiyle k da kuvantum teorisinin kapsamna girer. Bylece s, k, elektromanyetizma vb. radyasyon trlerinin tmnn kuvanta biiminde verilip alnd hipotezi dorulanm olur. Bu hipotez daha sonra Bohr, Schrdinger, Heisenberg vb. bilim adamlarnn nemli katklaryla amz fiziine egemen kuvantum mekaniine dnr. Planck, istemeyerek de olsa bu byk devrimin ncsyd. amzn nl fizikisi Born, Planck'n bilimsel kiiliini ksaca yle belirtmiti: "Yaratltan tutucu bir kafa yapsna sahipti; "devrimsel" diyebileceimiz hibir eilim ve zentisi yoktu. Olgular aan speklasyonlardan da holanmazd. Ne var ki, salt deney verilerine olan saygs nedeniyle, fizii temelinden sarsan en devrimci dnceyi ileri srmekten de kendini alamad." Bu erdemli kii, ne yazk ki, uzun yaamn trajik bir kararla noktalamak zorunda braklr. Yedi ocuundan yaamda kalan tek olu 1944'te Hitler'e suikast sulamasyla yakalananlar arasndayd. Nazi yneticilerinin yal Planck'a nerileri "basit" olduu kadar korkuntu: "Nazizme inan ve ballk duyurusunu imzala, olun idamdan kurtulsun!" Planck, tek umudu olan olunun lm pahasna, yaam anlayna ters den duyuruyu imzalamaz! 24

Louis De Broglie
In ikili doas ile tanan okumular, bu kavram kabullenmekte zorlanrlar. evremizdeki maddeleri incelerken onlarn dalga zellii gstermesi gibi bir eyin samaln ileri srmekte bir sorun yoktur. Fakat atom ve atom alt dnyada, fotonlar ve elektronlar dnyasnda byle ayrmlar yapma olananz kalmaz. Belli koullar altnda elektron gibi paracklarn dalga zellikleri gstermesi ve elektromanyetik dalgalarn da foton zellikleri gstermesi maddenin ok artc bir zelliidir. Bu konulardaki ilk cesur atlm Fransz fiziki Louis Victor de Broglie (1892-1987) att. Elektronlarn dalga doasn kefettii iin 1929'da Fizik Nobel dln ald.

Atomik sistemlerin yeni mekaniine doru ilk cesur adm, 1923' te Louis Victor de Broglie tarafndan atld. Broglie, ne yapt? Birincisi 1900'de ikincisi de 1905'te ortaya atlan iki denklemi yorumlad. E= hf ve E= mc2 Eitlenen denklemler bunlar. Bilindii gibi h, Planc sabiti; f, frekans; m, ktle c de k hz. Dalga boyu = h/p = h/mv Frekans, f = E/h dir. Maddenin ikili doas bu iki eitlikte aka ortaya kar. Yani her bir eitlik hem parack kavramlarn (mv ve E), hem de dalga kavramlarn (dalga boyu ve frekans) ierir. yle demiti: Kuantum kuramnn temel dncesinin,ayrk bir enerji miktarn, ona belli bir frekans balamadan dnmenin olanaksz grlmesidir. De Broglienin almas, bilim tarihinde Albert Einsteinn almasnn bir devam anlamnda ok nemlidir. De bRdoglie bantlarnn fotonlar ve elektronlar iin deneysel olarak dorulanmas nerisinin kolayca kabul grmesini salad.

25

Kafanzn iindeki evrene yolculuk: BEYN

Beyniniz bir et yn deildir. levsellii ve yaptklar karsnda dnrseniz ucsuz bucaksz bir evrenin kafanzn iinde var olduunu grrsnz. Vcudumuzun denetim merkezi beynimiz sayesinde uyarclar hissedebiliyor, merak edebiliyor ve renebiliyoruz.

Bu satrlar okurken banzn iinde neler olup bitiyor? Gzlerinizle kelimeleri gryorsunuz ve bu kelimeleri anlamdryorsunuz. Peki, bunlar nasl biliyorsunuz ve gerektiinde hatrlyorsunuz? Duyduunuz seslere nasl tepkide bulunuyorsunuz? Yediiniz bir yemein tadn, kokusunu, grntsn, ne ekilde deerlendiriyorsunuz? 5 duyu ordanylaaldnz mesajlar nasl ve nerede anlamlandryorsunuz, hi dndnz m? Btn bu sorularn cevab kafanzn iindeki mkemmel evrenin kvrmlarnda. Evren diyorum, nk snrlar ve potansiyeli hakknda evrenle kyaslanacak derecede muhteem bir organa sahibiz. Bu organmzn ad BEYN. Beyin, vcudumuzun tm faaliyetlerini denetleyen bir kumanda merkezi gibidir. Zira kokpit gibi basit deil. Mkemmel ve kusursuz yapsyla, bilim adamlarn hayretler iinde brakacak kadar kompleks bir yapdadr. itme, grme, dokunma , tatma ve koklama gibi faaliyetlerin gerekletii yerdir beyin. Beynin fonksiyonlarn sralamakla bitiremeyiz. nk snrsz diyebileceimiz sayda fonksiyonu vardr. Vcudumuzun her noktas arasnda beynimiz, milyarlarca sinir ve balant kurar. Tpk elektrik kablolar gibi vcudunuzdaki sinirler beyninize mesajlar iletmektedir. Bu balantnn anlamlandrld yer beyindir.

Beyin, kalp atlarn ayarlar ve bedenin ssn dzenler. Beyin, sinir sisteminden geen btn mesajlar koordine eder. Ve bu mesajlar renmemizi, anlamlandrmamz salar. Beyin, nefes alveriini ve ilevlerini birbirinden farkl hormonlarn ne kadar salglanacan dzenler. Konuma, okuma, yazma hareket merkezleri beyinde ilgili yerlerde kontrol edilir. Bu merkezlerin bir kaza sonucu zarar grmesi, vcudun konuma, grme, hareket vb. merkezlerinde tamiri imkansz sonular dourabilmektedir. Beyin vcudumuzun en mkemmel ve her geen gn elde edilen bilgilerle hepimizi artan harika bir organ. Bilim adamlar beyin potansiyelimizin sadece %1ini kullandmz sylemektedir. Bu durumda beynimizin geriye kalan ok byk bir ksmnn kullanm yoktur. Bir nevi atk kalmtr. Ancak nemli olan ne kadarn kullandnzdan ok ne kadar verimli kullandnzdr. Bu oranlar yeni aratrmalar ile deiebilir. Deimeyen tek ey ise sizin kararllnzn gc ve beyninizi maksimum kullanabilme iradesidir. 26

Beyin denge testi!

Aadaki test beyninizin san m yoksa solunu mu kullandnz hatta her ikisinide kullanmadaki baarnz anlamaya yardmc olabilir. Testi hzlca yapn ve cevaplarnz deitirmeyin. Takldnz soruyu atlayn ve dierine gein.

1) Zaman kavramn yitirdiiniz oluyor mu? A) Sk sk B) Ara sra C) Nadiren 2) Bir mzik aleti alsa, A) ark okulay tercih ederim. B) Kulaktan almasn tercih ederim. C) Tercihim yok. 3) Keyif iin kitap okurken, A) Kurgu olmayanlar tercih ederim. B) Her eit okurum. C) Kurgu tercih ederim. 3) Keyif iin kitap okurken, A) Kurgu olmayanlar tercih ederim. B) Her eit okurum. C) Kurgu tercih ederim. 5) Eitimim sonunda temel olarak A) Bilimle uratm B) nsan bilimi/sanat alannda altm C) Ticaretle uratm.

6) Gk grltleri ve okyanus dalgalar gibi doal olaylarla ilgilenir misiniz? A) Bo vaktim olursa B) Hayr C) Evet 7) ark ya da reklam jenerikleri mrldanrm. A) Sk sk B) Ara sra C) Hibir zaman 8) kna yntemi olarak, A) Gerekleri, biimleri ve duygular kullanrm. B) Gerekleri ve biimleri kullanrm. C) Duygular kullanrm. 9) Hobilerim genelde, A) Yarma niteliindedir. (Tenis, satran gibi) B) Yarma eklinde deildir. (Mzik gibi) C) Her iki trldr. 10) Ruh halim, A) Sk sk deiir. B) Ara sra deiir. C) Nadiren Deiir.

27

Cevaplar
1) A) sa 2) A) sol 3) A) sol 4) A) sol 5) A) sol 6) A) ntr 7) A) sa 8) A) ntr 9) A) sol 10) A) sa B) ntr B) sa B) ntr B) sa B) sa B) sol B) ntr B) sol B) sa B) ntr C) sol C) ntr C) sa C) ntr C) ntr C) sa C) sol C) sa C) ntr C) sol

Skorunuz
Bo alanlara skor adetlerini yaznz.

SOL SA

: ........................ : ........................

NTR : ........................

Sonu
Sol ounluktaysa: Mantnz ve analizlerinizi kullanyorsunuz. Sa ounluktaysa: retkenlie ve sezgilere eiliminiz var. Ntr ounluktaysa: Her iki dnce eklini de baarabiliyorsunuz.

Kendim ok basit olduum iin, biliminde temelde basit olduuna inanyorum. Emest Rutherford

28

Zekan Test Et!

Bu sayfa kafanz kurcalamak iin hazrlanmtr. Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay, pratik olmayanlar iin anormal zordur.

Asker
ki asker, ayn noktadan balayarak zt ynlere doru 4er metre yrrler. Sonra her ikisi de saa dnerek 3er metre daha yrrse aralarndaki uzaklk ne olur?

Saat
Tm saat eitlerini gz nnde bulundurduunuzda, hareket eden birimleri en fazla olan saat hangisidir?

Rusa
Rusa olarak yazlan ve hi Rusa bilmeyen biri tarafnda kolaylkla okunabilen ve anlanan szck nedir?

Mzisyen
4 mzisyen Mozartn 40. Senfonisinden ksa bir blm 6 dakikada alar ise, 6 mzisyen ayn blm ka dakikada alar?

29

Kim demi ne demi?

Dnyada en zor olan ey, insann kendisini bilmesidir. (Thales) Soru da bilgiden doar, cevap da... (Mevlana) Herkesin her sylediine hibir aratrma yapmadan inanmak bilgisizliktir. (bn-i Sina) Bilim konuur, bilgelik ona kulak verir. (Jimi Hendrix) Elbette nev-i beer, ahir vakitte ulum ve fnuna dklecektir. Btn kuvvetini ilimden alacaktr. Hkm ve kuvvet ise, ilmin eline geecektir. (Yirminci Sz) Dnmediim zaman, yaamadm zamandr. (Rembrandt) nsan dnmek, sevmek ve inanmak iin dnyaya gelmitir. (J.J Rousseau) Bilgili olduumuz oranda zgr oluruz. (Sokrates) Bilmediini bilmeyenden uzak dur, bilmediini bilene ret, bildiini bilmeyeni aydnlat, bildiini bilene itaat et. (Arap Atasz) Asl yetimler anadan babadan deil ilim ve ahlaktan yoksul olandr. (Hz.Ali) En iyi i genlikte ilim renmek, yallkta ise bu rendiklerini deerlendirmektir. (Cicero) Sanat, benim; bilim, biziz. (Claude Bernard) Bilim ve sanat btn dnyann maldr, milletlerin snrlarn tanmaz. (Goethe) Bilgili adam gne gibidir, girdii yeri aydnlatr. (Zbeyr Gndzalp) Baz insanlar koca evreni bilirler de kendilerini bilmezler. (La Fontaine) nsan ebed iin yaratlmtr. Onun hakiki lezzetleri, ancak merifetullah, muhabbetullah, ilim gibi umur-u ebediyedir. (Bedzzaman) Yeryzndeki alimler, gkteki yldzlar gibidir. (Hz.Muhammed) Hi bilenle bilmeyen bir olur mu? (Zmer)

30

Bu sana neyi gsteriyor?

Bir bilim adam ve kars birlikte tatile karlar. Gittikleri yerde kamp kurarlar. Tatillerinin ikinci gnnn akam gzel bir yemekten sonra adrlarna girip uykuya dalarlar. Birka saat sonra kadn uyanr ve kocasn da uyandrr. Adam karsna kendisini neden uyandrdn sorar. Kars: Yukarya bak ve bana ne grdn syle. Der. Adam, nce yldzl gkyzne bakar ve biraz huzursuz Bunu sormak iin mi uyandrdn beni? diye sorar. Kars slarla tekrarlar: Yukarya bak ve bana grdn syle. Adam pfleyip kafasn tekrar yukarya evirir. Baktm ite, bir sr yldz gryorum. Il l parlayan milyonlarca yldz Kars tekrar sorar: Peki bu sana neyi gsteriyor. Artk uykusu iyice kaan adam biraz dnr ve cevap verir. Teolojik olarak; Tanrnn kudretini ve kendi acizliimizi gryorum. Felsefi olarak; evrenin sonsuzluunu ve onun karsndaki nemsizliimizi gryorum. Astronomik olarak; galaksilerin , yldzlarn, gezegenlerin varln ve yldzlarn konumuna bakarak saatin yaklak sularnda olduunu gryorum. Meteorolojik olarak da; bugn havann ok gzel olacan gryorum. Niye sordun imdi bunu bana? Sana neyi gsteriyor? Hayatm, adrmz almlar!

Hadi beni tan

Biyoloji dersinden yaplacak snav iin snftaki herkes mthi alm, notlar fotokopiler havada uumu. Fakat snavn yaplaca gn, renciler snfa girince bir de bakmlar, ortada kalem kat yok, sadece sra ve mikroskoplar var. Hoca ieri girmi. Bugnk sorunuz bu demi; bu mikroskoptaki lamlarda bir bcein baca var, snavnz bacandan bcei tanmak Tabi hemen rencilerden itirazlar ykselmi. Lakin hocann dedii dedik. renciler mikroskoplarn bana gemiler. Ama bir ey yapamyorlar. En sonunda biri dayanamam, kapy arpp karken hoca arkasndan barm: Kimsin sen abuk syle, seni disipline vereceim! Kap hafife aralanm ve aradan bir bacak uzanm. Hadi beni tansanza hocam

Akam serinlii
Btn lkelerin bilim adamlarnn davet edildii bir uzay konferans iin Trkiyeden de bilim adam olarak Temel gnderilmi.Konferans balam. Rus bilim adam, uzaya ilk biz gittik diye hemen bbrlenmi. Amerikal bilim adam, Aya ilk ayak basan biziz diye bbrlenmi. Srayla tm lkelerin bilim adamlar konumu, bir ara Amerikal bilim adam, Temel dnm, siz ne yaptnz, ne gibi almalarnz var diye sormu. Salonda derin bir sessizlik olmu ve btn balar Temele evrilmi. Temel yle bir etrafna bakm, ayaa kalkm ve gsn kabartarak, biz Gnee gideceiz demi. Birden bir uultu ve ardndan kprdanmalar olmu. Rus hemen, ama mmkn deil henz Gnee erimeden ulaacak bir uzay gemisi yaplmad demi. Temel yine gsn kabartarak cevaplam, biz onuda dnduk, akam serinliunda gideceuz

32

lgin bir dnce deneyi.. kizler elikisi

Bir dnce deneyi yapalm. 25 yanda olan bir astronotumuzu n %95'ine erien bir rokete bindirerek 25 k yl uzakta olan bir yldza gitsin

. Giderken dnyada 25 yanda ikiz kardeini 22 yanda karsn ve 2 yanda ocuunu braksn. Acaba 20 k yl uzaktaki yldzdan geldiinde evinde neyle karlar? Astronotumuz 95/100 c lik bir hzla yolculuk yapt iin zaman yavalayacaktr. Fakat o bunu hissetmeyecektir. Bu yavalamann ise yaklak 15 yla karlk gelmektedir. Yani normalde dnyada 50 yl geerken astronotumuz iin 15 yl gemitir. Yani 40 yanda olacaktr. kizi ise 75, ei 72 ve 52 yanda olur. ocuk babasndan tez yalanmtr. Burada u soru sorulabilir; "kizlerimizden hangisi k hzna yakn bir hzla yolculuk yapm ve neden yalanmayan kii olmutur." Buradaki problem ikizlerimizin bal hareketinde yatmaktadr. Evde kalan ikizimize gre kardei ok hzl bir ekilde dnyadan uzaklamaktadr. Roket iindeki astronotumuzu referans noktas olarak alrsak kendisi durgundur , ailesi ve kardei ondan uzaklamaktadr. Bu durumda hangi ikizimizin yaland elikisi ortay kar. Bu eliki ikizler paradoksu olarak bilinir. Paradoksun zm ile hareketlerin ayn olmadn anlamakta yatar. Astronot olan ikizimiz uzaydaki yolculuu boyunca hzlanma ve yavalama hareketi yapm olmaldr. Bu sebeple eylemsiz bir sistem olamaz. Bu sebeple de (eylemsiz olduu iin) zel grelilie dayanan dncelerimiz onun sisteminde geerli olmazlar. Dnyada kalan ikizimiz eylemsiz bir sistemde bulunduu iin grelilik hakknda doru tespitler yapabilir. Buna gre astronotumuz yolculuunu bitirip evine dndnde normale gre aha gen olacaktr.

Dncelerle karlanca, zayflar korkar, aptallar kar gelir, aklllar karar verir. J.Roland.

33

Alamayan engeller karsndaki seenekler nelerdir?

1.Sabr yolu: Tembellie dmeden beylemeyi deneyebilirsiniz. artlar olgunlancaya kadar beklemek sonu almay kolaylatrr. Doru zaman, doru zemini bekle ve tekrar dene! 2.Esneklik yolu: Hibir hedefe tek yoldan girilmez. Baka yollar dene. Bir hedefe giden yol, gkteki yldzlarn says kadardr. Bir kapy krk kere aldnda amadlarsa, kr kapy bir daha al. Esnek ol. teki seenekleri yokla. 3.Kararllk yolu: Kendini ve artlar zorla. Tm konsantrasyonunu ver ve tm gcnle yklen. Krk yere bir metrelik kuyu kazma, bir yere krk metrelik kuyu kaz. Krk kapy alma, bir kapy krk kere al. Aan olmadysa ilingir ar! Kapy farkl anahtarlala amay dene. Olmadysa kapy kr! Kararllk en olmaz doldurur. 4.Yeni akl yolu: nsann yolu deil akl tkaldr. Kr noktalarn grmek iin ya akln gelitir ya da baka insanlarn fikrini sor. Yeni bir zm iin gereken yeni bir akldr. Unutma: Zihnin parat gibidir, aldnda i grr. 5.Kendini gelitirme yolu: Baarszlk yetersizlikten doar. Kendini engellerinden byk hale getir. O kadar deerli hale gel ki, o kapdan gemen iin seni davet etsinler! 6.Modelleme yolu: O engelleri bakasnn nasl atn ren. En iyileri taklit et. Yapanlar nasl yapm? 7.renilmi aresizlik yolu: O hedeften vazge. Kendini brak ve bir daha deneme. Mslm Grsesin Kul Kaderini Yaar, Bahtna Ne karsa arksn dinle. Bunalma gir ve hibirey yapma. Herey seninle balar.. 35

Fizikist.Com; 2010 Altn rmcek Web dlleri Aday!

Fizikist.com, Eitim, Okul, ve renci kategorisi olarak 3 ayr kateogiroride yarma aday. Bu yarma srecinde desteklerinizi bekliyoruz.

Fizikist.Com 2 Yanda!
Fizikist.Com web sitesine ve Fizikist E-Dergiye gstermi olduunuz ilgi iin teekkr ederiz.

Fizikist E-Dergi Fizikist.Comun yelerine salad cretsiz bir e-dergi servisidir. 2010