Yl: 1 Say: 7 Mays 2010

Kurucu : Mberra ALTIN Hazrlayan, Editr : Emre ALTIN Yazarlar Mberra Altn, Orhan Aydilek, Hlya Vardarl, Alican Tonbul, Turan Gnara Kaynaklar : Fizikist.Com

Fizikist Dergisi, Fizikist.Com sitesinin yayn organdr. Hibir yaz ve alma Fizikist.Com sitesi yazarlarndan izin alnmakszn kullanlamaz.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Tm Haklar Sakldr. 2010

iimdekiler
Bu ay sizler iin neler hazrladmza bir gz atn!

In Geliimi 4.Blm Kafamz Toparlamak in Biraz Mola Radyasyon ve Salk

4 6 7

18 Uan otomobil iin start verildi 19 Uzayllardan saknn! 20 Alt edebileceiniz 9 hafza hrsz 23 X Inlarnn bulunuu ve yaps 27 Wilhelm Conrad Rntgen 30 Akrosti Teknii 33 Zekan Test Et! 35 Elence 36 Kiisel geliim

Evren evren iinde mi? 11 Oksijensiz yaayan hayvan kefedildi 13 amurdan enerji retecekler 14 Ynn arm gezegenler 15 Ayda daha ok su 16 Uzay istasyonlar robotlara emanet 17

In Geliimi 4.Blm In gerek kimliini aklyoruz!

Ik dalgadr, sonra taneciktir dedik. En son dalga tanecik dualitesini kabul etmek zorunda kaldk.
Bilim o kadar geni bir yelpaze ki bilim adamlar her konuda aratrma yapmaya devam ediyorlard. Bulunan bilgiler paylalyordu. nemli olan bilginin bulunmas deil yorumlanmasyd. Bu konuda Einsteinin baars su gtrmez bir gerektir. Dnemin gen bilim adamlarnn tm deney sonularn baarl bir ekilde yorumlamtr. amzda bu grev Stephen Hawking tarafndan yrtlmektedir. Her dnemde byle bir insana ihtiya var. Amper elektrikle urayordu. Bir telden elektrik akm geirildiinde yanndaki pusulada sapma gzlemledi ve telin etrafnda manyetik alan olutuunu kefetti. Amper bu manyetik alann durgun yk etrafnda deil akan yk yani ivmeli hareket eden yk etrafnda olutuunu bulmutu. Faraday ise magnetik alanla urayordu. Dzgn bir manyetik alan ierisine tel bir halka konulduunda stelik halka hibir retece bal deilken yalnzca manyetik alann deitirilmesiyle ampermetrede sapma gzlemlemiti. Bu da deien manyetik alann elektrik akm oluturduunu gsteriyordu. Her yk etrafnda elektrik alan var oluna gre olay yle de tanmlayabiliriz. Deien manyetik alanlar elektrik alanlar dourur. Bilim adamlar iin elektrik, manyetizma ve optik birbirinden bamsz bilim dallar iken bir sihirli dokunula bu alan birbirbirine balayan ve bylece fizikteki en byk birletirmeyi gerekletiren James Clerk Maxwell sahneye kt. Maxwell elektrik akmnn hzn hesaplad ve k hzna eit olduunu grd. stelik n dalga ve tanecik modelleriyle aklanabilen her trl davran n elektromanyetik dalga oluuyla da aklanabiliyordu. Aslnda dalga-tanecik dualitesine gre ok daha doyurucu ve ikna edici bir ekilde aklyordu. Maxwell n elektromanyetik dalga olduunu matematiksel olarak ispatlad. Ona gre elektrik alan ile manyetik alan birbirlerine dik olacak ekilde V hzyla hareket eden bir elektromanyetik dalgadr. Bu sayede ok uzaklara rahatlkla seyahat edebilir. stelik emd n yaylmas iin ortama ihtiya yoktur yani uzay doldurduu varsaylan esir maddesine de bylece ihtiya kalmam olur. stelik elektrik ve manyetik alanlar ayn fazldr. Yk tamazlar. Birbirlerinden etkilenmezler. Ama enerji tarlar. Yani szn z k iin geerli olan btn optik olaylar, elektromanyetik dalgalar iin de geerlidir. IIK ELEKTROMAGNETK DALGADIR

In karakterini zdk rahatladk ancak imdi yeni sorular bizleri bekliyor. Bilimi seviyorum. Bouna m demiler merak varsa bilim de var diye.. Nedir bu elektromanyetik dalga ? Daha nce grdk m? Gnlk hayatmzda var m? Bunlarla hi karlatk m ya da maruz kaldk m? imdi bu sorulara cevap arayalm.

Aslnda bunlar k nedir? Sorusu kadar zor ve karmak deil.Sadece elektromanyetik spektrumu grmek bile bunu anlamak iin yeterli aslnda.Spektrum Hertz in laboratuarda yapt deneyler sonucunda bulduu ve bu yolla Maxwell in teorik almalarn deneysel olarak ispat etmeyi baard Radyo dalgalaryla balyor.te herkes tarafndan biline radyo dalgalar elektromanyetik dalga ailesinin bir yesidir. Hertz bu dalgalarn ok uzaklara gnderilebileceini kefetmi hatta 1901 2 de Atlas okyanusunu aan sinyallerle ngiltereden New foundland a Mors alfabesinin s harfini gndermeyi baarmtr.Yani imdilerde her saniye bir frekans deitirip dinlediimiz radyo istasyonlarnn ortaya k Hertz sayesindedir. Radyo djlerinin sesleri ve tabi ki mzik yaynlar Djin bulunduu yerden yaynlana radyo dalgalarna yklenerek bulunduumuz yerde frekansn ayarladmz radyo alcs tarafndan yakalanarak kulamza ulayor. Sonra mikro dalgalar geliyor Hani u ksa srede yemei piiren veya stan frnlarda kullanlan elektromanyetik dalgalar. Daha birok kullanm alan var tabi ki bunlar da incelemeyi ileriki saylara brakacaz. Sonrasnda Kzl tesi nlar enok uzaktan kumandalar ve cep telefonlarndan hatrlarz. Grnz blge zaten ad zerinde Bizim gzmzdeki hcreler tarafndan alglanabilen ve spektrumda ooook kk bir yer kaplayan krmzdan mor renge kadar olan ksm. Mordan sonra ne geleceini tahmin etmek zor deil.Mor tesi n.. Aslnda gneten her saniye zerimize yaan ozon tabakasnn tuttuunu bildiimiz ultraviyole nlarda diyebiliriz. Kanser uyarlarn hatrlayalm tabi. Hemen ardndan X nlar gelir ki dier ad Kefeden kiinin adyla da anlan Rntgen nlar.. Rntgeni hastaneye hayatndan en az bir kez giden herkes bilir. Yada evresindeki bir kiinin rntgen filmini grmtr.Spektrumun son nm gama nmdr ki bu ad genellikle Atom bombasnn getii cmlelerde duyarz. Elektromanyetik dalgalar grld gibi hayatmzn her yerinde bizimle. Elektromanyetik dalgalarn kullanm alanlar nelerdir ve zellikle bize zarar var mdr? Sorularna da bir dahaki saymzda yant aramaya alacaz.

Mberra ALTIN Yksek Fizik retmeni

Kafamz Toparlamak in Biraz Mola!

Hlya Vardarl
stanbul niversitesi Fizik Blm

Bilim, temelinde kendine zg dnsel bir giriim, gerek dnyay ve evreni tanmaya, anlamaya ynelik bir aray ve uratr. Bilim bir bilgi yn olmaktan ok tartmaya ak bir deneme-yanlmayanlgy ayklama yntemidir.
Bilim kiiden kiiye ya da toplumdan topluma deimez. Herhangi bir lkede bilim alannda yaanan gelime,yalnzca o lkeye deil tm insanla aittir. Bilim bir toplumun itici gcdr; toplumun retim tarzn ve gelimesini ve devletler aras askeri, siyasi ve ekonomik gcn belirler. Bilimden faydalanabileceimiz manevi bir deerimiz var m? Aslnda mslman bir toplum olarak, bundan faydalanabileceimiz byk bir nimete sahibiz. Kuran Kerime! Kurann yalnzca bir dua kitab olmadn belirten deerli ilahiyat uzman Prof. Dr.Hseyin Atay, Kurann trke evirisinin nsznde yle diyor: Kuranda Allah konuuyor. Size ne dediini ve ne demek istediini renmek hakknz. nsan bu hakkn kullanmaktan sorumludur.

600 yldr saysz eyh, mrit, veli ve evliya geldi geti. Ancak bir mslman kmad ki,bilim tarihinde bir rn almasna,din,bilim,uygarlk kavramlarna bat kalplardan uzak yeni anlamlar kazandrlmasna sebep olsun.Bunu yapacak mslmann ok eye ihtiyac yoktu.Bir teleskop ve biraz merak ve en nemlisi de bunun Kurann emri olduunu bilmesi yeterliydi.Zariyat suresinin 47. Ayetinde yce Allah evrenin genilediini bildirir.Bu ayet okumas olan her insann anlayabilecei ak bir ifadeyle G kudretimizle Biz kurduk ve Biz onu geniletmekteyiz. der.Bu kadar ak ifadeye ramen,bizler evrenin genilediini Amerikal bir bilim adam sayesinde rendik.Evrenin geniledii,1929 ylnda Amerikal bilim adam Edwin Hubble tarafndan gzlemlenmitir.O zamana kadar evren sabit,sonsuz ve deimez olarak kabul ediliyordu. Maalesef Kuran evimizin bakesine astmz bir dua kitab oldu. Bu yzden ieriinden tamamen habersiz hale geldik. Kurann emirlerinin bir ksmn bilmiyor veya yerine getirmiyorsak, bilim ve dini iki farkl alan gibi dnmeye balayp, tek olan btn ikiye ayrmsak, sosyal hayatmzda din adna yaadklarmzn kesin bir ekilde slam olduuna nasl emin olabiliyoruz? Herey ak ve ortada iken bizler, sorgulamadan slam diye inandmz veya inandrldmz eyler yznden; kimliimizi, dilimizi, tarihimizi, vatanmz, devletimizi ksaca varolu deerlerimizi, geleceimizi ve sonrasn da kaybetme noktasna geldik. 6

Radyasyon ve Salk
evre, salmza tesir eden ok sayda faydal unsurun yannda, zarar verebilecek faktrler de barndrr. Bunlarn bir ksmnn farknda olduumuz halde, bazlarnn hi farknda olmayabiliriz. Gzle gremediimiz, ancak salmza etki eden faktrlerden biri radyasyondur. Radyasyon enerjinin paracklar halinde yaylmasdr. Atomdaki ntronlarn proton saysndan fazla olmas neticesi ortaya kan kararszlk hali, atom yapsn radyoaktif duruma getirir ve evresinde alfa, beta, gamma nlar yaylr. te, bu nlar radyasyondur. Gnlk hayatta gne ve kaplca gibi kaynaklardan gelen x, kzltesi nlar, normal nlar, mikrodalgalar ve radyo dalgalar gibi doal radyasyonlarn yannda, teknolojik gelimelerin sonucunda oluan yapay, yani bilgisayar, cep telefonlar, rntgen nlar gibi radyasyonlarda bizlere etki eder. Normal hayatmzn bir paras olan radyasyon, tahamml edilebilir dozda kalmak art ile zararsz ve belki de gereklidir, hatta baz durumlarda ifa vesilesidir. Kaplca sularnn radyoaktif etkilerinden belli bir l ierisinde tedavi ve rehabilitasyon iin faydalanrz. Bu hususiyetleri ile kaplcadaki radyasyonun romatizmal baz hastalklara ve strese olumlu tesirde bulunduu bildirilmektedir. Ayrca, nkleer tpta bilhassa tmr kitlelerini kltmek, bylece hem tedavi hem de tmrn yapt basy, verdii ary azaltmak eklinde faydas vardr. Baz tmrlerde ise radyoaktif maddelerin kendisi, tedavi edici etkiye sahip klnmtr. Ancak radyasyon yksek nispetlerde olduu zaman evre kirliliinin bir paras durumuna dnr ve zarar vermeye balar. Gdalarla ve suyla alndnda veya kaynaktan yaylan nlara dorudan maruz kalndnda insan vcudundaki radyasyon istenmeyen seviyelere kabilir.

Yksek radyasyonun etkileri akut ve kronik olarak gruplandrlabilir. Atom bombalar veya nkleeer patlamalarda ortaya kan yksek dozdaki radyasyona maruz kalma durumlarnda; akut radyasyon sendromu, radyasyon yanklar ve lmler oluabilir. Gemite Japonyann Hiroima ve Nagazaki ehirlerine atlan (1945) bombalarn etkisi ile yz binlerce kiinin lmesi, ayrca yakn gemite Rusyadaki ernobil Nkleer Santralinin patlamasyla (1986) yaanan lm ve sakatlklar bu hususa iyi birer rnektir. ernobil Nkleer Santralinin patlamas neticesinde yaylan radyasyonun atom bombasnnkinden ok daha yksek olduu bildirilmektedir. Radyasyonun kronik etkileri ise, daha dk doza uzun sre maruz kalmayla ortaya kar. Bu durumda dokulardaki kimyevi molekller ve hcrelerdeki genetik yap zarar grr. Zararn sebebi ya dorudan hcre ii moleklleri paralamas veya serbest oksijen radikalleri ortaya kararak DNA zincirinde krlmalar meydana getirmesidir. Bu etkiler bilhassa hzl blnen yumurtalk, testis, kan yapc sistemler ve midebarsak dokularnda daha fazla grlr. Vcut radyasyona ok geni bir seviyede maruz kalrsa zatrre, radyasyon hastal, ciltte kzarklk, akcier dokusunun bozulmas, keratoz veya ksrlk meydana gelir. Sadece baz blgelerin radyasyona maruz kalmasyla ise lsemi (kan kanseri) ve dier kanserler ortaya kabilir. Genetik yapya etki eden radyasyonun yapt tahribat dier nesillere aktarlabilir. Gne nlarnn vcutta D vitamini sentezlemesine ve kemiklerin glenmesine vesile olduu bilinmektedir. Ancak gnete ok fazla kalma, baz cilt hastalklarna hatta cilt kanserlerine ve cilt d baka hastalklara sebep olabilir. Hastalklarn tehisi iin her trl radyoaktif madde kullanlarak ekilen filmlerde insanlar youn bir radyasyona maruz kalr. Bu konuya zellikle hamileler dikkat etmelidir. Kazara rntgen ekilen anne adaylarn hemen telaa sokmak da gereksizdir. Yaplmas gereken ey alnan dozun hesap edilmesi ve tehlikeli snrda olup olmadnn belirlenmesidir. Hamileliin 8-15. haftalarnda risk en yksektir ve 10.000 mrad. radyasyon alanlarda doacak ocukta zeka gerilii veya kk kafatas durumu %4 nispetindedir. Radyasyon miktar 150.000 mrad. ise sz konusu riskler %60 gibi yksek bir seviyeye kar. Bu dozlar, gnlk rntgen incelemelerindeki dozlarn stndedir. Mesela, ilal bbrek filminde 686-1400 mrad. radyasyon alnr. Bu sebepten tek bir defa yapldnda anne karnndaki bebei tehlikeye sokacak radyolojik incelemelerin tehlikesi ok azdr. Daha fazla radyasyon veren sintigrafi, bilgisayarl tomografi (BT) gibi incelemelerde de tetkik ok gerekli ise mutlaka radyoloji uzmannn gr alnmaldr. Ancak yine de en iyisi hamilelerin hi radyasyona maruz kalmamalardr.

Gnlk hayatta ok kullanlan ve radyasyon yayan cihazlarn etkilerine dikkat ekmekte fayda vardr. Bunlar arasnda yer alan bilgisayarlarn bir arada olduu yerlerde uzun sre kalnmamal, bu cihazlar daha ok eitim ve ilim iim belli srede kullanlmaldr. Gnlk hayatmzda alacamz baz tedbirlerle vcutta biriken fazla mktardaki radyasyonun zararl tesirlerini azaltmak mmkn olabilir. Bunlar u ekilde sralayabiliriz. 1. Fosfor barndran gdalarn (st, yourt vs.) her gn belli miktarlarda tketilmesi ve bu yolla serbest radyoaktif paracklarn zararsz bileiklere dntrlmesi, 2. B grubu vitaminler ve potasyum barndran gdalarn alnmas (yeil sebze, meyve, kavun, karpuz), 3. Temiz evresi olan sakin yerlerde oturmak ve bol oksijenli, ak havada sportif faaliyetler yapmak, 4. Sk du almak, 5. Radyasyon yayan cihazlar kullanrken koruyucu tedbirler almak ve srelerini azaltmak.

Radyasyona uzun sre ve fazla miktarda maruz kalmaktan kanlmal, retilen her cihazn radyasyon yayma kapasitesi incelenmeli ve insan saln bozmayacak ekilde kullanma prensipleri belirlenmelidir. Radyasyon yayan tesisler mmkn olduka yerleim yerlerinden uzakta ve gerekli tedbirler alnarak kurulmaldr. Salmz bize verilmi bir emanettir ve bu emanetin en iyi ekilde korunmas konusunda da hem fert, hem de toplum olarak zerimize denleri yapmalyz.
Dzenleme: Do. Dr. Alaeddin HEKM Kaynaklar: T.C evre ve Orman Bakanl Dkman http://www.cevreveorman.gov.tr Ultraviyole Radyasyon Teknik Rapor (Eyll 2001) DM Genel Md. ANKARA Turan Karaylanolu, Radyasyon ve nsan Sal zerine Etkileri Rntgen Inlarnn Gebelik zerine Etkileri http://www.gebelik.org

Evren evren iinde mi?

Evrenimizin nasl ortaya ktn biliyoruz. Pek ok kant, evrenin bir protondan ok kk akl almaz younluk ve scaklktaki bir enerji topunun Byk Patlama denen bir srele genilemeye baladn ve ilk saniyenin ok kk bir kesimi iinde gerekleen bir imeyle k hznn tesinde genilediini gsteriyor.

Ortaya kt zaman da biliyoruz: Byk Patlamadan 380 bin yl sonra yaylan ilk n kalntlar zerinde yaplan duyarl gzlemler, evrnin yan 13,7 milyar yl olarak belirliyor. Ayn gzlemler, evrenin biimini de gsteriyor. Evren dz; daha dorusu sonsuz hacme kadar iirilmi bir balonun yzeyi gibi. eriiyse, yzde 4,6 tandmz madde, yzde 23 zellikleri bilinmeyen karanlk madde, yzde 72 de ktleekiminin tersi itici bir etki yapan gizemli karanlk enerji. Gelecei? Bu itici enerjinin etkisiyle evren hzlanarak geniliyor ve trilyonlarca yl sonra son yldzlar, son gkadalar, son karadelikler mrlerini tamamlayp yokolduktan sonra bile bo ve sonsuz bir karanlk olarak genilemeye devam edecek. Bu, evrenin Byk Patlamann hemen ardndan geliimiyle ilgili olarak gelitirilen standart Modeli. Byk Patlama Kozmolojisi olarak da adlandrlan bu standart model, Byk Patlamann ncesi hakknda pek bir ey sylemiyor. Bu modelin tesindeyse, en azndan imdilik ngrleri deneysel olarak dorulanmam ok sayda farkl model var. Bunlardan kimisi, bizim evrenimizin de kuantum dalgalanmalar sonucu bir kpn baloncuklar gibi ortaya kan, hepsinde farkl fizik kurallarnn iledii,sonsuz sayda evrenden (multiverse) bir tanesi olduunu sylyor. Kimisi, olas evren saysn 1in arkasna 500 sfr takarak yazyor. Kimisine gre duyularmzla ve l aralarmzla farkna varamadmz bir paralel evrenle yan yana hatta i ie yayoruz. Baz kuramlar bizim evremizi genileten ime srecinin sonsuza kadar srdn, yeni ve farkl evrenlerin bir patatesin zerindeki srgnler gibi ortaya ktn sylyor. Bazlarysa Byk patlamann sanki bir yayla balym gibi dngsel olarak birbirlerine srekli olarak yaklaan ve uzaklaan zar evrenler arasnda meydana gelen ve her seferinde evreni yeniden balatan bir arpmadan baka bir ey olmadn ne sryor. 11

imdiyse, Indiana niversitesinden (ABD) kuramsal fiziki Nikodem Poplawski, evrenimizin konumu konusunda ortaya daha da srad bir model sryor. Evrenin, (Einstein-Rosen kprs diye de adlandrlan) bir kurt delii iinde doduunu ne sren bilimci, bir karadeliin ktleekim alann tanmlamak ve byk ktleli bir paracn olay ufkunun iinde karadelie doru yol aln modellemek iin karmak bir koordinat sisteminden (izotropik) yararlanm. Bir karadeliin olay ufku denen eik snrn geen bir parack ktlesiz bir k parac (foton) olsa bile, merkezdeki karadeliin muazzam ktleekimi nedeniyle bir daha darya kaamaz ve karadeliin iine der. Poplawski bu nedenle ufkun iine geen bir paracn karadelie doru hareketinin ancak deney ya da gzlemle belirlenebileceini sylyor. Ancak, gzlemciler karadeliin yalnzca dn grebildiklerinden, i tarafndan olup bitenler ancak gzlemci ieriye girebilirse ya da orada yayorsa grlebilir.

Fizikinin gelitirdii modelin pf noktas da burada: Poplawski, Evrenimizin daha byk bir evrendeki bir karadeliin ii olmas halinde bu gereklilik (olay ufkunun iini grme koullar) yerine getirilmi olacaktr diyor.

Model, Einsteinn grelilik kuramnda zaman iin tercihli bir yn bulunmamas zerine kurulu. Dolaysyla, Poplawskiye gre Eer bir karadelik gelecekteki bir olay ufkunun iinde maddenin ktleekimsel kyle oluabiliyorsa, tersi sre de pekala mmkndr. Bu ters sre de patlayan bir beyaz delii tanmlar: maddenin gemiteki bir olay ufkundan kn; tpk genileyen bir evren gibi. Bilimkurgunun vazgeilmez malzemesi olan kurt delikleri, ya da kuramsal fizikteki teknik adlaryla Einstein-Rosen kprleri, evrenin ok uzak blgelerini kestirmeden birletiren tneller. Yine kuramsal fizikte beyaz delikler, bir karadelie kurt deliiyle bal olan ve bir anlamda karadeliin zaman tersinmesi olan varsaymsal yaplar. Poplawskinin makalesine gre evrendeki her trden karadelik Einsten-Rosen kprlerine sahip olabilir ve bu kprlerin her birinin iinde karadelikle ayn anda domu yeni bir evren bulunabilir. Bunun anlam da kendi evrenimizin de baka bir evrendeki bir karadeliin iinde ortaya km olabilecei. Polonya asll fiziki, bu modelin Byk Patlama Kozmolojisinde baz bilimcilerce varl ne srlen bir takm sorunlar gidereceini savunuyor. Bunlar arasnda karadeliin olay ufkundan geen maddeyle ilgili her trl bilginin kaybolaca yolunda kuantum mekanii yasalarna aykr ngryle ilgili sorun da ortadan kalkm oluyor. Fiziki ayrca modelinin Byk Patlamann ilk anndaki kozmik imeyi de aklad grnde. 12

Oksijensiz yaayan hayvan kefedildi

Ancona niversitesi Marche Politeknik'ten aratrmaclar, Akdeniz'in tabannda "Loricifera" (zrhl solucanlar) ailesine mensup yeni tre rastlad. Ekibin bandaki Roberto Danovaro, oksijensiz yaayan hayvann yaklak bir milimetre boyunda olduunu ve koruyucu kabuunun iinde bir denizanas gibi grndn belirtti.

yeni trden birine Danovaro'nun einin isminden esinlenilerek "Spinoloricus Cinzia" ad verilirken, dierlerine henz resmi bir isim verilmedi. Akdeniz'in Atalante havzasndaki canl fauna aratrmalar iin son 10 ylda yaplan ayr bilimsel aratrma srasnda kefedilen deniz hayvanlarnn oksijensiz ortamda nasl yaayabildikleri ise gerek bir sr. Girit adasnn 200 kilometre batsnda ve 3,5 kilometre derinliindeki L'Atalante havzasnda oksijen neredeyse tamamen tkenmi durumda. Canl tespit edilen bu yeni trden ikisinde yumurtalarnn da bulunduunu belirten aratrmaclar, canl bir hayvan bulmay ummadklar bir yerde karlatklar bu hayvanlar oksijensiz yaayabildiklerini gstermek iin canl dar karmann olanaksz olduunu kaydettiler. Aratrma ekibi, buna karn yumurtalar gemide tamamen oksijensiz bir ortama aktarmay baard. imdiye dek sadece bakterilerin oksijensiz ortamda yaayabildikleri dnlrken, kefedilen bu hayvanlarn zerinde yaplacak aratrmalarn yeni ufuklar amas bekleniyor.

13

amurdan enerji retecekler

Kele, AA muhabirine yapt aklamada, dnyada btn gelimi lkelerde amurdan enerji retildiini bildirerek, Trkiye'de ise birka ilin bu proje zerinde altn kaydetti. u anda btn byk enerji kullanclarnn, zellikle su idarelerinin enerji temini iin ok byk paralar harcadn ifade eden Kele, Enerji ihtiyalarn karlayacak yatrmlar yapmak zorundayz. nk Trkiyede TEAn verilerine gre, enerji ihtiyac gittike artyor. Kapasite daralmas var, bir taraftan enerji fiyatlarna zam geliyor. Enerji bizim giderlerimizin nemli bir ksmn oluturuyor. Bizim yatrm kapasitemizi artrabilmemiz iin kendi ihtiyalarmz byle karlamamz gerekiyor diye konutu. Su artma tesislerinden gnde 90 ton civarnda amur elde edildiini dile getiren Kele, u ana kadar artma tesislerindeki amurlarn vahi depolama yoluyla depolandn bildirdi. ''Vahi depolama yapyoruz ancak, kanunlar rettiimiz amuru hem kuruluk bakmndan, yani iindeki su miktar bakmndan yzde 90 orannda kurulua ulamasn, amurlarn evreye zarar vermeyecek ekilde depolanmasn istiyor. Bu konuda uzun zamandr aratrmalar yapyorduk. Tesisten kar amurun, kuruluk orann ykselterek, tarmsal kullanm kapasitesini gelitirmek iin enerji retimi konusunda almalarmz devam ediyor. Almanya'da da incelemelerde bulunduk. Bu konudaki almalarmz TBTAK'la grerek, gelitirdik. u anda projemiz son aamasna geldi. Proje rmeye braklan amurdan kan metan gaznn yaklarak enerji elde edilmesine dayanyor.''

5-6 MLYON TL'LK BR YATIRIM

Tesisten kan amurun u anda maddi bir deeri olmadn belirten Kele, ''amurun kuruluk orann arttrdmz zaman, tarmsal alanlarda kullanabileceiz ve amur deer kazanacak'' dedi. Projeyle su artma tesislerinden, elde edilen amurlarn ileneceini kaydeden Kele, szlerine yle devam etti: ''Daha sonra amur yaklarak enerji elde edilecek. Bu projeyle 3 tane fayda elde etmi olacaz. Bu projeden enerji elde edeceiz, amurun kuruluk orann artracaz ve amuru tarmda kullanma imkan ortaya kacak. Dolaysyla amur, evreye zarar vermemi olacak. Bu 5-6 milyon TL'lik bir yatrm. Kredi iin, eitli grmeler yapyoruz. TBTAK'n da destei olacak. Sakarya'mz yeni bir tesise kavumu olacak. amurun evreye vermi olduu olumsuz etkileri ortadan kaldrm olacaz. Ylda 2,5 milyon kilovat saat elektrik retmi olacaz. Bizim ADASU olarak aylk elektrik giderimiz 1 milyon TL.'' 14

Ynn arm gezegenler

ngiliz Kraliyet Astronomi Derneince bugn yaplan aklamada dokuz yeni Gne-d gezegenin duyurulmasyla, imdiye kadar bulunanlarn says 452ye ykselmi oldu. ncak, yaklak 15 sene ncesine kadar ender olduu varsaylan gezegenlerin grece yakn evremizde bile gzlenen bu bolluu, gkbilimde yaratt yeni paradigmann tesinde gezegenlerin oluum ve dinamikleri konusundaki modelleri zorluyor.

Gkbilimciler, yeni kefedilen gezegenleri, eskileri de ieren daha geni bir grupla birlikte incelediklerinde, 27 gezegenden altsnn yldzlarnn dn ynnn tersi ynde dolandklarn belirlemiler.

Normalde gezegenler, merkezinde yldzn ortaya kt gaz ve toz diski iinde yldzla ayn zamanda ortaya ktklarndan, yrnge turlarn da yldzn dn ynnde yaparlar ve yrnge dzlemleri, yldzn ekvator dzlemiyle aa yukar rtr. Gne Sistemimizdeki manzara bu. Kefedilen gezegenlerin ounluunu oluturan gaz devi gezegenlerin ou Jpiter kadar ya da daha byk ktleye sahipler. Gaz devi gezegenlerin kat merkezleri, yldzn oluum aamasnda diskin souk d ksmlarnda kaya ve buzlardan oluuyor ve bunlar belirli bir ktleye ulatktan sonra evredeki gaz zerlerine toplayarak byyorlar. Ancak yine kefedilen gaz devlerinin ounun yldzlarnn yanbanda dolanyor olmalar, modelle elien bir paradoks. Bu gezegenler, yldzlarna, Merkrn Gnee olan mesafesinden daha yakn dolandklar iin yzeyleri ve atmosferleri ok yksek derecelerde bulunuyor. Scak Jpiter diye adlandrlmalarnn nedeni bu. Yldzlarna neden bu kadar yakn olduklarna gelince, Oluma aamasnda, iinde doduklar gaz ve toz diskiyle ktleekim etkilemeleri nedeniyle ieriye doru birka milyon yl sren bir g sreci yayorlar ve yldzn ok yaknlarna kadar sokuluyorlar. Yldzlarnn dn ynne ters ynde yrnge hareketine sahip olanlar iinse farkl bir senaryo gelitirilmi bulunuyor: Buna gre srad scak Jpiterlerin yldzlarna yaklamasnn nedeni, tekiler gibi gaz ve toz diskiyle deil, daha uzaktaki gezegenler ya da yldzlarla giritikleri ok daha uzun sreli ktleekim etkileimleri. Birka milyon deil, yzmilyonlarca yllk bu sre sonunda gezegenler uzam ve disk dzlemine eik eliptik yrngeler kazanyorlar ve yldzlarna her yaklatklarnda ortaya kan gelgit etkileri nedeniyle yrnge hzlar biraz azalyor. Sonuta, yldzn hemen yaknnda, daireye yakn ama yldzn ekvator dzlemine rastgele eimlerde yrngelere oturuyorlar. Aratrmalar, daha imdiden ters ynl gezegenlerin ikisinin, daha uzak yrngelerde dolanan karde gezegenlere sahip olduunu ortaya koymu.

15

Ay'da daha ok su!

Ayda su olduuna likin kantlara yenileri eklendi. Son iki aratrma raporunun sonucuna gre uydumuzdaki baz kraterlerin iindeki kalnl 2 metreyi bulan buz katmanlar var. Baz buz bloklarnun uzunluu 150 metreyi buluyor.

Bulunan buz rezervlerinin bazlarnn yakn bir gemite eriyip yeninden donduunu tespit eden bilimciler, bunun Ay yzeyindeki iklim koullaryla ilgili nemli bilgiler verecei inancnda. Hindistana ait Chandrayaan uzay laboratarnn Dnyaya gnderdii verileri analiz eden Houston Ay ve Gezegen Enstits aratrma ekibi, kraterlerdeki buzun Aya arpan ve buz tayan meteor ve kuyruklu yldzlardan kalm olabileceini aklad. Yeni bulgular, Aya yeniden insan gnderilmesini isteyen bilim evrelerinin Obama hkmetine basky artrmasna yol aabilir. NASA tarafndan hazrlanan Constellation program, 2020ye kadar Aya astronot ve aratrma laboratuarlar gnderilmesini ngryordu. Ancak ekonomik krizin etkisiyle NASA btesinde kesintiye gidilmi, imdiden hedeflerinin gerisinde kalan Constellation programnn da askya alnabilecei duyurulmutu.

16

Uzay istasyonlar robotlara emanet

nsanolu aya ilk ayak bast zaman 2000'li yllarda uzayda yaanlabileceini dnyordu. Bu inanca gre gnmzde, ayda koloniler kurulacak ve hatta Mars bile emrimize girecekti. Ancak, hem ekonomik koullar hem de dnyann kaynaklar, insanln topluca uzaya tanmas iin uygun olmad.

Gnmzde, NASA gibi zel uzay aratrma kurumlar darsnda ancak ok zengin kiiler dnya dna seyahat yapabiliyor. Eer zengin deilseniz, dier bir projede aydaki kolonileme almalar iin zel eitimli iilerin uzay istasyonlarna yollanmasayd.

Uzay kefetmek Kaptan Kirk'e deil bu robotlara kalacak

Ancak General Motors'un NASA'yla birlikte gelitirdii bir proje bu ufak ans da bertaraf etti. Robonaut 2 adl bu robotlar, uzay ortamnda bir insann gerekletirecei hereyi yapmak iin tasarland. u sralar, yerekimsiz ortamda test edilen robotlar insans bir grnme sahip. stelik ksa adyla R2 olan bu robotlar ayn zamanda, gerek insanlara kyasla ok daha ucuza ml olacak. Teknoloji sitesi ShiftDelete.Netin haberine gre, Amerikan Bakan Obamann da desteini alan projenin ilk uzay tecrbesi ise nmzdeki eyll aynda gerekleecek. NASA eer bu testlerden olumlu sonu alrsa, R2lar gne sistemimizdeki dier gezegenleri kullanmak iin kullanacak.

17

Uan otomobil iin start verildi

ABD Savunma Bakanlna bal teknoloji gelitirme ajans Darpa, 2015ylnda ilk uu testinin yaplmasn istedii uan otomobil projesi iin prototip ars yapt.

Kurumun yaynlad teknik artnameye gre bir SUV arazi arac becerilerine sahip olacak ara, tam tehizatl drt komandoyu, bir destek elemann ve bir askeri doktoru tayacak kapasitede olacak. Yer ve hava modlar arasnda hzl transformasyon geirmesi beklenen ara, ayrca tam otomasyonla pilotsuz umasn ve yerde gitmesini salayacak akll bilgisayar sistemleriyle donatlm olacak.

Darpann talepleri arasnda ayrca aracn dikey kalk ve ini yapabilmesi, hava seyri srasnda 10,000 feet (3,000 metre) irtifaya ulaabilmesi, tek depoyla yerde en az 400 km yol yapabilmesi de bulunuyor. Ajans, artlar arasnda yer almasa da, hibrit elektrikli mekanizma, gelimi batarya, ok seenekli kanat modlasyonu, hafif metal teknolojileri gibi zellikleri de olumlu karlayacak. Resmilemese de Transformer adyla anlan ara projesinin gelitirilmesi ve prototiplerinin testi iin 55 milyon dolar bte ayrld. Darpa, resmen 2008 ylndan beri bir uan otomobil gelitirmek istediini duyurmutu. Sonulardan memnun kalnrsa, bu aralardan ncelikle bir askeri ambulans filosu kurulmas planlanyor.

18

Uzayllardan saknn!
Dahi astrofizik profesr Stephen Hawking, Dnya dnda canllarn olduundan kesinlikle emin olduunu, ancak bunlarla temastan kanlmas gerektiini syledi.

Belgesel kanal Discovery Channel iin hazrlanan bir programda konuan Hawking, evrende 100 milyar galaksi, bu galaksilerin her birinde de 100 milyonlarca yldz olduunu belirterek sadece dnyada yaam olduunu dnmenin imknsz olduunu savundu.

Benim matematiksel beynime gre, bu rakamlar bile uzayllarn varln gayet rasyonel klyor" diye konuan Hawking, uzayllarn Dnya'y ziyaretininse tehlikeli olabilecei uyarsnda bulundu. Hawking, "Uzayl uygarlklarn Dnya'y kefi, Kristof Kolomb'un Amerika ktasn kefinden farkl olmaz. Kaynaklar yamalanr, bizim durumumuz da imdi yerli Amerikallarn durumuna benzer" dedi. nl bilim adam yle devam etti: "Evrimlemi uzayllar, ulaabildikleri gezegenleri ele geirip oralarda koloniler kurmay tasarlyor olabilir. Dolaysyla uzayllarn var olduu kabul edilecekse, onlarn neye benzeyebileceini iyi dnmeliyiz." ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (NASA), muhtemel uzayllara bar mesaj vermek amacyla 2 sene nce uzaya yayn yaparak Beatles grubunun "Across The Univers" arksn dinletmiti. ark 2439 ylnda Polaris blgesine ulaacak.

19

9
1. Yksek Kan ekeri Hafza yanlmalarnn kayna kannz hatta zellikle kan ekeriniz olabilir. Kendinizi koruyun: Eer ailenizde yksek kan ekeri ya da diyabet gemii olan varsa, kan ekerinizi dzenli olarak ltrn. Salkl beslenin, aktif yaayn.

Alt Edebileceiniz

Hafza Hrsz

Zihninizi ak m tutmak istiyor sunuz? yleyse aadaki 9 soruna bir gz atn. Zihninizin pas tutmasnn birok artc sebebi olabilir. Neyse ki birou dzeltilebilir. lk adm sorunlar tehis etmektir. Aadaki 9 sorun en yaygn hafza hrszlardr. 4. Kendinizi Manik ya da Uyuuk Hissediyor Olmanz

Tiroit probleminiz olabilir Tiroit hormonlar metabolizmay kontrol eder, fakat fazlas ya da noksanl beyin hcreleri arasndaki normal ba bozabilir. Fazla alan bir tiroit mesaj beyine statik bir hzda iletirken, tembel bir tiroitte bu hz olduka der. 2. ok Yorulmanz Kendinizi koruyun: benzer belirtiler iin doktorunuza bavurun. Az alan tiroit kendinizi Beynimizin hafzay yenilemesi uykuya yorgun hissetmenize sebeb olur. Fazla altnda baldr. Bir almaya gre iki hafta boyunca ise kalp atlarnz artar ve kendinizi ar heyecanl geceleri alt saat uyuyan gnlller kendilerini ya da tedirgin hissedebilirsiniz. uykusuz hissetmezler fakat ksa sreli hafza performanslar ktleir. 5. 65 Ya zeri iseniz Kendinizi koruyun: ncelikle, yeteri kadar dinlenmelisiniz. Vaktiniz mi yok? Yaplan almaya Yalandka B12 vitamini yiyeceklerden gre alt dakikalk ksa ekerlemeler gnlllerin temin etmeniz zorlar ve Alzheimer gibi birok ksa sreli performanslarn arttrmtr. Yani, ksa ciddi hastalklar kendini gsterebilir. 65 ya ve zuyuklamalar beynimizin nemli hafza srecini eri insanlarn yzde 20 sinde B12 vitamini olduka tetiklemeye yeterli olabilir. dktr. Kendinizi koruyun: leri yataysanz ve 3. Horluyor Olmanz kendinizi donuk hissediyorsanz, doktorunuzdan B12 vitamin seviyenizi kontrol etmesini isteyin; Uyku apnesi olabilirsiniz. Uyku esnasnda takviyeihtiyacnz olabilir. Ayrca, sk bir vejetarysolunum yolu bloke olur, bir sre oksijen ak enseniz B12 vitamini bakmndan en zengin kaykesilir ve beyin hreleri can ekiir. Erkeklerde naklardan kandnzdan mutlaka kontrolden kadnlara oranla daha ok grlr. Ekstra risk geiniz. faktrleri, fazla kilo ve krk yan zerinde olmak. 6. Depresyon Kendinizi koruyun: Kendinizi devaml yorgun hisseden, grltl bir horlaycysanz iddetli depresyon yaayan insanlar beyin doktorunuza uyku apnesi testi yapmasn ner- hicrelerini kaybederler. Ve depresyon ne kadar in. Tehlikeli oksijen kesintilerini nlemek iin, uzun srerse, kritik alanlardaki hcre kayb o kauyurken, kk hortumu sayesinde burun de- dar artar. liklerine dzenli dzenli hava gnderen aleti takmanz gerekebilir. 20

4. Ar la Kullanm Eer gnde 5 ya da daha fazla ila kullanyorsanz, problemli etkileim yaama riskiniz olduka yksek. Kendinizi koruyun: Kullandnz btn ilalardan doktorunuzun haberdar olduundan emin olun. eviren: Esma Varnca / Gen Geliim Kaynak: www.readersdigest.ca

Kendinizi koruyun: Erken tehis ilk adm olabilir. 2008 ylnn bir almasna gre, uzun dnem depresyon yaayan insanlarn dzeldikten sonra bile fazla geliimi gstermeleri olduka dk bir ihtimaldir. 7. Alerji ve Uyku Tedavisi Uykusuzluk, alerji, bel geveklii, gastrointestinal kramplar iin ngrlen birok ila ayn zamanda beyin kimyasna da hayati zararlar verebilir. leri yataysanz, antikolinerjik ad verilen bu ilalar zihinsel bulanklk ve unutkanla neden olabilir. Kendinizi koruyun: 65 ya zerindeyseniz, alerji ilalar ve uyku tedavisinde sklkla kullanlan bir difenhidramin olan antikolinerjik yan etkilere kar daha duyarlsnz. Bu tr ila kullanmna baladktan sonra herhangi bir zihinsel bulanklk durumunda doktorunuza ya da bir eczaneye bavurun. 8.Yrken Ayaklarnz Sryor musunuz? Ayaklar zeminden aydlmadndan doktorlar bunu manyetik ayak diye adlandrr. Bu durum, beyinde normal basnta bir su toplamasnn sinyallerini veriyor olabilir. kendinizi koruyun: Ayak srme, bel geveklii ve hafza problemleri klasik belirtilerdir, fakat birden grlmeyebilir. Hzl tedavi, hafza dzelmesi iin en iyi frsattr. 21

Ayn Deneyi X Inlarnn Bulunuu ve Yaps

X nlar 19. yzyln sonunda Rntgen tarafndan bulundu . Bu nlar havas boaltlm lambalarn (Crookes lambas , akkor katotlu lambalar vb .) dnda da yaylrlar . Ampul yzeyinin katot nlaryla bombardman edilen ksmlarnda meydana gelirler . Rntgen bulduu bu nlarn yapsn bilmediinden bunlara X adn verdi .

X Inlarnn Yaps
X nlar k nlaryla ayn zelliktedir,fakat frekanslar daha byk olan elektromagnetik malardr . Dalga boylar mor tesi nlarndan daha kktr ve 0.03 ile 20 angstrm arasnda deiir . X nlarnn yapsn 1912de alman fizikisi Von Laue tespit etti; bu amala billur bir lam yardmyla X nlarnn krnmn gerekletirdi; bu deney ayn zamanda, billurlar iin a biiminde kafesli bir yapy ngren Bravais teorisinin de dorulanmasna yarad . Bunu izleyen yllarda, X nlarnn tayflarndan yararlanarak baba ve oul Bragglar ve fransz Maurice de Broglie pek ok lme yaptlar.

X Inlarnn retilmesi

Normal k gibi X mas da ,atomun bir elektronunun bir halden daha dk enerjili bir baka hale hale kuvantal bir gei yapt bir atom srecinden kaynaklanr . Tek fark ilgili elektronun enerji dzeyleri sralamasndaki konumundan ileri gelir; grnr k yaymndan sorumlu elektronlarn , atom ekirdeine zayf bir ekilde bal d elektronlar olmasna karn, X mas yaymnda, atom ekirdeine ok kuvvetli bir ekilde bal i elektronlar sz konusu olur. X nl bir lamba,bir elektron kayna (katot),bu elektronlar hzlandrc bir dzenek ve elektronlar frenliyerek X nlar yaym kayna vazifesi gren madeni bir engel veya bir antikatotu bulunan basnc drlm bir kaptan meydana gelir. Eskiden Crookes lambas veya souk anotlu lamba kullanlrd;bugn Coolidge lambasndan veya scak anotlu lambadan yararlanlr. Bu lamba,i basnc sfr olan bir cam ampuldr. Elektronlar, ularna stma devresi balanm bir tungsten filamandan yaylr. Elektron demetinin younluu filamann scaklyla orantl olarak artar . Serbest elektronlara yeterli hz verebilmek iin filamann evresine mutlak deeri byk, negatif gerilim tayan bir silindir geirilir. Ve btn donatm bir elektron tabancas meydana getirir. Antikatot, tungstenden yaplm ii oyuk bir ktledir ve su ile soutulur; filamann bir sm yaknna yerletirilmi ve bir yksek gerilim kaynann pozitif ksmna balanmtr. Katotun yayd elektronlar hzlandrma potansiyeli katot ile anota doru hzlanarak hedef metale arparlar. Hedef metal (anot) yumuak yapda bir metalden oluturulduu iin arpan bu elektronlar metale gmlrler yani yavalar. Gerekleen bu olaylar sonucunda elektronlara byk bir negatif ivme verilmi olur. Elektronlar bu negatif ivme sonucunda durur ve dururken kaybettii kinetik enerji ivmelenme blgesinden X n olarak yaylr. Bir baka ekilde elektriksel bir uyarlmayla atom ekirdeine ok kuvvetli bir ekilde bal olan i elektronlardan biri ilk halin dna frlatlr. Atom elektronlarnn elektron durumlarnda oluan bu boluk yine ite bulunan ama ekirdee daha zayf bal bir baka elektronun bu bo duruma geiiyle doldurulur. Bu iki dzey arasndaki enerji fark bir foton biiminde ortaya kar. 23

e karan enerjinin bykl dikkate alndnda fotonun, grnr fotonlardan 10.000 kez daha fazla enerjiye sahip olduu anlalr. V frekansn fotonun E enerjisine balayan (Planck sabiti h araclyla) temel bant E=h.v=h.c/ X fotonlarnn angstrm dzeyinde dalga boylarna denk dtn gsterir. retilen X nlar, 10 mikron kalnlnda alminyum yaprakla rtl bir aklktan kar. Debi, filamann stma akmn deitirmekle ayarlanr. Her elektron anota arpp duruncaya kadar bir X n dalgas yaylacandan X nlarnn periyodu elektronlarn durma sresine eittir.

Gazlardaki Ima, Doz Tayini

X nlar iinden getikleri gazlar iyonlatrma zellii tar . X nlarnn deteksiyonu ve iddetinin llebilmesi iin bu nlar biri altn yaprakl bir elektroskoba balanm iki tablas bulunan gaz dolu bir kaptan,yani iyonlama odasndan geirilir . Elektroskop yapraklarnn d hz iyonlama derecesini ve dolaysyla bununla orantl olan ma iddetini ler . Bu iddet rntgen cinsinden deerlendirilir .

X Inlarnn Nfuz Etme zellii

Bir X nlar demeti saydam olmayan bir cisimden geerken , yava yava enerjisini brakr . Sourulan enerji geilen kalnlkla artar; enerji kayb , nlar dalga uzunluunun (dalga boyu ksa nlar daha ok nfuz edebilir ) ve geilen elemann atom numarasnn kp ile ( ar elementler daha ok enerji yutar ) doru orantldr. Eer sz konusu elementin sourma tayf incelenirse , dalga boyunun baz deerleri iin ani deiimlere urad grlr . Bu zel deerler, atom ekirdeini evreleyen farkl elektronlarn enerji seviyeleri ile ilgilidir. Bu sebeple , X nlarnn tayflar incelenerek atomlarn yaps kesinlikle tespit edilebilir .

X Inlarnn Temel zellikleri

Yaylma hz k hzdr . Elektronlarn yavalama sresi ok kktr .Bu yzden X nlarnn frekans ok byktr. Dalga boylar ok byktr.(Yaklak 1 angstrm ) X n fotonlarnn enerjileri ok yksektir. Gazlar younlatrrlar . Saydam olmayan maddelerden geebilirler . Kurun levhalarca tutulabilirler.

24

X nlarnn Kullanld Baz Alanlar

Radyoskopi: Fluoresan bir ekran yardmyla bir organ veya cismin X nlaryla muayenesidir. Radyoskopi, baryum platinosiyanr veya tungstenle fluoresan hale getirilmi bir ekran stnde X nlarnn meydana getirdii glgelerin incelenmesidir. Radyoskopi, btn vcudun sratle muayenesini, her duru eklinde ve her adan organlarn incelenmesini salar .

Radyografi: Yalnz X nlarn geiren bir kutudaki hassas bir film zerinde X nlarnn iz brakmas ve bu zellikten faydalanarak resim ekilmesidir . (Bu i iin kullanlan kutu alminyum gibi hafif bir madenden yaplr ). Radyografi,iin kullanlan rntgen filmi genellikle X nlarnn etkisiyle fluorl hale gelen iki levha arasna yerletirilir. Bu levhalar X nlarnn etkisini fazlasyla arttrr ve poz sresinin ksaltlmasn salar. Radyografi akcier hava peteklerinde bulunan havann salad kontrast sayesinde zel bir hazrla ihtiya duymadan gsn ve kalbin grntlerini verir. Kalsiyumla ykl olan iskelet Radyografide ok iyi belirir, iinde fazlaca kalsiyum tuzu bulunan anormal oluumlar da (bbrek ve safra ta, kirelenmi lenf dm vb.) ok iyi grlr. Radyometalografi: Madeni paralarn bileimini veya yapsn bozmadan incelemeye yarayan radyografidir. Tbbi radyografi ile ayn fizik ilkeler zerine kurulmutur. Gerek kimyasal bileim deiikliklerini, gerek madenin i yapsndaki kusurlar meydana karmak iin madeni bir parann eitli ksmlarnn X nlarn farkl ekilde sourmas zelliinden yararlanlr . zellikle X nmlarn daha az sourarak film zerinde normal blgelerden daha koyu lekeler halinde grlen boluklarn ve az youn ksmlarn belirlenmesini salar. Ayn ekilde paraya karm olan ve sourma kat says parann yapld madenden farkl olan yabanc maddeler de film zerinde daha ak veya daha koyu lekeler halinde grlr. Ayrca radyometalografi sayesinde bakr alamlarndaki baz bileenlerin veya madenlerin(sourma gc yksek olan kurun gibi) yapsal ve kimyasal bakmdan homojen olup olmadklarn denetlemek kolaylar. Tomografi: Bir organ ve organizma kesitinin rntgenle filmini ekmeye yarayan usuldr. Gerekte 1-2 cm kalnlnda ince bir dilimin filmi sz konusudur. Bylece belli bir organ,mesela akcier art arda dilimler halinde yatay veya enine ve boyuna dikey dzlemler zerinde incelenebilir. Tomografi yapmak iin X nlar reten tpe ve hassas filme eitli yer deitirme hareketleri yaptrlr, yle ki sadece bu yer deitirme hareketinin eksenine rastlayan belli bir dzlem zerinde bulunan ekiller filmde gzkr; belli dzlemin nnde, arkasnda, stnde, altn da vb. Bulunan ekiller aka gzkmez. Yani hassas filmi hemen hi etkilemez ancak ok silik izgiler halinde belirir. Radyoterapi: X nlarnn biyolojik etkisine dayanan tedavi usuldr .

25

Bilim Adam Wilhelm Conrad Rntgen

Doum: 27 Mart 1845, Lennep Prusya lm: 10 ubat 1923, Mnih Almanya retmenleri: August Kundt nemli rencileri: Herman March Emil Silbernagel nemli baarlar: Rntgen nlar Ald dller: 1901 Nobel Fizik dl Almanya doumlu Wilhelm Rntgen, yle birey buldu ki milletin iini dna kard. Rntgen Almanya Remscheid sehrinin Lennep ilesinde dodu. ocukluu ve ilkretim yllar Hollandada ve svirede geti.1865 ylnda girdii Zrih Politeknikte niversite eitimi grd ve 1868 ylnda makine mhendisi olarak mezun oldu. 1869 ylnda Zrich niversitesinden doktorasn ald. Mezuniyetinin ardndan 1876da Strazburda, 1879da Giessen ve 1888de Wrzburg Julius-Maximilians-niversitesinde fizik profesr olarak retim grevi yapt. 1900de Mnih niversitesi Fizik krssne ve yeni Fizik Enstitsnn yneticiliine getirildi. retim yelii grevinin yan sra aratrmalar da yapmaktayd. 1885 ylnda kutuplanm bir geirgen hareketinin, bir akmla ayn manyetik etkileri gsterdiini aklad. 1890l yllarn ortalarnda ou aratrmac gibi o da katot n tplerinde oluan lminesans olayn incelemekteydi. Crookes tp ad verilen ii bo bir cam tpn iine yerletirilen iki elektrottan (anot ve katot) oluan bir deney dzenei ile alyordu. Katottan kopan elektronlar anoda ulaamadan cama arparak, floresan ad verilen k parlamalar meydana getirmekteydi. 8 Kasm 1895 gn deneyi biraz deitirip tp siyah bir karton ile kaplad ve k geirgenliini anlayabilmek iin oday karartp deneyi tekrarlad. Deney tpnden 2 metre uzaklkta baryum platinocyanite sarl olan katta bir parlama fark etti. Deneyi tekrarlad ve her defasnda ayn olay gzlemledi. Bunu mat yzeyden geebilen yeni bir n olarak tanmlad ve cebirde bilinmeyeni simgeleyen X harfini kullanarak X n ismini verdi. Daha sonralar bu nlar, Rntgen nlar olarak anlmaya balanmtr. Bu buluundan sonra Rntgen farkl kalnlktaki malzemelerin n farkl iddette geirdiini gzlemledi. Bunu anlamak iin fotorafsal bir malzeme kullanyordu. Tarihteki ilk tbbi X n radyografisini de (Rntgen filmi) yine bu deneyleri srasnda gerekletirdi ve 28 Aralk 1895 ylnda bu nemli kefini resmi olarak duyurdu. Olayn fiziksel aklamas 1912 ylna kadar net olarak yaplamasa da, bulu fizik ve tp alannda byk heyecan ile karland. ou bilim adam bu buluu modern fizik|modern fiziin balangc sayd. Amerikal mucit Pasteur 1898 ylnda tpta fizik tedavide kullanlmak zere X nlar reten bir aygt gelitirdi.Ama ok miktarda X nna maruz kalndnda meydana gelebilecek salk sorunlarn kimse fark etmedi. 27

Wilhelm Conrad Rntgen 27 mart 1845te Rhinein kk bir taras Lennepte bir tccarn tek ocuu olarak dnyaya geldi. Ailesi o 3 yandayken, daha sonra burada Martinus Herman van Doorn Ensttsne de gidecei Apeldoorna tand. zel bir yetenei yoktu ama doa ve orman hayranyd. Mekanik alet yapmna yatknd. Bu btn yaam boyunca karakteristik bir zellii oldu. 1862de aslnda bakasnn karikatrn yapm olmasna ramen, retmenlerinden birinin karikatrn yapt haksz olarak iddia edilip, atlaca Utrecht teknik okuluna balad. Daha sonra fizik okumak zere 1865te Utrecht niversitesine girdi. Burada yeterli baary gsteremeyerek, Zrihteki Polyteknik okulunun snavlarna girip kazannca, makine mhendislii zerine okumaya balad. Clausiusun derslerine ve Kundtla laboratuar almalarna katld. Hem Kundt, hem de Clausius onun geliiminden ok etkilendiler. 1869da Zurich Universite sinden doktora diplomas ald. Ve Kundtun asistan olarak atand. Daha sonra Kundtla ayn yl Wrzburga, yl sonrada Strasbourga gitti. 1874 ylnda Strasbourg niversitesine okutman, bir yl sonra Wurtemberg de Hohenheim Tarm Yksek okuluna profesr olarak atand.1876 da Strasbourg a fizik profesr olarak geri dnd. Fakat 3 yl sonra Giessen niversitesi fizik blmnden gelen teklifi kabul etti. Ayn konumda 1886 da Jena niversite si ve 1882 de Utrecht niversitesinden gelen teklifleri reddettikten sonra Wrzburg niversite sinden gelen ary kabul etti. Daha sonra 1900da Bavarian hkmetinin zel bir teklifini kabul edip, Munih niversitesine gitti ve hayatnn sonuna kadar burada kald. Rntgen ilk olarak kristallerin s iletkenlii zerine yazlan bir yazdan birka yl sonra, gazlarn zgl slar hakknda 1870 de ilk yazsn yaymlad. Dier aratrmalar Quartzlarn elektriksel ve dier zellikleri, farkl svlarn krlma indislerinin basn altnda etkilenimleri, elektromanyetik etki altndaki polarize edilmi n deiimi, su ve dier svlarn scaklk ve sktrlabilirlik fonksiyonlar, ya damlacklarnn su zerinde yayldr. 28

Rntgen ad X-ray nlarnn kefiyle anlr. 1895te dk basnl gazlarn iinden geen elektrik akm zerine alyordu. Bu alanda daha nce J. Plucker (1801-1868), J. W. Hittorf (1824-1914), C. F. Varley (1828-1883), E. Goldstein (1850-1931), Sir William Crookes (1832-1919), H. Hertz (18571894) and Ph. von Lenard (1862-1947) in almalar olmutu.

Bu bilim adamlarnn Cathode nlar ile ilgili yapt aratrmalar sonucu bu konu olduka iyi biliniyordu. Fakat Rntgenin Cathode nlar zerine yapt aratrma yeni bir eit nmn kefine yol at. i boaltlm bir tp, karanlk bir odada btn nlardan korunmak iin siyah bir kartonla kaplanrsa, ve bir taraf barium platinocyanide la kapl kat kan nlarn yolu zerinde iki metre uzaa bile konsa, geirgen oluyordu. Devam eden bir ok deneyden sonra nlarn yolu zerine konan deiik kalnlktaki cisimler farkl geirgenlik zelliklerine sahip oluyordu. Kars elini nlarn zerinde bir mddet hareketsiz tutup, nlar fotoraf paleti zerine dtnde, grnty biraz iyiletirince elindeki kemiklerin ve parmandaki yzn glgesinin palete dtn fark etti. Bu o zamana kadar alnan ilk rntgenogramd. Bu nlarn yapsn bilmediinden X-rays adn verdi. Daha sonra Max Von Laue ve rencileri bu nlarn, kla ayn elektromanyetik yapya sahip, fakat yksek frekanslardaki salnmlarda farkl zellikler gsterdiini buldular Rntgen Anna Bertha Ludwig ile Zrichte evlendi. Hi ocuklar olmad. Bulduu x nlaryla fizik dalnda Nobeli almay baaran ve 10 ubat 1923 tarihinde Almanyadaki yksek enflasyon nedeniyle yoksulluktan len Rntgen, isminin, argoda kiilerin haberi ve istei olmadan zel hayatlarn dikizlemek manasnda rntgenci eklinde kullanldn iyi ki grmedi.

Dnmedim, deney yaptm.

Wilhelm Conrad Rntgen
29

Akrosti Teknii Akrosti teknii nedir?

Bu yazmzda akrosti tekniinin ne olduu ve faydalar hakknda bilgi edineceksiniz. Akrosti tekniinin salad kolaylklar renmeye balayalm.. Akrosti teknii belli bir bilgiyi somut hale getirerek renmek ve belleimize kodlayabilmek iin yaplan arm sistemidir. Okulda veya dier alanlarda bilinsiz de olsa mutlaka bir defa uyguladmz ok nemli bir tekniktir. Hayal gc kullanlarak ilgin, komik ve urak ilikilendirmeler yaparak bilgiler kodlanabilir. Eskiden aklar akrosti (gizli bir mesaj) ieren yle bir iir yazard: Seviyorum ama kimi, En tatl birisini, Nasl anlatsam sana, lk harflere baksana.

Akrosti Tekniinin Faydalar Nelerdir?

Eitim - retim dneminde o kadar youn bir tempoda alyorsunuz ki yer yer derslerden ve okuldan skldnz oluyor deil mi? Belki retmenleriniz veya anne babanz sizleri anlamyor olabilir. Ama sizin de hakknz var. Nihayetinde bir insansnz. nemli olan bu skntlar nasl aacanz bilerek derslerinizi kalc olarak hafzanza alma yollarn kefetmek ve renmektir. Akosti teknii ile zor grlen formlleri ve terimleri kolayca zihninize kaydedebileceksiniz. Soyut kavramlar somut hatrlatc akrostilerle kolayca hafzanza alabileceksiniz. Yolculuumuz balyor. Baz kurum ve kurulular bu teknii kullanarak hafzada kalc izler brakrlar. Mesela; V.K.V - Vehbi Ko Vakf S.B.S - Seviye Belirleme Snav M.E.B - Milli Eitim Bakanl .E.T.T - stanbul Ekonomik Toplu Tamacl rnek 1: Microsoftta st dzey yneticilikten sonra Trkcell Genel Mdr olan Sreyya Ciliv, Beni heyecanlandran 3T var. Diyor. 30

Trkiye Teknoloji Trkcell

rnek 2: Askerde ksa ve z artrclar her zaman kullanlr. Aralarn n kapanda nasl bakm yaplacan anmsatmak iin GESTAY akrostii kullanlr. Ara bakm kurallar

3T

Gzetle Elle Sktr Temizle Ayarla Yala

GESTAY

rnek 3: Yine askerin devini gsteren dier bir akrosti ise VDAK tr.

Vazife Dman Arazi Kamuflaj

VDAK

31

rnek 4: Hayvansal doku eitleri nelerdir? Snavlarda hemen arm yapacak 4KBE akrostiini uygulayalm.

Kan Dokusu Kas Dokusu Kemik Dokusu Kkrdak Doku Ba Dokusu Epitel Doku Sinir Doku

4KBE

rnek 5: Bir elektrik devresinde kullanlan ampul, pil, diren, ampermetre, voltmetre gibi aralara devre elemanlar denir. PADVA akrostiiyle bu devre elemanlarn anmsayabilirsiniz.

Pil Ampul Diren rete Voltmetre Ampermetre

Sizde kendi amalarnza gre bu ekilde akrostiler oluturabilirsiniz. Bu akrostiler sayesinde snavlarda, yada hatrlamakta zorlandnz olaylarda bu ksayollar kullanabilirsiniz.

PADVA

32

Zekan Test Et!

Bu sayfa kafanz kurcalamak iin hazrlanmtr. Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay, pratik olmayanlar iin anormal zordur.

Gizli Renkler
Az kl ortamda veya gece grl kameralarn grntlerinde dikkat edilirse renkler belli olmaz. Bunun sebebi nedir?

Bardaktaki Ta
Tam dolu bir bardak suyu hassas terazide tartyoruz. Sonra bardaa bir ta paras atp tekrar tartyoruz. bardak, ilk durumda m, ikinci durumda m daha ardr?

Kyafet
gmlek, iki kravat ve takm elbise, ka farkl biimde giyilebilir?

Ar Bilye
25 tane bilyemiz var. lerinden sadece biri, dierlerinden 1gr daha ar. ki kefeli terazi ile ve baka bir arlk kullanmadan en fazla tart yaparak ar olan bilyeyi bulun.

33

Garip Bir Deney

Bir adet portakal alnr. Benzer niteliklerde iki denek bulunur. Birine portakaln ii, dierine ise kabuu yedirilir. Kabuu yedirilen denek Antalyaya, ii yedirilen ise Sibiryaya konulandrlr. 4 ay 23 gn beklenir.

Sonu

Kabuu yiyen denein yaad, dierinin ise ld tespit edilmitir.

karm

Meyvelerin vitamini kabuundadr.

nar Aac renci:

-Hocam, nsan maymunun gelimi eklidir diyorlar. Ne dersiniz? -O manta bakarsan, nar aac da maydonozun gelimi eklidir.

Bilgi byle biey ite...

Zengin bir adam vefat eder. Vasiyeti alr. Mallarnn yarsn byk oluna, drtte birini ortanca oluna ve bete birini kk oluna brakmtr. Btn mallar paylalr ancak geriye on dokuz at kalmtr. 19u ne ikiye, ne drde ne de bee blmek mmkndr. Bu durumu bir bilgine danrlar. Bilgin der ki: Benimde bir atm var. Aln bunu size veriyorum. Oldu mu yirmi at? Yarsn sen al bakalm, on tane. Drtte birini de ortanca kardein alsn, be tane. Bete birini de yani drt tanesini de en knze verelim. On, be daha on be. Drt daha on dokuz. imdi verin bakalm benim dldl geriye.

Biz bilimde sorunlarla urarz, kiilerle deil. Madam Curie

35

Kiisel Geliim
Hedefinize ulamak iin gereken yollar, gkteki yldzlarn says kadardr.

Bu yazdan alnacak ders, Sonu almak iin, ne kadar srerse srsn ayn yolu srarla deneyin, deildir. Bir kapy krk kez aldnzda almadysa, dier krk kapy birer kez aln. Kararllk ok eydir, ama herey deildir. Esneklik gsterin. Ayn yndeki yeni yollar arayn. ster sevgili ararken, ister teflon tava pazarlarken denemelerinizde hedefinize ulaamyosanz nnzde drt yol vardr. 1. Ayn kiiye ayn ekilde yaklaarak bir daha denersiniz. 2. Ayn kiiye farkl ekillerde yaklaarak bir daha denersiniz. 3. Farkl kiilere ayn ekilde yaklaabilirsiniz. 4. Farkl kiilere farkl ekillerde yaklaabilirsiniz. Birinci yol, srar yani kararllk yoludur. Bazen ie yarar bazen yaramaz. kinci yol, yeniliki olmaktr. Hedef ayn, yaklam farkldr. nc yolda, yaklam ayn hedef farkldr. Drdncde hedef de yaklam da farkldr. En yksek esneklik bu yoldadr. Esneklik, sonu almak iin dier seenekleri yoklamaktr. Esnek olabilmek yaratc dnmeye baldr. Her zaman aklnza gelmeyen ama sizi amacnza gtrebilecek bir yol vardr. Yaratclk, bu yolu bulmaktr. e yaramayan her deneme sizin bir noktadaki eksikliinizi gsterir. Yaadnz her baarszlk, eer onu doru okursanz, size kendinizi hangi noktada gelitirmeniz gerektiini gsterir. Sadece kararl olmakla her eyi halletmeye almak yerine, sonuca etki eden her unsurla tek tek ilgilenin. rn bilgisi zayf, kiisel imaj kt, satt mal bozuk bir satc istedii kadar srar etsin, kararl olsun, baarsz denemelerden ylmasn sonu fazla deimeyecektir. Bir kere denediniz ama sonu olumsuz, kiisel imajnz deitirip tekrar deneyin. Tekrar denediniz, gene olmad, bu defa rn sunu eklinizi deitirip tekrar deneyin. Gene mi olmad? Sattnz rn ve irketi deitirip tekrar deneyin. Kendinizi, rnnz, irketinizi, sat tarznz deitirdiniz gene mi olmad? Sizin ruhunuz satcla uygun deil, karakteriniz ile kariyeriniz uyumuyor, baka bir i bakn! lla ki, sat alannda kariyer yapacam diyorsanz, en iyisi gidip niversitede pazarlama profesr olun!

37

2010 | Tm Haklar Sakldr.