Fizikist Kasm 10

Fizikist Kasm 10

EDTR
YAYINCI Fizikist.Com Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi
Editr Yazarlar Emre ALTIN www.emrealtin.com Mberra Altn fizikist@fizikist.com Orhan Aydilek aydilek@fizikist.com Hlya Vardarl hvardarli@fizikist.com Alican Tonbul atonbul@fizikist.com Turan Gnara tgunara@fizikist.com Hseyin Tanrverdi htanriverdi@fizikist.com

Emre ALTIN www.emrealtin.com

Dergimizin Kasm 2010 says ile tekrar karnzdayz. Geen ayki dergimizde Evrenin Oluumu, Evrende Yalnz myz ve Zaman Makinesi adl ana konular iledik. Madde - Anti Madde, ve Zaman Makinesinin ikinci blmnden devam edeceiz.

Geen ay dergimizin 1.yl saysn geride braktktan sonra, dergimize yine her ay olduu gibi hzl ve kesintisiz bir ekilde devam ediyoruz. *** Bu ay Madde - Anti Madde konusunun zerinde duracaz. Konuyu ilerken de insanlarda merak duygunun ne kadar nemli olduunu vurgulayacayz. Biliyorsunuz ki merak olmadan bilim de olmaz.

Geen ay Zaman Makinesi konusunun 1.blmn ilemitik. lk olarak Zaman Makinelerini konu alan filmleri inceledik. Bu ay da dier filmlere gz atp zaman makinesi konusunu daha derindne inceleyeceiz. *** Paradoks blmmzde Theseusun gemisi Paradoksu sizleri yine dnmeye davet ediyor. Zeka Sorular blmmzde yine beyin jimnastii yapacak sorular mevcut. Her ay olduu gibi bu ay da Paradok ve Zeka Sorular blmmzle ilgili soru, gr ve cevaplarnz dergi@fizikist.com e-posta adresinden bizlere bildirebilirsiniz. Deney blmmzde yine elenceli bir konu mevcut. Diren okuma deneyi. Dergimizde bulunan herhangi bir blm hakknda ki soru ve grlerinizi de bekliyoruz. *** Sizleri dergimizin Kasm says ile babaa brakyorum. Dergimizin bu ayki saysnn sizlere yeni bireyler katmasn umuyorum. Yeni saymzda iyi ve elenceli vakit geirmeniz dileiyle, Fizikistle kaln, hoakaln..

Web E-Posta Reklam

www.fizikist.com dergi@fizikist.com reklam@fizikist.com

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi hakknda soru ve grlerinizi dergi@fizikist.com e-posta adresine gnderebilirsiniz.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Fizikist.Com web sitesinin bir rndr. Dergi ierikleri kaynak gsterilmeden kopyalanamaz.

Fizikist ile Bilim Aras Balyor..

Fizikist Kasm 10

05
NDEKLER 16
3 5 8

08 18

13
KASIM 2010

Editrden / Emre Altn Madde - Anti Madde / Mberra Altn Zaman Makinesi Blm 2 / Orhan Aydilek

13 Mutsuzluun Bilimsel 5 Sebebi / Hlya Vardarl 14 Bilim ve Teknoloji Haberleri 16 Dnyay Rahatlatan Haber

19

17 Cerndeki Bilimcilerin 2011 Hedefi 18 Ntron Yldz Ktle Rekorunu Krd 19 Hubble Teleskopu Gelecei Gryor 20 Anti Maddeye Yeni Kant 22 Paradoks - Theseusun Gemisi / Alican Tonbul 24 Bilim Adam - Paul Dirac 26 Deney - Diren Okuma Deneyi 28 Zeka Sorular / Alican Tonbul

Fizikist Kasm 10

Madde - Anti Madde

Bilim meraktan domutur. yi ki merak diye bir duygu var. Bu sayede dnyaya ilk kez gelen insandan ok farkl eyler biliyor dnyay ve evreni daha iyi anlyoruz. Ufkumuz geniledii iin evremizde gerekleen olaylara mantkl ve bilimsel aklamalar yapabiliyoruz. Merak duygusuyla balayan bu bilim yolculuuna ilk adm mikroskop denen aletle atalm

lk olarak XVII. Yzylda ortaya kt Mikroskop. Gzle grlmeyen maddelerin incelenebilmesi amac ile kullandmz bu aletle okul laboratuarnda tantk. Soan zarn incelemekle baladk. Drt duvard bizim iin hcre ama iinde neler vard grmek istedik. Bunun gerekleebilmesi iinde mikroskobun gelimesi gerekiyordu. Hollandal Anton van Leeuwenhoekun icat ettii tek mercekli basit mikroskoptan sonra, ilk karmak yapl mikroskop 1590 ylnda Zacharias Janssen tarafndan bulunmutur. Basit mikroskoplarn maddeleri bytebilme kapasiteleri snrl olduundan, iki ana mercek sistemi ieren karmak mikroskop bulundu. 1624 ylnda Cornelis Drebbelin bulduu aygt gren Galileo Galilei, hemen arac gelitirdi ve yeni mikroskoba, casus cam adn verdi. Bu mikroskopta, birinci sistemin bytt grnt, ikinci sisteme yansyarak daha da bytlm oluyordu. Maddeleri iki bin kez byten bu ara, zellikle bakteri ve virslerin incelenmesinde kullanlarak, pek ok hastaln tan ve tedavisinde yararl olmutur.

Glden alnan bir damla suyun iinde grlen amip denen tek hcrelinin yaratt heyecan ve hayret bu yolculua daha da evkle devam etmesini salad bilim adamlarnn. Hcrenin iindeki birok organelden sonra DNA zincirinin gzlenmesi bilimde yeni ufuklar at. Genetik biliminin kurulmas bir ok hastaln tan ve tedavisinde dehet veren gelimelere ulalmasna kap aralad. Ama bilim insanlarndaki bu merak duygusu acaba grnty daha da bytebilsek nerelere varabiliriz sorusuyla yeni teknolojilere kucak at. Hcre kapal kutuydu. Mikroskop gelitike organeller, ekirdekik, DNA, RNA bizim iin artk bilinmez olmaktan kt. imdi karmzda almas gereken yeni bir kutu vard. ATOM Gzle grlememe sras atomdayd artk.. Gzle grlemiyordu ama zerine fikir retilebilecek deneyler yaplabiliyordu atom hakknda. 1805 ylnda John Dalton ilk atom modelini koydu ortaya. Atom elementin en kk yaptadr dedi ve asla paralanamaz diye ekledi. O dnem iin iyi bir modeldi. Zaman geti J.J.Thomson 1897 ylnda atom iinde elektronlarn olduunu kefetti. zml kek modelini ortaya att.1900l yllarn balarnda Ernest Rutherfort(1871 -1937) gnmz atom modelinin temelini tekil eden esas yapy ortaya koydu. Rutherford altn levha zerine alfa paracklarn gnderdi. Atomun; ktlesinin byk bir ksmn oluturan ekirdek ve bu ekirdek etrafnda dnen elektronlardan yapldn ortaya koydu.

Fizikist Kasm 10

MADDE - ANT MADDE

Rutherfort ekirdei oluturan pozitif ykl paraya proton adn verdi.. 1932 ylnda Chadwick ntronu buldu. Daha sonra Kuantum teorisi dorultusunda Niels Bohr (1883 - 1962) Bohr atom modelini ortaya att ve elektronlarn belli yrngelerde bulunabildiini ve bunun plank sabiti ile ilgili olduunu ifade etti ve enerji seviyelerini gsterdi atomun. Hepsi birlikte modern atom teorisinin kurulmasna yardmc olmutur. Peki atom daha gelimi bir mikroskop yardmyla kapal kutu olmaktan karlabilir miydi? diye dnd bilim insanlar. Kefedilmeyen her ey gibi o da ilgi odayd ve iini gsterebilecek bir mikroskop yaplmas gerekiyordu karar verildi bunun zerine. lk elektron mikroskobu 1932 ylnda Berlinde M.Knoli ve E.Ruska tarafndan yapld.1936 ylnda pratik olarak kullanma sokulan elektron mikroskobu, gnmzde o denli gelitirildi ki, maddelerin yz binlerce kez bytlebilmesi mmkn oldu. Fransz fiziki Louis de Broglie, bu tr mikroskobun gerek babas saylyor. nk Broglie, elektronlarn, tpk ses ve k gibi havada dalgalar halinde yaylma zelliklerini fark ederek, yllar sonra yaplacak olan elektron mikroskobunun kuramn buldu. Bir grnty krk kez byten k mikroskobuyla hcre gzlenirken, ayn grnty yz binlerce kez byten elektron mikroskobu sayesinde atom iindeki tanecikler grlebilmitir. Atomu yapsna bakalm o halde. Atom iki ksmdan oluuyor.ekirdek ve yrngeler. Atomun ekirdeinde proton ve ntron adn verdiimiz tanecikler yer alrken etrafndaki yrngelerde ise proton ve ntrondan yaklak 2000 kez kk olan elektronlar mevcut. Bunu biliyoruz evet ama grnty daha da bytsek neler greceiz. eride daha neler var?

Atom alt paracklar, bu balk altnda inceleyeceimiz ksm atomun gerek yapsn bize gsteren ksmdr.
ki temel parack tanmland ncelikle bunlar; 1. Leptonlar 2. Quarklar Bu paracklar elemanter paracklardr yani kendilerini oluturan daha kk paracklar yoktur. Bunu sylerken Dalton un atom asla paralanamaz szn aklma getirip imdilik bilinen en kk paracklardr demek istiyorum. Lepton olarak bildiimiz en tannm parack elektrondur. Quarklar ise proton ve ntron lar oluturan paracklar olarak tanyoruz. Bir proton iinde quark bulunuyor. Bu quark bir arada tutan gluon adn verdiimiz bir nevi yaptrc madde grevi gren kuanta bulunuyor.

Proton ve ntronu nkleon olarak adlandryoruz. Nkleon nkleusu yani ekirdei oluturuyor. ekirdei ilgilendiren paracklar ailesi iki ksmdr.
1. Baryonlar 2. Mezonlar Baryonlar ar paracklardr, mezonlar orta ar paracklardr. Baryonlar ve Mezonlarn hepsine Hadronlar ad verilir. Yunanca kuvvetli parack anlamndadr. Kuark kuramna gre Baryonlar 3 kuarktan, Mezonlar ise bir kuark ve bir antikuarktan olumulardr. bunun yannda Hadron diye isimlendirdiimiz paracklar var. Bir atom ekirdeini oluturan Hadronlar, Kuarklardan yaplmlardr ve aradaki mezon alverii ile kararl paracklar ortaya kar. Bu olay esnasnda ki kuvvet gl etkileimdir ve ekirdei paralanmadan tutar. Bu olgu ilk kez H. Yukova tarafndan ortaya konulmutur. Spinler gz nne alndnda ise btn paracklar Fermionlar ve bozonlar olarak ta snflandrmak mmkn. Ancak btn bu atom alt paracklar bildiimiz zaman 6 Fizikist Kasm 10 atomun yapsn zm oluyormuyuz sorusuna verebileceimiz cevap ilgin. Atomun yaps hakknda ok fazla bilgi sahibi olduumuz doru.Bu bilgileriniz bizi rahatlatmas ve zihnimizdeki karmaay yok etmesi gerekirdi. Ama olmad.. Zihinlerimizde yeni sorular oluturdu, yeni kvlcmlar akt. Henz maddeyi en kk yaptana kadar zme mutluluunu yayorduk ki ngiliz fiziki Paul Dirac, altmz maddenin tam tersi olan bir maddenin varln ortaya koydu ve bizi Antimadde kavramyla tantrd. Bizim bildiimiz madde atomlardan olumutur. Atomun iinde art ykl protonlarla eksi ykl elektronlarn var olduunu uzun bir bilimsel serven ve birok deneyle kantlamtk ki. Elektronlarn art yklsn kefettik evet anti madde, (+) ykl elektronlara(pozitronlar) sahiptir. Diracn bu syleminden iki yl sonra, Amerikal iki bilim adam, Robert Milikan ve Carl Anderson, kozmik nlarn atmosfere girii srasnda pozitron oluumunun gerekletiini ortaya koydular.

MADDE - ANT MADDE

Bundan yaklak yirmi yl sonra ise Kaliforniya niversitesinden bir grup, Bevatron adl parack hzlandrcsnn almas srasnda antiproton knn gerekletiini gzledi. O halde antintronun da kefiyle anti madde kavram artk hayal gcmzden kacak.

Antimadde ve madde yan yana gelince ne olur peki.. Hi. Yani koca bir sfr. Ya da daha ak sylemek gerekirse madde ve anti madde birbirini yok eder. Bylece en baa dnlm olur. Yoktan var edilme srecine yani. Eer bu gerekleirse yaratl teorisine katks byk olacak ve nihayet bilim ve din baracak. Dan Brown un Melekler ve eytanlar isimli kitabnda Cern de yaplan almalarn anti maddeyi kefetme, Higgs bozonunu bulma ve nihayet neden buradayz, nasl geldik sorularna cevap bulacandan bahsedilmiti. Kesinlikle katlmakla beraber CERN de yaplan bu almalarn yalnzca maddeyi anlamak ya da yoktan var edilmeyi ispatlamak amal olmasa gerek diye dnyorum. Anti madde byk bir enerji kaynadr aslnda. yle ki, bir kilogram benzin yanarak 9,1 milyon Joule, 1kg uranyum fisyonla 82 milyon Joule enerji verirken, 1 kg proton antiproton reaksiyonu sonucu 90.000 milyon Joule enerji aa kmaktadr. Bu enerjiyle neler yaplabileceini dnmek bile tylerimi diken diken ediyor. Atom bombasndan sonra bilim adamlarnn bir kez daha byle bir eye kalkmayacan dnmem gerekirse de. Hem Avrupa nn CERN almalarna bu kadar bte ayrmasn hem de ABD Hava Kuvvetlerinin antimaddeyle ilgili yeni teknolojiler retme abalarn grmezden gelemiyorum. Einsteinn anlaml szleriyle yazma son vermek istiyorum..

Dnyada bir tane dahi ocuk mutsuz olduu srece, byk icatlar ve ilerlemeler yoktur. Bu enerjilerin tm insanln yararna kullanlmas dileiyle

Mberra ALTIN Yksek Fizik retmeni fizikist@fizikist.com

Fizikist Kasm 10

Zaman Makinesi
Bu Hafta Zaman makinesi ve zamanda yolculuu konu alan filmlerimizi tamamlayp ; zamanda yolculuk hakkndaki dizilere de gz atacaz.

Blm 2

?
5- Next

Geen Ay

imdi Zaman Yolculuunu konu alan filmleri biraz inceleyelim.

Geen ayki Listemizi Hatrlayalm : 1- Gelecee Dn (Back to the Future) 2- Zaman Makinesi (Time Machine) 3- Kelebek Etkisi (Butterfly Effect) Bu Ay listemize kabaca bir bakalm. 4- Zaman Polisi (Time Cop) 4- Zaman Polisi Filmde 90larn gelecek beklentisi kendini ele veriyor.Fakat film gelecekte zaman yolculuundan deil; aslnda zaman yolculuunun kefinden balyor. Filmin barol oyuncusu ve zaman polisi Jean-Claude Van Damme (Max Walker) ; Filmde dv becerilerini epeyce sergiliyor.Filmde dv sahnelerinin yan sra konusuda zamanna gre ok ilerde.Dikkatimi eken en nemli fizik kural; ayn madde farkl zamanda birden fazla yerde olabilirken ayn yerde olamaz. Filmin konusuna gelirsek; Max gemite hamile olduunu bilmedii eini, evine tanmad kiilerce yaplan bir basknda kaybediyor.Gelecekte bir olay tekrar onun bu zamana dnmesini gerektiriyor ve film bu ynde geliiyor. 6- Zaman Hatt (Time Line) 7- Yarn Aslnda Dnd [Groundhog Day] 8- Gl Evi (The Lake House) 9- Frekans [Frequency] 10- lgn Konuklar Liste D incelemeler; 1- Doctor Who 2- Fringe 3- Flash Forward

Fizikist Kasm 10

ZAMAN MAKNES

5- Next Her seferinde; her saniye ilerlediinde 2 dakika ilerisini grmek. Daha ilerisini deil! ki dakika sonra gelecek kurunu yada poker masasnda gelecek kart grmek... Baroln Nicolas Cagein oynadii filmde; bir kiinin mistik bir zellii var. Srekli 2 dakika sonrasn grebiliyor. Aslnda byle bir konuya her trl filmi yapabilirsiniz. Bu film listede 5. Olmay efekleri ve Nicolas

6- Zaman Hatt Film gnmzde balayarak; birka arkeoloun bir irket araclyla ortaa ngiltere-Fransa Sava ortasna dmesiyle balyor. irket aslnda nlamay ararken bir kurt deliine denk gelerek zamanda yolculuu zyor. Film oyuncularmz bu ynde byk br macerann iine giriyor.

7- Yarn Aslnda Dnd ini sevmeyen bir muhabirin, bir kye sincap haberi yapmak zere gitmesi onu bir zaman kmazna sokuyor. Aslnda bu kelime ok doru. Zaman kmaz. Nefret ettii bu ii Srekli ayn gne uynarak yapmaya balaynca seviyor ve evresine daha da dikkat etmeye balyor. zlenilmesi gereken ok elenceli bir film.

8- Gl Evi Eer bu filmi izleyecekseniz ok ilgin bir macera sizi bekliyor. Uyaraym macera derken zamanda yolculuun dnsel maceras. Aslnda film bir ak filmi. Bir gl evi ve gl evinde farkl zamanlarda yaayan iki kii. in ilgin yan gemite yaayan gelecekte yaayandan daha sonra bu eve tanyor. imdiden aklnz kart deil mi =) Elenceli bir film. zlemenizi tavsiye ederim.

9- Frekans Aslnda ilk 5ten sonrasn sralamak ok g. Bu filmde ilk bete yer almal diyorum ama ilk beim ne yazk ki dolu =) tfaiyeci olan babasn kk yata kaybeden bir oul. Bir gn eski bir itfaiye telsizini dolapta kardeinin ocuunun merak zerine karyor ve kurduu bu telsiz gemiten bir frekans yakalyor. Aslnda bunun sebebide filmde aklanyor. Bunu imdi sylemeyeyim filmi merak edelim biraz =)

Fizikist Kasm 10

ZAMAN MAKNES

10- lgn konuklar Jean Renodan sper bir komedi filmi.Gemiten by ile gelecee den iki Fransz. Arabalar ejderha garaj kapsn cehennem kaps sanmakla balayan macera byk ironilerle sizi krmaktan geirecek. Mutlaka izlenmeli =)

Filmlerde Zaman Yolculuu

Filmler insanlarn hayalglerini inandrc bir mantkla sahneye sunarken, aslnda bilim de bunun aynsn yapyor.Bu yzden filmler hep bilimsel temellere oturabiliyor.Kurt deliklerinden, knlanmaya kadar birok eyi filmlerde grmekteyiz.Aslnda bu ikisi arasndaki muhteem balanty da filmler sahneliyor.

imdi de Listemizin dnda kalan dizileri biraz inceleyelim:

Doctor Who
te dnyay srekli belalardan koruyan, polis kulbesiyle zamanda ve uzayda rahatlkla yolculuk yapabilen doktorumuz karnzda... Siyah-beyaz dizileri bile olan bu zaman yolculuu dizisinin yeni dneminde 5. Sezonu BBC tarafndan ekiliyor.Yeni dnem derken BBC tarafndan dzenlenen, 5 sezondan bahsediyorum. ounlukla zaman yolculuklarnda maceradan maceraya koan doktorumuz hep yannda bir asistan bayan gezdirir.Fakat yinede hep yalnzdr.Zaman Lordlarnn sonuncusu olan doktor, insan gibi grnyor fakat birok farkl zellie sahip. Zaman Lordlarnn zellikleri -Zamanda ve mekanda yolculuk yaparak zaman korurlar. -ldklerinde beden deitirebilirler. -ki kalpleri vardr. -normal bir insandan daha hzl dnebilrler. -Yzlerce yl yaayabilirler. BBC serisinde doktor olarak altmz kii (David Tennant) 5. Sezonda yerini Matt Smithe brakyor. David Tennantn altmz hareketlerini ustaca srdrebilen yeni doktor, 5. Sezonda zamanda alan atla kapatmak iin urayor.

10

Fizikist Kasm 10

ZAMAN MAKNES

Neden Ad Doktor? Gerek adn sr gibi saklayan doktorumuz gelecekte tant bir kiiye sadece adn sylemiti. Bunu da tab seyirciler olarak biz hi duymadk. Doktor olmasnn sebebi Zaman Lordlar zamannda Doktorluk mesleini yapmasdr. Doktorumuz Fes Takyor =) 5. sezonun sonunda mizah yan gl olan doktorumuz bir fes takyor. Bu fesi 5. Sezunun sonlarna doru grebiliriz. Bir tarih mzesinde kapyor Fesi =) eytanla bile karlat! Dizi BBC yapm bu blmlerde efekler olarak ok iyi durumda. Hatta bir blmde eytann ruhunun gelecekte birgn bir insan bedeniyle ka gsteriliyor. Muhteem bir blmd. Uzaydaki Hayatlar Uzayllar aslnda hem farkl hemde bizimle ayn. Doktorun ounlukla dier gezegen canllarna dedii gibi insanlk yanl yapsada bir ans hakedecek bir gelecek vaad ediyor. BBC ekibinin 6. Sezonu Dizinin 6. Sezonuna hala rastlayabilmi deilim. Bilindii gbi lkemizde Cnbc-ede yaynlanan dizi daha 5. Sezona bile gemedi.bu yl 6. Sezonu byk bir merakla ben ve doctor who hayranlar bekliyoruz. Ayrca Doktorun maceralar ile ilgili birok animasyon dizi ve filmde yapld. Ben doctor who yazm burada istemeyerek sonlandracam nk syleyecek ok ey var ve biryerde bitirmem gerek =) nmzdeki ay Fizikinin Gnl kemizde kalan iki diziyi (Fringe ve Flash Forward) enine boyuna irdeleyeceiz.

Orhan AYDLEK stanbul niversitesi Fizik Blm aydilek@fizikist.com

Fizikist Kasm 10

11

12

Fizikist Kasm 10

Hlya VARDARLI hvardarli@fizikist.com

Mutsuzluun 5 Bilimsel Sebebi

klasik bir ey. Ama elden ktktan sonra da ah, vah etmek bir ie yaramaz ve neticesinde bizi mutsuz eder. ok fazla nimetimiz olunca da bunu gerei gibi kullanmayp habire topla topla anlamszdr. Bir mr boyu topla! Sonrada beklenmedik bir anda azrail srpriz yapsn, sen git topladklarnn hesabn ver, bakalar da (genelde sevmediklerimiz) sefasn srsn. Maalesef bu byle gitmez. Gereksiz toplamalardan ve elimizdekilerle mutlu olmay bilmeliyiz. Ya da paylamalyz. Mutlu olmalyz! 4. eitlilik: ok alternatifli olmak genelde iyi deildir. ok fazla kafa yormamz gerektirir. Fakat bu nyarglardan kurtulup kendimize gvenerek altenatifleri aza indirelim ki hayatmz kolaylasn. 5.kretmemek,hereyin ikayet edilecek bir taraflarn bulmak: te hayatmz btnyle kaplayan ve en nemli madde.kretmek mutluluun yegane kaynadr. Aslnda nimetler kr iin verilmitir, kr nimeti arttrr. ikayetilik ise karakterin hasta tarafdr. Allahn en sevdii kelime elhamdlillahtr. Bunu yle ok sylemeliyiz ki trl trl nimetlere de kavualm. Beraber yaadklarnz arasnda ikayeti biri varsa onu derhar uyarn, eitin. kretmesini syleyin. Yoksa onun bu ikayetilii yznden sizde byk zararlar grrsnz. nk ikayet eden bilerek yada bilmeyerek problemleri daha da arttrmaktadr.

Chicago niversitesinden Christopher Hsee ve Reid Hastie mutsuzluu bilimsel olarak aratrmlar ve 5 tane sebep bulmular. Neden kendimizi mutlu eden kararlar alamadmzn, yani mutsuzluumuzun 5 ana sebebini ortaya koymular.
1. Maddi ve manevi enerjiyi israf etmek: Maddi durumumuz ne olursa olsun herkesin kendine gre israflar vardr. Vaktimizi boa harcamak. Zihinsel enerjiyi boa harcamak,ok konumak. Sevaplarmz boa harcamak, gybet etmek. Duygusal enerjiyi boa harcamak, gereinden fazla zlmek. Daha bir sr israf rnei verilebilir. te bu tr israflar insanda enerji yetersizline yol ayor. Oysa bunlar deitirilemeyecek, dzeltilemeyecek eyler deil. Olaylar olaylar olaylar Hi sonu gelmez. O olaylarn iinden bir syrk bile almadan kmak mesele. kendimizi dnelim, martalm ve gereksiz giderlerden kurtulalm. Kendinizi nasl iyi hissediyorsanz yle davrann. 2.Mantn klesi olmak: Tamam, akll yaratlmz ve mantkl kararler vermeye alrz. Ama mantkl davranacaz diye de mutluluumuzdan vermemeliyiz. Bir sz vardr ya mantkl olmak her zaman mantkl deildir. Birde mantkl kararlar verdiimizi sanp mantksz sonular karsa ite o zaman iyice kafay yeriz. Mantkl hareket iin ok fazla enerji harcarz, yani mutsuz oluruz. Ksaca unu syleyelim, kararlarmz akl ve kalp szgecinden bereber geirelim, kararsz kaldmzda da aklmzn sesine deil kalbimizin sesine kulak verelim. Aksi halde duygusuz verilmi bir karar yznden vicdan azab duymak var ki bu da bizi mutsuz eder. 3.Nimet henz eldeyken kymetini bilmek: Sahip olduumuz biok eyin kymeti ancak elden gidince anlalr. Bu ok Fizikist Kasm 10 13

HABER
Uzay tarihinde bir ilk gerekleecek
Amerikan Havaclk ve Uzay daresi (NASA), ikiz astronotlar Scott Kelly ve Mark Kellynin uzayda bir araya geleceklerini bildirdi. Bunun uzay ve havaclk tarihinde bir ilk olaca akland.
NASA yetkilileri, Scott Kellynin Perembe gn Kazakistandaki Baykonur ssnden alt aylk bir grev iin Rus Soyuz uzay aracyla Uluslararas Uzay stasyonuna (UU) gittiini, ikiz kardei Markn da ubat sonunda yaplacak son mekik uuuyla UUye gideceini belirterek, bunun uzay ve havaclk tarihinde bir ilk olacan kaydettiler. 46 yandaki ikiz kardeler uzay istasyonunda birlikte sekiz gn geirecek. Scott Kelly, Perembe gn yrngeye nc kez girdi. Mark Kellynin Endeavour uzay mekiiyle yapaca uu drdnc uzay seyahati olacak.

Beyin gc ile cihaz kontrol

Kanada'da bir irket, nemli bir adm att... Beyin dalgalarn bilgisayara, oradan da bal bulunduu cihazlara aktaran bir sistem gelitirildi.
Sistem, elektrodlarla dolu bir balk ve buna bal bilgisayardan oluuyor. Bilgisayar, elektrodlardan gelen dalgalar kaydediyor, onlar delta, beta, teta, alfaband olarak snflandryor. Kii zamanla alfa ve beta dalgalarn kontrol etmeyi renebiliyor. Enerjisi hangisinde fazlaysa, d dnyayla temasnda onu baskn olarak kullanyor. irketin yneticisi Ariel Garten, odadaki klar, beyin dalgalarn kullanarak deitiriyor. Uzmanlar, bu teknoloji sayesinde insan beyni ile bilgisayar arasnda dorudan iletiimin salanabileceini, ileride insanlarn beyin dalgalar yoluyla cihazlar, otomobillerini kontrol edebileceini, hatta beyin dalgalaryla biribirleriyle iletiim kurabileceini savunuyor.

14

Fizikist Kasm 10

HABER

Trkiye'nin ilk insans robotu tantld!

Sabanc niversitesi Mhendislik ve Doa Bilimleri Fakltesi Mekatronik Mhendislii retim yesi Do. Dr. Kemalettin Erbatur liderliindeki ekip tarafndan gelitirilen Trkiye'nin ilk insans robotu ''SURALP'' tantld.
Do. Dr. Erbatur, niversitenin Tuzla Yerlekesi'ndeki tantm toplantsnda yapt konumada, bu tr robotlarn insana, insann bulunduu ortamda yardmc olmas iin tasarlandn syledi. Do. Dr. Kemalettin Erbatur, Sabanc niversitesi Robot Aratrmalar Laboratuvar Platformu'nun ksaltmasndan adn alan ''SURALP''in hazrlk almalarna 2002 ylnda balandn ve bu almalarn yaklak 5 yl srdn ifade etti. ''SURALP''in bandaki kameralarla evreyi alglayabildiini ve elleri vastasyla da nesneleri tutabildiini belirten Do. Dr. Erbatur, ''SURALP'' iin 1 milyon dolar tutarnda kaynan harcandn bildirdi. ''SURALP, Trkiye'nin ilk insans robotu olma zelliini tayor'' diyen Erbatur, 164 santimetre uzunluundaki robotun, 114 kilogram arlnda olduunu syledi. Trkiye'nin insans robot almalarnda en hzl ilerleyen lkelerden olduuna da dikkati eken Do. Dr Erbatur, SURALP'in deien yzeyler zerinde yryebildiini ve dengesi bozulduunda da elleri ile duvardan destek alabildii bilgisini verdi. Do. Dr. Erbatur, ''SURALP''in insanla orantl olarak tasarlanp imal edildiini vurgulayarak, robotun bacaklarnda ve kollarnda 6'ar eklem bulunduunu syledi. SURALPin fonksiyonlarnn gelitirilmesine ynelik almalarn srdn kaydeden Do. Dr. Erbatur, robotun deneysel almalar srasnda TBTAK tarafndan mali olarak desteklendiini szlerine ekledi. SURALP BO KUTUYU P KUTUSUNA ATTI Tantmda, Trkiyenin ilk insans robotu SURALP, masann zerinden ald merubat kutusunu ekipte yer alan bir kiiye verdi. Ardndan bo kutuyu alarak, yanndaki p kutusuna att. leri ve geri yry yapan SURALP, ayrca mini bir dans gsterisi sundu. Do. Dr. Kemalettin Erbaturun Danstan keyif aldn m?, Ve Yoruldun mu? sorularna da SURALP, ban sallayarak yant verdi. Do. Dr. Erbatur, bir soru zerine, SURALPin konuma fonksiyonlarnn henz gelitirilmediini syledi.

Fizikist Kasm 10

15

HABER

Dnyay rahatlatan haber

NASA, son dneme damgasn vuran tehlikeyle ilgili aklama yapt: Dnya gvende
Dnya 2012, kyamet gibi senaryolarla urarken yer krenin yaknndan bir astroid geip gidiyor. Dnya'nn 45 bin kilometre yaknndan geen bu astroid Ekim aynn 9'unda grntlenmiti. NASA'nn aklamasna gre, Astroid 2010 TD54 isimli bu ktle, atmosfere girse bile yer kreye bir zarar dokunamazd. Atmosferden aa inerken, koullara dayanmas mmkn olmayan Asteroid 2010 TD54, yanarak kk toz paralarna dnrd. NASA asteroidin boyutlarn, genilii 5 metreden 10 metreye kadar olduunu aklad. Astroidin en yakn geecei blge Singapur ve NASA'ya gre arpma ihtimali yok.

Kyamete bir ki!

Bilim adamlar trlerin tarihi ortalamalarn yz ila bin kat daha fazla hzla tkenmeye baladn bildirdi.
Japonya'nn bakenti Tokyo'da, hava kirlilii, istismar ve yaam alanlarnn ele geirilmesi tehdidi altndaki ekosistemlerin ve farkl trlerin varln srdrmesini salamak amacyla BM toplants dzenleniyor. 190'dan fazla lkenin heyetlerinin katld, iki hafta srecek BM Biyolojik eitlilik Toplantlarnda, heyetlerden, gelecek on ylda trlerin yok olmasn ve doal yaamn zarar grmesini engellemek ya da yavalatmak iin 20 hedef belirlenmesi istenecek. Bilimadamlar, insanlarn trlerin korunmas iin daha fazla aba gstermemesi halinde trlerin hzla yok olaca ve arlar rneini vererek, bir trn yok olmasnn tm sistemi kertecei uyarsnda bulunuyor. Bilim adamlar, trlerin tarihi ortalamalara gre 100 ila 1000 kat daha ok tkendiine de dikkati ekiyor. Rio de Janeiro'da 1992'de yaplan Yeryz Zirvesinde ortaya kan Biyoeitlilik Kurultay, biyoeitlilii koruma konusunda 2002 ylnda koyduu 8 yllk hedeflerine ulaamad.

16

Fizikist Kasm 10

HABER

Cern'deki bilimcilerin 2011 hedefi

Cenevre yaknlarndaki CERN Byk Hadron Parack arptrcs ile maddenin bilinmeyen ynlerini ortaya karmaya alan bilimciler 2011 yl iin byk hedefler tayor.
Cenevre yaknlarndaki CERN Byk Hadron Parack arptrcs ile maddenin bilinmeyen ynlerini ortaya karmaya alan bilimciler, ''paralel evren, maddenin (zaman ile birlikte 4) boyutunu aan yeni boyutlar, maddenin bugne kadar bilinmeyen formlar'' gibi, ancak bilim-kurgu romanlarnda rastlanabilen olgularn varlna ilikin ipularn, gelecek yldan itibaren elde etmeye balama umudunda. Yeni kurallaryla, ''yeni bir fizik biliminin'' eiinde olunduu, CERN'de giderek daha fazla konuulmaya baland. Yeni Fizik, evrenin, maddenin yaps ve ileyiiyle ilgili bugne kadar kabul edilen fizik kanunlarn alt st edebilecek. CERN'deki bilimciler, sadece bilim-kurgu romanlarnn deil, fizik biliminin de konusu olan bu olgulara ilikin ilk ipularn gelecek yl elde etmeyi umuyor. CERN'in bu ayki i blteninde yer alan bilgilere gre CERN'in Teori Grubu, evrenin, herhangi bir teleskopla elde edilemeyecek ynlerini kefetmeyi amalyor. Bltendeki ifadelere gre, yeraltndaki arptrcda giderek daha yksek enerjilerle gerekletirilen parack arptrmalar sonucunda, evrenin yap talar giderek daha iyi anlalyor. Dnyadan yzyllardr teleskoplarla yaplan evren gzlemlerinde, bugne kadar evrenin yaptalarnn ancak yzde 4' anlalabildi. Kalan ksmlar, k yaymamasndan veya hapsetmesinden tr grlemedii iin, teleskopla kefi de mmkn deil. Bu ksmlar, bugnk bilgilerle aklanamamas nedeniyle, ''kara madde ve kara enerji'' diye izah edilebiliyor. Parack arpmalar sonucunda, ''paralel evrenler'' olarak da adlandrlan bu yaplarn niteliinin renilmesine de giri yaplabilecek. CERN Genel Mdr Rolf Heuer'in, hafta sonunda personele yapt aklamaya gre, bugnlerde, Ekim ay ortasnda gerekletirilen arpma enerjisi, hedeflenenin de ilerisine geti. Son arpmada paracklar, 27 kilometre uzunluundaki dairesel yeralt tnelinde saniyede 5 milyon tur yaparak birbiriyle arpt. Bu arpma enerjisine iki hafta sonra ulalmas hedefleniyordu. Gelecek yl ise, her ey yolunda giderse, devasa enerjilerle arpmalar gerekletirilebilecek. Bu deneylerde tnelde hzlandrlarak k hzna yakn hzlara ulatrlacak paracklar, kafa kafaya arptrlacak. Bylece, 13,7 milyar yl nce gerekletii dnlen ve evrenin ortaya kmasyla sonulanan Byk Patlama annda varolduu dnlen paracklar belirlenmeye allacak. Szkonusu arpmalar, bu nedenle Byk Patlama'nn bir nevi, saniyenin ok kk bir annda gerekletirilecek kk bir modeli niteliinde olacak. Hzlandrlan milyarlarca paracn arpma an detektrlerce belirleniyor ve bu bilgiler, dnyann drt bir yanndaki laboratuvarlara incelenmek zere gnderiliyor. Detektrler, arpma srasnda paralanan paracklardan ortaya kan alt paracklar belirliyor. Yaplan incelemelerle, bu alt paracklarn neler olduu anlalmaya allyor. Bu arpma, kafa kafaya arpan iki otomobilden frlayan otomobil yedek paralarnn belirlenmesine benzetiliyor. arpma ne kadar iddetli olursa, alt paracklarn o kadar daha iyi gzlemlenebilecei hesaplanyor. YEN BOYUT CERN teorisyenlerine gre olduka yksek hzl arpmalar sonucunda, maddenin bilinen drt boyutuna (en, boy, derinlik ve zaman) ek olarak, varolduu dnlen ekstra boyutlarnn kefi mmkn olabilecek. nk ok yksek enerjili arpmalarda ortaya kacak yksek enerjili paracklar, muhtemelen baka boyuta geip, sonra bilinen drt boyuta geri dnecekler. Paralel Evren'in veya paralel evrenlerin, bu ekstra boyut ierisinde gizli olabilecei ileri srlyor. Paralel evrenleri, iindeki farkl ktle ekimi etkisi nedeniyle n bile yaylamamas nedeniyle, teleskopla gzlemlemek mmkn olamyor. Fizikist Kasm 10 17

HABER

NASA'nn Ay' vurmasyla aa ktlar

Amerikan Havaclk ve Uzay Dairesinin (NASA) geen yl su bulmak iin Ay' vurma denemesinde kullanlan roket, artc kimyasallar aa kard bildirildi. Aratrma Science dergisinde yaynland..
NASA'nn geen yl su bulmak iin Ay' vurma denemesinde kullanlan roketin, yzlerce kilo su, gm, civa ve dier artc kimyasallar aa kard bildirildi. Science dergisinde yaymlanan birka haberde, denemede, buz eklinde byk miktarda su, karbonmonoksit, amonyak ve gmms metaller dahil olmak zere baz artc bulgularn aa kt belirtildi. Brown niversitesi'nde gezegen jeolojisi blmnden Peter Schultz, roketin arptrld Ay'daki Cabeus krateri iin, "Buras, Ay'n heryerine salnm bileenler, elementlerin hazine sand gibi" yorumunu yapt. NASA, LCROSS uydusu ile geen yl ekim aynda Ay'n gney kutbundaki Cabeus kraterine bir roket frlatmt. Buradaki ama Ay'n bu ksmnda bulunan kraterlerde buz olup olmad, eer varsa nasl bir buz olduunun analizini yapabilmekti. Blgedeki kraterlere k dmediinden ileri grlemiyordu. NASA'nn Ames Aratrma Merkezi'nden Anthony Colaprete ve meslektalar, Cabeus kraterinin iinde toplam ktlenin yzde 5,6'snn donmu sudan olutuunu hesaplad. Aratrmaclar, denemede aa kan gmn, maden deil de kk partikller halinde olabileceini belirtirlerken, ok fazla bulunan civann ise tatsz bir srpriz olduu kansnda.

Ntron yldz ktle rekorunu krd

Amerikal astronomlarn ksa sre nce kefettii ntron yldz (pulsar), Gne'in iki kat arlyla ktle rekoru krd.
ngiliz bilim dergisi Nature'da yaynlanan makalede, dev yldzlarn infilak edip spernovaya dntkten sonra "kadavralar" haline gelen hiper-youn ntron yldzlarnn, ok youn maddenin anlalmasna katk salayabilecei belirtildi. Tm ktlesi 10 kilometre civarnda ap bulunan kreye sabilen ntron yldzlarnn arl 500 milyon tonu bulabiliyor. ABD'deki Socorro'da bulunan Ulusal Radyo Astronomi Gzlemevinden yaplan aklamada, bu srad younluun, ntron yldzlarn, fizikte bilinen en youn ve egzotik maddenin durumlarn incelemek iin doal bir laboratuvar haline getirdii bildirildi. Aratrmann banda yer alan Paul Demorest, Dnya'dan 3 bin k yl (1 k yl: 9,5 trilyon km) uzaktaki ntron yldznn Gne'in iki kat arla sahip olmasnn "artc" olduunu, bu kadar byk ktlenin ntron yldzlarnn bileimi konusundaki teorik modellerin devre d kalmasna neden olduunu kaydetti. Gkbilimci Demorest, bununla birlikte bu gkcisminin tm ok yksek younluklu maddelerin ve nkleer fiziin birok ayrntsnn anlalmasna katks olacan ifade etti.

18

Fizikist Kasm 10

HABER

Dnya boyutunda gezegenler ounlukta

Science (bilim) dergisinde yaymlanan yeni bir makalede, yerkre boyutlarndaki "kk" gezengenlerin ounlukta olduu iddia edildi.
ABD merkezli aratrma ekibinin bulgular, nispeten kk boyutlardaki gezegenler Jupiter gibi dev boyutlardakilere oranla daha fazla sayda. Hawai'deki 10 metre boyutundaki Keck teleskopundan toplanan veriler, 22 yldzn evresindeki gk cisimlerinin incelenmesi sonucunda elde edildi. Aratrma kapsamnda incelenen yldzlarn yzde 1.6'snn dev gezegenlere, yzde 12'sinin ise dnyann on kat byklnde gezengenlere sahip. Dnya boyutunda 23 gezegen Kesk teleskopunun kk boyutlardaki gezegenleri tespit etmekte zorlanmas sebebiyle kesinlemeyen veriler dnya boyutunda 23 tane gezengenin szkonusu 22 yldzn yrngesinde olduunu ortaya koyuyor. Aratrma ekibinden doktor Andrew Howard, eldeki teknik imkanlara szkonusu bulgulardan daha kesin neticelere varlmasnn mmkn olmadn syledi. Doktor Howard ayrca Nasa'nn Kepler uzay teleskopunun incelemekte olduu 156.000 yldzn, 120 ile 260 arasnda deien saylarda gezegeni yrngelerinde barndrd sonucunun kabileceini syledi. Doktor Howard'a gre baka gezegenlerde yaam izleri bulunmas ihtimali, dnya boyutlu gezegenlerde daha yksek.

Hubble Teleskopu gelecei gryor!

nmzdeki 10 bin yln yldz hareketleri hesapland...
Amerikan Ulusal Havaclk ve Uzay Dairesi (NASA) ile Avrupa Uzay Ajans (ESA)'nn kulland Hubble Uzay Teleskopu, gelecek 10 bin yl iinde yldzlarn nasl hareket edeceini gzlemledi. Gk bilimciler, tarih boyunca kullandklar teleskoplarla sadece gemii grebiliyordu. 2 bin yl nce Msr'da yaayan astronom kral Batlamyus, Omega Centauri'yi kefettiinde, onun sadece bir yldz olduunu dnyor, iinde 10 milyon yldz olan bir kresel yldz kmesi olduunu bilmiyordu. Hubble Uzay Teleskopu ile Omega Centauri'yi inceleyen gnmz astronomlar ise, bu kmedeki milyonlarca yldzn 10 bin yl ierisindeki hareketlerini hesaplamay baard. plak gzle de izlenebilen Omega Centauri, Samanyolu'nda bu tr yaklak 150 kme iinde en byk ve en parlak olan.

Fizikist Kasm 10

19

HABER

'Anti-madde'ye yeni kant

Amerikal fizikiler, gzle grlen cisimlerin neden normal maddeden oluup da kart anti-maddeden yaplmadna ilikin yeni bir kant sundu.
ABD'nin Illinois eyaletindeki Fermilab atom arptrcsnda yaplan "DZero" deneyinde, evrendeki tm anti-maddeye ne olduuna dair yeni bulgular elde edildi. Laboratuvarda grevli bilim adamlar, her temel madde parac iin ayn fiziksel ktlede ancak ters elektrik yknde anti-parack mevcut olduuna iaret ederek, negatif ykl elektronlarn, pozitron ad verilen pozitif ykl anti-paracklar bulunduu rneini verdiler. Ancak bir parack, kendi anti-paracyla arptnda, bunlarn bir enerji parlamasyla ortadan kalktklarn ve yeni paracklar ve anti-paracklar ortaya ktn belirten aratrmaclar, deneylerdeki arpmalarn, ortaya kan anti-madde paracklarndan biraz daha fazla madde parack iftleri olumasna yol atn grdler. Aratrmaclar, yksek enerjili arpmalarda madde parack iftlerinin anti-madde parack iftlerinden yzde 1 orannda fazla olduunu tespit ettiler. Bilim adamlar, bu asimetrik geliimin maddenin evrendeki egemenliinin olas nedeni olabileceine ve bu egemenliin paracklarn ve anti-paracklarn davranlarndaki farkllklar olduunda mmkn olabileceine iaret ettiler.

Ses dalgasndan elektrik retti

Kahramanmara Kadriye alk Anadolu Lisesi son snf rencisi Muhammed Enes Gebel (18), TBTAK Kahramanmara l Sorumlusu ve Danman retmen smail elik'in desteiyle hem okulda, hem de evinde uzun sre alarak ses dalgalarn enerjiye eviren cihaz retti. Bakr kullanlarak yaplan 8 kilo arlndaki cihaz, insan kulana benzerliiyle dikkat ekiyor. Muhammed Enes Gebel, AA muhabirine yapt aklamada, bu icatla TBTAK tarafndan bu yl dzenlenen yarmada enerji dalnda Trkiye ikincisi olduunu syledi. Enerji konusundaki almalarn srdreceini ifade eden Gebel, u bilgileri verdi: ''nsanlara basit gelen gnlk konumalardan kartlan sesin barndrd enerji, bir oda dolusu taneciin titremesine yetecek kadar enerji barndryor. Amacm ses dalgalarnn barndrd bu enerjinin kullanlabilir elektrik enerjisine dnmesini salamak. Ses, insan kulanda basn oluturuyor ve yksek ses de etrafmzdaki nesnelerin gzle grlr bir ekilde titremesi ile enerji barndryor. Kulamzn ses dalgalarn bir algya evirmesi de sesin barndrd bu enerjinin kullanlabilir enerjiye dntrldnn kesin bir ispatdr.''

20

Fizikist Kasm 10

Tm Dnya Fizikistte Sen Nerdesin?

Fizikist Bilim ve Teknoloji Platformu www.fizikist.com

Bu sayfada kullanlan dnya haritas Fizikist.Comun dnya ziyaretleri istatistiklerinden alnmtr. Dnyada hangi lkelerden ziyaret edildii tam olarak gsterilmektedir. Fizikist, bu bilgilerin doruluuna ait rapor sunabilir.

Fizikist Kasm 10

21

PARADOKS

Alican Tonbul

atonbul@fizikist.com

Theseus'un gemisi
Plutark'n aktard Yunan efsanesine gre, Girit'ten muzaffer dnen Theseus'un gemisi Atina'da hatra olarak uzun sre muhafaza edilir. Zamanla geminin tahtalar rdke yenileriyle deitirilir. yle ki, bir gn geminin deitirilmedik hibir paras kalmaz. Bu durumda gemi hala Theseus'un gemisi saylr m, yoksa baka bir gemi haline mi gelmitir? Gemi, antik filozoflar iin tartma konusu olur. Theseus'un gemisi, filozoflar tarih boyunca uratran bir konudur. Paradoksun zm iin eitli neriler ortaya atlmtr. Heraklitos'a gre, varlklar srekli deimektedir. Bu nedenle yukardaki konu bir paradoks deildir, Theseus'un gemisi daha Atina'ya vard gnn ertesinde farkl bir gemi olmutur. Geminin hala Theseus'un gemisi olduunu syleyenlere kar ikinci bir soru daha ortaya atlmtr: Deitirilen tm paralar bir tarafta saklansa ve bunlar kullanlarak ikinci bir gemi yaplsa, bu Theseus'un gemisi olur mu? Paradoksun kiilik sorunuyla da ilgisi vardr. Tm organlar zamanla nakledilerek yenilenmi bir insan, balangtakiyle ayn kii midir? Hayatmz boyunca vcudumuzdaki tm atomlar doal bir ekilde yenileriyle deise, bu hayat srenin tek bir kii olduu sylenebilir mi?

22

Fizikist Kasm 10

Fizikist Kasm 10

23

BLM ADAMI

Paul Dirac
ngiliz fiziki ve matematiki. Kuantum fiziinin kurucularndandr.

Genlik Yllar
Paul Dirac ngiltere'nin Bristol kentinde, Bishopston kasabasnda dodu ve byd. Babas Charles Dirac svire'nin Valais kantonundan gelmi bir gmendi ve geimini Franszca retmenlii yaparak salyordu. Annesi Cornwall'luydu ve bir denizcinin kzyd. Paul'un Felix adnda, Mart 1925'te intihar eden bir aabeyi ve Beatrice adnda bir kz kardei vard. Babasnn sert ve otoriter tavrlar yznden ocukluk yllar pek de neeli gememiti. Eitimine Bishop Road lkokulunda balad, daha sonra da babasnn retmenlik yapt Merchant Venturers' Teknik Kolejine (daha sonra ad Cotham Gramer Okulu olarak deiti) devam etti. Merchant Venturers' arlkl olarak fen ve ada diller eitimi veren Bristol Universitesi'ne bal bir kurulutu. Bu o zamann Birleik Krallnda genellikle klasikleri reten ortaeitim kurumlaryla karlatrldnda ilginti ve Dirac daha sonra buna ok mteekkir olduunu aklayacakt. Dirac Bristol niversitesi'nde elektrik mhendislii okudu ve 1921'de mezun oldu. Daha sonra asl ilgilendii konunun matematik olduunu anlayarak 1923'te Bristol'de matematik yksek eitimini tamamlad ve St John's College, Cambridge'de aratrma yapmas iin bir ar ald. Hayatnn uzunca bir ksm burada geecekti. Cambridge'deyken, Ralph Fowler'n yardmlaryla Bristol'de ilgilenmeye balad genel grelilik teoremi ve henz yeni yeermekte olan bir dal olan kuantum fizii ile ilgilendi.

24

Fizikist Kasm 10

BLM ADAMI

Orta Yalar
Dirac klasik mekanikte kullanlan Poisson parantezleri metoduyla, kuvantum mekanii iin Werner Heisenberg tarafndan yeni nerilen matris mekanii arasnda benzerlikler farketti. Bu gzlem zerine yapt 1926 tarihli yaynla Cambridge'den Ph.D. nvann ald. 1928'de Wolfgang Pauli'nin greli olmayan spin sistemleri zerine almasna dayanarak, elektron'un dalga fonksiyonu iin greli bir hareket denklemi olan Dirac denklemi'ni oluturdu. Bu alma Dirac'n, elektron'un antiparac olan pozitron'un varln tahmim etmesine yol at. Pozitron Carl Anderson tarafndan 1932'de gzlemlendi. Dirac'n denklemi ayn zamanda spin kavramnn grelilik erevesine oturtulmasna da yardm etmitir. Bu almas sayesinde Dirac, kuvantum elektrodinamii terimini ilk kez kullanan ve bu dal kuran kii olarak tarihe geti. Dirac'n 1930'da baslan Kuvantum Mekaniinin Kurallar isimli kitab bilim tarihinde bir mihenk tadr. Basldktan hemen sonra konuyu retmek iin kullanlan standart kitap haline geldi ve bugn hala kullanmdadr. Bu kitapta Dirac Werner Heisenberg'in Matrix Mekaniinde ve Erwin Schrdinger'in Dalga Mekanii'nde yapt almalar, llebilir deerler ile fiziksel sistemin durumunu betimleyen vektrlerin Hilbert uzayna etki eden operatrleri ilikilendirdirerek tek at altnda toplad. Kitapta daha sonra evrenselleecek olan bra-ket notasyonu ismi verilen notasyonu ve Dirac delta fonksiyonunu da ilk kez kulland. 1931'de Dirac tek bir manyetik tekkutuplunun varlnn elektriksel ykn kuvantizasyonunu aklayacan kantlad. Bu kant ok ilgi grse de bugne kadar bir manyetik tekkutuplunun varlna dair hibir bilgi edinilemedi. 1937'de Eugene Wigner'n kzkardei Margit ile evlendi. Margit'in iki ocuu Judith ve Gabriel' da evlat edindi. Ayrca Margit'ten Mary Elizabeth ve Florence Monica isimlerinde iki kz oldu.

kan sonsuzluklarla baa kmak iin kullanlan renormalizasyon yaklamndan hi memnun deildi ve bu konudaki almalar gitgide ana akmn dnda kalmaya balad. Byk kz Mary'ye yakn olmak iin Florida'ya tandktan sonra Dirac hayatnn son on yln Tallahassee, Floridadaki Florida Eyalet niversitesi'nde geirdi. rencilerinden John Polkinghorne Dirac'a temel inancnn ne olduunun sorulduunu hatrlyor. "Tahtaya yrd ve doa kanunlarnn gzel denklemlerle ifade edilmesi gerektiini yazd."

lm ve sonras
1984'te Dirac Tallahassee, Florida'da ld. 1997'de Florida Eyalet niversitesi'nde son doktora rencilerinden Dr.Bruce Hellman teorik fizikteki nemli almalar dllendirmek iin Dirac'n adna Dirac-Hellman dl'n balatt. Ayn zamanda Uluslararas Teorik Fizik Merkezi de Dirac dl adnda bir dl vermeye balad. 1995'te Londra'daki Westminster Abbey'de onuruna hazrlanan, zerinde Dirac denkleminin olduu bir plaka Stephen Hawking'in konumasyla ald. Babasnn memleketi olan svire Saint-Maurice'te tren istasyonun karsna, Dirac onuruna bir hatra park yapld.

nemli Eserleri
* Principles of Quantum Mechanics (1930): Bu kitap kuvantum mekanii kavramlarn byk ksmn Diracn kendi gelitirdii modern metodla anlatyor. Kitabn sonlarna doru ncln yapt elektronun greli teorisinden de bahsediyor. Bu eser o zamanlar kuvantum mekanii zerine yazlm hibir yayn kaynak gstermemitir. * Lectures on Quantum Mechanics (1966): ounlukla eri uzayzamanda kuvantum mekanii ile ilgili bir kitap. * General Theory of Relativity (1975): Bu 68 sayfalk eser Einsteinn genel grelilik teorimini zetliyor.

leri Yalar
Dirac 1932'den 1969'a kadar Cambridge'de Matematik Lucasian Profesrl onursal nvann elinde tuttu. II. Dnya Sava srasnda gaz santrifuj kullanarak uranyum zenginletirme zerine teorik ve deneysel almalar yrtt. 1937'de Dirac byk saylar hipotezi zerine kurulu kozmolojik modelini gelitirdi. Dirac, "yi bir teori olarak kabul ettiimiz kuvantum teorisinde sonsuzluklar ihmal ediyor olmamz beni ok rahatsz ediyor. Bu mantkl deil. Mantken matematikte bir deeri ok kk olduu iin ihmal edersiniz, sonsuz byklkte olduu ve onu istemediimiz iin deil." diye yazmt. Kuvantum alan teorisinde ortaya

Fizikist Kasm 10

25

DENEY
Diren Okuma Deneyi
DENEYN AMACI Diren, potansiyel fark ve akmn llmesi TEORK BLG Direnler elektriksel devrelerde gerilim drc ve akm drc olarak grev yapan pasif devre elamanlardr. Bir noktadan geen akm veya bir noktadaki gerilimi istediimiz seviyeye drmek iin direnleri kullanrz. Fazla olan enerji diren tarafndan s enerjisine evrilerek harcanr. Bir devrede kullanlacak bir direncin deeri hesaplanrken OHM kanunu denilen genel bir kanundan faydalanrz. Buna gre bir direncin deeri o diren zerindeki gerilim dmne gene o diren zerinden geen akma blnmesi ile bulunur. Yani ; V = I.R dr. Yukarda direncin, zerine toplad enerjiyi sya evirdiinden bahsetmitik. te bir devrede kullanacamz bir direnci hesaplamamz gereken ikinci nemli zellii gcdr. Direncin diren deeri kadar gc de nemlidir. Yani diren zerindi toplad enerjiyi sya evirerek etrafa yayabilecek gte olmaldr. Aksi takdirde, yani diren zerendeki enerjinin tamamn sya dntrerek etrafa yayamazsa, zerindeki s artar ve sonuta diren deerinde deime olabilir ve hatta diren yanabilir. Peki bir direncin gcn nasl bulacaz? Direncin zerinden geen akm ile o diren zerindeki gerilim arpm o direncin olmas gereken minimum gc verir. Mesela; zerinden geen akm 500mA olan bir direncin iki ucu arasndaki gerilim dm 3V olsun. Bu direncin salkl bir ekilde grev yapabilmesi iin gereken minimum gc P (watt) u forml ile bulunur; KULLANILAN ARA VE GERELER eitli deerlerde direnler Avometre (voltmetre, ampermetre, ohmmetre) DENEYN YAPILII 1. Farkl renk kodlarna ait direnlerin deerlerini renk kodlarna gre hesaplaynz. 2. Avometre yardmyla diren deerlerini okuyup hesapladnz deerlerle karlatrnz. 3. ki direnci seri balaynz. G kaynan iki volta ayarlaynz. Devreden geen akm lnz. 4. llen akm ve voltaj deerlerinden yararlanarak devre26 Fizikist Kasm 10 deki edeer direnci hesaplaynz. Daha sonra renk kodlarndan faydalanarak direnlerin deerlerini okuyunuz, devredeki edeer direnci hesaplaynz, lm ve hesaplamalar sonucunda bulduunuz deerle karlatrnz. 5. ki direnle paralel bir devre kurunuz. G kaynan iki volta ayarlaynz. Devreden geen akm lnz. 6. Drdnc basamakta seri devre iin yaplan ilemleri bu devre iin de tekrarlaynz. DENEYN SONUCU 1. Snfa dattmz direnlerin birinin zerinde diren deeri rakamla yazlmt. Dierini de renk kodlarndan faydalanarak hesapladk. 2. Daha sonra direnleri avometre ile okuduk ve direncin tolerans snrlar iinde bir deerle karlatk. 3. ki direnci seri baladk. G kaynan 2 volta ayarladk.Bu deeri voltmetre yardmyla kontrol ettik ve aslnda 3.5 voltluk bir deerle karlatk. Devreden geen akm ltk. 4. ltmz akm ve devredeki gerilimden faydalanarak devredeki edeer direnci hesapladk. Daha sonra direnlerin zerindeki renk kodlarndan faydalanarak nce ayr ayr direnlerin deerlerini okuduk. Daha sonra edeer direnci bulduk ve hesapladmz deerle karlatrdk. 5. Bu aamada iki direnci birbirine paralel baladk. Yine devreden 3.5 voltluk bir gerilim geirdik ve devreden geen akm ltk.

Fizikist Kasm 10

27

ZEKA SORULARI

Alican Tonbul

atonbul@fizikist.com

Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay, pratik olmayanlar iin anormal zordur.

(Kod: KSM101)

Yalarn arpm
kardein yalarnn arpm, 7 yl sonraki yalarnn toplamna eittir. Kardelerin yalarn bulunuz.

(Kod: KSM102)

Byte
Be kat byten bir byte ile yldz biimindeki bir ekle bakyorsunuz. Yldzn kesindeki 20 derecelik a ka derecelik grnr?

28

Fizikist Kasm 10

ZEKA SORULARI

(Kod: KSM103)

Say Elde Et
3 adet 5 kullanarak 110 saysn nasl elde edersiniz? (Toplama, karma, arpma, blme ve istediiniz matematiksel sembolleri kullanabilirsiniz.)

(Kod: KSM104)

Nasl Olur?
gen kzn oluturduu mzik grubu bir Akhava konseri vermektedir. Aniden yamur balar. Kumral gitarcnn ve sarn davulcunun salar srlsklam olduu halde esmer solistin sann tek bir teli bile slanmamtr. Sahnenin zeri tamamen aktr ve solist apka, rt vb. hibir ey kullanmamaktadr. Nasl Olur?

Geen Ayn Cevaplar

Cevaplarnz soru kodlarna gre kontrol edebilirsiniz.
EKM101: Z harfi 1400 kez | EKM102: Vezir aslanlarn odasn seer. nk alt aydr a brakldklar iin aslanlar lmtr | EKM103: Bden Aya yaya olarak ilerliyorsunuz. Arabayla deil | EKM104: Srt srta durmaktadrlar | EKM105: 234. Saylardaki rakam says, adlardaki harf saysna eit ve rakamlar birbirlerini takip ediyor. Adlarn ve saylarn yazllarnn son harfleri ayn: anT, ikiyzotuzdrT Sorularn cevaplar hakkndaki tahminlerinizi dergi@fizikist.com e-posta adresine soru kodunu belirterek gnderebilirsiniz.

Fizikist Kasm 10

29

30

Fizikist Kasm 10