Fizikist Eyll 10

Fizikist ile Bilim Aras Balyor

Fizikist Eyll 10

EDTR
YAYINCI Fizikist.Com Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi
Editr Yazarlar Emre ALTIN www.emrealtin.com Mberra Altn fizikist@fizikist.com Orhan Aydilek aydilek@fizikist.com Hlya Vardarl hvardarli@fizikist.com Alican Tonbul atonbul@fizikist.com Turan Gnara tgunara@fizikist.com Hseyin Tanrverdi htanriverdi@fizikist.com

Emre ALTIN www.emrealtin.com

Dergimizin Eyll 2010 says ile tekrar karnzdayz. Biliyorsunuz ki geen ay rencilerin en telal olduu dnemlerden biri olan tercih dnemiydi. Biz de tercih dnemi ile igili olarak dergimizin temmuz saysnda tercih yapmann pf noktalarna deinmitik.

Ve de ilediimiz konulara tercih dnemi dolaysyla ara vermek zorunda kaldmz syleyebilirim. rencilere verdiimiz tercih tyolarnn, dergimizin okuyucularnn byk bir kitlesini kapsayan rencilere yararl olduunu dnyorum. Bu ay Haziran aynda kaldmz yerden devam edeceiz. Haziran aynda zel Rlativite Teorisi zerinde durmutuk. Hatrlamayan okuyucularmz iin hatrlatmakta fayda var. imdi de Kuantum Fizii ile devam edeceiz. Getiimiz ay rencileri biraz da skmamak adna daha ilgi ekici konular ele aldk. Bunlarn balcalar 2012 Efsanesi ve Marsta yaam izi oldu. Tabi bu, bu ayki konularn ilgi cekmeyecei anlamna gelmez. Bu ay yine eitici, retici ve elenceli bir dergi hazrladk. *** Geen ay yeni alan blmmz olan Paradoks blmne bu ayda devam ediyoruz. Akhilleus ve Kaplumbaa Paradoksu ile kafanz yine kartracaz. Temmuz ay dergisinden sonra ahsma gelen bir e-postada, zeka sorular sayfasnda neden cevaplarn aklanmad yazyordu. Bende neden hala cevaplar aklamyoruz diye dndm. Bu i iin ge bile kaldmz hatrlatan okuyucumuza buradan teekkr ediyorum. Bu ay zeka sorularnn cevaplarn bulabileceksiniz. Zeka sorularnn cevaplar hakknda dndnz hereyi dergi@fizikist.com e-posta adresine gnderebilirsiniz. nk artk cevaplarn yannda kazananlar da aklyoruz! Bu arada Fizikist.Com web sitesinde birka ay sonra gerekleecek byk deiimlere hazr olun. Web sitemiz ve dergimiz, sizleri daha iyi bilgilendirmek amacyla her geen gn daha iyisini yapmaya alyor. Sitemiz ve dergimiz ile bu uzun yolda ilerlerken bizleri yalnz brakmayan sizlere teekkr ederiz. *** Laf uzatmadan sizleri dergimizin yeni says ile babaa brakmak istiyorum. Umuyorum ki dergimiz bu ay da yksek bir okunma saysna ular. Dergimiz hakknda gr ve nerilerinizi bizlerle paylamay unutmayn. Fizikistle kaln, hoakaln..

Web E-Posta Reklam

www.fizikist.com dergi@fizikist.com reklam@fizikist.com

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi hakknda soru ve grlerinizi dergi@fizikist.com e-posta adresine gnderebilirsiniz.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Fizikist.Com web sitesinin bir rndr. Dergi ierikleri kaynak gsterilmeden kopyalanamaz.

Fizikist Eyll 10

12
NDEKLER 18
3 6 8 10 12

28
Editrden
Emre Altn

29
EYLL 2010

Kuantum Fizii
Mberra Altn

Paralel Evrenler Kuantum Teorisinin Felsefesi Kuantum Kriptografi Dnya Gezegeninin ans
Orhan Aydilek - Fizikinin Gnl

22

16 18 21 22

Glgelerin Dnyas - Karabasan

Orhan Aydilek

Zenonun Paradokslar
Alican Tonbul

Bilim ve Teknoloji Haberleri En lgn 10 Mucit Bilim Adam - Richard Feynman Deney - Elektronlarla Krnm Deneyi Mini Karadelikler 9 boyutlu evren ve CERN deneyi 2012de Byk Bir Bilin Sramas Olacak
Alican Tonbul

30

29 30 32 34 36 38

Zeka Sorular

Fizikist Eyll 10

24

Fizikist Eyll 10

KAPAK KONUSU

Mbera ALTIN

fizikist@fizikist.com

Kuantum Fizii
Makro dnya denildiinde aklmza somut kavramlar gelir.
Evren, gezegenler, toprak, su, koltuk bardak, kalem, toplu ine vs grld gibi rnekleri ne kadar kltrsek kltelim, somut kavramlardr yani elle tutulur gzle grlr.

zlerimizi kapasak dahi elimizde tuttuumuzun bir toplu ine olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Hatta bunu kesin bir dille ifade etmekten de kanmayz. Madde ve toplu inedir ve kesinlikle elimizdedir. Mikro dnya dediimizde ise kk kavramlar aklmza geliyor. Elle tutamadmz gzle gremediimiz mikroskopla hatta elektron mikroskobuyla dahi ancak ok kk bir ksmn grebildiimiz sonsuz bir dnya. Beynimiz somut kavramlara o kadar alm ki mikro dnyay biroumuz soyut kavram olarak adlandrabiliyor. Demir bir elementtir demirden yaplm bir kak ise bir cisimdir. omuttur vardr elle tutulur ve gzle grlr.Evet bu somut madde atomlardan oluur. Atom iinde proton, ntron ve elektronlar vardr. Bilim adamlar belki de bizi korkutmamak yada kafamz kartrmamak adna gzel bir model izmiler ekirdee proton ve ntronlar yerletirirken etrafndaki elips eklindeki yrngelere de elektronlar yerletirmi ve somut bir madde yaratarak ekilci beyinlerimizi rahatlatmlardr. 6 Fizikist Eyll 10

Dorusu elektronlar elips eklindeki yrngelerde deil ekirdek etrafndaki bulutsu yaplarda bulunurlar. Daha dorusu ise bulunma ihtimalleri vardr te size bir belirsizlik.. Elektronlar ift yarkta yaplan giriim deneyinde iki yarktan ayn anda geebilir (dalga davran). Kuantum fiziine gre elektron hem bir yerde hem de bir blge iinde her yerde olabiliyor. Bu da kat hal ve plazma hali ile aklanabilir. Mantkl aklamas olsa dahi bir maddenin yani tek bir elektronun birbirinden olduka uzak yrngeler zerinde ayn anda hareket ediyormu gibi davranmas beynin snrlar zorlar. Ama en nemlisi maddeci bak alarn da deitirir. Metafiziki bir bak as getirir. Proton ve ntronlarn iinde ise er adet quark vardr. Peki daha da iinde? Atom alt paracklar..CERN de ayrntlaryla incelenmeye allan paracklar. 100 yl ncesine kadar biz atomun iini gremediimiz iin bu paracklarn var olduuna inanmyorduk. Gremediimiz her eye soyut kavram adn veriyor. zmleyemediimiz her soruya ise metafizik anlamlar yklyor bazen de mucizelere balyorduk.

Oysaki kuantum fizii sayesinde artk metafizik kavramlarnda mesela akl, dnce, ruh, rya, bilin, karar verme, ans gibi fizik ve doa olaylaryla aklanabilecei ngrld. Kuantum fiziinde zerrelerin dnyasnda gzlemci ile gzlenenin net bir ayrm yaplmtr (Kopenhag yaklam) . Buna gre gzlemci hadiseyi belirleyen taraftr. te nemli bir nokta! Kuantum fiziinin anlalmasnn g olduu Prof. Richard Feyman tarafndan Kaliforniya Teknoloji Enstitsnde verdii bir konferans esnasnda rencilere birazda esprili bir dille u ekilde aklanmtr. Kuantumu anlamak gerekten zor. Ancak bu zorluk psikolojik. Kendinize srekli Ama bu nasl olabilir? diye sormanzn meydana getirdii skntdan kaynaklanr. Sorduunuz her soru, onu anlalm bir eyler cinsinden grmek arzusunun da vurumudur. Onu allm bir eye benzeterek aklayacak deilim Yalnzca aklayacam. zerinde dnmemiz gereken szler

KAPAK KONUSU
nceki saylarmzda n bir enerji ayn zamanda bir emd olduunu sylemitik. Manyetik alann hayatmzdaki yerini yine gzle grlmemesine ramen bunu gsteren cihazlar sayesinde artk biliyoruz. Dnyann etrafndaki manyetosfer tabakasn ne kadar rahat grebiliyorsak beynimizdeki manyetik alanlar da MR (Manyetik rezonans) sayesinde bir o kadar rahat ekilde grebiliyoruz. TV nin cep telefonunun ya da bir baz istasyonunun yanna gidip yayd elektromanyetik dalgalar ok basit aletlerle lebiliyoruz. Evet her makro dnya mikro dnyalardan oluur. Mikro dnyalarda kendi ilerinde daha kk somut mikro dnyalardan oluur. O halde beynimizde gerekleen herhangi bir olayn bir frekans vardr.Son dnemin nl sylemi pozitif enerji ve elektrik alma gibi kelime gruplar aslnda kuantum fiziinin bilim adamlar arasnda halka indiinin de bir gstergesidir bence. Artk kuantum fizikilerle sinir bilimciler ve hatta psikologlar ibirlii yapmak zorunda.Neden mi. nk beynimiz herhangi bir ey dnrken veya hissederken etrafa elektromanyetik dalga yayyor. Bunu gzlemlemek ve lmek fizikinin ii. Beyin 5 milyar civarnda sinir hcresinden oluuyor. Biz artk net bir ekilde biliyoruz ki elektrik akmn olduu yerde bir manyetik alan oluur.Yani bir emd.Yani nronlar llebilir frekanslarda elektromanyetik dalga yayyorlar.O halde bu iki bilim dalnn ibirlii sayesinde nrokuantaloji ad altnda yeni bir bilim dal ortaya kyor. NroKuantoloji, Kuantum Beyin, Bilin ifadelerinin akademik ad. Kuantum fiziinin, insan bilinci ile ya da gzleyen birisi ile ilikili olabilecei, bundan yaklak 100 yl nce, kuantum fiziini kuran babalar tarafndan ne srlm. Fizikiler kuantum fiziinde bilinli kiinin ya da bilinli bir gzlemcinin rol oynayabileceini sylediler ve uzun yllar sonra sinir bilimciler fizikilere katlarak kuantum fizii ve bilin konulu ortak kongrelere balanm oldu. nsan beyninin somutlamasyla da insann bilinciyle her eyi yapabilecei olumlu dnmenin gc gibi kavramlarla insanlarn dikkatleri bu noktaya ekilmeye alyor. in asl u iki bu konuda yazlm pek ok kitap bulunuyor. Dnce gcnzle her eyi elde edebilirsiniz tarznda. Ancak bu kitaplar yazanlar kitaplarnda fizii hi kullanmyor. Bilin fizikseldir.zde hepimiz evrenin sonsuz enerjisine dahil olduumuza gre evrene gndereceimiz frekanslarda bilincimiz sayesinde olur. Dnrz nronlar harekete geiririz bir elektromanyetik dalga oluturur ve bunu darya veririz.darda alclar tarafndan yakalanan dalga dier alcnn beynindeki frekans zc sayesinde zlr bylece karmzdaki insana hissettiklerimiz arada szl dialog olmamasna ramen artk karmzdaki kii tarafndan bilinmektedir. in kiisel geliim ksmn size brakp bu ay zerinde dnmeniz ve bildiiniz her eyi biraz da kuantum fiziinin bize getirmi olduu yeni bak asyla deerlendirmeniz dileiyle

Richard Phillips Feynman Kuantum zerinde almalar yapmtr.

Yksek Fizik retmeni Mberra ALTIN

Fizikist Eyll 10

Paralel Evrenler
Mistikler ve filozoflar byle olduunu ne sryorlar. Bilim adamlar ise yakn zamanlara dein byle bir eyin olanaksz olduunu dnyorlard. Fakat bugn fizikiler paralel evrenlerin olabileceini matematiksel olarak ortaya koyabiliyorlar. Aada nc bir boyutta dizilmi iki boyutlu evrensel dzlemler grlmektedir. PARALEL EVRENLER kavram, bugn bilimsel terimlerle aka bir ekilde tartlabilmektedir. Bilim adamlar iinde bulunduumuz evrenin varln bir takm neden sonu bantlaryla aklayabiliyorlar. Aslnda bu aklama, boyutlu uzayn tmyle onun yapsn oluturan fizik nesnelerden ibaret olduu esasna dayanr. Bu yaklam biimi ilk bakta, evrenin var olan her ey demek olaca anlamna gelebilir. Fakat iki nemli nokta var. Birincisi, bilim adamlarnn evren aklamalar, birtakm soyut kavramlar (gzellik ve sevgi gibi) aklamaktan kanr.Oysa her ne kadar fizik bir evrende yayorsak da, bu tr soyut kavramlar bu fizik evren ierisinde nemli bir yer tutarlar. 3 koordinat belirtilmelidir kinci nokta, paralel evrenler tartmasnn odak noktasn oluturuyor. Evrenimiz boyutlu bir mekandr. Herhangi bir nesnenin konumunu kavrayabilmek iin ncelikle onun koordinatn belirlememiz gerekir. Bunun en somut rnei havaclkta grlr. Bir uan pilotu, yerdeki hava trafik kontrolrne havadaki konumunu bildirmek iin 3 rakam vermek zorundadr. Bu deerler uan havada bulunduu yerin enlemini, boylamn ve yere olan uzakln belirtir. Peki, boyutun tesi var mdr? Matematikiler dier boyutlar idrak etmenin sanld kadar zor olmadn belirtiyorlar. Dier boyutlar gerekten de matematiksel olarak kavranabilir, fakat bu durum boyutlu insan beyni iin de sz konusu mudur? Tm kavramlarmzla birlikte boyutlu bir mekanda yaadmz iin bu pek mmkn deildir. Fakat u rnekler, bunu anlamamza biraz yardmc olabilir.

Grlebilir evrenin tesinde, bu evrene paralel baka evrenler de var mdr?

Nokta, kat ve masa rnekleri Uzaydaki tek bir noktay ele alalm. Bu noktann herhangi bir yne doru uzanan hacmi yoktur. Dolaysyla bir matematiki iin o nokta boyutsuzdur. Dz bir izgiyi alalm. O da sadece bir yne doru uzar. Genilii ve ykseklii yoktur, sadece uzunluu vardr.Bu bakmdan o izi de bir matematiki iin tek boyutludur. Bir kat parasn dnn. Genilii ve uzunluu vardr ama derinlii yoktur. Dolaysyla o da iki boyutludur.

Bir masay ele alalm. Geniliiyle, uzunluuyla ve derinliiyle boyutlu bir nesnedir. rneklerimizi bir kez daha inceleyelim: Boyutsuz, tek boyutlu, iki boyutlu ve boyutlu. Burada durmamz iin herhangi bir neden var m? Niin bundan sonraki boyutlar kefe kmayalm?

Fizikist Eyll 10

PARALEL EVRENLER

ki boyutlu evren: Flatland

Paralel Flatlandler Bizim boyutlu bak amzla ise, Flatland evreni asl gerekliin ok ok kk bir blmn oluturur.Bu arada iki ayr Flatland evreni birbirine paralel bir ekilde yer alabilir ve bunlarn her birinde yaayan varlklar derinlik duygusuna sahip olmadklar iin birbirlerinin farkna varamazlar.Bu tr birbirine paralel iki Flatland evreni nc bir boyutta bir araya gelirler, tpk bir kitabn sayfalar gibi. Tekrar kat rneine dnelim ve bu iki boyutlu dnyada yaayan varlklar dnelim. Flatlandliler (R. Edwin Abbott, Flatland adl bilimkurgu romannda, iki boyutlu bir evreni ve oradaki yaam anlatr.) Sadece iki boyutu bilirler: Sa-sol, n-arka.Onlarn tm hareketleri katn derinlii olmayan yzeyi ile snrlanmtr. (Onlar derinlii sadece kendi boyutlarndaki yerekimi olarak lmleyip duyumsarlar.) Flatlandliler nc boyutla ilgili olarak hibirey bilmezler. Hatta nc boyutu hayal edemezler. Flatlandlilerin zerinde yaadklar bu kat parasnn sonsuz bir genilikte olduunu dnn. Bu durumda onlar doallkla kendi iki boyutlu evrenlerinin tm ''var oluu'' oluturduunu dneceklerdir. te yandan kendi evrenlerinin 'altnda'' ya da ''stnde'' de baka evrenlerin olduunu ise asla anlayamayacaklardr. Hatta anlamamann tesinde, bu kendilerine sylendiinde kabul bile etmeyeceklerdir. Flatland 3 boyutlu oluyor Flatlandi oluturan iki boyutlu kat tabakasnn zerine arl olan bir nesne koyalm. ki boyutlu kat bu nesnenin arlndan tr hemen buruacak ve ekli bozulacaktr.Dolaysyla iki boyutluluunu yitirecek, buruuk bir yzeyi olmasndan tr, nc bir boyut, yani derinlik kazanacaktr.Bylece bu yeni boyutlu mekanda ktleekimi denen etki oluacaktr.Flatland, ukurlamasna ramen yine Flatland olmaya devam edecektir. Fakat u farkla ki, Flatlandliler bu kez meyilli bir yzey zerinde yolculuk yapacaklardr.Buradaki ukurlama, hemen akla bir karadelik getiriyor.Bir karadeliin Flatlandde olduu gibi zerinde durabileceiniz bir yzeyi yoktur.Sadece nesneyi daha derinlere eken olaanst bir ekim gc vardr.Flatlandin bir karadelie yaklatn varsayalm, ne olacaktr o zaman? Flatlandin iki boyutl evreni karadeliin ekim etkisine girdiinde, giderek klmeye ve bklmeye balayacaktr.Sanki bir huninin kenarlarndan ieriye doru, bir tnele doru kayyor gibi olacaktr.

Einstein - Rosen Kprs

Einstein ve yakn alma arkada Nathan Rosen'in bu karadelik tnellerini matematiksel olarak kabl ettikleri ve inceledikleri biliniyor. Einstein ve Rosen, bu almalarnn sonucunda artc bie ey kefettiler: Karadelik tnellerinin dibi yoktur. Burada, ularndan birbirlerine bal iki huni sz konusudur. Birletikleri nokta, tnelin ''boaz'' ksmn oluturur. Dolaysyla tnelin bir ucundan giren bir nesne, merkezdeki ya da boazdaki olaan st ekimin etkisiyle, tnelin br ucundan dar frlatlr. yleyse br yanda ne vardr? br yan, yeni bir evrendir, ilkinden tamamyla farkl bir evrendir bu! te bu iki evreni birbirine balayan tnele Einstein-Rosen Kprs ad verilir.

Fizikist Eyll 10

Kuantum Teorisinin Felsefesi

nl kuramc Bohr, "Kuantum teorisiyle ok olmayan kimse, onu anlamamtr." der
Kuantum teorisi bilime ve doaya farkl bir bak as getirmitir. imdi, bu yenilikleri grebilmek iin klasik ve kuantumlu anlayn belli bal zelliklerini ortaya koyalm. ncelikle klasik fiziin felsefi dayanaklarna bakarsak: 1) Klasik fizikte, bir cismin hz, ivmesi, enerji ifadeleri gibi tm nicelikler cismin konumunun zamana gre diferansiyelleri ile ifade edilir. 2) Yukarda sz edilen momentum. enerji gibi fiziksel byklklerin btn olarak ele alnd grlr. 3) rdelenen olaylar belli bir kesinlik, belirlilik tar ve istenilen dorulukta ve ayn anda btn fiziksel byklkler llebilir. 4) Evrenin gemiinde oluan olaylar incelenerek, gelecee ilikin bir yordama yaplabilir. Szgelimi, Jpiter Gezegeni u zamanda, yrngesinin urasnda ve bize bu kadar uzaklkta olacaktr, denilebilir. Gzlem ve deneylerde kk hatalar kabilme olaslna karn tahminlerimiz byk lde dorulanr. 5) Klasik fizik ile incelenen her sistem ya da olay birbirinden bamsz olarak dnlr; bu sistemi oluturan ve birbiri le iletiim olana bulunmayan varlklar btnyle ayr olarak ele alnr. 6) Klasik olarak incelenen olay, gzlemci ve kullanlan deney aleti ile deiiklik gstermez. Kuantum grnn kabul edilen temel olgular ise: a) Olaylarn incelenmesinde kompleks yapda ve bir olaslk denklemi olan Schrdinger dalga denklemi kullanlr. Bu denklemden vj/ dalga fonksiyonu bulunup ilemlerde konarak, konum, momentum ve dier nicelikler elde edilir. b) Fiziksel nicelikler kesikli paral yapda ele alnr. c) Kuantum teorisi fizie kuku gtrmez bir biimde belirsizlik (indeterminizm) olgusunu sokmutur. d) Paracklar sz konusu olduunda her byklk olaslklarla belirlenir ve gelecekle ilgili tahminler olaslklara dayanarak yaplabilir. rnein n yap ta olan fotonlarn, uzayda bir yerde bulunmas ancak olaslklarla belirlenir. e) Birbiriyle hi iletiim olana bulunmayan iki varlk arasnda ballam-correlation grlebilir. rnein ayn kaynaktan kan fotonlarn kart dorultularda gstermi olduu davranlar, birbiri ile uyuum halindedir. f) Kuantumda; gzlemci, gzlenen ve gzlem aleti birbiriyle bir btnlk oluturur. Bunlar birbirlerinden ayr dnlemez.

10

Fizikist Eyll 10

KUANTUM FZ

Grld gibi klasik fizik ile kuantumcu dnce birbirinden bir ok noktada farkllk gsterir. Bu farkllklar ayrntl olarak gz nne alndnda u yorumlar yaplabilir:

Kuantum teorisinin en nemli bulularndan birisi belirsizlik bantsdr. 1927'de Heissenberg tarafndan ortaya konulan bu bantya gre mikro boyutta tanml bir paracn, e zamanl olarak konum ve momentumunun tesbit edilmesi en az Planck sabit (h) kadar bir hata ierir. Ayn olgu ezamanl olarak, paracn enerjisi ile bu enerjiyi tad zaman iin de sz konusudur. rnein bir elektronun bulunduu uzayda konumunun tesbiti in, elektronun stne byk frekansta k gndermeliyiz. Aksi halde elektronu gzlemleyenleyiz. Bu durumda yksek frekansl k elektronun konumunu belirler. Ancak elektrona bir hz verir. Dolaysyla konumun belirlenmesiyle beraber paracn hzn ve momentumunu yitirmi oluruz . Tersi olarak; elektronun momentumunu belirlemek in kk frekansl k kullanrz, bu durumda da konum belirlenemez.

kinci nemli bulgu da "dalga/ parack dualite'dir. Huygens'ten beri n krnm ve giriim yapt biliniyordu.rnein k Young deneyi dzeneinden geirilirse kardaki ekranda aydnlk-karanlk noktalar oluur. Yani giriim yapar. Yine yarm bardak suya sokulan bir kalemin krk olarak algland grlr. Bu gibi olaylarn hepsi ancak dalga modeliyle aklanabilir. Einstein'n fotoelektrik olayn aklamasndan sonra n parackt yapda olmas gerektii bulundu. Yine n cisimler zerine uygulad anlk basnlar ve Geiger sayacnda gstermi olduu etkiler bunu destekler.

Sonunda Bohr, In dalgack m tanecik mi olduunu belirlenmesi ancak gzlemcinin sorduu soruya gre cevaplanabilir diyerek gzlemcinin de vazgeilmez biimde teoride yerini almas gerektiini belirtir. Amerikal J.Davisson ve L.Germer adl bilim adamlar elektronlarn da hzl olarak bir kristal katya arptrldklarnda dalga zellii gsterebileceini buldular. Bylece dalite yalnzca k (elektromagnetik dalga) in geerli deil ayn zamanda maddesel paracklar iin de geerliydi. Bu da Broglie'n ne srd elektronlar iin dalga yapsnn deneysel bir ispatyd, ayn zamanda Kuantum teorisindeki daliteyi, 1915'te, X nlaryla yapt almalarndan dolay Nobel dl alan VV.Bragg yle belirtiyordu. "Pazartesi, aramba ve cuma gnleri parack kuramn; Sal, Perembe ve Cumartesi gnleri dalga kuramn retiyorum."

Bohr ve Kopenhag ekol savunucular fotonlarn, iki ayr delikten gemelerini iki ayr dnyada hareketleri olarak dnyor. Onlara gre giriim bu birbirinden tamamen iki ayr iki dnyadan her-birinin birlikte hazrlanarak birbirinin stne ak-masyla ve birbirlerini btnletirme siyle oluur. Dolaysyla sonuta her iki dnyann hakiki bir melezi oluur. Bata Einstein olmak zere pek ok fizikiye bu melez-btnleyici dnya yorumu pek scak gelmedi. 1935'te "Schrdinger kedisi" yorumu ortaya atld. Bu gre gre her an zehirlenmesi tehlikesi olan bir kedi kapal bir kutudadr. Gzlemciye gre bu kedi her an l ya da diri bir halde bulunmal, iki ayr olaslk eit olarak gz nnde tutulmaldr. Bu ayn zamanda Young deneyinin iki ayr delikle oluturulan farkl dnyalarna benzer. Farkl nokta ise; kedinin l ya da diri olduunu kesin belirleyene kadar kedinin iki durumunun da yan yana bulunduunun ne srlmesidir. Yani kedi, yar canl-yar ldr, ayn zamanda. Baka bir yorum da Everett'ten 1957'de gelir. Ona gre, birok gzlenemez paralel evren mevcuttu. Bunlara Everett, "alternatif kuantum dnyalar" diyordu. Btn olaylar bu dnyalarn birinde, olaslklarn hepsi gerekleecek biimde olmaktadr. Sonuta btn olaslklar evrende varoluyordu.

Fizikist Eyll 10

11

Kuantum kriptografi
K
uantum kriptografi %100 gvenlii imdilik salamaktadr. Yani alc ve verici arasndaki anahtar deiim kuraln gvenli hale getirir. Kuantum kriptografi teknii temel bir fizik kanunu olan Heisenbergn belirsizlik ilkesine dayanmaktadr. Bu ilkeye gre kuantum mekaniinin temel esi olan bir fotonun ayn anda iki zellii bilinemez. Bu da iletiim kanalnda ki bir fotonun klonlanmasn (kopyalanmasn) imknsz hale getirmektedir. Ksacas gnmz teknolojisinde fiber optik a zerindeki bir fotonun yeni bir kopyas karlamaz. te kuantum kripto teknii fotonun bu zelliinden faydalanarak gvenli bir anahtar iletimi salar. Birazdan bu anahtar iletim protokolnn detaylarn anlayabilmek iin kuantum mekanii, foton telepatisi gibi belli kavramlara bir miktar aina olmak gerekmektedir.

Kuantum Mekanii
Kuantum mekanii, teorik fiziin temel dallarndan olup, atom ve atom alt seviyelerde klasik mekanik ve klasik elektromanyetizmann yerini almtr. Genel grelik kuram ile birlikte modern fiziin yap talarndandr. Quantum (Latince: ne kadar) terimi, teorinin belirli fiziksel nicelikler iin kulland kesikli birimlere gnderme yapar. Kuantum mekaniinin temelleri 20.yyn ilk yarsnda Max Planck, Albert Einstein, Niels Bohr, Werner Heisenberg, Erwin Schrdinger, Max Born, John von Neumann, Paul Dirac, Wolfgang Pauli gibi bilim adamlarnca atlmtr. Bugn de halen teorinin baz temel ynleri zerinde allmaktadr.Belirsizlik ilkesi, anti madde, Planck sabiti, kara madde, dalga teorisi, kuantum alanlar, olaslk teorisi, kaos teorisi gibi kavram ve teoriler bu alanda gelitirilmi ve klasik fiziin olduu kadar klasik dnce kategorilerinin de sarslmasna, deitirilmesine etki etmitir. Ksaca Kuantum mekanii, Einsteinn madde ile enerjinin birbirine dnebilen bir gereklik olduunu bulmasyla beraber, elektronlarn hareketlerinin bildiimiz fizik kurallarnn hibirine benzemediini kefeden bilim adamlarnn almalarna verilen addr. Bylece Newton Fiziinin, maddelerin bilardo topu gibi kat, sert, llebilir ve birbirinden bamsz nesneler olduu varsaym yklm oluyordu. Aslnda madde dediimiz ey, bir tr olaslklar demetiydi. Bylece maddenin dnceye, dncenin de maddeye dnt bir baka gereklik kyordu ortaya. Kuantum dnyasnda bir ey, ancak baka bir eyle birlikte deerlendirildiinde bir tanmlama yaplyordu. Kuantum gereklik alannda, sonsuz olaslklarla dolu bir belirsizlik sz konusuydu. Kuantum alannda eyler birbirini srekli etkiliyor. Belki de beklentilerimizin krkledii sabrszlk nedeniyle ar gibi grnen ilerleme, ok farkl iki dnyann aralarn birletirmek gibi g bir ii baarmak zorunda. Telekom irketlerinin, fizikilerin ve gizli hkmet kurulularnn ryasn ssleyen bu aralardan beklenen, atomalt dnyann zelliklerini, yaadmz makroskobik dnyaya tamalar. Oysa bu iki dnyann ileyii, dinamikleri ok farkldr.

12

Fizikist Eyll 10

KUANTUM KRPTOGRAF

Foton Telepatisi
svirede yaplan bir deney srasnda, aralarnda 10 km uzaklk olan iki fotonunn, sonucu nceden bilinemeyecek olan bir durumda, tpatp ayn ekilde davrandklar grld. Adeta bir foton telepatisi sz konusuydu. Deney Cenevrede ve ondan srasyla 7,3 km ve 4,5 km uzaklktaki Bernex ve Bellevue kentleri arasnda yapld.

Telepatik Paracklar
Bir lazerden kan bir foton Bir KnbO3 kristalinden geerken daha az enerjili iki fotona ayrlr. Her foton bir optik lif iine girer ve yolu stnde yar yanstc bir aynaya rastlar. Ayna tamamen rastlantya bal olarak, fotonu bazen yanstr, bazen geirir. Aynay geen foton bir detektre arpar. Deney unu gstermitir: Aralarnda 10 kmden fazla bir uzaklk bulunan bu iki foton, her an birbirlerinin tpatp ayn davranlar gsterirler; yle ki fotonlardan biri aynadan gemise, teki de yansr. Sz konusu deney, birbirlerinden uzak olan iki fotonun, bir iletiim halinde olduklarn gstermek amacyla yaplmt. Deneyde ayn kaynaktan, lazerle uyarlm bir KNbO3 kristalinden kp iki farkl yne giden iki foton gzlemlendi. Fotonlarn her biri optik lif iine alnarak yaryanstc bir aynaya ulatrld. Bu ayna, adndan da anlalaca zere bir fotonu bazen geirir (bu durumda bir detektr, foton getiini haber verir), bazen de yanstr (bu durumda foton, hareket ynn deitirir). Yaryanstc bir aynaya gelen bir fotonun aynadan gemesi ya da yansmas tmyle rastlantya baldr. ok sayda deney yaplarak bunlarn istatistikleri dikkate alnrsa u grlr : Aynadan geen ve yansyan fotonlarn says eittir; bir baka deyile ayna ka foton geirmise o kadar fotonu da yanstmtr. Saduyu bize unu syler: Davranlar tmyle rastlantya bal olmas gereken iki fotondan her birinin, dieri gibi davranmas iin hibir mantksal neden yoktur. te bu deneyi inanlmaz yapan ey de budur. svireli fizikiler kesin olarak u gzlemi yapmlardr: Aralarnda 10 km uzaklk olan iki foton, ayna karsnda her seferinde birbirleriyle ayn davran gstermilerdir; fotonlardan biri yaryanstc bir aynadan gemise, ondan 10 km uzaktaki teki foton da ayn anda yaryanstc bir aynadan gemitir. Biri yansdysa, ayn anda teki de yansmtr. Sanki her biri, dierinin o anda ne yaptn bilmektedir. Sanki fotonlar arasnda telepati vard... Daha da garip olan ey udur: zel Grelelik kuramna gre, hibir sinyal ktan daha hzl ( > 300 000 km/saniye) gidemez; oysa aralarnda 10 km olan iki foton ayn anda ( arada zaman gemeden ) ayn davran gstermektedir! Ne kadar aklanamaz olursa olsun, benzer bir olay bilim adamlarnca daha nce de grlmtr. 1981de Fransz fiziki Alain Aspect, Orsay Optik Enstitsnde daha kk lekte yapt laboratuar deneylerinde, dnyada ilk defa iki paracn her an zde davranlar gsterebileceini bulmutur. Ancak sviredeki deney farkldr; burada iki foton arasndaki uzaklk 10 kmdir. ki foton kentin stnden nasl elele verebilmektedir? Bu kadar uzak bir mesafeyi aarak iki fotonun tpatp ayn davranlar yapmasn ne salamaktadr? ki fotonun zel grelilie isyan edercesine, ayn anda ayn davran yapmas nasl aklanabilir? Bu gibi sorular yeni deildir. Fizikiler teknolojik yetersizlik nedeniyle kuantum deneyleri yapamadklar zamanlarda bile bu konu zerinde dnyorlard; kuantum fiziinin douunu izleyen yllarda ( 1900-1920ler aras) en azndan kuramsal olarak, atomdan kk madde paracklarnn inanlmaz davranlarna tank oldular. Evrendeki btn cisimlerin dalga-parack ikilisinden olutuunu anladlar. Bu ikilik (dalite) kuralndan byleyici zellikler ortaya kt. Bunlardan biri de uydu: ki dalga-parack birleebilir: Her birinin deikenleri (enerji, hz, konum vb), ayn anda denklemin iinde tekleir. ki dalga-parack tek dalga-parack halini alr. Bu durumda bu iki dalga paracn kuantum uyumu halinde olduklar sylenir. zel grelilik kuram (ki doruluu defalarca denenmitir) nedensellik ilkesini ( nedenin sonutan nce gelmesi) garantilemitir. Eer bilginin ktan hzl gidebildiini kabul edersek, baz kesin yasalar nedensellik ilkesini altst eder ve rnein elektrik dmesini evirmeden n yanmas gibi samalklar ortaya kar. Bu defa yeni yasalar bulmak gerekir. Bu deneyde grld zere ayn anda birbirinden uzak iki noktada ayn davran, modern fizik yasalarn tehlikeye sokar m? Buna yant verebilmek iin basit bir bilgi iletim deneyi hayal edelim.

Fizikist Eyll 10

13

KUANTUM KRPTOGRAF

Varsayalm ki bir astronot , dnyadan 1 k yl uzakta bir gkta zerinde bulunuyor. Dnyaya geri dn balatmak iin Dnyadaki sten haber bekliyor. Dnya dn emrini radyo dalgalaryla yollarsa bunlar k hzyla yaylacak ve astronot bu haberi 1 yl sonra alacaktr. Peki, Dnyallar astronota bu haberi annda ulatrabilmek iin, yukardaki deneyde grdmz, fotonlar aras banty kullanamazlar m? Varsayalm ki astronot, bantl bir foton iftinden tek bir foton alarak, beraberinde gktana gtrd. kiz fotonlardan dieri, dnyadaki bilim adamlarnn elinde kald. Hem gktanda, hem de dnyada birer lif (fiberoptik) emberi var ve bu emberde fotonlarn dar kabilmesi iin yar yanstc bir ayna bulunuyor.

Bilim adamlar astronotu geri armak istemedike, fotonu emberde dndrp dururlar. Astronotu geri armak istediklerinde fotonun yar yanstc aynadan geerek emberi terk etmesini salarlar. ki foton bantl olduundan, astronotun fotonu da gktandaki optik lif aynadan geerek emberi terk eder ve rnein a duyarl bir ekrana arpar. Bylece astronot Dnyadan gnderilen haberi annda alr. Ne yazk ki bu durumda zayf bir nokta vardr. Bilim adamlar fotona emir veremez, fotonu yle veya byle davranmaya zorlayamaz. Fotonun ember iinde dnmeyi srdrmesi veya aynadan geip dar kmas tamamen rastlantya baldr. Evet, bu ikiz fotonlar, aralarndaki uzaklk ne olursa olsun, her an birbirleriyle zde davranlar gsterirler; ancak hangi davran gstereceklerini nceden bilmek olanakszdr; bu, tamamen rastlantya baldr. Eer Dnyadaki bilim adamlar fotonu ierde kalmaya ya da dar kmaya zorlarlarsa, fotonu etkilemi olurlar. Bu yzden de iki foton arasndaki kuantum uyumunu bozarlar; baka bir deyile byle bir ey yaparlarsa, artk iki foton her an ayn davran gstermez olur. Bu kuramsal dnceler dnda svire deneyinin yarar :Uzun sre, kuantum fizii deneylerinin ancak laboratuarda yaplabileceine inanld. Aralarnda 10 km olan iki fotonun her an tpatp ayn davranlar gstermesi, bu geree dayanan yeni bir teknoloji gelitirilmesi umutlarn dourmutur.

14

Fizikist Eyll 10

KUANTUM KRPTOGRAF

EPR Deneyi
Schrdinger'in, nl kedi paradoksunu ortaya att makalesini yaymlad yl, ayn derecede tuhaf bir kuantum mekanik olgusunu da Albert Einstein, Boris Podolsky ve Nathan Rosen, ortak imzal olarak yaymlamt. Tarihe EPR paradoksu olarak geen bu dnce deneyinde, kuantum mekaniinin, gerekliin tamamlanm bir tanm olmadnn, eksik olduunun sergilenmesi amalanyordu. Deney, ana hatlaryla belli bir noktadan yola kan A ve B paracklaryla ilgileniyordu. A ve B, tadklar zellikler bakmndan balangta birbiriyle ilintiliydiler. yle ki, A ile ilgili bir zellii lecek olursanz, B ile ilgili olarak ayn zellii lmeden de bilebiliyordunuz.

EPR Paradoksu: Kuantum Teleportasyon

EPR deneyini kurgulayanlar, bunda, belirsizlik ilkesi bakmndan bir tuhaflk sezinlemilerdi. Belirsizlik ilkesi gereince, bir paracn momentumunu ltnzde konumunu, konumunu ltnzdeyse momentumunu doru olarak lme ansnz kaybediyorsunuz. Peki, elinizde birbiriyle ilgili ipular ieren A ve B paracklar olduunda, bunlarn her birinden farkl zellikleri ayr ayr lerek ikisiyle ilgili tm bilgiye ulaabilir misiniz? Belirsizlik ilkesi bunu da yasaklyor. Ancak, bu yasan bu deney kapsamnda bile geerliliini koruyabilmesi iin, A ve B arasnda bir telepati olmas gerekli. Hatta, EPR deneyi, bu gibi parack ikilileri kullanlarak, birbirinden uzaktaki Alice ve Bob adl d kahramanlarna ktan daha hzl bir iletiim kurdurmay bile baaryordu. Einstein, tm bu kurguladklarnn akla yakn olmadnn ayrtndayd. Zaten, Podolsky ve Rosenle birlikte planladklar, kuantum mekaniinin eksikliini sergilemekti.

Fizikist Eyll 10

15

Orhan Aydilek

FZKNN GNL

aydilek@fizikist.com

Dnya Gezegeninin ans

Gezegenimiz Gne sisteminde bulunduu nokta itibariyle hayat olmas gereken yegane gezegendir. Mars canl yaatabilme koullarna dnya gezegeni kadar yaklaamasa da ortaya atlan bir ka teori orada daha nceleri hayat olduunu iddia etmektedir. Gne sisteminin, gnee yaknlk sralamasnda 3. Gezegeni olan dnyamz, bu sistemde torpilli bir yere sahiptir. Yrngesinde bir uydusu vardr. Gnee uzakl itibariyle scakl yaama elverilidir. Atmosferi sayesinde kk gktalarndan kurtulurken ayn zamanda zararl gne nlarn da darda tutabilmektedir. Peki Byk Gktalar Gezegenimize Neden arpmyor? Gezegenimizle birlikte 8 gezegen daha sistemimizde yrngelerinde dolanmaktadr.(Plton gezegen listesinden karldnda toplamda dnya ile birlikte 8 gezgendir.)Bu gezegenlerin en by Jpiter, halkal, byk gezegen sralamasnda ikinci gezegen Satrn, ve dier gezegenler; Merkr, Vens, Mars, Neptn, Plton. Byk gktalar sistemimize girdiinde ncelikli olarak dnyamzdan uzaktaki Jpiter ve Satrnn ekimine kaplr ve bu byk Gaz Ktleli gezegenler tarafndan yutulur.Dnyamzdaki canllar bylece byk bir felaketten kurtulmu olur. Gne Sisteminin Sonunu Getirebilecek Tehlike: Kara Delikler Kara Delikler evrende babo dolaan, evresindeki her eyi yutarak, iine yaramayanlar dar pskrten Kara belalardr. Galaksimizdeki en byk yldzlar bile gnler iinde tketebilecek Kara Delikler Vardr.Her Gk Cismi yutuunda glenen Kara Delikler Evrendeki her yap iin korkulu bir ryadr. Sistemimizden ok uzakta keifleri yaplan bu acmasz gk cisimleri, Her an sistemimizi de ziyaret edebilir.Ne yazk ki yapacak pek bir eyimizde yok. (Fizikinin Dipnotu: Uzayda kara delikler Einstein Yz denen bir sistemle bulunurlar.Buna gre bkebilen bu yaplar evrende dnyadan bakldnda bir yzk eklini alrlar.Yani o kadar gl ekimleri var ki; bkebiliyor.Ik bklebilen en zor elektromagnetic dalgalardan biridir.) Yrngeden Sapmalar Dnya tam olarak Gne sisteminin yeil kuandadr.Bu yeil kuak gnein scakln kullanabilecek, yaama elverili en uygun uzaklktadr.Mars uzakl itibariyle bu kuaa ok yakndr ve bu ilerilerde Marsta yaayabilme ihtimallerimizi arttran sebeplerdendir. Bu kuaa santimlik yapyla oturan gezegenimiz, btn yapsn ona gre oluturmutur.Ufack bir yrnge sapmas gezegenimizi ldrmese de; zerinde byk felaketlere sebep olur. Yrngesini ok iyi koruyabilen dnya, fizik kurallarnca bir etki olmadka yrngesinden kmaz.Fakat yrngesinden santimlik kaymas onu gnee yaptrabilir yada uzaya frlatabilir.En iyi ihtimal Jpiter yada Satrnn yrngesine girip, canl yaamn soua daha dorusu eksi yzlere ekebilmek. Gne Parlamalar (Patlamalar) Gne yzeyinde yaps itibariyle eitli patlamalar gereklemektedir.Bu patlamalar dnyay etkileyecek boyutta hi olmasa da; magnetic etkileri dnyay srekli etkilemektedir.Uzun vadede dnyaya zarar verebilir.Fakat biz bu patlamalar dnyadan sadece byk teleskoplarla kzltesi yada dier yntemlerle grebilmekteyiz.

16

Fizikist Eyll 10

FZKNN GNL

Gnein Yok Olmas Her yldzn bir mr vardr.Sonra Byk bir patlamayla yok olur.Fakat gneimiz bu sona daha milyonlarca beklide milyarlarca yl uzaktadr. Sonu olarak evrende birok tehlike mevcut.Fakat gezegenimiz her yeni gn bu tehlikeleri atlatmaktadr.Bazen ans, bazen de dier gezegenlerin yardmyla bu felaketleri atlatan gezegenimiz iin; ileride insanlk kendi birok koruma yntemi bulacaktr.

Resimde Gne sistemi gezegenleri grlmektedir.

Gne Sistemi Gezegenleri Resimde Grlebilmetedir.

Gkta Atmosferde Tamamen Yanamaynca Kalan Kk Para Yeryzne Der. nleri grlmektedir.

Gktalar Atmosferde Yanmaktadr.

Orhan AYDLEK aydilek@fizikist.com Fizikinin Gnl

Fizikist Eyll 10

17

Orhan Aydilek

aydilek@fizikist.com

Glgelerin Dnyas
Bu kede ilgin olaylar, aklanamayan fenomenler ve benzeri konularn bilimsel aklamalarn ya da bilimsel yaklamlarn inceleyeceiz. Bu keyi her ay Fizikist dergisinden yada Fizikist.com adresinden takip edebilirsiniz.

Karabasan
Ailemizden, komularmzdan ve arkadalarmzdan duyduumuz ilgin hikayelerin banda gelir karabasan olaylar.Uyku annda gerekleen bu olay ktl cezalandrma gibi eitli sebep-sonu ilikisiyle aklanr. Benim hi bamdan gemeyen bu olay evremdeki birka insan bunu yaadklarn iddia ettiler.

Uykudayken Kilitlenme!
Olay yaayanlar uyurken ayn anda uyank olduklarn ve zerlerinde birinin olduunu, bu birinin insan olmadn sylerler.Bu varlk kiilerin hareket etmesini engelleyip vcutlarn kilitlemektedir.Bazlar bu varln yzne bakmazlar ktlk getireceini dndkleri iin.Bazlar ise zaten gremez ve bunu bile hayra yorarlar.

Tarihteki Karabasanlar
Tarihe baktmzda gemite yaztlardan kitaplara kadar birok kaynakta karabasanlar gibi uykuda insan mahkum alan canllardan bahsedilmektedir.Eski msrda ylan sal kadn figr varken, gnmz Amerikasnda uzayl figr yer almaktadr.

Kimler Karabasan Maduru?

Daha ok gncel hayatta stres altnda olanlar olmak zere; ok farkl kiiliklerde de grlebilmektedir.Uyku bozukluu ve bu konulara ok fazla kafa takmakta buna sebep olmaktadr. Baz durumlarda ise vcut kendini bu duruma alr.Sebebi ryay gerek bedenden uzak tutmaktr.

18

Fizikist Eyll 10

KARABASAN
rnein ryada kavga ettiinizde gerekte bedeniniz kavga etmez.Bu anda uyanrsanz vcut kendini kapatmtr ve kssa sreli bir uyku felcine denk gelebilirsiniz. Bazlar, deiik faktrlerin uyku felci ve halsansyonlarn yaanma olasln arttrdn rapor etmilerdir. Bunlar; - Srtst yatmak - Dzensiz uyuma saatleri; ekerlemeler, ok veya az uyumak - Fazla stres - Ani evre/yaam tarz deiiklikleri - Olaydan hemen nce grlen berrak rya. Ayrca berrak rya durumuna girebilmek iin kullanlan bilinli indksiyon yaygn bir yntemdir. - Yapay uyku yardmclar ve antihistaminler. - Uyku ncesi alk.

Bilimsel Aklamas
Bazlar bunu uyku komas olarak da bilir.Fakat aslnda Trke karl bu deildir.Uyku komas aniden uykuya dalma hastaldr. (Narkolepsi).Bu hastaln gerek ad Uyku Felcidir.Uyurken birdenbire btn vcut kilitlenir ve hareket edemez hale gelirsiniz. Uyku felci (Halk arasnda kara basan olarak da bilinir), uyandktan hemen sonra (hipnopompik fel olarak da bilinir) veya seyrek olarak, uykuya dalmadan hemen nce, bedenin geici olarak hareket edememesi (fel olmas) ile karakterize edilen bir durumdur. Uyku Felcini yaayan kii ryadan tam anlamayla kopamad iin odada farkl varlklar olduunu dnebilmektedir.Bu canl kiiye gre; aklndaki kt bir figrle oluur.nk kiinin bedeninin hareketini engellemitir.Tarihte bu denli yer almasnn temel sebeplerinden biride budur. Uyku Felci 4-5 dakika srebilirken baz durumlarda 4-5 saat bile srebilmektedir.Kiinin kendini telkini bu anda ok nemlidir.Ani hareketler yaplamamasnn temel sebebi de sinirlerle ve kaslarla bantl bir rahatszlk olmasdr.

Tarihten ve Dnyadan Uyku Felcinin Kltrel Yansmalar

in halk kltrnde, uyku felci gi y chang olarak bilinir. nana gre bir ruh veya hayalet uyuyan kiinin zerinde oturup veya yatp uyku felcine sebep olur. Bu lmn gleri tarafndan, kk apta ruhun ele geirilmesi olarak dnlr ve genellikle kurban bir zarar grmez. Hindistanda, uyku felci hakknda iki dnce vardr. Bunlardan biri uyku felcinde olduu gibi uyurken bilincin ak olmas aydnlanmaya ularken grlen iaretlerden biri olmasdr. Fakat ayn zamanda kendi aydnlanmas iin yol alan kiilere saldran rakshasann da (Hindu eytanlar) bir hareketidir. Japonyada, uyku felci kanashibari olarak bilinir. skandinavya mitolojisinde, uyku felcine bir Mara sebep olur, ya da bir mare - kabuslara da sebep olabilen kt bir dii hayalet. lk olarak Norse Ynglinga destannda grlmtr, fakat bu inan muhtemelen daha eskidir. Mara; eski Norvee, svee ve zlandaca ismidir, mare ise Norvee ve Danimarkacadr. Newfoundlandde , yal bir cadnn ziyareti olarak bilinir, Newfoundland rlandacas ile Ag Rog. Meksikada, subida del muerto (tepeye trmanan l) olarak bilirnir. Yunancada, mora (Yunanca: ) olarak bilinir, isim Slav bir kkenden gelmektedir. Almancada, Hexendrcken (cad basmas) olarak bilinir. Trkede, karabasan olarak bilinir. Trkiyedeki genel inana gre bu metafiziksel bir olaydr ve zellikle inanl insanlar buna bir cinin sebep olduuna inanrlar, ve baz dualar tavsiye ederler.

Fizikist Eyll 10

19

KARABASAN

Baz nanlarda ember etrafna yaplm bu sslemelerin Ryalar koruyacana inanlmaktadr. (Rya Kapanlar Dream Catcher) Kore'de, Gawinullim olarak bilinir. Gawi'nin anlam tam olarak belli deildir fakat genellikle "ruhlar" veya "eytanlar" olarak bilinir. Endonezya'da, Cavali insanlar tindihan derler, yerel lehede okunuu "tindhihen" (zerine uzanlmak). Filipinler'de, uyku felci genellikle Bangungot ile badatrlr. Vietnam'da,uyku felci, anlam insann zerinde bastran bir hayalet veya ruh olan "ma " olarak bilinir. Antiller'de, "duppy tarafndan binilmek" olarak bilinir. Orta a Avrupasnda uyku felci, mara, incubi, succubi, dier eytanlar ve bycle balanrd. ngiltere'de insanlar uyurken cadlarn insanlarn gsne bindiine, ve nefes alamama, kprdayamama gibi hislere bunlarn sebep olduuna inanrd. Geleneksel Rusya inannda uyku felcine, kt evlilik, ihanet iin ev halkn cezalandran ev ruhu domovoi sebep olur. Gelenksel slam kltrnde uyku felci bir cin ile aklanr; insanlara benzeyen ve dnyada yaayan bir rk. "Cin" szc szcne olarak gizli, grnmez, ssz, yabanc olan her ey iin bir yan anlam olarak kullanlr ve Kur'an tarafndan dorudan iaret edilen iki yaratlmtan biridir (dieri de insandr). slami kaynaklarda, ve slam iliminde, Cinler irade sahibi, dolaysyla insanlar gibi yaptklarndan sorumlu yaratklar olarak tanmlanmtr. Onlar da insanlar gibi yaarlar ve lrler, toplum olarak yaarlari bir kltrleri ve dinleri vardr. Laos kltrnde, "hayalet seni sessizletiriyor" diye evrilebilen "pee um" diye bilinir. nana gre hayalet geceleri gelir, kurbann kollarn ve bacaklarn tutar, zerine bastrr, hatta ses kartamasn diye azn bile kapatr. Finlandiya dlinde kabusa painajainen denir, fakat szck olarak "basmak" demektir. Uyku felcinden esinlenilerek byle bir szck kullanld dnlyor. Macaristan halk kltrnde uyku felcine "lidrcnyoms" ("lidrc: basmak") ve "lidrc", "boszorkny", "tndr" veya "rdgszeret" gibi doa st varlklarla ilikilendirilebilinir. "boszorkny" szc Trke kk "bas-"'tan tremitir. Bilimadamlar uzayl karmalar, beden d seyahat, ve dier paranormal olaylarndan birounun aslnda uyku felci srasnda yaananlarn yanl yorumlanmasndan kaynakandn dnyor. Orhan AYDLEK aydilek@fizikist.com 20 Fizikist Eyll 10

PARADOKS

Alican Tonbul

atonbul@fizikist.com

Zenonun paradokslar
Zenonun paradokslar, Parmenidesin felsefi doktrinini, oulluk ve deiimin, alglarmzn tersine, var olmadn ve zellikle de hareketin sadece bir ilzyondan ibaret olduu desteklemek amacyla Eleal Zeno tarafndan ortaya atlm paradokslardr. Zenonun bugne ulam sekiz paradoksundan bir ksm birbirlerinin dengidir ve ou, antik zamanlarda bile, kolayca rtlebilir kabul edilmilerdir. Bunlarn en nl ve kuvvetli , dikotomi, Akhilleus ve kaplumbaa ve ok paradokslardr. Bu ayki saymzda bunlarn arasndan Akhilleus ve Kaplumbaa paradoksunu sizler iin setik.

Akhilleus ve Kaplumbaa
Yunan kahraman Akhilleusun kaplumbaa ile bir yar yaptn hayal edelim. ok iyi bir koucu olduu iin Akhilleus kaplumbaann belirli bir mesafe, rnein yz metre, ileriden balamasna izin verir. Eer her ikisinin de sabit hzlarda kotuunu dnrsek (biri sabit yksek bir hzda, dier sabit dk bir hzda), belirli bir sre sonra Akhilleus yz metre kotuunda, kaplumbaann balad yere gelmi olacaktr; bu sre boyunca kaplumbaa da kk de olsa belirli bir mesafe komutur, rnein 1 metre. Akhilleus bir sre sonra bu mesafeyi de tamamladnda, o sre zarfnda kaplumbaa yine kk de olsa bir mesafe ilerlemi olacaktr ve bu byle devam edecektir. Bylece, Akhilleus ne zaman kaplumbaann varm olduu bir noktaya varsa, daha hl gitmesi gereken bir mesafe kalm olacaktr. Bu nedenle Zeno Akhilleusun kaplumbaay hibir zaman geemeyeceini sylemitir.

Fizikist Eyll 10

21

HABER Bilim adamlar olmaz denileni yapt

Kulaa elikili ve inanlmaz gelebilir, ama bilim insanlar "kuru su" retti. Ortaya kan madde, pudra ekerine benziyor ve kimyasallarn kullanm ekilleriyle ilgili olarak devrim yaratabilecei belirtiliyor. Her kuru su molekel, kumlu, silisli bir tabaka ile evrili olan bir su damlas ieriyor. Aslnda kuru suyun yzde 95'i 'slak' sudan oluuyor. Uzmanlar, kuru suyun sera gaz etkisi yaratan karbondioksiti emme ve hapsetme yoluyla kresel snma ile mcadelede kullanlabileceini belirtiyor. Deneyler, kuru suyun sradan suya gre karbondioksiti emmede kat daha iyi olduunu ortaya koydu. Kuru suyun metan depolamak ve doal gazn enerji kayna potansiyelini artrmak anlamnda da yararl olabilecei kaydediliyor. Liverpool niversitesinden Dr. Ben Carten kuru su ile ilgili aratrmasn Bostondaki American Chemical Societynin 240. ulusal toplantsnda sundu. Carten burada Tam olarak buna benzeyen hibir ey yok. Umut ediyoruz ki, kuru suyun gelecekte dalgalar yaptn grebiliriz diye konutu. Cartern ekibi tarafndan sunulan bir baka aratrmada, kuru su hidrojen ve maleik asit arasndaki reaksiyonlar hzlandrmak zere bir katalizr olarak kullanld. Bu sksinik asidi yaratt. Bu asit tr, ila, gda muhtevas ve tketim mallarnda yaygn olarak kullanlyor. Genelde hidrojen ve maleik asidin sksinik asit oluturabilmek iin kartrlmas gerekiyor. Ama kurusu su moleklleri kullanldnda enerji daha verimli kullanlyor. Teknolojinin, kuru toz emlsiyonlar, daha kartrlamaz iki tr (su ve ya gibi) svnn karmlar yaratmada kullanlabilecei belirtiliyor. Kuru emlsiyonlar bunu daha gvenli hale getiriyor ve potansiyel olarak zararl svlarn depolanmasn ve nakledilmesini kolaylatryor. Ayn yzeyindeki yarklarn, Dnyann uydusunun giderek kldn gsterdii belirtiliyor. Bilim insanlar snmekte olan bir balon gibi Ayn iine doru kasldn dnyor. Bu keif, Ayn yzeyinden elde edilen yuvarlak ksml uurumlar da deline allmadk faylara ait grntlerle ortaya kt. Benzer faylar, Apollo astronotlar tarafndan Ayn ekvatorunun yaknnda ekilen grntlerde de grlyondu. imdi ise bilim insanlar Bilim dergisinde Lunar Reconnaissance Orbiter uzay arac ile 14 yeni fayn kefedildiini bildirdi. zellikle Ayn yzeyindeki yksek yerlerde bulunan bu faylar Dnya uydusunun drt bir yanna dalm durumda. 1970lerdeki Apollo uzay yolculuu srasnda astronotlar birka Ay depremi tespit etmiti ve Dr. Watters imdi bunlarn yeni kefedilen faylardan dolay olduunu dnyor. Bu tr faylar, hatta ok daha bykleri Merkr gibi dier gne sistemindeki dier gezegenlerde de bulunuyor.

Aya Bireyler Oluyor

22

Fizikist Eyll 10

Fizikist Eyll 10

23

HABER

Beynimiz internet gibi alyor

nsan beyninin, dev bir irketteki gibi hiyerarik karar mekanizmasyla deil, internet andaki gibi 'yatay' etkileimle iledii ortaya karld.

Kalem ucundan kk kurbaa

Yzlm bakmndan dnyann en byk nc adas olan Borneo'da, bezelye byklnde yeni bir kurbaa tr kefedildi. Malezyadaki Saravak niversitesinden ndraneil Das, 2006 ylnda, adada, kurbaalar zerinde yaptklar saha aratrmas srasnda rastladklar bu yeni trn, yaadklar yerin yaknlarnda bulunan etobur bir bitki nedeniyle, Microhyla nepenthicola olarak adandrldn syledi. Das, Alman meslekta Alexander Haas ile birlikte Kubah Ulusal Parkndaki bir dan zirvesine doru giden yolun kenarnda rastladklar kurbaalarn nce yavru olduklarn dndklerini ancak daha sonra yetikin olduklarn anladklarn belirtti. ndraneil Das, gnbatmnda kardklar vraklama sesleri sayesinde kefettikleri bu yeni trn erkeklerinin boyutlarnn 10,6 milimetre ile 12,8 milimetre arasnda deitiini kaydetti. Bilimadamlar, dnyann imdiye kadar kefedilen en kk kurbaa trnn, Kbada bulunan ve 9,8 milimetre byklndeki Eleutherodactylus iberia olduunu belirtiyor.

ABD'deki bir aratrmann sonularan gre insan beyni, ayn internet gibi blgeler aras yatay bilgi alveriinin gerekletii dev internet a gibi alyor. Bugne kadar nroloji bilmi, beynin dev bir irket gibi dikey yani blgeler arasnda hiyerarinin olduu ve sinyallerin bir merkezden ynetildii fikrini savunuyordu. lk kez uygulanan bir teknikle beynin eitli blmleri arasndaki sinyal alverii izlendi ve stres, depresyon ya da itah gibi farkl duygular kontrol eden blmler arasnda youn bir trafie rastland. Bu sonucun, 19uncu yzyldan beri geerliliini koruyan ve beynin tepeden aa hiyerarik bir yapda altn savunan grn deimesine neden olabilecei dnlyor. Los Angelestaki Gney Kaliforniya niversitesinden Larry Swanson ve Richard Thompson, ie deney farelerinin beyninde haz ve dl ile ilikilendirilen blm inceleyerek balad. Bu blme sinyal akn izleyecek cihazlar baland. Cihazlardan biri sinyalin bu blgeden hangi blgeye gittiini, dieri ise hangi blgelerden bu blgeye sinyal geldiini kaydetti. Sonuta farenin beynindeki haz ve dl ile ilgili blmn en az drt baka blmle iletiim halinde olduu grld. Ancak bylesi bir haritann son derece karmak olaca ve bilin, idrak gibi derin sorular zmekte yetersiz kalabilecei ifade ediliyor.

24

Fizikist Eyll 10

HABER

100 milyon yldr sren arpma

ki galaksinin milyonlarca yl sren arpmasndan yeni grntler elde edildi. Chandra teleskobuyla ekilen x-ray fotoraflarda, Dnyadan 62 milyon k yl uzakta arpma srecindeki Antennae galaksileri btn ihtiamyla gzler nnde. Antennae galaksilerine, antene benzer uzantlar yznden bu ad verilmi. Yaklak 100 milyon yl nce arpma srecinin balad tahmin edilen galaksiler, Dnyadan 62 milyon k yl uzakta bulunuyor. Ar ekimdeki arpma sreci boyunca milyonlarca yldz olutu. Hatta bunlarn en bykleri, olutuktan milyonlarca yl sonra spernovaya dnerek infilak etti. Chandra X-ray Gzlemevinin yeni fotoraflarnda, spernovayla salnan zengin elementlerle dolu byk, scak, yldzlararas gaz bulutlar da gze arpyor. Oksijen, demir, magnezyum ve silikon gibi ok sayda gaz ieren bulutlar yeni gezegen ve yldzlarn oluumunda rol stlenecek.

Deliksiz Uykunun Srr Bulundu

Nasl oluyor da baz insanlar uyuyabilmek iin mutlak sessizlie ihtiya duyarken, bazlar havaalannda bile horul horul uyuyabiliyor? Amerikal aratrmaclar bu sorunun yantn bulduklar inancnda. Current Biology adl bilim dergisinde yaynlanan aratrmaya gre beyindeki bir sre, kiinin uyku srasnda evredeki grlty duymamasnda nemli rol oynuyor ve bu beyinsel sreler baz insanlarda daha aktif. Harward niversitesi'nden bilim adamlar terapi, ila ya da elektronik cihazlar yardmyla bu etkiyi kuvvetlendirmenin ve insann evredeki grltden etkilenmemesini salamann mmkn olabileceini dnyor. BBC Trke servisinin aktard habere gre, aratrma kapsamnda 12 gnll gece boyunca bir uyku kliniinde arlanm. lk gece mutlak sessizlik salanm. kinci ve nc geceler ise denekler telefon, trafik ya da hastanedeki cihazlarn grltsne maruz braklm. O srada da beyindeki elektrik hareketliliini len elektro-sefalograf adl cihazla lmler yaplm. Ekibin bandaki Doktor Jeffrey Ellenbogen, bu lmler sonucunda beyinde uyku ii (: Pamuk ya da yn eirmekte kullanlan, ortas ikin ahap ubuk) olarak tanmlad bir yapyla karlatklarn sylyor. Buna gre uyku ii ne kadar fazla ise insann evredeki grlt nedeniyle uyanmas ihtimali de o kadar dyor. Aratrmaclar insan beynindeki uyku ilerinin incelenmesi ile uyku alkanlklarn incelemenin kolaylaacan sylyor. Ancak bu ilerin saysn arttrarak grlt engelini ortadan kaldrma konusunda alnacak ok yol olduunu da kabul ediyorlar.

Fizikist Eyll 10

25

HABER

50 yldr gizlenen UFO belgeleri yaymland

ngilterede kinci Dnya Sava esnasnda dnemin ngiltere Babakan Winston Churchill tarafndan gizlenmesi emredilen UFO belgeleri yaymland. ngilterede bugn yllardr gizli tutulan UFO belgeleri gn na kartld. Belgelerin arasnda eski Babakan Winston Churchillin kinci Dnya Sava srasnda bir sava uann UFO ile karlat ynndeki raporun gizlenmesi talimat verdii mektup da yer alyor. Ulusal Ariv daresi tarafndan aklanan belgelere gre, sava srasnda bir ngiliz sava ua bir UFO ile karlat. Churchill de halk arasnda panik yaratmamak ve dine inancn kaybolmas korkusuyla bu bilginin 50 yl boyunca gizlenmesi talimat verdi. Onlarca yldan beri gizli kalan belgeler, bykbabasnn Churchillin korumalarndan biri olduunu ne sren bir bilim adam tarafndan gndeme getirildi. Ad verilmeyen kii, belgelerin gizli tutulmas kararnn alnd toplantda bykbabasnn da bulunduunu ne srd. CHURCHILL VE EISENHOWER NE TARTITI? Leicester kentinde oturan ve bilim adam olduu belirtilen kii, ilk olarak 1999 ylnda hkmete bir mektup yollad ve bir konuda ayrntl bilgi istedi. Bilgi istedii konu ise gerekten ok ilgi ekiciydi: Bilim adam, bykbabasnn Churchill ve ABD Bakan Dwight Eisenhowern UFO karlamalaryla nasl ba edeceklerini tarttklar bir toplantda yer aldn ne srd. ngiliz Daily Mail gazetesinde yer alan habere gre, gizlilii kaldrlan belgelerde bykbabasnn adnn gemediini belirten bilim adam, belgelerde Churchillin, Bu olay en ksa zamanda gizlilik altna alnmal. Eer ortaya karsa toplum iinde ok byk panie yol aabilir ve kilisenin yayd inanlar ykabilir dediini ne srd. Churchillin bu teklifi sunduu toplantya neden olan konu ise, savan sonlarnda Fransa veya Almanyadan dnmekte olan bir Kraliyet Hava Kuvvetleri keif ua olduu belirtildi. Uak, ngiltere kylarna yaklat esnada aniden tanmlanamayan metal bir cisim tarafndan engellendi. Uak rotasn deitirmek zorunda kalrken, metal cisim hzlanp kaybolmadan bir sre nce sava uann hznda seyrederek onunla beraber utu. DANIMANLARI ONAYLADI Bilim adam, Bykbabamn yer ald toplantda Churchill ve Eisenhower ne ile kar kaya olduklarn bilmiyordu. Yaanan gzlemleri tanmlayabilmek iin yeterli bilgi yoktu. Bu yzden ok byk bir endie iindeydiler dedi. Bilim adam ayn zamanda, tartmada bir danmannn Churchille havada rastlanan eylerin fze olmayacan, hibir fzenin grlen cisimler kadar yksek bir hza ulaamayacan belirttiini syledi. Bilim adam toplant hakknda ek olarak u bilgileri verdi: Danman Churchille, yaanan olaylarn o dnemin teknolojisiyle ilgisi olamayacan syledi. Toplantdaki baka bir isim pilotlarn karsna kan eyin tanmlanamayan uan cisimler olabileceini syleyince (UFO terimi ilk kez 1952de ABD Hava Kuvvetleri tarafndan kullanlmaya baland), Churchill bu cisimlere ait belgelerin en az 50 yl gizli tutulmas gerektiini belirtti. Be bin sayfay akn bilgi, belge, yazma ve izim ieren dosyalar, bir ay sreyle ngiltere Ulusal Arivlerinin internet sitesinden indirilebilecek. ndirme adresi: http://www.nationalarchives.gov.uk/ufos/

26

Fizikist Eyll 10

HABER

3 bcein geni kurbaa yumurtas ile birletirildi!

Japon aratrmaclar, 3 bcein genlerini Afrika'da yaayan bir kurbaann yumurtasnda birletirerek, st dzeyde hassasiyetesahip bir koku dedektr yapt. ''Proceedings of the National Academy of Sciences'' adl dergide yer alan bilimsel makaleye gre genetik mhendislii kullanlarak retilen dedektr, yksek hassasiyete sahip koku belirleme makinelerinin yapmnda yardmc olabilecek. Tokyo niversitesi Endstriyel Bilimler Enstits'nden Shoji Takeuchi ve meslektalar, ipekbcei kelebei, bir gve tr ve meyve sinei DNA'larnn baz ksmlarn kurbaann yumurtalaryla birletirdi. Bu DNA paralar, bu bceklerin koku almay dzenleyen genlerini tayan blmleriydi. Bu yumurtalar daha sonra zel bir kartua yerletirildi ve bylece pahal olmayan bir sensr retilmi oldu. Bu cihazla, bir arada bulunan ve kimyasal yaplar birbirinin hemen hemen ayn 4 koku kayna zerinde kullanld. Cihazn, bu 4 kimyasal birbirinden ok net biimde ayrt edebildii gzlendi. Bu yntemle rnein bir karbondioksit dedektr de yaplabileceini belirten Takeuchi, ''Sivrisinekler, braktmz karbondioksit ile bizi bulurlar. nk sivrisineklerde karbondioksit alclar vardr. Dolaysyla sivrisinein DNA'sn kurbaa yumurtasyla birletirerek bir karbondioksit detektr elde etmek mmkn'' dedi.

Karadeliklerle ilgili mthi iddia

Polonyal bir bilimadam, her kara deliin iinde gizli bir kainatn bulunabileceini iddia etti. ABD'deki Indiana niversitesi'nde grevli Nikodem Poplawski, Einstein'in grecelik kuramna dayanarak bir kara delie giren partikllerin hareketini inceledi. Bilimadam, bu aratrmasnn sonunda, her bir kara delikte ayr bir kainatn olabilecei kansna vard. New Scientist dergisinde yaynlanan makalede, Poplawski'nin "Samanyolu Galaksisinin ve dier galaksilerin merkezindeki kara delikler farkl kainatlara alyor olabilir" iddias yer ald. Einstein'in grecelik kuramndaki "maddenin kara delik iinde sonsuz younlua ulamas" teorisinin aksine "zaman- mekan izgisi madde ile nce sktrlyor, daha sonra da bir yay gibi braklyor" diyor Polonyal bilimadam. Poplawski, maddenin bu geri srayn, zaman-mekan krlmasnn kara deliklerdeki devasa yerekimi karsndaki hareketine balyor.

Fizikist Eyll 10

27

HABER

Uzaya Tanmazsak Yok Oluruz

nl astrofiziki Stephen Hawking, insanln 100-200 yl iinde uzayda baka yere tanmann yollarn bulmas gerektiini syledi. nl astrofiziki Hawking, insanln 100200 yl iinde yok olmann eiine geleceini, bu sre zarfnda mutlaka uzayda baka yere tanmann yollarn bulmas gerektiini syledi. Aksi halde, insanlk yok olma tehlikesiyle kar karya kalacak!

Big Think adl bir internet sitesine konuan Hawking, savalarn, kaynaklardaki hzl azalmann ve artan nfusun insan rkn yokolmann eiine getirdiini belirtti. Hawking, "insanlk tm yumurtalarn ayn sepete, yani ayn gezegene koymamal" diyerek, yeni alternatifler aranmas, bir an nce plan ve hazrlklar iin devletlerin tartmaya balamas gerektiini savundu. Stephen Hawking'in insanln devam iin uzayda kolonilemeyi uzun yllardr savunduu biliniyor ancak nl bilim adam ilk kez bu kadar ak bir uyarda bulundu.

nsanlar uzay Seyahatlerini Arttrmal

ngiliz astrofiziki, insanln 1962'deki Kba fze krizi gibi, insanln varln tehdit edebilecek yeni krizlerin artan sklkta yaanacandan endie duyuyor. Souk Sava yllarnda ABD ile Sovyetler Birlii arasndaki bu kriz, dnyay nkleer sava tehlikesiyle kar karya brakmt. Hawking, "Tarihimizde son derece tehlikeli bir dneme giriyoruz" dedi ve "Bir sonraki yzyln tesinde de varolabilmek istiyorsak geleceimiz uzayda" diye ekledi. ngiliz bilimci bu nedenle insanl uzay yolculuklarna daha fazla eilmek gerektiine inanyor. Hawking getiimiz aylarda Discovery kanal iin hazrlanan bir dizide uzayn kefinin de risklerden uzak olmayacana dikkat ekmiti. Profesr Hawking bu yl balarnda yaymlanan programda insanlarn, uzayl yaam formlaryla temasnn pek de arkadaa gemeyebileceine hazrlkl olmas gerektiini sylemiti. Hatta buna gre, insanln uzayllara temas kurmaktan var gcyle kanmas gerekiyor; nk bunun ykc sonular olabilir.

Hawking'e gre insanlk galaksisi iindeki tek akll yaam formu olmaya devam ettii ve kendi kendini yoketmekten kand takdirde gvende olacak.

Hawkingin ok Tartlan Cmlesi

ngiliz evrenbilimci, Profesr Stephen Hawkinge gre Evrenin yaradlna ilikin teorilerde Tanrya gerek kalmad. ngiliz evrenbilimci, Profesr Stephen Hawkinge gre Evrenin yaradlna ilikin teorilerde Tanrya yer yok. Hawking, yeni kitabnda Big Bang - Byk Patlamann fizik yasalarnn kanlmaz sonucu olduu saptamasn yapyor ve Evrenin hiten varolabileceini sylyor. BBCnin ngiliz gazetelerinden derledii habere gre Hawking, Nasl ki Darwinizm biyolojideki yaratc ihtiyacn sona erdirdi, yeni fizik teorileri de evrenin oluumu konusunda yaratcnn roln gereksiz klmtr diye yazyor.

28

Fizikist Eyll 10

En lgn

10 Mucit

Gelecee Dn'ten Dr. Brown, Iron Man'in mucidi Tony Stark ve dier lgn mucitler burada.
Filmlerde, izgiromanlarda ve dier medyalarda grdmz en lgn bilimadamlar sizlerle... Dr. Robotnik Sonic Hedhehogun ba dman olan Dr. Robotnik, Sonicin robot kopyas Metal Sonici yapt. Q James Bond'un kulland ajan aralarn yapan Q, ngiliz gizli servisi MI6'da grevlidir. Cep telefonundan kullanlabilen BMW 750iL, Lotus Espirit denizalt arabas, mzik seti roketatar ve dahas onun imzasn tayor. Dr. Brown Doktor Emmett Lathrop Brown, Gelecee Dn filmlerinin mehur lgn profesr olarak dikkat ekiyor. Ak kapasitrn yapan bu garip sal bilimadam, zaman makinesinin mucididir. Brain Biological Recombinant Algorithmic Intelligence Nexus'un ksaltmas olan Brain, dnyay ele geirmeyi kafasna koymu bir laboratuar faresidir. En iddial projesi ise dnyann manyetik alann arttrarak cebinde bozuk para olan herkesi yere yatrmaktr. Dr. Horrible Bad Horse'un Evil League of Evil'na ye olan Dr. Horrible zaman donduran bir n icat eder. Bu sayede mkemmel romantik ortam hazrlamas mmkndr. Tony Stark Iron Man yani Demir Adam zrhn icat eden ultra zengin iadam Tony Stark, kalp sorununu gideren ve ve zrhna g veren Arc Reaktr icat etmitir. Jigsaw SAW serisinin sapk katili Jigsaw, kurbanlarna ac ektiren sadist lm tuzaklar konusunda uzmandr. Professor Lucifer Gorgonzola Butts Bir Amerikan mucididir ve az bir i yapmak iin inanlmaz karmak dzenekler kurmasyla nldr. Yemek yedikten sonra azn otomatik silen bir dzenek bile 14-15 admda almakta ve bir papaan, akmak, orak, ipler ve makaralar kullanmaktadr. Tom Swift Tom Swift Gney Amerikada bulduu nadide bir meteor sayesinde Mars net gsterebilecek bir teleskop yapmay baaran gen bir mucittir.

Fizikist Eyll 10

29

BLM ADAMI

Richard Feynman
11 Mays 1918 ylnda ABD'de dodu. 20. asrn en nemli Amerikan fizikilerindenir. Kuvantum elektrodevinimi zerindeki calmalar nedeniyle 1965'de Julian Schwinger ve Sin-Itiro Tomonaga ile beraber Nobel Fizik dlne layk grlmtr. 1918de ABDnin New York eyaletinde Queensteki Far Rockway kasabasnda dnyaya geldi. Henz 16 yandayken trev ve integral hesabn tm ynleriyle kavrad. 17 yanda Rockwayden ayrlp, lisans derecesini yapaca MIT (Massachusetts Institute of Technology)e girdi. Lisans derecesinden sonra nl Princeton niversitesine kabul edildi. 1942de A.B.Dnin savaa katlmasyla birlikte, Manhattan Projesi (atom bombas projesi) iin arld. Burada Nazilerden kap A.B.Dye snan, Alman fiziki Hans Bethe tarafndan kuramsal blmn nderi olarak atand. Bu grevi aldnda henz 24 yandayd. Manhattan Projesinde Feynman, kritik ktle iin gerekli olan uranyum miktarn tesbit etmek iin alt. Hipotezini denemek iin Los Alamosu havaya uurmadan birok deney aralar gelitirdi. Oak Ridge uranyumun paralanmas srasnda gvenlik sorunuyla urarken, Feynman alanlarn ma zehirlenmesinden korunmas iin prosedrler gelitirdi. Sava sonras Betheyi takip ederek, Cornell niversitesine gitti. Feynman burada atomalt paracklarn karmak yaps iin basit bir gsterim gelitirdi. Onun bu gsterimi Feynman izelgeleri olarak bilinir. Sava bittikten sonra, 1965de kuvantum elektrodevinimine yapt katklardan dolay Itiro Tomonaga ve Julian Schwinger ile birlikte Nobel dlne layk grld. 1986daki Challenger felaketini aratran Rogers komisyonunda yer ald. 1988de Los Angelesta vefat etti.

30

Fizikist Eyll 10

Fizikist Eyll 10

31

DENEY

Elektronlarla Krnm Deneyi

Ama
De Broglie varsaymnn deneysel olarak snanmas. Elektron dalgalarn kullanarak, grafitin kristal yapsnn incelenmesi. 20. yzyln balarnda Max Planck ve Albert Einstein tarafndan siyah cisim mas ve fotoelektrik etki deneylerine getirilen aklamalar, fizie yeni bir kavram; elektromagnetik (em) dalga kuantumu kavramn sokmutur. 1922 ylnda A. H. Comptonnun yksek frekansl em dalgalarn (yksek frekansl sk dalgalar) elektronlardan esnek salmas deneyi ile birlikte n foton ad verilen ve hn enerjisi tasyan kuantadan olustugu dsncesi fizikiler tarafndan genel kabul gren bir dnce haline gelmitir. Fotonlar k paracklar olarak dnlebilir. Bylece 19. yzyl fizikilerinin em dalgalar 20. yzyln ilk eyreginde parack zellikleri de tayan bir fenomen olarak kabul edilmeye balanmtr.

Gerekli Deney Malzemeleri

1- Elektron Krnm Tp. 2- Yksek Gerilim G Kaynag (max 5 kV). 3- 25 V ac/dc G kaynag. Bu deneyde, elektronlarn grafit kristallerinden Bragg krnmlar incelenecektir. Bunun iin sst tarafta gsterilen deney dzenegini kurun.

32

Fizikist Eyll 10

ELEKTRONLARLA KIRINIM DENEY

Deneyde kullanlan ok nemli bir cihaz olan, elektron krnm tp; tungusten fitil, elektronlar hzlandrmak iin kullanlan elektrotlar, toz grafit ieren bir hazne ve floresans bir ekrandan olusmaktadr. Tungusten fitil stldgnda evresine elektronlar yayar. Bu elektronlar, krnm tp ierisindeki elektrotlara uygulanan gerilim ile hzlandrlr ve hazne ierisinde bulunan toz grafit ile arpmalar salanr. Hazne ierisinde, geliigzel ekilde ynelmi ok sayda grafit tozu bulunmaktadr. Bu tozlardan bazlar Bragg krnmn salayacak doru ynelime sahiptir. Gelen elektronlardan bir ksm bu kristallerden Bragg krnmna urarlar. Grafit kristallerinden Bragg krnmna ugrayan elektronlar, tpn n ksmnda bulunan floresans ekranda krnm deseni meydana getirirler. Tungusten fitil, 25 V ac/dc g kaynag ile uygulanan gerilim ile stlacaktr. Elektronlar hzlandrmak iin gerekli olan gerilim ise yksek gerilim g kaynag ile uygulanr.

Dikkat: Elektron Krnm Tp herhangi bir darbeye maruz kaldnda patlayabilir!

lmler iin aagdaki admlar izlenir: 1) 25 V ac/dc g kaynag ile krnm tp ierisindeki tungusten fitili stmak iin 5 ac akm uygulaynz. Fitilin tam olarak snmas iin deneye balamadan nce 1,5 dakika bekleyiniz. Uyguladgnz akm degeri 5 acyi gememelidir. Aksi halde tungusten fitil yanabilir. 2) Yksek gerilim g kaynag ile krnm tp ierisindeki elektrotlara gerilim uygulaynz. Uyguladgnz gerilimi yava yava artrnz ve ekranda krnm deseninin grldg gerilim degerinde durunuz. Bu gerilim degerini kaydediniz. 3) Ekranda ii ie iki aydnlk halka seklinde bir krnm deseni grlecektir. Uygulanan gerilimi kademeli olarak artrarak her seferinde bu halkalarn aplarn lnz. ltgnz ap degerlerini uygulanan gerilim degerleri ile birlikte bir tabloda toplaynz. lmlerinizi bitirdikten sonra, 25 V ac/dc g kayna ve yksek gerilim g kaynag ile uygulanan gerilimleri sfrladktan sonra g kaynaklarn kapatnz. lmler srasnda 3. admda elde ettiginiz ap degerleri ( 0 1 D ,D ) ile uygulanan gerilim degerlerini ( V0 ) kullanarak, D0 ve D1 grafiklerini iziniz. (Grafigin, ap ve gerilim lmndeki hatalarn dikkate alnarak izilmesi nerilir.)

Deneyin Yorumlanmas
Yksek gerilim g kaynag ile uyguladgnz gerilimin hangi degerinden sonra krnm olay gereklemektedir ? Niin bu eik gerilim degerinden nce krnm olay gzlenmez ? Bu eik gerilim degeri ile hzlandrlan bir elektronun de Broglie dalga boyunu hesaplayarak, soruyu yantlaynz. izdiiniz grafiklerin eimlerinden buldugunuz d10 ve d11 degerlerini gerek degerleri ile karlatrnz. Deneysel olarak buldugunuz deerler ile gerek deerler ne derece yakn? Aralarndaki yzde fark belirleyiniz. Benzer incelemeyi ort. a iin de yapnz. Yzde farkn ok kk olmas hangi fiziksel varsaym dorular ? Neden ? Siz yaptgnz deneyde bu varsaym doruladnz m ? De Broglie varsaymn doru olarak kabul ettiimizde elektron dalgalar ile kat bir maddenin kristal yapsnn incelenmesi mmkn mdr ? Elektron dalgalar byle bir ama iin kullanlabilir mi ? Tartnz.

Yararlanlan Kaynaklar Modern Fizigin Kavramlar Arthur Beiser Kuantum Mekanigi I Tekin Dereli & Abdullah Verin Fizigin Evrimi A. Einstein & L. Infeld Yeni Fizik Kuantumlar Louis De Broglie http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/quacon.html#quacon www.warren-wilson.edu/~physics/physics2/ElectronDiffraction/ EDIFFN.html

Fizikist Eyll 10

33

Mini Karadelikler 9 boyutlu evren ve CERN deneyi

Tm dnya,zellikle bilimsel evreler, CERN deneyi zerine odaklanm. Bilimi henz yeterince kltr yaamna yanstamayan lkemizde bile deney, belki de talihsiz uak kazas nedeni ile,gndeme tanmtr.

Merakl bekleyi bir endieyi de beraberinde getirmektedir. Acaba arpma annda oluaca tahmin edilen mini karadelikler bir tehlikemidir?
Karadelikler, ktlenin bir baka deile enerjinin,ok kk bir hacm iersine younlamas ile meydana gelen kozmik oluumlardr. Fndk byklndeki bir ta yukar frlatrsanz, bir miktar ykselir sonra geri dner. Ayn ta sapan ile frlatsanz biraz daha yksee kar,fakat yine geri dner. Ktalar aras fzeler bile,belli bir ykseklie ktktan sonra geri dnerler. Geri dnn nedeni yer-ekimdir. Gece karanlnda bir el fenerini yukar doru tutsanz k demeti yer-ekimine hi aldrmadan ykselir. Bykl kkl btn talar devasa fzeleri,bombalar, dev uaklar, kendisine doru eken koskoca dnya,kck bir el fenerinden kan a hakim olamaz. Ancak dnyay portakal byklnde bir hacm sktrabilirseniz, el fenerini filan dinlemez, yaknndan geen k demetlerini bker ve iine eker. Artk dnya bir karadeliktir. Kara delikler k da dahil btn enerji formlarn iine eken ve karartan kozmik hortumculardr. Bir karadeliin etki blgesine girip kmak mmkn deildir. Bir yldzn mr ierdii hidrojen miktar ile orantldr. Drt hidrojen bir araya gelip kaynayarak bir helyum ekirdei oluturur bir miktar enerji aa kar. Buna fzyon enerjisi denir. Yldzlar l l yapan bu enerjidir. Gne enerjisini de ayn reaksiyonlar ile retir.Ancak yakt yani hidrojen bitince yldz ma yapamaz ve rengi solar,ktle-ekim kuvvetini ma basnc dengeleyemez, yldz kendi zerine ker, kerken de byk bir patlama gzlenir. Buna spernova patlamas denir. Byle bir patlamay karadelik oluumu takip eder. Astronomi tarihinin en iddetli spernova patlamas,yerkreden evrenin yars kadar uzakta bir konumda, 23 ocak 1999 gzlenmitir. Patlama o kadar iddetli olmutur ki,eer birka bin k yl uzakta bir konumda meydana gelseydi yerkre zerinde hibir canl kalmazd. Karadelikler sadece spernova patlamalar ile olumazlar. 1970 ylnda nl kozmolojist Stephan Hawkig,byk patlamay takip eden ilk mikro saniye iinde karadeliklerin nasl olutuklarn aklayan bir model kurgulamtr. Esasnda evrenin bu dnem fiziini aklayan bir teorisi henz oluturulamamtr. Ancak genel grelilii ve kuantum mekaniini belirleyen fiziksel sabitlerden bu dnem byklklerini hesap etmek mmkndr. Kuantum mekaniinde uzunluu,Compton dalgaboyu genel grelilikte eik karadelik uzunluunu veren Schwartzchild yarap belirler. Bu iki uzunluu eitleyerek bu dneme ait fiziksel byklkler hesap edilir. Bunlar genel grelilik yani ktle-ekim ile kuantum fiziinin ayn anda geerli olduu dnemi karakterize eder.lk mikro saniye iindeki geerli fiziksel byklkler: Planck uzunluu=10-35 metre (metrenin 100000 arp katrilyon arp katrilyonda biri), lanck zaman=10-43saniye (saniyenin 10 trilyon arp katrilyon arp katrilyonda biri) ve Planck younluu=10-97 kg/m3) olarak bulunur. Mini karadelik veya kuantum karadelik oluum hesab bu byklkler zerinden yaplr.Planck uzunluuna kar gelen ktle 10-8 kg dr.Proton-proton arpma deneyinde bir karadelik olumas iin Planck uzunluuna 10-8 kg byklnde enerji tekabl etmesi gerekir.imdi CERN deney parametrelerini analiz ederek Planck uzunluuna 10-8 kg tekabl edip etmediini bulalm. CERN deneyinde 7 TeV gibi k hzna yakn hzlarda hareket eden proton demetleri aln alna arptklarnda, 14TeV deerinde bir enerji ortaya kacaktr.Proton boyutu 10-15 metredir. Bu bir metrenin100 trilyonda biri kadar kk bir boyut demektir.

34

Fizikist Eyll 10

MN KARADELKLER

arpma annda tm enerji proton boyutuna skm olacaktr. Einsteinn nl E= MC2 bantsna gre proton boyutuna skan enerji, protonun durgun enerjisinin 7000 katdr. Protonun llen yarap gz nne alnrsa,arpma annda Planck uzunluuna tekabl eden enerji 10-23 kg dr.Standart kozmolojiye gre yukarda verilen hesapta anlatld gibi bir karadeliin olumas iin Planck uzunluuna tekabl edecek enerjinin 10-8kg olmas gerekir. Aradaki fark 15 mertebe dir. Dolays ile arpmaya sadece o dnem fiziksel byklkler balamnda bakldnda ,karadeliin olumas mmkn deildir. Proton-proton arpmasna fiziksel byklkleri gz nne alarak ile deil Sicim Teorisi (String Theory) gzlkleri bakarsanz bambaka bir resim grrsnz. Kuantum mekanik ve genel grelilik evreni drt boyutlu uzay-zaman geometrisine yerletirir. Sicim teorisinde ise evren, Planck leinde 9 boyutlu uzay iinde biimlenir.Boyut says arttka alan iddetlerini belirleyen kuvvet izgilerinin birim yzeyden geen says,dolaysyla alan iddeti artar. Proton proton arpmasnda ktle -ekim alan iddeti drt boyutlu uzay-zaman geometrisindeki alan iddetinin 256 kat kadar byr. Eer kapal boyutlar yeteri derecede bykse bu etkinin, CERN deneyinde,kendisini mini karadelik olarak gstermesi gerekir. En iyimser senaryolar zerine kurgulanan kaba tahminlere gre,saniyede bir mini karadelik oluacaktr. Dolaysyla bundan byle yksek enerji parack hzlandrclarna mini karadelik fabrikalar gibi bakmak mmkndr. Ancak oluacak karadeliklerin gvenli bir moda bozunup yok olacaklar bir tartma konusudur. Proton demetleri aln alna arptklarnda detektrlerde karadeliklerin de izleri grlecektir. Bu benim bir teorik fiziki olarak kiisel tahminimdir. Tahminimin doru olup olmad en fazla bir sene iinde anlalacaktr. Hawkig, 1970 tarihli nl makalesinde enerji formundaki bilginin karadeliklerde yok olacan ileri srer. Buna karn kuantum mantk oluacak karadeliklerin kararl olamayacan dolaysyla endielenmenin yersiz olduunu syler. arpmada oluacak mini karadelik benzeri bir kuantum sistemini kararl yapan,yani kalc yapan,elektrik yk veya baryon says korunumu gibi,seim kurallardr. Mini karadelikler iin teori eik enerji ve eik hacm dnda hibir seim kural koymaz. Bu nedenle arpmada oluacak karadelikler kalc olmayacak,termodinamiin ikinci kanununa uyarak bozunacaklardr. Oluum an t=0 kabul edilirse oluumdan sonraki, 10-27 saniye iinde karadelik, sicim teorisinin tahminlerine uygun olarak maddenin temel birim ktlesini yaynlayarak yok olacaktr. Yani tehlike yoktur. Proton demetleri yksek enerjilerde arptklarnda sicim teorisi mini karadeliklerin oluacan tahmin etmektedir. nemli olan tahmin deil,oluan karadeliklerin detektrlerde grnmesidir.Yukarda belirttiim gibi bana gre,detektrler karadelikleri ve HGGSi(tanrnn zerreleri) grecektir. Karadeliklerin tespiti sicim teorisinin, yani spersimetrik teorilerin doru olduunu kantlayacaktr. Tm zamanlarn en pahal ve en ilgin deneyi bilim ve teknolojide hayal dahi edilemeyen gelimelere neden olacaktr. Bu gizemli evren yeni fizik yeni Einsteinlar ve yeni Newtonlar yaratacaa benzemektedir.

Prof. Dr. Cengiz Yaln Hrriyet Gazetesi

Fizikist Eyll 10

35

KSEL GELM

2012de byk bir bilin sramas olacak

Son birka ylda kiisel geliim konusuyla ilgilenenlerin saysnda gzle grlr bir art yaanrken, bu alanda en byk ilgiyi kuantum zerine yaplan almalar ekiyor. Artk hemen herkesin zerinde hemfikir olduu bir ey var o da kendi dncelerimizin ve seimlerimizin hayatmzn gidiatn nemli lde etkiledii... Yani ne dnrsek oyuz. Kuantum fizii de bu tezi salam temellere oturtuyor.
zmir ve stanbulda kurduu Kuantum Eitim Danmanlk Merkezinde profesyonel kuantum koluu yapan ve bu iin eitimini veren, Kuantum Sramas, Kuantum Koluk Program ve Kuantum Diyarnda Kelebekleri zgrletirmek adl kitaplarn yazar Nilda Ferhan Efenar, hayatn deitiren kuantumu imdi geni kitlelere yaymaya alyor. Ancak bu yaylma sandmzdan daha hzl bir ekilde gerekleiyor o kadar ki Efenara gre oklu evrenlerin varl kantlanrsa kuantum fizii demode bile kalabilir. Efenar, takvim yapraklar 2011leri gsterdiindeyse insanln bir bilin sramas yaayacan sylyor. Kuantum fiziini, klasik fizikten ayran farklar nelerdir? Klasik fizik, madde ve enerjiyi ayr tutard. 1930larda kuantum aratrmalar Max Planckn incelenmesiyle balad. Planck; foton ktlesiz bir enerjidir ve her ktlesiz enerji ktleli enerjinin formunu deitirir dedi ki bu ok nemlidir. Yani dncelerimiz ktlesiz bir foton ve enerjidir. Kuantuma olan ilgi son yllarda neden bu kadar artt? nk bugne kadar daha kaderci bir zihniyet sz konusuydu. Dnn, bir anda birileri Siz kendi hayatnz kendiniz biimlendiriyorsunuz demeye balad. Uzun sre bir atma oldu, bunun altnda yatan sebeplerden biri de din ve bilimin kavgas. Bugne kadar gelien materyalist sistemin tamamen kart olan bir dnce sistemi olduundan ortaya kmasnn geciktiini dnyorum. Bilim ok abuk ilerliyor, kuantum fiziinin bir adm sonrasndan bahsetmek mmkn m? Doru, geen yl CERNde yaplan deneyde bilim adamlar Higgs bozonu paracn yani Tanr zerreciini aryorlard. Kuantum felsefesinin bir adm sonras oklu evrenler... Eer Higgs paracklarnn var olduu kantlanrsa o zaman oklu evrenlerden sz edebileceiz. Kuantum fizii der ki; bir sr olaslk vardr, sen bunlardan birini seer ve yaarsn.

36

Fizikist Eyll 10

KSEL GELM
Yeni kuantum fizii ise; hem su, hem kola hem de kahve imek istiyorsan evrenlerden birinde su, birinde kahve, dierinde de kola iersin diyor. Akl kartrc bir durum, paralel evrendeki kendimizden nasl haberdar olacaz, belki de karadeliklerden bir gei olacak... u an bildiklerimizle bunlardan haberdar olunamyor. Bir adm sonras paralel evrenler 2012 ylnda kyamet kopacana inananlar var. Kuantum dnce sisteminde bunu nasl yorumluyorsunuz? Kyametten bahsediyorlar ama bu bildiimiz anlamda deil. Kyam etmek ayaa kalkmak, uyanmak, uyan anlamna geliyor. Zaten bu sre balad. Evrende sadece biz yokuz, uzayllar gibi farkl varlklar da sz konusu ve belki de bu dnemde onlarla balantya geilecek. Beklenen kyamet bu dnyann yok olmas deil, zihnin farkl bir alglay modeline gemesi eklinde olacak. Maya takvimi 2011 ylnda bitiyor. te tam o yllarda byk bir bilin sramas olacak. Buna bir nevi aydnlanma a da diyebiliriz. Peki, bu bilin sramasn yapamayanlar neler bekliyor? Ruhsal olarak sknt ekeceklerini dnyorum. nk onlar, korku ve endie alanna inecek. Gven ve sevgi enerjisini yaayan kiilerse, geii ok rahatlkla yapabilecek. Zihnimizin daha yksek potansiyelini kullanacamz, aydnlk bir dnem balayacak. Aslnda byle bir geiin olaca dnemi yaayacamz iin ok ansl olduumuzu dnyorum. Kristal ocuklar bizi geie hazrlyor Bir de kristal ocuklardan bahsediliyor, bu ocuklarn 2012 ile balants nedir? Kristal ocuklar, Indigo ocuklardan sonra gelen kuak. Genetik ve dnce olarak ok farkllar. Aslnda onlar bizlere bir eyler retmek, 2011-2012 yllarnda beklediimiz gei alanna hazrlanmamz iin geliyor. Beynimizin baz blgelerini kullanmadmzdan kozmik alan bilgilerinin olduu blgeden o bilgileri henz alamyoruz. Ama bu ocuklarda bu yetenek var. Kirli zihinler kuantumla nasl temizleniyor? Siz kuantum koluu da yapyorsunuz, bu sistem nasl alyor? Kiiler aslnda ne yapmalar gerektiini bilinalt dzeyde bilir, ancak zihin bunu bilmez. nk ego kafasn kartrr. Zihin gemite yaad deneyimlere gre olaylar farkl olarak alglamaya meyillidir. Geneller, arptr ya da bozar. Ne yapsam baarl olamyorum, kimse beni sevmiyor vs. hepsi bir inan sistemidir. Kuantum koluunda akllca sorularla kiinin asl yaadklarn yzeye kartrz.

Sorularla bu kiilerin inan sistemlerini ilk nce bilin dzeyinde erozyona uratyoruz. Sonra dier koluklarda olmayan bir ey yapyoruz ve bunu bilinaltna yerletiriyoruz. Bunun sonrasnda insanlar kendi glerinin, yapabilirliklerinin farkna varyor. Kuantum koluu ok hzl ilerleyen bir sistem. 4 ana blmden oluuyor; renci, yaam, nefes ve kariyer koluu. Kariyer koluu; hem irketlerin hem de irket ii alanlar ilgilendiriyor. Hedef; alanlarn irketlerinin vizyonunu anlayabilmesi ve bu vizyona uyumlu olarak alabilmeleri. Her departman iin farkl bir alma yaplmas gerekiyor.

Kaynak: Akam, Nilda Ferhan Efenar Rportaj

Fizikist Eyll 10

37

Tm Dnya Fizikistte Sen Nerdesin?

Fizikist Bilim ve Teknoloji Platformu www.fizikist.com

Bu sayfada kullanlan dnya haritas Fizikist.Comun dnya ziyaretleri istatistiklerinden alnmtr. Dnyada hangi lkelerden ziyaret edildii tam olarak gsterilmektedir. Fizikist, bu bilgilerin doruluuna ait rapor sunabilir.

38

Fizikist Eyll 10

ZEKA SORULARI

Alican Tonbul

atonbul@fizikist.com

Bu sayfadakiler pratik zekallar iin ok kolay, pratik olmayanlar iin anormal zordur.

Kuzey kutbunda her yerin bembeyaz ve ayn grnd bir dzlkte tek banasnz. Kendinizin ve fotoraf makinenizin konumunu hi deitirmeden 10 dakika aryla iki fotoraf ekeceksiniz. ki fotoraftaki grntnn birbirlerinden tamamen farkl olmas iin neyin fotorafn ekerdiniz?
(Kod: EYL101)

Drt gn ncenin yarn ile alt gn sonrann dn ayn sayda harfe sahiptir. Bugn gnlerden nedir?
(Kod: EYL102)

Fizikist Eyll 10

39

ZEKA SORULARI

Issz saylabilecek bir adada dinlenme evindesiniz. Kusursuz almakta olan bir duvar saatiniz var. Ancak muzip bir arkadanz saatin ayarn bozuyor. Doru saati renmek iin telefon, tv, radyo vb olanaklarnz yok. Tek areniz, yaklak 1 km mesafedeki iskeleye gidip oradaki saate bakmak. Tekrar eve dndnzde saatinizi doru saate nasl ayarlarsnz?
(Kod: EYL103)

Be farkl rakamdan oluan ve 11e kalansz blnebilen en byk say nedir?

(Kod: EYL104)

Karsta grev yapan bir polisin Ankarada askerliini yapan, kendinden kk bir kardei vardr. Ama Ankaradaki bu askerin Karsta grev yapan bir abisi yoktur. Nasl olur?
(Kod: EYL105)

Geen Ayn Cevaplar

Cevaplarnz soru kodlarna gre kontrol edebilirsiniz.
AG101: Ya gn mumu | AG102: 1979 | AG103: Saymz daha fazla olduu iin | AG104: 621111 | AG105: 4500

Geen Ayn Kazanlar

Erdal Eren Batkan, Hakan Uur, Deniz Alkan
Sorularn cevaplar hakkndaki tahminlerinizi dergi@fizikist.com e-posta adresine soru kodunu belirterek gnderebilirsiniz.

40

Fizikist Eyll 10

Fizikist ile Bilim Aras Sona erdi

Fizikist Eyll 10

41

42

Fizikist Eyll 10