T.

C STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS CORAFYA ANA BLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

SVASTA EHRSEL GELME

Celal TAABAT

2501980565

TEZ DANIMANI Do. Dr. Aye Nur TMOR (Dzeltilmi Tez)

STANBUL 2006

Z Sivasta ehirsel Gelimenin incelendii bu tezde, ehrin gemiten

gnmze geirdii evreler incelenmitir. Sz konusu almada faydalanabilecek, eser ve dokmanlar incelenmi, gzlem ve analizlere geni lde yer verilmitir. ehrin fonksiyon sahalar, mahalleler ve geliimleri aklanm bunlarla ilgili sonular ortaya konmutur. Gemite gelimi bir potansiyele sahip Sivas ehrinin gnmzde ise sahip olduu duraan yapsn krmaya alan bir grnmde olduu belirtilmitir. Bu durumda etkili olan faktrlerle ehri ayakta tutan ve daha da gerilemesini durduran nedenlerden bahsedilmitir. Sonuta ehrin gelimesi iinde yer alan tm faktrler dikkate alnarak, ne derece geliim gsterdii, sorunlar ve yaplan almalarn ne olduu belirtilerek gnmzde ne durumda olduu ortaya konmutur.

ABSTRACT
In this dissertation which is titled by The Urban Development Of Sivas will have been examined the improving stages of Sivas from past to nowadays. In this thesis, all official and usefull document have been examined. Also, observations and analysis have taken places widely. Functional areas of the city, quarters, their development and all results of this work have been presented. Sivas city which had a improved potential in the past it is observed that the city tries to break its static structure in present days. Then, the factors in this fact, reasons of proceed Sivas and reasons of stopped the citys falling. In conclusion, all the factors that have taken place in the development of Sivas, the city s all improving stages, its problems and the solutions about those problems have been seemed. Also, current difficulties of the city have been defined.

iii

NSZ
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Blgesel Corafya Ana Bilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak yaptm bu aratrmada Sivasta ehirsel Gelime zerinde durulmutur.

2000 ylnda retmen olarak atandm bu ehirde, be yl aan bir sre grev yaptm. Tez konusunu sememde bunun byk bir etkisi olmutur. Dier yandan gerek bu ehirle ilgili gzlemlerimi somutlatrmak gerekse rencilerime eitimin her yata faydal olduunu ispatlamak asndan benim iin ok nemli bir alma olmutur.

ehirle ilgili gemiten gnmze; Tarihsel, Meknsal ve ekonomik adan ne gibi deiimler gsterdiini, gelecekte ne gibi deiiklikler beklendiini ifade eden bir almadr. Bunu yaparken Belediye, Valilik, Cumhuriyet niversitesinden yararlanm burada ki kaynaklar etkin bir ekilde gzden geirilmi Sivas ile ilgili en son veriler yorumlanmtr. almalarm srasnda fotoraflar eken Bekir DOANa, Haritalarn hazrlanmasna yardmc olan brahim ALTINTAa Sivas Valilii, Sivas Belediyesine, Tarih Blm retim yesi mer DEMRELe, Tezle ilgili her trl yardmlarndan dolay kardeim Glsm TAABATa teekkr ederim.

Hayatta yapmay ok istediim bu tezi baarmamda gerektiinde yardmn esirgemeyen Prof. Dr. Nazmiye ZGe, Ayrca almalarmda uygulanacak yol ve yntemlerde, tezimin her aamasnda hatta son ana kadar ekillenmesinde yardmc olan Sayn Hocam Do. Dr. Aye Nur TMORa en iten teekkrlerimi sunuyorum.

iv

NDEKLER Sayfa No:

Z............................iii ABSTRACT............................iii NSZ....iv NDEKLER.v TABLOLAR...vii FOTORAFLAR...vii HARTALAR........viii EKLLERviii GRAFKLER.viii GR....1

BRNC BLM

I.SVASIN GENEL ZELLKLER . A) KONUM VE DOAL ZELLKLER 1- Konum .....3 2- Doal zellikler...5 B) KURULU VE TARHSEL GELME...7

KNC BLM

II. SVASTA NFUS VE YERLEME A) NFUS 1- Nfusun Gemiteki Yaps ve zellikleri.11 2- Nfusun Gnmzdeki Yaps ve zellikleri.11

3- Gler.15 4- Nfusun Ekonomik, Sosyal ve Kltrel zellikleri...17

B)YERLEME 1- Tarihsel ve Meknsal Gelime 19

a) Gemite Sivas20 b) Yerlemenin Gnmzdeki zellikleri..25 2-Arazi Kullanm...49

NC BLM

III. EKONOMK FAALYETLER

......................

A) TCARET...53 B) SANAY 55 C) TURZM ....60 D) HABERLEME ....67 E) ULAIM ....72 F) ETM..76 G) SALIK ....82

SONU VE NERLER....85

BBLYOGRAFYA....88

vi

TABLOLAR
Tablo 1. Sivasn Nfus Art oranlar ve Nfus art hzlar Tablo 2. Trkiye ve Sivasta Ekonomik Faaliyete Gre stihdam Edilen Erkek Nfus Oran (12+ ya) 2000 Tablo 3 Sivas Nfusunun gc dalmlar (12 ya ve st) 2000 Tablo 4 Sivas Nfusunun renim durumlar (12 ya ve st) 2000 Tablo 5.Sivas Mahalleri Eski simleri ve Gnmzdeki Adlar Tablo 6.Yeni Tekil Eden Mahalleler Tablo 7. Mahallelerin Saysal Verileri Tablo 8. ehirdeki Ticari Meslek Kurulular Tablo 9. Sivas Ticaret ve Sanayi odasna kaytl iyerlerinin meslek
Gruplarna gre dalm

Sayfa
12

17 18 18 26 40 47 53 54 58 60 61 62 62 62 69 73 73 74 77

Tablo 10.Sanayi Kurulularnn Sektrel Dalm Tablo 11.Turizm letme Belgeli Tesislerde Konaklama ve Geceleme Tablo 12.Turizm Enformasyon Brosu statistikleri Tablo 13.Turizm letme Belgeli Otel ve Moteller ve Kapasiteleri Tablo 14.Turizm letme Belgeli Seyahat Acenteleri Tablo 15.Turizm letme Belgeli Lokanta ve Kafeteryalar Tablo 16.Sivas Posta Hizmetlerinin Yllara Gre Dalm (Adet) Tablo 17. Sivasn Baz Byk ehirlere ve Limanlara olan mesafesi Tablo 18. Seyahat Firmalar ve Gzerghlar Tablo 19.Rayl Sistem ve Gidilen Gzerghlar Tablo 20. Sivas ehrinde lkretim Ve Ortaretim Okullarnda Mevcut Durum Tablo 21. Sivas Salk Ocaklar ve Den Nfus Miktarlar

82

FOTORAFLAR
Resim 1. Sivas Hkmet Meydannda Yaplan Bir Tren (1925) Resim 2. Sivasn Simgelerinden Biri Kongre Binas Resim 3. nn Bulvarndan (stasyon caddesi) Bir Grnm (2005) Resim 4. Hkmet Meydanndan Bir Grnm (1927) Resim 5. Resim 5. Paa cami ve arba Mahallesinden bir grnm 7 10 28 29 29 vii

Resim 6. Sularba + Akdeirmen Mahalleleri (Baldr Bazar Mahallesi) 1927 Resim 7. Gk Medrese Mahallesinden Grnm(1927) Resim 8. Gk Medrese Mahallesinden Grnm(2005) Resim 9. Uluanak Mahallesi (1927) Resim 10. Uluanak Mahallesi (2005) Resim 11. Atatrk Caddesinden Bir Grnm Resim 12. Kzlrmak Mahallesi (1927) Resim 13. Hayri Src Caddesinden Bir Grnm Resim 14. Yeniehir Mahallesinden Bir Grnm Resim.15 Karyaka Mahallesinden Bir Grnm Resim 16. Sivas Organize Sanayiden Bir Grnm Resim. 17. ifte Minareli Medrese Resim 18. Sivas Posta Telgrafhanesi (1925) Resim 19. Sivas ehrinden Bir Grnm Resim 20. Sivas Merkez Hastanesi(1925)

30 32 32 33 33 34 35 36 42 44 55 64 67 72 83

HARTALAR
Harita 1. Sivasta Nfusun Dal Harita 2. Kurulularna Gre Sivas Mahalleleri Harita 3. Sivas Mahalleleri Harita 4. Sivas ehir i Arazi Kullanm Harita 5. Sivas ehir Plan 14 27 46 48 52

EKLLER
ekil 1. Sivas Mahalleleri (1450) ekil 2. Sivas Mahalleleri (1570) ekil 3. Sivas Mahalleleri (16001800) ekil 4. Sivas Mahalleleri (18001920) 21 22 23 24

GRAFK
Grafik 1. Sivas ehrinde Blgelere Gre Dalm 16

viii

GR
Anadolunun en eski yerleim birimlerinden olan Sivas, tarihte pek ok medeniyete beiklik etmitir. Altn an 1085te Trklerin eline getikten sonra Seluklular zamannda yaamtr. Bu dnemde Sivas, nfusuyla dnyann en kalabalk on ehrinden biri olmu; zellikle ehirde bulunan drt medreseyle Medreseler ehri unvann alarak fen, tp ve sosyal bilimler konusunda zamann en nl yerlerinden biri haline gelmitir.

Sivas, Moollar tarafndan bir dnem istila edilse de Osmanl dneminde eski ihtiamna kavumutur. zellikle nemli ticaret yollar zerinde yer almas buray Anadolunun kavak noktalarndan biri yaparak, gerek eitim gerekse ticari alanda st bir seviyeye ulam olduunu grmekteyiz. Bu durum Timurun ehri yakp ykmasyla sekteye uramsa da bir sre sonra eski halini almtr.

Eyalet-i Ruminin (Amasya, orum, Tokat, Malatya ve Kayseri) merkezi olduu dnemde nfusu milyonu aan bir eyaletin en nemli ehri olmutur. O dnem Anadolunun ticaret ve kltr merkezi halini alm, zellikle Kafkaslardan gelen glerle birlikte nfusu hzla artmtr.

Sivas, Trk tarihi iersindeki mmtaz yerini kukusuz, Cumhuriyetin temellerinin atld kongreye ev sahiplii yaparak almtr. Atatrkn Sivasta bir milletin kurtuluunu hazrlayan kararlar verilmitir. veciz ifadesiyle, ne derece nemli bir grev stlendii anlalmaktadr.

ehir, Cumhuriyet dneminde yaad atlmlar ve kurulan fabrikalaryla gelime gstermi ancak; II. Dnya savayla birlikte bu durumun durduu gzlemlenmitir. 1965ten sonra ehir adeta evre ilelerden gelenlerle birlikte bir g dalgas yaam, bu gle ehirden birok insan Almanya ve dier Avrupa lkelerine giderken, yurtdna kmayan insanlarn ou, stanbul ve dier byk ehirlere g etmitir. Sivas ehircilik asndan bu dnemlerden sonra kendi halinde yava gelime gsteren bir tarm ehri hviyetine brnmtr.

ine kapal bu Anadolu ehri genellikle, kamu sektrnde alanlar, askerler ve rencilerin ekonomisini ayakta tuttuu bir ehir haline gelmitir. Ancak 2000 ylndan sonra yaplan yatrmlarla toparlanma eilimine girdii gzlenmeye balamtr. Gelimeler bu ekilde devam edebilirse gelecekte adndan sz ettirecek bir ehir haline gelecektir.

I. SVASIN GENEL ZELLKLER A) KONUM VE DOAL ZELLKLER 1. Konum

Douda Hafik ve Zara, batda Yldzeli ve arkla, gneyde Ula ve Kangal, kuzeyde ise Tokat ili ile komudur. Yzlm 2.857 km olan ehrin denizden ykseklii 1200 metredir. Arazi engebeli ve dalktr. Kzlrmak Vadisi ve Merakm Platosu nemli corafi unsurlardr.

Bugn ehrin bulunduu yerin, ilk kurulu ve yerleim blgesi olup olmad hakknda farkl grler bulunmaktadr. Yaplan eitli kaz ve aratrmalarda ele geen buluntulara gre, ehrin ilk yerleim yeri olarak kayda deer iki gr bulunmaktadr. Bu grlerden ilkine gre ehrin ilk yerleim yeri, bugnk ehrin dousunda ve 8 km. uzaklkta ki Kzlkavraz Ky blgesi olduu sylenmektedir. Dier bir gre gre ise ilk yerleim yeri, yine Kzlrmak kenarndaki Hanyaz blgesidir. Kzlrmakn su taknlarndan korunmak iin halkn bu blgeyi terk ederek, bugnk kalenin bulunduu blgeye yerletikleri sanlmaktadr. Her iki blgede ve ehre yakn olan dier baz yrelerde ele geirilen buluntulardan, ilk alarda buralarda yerleim merkezlerinin kurulduunun izlerine rastlanmaktadr. Bu nedenledir ki bu grlerin tamam kendi balarna doru olmakla birlikte, zamanla halkn bugnk ehrin bulunduu blgede topland ve yerleim yerinin giderek byd bir gerektir.1 Yerleim yeri olarak zellikle bugnk eski kale ve evresinin seildii daha sonra evre alanlara yayld, kale iindeki eserlerle kendini belli etmitir. Bylece batan gnmze kadar olan devrede gen eklindeki grnmn koruduu belirtmek gerekir.

lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, Kitap Matbaaclk,2003, s.102

2. Doal zellikler a) Jeolojik Yap

Sivas arazisi, farkl jeolojik dnemlerde olumutur. ehre yakn alanlarda birinci jeolojik dnemden kalm yal ktleler yer alrken, evresinde ki dalar, nc jeolojik devirde Alp orojenezi ile belirginlemitir. Akarsu boylarnda ise drdnc jeolojik dnemde olumu birikintilere rastlanr. ehir nc dereceden deprem kuanda yer alrken, deprem sarsntlarnn daha zararsz getii tehlikesiz blgelerden biridir ve iddetli bir deprem geirmemitir.2

b) Yeryz ekilleri
Sivas ehrinde, ortalama ykselti 1000 metrenin stndedir. Dalar, arasnda uzanan vadiler, ukurlarda olumu ovalar ve yksek platolar, Sivas'taki balca yeryz ekillerini oluturur. Alan douya doru gidildike ykselir. Merkez anmayla ykseltilerini nemli lde kaybetmi dalarla ve geni platolarla kapldr. Anm dalarda, platolarda, ykselti yava yava azaldndan, yzey sularnn ak hzlar dktr. Bu nedenle vadiler genellikle pek derin deildir. ehrin dousu, kuzeyi ve gneydousunda kalan Hafik, Zara, mranl, Koyulhisar, Suehri, Grn ve Divrii bat ve orta kesimlere gre ok sarp ve diktir. Geni alanlar kaplayan sradalara, derin sarp ve uzun vadilere, buralarda rastlanmaktadr. Kzlrmak vadisi boyunca uzanan ky dzlkleri dnda nemli dzl yoktur. G geit veren yksek yrelerin kimi kesimleri fundalklarla kapl olmakla birlikte buralar genellikle bitki rtsnden yoksundur. Batya doru ykselti hzla dtnden bu plak kesimde anm ok iddetlidir. 3

2 3

ARDOS, Mehmet, Jeolojik Temel Bilgiler, stanbul, Edebiyat Fakltesi Basmevi,1996, s. 3445 ATALAY, brahim, Trkiye Corafyas, 4. Bask, zmir, Ege niversitesi Basmevi,1994,s. 2831

c) klim
Sivas evre illere gre kendine has bir iklim karakterine sahiptir. evresine gre bir mikroklima iklim blgesidir. Bu zellii salayan temel faktrler unlardr: evre alanlara gre daha yksek oluu, kuzey rzgrlarna ak oluu, engebeli bir yapya sahip oluu, yl iinde deien basn farkdr.

Sivasta grlen iklim tipi karasal iklimdir. Yazlar ok scak ve kurak olup, yaz mevsimi olduka ksadr. K aylar ise souk, uzun ve kar yaldr. Bu durum, ehrin tmnn beeri ve ekonomik faaliyetlerinin belirlenmesinde nemli bir rol oynamtr.

Scaklk deerlerinin OC altna dt gn says ortalama 132 gndr. Karasal iklim zelliine sahip olan Sivas'ta, yalar k, ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde grlr. Yazlar genellikle kuraktr. Ylk ortalama ya miktar 420 mm.dir. Sivas, i Anadolu Blgesi'nin en souk ehridir. K aylar dondurucu souk olup, k ortalama scakl OC civarndadr. En souk ay ortalamas 4C olurken, zaman zaman -36,4 C'ye dt grlmtr. Yaz aylarnda scaklk genellikle 19C zerindedir. Ancak scakln 38C'yi at grlr. Buradan da anlalabilecei gibi yllk scaklk fark 74C gibi byk farklar bile gsterebilir.

Yalarn % 22'si sonbahar, % 36's ilkbahar, % 32'si k ve % 10'Iuk blm yaz aylarnda der. K aylarnda scakln dk olmas nedeniyle yalar genellikle kar eklinde, dier mevsimlerde yamur eklindedir. Yal gn says 105'tir. lkbahar sonu, yaz balarnda dolu grlr. Dolu yal gn says ortalama 4 gndr. Kar yal gn says ortalama 30 gn olup, kar kalnl otalama 20 cm civarndadr.4

Sivas evresinde ortalama basn 653,2 milibardr. En dk basn 634 milibardr. Sivas ehri yaz aylarnda bir alak basn merkezi olduu iin, zellikle kuzey sektrl rzgrlara aktr. Rzgrlarn % 19,3' n karayel, % 16,8ini poyraz, % 18,1ini yldz, ka1an blmn ise muhtelif rzgrlar oluturur.5

4 5

DNMEZ, Yusuf, Uygulamal Klimatoloji, stanbul, Edebiyat Fakltesi Basmevi, 1996 Sivas Meteoroloji Mdrl Verileri, Sivas, 2005

d) Doal Bitki rts

klim ve yerekilleri zellikleri bakmndan Sivas, doal bir orman alan olmas gerekirken, yzyllar boyunca ormanlarn tahrip edilmesi nedeniyle, bugn Sivas evresinde orman alan fazla geni bir yer tutmaz. ehrin gneyindeki Kardeler Tepesi zerinde ufak bir am orman yer alrken, Paa Fabrikas denilen yerin evresi, az olmakla birlikte kk bir koru blgesidir. Bunun dnda ehrin evresi kra ve boluktur. ehrin topraklar arasnda fazla geni yer tutmayan bu orman alanlar dnda, Sivas'n asl nemli bitki rtsn (step) bozkrlar oluturmaktadr.

lkbahar aynda yalarla canlanan, ounlukla boylar 2025 cm'yi gemeyen, yaz aylarnda ya yetersizlii nedeniyle ounlukla kuruyup kaybolan, bozkr bitkileri iinde ksa mrl olan, idem, navruz (kar iei), gelincik, vez trnden bitkiler yetimektedir. Ayrca kurakla dayankl, kkleri derine kadar inen, keven, srkuyruu, oban dei, stleen, da yoncas, kekik, yavuan gibi bitkiler geni bir yer tutar. Ancak yakacak sknts ekilen kimi blgelerde bu bitkiler yakacak olarak kullanld iin hzla azalmaktadr. ehirde ayrca ormanlarn azalmasndan doan yakacak odun ve kereste ihtiyacnn karlanmas iin kavaklk da yaplmaktadr.

B) KURULU VE TARHSEL GELME

Sivas'ta, tarihin ilk dnemlerinden zamanmza kadar eitli medeniyetler ve devletler hkimiyetlerini srdrmlerdir. Bir yerleim blgesi olarak tarihi ilk alara kadar uzanan Sivas'a gemite; Hititler, Frigyallar, Lidyallar, Romallar ve Bizansllar hkim olmutur. Alparslan'n Anadolu'yu fethiyle birlikte Trklerin eline geerek bugnlere kadar gelmitir. 1071sonras hibir zaman yabanc bir lkenin esaretinde kalmayan Sivas, Trk devletleri olarak zamanla Danimentliler'in, Seluklularn, Kad Burhaneddin'in ve Osmanllarn ynetimine girmitir. Milli Mcadele ile birlikte Sivas'ta Cumhuriyet dnemi balamtr. Tarihi seyir ierisinde eitli devletlerin egemenliine giren Sivas, bu devletlerin birouna da bakentlik yapmas yannda; askeri, siyasi, ekonomik ve kltrel adan nemli ve byk bir ehir hviyetine sahip olmutur.

Resim 1. Sivas Hkmet Meydannda Yaplan Bir Tren (1925)

Sivas'a farkl dnemlerde hkim olan devletler, ehre kendilerine zg deiik isimler vermilerdir. Bunlar; Sebaste, Sipas, Megalopolis, Kabira, Diaspolis (Tanr ehri), Talaurs, Daniment ili, Eyalet-i Rum, Eyalet-i Sivas ve Sivas isimleridir.

Bugn kullanlan Sivas isminin kayna hakknda ise farkl grler bulunmaktadr. Bunlarn iinde, Yunancada Ogst ehri anlamna gelen "Sebaste" adnn verildii sanlmaktadr. Sebaste'nin zamanla ehrin gnmzdeki ismine dntdr. Yine bir dier gr de, ehrin isminin " gze" anlamna gelen "Sipas"tan kaynakland ve zamanla bugn kullandmz "Sivas"a dnt ileri srlmektedir.6 Sivas'n M.. 2000 yllarna kadar uzanan bir gemie sahip olduunu, Eti hkimiyetinin snrlar ierisinde kaldn grmekteyiz. Sivas ve evresi daha sonra Medler'e kald. Persler M.. 550 ylnda Med egemenliine son vererek Sivas' ele geirdiler. Makedonya Kral Byk skenderin M.. Anadolu'ya yapt aknlar sonucunda Sivas bir mddet Makedonyal subaylardan Sabistes'in ynetiminde kalmtr. M.S. 17'de Sivas, Roma imparatorluu egemenliine girmi ve "Eyalet-i Rum" olmutur. ehrin ismi de Diospolis olarak deitirilmitir. 395 ylnda Roma imparatorluu yklnca Sivas Bizans topra olarak anlmaya balamtr. ehir Bir dnem Abdulvahabigazi egemenliine girse de tekrar Bizansn eline gemitir.

1075 ylnda Daniment Gazi, Sivas' alarak bakent yapt. Sivas, 1174 ylnda Danimentli Devletinin yklmasyla Anadolu Seluklu Devleti'nin ynetimine girdi. Sivas, tarihindeki en grkemli dnemini Anadolu Seluklular zamannda yaamtr. Ticaret, ilim ve politik g asndan, Konya'dan sonra ikinci konuma gelerek nfusu 100.000i aan bir ticaret ve kltr ehri haline gelmi, tarihte altn an bu dnemde yaamtr.

YALIN, Seniha, Sivasta Yer Adlar,Revak 4, Esnaf Matbaas, 1992, s. 78

Sivas'ta bir de Beylikler Dneminin yaandn grmekteyiz. 1343 Eratna Beylii, 1380de Kad Burhaneddin beylikleri ynetimine girmitir. Son Olarak 1398de Osmanl hkimiyetine giren ehir, 1402 ylnda Ankara savayla ynetim boluu yaamsa da, Cumhuriyete kadar Osmanl devleti hkimiyetinde kalmtr. Osmanl dneminde Sivas'a atanan valilerden Halil Rfat Paa'nn gayretli almalar, bayndrlk alannda Sivas'a nemli eserler kazandrmtr. Sivas Vilayet Kona, Jandarma Alay Komutanl binalar, Eri Kpr bu devrin eserleridir. Dier yandan, Paa Fabrikas ve Un Deirmenleri nemli icraatlarndandr.

Mondros Mtarekesi sonrasnda Sivas, tilaf glerince igal edilemeyen Anadolu ehirlerinden biri olmutur. 19 Mays 1919da Atatrkn Samsuna kmasyla balayan Kurtulu Sava tarihinde Sivasn nemli bir yeri vardr. 22 Haziran 1919da yaymlanan Amasya genelgesindeki bir madde Sivasn Kurtulu savandaki nemini vurgulamas asndan son derece anlamldr. Genelgede Anadolunun her ynden en gvenli yer olan Sivasta milli bir kongrenin toplanmas ngrlmtr. Bu da Sivas halknn esir yaamaktansa, stiklal Mcadelesi verilmesinin gerekliliine inanmasndandr.

Mustafa Kemal, Sivasn her bakmdan gvenilir olduunu, 27 Haziran 1919da ehre geldii ilk gn, Sivaslnn cokulu karlama treninde bir kez daha anlalmtr. Mustafa Kemal, Erzurum Kongresini tamamladktan sonra, bu kongrede oluturulan Temsil Heyeti ile 2 Eyll 1919da Sivasa gelmi. Sivas Kongresi,4 Eyll 1919 Perembe gn saat: 14.00te, Mustafa Kemalin al konumasyla balam ve vatann dt durumu aka ifade etmi, 10 maddelik sonu bildirgesi yaynlanarak son bulmutur. Yani Sivas kurtulu savann kazanlmasnda nemli bir mihenk ta olmutur.7 Sivas Kongresi, Trk tarihinin dnm noktalarndan biridir. Bu kongrede alnan karalar, Trk ulusunu Hr ve bamsz Trkiye Cumhuriyetinin temelleri Ya stiklal Ya lm parolasyla manda ve himaye, Sivas kongresinde tamamen reddedilmitir. Zaten toplan amac Ulusal bir Kongre olmas dier yaplan btn kongrelerden buray farkl ve zel klmasna sebep olmu, kck bir snfta koca lke
7

GNAYDIN, Necip, Milli Mcadelede Sivas ve Mustafa Kemal Paa, Sivas, 2000, s. 37

kurtarlmtr.( Bu snfn olduu bina hem Kongre mzesi hemde Sivas Arkeoloji mzesi olarak kullanlmaktadr.) ehrin giriinde ki yaz da bunu dorular niteliktedir. Cumhuriyetin Temellerini Sivas ehrinde attk sz en doru ekilde bunu ifade etmektedir. Dier taraftan, yine ilk byk yatrmlarn Cumhuriyet dneminde atldn sylemek yerinde olacaktr.

Resim 2. Sivasn Simgelerinden Biri Kongre Binas

Btn bu tariheye bakldnda, gemite Sivasn gnmzdeki grnmnden ok farkl olduunu grmekteyiz. zellikle Seluklu dneminde geldii konum her halde bunun en ak gstergesidir. Mustafa Kemalin milletin kaderini belirleyecek bir Kongre iin bu ehri semesinde, Sivasn tarihi zellikleri ve stratejik konumunun etkili olduunu son sz olarak sylemek yanl olmaz.

10

II. SVASTA NFUS VE YERLEME

A) NFUS

1- Nfusun Gemiteki Yaps ve zellikleri

Sivas, Osmanl Devleti'nde Amasya, orum, Yozgat, Divrii, Samsun ve Arapkir yerleim yerlerini kapsayan Eyaleti Ruminin merkezi olmutur. nemli yol kavanda bulunmas kenti gemite youn nfuslu bir alan yapmtr.

Sivasn 1825te 90.000 olan nfusu, 1831 ylnda yaplan saymda 97.253 Mslim ve 18.537si gayrimslim olmak zere toplam 115.790 rakamna ulamtr. 1850 yl saymlarnda 98.000 bulan ehir nfusu, 1919da ise Sivas Vilayeti 1.169.443 kiiye kadar ykselmitir. Bu saymda Sivas ehrinin nfusu 43.000 olarak verilmitir.8

2- Nfusun Gnmzdeki Yaps ve zellikleri

19271935 yllar arasndaki 8 yllk sre ierisinde nfus % 15,55 orannda artarak 1935 ylnda 34.325e ulamtr. Cumhuriyetin ilk yllarndaysa nfus hareketliliini salayan en nemli faktr olarak savalar sonucu ortaya kan gler grlmektedir. Btn bunlarla beraber, 1935 ylna kadar Kafkasya'dan Sivas'a gelenlerin says 11.000; Balkanlar'dan gelenlerin saysysa, 6.600'e ulam, bylelikle ehirdeki nfus artnda gmenlerin pay % 5,1lik bir pay oluturmutur.

19351940 dneminde yaplan yatrmlarla ve lkede sava ortamnn iyiden iyiye etkisini azaltmasyla birlikte nfus, % 23,03 art salayarak nemli saylabilecek bir ykseli elde etmitir. Tabi ki bu dnemde zellikle Karstan gen insanlarn saysnda art olmasnn bunu tetikledii sylenebilir. 19401950 dneminde, lkenin tamamnda grlen etkiler burada da yaanmtr. Bu dnemde art orannn az olmasnn sebebi II. Dnya Savann patlak
8

Sivas 2000,Ankara, Sivas Valilii Yayn, 2000, s. 225

11

vermesidir. Birok insann silhaltna alnmas ve ekonomik artlarn etkisiyle nfusun art hz %0 37lerden %0 12lere kadar gerilemitir. Tablo 1. Sivasn nfus art oranlar ve hzlar Yl 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 Nfus 29.706 34.325 42.231 45.000 52.234 67.542 93.368 108.967 133.979 149.745 172.864 196.384 223.115 15,55 23,03 6,56 16,08 29,31 38,24 16,71 22,95 11,77 15,44 13,06 13,61 16,5 37,9 12,3 28,7 44,9 51,4 28,6 45,1 24,0 27,3 23,7 23,9 12,9 Art Oran (%) Art Hz (%0)

251.776 12,19 (Kaynak: Devlet statistik Enstits 2000)

19501960 dneminde, lkenin tekrar dzene girmesiyle, birbirini takip eden dnemlerde % 30lara varan artlar gzlenmi, tarm sektrnde yaanan baz teknolojik gelimeler rn miktarn artrm; Sivas da bir tarm ehri olmas sebebiyle bu gelimelerden olumlu olarak etkilenmitir. Dier taraftan salk artlarnn dzelmesi bebek lmlerinin azalmasna sebep olmu, dolaysyla nfus art hzlanma eilimine girmitir.

19601980 dneminde, sanayileme sreci ile birlikte krsal kesimden kente doru byk bir nfus hareketlilii yaanmtr. Bu sreci sanayilemi lkeler getiimiz yzylda yaamken, lkemizde 1950 ylndan sonra bu tr bir nfus hareketi gzlemlenmeye balamtr. 1960 ylndan sonraysa Bat Avrupa lkelerine igc g olmu, i ve d glerden en byk pay alan ehirlerimizin banda Sivas gelmitir. Bu dnemde stanbula byk bir g yaanm, bunu Ankara, zmir ve 12

Kocaeli takip etmitir. Bylece ehir bir g basama haline gelerek nce kyden Sivasa, sonra baka yerlere g balamtr. Bu tarihte ehirde yaayan insan saysnn, darda yaayan Sivasllardan ok az olmas, bunun en nemli kant olarak gsterilebilir. Bir de buna sanayi yatrmlarnn az olmas ve ayn dnemde lkenin yaam olduu, alkantl dnemin etkisiyle, nfus art % 40 gibi oranlardan % 15 gibi oranlara gerilemitir. Bunun etkisi sonraki dnemlerde de devam etmitir.

19852000 yllar arasnda, Sivasn nfus art belirli bir dzeyi aamam, byk ehirlere ve yurt dna gler devam etmitir. ehrin nfusunun artmas da evre ile ve kylerden ehre olan gn artmasyla meydana gelmitir. Bu da sonraki yllarda zellikle 1990 sonrasnda mahallelerin yeniden dzenlenmesine neden olmu ve bu ekilde yeni mahallelerin ortaya kmas gzlenmitir. Bir dier sonucu da zellikle inaat sektrnde meydana gelen deimelerdir. Gn bu ekilde devam etmesi arazi ve bina fiyatlarn etkilemi, merkez gneye doru genilemeye balamtr.

Nfusun dalysa, 2.857 km yzlmne sahip Sivas ehrinde birim alana 108 kii derken hane bana nfus 5,3 kii olarak belirlenmitir. ehirde 2000 yl saymna gre 251.776 kii yaarken, bunun 127.389u erkek, 124.387sini kadn nfusu oluturmaktadr9. Nfus younluuna bakldnda, ehrin en youn nfuslu alanlarnn merkez mahalleler olduu gzkmektedir. Dier taraftan zellik kenar mahallelerde nfus younluunun az olduu grlrken, bunun temel sebebinin yzlmlerinin byk, nfusunun az olmasndan kaynaklandn belirtmek gerekir. Yalnz

yaplamann youn olduu ehrin gneybatsndaki alanda nfusun youn olduu sylenebilir. Sonuta Sivasn ticari alanlar ile sk konutlarn bulunduu alanlarda nfus younlarken, zellikle yeni kurulmu ve yaplamann seyrek olduu yerlerde nfus younluu azalmtr.

Devlet statistik Enstits, Nfus Saym Sivas Verileri, Ankara, 2000

13

14

3- Gler a) Gler
Sanayileme sreci ile birlikte krsal kesimden, kentsel kesime byk bir nfus hareketi yaanmtr. Bu sreci sanayilemi lkeler getiimiz yzyllarda yaamken, lkemizde 1950'lerden sonra gler hzlanmtr. 1960 ylndan sonra Bat Avrupa lkelerine igc g olmutur. Sivas da i ve d glerden en fazla etkilenen merkezlerden birisi olmutur.

Cumhuriyetin ilk yllarnda, Sivas ekonomisi tmyle tarla tarmna ve hayvancla dayanmaktayken, 1930'larn ikinci yarsnda ve 1940'larda Sivas ehrinde iletmeye alan sanayi kurulular pek ok kii iin yeni alma alanlarnn ortaya kmasna sebep olmu, artan i olanaklar Sivasa g hzlandrmtr. Ancak almak zere gelenler, bir sre ailelerini ehre getirememi, bu nedenle 1950'lere kadar nfus art yalnzca ii saysna bal kalmtr. 19501960 arasnda ise bu ge ailelerin tamam katlmtr. Buna yksek dourganlk oranlar da eklenince, Cumhuriyet sonras Sivas ehir nfusunun en hzl artt yllar 19501960 aras olmutur. Ancak, izleyen yllarda hzl nfus artna karn ehrin ekonomisinde alma olanaklar pek deimemi, dolaysyla alma olana bulamayanlar ehir dna g etmeye balamlardr. zellikle 19651970 yllar arasnda bu olay ok fazla artm, 1975'e gelindiinde Sivas'ta domu olup da baka yerlerde yaayanlarn says, ehir nfusunun % 39'unu oluturmutur. Sivas'ta ge katlanlarn arasnda erkek nfusun pay biraz yksek olmakla birlikte genelde ailelerin tamamnn g ettii grlmtr. Sivas'tan g eden nfusun geneli stanbul, Ankara, zmir, Kocaeli, Mersin ve Bursa gibi sanayilemi blgelere g etmilerdir. Bu dnemde stanbul'a byk bir g yaanm, bunu Ankara, zmir ve Kocaeli takip etmitir. Gn blgelere gre deerlendirildiindeyse; Sivas ehri en fazla % 56,02 ile Marmara ve % 24.24 ile Anadolu Blgemize g vermi, bunu % 8.58 ile Ege Blgesi izlemitir. En az g ise % 3.95 Dou Anadolu, % 1,94 Gneydou Anadolu Blgelerimize olmutur.

15

G edenlerin byk ounluu 1564 ya gurubunda younlamaktadr. Sivas'tan g edenlerin % 19,88'i 514 ya grubu, % 20,07'si 65 + ya grubunu, geri kalan ise alma a nfusu oluturmaktadr. Ayn dnemde krdan kente g eden nfusta 514 ya grubu % 31,35, 1524 ya grubu % 29,71 ve 2544 ya grubu ise % 27,28'dir. Dier ya gruplar dktr. 2544 ya gurubundaki oranyla Sivas Trkiye ortalamasnn zerinde bir oranla karmza kmaktadr.10

Marmara Dou Anadolu Akdeniz Anadolu Ege Karadeniz Grafik 1:Sivas'tan darya gn blgelere gre dalm(%) (1980-1985)

b) D Gler
19. yy sonlarnda dier Anadolu ehirlerinde olduu gibi Sivas'a da Krm Sava sonucunda Anadolu'ya gelen Trk gmenlerinin bir blm yerlemiti. O yllarda Sivas'ta Mslman Trklerle, Hristiyan Ermeni ve Rumlar birlikte yaamlardr. Cumhuriyetlin ilk ylarnda Lozan Antlamas gereince Sivas'ta yaayan aznln byk blm Trkiye'den g etmi, onlarn yerine Balkan lkelerinden Trk gmenleri gelmitir. 1935'e kadar Sivas'a Kafkasya'dan gelen gmen says 11.000'e, Balkan lkelerinden gelen gmen says ise 6.600'e ulamtr. 1960'dan sonra gn bir blm de yurt dna ynelmitir. 1970'lerin ortalarna kadar resmi kanallarla yurt dna yaklak 16.000 kii gnderilmiken, gayri resmi gn bundan ok daha fazla olduu muhtemeldir. D gn byk bir blm Bat Avrupa lkelerine olmu, zellikle Almanya bunda en nde gelen lke olmutur.
10

AKKU, Ayhan, Sivas linin Nfusu, y.y, 1997, s. 18

16

4- Nfusun Ekonomik, Sosyal ve Kltrel zellikleri

ehrin faal nfusu, toplam nfusun % 41,8ini oluturmaktadr. ktisaden faal nfusun tarmdaki pay % 1,0dr. Sanayi i kolundaki pay ise (madencilik + imalat sanayi + elektrik gaz ve su) % 16'dr. naat Sektr ehrin lokomotif sektr olup % 8,9 oranla nemli bir yer tutmaktadr. Hizmet sektryse % 74,0la en fazla orana sahip sektrdr. Tm bu oranlarn nda ehrin bir retim merkezi konumunda deil, hizmet sektrnn arlkl olmas sebebiyle, bir tketim nfusu olduunu grmekteyiz.11

Tablo 2. Trkiye ve Sivasta Ekonomik Faaliyet kollarnda stihdam Edilen Nfus, Nfus Oran (12+ ya) 2000 stihdam Edilen Toplam Nfus Say %
6.631.062 49.506 86.3 86.2

Tarm Sektr Say

91.116 507

Sanayi Sektr

naat Sektr

Hizmet Sektr

TRKYE l Merkezleri SVAS

%
1.4 1.0

Say
1.783.259 7.912

%
26.9 16

Say
567.528 4.417

%
8.6 8.9

Say
4.174.633 36.644

%
63.0 74.0

Son olarak eklemek gerekirse ehrin asl kurtarc sektrnn sanayi deil, hizmet ve inaat sektr olduunu grmekteyiz. Tarmdaki nfus ise evre kylerde yaplan tarmla uraan insanlardr. Bu da daha ok geim tarm trnde yaplan bir faaliyettir. gcne katlma oran 19802000 dneminde srekli bir azalma gstermi, kadn igc ehirde zaten fazla olmamakla birlikte deiim gstermemitir. stihdam edilen erkek nfusunda yllk art %0 1,3 olmutur. Bylece fazla olan isizlik art hznn da %0 7,3 olduu belirtirsek, isizliin doal bir sonu olarak ortaya kaca aikrdr. 2000 ylnda alanlarn % 47,3 cretsiz aile iisi, % 28,5i cretli ve % 22,9u kendi hesabna alrken, % 1,3 iveren olarak almaktadr. gcne dhil olmayan nfusun yllk art hz %0 22,5 olmutur.12

Tablo 3 Sivas Nfusunun gc Dalmlar (12 ya ve st) 2000

11 12

Ekonomik Rapor, Sivas, y.y. ,2005, s. 53 Devlet statistik Enstits, Nfus Saym Sivas Verileri, Ankara, 2000

17

stihdam Edilen siz gcnde Olmayan Bilinmeyen Toplam gc Toplam

ERKEK 49.506 7.938 39.846 1 97.291 192.827

KADIN 6.996 2.912 85.627 1 95.536

Tablo 4 Sivas Nfusunun renim Durumlar (12 ya ve st) 2000 Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Bir Okul Bitirmeyen Bir Okul Bitiren lkokul lkretim Ortaokul Lise Yksek retim TOPLAM 18.205 174.617 21.135 153.475 66.407 8.375 19.106 45.491 14.096 ERKEK 2.903 94.388 9.602 84.786 29.224 4.572 12.841 28.829 9.320 KADIN 15.302 80.229 11.533 68.689 37.183 3.803 6.225 16.662 4.776

Okuma yazma bilenlerin oran % 91dir. En az ortaokul mezunu olanlarsa erkeklerde % 54, kadnlarda % 23 orannda olduu; buna dayanarak erkeklerin kadnlara oranla daha eitimli olduu ortaya kmaktadr. Yksekretim mezunu insann az olmas ancak bir oununda almas dikkat ekicidir. Bunda kamu kesimi alannn fazla olmasnn etkisi belirtmek gerekir.

Dourganlk oranlarna gelince; 1549 ya arasndaki kadnlar 2,06 ocuk doururken, dourganlk hz %0 2,76 olmutur. lm oran, erkek bebeklerde %0 48, kzlarda %0 44 dolaynda gereklemi, 2000 ylndan gnmze kadar, bu oran salktaki gelimelerle paralellik gstererek azalmalarn meydana geldii sylemek yerinde olacaktr.

18

B) Yerleme 1- Tarihsel ve Meknsal Gelime

ehir dediimiz sosyal topluluk, yerlemi btn toplumlarn ekirdeini meydana getirmektedir. Dolaysyla siyasi, ekonomik, kltrel ve dini adan en youn faaliyetler gemiten gnmze bu merkezlerde toplanmtr. Belirtilen faaliyetlerin icras asndan baz unsurlar gereklidir. Bunlar, ynetim savunma binalar, dini ve kltrel yaplar, ar pazar gibi ekonomik yaplar, blge ihtiyacn karlayan evler, yollar, yeil alanlar ve tabi ki mahaller ehrin nemli birimleridir.13

Sivasta mahalle adlarnn nasl ve nereden meydana geldii konusunda resmi makamlarn bir etkisi olup olmad tam olarak kesinlik kazanmamakla birlikte mahallelere isim verme konusunu, u sebeplere dayandrabilmek mmkndr:

1-Mahallede oturanlarn geldikleri yerlerin isimleri, 2- Dervi ve eyh isimleri, 3-air ve lim isimleri, 4- Esnaf isimleri, 5- ar ve Pazar isimleri (Saman pazar, At pazar), 6- Cami, medrese, trbe ve imaret isimleri, 7- Bulunduu corafi mekndan kaynaklanan isimler, 8- ehre hizmet etmi devlet adamlarnn isimleri eklinde toplayabiliriz.

Fakat genelde kltrel ya da ekonomik unsurlarn, ehirlerin fiziki yaplarnn ekillenmelerinde ana etken olduunu syleyebiliriz. Bu bakmdan cami, mescid, zaviye, medrese vb. eserlerin bulunduu mahallerin, ehrin kltrel corafyasn, bedesten, ar, han, hamam ve pazar gibi mekn ya da yaplarn ehrin ekonomik corafyasn oluturduu grlr.

13

GNEY, Sha, ehir Corafyas, C. 1, 3 Bs, stanbul, stanbul niversitesi Yayn, 1995, s. 614

19

a) Gemite Sivas
eitli kaynaklara gre Sivasn mahalleri; Osmanl ncesinde 13, Fatih dneminde 16 (10 Mslman6 Mslman olmayan), Yavuz dneminde 20, (14

Mslman6 Mslman olmayan), Kanuni dneminde 32 (26 Mslman6 Gayri Mslim), Evliya elebi seyahatnamesinde ise 40 mahalle olarak gzkmtr. 1700lerde 55, 1800lerde 59 mahalle ad kaynaklarda yer almaktadr.14

1- 14001600 aras dnemde:

Sivas Timur istilasnda, nemli lde nfus kaybna uram, zellikle mimari yap bakmndan ehir byk bir tahribat yaamtr. ehir daha sonra Osmanl hkimiyetinde bir imar ve iskn alanna dnmtr. Fatih dneminde, ehirde 10 Mslman Mahallesi yer almaktadr.(Hoca Ulu Bey, Hoca mam, Emir Mahmut, Hoca Hseyin, Paa Bey, Mescid-i. Cami, Mescid-i Tokmak, Mescid-i Palasl, Mescid-i Medrese, Gk Medrese), yine ayn dnemde 6 adet gayri Mslim halkn yer ald mahalle vardr.(Dlger, Palas, Bazar Kaps, Kei Mastar, Nurmu Kei, Meksat ve Gariban mahalleleri)

Bunlardan Ulu Camii Mahallesi daha sonra Camii Kebir ismini alm Cumhuriyetin ilk yllarndaysa Uluanak ismini alarak gnmze kadar ulamtr. 1831 ylna ait saymda 25 Mslman, 72 Mslman olmayan hane olduu grlmtr. Mahalle nfusunda Mslman olmayanlarn artma sebebiyse, yeni yerlemelerle mahalle snrnn genilemesi sonucunda olumu bir durum olduu kaytlarda yer almtr.

Dier mahaller ise ileri gelen devlet, din adamlar yahut zengin kimselerin yaptrm olduu mescitlerle anlmtr. Mescid-i Tokmak ad verilen mahalleyse yan yana bulunduu Paabey mahallesiyle birleerek, Paa Bey ismini alarak bugne kadar

14

DEMREL, mer, Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol, Ankara, T.T.K Yaynevi,2000, s.1845

20

gelebilmitir. Gnmzdeki Paa Bey Mahallesi Osmanl dnemindeki Khne Civan mahallesini iine ald sanlmaktadr.

ekil 1. Sivas Mahalleleri (1450)

Hoca mam Mahallesi, varota yer alan ve arlara bitiik bir mevkide yer alan, Sivasn en kalabalk mahallesi konumunda olduu, yalnz bu dnemden sonra inili kl bir seyir takip ettii kaytlarda yer almtr. Bu dnemde 35 hane olan mevkiinin hane saysnn 1831de 71 haneye ykselmesi, snrlarnn genilemesi olarak aklanmtr. Bu dnemin bir dier mahallesi, bugn Mahkeme ars olarak bilinen yerin evresinde Tokmak ve Paa Bey mahalleri arasnda yer almtr. Bu mahalle daha sonraki zamanlarda tamamen ortadan yok olmutur.

Sivas ehrinin tespit edilen ilk mahallerinden birisi de Palaslu mahallesidir. Adn ehrin gneydousunda yer alan d sur kapsndan almtr. Mahallenin biri Mslman, dieri gayrimslim olmak zere iki tane olduu rivayet edilmitir. Bu mahalle son olarak 1637lerden sonra ad Demircilerard ve Krcuk ismiyle anlmtr. Demircilerard Mahallesi ise daha sonra Sivasn ilk mahallerinden Hoca Hseyin Mahallesiyle birleerek, varln gnmze kadar srdrmtr. Yine ilk mahallerden Hac Emir Mahmud Mahallesi hane says az olduu iin ortadan yok olmutur. Zilkar 21

Mahallesiyse Cumhuriyet dneminde Gk Medrese Mahallesiyle birleerek bu mahallenin adn almtr. Gayri Mslim mahallerden Bazar Mahallesiyse Cumhuriyet devrinde Kale-i Atik ile birleip Eski Kale Mahallesi adn almtr.15

15 yzylda ehre bakldnda Seluklu, lhanlEratna ve Osmanl devrinde; bugnk Kayseri Kaps, Hkmet Meydan ve Erzurum Yolu zerindeki Msml Irmak Kprs arasnda bir gen ekilde yerleilmi olduu grlr. Bu gen iinde ve dnda isknn artarak devam ettii grlmtr. Sivas ehir merkezinde 216 Mslman, 351 Mslman olmayan, olmak zere 567 hane kaydedilmitir. Ancak nfus bakmndan pek fazla olduu sylenememektedir.

ekil 2. Sivas Mahalleleri (1570)

16. Yzylda ise ehir iin nemli bir dnm noktas tekil eder. Dnemin banda 20 mahalle olan ehir corafi genin dna karak 32 mahalleye km, yeni kurulan bu mahallerde camii merkezli olarak, bu yaplarn etrafnda teekkl etmitir. Sivasta Mslman mahalleler ve Mslman nfus artarken, Mslman olmayan mahalleler sabit kalm, ancak nfuslar artmaya devam etmitir. ehir imar ve iskn asndan da 16. yzyln ilk yarsnda geliimini srdrmtr. Bu gelime ikinci yarda
15

Baknz Madde 8

22

da devam etmi, bu dnemde Sivastaki mahalle says 41e ulam ve ehir nfusunun yaklak 1000 hanede yaad tespit edilmitir. ehirlemede bu yzylda isknda slamlama, siyaseti n planda tutularak geliimini srdrmtr. Sivas ehir nfusunda nemli bir artn grld bu dnemde 1291 Mslman ve 2085 Mslman olmayan haneye ulalmtr. Bu dnem Osmanl hkimiyetinin Sivasa damgasn vurduu bir dnem olarak karnza kar. Zira ehir iin nemli saylabilecek nemli eserler bu dnemde verilmitir. Bunun yannda kltrel, ekonomik ve sosyal adan ehrin imar ve halkn ihtiyac karlanmaya balanmtr.

ekil 3. Sivas Mahalleleri (16001800)

2- 1600- 1800 aras dnem:

17 ve 18. Yzyllarda ise Sivas ehrinin iskn klasik dnemdeki hzyla devam etmitir. Kurulan 17 mahalleden 2 tanesi, ehrin d evresini meydana getiren mahaller olmulardr. Gnmzde dahi bu ereve muhafaza edilmektedir. Yeni mahallelerin bir ksmnn evre kylerden gelenler tarafndan kurulduu, bir ksm da zellikli isimler 23

tad, fakat byk bir ounluunun yine eski dnemlerde olduu gibi cami isimleriyle adlandrld gzlemlenmitir. Ayrca ehrin en kalabalk mahallerinin bu dnemde kurulanlar arasnda bulunmas, bir bakma ehirdeki nfus younluunun, merkezden da doru kayd izlenimini vermektedir. Burada belirtilmesi gereken bir dier husus da kenar mahallelerin iskn sahasnn, merkezdeki mahallere gre daha fazla olduu corafi bir gerektir. Yine 16. asrdaki 40 mahalle says, bu dnemde 50 ve daha yukarsna ykselmitir.

ekil 4. Sivas Mahalleleri (18001920)

3- 1800- 1920 aras dnem:

19. yzylda srekli art gsteren mahalle says bu dnemde 83e ulam, aralarnda Cumhuriyet dnemine kadar gelen Osman Paa Mahallesi, rtlpnar Mahallesiyle birleerek, bu isimle anlmaya balamtr. Hac Mahmut Aa Mahallesi Sofu Himmet ve Hac Mehmet Mahalleriyle birleerek Msmlrmak ismini almtr.

24

Kale-i Cedid ve Kale-i Atik Mahalleri, Sivas ehrinin iki i kalesinin evreledii, ilki bugnk Toprak Tepe evresini, ikincisi ise, ifaiye, Buriciye ve Kale Camiini iine alan blgede teekkl etmilerdir. Bu alanlarda Sivas'n nde gelen insanlarnn, yneticilerinin ve st dzey askerlerin yerleim alan olarak karmza kmaktadr. Kale-i Atik, Hoca mam ve Bazar Mahalleriyle birleip, Eski Kale ismiyle gnmze gelirken, Kale-i Cedid, Kaleard Mahallesiyle birleerek bu isimle gnmzde varln srdrmektedir. Sivas arlarnn topland ehir merkezinde yer alan Hamard Mahallesi, Cumhuriyet dnemine kadar varln srdrm, daha sonra Sareyh Mahallesiyle birleip, bulunduu mevkiye izafen arba ismini almtr.

Sivasn ehirsel gelimesine bakldnda 16. yzyln sonlarndan itibaren, 19. yzyln sonlarna doru ehirdeki mahalle saysndaki artla, nfusun art arasnda bir paralellik gstermek zordur. Zira aradan geen 300 yllk dnemde hane says 3376dan 3833 haneye ykseldii kaytlarda yer almaktadr. 1831 nfus saymndaysa hane saysnn 3643e dt grlmektedir.16

b) Yerlemenin Gnmzdeki zellikleri

1- Cumhuriyet Sonras Sivas

1870te 83 olan mahalle says, birtakm deiiklikler ve birletirmelerle 1935te 28e inmi, 1965te 32ye ve 1989da 44e ykselmitir. Gnmzde, ehrin iskn nce bat istikametinde gelimi, daha sonra ksmen kuzeydou ynne kaym ve son yllarda gneye doru yaylmaya balamtr. 1987 ylna kadar, ehrin geliimi gneyde, eski surlarn dna kmamtr.

Sivasn meknsal geliimine bakldnda, ehrin orta ksmnda yer alan mahallelerin gelimesiyle balad grlmtr. Bu mahallelerin tamamna yakn Cumhuriyet ncesi kurulmu, bazlar isim deitirmi, bazlarnn da birleerek bir mahalle ad altnda topland grlmtr. Bir veya iki mahalle, isimlerini aynen muhafaza ederken, baz mahalleler ise tamamen ortadan kalkmtr. ehrin ekirdeini
16

Baknz Madde 8

25

meydana getiren bu mahalleler, Osmanl Devletinden gnmze kadar varlklarn bu ekilde devam ettirmilerdir.

Tablo 5.Sivas Mahalleri Eski simleri ve Gnmzdeki Adlar ESK ADLARI Ksedere-i Mslim Ksedere-i Zimm Akdeirmen Kk Bengiler Acablge (Acabke) rtlpnar Osman Paa Kilise Bab- Kayseri Kurt Mescidi avuba Ece Baldrbazar, ryan- Mslm, Zimmi Kale-i Atik, Bazar Hoca mam, Kale-i Cedid Abdulvahab Gazi Klavuz Hac Mahmud, Hac Mehmed, SofuHimmed Hac Veli, Hac Zahidi Ali Baba, Gkebostan Bahtiyarbostan, Olan avu Hamamard, Sar eyh Gdk Minare Temrclerard Frehadbostan, Hamurkesen, Keibula Paabe, Tokamakkap, Khnecivan Billur, Ganem Yahyabe, Abdlkerim, Hoca Hsam Cami-i Kebir, Veled Be Gk Hsam, Zilkar Kabal, maret Gkmedrese, Kaleard, eyh oban lerbey, Ali avu, emsi Ferra GNMZDEK ADI AYYURT AKDERMEN RTLPINAR YOK KAYSER (SELUK) AVUBA ECE SULARBAI ESK KALE KALEDB YUKARI TEKKE KILAVUZ MISMILIRMAK YTLER ALBABA BAHTYARBOSTAN ARIBAI GDK MNARE DEMRCLERARDI FERHATBOSTAN PAABEY BLLUR YAHYABEY ULUANAK GKMEDRESE KIZILIRMAK KALEARDI LERBEY

26

27

arba Mahallesi ehrin merkez ksmnda yer alan fonksiyonu itibariyle nemli bir mahalledir. Hamamard ve Sar eyh Mahallerinin birlemesiyle gnmze kadar varln devam ettirmitir. Bundaki temel sebep burann ehrin ticari faaliyetlerinde nemli bir yer tutmasdr. Bu nedenden dolay konut diye yer alan yerlerin birounda brolar yer almaktadr. Bu i yerleri, kmr irketleri, avukatlk ve mhendislik brolar gibi birok eitlilik kazanmtr. Mahalle Hikmet Ik Caddesine paralel sokak ve ona bal dikine Afyon Sokayla kk ama dzenli bir grnme sahiptir.

Resim 3. nn Bulvarndan (stasyon Caddesi) Bir Grnm (2005)

Sularba Mahallesi yine merkezi ksmda yer alan, Baldrbazar, ryan- Mslm, Zimmi Mahallelerinin yerini almtr. Bu mahallenin ekillenmesinde devlet kurumlarnn ve ticari iletmelerin nemi byktr. Zira Hkmet meydannn da bir ksmn kaplayan mahallede, Valilik Binas, Merkez Postahanesi, Belediye Binas, Adliye, Nfus Mdrl, Zabta Mdrl, Merkez Telekom Binas gibi ehrin en nemli kurumlarnn yer almasyla en gelimi mahalle diyebiliriz. zellikle en byk caddelerin yine bu mahalleye almas dikkat ekicidir. 28

Resim 4. Hkmet Meydanndan Bir Grnm (1927)

Resim 5. Paa cami ve arba Mahallesinden bir grnm

Paabey Mahallesi, Sivasn en eski mahallerindendir. Bu yzden yaplan yksek binalarn birou eskidir. Ayrca birka tane ahap bina da mevcut olup yerleim, 29

dank ve yksek binalar eklindedir. Tarihi olduunu ismini ald Behrampaa Hannn burada olmas, ayrca Meydan Hamam, Meydan Cami, retmen Evi karsndaki tarihi hamamyla belli etmektedir. Meydan caminin bulunduu alan mahallenin en geni yerini kaplamaktadr.

Eskikale mahallesi, ehrin en eski yerleim alanlarndandr. Mahallenin bir blm tamamyla sit alandr. Bu alan iersinde mahallenin de ismini ald Sivasta yer alan tek Osmanl eseri olan Kale Camiidir. ifahiye Medresesi, Buriciye Medresesi burada yer almaktadr. Bu alan korunma altna alnm park haline getirilmitir. Bir adet hamam kalnts da bulunmaktadr. Fonksiyonu asndan turistik bir alan

grnmndedir.

Resim 6. Sularba + Akdeirmen Mahalleleri (Baldr Bazar Mahallesi) 1927

Eski ismini korumu yerlerden biri de Akdeirmen Mahallesidir. Kk bir mahalle olmasna ramen yakn evresinde Ethem Bey Park, Belediye Nikh Salonu, Paabahe dinlenme ve piknik yeri, Orman Fidanl, Trafik Tescil ubesi, Ziyabey Ktphanesi, Dumlupnar Ktphanesi ve nn Mzesi yer almaktadr. Mahallenin en 30

nemli zelliinden biri evre mahallerden birok rencinin burada yer alan 4 ilkretim okulu, bir normal lise (Atatrk Lisesi) ve bir kz lisesinde eitim almak zere buraya gelmesidir. Hatta bu haliyle 2005 yl itibariyle kamps sistemi denilen bir sisteme geilmitir. Eitim asndan ehre katks byk olmutur.

rtlpnar Mahallesi ise yakn evresinde, Sivil Savunma Mdrl, Sivas Lisesi, Gazi Osman Paa lkretim Okulu, Tekel Bamdrl, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Hastanesi, Vergi Dairesi, Ordu evi, Kongre ve Arkeoloji Mzesi gibi kurulular olan gelimi bir yerdir. zellikle yksek katl ve sk konut yapsyla bu gelimi zeliini devam ettiren mahallerden biri olmutur.

Ece Mahallesi ehrin merkezi saylabilecek bir noktada olmasndan dolay dzenli bir mahalledir. Hafif kuzeye doru eimli bir yzeyde kurulmutur. Halil Rfat Paa Caddesinin st ksmn kapsayan bu kk mahallede binalar blok eklindedir. Ancak yeni bloklar olsa da birounun yapm 30 yl gemitir. Daha ok konut amal gelime gstermitir.

Yahyabey, Pulur, lerbey Mahalleleri eski olmalarna ramen gnmzde tarihi grnmn kaybetmitir. zellikle konut alan olarak kullanlan bu mahaller ticari fonksiyon asndan geliime etki etmemilerdir.

ehrin eski yerlemeleri arasnda yer alan Kk Minare, Bahtiyar Bostan, Yiitler, Msmlrmak ve Ferhatbostan mahalleleri yine Osmanl dneminde kurulmu isimleri deimi eski mahallerdendir. Ancak yerleme asndan dar alanlara sktklarndan gelime gsterememi, bu durum ticari iletmeleri de etkileyerek sadece konut alanlar olarak kullanlmalarn salamtr.

Uluanak, Gk Medrese, Kaleard mahalleleri zellikle isimlerini aynen korumulardr. Tarihi eserleriyle de grnmlerini, byk lde muhafaza etmi yerlerdir. Bu alanlar genellikle yerleim alan olarak kullanlmaktadr. Ayn zamanda turistik zellikleriyle nemli yer tutmaktadrlar.

31

Resim 7. Gk Medrese Mahallesinden Grnm(1927)

Resim 8. Gk Medrese Mahallesinden Grnm(2005)

32

Resim 9. Uluanak Mahallesi (1927)

Resim 10. Uluanak Mahallesi (2005)

33

Demircilerard Mahallesi eski ismini muhafaza etmi yerlerden birisidir. Sivasn en fazla ticarethane ve iyeri yeri olan 2. mahallesidir. Bunun temel sebebi mahallenin gneyinde sanayi sitesinin yer almasdr. Mahalle ehir merkezinde yer almas nedeniyle dzenli bir grnme sahiptir. Ancak yer alan binalarn yars yeni, yars eskidir. Binalarn tamamna yaknnn alt katlar, ticarethane olarak kullanlmaktadr. Tek katl evlere pek rastlanmayan mahallede, mevcut olanlarnsa birka yla kadar yerlerini ok katl binalara brakmas beklenmektedir. Mahallenin gelimesinde evrenin byk caddelerle evrili olmas nemlidir. zellikle Atatrk Bulvarnn etkisi byk olmutur.

Resim 11. Atatrk Caddesinden Bir Grnm

Kurulular eski olarak gzkse de Alibaba, Kzlrmak, Klavuz Mahalleleri gnmzde yeni geliim gsteren alanlar halinde kendini belli etmi, zellikle konut yerleimi asndan srekli aama gstermi alanlar olarak dikkat ekmektedir. Ancak kenar mahalle hviyetini gnmzde de korumaktadrlar.

34

Resim 12. Kzlrmak Mahallesi (1927)

2- 1960 Sonras Sivas

Bu dnemde, gelime gsteren Sivas yerleme asndan byk deiiklerin yaand gzlemlenmitir. rnein Ferhatbostan Mahallesinin bymesi dolaysyla bir muhtarlkla idare olunmas mmkn olmam ve Msmlrmak civarna yaplan evlerin skl nedeniyle bir ksmnn Ferhatbostandan ayrlarak mstakil bir mahalle olmas ve bu ksmn Dedebal olarak isimlendirilmesi 1968 tarihinde uygulanmtr. Gnmzde ufak olan bu mahalle, konut alan olarak gemiteki durumunu muhafaza etmektedir.

ehrin Klavuz Mevkiinde yaptrlan kooperatif evlerinin, hangi mahalleye bal bulunduunun bilinmemesi ve bu mahalleye bir ad verilmesi talebi zerine, 1973 ylnda Glyurt Mahallesi kurulmutur. Snrlar kk olan mahalle konut alan olarak kullanlmaktadr.

1979 ylnda, mevcut mahalle snrlar tespit edilirken, belediye kararyla, Haziran aynda, Sivas'ta bulunan mahallelere yenileri eklenmitir. Altuntabak, Aydoan, iekli, ayyurt, Drt Eyll, Emek, Gkebostan, nn, Halil Rfat Paa, 35

Kadburhaneddin, Mehmetpaa, Yenimahalle, Yenidoan, Yceyurt, Yeilyurt, Yap, Mahalleleri eklenen yeni yerlemeler olarak belirlenmitir.

Altuntabak Mahallesi, eskiden kalayclk ok ileri olduundan bu ismi almtr. 1960 ylndan sonra yerleim hzlanm alt ve st yaps imar planna gre hazrlanm, fakat eimli bir arazide kurulan bu mahallede, betonarme bloklar arasnda baheli tek veya iki katl konutlarla, yklmas gereken ancak yklmayan binalarn yer almasyla girift bir yapda olduu gze arpmaktadr.

Aydoan Mahallesi, son yllara kadar gelime gstermemi, ancak Hayri Src Caddesinin buradan gemesiyle, yaplama asndan genilemi geni bir konut alan haline gelmitir.

Resim 13. Hayri Src Caddesinden Bir Grnm

iekli Mahallesi, arazisi bozuk ve eimli bir yerdedir. Dzensiz bir yapya sahip binalarn ou tek veya iki katl olup bakmszdr. Ayrca her sokakta bir veya iki tane ahap ama kullanlmayan bina mevcuttur. Geri kalan binalar 45 katl betonarme binalardr. Ancak bunlar da eski ve bakmszdr. ekillenmesini gler salamtr. Yeni binalarn yapmyla mahalle halini almtr.

36

Eski bir yerleim yeri olan ayyurt Mahallesi nceden piknik alanym, bunu da byk bir parkn mahallede olmasyla anlayabiliyoruz. 1970 ylnda eitli konutlarn yaplmasyla yama eklinde olan bu arazi gelimeye balam, zellikle mahalle yaknnda bulunan kla buray gelitirmitir. Ayrca mahallenin can damar saylan Rahmi Gnay Caddesi zerinde; Numune Hastanesi, Endstri Meslek Lisesi, Seluk Anadolu Lisesi, Yar Ak Cezaevinin bulunmas da mahalleyi etkileyerek burann gelimesini salamtr.

Drt Eyll Mahallesi ise eimli bir yamaca kurulsa da gelimitir. zellikleri itibariyle Kmbet Mahallesine benzemektedir. evrenin gelimesinde Barbaros Bulvarna ve ehir stadna yakn olmas etkili olmutur. 1 ve 2 katl evler yerini giderek kooperatif tarz bloklamalara brakmaktadr. ocuk parklarnn says da giderek artmaktadr. Burann hem caddeye yaknl hemde ehre ulamn ok kolay olmas gibi nedenlerle srekli bir geliim gstermektedir.

Emek Mahallesinin evresi 1960l yllarda yerleime alm, bu yllara kadar tarm arazisi olarak kullanlm alanda, allarda hayvan beslenerek ehrin bu ihtiyac karlanm olmakla beraber, halen birka aile bu ie devam etmektedir. Mahallenin gneyinden evre yolu gemekteyken, kuzeyi Merakm Tepeleriyle evrilidir. Son yllarda belediye alt yap ve st yapya daha nem verse de, gecekondu eklindeki yaplarla arpk kentleme eklinde gelimitir. Buna ramen zellikle ii kooperatifine ait binalar geni yer tutmakta, son yllardaki yaplamasyla dikkat ekmektedir.

Gkebostan Mahallesi fazla geliim gsterememi, daha ziyade bir konut alan halinde kalm olup; yaknnda Sosyal Hizmetler Mdrl, Trafik ube Mdrl, Dokuma Sanayi, Verem Sava Dispanseri gibi kurulular yer almaktadr.

nn Mahallesi adn smet nnnn bir dnem yaad konaktan alr. Sokaklar dzgn, altyap sorunu olmayan bir alandr. Binalarn birou yeni yaplmtr. Ayrca bir veya iki katl baheli binalar da rastlanmaktadr. nn Konann karsnda Sivasn en byk mam Hatip Lisesi yer almaktadr.

37

Halil Rfat Paa Mahallesi geliimini stasyon Caddesinin yaknn kurulmas belirlemitir. zellikle stasyon Caddesi zerinde yer alan 9ar katl binalar ve Polis lojmanlar konut saysn artrmtr. Dzenli bir ehircilik planlamas yaplan mahallede alt ve st yap sorunu grlmemektedir. Yeni binalar yaplsa da arsa ihtiyac fazladr.

Mehmet Paa Mahallesi adn Sivasa hizmet etmi bir validen almtr. Mahallede yerleme eskidir. Sokaklar olduka dar, evleri bitiik nizaml olup ou ahap yapdr. Son yllarda bu durum deimi eski yaplarn yerini yksek betonarme binalar almtr. Eski evler genellikle tek veya iki katl olup, n ve arka cephesinde bahe bulunmaktadr. En nemli yaps Sivas Lisesi ve Behram Paa lkretim Okuludur.

Kad Burhaneddin Mahallesi, hayli geni bir mahalle olup, eitli cadde ve sokaklar planl bir mahalle grnmndedir. kamu kurulular olmas mahalleyi gelitirmitir. evrede, 4.letme Ba Mdrl, Tdemsa Genel Mdrl, MTA Blge Mdrl, GAR Mdrl, Seluk Polis Karakolu, Genlik ve Spor l mdrl (Stad) , Ticaret Lisesi, Halil Rfat Paa ilkretim Okulu, Sleyman Sami Kepenek lkokulu, TCDD Hastanesi, Meteoroloji Mdrl gibi kamu kurulularnn bulunmas mahallenin gelimesini salamtr.

Yenimahalle, Yenidoan, Yceyurt, Yeilyurt, Mahalleleriyse yaplamalaryla dikkati ekmitir. Bu dnemde bina yapmnn artmasyla kenar ksmda yer alan bu yerlemeler, 1979 tarihinde ki dzenlemeyle mahalle haline gelmitir. Bugn halen konut alan olarak kullanlmaktadr. Yenimahalle, Yenidoan, isimlerinin, yeni ile balamas bunun en nemli kantdr.

Yap Mahallesi ehir snrnda olmasna ramen imar planna uygun olarak yaplm, grn itibariyle dzenli, geni cadde ve sokaklara sahip bir alanda kurulmutur. Binalarn tamamna yakn betonarmedir. Kooperatif ve lojman tipi binalar geni yer tutmaktadr. evre btn ihtiyalar gzetilerek dzenlenmi yeterli sayda park ve bahe mevcuttur. Gneyinde Kzlrmak'a kadar olan arazide byk bir askeri

38

alann mevcut olmasyla n aktr. 1987 ylnda ad Mimar Sinan Mahallesi olarak deitirilmitir.

1985 ylnda, Esentepe ve Gltepe Mahalleleri kurulmutur. Bunlardan Esentepe Mahallesi, gler sonucunda olumu geni bir mahalledir. Bunun sonucunda imar planna uymayan, kaak yaplamasyla hzla bymekteyken, tek katl baheli evler yaygndr. Bunlarn dnda dzenli yaplama olarak Trki Bloklar, Kooperatif evleri ve belediyenin yaptrm olduu sosyal konutlar gibi ufak apl dzenli bina tipleri grlmektedir. Gltepe Mahallesi yerleim nedeniyle deil, sanayi sebebiyle kurulmutur. Konut says azdr. Toptanclar Sitesi, byk sebze ve meyve hali, devlet kuruluu olarak da byk kmr tevzii buradadr. Keresteciler Sitesi, Demirciler Sitesi gibi sanayi iletmeleri yer alrken dier btn dkknlar bu iyerlerine hizmet etmektedirler. Araba muayene istasyonu da yine bu alan ierisinde yer almaktadr. Yapm bitmi ancak faaliyete gememi olan galericiler sitesinde bu mahalle snrlar iindedir.

1990 tarihinde, Merkez ayboyu Ky'nn Belediye snrlar iine alnarak, bir sre sonra mahalle olmutur. Buras bugn hala bir mahalleden ok ky grmn devam ettirmektedir.

Bu dnemde yaplan son deiikliklerse, Cumhuriyet alanndan Kmbet ve Karayollar st geidine kadar olan ksma nn Bulvar, Sivas lisesinden Ulu Camiye kadar alan 20 metrelik yola Grsel Paa Caddesi, Ulu Camiden Kepeliye kadar olan ksma Kurunlu Caddesi isimlerinin verilmesidir, diyebiliriz.

3- 1990 Sonras Sivas

Sivas'ta yerleim yerlerinin snrlarn ve isimlerini belirleyen dzenlemelerin en geni kapsaml olannn 1993 ylnda yaplm olduu kaytlarda bulunmutur. 1994 Mahalli Seimleri ncesinde, semen yazm esas olmak zere, mahallelerin snrlarnn byk blmnn kark olmas, cadde, sokak ve kap numaralama sisteminin salksz olmas, yaplamann youn olduu blgelerde nfusun hzla artmakta oluu gibi 39

nedenlerle balatlmtr. Sonuta, aksaklklarn giderilmesi, seim, saym ve dier bir takm idari ilemlerin daha shhatli yaplmasnn hedeflenmi olduu anlalyor. Bu alma kapsamnda tm mahallelerin snrlarn tekil eden cadde ve sokaklara isim verilmi olduunu; kark ve belirsiz olan snrlarn daha belirgin cadde ve sokaklara kaydn ve nfusu youn olan mahallelerin blnerek, yeni mahalleler tekil edildiini gryoruz. ayboyu'nun katlmyla 44 olan mahalle says bu dzenleme ile 61'e ularken, cadde says yeni isimlendirmeler sonucu 44 ten 155'e ykselmi bulunuyor. ehir ierisinde artan nfusa paralel olarak kalknmasnn, sosyal, teknik, idari hizmetlerine zm getirmek ve hizmetlerin daha kolaylatrlmasn salamak amacyla, Belediyeye bal mevcut 44 mahallenin nfusu fazla olan ve gelimeye msait bulunan bir ksm yerleme alanlarna 17 adet yeni mahalle ihdas ile bir ksm mahallelerdeki snr dzeltmesinin yapln belirtmek gerekir. Son olarak Esenyurt Mahallesi katlarak mahalle oluumu imdilik tamamlanmtr.

Tablo 6.Yeni Kurulan Mahalleler Sra Mahallenin smi No Mevlana Mahallesi 1 Seyrantepe Mahallesi 2 Abdulvahabigazi Mahallesi 3 Orhangazi Mahallesi 4 Huzur Mahallesi 5 M. Akif Ersoy Mahallesi 6 Sanayi Mahallesi 7 Kardeler Mahallesi 8 Yeniehir Mahallesi 9 stiklal Mahallesi 10 Yunus Emre Mahallesi 11 Fatih Mahallesi 12 Seluklu Mahallesi 13 Kmbet Mahallesi 14 Tuzlugl Mahallesi 15 Dirili Mahallesi 16 Danimentgazi Mahallesi 17

Ayrld Mahalle ayyurt + Akdeirmen Mah Gkebostan + Alibaba Mahallesi nn Mah. + Msmlrmak Mah. nn Mahallesi Klavuz Mahallesi Yeilyurt Mahallesi Yeilyurt Mahallesi Yeilyurt Mahallesi + Kzlrmak lerbey Mahallesi Altuntabak Mahallesi+ 4Eyll Esentepe Mahallesi Yenidoan Mahallesi Emek Mahallesi Emek Mahallesi Emek Mahallesi Mimar Sinan Mahallesi Mimar Sinan Mahallesi

Bu mahallerden Mevlana Mahallesi ehrin en gelimi mahallerinden biridir. Dz bir arazi zerine kurulmutur. Mevlana Caddesi ad verilen cadde zerinde her iki yanda yaklak 500 metre boyunca ortalama 8 katl binalar uzanmaktadr. Arsa ve konut fiyatlarnn en yksek olduu mahallerden biridir. Bunda mahalle sakinlerinin ounun 40

ehrin ileri gelen memurlar, yksek gelirli esnaf, asker gibi geliri yksek insanlarn oturmas cazip hale getirmi, byle olunca dzenli, hibir alt yap sorunu bulunmayan bir mahalle hviyetini kazanmtr. Cadde boyunca mahalle gelimitir. Nfusu kalabalk mahallelerinden biridir. zellikle son yllarda yaplan yksek katl bloklar bunu tetiklemitir. Tabi ki bunda merkezin deprem riskinin ok yksek olmamas, zeminin sert kayalardan olumas etkili olmutur.

Abdulvahabigazi, Seyrantepe, Orhangazi Mahalleleri, kenar mahalleler olmas sebebiyle pek gelimemi olan yerleim yerleridir. Aslnda merkeze fazla uzak olmamas nedeniyle yaplamaya msait alanlardr. Bu nedenle ehrin artan arsa ihtiyacna ynelik olarak, ileriki yllarda kesinlikle bo arazinin kalmayaca bir yer olabilecektir.

Huzur Mahallesi yeni yerleime alm, hzla yaplaarak g alan bir mahalledir. Kenar mahalle olarak nitelendirilebilir. Son on yl iinde kalabalklamaya, son iki ylda daha yeni yeni belediye hizmetleri almaya balamtr. Mahalle merkez kyler, Hafik, Zara, Kangal ilelerinden g alm ve almaya devam etmektedir. Arsa okluu ve ana yollara (Erzincan-Erzurum evre yolu) yakn olmas nedeniyle yap kooperatiflerinin artmaya balad gzlemlenmitir.

Mehmet Akif Ersoy Mahallesi, geni bir alan kaplayan mahalle 1015 yl ncesine kadar kullanlmayan bir alan halindeymi. Sonradan evre ilelerin kylerinden gelen insanlarn yerlemesiyle bir gecekondu blgesi haline gelmi; ancak son yllarda mahalle bir deiim srecine girmi ve evre dzenlemeleri yaplmaya balanmtr. Sivas etraf tepelik ve engebeli bir arazidir. Bu yzden ehir her yne geliememektedir. te bu noktada mahalle hem arazi genilii ve dzl hem de evresinin nemli yollarla evrili olmas nedeniyle inaat sektrnn gelitii bir alan olmaya balamtr. Ata Sanayi Sitesinin burada yer almas, ehir merkezine ulamn kolay olmas da bu alann sonraki yllarda ok daha farkl bir grnm kazanaca ihtimalini glendirmektedir.

41

eyh amil Mahallesi, aslnda Sanayi Mahallesi adyla da anlmaktadr. Bu mahalle planlanrken sanayi blgesi olarak alm hatta Sivasn I. Organize Sanayi Sitesi burada yer almaktadr. Ancak sonra evre ile ve kylerden gelen glerle birlikte yaplamann balam olduu bir alan olarak karmza kar.

Kardeler Mahallesi ise, han, Bingl, Karayn Kylerine giden asfalt yolun her iki yannda bulunan tek veya iki katl baheli evlerden olumutur. Hemen kysnda kooperatif bloklar yaplm ve halen yaplmakta olduu grlmektedir. Semtin kuzeyinde Erzincan-Erzurum Ankara-Samsun, E5 karayolu gemektedir. Ayrca ehrin tek ormanlk alan saylabilecek zel dare Orman Sahas bu mahalle snrlar ierisinde yer almaktadr.

Resim 14. Yeniehir Mahallesinden Bir Grnm

Yeniehir Mahallesi ehirleme asndan belki de tek planl yeri olduu sylenebilir. nk mahallenin tamam onar katl binalardan olumakta bunlar arasnda bahe ve ocuk park yer almaktadr. Mahallenin siteler halinde olmas, dzenli bir grnm salamtr. Bir meydan ve o meydan evreleyen yollar eklinde yaplm olan mahallede yollar asfaltl olup, hibir st ve alt yap problemi gzkmemektedir. 42

Mahallenin ismine ehir denilmesinin sebeplerine gelince; 2 km tede hem Cumhuriyet niversitesi ve hastanesine yakn olmas buralardan hizmetleri daha kolay almasn salamtr. nemli evre yollarnn etrafndan gemesi buray iyice gelitirmitir. Dier taraftan otogarn mahalle snrlar ierisinde yer almas buraya otel yaplmasna zemin hazrlamtr. Ayrca niversiteli gelere hizmet iin burada bir adet yurt yaplmasna da imkn tanmtr.

stiklal ve Yunus Emre Mahalleleri yaplamayla birlikte yeni tekil eden mahalleler arasndadr. Ancak yaplama ok dzenli olmam, arpk bir ehirleme gzkmektedir. Dier yandan yeni bloklarn saysnda son yllarda art meydana geldii ve bununla doru orantl olarak nfusun da artt gzlemlenmektedir. Ayn zellii gsteren Fatih Mahallesi de yerleme alann genilii itibariyle yaplamann en fazla olaca mahallerden biridir.

Seluklu Mahallesi, Sivasn yeni ve dzenli ehirlemi mahallerinden biridir. Mahallede yaplamann tamam betonarme ve site eklinde gelimitir. Konut says fazladr. Son derece gzel grnml bir birimidir. Ayrca mahallede subaylarn kald genie bir arazide askeri lojmanlar yer almaktadr. Burann karnda askeri levazm birlii de bulunmaktadr. Barbaros Bulvar zerinde; Telekom binas, Bayndrlk Mdrl ve lojmanlar, Belediye otobsleri garaj ve Sivas Su ve Kanalizasyon Mdrl yer alarak geliime katkda bulunmulardr.

Kmbet Mahallesi, adn eskiden yol zerinde bulunan ve mimari bir zellii olmayan basit bir mezarlktan almtr. Kmbet mevkisi, 1960l yllardan itibaren yerleim yeri durumunda olmas ve ehrin bu yne doru bymesi, ii yerleim blgesi olmas, toplu konut alan halini almas gibi sebeplerle bymtr. 35.000i aan nfusuyla nce Emek Mevkii ve mahallesiyken, daha sonrada idari taksimata gre Emek, Kmbet ve Tuzlugl Mahalleleri eklini almtr. Yeni yerleim merkezi olmas sebebiyle planlama daha dzgn yrtlebilmektedir. Bu durum mahallenin genel grntsnde kendisini hissettirmektedir.

43

Dirili Mahallesi 1960l yllarn sonlarndan itibaren Almanyadan gelen ii ailelerin yerlemesiyle, hzl bir gelime gstermeye balam, bu durum 1980lere kadar devam etmitir. Daha sonra subay lojmanlar, devlet lojmanlar ve kooperatif evlerinin yaplmasyla nfus artm kenar bir mahalle olmasna ramen, dzenli saylabilecek bir gelime gstererek, gnmzde nfus itibariyle Sivasn en kalabalk mahallesi halini almtr. Ayrca gerek minibs gerekse otobs seferlerinin bu mahalleye sk aralklarla gelmesi bunda nemli bir faktr olmutur.

Daniment Gazi Mahallesi yeni tekil edilmi bir mahalledir. Ancak buras oluturulurken, seim srasnda oy kullanmada kolaylk salanmas iin oluturulmu, mahalleden ok mezra grnmnde bir alan olarak karmza kmaktadr.

Resim.15 Karyaka Mahallesinden Bir Grnm Karyaka Mahallesi, nceleri ky olan bu alan yeni gelime imkn bulmutur. zellikle son yllarda Sivasn sayfiye merkezi olmak zeredir. Bunda geni bir yeil alana sahip olmas etkili olmutur. Bu alanda bir de yapm devam etmekte olan huzurevi bulunmaktadr.

44

Son olarak ehir meknsal geliimini Esenyurt Mahallesiyle tamamlamtr. Karyaka Mahallesi iinde yer alm bu alann tarihesi hakknda kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, Seluklulardan bu yana burada yerleimin olduu bilinmektedir. ok eskiden burann Ermeni ky olduu ve Ermenilerin yaad anlatlmaktadr. Daha sonra eitli blgelerden ve yrelerden buraya gn olduu bilinmektedir. imdi yaayanlarn hepsi mslmandr. Kyn eski ad imkrektir. 1995'ten sonra ise mahalle olmu ve Esenyurt adn almtr.

45

Tablo 7.Sivasta Mahallelerin Baz Verileri 46

No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62

Yzlm (Ha) 98 27 80 24 15 10 9 40 12,6 14,4 5,72 46 24,6 400 60 188 11,44 62 14,8 7,2 9 350 27,2 145 11,88 6,24 18 394 11,44 60 16 94 9,2 35 121,5 19,2 67,65 9 295 123 289 311 57 16 17,46 7,8 20,16 78 35,18 55 12,6 121 6,4 9 41 32 7 365 6,28 11,24 220,46 36

Nfus (kii) 6.247 6.172 5.966 3.711 2.774 2.089 2.258 752 3.4598 3.168 1.575 6.208 2.271 10.057 304 5.154 928 6.556 3.739 928 1.886 7.562 2.438 2.129 3.111 1.222 4.100 6.174 3.141 4.114 4.521 6.43 2.198 7.213 6.224 2.497 1.905 2.559 3.621 4.373 3.566 2.461 6.074 2.280 5.359 1.791 1.962 2.552 4.590 6.813 2.993 4.041 2.252 1.937 8.656 6.547 1.089 1.862 1.097 4.111 6.726 5.549

Kii/ha 63,74 228,59 74,58 154,63 184,93 208,90 250,89 18,80 274,52 220,00 275,35 134,96 92,32 25,14 5,07 27,41 81,12 105,74 252,6 121,8 209,8 21,6 89,63 14,68 261,87 195,83 227,78 15,67 274,56 68,57 68,57 68,43 238,91 206,09 51,23 130,05 28,16 284,33 12,27 35,55 11,53 7,9 106,5 142,5 306,93 229,62 97,32 32,78 130,47 123,87 237,54 33,40 351,88 215,22 211,12 204,59 155,57 5,10 174,68 36,30 30,51 154,14

Bina deti 1.070 989 654 669 255 207 203 199 285 478 308 794 415 496 142 849 165 439 295 181 290 1.178 537 664 276 171 576 483 190 471 388 212 304 570 1.042 358 342 190 499 184 727 387 783 264 256 123 231 291 813 462 264 642 135 248 912 1.221 178 339 208 780 142 460

Konut deti 1.729 1.914 1.876 1.192 681 707 770 223 1.040 970 483 1.979 832 2.610 124 1.273 175 1.802 1.182 328 574 1.803 972 443 899 403 1.179 1.573 1.071 1.240 1.517 1.859 609 2.202 1.552 790 616 804 1.063 1.341 828 584 2.021 631 1.899 613 561 747 1.175 2.224 1.027 1.020 762 569 2.338 2.026 347 401 348 1.130 1.913 1.351

yeri deti 58 148 69 67 8 81 900 3 47 56 18 94 1.114 80 32 47 3 99 102 1.365 57 26 45 1.303 40 25 61 85 129 49 204 72 9 132 805 16 47 421 27 84 26 21 102 23 293 602 386 35 38 94 936 27 286 51 158 112 24 7 40 49 119 45

Okul deti 1 1 6 2 1 2 1 3 1 2 1 1 5 1 3 2 3 1 1 2 2 2 2 3 3 3 2 1 2 3 4 2 1 1 2 1 1 3 1 2 1 1 2 1 1 1 4 6 3

Resmi Tesis deti 1 1 10 1 1 1 1 1 5 2 5 5 2 3 4 3 3 5 4 5 1 3 3 10 4 1 6 4 3 5 11 1 2 1 3 4 1

47

248

Arazi Kullanm a) Yeil alanlar

ehirde yeil alan fazla bulunmamaktadr. ncelikle ormanlk diyebileceimiz en nemli alan Kardeler Mahallesi ve Yeniehir Mahallesi arasnda ok byk saylamayacak bir arazi orman arazisi olarak yer alrken, dier yeil alanlarn birou ehir iindeki (ayr ve birka aatan ibaret) Mezarlk arazisi (Alibaba, Halfelik, Yular tekke ve Aydoan) olduunu belirtmek gerekir. Bir dier yeil alan ayyurt Mahallesinde yer alan Ethem Bey Park ve burann kuzeyinde yer alan tarm arazisi ve ehir iinde yer alan parklar dnda yeil alan mevcut deildir.

b) Ak ve Bo Alanlar
Bu alanlar en fazla Dirili, Fatih, Tuzlugl mahalleleri arasnda kalan konut yapmna msait, bo ve engebesiz bir blgeye tekil ettii iin ayr bir alan olarak gsterilmitir. Buna ek olarak Kzlrmakn her iki tarafnda byle bo ve ak alan mevcuttur. Ancak buras akarsu havzas iersinde yer almas dolaysyla srekli bo kalacak bir alandr.(Birka yl iinde sadece turistik amal baz tesislerin yaplma ihtimali belediyece belirtilmitir.)

c) ve Ticaret Alanlar
Ticaret alanlarnn en youn olduu blge ehrin kalbi saylabilecek, Atatrk ve stasyon Caddelerinin kesitii ve bunlarn yannda yer alan yan caddelerdir. Ksacas ehrin tam gbeini kapsayan bir yeri kaplamtr. ehirde akla gelebilecek her trl ticari faaliyet haritada da iaretlenen bu alanda gereklemektedir. arba, rtlpnar, Sularba mahallerinin kesitii bir noktada ehrin ticari adan en canl alan haline gelmitir. Gsterilen bu alan dnda ehrin en geni ticari alan ise Gltepe Mahallesinde yer alan, Toptanc hali ve Kmr tevziine ayrlan geni bir blge gsterilebilir.

49

d) Sanayi alanlar:
ehir arazisinde yer alan en byk sanayi alan ehrin kuzeybatsnda yer alan bir blgede planlanm, hatta buraya Sanayi Mahallesi ad verilmitir. Ancak bu alann byk bir ksm da konut alan olarak kullanlmaktadr. Yinede ehrin en nemli sanayi kurulularndan iki tanesi bu alanda yer almaktadr. Dier sanayi alanlar ise Kad Burhanettin Mahallesinde yer alan demiryollar fabrika sahas, Gltepe Mahallesinde yer alan iki adet kk sanayi tesisi; Demircilerard ve Mehmet Akif Ersoy Mahallelerinde birer adet kk sanayi alan yer almaktadr.

e) Rekreasyon Alan
Bu alann ayrlmasnn sebebi kesin hatlarla, turistlerin en youn olarak ziyaret ettii tarihi eserlerin burada younlamasdr. Buras Uluanak, Eski kale ve Kaleard mahallerinin iinde yer alan bir blgedir. Burada Buriciye ve ifahiye medreseleri, Kongre mzesi, Kale ve Kale Cami, Ulucami, Gk medrese gibi Osmanl ve Seluklu dnemine ait eserlerin toplanm olmasdr. Dolaysyla bu alan kullanm itibariyle bir sit alan olarak karmza kmaktadr.

f) Askeri Alanlar:
ehirde yer alan en geni askeri alanlar Mimar Sinan ve Seluklu mahalleleri iersinde, Barbaros Bulvarnn gneyinde yer alan, levazm klasnn bulunduu yer en geni askeri tesis alandr. Bir dier askeri alan ehrin kuzeyinde Mevlana ve Fatih Mahalleri arasnda yer alan, Temel tepe klas adyla anlan askeri blgedir. Bir dieri Drt Eyll Mahallesi ierisinde askeri dikimevi, son olarak belirtmek gerekirse Mehmet Paa Mahallesinde yer olan orduevi de yine askeri alanlara ekleyebileceimiz yerlerdendir.

50

g) Konut Alanlar:
Sivas arazi kullanmna bakldnda en fazla alann konut arazisine ayrldn grmekteyiz. Yaplama ehir merkezine yakn alanlarda ok katl binalar eklinde kendini gstermekteyken, bu durum kenar ksmlara gidildike, hem kat saysnda hem de binann yapm malzemesinde baz deiiklikler grlmektedir. Dier taraftan ehrin dou ve bat kesimlerinin neredeyse tamamna yaknn konut alan olarak kullanld ve ayrldn grmekteyiz. Dier taraftan konutlarn en yaygn olduu tarafn ehrin bat kesimlerinin olduunu da belirtmek gerekir. Ancak konut says fazla olmayan alanlar da mevcuttur. zellikle Fatih ve Dirili mahalleleri arazileri ok geni olmalar sebebiyle konut younluunun fazla olmad alanlar olarak karmza kmaktadr.

Belirtilmesi gereken bir dier konuda; Konut arazilerinin birou birbirine benzemeyen binalar oluturmasdr. ehrin zellikle Kmbet, Seluklu, Dirili, Yeniehir, Mimar Sinan Mahalleleriyle, nn, Barbaros Bulvarna bakan yerlerde tek tip konutlarda diyebileceimiz kooperatif tr konutlarn geni yer tuttuunu grmekteyiz. zellikle burada asker, polis ve ii kesimine ait lojmanlarn geni yer tutmas bu ekilde bir arazi kullanmn ortaya karmtr.

51

52

III. EKONOMK FAALYETLER A. TCARET

Ticaret, Sivas ekonomisinde en byk sektrdr. Yaplan ticari faaliyet, daha ziyade i tketime ynelik gda ve dier ihtiya maddeleri ticaretine dayanr. ticarete konu olan mallarn byk bir ksmn, ehrin evresinde retilen bitkisel ve hayvansal rnler ile ehir dndan gelen sebze, meyve ve dier tketim mallar oluturur. Satlan tarm rnleri arasnda un, bulgur, yeil mercimek, st, yourt, peynir, tereya, bal ve pesktan yer alr. ehirde yer alan Tugay dzeyinde askeri birliin bulunmas, yine 15.000i geen renci says ile Cumhuriyet niversitesinin varl, ehirde tketime dayal bir ticarete canllk salamaktadr.

En fazla ticari ilikinin kurulduu ehirler, zellikle sebze ve meyve almnn yapld Adana, Mersin, Tokat, Amasya, Samsun, sanayi arlkl rnlerin alnd Kayseri, Ankara ve stanbuldur.

Tablo 8. ehirdeki Ticari Meslek Kurulular Kurulular Ticaret ve Sanayi Odas Ziraat Odas Ticaret Borsas Esnaf ve Sanatkrlar Odalar Birlii Esnaf ve Sanatkrlar Odas Says 1 1 1 1 44

Sivas dndan satn alnan mallar; ya meyve ve sebze, akaryakt, makine ve oto yedek paralar, tekstil rnleri, inaat malzemeleri ve plastik gibi rnlerdir. Sivasn ihra ettii rnler arasnda hububat, canl hayvan, deri, yn ve sakatat gibi tarmsal rnler, el sanatlarna dayal hediyelik eyalar, baz madenler, metal ve plastik rnler yer almaktadr.

Sivasn ticari hayat ekillendiren en nemli yerse zellikle stasyon Caddesi ve Atatrk Caddesidir. ehrin can damar saylan bu iki caddede her trl alveri merkezi yer almaktadr. Genel itibariyle maazalar, beyaz eya dkknlar, gda zerine

53

marketler yine bu alanda yer almaktadr. Bir dier nemli cadde Fevzi akmak Caddesidir. Bu cadde boyunca ticari hayat canldr. Birbirine yakn iki adet sebze hali, baharatlarn bulunduu bir ar burada yer almaktadr. Burada Kunduraclar ars denilen bir binada, ayakkab dkknlar, giyim maazalar, terzilerin yer ald, 6 katl Sivasn en byk arlarndan biri yer alr. Yine ayn caddede Tahan denilen tarihi binada antaclar ve kahvehaneler yer almaktadr.

Tablo 9. Sivas Ticaret ve Sanayi odasna kaytl iyerlerinin meslek gruplarna gre dalm letme Hububat ve Bakliyat Perakende Bakkaliye Et mamulleri ve besiciler Manifaturaclar Deri Mamulleri Kitap-Krtasiye-Matbua Oto yedek Para Kat Yakt Mamulleri naat Malzemeleri Yapm leri Nakliye stirahat ve Elence Yerleri Says 52 111 71 45 33 59 125 40 180 201 67 54 Sarraflk, Salk Hizmetleri Mobilya Akaryakt Kereste Elektrik Malzemeleri Sanayiciler Bankalar-Sigortaclar-eitim Hizmetleri Kooperatifler letme Toptan Bakkaliye Gda Maddeleri malat Sebze Komisyoncular Tuhafiye Konfeksiyon Says 133 104 35 68 204 175 143 60 103 188 198 243

Sivasn muhtelif yerlerinde, zellikle Atatrk Caddesinde kuyumcu dkknlar yer alsa da, Paa Caminin hemen altnda kuyumcu ve gmlerin yer ald bir ar mevcuttur. Kepenek Caddesi denilen caddenin en nemli zellii, zerinde ok sayda krtasiye-kitap sat noktasn bulundurmasdr. Demircilerard Mahallesinde 1 adet buday pazar; Pulur Mahallesinde ve sebze halinin karsnda ikinci el eya dkknlar; Behram Paa Hannda mermer atlyesi, ss eyalar ticareti; Belediye arkasnda ise matbaalar saylabilecek balca nemli ticari meknlardr. Sivas genel itibariyle gda ticaretinin youn olduu bir ehirdir. Bundan dolay 2002 ylndan sonra spermarket zircilerinin alnda byk art olmutur. Bunun temel sebebi zellikle hazr tketici grup olan renci, memur ve asker arlkl bir yer olmas ve bunlarn ihtiyalarn bu tr marketlerden karlanmasdr. 54

B. SANAY
Merkezde sanayi istenilen seviyede gelimemitir. Sanayileme, devletin nclnde 1930lu yllarn sonunda balamtr. 1939 ylnda Cer Atlyesi (Tdemsa), 1943 ylnda imento Fabrikas, 1946 ylnda Askeri Dikimevi ve 1955 ylnda Divrii Madenleri Messesi Cumhuriyet dnemi nemli sanayi tesisleri olarak kurulmutur.

Resim 16. Sivas Organize Sanayiden Grnm

Sivas ehri grnm itibariyle bir memur ve ii ehri halinde karmza kmaktadr. zellikle iilerin kamu sektrnde almas ehrin tamamen bir tketici ehri hviyeti kazanmasna yol amtr. Nfusun hzl artmasyla birlikte ehirde isizlik oran ok fazla hale gelmitir. Dolaysyla merkez bir sanayi ehri olmaktan ok hazr tketen bir alan haline geldii grlebilir. Zaten sanayi iin gereken hammadde ve sermaye gibi temel unsurlar olmad gibi, bunlarla ilgili gerekli alma da yaplmamtr.

55

Sivas I. Derecede Kalknmada ncelikli iller arasnda yer almaktadr. 2005 yl itibariyle karlan yasalarla birlikte ucuz kredi olanaklar ve enerjide yaplan indirimler ile birlikte canlanmaya balad sylenebilir. Buna ramen merkezde Trkiye apnda bahsedilebilecek irket yda sanayi kuruluu yoktur. Hlbuki nemli yol kava zerinde yer almasna ve evresinde sanayisi gelimi ehirler var olmasna ramen, bu konuda gelimedii sylenebilir.

ehir sanayi bakmndan gelimemi olduuna daha nce deinmitik. Kamuya ait 8 sanayi kuruluu mevcut olup bu iyerlerinde 5.327 personel almaktadr. zel sektre ait ise 76 tesis yer alrken bu iyerlerinde 4.320 kii almaktadr. Kamuya ait nemli sanayi kurulular; Beton Travers Fabrikas, Tdemsa (Demiryollar makineleri sanayi), Askeri Dikimevidir. zel sektre ait nemli sanayi kurulular; imento Fabrikas, Et balk Kombinas, Sida, Sihaz,Esta, ve Kmsandr. Bu kurulularn birou orta leklidir. Dolaysyla lkede sz sahibi olan kurulu says azdr. Ayrca istihdama katkda bulunsalar bile bu yeteri miktarlarda deildir. Ayrca ii alm pek fazla yaplmamaktadr. Kamu kurumlarndaysa kadrolu ii says giderek azalmaktadr.

Sanayi kollarnda yer alan nemli Tesislerden biri Tdemsadr. Sivasn kayda deer ilk sanayi kuruluudur. 1939 ylnda faaliyete geen Sivas Cer Atlyesidir. Demiryolu ulamnn gelimesine paralel olarak atlyenin retim ve istihdam kapasitesi artrlmtr. Tesis, 1958de Sivas Demiryollar adyla faaliyetini srdrmtr.1960l yllarn banda kmrl lokomotif retimine balamtr. Bu dnemde 5.000 kiiye i salayan fabrika; 1975 ylnda faaliyet sahas genileterek, motorlu lokomotif, vagon ve dkm ksmlar kurulmutur. Ad deimi SDEMAS (Sivas Demiryolu Makinesi Sanayi Messesi) olmutur. Gnmzde TDEMSA (Trkiye Demiryollar Makineleri Sanayi Anonim irketi ) adn alarak bnyesinde hala 2.400 kiiyi istihdam etmektedir.

SETA, 1992 ylnda kurulmutur. 30 iinin alt fabrikada ylda 500 ton elik ve pik dkm imal edilmektedir.

56

AKTES Is adndaki fabrika, 50 iiyi istihdam etmekte olup, kalorifer kazan imal zerinde faaliyet gstermektedir.

Sivas Alminyum, Profil imal eden fabrikada 20 ii almaktadr. Bu i kolundaki dier iletmeler: Bak ivi, Alpan Profil, Aydoan Demir ve Dousan Emayedir.

Tekstil Sanayinde son yllarda gelime yaanmakta ve zellikle stanbulda tekstil iiyle uraan Sivasllarn yatrmlar giderek artmaktadr. Yce tekstil, Yldrm orap, Birgl orap, nyldz amarlar, Sivas Tekstil, Y-Teks, Anadolu Tekstil, Acar orap, Ak Teks tekstil zerine faaliyet gsteren firmalar bulunmaktadr.

imento Fabrikas, Orta Anadolunun imento ihtiyacn karlamak zere 1943te faaliyete gemitir. 1954te fabrika sahasnda tula, kiremit fabrikas kurulmu olup 1992de zelletirilmitir. 300 kii almakta ylda 320.000 ton imento retmektedir.

Beton Travers Fabrikas 1976 ylnda Ulatrma Bakanlna bal olarak kurulmutur. Demiryollarnn travers ihtiyacn karlamak iin kurulan fabrikada 100 ii almaktadr. Bu i kolundaki dier iletmelerse; zbelsan Hazr Beton, Sivas Kire Sanayi, Alpaysan kire, BMT, Ak Mermer, Akn Mermer.

Mobilya Sanayisinde, Yunus Kanepe, zde kanepe, Tura Kanepe, kbal Kanepe, Zeki Mobilya, Asl Mobilya, Aras Mobilya nemli kurulular olarak gsterilebilir.

Sivas 1. Organize Sanayi Blgesi, Kent merkezine 6 km. mesafede Erzincan karayolu zerinde 180 hektarlk bir alan zerinde bulunmaktadr. 40 hektarlk alan Sivas Belediyesi tarafndan hafif endstri sahas olarak 1989 ylnda kamulatrlmtr. Buna ilave olarak 1994 ylnda 33 hektarlk bir alan kamulatrlarak toplam 73 hektarlk bir organize sanayi blgesi teekkl etmitir. Sivas-Merkez 1. Organize Sanayisi Blgesi

57

Mdrlnde 1 kontrol mhendisi,1 muhasebeci,1 hizmetli olmak zere 3 kii grev yapmaktadr.

Sanayi yatrmclarnn youn istei zerine Organize sanayi Blgesi mteebbis heyeti bu blgeye 107 hektarlk bir ksm kamulatrlarak ilave etmi, imar ve parselasyon planlar tamamlanm ve de 1997 yl sonunda mteebbislere sunmutur. Organize Sanayi Blgesinde retime gemi sanayi tesislerinde halen 912 kii istihdam edilmektedir. Tahsis edilen parsellerle birlikte ilgili sanayi kurulularnn tamamnn faaliyete gemesi ile birlikte, bu say yaklak 4000 kiiye ulamas beklenmektedir. Bu durum Sivas ehrinin gelimesinde ve isizliin zmnde nemli yol kaydedilecei manasna gelmektedir.

Tablo 10. Sanayi Kurulularnn Sektrel Dalm Makine malat Madencilik Tekstil Plastik ve PVC Gda Mermer Yem Mobilya Demir elik-Alminyum Profil naat Sanayi Iscam Kalorifer Kazan malat Dierleri Toplam 12 5 7 7 13 4 4 7 4 5 2 4 10 84

1997 ylnda artan arsa taleplerini karlamak zere SivasKayseri yolu zerinde bulunan Trkiye Demir elik Fabrikalar Genel Mdrl Sahasnda 850 hektarlk alan II. Organize Sanayi Blgesi olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlnca belirlenmi olup, Devlet Planlama Tekilatnca da onaylanarak 1997 yl yatrm programna alnmtr. Bu alan iin teebbs halen devam ettirilmekte olup Trkiye demir-elik iletmelerine ait olan 528 hektarlk alann satn alnmasyla ilgili olarak bu genel

58

mdrlkle grmeler devam etmektedir. Ayrca, 72 iyeri kapasiteli Ahap leri Sanayi Sitesinin inaat bitmek zeredir17.

Merkezde 4 adet Kk Sanayi Sitesi bulunmaktadr. Bunlar;

Merkez 1 Kk Sanayi Sitesi

: 127 yeri

Merkez 1 Kk Sanayi Sitesi

: 310 yeri

100. Yl Kk Sanayi Sitesi

: 95

yeri

4 Eyll Kk Sanayi Sitesi

: 500 yeri

Sivas kenti sanayi sektr faal nfus iin nemli bir gelir kaynadr. Fakat yeterli deildir. nk kurulularn birou kk ve orta lekli olduklarndan, en ufak bir ekonomik krizden kolaylkla etkilenebilen krlgan bir yapya sahiptir. (1994 krizi 1999 krizi) Ancak yaplan almalar yinede ehrin gelimesinde umut verici olarak gzkmektedir. zellikle ucuz kredi, enerji ve alan tahsisi bakmndan gelimeler ilgi ekicidir. zellikle stanbul gibi byk ehirlerdeki Sivasl i adamlarnn bu konudaki yardmlar ehir halknca beklenmekte olup, byle bir yardmn gelmesiyle birlikte en azndan ehir kendini idare edebilecek bir konuma gelebilir, sonuta isizliin azalmasyla g orannn azalmas beklenebilir. Hatta byk ehirlerdeki Sivasllar (Bu miktarlar baz illerimizde milyonlarla ifade edilmektedir.) geri dnerek byk ehirlerin zerindeki nfus yk azalabilecektir. nk bir ehrin geliebilmesinde ncelik sanayinindir. Bylece ehrin grnts, kamuda alan ii, memur ve renci ehri imajndan kurtulacaktr. Tketen bir ehir olmaktan ok reten, rettiini tketen fazlasn satarak ehre girdi salayacak, bir ehir grnm kazanacaktr. Bu da g durdurarak ehrin bir tara grnmnden kurtulmasn, belki gelecek yllarda sanayiturizm hatta ve hatta bir bilim ve sanat merkezi olmasn salayabilecektir.

17

Ekonomik Rapor, Sivas, y.y, 2005, s. 12

59

C. TURZM
Sivas, Anadolu'nun en eski tarih ve kltr merkezlerinden biridir. M..2000 yllarnda Hititlerle balayan yazl tarihine Frigyallar, Lidyallar, Romallar, Seluklular, Osmanllar konuk olmu, 04 Eyll 1919'da Byk Atatrk'n bakanlnda toplanan Sivas Kongresi ile yeni Trkiye Cumhuriyeti'nin temeli de Sivas'ta atlmtr.

Turizmin tr ve ekillerinin birouna sahip olan ehir, 4000 yllk yazl tarihi ile ak hava mzesi gibi kltrel zenginlikleriyle kltr turizmi, ifal sularyla (kaplcalaryla) salk turizmi, doal gzelliklerinden Paabahesi, Kardeler Tepesi, v.b. gn birlik olanaklaryla doa turizmi, trbeleriyle inan (dinsel) turizmi, k artlarnn elverili oluuyla k turizmi asndan byk bir potansiyel arz etmektedir.

Tablo 11.Turizm letme Belgeli Tesislerde Konaklama ve Geceleme YILLAR Yabanc Konaklayan Yerli Kii Toplam Yabanc Geceleme Yerli Toplam 2001 307 21.364 21.671 359 25119 25478 2002 1.009 30.747 31.756 1.520 55.316 55.836 2003 1.028 35.994 37.022 1.307 63.998 65.305 2004 829 52.135 52.964 1.298 92.214 93.512 2005 1.352 53.424 54.776 2.177 96.770 98.947

ehir; son yllarda lkemizde hareketlenen turizm potansiyelinden yeterli olmasa bile payn almaktadr. Bro ve konaklama istatistiklerine bakldnda, ehir ziyaret eden turistlerin % 95'i yerli, % 5'i yabanc olduu grlmektedir. Ortalama kal sreleri yerli 1.36, yabanc 1.20 gndr. lke toplamyla karlatrldnda ehrin paynn % 0.36 olduu ve yabanc turist pazarndan ald payn ise % 0.58 olduu grlmektedir18. Bu rakamlarn Trkiye deerlerinin altnda olduu bir gerektir. Bu alanda geliimin salanabilmesi iin konaklama tesislerine yatrmn yan sra, yerli ve yabanc turiste ehrin tantlmas gerekmektedir. nk ehir birok insann bilmedii zelliklere sahiptir. Bu salandnda gerekli olan tesislere yatrmda artarak, bu tarihi
18

Turizm Enformasyon Brosu statistikleri, Sivas, y.y. , 2005

60

ehir hak ettii yere gelebilecektir. Sz konusu turizm aktivitelerinin, ekonomik kalknmasyla paralel olarak gelitirilmesi, turizm yatrmlarnn da bu dorultuda yaygnlatrlmas, ehrin turizm hareketliliini daha da arttrabilecek, ehrin folklorik deerleri de ehre ayr bir canllk kazandrabilecektir. Tablo 12.Turizm Enformasyon Brosu statistikleri YILLAR 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Yerli 6.892 7.201 9.228 8.325 11345 12450 Yabanc 1.203 1.563 2.014 1.814 2416 3825 Toplam 8.095 8.764 11.242 10.139 13.761 16275

Genellikle gn birlik bir zellik arzeden Sivas turizmi, mevsim olarak haziran, temmuz ve austos aylarnda younlamaktadr. ehrin zelliine uygun olan termal, kongre, inan ve k turizmi yln on iki ayna yaylabilirse, turizm potansiyelinin harekete gemesi salanabilir.

Sivas ehri, Orta Anadolu ile Dou Anadolu ve Karadeniz ile Gneydou Anadolu illeri arasnda bir gei noktas zerinde bulunmaktadr. 1930'larda demiryolu ve sonrasnda karayollarnn gelitirilmesi sonucunda ehir, konumu itibariyle ulam a zerinde bir kavak merkezi oluturmutur. Yk tamaclnda demiryolu, yolcu tamaclnda karayolu arlkl olmak zere evre illerle ve lkenin dier illeriyle ulam kolaylkla salanmaktadr. Son yllarda hzla gelien havayolu tamacl ehir ekonomisine ayr bir canllk kazandrmtr.

ehir Trkiye genelinde tm illerle karayolu balants bulunmaktadr. Yk tamaclnda, tr ve kamyonlarn nemli bir yeri olup, yolcu tamacl ise ehirdeki otobs irketleri ve evre illere ait ehir zerinden gei yapan otobs firmalarnca salanmaktadr.

ehir merkezinde bulunan oteller, ehir mevcut ziyareti potansiyelini karlayacak sayda ve ounluu nitelikli otellerdir. ehir merkezinde 5 adet turizm iletme belgeli, 20 adet de mahalli idarelerden belgeli otel, motel ve konaklama tesisi 61

vardr. Turizm iletme belgeli otellerin yatak kapasiteleri 558dir. Bunun yannda birok kuruluun misafirhaneleri de mevcuttur. Otellerin toplam yatak kapasitesi 667'dir. Kentte turizm iletme belgeli hizmet veren oteller Sivas Byk Otel, Kk, Sultan ve Madmak otelleridir. Ayrca Tatanlar Motelde yer almaktadr.

Tablo 13.Turizm letme Belgeli Otel ve Moteller ve Kapasiteleri Tesisin Ad ve Nitelii 1.Sivas Byk Otel (****) 2.Kk Otel (**) 3.Sultan Otel 4.Madmak Otel 5.Tatanlar Motel Kurulu Tarihi 16.09.1988 15.04.1966 04.05.1977 05.04.1995 19.10.2004 Oda Says 114 63 27 38 19 Yatak Says 234 118 57 69 41 Restoran (Kii) 270 70 50

Tablo 14.Turizm letme Belgeli Seyahat Acenteleri Grubu (A) (A) (A) (A) (B) (B) Acentenin Ad 1.Gazi Turizm Seyahat Acentesi 2.Kayadr Turizm Seyahat Acentesi 3.Haydar Turizm Seyahat Acentesi 4.Eslem Turizm Seyahat Acentesi 5.Sivas Turizm Seyahat Acentesi 6.Aydnlar Turizm Seyahat Acentesi Adresi Yeni ar Cad. Suba han K:1 No:30 Evliya Cad. Anadolu Apt. Alt No:7 Atatrk Cad. Terziler Atatrk Cad. Terziler Atatrk Cad. Terziler stasyon Cad. 50. Yl Alt No:78

Tablo 15.Turizm letme Belgeli Lokanta ve Kafeteryalar Tesisin Ad 1.Sarayhan Restoran 2.Akalan Kafeterya Kapasite 120 125

Sivas 4000 yllk tarihi ile adeta bir kltr ve sanat ehridir. zellikle Seluklu eserleri grlmeye deerdir. Kent merkezinde bulunan tarihi eserlerin balcalar:

Ulu Camii: Sivas Mzesinde bulunan kitabesine gre 11961197 ylnda Klarslan bin brahim tarafndan yaptrlmtr. 31x54 m. i llerinde ve yaklak 1674 m'lik bir alana oturan dikdrtgen planl camiinin st rts dz dam eklindedir. 62

Gney duvarna dik olarak uzanan 11 sahanl asl ibadet alannda toplam 50 yma ayak bulunmaktadr. 13.yzyln ilk yarsnda ina edilen tula rgl silindirik gvdeli minaresine 116 basamakla klmaktadr. Sekizgen kaidesinde kufi yaz eritleri, firuze renkli srl tuladandr. Camii; zamanla eilen minaresiyle olduu kadar kulara yem vakf ile de nldr. Bu vakfiye gereince gemite k mevsimlerinde kular iin yem serpilmesi gzel bir gelenek olarak srdrlmtr.

Kale Camii: Sivas Merkezinde, Seluk Park ierisindedir. Giri kaps zerinde yer alan kitabesine gre, III. Murat Sultan'n vezirlerinden Sivas Valisi Mahmud Paa tarafndan 1580 ylnda yaptrlmtr. Sivas'ta Osmanl dnemi camilerinin ve eserlerinin en gzelidir. Asl ibadet alan kare planl ve zeri kurunla kapl tek kubbe ile rtldr. Cami duvarnda, kaybolan eyalar iin "Buluntu Yeri" vardr. Cami nnde de sadaka ta bulunmaktadr. Kare planl asl ibadet alannn zerini rten olduka yksek olan kubbeye geiler; dtan oniki gen tanbur ve zerinde onaltgen kasnak yer almaktadr. Caminin beden duvarlar kasnak ve tarburo kesme tatan ina edilmitir. Ayrca mihrap ve minberi mermerden olup, stalktitlerle sslenmitir. Kuzeybat kesinde camiye bitiik ve da tantl olarak ina edilen minare kaidesi ve pabu ksm tatandr. Pabu zerinde ykselen tula rgl minare gvdesi onaltgendir. 6 sra kirpi dizeli erefe altna sahip minarenin korkuluu talarla evrelenmi, tula rgl petek ksmnn zeri dtan kurunla kapl sivri bir klahla sonulandrlmtr. Plan tertibi; mimar slubu, ssleme elemanlar ve ince uzun zarif minaresi ile Osmanl dnemi camilerinin btn gzelliklerine sahip bir eserdir. Meydan Camisi: 1564'te Sivasta, Koca Hasan Paa yaptrmtr. Kesme tatan dikdrtgen planl yap, eimli at ile rtldr. Minaresi tek erefelidir.

Aliaa Camisi: 1589'da Behram Paa'nn olu Mustafa Bey tarafndan yaptrlan cami, kubbeli ve yaln bir yapdr. l yonca biiminde kemerle evrili mihrap nii, mukarnas bezemelidir.

Alibaba Camisi.: 1792'de yaplan cami; dtan ahap at, iten kubbe ile rtldr. Dtan minare tek erefelidir.

63

Resim 17. ifte Minareli Medrese

ifte Minareli Medrese: lhanl veziri emseddin Mehmet Cveyni tarafndan 1271 ylnda yaptrlmtr. Hadis ilmi okutulan medresenin sadece dou ynndeki asl cephesi ayakta kalmtr. n yz, ortada iki minareli takap, iki yanda pencere ve ke kuleleri ile kompoze edilmitir. Byle bir uygulama ile daha canl hareketli, k-glge oyunlarn kuvvetlice hissettiren bir cephe elde edilmitir. Kesin olmamakla birlikte eserin mimarnn Kelk bin Abdullah olduu sanlmaktadr.

Gk Medrese: Seluklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali tarafndan 1271 ylnda yaptrlmtr. Mimar Konyal Kaluyan'dr. Ta kap zerinde ykselen tula rgl iki minaresindeki mavi inilerden dolay Gk Medrese adn almtr. Plastik sanatlarn aheserlerinden olan ta kapda mermer malzeme kullanlm olup, Ta kapsnn st iki kesinde i ie girmi hayvan motifleri vardr. Medreseye girite sada mescit, solda ise Darl Hadis blm mevcuttur. Avlunun kuzey ve gneyinde alt stun zerine ina edilmi kemerli bir revak bulunmaktadr. Bu revakn gerisinde kk kaplardan hcrelere geilir.

64

ifaiye Medresesi: Seluklu park ierisinde, ift Minareli Medresenin tam karsndadr. 1217 ylnda Seluklu Sultan I.zzeddin Keykavus tarafndan yaptrlmtr. Anadolu Seluklu Tp sitelerinin ve hastanelerinin en eski ve en byk boyutlarndandr. 1220 ylnda vefat eden I.zzeddin Keykavus, vasiyeti zerine ok sevdii Sivas'taki ifaiye Medresesi'nin gney eyvanndaki trbede ailesi ile birlikte yatmaktadr.

Buriciye Medresesi: Anadolu Seluklu Sultan II. Gyaseddin Keyhsrev zamannda dnemin ileri gelenlerinden Hibetullah Burucerdi olu Muzaffer tarafndan 1271 ylnda yaptrlmtr Ta kapdaki ta iilii ile giriin solunda yer alan trbe inileri nemlidir. Drt eyvanl ve ortas ak avlulu gzel bir Seluklu medresesidir.

Behram Paa Han: 1576 Ylnda Sar Behram Paa tarafndan yaptrlmtr. Kesme tatan iki katl ve- ortas ak avlulu, etrafna odalar yerletirilerek ina edilen hann bir de ahr ksm mevcuttur. Gney ynnde da tantl, sivri kemerli bir giri cephesi, giriin zerinde dilimli kemere sahip iki penceresi yer almaktadr. Pencerelerin sa ve solunda aslan motifi ilenmitir

Tahan: iki katl, ortas ak avlulu kesme tatan ina edilmitir. Kitabesi bulunmayan Tahan'n mimari slubu bakmndan 19.yy. yapld sanlmaktadr. zeri ak olan i avlu ortasnda ift bal aslan balarnn azndan su akan bir ta havuzu bulunmaktadr. avluya dou, kuzey ve gney 'ynlerinde bulunan kaplardan girilmektedir. avlunun kuzey ve gney ynleri revakl olup, revak gerilerinde dkknlar sralanmtr.

Alacahan:17.yzyl Osmanl dnemine ait olduu sanlmaktadr. pek Yolu (SivasMalatya) zerindedir. Siyah beyaz kesme talarla almak olarak rlmtr. Cami, han ve sur duvarlarndan olumaktadr. Merkezinde Suba Han vardr. Eski Malatya-Sivas yolu zerinde bulunan Seluk Han vardr.

Kurunlu Hamam: Sivasn en byk hamamdr. 1576 ylnda Behram Paa tarafndan yaptrlmtr. Kadn ve erkek bitiik ifte hamam olarak ina edilmitir. Klasik Osmanl hamamlarnn tm belirgin zellikleri grlr. 65

Meydan Hamam: Meydan Camisi yaknndadr. 16. yzyl yaps olup, Osmanl hamam mimarisinin zellik ve gzelliklerini bir arada tamaktadr.

Eri Kpr: Sivas'n 3 km. gneydousunda, Sivas-Malatya eski karayolu ve Kzlrman zerinde 18 kemerli bir kprdr. Uzunluu 179,60 m. eni 4.55 m.dir. En byk kemer akl 7.70 m.dir. Ayn dorultuda olmad iin eri kpr denilmitir. Kprnn kitabesi olmad iin hangi tarihte ve kim tarafndan yaptrld bilinmemektedir.

Kesik Kpr: Sivas'n 10 km. gneybatsndadr. 13. Yzyl Seluklu yapsdr.

Boaz Kpr: Sivas'n 10 km. dousundaki kpr, ortaaa tarihlenmektedir. Sivri kemerli, alt gzldr.

Atatrk Kongre ve Etnografya Mzesi: 411 Eyll 1919'da Sivas Kongresi'nin yapld binadr. 1981 ylna kadar okul (lise) olarak kullanlan bina; onarm ve tehir tanzimi gerekletirilerek, 1990 ylnda mze olarak ziyarete almtr.

nn Kona: smet nnnn ortaokulunu okuduu yllarda ikamet ettii evdir. Gemi yllarda Sivas Belediyesi tarafndan mze haline getirilen konak, 2000 ylnda Sivas Valilii zel dare imknlaryla satn alnarak "Mze Ev" olarak yeniden dzenlenmitir.

66

D. HABERLEME 1- Telekomnikasyon Hizmetleri

Dnyada yaanan iletiim teknolojisindeki gelimelere paralel olarak lkemizde ve dolaysyla Sivasta da 1980li yllarda sabit telefonlar iin yaplan yatrmlarla telekomnikasyon alannda tam anlamyla devrim yaanm ve yllardr bekleyen telefon talepleri karlanmtr. Sivasta ilk otomatik telefon santrali 1949 ylnda 2.000 hat olarak verilmitir.

Resim 18. Sivas Posta Telgrafhanesi (1925)

2003 ve 2004 yl ierisinde yaplan versiyon deiiklikleri tm santrallere uyguland belirtilmitir. Sivas merkezinde 10 adet telefon santrali yer alrken (EWSD, EWSDR, AXE, S12, SI2000, Elif1, Elif2, Dicle, Frat Levent, SI-2000R tipi santral olarak dalm gstermektedir) santral saysallama oran % 82dir. Bunlardan Elif ve Frat tipi santrallerde ayrntl fatura ve abone kullanm kolaylklar (ar ynlendirme, telefon kilitleme, uyandrma v.b.) hizmetleri verilmektedir.

Sivasta hizmet veren jetonlu ankesr says 6, manyetik kartl ankesr says 35, smart (kredi kartl) ankesr says ise 797dir. Kablosuz Telefon Sistemi ve Abone Says, 1986 ylnda uygulamaya konulan bu hizmet, kablosuz telefon sisteminden faydalananlarn says ise 2.134'dr. Sabit Telefon Kontr Deerleriyse Sivas ehrinde 2003 yl iin bir abonenin aylk kontr ortalamas 350, 2004 ylnda 330 kontr olup, 2005 ylnda ise aylk kontr ortalamas 324 olarak gereklemitir. 20032005 dneminde aylk kontr ortalamasnda bir dme grlmektedir. Bu dn en byk nedeni cep telefonu kullanmnn yaygnlamasdr. Sivasta sabit telefon abone oran % 21 olup, yaklak 5 kiiye bir telefon dmektedir. Trkiyede abone younluu % 28 iken, Sivasta abone younluu % 21dir. NMT Mobil Telefon Sistemi, 2003 ylnda 192 olan NMT abonesi, 2004 ylnda 171, 2005 ylnda 140 olmutur. Bu konuda lke genelinde grlen d, Sivas iin de geerli olmaktadr. Bu dn en byk nedeni ise GSMlerdeki (cep telefonlar) hizmet eitlilikleri ve kullanclara ynelik yaplan indirimli tarifelerle birlikte kullanclarn cep telefonlarna ynelmeleridir19. Sivasta GSM cep telefonu saysnn 250.000 civarnda olduu tahmin edilmektedir.(Deikenlik gstermektedir kesin kayt bulunamamtr.)

2- Posta Hizmetleri
Posta hizmetleri Sivas ehrine bal Lokal Merkezler 5.Er Eitim Tugay, Sivas Posta leme Merkezi ve Sivas PTT Merkez Mdrlkleridir. Sivas merkez ve 8 ubesi Aydoan, Cumhuriyet niversitesi, Halil Rfat Paa, Karyaka, Kmbet, Otogar, Sanayi, Sivas-Gar, olarak ubeleri bulunmaktadr.

19

Sivas Trk Telekom Verileri, Sivas, 2005

68

Tablo 16.Sivas Posta Hizmetlerinin Yllara Gre Dalm (Adet)

2002 Mektup Posta Gnderileri Kaytl Mektup Kabul Kaytsz Mektup Kabul Kk Paket Kabul Baslm Kt Kabul Acele Posta Gnderileri APS Kabul Tebli lemleri Tebligat Kabul Koli Hizmetleri Koli Kabul Yurtii Yurtd Yurtii Yurtd Yurtii Yurtd Yurtii Yurtd Yurtii Yurtd Yurtii Yurtii Yurtd 2003 2004 2005 185.337 17.320 1.283.632 120.481 3.347 798 160.593 5 49.367 860 231.159 5.075 163

155.189 186.287 193.571 11.434 11.701 27.856 2.560.193 2.328.010 1.683.092 104.264 113.720 153.111 1.900 3.138 1.801 322 408 512 226.829 95.405 131.291 20.816 1.739 2.351 55.621 706 182.785 5.048 71 53.750 479 186.737 5.409 104 46.018 615 170.823 5.355 126

Kaynak: Sivas PTT. Bamdrl, 2005 Sivas 20022005 yllarnda verilen posta hizmetleri incelendiinde mektup ve acele posta gnderileri genel olarak dme eiliminde olup yllar itibariyle azalmaktadr.

Tebligat kabul ilemlerinde zellikle 2004 ylnda byk bir art olurken, koli hizmetlerinde fazla olmasa da bir azalma grlmektedir. Telgraf kabul hizmetlerinde ise teknolojinin gelimesine bal olarak 2005 ylnda 2001 ylna oranla yzde 40lara varan dler yaanmtr. En fazla azalma ise PTTnin yapt telefon faturas tahsiltlarnda olmutur. Bunun nedeni, PTTnin 1995 ylnda Telekomdan ayrlmas ve Trk Telekomun 2001 ylnda fatura tahsilt yapma yetkisi bulunan Trk Telekom bayilerini amasdr. PTT bu eksiklii dier GSM irketleri ile anlaarak gidermeye almtr. Son yllarda bankaclk ilemlerinin, Teda ve su fatura tahsiltlarnn da PTT tarafndan yaplabilmesi nedeniyle tahsilt ilemlerinde de nemli artlar olmutur. Ayrca sz konusu dnemde havale kabulde de art grlmtr. Havale ilemlerindeki artn nedenleri bankalardan farkl

69

olarak havaleleri alclarn adreslerine teslim etmeleri ve hemen hemen tm iyerlerinde otomasyona geilmesi ile havale ve ek trafiinin hzl bir ekilde sunulmaya balanmasdr. Otomasyona ak tm merkezlerde uluslararas hzl para transferi ilemleri gerekletirilmektedir.

ehir ii veya ehirleraras her trl ulatrma arac kullanmak suretiyle kargolar gndericinin talimat erevesinde alcsna ulatrmak amacyla, adresten alma ve adrese teslim hizmeti de dahil olmak zere, her trl hizmeti sunan ve bu amala yeterli dzeyde rgtlenerek, personel, ara ve gereci bnyesinde ihtiva eden gerek veya tzel kiiler tarafndan organize olmu bir ekilde dzenli seferlerle ve belli zaman sreci iinde sigorta gvencesi altnda gerekletirilen kargo tamacl hizmeti veren zel kargo irketlerinden olumaktadr. Yurt i, Aras, Horoz, Kargo, hls, MNG, Huzur, Kargo and Kargo olmak zere toplam sekiz kargo irketi hizmet vermektedir. Sivasta ilk radyo yayncl 1992 ylnda u anki ismi Radyo Gne olan Anadolu FM ile ilk TV yayncl ise 1995 ylnda SRT ile balamtr. ehir merkezinde 3 TV yayn, 9 radyo yayn bulunmaktadr. ehir merkezinde hizmet veren radyolardan Lider FM, Hilal FM ve Sivas FM ile radyo yayncl yaplmaktadr ehirde 11 adet gnlk gazete yaynlanmakta olup, Hakikat Gazetesi 1949, Anadolu Gazetesi 1953 ylndan itibaren yaynlanan en eski, Demokrat, Gazete Sivas, Pusula Haber, 4 Eyll Gnei ise 2005 ylnda yayna balayan en yeni gnlk gazetelerdir. Akam, Gne, Tercman, Sabah ve Dnya gazetelerinin de temsilcilikleri bulunmaktadr. Anadolu Ajans bata olmak zere 5 haber ajans Sivasta faaliyet gstermektedir. Ayrca ulusal basndan be televizyonun temsilcilikleri de bulunmaktadr. Trkiye genelinde evinde ve iyerinde Internet eriimine sahip insanlarn toplam nfusa oran yzde 5 civarndadr. lkemizdeki Internet nfusuna ilikin

70

yaplan aratrmalar, elikili rakamlar ortaya koymakta ve bu say 1,5 milyon ile 5 milyon arasnda deimektedir. Trkiye genelinde 3,7 milyon Internet nfusu bulunmaktadr. Bu durumda Internet nfusu, lke nfusunun yzde 5,5ini oluturmaktadr. Toplam sayy nfusa oranladmzda Sivasta Internet kullancs, nfusun yaklak yzde 8ini oluturmaktadr. 2005 ylnda ADSL kullanc says 2.016ya ulamtr. Dier taraftan noktadan noktaya balantl data transferi salayan Frame-Relay abonelerinin saysnda da byk artlar gzlenmektedir. Posta yoluyla haberlemeye ilikin toplumsal talepte genelde bir azalma olmutur. (Telefon iletiim alt yapsnn gelimesi, haberlemede kullanlan dier aralarn kullanmn azaltmtr).

Posta ve telefon hizmetlerinin birlikte yrtlmesi nedeniyle, ok sayda ube ve acente almtr. Ancak sonradan ortaya kan gelimelerle, birok iyeri gelirleri giderlerini karlayamayacak durumda kalmtr. Zarar eden bu iyerlerinin kapatlmas gerekmektedir. Fakat yre sakinlerinin giriimleri ile ou zaman bu mmkn olamamakta, mesai kstlamas yaplmasn zorunlu hale getirmitir. Yerel gazetelerin nitelikli personel gereksinimi, malzeme temini, muhabirlerine yeterli bilgi verilmemesi ve okuma alkanlnn olmamas karlatklar sorunlarn banda gelmektedir.

Hizmet veren radyo ve televizyonlarn balca sorunlar kalifiye eleman yetersizlii, finansman sknts, meslekte birliin olmaydr. ehir halknn ekonomik seviyesinin genel ortalamalara gre orta ve dk olmas, bilgisayar sahiplii ve Internete eriimi olumsuz ynde etkilemektedir. Internet kullanan ev kullanclar olduka azdr. Kamu kurum ve kurulularnda bilgisayar a tasarruf tedbirleri nedeniyle yeterince yaygn deildir. ehirde bulunan Internet kafelerin ou oyun amal hizmet vermektedir. Bilgi iin yeterince kullanlmamaktadr.

71

E.ULAIM
Sivas, corafi konumu itibariyle, dou-bat, kuzey-gney arasnda bir kpr konumundadr. Sivas deprem riski en az olan 4. derecede deprem kuanda yer almaktadr. Gerek komu illere gerekse byk ehirle karayolu ile ulam imkn konusunda her hangi bir problem bulunmamaktadr.

Resim 19. Sivas ehrinden Bir Grnm En nemli Karayollar Ankara- stanbul karayoludur. Bu yol zellikle Dou Anadoluyu batya balayan en nemli karayoludur. Zaten ehir eski dnemlerde de bu yzden nemli bir gei yolu kava zerinde yer almasndan dolay birok istila ve savaa sahne olmutur. Dier nemli yollar Erzincan-Erzurum karayoludur. Ayrca Sivas Samsuna balayan karayolu ehrin ticaretinde nemli bir yer tutmaktadr. Zaten ehrin gda ihtiyacnn byk birou bu hat zerinden yaplan ticaretle geeklemektedir. Bu balamda ehrin nemli bir yol kavanda bulunduunu ispatlam oluruz. nk lkemizden geen gerek demiryolu, gerekse karayolu asndan nemli saylabilecek hatlar buradan gemektedir.

72

Tablo 17. Sivasn Baz Byk ehirlere ve Limanlara olan mesafesi Sivas - Ankara Sivas zmir Sivas - Trabzon Sivas Sinop Sivas Gaziantep 443 km 1023 km 471 km 490 km 425 km Sivas - stanbul Sivas Bursa Sivas skenderun Sivas - Mersin Sivas Kayseri 893 km 825 km 580 km 497 km 194 km

Kaynak: Sivas Karayollar Blge Mdrl, 2005

ehir iinde fazla miktarda ara trafie kmadndan dolay fazla bir trafik problemi yaanmamaktadr. Yollarn byk blm asfaltldr. Kent iinde ulam problemi yoktur. Btn mahallelere rahatlkla ulalabilmektedir. Ancak baz kesimlere otobs daha az sayda sefer yapmaktadr. Ancak Sivasn yol ykn birka ana caddenin ekmesi ileride byk sorunlarn yaanacann bir gstergesidir. Bunu uradan anlamaktayz en ufak kaza ve yol kesiminde byk tkanklklar yaanmaktadr.

Tablo 18. Seyahat Firmalar ve Gzerghlar Firmalar Gidilen Gzergh Otogar Mdrl Ankara, stanbul, zmir, Bursa, Antalya Mersin, Adana, Tokat, Ankara, stanbul, zmir, Bursa, Metro Turizm Antalya, Kayseri Ankara, stanbul, zmir, Bursa, Yalova, Bandrma, Malatya, Sivas Tur Gaziantep, anlurfa, Samsun, Antalya, Kayseri, Mersin, Adana, skenderun, Hatay Ankara, stanbul, zmir, Bursa, Yalova, Bandrma, Malatya, Huzur Turizm Gaziantep, anlurfa, Samsun, Antalya, Kayseri, Mersin, Adana, skenderun, Hatay Kzlrmak Seyahat Hatay, Kayseri; Mersin, Adana, Osmaniye, skenderun Sivas ehri, Orta Anadolu ile Dou Anadolu ve Karadeniz ile Gneydou Anadolu illeri arasnda bir gei noktas zerinde bulunmaktadr. 1930'larda demiryolu ve sonrasnda karayollarnn gelitirilmesi sonucunda ehir, konumu itibariyle ulam a zerinde bir kavak merkezi oluturmutur. Yk tamaclnda demiryolu, yolcu tamaclnda karayolu arlkl olmak zere evre illerle ve

73

lkenin dier illeriyle ulam kolaylkla salanmaktadr. Son yllarda hzla gelien havayolu tamacl ehir ekonomisine ayr bir canllk kazandrmtr.

ehir Trkiye genelinde tm illerle karayolu balants bulunmaktadr. Yk tamaclnda tr ve kamyonlarn nemli bir yeri olup, yolcu tamacl ise ehirdeki otobs irketleri ve evre illere ait ehir zerinden gei yapan otobs firmalarnca salanmaktadr. Bu bakmdan ehir douyu i kesimlere balayan bir durak grevi grdn de syleyebiliriz.

Sivasn otogar kktr. Ancak ihtiyalara cevap verebilmektedir. ehirde ileride ticari bir canlanma olursa ancak geniletilir. Ayrca otogarn yannda bir de ky garaj bulunmaktadr. Bu garaj kylerden gelen servis aralarna hizmet etmektedir.

Tablo 18.Rayl Sistem ve Gidilen Gzerghlar stikamet Dou Ekspresi Erzincan, Erzurum, Kars Kayseri, Ankara, stanbul Gney Ekspresi Malatya Diyarbakr, Kurtalan' Gn Her gn Hergn Pazartesi, aramba Cuma

Van Gl Ekspresi

Malatya, Elaz, Mu, Tatvan Kayseri, Ankara, stanbul

Sal, Pazar Sal, Cumartesi Cuma, Sal, Perembe Hergn

4 Eyll Mavi Treni

Malatya, Elaz Samsun

Posta Yolcu Treni

74

1930 tarihinden beri faal olan demiryolu ulam ehirdeki, yk ve yolcu tamaclnda nemli bir yere sahiptir. Sivas merkezinin yakn ilelerle 491 km. ana hat 171 km. tali hat olmak zere 662 km demiryolu a vardr. Her gn Dou Ekspresi ile Kars ve stanbul ynne; Gney Ekspresi ile Tatvan, Kurtalan ve stanbul ynne; Mavi Tren ile Malatya, Kayseri ve Ankara ynne, haftann belirli gnlerinde Malatya ve Diyarbakr ynne karlkl tren seferleri, Samsun istikametine her gn posta treni vardr. Btn bu verilerin nda stanbul-Tatvan arasnda ki gzerghta en nemli noktadr diyebiliriz. Buraya gelen trenler iin bir aktarma merkezi haline gelmitir. Tabi ki bu durumun ehrin ticaretine da katkda bulunmakta olduunu syleyebiliriz. Yakn gemite hzl tren projesi Ankarastanbul arasnda yaplrsa ehir ayrca nem kazanacak, hatta her alanda grnm deiebilecektir.

ehir merkezine 23 km. mesafede sivil ve askeri amal bir havaalan bulunmaktadr. Yllk yolcu kapasitesi 620.000 yolcu/yldr. Beton kaplama olan pistin uzunluu 3810 m. genilii 30 m. olup, gece uular iin de aydnlatma sitemi bulunmaktadr. Terminal binasnda gelen ve giden yolcu salonlar, vip salonu ve idari ksm bulunmaktadr20.

Havaalanndan haftann 2 gn Erzurum balantl stanbul uak seferleri yaplrken bir ara havaalan kapanmsa da 2005 ylnda T.H.Ynn uaklarnn yan sra zel havayolu irketleri stanbul ve Ankara seferlerini balatmtr.

20

Devlet Hava Yollar Meydanlar letmesi Verileri, 2005

75

F. ETM
Sivas Anadolu Blgesinde tarihinin vermi olduu avantaj ve nemli yol kava zerinde olmas asabiyle eitim alannda tarihte gelimi olduunu grmekteyiz. Gerek Danimentliler gerekse Seluklular dneminde bunun belirtileri grlmektedir. zellikle Buriciye Medresesi ve ifte Minareli Medreseler yrenin eitim alannda tarihte gelitiini bize gstermektedir. Ancak Osmanl Dneminde pek yatrrm yaplmad bu dnemde gemiteki deerlerin devam ettii gzlemlenmitir. Bu ramen ehir gemite eitim ve kltr merkezi konumunu devam ettirmitir.

Cumhuriyetimizin temelinin atld Sivasta, Trk Milli Eitiminin temel amalarna uygun, kalknma planlarnda belirlenen hedefler dorultusunda, etkili almalar yaplmtr. Bu almalar 19902005 yllar arasndaki sre ierisinde en yksek seviyesine kmtr. Yaplan bu almalar ile amzn bilim ve teknoloji alanndaki yeniliklere ulama gayreti srdrlmektedir. Merkezde yeni okullar

almas, 1974 ylnda Cumhuriyet niversitesi'nin hizmete gemesi, eitim ve kltrmze nemli katklar salamtr.

Sivas ehrinde; 3 zel lisede 23 derslikte 40 retmen 309 renciye 3 zel Eitim okulunda 232 renciye 26 derslikte 63 retmen 3 zel lkretimde 50 derslikte 71 retmen 643 renciye 1 YBO(Yatl ..O)da 12 derslikte 23 retmen 304 renciye 1 PO(Pansiyonlu ..O )da 32 derslikte 39 retmen 921 renciye Hizmet gtrlmektedir.21

21

Sivas l Milli Eitim Mdrl Raporu, Sivas, y.y, 2005, s.36

76

Tablo 20. Sivasta lkretim Ve Ortaretim Okullarnda Mevcut Durum Okul Adlar Say renci Say. retmen Say. Snf Anaokulu 3 554 22 11 25 lkretim 69 42243 873 821 1126 24 Genel Lise 16 13324 647 287 20 Meslek Lisesi 10 4406 273 169 26

retmen Say. Bran Derslik Say retmene Den renci Says

1990 ylndan itibaren yaplan yatrmlarn neticesinde, merkez genelinde 8 yllk kesintisiz zorunlu temel eitim uygulamasnda nemli sorunlar yaanmamtr. ehirde 2000'li yllarda a nfusunun, okullama orannn, lkemiz iin hedeflenen ortalama deerlere ulamas iin kamulatrma, yatrm, onarm almalar artan bir hzla devam edildii grlmektedir.

2005 ylnda eitim-retim kadrosunda norm kadro uygulamasyla personel dalmnda tutarl bir denge olumas salanm, Sivas genelinde eitim-retim, eski klasik tip kk okul modeli yapmndan ada eitim yaplarna geilmi ve mevcut okullarn ounluunun fiziki yaplar ve donanmlar modernize edilerek hizmete sunulmutur. Yeni yatrmlarla, yeni okullarn hizmete sunulmasna devam edilmektedir.

zel idare, genel bte halk katklar ile tm imknlar seferber edilip, modern ve ada okul yaplar ehre kazandrlarak, okul sorunu byk lde giderilmitir. Bylece derslik bana den renci ehir genelinde ortalama 30 olmas salanmtr.

77

Eitim-retim ve kltr hizmetlerinde ileri dzeyde ve ada anlamda gelimeler kaydedilmitir. Lise ve dengi okullardan mezun olup, bir yksek retim programna yerleme: 1993 ylnda % 13.53, 1997 ylnda % 14.63, 1998 ylnda % 19.97, 1999 ylnda 19.44 orannda 2005 ylnda 19.52 orannda gereklemitir.

1993 ylnda Anadolu liselerini kazanma oran % 8,9 iken 2005'de 37.54'e, Fen liselerini kazanma oran 1993'te % 5.54. iken 2005'de 37.54'e ykselmitir. Ortaretim Yerletirme Snavlarnda, ehir merkezi 2004 ylnda Trkiye genelinde 26. ve 27 sralara, 2005 ylnda Trkiye sralamasnda 23. sraya ykselmitir.

Verilenler nda son yllarda retmen atamalaryla birlikte eitim alannda ehrin gemi yllara oranla gelimekte olduu grlm zellikle Cumhuriyet niversitesinin ehrin gelimesinde nemli bir paya sahip olduu gzlemlenmitir ekonomik manada renciler ehre byk katk salamtr. Bu manada evlerin deeri artm ayn zamanda ticari olarak da ehrin gelimesine katk salamtr. ehir tara saylmasna ramen eitim ve retime verilen nem gn getike artmaya balamtr. Sona yllarda dershane sektrnn merkezde hzla gelimesi bunun nemli bir kant olarak saylabilir. Sivas'ta 39+3 olmak zere 42 ilkretim okulu Milli Eitim Bakanl'nca bilgisayar Laboratuarna kavuturulmutur. Ayrca 29 okulun bilgisayar laboratuarna kavumas iin gerekli planlamalar yaplmtr. ehirdeki dier eitimle ilgili kurulularsa aada srasyla belirtilmitir.

1- Halk Eitim Merkezleri: ehir merkezindeki 4 Halk Eitimi Merkezi'nde 2005 2006 retim yl ierisinde dzenlenen 188 kursa toplam 2250 kursiyer katlmtr. Bu kurslarda kursiyerler biki-diki, makine nak, el sanatlar (makrome, kuma boyama, seramik, folklorik bebek), trikotaj, hazr giyim, sanayi makineleri kullanm kursu, halclk, bayan kuafrlk, bilgisayar, daktilografi, muhasebe, ayakkabclk, atei yetitirme, elektrikli ev aletleri bakm onarm kursu, anne ocuk eitimi, pasta biskvi, halk oyunlar, masa tenisi, arclk, balama, teknik resim, motor, ngilizce, niversiteye hazrlk, Anadolu liselerine hazrlk, bilgisayarda on parmak yazm kursu, yazma kurallar, ilk yardm, okuma-yazma branlarnda eitim grmlerdir.

78

2- raklk Eitimi Merkezleri: raklk Eitimi Merkezi 1983 Ylnda Endstri Meslek Lisesi bnyesinde alm olup, 1985 ylnda mstakil mdrlk kurulmutur. 1995 ylnda yaptrlan modern binasna tanm ve okula "Dr. Sadk Ahmet raklk Eitimi Merkezi Mdrl" ad verilmitir.

Bu Okula 20052006 Eitim retim ylnda 1018 (916+102) rak renci devam etmitir. Dr. Sadk Ahmet raklk Eitimi Merkezi'nde ustalk eitimine 351 renci katlmtr.

3- Rehberlik ve Aratrma Merkezi: Sivas Rehberlik Aratrma Merkezi 1972 ylnda kurulmu ve faaliyete gemi Milli Eitim Bakanl bnyesinde hizmet vermekte olan bir birimdir.

zel eitime muhta ocuklarn tespiti, tehisi, yerletirilecek kurumlarn seimi ve bu ocuklar iin gerekli rehberliin yaplmas ruhsal, duygusal ve sosyal ynden uyum salamayan ocuklarn durumlarn dzeltmek amac ile yaplacak zel terapi hizmetlerinin planlanmas, koordinasyonu, izlenmesi ve okullardan gelen vakalarn incelenmesi Rehberlik Aratrma Merkezi tarafndan yaplr. Rehberlik Aratrma Merkezi'nde 1 mdr, 1 mdr yardmcs, 6 rehber retmen, 3 hizmetli, 1 memur grev yapmaktadr.

4- Eitim Aralar ve Donatm Merkezi (A.S.O):Amac; eitim teknolojilerinin bilimsel veri ve metotlarndan yararlanarak, eitim. Kurumlarnn. Program ve ynetmenliklerine uygun olarak her eit eitim arac ile eitim retimi desteklemek, verimlilii artrmak olan Eitim Aralar ve Donatm Merkezi (A.S.O) Mdrl il merkezinde faaliyetlerini srdrmektedir.

lk defa 15 Ekim 1951 tarihinde "retici Filmler Merkezi" ad altnda Ankara'da kurulan merkezin Eitim Aralar retim Merkezi ile okullar arasnda bir kpr grevi yapmakta, retilen aralarn okullarda kullanlmasn salamaktr. 1 mdr, 2 mdr yardmcs, 8 retmen, 1 memur, 1 teknisyen ve 3 yardmc hizmetli personelle almalarn srdren merkezimizin faaliyetleri yledir: 179

0kullarn ders ara ve gere ihtiyalarn tespit etmek, 2-Kurs ve seminerler dzenlemek,3-Gsteri ileri, 4-0kullara dn malzeme verme, S-Datm ve ikmal ileri, 6-Ses kayt ve video band transferleri.

5- Ak lkretim ve Ak Lise: Bilindii gibi her trl okul d bitirmeler kaldrlm olup hem iinde hem de okumak isteyenler iin Ankara'da Eitim Teknolojileri Genel Mdrl'ne bal olarak Ak ilkretim Okulu ve Ak retim Lisesi kurulmutur. Trkiye genelinde her ilde bulunan Eitim Aralar ve Donatm Merkezi (A.S.O.) Mdrlkleri de Ak ilkretim ve Ak retim Lisesi'nin irtibat brolar olarak grevlendirilmitir Merkezde bu iki okula kaytl bulunan 2808 rencinin her trl kayt, kayt yenileme, renci belgesi, renci kimlii ve kitap datm ileri yaplmaktadr.

6- retmen Evi ve Akam Sanat Okulu Mdrl: Grev yapan retmenlerin morallerini ykseltmek ve hizmette verimliliklerini artrmak iin hizmeti eitim faaliyetleri dzenlenmektedir. Yaz tatillerinde eitli dinlenme kamplarndan yararlanmalar salanmaktadr. Mahalli hizmet ii eitim faaliyetleri ile hazrlayc ve temel eitim kurslarndan bu gn kadar toplam 6217 personelin geirilmesi salanmtr. ehir merkezinde 1 retmen evi ve retmen lokali ile retmenlere konaklama, barnma ve eitli sosyal faaliyet hizmetleri sunulmaktadr. . 1981 ylnda Atatrk Lisesi ilik binasnda hizmete alan retmen evi, 1984 ylnda Behrampaa ilkretim Okulu bahesine, 1992 ylnda da yeni binasna tanm olup, 178 yatak kapasiteli otel hizmeti, dinlenme ve okuma salonu, 60 kiilik toplant salonu, lokal ve bilardo salonu, bay ve bayan kuafr salonu, 300 kiilik yemek ve dn salonu, ay bahesiyle ve ayrca bnyesinde yardmlama sandyla da yelerine hizmet vermektedir.

1995 ylnda retmenevi Mdrl'ne "Akam Sanat Okulu" unvannn verilmesi sebebiyle, 1996 yl Mart aynda balam olan Meslek Kursu Yetitirme Program ile resepsiyon, servis, mutfak ve kat hizmeti kursu ile mesleki bir kurum

80

haline gelmi olup, 19992000 retim ylnda 74 kursiyer renci ile faaliyetine balamtr 7- Ziya Bey Ktphanesi:1908 ylnda Ziya Bey tarafndan yaptrlm.18000 civarnda eser bulunmakta; Bu eserlerin704 deti nadir bulunan el yazmas kitaplardan olumaktadr. Bu ktphanenin birinci katnda Dumlupnar ocuk Ktphanesi yer almaktadr.

8- l Halk Ktphanesi: katl ve geni okuma salonu bulunan bir binada 1967den beri hizmet vermektedir. 30.000e yakn kitap bulunmamaktadr. Bu ktphanenin birinci katnda Atatrk ocuk Ktphanesi bulunmaktadr. Fevzi Paa lkretim okulunun zemin katnda Fevzipaa ocuk Ktphaneside yer almaktadr

9- Cumhuriyet niversitesi

niversite, Cumhuriyetin 50. yldnmnn ansn bilimsel bir antla sonsuza dek yaatabilmek amacyla 9 ubat 1974 tarihinde karlan 1788 sayl kanunla kurulmutur. niversite kamps Sivas merkezinin 7 km gneyinde Kzlrmak kysnda 11.000 dnm arazi zerinde bulunmaktadr. 02.11.1975 tarihinde temeli atlan binalarn byk bir ounluu tamamlanarak kapal alanlar toplam 247.000 m'ye ulamtr.

247.000 m kapal alanda 8 Faklte (Tp, Fen-Edebiyat, Mhendislik, ilahiyat, iktisadi ve idari Bilimler, Eitim, Di Hekimlii ve Gzel Sanatlar), lisans eitimi veren 3 Yksekokul (Salk, Hemirelik ve Beden Eitimi ve Spor), nlisans eitimi veren 12 Meslek Yksek okulunda 16.533 renci eitim-retim grmektedir.

Aratrma ve Uygulama Hastanesi, 1992 ylnda hizmete alan ve 1999 ylnda projesi tamamlanan, Aratrma ve Uygulama Hastanesi toplam 88047 m'lik kullanma alanna sahiptir. 7 bloktan oluan hastane binas 14 katl olup salanan yllk denek ve d kredilerle modern tbbi cihazlarla donatlmtr. Ayrca her trl aratrmaya ak merkezi laboratuarlar bulunmaktadr.

81

G. SALIK
Merkezde 6 hastane, 23 salk Oca, 27'si binal olmak zere 42 salk evi, 1 Verem Sava Dispanseri, 1 Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Merkezi bulunmaktadr. Hastanelerden; Numune Hastanesi, Doum ve ocuk Bakmevi Hastanesi, Gs Hastalklar Hastanesi, Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi, Cumhuriyet niversitesi Tp Fakltesi Uygulama ve Aratrma Hastanesi ayrca 100 yatak kapasiteli Askeri Hastane bulunmaktadr. Yatakl tedavi kurumlarnda 73 uzman hekim, 45 pratisyen hekim, 8 di hekimi, 2 eczac, 157 hemire, 97 ebe, 10 salk memuru, 103 teknisyen grev yapmaktadr.22

ehir Salk fonksiyonu asndan yeterli gzkmektedir her trl aama salk hizmetleri verilmektedir. Son yllarda zellikle zel salk hizmetlerinin artmasyla birlikte geliimini srdrmektedir. zellikle niversite hastanesi birok alanda nemli saylabilecek gelimeler gstermektedir. Ancak baz eksiklik olan alanlarda vardr bunun iinde genellikle Ankara ve yaknndaki Kayseri ehirleri kullanlmaktadr. Salk Ocaklar da ehrin her noktasnda gerekli hizmeti vermektedir. Tablo 21. Sivas Salk Ocaklar ve Den Nfus Miktarlar SALIK OCAININ ADI Alibaba Salk Oca Aydoan Salk Oca ayyurt Salk Oca' Emek Salk Oca Esentepe Salk Oca arba Salk Oca Kzlrmak Salk Oca Klavuz Salk Oca eyhamil Salk Oca - . Mimar Sinan Salk Oca Karyaka Salk Oca TOPLAM Kaynaka: l salk Mdrl 2005 NFUS 26.248 34.756 21.262 44.278 29.306 2.590 43.278 22.182 15.768 21.189 6.752 267.609

22

Ekonomik Rapor, Sivas, y.y,2005, s.32

82

Salk ocaklarnda ise 63 pratisyen hekim, 36 hemire, 77 ebe, 20 salk memuru ve 9 laboratuar teknisyeni bulunmaktadr. ehir merkezinde bulunan salk ocaklar ve hizmet gtrlen nfus aada belirtilmitir.(Hizmet ettii nfusun fazla olma sebebi yakn kylerden gelenlerin olmasdr.) ayrca; 4 Tp merkezi,3 Poliklinik,1 Diyaliz merkezi,1 Gzellik merkezi, 4 gzellik salonu,1 Sa ekim merkezi, 14 Laboratuar, 15 salk kabini, 75 Muayenehane mevcuttur23.

Verilen bu bilgiler nda personel bana den nfus u ekilde aksetmektedir; Uzman Hekim bana 6537, Pratisyen Hekime 6750,Di tabibine 34.449, Hemireye 1929, Ebeye 4140,Salk teknisyenine 2849 kii dmektedir.

Resim 20 Sivas Merkez Hastanesi(1925)

Yatakl tedavi merkezlerindeki bu oranlar ortalama olarak yeterli gzkmekle birlikte yaplan yatrmlarla alan zel sektr kurulularyla daha da ileri gidebilecei ve ehir iin yeterli hale gelecei tahmin edilmektedir. Verilen bu

23

l Salk Mdrl Raporu, 2005

83

hizmetlerin dnda dier salk almalar da giderek yaygnlam bunlar arasnda gda kontrol, plk kontrol, Klor kontrol almalar, Su kontrol almalar iin almalar yaplmaktadr. Ayrca son yllarda Aile planlamasna da nem verilmi ve bu konuda byk gelimeler ehir merkezinde kaydedilmitir. Artk ky kkenli ailelerde bile 3 ocuktan fazlas yaplmamaktadr. 2004 ylndan sonraysa gerek zel muayenehane gerekse zel polikliniklerin saylarnda artma meydana gelmitir. Bylece ehir iinde kendine yetebilen bir konumda olduu sylenebilir ancak evre ileler ve kylerden gelen insanlar ehrin ykn artrmaktadr. Buda salk tesislerinin ve doktor saysnn yetersiz kalmasna sebep olmutur.

84

IV. SONU ve NERLER

Douyu i kesimlere, Gneyi Kuzeye balayan nemli bir yol kava zerinde yer alan Sivas ehri bu zellii nedeniyle tarihte ok nemli bir ticaret ve kltr ehri olma zellii gstererek, dnemin en gelimi yerleim alanlarndan biri haline gelmitir.

Birok medeniyetin yerleme, bir oununda gei alan olan, bu ehrimiz zellikle Seluklular devrinde altn an yaamtr. Sonradan Osmanlnn en nemli Eyaletlerinden birinin merkezi halini alm, zamann en fazla nfusa sahip alanlarndan biri olmutur.

ehri tarihi adan nemli klan bir dier sebep de Trkiye Cumhuriyetinin temellerinin atld bir mekn olmasdr. zellikle Mustafa Kemalin burada bir kongre dzenlemesi, ehri tarihi adan nemli bir alan haline getirmitir.

Tarihi adan parlak bir geliim gsteren bu ehir, Cumhuriyetin balangcnda gsterdii bu byk aamay, ileriye gtremedii gzlemlenmi, zellikle II. Dnya savandan sonra hzl bir duraklamaya girmi ve her alanda srekli bir gerileme gsterdii dikkat ekmitir. Sanayileen dnyada sanayilemeye nem verilmemi, Bir tarm ehri zellii gstermitir. Tarmda da iklimin verdii zorluklar nedeniyle rettiklerini kendi tketen bir alan haline gelmitir.

Sivas ehrinin en nemli zellii bir g basama olarak kullanlm, Birok insan evre ile ve kylerden buraya, daha sonrada byk kentlere yda Avrupa lkelerine g etmek zorunda kalmtr. Bunun temel sebebiyse ehrin sanayi ve ticarete fazla yatrm yapamamas nedeniyle, artan isizliin byk glere yol amasdr. Gler o kadar fazla miktarlara ulam ki ehirde yaayan Sivasllar, darda yaayan Sivasl nfusun ok ok altnda miktarlarda kalmtr. Glerin ehrin ekillenmesinde en nemli faktrlerden biri olduunu kesinlikle syleyebiliriz.

85

ehrin gelimesini etkileyen, hatta durma noktasna getiren en nemli nedenlerden biride 1993 ylnda yaanan Madmak otelinin yanma olaydr. Bu olay sonucunda ehir alkantl bir dneme girmi 2000li yllara kadar toparlanamam, hatta zaten fazla olan darya olan gleri tetiklemitir.

Sanayi ve Ticarette fazla gelimi olduunu syleyemeyeceimiz bir ehirdir. zellikle son yllarda atlm yaplmaya allsa da daha fazla yatrma ihtiyac oduunu belirtmeliyiz, bu iki fonksiyonu dnda eitim, salk, haberleme, turizm (zellikle gelimeye en ak fonksiyonudur), ulam gibi fonksiyonlar srekli gelime gsteren alanlardandr. Ancak bata belirttiimiz iki fonksiyonun geliim gstermesi ok daha nemlidir. nk ehrin en nemli ve temel sorunu isizliktir bununda zm kesinlikle bu iki alann gelimesine bal gzkmektedir. Eer bu artlar yerine gelirse, ileride gn tersine dnenerek ehrin en azndan kendine yetebilen, byk bir ehir olma yolunda nemli aama katedebilir. Bunun olabileceinin en nemli gstergesi evresinde Malatya, Kayseri gibi ehirlerin ayn yerde olmalarna ramen daha gelimi olmalar gsterilebilir. Yinede tm alanlarda lkenin az gelimi ehirlerinden biridir Sivas.

ehri ayakta tutan ve gelimesini orta seviyelerde tutan en nemli faktrlerse; burada bulunan kamu kurumlarnda alan ii ve memurlar, Askeri klalar ve Bunlarn mensuplar ve tabi ki niversite rencilerinin mevcudiyetidir. Bu saydmz gurup tketiciler ehrin en nemli gelir gruplardr ve bu sayede ekonomi azda olsa canllk gstermektedir. Bu balamda Sivas retici bir ehir grnmnden ok tketici bir grnm gstermektedir. O kadar ki baz yerlerde gerek kira gerekse ev fiyatlar bu gruplarn ihtiyalar dorultusunda olmaktadr. Hatta bunu iin ikinci bir niversite alma almalar bile yaplmaktadr. Kendi retimi ok azdr, neredeyse btn ehir ihtiyac evre ehirlerden karlanmaktadr. Burada ulamn kolay olmas nemli bir faktrdr. zellikle meyve ve sebze ihtiyacnn tamamna yaknnn dardan karlanmas en nemli gstergesi saylabilir.

Sivas 2000 yllardan sonra en hzl gelime gsterdii sektrse inaat sektr olmutur. zellikle mahalle saylarnn artmasna sebep olan bu durum ehrin 86

genilemesine de neden olmutur. Son yllarda ehir merkezinde arazi fiyatlarnn hzl art, arazi azl nedeniyle, gney kesimlerinde hzl bir toplu konut art meydana gelmi, bu olay ayn zamanda inaat iilerinin darda deil, kendi memleketlerinde almalarna olanak salamtr.

Sivas, sanayi yatrmlarnn biraz daha art gstermesi, sizliin azaltlmas, tketen deil, reten bir ehir grnmne kavuursa, grntdeki bu geliimini (Yapsal adan) dier fonksiyon alanlarnda da gsterebilir, elindeki potansiyeli kullanabilirse gemiin parlak gnlerinin tekrar yaayabilecektir.

87

BBLYOGRAFYA
ACUN, Hakk.: Sivas ve evresi Tarihi Eserlerin Listesi , Vakflar Dergisi, Ankara, 1985.

ALKAN, A. Turan.:

Birinci Dnya Harbinde Sivasl Bir Zabitin Hatra Defterinden, Revak, Sivas, 1991.

ASLANOLU, brahim.:

Her Ynden Sivas, Kamil Kitabevi, Sivas, 1979

ASLANOLU, brahim.:

Her Ynden Sivas, Kamil Kitabevi, Sivas, 1994

AYAN, smail.:

Sivastan stanbula G Eden Ailelerin G Nedenleri ve stanbuldaki Sosyo-Ekonomik Durumlar, 1975

AYVAZOLU, Beir.:

Eski Fotoraflara Bakarken, Revak 4, Esnaf Matbaas.1993

BAEL, Fahrettin.:

Sivas Blteni, Kamil Kitabevi, Sivas, 1935.

BAARA, Rfk.:

limiz Sivas, Vural Matb, Ankara, 1968

BLGET, Burhan.:

Sivas Ant Mezarlar, Kltr Bakanl, Yayn, Ankara, 1993.

UBUKU, Necmettin.:

Sivas li, Sivas 1978.

UBUKU, Necmettin.:

Sivas li Yakn evre ncelemesi, Ankara, 1968

DEMREL, mer.:

Osmanl Dnemi Sivas ehri ve Esnaf Sivas Belediyesi Yayn, Sivas 1998.

88

DEMREL, mer.:

Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol, Ankara , 1991

DENZL, Hikmet.:

Sivas Tarihi ve Antlar, zbelsan Yaynlar. Sivas, 1997.

DNMEZ, Yusuf:

Uygulamal Klimatoloji, stanbul, 1996

EKEN, Galip.:

Tanzimat Dneminde Sivasn Sosyo-Ekonomik Yaps zerine Baz Bilgiler, Revak, Sivas, 1999.

GLDEN, Mediha,

Sivas Merkez Kaza Monorafyas, Ankara 1965

GNAYDIN, Necip.:

Milli Mcadelede Sivas ve M. Kemal Paa, Sivas 2000.

GRBZ, Adnan.:

XV-XVI. Yzyllarda Sivas ehrinde dari ve Ekonomik Yap, Vakflar Dergisi, Ankara, 1997.

HAKKI, smail.:

Sivas ehri, Yayna Hazrlayan Recep Toparl, Erzurum, 1992.

Hakikat Gazetesi.:

Atatrkn Sivasa ilk gelii, 1982.

PSLEL, Mehmet.:

Adm Adm Sivas, Emek Matb, Sivas, 1980.

KARAMAN, Fikri.:

Salname-i Vilayet-i Sivas 1308, Sivasllar Eitim . Kltr ve Dayanma Vakf Yayn, stanbul 2001.

KOLGU, Niyazi.:

Evliya elebi Sivas Anlatyor, Sivas, 1973

89

MAHROULLARI, Adnan.: Seyyahlarn Gzyle Sivas, Sivasllar Eitim Vakf 2001.

NDER, Kemal.:

Sivas li Yakn evre ncelemesi, Nam Matbaas, Ankara, 1970.

VURAL, Sebahattin.:

Ekonomik Rapor Sivas Ticaret ve Sanayi Odas, 2005

Sivas Valilii.:

l Kltr ve Turizm Envanteri. 2005.

Sivas Valilii.:

Sivas 2002, Ankara 2002.

Sivas Valilii.:

Milli Eitim Mdrl 2005-2006 retim Yl Raporu

Sivas Valilii Yayn.:

Sivas linin Ana Sorunlar, Sivas, 1987

Sivas Valilii Yayn.:

Sivas linin Ana Sorunlar, Sivas, 1987

MEK, Mustafa.:

Uygun Yatrm Alanlar Aratrmas Sivas, Trkiye Kalknma Bankas Yayn, Ankara, 2003

TMERTEKN, Erol, Z, Nazmiye: Beeri Mekn, antay Kitabevi, stanbul, 1998

Corafya

nsan.

Kltr.

YALIN, Seniha.:

Sivasta Yer Adlar, Revak 4, Esnaf Matb, 1992

YASAK, brahim.:

Sivas li, Seyran Yaynlar, Sivas 1997.

YULARKIRAN, Cevdet.: Hatralar, SSKAV Yayn, Sivas, 2001

YURT Ansiklopedisi,

Sivas Maddesi, 128. Fasikl, stanbul, 1983

90