T.C.

SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SANAT TARH ANABLM DALI

SVASTAK GE DNEM OSMANLI KAMU YAPILARI

YKSEK LSANS TEZ

Danman Prof. Dr. Haim KARPUZ

Hazrlayan Mustafa BULUT

KONYA - 2006

NSZ Anadolu Trk Mimarlnda son zamanlara kadar ayrntl incelenmemi olan 19. ve 20. yzyl mimarlmzdaki ina hareketlerinin byk blmn kapsayan kamu yaplarnn nemi zamanla anlalm ve bu konuda yaplan almalarn says gn getike artmtr. Batllama hareketleri ve zellikle Tanzimatn ilanyla yapm hemen btn Osmanl topraklarnda hzla yaygnlaan kamu yaplar kent merkezlerine yaknlklar ve abidevi byklkleriyle dikkati ekmektedir. Sivastaki Ge Dnem Osmanl Mimarisinin ayrntl olarak aratrlmay bizi bu konuda almaya ynlendirmitir. Bu alma ile bu alanda kkte olsa bir eksikliin giderilmi olmas ve almamzn bu dnem aratrmalarna katk salamas temennimizdir. Tez konusunun seimi, metnin oluturulmas ve tezin nihayetlenmesinde byk emei geen danman hocam Prof. Dr. Haim KARPUZa, almaya olumlu eletirileriyle katk salayan Prof. Dr. Ali BAa, Prof.Dr. Remzi DURANa ve Yrd. Do. Dr. Erdal ESERe ok teekkr ederim. Aratrma yaptm kamu yaplarnda bana her trl konuda yardmc olan ve anlayl davranan bata kurumlarn mdrleri olmak zere btn alanlarna teekkr ederim. Ayrca saha almas srasnda bana yardmc olan kardeim Mesut BULUTa da ok teekkr ederim.

NSZ NDEKLER 1. GR...1 1.1. Konunun Tanm nemi ve Snrlar.1 1.2. Sivas Tarihi Corafyas ....1 1.3. Konu Hakknda Yaplan almalar.3 1.4. Yntem..6 2. GE DNEM OSMANLI MMARS VE BU DNEM OLUTURAN ETKENLER8 3. SVASTAK GE DNEM KAMU YAPILARI KATALOU.13 3.1. Sivas Gs Hastanesi (Sivas evre Kltr ve Sanat Evi).13 3.2. Sivas Hkmet Kona....18 3.3. Sivas dadisi ( Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi)....22 3.4. Sivas Sanayi Mektebi (Sivas Ak Cezaevi)...31 3.5. Sivas Ziya Bey Ktphanesi...38 3.6. Sivas Jandarma Dairesi42 3.7. Sivas Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi (Sivas Endstri Meslek Lisesi)...48 3.8. Sivas Erkek retmen Okulu (Seluk Anadolu Lisesi)..51 4. GENEL ZELLKLER .56 4.1. Malzeme ve Teknik.56 4.2. Plan zellikleri57 4.3. Cephe zellikleri.58 4.4. Ssleme62 4.5. Restorasyonlar ve Koruma Sorunlar..64 5. SONU..66 KAYNAKA....68 ZM LSTES74 RESM LSTES...76 ZMLERN DZELTMELER............80 ZMLER........81 RESMLER..141

1. GR 1.1. Konunun Tanm nemi ve Snrlar Trk Mimarlk Tarihi asndan 19. ve 20. yzyl mimarl ayr bir neme sahiptir. Dnemin nemli olmasnda meydana getirilen mimarlk rnlerinin yklmakta olan Osmanl mparatorluunun son dnem eserleri olmas, imparatorluun o gne kadar kulland bat mimarlk sluplarnn bir sentezini ortaya karmas, yeni kurulan rejimin ideolojik bir mimarlk yaratma abas sonucu Osmanl Klasik Mimarisinin baz unsurlarn kullanarak Milli Mimarlk olarak adlandrlan slubu oluturmas ve o gne kadar sregelen cami, medrese, han, hamam, trbe gibi mimarlk rnlerinin dnda ilk defa olarak postane, hkmet kona, mze binalar, banka, otel gibi kamu yaplarn bnyesinde barndrmas eklinde sralayabileceimiz nedenler n plandadr. Sivastaki mimari aratrmalarn younluu Seluklu Dnemi zerine yaplm, Osmanl Dnemine ait yaplan aratrmalarda ise Ge Dnem Osmanl yaplarna yer verilmemitir. Ge Dnem Osmanl Mimarisinin nemli rneklerinin bakent stanbulda, Milli Mimarlk Dneminin baarl rneklerinin ise yeni rejimin bakenti Ankarada verilmi olmas aratrmaclarn dikkatini ekmitir ve bu dnemle ilgili aratrmalar bu iki bakentte younlamtr. Bu dnem yaplar Anadoluda stanbul yaplarndan daha sade olarak rneklerini vermitir. Eski alardan gnmze kadar nemli bir merkez olma zelliini koruyan Sivasta Ge Dnem Osmanl Mimarisine ait baarl rnekler mevcuttur. Sivastaki Ge Dnem Kamu Yaplar adl alma, Sivas-Merkezdeki 18501916 yllar arasnda ina edilen Gs Hastanesi, Hkmet Kona, Sivas dadisi, Sanayi Mektebi, Ziya Bey Ktphanesi, Jandarma Dairesi, Sanat Okulu Demircilik Atlyesi ve Erkek retmen Okulu gibi yaplar kapsamaktadr. Yaplan aratrmadaki ama bu yaplarn plan, cephe ve mimari zellikleri asndan deerlendirilmeleri, dnemi ile karlatrlmalar ve bu eserlerin dnem ierisindeki yerlerinin belirlenmesidir. 1.2. Sivas Tarihi ve Corafyas lk alardan beri nemli bir ehir olma zelliini koruyan Sivasn tarih ncesi dnemi zellikle 1927 ylnda Chicago niversitesinden Vonder Ostenin Sivas evresinde aratrmalar yapmasyla aydnlanmtr. Osten birok hyk tespit

etmitir ve bu hyklerden Maltepe Hynde Tahsin zg tarafndan yaplan sondajlarda M.. 2600 yllarna tarihlenen Bakr ve Tun alarna ait kltr katlar tespit etmitir1. Sivas adnn kayna Roma mparatorluk dnemine kadar uzanmaktadr. lin bu tarihten nceki adlar bilinmemektedir. Sivas, Roma mparatorluk dneminin balarnda Sebasteia adyla anlmaktayd. Bu ad bir rivayete gre Pontos Kral Polemonosun kars Pitodorisce verilmi ve Roma mparatoru Augustusa ithaf edilmitir2. Tahsin zgn Trk Tarih Kurumu ve Sivas li adna Toprak Tepede (Sivas Kalesi) yaplan kazlardan edinilen bilgilere gre, esas itibariyle tabii bir tepe olan Toprak Tepede ilk nce M.. 2. binin banda, Hititler (M.. 1900-1200) yaamlardr3. M.. 695-550 yllar arasnda Medlerin egemenlii sz konusudur. Ksa sren Med egemenliinden sonra blgeyi Persler (M.. 550332), Kapodokya Krall (M.. 332-M.S.17) ve Romallar egemenlikleri altna almlardr. M.S. 395 ylnda Roma mparatorluunun ikiye blnmesiyle de Sivas Dou Roma snrlar ierisinde kalmtr4. Bizans devrinde Sivas ilk nce Bizans-Sasani, sonra da Bizans-slam mcadelesine sahne oldu. 663 ylndan itibaren slam devletleriyle Bizans arasnda srekli el deitiren Sivasa 11. yzyln balarndan itibaren Trklerde girmeye balamlardr. 1071 Malazgirt Savann kazanlmasyla da Sivas Trklerin hakimiyetine girmitir5. Malazgirt savan kazanan Sultan Alparslan Anadolunun eitli blgelerinin ynetimini komutanlar arasnda pay etmesi sonucunda Sivas Daniment Gaziye verilmitir. Burada devletini kurup genileten Daniment Gazinin lmyle balayan taht kavgalar sonucunda 1174 ylnda Seluklu Sultan II. Klaslan Sivas Anadolu Seluklu ynetimine dahil etmitir6. Anadolu Seluklular dneminde altn an yaayan Sivas, bu dnemde sosyal kltrel ve ekonomik ynden nemli gelimelere sahne olmutur. Bu gelimelerde Sivasn dou-bat ve kuzey-gney ticaret yollarnn kavanda
1 2

Erdil, K., Sivas Rehberi, Sivas, 1953, s. 16 Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt: 9, stanbul, 1993. s.6851 3 Ceylan, O., Sur ve Kaleleri le Tarihte Sivas, Sivas, 1988, s. 11 4 Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt:9, stanbul, 1993, s.6854 5 Demir, M., Trkiye Seluklular ve Beylikler Devrinde Sivas ehri, Sakarya, 2005, s. 14-19 6 Denizli, H., Sivas, Sivas, 2002, s. 57

bulunmasnn nemli rol vardr. Gnmzde hala ayakta duran ve ehrin simgesi olmu ifte Minare, Gk Medrese, zzettin Keykavus Darifas, Buruciye Medresesi ve Ulu Camii bu dnemden kalan yaplardr. Seluklularn 1243 ylnda Moollara yenilmesiyle vergiye balanm, bir sre daha bu ekilde varln srdren devlet 1318 ylnda yklmtr. Bir sre lhanl egemenliinde kalan Sivasta 1340 ylnda Eretna Beylii kuruldu. Bu beyliin bakenti durumundaki Sivas, ksa sre sonra Eretna Beyliinin yklmasyla Kad Burhanettin kendi adyla anlan ve kendi saltanatyla snrl kalan devletini kurdu. 1398 ylnda Kad Burhanettinin lmesiyle Sivas Osmanllara baland7. Sivasn Osmanllara balanmasndan ksa bir sre sonra 1402 ylnda yaplan Ankara Sava Osmanllarn yenilgisi ile sonulanmtr. Yldrm Beyaztn esir dmesiyle Osmanlda taht kavgalar balam, saltanat II. Mehmetin ele geirmesiyle de Osmanl devlet dzeni yeniden salanmtr. Yol gvenliinin ekyalk yznden ortadan kalkmas, glerin yaratt kargaa ve savalarn yol at nfus azalmas nedeniyle Sivas 17. yzyln ikinci yarsndan balayarak Anadolu ulam a ve ekonomisi iindeki nemini yitirmeye balamtr. Sivas 20. yzyl balarnda ise Mustafa Kemal Paa liderliinde Cumhuriyetin temellerinin atld bir il olarak karmza kmaktadr. Bir Orta Anadolu ehri olan Sivas ilinde ykselti 1000 m. zerinde olup, douya gidildike yksekliin artt gzlenir. Kzlrmak vadisi boyunca uzanan dzlk, Suehri ovas ve Divrii-Palanga dzl dnda engebeli bir arazi yapsna sahiptir. Kse Dalar ve Tecer Dalar ehrin nemli da sralardr. Genel olarak karasal iklimin hkm srd ilin bitki rts bozkrlardr8. 1.3. Konu Hakknda Yaplan almalar Sivastaki Ge Dnem Osmanl Kamu Yaplar adl almann kaynak taramas blmnde hem Sivas hem de Osmanl Ge Dnemi genel olarak dnlmtr. Bu dnemle ilgili yaynlarn snrl sayda olduu tespit edilmitir. Ayrca bu dnem ierisinde Sivas yaplarnn deerlendirilmesi hususuna ise neredeyse rastlanmamtr. Sivas hakknda yaplan aratrmalarn genelde Seluklu dnemine ait olduu tespit edilmitir. Sivas Valilii tarafndan yaynlanan eserlerin

7 8

Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt: 9, stanbul, 1993, s.6857 Denizli, H., a.g.e., s. 31-50

ise bu konuda bir paragraf amayan bilgiler verdii ancak bunlarn da bilimsel nitelik tamad grlmtr. Fahrettin Baelin Sivas Blteni9 isimli kitab Cumhuriyet tarihinde Sivasn nemli bir salnamesi durumundadr. Kitapta Seluklu eserlerinin yan sra Osmanl eserlerine de yer verilmitir. Ayrca ilin sosyal kltrel ve ekonomik durumu belirtilirken bu durumun sonucu olumu Sivas kamu yaplar hakknda da bilgiler vermektedir. Hikmet Denizli Sivas, Tarihi ve Antlar10 adl eserinde ge dnem Osmanl mimarisindeki kamu yaplarna kk bir blm ayrmtr. Hakk Acun, Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Deeri adl makalesinde kamu yaplar hakknda birer cmlelik bilgiler vermektedir11. Haluk adan Tarih ve Toplum dergisinde Sivas dadisi hakknda bilgiler verdii bir makalesi bulunmaktadr12. Musa Trnkn Jandarma Dairesi13 hakknda ve Mjgan erin Gs Hastanesi14 hakknda Hayat Aac Dergisinde Yaymlanm ksa makaleleri bulunmaktadr. Genelde Sivas Kamu Yaplar hakknda yazlan bu kitap ve makaleler dnda Ge Dnem Osmanl Mimarisini genel olarak kapsayan aratrmalar ise; Mustafa Cezarn Sanatta Batya Al ve Osman Hamdi15 isimli kitab batllama dnemini, bu dnem sanat eserlerini ve zellikle 19. yzyln sonuna damgasn vuran Osman Hamdi Beyi ayrntl olarak anlatmtr. Ayda Arelin Onsekizinci Yzyl stanbul Mimarisinde Batllama Sreci adnda, Osmanl Devletinin batllama hareketlerinin Osmanl Mimarisindeki etkilerini stanbul leinde deerlendirdii bir kitab vardr16.

Bael, M., Fahrettin, Sivas Blteni, Sivas, 1935 Denizli, H., Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, Tarihsiz 11 Acun, H., Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Deeri, Vakflar Dergisi, Say: XX, Ankara, 1988, s. 182-220 12 ada, Haluk, Sivas dadisi, Tarih ve Toplum, Say 90, stanbul, 1990, s.3033 13 Trnk, M. Tarihi Jandarma Binas, Hayat Aac, Say:2, Sivas, 2005, s. 7879 14 er, M., Binas ve Tarihesi le evre Kltr Sanat Evi, Hayat Aac, Say: 2, Sivas, 2005, s. 73-77 15 Cezar, M., Sanatta Batya Al ve Osman Hamdi, stanbul, 1995 16 Arel, A., Onsekizinci Yzyl stanbul Mimarisinde Batllama Sreci, stanbul, 1975
10

Doan Kuban Trk Barok Mimarisi Hakknda Bir Deneme adl kitabnda Osmanl Devletinin 18. yzylda batllama abalar sonucu Barok ve Rokoko sluplarnn Osmanl Mimarisindeki yansmalarn anlatmtr17. Serim Denelin Batllama Srecinde stanbulda Tasarm ve D Mekanlarda Deiim ve Nedenleri18 isimli kitabnda batllama dneminin zellikleriyle birlikte daha ok bu dnemin stanbuldaki yenilik ve deiiklikleri anlatmtr. evki Duymazn II. Abdlhamid Dnemini her ynyle ayrntl olarak deerlendirdii II. Abdlhamid Dnemi mar Faaliyetleri19 isimli yaymlanmam doktora tezi bulunmaktadr. Nee Yldrann II. Abdlhamid dnemini ve yaplarn ayrntl olarak inceledii stanbulda II. Abdlhamid Dnemi (18761908) Mimarisi yaymlanmam bir doktora tezi bulunmaktadr. Milli Mimarlk konusunda ise Metin Szenin daha ok fotoraflarla destekledii Cumhuriyet Dnemi Trk Mimarl21 isimli kitab, Mete Tapan ile ortak rnleri olan 50 Yln Trk Mimarisi22, Yldrm Yavuzun Mimar Kemalettin ve I. Ulusal Mimarlk Dnemi23 gibi kitaplar bu dnem aratrmaclarnn genel olarak bavuru kaynaklardr. Ayrca 1984 ylnda dzenlenen Mimaride Trk Milli slubu Seminerinde farkl aratrmaclarn bu dnemle ilgili grleri bir kitap olarak yaymlanmtr24. Bunlar dnda zellikle Mimarlk ve Arkitekt dergilerinde yaymlanan ve Ulusal Mimarlk konusunu ileyen birok makale bulunmaktadr25.
Kuban D., Trk Barok Mimarisi Hakknda Bir Deneme, stanbul, 1954 Denel, S., Batllama Srecinde stanbulda Tasarm ve D Mekanlarda Deiim ve Nedenleri, Ankara, 1982 19 Duymaz, A., evki, II.Abdlhamid Dnemi mar Faaliyetleri, Isparta, 2003. (S.D.. Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi) 20 Yldran, N., stanbulda II. Abdlhamid Dnemi (1876-1908) Mimarisi, stanbul, 1989, (M.S.. Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi) 21 Szen, M., Cumhuriyet Dnemi Trk Mimarl, stanbul, 1984 22 Szen, M.-Tapan, M., 50 Yln Trk Mimarisi, stanbul, 1973 23 Yavuz, Y., Mimar Kemalettin ve I. Ulusal Mimarlk Dnemi, Ankara, 1981 24 Anonim, Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112 Haziran 1984, stanbul, 1984 25 Alsa, ., Trk Mimarlk Dncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi, Mimarlk, Say:121122, stanbul, 1973, s. 12-25. /Yavuz, Y., Cumhuriyet Dnemi Ankarasnda Mimari Biim Endieleri, Mimarlk, Say: 121-122, stanbul, 1973, s. 26-44. / Behet-Bedrettin, Mimarlkta nklap, Mimar, Say: 8, stanbul, 1933, s. 245-247. /Behet-Bedrettin, Trk nklap Mimarisi, Mimar, Say: 9-10, stanbul, 1933, s. 265-266. / Salah, Z., Mektep naatnda (Plan-Tip) in Mahzurlar, Mimar, Say: 4, stanbul, 1931, s. 124-125. Celal, B. O., Byk nklap nnde Milli Mimari Meselesi, Mimar, Say: 6, stanbul, 1933, s. 163-164. / Emin, S., lk Mektep Projesi, Mimar, Say: 12, stanbul, 1933, s. 385-386. Yavuz, Y.-zkan, S., Osmanl Mimarlnn Son Yllar, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, s. 1078-1085
18 17

20

isimli

1.4. Yntem Sivastaki Ge Dnem Osmanl Kamu Yaplar adl alma genel olarak aamada tamamlanmtr. Birinci aamada genelde Sivas Valilii ve Sivas Belediyesince yaymlanan kitaplar ve Ge Dnem Osmanl Mimarisi hakknda yaymlanan kitap, makale ve yaymlanmam tezler toparlanarak kaynak aratrmas yaplmtr. kinci aamada sz konusu yaplarn rlveleri karlm, genel ve detay fotoraflar ekilmi ve ayrntl tanmlamalar yaplmtr. Baz yaplarn restorasyon halinde olmas nedeniyle projeleri Bayndrlk Mdrlnden alnm, restorasyon projelerinin eksik yada farkl uyguland durumlarla karlaldnda ise izimler zerinde gerekli dzeltmeler yaplmtr. Dzeltmelerin nerelerde yapld izimler blmnn banda verilmitir. nc aamada ise elde edilen btn bilgiler bir anahat plan erevesinde dzenlenmitir. almamzn metin ksm ise be ana blmden olumutur. Birinci blm Giri blm olup; Konunun Tanm nemi ve Snrlar, Sivas Tarihi ve Corafyas, Konu Hakknda Yaplan Aratrmalar, ve Yntem, eklinde drt alt bala ayrlm ve her blmn kendi ierisinde aklamalar yaplmtr. kinci blmde Ge Dnem Osmanl Mimarisi ve Bu Dnemi Oluturan Etkenler, zerinde durulmutur. nc blm Katalog blmdr. Burada Sivastaki Ge Dnem Osmanl Kamu Yaplar kronolojik sralama ile ele alnmtr. Yaplarn tanmlarnda nce yapnn yeri, bulunduu evre, bu gnk durumu ve kullanl amac belirtilmi, daha sonra yapnn tarihesine yer verilmitir. Genel bir tanmdan sonra ayrntl tanm yaplrken bu dnem yaplarnn en byk zelliklerinin cepheler olmasndan dolay ilk olarak cepheler; giri, yan ve arka cephe srasyla tanmlanmtr. Cephelerin tanmlanmasna varsa bodrum kattan, bodrum kat olmayan yaplarn ise zemin katndan balanm, cephelerdeki giriler, pencereler, stunlar, silmeler, yapy hareketli bir grnme sokan kmalar ve ssleme elemanlar aklanarak st katlara geilmitir. Daha sonra yap, plan elemanlar ve plan tipi asndan deerlendirilmi ve her kat oluturan mekanlarn incelemesi yaplmtr. Daha sonra yapnn bu gne

kadar geirmi olduu tamirat ve restorasyonlar hakknda bilgi verilmi, deerlendirme cmlesiyle de metin nihayetlendirilmitir. Drdnc blm Genel zellikler blmdr. Bu blmde yaplar, malzeme ve teknik zellikleri cephe zellikleri, plan zellikleri, ssleme zellikleri, restorasyonlar ve koruma sorunlar, ile yaplarn dnemlerine katklar asndan deerlendirilmi, bu balamda dier merkezlerdeki dnem rnekleriyle karlatrlmlardr. Beinci blm Sonu blm olup aratrma sonucunda edindiimiz bilgiler ve yaptmz gzlemler derlenmi ve bu yaplarn Ge Dnem Osmanl Mimarisindeki yeri belirtilmeye allmtr. Kaynaka blmnde aratrma srasnda yararlandmz ve konu ile ilgili almalar alfabetik olarak sralanmtr. izimler blmnde yaplarn bodrum kattan balamak zere srasyla zemin, birinci, ikinci kat ve at planlar yan sra n cephe, yan cepheler ve arka cephe grnleri verilmitir. Ayrca izimler blmnn banda almamz kapsamna giren yaplarn ehir merkezine ve birbirlerine olan yaknlklarn gsteren 1/5000 lekli bir de imar haritas bulunmaktadr. izimlerin altna alnd kaynaklar da ayrca belirtilmitir. Resimler blmnde, Katalog blmndeki sralama ile resimlere yer verilmi ve yaplarn eski resimlerinin alnd kaynaklar yine resimlerin altna belirtilmitir.

2. GE DNEM OSMANLI MMARS VE BU DNEM OLUTURAN ETKENLER 16. yzylda Mimar Sinan, o gne kadarki Trk Mimarlk rnlerinin sentezini bnyesinde barndran Klasik Osmanl Mimarisini oluturmutur. Bu oluumda Sinan gibi bir dehann yan sra dnya siyasetine yn veren, ekonomik, siyasi ve kltrel geliimini zirvelere ulatrm bir Osmanl Devletinin de nemli bir pay vardr. Sinann lmnden sonra Osmanl Devletinin yaklak bir asr daha gcn muhafaza edebilmesi, Sinann haleflerince Klasik Mimarinin bir sre daha uygulanmasn salamtr. 18. yzyl balarnda savalardaki yenilgilerin artmas ve toprak kayplar, Batnn gittike ykselen izgisine karlk Osmanlda bu durumun tersinin yaanmas gzleri batya evirmitir. 18. yzyldan nce Avrupa ile fazla ilgilenmeyen Osmanl Devleti, bundan sonra Avrupann hem siyasi durumu ile ilgilenmi, hem de dnce sisteminin, ilminin ve sanatnn etkisi altnda kalmtr26. Baty tanma arzusu birok sefaretnamenin yazlmasna sebep olmutur. Bunlardan en nemlisi Yirmisekiz elebi Mehmet Efendinin 1720 ylnda Fransaya giderek bir yllk gzlemlerini anlatt sefaretnamedir27. Yabanc uzmanlardan yararlanma da yine bu yllarda balam ve 1950 yllarna gelinceye kadar bu durum devam etmitir. zellikle askeri alanda balayan yabanc uzmanlardan yararlanma durumu zamanla kendini birok alanda gstermitir. Tarihimizde Lale Devri diye anlan dnemde mimarlk ve sanatta kendini gstermeye balamtr. Bu devirde daha ok kk lekli eme gibi yaplarda batl sluplarn zellikleri grlr. Bab- Hmayun nndeki III. Ahmed emesi, skdar skele Meydanndaki III. Ahmed emesi, Galata Berekerzade emesi, Hekimolu Ali
28

Paa

Meydan

emesi

gibi

yaplarda

batl

sslemeler

grlmektedir . Deneme zelliindeki bu yaplar zamanla yerini Barok zelliklerin grld byk boyutlu yaplara brakmtr. 174855 tarihleri arasnda yaplan Nuruosmaniye Camii oval avlusu, yarm daire formundaki pencereleri, mihrap
26 27

Kuban D., Trk Barok Mimarisi Hakknda Bir Deneme, stanbul, 1954, s. 5 Cezar, M., Sanatta Batya Al ve Osman Hamdi, stanbul, 1995, s. 26 28 Cezar, M., a.g.e. , s. 46

knts, S kvrml kubbe payandalar, abartl ekilde kullanlm silmeler, minaresinin silmeli ve ta klahl oluu gibi zellikleri dolaysyla barok bir yap olarak karmza kar. Borakla birlikte kullanlan ve genelde ssleme elerinde yer verilen Rokoko ise I. Abdlhamid ve III. Selimin yatak odalarnda, Hamidiye Sebili, Hsameddin Aa emesi ve Eyp an Sultan Sebili gibi yaplarda grlmektedir29. 18. yzyl sonlarndan itibaren, nceleri sslemeyle giren batl motif ve biimlerin artk yapya ekleme olmaktan kp mimari tasarma baml, tasarmn kendi esi olarak kullanlmaya balanm olmalar dikkati ekmektedir30. Barok Sanatn ardndan II. Mahmut dneminde mimarimize kaynan genel olarak eski Yunan ve Roma Mimarisinden alan Ampir slup girmitir. Genel zellikleri gen alnlklar, l giriler, girlant ve akroter benzeri uygulamalar, korint ve dor stun balklar kullanlmas olan bu slup, 19. yzyl sonlarna kadar youn bir ekilde rnlerini vermitir. 19. yzylda yaplan Nusretiye, Dolmabahe, Ortaky ve Mecidiye Camii Ampir slupta yaplm eserlerdir. Reformcu kiiliiyle tannan III. Selim dneminde byk boyutlu klalar ve eitli askeri yaplar yaplmaya balanmtr. Askeri yaplarn yan sra zellikle Tanzimatn sosyal ve kltrel hayata getirdii yenilikler sonucu okul, hastahane, postahane, banka, otel, hkmet konaklar, gar binalar gibi yeni yap trlerinin ortaya k ve bunlarn uygulanmas, bu dnemde youn bir ina faaliyetine girilmesine sebep olmutur. 19. yzyln balarndan itibaren yaplarn genelde gayrimslim mimarlara yaptrldn grmekteyiz. Balyanlar olarak bilinen aileden yetien Nikogos, Kirkor, Karabet ve Serkis Balyan gibi mimarlar bu yzyla damgasn vurmutur. Bunlar dnda bu yzylda Samavolu Nian, brahim Kami, Kamyonos ve Yorgi gibi mimarlar da birok i almlardr31. Batllamann evre zerindeki etkileri 18. yzyl iinde genellikle yeni motif ve ekillerin ithal edilerek kullanlmasyla ortaya kmtr. Geleneksel tasarm yaklamlarna uyarlanan batl ekillerden sonra, mekanlarda ve cephelerde yeni ekillenmelere tasarm kalplarnn deimesi gereklemiken, 19. yzylda youn

29 30

Kuban D., Rokoko, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Cilt: 6, stanbul, 1994, s. 339 Arel, A., Onsekizinci Yzyl stanbul Mimarisinde Batllama Sreci, stanbul, 1975, s. 9 31 Cezar, M., a.g.e., s. 160

olarak giren ve batl semeci mimarinin olduu gibi uygulanmasyla, stanbulda da Neoklasik zellikler yaygnlamtr32. II. Abdlhamid dnemi Ge Dnem Osmanl Mimarisinde ayr bir neme sahiptir. Bu dnemde genelde eklektik bir mimari grldn ve dnemin sonlarna doru adna bir ok eletiri yazlan33 Milli Mimarlk slubunun hakim olduu grlr. Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisinin almasndan sonra 19. yzyl sonlarna kadar usta-rak ilikisi ile yetien mimarlar, bu tarihten sonra batl anlamda yetitirilmeye balanmtr34. Avrupa mimarlnda 19. yzyln ilk yarsnda etkili olan slam bileenli Oryantalizm akm, ayn yzyln her alanda yeniliklere ak deneme ortam iinde, Dou Bat ilikilerinin yaknl ve younluundan hz alarak Osmanl Mimarlna da yansmtr35. Genel zelliklerini stn balklar, balklar zerindeki zel paralar, kemer formlar, sar kemer-ni dizisi ve sslemelerinde grdmz bu slubun uygulayclar genelde yabanc mimarlar olmutur. Pertevniyal Valide Sultan Camisi, Yldz Hamidiye Camisi, Bahriye Nezareti, Harbiye Nezareti ve Beylerbeyi Saray gibi yaplar bu slupta verilmitir36. Resmi yaplardan konutlara kadar her trl yapda uygulamasn grdmz bu slup, Osmanl ynetiminin ve ekonomik gc elinde bulunduran toplum kesiminin estetik beenisi, kltr, toplumsal eilimi, ksacas dnya gr ile o denli uyum iindedir ki, eklektik eilimlerin toplumsal bir destek bulduu bile sylenebilir37. II. Abdlhamid dneminde birok nemli yapnn altnda imzalar bulunan yabanc mimarlar vardr. Bunlarn en nemlileri Alexandre Vallaury, Raimondo Daronco, Jachmund, Guilio Mongeri, Philippe Bello, Helmuth Cuno ve Otto Ritterdir. Bu mimarlardan Daranco Sanayi Nefise Mektebinde, Jachmund ise Hendese-i Mlkiye Mektebinde hocalk da yapmlardr38. Bu dnemde rn veren Avrupa asll mimarn da simgesel gelenekilikten vazgemedikleri, buna bal
Denel, S., Batllama Srecinde stanbulda Tasarm ve D Mekanlarda Deiim ve Nedenleri, Ankara, 1982, s. 33-41 33 Ayrntl bilgi iin bk. Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112 Haziran 1984, stanbul, 1984 34 Szen, M.-Tapan, M., 50 Yln Trk Mimarisi, stanbul, 1973, s. 99 35 Saner, T., a.g.e., s. 1 36 Ayrntl bilgi iin bk. Saner, T., a.g.e. 37 Yldran, N., a.g.e., s. 59 38 Szen, M., a.g.e., s. 5-6
32

olarak tasarmlarnda sembolik anlam tayan kimi geleneksel elere yer verdikleri izlenmektedir39. 1789 Fransz htilali ile birlikte deien artlar ve milliyetilik akmlar ok uluslu bir yapya sahip olan Osmanl Devletini son derece olumsuz etkilemi ve Osmanl Devleti paralanmaya balamtr. Bu kt gidii durdurmak iin Osmanllk, Panislamizm, ve Trklk gibi eitli ideolojiler ortaya atlmtr. Bu akmlardan Trklk akm dierlerine gre daha etkili olmutur. Bunda o zamanki sosyal ve kltrel olaylarn yan sra akmn ncln yapan Ziya Gkalpn da nemi byktr. Trk tarihinin yetitirdii nemli sosyologlardan olan Gkalp, Trk kltrn hemen her alanda aratrm ve her alanda milli bir oluumu savunmutur40. ada eitim kurumlarnda yetien Trk mimarlarnn mimarlk dncesini etkilemeye balamalar 1900 yllarna rastlar. Bu yllar, Mhendis Mektebini bitirdikten sonra Almanyada mimarlk eitimi grm Mimar Kemalettin ve Fransada mimarlk eitimi grm olan mimar Vedat Beylerin yurda dnerek mimarlk yapmaya baladklar tarihlerdir. Gerek bu mimarlarn gerekse onlar izleyen ve onlarla ayn ekole mensup olan Mimar Muzaffer, Mimar Ali Talat, Mimar Arif Hikmet, Mimar Mehmet Nihat Beylerin Trk Mimarlk dncesine getirdikleri en nemli yenilik Milli Mimarlk dnceleri olmutur41. Dnemin mimarlar eitim kurumlarnda srekli cephe tasarmlaryla yetitirildiklerinden uygulamalarnda zellikle cephelere byk zen gstermilerdir42. Bu dnemde cephe tasarmlarnn yan sra plan konusunun da, geleneksel mimarlk rnlerinin planlarnn baz deiiklik ve yeniliklerle oluturulmu yansmalar olduklarn sylenebilir. Milli Mimarlk olarak adlandrlan bu slup rnlerini 19001930 yllar arasnda youn bir ekilde vermekle beraber, bu dnem yaplarnda dnem zellii olarak dikkati eken uygulamalar; her katta farkl ekillerdeki kemerler, cephelerde hareketlilii salayan yatay ve deydeki silmeler, dar tarlan blmler, giri cephesinin zenli yaplmas ve giriin vurgulanmas, baz blmlerde kulelerin
Yldran, N., A.g.e., s. 275 Ayrntl bilgi iin bk. Gkalp, Z., Trkln Esaslar, Ankara, 1990, (Hazrlayan M. Kaplan). / Trk Tresi, Ankara, 1977. (Hazrlayan Y. otuksken). / Trk Ahlak, stanbul, 1992, (Hazrlayan Y. Toker). / Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Ankara, 1976. (Hazrlayan . Kutluk). / Hars ve Medeniyet, stanbul, 1995. (Hazrlayan Y. Toker) 41 Alsa, ., Trk Mimarlk Dncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi, Mimarlk, Say:121122, stanbul, 1973, s. 13 42 Szen, M., a.g.e., s. 30
40 39

oluturulmas ve kulelerin atlarnn klah eklinde veya kubbeli yaplmas, uzun saaklar ve elibelindeler saylabilir. Ayrca yap malzemesi olarak da genelde kesme taa yer verilmi, ini malzeme de ssleme amal kullanlmtr. Bu zelliklerin yaplara uygulannda Osmanl Klasik Mimarisinden ilham alnmtr. Genel olarak milliyetilik fikirleri dorultusunda batl sluplara bir tepki olarak doan bu slubu Osmanl Mimarisindeki doal bir oluum olarak grmek gerekmektedir. 18. yzyl ile birlikte yaplan batl sluptaki yaplar nasl ki batllama hareketlerinin bir sonucu ise 19. yzylda gelien milliyetilik fikirlerinin sonucu da Milli Mimarlktr. Osmanl Mimarisinde batllama hareketleri sonucunda mimarimize giren batl sluplar nceleri yzeysel, sonralar slupsal olarak ge dneme damgasn vurmulardr. 20. yzyl balarnda ise bu durumun tekrar ze dn olarak nitelendirilebilecek bir karaktere brndn syleyebiliriz. stanbul ve Ankara gibi bakent rneklerine nazaran biraz daha sade olarak dzenlenen Sivas Kamu Yaplar Ge Dnem Osmanl Mimarisinin deerlendirmesine katkda bulunabilecek nemli yaplardr.

3. SVASTAK GE DNEM KAMU YAPILARI KATALOU 3.1. Sivas Gs Hastanesi (Sivas evre Kltr ve Sanat Evi) Sivas Gs Hastanesi, Sularba Mahallesi, Niksar Caddesi zerinde bulunmaktadr. Yap douda Fevzi Paa lkretim Okulu, batda l Salk Mdrl binalar, gneyde apartmanlar ile evrilidir. Kuzey cephede ise bahe bulunmaktadr. Seyyahlarn Gzyle Sivas isimli kitabn Cuinet Seyahatnamesi blmnde, Katolik Cizvit Papazlarn 200 renciyle iyi bir eitim verdii bir ilkokuldan bahsedilmektedir43. Ayrca Fahrettin Bael Sivas Blteninde bu yapnn Franszlarn terk ettikleri bir yap olduunu belirtir44. Osmanl Devletinin zayflamasyla zellikle 19. yzylda birok lke Osmanl topraklarnda eitli okullar amlardr. Genellikle misyonerlik faaliyetleri iin alan bu okullardan biri olan yap; 1920 ylnda Memleket Hastanesi, 1925 ylnda Numune Hastanesi, olarak kullanlmtr45. 1952 ylnda Numune hastanesinin yeni binasna tanmasyla yap Gs Hastalklar Hastanesi olarak kullanlmaya balanmtr. Bu hastane de 1976 ylnda yeni binasna tannca yap l salk mdrlne tahsis edilmitir46. 2001 ylnda restorasyonu yaplm olan yap gnmzde Sivas Valilii evre Kltr ve Sanat Evi olarak kullanlmaktadr. Yap zemin kat ile birlikte drt kat olarak ina edilmitir. Zemin ve birinci katlar kesme tatan ina edilmi, ikinci ve nc katn d cephelerine yaplan kaplama ile kesme ta havas verilmitir. Genel olarak kare bir plana sahip olan yapnn gneyi zemin katta eski fotoraflarndan da anlald kadaryla, gerekli bir durum olmad halde batya doru geniletilerek yaplmtr. Yaklak 16,8017,20 m. d cephe llerine sahip yapnn bat ve dou cephelerine birer kap almtr. Yapnn nc kat havari bir planda yaplmtr. Cephelerin ortalarna yerletirilen kollarn zerleri krma at ile ikinci katn kelerindeki mekanlarn zeri ise beik at ile rtlmtr. Dou cephede birinci katn yksekliince poligonal bir kma yaplmtr. Eski fotoraflarndan anlald kadaryla yap kuzey duvarna bitiik olarak bir an kulesine sahiptir. (Resim 1) Ayrca havari plandaki nc katn

43 44

Mahiroullar, A., Seyyahlarn Gzyle Sivas, stanbul, 2001, s. 135 Bael, M., Fahrettin, a.g.e., s. 152 45 Bael, M., Fahrettin, a.g.e., s. 150 46 er, M., Binas ve Tarihesi le evre Kltr Sanat Evi, Hayat Aac, Sivas, 2005, Say:2, s. 75

cephelerindeki ikier pencerenin zerine, beik atnn saaklarna kadar byk bir gen alnlk dzenlenmi, ierisine de S ve C kvrmlarna sahip bitkisel sslemeler yerletirilmitir. Bu gen alnlklardan bir dierine ise yaprakl yonca motifi yerletirilmitir. (Resim 2) Yapnn ana girii bat cephededir. (Resim 3) Bu cephe zemin katta 19,60 m. dier katlarda ise 18,40 m. uzunluundadr. Cephenin ortasna 1,152,45 m. llerinde kesme ta sveli bir kap yerletirilmitir. Kenarlar silmelerle evrelenmi kapnn zeri, kilit ta belirginletirilen bask kemerle talandrlmtr. Kapnn gneyinde drt, kuzeyinde ise pencere vardr. Pencereler 0,901,10 m. llerinde olup bask kemerlidirler. Pencerelerin zerlerinde yapy batanbaa dolaan bir silme bulunur. Giri kapsnn zerine 1,255,70 m. llerinde bir balkon dzenlenmitir. Yapy dolaan silme, balkon kenarlarn da dolar ekildedir. Birinci katta da yine balkonun ortasna bask kemerli bir kap oluturulmu, iki yanna da, zemin kattaki pencerelerle deyde ayn aks zerinde bask kemerli pencereler yerletirilmitir. Bu kattaki pencereler 0,902,30 m. llerindedir. Pencerelerin zerlerine de yine yapy batanbaa dolaan ikinci bir silme eklenmitir. (izim 6) kinci katta dzenlenen sekiz pencere de 0,801,75 m. llerinde yaplmtr. Pencerenin zerine 0,50 m. beton saaklar yaplmtr. Cephenin ortasndaki nc kat mekanlarnn da 0,851,05 m. llerinde kk pencereleri vardr. Yapdaki btn pencereler ve iki kap bask kemerli ve kilit ta belirginletirilerek yaplmtr. nc katta her cepheye ikier pencere almtr. Ayrca yapnn eski fotoraflarnda ikinci kattaki kare formlu pencereler de yaplan restorasyonda deitirilerek bask kemerli hale getirilmitir. Yapnn gney cephesinin zemin kat batya doru geniler ekilde yaplmtr. (izim 1) Bu genilemeye dier katlarda devam edilmemi, cephenin kademeli olarak dzenlenmesiyle bu erilik dz olarak geilmitir. st katlarda kademelerin oluturulmas sonucu burann zemin kat duvarlaryla aralarndaki boluklara kk atlar yerletirilmitir. Bu cephede zemin kata alt pencere yerletirilmitir. Birinci ve ikinci katlara da her kademeye ikier pencere almtr. Her kademenin dousunda oluturulan kk girintilerle cephe hareketli bir grnme kavuturulmutur. (Resim 7)

Kuzey cephe olduka sade tutulmutur. Zemin kata iki, birinci ve ikinci katlara ise er pencere almtr. Bu cephe de yine kademeli olarak yaplmtr. (Resim 3) Dou cephenin ortasndaki poligonal kma sekizgen planldr. (Resim 5) Ancak da be kenarl olarak yanstlmtr. Birinci kat ile ayn ykseklikteyken restorasyon srasnda biraz daha ykseltilmi ve zeri krma at ile rtlmtr. atda alaturka kiremit kullanlmtr. Poligonal kmann dou cephesi hari dier drt kenarna her iki katta da pencereler almtr. kmann zemin katta gneyine bir kap ve bir pencere, kuzeyine ise iki pencere almtr. Birinci katta ise kuzeye yine iki pencere, gneye ise tek pencere oluturulmutur. kinci kat ise cepheye alan yedi pencere ile aydnlatlmtr. Havari plan emasna sahip nc kat beik at ile rtlmtr. (izim 4) Kuzey-gney dorultusundaki kol dou-bat dorultusundaki koldan biraz dar dzenlendiinden bu blmn ats kuzey-gney dorultusundaki atya gre biraz alak kalmtr. Kelerde kalan ikinci kat mekanlarnn stleri de krma at ile kapatlmtr. atlarda alaturka kiremit kullanlmtr. Yapnn zemin kat 0,80 m. duvar kalnlna sahiptir. Bat cephedeki kap giri holne almaktadr. Holn kenarlarna dzenlenen merdivenlerle birinci kata klr. Hol kuzey-gney istikametinde bir koridora almaktadr. Koridordan holn iki yanndaki odalara geilir. Apsis eklindeki poligonal kmann dahil olduu oda olduka geni tutulmutur ve bu kmann ynnn douda olmas burasnn Franszlarca kullanld gnlerde bir ibadet mekan olabileceini gsterir. Bu odann gneyine yine bir mekan dzenlenmi kuzeyine ise ikinci bir merdiven ve tuvalet yerletirilmitir. Zemin kattaki mekanlar idare odas ve tiyatro blmnden olumaktadr. Zemin kattaki giri holnn zerine birinci katta kk bir oda yaplmtr. Bu oda mdr odas olup, batdaki balkona bu odadan geilir. Orta blm yine koridor olarak dzenlenmi, kenarlara mekanlar yerletirilmitir. (izim 2) Gneybat kedeki oda Sivas Odas olarak dzenlenmitir. Odada sekiler oluturulmu, duvarlar Sivas hallaryla kaplanmtr. Odadaki ahap tavan sslemesi Sivas ve evresinde ska karlatmz rneklerdendir. Tavan gbei baklava dilimleriyle oluturulmu olup, kenarlarndaki blmlere S ve C kvrmlar, kartular ve vazo ierisinden kan bitkisel sslemeler ilenmitir. Duvarlarn tavana yakn blmlerine de al sslemeler yaplmtr. Ayrca eski fotoraflarnda

poligonal kmann tavannda ierisine bitkisel sslemenin yapld sekizgen gbekli al ssleme grlmektedir. Bu kattaki dier mekanlar restorasyon merkezi, sergi salonu ve idareci odas olarak kullanlmaktadr. Duvar kalnlklar 0,40 m. olan ikinci katn ortasndaki koridorun kuzeyine nc kata k merdivenleri yaplmtr. Toplam be mekandan oluan ikinci kattaki mekanlar tak tasarm, kuma boyama, mzik odas ve koro odas olarak kullanlmaktadr. (izim 3) nc katta yapnn ortasna kk bir hol oluturulmutur. Bu holden kattaki dier mekana geilir. Bu mekanlar da tezhip, ebru, hat ve resim derslerinin verildii odalardr. Sade bir cephe dzenlemesine sahip olan yapnn, Sivastaki Hristiyan ustalar tarafndan yaplm olma ihtimali yksektir. Yapnn birinci katnda poligonal kmann dahil olduu byk odadaki al kabartma tavan sslemeleri, nc katndaki gen alnlklar ve iindeki yaprakl yonca motifi gnmze ulaamamtr. Bunun Dnda 1920 ylnda yapnn Memleket Hastanesi olarak kullanld dnemlerde yapldn tahmin ettiimiz ahap tavan sslemeleri gnmze orijinal olarak gelebilmitir. Yapda ayrca zemin kat pencerelerinin demir korkuluklarnda kk glbezekler kullanlmtr. Sivas Mze Mdrlnden edinilen bilgiye gre; yap 2001 ylnda byk apl bir restorasyon geirmitir. duvarlar dolmagz duvar tekniinde yaplan yapnn, tavan ve merdivenleri de ahapken restorasyonda betonarme haline getirilmitir. Pencere ve kap kasalar eskisine uygun olarak yenilenen yap, i mekanlar itibariyle tamamen yeni bir bina grnmne kavuturulmutur. Hikmet Denizli yapnn havari plana sahip nc katnn 1930-35 yllar arasnda yapldn belirtmektedir47. Ayrca kitabesi olmayan yap Sivas Mze Mdrlndeki koruma envanterinde 19. yzyla tarihlendirilmitir. 1. Dnya Sava srasnda misyonerlik faaliyetlerinin sekteye urad dnemlerde yap Franszlarca terk edilmi olmaldr. Dolaysyla havari plandaki son kat yapnn hala Franszlarca kullanld bir dneme tarihlendirme daha uygun olmaktadr. Yapnn ikinci ve nc katlarnn malzemelerinin dier katlardan farkl olduu yapnn eski fotoraflarndan anlalmaktadr. Bunula birlikte yapnn ikinci katndaki pencerelerden bazlarnn kare eklinde yaplarak cephedeki slup

47

Denizli. H. a.g.e., s. 171

btnlnn bozulmas, dou cephedeki poligonal kmann birinci kat seviyesinde sona ermesi ve ana giri cephesi olan bat cephedeki girite bulunan merdivenlerin birinci kat ile birlikte sona erdirilerek burada kk bir mekan oluturulmas, yapnn ikinci katnn da nc kat ile birlikte yaplm olabileceini ve yapnn iki aamada ina edilme durumunu akla getirebilir. Ayrca yapnn eski fotoraflarndaki gen alnln ierisinde S ve C kvrmlarna sahip bitkisel sslemenin bulunmas da yapnn son iki katnn kuzey cephedeki an kulesi ile birlikte Milli Mimarlk Dneminden nce yapldnn gstergesidir. Hastane olarak kullanlmaya balanan yapdaki an kulesi fonksiyonu kalmamasyla muhtemelen 192030 yllar arasnda yklm olmaldr. Hikmet Denizlinin verdii tarihlerin an kulesinin bu tarihlerde yklmasyla, burada yaplan kk apl onarmn tarihi olmas muhtemeldir. Yapnn bat cephesinin merdivenleri Barok slupta yaplmtr. Ayrca yapnn nc katndaki havari planda kollarn ularnn gen alnlkl yaplmas Ampir slup zelliidir. Bu bilgiler nda kitabesi olmayan yapy 19. yzyln ikinci yarsna tarihlemek mmkndr. Sivas ili merkezinde bulunan Gs Hastanesi, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 22.07.1983 tarih ve A4468 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

3.2. Sivas Hkmet Kona Sivas Hkmet Kona, Hkmet Meydannn kuzeyinde yer almaktadr. Yapnn dousunda Sivas Belediyesi, kuzeyinde Adliye ve Milli Eitim Mdrlnn nceki binalar, batsnda Jandarma Dairesi ve gneyinde Hkmet Meydan vardr. Hkmet Kona olarak yaplan yap birok deiiklikler geirerek gnmze ulamtr. Sivas Hkmet Kona, gl ve ciddi devlet otoritesini yanstacak ekilde48 abidevi llerde karmza kan ve genel olarak 19. yzyl sonlarnda yaplmaya balanan Hkmet Konaklarnn baarl rneklerinden birisidir. Yap 1884 senesinde Sivas Valisi Halil Rfat Paa (Resim 124) tarafndan iki katl ve 42 odal olarak yaptrlmtr49. Zamanla ihtiyalara cevap veremedii iin Vali Muammer Bey zamannda 1913 ylnda 22 odal nc bir kat eklenmitir50. 1890 ylnda Sivasa gelen Cunet yap hakknda unlar yazmaktadr: Birka modern yap ehrin sslenmesine katkda bulunmaktadr. lk bakta saymak gerekirse; kesme tatan yaplm Hkmet Kona muhteem bir yapdr. ki kat zerine ina edilmi, zemin katta geni bir salona alan 60a yakn odas vardr. Birinci katta, merkezi ksm mescit olarak dzenlenmi byk bir salon bulunur. Konak, zengin mobilyalarla tefri edilmi, ho fresklerle sslenmitir. Her akam belediye tekilat tarafndan kuruluu yeni gerekletirilen bir bando takm bahede mzik alar51. Simetrik olarak dzenlenen yap, 2050 m. llerinde dikdrtgen planldr. Yapnn kuzey ve gney cephelerinin ortalar dar tarlmtr. Yap bodrum kat ile birlikte drt katldr. 1913 ylnda eklenen son kat ahaptandr ve yapnn 1974 ylnda geirdii byk yangnda bu kat tamamen yanm, zemin ve birinci katn ise sadece d cephe duvarlar ayakta kalabilmitir. 197581 yllar arasnda yaplan byk onarmla yap ite tamamen betonarme sistemde yaplm, duvarlar tula ile rlmtr. Yapnn eski fotoraflarndan anlaldna gre st dz dam eklindedir ve kalkan duvar ile evrilidir. 1913 ylnda yapya ikinci katn eklenmesiyle dnem zellii olarak uzun saaklar, elibelindeler ve bir krma at yaplmtr. Ayrca ikinci kat d cepheleri zemin ve birinci katn d cepheleriyle

48 49

Ortayl, ., Osmanldan Bugne Hkmet Konaklar, Mimarlk, Say: 203, stanbul, 1984, s. 7 Karaman, F., Salname-i Vilayet-i Sivas 1308 (1890), stanbul, 2001, s. 51 50 Acun, H., a.g.m., s. 191 51 Mahiroullar, A., a.g.e., s. 132

ayn zellikte yaplmtr. Yapnn gney cephede bir kuzey cephede ise iki giri kaps bulunmaktadr. Yapnn n cephesi Hkmet Meydanna bakan gney cephesidir. (izim 15) 50,25 m. uzunluun olan cephenin tam ortasndaki 7,40 m. lsndeki blm 2,20 m. dar tarlarak l giri oluturulmutur. Yapdaki bu uygulama Konya Hkmet Konann giriiyle ayn zelliktedir. Bu giriteki drt stunun beden duvarnda gmme stun eklinde karlklar vardr. Ana giriin zerinde bask sivri kemer bulunmaktadr. Yanlardaki kk aralklar ise sivri kemerlerle geilmitir. Stunlar silmeli balklara sahiptir. Giriin knts birinci katta i mekana dahil edilmi, buradaki mekan geniletilmitir. Sonradan yaplan ikinci katta ise bu blm balkon olarak dzenlenmitir. Zemin kat ve birinci kat pencereleri dikdrtgen formlu olup, pencerelerin kenarlarna yaplan 0,25 m. enindeki ni kuatma kemerleriyle cepheye hareketlilik kazandrlmtr. kinci katta da yine dikdrtgen pencereler vardr. Kat ayrm blmlerine de birer silme yaplmtr. (Resim 15) Yap yaklak 2 m. geniliinde saaklara sahiptir. Saaklarn altna pencerelerin arasna gelecek ekilde elibelindeler dzenlenmitir. Saaklar ahap malzemeyle alttan kaplamal tavan tekniindedir. Ayrca yapnn dar tarlan blmnn ats yan blmlerin atsndan yaklak 1,80 m. yksekte yaplarak giri blm vurgulanmtr. Yap eimli bir arazi zerine yapld iin dou ve bat cepheleri arasnda 1,60 m. kot fark bulunmaktadr. Ayrca cephenin dousuna bodrum kattaki mekanlarn aydnlatlmas iin iki kuranglez* dzenlenmitir. Yapnn bat cephesinde zemin katnn gneyine, yarm daire kemerli iki pencere, kuzeyine ise kk ve kare eklinde iki pencere yerletirilmitir. (izim 17) Cephenin ortas ieride sahanlk blmne denk gelmektedir. Bodrum kat aydnlatmak iin sahanlk blmnn ortasna sivri kemerli bir pencere yerletirilmitir. Zemin kat ile birinci katn ayrmnda bulunan silme sahanlk blmnde biraz yksekte yaplan pencerelerin stn dolamaktadr. (resim 16) Bu silmenin zerine birinci katta dikdrtgen formlu pencere daha yaplmtr. kinci kattaki pencere, saak ve elibelinde uygulamalar gney cephe ile ayn zelliktedir. Yapnn kuzey cephesi de genel olarak gney cephesi ile ayndr. (izim 18) Cephenin batsna ikinci bir giri daha eklenmitir. Bu giriin zerinde yandaki Milli Eitim Mdrl ile balanty salayan koridor eklindeki gei yaplan son restorasyonda kaldrlarak yap d cephede zgn haline kavuturulmutur.

Cephenin ortasndaki l giri blm gney cephe ile yine ayn zelliktedir. Ancak gney cephede ikinci kattaki balkon uygulamas bu cephede yaplmam duvarlar birinci kat duvarlaryla dz geilmitir. (Resim 18) Cephenin dousuna yine iki kuranglez yaplmtr. Cephede yaklak 1,40 m. kot fark bulunmaktadr.

Yapnn dou cephesinin ortasna bodrum kat aydnlatan sivri kemerli bir pencere, bu pencerenin iki yanna da kk lekli kare eklinde birer pencere almtr. (izim 16) Bat cephenin zemin ve birinci katndaki kare eklindeki kk pencerelerin yerini bu cephede yarm daire kemerlere sahip dikdrtgen pencereler almtr. Bunun dnda silme, saak, elibelinde ve pencere zellikleri bat cephe ile ayndr. (Resim 19) Yap yaklak 4 m. yksekliindeki krma at ile rtlmtr. Yapnn ortasndaki dar tarlan blmlerin atlar yan mekanlarn saak seviyelerinden 1,80 m. yksekte balatlm ve meyillerinin az verilmesiyle atlarn ana mahyalar yapnn ortasnda birletirilmitir. (izim 14) at Marsilya tipi kiremit ile kaplanmtr. Yapnn i mekan ile ilgili zgn bir deeri bulunmamaktadr. Yapnn iinin tamamen yanmasyla 197581 yllar arasnda yaplan restorasyonda i mekanlar tamamyla deitirilmi, ok fonksiyonlu olarak kullanlan yap bu restorasyonla sadece valilik alma programna gre dzenlenmitir. Dikdrtgen planl olan yapnn ortasnda yaklak 4 m. geniliinde bir koridor vardr. (izim 10) Mekanlar, bu koridorun etrafnda sralanmtr. Bodrum kat d duvar kalnl 1.50 m. olan yapnn i duvarlar tula olduundan 0,20 m. olarak dzenlenmitir. Bodrum katta toplam 23 oda bulunur. Bu odalar gnmzde ariv odalar olarak kullanlmaktadr. Ayrca mutfak ve yemek salonu da yine bodrum kata yaplmtr. Bodrum kattan yapnn batsndaki merdivenlerle zemin kata klmaktadr. Zemin kattan itibaren ikinci kata hem yapnn batsndaki merdivenlerden, hem de yapnn kuzey cephesinin ortasndaki merdivenlerden klabilmektedir. (izim 11) Kuzey cephedeki merdivenler de yapya restorasyon srasnda eklenmitir. Zemin kat * Kuranglez: Bir yapda zemin dzeyinin altnda kalan mekanlara k vermek iin yaplan ukur.

1,20 m. duvar kalnlna sahiptir. Bu katta toplam 13 oda bulunur. Bu odalar da danma, giri hol, il idare kurulu, yaz ileri mdrl, dernekler mdrl, mahalli idareler mdrl ve planlama mdrl olarak kullanlmaktadr. Birinci katn 0,80 m. duvar kalnl vardr. Ortadaki koridorun etrafna toplam 14 oda sralanmtr. Bu odalar vali yardmclar ve sekreterlerin odalardr. Ortadaki merdivenlerin karsna bir de ktphane dzenlenmitir. Koridorda, ilk yaplnda ieklik eklinde dzenlenmi, restorasyondan sonra ise camekanl sergi vitrini olarak dzenlenen ni vardr. (izim 12) kinci kat 0,35 m. duvar kalnlna sahiptir. Bu katta da yine koridor etrafnda toplam 15 oda dzenlenmitir. Bu odalar; valilik makam odas, toplant salonu, eref salonu, kabul salonu, zel kalem mdr, sekreter, basn ve halkla ilikiler odalarndan olumaktadr. (izim 12) Sivas Hkmet Kona genel olarak sade bir dzenlelemeye sahiptir. Dar tarlan giri blmleri, pencerelerin zerlerindeki yarm daire kemerlerle sivri kemerler ve kat ayrmlarndaki silmeler, uzun ahap saaklar ve elibelindeler cepheleri hareketli gsteren uygulamalardr. Yap 197581 yllar arasnda yaplan byk restorasyondan baka bir de 2005 yl ierisinde restorasyon geirmitir. 2005 yl restorasyonu daha ok yapnn i mekan ile ilgilidir. mekanlar itibariyle hibir zgn deeri bulunmayan yapnn, zellikle d cephede zemin ve birinci kat duvarlar ile pencere dzenlemesi zgn halini korumaktadr. Ayrca 1913 ylnda yaplan ikinci kat, at ve saaklar yapnn eski fotoraflarndan da yararlanlarak zgn ekliyle yaplmaya allmtr. 1884 ylnda yaplan Sivas Hkmet Konanda Ampir slup zellii olan l giri uygulamas vardr. Yap sonradan yaplan ikinci kattaki saaklar ve elibelindeler ile Milli Mimarlk zelliklerini de bnyesinde barndrmaktadr. Sivas ili merkezinde bulunan Hkmet Kona, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 08.07.1977 tarih ve A646 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

3.3. Sivas dadisi ( Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi) Sivas dadisi, Hkmet Meydan gneybatsnda, smet Paa Bulvarnda yer almaktadr. Yapnn gneydousunda smet Paa Bulvar, kuzeydousunda Hkmet Meydan ve Atatrk Ant, kuzeybatsnda orduevi, gneybatsnda ise Sivasta enliklerin dzenlendii baka bir meydan bulunmaktadr. Sivas idadisi olarak hizmete alan yap, daha sonra sultani olarak kullanlmtr. Ulu nder Atatrk ve Heyet-i Temsiliye yeleri binay 2 Eyll 18 Aralk 1919 tarihleri arasnda Milli Mcadele Karargah olarak kullanmlardr. Okul kongre faaliyetlerinden sonra ksa bir sre Astsubay Okulu olarak hizmet vermitir52. Bir sre Sivas Lisesi olarak kullanlan yap daha sonra 1981 ylna kadar Kongre Lisesi olarak kullanlm ve 1984 ylnda mlkiyeti Kltr Bakanlna devredilmitir. Yaplan tadilatlar sonucunda 19 Aralk 1990 tarihinden itibaren mze olarak hizmet vermeye balamtr. dadiler gnmz liselerinin eski karlklar olup, genel olarak 188485 tarihleri arasnda byk vilayet merkezlerinde yaplmlardr53. lk defa yapmnn Vali Srr Paa (tayin tarihi 1887) tarafndan dnld ve ksa srede planlanarak temellerinin atld bilinmektedir54. Srr paann grevden alnmasyla yapm aamas bir sre duraksam ve Vali Memduh Bey zamannda 1892 ylnda tamamlanmtr. Yapnn gnmzde mzede sergilenen, Sivasl hattat Mahmud Edib tarafndan yazlan 0,501,50 m. llerindeki drt satrdan oluan mermer kitabesinde (Resim 36) u ifadeler yer alr:

bMd*MD* vU sd*d$0 vU8 U bL1b U u*u u sMbM p bL bL1 UU u*E bMU2 U .bu UA& vJ* b VJ u& bMJ* v vu V uL1 M l
evketl saltanatlarnda Rtbe-i Bala ricalinden Mazlum Paa-Zade Mehmed Memduh Be Efendinin
52 53

Gazi

Abdlhamid

Han-

Sani

Hazretlerinin

zaman

Anonim, Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2005, s.6 zgven, Burcu, dadi Binalar, Tarih ve Toplum, 82, Ankara, 1990, s. 44 54 ada, Haluk, a.g.m., s.30

Sivas Vilayeti Valiliinde ibu Mekteb-i dadi-i Mlki ina olundu. Rebi-l evvel sene 1310 (4 Ekim 1892) Mahmud Edib-i Sivasi Salname-i Maarif-i Umumi isimli kitapta 1899 ylna ait idadideki hocalar ve verilen dersler hakknda bilgiler verilmektedir. Buna gre okulda Musi Efendi. Abdurrahman Efendi, smail Efendi, Menhal Efendi, kr Efendi; Kimya, Trke, Hesap, Cebir, Makine, Franszca, Ermenice, Hendese, Resim, Hat, Ahlak, Edebiyat, Tarih, Corafya gibi dersler vermektedir55. Genel olarak simetrik bir planlamaya sahip yap bodrum kat ile birlikte katl olarak ina edilmitir. D duvarlarnda kesme ta ve moloz ta kullanlm, i duvarlar ise dolmagz duvar (ahap aras ta dolgu) tekniindedir. Yap n ve arka cepheler itibariyle 39,50 m. yan cephelerde ise 33,50 m. llerinde kareye yakn ve i avlulu bir plana sahiptir. Drt kaps bulunan yapnn gneydou ve kuzeybat cephelerindeki kaplar zemin kata, kuzeydou ve gneybat cephelerindeki kaplar ise bodrum kata almaktadr. Krma at ile rtl olan yap n ve arka cephelerde, keleri kma yapm, yan cephelerde ise kmalar yapnn ortasna yerletirilmi ve hareketli bir cephe elde edilmitir. Yapnn ana girii kuzeybat cephesinden olup, gnmzde eskiye nazaran nemini yitirmi olan ve Tal Sokak olarak adlandrlan caddedendir. (Resim 25) Yapnn abidevi bir bahe kaps vardr. (Resim 30) Yarm daire kemere sahip olan ta kapnn kenarlarna ileri yivli ve kaidesi kartularla sslenmi birer pilastr yerletirilmitir. Pilastrlarn zerine silmelerle balk yaplmtr. Yarm daire formundaki kemerin zerine bir silme yerletirilmi, bu silmenin zerine de korni yaplmtr. ki silme arasnda da kk lekli ve estetik amal konsollar oluturulmutur. Kapnn hemen arkasnda simetrik olarak yerletirilen iki kk mekan vardr. (Resim 29) 1,731,76 m. llerindeki kare mekanlar Barok ve Ampir zellikler gsterir. Mekanlarn pencereleri dikdrtgen ierisine alnmtr. Gotik tarzda olduka yksek pencere kemerleri olan yapnn kemerinin dndaki boluklara istiridye kabuu yerletirilmitir. Pencerenin zerine de barok tarzda dalgal bir saak yaplm, saakla pencere arasndaki blme de bir vazo ierisinden kan S ve C kvrml bitkisel sslemeler yerletirilmitir. (Resim 31)

55

Salname-i Maarif-i Umumi, (H. 1318), Cilt: 3, stanbul, 1899,s. 1392-1393

Ana giri cephesi dnem zellii olarak dier cephelere nazaran olduka hareketli tutulmutur. (izim 22) Cephenin kenarlar 1,8 m. dar tarlmtr. 1,453 m. llerindeki giri yarm daire kemere ve iki kanatl bir ahap kapya sahiptir. Kap kanatlar birbirinin simetriidir. Kaplar genel olarak bee blnm ve ilerine dikdrtgen tablalar, baklava dilimleri ve dzgn olmayan begenler yerletirilmitir. En stteki blm kapnn kemerine uyum salayacak ekilde yarm daire ile snrlandrlmtr. Bu blmdeki giri beden duvarndan 0,2 m. knt yapan ve 0,4 m. apndaki gmme stunlarla l giri eklinde dzenlenerek cepheye kolosal dzenin hakim olmas salanmtr. Zemin ve birinci katlardaki gmme stunlarn arasna yerletirilen deyde ykselen elemanlar ve buradaki silmenin tabla eklini almas, stanbul Bahriye Nezareti avlusundaki stun balklarn hatrlatr ekildedir56. Giriin yanndaki blmlere birer pencere yerletirilmitir. Stun kaidelerinin altna kelerdeki gibi yine yars beden duvarlarna gmlm hissini veren ve ykseklii 0,7 m. olan kaideler yerletirilmi, yapy dolaan silmelerden ikisi de kaidenin alt ve stn dolaacak ekilde dzenlenmitir. Zemin kat pencereleri yarm daire kemerlere sahiptir ve pencerelerin kenarlarndaki silmeler zemine kadar uzanmaktadr. Zemine kadar uzanan pencerelerin dikey silmeleri, yatay olarak dzenlenen iki silme ile kesitirilmi, ortada kalan dikdrtgen blme baklava motifi ilenmitir. Zemin kat pencereleri 1 m. geniliinde 2.05 m. boyundadr. Cephe be blme ayrlm ve her blme er pencere almtr. Zemin kattaki pencerelerin deyde ayn aks zerinde birinci katta da devam ettiini grrz. Birinci kat pencereleri bask kemerli olarak dzenlenmi olup, 1 m. geniliinde 2,20 m. boyunda yaplmlardr. Pencerelerin zerlerine silmelerle gen alnlk oluturulmas Haydarpaa Garnn pencerelerini hatrlatan bir uygulamadr57. (Resim 33) Pencerelerin altnda yapy evreleyen iki silme bulunur. Bu iki silme arasna ise ileri bo kartular yerletirilmitir. Giri cephesinin birinci kat beden duvarlar, zemin kata gre biraz ieri ekilmi, bu ekilme gen alnlklarn zerindeki silmelerin olduu blmde tekrar ayn seviyeye getirilmitir. gen alnlklarn balad yerden itibaren beden
56 57

Ayrntl bilgi iin bk. Saner, T., 19. Yzyl stanbul Mimarlnda Oryantalizm, stanbul, 1998 Ayrntl bilgi iin bk. Yldran, N., a.g.e.

duvarnda ince bir knt yaplm ve bu knt, ibkey bir kvrma sahip silme ile belirginletirilmitir. Giri cephesinde; alts yapy batanbaa dolaan, ikisi de sadece yapnn giri cephesini ve yan cephelerin knt yapan blmlerine kadar uzanan toplam sekiz silme bulunmaktadr. Giri cephesinin vurgulanmas ve daha hareketli bir grnme sahip olmas amacyla yaplan bu iki silme, bo kartularn ve baklava dilimi eklindeki ssleme elemanlarnn altlarndaki silmelerdir. En stteki iki silmenin arasna 0,25 m. ykseklikteki ince tablalar yerletirilmitir. Cephedeki knt yapan blmler ve bu blmlerle giri blmnn arasnda kalan blmlere ikier tabla, giri blmndeki stunlarn arasna ise birer tabla dzenlenmitir. Ayrca korniin hemen altna 0,250,20 m. llerinde ve 0,50 m. ara ile yerletirilmesiyle cepheyi hareketli gsteren dikdrtgen levhalar antik mimarideki metoplar* anmsatacak ekilde dzenlenmitir. n cephedeki tm bu hareketlilik, yaklak 0.400.46 m. llerindeki kornile talandrlmtr. Ayn zamanda yapnn sonradan yaplan atsnn da yaklak 0,50 m. uzunluunda ahaptan alttan kaplamal tavan eklinde dzenlenen saaklar vardr. Yapnn yan cepheleri kuzeydou ve gneybat ynlerinde olup, genel olarak simetrik dzenlenmitir. Yapnn bodrum kat ile beraber katl dzenlenmesi ve yapnn giri cephesinin direkt zemin kata almas n ve arka cephe arasnda yaklak 2 m.lik bir kot farkna neden olmutur. Bu fark yapnn kuzeybat cephesinde kendisini hissettirir. Giri cephesinin en altnda zemin seviyesindeki silme arka cephede zeminden 2 m. yksektedir. Kuzeydou cephe ortadaki knt yapan blm ve yan mekanlar olarak blmde dnlebilir. Yan mekanlardan kuzeybatdaki blm giri cephesi ile ayn zelliklere sahip olup kesme tatan yaplmtr. knt yapan blmlerden itibaren arka ve yan cepheler; keler, pencereler ve silmeler dnda tamamen moloz tatan yaplm olup zeri sva ile kapatlmtr. (izim 24) Bu cephenin bodrum katnda iki pencere ve bir kap vardr. Pencere ve kaplar sepetkulpu kemere sahip olup, kilit talar belirginletirilmitir. Pencereler st kattaki pencerelerle ayn aks zerine yaplm olup, kap iin ayn durum sz konusu * Metop: Antik Yunan Mimarlnda, dor dzeninde frizi bezemek iin kullanlan ve trigliflerin arasnda yer alan kare biimli mermer levha.

deildir. Giri cephesinde olduu gibi bu cephenin de zemin kat pencereleri yarm daire kemerlerle, birinci kat pencereleri ise bask kemerlerle oluturulmutur. Bu cephedeki knt yapan blmden simetriindeki dier kntl blme kadar giri cephesindeki iki silme ve pencere altlarndaki baklava dilimleri ve kartular kullanlmam, arka ve yan cepheler olduu iin sade braklmtr. kmann zemin kat pencereleri, zemin katn dier pencerelerine gre 0,45 m. yksekte yaplmtr. Bunun sebebi iteki merdivenlerin sahanl ile pencerenin altnn ayn kotta yaplmak istenmesidir. Pencerelerin 0,45 m. yksek yaplmasyla aradaki bolua sadece bu pencerenin silmelerini evreleyecek ekilde bir sime yaplmtr. Birinci katta da giri cephesindeki silmeler, gen alnlkl ve bask kemerli pencereler ile tablalar tekrar eden unsurlardr. Yapnn gneybat, cephesi kuzeydou cephe ile genel olarak ayn zellikleri gsterir. (izim 23) Ancak kuzeydou cephedeki kot fark bu cephede grlmez. Gneybat cephe zemini yaklak 28,50 m. dz olarak devam eder ve dzenlenen merdivenlerle giri cephesine klr. Yaklak olarak merdivenlerin balad blme kk bir pencere yerletirilmitir. Yapnn gneybat ynne 1933 ylnda bir pansiyon ina edilmitir58. Orta blm dar tarlan cephenin buradaki penceresinden ortadaki dierlerine nazaran 0,40 m. daha byk yaplmtr. Bu pencerenin 1933 ylnda ina edilen pansiyon binasna geii salayan kap olduu anlalmaktadr. (Resim 26) Yapnn gneydou (arka) cephesi de yan cephelerle ayn zelliklere sahiptir. (Resim 24) Bu cephede dikkati eken en nemli unsur zemin kata girii salayan merdivenler zerindeki drt stunun tad balkondur ki; bu uygulama Sivasa demiryolunun gelip stasyon Caddesinin nem kazanmas sonucu 1930 ylnda yaplmtr. (Resim 28). (izim 25) Kelerde cephe 1,45 m. dar tarlm, iki taraftan da 4,35 m. mesafeden sonra orta blm de tekrar 0,55 m. dar tarlarak hareketli bir cephe grnts verilmitir. Bodrum katta sepetkulpu kemerlere sahip ve 1,43 m. yksekliinde on pencere bulunur. Merdivenlerin sahanlnn altna da yine sepetkulpu kemer formuna yakn ekilde dzenlenmi kemerlere sahip pencere vardr ve bunlardan ortadaki kapatlmtr.

58

Duymaz, A., evki, a.g.e., s. 140

14 basamakla yaklak 2,40 m. yksekliindeki sahanlna klan merdivenlerin 0,37 m. eninde ve silmeli kpeteleri vardr. Kpeteleri nihayetlendiren babalar n cephede yapnn kelerindeki kaideler ve gmme stunlarn kaideleri ile ayn zellikte dzenlenmilerdir. Bu babalardan sahanlk blmndekiler ayn zamanda buradaki drt stunun da kaideleri durumundadr. Stunlar ykseldike incelir ekilde dzenlenmi olup, silmelerle oluturulan balklarla balkon kiriinin arasna ince bir de tabla yerletirilmitir. Sahanlktaki kaideler ve stunlarn dikdrtgen ekilde dzenlenen karlklar yapnn beden duvarna bitiik olarak yaplmtr. Bu ayaklarla yapnn n cephesinde olduu gibi arka cephesinde de l giri oluturulmutur. Buradaki kap da n cephedeki kap ile ayn zelliklere sahiptir. Balkonun altnda yaklak 0,60 m. yksekliinde dz bir kiri bulunmaktadr. Kiriin zerine de yaklak 0,40 m. kalnlndaki balkon tabliyesi yerletirilmitir. Balkon tabliyesinde drt stunun zerine gelecek ekilde merdiveninkine nazaran biraz daha ince babalar yerletirilmi ve aralarna da trabzanlar oluturulmutur. Yapnn eski fotoraflarna bakldnda atsnn olmadn, at katnn etrafnn korkuluklarla evrili olduunu ve yapnn n cephesindeki iki kmann ve giriin zerinin eitli uygulamalarla talandrld grlr. (Resim 22-23) Ancak bu dzenleme gnmzde yapya sonradan yaplan ve olduka yksek olan bir krma at ile bozulmutur. Yap yksek bir krma atya sahiptir. Yaklak 5 m. ykseklie sahip olan atnn, n ve yan cephelerdeki kmalar ile arka cephedeki ke kmalar ayr mahyalarla belirginletirilmi, ancak arka cephenin ortasndaki kma saakla dz geilmitir. Yapnn i avlusunun atdaki duvarlar dolmagz duvar tekniinde yaplm ve at bir duvarla kk bir gei blm braklacak ekilde kuzeydougneybat dorultusunda ikiye blnmtr. Avlunun duvarlar at seviyesinden sonra 0,50 m. daha devam ettirilmi ve zerine avlunun krma ats yerletirilmitir. Avlu atsnn 0,30 m. zerinde bir beik at bulunmaktadr. atnn tamam marsilya kiremit ile kaplanmtr. Kareye yakn plana sahip olan yap i avluludur. Kenarlardaki mekanlarla avlu arasnda geni bir koridor bulunmaktadr. Yapnn yan cephelerindeki dar tarlan blmlere karlkl olarak merdivenler yerletirilmi, kelerdeki mekanlar olduka byk tutulmutur.

1990 ylndan beri Atatrk Kongre ve Etnografya Mzesi olarak kullanlan yapnn bodrum katnda depo, fotorafhane, laboratuar, kmrlk, kalorifer dairesi, ay oca, banyo ve lavabo gibi mekanlar bulunmaktadr. Bu mekanlar yapnn gneydousuna yerletirilmi, kuzeybat blm ise geni bir salon olarak dzenlenmitir. Zemin kat d duvarlar yaklak 1 m. i duvarlar ise yaklak 0,30 m. yaplm, pencereler mazgal pencere eklinde dzenlenmitir. Tavan tamamen ahaptan yaplm olup alttan kaplamaldr. Yapnn kuzeybat yndeki giri blm kare bir mekana sahip olup olduka geni tutulmutur. Giriin kuzeydou blmnde iki kk mekan vardr ve bu mekanlar mze alanlarna aittir. Kedeki mekan ise byk bir konferans salonu olarak dzenlemitir. Giriin gneybatsnda silahlarn sergilendii salonlar vardr. Kedeki byk salon ise kilim tehir salonu olarak kullanlmaktadr. (izim 19) Yapnn ortasnda 714 m. llerinde ve 1 m. duvar kalnlna sahip dikdrtgen avlu bulunmaktadr. (Resim 35) Avlunun kuzeydou-gneybat istikametinde iki kaps ve 14 penceresi bulunur. Avlu yapnn zgnnde ak avlu iken yaplan tadilatlarla kapatlmtr. Yapnn okul olarak kullanld yllarda beden eitimi salonu olan avlu gnmzde hallarn sergilendii salon olarak kullanlmaktadr. n cephedeki giriin simetriine yerletirilen arka cephedeki giri ince bir koridor eklinde dzenlenmitir. Bu giriin kuzeybatsndaki mekanlarda yresel giysiler ve elileri sergilenmektedir. Gneydoudaki iki blm ise bakr eyalara ayrlmtr. Gneydou kedeki blm Sivas Odas olarak dzenlenmitir. (Resim 34) Bu blme oda havas vermek iin yapnn ana beden duvarlaryla arasnda boluk kalacak ekilde yeni duvarlar oluturulmu ve oluturulan bu duvara kap, pencere nileri almtr. Byk salon kaln bir duvarla ikiye blnm ve seki alt blm oluturulmutur. Ayrca odann tavanna da Geleneksek Sivas Evlerinde ska karlatmz baklava dilimli motiflerin arlkta olduu bir tavan gbei yerletirilmitir. Zemin katn i duvarlar 0,30 m. olarak dzenlenmi olmasna ramen, ana giri blmnn kuzeybat ynndeki duvar 1 m. ve arkadaki giriin kuzeybat ynndeki duvar 0,70 m. kalnlnda yaplmtr. Zemin katta bu kaln duvarlarn zerine birer dz kiri yerletirilmitir. Bu uygulama birinci katta da srdrlmtr. Ancak birinci kattaki kiriler bask kemerle oluturulmutur.

Yan cephelerdeki dar tarlan blmlere karlkl merdivenler yerletirilmitir. Merdivenlerin olduu blme geite ikisi duvarlara bitiik toplam drt ahap stunla l giri tekrarlanm, stunlarn zeri yarm daire kemerlerle geilmitir. Merdivenler dtaki iki koldan sahanla, ortadaki koldan ise birinci kata klacak ekilde dzenlenmitir. Korkuluklar ahaptan yaplm, ilerine de laleler stilize iek motifleri ile S ve C kvrml bitkisel sslemeler yaplmtr. (Resim 43) Birinci katn merdivenlerinin girii de yine l giri eklindedir. ki tarafta da merdivenlerin hemen kndaki koridorlara birer tavan gbei yaplmtr. Tavan gbei S kvrm ile oluturulan arkfelek motifi eklindedir. Keliklere de yine S ve C kvrmlarna sahip bitkisel ssleme yaplmtr. (Resim 41) Birinci kat beden duvarlar 0,80 m. kalnlnda yaplm olup, pencereler ve tavanlar da zemin kat ile ayn zelliktedir. (izim 20) Yapnn gneydou cephesindeki drt oda mze idaresinin kulland odalardr. Bu cephenin kuzeyindeki byk salon ktphane olarak kullanlmaktadr. Yapnn dier ke odalar da Belgeler Salonu olarak kullanlmaktadr. Kuzeybat cephede ise Cumhuriyetin temellerinin atld Kongre Salonu ve Atatrkn Yatak Odas ile Telgraf Odas bulunmaktadr. Bu odalar kongre gnlerinde kullanld ekliyle braklmtr. Odalarn duvar ve tavanlarndaki kalem ii sslemeler ve odada bulunan masa ve sralar gnmze dein muhafaza edilmitir. (Resim 38) Atatrkn yatak odasnda da karyola, yatak, yorgan, masa, sandalye, gaz lambas, eitli kuma ve hallar bulunmaktadr. (Resim 39) Bu odalar ayn zamanda Sivasn ilk mzesidir. Atatrkn Odas ve Kongre Salonu, 1923 ylndan lisenin burada renim verdii 1981 ylna kadar 4 Eyll ve 10 Kasm gnleri, ayrca resmi bayramlarda da ziyarete alyordu59. Yapda ta ssleme olarak; d cephede pencerelerin silmeleri, yatayda oluturulan silmeler, saak, pencerelerin altlarna yerletirilen baklava dilimleri ve kartular, birinci kat pencerelerinin zerindeki gen alnlklar, cepheleri hareketli olarak gsteren tablalar, metoplar ve merdiven korkuluklarndaki trabzanlar saylabilir. Bu sslemeler genelde mimariye bal sslemelerdir. Ana giri kapsnn kilit tann altna da sekiz yaprakl bir stilize iek motifi kaznmtr.

59

er, M., Mustafa Kemal Paann Odas, Hayat Aac, Say:3, Sivas, 2005, s.30

Portalin iki yanndaki mekanlarn zerine deniz taraklar, S ve C kvrmlarna sahip bitkisel sslemeler ilenmitir. Portal zerine de kk lekli konsol ekilleri, ileri yivli pilastrlar ve kartular gibi ssleme elemanlar yerletirilmitir. Yapda ahap sslemeyle i mekanda merdivenlerin korkuluklarnda ve birinci kat girilerindeki tavan gbeklerinde karlalr. Merdiven blmndeki stunlarn zerlerine de ahaptan yarm daire formunda kemerler yaplm ve oluturulan keliklerin ierisine de yine stilize iek motifleri S ve C kvrmlara sahip bitkisel ssleme yaplmtr. Yapnn zemin ve birinci kat tavanlar da tamamen ahaptan olup alttan kaplamal olarak yaplmtr. Yapda madeni ssleme olarak bahe kapsndaki demir kapy, zemin kat pencerelerindeki korkuluk demirlerini sayabiliriz. Kap kanatlar zerinde S ve C kvrmlar olup, portalin yarm daire formundaki kemerinin ierisine merkezden da doru nsal dorular eklinde kan demirlerden oluturulmu ssleme bulunur. Kongre Salonunun ve Atatrkn Odasnn duvar ve tavanlarnda kalemii sslemeler bulunmaktadr. Duvarlara yaplan panolara kelikler oluturulmu ortalar sslenmitir. Tavanlarn ortasna perde motifi yaplm, kenarlarna da yine panolar yerletirilmitir. Onarmlar srasnda badanalarn kaznmas sonucu kalemii sslemelerin yapdaki dier snflarda da olduu bilinmektedir. Sivas dadisi ina edildii gnn koullar dnldnde ehrin gereksinimlerini karlayacak ekilde byk lekte yaplmtr. Ayrca ierisinde bulunduu tarihi yaplarn evreledii meydann nemli bir paras durumundadr. Yapnn iyi durumda olmas bu roln uzun sreler daha srdreceini gsterir. Yapdaki silmelerin stun balklar ve saaklarda dahil olmak zere younluu, bahe kapsnn yanndaki mekanlardaki dalgal saak uygulamas, S ve C kvrmlarna sahip sslemeler, bahe kapsndaki silmelerin arasnda S eklindeki kk konsollar ve bahe kapsnn yarm daire kemerle dzenlenmesi Barok, yapnn n cephedeki kolosal dzeni, gen alnlklar, ileri bo kartular, istiridye kabuklar ve yivli pilastrlar ise yapdaki Ampir zellikler olarak karmza kar. 1892 ylnda yaplan Sivas dadisi bu zellikleriyle Barok-Ampir mimari tarznn nemli rneklerindendir. Sivas ili merkezinde bulunan Atatrk Kongre ve Etnografya Mze Binas, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulunun 22.07.1983 tarih ve A.4468 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

3.4. Sivas Sanayi Mektebi (Sivas Ak Cezaevi) Sivas Sanayi Mektebi ayyurt Mahallesi, Rahmi Gnay Caddesi zerinde bulunmaktadr. 1951 ylndan gnmze ak cezaevi olarak kullanlan yap, sanat okulu olarak yaplm ve uzun sre bu amala kullanlmtr. Sultan Abdlmecidin batllama yolunda yapt giriimler srasnda ordu ve sarayn gereksinimleri iin yeni fabrikalar, bunlarda alacak iilerin yetitirilmesi iin sanayi mektepleri atrmasyla, bu konuda yeni bir dnem balamtr60. Gittike yaygnlaan bir eitim kurumu olan sanayi mekteplerinin ilk rneklerinden biri de Sivas Sanayi Mektebidir. lin sanat sahasndaki gelimesini temin etmek ve memlekete sanatkar yetitirmek maksadyla ilk defa Vali Hac Hasan tarafndan dnlp balanlan ve Sanatlar Okulu olarak kurulmak istenen yap uzun sre imkanszlklar nedeni ile gerekletirilememi ve Reit Akif Paann (Resim 125) valilii srasnda Sanayi Mektebi, halinde kurulmutur. Vali Muammer Bey zamannda demircilik, marangozluk ve hal atlyeleri almtr. Mektebin tahsil sresi drt yldr61. Yapnn n ve arka cepheleri olan bat ve dou cepheleri geni bir bahe eklinde dzenlenmi, kuzey ve gney cephelerine ise mahkumlarn kullanmalar iin yemekhane ve hal atlyeleri gibi eitli tesisler ina edilmitir. Gnmzde cezaevinin deposunda muhafaza edilen Sivas Sanayi Mektebinin kitabesinde (Resim 61) u ifadeler yer alr:

U UF vU sd*d$0 ebM vU8 U bL1b u*u u sd*d$0 UU nU b & rE bMd*uUL vUU vU U UM lUM# VJ u& bMJ* s* Uu F p bu gLu b U$ M.bAL* U z vu bd
evketlu Abdlhmid Han- Sni efendimiz hazretlerinin zaman- saadet-i resn-i Hmayunlarnda ve ezm vzeradan Reit Akif Paa hazretlerinin

Szen, M.,- Dlgerler, O. N., Birinci Ulusal Mimarlk Dneminin nemli Bir Yaps: Konya da Sanayi Mektebi, Doumunun 100. Ylnda Atatrke Armaan, stanbul, 1981, s. 444 61 Bael, M., Fahrettin, Ag.e., s. 97

60

Sivas valiliinde i bu mekteb-i sanayi bina ve nam- nmi padiah Bil izafe kadri l olunmu ve Sivasta ilk defa olarak kd Edilen sergide buras daire ittihaz edilmitir. Sene1320/1902 Yap genel olarak simetrik dzenlenmi U plan tipindedir. Yaklak 14,50 m. enindeki kollar yapdan 17,70 dar tarlarak dzenlenmitir. Dar tarlan kollarn ortalarna birer giri yerletirilmi olup bu giriler ieri ekilmitir. ki katl olarak ina edilen yapnn ana girii ise bat cephedeki dar tarlan kollarn ortasndaki avluya yaplmtr. Dta kesme ta ve moloz ta malzeme kullanlan yap ite dolmagz duvar tekniindedir ve d yzeyler tamamen svanmtr. Yap iki katl olarak ina edilmi ve krma ats sac ile kaplanmtr. Toplam 55,50 m. cephe uzunluuna sahip olan yapnn ana girii bat cephenin ortasnda dzenlenen avludaki be merdivenle klan giritir. (Resim 52) Sahanln kuzey ve gney ynlerinden balayan merdivenler, eyrek daire eklinde batya dnerek sonlanr. (Resim 55) Merdivenlerin tatan yaplm korkuluklar bulunur. kinci basamakta merdiven korkuluklarnn silindirik ekilde babalar vardr ve bu babalarn zerine kre eklinde talar yerletirilerek estetik bir grnm kazandrlmtr. Sahanln zeri iki stun tarafndan tanan ahaptan yaplm gen alnlkl bir at ile rtlmtr. Stunlar, ahap olup zerlerine bitkisel sslemeler yaplmtr. Ayrca stunlarn alt ksmlar kk niler eklinde oyularak yivli stun elde edilmitir. (Resim 57) Stun balklar iyon dzenindedir. (Resim 54) Silmeli kaideleri olan Stunlar 0,90 m. yksekliinde ileri kartulanan ve deniztara ile sslenen ikinci bir kaideye sahiptirler. Stun balklarnn zerine ince tablalar yerletirilmi ve tablalarn zerine de 0,55 m. yksekliinde kiri oluturulmutur. gen alnln ortasnda 5376 m. llerinde kitabelik blm vardr. Kitabelik blmnn iki kenarna stilize palmet ve lotus motifleri ile voltler, S ve C kvrml bitkisel sslemeler yaplmtr. (Resim 53) Sahanlktan 1,502,86 m. llerindeki bask kemerli kap ile yapnn ierisine geilir. Kap iki kanatl olup zerine sekizgenler ve keleri pahlanm dikdrtgenler aklmtr. Kapnn iki yanna da bask kemerli birer pencere almtr. Yap avlu blmnde revakl olarak dzenlenmitir. (izim 29) Yapnn avlusundaki 1,95 m. dar tarlan giri blm ve kollarn dou blmlerinin avluya doru 3,16 m. dar tarlmas sonucu arada kalan blm revak olarak dzenlenmitir. Revaklarn her biri sekizgen kesitli yedi stun ve zerlerindeki

kemerlere yaplan S ve C kvrml sslemelerle oluturulmutur. (Resim 59) Ancak gnmzde bu grnt, yapya sonradan yaplan madeni camekan ve altndaki ince bir duvarla zedelenmitir. Bu ahap kemerlerin zerine ok kollu palmetlerden oluan bir yatay bordr oluturulmu, bordrn zerine de ok kk lekli ahap konsollar yerletirilmitir. Ayrca avluda revaklarn kelerine birer kap alm, bu kaplara da alt basamakl birer merdiven dzenlenmitir. Bat cephedeki dar tarlan kollarn her birinin revakl blmden sonra avluya alm penceresi vardr. Bu pencerelerden ortadakinin altna bodrum kattaki oday aydnlatmak iin kk bir pencere almtr. Dar tarlan kollarn bat cephelerinde giriin iki yanna alm ikier pencere bulunur. Girite beden duvarlar paralelinde zeminden yaklak 5 m. yksekte olan ve kilit tana bir glbezek ilenen bir bask kemer kullanlmtr. Bu aklk 4,20 m. lsndedir. Bu abidevi giriten sonra beden duvarlarndan 2,70 m. ieri ekilerek yine bask kemerli ve 1,402,78 m. llerinde ikinci bir giri oluturulmutur. (Resim 51) Bu girilerden kuzeydekine be, gneydekine ise kot farkndan dolay yedi basamak ile klr. Giri kapsnn iki yanna olduka dar ve uzun birer pencere yerletirilmitir. Giriin ieri ekilmesi sonucu merdivenlerin kenarlarnda kalan blmlerin etraf madeni korkuluklarla evrilmi ve bu blme balkon havas verilmitir. Cephenin kuzey ve gneyi arasnda yaklak 0,40 m. kot fark bulunmaktadr. Cepheyi revak blmleri hari silme batanbaa dolar. Bunlardan en alttaki zemin kat taban seviyesindedir. kinci silme pencerelerin zerine zemin katn tavann karlayacak ekilde dzenlenmitir. Bu silme ayn zamanda yapnn dar tarlan kollarndaki byk bask kemerli girilerin stn de gen alnlk oluturacak ekilde dolar. nc silme ise saaklardr ki, bu silme yapnn n cephesinde revakl blmler dnda kullanlmtr. Kuzey-gney cephelerde de yaklak 1 m. daha devam ettikten sonra yerini ahap saaklara brakmtr. Ahap saaklarn silmelerle uyumlu olmas iin silmeler gibi meyilli ekilde dzenlenmitir. Yapnn gney cephesinde bat ve dou cepheler arasnda yaklak 1m. kot fark bulunur. (izim 31) Cephe toplam 29,50 m. uzunluundadr. Cephenin batsndaki 8,80 m. uzunluundaki blm yaklak 4 m., dousundaki 10,10 m. uzunluundaki blm ise 2 m. dar tarlmtr. Batdaki dar tarlan blmn ortasna dikdrtgen bir kap oluturulmu, zerine de kk bir pencere almtr. Orta blme de yine bir kap ve iki pencere almtr. Doudaki dar tarlan blmn ortasnda bir kap ve iki yannda da birer pencere vardr. Cephenin bodrum

kat pencereleri kk tutulmutur. Batdaki blmn zemin katnda bask kemerli pencere dzenlenmitir. Cephedeki dier iki blme ise bodrum kattaki pencere ve kaplarla deyde ayn aks zerinden alacak ekilde birer pencere yerletirilmitir. atnn cephedeki kmalar zerine ayn eimle yaplmasyla ortadaki blm zerine kalkan duvar yaplmtr. Kalkan duvarna zemin kattaki pencereden kenarlardakilerin zerine gelecek ekilde alan iki kk pencere ile atnn aydnlatlmas salanmtr. Arka cephe n cepheye nazaran olduka sade tutulmutur. Yap yaklak 0,57 m. yksekliinde bir subasman zerine ina edilmitir ve kot fark yoktur. (izim 32) Cephe toplam 52 m. uzunluundadr. Dou cephede kenarlardaki 10,23 m. ve 11.75 m. uzunluundaki blmler ve ortadaki 10,11 m. uzunluundaki blm 2,60 m. dar tarlm, ite kalan mekanlarla st katta balkon oluturulmutur. (Resim 47) Da tarlan blmlere bodrum katta ve zemin katta er pencere alm, ieride kalan blmlere de bodrum katta ortada bir kap ve kenarlarnda birer pencere, zemin katta ise balkonlarn bulunduu cepheye yakn olan aklklar kap dierleri de pencere olarak dzenlenmitir. Bu cepheye gnmzde tuvalet, banyo gibi mekanlar eklenmi, cephedeki baz pencereler de kapatlmtr. Cephenin gneyindeki balkonu 0,77 m. yksekliinde ta kaideleri olan be stn tamaktadr. Zemin katta balkon blmne tuvalet ve banyo eklenince stunlar drde dmtr. Stunlar balk blmleri ve kemerlerinin sslemesiz yaplmas dnda n cephedekilerle ayn zelliklere sahiptir. Balkonlarn 0,80 m. yksekliinde ahap korkuluklar vardr. n cephedeki silmelerin sadeleerek bu cephede de devam ettii grlr. Cephedeki btn pencere ve kaplar bask kemerli olup silmelerle evrelenmitir. Sonradan yaplan banyolardan gneydekine bir, kuzeydekine ise iki kk pencere almtr. Kuzey cephenin bat ve dou cepheleri arasnda yaklak 3,80 m. kot fark vardr. (izim 30) Cephenin doudaki knt yapan blmnn bodrum ve zemin katna er pencere yerletirilmitir. Ortadaki blme bodrum ve zemin kata yerletirilen er pencereden bodrum kattakiler gney cephedekiler gibi kot farkndan dolay kk lekli yaplmlardr. Ayrca bu orta blmn zerine yine kalkan duvar yaplm ve iki pencere oluturulmutur. Batdaki dar tarlan blme sonradan kk lekli bir aralk dzenlenmi ve bu aralktan yapya bir kap almtr. Yapnn bat ve gney cepheleri beyaz, dou ve kuzey cepheleri ise vine rengine boyanmtr. Dou ve kuzey cepheler kullanlmayan arka bahede

olduklarndan olduka bakmsz durumdadr. Ayrca yapnn bodrum katnn kullanlmamas da bu grnte nemli bir etkendir. Yapnn iteki plan dzeninin d cephelere yansd sylenebilir. Yapnn dar tarlan blmleri ve pencere dizileri dardan yapnn plannn okunmasn salamaktadr. Yap sac ile kapatlm bir krma atya sahiptir. atda avludaki giriin gen alnlkl ats ve kuzey gney cephelerdeki ikier knt dikkati eker. (izim 28) Yapda bodrum kat duvar kalnlklar yaklak 1 m. olarak dzenlenmitir. (izim 26) Yapnn bodrum kat bat cephede dar tarlan kollardan, gney koldaki mekanlar dnda kullanlmamaktadr. Gney cephenin bodrum katna dzenlenen kap birbirinden bamsz odaya alr. Bu odalardan doudakinin ykseklii batdakilere nazaran kot farkndan dolay biraz daha dktr. Odalar depo olarak kullanlmaktadr. Bodrum katn ortasndaki byk mekana giri yapnn hem arka cephesindeki balkonlarn altndaki kaplardan, hem de zemin katta hol diyebileceimiz dikdrtgen mekanlara simetrik olarak dzenlenen merdivenlerle oluturulmutur. Bodrum katta merdivenlerin olduu blme tuvaletler dzenlenmitir. Bu merdivenlerden kuzeydekinin aralk blmnden sonra kedeki odaya ve oradan da kollardan kuzeydekinin bodrumuna geilir. Kuzeydeki kolun batsndaki mekana giri zemin kattaki odadandr. Bodrum katn da plan yine U eklindedir. Bodrum katta her odann ortasna gelecek ekilde birer ahap kiri atlm ve altlarna da ahap destekler yerletirilmitir. (Resim 64) Tavan ahap kirilerle oluturulmu, alttan kaplamal tavan tekniinde aklan tahtalarla da kiriler kapatlmtr. Zemin kat duvarlar 0,80 m. kalnlndadr. (izim 27) Bu katn gney cephedeki dar tarlan kol zerindeki mekanlar tamamen cezaevi alanlarna aittir. Burada cezaevi mdr, yardmclar, memur odalar ve iki depo vardr. Doudaki mdr ve yardmclarnn odasnn memur odalaryla balantl olabilmesi iin revaklarn bittii blme bir kap alm ve holdeki mdr odasnn yanndaki mekan kaldrlarak buras hole dahil edilmitir. Ayrca avluda, gneydeki revan kesindeki kapdan girildiinde yapnn zgn halinde btn olan yalnz sonradan eklemelerle e blnen memur odalarna geilir. Bu blmde ortadaki odann kaps pencerelerden birinin kapya dntrlmesiyle olumutur. Kuzeydeki kolun dou ynndeki giriine bir aralk blm yaplm, bu blmn de gneyindeki iki oda yine cezaevi alanlarna ayrlmtr. Kuzeyindeki byk oda ise berber olarak dzenlenmitir. Dier mekanlar mahkumlar iin

dzenlenmi olup, televizyon odas, ay oca gibi mekanlardr. Camekanlarla kapatlm blmdeki kaplardan revakl blme geildiinde biri televizyon odasna dieri de hole aln iki kap grlr. Bu holden bodrum kata ini bulunmaktadr. Balkona geilen kaplarda bu holdedir. Balkonlara sonradan birer banyo ve tuvalet eklenmitir. Ancak buralar gnmzde kullanlmamaktadr. Yapnn ortasnda oluturulan avludaki giri kaps mahkumlarn maket evler ve gemi yapm gibi ilerle urat odaya alr. Bu blmn dousunda ise terzihane vardr. Zemin kat tavanlar da bodrum katta olduu gibi alttan kaplamal tavan tekniinde aklan ahaplarla oluturulmutur. Bu tahtalar odalarn hepsinde dz iken ana giriin ald odada tahtalar 45 derecelik ayla aklmtr. Bu odann tavannn ortasna kk bir baklava dilimi yerletirilmi ve tahtalar zerindeki talar 0,25 m. ara ile aklarak estetik bir grnm elde edilmitir. Duvarlarla tavanlarn birleim noktalar ibkey ekildedir ve gneydoudaki odada bu blmlere al sslemeler yaplmtr. Pencerenin kenar silmeleri, yataydaki kat ayrmlarna yaplan silmeler, saak, avludaki giriin stun kaideleri, dar tarlan kollarn girilerindeki byk bask kemer zerinde yer alan glbezek motifi ile n ve arka cephelerdeki ahap stunlarn kaideleri yapdaki ta sslemelerdir. Revak blmndeki sekizgen ahap stunlar, stun balklar, kk konsollar, avludaki gen alnlk merdivenlerin trabzanlar, tavanlar ve basit silmelere sahip talarn aklmasyla oluturulmu kaplar ahap sslemeleri grdmz blmlerdir. Ayrca yapnn gneydou kesindeki gnmzde depo olarak kullanlan oda dier odalara nazaran daha itinal yaplmtr. Bu odann tavan ve duvarn birleim yerlerindeki ibkey kvrmlarn hemen altna al sslemeler yaplm olup odann tavanna tekne tavan havas verilmeye allmtr. (Resim 63) Sivas Sanayi Mektebi byk boyutu ile dikkati ekmektedir. Yap gnmzde salam bir durumda olmasna ramen baz blmlerine ve zellikle de bodrum kata ve arka cephenin tamamna ciddi bir tadilatn yaplmas gereklidir. Ayrca yapnn bodrum katnn byk oranda kullanlmamas da yapya byk oranda zarar vermektedir. Yapda ampir zellikleri arlktadr. zellikle avludaki giriin gen alnlklar, yivli stunlar, iyon dzenindeki stun balklar, stun kaidelerindeki istiridye kabuu motifi ve dar tarlan kollarn bask kemerli girilerinin

zerindeki silmenin de bask kemeri gen alnlk oluturacak ekilde dolamas yapdaki ampir zelliklerdir. zellikle iyon dzenindeki stun balklar, balklar zerlerindeki yastklar ve 0,55 m. yksekliindeki kiri antik dnemdeki abaks ve aritrav ekillerini anmsatmaktadr. Avludaki giriin merdivenlerinin dairesel formu Barok sanata yaplan atftr. Yapdaki en dikkati eken uygulama revak uygulamasdr. Bunun dnda stunlarn zerlerindeki kemer formlar ve duvarlarn tavana yakn blmlerindeki al sslemeler Sivastaki sivil mimarlk rnlerinde grlen uygulamalardr. 1902 ylnda yaplan Sivas Sanayi Mektebi Barok ve Ampir gibi batl iki slubun zelliklerinin yannda Osmanl Mimarisinin tekrar zne dnmeye balad 1900lerin banda ortaya kan Milli Mimarlk Dneminin de zelliklerini bnyesinde barndracak ekilde dzenlenmitir. Sivas ili merkezinde bulunan Sivas Ak Cezaevi, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 20.10.1990 tarih ve 851 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

3.5. Sivas Ziya Bey Ktphanesi Ziya Bey Ktphanesi arba Mahallesi Nalbantlarba Caddesinde yer almaktadr. Dousunda Nalbantlarba Caddesi ve sebze hali, gneyinde yeralt ars, bat ve kuzeyinde ise market ve apartmanlarla evrilidir. Ktphane olarak ina edilen ve gnmzde de bu hizmetini srdren yapnn giri kapsnn zerindeki kitabede u ifadeler yer alr.

M UA vU v U$
Ziya Bey Ktphanesi El ina sene 1324 (1906) Osmanlca yazlan bu kitabenin altna da sonradan Latin harfleriyle; Ziya ktphanesi 1908 ibaresi dlmtr. 1908 tarihi yapnn hizmete balad tarihtir. Yapnn 1906 tarihli zemin kat duvarlar tamamlanm ekilde eski bir fotoraf mevcuttur. (Resim 66) Ziya Beyin vefatyla ktphaneye varisleri tarafndan tutulan grevlilerce baklmtr. Daha sonra Kltr ve Turizm Bakanl Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrlnce 07.04.1980 tarihinde 6.100.000 TL karlnda kamulatrlmtr. Zemin kat ile birlikte iki kat olarak ina edilen yapnn zemin kat kesme ta ve moloz tatan, birinci kat ise dolmagz duvar tekniinde yaplmtr. Yap genel olarak dikdrtgen bir plana sahiptir. Dou cephesinde keler dar tarlmtr. Bat cephesine ise fazladan bir mekan yaplm ve merdiven blm dar tarlmtr. Kapsndan byk olarak dzenlenen yedi yarm daire kemerlere sahip pencerelerle aydnlanan yapnn dou cephesinin ortasnda bir girii vardr ve ats krma at eklindedir. Yapnn kuzeyindeki market ve batsndaki apartman yapya bitiik nizam eklinde ina edilmitir. Ktphanenin merdiven kntsnn olduu blmde apartman batya ekilerek arada aydnlk blm oluturulmutur. Yapnn dou cephesinin ortasna bask kemerli ve ift kanatl 1,242,50 m. llerinde bir kap yerletirilmitir. (Resim 70) Kapnn hemen zerinde alt ve st taraf dz geilen oval bir pencere vardr. Bu pencerenin zerine de kitabe yerletirilmitir. Kapnn kuzey ve gney ynlerine er pencere dzenlenmitir. Pencereler yarm daire kemerlere sahip olup kilit talar belirginletirilmitir.

2,404,10 m. llerindeki pencerelerin S ve C kvrml sslemelere sahip madeni ebekeleri vardr. (Resim 69) 198283 yllarnda yaplan onarmdan nce yapnn zemin kat dkkan olarak kullanlmtr. Yapnn eski fotoraflarndan anlald kadaryla dou cephenin gneyindeki pencere bu dkkanlardan birinin kaps durumundadr. Dkkanlar onarmdan sonra Gzel Sanatlar Galerisine dntrlmtr. Yapnn eimli bir arazi zerinde oluu ve zaman ierisinde zeminin ykselmesiyle pencerelerin denizlik seviyeleri ykseltilmitir. Pencerelerin aralarnda kalan blmler ve keler ayak eklinde dar tarlm ve bu ayaklara denizlik seviyesinde ileri bo kartular ve silmeler yaplmtr. Cephedeki dar tarlan blmlerin kat ayrm seviyesinde silmeler oluturulmutur. (izim 37) Dou cephenin birinci katna da zemin kattakilerin zerine gelecek ekilde birer pencere almtr. (Resim 73) Pencereler 0,901,90 m. llerinde olup, kesme ta svelere sahiptir. Yapnn birinci katndaki ayaklar keler ve pencere kenarlar kesme tatan, dier blmler ise dolmagz duvar tekniinde yaplmtr. Yapnn ortasna dzenlenen kapnn zerine birinci katta da yarm daire kemere sahip bir kap almtr. Bu kapnn zerine bir silme yaplm ve kap gen alnlkla da talandrlmtr. (Resim 72) Ana giri kapsnn iki yanna zemin kat tavan seviyesinde ikier konsol yaplmtr. Muhtemelen konsollar birinci kata yaplmas dnlen balkonun tayclar durumunda olacaklardr. Ancak bu blme gnmze kadar herhangi bir balkon uygulamas yaplmamtr. Dou cephe 0,65 m. yksekliindeki silmeli saakla talandrlmtr. Yapnn gney cephesinin dousuna dier cephe ile ayn zellikte bir pencere yerletirilmi, batsna ise bir eme dzenlenmitir. (izim 38) Yarm daire formlu kemere sahip emenin dou cephedekilere benzer iki konsolu vardr. (Resim 71) Konsollarn zerinde de lento bulunur. Gney cephenin birinci katna da iki pencere almtr. (Resim 68) Yapnn bat cephesine oluturulmu aydnlk blmnde zemin katta kare biimli iki pencere ve yarm daire kemere sahip bir pencere almtr. Birinci katta ise dikdrtgen pencere bulunur. Yapnn kuzeyi, yanndaki marketle bitiik nizamdr. Krma atya sahip olan yapnn ats 1981 onarmndan nce sac ile kaplyken onarmdan sonra at alaturka kiremit ile kaplanmtr.

Yapnn doudaki ana giri kaps giri holne almaktadr. (Resim 75) Giri holnn batsnda st kata klan oval merdivenler, kuzey ve gneyinde ise er mekan bulunur. Kuzeydeki ilk mekan danma blm olarak dzenlenmitir. Bu odann kuzeybat kesine yerletirilen koridordan sreli yaynlar blmne geilmektedir. Ayrca yapnn batsnda dar tarlan blmdeki kazan dairesi ve tuvalete gei de yine bu koridordan salanr. Giri holnn gneyindeki mekan iin ayr bir koridor oluturulmam, mekanlarn ortalarna yarm daire kemerlere sahip kaplardan geiler salanmtr. (Resim 74) Yapnn zemin kat dou cepheye alan byk pencerelerle olduka aydnlatlmtr. Bu mekanlardan ilk ikisi okuma salonu olarak dzenlenmi, sonuncusu ise Sivas Belge ve Dokmantasyon Merkezi olarak hizmete sunulmutur. (izim 33) Yap eimli bir arazi zerine ina edildiinden gney cephedeki mekan farkl zemin kotlarna sahiptir. Ayrca taban ve tavanlar tamamen ahap kaplamadr. Giri holnn batsnda ikinci kata klan merdivenler bulunur. Merdivenler ahaptan olup, kenarlardan ift tarafl ve oval ekilde sahanla, oradan da ortadaki dz merdivenden birinci kata klr. Birinci kata yaplan sahanla da yine oval ekilde ve kenarlara dzenlenen alt basamakla klr. Merdivenlerin ahap korkuluklar ve trabzanlar vardr. Bu sahanln bat ve kuzeyine birer pencere yaplm, gneyine ise ni alarak buras vitrin haline getirilmitir. Buradaki sahanlk da muhtemelen bir oda olarak dnlm ancak herhangi bir uygulama yaplmamtr. (Resim 76) Merdivenlerin ald birinci kat holnn gneyindeki iki mekan okuma salonu olarak dzenlenmitir. Ayn zamanda bu iki mekan ktphane eski eserler blmdr. (izim 34) Ktphane kaytlarndan anlaldna gre 776s el yazmas, 3272 Osmanlca, 2395 Arapa, 115 Farsa ve matbu olan toplam 5782 eski eser bulunmaktadr. Holn kuzeyine ise bir okuma salonu (Resim 77) ve iki idare odas dzenlenmitir. Holn dousunda balkona alan kap bulunur. Birinci katn taban ve tavanlar da tamamen ahap kaplamadr. Yapnn birinci katndaki pencereler zemin kattaki pencereler kadar byk olmadndan bu kat gn ndan yeterince faydalanamamaktadr. D cephedeki ileri bo kartular, byk boyutlu konsollar, birinci kattaki kapnn zerindeki gen alnlk, pencere kenarlarndaki sveler ve silmeler yapda dikkati eken ta sslemelerdir.

Yapnn yarm daire kemerlere sahip byk pencerelerinin merkezden da doru nsal dorularla oluturulmu ve S ve C kvrmlarna sahip madeni sslemeleri vardr. Bunlardan pencere kemeri ierisindekiler yapnn eski fotoraflarnda da grlebilmektedir. Yap 1981 ve 198283 onarmlar dnda birde 2005 ylnda onarm grmtr. Son yaplan onarmda pencere kasalar yenilenmi, taban tahtalar deitirilmi, i mekanlar boyanm, stma sistemi doalgaza evrilmi ve okuyucu masa ve sandalyeleri tamamen yenilenmitir. II. Abdlhamid dneminde tek bana ina edilen ktphane yapsna pek rastlanmaz62. Sivasta tek bana 1906 ylnda bir ktphane yapsnn ina edilmesi Ziya Beyin ahsi gayretlerinin yannda ehrin byle bir gereksiniminin olduunun da gstergesidir. Ayrca Ziya Bey Ktphanesinin zellikle zemin kat pencerelerinin zelliidir. Yapdaki byk pencereler, yarm daire kemerler ve oval eklinde dzenlenen merdiven blm yapdaki barok zellikler olarak karmza kmaktadr. Bunun dnda birinci kattaki kapnn zerine yaplan gen alnlk ve ayaklarn kaidelerindeki ileri bo kartular ampir zelliklerdir. Sivas ili merkezinde bulunan Ziya Bey Ktphanesi, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 08.12.1978 tarih ve A4282 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr. byk yaplmasyla i mekann gn ndan yeterince faydalandrlmas gnmz mimarisindeki ktphane yaplarnn da en byk

62

Duymaz, A., evki, a.g.e., s. 154

3.6. Sivas Jandarma Dairesi Jandarma Dairesi dousunda Hkmet Meydan, kuzeydousunda

Hkmet Kona, gneyinde orduevi, batsnda ise lojmanlar ve Saraybosna park ile evrilidir. Jandarma Dairesi olarak yaplan yap 1996 ylna kadar bu hizmetini srdrm, 1996 ylnda Jandarma Alay Komutanlnn yeni binasna tanmasyla bina sosyal tesis olarak kullanlmaya balanmtr. Yapnn sekizgen kulesinin birinci kat penceresinin hemen altna yerletirilen kitabesi satr olup, ilk satr kaznmtr. Kitabenin son iki satr u ekildedir.

UU nU b u* .bM* UM v z b bMU vJ* sd*d$0

Ve Devletl Reit Akif Paa Hazretlerinin valilii zamannda Jandarma Dairesi bina klnd. 1326 (1908) Kesme tatan ina edilen yap 55,30 m. dou, 40 m. gney cephe uzunluklaryla L planda yaplm, gneydou kesine bodrum kat ile birlikte drt katl olan abidevi bir kule yerletirilmitir. L plann kollar tek katl olarak dzenlenmitir. Zemin katna d cepheden giri alan yap, krma ve beik atya sahip olup, atlar alaturka kiremit ile kaplanmtr. 55,30 m. uzunluundaki dou cephede yapnn eimli bir arazi zerine kurulmasndan dolay yaklak 1 m. kot fark bulunmaktadr. (izim 46) Yapnn eski fotoraflar incelendiinde yapdaki bu kot farknn yapld yllarda da mevcut olduu, d cephelere alan kapdan ikisine merdivenlerle kld grlmektedir. (Resim 78) zellikle kule blmndeki merdivenin geni bir sahanlnn olduu ve sahanla iki yndeki basamaklarla kld dikkati eker. Ancak gnmzde bu merdivenler kaldrlm, d cephedeki btn giriler iptal edilmitir. Ayrca bu cephedeki bodrum kata alan iki pencere de gnmzde kapatlmtr. Dou cephenin zemin katnda bask kemerli, ince ve uzun olarak dzenlenmi 19 pencere vardr. (Resim 86) Pencerelerden kule blmndeki hari ikierli dzenlenmitir ve

altlarna denizlikler yerletirilmitir. Denizliklerin altlarnda da pencerelerin enleriyle snrl tutulan ince silmeler oluturulmutur. Cephenin ortasna yerletirilen kapnn kenarlarndaki pencereler dier pencerelerden daha ince yaplarak giri vurgulanmtr. (resim 81) Yapnn sekizgen kulesinin cephelerle zeminden itibaren ayrlm olmasna ramen, kulenin abidevi grnmnn zedelenmemesi iin zemin katn d cephe duvarlar kule ile cepheler arasnda dz geilmitir. (Resim 83) Ayrca bu blmlerdeki mekanlarn gn ndan yeterince faydalanmalar iinde dilimli atnal kemere sahip birer pencere yaplmtr. (Resim 85) Cephedeki pencereler 0,901,90 m. llerinde yaplm olup, tm bask kemerlidir. Kaplar ise yarm daire kemerlere sahiptir. Kilit talar belirginletirilmi ve kenarlarndaki silmelere kaide ve balklar yerletirilmitir. (Resim 84) Yapnn zemin katnda toplam be silme vardr. Bunlardan alttaki ikisi olduka kaln formlaryla dikkati eker. En stteki silme ayn zamanda saak silmesi olup, hemen altndaki silme ile birlikte yapy batanbaa dolamaktadr. Ortadaki silme ise cephenin hareketli grnmesinde nemli bir paya sahiptir. Bu silme pencerelerin zengi seviyelerinin biraz daha aasndan balayp ikierli dzenlenen pencerelerden her birinin kemerlerini dolaacak ekilde dzenlenmitir. Zemin katta yarm kalan bir uygulama vardr ki, bu cephenin kuzeyindeki alt pencerenin zerlerinin saaa kadar buradaki silmede dahil olmak zere kabartlarak pencerelerin talandrlmas uygulamasdr. Yapnn kule blmndeki girii de yine yarm daire kemerle oluturulmu, kilit ta belirginletirilmitir. Kapnn kenarlarna ince ayaklar ve bu ayaklara kaide ve balklar yaplmtr. Ayrca bu blmler kapnn kemerinden sonra saak seviyesine kadar pilastr eklinde devam ettirilmitir. Zemin kat beik at ile kapatlm olup alaturka kiremit ile kaplanmtr. Ayrca atya ikierli dzenlenen pencerelerin hemen zerine gelecek ekilde alt arnavut* bacas yerletirilmitir. Yapnn birinci kat sekizgen kulenin kuzey ve bat cephesine ikier mekan eklenmesiyle oluturulmutur. Bu iki mekann keleri kulenin gvdesine uyum salayacak ekilde pahlanm ve bu araya yine alaturka kiremit kapl kk bir at yerletirilmitir. Bu mekanlar be pencere ile aydnlatlm olup, pencereler zemin kat pencereleriyle ayn zelliktedirler. Kulenin yanndaki odalar silmelerle oluturulmu ve olduka kaln olan saaklara sahiptir.

Birinci katta sekizgen kule be kenarnn ortasndaki pencerelerle aydnlatlmtr. Kitabe kulenin gneydou kenarndaki pencerenin altna yerletirilmitir. Bu pencerenin denizlii kitabenin bulunduu ksm vurgulayacak ekilde meyilli olarak uzatlmtr. Yapnn ikinci kat d cephede sekizgen kuleden ibarettir. Buras kk odas olarak dzenlenmitir. Oda kulenin drt kenarnn ortalarna alan 0,751 m. llerindeki pencerelerle aydnlatlmtr. Ayrca kk odasnn gneydou cephesi ant eklinde dzenlenmitir. Bu blmn duvar biraz ieri ekilmi, talarn kademeli olarak ykseltilmesi salanm ve st tarafna yuvarlak bir tepe penceresi almtr. Bu pencerenin altna da girlant yaplmtr. Bu katn saaklar buradaki yuvarlak pencerenin stn dolaacak ekilde dzenlenmi ve saan zerine de akroter yaplmtr. Yapnn eski fotoraflarnda buradaki girlant ve akroterin ta malzemeyle yapldn grrz. Gnmzde bu blmler boyanmtr. Ayrca kule olduka yksek sekizgen bir klaha sahip iken bu dzenleme yerini alak dzenlenen alaturka kiremitle kapl pramidal bir atya brakmtr. Yapnn gney cephesi de dou cephesiyle ayn zelliklere sahiptir. (izim 47) Gney cephe biraz daha ksa tutulmu olup, buradaki mekanlar zemin katta toplam 15 pencere ile aydnlatlmtr. Yapnn bu blmnn zeri kuzey cephedeki mekanlardan dolay krma at ile rtlmtr. Cephenin ikinci kat dier cephenin simetriidir. Jandarma Binasndaki, d cephede kollar ile kule arasndaki tabii kot fark ve kollardan kuleye doru piramidal ykseli sekizgen kuleyi n plana karmtr. Yapnn kuzey ve bat cepheleri L plann i cepheleridir ki bu blm doal bir i avlu eklindedir. (Resim 87) Avluda bodrum kat hissedilmez. cephelerin duvarlar yaplan restorasyonda kaplama kesme ta eklinde dzenlenmitir. Yapnn bodrum kata alan btn girileri gnmzde kapatlmtr. Zemin kat birbirinden bamsz mekanlara sahip olduundan birok kapya sahiptir.

* Arnavut Bacas: at yzeyi zerine kntl biimde yerletilmi at penceresi.

Yapnn bat cephesine yarm daire kemerlere sahip kap dzenlenmitir. Bunlardan kenarlardaki ift kanatl olan kaplar gnmzde iptal edilmitir. Cepheye toplam sekiz pencere almtr. Bu pencerelerden ikisi kk lekli ve dikdrtgen formludur. Dier alt pencere ise kenarlar silmelerle evrelenmi bask kemerli pencerelerdir. Cephede yatayda dzenlenen iki silmeden birincisi pencere kemeri zengi seviyelerinin biraz altna dieri de pencerelerin hemen stne yerletirilmitir. Ayrca bu kolun kr cephe olarak dzenlenen kuzey cephesine ilerinde kartular yaplan iki ni almtr. Yapnn kuzey cephesinde iki giri oluturulmu ve orta blm dar tarlmtr. Bu cepheye de ikisi kk ve dikdrtgen formlu toplam dokuz pencere yerletirilmitir. Avluda iki kolun birletii blm poligonal olarak dzenlenmi ve ortasna birinci kata klan merdivenler yaplmtr. (Resim 90) Yapnn birinci katna her iki cephede de ikier kk pencere yerletirilmi ve n cephedeki silmelerden ikisi bu cepheleri de dolaacak ekilde devam ettirilmitir. Birinci kat atsnn kalkan duvarlarna da yine kk pencere almtr. Ayrca giri kapsnn hemen zerine iteki holn yeterince aydnlatlmas iin bask kemerli byk bir pencere yerletirilmitir. Yapnn kuzey cephesindeki giri blm dikdrtgen formdaki aralk blmne alr. Bu blmn dousuna gnmzde kk bir kantin oluturulmutur. Aralk blmnn kuzeyine gazino gneyine ise yemek salonu yerletirilmitir. Bu salonlarn tavanlar ite beden duvarlarndan 1 m. ie doru alan elibrndelerle desteklenmitir. (Resim 91) Yemek salonunun gneyine mutfak yerletirilmitir. Mutfan kaps kule blmnn holne alr. Kule ve yanndaki iki mekan gnmzde derslik olarak kullanlmaktadr. (izim 43) Kulenin zemin kat tavanna ahaptan arkfelek motifi yaplm ve ortasna da sekiz kollu yldz yerletirilmitir. Tavann duvarlarla birletii blmlere de al sslemeler yaplmtr. Ayrca holn batsnda bir banyo bulunur. Holn kuzeybatsna dzenlenen merdivenlerle yapnn birinci kat merdiven blmne klr. (Resim 92) Ancak bu giri de gnmzde iptal edilmitir. Holn gneyindeki kapnn ald koridordan burada bulunan kuafr salonlarna geilir. Bu blmn ayn zamanda avludaki dar tarlan blmn yannda da girii bulunmaktadr. (Resim 88) Avluda dar tarlan blmn ortasna dzenlenen kapdan hole geilir. Holn bats mutfak, dousu ise rtbeli personel odas olarak dzenlenmitir. Bu

holn gneyine ikinci bir hol daha dzenlenmitir. Bu ikinci holn de dousuna misafir odas ve banyo, gneyine tuvalet, batsna ise misafirlerin kullanmalar iin byk bir gazino dzenlenmitir. Yapnn birinci ve ikinci kat komutann kald ev olarak dzenlenmitir. (izim 44-45) Birinci kata avludan dzenlenen kapdan girildiinde karmza gney ve dou ynlere doru uzanan iki merdiven kar. (Resim 94) Bu blm ayn zamanda yapnn zemin katnn gnmzde kapatlan kapsnn ulat blmdr. Merdivenlerden birinci katn holne klr. Simetrik olarak dzenlenen bu katta sekizgen kulenin etrafna ikier mekan yerletirilmitir. Bu mekanlardan kulenin kuzeyindekiler oda, batsndakiler ise biri oda dieri mutfak olacak ekilde dzenlenmitir. Ayrca mutfan hemen yanna ikinci kata k merdiveni dzenlenmi, bu blmn simetriine de banyo ve tuvalet yerletirilmitir. Kulenin zemin katndaki tavan gbei ile ayn zelliklere sahip bir tavan gbei de birinci katn kuledeki odasna yerletirilmitir. (Resim 95) Birinci katn tavanlar tamamen ahaptan alttan kaplamal tavan tekniinde yaplmtr. Birinci kattaki merdivenlerden ikinci kata kldnda olduka byk bir mekann hol olarak dzenlendii grlr. Bu blm birinci katn atsnn zellikle avlu cephesinde yksek yaplmasyla dardan hissedilmez. Holde birinci katn atsnn ahap direk ve mahyalar vardr. (Resim 96) Ayrca hol de sonradan alttan kaplamal tavan tekniinde kaplanmtr. Holn giri blmnn simetriinde kk bir oda vardr. Sekizgen kuledeki oda kk odas olarak dzenlenmitir. 1992 ylnn kasm aynda elektrik kontandan kan yangn sonucu yapnn zellikle sekizgen kulesinin tavannda ve birinci kat atsnda oluan tahribat nedeni ile l Jandarma Komutanl tarafndan hazrlanan projelerle yap 1995 ylnda Koruma Kurulu kararlar dorultusunda aslna uygun olarak onarlmtr63. Yap ssleme asndan sade tutulmutur. D cephelerde yataydaki silmeler, pencere denizlikleri ve altlarndaki kk silmeler dilimli atnal kemere sahip pencere ve kaplarn balk ve kaide ile ayak ekli verilmi dey silmeleri cepheleri hareketli gsteren ta sslemelerdir. kinci kattaki kk odasnn gneydou cephesine dzenlenen girlant, akroter ve ular voltl uygulamalar sekizgen kuleyi talandran dier ta sslemelerdir. Kulenin zemin kat ve birinci kattaki odalarna ahap tavan gbekleri yaplm, birinci katn dier mekanlarnn

63

Trnk, M. a.g.m.,, s. 79

tavanlar da alttan kaplamal tavan tekniinde oluturulmutur. Yapnn birinci katnn duvar ve tavanlarn birlemeleri ibkey bir kvrmla salam ve bu blmlere de al sslemeler yaplmtr ki yap bu zellii ile Sivas Sanayi Mektebindeki uygulamalar anmsatmaktadr. Jandarma Dairesi olarak 1908 ylnda yaplan yap gnmzde de Sivas Jandarma Alay Komutanlnn sosyal tesisi olarak kullanlmaktadr. Yap olduka salam durumdadr. Ancak zellikle d cephede duvarlarn baz blmlerinin temizlenmesi gerekmektedir. Kuleyi talandran uygulamalar olarak belirtilen girlant, akroter ve ular voltl sslemeler ile yapnn kuzey kolunun kr cephelerine yaplan kartular Ampir slup zellikleridir. Ayrca kulenin iki yanndaki nilerin olduu blme yaplan dilimli atnal kemerlere sahip pencereler oryantalist eilimlerin sonucudur. Yapy bu zellikleriyle Eklektik (karma) slup kapsamnda deerlendirebiliriz. Sivas ili merkezinde bulunan Jandarma Dairesi, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 22.07.1983 tarih ve A4468 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

3.7. Sivas Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi (Endstri Meslek Lisesi) Sivas Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi, ayyurt Mahallesi Rahmi Gnay Caddesi zerinde yer almaktadr. Dousunda Rahmi Gnay Caddesi, gneyinde Yceyurt Caddesi ve kuzey ve bat cephelerinde ise okul bahesi ve okula ait dier binalar bulunmaktadr. 1902 ylnda Reit Akif Paa zamannda alan Sanayi Mektebi, Vali Muammer Beyin64 (Resim 126)1911 ylnda demircilik, marangozluk ve hal atlyelerini yaptrmasyla olduka gelimitir65. Demircilik Atlyesi, Sanayi Mektebi yaplarndan gnmze ulaabilmi iki yapdan biridir. Sanayi Mektebinin ilk binas olan ve gnmzde Sivas Ak Cezaevi olarak kullanlan yap ile ayn bahe ierisinde yer alrken, zamanla arada Rahmi Gnay Caddesi oluturulmutur. Sonraki dnemlerde de sanat okuluna ait binalar Demircilik Atlyesinin bulunduu tarafa ina edilmilerdir. Yap 2003 ylna kadar Milli Eitim Bakanl Mlkiyetinde Sivas Endstri Meslek Lisesi olarak kullanlmtr. Yapnn 27.08.2003 tarihinde Sivas Arkeoloji Mzesi olarak kullanlmak zere l zel daresine tahsisi yaplmtr. Yap mze olarak kullanlabilmesi iin 20052006 yllarnda restorasyona tabi tutulmutur. Restorasyon bu gnlerde de hala devam etmektedir. Genel olarak simetrik bir planlamaya sahip olan yap U planldr. Yapnn gneyine yaplan kk bir bodrumla bu blm iki, bunun dndaki blmler ise tek katl olarak dzenlenmitir. Gnmzde yaplan restorasyonda bodrum kat muhafaza edilmi, yapnn dar tarlan kollar ve yapnn ortasnda kk bir blm iki katl olarak dzenlenmi, dier blmler ise tek katl dnlmtr. Yapnn sadece bat cephesi dz olarak yaplm, bunu dndaki cepheye de yapnn kollar tarlarak hareketli cepheler oluturulmutur. Yapnn drt cephesinden de girii bulunmaktadr. Krma atya sahip olan yap kesme tatan ina edilmitir. Yer yer moloz ta da kullanlmtr. Yapnn bat cephesinin ortasna 2,504,30 m. llerinde teet kemerli byk bir kap yerletirilmitir. (Resim 98) Bu kapnn kuzey ve gneyine er tane yine teet kemerli 2,503,20 m. llerinde pencereler yerletirilmitir. Kuzey ve gney ynlerde dar tarlm olan kollara ikili olarak dzenlenmi teet kemerli 1,203,10 m. llerinde drt pencere yerletirilmitir. Pencerelerin kenarlarna
64 65

Vali Muammer Bey in Bk. Orhun, H., Mehur Valiler, Ankara, 1969 Bael, M., Fahrettin, a.g.e., s. 97

silmeler yaplm, pencere kemerlerinin zengi seviyelerinin az aasna dzenlenen ikinci bir silme ile de pencereler birbirlerine balanmtr. Ayrca pencerelerin altnda silmelerle yaplm denizlikler bulunur. Gnmzde yaplan restorasyonda yapnn ats tamamlanm 1,55 m. saaklar yaplmtr. Ayrca yapnn saaklarnn altndaki elibelindelerin dayanaklar gnmzde mevcuttur. Restorasyon projesinde bu blmlerde elibelindeler grlmektedir. Yapnn dou cephesine byk pencereden her birinin arasna birer elibelinde eklenmitir. (izim 52) Yapnn kuzey cephesinin kelerindeki 6.70 m. lsndeki blmler 5,10 m. dar tarlmtr. Dar tarlan bu blmlerin kuzey cephelerine ikier, i cephelerine ise birer pencere dzenlenmitir. (Resim 100) Pencereler yine 1,203,10 m. llere sahip teet kemerli ve bir silme ile birbirlerine balanr zelliktedir. Cephenin ortasna 2,203,70 m. llerinde ve bask kemeri gemeli talarla oluturulan kap yerletirilmi, kapnn dou ve batsna ise 2,503,30 m. llerindeki byk teet kemerli pencereler yerletirilmitir. Bu pencerelerde bir silme ile birbirlerine balanmtr. Bu silmenin kap ile birletii blmde stun kaidesi eklinde bir tant yaplm, zerine de kapy olduka yksek bir seviyeden dolaan bir silme eklenmitir. Bu silme ile bask kemer arasna dikdrtgen kitabelik blm oluturulmutur. Gney cephe genel olarak kuzey cephenin simetriidir. (Resim 101) Bu cephenin ortasndaki kap ikiye blnerek aadaki blm bodrum kata alan bir kap olarak dzenlenmi, st tarafa ise bask kemerli bir pencere yaplmtr. Bunun dndaki zellikler kuzey cephe ile tamamen ayndr. (izim 54) Dou cephede 13,10 ve 12,40 m. llerindeki blmler 13,30 m. dar tarlmtr. Dar tarlan blmlerin dou cephelerine dier cephelerdeki pencerelerle ayn zellikte drder pencere avluya bakan cephelerine ise ikier pencere almtr. Cephenin ortasna bask kemeri gemeli talarla yaplm bir kap, kapnn kuzey ve gneyine ise byk boyutlu teet kemerli ikier pencere yaplmtr. (izim 53) Yapnn ilk yaplnda ana giri cephesi dou cephe olarak dnlmtr. Zamanla arada cadde oluturulmas ve sanat okulunun dier binalarnn batya yaplp okulun genel giriinin de batya alnmasyla bu cephe kullanlmaz olmutur. Yap marsilya kiremitle kapl krma atya sahiptir. Yapnn bugnk ats orijinal ats ile genelde ayndr. Ancak yapnn eski fotoraflarnda kuzey cephede tant yapan blmlerin zerilerine arnavut bacas uygulamasnn olduu grlr.

Yapnn i mekan ilevini deitirmesiyle tamamen yenilenmitir. Zemin kat tavan yksekliinin ikinci bir kat kaldracak olmasyla buras dar tarlan blmlerde iki katl olarak dzenlenmitir. Yapnn burdum kat gney cephededir. (izim 49) Restorasyon projesine gre yapnn bodrum katnda arkeolojik eserler deposu, tuvalet, stma merkezi gibi mekanlar mevcuttur. Zemin katnn giriinde giri hol, kitap sat noktas ve gvenlik blmleri vardr. Yapnn gneydeki kolu tuvalet, laboratuar, kafeterya, memur odas, mdr ve sekreter odalar gibi mekanlardan olumaktadr. Bunun dnda kalan alan tek mekan halinde sergileme salonu olarak dzenlenmitir. (izim 50) Yapnn dar tarlan kollarnn her biri iki katl olarak dzenlenmitir. Bu blmler de sergileme alan olarak dnlmtr. Ayrca yapnn ortasnda 6,40 m. eninde bir blm de iki katl olarak dzenlenmitir. Bu blmde de mltivizyon birimleri, aratrmac odalar ve ktphane oluturulmutur. Yapnn eski fotoraflarndan anlaldna gre uzun saaklar, saaklarn altndaki elibelindeler, teet kemerli pencereleri, bask kemerli girileri ve cepheleri hareketli gsteren silmeleriyle Milli Mimarlk Dneminin Sivastaki nemli bir yaps durumundadr. Arkeoloji Mzesi olarak kullanlmaya balanmasyla da daha faydal bir fonksiyona kavuturulmu olacaktr. Sivas ili merkezinde bulunan Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 22.07.1983 tarih ve A4468 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

3.8. Sivas Erkek retmen Okulu (Seluk Anadolu Lisesi) Sivas Erkek retmen Okulu, ayyurt Mahallesi, Rahmi Gnay Caddesi zerinde yer almaktadr. Yap byk bir bahe ierisine ina edilmitir ve batsnda askeri tesisler, gneyinde lojmanlar, gney bat ve kuzeyinde okulun yakn tarihte yaplan binalar bulunmaktadr. Zamann Maarif Mdr Atf Beyin teebbsleri ile Askeri Rtiyenin st katnda 1889 ylnda Darlmuallimin olarak almtr. Alan bu okul birka yer deiikliinden sonra Sivas Valisi Muammer Bey zamannda 1331 (1913) ylnda okulun ilk ald yerde gnmzdeki binay yaptrmasyla okul buraya tanmtr66. Seyyahlarn Gzyle Sivas kitabnn Vital Cunet seyahatnamesi blmnde de (Seyyahn Sivasa geldii tarih 1890) seyyah 10 retmen ve 60 rencili bir Darlmualliminden bahsetmektedir67. Salname-i Vilayet-i Sivas 1308 (1890) isimli kitapta da Sivas Darlmualliminin 60 rencisi ve bir retmeninden bahseder68. Okulun retmen ihtiyac bir sre baka okullardan gelen retmenlerle karlanmtr. Kitabesi olamayan yap U planldr ve genel olarak simetrik yaplmtr. Yap plan itibariyle Sanat Okulu ve Demircilik Atlyesi Binalarna benzemektedir. Yapnn dou ve bat cepheleri yaklak 56,30 m. kuzey gney cepheleri ise 33,70 m. llerindedir. Bat cephesinde 9,50 m. llerindeki iki kol ile kuzey gney cephelerinin ortalarnda yaklak 7, 50 m. llerindeki birer kol dar tarlmtr. Yapnn dou cephesinde ise orta blm dar tarlm, kenarlara da birer poligonal kmalar yaplmtr. Tamamen kesme tatan yaplan yap krma at ile rtlmtr. Yapnn U plann ortasnda oluturulmu avluda, biri kuzeydoudaki poligonal kmada olmak zere toplam drt kaps vardr. Yap iki katl olarak ina edilmitir. Ayrca dou cephenin altnda kk bir bodrum uygulamas yaplmsa da gnmzde bodruma olan giriler kapatlmtr. D cepheleri olduka hareketli olan yapnn ierisi ok sayda alan bykl kkl pencerelerle aydnlatlmtr. Kuzey-gney dorultusunda ina edilen yapnn n cephesi dou cephesi olup, bu cepheye 9,50 m. enindeki iki kol 22,40 m. lsnde dar tarlarak ortada olduka byk bir avlu oluturulmutur. (Resim 109) Yapnn btn cephelerini kat aralarna yaplm iki silme dolamaktadr. Ayrca pencere kemerlerinin zengi
66 67

Bael, M., Fahrettin, a.g.e., s. 102 Mahiroullar, A., a.g.e. , s. 134 68 Karaman, F., a.g.e., s. 68

seviyesinin az aasndan balayp pencere kemerlerini dolaan nc bir silme ile cepheler olduka hareketli gsterilmitir. (izim 59) Zemin katta avlunun ortasna 2 m. eninde bask kemerli bir kap oluturulmutur. Kap yaklak 3,80 m. yksekliinde yaplm, evresini dolaacak ekilde de bir bordr dzenlenmitir. Yaplan bu bordr ile bask kemerin arasnda kitabelii andran dikdrtgen eklinde kk bir pano bulunur. Avlunun gney ve kuzeyindeki dier kaplarda ayn zelliklerde yaplmlardr. (Resim 115) Avlunun ortasndaki kapnn iki yanna da 2,503,50 m. llerindeki teet kemerlere sahip byk boyutlu drder pencere almtr. Pencerelerin altna ayn zamanda denizlik grevi de yapan 0,25 m. kalnlnda silmeler yaplmtr. (Resim 116) Avlunun kuzey ve gney cephelerine 1,302,85 m. llerinde altar pencere almtr. Pencerelerin kemerleri yine teet kemerlidir. (Resim114) Ayrca avlunun dou cephesi dnda, btn cephelerdeki pencerelerin zerine gelecek ekilde ve zemin kat tavan seviyesindeki silmenin hemen altna ince bir silme yaplmtr. Bu silmenin ular da eyrek daire eklinde oyulmutur. Yapnn avludaki dar tarlan kollarnn dou cephelerine er pencere almtr. Kollarn dou cephelerinde pencere kemerlerinin etrafn dolaacak ekilde dzenlenen silmelerin zerlerinden balayp saaa kadar uzanan blme, kelerden 1,60 m. ieri ekilerek yaplan girintiyle cephe hareketli bir grnme kavumutur. (Resim 110) Zemin kattaki pencereler deyde ayn aks zerinde birinci katta da tekrarlanr. Avlunun kuzey ve gney cephelerindeki altar pencere birinci katta zemin kattaki kap zerlerine ikier pencere konulmasyla sekize ykselir. Avlunun dou cephesinde zemin kattaki 2,50 m. llerindeki byk pencerelerin her birinin zerlerine birinci katta aralarna 0,50 m. boluk braklarak 1 m. eninde iki pencere yerletirilmitir. Birinci katn pencereleri bask kemerli olup, yine bask kemerli bir silme ile pencereler talandrlmtr. (Resim 118) Avlunun dousundaki birinci kat pencereleri ise biraz daha zenli yaplm ve pencere kemerlerinin zengi seviyelerine ince silmeler yerletirilmitir. Ayrca ana giri kapsnn stnde birinci katta bulunan byk kap gnmzde kapatlm durumdadr. Bu kap daha ok estetik amal yaplmtr. Yapnn eski fotoraflarndan anlaldna gre ana giri kapsnn zerine yarm daire formunda kk bir balkon yerletirilmitir. Balkona birinci kattaki byk kap almaktadr. Bu kapnn zerine de alt taraf konik olarak dzenlenen ve bayran asld yine yarm daire bir balkon daha yaplmtr. Giri blmndeki bu

uygulama giriin vurgulanmas amacyla yaplmtr. Ayrca bu blmn stnde ve yapnn dar tarlan kollarnn tmnn ortasnda saaklarla gen alnlk eklinde yaplan uygulamalarla kollar talandrlmtr. Yapnn dar tarlan kollarnn olduka hareketli ve estetik grnmesini salayan bu uygulamalar gnmzde yok edilmitir. Yapnn gney cephesinin ortasnda yaklak 7,50 m. lsndeki blm 3.60 m. dar tarlmtr. (izim 60) Cephede her kata 13 pencere dzenlenmi olup, cephenin zellikleri avlunun kuzey ve gney ynleri ile ayndr. 1,30 m. olarak dzenlenen pencerelerden batdaki 1 m. lsnde yaplmlardr. Yap hafif eimli bir arazi zerine kurulduundan bu cephenin dou ve bats arasnda yaklak 1,10 m. kot fark vardr. Ayrca yapnn bodrum katnn duvarlar ieri doru hafif meyilli yaplmtr. (Resim 111) Yapnn dou cephesinin ortasnda 13,80 m. lsndeki blm 4 m. dar tarlmtr. (izim 62) Bu blme enleri 1,50 m. olan pencereler yerletirilmitir. Dar tarlan bu blmn kuzey ve gney ynlerine de birer pencere almtr. Bu blmn 12,05 m. gneyine ve 11,70 m. batsna birer poligonal kma yerletirilmitir. Poligonal kmalarn dou kenarlarnn ortalarna birer kap almtr. Ancak bu kaplar gnmzde kapatlm durumdadr. Gneydeki poligonal kmann drt kenarnda 1 m. eninde pencereler bulunur ve burada zengi seviyesindeki silmenin zerinden balayp saaa kadar kelerde kk boluklar braklarak devam eden ieri ekilme sz konusudur. (Resim 112) Poligonal kmalarla ortadaki dar tarlan blmn birbirine bakan cephelerinde bodrum kata alan kk pencereler bulunmaktadr. Kuzeydeki poligonal kmann gneydou kenarndaki pencere gnmzde merdivenle klan bir kap haline getirilmitir. Poligonal kmalarn d taraflarndaki ikier pencere de 1 m. enindedir ve bunlar dndaki pencereler de 1,30 m. olarak yaplmtr. Birinci katta bask kemerli ve zerleri silmelerle talandrlm pencereler bulunur. Kat ayrmndaki silmeler, pencere kemerlerinin zengi seviyesindeki silmeleri, pencerelerin zerlerindeki ince silmeler ve denizlikler cephede tekrar eden unsurlardr. Kuzey cephe de kk l farkllklar olmakla birlikte gney cephe ile ayn zellikleri gsterir. (izim 61) Cephelerdeki pencereler ve dar tarlan blmler yap iindeki mekanlar darda olduu gibi hissettirmektedir. Yapnn zeri krma at ile kapatlmtr. (izim 58) Yapnn eski fotoraflarndan anlaldna gre ana giri kapsnn st ve dar tarlan

blmlerin hepsinin ularna gen alnlkl atlar yerletirilmitir. Ayrca yapnn dou cephesindeki poligonal kmalarn atlarnn da klah eklinde yapld grlmektedir. Gnmzde ise bu grnm tamamen deitirilmitir. gen alnlklarn olduu blmlerdeki duvarlar yklm ve buralar krma at ile dz olarak geilmitir. Ayrca poligonal kmalarn klah eklindeki yksek atlar da gnmzde olduka dk seviyedeki atlara dntrlmtr. U planl yapnn ierideki avluya bakan cepheleri koridor, d cepheleri ise snf olarak dzenlenmitir. D cephelere alan ok sayda pencere ile yap yeterince aydnlatlmtr. Yaklak 0,90 m. duvar kalnlna sahip olan yapnn poligonal kmalarn batsna yerletirilen birer merdivenle birinci katna klmaktadr. Ahap olarak yaplan bu merdivenler ve yapnn taban ve tavanlar 1965 ylnda grd byk onarmda tamamen betona evrilmitir. atdaki gen alnlklar ve ana giriin zerindeki balkon formu bu onarm srasnda kaldrlmtr. Yapnn ana giri kaps yaklak 3 m. enindeki zemin kat koridoruna almaktadr. (izim 56) Ana giriin karsna byk bir snf dzenlenmi, yanlarna da gnmzde depo olarak kullanlan kk birimler yaplmtr. Depo blmleri ile merdivenlerin arasna da birer snf yerletirilmitir. Poligonal kmalardan gneydeki kk bir tuvalet olarak dzenlenmitir. Kuzeydeki poligonal kma ise yanndaki snf ile birletirilerek byk bir tuvalete dntrlmtr. Zemin katn tavan yksekliinin fazla olmas sebebiyle poligonal kmalar yatayda ikiye blnmtr. Poligonal kmalarn ikinci katlarna da tuvaletler yaplm girileri ise merdiven sahanlklarndan dzenlenmitir. Koridor merdivenlerin olduu blmde dar tarlan kollarn koridoru ile birleir. Bu kollara da er snf dzenlenmitir. Ancak kuzeydeki kolun dousundaki snf ikiye blnerek kltlm ve buraya kk bir idare odas yaplmtr. Yapnn i duvar kalnlklar genel olarak 0,60 m. kalnlnda olup, zemin kat 5,30 m. tavan yksekliine sahiptir. Ayrca koridorlarn birletii blmlere bask kemerli birer kiri yaplmtr. Ahap taban ve tavanlarn 1965 ylnda betonarmeye evrilmesiyle de koridorlarn ve snflarn tavanlarna ok sayda kiri yaplmtr. Birinci katn plan zemin kat ile ayndr. (izim 57) Birinci katta dou cepheye doru dar tarlan kollardan gney kol zerindeki mekanlar poligonal kma da dahil olmak zere okul idaresine aittir. Ortadaki byk snf birinci katta ktphane olarak kullanlmaktadr. Yanlarndaki kk mekanlar ise ariv odalardr. Kuzeydeki poligonal kma harita odas olup, bunun dndaki mekanlar snf olarak

kullanlmaktadr. Yine bu katta da koridorlarn birleim yerlerine bask kemerli kiriler yaplmtr. Birinci katn tavan ykseklii yaklak 4,50 m. olarak dzenlenmitir. Yapnn ierideki kaplar orijinal olup, hepsi bask kemerlidir. Yapda ta ssleme grlr. D cephelerde kat ayrm noktalarndaki yatay silmeler, pencere denizlikleri, zemin kat pencerelerinin kemerlerinin etrafn dolaan silme, birinci kat pencerelerinin zerindeki pencereleri talandran bask kemerler ve zengilerindeki kk silmeler cephelerin hareketli grnmesini salayan ta sslemelerdir. Gnmzde yapda bunlar dnda ssleme unsuru bulunmamaktadr. 1913 ylnda Sivas Erkek retmen Okulu olarak hizmetine balayan yap gnmzde Seluk Anadolu Lisesi olarak ilevini srdrmektedir. Yapda gnmzde boyalarnn yenilenmesi ve baz blmlerin allanmas gibi kk onarmlar yaplmaktadr. Hareketli cepheleri, dou cephesindeki poligonal kmalar, bu kmalarn zerindeki klah eklindeki atlar, pencereleri, dar tarlan kollar ve ana giri zerindeki balkonu ile Sivas Erkek retmen Okulu Milli Mimarlk Dneminin Sivastaki en baarl yapsdr. Sivas ili merkezinde bulunan Sivas Erkek retmen Okulu, Kltr Bakanl Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulun 20.10.1990 tarih ve 851 sayl karar ile tescil edilerek koruma altna alnmtr.

4. GENEL ZELLKLER Genel olarak kesme tatan yma tekniinde ina edilen Sivastaki Ge Dnem Osmanl Kamu Yaplar zgn cephe tasarmlaryla dikkat ekmektedir. Bu yaplar plan zellikleri asndan Ge Dnem Osmanl Mimarisinin tip projelerinin baarl rnekleridir. Yaplardaki sslemeler ise genel olarak dnem zelliklerini yanstacak ekilde yaplm olup, yaplarn sluplarnn belirlenmesinde nemli bir etkendir. 4.1. Malzeme ve Teknik Sivastaki Ge Dnem Osmanl Kamu Yaplarnn geneli kesme talarla kagir olarak ina edilen yaplardr. D cephe itibariyle bu yaplardan Hkmet Kona, Erkek retmen Okulu ve Gs Hastanesinin zemin ve birinci kat tamamen kesme tatan ina edilmitir. Sivas dadisi, Jandarma Dairesi ve Ziya Bey Ktphanesi gibi yaplarn ana giri cepheleri ve caddeye bakan cepheleri kesme tatan yaplmken, dier cepheler moloz tatan yaplmtr. Sanayi Mektebi ve Demircilik Atlyesinde kesme ve moloz ta bir arada kullanlmtr. Dikkat eken uygulama moloz ta ile yaplan yaplarn cephelerinin svanmas ve boyanmasdr. Yaplarn i duvarlar tamamen dolmagz duvar tekniinde yaplmtr. Yaplar ahap tavanlara ve merdivenlere sahiptir. Sivas dadisi, Ziya Bey Ktphanesi, Jandarma Dairesi ve Sanayi Mektebi gibi yaplar ahap tavanlarn muhafaza etmektedir. Bu yaplardan Sivas dadisinin merdivenleri betonarme olarak yaplm, dier yapnn ahap merdivenleri yenilenerek korunmutur. Bunlar dndaki yaplarn ahap tavanlar yaplan restorasyonlarda betonarme sisteme dntrlmtr. Kaplar, pencere kasalar, saaklar, stunlar, merdiven korkuluklar ve kpeteleri ahap malzemenin kullanld dier yerlerdir. atlar da ahap mahya direk ve zgaralarla oluturulmu olup, geneli alaturka kiremit veya marsilya kiremitle kaplanmtr. Madeni malzeme baz kaplarda, pencere ve merdiven korkuluklarnda ve ksmen de ssleme amacyla kullanlmtr. Al malzeme ise yaplarda ssleme amal kullanlmtr.

4.2. Plan zellikleri Bu dnemde genel olarak d cephelere nem verilmesinden dolay yaplarn planlarnn zmlemesi ikinci planda kalmtr. Buna ramen yeni yap tiplerinin ortaya kt bu dnemde yaplarn planlarnda gemi mimarlk rnlerine atfta bulunan baz zelliklerin yannda yeni zmlemelere gidildii de sylenebilir. Daha ok iki, ve drt katl olarak ina edilen yaplar mekanlar itibariyle dtan kolaylkla anlalmaktadr. Ayrca bu dnem yaplarndan zellikle okullarn tip projelerin bir rn olduu sylenebilir. Yaplarn cephelerine olduu gibi planlarna da simetri hakimdir. Gs Hastanesi bu zelliin dnda kalmaktadr. Ayrca Sanayi Mektebi de zellikle alanlarn kulland blme yaplan eklemelerle bu zelliini gnmzde ksmen yitirmitir. mekanda ok niteli olarak dzenlenen Jandarma Dairesi de zemin katta simetrik olarak dzenlenmemesine ramen birinci ve ikinci katlarnn planna simetri hakimdir. Ziya Bey Ktphanesi dou cephedeki mekanlar itibariyle simetrik olarak yaplmtr. Sivas dadisi kareye yakn planyla dikkati eker. Ge Dnem Osmanl Mimarisinde idadiler farkl plan tipinde yaplmtr. Daha ok byk merkezlerde yaplan ortas avlulu kareye yakn plan emasndaki idadiler; Sivas, Manisa, zmir ve Bursa gibi merkezlerde yaplmlardr69. Aydn Teknik Lisesi de plan itibariyle Sivas dadisi ile ayn zelliklere sahiptir. Erkek retmen Okulu, Sanayi Mektebi ve Demircilik Atlyesi gibi yaplar U planda yaplmtr. Hkmet Kona ve ksmen de Ziya Bey Ktphanesi dikdrtgen planlar ile dikkati eker. Jandarma Dairesi ise L planl yaplmtr. Bu dnem yaplarnn nemli uygulamalarndan biri de koridorlardr. Koridorlar Demircilik Atlyesi ve Erkek retmen Okulu gibi U planl yaplarda avlu tarafna yaplm, d cephelerde ise snflar oluturulmutur. Sanayi Mektebinde koridor uygulamasna revak blm ksmen cevap vermi olup, yapda geiler daha ok hollerden dzenlenmitir. Bu plan tipi Osmanl Ge Dnem Mimarisinde tip proje olarak uygulanmtr. Ayn plan tipi Denizli Lisesinde70, Edirne Mekteb-i dadi Mlkiyesinde71, Bolvadin Akeme lkretim Okulu ve

zgven, B., a.g.m., s. 46 zgn, S., Denizli Kamu Yaplar (1876-1940), (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Konya, 2000, s. 128 71 Kodaman, B., Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, Ankara, 1991, s. 183-84
70

69

Serinhisar Yavuz Yldrm Ekiz lkretim Okulunda uygulanmtr72. Ziya Bey Ktphanesinin ana giri kaps giri holne, bunun dndaki mekanlar da birbirine almaktadr. Gs Hastanesi ve Hkmet Konann koridorlar yaplarn ortalarna dzenlenmi, iki cepheye yerletirilen mekanlara geiler bu koridorlardan salanmtr. Sivas dadisinde ise koridor, yapnn ortasndaki avlu ile kenarlardaki snflarn arasna yaplmtr. Yaplarn ok katl yaplmalar merdivenlerin nemini arttrmtr. Sz konusu yaplarn birounda iki merdiven bulunmaktadr. Jandarma Dairesinin sekizgen kulesindeki ana giriinin iptal edilmesiyle giri avluya yaplmtr. Bu giriten sahanla kldnda biri gneyde dieri douda olan iki merdiven ile karlalr. Gs Hastanesi ve Ziya Bey Ktphanesinin merdivenleri barok slupta yaplmtr. Ayrca Gs Hastanesinin sonradan yaplan iki ve nc katlar iin mekanlardan birisi iptal edilmi ve buraya ikinci bir merdiven eklenmitir. Erkek retmen Okulunda merdivenler poligonal kmalarn batsna yerletirilirken Sanayi Mektebinde ise hollerin dousuna yerletirilmitir. Her iki yapda da merdivenler simetri esasna gre dzenlenmitir. Sivas dadisinde de merdivenler simetrik olarak yan cephelerin kma yapan blmlerine yerletirilmitir. Merdivenler yine iki kenardan sahanla, ortadan da birinci kata geilecek ekilde dzenlenmitir. Hkmet Kona bat ynde tek merdivene sahipken sonradan giriin karsna yapnn ikinci merdiveni yaplmtr. Bu dnemde yaplarn genelinde avlu oluturulmutur. Sivas dadisi i avluya sahip bir yapdr. Ak avlusu gnmzde kapatlmtr. Sanayi Mektebi, Erkek retmen Okulu ve Demircilik Atlyesi gibi yaplarda ise avlu, kollarn 13,5022,50 m. arasnda dar tarlmasyla n cephelerde oluturulmutur. Sanayi Mektebindeki revaklar da bu avluyu destekler niteliktedir. Ayrca Jandarma Dairesinin L plan ite bir avlunun olumasn salamtr.

4.3. Cephe zellikleri Bu dnem yaplarnda cephelerde ilk dikkati eken uygulama simetridir. Konu dahilindeki yaplardan sadece Gs Hastanesinde simetrik bir dzenlemeye gidilmemitir. Jandarma Dairesinde de kuzeye uzanan kol batya uzanan kola gre
zgn, Selda, 1839-1940 Yllar Arasnda Ege Blgesi Okul Binalarnda Cephe, Konya, 2006 ( S.. Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi)
72

biraz uzun tutulmasna ramen simetrik dzenleme sz konusudur. Simetri bu yaplarda giri ekseni dnlerek oluturulmu, bu durumu da dar tarlan kollar desteklemitir. Yaplarn n cepheleri olduka zenli yaplm, yan cepheler ve arka cephe ise genelde sade braklmtr. Bu durum kendisini en fazla Ziya Bey Ktphanesinde hissettirmektedir. Caddeye bakan dou ve gney cepheleri olduka hareketli bir cephe grnts sunarken, kuzey cephe kr cephe olarak braklm, bat cephede ise sade olarak yaplan drt pencere ile yetinilmitir. Sivas dadisi n cephesi pencerelerin altlar baklava dilimleri ve kartularla sslenmi ve cepheye dier cephelerden fazla iki silme daha yaplmtr. Pencere altna yaplan kartularn bir benzerini de zmir demi Ziraat Mektebinde grrz. Jandarma Dairesinin gney ve dou cepheleri hareketli ve zenle yaplmken, avludaki dier cepheler olduka sade dzenlenmitir. Ziya Bey Ktphanesi, Sivas dadisi ve Jandarma Dairesinin n cepheleri kesme tala yaplrken arka cephelerinin moloz tala yapld grlr. Ayrca Sivas dadisinin n cephedeki l girii ve korni altndaki metop uygulamalar Ktahya Lisesinde de grlmektedir. Hkmet Konanda n ve arka cephe girileri l giri eklinde dzenlenmi, yan cepheler ise giri blmleri dnda n ve arka cephe ile ayn zellikte yaplmtr. Sade bir ekilde dzenlenen l giriiyle Ampir slupta ina edilen Hkmet Kona, sonradan yaplan atsndaki uzun saaklar ve elibelindelerle Milli Mimarlk slubuna brnmtr. Bu zelliiyle ankr ve Trabzon Hkmet Konaklaryla benzerlik gsterir73. Ayrca Konya Hkmet Konann girii de Sivas Hkmet Kona ile benzerlik gsterir. Benzer bir durum Erkek retmen Okulu ve Gs Hastanesi iin de geerlidir. Erkek retmen Okulunun n ve arka cepheleri uzun kmalar, poligonal kmalar, balkon ve byk pencereler gibi uygulamalarla yan cephelerden daha hareketli ve zenli bir cephe grnmndedir. Gs Hastanesi, n cephesindeki balkon ve arka cephesindeki poligonal kma ile yan cephelerden daha zenli yaplmtr. Ayrca Sanayi Mektebinin n cephedeki kesme ta kornileri yan ve arka cephelerde ahap saaa dnmtr. Cephelerin hareketli grnmesindeki en byk etkiyi yapdaki kmalar ve kuleler salamaktadr. Sivas dadisinde kmalar n cephede kelerde, yan

73

Ortayl, ., a.g.m. , s. 7

cephelerde ortada, arka cephede ise hem ortada hem kelerde yaplarak cepheler hareketlendirilmitir. Hkmet Konanda kmalar cephenin ortasna verilmitir. Erkek retmen Okulunda drt cepheye de farkl byklklerdeki kmalar verilirken, Sanayi Mektebinin ve Demircilik Atlyesinin n ve yan cephelerine kmalar dzenlenmitir. Ziya Bey Ktphanesinin de dou cephesinde ke kmalar bulunmaktadr. Gs Hastanesinin kuzey ve gney cepheleri ise kademeli olarak dzenlenmitir. Ancak bu dzenleme bahsedilen anlamda bir kma deildir. Sivas kamu yaplarndaki en baarl kule uygulamas Jandarma Dairesinde yaplmtr. Yapnn L planda olmas, kesine kulenin yaplmas ve kuleye birinci kat ile kademeli bir ykseliin dzenlenmesi yapnn arlk noktasnn tamamen kule zerinde younlamasna neden olmutur. Ayrca kulenin, ikinci katta yaplan tepe penceresi, girlant ve voltlerle talandrlmas da yine dnem zellii olarak karmza kmaktadr. Erkek retmen Okulunun dou cephesindeki poligonal kmalar da yine cephenin hareketli ve estetik grnmnde n plandadr. Gs Hastanesindeki poligonal kma ise yapya gre olduka byk boyutu ile dikkat eker. Jandarma Dairesindeki kule ve Gs Hastanesi ile Erkek retmen Okulundaki poligonal kmalar sekizgen planldr. Ancak dar be kenarl olarak yanstlmtr. Ayrca Jandarma Dairesinde kulenin kollarla birletii blmleri dilimli atnal kemer formuna sahip pencerelerle gizlenmeye allmtr. Sz konusu yaplarn hemen hepsinin cepheleri yatay ve dikey silmeler, korniler ve pilastr uygulamalaryla hareketlendirilmitir. Bu durumun en baarl rnei Sivas dadisidir. n cephesine yatayda toplam sekiz silme dzenlenen yapnn birinci kat pencerelerinin zerine yine silmelerle gen alnlk yaplm, en stteki korni ile de yap talandrlmtr. Jandarma Dairesi zemin katta olduka kaln yaplan iki silmesi ile dikkati eker. Ayrca Jandarma Dairesi, Erkek retmen Okulu ve Demircilik Atlyesi gibi yaplardaki silmeler, pencerelerin zengi seviyesinin biraz altndan balayarak pencere kemerlerini dolaacak ekilde dzenlenmitir. Denizli Acpayam Atatrk lkretim Okulu ve Mula Yataan Atatrk lkretim Okulunda da ayn dzenlemeler grlr. Ziya Bey Ktphanesinde birinci kat pencerelerin kesme ta sveleri ve kornii cephenin nemli uygulamalardr. Sanayi Mektebinde pencereler zerindeki silme bat cephede dar lkretim Okulu arlan kollardaki byk bask kemerlerin stn

gen alnlk eklinde dolamaktadr. Bunlar dndaki yaplarda silmeler genelde yalnzca kat ayrm noktalarna dzenlenmilerdir. Cephelerde ana girilerin vurgulanmas, dnemin dier bir zelliidir. Sivas dadisinde ana giri cephesi kolosal dzen ile vurgulanmtr. Yapnn eski fotoraflarnda da kolosal dzenlemenin at seviyesine yaplan uygulamalarla talandrldn grlmektedir. Ayrca arka cephede giri blmnn dar tarlmas ve giriin zerine drt stunun tad bir balkon yaplmas da yine giriin vurgulanmas adna yaplan uygulamalardr. Erkek retmen Okulu ve Gs Hastanesinin ana girileri, giriler zerine yaplan balkonlarla vurgulanmtr. Ziya Bey Ktphanesinde de ayn durum sz konusu iken bu yapya balkon yaplmam, ancak balkon iin yaplan byk konsollarla giri vurgulanmtr. Hkmet Konann girii, dzenlenen l giri ve bu giriin dar tarlmasyla vurgulanmtr. Sanayi Mektebinde ise ana girii vurgulamak iin bu blmde barok merdivenler, stunlar ve gen alnlk kullanlmtr. Yaplar genellikler krma at ile rtlmtr. Gs Hastanesinin havari plandaki nc kat ve Jandarma Dairesinin zemin kat tek mekanl blmler olduklar iin krma at ile rtlmlerdir. Jandarma Dairesi ve Demircilik Atlyesinin atlarna arnavut bacalar yaplarak estetik bir grnm salanmtr. Jandarma Dairesinin kulesi ve Erkek retmen Okulunun poligonal kmalar olduka yksek klah eklinde bir at ile rtlyken, bu uygulamalar gnmze ulaamamtr. Ayrca Erkek retmen Okulunun dar tarlan blmlerinde at balang seviyelerinin ortalarna gen eklinde kalkan duvar yaplarak saaklarn bu duvarn zerini dolamas salanm ve bu uygulama ile kmalar talandrlmtr. atlar genellikle Marsilya ve alaturka kiremitlerle kaplanm olup, sadece Sanayi Mektebinin ats sac ile kaplanmtr. Eski fotoraflarndan anlaldna gre zgn halinde olan bu yapnn da alaturka kiremit ile kaplandn grrz. Milli Mimarlk Dneminin nemli bir zellii olan geni saaklar ve elibelinde uygulamalarn Hkmet Konann atsnda bulabiliriz. Yapda yaklak 2 m. geniliinde saak kullanlm ve altna da ahaptan uzun elibelindeler yaplmtr. Demircilik Atlyesi iin de ayn durum sz konusudur. Yine bir Milli Mimarlk Dnemi Yaps olan Erkek retmen Okulunda ise byle bir uygulamaya gidilmemitir.

Bu dnemde cephelerdeki dier nemli uygulama, pencerelerdir. Pencereler, cephelerde ok sayda yaplm olup, byk boyutlaryla dikkati ekmektedir. Byk ve ok sayda yaplan pencereler hem yapnn ierisinin gn ndan yeterince yararlanmasn salam, hem de cephelere hareketlilik katmtr. Pencereler cepheye ikili ve l gruplar halinde almtr. Ayrca bu dnemde pencereler her katta farkl kemer ekilleriyle dikkati eker. Jandarma Dairesi, Sanayi Mektebi ve Gs Hastanesinin btn pencereleri bask kemerlere sahiptir. Hkmet Kona dikdrtgen pencerelere sahip olup, pencerelerin zerelerine her iki katta da yarm daire kemerler yaplmtr. Sivas dadisi ve erkek retmen Okulunun pencereleri her katta farkl olarak dzenlenmitir. Ayrca Sivas dadisinin birinci kat pencereleri gen alnlklarla ve Erkek retmen Okulunun yine birinci kat pencereleri bask kemer eklinde dzenlenen ince bir silme ile talandrlmtr. Bask kemerli pencerelerin zerinin talandrlmas uygulamasn Denizli al Gazi Paa lkretim Okulu, Denizli Gazi Mustafa Kemal lkretim Okulu ve Sarayky Gazi lkretim Okulunda grrz. Ziya Bey Ktphanesinin zemin kat pencereleri byk ve yarm daire eklindeyken, birinci kat pencereleri kk ve dikdrtgen olarak dzenlenmitir. Ayrca Demircilik Atlyesinde ve Erkek retmen Okulunda enleri 2,50 metreyi bulan byklkte pencerelerle karlalr. Bu pencereler teet kemerli olup, yaplarn koridorlarna dzenlenmilerdir. Giri kaplar genelde bask kemerlidir. Ancak Jandarma Dairesi ve Sivas dadisinin girileri yarm daire kemerlerle yaplrken, Gs Hastanesinin girii kesme ta sve ile yaplm, bask kemerle talandrlmtr. Kap ve pencerelerin kilit talar da Gs Hastanesinde, Sivas dadisinde ve Ziya Bey Ktphanesinde belirginletirilmitir. Giri kaplar yaplarda genelde ayn eksen zerinde verilmitir. Sivas dadisi, Hkmet Kona ve Demircilik Atlyesinin girileri yaplarn ortalarna verilmitir. Jandarma Dairesinde de sekizgen kuledeki giriin kapatlmasyla giri avluda kule giriinin eksenine alnmtr. 4.4. Ssleme Sivastaki Ge Dnem Kamu Yaplarnn cephelerinde ssleme daha ok mimari elemanlarla yaplmlardr. Stunlar, balkonlar, merdivenler, silmeler, saaklar, pilastrlar, konsollar, klahlar, kilit talar, pencere ve kemer sistemleri

cephelerde genelde dekoratif amala kullanlmlardr. Mimari elemanlarla yaplan sslemeler dnda sz konusu yaplarda ta, ahap al, kalemii ve madeni sslemelere de yer verilmitir. Sivas dadisindeki pencerelerin altna silmelerle oluturulan dikdrtgen blmlere dzenlenen baklava dilimleri ve kartular, portalin yanndaki iki mekanlarn pencereleri zerindeki istiridye kabuklar, S ve C kvrml bitkisel sslemeler, iek motifleri, ana giri kapsnn kilit tann altndaki iek motifi dikkati eken ta sslemelerdir. Sanayi Mektebi dar tarlan kollarn girileri zerindeki byk bask kemerlerin kilit tana yaplan glbezekler ve ana giri kapsna dzenlenen stunlarn kaidelerindeki istiridye kakuklar, Ziya Bey Ktphanesindeki kartular, Jandarma Dairesinin kuzeydeki kr cephesi zerine yerletirilen ve ilerinde iekler bulunan kartular, Erkek retmen Okulunun n cephesindeki birinci kat pencerelerinin zengi seviyelerine yaplan ve ince bir stun bal hissi veren silmeler sz konusu yaplardaki dier ta sslemelerdir. Dnem yaplarnda ahap ssleme daha ok saaklarda tavanlarda ve merdiven blmlerinde grlr. Ancak Sanayi Mektebinin n cephesine ahap ssleme hakimdir. Avludaki ana giri kapsnn stunlar, stunlarnn zerindeki yivler, bitkisel sslemeler ve balklar, gen alnlk ve ierisine yaplan bitkisel sslemeler, revak blmndeki stunlar, balklar ve kemer blmndeki sslemeler n cephedeki ahap sslemelerdir. Ayrca arka cephede oluturulan iki balkon ve buradaki stun ve kemerlerin, revak blm ile ayn zellikte dzenlendii grlr. Sivas dadisi merdiven korkuluklarndaki ahap sslemeler yapld gnden bugne salam bir ekilde gelen dnemin nemli rneidir. Ayrca merdiven klarna dzenlenen arkfelek motifli tavan gbekleri ve buradaki stunlarn kemerleri zerine de ahap sslemeler yaplmtr. Jandarma Dairesi sekizgen kulesinde ve Gs Hastanesinin Sivas Odasnda ahap tavan gbei bulunmaktadr. Hkmet Konann saaklar ve elibelindeleri de yine ahaptan yaplmtr. Sivas dadisinin ta kapsndaki ve Ziya Bey Ktphanesinin pencerelerindeki madeni ebekeler orijinal halini muhafaza etmekle birlikte benzer zellikte yaplmlardr. Jandarma Dairesinin birinci katnda ve Sanayi Mektebinin baz odalarnda duvarlarn tavana yakn blmlerine sade al sslemelerin yapldn grlr. Kalemii sslemeleri bu dnem yaplarndan sadece Sivas dadisinde grmekteyiz. Kongre Salonu ve Atatrkn Odasnn duvarlar ve tavanlar boluk

brakmamacasna kalemileriyle sslenmitir. Odalarn duvarlarna ilerine bitkisel sslemeler yaplan panolar yaplmtr. zellikle Kongre Salonunun tavannn ortasna bir perde motifi yaplm, etraf da kk panolara blnerek her bir panoda farkl sslemeler oluturulmutur. 4.5. Restorasyonlar ve Koruma Sorunlar Sivastaki kamu yaplarndan Gs Hastanesi, Hkmet Kona ve Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi gibi yaplar byk apl restorasyonlar geirmitir. Ggs Hastanesine betonarme kolon ve kiriler yaplarak i tefriat tamamen deitirilmi, yap olduka salam ve kullanlabilir duruma getirilmitir. Sivas Hkmet Konann iteki ahap tavan ve tabanlar ile duvarlarnn tamam ve yapnn ahaptan yaplan ikinci kat geirdii yangnda yok olmutur. Yangn sonras 1975-81 yllar arasnda yaplan restorasyonda yapnn ii ve ikinci kat tamamen betonarme sistemle yeniden yaplmtr. Kk odalar gnn koullarna uyum salayacak ekilde geniletilmi ve i tefriat bakmndan zgnlnn kaybolmasna neden olunmutur. Zemin ve birinci katlar d cephe beden duvarlar zgn halini korumaktadr. Salam durumda olan bu duvarlarn yk yapnn iinin betonarme sistemle yaplmasyla olduka hafiflemitir74. Yap 2005 ylnda da i tefriatyla ilgili kk apl bir restorasyon geirmitir. Sivas dadisi gnmze kk apl onarmlarla salam bir ekilde gelmitir. Yapnn ak avlusu 1945 ylnda yaplan onarmda krma atya,75 ahap merdivenleri de betonarme sisteme dntrlmtr. Moloz tala yaplan arka ve yan cepheler svanmtr. Cumhuriyetin temellerinin atlmas gibi nemli bir olaya tanklk eden yap ayn zamanda Sivasn ilk mze binasdr. 1881 ylna kadar lise olarak kullanlan yap yaplan tadilatlarla 1990 ylnda mze olarak hizmet vermeye balamtr. Yap gnmzde olduka salam durumdadr. Sivas Sanayi Mektebi restorasyona tabi tutulmam bir yap olarak karmza kmaktadr. Ancak yapnn arka cephesine yaplan eklemeler cephenin zgn karakterini bozmutur. Ayrca arka cephenin sva ve boyalar dklm, balkonlarn ahap tabanlar olduka eskimitir. Bodrum katn da kullanlmamas bu blmn bakmsz olmasna neden olmutur. Arka cepheye yaplan eklemelerin kaldrlmas, balkonlarn ahap tabanlarnn deitirilmesi ve bodrum katn faal hale
74 75

Bu bilgi Sivas Mze Mdrl restorasyon raporundan alnmtr. Anonim, Kzlrmak Gazetesi, Say:431, Sivas, ( 13 Nisan 1945 tarihli yaz)

getirilmesi iin yapnn restorasyona tabi tutulmas gerekmektedir. Ayrca yapnn bodrum katnn da kullanlacak ekilde ilev deitirmesi yapnn daha uzun sre salam bir ekilde ayakta kalmasn salayacaktr. Ziya Bey Ktphanesi 1982-83 yllar arasnda dkkan blm ve at rtsnn deitirilmesi gibi onarmlara tabi tutulmutur. Bunun dnda 2005 ylnda geirdii restorasyonda da pencere kasalarnn ve taban tahtalarnn yenilenmesi ve stma sisteminin doalgaza dntrlmesi gibi deiiklikler yaplmtr76. Yap gnmzde zgn halini korumaktadr ve olduka salam durumdadr. Sivas Jandarma Dairesinde 1992 ylnda geirdii yangndan sonra 1995 ylnda restorasyon yaplmtr. Bu restorasyonda yapnn zemin katndaki mekanlar geniletilmi, moloz tala yaplan avludaki cephelere kaplama kesme talar yaplm ve klah eklinde bir atya sahip olan sekizgen kulenin ats pramidal bir atya dntrlmtr. D cephe itibariyle genel olarak zgn halini koruyan yap salam ve kullanlabilir durumdadr. Ancak yapnn zellikle dou cephesinin yamur ve kar sularna maruz kalmasyla kirlenen duvarlarnn temizlenmesi gerekmektedir. Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi 2005-2006 yllar arasnda ilev deitirmesi sebebiyle byk apl bir restorasyon geirmitir. Gnmzde de devam eden restorasyonda yapnn ii tamamen deitirilmi ve yap betonarme sisteme kavuturulmutur. Bununla birlikte yapnn dar tarlan kollar ve ortasndaki kk bir blm ikier katl olarak dzenlenmitir. Yap, d cepheleri itibariyle zgn halini korumaktadr. te betonarme sistemle salam bir ekilde yaplan yap Arkeoloji Mzesi olarak kullanlmaya balanmasyla da daha faydal bir amaca hizmet etmi olacaktr. Sivas Erkek retmen Okulu 1965 ylnda byk bir onarm geirmitir. Yaplan onarmda ahap tavan ve tabanlar betonarme sisteme dntrlm, n cephedeki kk balkon uygulamalar ve dar tarlan kollardaki gen alnlklar kaldrlm, arka cephedeki iki poligonal kmann klah eklindeki atlar poligonal at haline dntrlmtr77. Yap gnmzde olduka salam durumdadr.

76 77

Ktphane tantm brornden alnan bilgi Bu bilgi Okul Mdr Bahattin Iktan alnmtr.

5. SONU Sivastaki Ge Dnem Kamu Yaplar adl almann kapsamna giren 18501916 yllar arasnda ina edilen kamu yaplar Osmanl Ge Dnem Mimarisinin taradaki uygulamalardr. Osmanl Mimarisinin 18. yzyl ile birlikte Barok ve Ampir gibi batl sluplarda mimarlk rnleri vermesi ve 20. yzyl balarnda daha ok ideolojik bir slup olarak tanmlanan Milli Mimarlk slubunda rnler vermesi durumunu, zellikle 19. yzyl sonlarndan itibaren Sivasta kamu yaplar baznda grmemiz mmkndr. Aratrma Ge Dnem Osmanl Mimarisinde batl sluplarda verilen mimarlk rnlerinin yerini yava yava Milli Mimarlk slubundaki rneklere brakt bir dnemde, yaklak 30 yl ierisinde ina edilen kamu yaplarna younlamtr. Bu tarihlerin dnda kalan ve inasn 19. yzyln ikinci yarsna kadar indirgeyebildiimiz Gs Hastanesi ise dier kamu yaplarndan biraz farkl, sade ve zgn tasarmyla dikkati eker. Sivastaki kamu yaplarndan Sivas dadisi, Jandarma Dairesi ve Ziya Bey Ktphanesi Ge Dnem Osmanl Mimarisinin genel zelliklerini bnyesinde barndran ve zengin cephe tasarmlaryla dikkati eken yaplardr. Jandarma Dairesi ayn zamanda Eklektik zelliklerin bulunduu Sivastaki tek rnektir. Erkek retmen Okulu ve Sanayi Mektebi Demircilik Atlyesi kullanlan malzemeleri, dar tarlan kollar, poligonal kmalar, yatay ve deydeki silmeleri, farkl kemer sistemlerine sahip ok saydaki pencereleri, hareketli cepheleri, sslemeleri ve rt ekilleriyle Milli Mimarlk Dneminin bakent anlayndaki Sivas rnekleridir. Sanayi Mektebi, ina edildii tarihten dolay, Barok ve Ampir zelliklerinin yannda Milli Mimarlk Dnemi zelliklerini de bnyesinde barndrmas asndan Sivastaki nemli bir rnektir. Milli Mimarlk Dnemi iin erken bir tarih olarak kabul edilebilecek 1902 ylnda Sivasta bu slupta bir yapnn yaplmas, bakentteki sosyal ve kltrel geliimin Sivasa ksa srede yansdn gsterir. Hkmet Kona l giriiyle sade bir Ampir slup zelliindeki bir yapyken sonradan yaplan at, saaklar ve elibelindelerle Milli Mimarlk Dneminin zgn bir yaps haline gelmitir. Gs Hastanesi ise dier yaplardan biraz daha erken tarihli sade bir Barok yaps olarak yaplmtr.

Mimari anlamda bakent slubuna yakn rneklerin verildii Sivas Kamu Yaplarnn bir dier zellii yapl tarihleridir ki bu zellik Sivas dadisi ve Sanayi Mektebi dnldnde bu tr yaplarn Osmanlda yaplmaya balad zamanlarla Sivas yaplarnn yapl zamanlarnn paralellik gstermesidir. Bununla birlikte tek bana yaplan ktphane yapsnn pek grlmedii Osmanl Ge Dneminde Sivasta byle bir yapnn yaplmas ehrin o dnemki nemini gsteren uygulamalardr. Tanzimatn ilanyla birlikte btn Osmanl topraklarnda kamu yaplarnn inas byk bir hz kazanmtr. na edilen bu yaplar Ge Dnem Osmanl Mimarisinin genel zelliklerini bnyesinde barndrrlar. Bu alma ile 1850-1916 yllar arasnda Sivasta ina edilen kamu yaplarnn dneminin zelliklerini en iyi ekilde yanstt ve dneminin deerlendirilmesinde nemli katklar salayacak yaplar olduu ortaya konmutur.

KAYNAKA Acun, H., Akurgal, Ekrem, Alsa, stn, Alsa, stn, Alsa, stn, Anonim, Anonim, Anonim, Anonim, Anonim, Anonim, Arel, A., Ark, Olu, Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Deeri, Vakflar Dergisi, Say: XX, Ankara, 1988, s.182220 "Ulusal Mimarln Yeniden Douu", Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112 Haziran 1984, stanbul, 1984, s.3134 " Trk Mimarlk Dncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi, Mimarlk, Say: 121122. stanbul, 1973, s. 1225 Trkiyedeki Mimarlk Dncesinin Cumhuriyet Dnemindeki Evrimi, Trabzon, 1974 "Cumhuriyet Dneminde Yaynlanan Mimarlk Dergileri", evre, Say: 1, stanbul, 1979, s. 8690 Yurt Ansiklopedisi, Cilt: 9, stanbul, 1993 Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi, stanbul, 2005 "Cumhuriyetin On Senelik Sanat Hayat", Mimar, Say: 910, stanbul, 1933, s. 263264 " Milli Mimari Meselesi ve Cereyanlar", Arkitekt, Say: 56, stanbul, 1938, s. 95 "Mimarlk ve Millicilik Davamz", Yap, Say: 13, stanbul, 1942, s. 13 "Harp Sonras Trk Mimarisi", Yap, Say: 17, stanbul, 1942, s. 3 Onsekizinci Yzyl stanbul Mimarisinde Batllama Sreci, stanbul, 1975 "Bugnn Trkiye'sinde Milli slup Aray Hedefe Ulaabilir mi ?", Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112. Haziran 1984, stanbul 1984, s. 1522 Arseven C. E., Arseven C. E., Asaf B., Aslanolu, nci, Aslanolu, nci, Aslanolu, nci, Yeni Mimari, stanbul, 1931 Trk Sanat Tarihi, stanbul, 195559 Trk Mimarisi ve Beynelmilel Vasflar", Mimar, Say: 1112, stanbul, 1931, s. 366 Erken Cumhuriyet Dnemi Mimarl, Ankara, 1980 , " Sanat ve Mimarlkta Art Nouveau Akm", Yeni Boyut, Say: 3, stanbul, 1982, , s. 203 1930lar Trk Mimarlnda Bat Etkileri, Bedrettin Cmerte

Armaan, Ankara, 1980, s. 549560 Aslanolu, nci, "Birinci ve kinci Milli Mimarlk Akmlar zerine Dnceler", Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112 Haziran 1984, stanbul, 1984, s. 4151 Aslanolu, nci, Aslanolu, nci, Barta, rn, "19281946 Dneminde Yaplan Resmi Yaplarn Mimarisinin Deerlendirilmesi" Tarih inde Ankara, 1984, s. 281288 "19231950 Yllar Arasnda Ankara'da alan Yabanc Mimarlar", Ankara Konumalar, Ankara, 1992, s. 118127 "stanbul Son mparatorluk Dnemi Yaplarnda Ss Kubbesi le Talandrlm skele Binalar", Vakflar Dergisi, Say: 19, Ankara, 1985, s. 285294 Bael, M., Batur, Afife, BehetBedrettin, BehetBedrettin, BehetBedrettin, ada, Haluk, Celal, B.O., Ceylan, O., Cezar, M., etinta, Sedat, Demir, M., Demirbel Y. R., Denel, S., Denizli, H., Denizli, H., Duymaz, Sivas Blteni, Sivas, 1935 "Cumhuriyet Dneminde Trk Mimarl", Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt: 5, Ankara, 1986, s. 1379-1423 "Trk nklp Mimarisi", Mimar, Say: 910, stanbul, 1933, s. 2656 "Cumhuriyetin 10 Senelik Sanat Hayat", Mimar, Say: 910, stanbul, 1933, s. 2634 Mimarlkta nklap, Mimar, Say: 8, stanbul, 1933, s. 245247 Sivas dadisi, Tarih ve Toplum, Say 90, stanbul, 1990, s.3033 "Byk nklap nnde Milli Mimari Meselesi", Mimar, Say: 6, stanbul, 1933, s. 1634 Sur ve Kaleleri le Tarihte Sivas, Sivas, 1988 Sanatta Batya Al ve Osman Hamdi, stanbul, 1995 "nklap Mimarisi steriz" Yap, Say: 5, stanbul, 1942, s. 9 Trkiye Seluklular ve Beylikler Devrinde Sivas ehri, Sakarya, 2005, s. 1419 "Prof. Mimar M. Vedat Tek", Arkitekt, Say: 910, stanbul, 194142, s. 231233 Batllama Srecinde stanbulda Tasarm ve D Mekanlarda Deiim ve Nedenleri, Ankara, 1982 Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, (Tarihsiz) Sivas, Sivas, 2002 A., II.Abdlhamid Dnemi mar Faaliyetleri, Isparta, 2003. (S.D..

evki, Eldem, S. H., Eldem, S. H., Eldem, S. H., Eldem, S. H., Eldem, S. H.,

Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi) "Milli mimari Meselesi", Arkitekt, Say: 910, stanbul, 1939, s. 220 223 "Milli ve Yerli Mimari Davamz" Mimarlk, Say: 4, stanbul, 1944, s. 28 "Cumhuriyet Dnemi Mimarl" Mimarlk, 1973/1112, s. 512 "50 Yllk Cumhuriyet Mimarl", Mimarlk, Say: 121122, stanbul, 1973, s. 511 " Son 120 Sene inde Trk Mimarisinde Millilik ve Rejionalizm Aratrmalar", Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112. Haziran 1984, stanbul 1984, s. 5359

Emin, S., Erdil K., Frat, N., nci, Frat, N., nci, Frat, N., nci, Gndz ., leri S. Nuri, Karaman, F., Kodaman, B., Kortan Enis,

lk Mektep Projesi, Mimar, Say: 12, stanbul, 1933, s. 385386 Sivas Rehberi, Sivas, 1953 "Arif Hikmet Koyunolu", Kltr Ve Sanat, 1990, Say: 8, s. 4448 19001930 Yllar Arasnda Konyada Trk Mimarisi, Ankara, 1996, (A. . Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi. Ankarada Cumhuriyet Dnemi Mimarisinden ki rnek Etnografya Mzesi Ve Eski Trk Oca Binas, Ankara, 1998 "Arif Hikmet Koyunolu ve Yaam", Mimarlk, Say: 181, Ankara, 1982, , s. 57 "Mimarlmzda M. Vedat Zaman", Yap, stanbul, 1942, Say: 15, s. 1415 Salname-i Vilayet-i Sivas 1308 (1890), stanbul, 2001 Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, Ankara, 1991, s. 183-84 Trkiyede Mimarlk Hareketleri ve Eletirisi 19501960, Ankara 1971

Koyunolu, A. "Eski Trk Ocaklar Merkez Binasnn naatna Ait Anlarm", Hikmet, Kodaman, B., Kuban, Doan, Kuban, Doan, Kltr ve Sanat, Say: 5, stanbul, 1977, s. 14752 Abdlhamid Dnemi Eitim Sistemi, Ankara, 1991 Trk Barok Mimarisi Hakknda Bir Deneme, stanbul, 1954 "ada Kltrde Ulusal slup Nedir? Ne Deildir?", Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112. 1984, s. 713 Kuban, Doan, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Cilt: 6, stanbul, 1994, s. Haziran1984, stanbul,

339340 Kulakszolu, E., Kuran, Abdullah, Kuran Abdullah, Kuran, Abdullah, Kuran, Abdullah, Mahiroullar, A., Morta Abidin, Orhun, H., Ortayl, ., z, Tahsin, zgn, S., zgn, Selda, Modern Trk Mimarisi", Arkitekt, Say: 56, stanbul, 1941, s. 115116 Mehur Valiler, Ankara, 1969 Osmanldan Bugne Hkmet Konaklar, Mimarlk, Say: 203, stanbul, 1984, s. 5-15 "Trk Mimari Tarihi Neden Yazlmyor" Arkitekt, Say: 12, stanbul, 1945, s. 34 Denizli Kamu Yaplar (1876-1940), Konya, 2000, s. 128 (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi) 1839-1940 Yllar Arasnda Ege Blgesi Okul Binalarnda Cephe, Konya, 2006, ( S.. Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi) zgven, B., zkan, Sha, Sakaolu, N., dadi Binalar, Tarih ve Toplum, Say: 82, stanbul, 1990, s. 43-48 "Mimar Vedat Tek ( 18731942)", Mimarlk, Say: 1112, stanbul, 1973, s. 4551 Galatasaray Lisesi, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Cilt: Yakn a Trk Mimarisi zerine Bir alma, Milletleraras I. Trk Sanatlar Kongresi, Ankara 1924.Ekim 1959, Ankara 1959, s. 27076 "XX. Yzylda Bat Mimarisi le Trk Mimarisinin Gelimesi Hususunda Mukayeseli Bir alma" Trk Sanat Tarihi Aratrma ve ncelemeleri, Say:1, stanbul, 1963, s. 415422 "Trk Mimarisinde eitli sluplar zerine Grler" Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112 Haziran 1984, stanbul, 1984, s. 615 "Mimarlkta Yeni Trk slubu ve Osman Hamdi Bey", 1. Osman Hamdi Bey Kongresi Bildirileri 25. Ekim1990, stanbul 1992, s. 1137 Seyyahlarn Gzyle Sivas, stanbul, 2001 "Mimarlmz, Mimarlk, 1963/6, s. 14

3, stanbul, 1994, s. 369-371 Saner, T., Sayar, Zeki, Selah, Z., Szen, Metin, Szen, Metin, Szen, Metin, Szen, Metin, 19. Yzyl stanbul Mimarlnda Oryantalizm, stanbul, 1998 "Devlet Yaplann Bugnk Durumu", Arkitekt, Say: 15, stanbul, 1946, s. 24950 "Mektep Binalarnda Estetik", Mimar, Say: 8, stanbul, 1931, s. 254 "II. Merutiyet Sonras Gelimeler ve I. Ulusal Mimarlk Akm", VIII. Trk Tarih Kongresi Bildiri zetleri, Ankara, 1976, s. 1245 Tarihsel Geliim inde Trk Sanat, stanbul, 1983 Cumhuriyet Dnemi Trk Mimarl, Ankara, 1984 "Birinci Ulusal Mimarlk Dnemi ve Mimarlar", Mimaride Trk Mill slubu Semineri 1112 Haziran 1984, stanbul, 1984, s.3539 Szen, Metin, Szen, Szen, N., Tek, Y.R., Tekeli, Trnk, M. Tuncer, Cezmi, Ural, Soner, er, M., lkin, Selim, Tarihi Jandarma Binas, Hayat Aac, Say: 2, Sivas, 2005, s. 7879 O. "Mimaride Trk Milli slubu lkeleri", Mimaride Trk Milli slubu Semineri 1112. Haziran 1984, stanbul, 1984, s. 67105 "Trkiye'nin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlk 19231960", Mimarlk, 1974/1, s. 524 Binas ve Tarihesi le evre Kltr Sanat Evi, Hayat Aac, Say: 2, Sivas, 2005, , s. 7377 er, M., Mustafa Kemal Paann Odas, Hayat Aac, Say:3, Sivas, 2005, "Cumhuriyet Dnemi Mimarl", slam Mimari Mirasn Koruma Konferans Bildirileri 2226 Nisan 1985, stanbul, 1987, s. 21920 Metin, 50 yln Trk Mimarisi, stanbul, 1973 Metin, "Birinci Ulusal Mimarlk Dneminin nemli Bir Yaps: Konyada O. Sanayi Mektebi", Doumunun Yznc Ylnda Atatrk'e Armaan, stanbul, 1981, s. 437460 "Mehmet Vedat ve Milli Mimari", Yap, stanbul, 1942/14, s. 108 lhan, Mimar Kemalettinin Yazdklar, Ankara, 1997 Tapan, Mete, Dlgerler, Szen, Metin, vd., Trk Mimarisinin Geliimi ve Mimar Sinan, Ankara, 1975

s. 2931 Yavuz, Yldrm, Yavuz, Yldrm, "Cumhuriyet Dnemi Ankara'snda Mimari Biim Endiesi" Mimarlk, , Say: 121122, stanbul, 1973, s. 2644 "kinci Merutiyet Dneminde Ulusal Mimari zerindeki Bat Etkileri (1908918)", ODT Mimarlk Fakltesi Dergisi, Ankara, 1976/2, Say: l, s. 934 Yavuz, Yldrm, Yavuz, Yldrm, Yavuz, Yldrm, Yavuz, Yldrm, Yldran, N., Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlk Dnemi, Ankara, 1981 "Mimar Kemalettin Bey (18701927)", ODT Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt: 2, Say: 1, Ankara,1976, s. 934 Kemalettin Beyin Ulusal Mimarlk Alanndaki Katklar, Sanat Dnyamz, Say: 45, stanbul, 1991, s. 3644 "Ankara Cumhuriyet Dnemi Mimarisi" Ankara Konumalar, Ankara, 1992, s. 96107 stanbulda II. Abdlhamid Dnemi (1876-1908) Mimarisi, stanbul, 1989, (M.S.. Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi)

ZM LSTES Sivas Kamu Yaplarn Gsteren mar Haritas izim 1. Gs Hastanesi Zemin Kat Plan izim 2. Gs Hastanesi Birinci Kat Plan izim 3. Gs Hastanesi kinci Kat Plan izim 4. Gs Hastanesi nc Kat Plan izim 5. Gs Hastanesi at Plan izim 6. Gs Hastanesi Bat Cephe Grn izim 7. Gs Hastanesi Kuzey Cephe Grn izim 8. Gs Hastanesi Gney Cephe Grn izim 9. Gs Hastanesi Dou Cephe Grn izim 10. Sivas Hkmet Kona Bodrum Kat Plan izim 11. Sivas Hkmet Kona Zemin Kat Plan izim 12. Sivas Hkmet Kona Birinci Kat Plan izim 13. Sivas Hkmet Kona kinci Kat Plan izim 14. Sivas Hkmet Kona at Plan izim 15. Sivas Hkmet Kona Gney Cephe Grn izim 16. Sivas Hkmet Kona Dou Cephe Grn izim 17. Sivas Hkmet Kona Bat Cephe Grn izim 18. Sivas Hkmet Kona Kuzey Cephe Grn izim 19. Sivas dadisi Zemin Kat Plan izim 20. Sivas dadisi Birinci Kat Plan izim 21. Sivas dadisi at Plan Cephe izim 22. Sivas dadisi Kuzeybat Cephe Grn izim 23. Sivas dadisi Gneybat Cephe Grn izim 24. Sivas dadisi Kuzeydou Cephe Grn izim 25. Sivas dadisi Gneydou Cephe Grn izim 26. Sivas Sanayi Mektebi Bodrum Kat Plan izim 27. Sivas Sanayi Mektebi Zemin Kat Plan izim 28. Sivas Sanayi Mektebi at Plan izim 29. Sivas Sanayi Mektebi Bat Cephe Grn izim 30. Sivas Sanayi Mektebi Kuzey Cephe Grn izim 31. Sivas Sanayi Mektebi Gney Cephe Grn

izim 32. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephe Grn izim 33. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Plan izim 34. Ziya Bey Ktphanesi I-I Kesiti izim 35. Ziya Bey Ktphanesi 2-2 Kesiti izim 36. Ziya Bey Ktphanesi Dou Cephe Grn izim 37. Ziya Bey Ktphanesi Gney Cephe Grn izim 38. Ziya Bey Ktphanesi Bat Cephe Grn izim 39. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Tavan Plan izim 40. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Tavan Plan izim 41. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Penceresi izim 42. Ziya Bey Ktphanesi Detaylar izim 43. Sivas Jandarma Dairesi Zemin Kat Plan izim 44. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Plan izim 45. Sivas Jandarma Dairesi kinci Kat Plan izim 46. Sivas Jandarma Dairesi Dou Cephe Grn izim 47. Sivas Jandarma Dairesi Gney Cephe Grn izim 48. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Bodrum Kat Plan izim 49. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Zemin Kat Plan izim 50. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Birinci Kat Plan izim 51. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi at Plan izim 52. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Bat Cephe Grn izim 53. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Dou Cephe Grn izim 54. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Gney Cephe Grn izim 55. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephe Grn izim 56. Sivas Erkek retmen Okulu Zemin Kat Plan izim 57. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kat Plan izim 58. Sivas Erkek retmen Okulu at Plan izim 59. Sivas Erkek retmen Okulu Bat Cephe Grn izim 60. Sivas Erkek retmen Okulu Gney Cephe Grn izim 61. Sivas Erkek retmen Okulu Kuzey Cephe Grn izim 62. Sivas Erkek retmen Okulu dou Cephe Grn

RESM LSTES Resim 1. Gs Hastanesinin Eski Bir Fotoraf Dou Cephe Resim 2. Gs Hastanesinin Eski Bir Fotoraf Bat Cephe Resim 3. Gs Hastanesi Kuzeybatdan Grn Resim 4. Gs Hastanesi Dou Cephe Resim 5. Gs Hastanesi Dou Cephedeki Kule Resim 6. Gs Hastanesi Bat Cephedeki Giriin zerindeki Balkon Resim 7. Gs Hastanesi Gneybatdan Grn Resim 8. Gs Hastanesi Birinci Kat Koridoru Resim 9. Gs Hastanesindeki Sivas Odasndan Grn Resim 10. Gs Hastanesindeki Sivas Odasndan Grn Resim 11. Gs Hastanesi Sivas Odasndaki Tavan Gbei Resim 12. Sivas Hkmet Kona Eski Bir Fotoraf Hkmet Meydanndan Grn Resim 13. Sivas Hkmet Kona stasyon Caddesinden Grn (1930lar) Resim 14. Sivas Hkmet Kona Jandarma Dairesinden Grn Resim 15. Sivas Hkmet Kona Gney Cephe Resim 16. Sivas Hkmet Kona Bat Cephe Resim 17. Sivas Hkmet Kona Kuzey Cephe Resim 18. Sivas Hkmet Kona Kuzeydou Cephe Resim 19. Sivas Hkmet Kona Dou Cephe Resim 20. Sivas Hkmet Kona Birinci Kat Koridoru Resim 21. Sivas Hkmet Kona Tantm Panolar Blm Resim 22. Sivas dadisi Eski Bir Fotoraf Resim 23. Sivas dadisi (Karda Hkmet Kona, Solda Jandarma Dairesi Grnmekte) Resim 24. Sivas dadisi Gneydou Cephe Resim 25. Sivas dadisi Kuzeybat Cephe Resim 26. Sivas dadisi Gneybat Cephe Resim 27. Sivas dadisi Gneyden Grn Resim 28. Sivas dadisi Gneydou Cephedeki Merdiven Blm ve Balkon Resim 29. Sivas dadisi Portalin Arkasndaki Mekanlardan Biri Resim 30. Sivas dadisi Portali

Resim 31.Sivas dadisi Sslemelerden Ayrnt Resim 32. Sivas dadisi Ana Giri Kaps Resim 33. Sivas dadisi Birinci Kat Pencereleri Resim 34. Sivas dadisindeki Sivas Odas Resim 35. Sivas dadisi Avlusu (Hal Tehir Salonu) Resim 36. Sivas dadisi Kitabesi Resim 37. Sivas dadisi Zemin Kat Koridoru Resim 38. Sivas dadisi Kongre Salonu Resim 39. Sivas dadisi Kongre Salonundaki kalemii sslemeler Resim 40. Sivas dadisi Atatrkn Odas Resim 41. Sivas dadisi Koridordaki Tavan Gbei Resim 42. Sivas dadisi Merdivenlerin Giriindeki Stunlar ve Kemerleri Resim 43. Sivas dadisi Merdiven Korkuluklarndaki Sslemelerden Ayrnt Resim 44. Sivas dadisi Ana Giri Kaps Kemerinin Kilit Tandaki Ssleme Resim 45. Sivas Sanayi Mektebi Eski Bir Fotoraf Resim 46. Sivas Sanayi Mektebi Bat Cephe Resim 47. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephe Resim 48. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephe Resim 49. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephedeki Balkon Resim 50. Sivas Sanayi Mektebi Bat Cephedeki Dar Tarlan Kollarn Giri Blmleri Resim 51. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blmnden Ayrnt Resim 52. Sivas Sanayi Mektebi Avludaki Ana Giri Kaps ve zerindeki gen Alnlk Resim 53. Sivas Sanayi Mektebi gen Alnlk zerindeki Sslemeler ve Kitabelik Blm Resim 54. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blmndeki Stunlarn Balklar Resim 55. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blmndeki Merdivenlerden Ayrnt Resim 56. Sivas Sanayi Mektebi Revaklarn stndeki Sslemelerden Ayrnt Resim 57. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blm Stunlar zerindeki Yivler ve Bitkisel Sslemeler Resim 58. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blm Stunlarnn Kaideleri Resim 59. Sivas Sanayi Mektebi Revak Blm Resim 60. Sivas Sanayi Mektebi Giri Kaps Resim 61. Sivas Sanayi Mektebi Kitabesi

Resim 62. Sivas Sanayi Mektebi Tavan Sslemesi Resim 63. Sivas Sanayi Mektebi Gneydoudaki Odann Tavan ve Al sslemesi Resim 64. Sivas Sanayi Mektebi Bodrum Kat Resim 65. Ziya Bey Ktphanesi Eski Bir Fotoraf Resim 66. Ziya Bey Ktphanesi 1906 Ylnda ekilmi Bir Fotoraf (naat Halinde) Resim 67. Ziya Bey Ktphanesi Gneydoudan grn Resim 68. Ziya Bey Ktphanesi Gney Cephe Resim 69. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Penceresi Resim 70. Ziya Bey Ktphanesi Giri Kaps ve Konsollar Resim 71. Ziya Bey Ktphanesi Gney Cephedeki eme Resim 72. Ziya Bey Ktphanesi Balkon Kaps ve zerindeki gen Alnlk Resim 73. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Penceresi Resim 74. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Mekn ve Geileri Resim 75. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Giri Hol ve Merdivenler Resim 76. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Hol ve Merdivenler Resim 77. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Okuma Salonu. Resim 78. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoraf Resim 79. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoraf Resim 80. Sivas Jandarma Dairesi Gneydoudan Grn Resim 81. Sivas Jandarma Dairesi Hkmet Konandan Grn Dou Cephe Resim 82. Sivas Jandarma Dairesi Gney Cephe Resim 83. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulesi Resim 84. Sivas Jandarma Dairesi ptal Edilen Giri Kaplarndan Birisi Resim 85. Sivas Jandarma Dairesi Dilimli Atnal Kemerine Sahip Penceresi Resim 86. Sivas Jandarma Dairesi D Cephe Pencereleri Resim 87. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Grn Resim 88. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Kuzey Cephenin Grn Resim 89. Sivas Jandarma Dairesi Avlu cephesindeki Pencerelerden Ayrnt Resim 90. Sivas Jandarma Dairesi Kuzey Duvarnn zerindeki Sslemeler Resim 91. Sivas Jandarma Dairesi Zemin Kat Mekn Resim 92. Sivas Jandarma Dairesi Kulenin Kuzeybatsndaki Holde Birinci Kata Alan Merdivenler Resim 93. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Holnn Tavan ve Al Sslemeleri Resim 94. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Holne Alan ift Ynl Merdivenler

Resim 95. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulenin Birinci Kattaki Tavan Gbei Resim 96. Sivas Jandarma Dairesi kinci Kattaki Hol Resim 97. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Eski Bir Fotoraf Resim 98. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Bat Cephe Resim 99. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzeybatdan Grn Resim 100. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephe Giri Blm Resim 101. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Gney Cephe Resim 102. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephe Resim 103. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephedeki Dar Tarlan Blm Resim 104. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar Resim 105. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar Resim 106. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar Resim 107. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar Resim 108. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Pencere ve Pencere Silmelerinden Ayrnt Resim 109. Sivas Erkek retmen Okulu Eski Bir Fotoraf Resim 110. Sivas Erkek retmen Okulu Bat Cephesi Resim 111. Sivas Erkek retmen Okulu Gney Cephe Resim 112. Sivas Erkek retmen Okulu Dou Cephe Resim 113. Sivas Erkek retmen Okulu Kuzeydoudan Grn Resim 114. Sivas Erkek retmen Okulu Avludan Dar Tarlan Blmn Grn Resim 115. Sivas Erkek retmen Okulu Giri Kaps Resim 116. Sivas Erkek retmen Okulu Giri Cephesindeki Byk Pencereler Resim 117. Sivas Erkek retmen Okulu Zemin Kat Pencereleri Resim 118. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kat Pencereleri Resim 119. Sivas Erkek retmen Okulu Giri Cephesi Birinci Kat Pencereleri Resim 120. Sivas Erkek retmen Okulu Sekizgen Kuleden Ayrnt Resim 121. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kattaki Koridor Resim 122. Sivas Erkek retmen Okulu Zemin Kat Snfnn Grn Resim 123. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kat Snfnn Grn Resim 124. Halil Rfat Paa Resim 125. Reit Akif Paa Resim 126. Vali Muammer Bey

ZMLERN DZELTMELER Sivas Gs Hastanesinde zemin, birinci ve ikinci katlardaki

merdivenlerle, kaplar ve kap genilikleri dzeltilmitir. Sivas Hkmet Konann restorasyon projesindeki merdivenlerin koridorun kenarlarna alnp ortaya asansr dzenlenmesi uygulamalarn restorasyon srasnda yaplmad ve d cephelerde ikinci kat pencerelerinin ni kuatma kemerine sahip olmadndan dolay bu blmler restorasyon projesinde yapnn gnmzdeki durumuna gre deitirilmitir.

Resim 1. Gs Hastanesinin Eski Bir Fotoraf Dou Cephe

Erdal etinkaya Koleksiyonu

Resim 2. Gs Hastanesinin Eski Bir Fotoraf Bat Cephe

SivasAtatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 3. Gs Hastanesi Kuzeybatdan Grn

Resim 4. Gs Hastanesi Dou Cephe .

Resim 5. Gs Hastanesi Dou Cephedeki Poligonal kma

Resim 6. Gs Hastanesi Ana Giriin zerindeki Balkon

Resim 7. Gs Hastanesi Gneybatdan Grn

Resim 8. Gs Hastanesi Birinci Kat Koridoru

Resim 9. Gs Hastanesindeki Sivas Odasndan Grn

Resim 10. Gs Hastanesindeki Sivas Odasndan Grn

Resim 11. Gs Hastanesi Sivas Odasndaki Tavan Gbei

Resim 12. Sivas Hkmet Kona Eski Bir Fotoraf Hkmet Meydanndan Grn Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 13. Sivas Hkmet Kona stasyon Caddesinden Grn (1930lar)

Erdal etinkaya Koleksiyonu

Resim 14. Sivas Hkmet Kona Jandarma Dairesinden Grn

Resim 15. Sivas Hkmet Kona Gney Cephe

Resim 16. Sivas Hkmet Kona Bat Cephe

Resim 17. Sivas Hkmet Kona Kuzey Cephe

Resim 18. Sivas Hkmet Kona Kuzeydou Cephe

Resim 19. Sivas Hkmet Kona Dou Cephe

Resim 20. Sivas Hkmet Kona Birinci Kat Koridoru

Resim 21. Sivas Hkmet Kona Tantm Panolar Blm

Resim 22. Sivas dadisi Eski Bir Fotoraf

Erdal etinkaya Koleksiyonu

Resim 23. Sivas dadisi (Karda Hkmet Kona, Solda Jandarma Dairesi Grnmekte)
Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 24. Sivas dadisi Gneydou Cephe

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 25. Sivas dadisi Kuzeybat Cephe

Resim 26. Sivas dadisi Gneybat Cephe

Resim 27. Sivas dadisi Gneyden Grn

Resim 28. Sivas dadisi Gneydou Cephedeki Merdiven Blm ve Balkon

Resim 29. Sivas dadisi Portalin Arkasndaki Mekanlardan Biri

Resim 30. Sivas dadisi Bahe Kaps

Resim 31.Sivas dadisi Sslemelerden Ayrnt

Resim 32. Sivas dadisi Ana Giri Kaps .

Resim 33. Sivas dadisi Birinci Kat Pencereleri

Resim 34. Sivas dadisinde Sivas Odas Olarak Dzenlenen Blm

Resim 35. Sivas dadisi Avlusu (Hal Tehir Salonu)

Resim 36. Sivas dadisi Kitabesi

Resim 37. Sivas dadisi Zemin Kat Koridoru

Resim 38. Sivas dadisi Kongre Salonu

Resim 39. Sivas dadisi Atatrkn Odas Salonundaki

Resim 40. Sivas dadisi Kongre Kalemii Sslemelerden Ayrnt

Resim 41. Sivas dadisi Merdiven klarna Dzenlenen Tavan Gbei

Resim 42. Sivas dadisi Merdivenlerin Giriindeki Ahap Stunlar ve Kemerleri

Resim 43. Sivas dadisi Merdiven Korkuluklarndaki Sslemelerden Ayrnt

Resim 44. Sivas dadisi Ana Giri Kaps Kemerinin Kilit Tandaki Ssleme

Resim 45. Sivas Sanayi Mektebi Eski Bir Fotoraf

Erdal etinkaya Koleksiyonu

Resim 46. Sivas Sanayi Mektebi Bat Cephe

Resim 47. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephe

Resim 48. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephe

Resim 49. Sivas Sanayi Mektebi Dou Cephedeki Balkon

Resim 50. Sivas Sanayi Mektebi Bat Cephedeki Dar Tarlan Kollarn Giri Blmleri

Resim 51. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blmnden Ayrnt

Resim 52. Sivas Sanayi Mektebi Avludaki Ana Giri Kaps ve zerindeki gen Alnlk

Resim 53. Sivas Sanayi Mektebi gen Alnlk Resim 54. Sivas Sanayi Mektebi Giri zerindeki Sslemeler ve Kitabelik Blm Blmndeki Stunlarn Balklar

Resim 55. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blmndeki Merdivenlerden Ayrnt

Resim 56. Sivas Sanayi Mektebi Revak Blmndeki Sslemelerden Ayrnt

Resim 57. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blm Stunlar zerindeki Yivler ve Bitkisel Sslemeler

Resim 58. Sivas Sanayi Mektebi Giri Blm Stunlarnn Kaideleri

Resim 59. Sivas Sanayi Mektebi Revak Blm

Resim 60. Sivas Sanayi Mektebi Giri Kaps

Resim 61. Sivas Sanayi Mektebi Kitabesi

Resim 62. Sivas Sanayi Mektebi Tavan Sslemesi

Resim 63. Sivas Sanayi Mektebi Gneydoudaki Odann Tavan ve Al sslemesi

Resim 64. Sivas Sanayi Mektebi Bodrum Kat

Resim 65. Ziya Bey Ktphanesi Eski Bir Fotoraf

Erdal etinkaya Kolaksiyonu

Resim 65. Ziya Bey Ktphanesi Eski Bir Fotoraf

Erdal etinkaya Kolaksiyonu

Resim 67. Ziya Bey Ktphanesi Gneydoudan grn

Resim 68. Ziya Bey Ktphanesi Gney Cephe

Resim 69. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Penceresi

Resim 70. Ziya Bey Ktphanesi Giri Kaps ve Konsollar

Resim 71. Ziya Bey Ktphanesi Gney Cephedeki eme

Resim 72. Ziya Bey Ktphanesi Balkon Kaps ve zerindeki gen Alnlk

Resim 73. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Resim 74. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Penceresi Kattaki Okuma Salonlar ve Geileri

Resim 75. Ziya Bey Ktphanesi Zemin Kat Resim 76. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Giri Hol ve Merdivenler Hol ve Merdivenler

Resim 77. Ziya Bey Ktphanesi Birinci Kat Okuma Salonu

Resim 78. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoraf

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 79. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoraf

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 80. Sivas Jandarma Dairesi Gneydoudan Grn

Resim 81. Sivas Jandarma Dairesi Hkmet Konandan Grn Dou Cephe

Resim 82. Sivas Jandarma Dairesi Gney Cephe

Resim 83. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulesi

Resim 84. Sivas Jandarma Dairesi ptal Edilen Giri Kaplarndan Birisi

Resim 85. Sivas Jandarma Dairesi Dilimli Cephe Atnal Kemerine Sahip Penceresi

Resim 86. Sivas Jandarma Dairesi D Pencereleri

Resim 87. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Grn

Resim 88. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Kuzey Cephenin Grn

Resim 89. Sivas Jandarma Dairesi Avlu cephesindeki Pencerelerden Ayrnt

Resim 90. Sivas Jandarma Dairesi Kuzey Duvarnn zerindeki Sslemeler

Resim 91. Sivas Jandarma Dairesi Zemin Kat Mekanlarndan Biri

Resim 92. Sivas Jandarma Dairesi Kulenin Resim 93. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kuzeybatsndaki Holde Birinci Kat Kat Holnn Tavan ve Al Sslemeleri Sahanlna Aln Merdivenler

Resim 94. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Holne Alan ift Ynl Merdivenler

Resim 95. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulenin Birinci Kattaki Tavan Gbei

Resim 96. Sivas Jandarma Dairesi kinci Kattaki Hol

Resim 97. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Eski Bir Fotoraf
Erdal einkaya Kolaksiyonu

Resim 98. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Bat Cephe . Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 99. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzeybatdan Grn

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 100. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephe Giri Blm
Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 101. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Gney Cephe

. Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 102. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephe (Restorasyon Halinde)

Resim 103. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Kuzey Cephedeki Dar Tarlan Blm

Resim 104. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 105. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar

. Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 106. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 107. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Snflar . Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 108. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atlyesi Pencere ve Pencere Silmelerinden Ayrnt
Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 109. Sivas Erkek retmen Okulu Eski Bir Fotoraf

Sivas Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesi Arivinden

Resim 110. Sivas Erkek retmen Okulu Bat Cephesi

Resim 111. Sivas Erkek retmen Okulu Gney Cephe

Resim 112. Sivas Erkek retmen Okulu Dou Cephe

Resim 113. Sivas Erkek retmen Okulu Kuzeydoudan Grn

Resim 114. Sivas Erkek retmen Okulu Avludan Dar Tarlan Blmn Grn

Resim 115. Sivas Erkek retmen Okulu Giri Resim 116. Sivas Erkek retmen Okulu Kaps Giri Cephesindeki Byk Pencereler

Resim 117. Sivas Erkek retmen Okulu Zemin Kat Pencereleri

Resim 119. Sivas Erkek retmen Okulu Giri Cephesi Birinci Kat Pencereleri

Resim 118. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kat Pencereleri

Resim 120. Sivas Erkek retmen Okulu Poligonal kmadan Ayrnt

Resim 121. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kattaki Koridor

Resim 122. Sivas Erkek retmen Okulu Zemin Kat Snfnn Grn

Resim 123. Sivas Erkek retmen Okulu Birinci Kat Snfnn Grn

Resim 124. Halil Rfat Paa

Resim 125. Reit Akif Paa

Resim 126. Vali Muammer Bey

Valilerin resimleri Hayri Orhunun Mehur Valiler adl kitabndan alnmtr