I.

G R VE AMA 1.1. Problemin Tanm ve nemi

Bireyler etkilenmektedir.

dllenmeden ocuklar,

balayarak srekli

birok ve

evresel

faktrden gre

bydkleri

yetikinlere

arlklarna oranla daha fazla yiyecek, hava ve su tkettiklerinden dolay evresel risklere de daha fazla aktrlar. Baklk sistemleri gelime aamasndadr ve birok etkene kar savunmaszdrlar. Dnyada her yl 0-14 ya aras be milyondan fazla ocuk ishal gibi bulac hastalklar, dme ve trafik kazalar, hava kirliliine bal astm ataklar gibi evresel etkenler ve hastalklardan dolay lmektedir (www.who.int 2005). ocukluk dneminin, ilk 5-6 yl aile iinde geer. Bu dnem, ocuun ilk sosyalleme dnemidir. Daha sonra ailenin bu grevini okul zerine alr ve ocuklarn yaamlarnn nemli bir ksm okulda geer (Temel ve ark. 2006). nsann bedensel, ruhsal ve sosyal ynden yaantsnn en hareketli dnemi olan okul dneminde, ocuklarn sal, benlik saygs, etkin karar verme, iletiim, kritik dnme, duygular anlama ve stresle ba etme gibi yaam becerileri ve olumlu salk davranlarnn geliiminde bir yandan vcut yapsnn deimesi ve gelimesiyle ortaya kan sorunlara, dier yandan salam bir ruhsal yapnn oluturulmasna zellikle dikkat edilmelidir (Hall 1999; Oktay 1997; Sanford 2001). Okullarn fiziksel evre koullarnn yetersizliine bal olarak ocuklarda dikkat eksiklii, uyum sorunlar, ie kapanklk, okula devamszlk, ders baarszl gibi ruhsal ve sosyal sorunlar ortaya kabilir. rnein oyun anda oyuna doymam ya da arkadalk ilikisi kuramam bir ocuk okul anda toplu oyunlara katlamaz ve yatlaryla yaramaz, dolaysyla olgunluk dzeyi yatlarndan geri kalr. Onlarla kaynaarak olgunluk an yaamak yerine, bir nceki dnemin sorunlaryla baa kmaya alr (enol 2000).

lkemizde yaklak 10,1 milyon ilkretim rencisi bulunmaktadr. Bu oran toplam nfusun % 14,3n oluturmaktadr (www.meb.gov.tr 2007). lkretimden sonra gelen 18-24 yalar aras yksekretim a olarak kabul edildiinde, 7-24 ya aras ocuk ve genlerin gelime dnemlerinin byk bir ksmn okulda geirdikleri grlmektedir. Bu dnem anaokulu da dahil edildiinde ortalama insan mrnn yaklak te birine karlk gelmektedir (Sarp 1999). rencilerin okul baarsn etkileyen nemli faktrlerden birisi salk durumudur. Bu nedenle okul dneminde grlen kulak, burun ve solunum yolu enfeksiyonlar, grip ve parazit gibi hastalklar renmeyi olumsuz ynde etkiler (WHO 1997). Okul ya grubu ocuklar bulac hastalklar nedeniyle ylda yaklak olarak drt gn okula devamszlk yapmaktadrlar (ClemenStone ve ark. 1995). Arslan (2001)n yapt bir almada, okul andaki ocuklarn % 30 ile % 50sinde parazit olduu belirtilmektedir. Sivasta yaplan bir okul sal aratrmasnda ise rencilerde parazit grlme skl % 47,7 olarak bulunmutur (Gler 2004). rencilerin salkl bir ekilde yetitirilerek kaliteli insan gc elde edilebilmesinde okul evre sal nemli bir yere sahiptir. Okul evresi geni kapsaml bir kavramdr; okul binas, alt yaps, ime ve kullanma sular, bahesi, plerin uzaklatrlmas, tuvaletler, stma, havalandrma, aydnlatma, snflarn ve pencerelerin bykl gibi konular okul evresi kapsamnda yer almaktadr (Gler, obanolu 2001; Gler 1997). lkemizde yaplan birka aratrma sonucunda, okullarn fizik evresi ve salk koullarnn yetersiz olduu saptanmtr (Baaran 1996; Taymaz 1997). Antalyada 91 ilkretim okulunda yaplan bir aratrmada; tuvaletlerin, merdivenlerin ve renci bana den snf saysnn standartlara uygun olmad belirlenmitir (Katba 1999). Uygun bir derslikte 30-35, en fazla 40 renci bulunmaldr (TSE 2000). Oysa yaplan bir almada

lkemizdeki 22 ilde snf bana ortalama 50 rencinin dt belirlenmitir (TNSA 2003). Ankarada 1998 ylnda 63 okulda yaplan aratrmada, okul binalarnn yaklak % 43nn anayol zerinde bulunduu, okullarn grltl olduu ve kazalar ynnden risk tad, bahelerin ise yaklak % 13nn etrafnn evrili olmad belirlenmitir (Polat 1998). Ayn blgede 2000 ylnda yaplan bir aratrmada da benzer sonular elde edilmitir (Akn ve ark. 2000). svete, 2005 ylnda, 6-16 ya aras okul ocuklar zerinde yaplan bir aratrmada, temiz olmayan tuvaletlerin ocuklarda barsak tembellii ve kabzlk gibi sorunlara yol at saptanmtr (Lundblad, Hellstrm 2005). Tm bu aratrmalar, ocuklarn yaamlarnn byk bir ksmn geirdikleri okullarn, salkl evre koullarna uymadn ve ocuklarn gvenliklerini korumadn gstermektedir. Hava kirlilii, okullarda ocuklarn saln olumsuz ynde etkileyen evresel faktrlerden birisidir. D ortam hava kirlilii ve kapal ortam hava kirlilii solunum yolu hastalklarn kolaylatrmaktadr (www.thb.hacettepe. edu.tr 2005). Gelimekte olan lkelerde her yl meydana gelen 4 milyon lmde hava kirlilii nemli bir etkendir (www.turkpediatri.org.tr 2007). Bu say dnyadaki btn lmlerin % 6sn oluturmaktadr ve bu lmlerin % 90 gelimekte olan lkelerde meydana gelmektedir. Hava kirliliinin yol at dorudan salk maliyeti ise ylda 100 milyar dolar bulmaktadr (Bilir 2003). Son on ylda ocuk ve genlerde astmdan lmlerin iki kat artt belirtilmektedir. Amerika Birleik Devletlerinde ylda yaklak 200 ocuk astmdan lmekte, 150.000 ocuk hastanede yatmakta ve 5 milyon ocuk her yl astma yakalanmaktadr (Landrigan ve ark. 1998). Hava kirlilii, rencilerin ders baarsn azaltrken, solunum yolu hastalklarna neden olarak devamszlklara yol aar, salam bireylere de bulaarak toplumun byk bir kesimini etkiler ve gen kuaklarda astm gibi kalc hasarlara neden olabilir (Ycel 2002).

Okul dneminde ocuklarn evre ile ilgili en ok karlatklar problemlerden birisi de kazalardr (Kl 1995; Nazik 2003). enol (2004) birok lkede 5-14 ya grubunda grlen ocuk lmlerinin birinci nedeninin % 20 ile % 60 orannda kazalar olduunu belirtmektedir, lkemizde bu oran % 22dir (D E 2003). Avusturya, Belika, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, rlanda, talya, spanya, sve, Portekiz ve Yunanistanda meydana gelen trafik kazalarnda len ocuklarn toplam, Trkiyede karayollarnda len ocuk saysnn toplamna eittir (Altan 1996). Okul a ocuklar ortamdan kaynaklanan kazalarla daha fazla karlamaktadrlar. Kazalardan en fazla lm ise okullarn dalma saatlerine denk gelen l4-18 saatleri arasnda meydana gelmektedir (http://www.trafik.gov.tr 2007). Dnyada her yl on ocuktan biri kaza nedeniyle bir salk kuruluuna bavurmaktadr. stanbulda, 2001-2002 yllar arasnda, 12-18 ya aras, 397 renci zerinde yaplan bir aratrmada, rencilerin % 11,8inin son iki yl iinde kaza geirdii, kazalarn % 38,1inin ev d ortamda gerekletii ve bunlarn % 40,4n dmeler, % 10,6sn ise trafik kazalarnn oluturduu belirlenmitir (Ayvaz 2003). Kazalar ocuklarn salklarn ve yaamlarn tehdit eder; bireysel, sosyal, mental ve ekonomik sorunlara yol aarak okula devamszlklar artrr (akmak 2004). Toplu olarak bir arada bulunulan okullarda nemli evre sal sorunlarndan bir dieri grltdr. Grlt, kiileri huzursuz eder, szel iletiimi azaltr, renmeyi ve problem zme yeteneini yavalatr (Aksoy 2002; Evans 2001; www.ttb.org.tr 2005). Tm bu sonular, okullarda fiziksel evre koullarndan kaynaklanan yetersizliklerin, ocuklarn fiziksel, ruhsal ve sosyal adan geliimlerini olumsuz ynden etkilediini ve okul sal hizmetlerinin gerekliliini gstermektedir (Kub, Steel 1995; Pekcan 1997). Dnya Salk rgt (DS), 1998 ylnda yaynlad bir bildiride okul sal hizmetlerinin genlerin saln olumlu ynde etkileyerek kendilerine gvenlerini arttrdn, yaam yeteneklerini ve davranlarn olumlu ynde deitirdiini vurgulamtr (Juszcak 1999).

Okul sal hizmetlerini sunabilmek iin ekip ibirliinin olmas gerekir. Gelecein toplumunu oluturacak olan rencilerin bedensel, ruhsal, mental ve sosyal geliimlerini srdrebilmelerini salamak ve toplumda retken bir birey olabilmelerine katk vermek iin toplumun birok alannda grev yapan ve okul sal ekibinin etkin bir yesi olan hemirelere nemli sorumluluklar dmektedir (Pastore ve ark. 2001). Okul hemiresi, okul evresinden kaynaklanan salkla ilgili riskleri belirleyebilir, rencilerin salk bakm ihtiyalarnn karlanmas iin dier salk grevlileri ve toplumsal rgtlerle ibirlii yaparak, okulun fiziki evresinde deiiklikler yaplmasna katk verebilir (Parkmann 1996). lkretim okullarnda fiziksel evre koullarndan kaynaklanan salkla ilgili riskleri ortaya karabilecek, lke genelinde ve zellikle Sivas ilinde kapsaml almalarn yaplmam olmas bu aratrmaya ncelik kazandrmtr. Bu aratrma ile Sivas ilindeki ilkretim okullarnn fiziksel evre koullarnn TSE tarafndan belirlenen standartlara uygun olup olmad ve buna bal olarak ortaya kacak yetersizliklerin oluturabilecei risk faktrlerinin ortaya karlmas ve mevcut durumun belirlenmesi amalanmtr. Buradan yola karak okul hemiresinin birinci dereceden sorumlu olduu, okul a ocuklarnn salna ynelik koruyucu nlemlerin alnaca, gelecekte yaplacak iyiletirme almalarna ve ilgili birimlere hizmet planlamada yol gsterici olunaca dnlmektedir. 1.2. Aratrmann Amac Bu aratrma, Sivas Bakanlna bal li Belediye snrlar ierisindeki, Milli Eitim okullarnda fiziksel evre koullarnn

ilkretim

deerlendirilmesi amacyla yaplmtr.

II.

GENEL B LG LER

Dnya Salk rgt (1997)ne gre, Dnya nfusunun yarsndan fazlas 25 yan altndadr. Yalar 10 ile 25 arasnda olanlar, nfusun % 29unu oluturmaktadr, bunlarn % 80i gelimekte olan lkelerde yaamakta ve bu ya grubundaki kiilerin byk bir ounluu okula gitmektedir. ocuklar okul anda srekli byyp geliirler ve okul, ocuklarn aile dnda ilk sosyalletii ortamdr. ocuklarn byme ve gelimelerinde meydana gelebilecek aksaklklar ve sosyalleme ortamnda ortaya kabilecek sorunlarn erken dnemde belirlenip nlem alnmas ok nemlidir. Bunlarn yan sra okulda rencilerin grup halinde bulunmalar bulac hastalklarn artmasn ve yaylmasn kolaylatrr, ayrca bu dnemde ocua iyi bir salk bilgisi verilir ve doru davranlar kazandrlabilirse salk konusunda bilinli bir toplum yetitirilmi olacaktr. Btn bu nedenler okul sal programlarnn ilkokullarda balatlmasnn nemini arttrmaktadr (ahin 2000). 2.1. Okul Sal Programlar Okul sal programlar sekiz deiik alana ynelik olarak

verilmektedir. Bu alanlar; okul sal hizmetleri, salk eitimi, okul personelinin saln gelitirme, topluma alma, beslenme ve besin gvenlii, fiziksel eitim ve elence, danmanlk, psikolojik ve sosyal destek ve salkl okul evresidir (fiziksel ve psikolojik) (Bertan, Gler 1997; Pekcan 1997). Bu hizmetler aada ksaca aklanmtr.

2.1.1. Okul Sal Hizmetleri Okul sal hizmetleri zellikle sosyo-ekonomik farkllklarn belirgin olduu toplumlarda salk hizmetlerinden yararlanamayan ocuklara ulama olana salayabilmesi bakmndan ok nemlidir (Okul Sal Kongresi 1999). Bu hizmetler, birincil salk hizmetlerine ulama ve sevk etmeyi salamak, bulac hastalklar, dier salk problemlerini nlemek ve kontrol etmek, hastalk ve yaralanmalar iin acil bakm salamak, gvenli bir okul evresi salamak iin salk koullarnn en st dzeyde olmasn salamak ve gelitirmek, birey, aile ve toplumun saln srdrmek ve gelitirmek iin eitim ve danmanlk hizmetleri salamak amacyla, hemireler, doktorlar, retmenler ve dier salk personeli tarafndan verilir (Aydn 1996). 2.1.2. Salk Eitimi Etkin bir salk eitimi, eiticiyi ve psiko-motor renmeyi

gelitiricidir. renciler burada kendi salklarn gelitirecek, risk faktrlerini azaltacak ve hastalklar nleyecek davran deiikliklerini benimsemek iin motive olurlar. Kapsaml bir salk eitim mfredat ile yaralanmay nleme, salkl beslenme, hijyen, akut ve kronik hastalklarn nlenmesi ve kontrol gibi konular ierir (Vessey 2000). 2.1.3. Okul Personelinin Saln Gelitirme Okul personelinin salkl olmas ayn zamanda rencilerin baarsna katk salar. Personelin sal, personel iin sal gelitirici programlar (arlk ynetimi, stresi azaltma gibi), salk taramalarn (kan basnc, hemoglobin taramas gibi) ve salk eitimini (ilk yardm gibi) kapsar. Salkl yaam biimi benimseyen okul personeli, renciler iin iyi bir rol modeli oluturur (Vessey 2000).

2.1.4. Topluma Alma Herkese ak olan salk sergileri veya ylk grip as program gibi aktiviteler okul ve toplum arasnda iyi ilikiler kurulmasna yardm eder. Okul ve toplumun ilikisini salamada okul hemireleri eitli giriimlerde bulunabilirler. rnein; eitli salk sorunlar konusunda toplumdaki uzmanlar okula davet edebilir, kanser ve diyabet dernekleri iin fonlar arttrmaya ya da kalp akcier dernekleri gibi gnll salk kurulular ile okulun ilikisini kurmaya yardm edebilirler (Thackaberry 2001). 2.1.5. Beslenme ve Besin Gvenlii Gelimi lkelerde rencilerin ounluu ok fazla ya ve kalori ieren, yeterli lif, vitamin veya mineral iermeyen baz salksz diyetlerle beslenmektedir (Vessey 2000). Kubilay ve arkadalarnn (2002) ilkokul birinci snf rencilerinde yaptklar aratrmada, rencilerin % 4,9unda imanlk sorunu belirlenmitir. rencilerin byme ve gelimelerindeki problemleri takip etmek iin her yl boy ve arlk lmleri yaplmaldr (ahin 2000). 2.1.6. Fiziksel Eitim ve Elence Fiziksel araclyla eitim programlar, byme planlanan ve deiik fizik aktiviteler ve kendi

rencilerin

gelimesini,

zgven

sorumluluunu kazanmasn ve toplumla iyi ilikiler kurmasn salar (Vessey 2000). Okul hemiresi fiziksel eitimden sorumlu personel ile i birlii yaparak salkl ve gvenli spor aktiviteleri gelitirir ve yaam boyu formda olmak iin fiziksel eitim programlarnn gelimesine katk verir (Thackaberry 2001).

2.1.7. Danmanlk, Psikolojik ve Sosyal Destek Okul a ocuklar karmak fiziksel, duygusal sorunlar (hormonlarn deimesi, baarszlk duygusu, depresyon vs.) ve eitim gereksinimlerinden dolay daha kapsaml ve disiplinler aras bir hizmet sunulmasna ve danmanla ihtiya duyarlar (Allender, Spradley 2001). Salk sorunlar nedeniyle okul sal hizmetlerine bavuran rencilerin genellikle bu sorunlarnn altnda yatan psikososyal problemleri vardr. Hemireler bu rencilerin gereksinimlerini dorudan karlayabilirler, hemirenin yeterli olmad durumlarda renci uzman yardm iin sevk edilmelidir. Hemire ile rencinin ailesi, retmen, okul mdr, psikolog, sosyal danman ve dier ekip yeleri arasnda ekip ibirlii olmaldr (Vessey 2000). 2.1.8. Salkl Okul evresi (Fiziksel ve Psikolojik) Okul ortamnda rencilerin ve personelin saln ve iyiliini etkileyen eitli evresel faktrler (aydnlatma, hava kirlii, grlt gibi) vardr. evre, hastalklar iin zemin hazrlayabilir, dorudan hastalk nedeni olabilir, baz hastalklarn yaylmn kolaylatrabilir, hastalklarn gidiini ve sonucunu etkileyebilir (Gler 1997). rencilerin eitimden en iyi ekilde yararlanabilmeleri iin okul evresinin fiziksel ve psikososyal koullarnn izlenmesi gerekir. ocuklarn zamanlarnn byk bir blmn iinde geirdikleri okullarda salkl okul evresi, rencilerin ve okul personelinin okul yaam boyunca karlaabilecekleri evredeki tehlikelerin en aza indirildii, en iyi ekilde hareket edebilecekleri, rencilerin ve personelin salna katkda bulunan bir evredir (Gler, obanolu 2001; Vessey 2000). Bu dorultuda okul hemiresinin okul evresine ynelik temel grevi, okul evresindeki salk ve gvenlikle ilgili sorunlar belirlemek ve bunlar dzeltmek iin okul ynetimiyle birlikte almaktr (Thackaberry 2001).

Okullarda ocuklar, salksz ime sular, yetersiz sanitasyon, kirli hava, yetersiz p toplama sistemleri, grlt ve kazalar gibi bir ok evresel risk ve tehlikeyle kar karya kalmaktadrlar (www.who.int 2005). Bu nedenle okullarn fiziksel evre koullarnn ve okul evre salnn deerlendirilmesinde kullanlan ltlerin ayrntl bir ekilde tanmlanmas gerekmektedir. Bu ltler aada belirtildii gibi gruplandrlabilir. 2.1.8.1. Okullarn Genel Yerleimine Ait Kurallar

Okullarn, ehirlerin hangi blgelerinde, nasl ina edilecei ve yapmlar srasnda dikkat edilmesi gereken kurallar, ilgili bakanlklarca belirlenen kanunlarla aklanmaktadr. Okullarn binalarnn nitelikleri, bu binalarda alabilecek kurumlar ile her tr tesis ve donanma ilikin standartlar ileri, Milli Eitim, Salk, Kltr ve Turizm ve Bayndrlk Bakanlklarnn birlikte hazrlayacaklar ynetmelikle belirlenir (www.hukuki.net 2007). lkretim kurumlarnn yapmnda kullanlacak eitli gereler Milli Eitim ve Bayndrlk Bakanlklarnca sevk ve geri teslim almak artyla Devlete ve ktisadi Devlet Kurulularna ait yollarla verilir. Yaplacak indirme, her yl Milli Eitim ve ilgili bakanlklarca ortaklaarak belirlenir. Ayrca, valilie bal bulunan kurumlara ait eitli tama aralarndan gerektiinde yararlanlr (mevzuat.meb.gov.tr 2007). Okul arsasnn yeri, yerleme blgesinin nfus hareketleri, sosyal, ekonomik ve salk kriterleri de dikkate alnarak, youn tat trafiinden uzak olmal, hapishane, meyhane, kahvehane, bar vb. ocuklar olumsuz ynde etkileyebilecek yerlere en az 200 m uzaklkta olmaldr (TSE 2000). ki yz metrenin llmesi ve kazanlm haklarla ilgili esaslar ileri, Milli Eitim, Salk ve Turizm Bakanlklarnn birlikte hazrlayacaklar bir ynetmelikle belirlenir. Ayrca Turizmin youn olduu yrelerdeki okullarn tatil olduu dnemlerde 200 metre art aranmaz. eklinde yeni bir dzenleme getirilmitir (uyap.adalet.gov.tr 2007).

10

Okullar gaz veya sv szntsnn olabilecei dolgu blgeleri zerine yaplmamaldr. En kk risk veya nem verilmeyen herhangi bir evresel faktr ileride nemli salk sorunlarna yol aabilmektedir. rnein pil fabrikas yaknnda kurulmu olan bir okula devam eden rencilerin kan kurun dzeyleri yksek bulunmutur. Bu da rencilerin okuldaki performanslarn olumsuz ynde etkilemektedir (TSE 1996). Okulun yapld toprak kuru ve drenaj yeterli olmaldr. Okul, yerleim yerinin hava kirlilii az olan ksmnda yaplmaldr (TSE 1996). Istlmada iklim artlar, maliyet, yakt salama ve dier teknik durumlara gre soba, kalorifer, scak hava veya panel sisteminden herhangi biri kullanlmaldr, eer soba ile stlyorsa, temizliinin ve bacalarn yllk bakm yaplmaldr. Okul arsasnn bykl renci bana ilk 40 renci iin 20-25 m, ikinci 40 renci iin 15 m, nc 40 renci iin 10 m ve drdnc, beinci, altnc 40 renciler iin 5 m esas alnarak belirlenmelidir (TSE 2000). Bina arsa zerine yerletirilirken, okul binasnn ileride geniletilebilecei de dikkate alnmaldr. Okul arsasnn jeolojik zemin etd yaplm olmal ve okul binasnn bu arsa zerinde yaplmasnda bir saknca bulunmamal ve okulun su, elektrik ve kanalizasyon imkanlar olmaldr (TSE 2000). Okul nlerinde kazalarn nlenmesi iin yaya geidi, okul trafik tabelas ve hz kesiciler bulunmal, yaya geitlerinde, okul giri ve k saatlerinde, bir yetikin grevlendirilmelidir (TSE 1996). 2.1.8.2. Okullarn Binalarna Ait Kurallar

Okul binalarnn yapm srasnda uyulmas gereken, giri kaplarnn zellikleri, kat says, idari birimler, eitim, retim, salk ve yardmc hizmet birimleri, binann zemin zellikleri gibi konular bu balk altnda verilmitir.

11

Okul binas yapmnda blgenin corafik ve jeolojik zellikleri dikkate alnmaldr (TSE 1996). Okul binasnda ana giri ve renci girii ayr dzenlenmeli; giri kaplarnn genilii en az 200 cm olmaldr. Okul binas kullanm amacna uygun olarak tercihen tek katl ina edilmelidir. Okul inaatlarnda s ve nem yaltm yapan malzemeler kullanlmaldr. Okullarda revir, okulun idari ve spor yaplan blmlerine yakn planlanmal, revirde en az bir hemire tam gn grev yapmal ve Trk Standard (TS) 6075e uygun bir ilk yardm dolab, gerekli ara-gere (alar, alar iin buzdolab, tansiyon aleti, derece, enjektr, pamuk, span, batikon vs.) ve bir muayene masas bulunmaldr (TSE 2000). Optimal okul evre saln yerletirmek ve korumak iin idareciler ve retmenlerin yan sra hemirede risklerin azaltlmas, gvenliin salanmas, saln gelitirilmesi konusunda gerekli programlarn uygulanmas ve ayn zamanda renci ve retmenlerin bu konularda eitilmesinde rol almaldr (TSE 1996). Okulda bulunan pler oyun alanndan uzak bir kede, kapakl, paslanmaz, koku karmayan ve sv aktmayan, haere ve kemirici remesine ve barnmasna imkan vermeyecek, evrenin grntsn bozmayacak ekilde olmal, gnlk olarak toplanmal ve yok edilmelidir (TSE 1996; TSE 2000). Okul koridor ve dershanelerin zemin kaplamasnn mermer veya mozaik olmas gerekir. Zemin kaplamalar, toz, haarat gibi etkenlerin birikimine ve remesine imkan vermeyen, kayma ve taklp dmelere yol amayan, kolay temizlenebilir, yanmayan maddeden yaplmaldr (TSE 1996). 2.1.8.3. Okullarn Bahelerine Ait Kurallar

Okullarn bahe zelliklerine ilikin kurallar yle aklanmaktadr. Okul bahelerinin zemini girintili ve kntl olmamal, toz veya amur oluumuna yol amamal, bahede gereksiz basamak, engel, havuz, beton

12

bariyer, su tank vs. bulunmamal ve okul bahesine ba bo hayvanlarn girmesi nlenmelidir. Okul bahesinde ve yakn evresinde seyyar satclarn yiyecek ve iecek sat yapmas engellenmelidir (TSE 1996; TSE 2000). Okul bahesinde ve ders aralarnda rencilerin kullanaca alan, 400 m den az olmamal ve renci bana 5 m alan olarak planlanmaldr. Okul bahelerinin aalandrlmasnda, bahenin gzetimi, dershanelerin aydnlanmas, havalandrlmas vb. hususlar dikkate alnmaldr (TSE 1996). 2.1.8.4. Okullarn Koridorlarna Ait Kurallar

Okullarn koridorlarna ait bilgiler bu balk altnda verilmitir. Derslik koridorlarnda koridor genilii tek tarafl yaplan derslikler iin en az 210 cm , ift tarafl yaplan derslikler iin en az 300 cm olmaldr. Koridor duvarlar 130 cm ykseklie kadar mermer, yal boya gibi ykanabilir malzemeler ile kaplanmal, tavana kadar olan blm ise plastik veya badana boya ile, mat ve ak renkle boyanmaldr (TSE 1996; TSE 2000). 2.1.8.5. Okullarn Merdivenlerine Ait Kurallar

Arsa artlar ve dier etkenler nedeniyle okulun ok katl olarak ina edilmesi halinde; merdiven lleri renci vcut llerine uygun olarak, en az 140 cm geniliinde, 15 cm yksekliinde, 25 cm derinliinde olmaldr. Merdivenlerin iki yannda en az 70 cm yksekliinde korkuluk bulunmal, iki metreden geni merdivenlerde ise merdiven bir korkulukla ortadan ayrlmaldr (TSE 2000). 2.1.8.6. Okullarn Snflarna Ait Kurallar

Standartlara uygun snflarn yaplabilmesi iin snflar, tavan ykseklii en az 3,5 m, uzunluu en az 9 m, genilii ise en az 6 m olacak

13

ekilde planlanmaldr. Snflar 30-35, en ok 40 renciye eitim-retim verecek ekilde dzenlenmeli, sralarn yaz tahtasna mesafesi en az 2 m olmal ve bu mesafe en son sraya kadar 9 metreyi gememelidir. Yaz tahtasnda tahta kalemi veya tozsuz tebeir kullanlmaldr (TSE 2000). Dershane kaplar n sra ile yaz tahtas arasndaki duvarda olmal ve da doru almaldr. Panik hallerinde snfn kolayca ve kazasz ekilde boaltlabilmesi iin ayn koridora alan snf kaplar karlkl olmamaldr. rencinin ders srasnda d ortamla ilgisini kesmek ve kazalar nlemek amacyla pencerenin zeminden ykseklii 120 cm ve tavana yakn bir mesafeye kadar olmal, pencereler rencilerin yz yaz tahtasna dnkken sol taraflarnda bulunmaldr (TSE 1996; TSE 2000). Okul birden fazla katl yaplm ise st katlardaki pencerelerden rencilerin sarkmasn nleyecek korkuluk gibi tedbirler alnmaldr. Snflarda her renciye en az 2 m alan dmesi salanmaldr, kullanlan renci sralar, ayaklar yere deecek ve yaz tahtas kolaylkla grlebilecek ekilde, dizlerin rahat hareket ettirilebilecei, temiz, przsz, cilal, tek veya iki kiilik sralar olmaldr. Snf duvarlarnda canl ve sakin bir renk armonisi verecek boyalar seilmelidir. Snflarda ortalama scaklk 20 C olmal ve suni aydnlatmada en az 200 lks k iddeti esas alnmaldr. Snflarda, kap genilii en az 90 cm olmal, snflar kt koku olmayacak ekilde tabi olarak havalandrlmal, p kutular kapakl ve iine poet geirilmi olmaldr (TSE 1996; TSE 2000). 2.1.8.7. Okullarn Tuvaletlerine Ait Kurallar

Okullarda tuvaletler, lavabolar ve bu yerlerin hijyen koullarnn yeterli saylabilmesi iin tuvaletler kanalizasyona bal olmal, be erkek retmen iin bir tuvalet kabini, bir pisuar; iki bayan retmen iin bir tuvalet kabini bulunmaldr. Her katta kz ve erkek renci tuvaleti olmal, 20 kz ve 25 erkek renci iin birer tuvalet kabini ve her 15 erkek renci

14

iin bir pisuar bulunmaldr. Pisuarlar en az 50 cm aralklarla, aralarnda en az 120 cm yksekliinde blmeler olacak ekilde yerletirilmelidir. Her drt kz ve iki erkek kabini iin birer lavabo bulunmaldr. Tuvaletler her gn en az bir defa deterjan vb. temizlik maddeleri ile temizlenmeli, kabinlerde sifon, p kovas ve ask olmal, her teneffsten sonra havalandrlmaldr (TSE 1996; TSE 2000).

15

III. 3.1.

GERE VE YNTEM Aratrmann Tipi

Bu aratrma, tanmlayc tiptedir. 3.2. Aratrmann Evreni ve rneklemi

Aratrmann evrenini, Sivas li Belediye snrlar iinde yer alan ve Milli Eitim Bakanlna bal, zel olmak zere, toplam 77 ilkretim okulu oluturmaktadr. Farkl standart ve kriterlere gre deerlendirme yapmay gerektirmesi nedeniyle; Buruciye itme Engelliler lkretim Okulu, zihinsel engelli ocuklara ynelik eitim veren zel dare Eitim Uygulama lkretim Okulu, Ahmet Kutsi Tecer Eitim Uygulama lkretim Okulu, Kz Yatl lkretim Blge Okulu ve Nizamettin Songur Pansiyonlu lkretim Okulu dnda, il merkezindeki ilkretim okullarnn tm aratrmaya alnmtr.

3.3.

Verilerin Toplanmas

Aratrmann

verileri

lkretim

Okullarnda

evre

Saln

Deerlendirmeye likin Form (EK-1) aracl ile toplanmtr. Bu form aratrmac tarafndan Trk Standartlar Enstits (TSE)nn 1996 ve 2000 yllarnda belirledii ve halen yrrlkte olan Okul evre Sal Standartlar (OSS)ndan yararlanlarak gelitirilmitir. Bu formda okulun renci says, okuldaki idari birimler, eitim birimleri, su ve stma kayna, kazalar, okulun yeri, evresinde bulunan cezaevi, alkoll lokanta ve internet kafelerden uzakl, trafik sistemi, okulun arsas ve konumu, bahesi, merdivenleri, koridorlar, aydnlatmas, tuvaletleri

16

gibi bilgilerin yer ald toplam 91 soru bulunmaktadr. Bu form aracl ile ilkretim okullarnn evresi, binas, bahesi, snflar, tuvaletleri, koridor ve merdivenleri deerlendirilmitir. Formdaki sorular var-yok, uygun-uygun deil, evet-hayr eklinde cevaplandrlmtr.

3.4.

Veri Toplama Aracnn Uygulanmas

Aratrmann verileri 20.02.2006 ile 31.07.2006 tarihleri arasnda toplanmtr. Verilerin toplanmasna balanmadan nce l Milli Eitim Mdrlnden yazl izin alnmtr. Daha sonra okul mdrlerine ve okuldaki dier yetkili kiilere aratrmann amac ve yararlar konusunda gerekli aklamalar yaplmtr. lkretim Okullarnda evre Saln Deerlendirmeye likin Form (EK-1)daki baz bilgiler aratrmac tarafndan okul yneticilerine sorularak elde edilmitir. Yneticilerle yaplan grmeler mdr veya mdr yardmcs odasnda gerekletirilmitir. Bir grme ortalama 15-20 dakika srmtr. Yneticilerle yaplan grmelerden sonra okulun ana yoldan uzakl, evrede kahvehane, cezaevi gibi kurulular olup olmad, okul evresindeki trafik sistemi, bahenin zemini, p kutular, snflarn havalandrma koullar, tuvaletlerin grnm ve hijyen koullar vb. bilgiler aratrmac tarafndan dorudan gzlem yaplarak elde edilmitir. Daha sonra aratrmac tarafndan snflarn uzunluu, pencere ykseklii, kap genilii gibi lmler, elik mezr kullanlarak, snflarn ortalama scakl ise, termometre kullanlarak llmtr. Bu lmler srasnda okulda bulunan personelden yardm alnmtr. Elde edilen tm veriler lkretim Okullarnda evre Saln Deerlendirme Formuna (EK-1) kaydedilmitir. Grme, gzlem ve lm ilemlerinin tm ortalama 120-130 dakika srmtr.

17

3.5.

Verilerin Deerlendirilmesi

Formdaki grme, gzlem ve lmler sonucunda elde edilen veriler, TSE tarafndan belirlenen Okul evre Sal Standartlarndan yararlanlarak hazrlanan ve Ek-2de verilen lkretim Okullarnda Okul evre Sal Deerlendirme Kriterleri kullanlarak evet, hayr, uygun, uygun deil, yeterli, yetersiz eklinde gruplandrlmtr. Bu kriterlere gre standartlar karlayan veriler yeterli, standartlar karlamayan veriler ise yetersiz eklinde deerlendirilmitir. Aratrmada elde edilen btn veriler SPSS yazlm programnda say ve yzdelikler kullanlarak deerlendirilmitir.

18

IV.

BULGULAR

Bu blmde Sivas il merkezinde yer alan okullarn binalar, renci saylar, arsa alanlar ve konumlar, baheleri, binalarn koridor ve merdiven zellikleri, snflar ve tuvaletlerine ilikin bulgular yer almaktadr. Tablo 1. Aratrma Kapsamndaki Okullara, renci ve Personel Saylarna likin Baz zelliklerin Dalm
Okullara, renci ve Personel Saylarna likin Baz zellikler Okul Binasnn Yapld Tarih 1970 ve ncesi 1971-1980 1981-1990 1991-2000 2001 ve sonras Okulun retim ekli Tekli retim Ikili retim Okuldaki Snf Says 15 ve alt 16-23 24-31 31 ve st Okuldaki renci Says 300 ve alt 301-600 601-900 900 ve st Snflardaki renci Says 20 ve alt 21-30 31-40 41 ve st Okuldaki retmen Says 13 ve alt 14-24 25-35 36 ve st Okuldaki Hizmetli/Memur Says 1-4 5-8 Toplam Say 25 8 16 19 4 55 17 27 31 11 3 16 24 21 11 2 18 24 28 10 32 20 10 61 11 72 % 34,7 11,1 22,2 26,4 5,6 76,4 23,6 37,5 43,0 15,3 4,2 22,2 33,3 29,2 15,3 2,8 25,1 33,6 38,5 14,2 43,2 28,4 14,2 84,7 15,3 100,0

19

Tablo 1de Sivas il merkezide bulunan 72 ilkretim okuluna, renci ve personel saylarna ilikin baz zellikler grlmektedir. Okul binalar yapldklar tarih bakmndan incelendiinde; okullarn % 34,7sinin 1970 yl ve ncesi ina edildii, yani yaklak olarak 40 yldr hizmet verdii, % 5,6snn ise 2001 yl ve sonras yapld belirlenmitir. lkretim okullarnn % 76,4n tekli retim (saat 8,30-15,00 aras) yapan okullar oluturmaktadr ve okullarn % 43nde ki snf saylar 16 ile 23 arasndadr. Okullarn te birinin 301 ile 600 arasnda renci saysna sahip olduu belirlenmitir. Dokuz yz ve daha fazla renci saysna sahip olan okul says ise, okullarn % 15,3n oluturmaktadr. Yine snflardaki renci saylarna gre gruplandrldnda, okullarn % 38,5inde snf mevcudu 41 ve zerindedir. Okullardaki retmen saylarnn % 43,2sinin 14-24 arasnda ve hizmetli/memur saylarnn ise % 84,7sinin birle drt arasnda olduu belirlenmitir. Tablo 2. Okullarn zelliklerin Dalm Okullarn dari ve Yardmc Hizmet Birimleri Mdr Yardmcs Odas retmenler Odas Memur Odas Hizmetli Odas Toplanti Salonu Ariv Toplam Say 68 70 49 67 10 60 72 Var % 94,4 97,2 68,1 93,1 13,9 83,3 100,0 Say 4 2 23 5 62 12 72 Yok % 5,6 2,8 31,9 6,9 86,1 16,7 100,0 dari ve Yardmc Hizmet Birimlerini Tantc Baz

Tablo 2de okullarn idari ve yardmc hizmet birimlerini tantc baz zellikler yer almaktadr. Aratrmaya alnan okullarn tmnde mdr odas, % 94,4nde ise mdr yardmclar odas bulunmaktadr. Okullarn % 31,9unda

20

memur odas, % 86,1inde toplant salonu, % 16,7sinde ise ariv bulunmad grlmektedir. Tablo 3. Okullarn Eitim-retim ve Salkla Olanaklarna likin Bilgiler Okullarn Eitim-retim ve Salkla lgili Baz Fiziksel Olanaklar Resim Salonu Mzik Salonu ok Amal Salon Grsel Eitim Dershanesi Fen Bilimleri Laboratuar Yabanc Dil Laboratuar Bilgisayar Laboratuar Ktphane Teknik Atlyesi Spor Salonu Rehberlik Odas Revir Toplam Var Say 11 11 20 13 64 6 54 43 34 6 42 5 72 % 15,3 15,3 27,8 18,1 88,9 8,3 75,0 59,7 47,2 8,3 58,3 6,9 100,0 Say 61 61 52 59 8 66 18 29 38 66 30 67 72 Yok % 84,7 84,7 72,2 81,9 11,1 91,7 25,0 40,3 52,8 91,7 41,7 93,1 100,0 lgili Baz Fiziksel

Tablo 3te aratrma kapsamna alnan okullarn eitim-retim ve salkla ilgili baz fiziksel olanaklarna ilikin bilgiler yer almaktadr. Okullarn % 93,1inde revir bulunmad ve yalnzca be okulda bulunan revirlerin hi birisinde hemirenin grev yapmad belirlenmitir. Okullarn % 72,2sinde ok amal salon ve % 81,9unda grsel eitim dershanesi olmad belirlenmitir. Laboratuarlar asndan bakldnda okullarn % 11,1inde fen bilimleri laboratuar, % 91,7sinde yabanc dil laboratuar ve % 25inde bilgisayar laboratuar bulunmad grlmtr. Yine ktphanesi olmayan okul oran % 40,3 iken, spor salonu olmayan okul oran % 91,7dir. Okullarn % 41,7sinde rehberlik ve lme, deerlendirme odas bulunmamaktadr.

21

Aratrma kapsamndaki okullarn tmnde tuvaletler kanalizasyona baldr ve stma yntemi olarak kalorifer kullanlmaktadr. Okullardaki su kaynann tipi ebekedir. Tablo 4. Okullarn Arsa Alan, Konumlar ve evresine zelliklerin Dalm Arsa Alan ve Konumlarna likin Baz Say zellikler renci Bana Den Arsa Alan Yeterli 24 Yetersiz 48 Anayol ve Youn Tat Trafiinden Uzaklk Yeterli 23 Yetersiz 49 Cezaevi, Internet Kafe vb. Tesislere Uzaklk Yeterli 51 Yetersiz 21 Seyyar Satc Var 10 Yok 62 Trafii Dzenleyecek Sistem Var 2 Yetersiz 8 Yok 62 Toplam 72 % 33,3 66,7 31,9 68,1 70,8 29,2 13,9 86,1 2,8 11,1 86,1 100,0 likin Baz

Tablo 4te okullarn arsa alan ve konumlarna ilikin zellikler bulunmaktadr. Okullarn % 66,7sinde renci bana den arsa alannn yeterli byklkte olmad, % 68,1inde okul binalarnn anayoldan ve youn tat trafiinden uzaklnn yeterli olmad belirlenmitir. Okullarn yaklak te birinin evresinde cezaevi, internet kafe vb. tesisler yer almaktadr. Yaplan gzlem ve deerlendirmeler sonucunda okullarn % 86,1inin nnde trafii dzenleyecek sistem bulunmad, % 11,1inde ise trafii dzenleyecek sistemin var, ama yetersiz olduu ortaya kmtr. Okul yneticilerinden ve retmenlerden edinilen bilgilere gre okullarda en fazla grlen kaza tipinin dme (% 73,6) olduu belirlenmitir.

22

Tablo 5. Okullarn Bahelerine likin Baz Fiziksel zelliklerin Dalm Bahelere likin Baz Fiziksel zellikler Bahe Alan Yeterli Yetersiz Bahenin Etraf evrili evrili Ama Yetersiz evrili Deil Bahenin Zemini Uygun Uygun Deil Zemin Eimi Uygun Uygun Deil Aalarn Konumu Gnei Engelliyor Ksmen Engelliyor Engellemiyor Aa Yok p Kutusu Var Yok p Kutusunun zellii Uygun Uygun Deil plerin Toplanmas Uygun Uygun Deil Toplam Say 50 22 7 62 3 29 43 54 18 1 3 64 4 38 34 14 24 59 13 72 % 69,4 30,6 9,7 86,1 4,2 40,3 59,7 75,0 25,0 1,4 4,2 88,8 5,6 52,8 47,2 36,8 63,2 81,9 18,1 100,0

Okullarn bahelerine ilikin baz fiziksel zelliklerine bakldnda, hepsinin bahesinin olduu, ancak bahelerin yaklak te birinin standartlara uygun byklkte olmad grlmektedir. Bahelerin % 86,1inin etraf evrili, ancak standartlara gre yetersizdir. Aratrmac tarafndan yaplan gzlemlere gre okul bahelerinin % 59,7sinin zemininin standartlara uygun olmad, % 25inde bahede okula doru gllenmelerin olduu, % 47,2sinde bahede p kutusu bulunmad ve okullarn % 63,2sinin

23

bahesinde

bulunan

kutularnn

standartlara

uygun

olmad

belirlenmitir. Tablo 6. Okullarn Binalarna likin Baz Fiziksel zelliklerin Dalm Okul Binalar le lgili Baz Fiziksel zellikler Say Binalarn Kat Says Tek Katl 4 ki-Drt Katl 66 Drt Kattan Fazla 2 Nem, Ses ve Isya Kar Yaltm Var 9 Yok 63 Okula Giri-k Kaplarnn Says Yeterli 47 Yetersiz 25 Okula Giri-k Kaplarnn Genilii Yeterli 7 Yetersiz 65 Toplam 72 % 5,6 91,7 2,7 12,5 87,5 65,3 34,7 9,7 90,3 100,0

Tablo 6da okullarn binalar ile ilgili baz fiziksel zellikler yer almaktadr. Tabloya gre okul binalarnn tamamna yakn bir blm iki ile drt kat arasndadr. TSEnin (Trk Standartlar Enstits) belirledii standartlara uyan, yani tek katl olmas gereken bina oran okullarn yalnzca % 5,6sn oluturmaktadr. Okul binalarnn % 87,5inin duvar, yer ve tavanlarnn nem, ses ve sya kar yaltmnn salanmad belirlenmitir. Okul binalarna giri-k kap saylarna bakldnda, iki ve daha az sayda kapya sahip olan okul orannn % 34,7 olduu, giri-k kaplarnn geniliklerine bakldnda ise, % 90,3nn standartlara uygun olmad grlmektedir.

24

Tablo 7. Okul Binalarnn Koridorlarna likin Baz zelliklerinin Dalm Koridor zellikleri Koridor Genilii Yeterli Yetersiz Koridor ve Zemin Kaplamas Uygun Uygun Deil Koridor Duvarlarnn Boyas Uygun Uygun Deil Toplam Say 48 24 70 2 38 34 72 % 66,7 33,3 97,2 2,8 52,8 47,2 100,0

Tablo 7de okul binalarnn baz koridor zellikleri verilmitir. TSE tarafndan belirlenen standartlara gre okul binalarnn koridorlarndaki derslikler koridorun tek tarafna yerletirilmi ise, koridor geniliinin en az 210 cm, iki tarafna yerletirilmi ise, en az 300 cm olmas gerekir (TSE 1996; TSE 2000). Buna gre okul binalarnn te birinin koridor geniliinin dersliklerin yerleim dzenine gre yeterli genilikte olmad ve okullarn yaklak yarsnn koridor duvarlarnn standartlara uygun olarak boyanmad belirlenmitir.

25

Tablo 8. Okul Binalarnn Merdivenlerine likin Baz zellikler Merdiven zellikleri Merdiven Genilii Yeterli Yetersiz Basamak Ykseklii Yeterli Yetersiz Basamak Derinlii Yeterli Yetersiz Merdivenlerde Korkuluk Uygun Uygun Deil *Toplam Say 59 9 57 11 58 10 65 3 68 % 86,8 13,2 83,8 16,2 85,3 14,7 95,6 4,4 100,0

*Tek katl olan drt okul tabloya dahil edilmemitir. Yaplan lmler sonucunda okul binalarnn % 13,2sinde merdiven geniliinin, % 16,2sinde basamak yksekliinin, % 14,7sinde ise basamak derinliinin standartlara uygun olmad belirlenmitir. Okullarn tmnn merdivenlerinde korkuluk bulunmaktadr.

26

Tablo 9. Okullarn Snflaryla lgili Baz Fiziksel zelliklerin Dalm Snflarla lgili Baz Fiziksel zellikler Say Aydnlatma Yeterli 24 Yetersiz 48 Havalandrma Yeterli 58 Yetersiz 14 Pencerelerin Konumu Uygun 18 Uygun Deil 54 Snflarn Uzunluu Yeterli 3 Yetersiz 69 Snflarn Genilii Yeterli 53 Yetersiz 19 Snflarn Ykseklii Yeterli 22 Yetersiz 50 Snf Duvarlarnn Boyas Uygun 52 Uygun Deil 20 Pencerelerin Yerden Ykseklii Yeterli 10 Yetersiz 62 Snf Kaplarnn Alma Yn Uygun 53 Uygun Deil 19 Snf Kaplarnn Yerleimi Uygun 55 Uygun Deil 17 Snf Kaplarnn Genilii Yeterli 31 Yetersiz 41 Yaz Tahtalarnn Konumu Uygun 57 Uygun Deil 15 Yaz Tahtalarnda Kullanlan Kalem Uygun 8 Uygun Deil 64 % 33,3 66,7 80,6 19,4 25,0 75,0 4,2 95,8 73,6 26,4 30,6 69,4 72,2 27,8 13,9 86,1 73,6 26,4 76,4 23,6 43,1 56,9 79,2 20,8 11,1 88,9

27

Tablo 9 (Devam). Okullarn Snflaryla lgili Baz Fiziksel zelliklerin Dalm Snflarla lgili Baz Fiziksel zellikler Say Snflardaki p Kutular Uygun 5 Uygun Deil 67 Snflarda Termometre Var 5 Yok 67 Snf Scakl Yeterli 69 Yetersiz 3 Snflarda Sralar Uygun 25 Uygun Deil 47 Snflarda Her renciye Den Ortalama Alan Yeterli 15 Yetersiz 57 Toplam 72 % 6,9 93,1 6,9 93,1 95,8 4,2 34,7 65,3 20,8 79,2 100,0

Tablo 9da okullarda snflara ilikin baz zellikler bulunmaktadr. Snflara ilikin yaplan deerlendirmeler sonucunda, snflarn % 66,7sinde aydnlatmann, belirlenmitir. Snflarn % 75inde pencerelerin konumu standartlara uygun deildir, yani pencereler rencilerin Okullarn oturma dzenine yaknnda gre snf sol tarafta bulunmamaktadr. olduu belirlenmitir. Okullarn % 27,8inde snf duvarlar standartlara uygun olarak boyanmamtr. ki ve daha fazla kata sahip olan okullarda st katlardaki pencerelerin hibirinde korkuluk yoktur ve okullarn % 86,1inde snflardaki pencerelerin yerden ykseklii standartlara uygun deildir. tamamna uzunluklarnn, % 19,4nde ise havalandrmann yeterli olmad

% 26,4nde snf geniliklerinin ve % 69,4nde snf yksekliklerinin yetersiz

28

Aratrmac tarafndan yaplan gzlem ve lmlere gre okullarn % 26,4nde snf kaplarnn alma yn, % 23,6snda kaplarn yerleimi, % 56,9unda ise kaplarn geniliinin standartlara uygun olmad belirlenmitir. Snflarn % 20,8inde yaz tahtalarnn konumu, % 88,9unda bu tahtada kullanlan kalem standarda uygun deildir. Aratrma kapsamnda yer alan okullarn tmnde snflarda p kutusu olduu, ancak bu p kutularnn % 93,1inin standartlara uygun zellikler tamad belirlenmitir. Yine snflarn % 93,1inde termometre olmad ortaya kmtr. Snflarn % 65,3nde sralarn ve % 79,2sinde ise renciye den ortalama alann standartlara gre yeterli olmad belirlenmitir.

29

Tablo 10. Okullarn Tuvaletlerine likin Baz zellikler Tuvaletlere likin Baz zellikler Say retmen Tuvaleti Yok 9 Yeterli 10 Yetersiz 53 Her Katta Kz ve Erkek renci Tuvaleti Var 47 Yok 25 Kz renci Tuvaletlerindeki Kabin Says Yeterli 24 Yetersiz 48 Erkek renci Tuvaletlerindeki Kabin Says Yeterli 34 Yetersiz 38 Kz renci Tuvaletlerindeki Lavabo Says Yeterli 68 Yetersiz 4 Erkek renci Tuvaletlerindeki Lavabo Says Yeterli 60 Yetersiz 12 Pisuarlarn Standartlara Uygunluu Pisuar Yok 57 Uygun 6 Uygun Deil 9 Tuvaletlerin Genel Temizlii Uygun 24 Uygun Deil 48 Toplam 72 % 12,5 13,9 73,6 65,3 34,7 33,3 66,7 47,2 52,8 94,4 5,6 83,3 16,7 79,2 8,3 12,5 33,3 66,7 100,0

Tablo 10da yer alan bilgilere gre okullarn % 12,5inde retmen tuvaleti bulunmaz iken, yaklak drtte nde retmen tuvaleti var, ama yetersizdir. Okullarn % 34,7sinde tm katlarda kz ve erkek renci tuvaleti bulunmad tuvaletlerindeki grlmtr. kabin Okullarn % % 66,7sinde ise kz erkek renci renci saysnn, 52,8inde

tuvaletlerindeki kabin saysnn yetersiz olduu gzlemlenmitir. Ayrca erkek renci tuvaletlerinin byk bir ksmnda pisuar bulunmad belirlenmitir. Yaplan gzlem ve deerlendirmelere gre okullarda bulunan tuvaletlerin % 66,7sinin genel temizlii standartlara uygun deildir. 30

V. TARTIMA Bu blmde aratrmadan elde edilen bulgular, okullarn d evresine ilikin fiziksel zellikler, okullarn i evresine ilikin fiziksel zellikler ve okullarn hijyen koullarna ilikin zellikler olmak zere grup altnda tartlmtr. 5.1. Okullarn D evresine likin Fiziksel zellikler Aratrma kapsamna alnan okul binalarnn yapm tarihlerine bakldnda, binalarn % 68inin 1990 yl ve ncesinde ina edildii belirlenmitir (Tablo 1). Ispartada, 2003 ylnda, 37 ilkretim okulunda yaplan bir almada okullarn % 51,4nn 1989 ylndan nce yapld belirtilmitir (Demirel 2003). Bu sonulara gre Sivas ilinde daha fazla eski okul binas olduu grlmektedir. Okul binalarnn eski olmas standartlara uygunluu azaltan bir faktr olarak dnlebilir. TSE (2000)ye gre okul binalarnn ana yoldan ve youn tat trafiinden en az 200 m uzakta bulunmas gerekmektedir. Aratrma kapsamna alnan okullarn % 31,9unun anayoldan ve youn tat trafiinden uzaklnn yeterli olmad grlmtr (Tablo 4). Polat (1998)n yapt aratrmada okullarn % 43nn anayol zerinde bulunduu ve te birinin youn tat trafiine yakn olduu belirlenmitir. Ankarann Altnda ilesinde okullarn % 63,6snn anayol stnde olduu, dier ilelerde ise bu orann % 31 ile % 43 arasnda olduu ortaya kmtr. Okullarn anayol stnde bulunmasnn en nemli sakncalar youn trafik nedeniyle trafik kazas riski ve grltdr, ayrca ocuklarn egzoz gazna maruz kalmalarna ve solunum sistemi hastalklarna neden olabilir. Bu durum okula devamszlklar artrr (Yeryutan 2002). Okullar iin planlama yaplrken okulun konumunun belirlenmesinde salkl olmayan koullarn mutlaka gz nnde bulundurulmas gerekir. Bu grev bata Bayndrlk ve skan

31

Bakanl, Milli Eitim Bakanl ve Salk Bakanl olmak zere bir ok kamu kurumunu ve zel kuruluu ilgilendirmektedir. TSE (2000) tarafndan belirlenen standartlara gre okullarn cezaevi, internet kafe, kahvehane gibi tesislerden en az 200 m uzakta olmas gerekir. Aratrmada, okullarn evresindeki cezaevi, internet kafe vb. tesislerin uzaklnn okullarn % 70,8inde yeterli olduu gzlemlenmitir (Tablo 4). Ankarada yaplan aratrmada ise okullarn % 85,7sinin bu yerlere olan uzakl uygun olarak deerlendirilmitir (Polat 1998). Altnda ilesinde bu oran % 54,5 iken, bu rakam dier ilelerde % 6-16 arasndadr (Temel ve ark. 2006). Okullarn evresinde bu tr tesislerin bulunmas okul ii ve d zamann bu alanlarda geirilmesine, rencilerin sigara, kumar gibi zararl alkanlklar edinmelerine yol aabilir, ayrca rencilerin okula devamszlklarn arttrarak ders baarlarnn azalmasna neden olabilir. Ayrca rencilerin evresinde rol modeli olarak alabilecekleri kiilerin yer almas bu tr zararl davranlar kazanmalarnda nemli bir risk faktrdr. Konyada yaplan bir aratrmada, retmenlerin % 36,2sinin sigara itii, sigaraya balama yann ilkretim alarnn sonlarna denk gelen 14-20 yalar (% 73,5) olduu ve sigaraya balamada evredeki kiilerin rol modeli olarak alnmasnn etkili olduu belirlenmitir (Marakolu ve ark. 2007). Okullarn evresinde yaplan gzlemler ve okul yetkililerinin ifadelerine gre okullarn % 13,9unun evresinde seyyar satc bulunduu belirlenmitir (Tablo 4). Polat (1998)n Ankarada yapt aratrmada, okullarn % 36,5inin evresinde seyyar satc bulunduu belirlenmitir. Bu sonulara gre; Sivas sylenebilir. Seyyar ilindeki okullarn satclar tarafndan bu konuda daha iyi olduu satlan yiyeceklerin retim

koullarnn bilinmemesi, akta ve salkl olmayan koullarda satlyor olmas renci sal asndan byk tehlikeler oluturabilir (TSE 2000).

32

TSE (1996)ye gre okullarn nnde yaya geidi, okul trafik tabelas, hz kesici ve trafii ynlendirecek bir grevli varsa, sistem var; bunlardan herhangi biri yoksa, sistem var ama yetersiz; birden fazlas yoksa, sistem yok olarak deerlendirilir. Tablo 4te de grld gibi aratrmaya alnan okullarn % 86,1inin nnde trafii dzenleyecek bir sistem bulunmad ve % 11,1inde ise trafii dzenleyecek sistemin yetersiz olduu dikkati ekmektedir. Polat (1998)n yapt aratrma sonucuna gre okullarn % 80inde gvenli yaya geiinin salanamad, Demirel (2003)in yapt aratrmada ise okullarn % 67,6snn nnde trafik sisteminin bulunmad belirlenmitir. Bu aratrmada okullarn byk bir ksmnda rencilerin trafik kazalarna kar korunmasnda ok nemli olan gvenli yaya geiinin salanmam olmas, trafik kazalarnn sk grlmesine neden olabilir. Ayrca kk yatan itibaren trafik kurallarnn renilmesi ve bu kurallara uyma bilincinin gelitirilmesinde etkili olmak iin trafik sistemlerin bulunmas nemlidir. Aratrmada okul yetkililerinden alnan bilgilere gre, okullarda en fazla grlen kaza trleri arasnda % 73,6 ile dmeler ilk srada yer almaktadr. Ancak okullarn byk bir ksmnda revir olmad iin meydana gelen kazalarla ilgili kayt tutulamamaktadr. Okullarn baheleri ile ilgili verilere bakldnda; okullarn tmnde bir bahe bulunmaktadr. TSE (1996, 2000)nin belirledii standartlara gre okul bahelerinin en az 400 m ve renci bana 5 m alan decek ekilde olmas, bahelerin babo hayvanlarn ve ocuklarn aamayaca ekilde duvarla evrili olmas gerekir. Buna gre okullarn yaklak te birinin bahe alannn standartlara uymad, bahelerin yalnzca % 9,7sinin etrafnn evrili, okullarn % 86,1nin ise etrafnn evrili ancak yetersiz olduu belirlenmitir (Tablo 5). Polat (1998)n Ankarada yapt aratrmaya gre % 84,1nin bahesinin bulunduu, % 22,2sinin bahelerinin uygun olmad ve % 13nn etrafnn evrili olmad, Demirel (2003)in Ispartada yapt aratrmada ise okul bahelerinin % 64,9unda renci bana den alann yetersiz olduu belirlenmitir. OSS (Okul evre

33

Sal Standartlar)ye gre okul bahe zemininin girintili ve kntl olmamas, toz veya amur oluumuna yol amamas, gereksiz basamak, engel, havuz, beton bariyer, su tank vs. bulundurmamas gerekmektedir. Bunlardan herhangi birinin olmas uygun deil olarak tanmlanmaktadr (TSE 1996). Aratrmada okul baheleri zemin bakmndan incelendiinde, yardan fazlasnn zemininin standartlara uygun olmad belirlenmitir (Tablo 5). Ankarada bahe zemini uygun olmayan okul oran % 27dir (Polat 1998). Buna gre Sivas ilinde okul bahe zeminlerinin Ankaraya gre daha yetersiz olduu sylenebilir. Bahe zemininin uygun olmamas ocuklar oyun oynarken ya da spor yaparken kazalara ve yaralanmalara neden olabilecei gibi, oyun alann kstlamakta, kt hava artlarnda ise bahede su birikintilerine ve gllenmelere neden olabilmektedir. Ayrca aratrmada, okul bahelerinin % 75inin zemin eiminin okula doru olmayp, suyun kolayca baka yere akaca ekilde olduu dikkati ekmektedir. Ankarada yaplan benzer bir aratrmada da buna yakn bir sonu (% 80) elde edilmitir (Polat 1998). Bahesi bulunmayan ve standartlara uymayan okullarda, ocuklarn en nemli gereksinimlerinden biri olan oyun iin uygun ortamlar salanamaz. Oysa ocuklar oyun oynayarak gelimekte, renmekte ve olgunlamaktadr. Okullar ocuklarn oyun oynamalarna frsat verirken, ayn zamanda toplumsal bir ortam da hazrlamaktadrlar. Bylece ocuklar oyun iinde girdikleri toplumsal ilikilerle kurallara uymay, paylamay, sorumluluk almay ve ibirlii yapmay renmektedirler (Morrison 2002). Yine tablo 5te grld gibi okul bahelerinin hemen hepsinde aa vardr. Bir okulda aalar snflarn gne almasn tamamen, okulda ise ksmen engellemektedir. Ispartada yaplan aratrmada okul bahelerinin % 77,8inde aa bulunduu ve yalnzca bir okulda aalarn snflarn gne almasn engelledii belirlenmitir (Demirel 2003).

34

TSE tarafndan belirlenen OSSye gre okul binalarnn tek katl olmas en uygunudur (TSE 2000). Aratrmada okul binalarnn yalnzca % 5,6snn tek katl olduu, % 91,7sinin ise iki-drt kata sahip olduu belirlenmitir (Tablo 6). limizde 2000 ylndan sonra yaplan okullara bakldnda, tek katl okul bulunmad ve binalarn yapmnda bu standardn gz ard edildii saptanmtr. Ankarada yaplan bir aratrmada okul binalarnn tmnn bir-drt arasnda kata sahip olduu belirlenmi ve bu olumlu bir gelime olarak deerlendirilmitir (Polat 1998). Ancak bu aratrma 1998 ylnda yapld iin TSEnin hazrlad ve 2000 ylnda yrrle giren standartlarn kullanlmamas nedeniyle okul binalarnn tek katl olmas standard dikkate alnmamtr. Tek katl okullarda yksek pencereler, merdiven gibi yaplar olmayacandan dme gibi kazalara daha az rastlanabilir. Deprem, yangn gibi acil ve binann derhal boaltlmas gereken durumlarda kolaylk salayabilir. Tablo 6da aratrma kapsamnda yer alan ilkretim okullarnda, binalarn % 87,5inin duvar, yer ve tavanlarnn nem, ses ve sya kar yaltmnn salanmad grlmektedir. OSSye gre okul binalarnn duvar, yer ve tavanlarnn nem, ses ve sya kar yaltm salanm olmaldr (TSE 2000). Yaltm salanm olan dokuz okulun ise drdnn 2000 ylndan sonra yapld ve bunlardan ikisinin zel okul olduu belirlenmitir. Bu sonulara gre 2000 yl ve sonrasnda yaplan okullarn yapm srasnda bu standardn gz nnde bulundurulduu dnlebilir. Yeterli yaltm salanmam okullarda nemli ortamlar oluarak astm gibi hastalklarn ataklarn tetikleyebilir, artan grltye bal olarak derse olan dikkat azalp eitimin kalitesini ve baary drebilir, iitme sorunlar ortaya kabilir. Is kayplar ise souk havalarda meye ve grip, souk algnl gibi hastalklara yol aabilir. Bu nedenle okullarda yeterli yaltm salanmaldr.

35

OSS ye gre okul binalarnda giri ve k kap saysnn en az iki olmas gerekir (TSE 1996; TSE 2000). Aratrmaya gre binalardaki girik kaplarnn % 34,7sinin uygun sayda olmad belirlenmitir (Tablo 6). Yine giri-k kap geniliinin en az 200 cm olmas gerektii belirtilmektedir (TSE 1996; TSE 2000). Ancak bu aratrmada bu standartlara uyan okullar, okullarn sadece % 9,7sini oluturmaktadr (Tablo 6). Okullarda giri-k kap saylarnn yetersiz olmas ve yeterli genilikte olmamas okula giri ve klar srasnda kazalara ve izdiham yaanmasna neden olabilir. Ayrca deprem, yangn gibi acil durumlarda okulun kolayca boaltlmasn engelleyebilir. 5.2. Okullarn evresine likin Fiziksel zellikler TSE (Trk Standartlar Enstits)nin 2000 ylnda belirledii standartlara gre okullarda snf bana den renci says 30-35, en fazla 40 olmaldr. Eitime destek program ad altnda gerekletirilen tip proje okullarn planlanmasnda ve uluslar aras standartlarda, derslikler 30 renciye gre dzenlenmektedir. Bu nedenle hem rencilerin daha baarl olmalarn hem de retmenlerin kaliteli bir eitim vermelerini salamak iin, eitim ortam olarak kabul edilen snflarda renci saysnn st snrnn 30 olmas gerekmektedir (Griffth 1998; http:// www. egitimedestek. meb.gov.tr 2007). Bu aratrmada, okullarn % 38,5inde snf bana den renci says 41 ve zerinde bulunmutur (Tablo 1). Polat (1998)n Ankarada yapt aratrmada bu oran % 46dr. TSE (2000) snf bana dmesi gereken en fazla renci saysn 40 olarak belirtse de, bu saynn snflar iin ok fazla olduu dnlmektedir. nk snflara den renci says arttka bulac hastalklarn yaylma riski artt gibi, retmene den renci says da artacaktr. Bu durumda ise, retmenler rencileriyle daha az ilgilenebilecek ve rencilerin baar dzeyi olumsuz etkilenebilecektir. Ayrca snflara den renci says arttka renci bana den arsa alan azalacaktr.

36

Aratrmada, okullarn idari ve yardmc hizmet birimlerini tantc baz zelliklere baklm ve okullarn % 94,4nde mdr yardmclar odas, % 31,9unda memur odas, % 86,1inde ise toplant salonu bulunmad belirlenmitir (Tablo 2). Okullarda bu birimlerin olmas okul personelinin ihtiyalarna uygun ortamlar salayarak onlarn motivasyonlarn artrabilir ve bu durum rencilerin baar dzeyine yansyabilir. Aratrma sonularna gre; okullarn byk bir blmnde,

rencilerin renmesini motive edebilecek ve farkl ynlerden gelimelerine katk salayacak olan resim ve mzik salonu (% 84,7), grsel eitim dershanesi (% 81,9), yabanc dil laboratuar (% 91,7) gibi birok eitim ve retim birimlerinin olmad belirlenmitir (Tablo 3). Tip proje okullarda rencilerin daha donanml olmalar ve iyi bir eitim alabilmeleri iin tm bu alanlar ayr birer birim olarak dzenlenmitir (http://www.egitimedestek.meb.gov.tr 2007). Okullarn % 91,7sinde spor salonu olmad belirlenmitir (Tablo 3). Ankarada yaplan bir aratrmada okullarn % 54,4nde spor salonu bulunmad ortaya kmtr (Polat 1998). Gnmzde sporun bir eitim arac olarak ocuun her ynden gelimesinde byk rol oynad bilinmektedir. Sportif oyunlara bir ekip yesi olarak katlma; ocukta yardmlama, beraber alma, dier ekip elemanlarna ve oyun dzenine saygl olma gibi duygular gelitirir. Sosyal iliki ve balarn kuvvetlendii spor, ocuun kendi yeteneklerinden haberdar olmasna ve onlar bakalarnn yetenekleriyle karlatrabilmesine frsat verir. Spor bireyin ruh salna, z gvenin ve yaama sevincinin artmas, bo zamanlarnn olumlu ynde deerlendirilmesi ve bireyin toplumsallamasna katk salayabilir (Muratl 1997). stanbulda, renciler zerinde yaplan bir almada spor imkanlarnn olmamasnn rencilerin ncelikli sorunlarndan biri olarak belirlenmitir (www.ibb.gov.tr 2007). Manisada 6-10 ya aras ocuklarda yaplan bir almada, ocuklarn % 85inin sporu heyecansal bir boalma olarak kulland belirlenmitir (amlyer 1997).

37

Aratrmada okullarn % 41,7sinde rehberlik ve lme deerlendirme odasnn bulunmad ortaya kmtr (Tablo 3). Ispartada yaplan bir aratrmada bu orann % 62,2 olduu belirlenmitir (Demirel 2003). Bu sonuca gre, Sivastaki ilkretim okullarnn Ispartaya gre daha iyi durumda olduu grlmekle birlikte, rencilere rehberlik ve danmanlkla ilgili hizmetlerin birebir verilmesi ve bunun iin uygun ortamlar oluturulmas dikkate alndnda, okullardaki bu alanlarn yetersiz olduu sylenebilir. ocuklarn ruh sal iin, Amerika Birleik Devletlerinde 1998 ylnda 137 milyon dolar fon ayrld bildirilmektedir (http://smhp.psych.ucla.edu 2007). Ayrca ocuklarda en ok grlen ruh sal sorunlarnn, % 8-10unun anksiyete, % 6snn depresyon, % 5inin renme bozukluu ve % 5inin dikkat bozukluu olduu belirtilmektedir (www.mentalhealth.org 2007). Bu sorunlarn ortaya karlmas iin, okullarda rehberlik hizmetlerinin olmas ocuk ruh sal asndan nemli bir yere sahiptir. TSEye gre okullarda idari ya da spor yaplan yerlere yakn bir blmde revir olmaldr. Revirde bir ilk yardm dolab, gerekli ara-gere (alar, alar iin buzdolab, tansiyon aleti, derece, enjektr, pamuk, span, batikon vs.) ve bir muayene masas bulunmaldr (TSE 2000). Ayrca revirde en az bir hemirenin grev yapmas gerekmektedir (TSE 1996). Aratrma sonucunda okullarn % 93,1inde revir olmad, revir bulunan % 6,9 orannda okulun hibirisinde hemire bulunmad, ama bu revirlerin bir revirde olmas gereken dier zellikleri tad belirlenmitir (Tablo 3). Polat (1998)n yapt aratrmada ise revir olmama durumu bakmndan Sivas lindeki duruma yakn bir sonu (% 93,7) ortaya km ve revirlerin % 4,8inde salk personeli olduu belirlenmitir. Okulda grevli hemire, rencilerin normal geliimini kolaylatran aktivitelerde bulunur, salk ve gvenlii gelitirir, gerek ve potansiyel salk problemlerine ynelik giriimlerde bulunur, vaka ynetimi almalar yapar, rencinin ailesi ile uyumunu, z sorumluluunu, haklarn savunma becerisini ve renme

38

kapasitesini artrmaya alr (Ergn 2003).

lkretim dnemindeki

ocuklarn srekli byyp gelitikleri, hareketli, heyecanl ve yerinde duramayan enerjik bir dnemde olduklar unutulmamaldr. Okullarda revir ve revirde grevli okul hemiresinin olmas ile rencilerin ve okul personelinin salnn korunmas ve gelitirilmesinde, yine bu dneme zg salk sorunlarnn erken tan ve tedavisinde, oluabilecek kaza ve yaralanmalarda ilk yardm yaplmasnda, byme ve gelimenin izlenmesi ve bu alandaki sorunlarn belirlenip erken tedavisinde nemli katklar salanaca kukusuzdur. Bu nedenle okullarn her birinde revir bulunmal ve her revirde bir hemire grev yapmaldr. Sivas il merkezindeki 72 ilkretim okulunun tmnde tuvaletlerin kanalizasyona bal olduu ve okullarn hepsinde ebeke suyu kullanld belirlenmitir, btn okullar kalorifer sistemi ile stlmaktadr. Demirel (2003)in Ispartada yapt aratrmada okullarn % 84,1inin kalorifer sistemi ile stld, dier okullarda ise stma yntemi olarak soba kullanld ortaya kmtr. Ayn aratrmada okullarn % 98,4nde yeterli ve salkl ime-kullanma suyu olduu, sularn % 84,1inin srekli akt, % 15,9unda ise nadiren kesinti olduu belirlenmitir. Bizim aratrmamzda ise 72 okulun yalnzca birinde nadiren su kesintisi olduu saptanmtr. Bu sonular Sivas ili ilkretim okullarnn stma ve su bakmndan Isparta iline gre daha iyi durumda olduunu gstermektedir. Okullarda renci bana den arsa alannn okullarn % 66,7sinde yeterli olmad saptanmtr (Tablo 4). Demirel (2003)in alannn yapt okullarn aratrmada okullarda renci bana den arsa

% 91,9unda yetersiz olduu belirlenmitir. Bu sonuca gre, ilimizdeki okul binalarnn yeterli byklkte yaplmad dnlebilir. Okullarda renci bana den arsa alannn yetersiz olmas, ocuklarn bahede hareket ve oyun alanlarn kstlayarak, salkl bymelerine, fiziksel kondisyonlarnn

39

desteklenmesine, duygusal ve toplumsal gelimelerine engel olabilir (http://www.egitimsen.org.tr 2007). TSE (1996, 2000)ye gre koridorlarn tek tarafnda derslik varsa koridor geniliinin en az 210 cm, iki tarafnda derslik varsa en az 300 cm olmas gerekir. Daha dar olan koridorlar standarda uygun deildir. Sivas ilinde bu standarda uyan okul skl % 66,7dir, okullarn te biri ise bu standarda uymamaktadr (Tablo 7). Ankarada yaplan benzer bir aratrmaya gre koridorlarn % 25,4 standartlara uymamaktadr. le baznda deerlendirildiinde, ankaya ilesinde okullarn % 12,5inin bu standarda uymad belirlenmitir (Polat 1998). Antalyada 1998 ylnda Dnmez ve Baharl tarafndan yaplan bir aratrmada bu sonu % 26,4 olarak bulunmutur. Koridorlarn gerekenden dar olmas giri-klarda arbedeye ve kazalara neden olabilecei gibi, yine acil durumlarda okulun derhal boaltlmasn engelleyebilir. Okullarda koridor ve zemin kaplamalarnn neredeyse tmnn OSSye uygun mermer ya da mozaik olduu belirlenmitir (Tablo 7). Ankarada yaplan aratrmada da ilimizdekine yakn bir sonu (% 97) elde edilmitir (Polat 1998). Bu sonu olumlu olarak deerlendirilebilir. Standartlara gre okul koridor duvarlarnn yerden 130 cm ykseklikteki blmnn yal boya ile boyanmas veya ykanabilir malzemeden yaplmas, tavana kadar olan blmnn ise plastik veya badana boya olmas, mat ve ak renkle boyanmas gerekir (TSE 1996; TSE 2000). Ancak aratrmamzda okullardaki koridor duvarlarnn % 47,2sinin standartlara uygun boyanmad belirlenmitir (Tablo 7). Okul koridorlarnda bu standartlara dikkat edilerek, ho grnml ve kolay temizlenebilir bir ortam elde edilebilir. TSEye gre okullarn merdiven geniliinin en az 140 cm, basamak yksekliinin en az 15 cm, basamak derinliinin ise en az 25 cm olmas

40

gerekmektedir. Bu koullar salamayan merdivenler uygun deildir. Ayrca okul merdivenlerinde en az 70 cm ykseklikte, iki yanda korkuluk bulunmas ve 200 cmden geni merdivenlerin ise, nc bir korkulukla ortadan ayrlmas gerekir (TSE 2000). Standartlarda okullarn tek katl olmas gerektii belirtilmektedir, okullarn ounun iki ile drt katl olmasndan dolay okullarda merdiven bulunmaktadr, bu nedenle merdivenlere ilikin zellikler de standartlarda yer almaktadr. Aratrma kapsamnda yer alan ve iki ile drt arasnda kata sahip 68 okul binasnda; okullarn % 13,2sinin merdiven geniliinin, % 16,2sinin basamak yksekliinin, % 14,7sinin ise basamak derinliinin standartlara uymad belirlenmitir. Merdiveni olan okul binalarnn tmnde korkuluk bulunmakta ve korkuluklarn % 4,4 standartlara uymamaktadr (Tablo 8). Ankarada okullarn % 70inde merdivenler standartlara uygun iken, Antalyada okullarn neredeyse tmnn bu standarda uymad belirlenmitir (Baharl ve Dnmez 1998; Polat 1998). Bu sonulara gre Sivas ilindeki ilkretim okullarnn standartlara daha uygun olduu sylenebilir. Fazla dik yaplm merdivenler yorucu olurken, dar merdivenler ise giri-k ve acil durumlarda izdihama, dme ve ezilmelere neden olabilir. Merdivenlerin standartlara uygun olmamasna bal olarak okul iinde kaza olasl artabilir. Kazalarn nlenmesi veya en aza indirilebilmesi iin merdivenlerin standartlara uygun olarak yaplmas gerekir. Okullarda aydnlatma 200 lks iddetinde ampullerle yaplyorsa aydnlatma yeterli, daha dk lkse sahip ampuller kullanlyorsa aydnlatma yetersiz olarak deerlendirilir (TSE 2000). Aratrmada okullarn yalnzca % 33,3nn aydnlatmasnn yeterli olduu belirlenmitir (Tablo 9). Yetersiz aydnlatma grmeyi snrlamakta, yansmalara yol amakta ve rencilerde grme bozukluklarna neden olabilmektedir (http://yayim.meb.gov.tr 2007).

41

Okullar pencerelerin almas gibi doal yollarla havalandrlyorsa ve okulda kt koku yoksa havalandrma yeterli, kt koku varsa havalandrma yetersiz olarak deerlendirilir (TSE 1996; TSE 2000). Okullarn % 19,4nde havalandrmann yeterli olmad belirlenmitir (Tablo 9). Yetersiz havalandrma ile ortamda kt koku, rencilerde uyku hali ve buna bal derse olan dikkatte azalma olabilir, ayn zamanda solunum yolu hastalklarnn yaylmas kolaylaabilir (www.toraks.org.tr 2007). Solunum yollaryla ilgili hastalklar, ocuklarda ksa dnemde gelien hastalklarn yaklak % 50sini oluturmaktadr (Ycel 2002). Adanada 1990 ile 1999 yllar arasndaki 10 yllk dnemde tm ya gruplarnda en sk grlen hastalk st Solunum Yolu Enfeksiyonu (SYE) olarak belirlenmitir (Akbaba ve ark. 2002). rmeci (1999)nin Ispartada yapt bir almada ise, bir yl iinde ocuk polikliniine bavuran hastalarn % 42sine SYE tans konulmutur. Yine stanbulda yaplan bir tarama sonucuna gre, rencilerin % 20sinde SYE saptanmtr (www.ibb.gov.tr 2007). Bu sonulara gre, SYE, zellikle ilkretim andaki ocuklarda en sk grlen ve okul gibi bir arada bulunulan ortamlarda kolaylkla yaylarak toplumun byk bir ksmn etkileyen bir hastalk olup, salk sistemleri, eitim ve ekonomide ar bir yk oluturmaktadr. TSEye gre snflardaki pencereler rencilerin oturma dzenine gre sol tarafta bulunacak ekilde olmaldr (TSE 1996). Aratrma kapsamndaki okullarda snf pencerelerinin % 75inin konumu rencilerin oturma dzenine uygun deildir (Tablo 9). Gne rencilerin oturma dzenine gre sol taraftan gelirse zellikle yaz yazarken glge olumas engellenebilir, bylece grme ile ilgili sorunlar azaltlabilir. Snflarn % 95,8inin uzunluu, % 26,4nn genilii ve

% 69,4nn ykseklii standartlara uygun deildir (Tablo 9). Ankarada yaplan aratrmaya gre snflarn % 58,7sinin standartlara uygun olmad belirlenmitir.

42

OSSye gre snf duvarlar canl ve gzleri yormayacak renklerde boyanmal, pencerelerin yerden ykseklii ortalama 120 cm olmal ve st katlardaki pencerelerde korkuluk bulunmaldr (TSE 1996; TSE 2000). Aratrmada snf duvarlarnn % 27,8inin parlak, gzleri yoracak renklerde boyand ve pencerelerin yerden yksekliinin okullarn % 86,1inde yeterli olmad belirlenmitir (Tablo 9). Ayrca okullarn st kat pencerelerinin hibirisinde korkuluk bulunmamaktadr. Ankarada yaplan aratrmada ise, snf duvarlarnn % 4,8inin standartlara uygun olarak boyanmad ve pencerelerin % 9,5inin yerden yksekliinin standartlara uygun olmad belirlenmitir (Polat 1998). Ispartada yaplan aratrmada ise st kat pencerelerinin % 93,5inde korkuluk olmad belirlenmitir (Demirel 2003). Bu sonulara gre Sivas ili ilkretim okullarnn pencere ykseklikleri ve korkuluklar ynnden dier illere gre daha yetersiz olduu sylenebilir. Snflarn standartlara uygun olarak boyanmas, renci ve retmenin derse olan ilgisini arttrabilir, bu durum dersin daha verimli olmasn ve ders baarsn ykseltecektir. Yine pencere yksekliklerinin standartlara uygun olmas ile rencinin ilgisinin darya yneltilmesi engellenerek, derse younlamas salanabilir, ayrca pencereye trmanma ve dme gibi kazalar nlenebilir. TSE (1996; 2000)ye gre okul binalarnda snf kaplarnn da doru almas gerekmektedir. Aratrmada ise snf kaplarnn % 26,4nn ie doru ald grlmektedir (Tablo 9). Antalyada yaplan aratrmaya gre okullarda snf kaplarnn % 66snn ie doru ald belirlenmitir (Baharl, Dnmez 1998). Snf kaplarnn ie doru almas giri klar srasnda arpma gibi kazalara neden olurken, deprem, yangn gibi acil durumlarda ise okullarn bir an nce boaltlmasn engelledii iin olumsuz bir durum olarak deerlendirilmektedir. Bu nedenle snf kaplar da doru alr ekilde yaplmaldr.

43

Snf kaplarnn en az 90 cm geniliinde olmas ve n sra ile yaz tahtas arasnda bulunmas gerekir. Bunun dndaki snf kaplar uygun deildir (TSE 2000). Aratrmada, snf kaplarnn yerleimine bakldnda % 23,6snn standartlara uygun olmad, % 56,9unun ise geniliinin yetersiz olduu belirlenmitir (Tablo 9). Ankarada yaplan aratrmaya gre snf kaplarnn okullarn % 47,6snn standartlara uygun olmad belirlenmitir (Polat 1998). Standartlarda yaz tahtasnn n sradan en az 2 m, son sradan ise en fazla 9 m uzaklkta olmas gerekir. Yaz tahtasnn daha yakn veya uzak mesafede bulunmas uygun deildir (TSE 2000). Aratrmada yaz tahtalarnn % 20,8inin n sraya olan uzaklnn uygun olmad bulunmutur (Tablo 9). Yaz tahtalarnn en ndeki renci srasna iki metreden uzak olmas grme ve renmeyi kstlayabilir, grme bozukluklarna neden olabilir. Yine OSSye gre yaz tahtalarnda kullanlan kalemlerin tahta kalemi ya da tozsuz tebeir olmas gerekirken (TSE 1996; TSE 2000), yaz tahtalarnn % 88,9unda tozlu tebeir kullanld belirlenmitir (Tablo 9). Tozlu tebeirler ocuklarda ve retmenlerde astm gibi kronik solunum sistemi hastalklarna ve alerjilere neden olabilir. stanbulda, 2001 ylnda, 104 ilkretim okulunda okuyan, 181,170 renciye yaplan salk taramasnda rencilerin % 3nde astm olduu belirlenmitir (www.ibb.gov.tr 2007). Tozlu tebeir, bu hastalarda astm ataklarn arttrabilir. Aratrmada snflarn % 93,1inde termometre olmad belirlenmitir (Tablo 9). TSEye gre bir snfta ortalama scaklk 20 C olmaldr (TSE 2000). Snf scaklklar lldnde snflarn sadece % 4,2sinde scakln 20 Cnin altnda yetkililer ve olduu bulunmutur (Tablo 9). Okullardaki tarafndan, snflarda termometre retmenler

bulundurulmamasna termometrelerin renciler tarafndan alnd ve krld gereke olarak gsterilmitir.

44

TSEye gre renci sralarnn, ayaklar yere deecek ve yaz tahtas kolaylkla grlebilecek ekilde, dizlerin rahat hareket ettirilebilecei, temiz, przsz ve cilal olmas, tek veya iki kiilik sralarn bulunmas uygundur (TSE 1996; TSE 2000). Aratrmada, snflarn yardan fazlasnda sralarn standartlara uygun zellikleri tamad ortaya kmtr (Tablo 9). Ankarada yaplan aratrmada ise sralarn sadece % 9,5inin standartlara uygun olmad belirlenmitir. Bu sonu Sivastaki okul aralarnn Ankaradaki okullara gre daha eski olduunu, yeterli sklkta tamir ve bakm almalarnn yaplmadn gsterebilir. TSEye gre snflarda her renciye en az 2 m alan dmelidir (TSE 1996; TSE 2000). Aratrma kapsamndaki okullarda snflarn % 79,2sinde her renciye den ortalama alan yetersidir (Tablo 9). Ankarada yaplan aratrmada da benzer bir sonu (% 76,2) bulunmutur (Polat 1998). Snflarn yeterli alana sahip olmamas, renci bana den hava hacmini azaltarak, hava kalitesini drp, uyku hali, konsantrasyon gl gibi durumlara yol aarak etkili renmeyi azaltabilir. renci ve alanlarda kapal ortam hava kirliliine bal ortaya kan salk sorunlar grlebilir. 5.3. Okullarn Hijyen Koullarna likin zellikler Okul evre Sal Standartlar (OSS)na gre plerin oyun alanndan uzak bir kede, kapal, koku karmayan ve sv aktmayan, haere ve kemirici remesine ve barnmasna imkan vermeyecek ekilde olmas gerekir (TSE 1996). Aratrma kapsamndaki okullarn % 52,8inin bahesinde p kutusu bulunmaktadr ve bu p kutularnn te biri standartlara uygun deildir (Tablo 5). Demirelin (2003) yapt aratrmada okul bahelerinin tmnde p kutusu olduu, ancak p kutularnn yarsna yaknnn standartlara uymad belirlenmitir. Okul bahelerinde p kutularnn olmamas evre kirliliine neden olurken, p kutularnn standartlara uygun olmamas eitli haerelerin remesine ve bulac

45

hastalklarn daha kolay yaylmasna neden olacaktr. Bu nedenle okul bahelerinde p kutular bulunmal ve bu p kutular standartlara uygun zellikler tamaldr. OSSye gre okulda biriken plerin gnlk olarak toplanp, okuldan uzaklatrlmas gerekir. Bu ilemin daha az sklkta yaplmas yeterli deildir (TSE 1996). Bu aratrmada okullarn yaklak bete birinde biriken plerin salk koullarna uygun olarak toplanp uzaklatrlmad belirlenmitir. Bu durum okul evresinde olumsuz grntlere yol at gibi, renci ve okul personeli iin enfeksiyon asndan risk oluturabilir. Standartlara gre, snflardaki p kutular kapakl ve iine poet geirilmi olmaldr (TSE 1996). Aratrma kapsamndaki ilkretim okullarnda snflarda bulunan p kutularnn % 93,1inin standarda uygun olmad grlmtr (Tablo 9). Snflarda bulunan p kutularnn standarda uygun olmamas, snf iinde ho olmayan grnt ve kt koku olumasna neden olmakta, zellikle bulac hastalklarn yaylmn kolaylatrmaktadr. Standartlara gre, okullarda be erkek retmen iin bir tuvalet kabini, bir pisuar; iki bayan retmen iin bir tuvalet kabini bulunmas yeterlidir. Daha az sayda tuvalet kabini varsa ya da retmenler iin tuvalet yoksa retmen tuvaleti yetersiz olarak deerlendirilir (TSE 2000). Aratrma kapsamndaki okullarn % 12,5inde retmen tuvaleti bulunmazken, retmen tuvaleti olan okullarda ise, retmen bana den tuvalet saysnn okullarn % 73,6snda yetersiz olduu saptanmtr (Tablo 10). Okullarda retmenler iin yeterli tuvalet bulunmamas, retmenlerin renci tuvaletlerini kullanmasna, bu durum ise, renci iin ayrlan tuvalet saysnn azalmasna, enfeksiyon hastalklarnn ve paraziter hastalklarn kolayca yaylmasna neden olabilir.

46

Standartlara gre her katta kz ve erkek renci tuvaleti bulunmaldr. Yirmi kz renci iin bir tuvalet kabini; 25 erkek renci iin bir tuvalet kabini ve her 15 erkek renci iin bir pisuar bulunmas yeterlidir (TSE 2000). Pisuarlarn en az 50 cm aralklarla yerletirilmi olmas ve aralarnda en az 120 cm yksekliinde blmeler bulunmas gerekmektedir (TSE 1996). Ayrca her drt kz ve iki erkek kabini iin bir lavabo olmas yeterlidir (TSE 2000). Okullarn % 34,7sinde her katta renci tuvaleti olmad belirlenmitir (Tablo 10). Okullarn % 66,7sinde kz renci tuvaletlerindeki kabin says, % 52,8inde erkek renci tuvaletlerindeki kabin says yetersiz iken, % 5,6snda kz renci lavabolar, % 16,7sinde ise erkek renci lavabolar yetersiz saydadr (Tablo 10). Antalyada yaplan aratrmada lavabo saylarna bakldnda, lavabo saylarnn % 57,2si yetersiz olarak bulunmutur (Baharl, Dnmez 1998). Aratrmada okullardaki erkek renci tuvaletlerinin % 79,2sinde pisuar olmad, pisuar olan tuvaletlerde ise % 12,5inin standartlara uygun olarak yerletirilmedii belirlenmitir (Tablo 10). Antalyada yaplan aratrmada okullarn % 64,2sinde, Ankarada yaplan benzer bir aratrmada ise, % 29,6snda renci tuvaletlerinin standartlara uygun olmad ve yetersiz olduu belirtilmitir (Baharl, Dnmez 1998; Polat 1998). Bakml, temiz grnml, kt kokmayan, sabun, lavabo, alr durumda sifon ve her kabinde bir p kutusu ile bir ask bulunan tuvaletler standartlara uygun olarak deerlendirilir (TSE 1996). Aratrma kapsamna alnan okullarda, tuvaletlerin % 66,7snn genel temizliinin standartlara uygun olmad belirlenmitir (Tablo 10). Tuvaletlerin hijyen koullarna uymamas, gnmzde bir halk sal sorunu olarak nemini koruyan, fekal-oral yolla bulaan hastalklar ile paraziter hastalklarn rencilere ve okul personeline bulamasna neden olabilir. Paraziter hastalklar Dnyada yaygn olarak grlmektedir. Dnya Salk rgt (DS), bir milyardan fazla insann parazitlerle infekte olduunu ve bunun da en az drt milyonunun ABDde yaadn rapor

47

etmektedir (Hamzaolu, Kl 2000). lkretim dnemi temel salk ve temizlik alkanlklarnn kazanlmasnda ok nemli bir dnemdir. Trkiyenin eitli illerinde ilkretim okulu rencileri zerinde yaplan aratrmalarda, % 25,8 ile % 62,6 oranlar arasnda parazit grld belirlenmitir (Deerli ve ark. 2006; Kaplan ve ark. 2002; amaz ve ark. 2001). Aratrma ile eitimde istenilen kaliteye ulamada, nitelikli ve salkl bir kuak yetitirmede etkin rol oynayan okullarn bina ve evrelerinin salk asndan uygun olmad, okul ii ve d kazalara kar nlemlerin yetersiz olduu, btn bu olumsuzluklara ramen, okullarda salk ekiplerinin olmad sonucuna ulalmtr.

48

VI. Sivas

SONULAR il merkezindeki ilkretim okullarnda fiziksel evre

koullarnn deerlendirilmesi amacyla yaplan bu aratrmada elde edilen sonular aada grup altnda verilmitir. 6.1. Okullarn D evrelerine likin Sonular Okullarn % 68,1i anayol stndedir, % 11,1inin nnde gvenli yaya geii yetersiz iken, % 86,1inde hibir trafik sistemi bulunmamaktadr. Bu durum kazalar asndan risk oluturabilir. Okul bahelerinin % 86,1i gvenlii tam olarak salayacak ekilde evrilmemitir. Okul binalarnn % 87,5inde duvar, tavan ve yerlerin nem, ses ve sya kar yaltm salanmamtr. Okullarn % 90,3nde okula giri-k kaplarnn genilii yetersizdir. Bu durum deprem, yangn gibi acil durumlarda okulun boaltlmasn yavalatabilir. 6.2. Okullarn evrelerine likin Sonular Okullarn % 38,5inde snf bana den renci says 41 ve zerindedir, % 66,7sinde renci bana den arsa alan ve % 79,2sinde snflarda renciye den alan yetersizdir. Okullarn % 91inde spor salonu, % 93,1inde revir, % 41,7sinde ise rehberlik ve lme deerlendirme odasnn olmad belirlenmitir. Koridor ve zemin kaplamas okullarn % 97,2sinde standarda uygun olarak mozaik ya da karodur. Okullarn % 88,9unda yaz tahtalarnda solunum yollar iin riskli olan tozlu tebeir kullanlmaktadr.

49

Okullarn % 66,7sinde aydnlatma yetersizdir, % 75inde ise rencilerin oturma dzenine gre sol taraftan gelmesi gereken gne, rencilerin sandan gelmektedir. Pencerelerin yerden ykseklii okullarn % 86,1inde yetersizdir. Bu sonuca gre derse olan ilgi dar verilebilir ve dme gibi kazalar artabilir. 6.3. Okullarn Hijyen Koullarna likin Sonular Okullarn % 47,2sinin bahesinde p kutusu yoktur, p kutusu olanlarn % 33,3 standartlara uygun deildir. Snflardaki p kutular deerlendirildiinde, % 93,1inin kt grnml, belirlenmitir. iine poet geirilmemi ve kapaksz olduu

Okullarn % 66,7sinde tuvaletlerin genel temizliinin standartlara gre yeterli olmad, % 66,7sinde kz rencilere den tuvalet kabini saysnn, % 52,8inde ise erkek rencilere den tuvalet kabini saysnn yetersiz olduu belirlenmitir.

50

VII.

NER LER

Bu aratrmada Sivas il merkezindeki 72 ilkretim okulundan elde edilen sonular dorultusunda aadaki nerilerde bulunulmutur. Okul yneticileri standartlar ve okullarn fizik evresine ilikin belirlenen yetersizlikler konusunda bilgilendirilmeli, skan Okullardaki eksikliklerin giderilmesi iin ilgili makamlarla (Salk, Milli Eitim Mdrlkleri, Bayndrlk ve alnmaldr. Yeni yaplacak okul binalar iin imar planlarnda uygun okul yerleri birimler seilmeli, ilgili makamlar standartlar okul konusunda binalarnn bilgilendirilerek (Salk, Milli Eitim Mdrlkleri gibi), ilgili tarafndan uygun olmayan yaplmasna izin verilmemelidir. rencilerin ve okul personelinin salnn izlenmesi, okulda periyodik muayenelerin ve taramalarn yaplmas, rencilerle ilgili salk kaytlarnn tutulmas, rencilerin ve okul personelinin sal koruma ve gelitirmeye ynelik bilgilendirilmesi ve gerekli durumlarda acil mdahalenin salanmas iin her okulda bir revir bulunmal ve bu revirde bir okul hemiresi grevlendirilmelidir. Okulun fizik evresi ile renci sal ilikisini dorudan ortaya koyan ve olumlu okul evresinin renci sal zerindeki etkilerini belirleyen daha kapsaml izleme almalar yaplmaldr. Mdrl, Belediye, Valilik gibi) iletiime geilerek, destek

51

ZET Bu aratrma, Sivas l Merkezindeki 72 ilkretim okulunda fiziksel evre koullarnn renci sal asndan deerlendirilmesi amacyla, tanmlayc tipte yaplmtr. Verileri Trk Standartlar Enstitsnn (TSE) 1996 ve 2000 yllarnda belirledii, Okul evre Sal Standartlar (OSS) kullanlarak hazrlanan form ile toplanm ve SPSS programnda deerlendirilmitir. Aratrma sonucunda okullarn; % 38,5inde snflardaki renci saysnn 41 ve stnde olduu, % 93,1inde revir bulunmad, % 66,7sinde renci bana den arsa alannn yetersiz olduu, % 86,1inin nnde trafii dzenleyecek sistem olmad, bahelerin % 86,1inin etrafnn evrili ama yetersiz olduu belirlenmitir. Okul binalarnn % 91,7si iki ile drt katl olup, % 87,5inde nem, ses ve sya kar yaltm bulunmamaktadr. Snflarla ilgili baz fiziksel zelliklere bakldnda ise, okullarn % 66,7sinde aydnlatmann, % 75inde pencere konumlarnn, % 86,1inde pencerelerin yerden yksekliinin, % 88,9unda yaz tahtalarnda kullanlan kalemin, % 93,1inde p kutularnn, % 65,3nde sralarn ve % 79,2sinde her renciye den ortalama alann standartlara uygun olmad belirlenmitir. Ayrca okullarn % 66,7sinde kz, % 52,8inde erkek renci tuvaletlerindeki kabin saylar yetersizdir ve % 66,7sinde tuvaletlerin genel temizlii standartlara uygun deildir. Aratrma sonularna gre, okullarn yapm srasnda OSSnin gz nnde bulundurulmas, Milli Eitim ve Salk Mdrl, Karayollar, Belediye, Valilik gibi kurumlarla ibirlii yaplarak, belirlenen yetersizliklerin dzeltilmesi, ayrca okullarda renci salnn korunmas ve gelitirilmesi, dzenli periyodik muayenelerin yaplmas ve kaytlarn tutulmas iin okul sal hemiresi grevlendirilmesi gibi nerilerde bulunulmutur. Anahtar Kelimeler: Okul Sal, Okul evresi, Fiziksel evre.

52

ABSTRACT The aim of this descriptive study was to evaluate the physical conditions and environment of 72 primary schools in Sivas Province center from the aspect of students' health. Data were collected by a questionnaire, constructed from the School Environmental Health Standards defined in 1996 and 2000 by the Turkish Standards Institute and analyzed using the SPSS program. The results show that there were 41 or above students in the classrooms of 38,5 % of the schools, 93,1 % of the schools did not have an infirmary, 66,7 % had inadequate space per student, 86,1 % did not have an organized traffic system in front of the school, 86,1 % of the gardens had inadequate fencing around them. The majority of the schools 91,7 % had two to four floors, and 87,5 % did not have insulation against moisture, sound and light. In the examination of the physical characteristics of the classrooms it was determined that standards were not met in 66,7 % of the schools for lighting, in 75 % for position of windows, in 86,1 % for height of windows from the floor, in 88,8 % for pens for writing on white/blackboards, in 93,1 % for garbage cans, in 65,3 % for desks, and in 79,2 % for the space for each student. In addition in 66,7 % of the schools there were inadequate numbers of student toilets for girls and in 52,8 % for boys, and in 66,7 % of the schools the general cleanliness of the toilets was below standard. Based on the research results it is recommended that the School Environmental Health Standards be taken into consideration during the construction of schools, that the Education Ministry, Health Ministry, Police Department, Mayor's office and Governor's office work together to correct these deficiencies, and that a school nurse be assigned to schools to protect and improve student health, to conduct periodic examinations, and to keep records. Key Words: School Health, School Environment, Physical Environment.

53

KAYNAKLAR Akbaba M., Sava N., Demirhindi H. (2002) Doankent Salk Eitim Aratrma Blgesinde Sk Gzlenen Hastalklarn 10 Yllk Deiimi, 8.Ulusal Halk Sal Kongre Kitab I, Diyarbakr. Akn A., Hodolugil N., Koolu G.O. ve ark. (2000) Altnda Merkez Salk Oca Blgesindeki Be 21 (3). Aksoy S. (2002) Grlt Kirlilii, oluk ocuk Dergisi, (13): 10-11. Allender J. A., Spradley B. W. (2001) Community Health Nursing: Concepts and Practice, Lippincott Williams. Altan F. (1996) Okullarda evre, Actual Medicine, (4): 28. Arslan P. (2001) Okul St ve Okul Beslenme Programlarnn nemi, Yeni Trkiye Salk zel Says, s: 596-601. Aydn A. (1996) Okul a ocuklarnn Beslenme, Az ve Genel Vcut Hijyenine likin Uygulamalar ve Var Olan Salk Sorunlarnn Belirlenmesi, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Enstits, Bilim Uzmanl Tezi, Ankara. Ayvaz ., Tmerdem Y., zel S. ve ark. (2003) Orta retimdeki rencilerde Kaza, 8. Halk Sal Gnleri Bildiri zetleri, Sivas, s: 79. Baharl N., Dnmez L. (1998) Antalya Kent Merkezindeki lkokullarda Baz evre Sal Deerlerinin Durumu, Salk ve Toplum, 8 (2): 20-25. lkretim Okulunda Okul Sal Uygulamalarnn Deerlendirilmesi, Hacettepe Toplum Hekimlii Blteni,

54

Baaran .E. (1996) Eitim Ynetimi, Yargc Matbaas, Ankara. Bertan M., Gler . (1997) Halk Sal Temel Bilgiler, Ankara. Bilir N. (2003) evre Kirlilii ve Salk Tehlikeleri, Toplum Hekimlii Blteni, Cilt: 24, Say: 1. Clemen-Stone S., Eigsti D. G., McGuire S. L. (1995) Comprehensive Community Health Nursing. alayaner H., Gnenli H. (1998) Etkin Eitim Asndan Okul Sal, Aile Hekimlii Dergisi, 2 (1): 31-39. akmak F. N. (2004) ocukluk a Kazalar, oluk ocuk Dergisi, (45): 10. amlyer H. (1997) ocuk Hareket Eitimi ve Oyun, Can Ofset, Manisa. Deerli S., eliksz A., Aslan A., Acz M., zelik S. (2006) Karlatrlmas, Trkiye Parazitoloji Dergisi, 30 (4): 305-307. Demirel R. (2003) Isparta l Merkezindeki lkretim Okullarnda Okul Sal Aratrmas, Uzmanlk Tezi, Isparta. D E (2003) 2000 Nfus Saym: Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara. Ergn A. (2003) Hemirelik Bakm Snflama Modelleri Dorultusunda Okul Sal Hemirelii Uygulamalar, stanbul niversitesi Salk Bilimleri Enstits Hemirelik Anabilim Dal, Doktora Tezi, stanbul. lkretim

Okulu rencilerinde Alt Ay Arayla Yaplan Dk ncelemesi Sonularnn

55

Evans G. W. et all. (2001) Community Noise Exposure and Stres in Children, American Journal Acoust Social, 109 (3). Grant A. (2001) The Nurse n The School Health Service, Journal of School Health, 71 (8): 388-389.

Griffth J. (1998) The Relation of School Structure and Socual Envireonment to Parent Involvemement in Elementary School, The Elementary School Journal, Vol: 99, N: 1, p: 53-80. Gler . (1997) Genel evre Sal, Somgr Yaynclk, Ankara. Gler ., obanolu Z. (2001) evre Sal Eitici El Kitab, T. C. Salk Bakanl Salk Projesi Genel Mdrl ve T. C. Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Yaynlar. Gler G. (2004) Bir lkretim Okulu rencilerinin Fiziksel Bakm Sorunlarnn Belirlenmesi ve Bu Sorunlarn zmlenmesinde Halk Sal Hemiresinin Etkinlii, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Enstits, Halk Sal Hemirelii Program, Doktora Tezi, Ankara. Hall D. M. (1999) School Nursing: Past, Present and Future, Archives of Disease in Childhood, 81 (2): 181-184. Hamzaolu O., Kl B. (2000) Trkiye Salk statistikleri, Trk Tabipleri Birlii, Yayn No: 001, Ankara. Juszcak L. (1999) Okul Temelli Salk Hizmetleri, Okul Sal Kongresi Bildiri Kitab, stanbul.

56

Katba . (1999) Yeni nsan ve nsanlar, 10. ed., Evrim Yaynclk, Ankara. Kaplan M., Polat S. A., Erensoy A. (2002) lkretim Okulu rencilerinde Barsak Parazitlerinin Grlme Skl, 8.Ulusal Halk Sal Kongre Kitab I, s: 309. Kl M. (1995) ocukluk a Gvenlik Eitimine Geliimsel Yaklam, Ege niversitesi Hemirelik Yksek Okulu Dergisi, 11 (3): 85-87. Kub J., Steel S. A. (1995) School Health, In Community Health Nursing Theoryand Practice, Smith C. M., Maurer F. A., Saunders C. (Edit.), Philadelphia, p: 429-449, 745-775. Kubilay G. ve ark. (2002) Bir Sal Kongresi Kitab I, Diyarbakr. Landrigan P. J, Carlson J. E., Cynthia F. et all. (1998) Environmental Health Perspectives, 3 (106). Lundblad B., Hellstrm A. L. (2005) Perceptions of School Toilets as a Causa for rregular Toilet Habits Among Schoolchildren Age 6 to 16 Years, The Journal of School Health, 4 (75): 125. Marakolu K., Erdem D., ivi S. (2007) Konyada lkretim Okullarndaki retmenler Arasnda Sigara me Durumu, Toraks Dergisi, 8 (1): 37-40. Morrison G.S., Gnmzde Erken ocukluk Eitimi, Milli Eitim Dergisi, Say 151. lkretim Okulu Birinci Snf

rencilerinin Salk Durumlarnn Deerlendirilmesi, 8. Ulusal Halk

57

Muratl S. (1997) ocuk ve Spor, Kltr Matbaas, Ankara. Nazik B. (2003) Sk Grlen ocukluk a Kazalarnda lk Yardm Uygulamalar ve Korunma Yollar, Standart, 42 (501): 52-53. Nelson K. E. (1997) Journal of School Health, 67 (5). Okul Sal Kongresi Kitab (1999) stanbul niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal, stanbul. Oktay A. (1997) ocuk ve Okul, Babakanlk Basmevi, Ankara, s: 14-26. rmeci R. (1999) ocuklarda Enfeksiyon Hastalklarnn Skl, Trkiye Klinikleri J Pediatri, (8): 27-30. zmert E. (2000) lkokul ocuklarnn Okul Baarsn Etkileyen Salk ve evre Sorunlarnn ncelenmesi, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Enstits Sosyal Pediatri Doktora Tezi, Ankara. Parkmann C. (1996) School Nurses and Delegation, American Journal Nursing, 96 (9): 43-47. Pastore D. R., Murray P. J., Juszcak L. (2001) School-Based Health Center, Journal of Adolescent Health, (29): 448-450. Pekcan H. (1997) Okul Sal, Bertan M., Gler . (Edit.) Halk Sal Temel Bilgiler, 2. ed., Grafiker Ofset Matbaas, Ankara, s: 210-224.

58

Polat H. (1998) Ankara Merkez lelerindeki Okullarn evre Sal Ynnden ncelenmesi, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Enstits Bilim Uzmanl Tezi, Ankara. Sanford C. C. (2001) Delivering Health Care to Children on Their Turf: An Elemanatr School-Based Wellness Center, Journal of Pediatric Health Care, 15 (3). Sarp N. (1999) Okul Sal, MEB Salk Dairesi Bakanl, Ankara. ahin F. (2000) Okul Sal, Gazi niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar Ana Bilim Dal Dergisi, 9 (6): 210-212. amaz T., Demirhindi H., Akbaba M. (2001) Adanada Bir lkretim Okulunda ntestinal Parazit Taycl ve Malntrisyon Sklnn Aratrlmas, Salk ve Toplum, 11 (3). enol S. (2004) Okul ve ocuk, oluk ocuk Dergisi, (42): 12-13. enol S. (2000) Grkem Byyor, Srekli Tp Eitim Dergisi, 11 (6): 226-228. Temel F., Akn L., Vaizolu S. ve ark. (2006) Altnda lesindeki Bir lkretim Okulunun evre Sal Ynnden Deerlendirilmesi, Uluda niversitesi Tp Fakltesi Dergisi, 32 (1): 1-8. Temel F., Sevencan F., aatay G. ve ark. (2006) Kent ve Salk Sempozyumu Bildiri zetleri Kitab, Okul Sal, Bursa, s: 258-260. Thackaberry J. (2001) Who Cares For The Health of Your School?, ndependent School, 60 (4): 94-98.

59

Taymaz H. (1997) Uygulamal Okul Ynetimi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi, Yayn No:180, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara. TNSA (2003) Hacettepe niversitesi, Nfus Ettleri Enstits, Nfus ve Salk Aratrmas 2003, Ankara. Trk Standartlar Enstits (1996) evre Sal-Okullar, TS 12014, ICS 13.020, 1. ed., Ankara. Trk Standartlar Enstits (2000) lkretim Okullar Fizik YerleimGenel Kurallar, TS 9518, Ankara. Vessey J. A. (2000) Coordinated School Health, Pediatring Nursing, 26 (3): 303-304-307. WHO (1997) Promoting Health Through Schools, WHO Tecnical Report Series, 870. Yeryutan C. (2002) Okullarda Salkl evre Oluturma, Standart, 41 (490): 31-36. Ycel .T. (2002) st Solunum Yolu Enfeksiyonlar, oluk ocuk Dergisi, (10): 22. http://mevzuat.meb.gov.tr/html/24.html (Eriim Tarihi: 11.06.2007). http://smhp.psych.ucla.edu (Eriim Tarihi: 09.02.2007). http://uyap.adalet.gov.tr/mevzuat/data/349.html (Eriim Tarihi: 12.06.2007).

60

http://www.egitimedestek.meb.gov.tr/haber.php?id=31 (Eriim Tarihi: 14.06.2007). http://www.egitimsen.org.tr. (Eriim Tarihi: 11.03.2007). http://www.saglik.gov.tr. (Eriim Tarihi: 17.09.2006). http://www.thb.hacettepe.edu.tr/99/992.shtml#5 (Eriim Tarihi: 04.10.2005). http://www.trafik.gov.tr/icerik/bildiriler/A6-42.doc (Eriim Tarihi: 11.06.2007).

http://www.ttb.org.tr/STED/sted006/3.html. (Eriim Tarihi: 05.10.2005). http://www.who.int/world-health-day/2003/informaterials/brochurel 1-2-3-4/en. (Eriim Tarihi:05.10.2005). http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/153-154/uludag.htm-73k (Eriim Tarihi: 18.06.2007). www.ibb.gov.tr/ibb/doclib/pdf/birimler (Eriim Tarihi: 17.06.2007). www.meb.gov.tr. (Eriim Tarihi: 13.03.2007). www.mentalhealth.org/publications/allpubs/CA-0006/default.asp (Eriim Tarihi: 09.02.2007).

61

www.toraks.org.tr/mesleki_semp/F_EVYAPAN.ppt (Eriim Tarihi: 12.03.2007). www.turkpediatri.org.tr (Eriim Tarihi: 12.06.2007).

62

EKLER EK-1 LKRET M OKULLARINDA EVRE SALIINI DEERLEND RMEYE L K N FORM Form No: Tarih: ......./......./.........

A- OKUL LE LG L GENEL B LG LER: 1. Okulun ad: 2. Okulun adresi: 3. Okulun telefonu: 4. Okulun yapld tarih: 5. Okulun retim ekli: Kz: .......... tekli retim ( ) ikili retim Toplam: .......... ( ) 6. Okuldaki toplam renci says: Erkek: .......... 7. Okuldaki toplam derslik says: 8. Okuldaki toplam retmen says: 9. Okuldaki hizmetli-personel / memur says: 10. Okulda mdr odas 11. Okulda mdr yardmclar odalar 12. Okulda memur odas 13. Okulda hizmetli odas 14. Okulda resim salonu 15. Okulda mzik salonu 16. Okulda ok amal salon 17. Okulda grsel eitim dershanesi 18. Okulda toplant salonu 19. Okulda fen bilimleri laboratuar var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) yok yok yok yok yok yok yok yok yok yok ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

63

20. Okulda yabanc dil laboratuar 21. Okulda bilgisayar laboratuar 22. Okulda ktphane 23. Okulda ariv 24. Okulda i teknik atlyesi 25. Okulda retmen odas 26. Okulda spor salonu 27. Okulda rehberlik ve lme, deerlendirme odas 28. Okulda revir 29. Okulda revir varsa uygun mu? (1) 30. Okulda revir varsa, en az bir hemire revirde grev yapyor mu? (2) 31. Snflardaki en az renci says 32. Snflardaki en fazla renci says (33) 33. Snflardaki ortalama renci says 34. Tuvaletler nereye balanm? (41) 1-kanalizasyon 1-srekli akyor 2-nadiren kesinti oluyor 3-ska kesinti oluyor ( )

var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) var ( ) uygun ( )

yok yok yok yok yok yok yok yok yok

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

uygun deil hayr

evet ( ) .......... .......... .......... 2-fosseptik ( ) ( ) ( ) uygun ( ) ( )

3-dier .....

35. Okuldaki mevcut sular srekli akyor mu?

36. Okuldaki su kaynann tipi uygun mu? (42) uygun deil ( ) aklayn: 37. Okulda stma yntemi uygun mu? (43) uygun aklayn: 38. Okulda biriken plerin salk artlarna uygun olarak toplanp, uzaklatrlmas uygun mu? (44) uygun ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( )

64

39. Okulda en ok hangi tr kazalar oluyor? cisme arpma ( ) dme ( ) dier .......

B- OKUL ARSASI VE KONUMU LE LG L B LG LER: 40. Okul arsa alan ka mdir? .m. uygun ( ) uygun deil ( )

41. renci bana den arsa alan uygun byklkte mi? (5) okul arsasnn alan / renci says: ...... / ..... = ......m 42. Okul binasnn anayoldan ve youn tat trafiinden uzakl uygun mu?(3) gibi tesislerin uzakl uygun mu? (4) 44. Okul evresinde seyyar satc sistem var ( ) sistem yok ( ) uygun uygun ( ) ( ) var uygun deil uygun deil ( ) yok ( ) ( ) ( ) ( ) 43. Okulun evresinde cezaevi, alkoll lokanta, internet kafe, kahvehane

45. Okul binasn nnde trafii dzenleyecek sistem var m? (6) yetersiz

C- OKULUN BAHES 46. Okulun bahesi

LE LG L B LG LER: var ( ) uygun ( ) ( ) yok ( ) ( ) ( ) ( )

47.*Okulun bahesi uygun mu? (7) 48. Okul bahesinin etraf (8) evrili ( )

uygun deil evrili deil uygun deil hayr ( )

evrili, ama yetersiz

49. Okul bahesinin zemini uygun mu? (9) uygun ( ) yere akaca ekilde mi? mu? aa yok ( ) evet ( ) ksmen var ( ) ( ) hayr ( ) yok ( ) 52. Okul bahesinde p kutusu evet ( ) 50. Okul bahesinin zemin eimi okula doru olmayp, suyun kolayca baka 51. Okul bahesinde aa varsa, aalar snflarn gne almasn engelliyor

65

53. Okul bahesinde p kutusu varsa uygun mu? (10) uygun ( ) uygun deil ( )

D- OKUL B NASI LE LG L B LG LER: 54. Okulun binas ka katldr? (11)

tek katl ( ) 2-4 kat ( ) 4 kattan fazla ( ) 55. Okul binasnn duvar, yer ve tavanlarnn nem, ses ve sya kar yaltm salanm m? (12) evet ( ) uygun uygun aklayn: 58.*Okul binasnda koridor genilii dersliklerin yerleim dzenine uygun mu? (14) uygun ( ) uygun aklayn: 60.*Okulda merdiven genilii uygun mu? (16) uygun merdiven genilii.cm 61.*Okulda merdivenlerin basamak ykseklii uygun mu? (16) uygun basamak yksekliicm 62.*Okulda merdivenlerin basamak derinlii uygun mu? (16) uygun basamak derinlii.cm 63. Okulun merdivenlerinde korkuluk var ( ) yok ( ) ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( ) uygun deil ( ) ( ) ( ) 59. Okulun koridor ve zemin kaplamas uygun mu? (15) uygun deil ( ) ( ) hayr ( ) uygun deil uygun deil ( ) ( ) 56. Okuldaki giri ve k kaplarnn says uygun mu? (13) 57. *Okuldaki giri ve k kaplarnn genilii uygun mu? (13)

66

64.*Okulun merdivenlerinde korkuluk varsa, uygun mu? (17) uygun uygun aklayn: 66. Okulda aydnlatma (19) 67. Okulda havalandrma (20) iyi ( ) iyi ( ) uygun 69.*Snflarn uzunluu uygun mu? (22) uygun ( ) aklayn: 70.*Snflarn genilii uygun mu? (22) uygun aklayn: 71.*Snflarn ykseklii uygun mu? (22) uygun aklayn: 72. Snf duvarlar uygun boyanm m? (23) uygun uygun aklayn: 74. st katlardaki pencerelerde korkuluk (25) 75. Snf kaplarnn alma yn uygun mu? (26) uygun aklayn: 76. Snf kaplarnn yerleimi uygun mu? (27) uygun ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( ) var ( ) yok ( ) ( ) ( ) uygun deil uygun deil ( ) ( ) 73.*Pencerelerin yerden ykseklii uygun mu? (24) ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( ) uygun deil ( ) ( ) kt kt ( ) ( ) ( ) ( ( ) ) uygun deil uygun deil ( ( ) ) 65. Okulun koridor duvarlar uygun boyanm m? (18)

68. Snflarda ki pencerelerin konumu uygun mu? (21) uygun deil

67

77.*Snf kaplarnn genilii uygun mu? (27) uygun aklayn: 78.*Yaz tahtalarnn konumu uygun mu? (28) uygun aklayn: 79.Yaz tahtalarnda kullanlan kalem uygun mu? (29) uygun aklayn: 80. Snflarda p kutusu var m? 81. Snflarda ki p kutular uygun mu? (30) uygun 82. Snflarda termometre 83. Snf scakl uygun mu? (31) uygun aklayn: 84. Snflarda sralar uygun mu? (32) uygun uygun 86. Okulda retmen tuvaleti yeterli mi? (35) retmen tuvaleti yok ( ) aklayn: 87. Okulda her katta kz ve erkek renci tuvaleti (36) var ( ) 88. Okulda renci tuvaleti yeterli mi? (37) yeterli aklayn: ( ) yetersiz ( ) yok ( ) yeterli ( ) yetersiz ( ) ( ) ( ) uygun deil uygun deil ( ) ( ) 85.*Snflarda her renciye den ortalama alan uygun mu? (34) Snf alan/Snftaki renci says:./.=.m. ( ) uygun deil ( ) ( ) var uygun deil ( ) yok ( ) ( ) var ( ) yok ( ) ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun deil ( )

68

89.*Tuvaletlerde ki pisuarlar standartlara uygun olarak yerletirilmi mi?(38) pisuar yok aklayn: 90. Tuvaletlerin genel temizlii uygun mu? (39) uygun aklayn: 91. Tuvaletlerde lavabo says yeterli mi? (40) yeterli ( ) yetersiz ( ) ( ) uygun deil ( ) ( ) uygun ( ) uygun deil ( )

*Aratrmac tarafndan lm yaplarak elde edilecektir.

69

EK-2 LKRET M OKULLARINDA OKUL EVRE SALII DEERLEND RME KR TERLER ( 1 )- Revir idari blmde ya da spor yaplan yerlere yakn olmaldr. Revirde bir ilk yardm dolab, gerekli ara-gere (alar, alar iin buzdolab, tansiyon aleti, derece, enjektr, pamuk, span, batikon vs.) ve bir muayene masas bulunmas uygundur. Bunlardan herhangi biri yoksa uygun deildir (TSE 2000). ( 2 )- Okul revirinde en az bir hemirenin grev yapmas uygundur. Revirde en az bir hemire grev yapmyorsa uygun deildir (TSE 1996). ( 3 )- Okul binasnn ana yoldan ve youn tat trafiinden en az 200 m uzakta bulunmas uygundur. Okulun ana yola daha yakn bir mesafede olmas uygun deildir (TSE 2000). ( 4 )- Okulun cezaevi, alkoll lokanta, kahvehane gibi tesislerden en az 200 m uzakta olmas uygundur. Daha yakn mesafede olmas uygun deildir (TSE 2000). ( 5 )- Okulun arsa alannn, renci bana ilk 40 renci iin 20-25 m, ikinci 40 renci iin 15 m, nc 40 renci iin 10 m ve drdnc, beinci, altnc 40 renciler iin 5 m alan decek ekilde olmas uygundur. Daha az alana sahip olmas uygun deildir (TSE 2000). ( 6 )- Okullarn nnde yaya geidi, okul trafik tabelas, hz kesici ve trafii ynlendirecek bir grevli varsa, sistem var; bunlardan herhangi biri yoksa, sistem var ama yetersiz; birden fazlas yoksa, sistem yok olarak deerlendirilir (TSE 1996). ( 7 )Okul bahesinin en az 400 m ve renci bana 5 m alan decek ekilde olmas uygundur. Bahe daha kkse uygun deildir (TSE 1996)

70

( 8 )-

Babo hayvan ve ocuklarn aamayaca derecede duvarla evrili baheler evrili, olmayanlar evrili deil olarak deerlendirilir (TSE 1996; TSE 2000).

( 9 )-

Bahe zemininin girintili ve kntl olmamas, toz veya amur oluumuna yol amamas, gereksiz basamak, engel, havuz, beton bariyer, su tank vs. bulundurmamas uygundur. Bunlardan herhangi birinin olmas uygun deildir (TSE 1996).

( 10 )- plerin oyun alanndan uzak bir kede, kapal, koku karmayan ve sv aktmayan, haere ve kemirici remesine ve barnmasna imkan vermeyecek ekilde olmas uygundur. Bu koullardan herhangi birine uymuyorsa uygun deildir (TSE 1996). ( 11 )- Okul binasnn tek katl olmas uygundur. Daha fazla katl olmas uygun deildir (TSE 2000). ( 12 )- Okul binasnn duvar, yer ve tavanlarnn nem, ses ve sya kar yaltm salanm olmaldr (TSE 2000). ( 13 )- Okulda ana giri ve renci giriinin ayr olmas, kap geniliinin ise, en az 2 m olmas uygundur. Dierleri uygun deildir (TSE 2000). ( 14 )- Okul binasndaki koridorlarn, tek tarafl dersliklerde en az 210 cm, ift tarafl dersliklerde ise, en az 300 cm olmas uygundur. Daha dar olan koridorlar uygun deildir (TSE 2000). ( 15 )- Okulun zemin kaplamasnn mermer veya mozaik olmas, toz, haarat gibi etkenlerin birikimine ve remesine imkan vermeyen, kayma ve taklp dmelere yol amayan, kolay temizlenir, yanmaz maddeden yaplm olmas uygundur. Bunlarn herhangi birine uymuyorsa uygun deildir (TSE 1996). ( 16 )- Okulun merdiven geniliinin en az 140 cm, basamak yksekliinin en az 15 cm, basamak derinliinin en az 25 cm olmas uygundur. Bu koullar salamayan merdivenler uygun deildir (TSE 2000).

71

( 17 )- Okul merdivenlerinde en az 70 cm ykseklikte, iki yanda korkuluk olmas ve 200 cmden geni merdivenlerin ise, nc bir korkulukla ortadan ayrlmas uygundur. Korkuluklarn 70 cmden ksa olmas ve gerekli biimde ayrlmamas uygun deildir (TSE 2000). ( 18 )- Okul koridor duvarlarnn yerden 130 cm ykseklikteki blmnn yal boya ile boyanmas veya ykanabilir malzemeden yaplmas, tavana kadar olan blmnn ise plastik veya badana boya olmas, mat ve ak renkle boyanmas uygundur. Bu zelliklerin dndaki koridor duvarlar uygun deildir (TSE 1996; TSE 2000). ( 19 )- Okullarda aydnlatma 200 lks iddetinde ampullerle ve amaca uygun olarak yaplyorsa aydnlatma iyi, daha dk lkse sahip ampuller kullanlyorsa aydnlatma kt olarak deerlendirilir (TSE 2000). ( 20 )- Okul tabi olarak havalandrlyorsa ve okulda kt koku yoksa havalandrma iyi, kt koku varsa havalandrma kt olarak deerlendirilir (TSE 1996; TSE 2000). ( 21 )- Snflardaki pencerelerin rencilerin oturma dzenine gre sol tarafta bulunacak ekilde olmas uygundur. Bunun dndakiler uygun deildir (TSE 1996). ( 22 )- Snflarn uzunluunun en az 9 m, geniliinin en az 6 m, yksekliinin en az 3,5 m olmas uygundur. Bu deerlerin altndaki deerler uygun deildir (TSE 2000). ( 23 )-Snf duvarlarnn canl ve sakin renklerde boyanm olmas uygundur. Bunun dndakiler uygun deildir (TSE 2000). ( 24 )- Pencerelerin yerden ortalama 120 cm ykseklikte ve tavana yakn bir mesafeye kadar olmas uygundur. Bu snrlarn dndakiler uygun deildir (TSE 1996). ( 25 )- st katlardaki pencerelerde korkuluk bulunmaldr (TSE 1996). ( 26 )- Snf kaplarnn da doru almas uygundur. Bunun dndakiler uygun deildir (TSE 1996; TSE 2000).

72

( 27 )- Snf kaplarnn en az 90 cm geniliinde olmas ve n sra ile yaz tahtas arasnda bulunmas uygundur. Bunun dndakiler uygun deildir (TSE 2000). ( 28 )- Yaz tahtasnn n sradan en az 2 m, son sradan ise en fazla 9m uzaklkta olmas uygundur. Yaz tahtasnn daha yakn veya uzak mesafede bulunmas uygun deildir (TSE 2000). ( 29 )- Yaz tahtasnda tahta kalemi veya tozsuz tebeir kullanlmas uygundur. Bunun dndakiler uygun deildir (TSE 1996; TSE 2000). ( 30 )- p kutularnn kapakl ve iine poet geirilmi olmas uygundur. Bunun dndakiler uygun deildir (TSE 1996). ( 31 )- Snflarn scaklnn ortalama 20 C olmas uygundur. Bunun dndaki scaklklar uygun deildir (TSE 2000). ( 32 )- renci sralarnn, ayaklar yere deecek ve yaz tahtas kolaylkla grlebilecek ekilde, dizlerin rahat hareket ettirilebilecei, temiz, przsz ve cilal olmas, tek veya iki kiilik sralarn bulunmas uygundur. Bu artlara uymayan sralar uygun deildir (TSE 1996; TSE 2000). ( 33 )- Her snfta en fazla 40 renci olmas uygundur. Daha fazla olmas uygun deildir (TSE 2000). ( 34 )- Snflarda her renciye en az 2 m alan dmesi uygundur. Daha az alan dmesi uygun deildir (TSE 1996). ( 35 )-Okullarda be erkek retmen iin bir tuvalet kabini, bir pisuar; iki bayan retmen iin bir tuvalet kabini bulunmas yeterlidir. Daha az sayda tuvalet kabini varsa ya da retmenler iin tuvalet yoksa yetersizdir (TSE 2000). ( 36 )- Her katta kz ve erkek renci tuvaleti bulunmaldr (TSE 2000). ( 37 )- Okullarda 20 kz renci iin bir tuvalet kabini; 25 erkek renci iin bir tuvalet kabini ve her 15 erkek renci iin bir pisuar bulunmas yeterlidir. Daha az sayda tuvalet kabini varsa yetersizdir (TSE 2000).

73

( 38 )- Pisuarlarn en az 50 cm aralklarla yerletirilmi ve aralarnda en az 120 cm yksekliinde blmeler bulunmas uygundur. Daha ksa mesafelerle yerletirilmesi ve aralarnda blmelerin bulunmamas uygun deildir (TSE 1996). ( 39 )- Tuvaletlerin bakml, temiz grnml olmas, kt kokmamas; tuvaletlerde sabun, lavabo ve alr durumda sifon bulunmas ve her kabinde bir p kutusu ile bir ask bulunmas uygundur. Tuvaletler bu artlardan en az birine uymuyorsa uygun deildir (TSE 1996). ( 40 )- Her drt kz ve iki erkek kabini iin bir lavabo olmas yeterlidir. Daha az sayda lavabo olmas yetersiz olarak deerlendirilir (TSE 2000). ( 41 )- Tuvaletlerin kanalizasyona bal olmas uygundur. Dierleri uygun deildir (TSE 2000). ( 42 )- Okuldaki su kaynann ebeke suyu olmas uygundur. Dier su kaynaklar uygun deildir (TSE 2000). ( 43 )- Okulun iklim artlar, maliyet, yakt salama ve dier teknik durumlara gre soba, kalorifer, scak hava veya panel sisteminden herhangi biri ile stlmas uygundur. Eer soba ile stlyorsa, soba temizliinin ve bacalarn yllk bakmnn yaplmas uygundur. Bu kritere uymayan stma yntemleri uygun deildir (TSE 1996; TSE 2000). ( 44 )- Okulda biriken plerin gnlk olarak toplanp, okuldan uzaklatrlmas uygundur. Bu ilemin daha az sklkta yaplmas uygun deildir (TSE 1996).

74

EK-3 S VAS L MERKEZ NDE BULUNAN LKRET M OKULLARININ L STES 1. 100. Yl lkretim Okulu 2. 27 Haziran lkretim Okulu 3. 60. Yl lkretim Okulu 4. 75. Yl zel dare lkretim Okulu 5. 80. Yl lkretim Okulu 6. Abdulvahabigazi lkretim Okulu 7. Ahmet Trkseven lkretim Okulu 8. Alparslan lkretim Okulu 9. Anadolu Seluk lkretim Okulu 10. Ak Veysel lkretim Okulu 11. Atatrk lkretim Okulu 12. Baretmen Atatrk lkretim Okulu 13. Behrampaa lkretim Okulu 14. Cebeciolu lkretim Okulu 15. Celal Bayar lkretim Okulu 16. Cumhuriyet lkretim Okulu 17. Cumhuriyet niversitesi lkretim Okulu 18. ayboyu lkretim Okulu 19. Daniment lkretim Okulu 20. Drt Eyll lkretim Okulu 21. Drt Eyll Kongresi lkretim Okulu 22. Dumlupnar lkretim Okulu 23. Elibey lkretim Okulu 24. Fatih lkretim Okulu 25. Fevzi Paa lkretim Okulu 26. Gazi Mustafa Kemal lkretim Okulu

75

27. Gazi Osman Paa lkretim Okulu 28. Gazi Paa lkretim Okulu 29. Gkebostan MKB 75.Yl lkretim Okulu 30. Halil Rfat Paa lkretim Okulu 31. Hasan Vardar lkretim Okulu 32. nn lkretim Okulu 33. stiklal lkretim Okulu 34. zzettin Keykavus lkretim Okulu 35. Kad Burhanettin lkretim Okulu 36. Kanuni lkretim Okulu 37. Karyaka lkretim Okulu 38. Kazm Karabekir lkretim Okulu 39. Klavuz MKB 75.Yl lkretim Okulu 40. Klarslan lkretim Okulu 41. Kzlrmak lkretim Okulu 42. Kongre lkretim Okulu 43. Ltfi Fikret Tuncel lkretim Okulu 44. Mehmet Akif lkretim Okulu 45. Mehmetik lkretim Okulu 46. Mimar Sinan lkretim Okulu 47. Muzaffer Sarszen lkretim Okulu 48. Namk Kemal lkretim Okulu 49. retmenler lkretim Okulu 50. zel Baar lkretim Okulu 51. zel dare lkretim Okulu 52. zel Mahir Sevim zduman lkretim Okulu 53. zel Sultan Murat lkretim Okulu 54. Rauf Orbay lkretim Okulu 55. Recep Handan lkretim Okulu 56. Reat emsettin Sirer lkretim Okulu 57. Reit Akif Paa lkretim Okulu

76

58. Seluk lkretim Okulu 59. Sleyman Demirel lkretim Okulu 60. Sleyman Sami Kepenek lkretim Okulu 61. ehit Cneyt Erkan lkretim Okulu 62. ehit Hamit Kandur lkretim Okulu 63. lk lkretim Okulu 64. Vakfbank lkretim Okulu 65. Vali Aydn Gl lkretim Okulu 66. Vali Bekir Aksoy lkretim Okulu 67. Vali Ltfullah Bilgin lkretim Okulu 68. Vali Muammerbey lkretim Okulu 69. Vali Reit Paa lkretim Okulu 70. Yavuz Selim lkretim Okulu 71. Yunus Emre lkretim Okulu 72. Ziya Gkalp lkretim Okulu

77