PIR SULTAN ABDAL

Pir Sultan Abdal Pr Sultan Abdal'in yasami zerine, yazili kaynaklarda pek bilgi yoktur. Dogum lm yillari bile bilinmiyor. Yasami zerine bilgiler, genellikle, kendi siirlerinden, halk sylentilerinden, kusaktan kusaga anlatilagelen menkibelerden, bir de yakinlarinin ya da baska ozanlarin onu anlatan siirlerinden ikarilir. Gene de bu yollardan epeyce bilgi edinilmistir, nk Pr Sultan, baglandigi tarikatin din anlayisini, dnya grsn yansitmakta ya da derinlestirmek iin soyut siirler yazan bir sanati degildir, dogrudan dogruya basindan geenleri, kavgasini, zlemlerini, katlandigi acilari, yasaminin trl ynlerini yansitan somut siirler yazmistir. Siirlerden, halk sylentilerinden ikarilan bilgilere gre, Pr Sultan Sivas'in Yildizeli ilesinin irir Bucagina bagli Banaz kynde dogmustur. Yildizdagi eteklerinde, irir'a kirk sekiz kilometre uzaklikta, denizden bin yediyz metre yksekte, ogu tek katli kerpi evleri,soguktankorunmak iin yari yariyariya topraga gml bir ky.. Banaz'da bugn de Pr Sultan'in oldugu sylenen bir ev, nnde sairin yasadigi dnemden kaldigina inanilan bir sgt agaci, agacin altinda, assinin ucuna takip Horasan'dan getirildigine inanilan bir degirmen tasi vardir. Pr Sultan yaz aylarinin gzel havalarinda bu tasin stne oturup karisiyla sohbet edermis. Kyller bu evi, agaci, tasi kutsal sayarlar. Kizinin yaktigi agitta uzun boyluluguna, biimliligine deginilen sairin asil adi, siirlerinde belirttigine gre, Haydar'dir. Bir yerde soyunun Yemen'li oldugunu, bir yerde Peygamber'in z torunu oldugunu syler, bir yerde de Imam Zeynel-bidin'den "Zeynel dedem" diye sz eder. Uzmanlara gre, Pr Sultan'in bu szleri sylemesinin nedeni halk zerindeki etkisini arttirmak iindir. Muhammed peygamber soyundan geldiklerini, "seyyid"liklerini ileri srmek tarikat ululari arasinda bir gelenektir. Genel kani, sairin Iran'in dogusundaki Trk yurdu Horasan'dan, nce Iran Azerbeycani'ndaki Hoy kasabasina, oradan da Anadolu'ya gp Sivas'a yerlesen bir Trkmen soyundan geldigi yolundadir. ocuklugu obanlikla geen Pr Sultan'in okuma yazma bildigi anlasiliyor, ama bilgin bir kisi oldugu sylenemez. Tekke egitimi erevesinde kalmistir. Halifeler tarihini, peygamber menkibelerini, evliya menkibelerini, tarikat kurallarini, Yunus Emre'yi,Haty'yi bilir. Bunlar disinda, aginin bilimleriyleilgilenmedigi gibi, divan edebiyati ile de

ilgilenmemistir. Siirlerinde Yunan mitolojisinin, Iran mitolojisinin izleri pek yoktur. Ayrica, genel olarakbtn tarikatlarin kaynaklandigi Tasavvuf felsefesinin yksek konularina da girmez. Sylentiye gre, Pr Sultan'in oglu, bir kizi varmis. ogullarindan Seyyit Ali Banaz kynn st yanindaki am korusunda,Pr Muhammed Tokat'in Daduk Kynde, Er Gaib de Dersim'de gmlymsler. Adi Sanem olan kizinin Pr Sultan asildigi zaman syledigi agit ok nldr. Bazi uzmanlar bu agiti Sanem'in agzindan bir tarikat ozaninin yazmis olabilecegini belirtirler. Pr Muhammmed ise babasi gibi sairdir. Delikanli ikenattan dserek ldg, Pr Sultan'in "Allah verdiginialmaz dediler / Bana verdigini aldi n'eyleyim" derken bu olaya degindigisylenir. Siirlerinden uzun yasadigi, ok ocugu bulundugu aika anlasilan sairin, sagliginda iki ogul acisi grms oldugunu ileri srenler de vardir. Pr Sultan Bektas tarikatindandir. Tarikata girme arkadasi, yani musaibi, Ali Baba'dir. Baglandigi tekkenin pri ise, Ahmet Yesev'nin Anadolu'ya gnderdigi dervislerden Koyun Babanin tekkesinde, Bektasligin kurucusu Haci Bektas Veli'nin tekkesinde posta oturmus, yani en st makamlara getirilmis Seyh Hasan'dir. Pr Sultan, baglandigi tarikata yalniz dinsel nder degil, devlet baskani olarak da grlen Iran Sahlari adina, Anadolu halkini Osmanlilar'a karsi kiskirttigi,ayaklanmaya agirdigi, belki de bir ayaklanmaya nclk ettigi iin, Sivas Valisi Hizir Pasa'nin emriyle tutuklanmis, yolundan dnmeyecegi anlasilinca da asilmistir. Sylentiye gre, asildigi yer Sivas'da eskiden Keibulan adini tasiyan, sonra uzun sre Daragaci diye anilan, simdi ise Kepeli denilen yerdir. Bugn Sanayi arsisi'nin karsisinda Mal Pazari olarak kullanilan bu alanin Gazhane bitisiginde, sira sgtlerin bitiminde bulunan, boyu bes metre, eni bir metreden fazla, bakimsiz toprak yigini onun mezaridir. stndeki moloz taslar, asilmasi sirasinda Hizir Pasa'nin emriyle halkin attigi taslardir. Mezarinin, bir menkibeye gre Erdebil'de, Bektas gelenegine gre de Merzifon'da oldugu sylenir. Daha baska sylentiler de vardir, ama gerege en yakin grnen sylenti asildigi yere gmldg, yakinlarinin, tarikat erlerinin, hkmet baskisi yznden lsn alip kyne bile gtremedikleridir. Siirlerinden, halk sylentilerinden ikarilan bu daginik bilgileri degerlendirebilmek iin, nce, Pr Sultan'in ne zaman yasadigini saptamak gerekir . NE ZAMAN YASADIGI Uzmanlar "Yrys eyledi Urum stne" diye baslayan siirindeki szlerine bakarak, Pr Sultan Abdal'in Sah Tahmasbzamaninda

yasadigini sylyorlar. Bu siirinde syle szlervar: Aslini sorarsan Sah'in ogludur (...) Koca Haydar Sah-i cihan torunu Ali nesli gzel imam geliyor " Koca Haydar Sah-i cihan" diye anilan, Sah Ismail'in babasi Seyh Haydar'dir. "Sah" diye anilan ise, Akkoyunlu Devleti'ni yikip Safevogullari Devleti'ni kurarak S mezhebi baskanligi ile devlet baskanligini birlestiren, Sah Ismail'in kendisidir. Seyh Haydar'in torunu, Sah Ismail'in oglu da Sah Tahmasb'dir. Sah Tahmasb'in saltanat dneminin (1524-1578) byk bir blm, Kanun Sultan Sleyman'in saltanat dnemine (15201566) rastlar. Bu iki hkmdar gemisteki aci olaylar yznden, uzun sre lkeleri arasinda barisi saglayamamislar, Iranlilar ile Osmanlilar, 1534'den 1554'e kadar, tam yirmi yili anlasmazliklar, atismalar, savaslarla geirmislerdir. Kanun Sultan Sleyman 1534'de yaptigi dogu seferinde, Iranlilar'in elinde bulunan Bagdat'i Osmanli topraklarina katmis, Sah Tahmasb 1548'de Anadolu'ya girerek Kemah'a kadar ilerlemis, 1552'de Ercis, Ahlat kalelerini geri almistir. Pr Sultan'in siirlerindeki olaylarin Sah Tahmasb dnemindekiolaylara uymasi, daha sonraki Iran sahlarinin Anadolu zerine "yrys eylemis" olmalari, bazi uzmanlarin kesin konusmalarina, sairin bu dnemde yasadigindan sphe edilemeyecegini sylemelerine yol aar. Oysa bu dnemde Sivas'da valilik etmis bir Hizir Pasa yok, ama 1552'de Kstendil, 1554'de Sam, 1560'da Bagdat beylerbeyliklerinde bulunmusbir Hizir Pasa var. Uzmanlar 1567'de len bu Hizir Pasa'nin, Bagdat'agiderken, Sivas'a ugrayip oradaki ayaklanmayi bastirmis olabilecegini sylyor. Bu grs dogruysa, Pr Sultan 1560'da asilmis demektir. Pr Sultan'in dili on altinci yzyilin ikinci yarisinin dilidir, diyen bazi uzmanlar ise sairin 1560'da asilmis olabilecegini kabul etmiyorlar. Onlar halk sylentisini degerlendirerek baska bir yoldan gidiyor, Sivas'da valilik etmis Hizir Pasa'yi ariyorlar. Sofi Aziz Mahmut Hdyi Efendi'nin I. Ahmed'e yazdigi bir mektupta, Alevler ile Seyh Bedreddin'e bagli olanlari iyi taniyan, onlarla ugrasmasinin bilen bir Hizir Pasa'dan sz ediliyor. Belgenin ilgili bulundugu dnemde ise iki Hizir Pasa yasamis. Birinin zellikleri syle: Deli Hizir Pasa, Van Beylerbeyi (1582), Kars Beylerbeyi olarak Iran seferine katilma (1587), Erzurum Beylerbeyi (1588), Sivas Valisi (1588), Diyarbakir Valisi (1589), gene Sivas Valisi (1590), Tuna Muhafizi (1602), Budin Muhafizi (1605), lm (1607).

Pr Sultan'i astiranin Sivas Valisi Deli Hizir Pasa oldugunu syleyen uzmanlarin grs dogruysa, sairin lm 1588'de, ya da 1590'dan sonradir. Gene uzmanlara gre, Pr Sultan 1534'de Bagdat'in Osmanlilar'a geisi zerine, Iran Sahina, Gzel Sah'im ok yerlerden grnr Asli nedir niye verdin Bagdat'i diye siir yazmistir. 1534 ile 1590 arasinda 56 yil var. Pr Sultanbu siiri yazdiginda, diyelim 20 yasindaysa, 76 yasinda lms olur. Byle uzun bir mr srdg kabul edilirse, uzmanlar arasindaki grs ayriliklari da sona erebilir. nk bu uzun mre hem Pr Sultan'in siirlerindeki olaylara uygun dsen Sah Tahmasb dnemi, hem de Deli Hizir Pasa sigdirilabiliyor. Gene de bazi durumlarin aiklanmasi kolay degil. rnekse, Pr Sultan'in siirlerinde bir Alev ayaklanmasindan sz ediliyor,oysa Deli Hizir Pasa dneminde Sivas'da byle bir ayaklanma olmamis. Uzmanlar arasindaki grs ayriliklarinin tesinde, kesin olan sudur: Pr Sultan abdal on altinci yzyilda Anadolu'da, Sivasyresinde yasadi. KITAPLAR Pr Sultan abdal zerine ilk nemli alismayi 1929'da Sadettin Nzhet ERGUN yapmis, 105 siir yayimlayarak, sair zerine bilgiler verilmistir: XVII Asir Saz Sairlerinden Pr Sultan Abdal. Konuya ikinci nemli yaklasim Pertev Naili BORATAV ile Abdlbki GLPINARLI'nin birlikte hazirladiklari, 1943'de yayimlanan Pr Sultan Abdal adli kitaplar olmustur. Diger yayinlar: Pr Sultan Abdal,Abdlbki Glpinarli, Varlik Yayinevi Pr Sultan Abdal, Cevdet Kudret, Yeditepe Yayinevi Pr Sultan Abdal, Cahit ztelli, Milliyet Yayinevi Sabahattin Eyboglu'nun, lmnden nce hazirlayip bitiremeden biraktigi bir semeler kitabi, dostlarinca tamamlanip Cem Yayinlari arasinda basildi. SANATI Halkin benimsedigi, destan kahramani durumuna getirdigi sairlerin alinyazisini Pr Sultan da paylasmistir. Uzmanlar yazmalarda grdkleri ya da agizdan agiza srp gelen Pr Sultan siirlerinden hangilerinin gerekten onun oldugunu, hangilerinin onun adina baskalarinca sylendigini ayirmakta glk ekiyor,

aresiz kaliyorlar. Grnse bakilirsa, halkimiz Pr Sultan'in siirlerini ogaltma abasini gnmzde bile srdryor. On altinci yzyilda yazildigi bilinen bir yazmadaki, genellikle eski yazmalardaki Pr Sultan siirleriyle sonradan bulunanlar arasinda, gerek dil, gerek syleyis ynnden byk ayriliklar oldugu gerektir. Bu durumu gznnde tutan uzmanlar, Pr Sultan'in sanati zerine konusurken, zellikle eski yazmalardaki siirlerinden, onun syledigine kesin diye bakilan siirlerden yola ikiyorlar. Grsleri syle zetlenebilir: Pr Sultan Halk edebiyati geleneklerinden hi ayrilmamis, l, uyak, biim, dil, syleyis zellikleriyle, bir halk ozani grnmn hep srdrmstr. Siirleriin genellikle hece lsnn 11'li (4+4+3 ve 6+5) ya da 8'li (4+4 ve 5+3) kaliplariyla yazmis, arada 7'li kalibi da kullanmistir. Aruz lsyle siiri yoktur. Yalniz,gene heceyle yazdigi bir siirinde gazel dzenini denemistir. Bunun disinda siirleri hep drtlikler biimindedir, kosma ya da sema biiminde... ogu zaman yarim uyak kullanmis, ses azliginirediflerle giderme yoluna da sik sik basvurmustur. Siirlerinden Pr Sultan'in saza bagliligi aika anlasiliyor. Iyi bir algi ustasi oldugu da dsnlebilir. Konularini yalnizca dinsel inanlardan, mezhep ya da tarikat inanlarindan almamis, yasamin esitli ynleri zerine kesinlikle dindisi siirler de sylemistir. Tarikat siirlerinde ise, Ali, On Iki Imamgibi genel konularin yani sira, kendi kavgasini, yasadigi gnlerdekiatismalari, ayrintilariyla yansitmis olmasi ok ilgintir.Kurumsal konulara, rnekse Tasavvufun derin sorunlarina girmemis, yasamkarsisinda hep sonut, hep disa dnk kalmistir. Inanlarinin,kavgasininyilmakbilmez, szn sakinmaz bir propagandacisidir. Onun siirlerini okurken Anadolu'nun toplumsal tarihi zerine bilgiler ediniriz. devlet dzenini bozuklugunu, mezhep ayriligindan dogan i kavgalari, bu yzden Alevlere yapilan zulmleri, kadilarin haram yedigini, mftlerin yalan yanlis fetva verdigini, Siilerin karsilastigi glklerin Snn halktan degil, Snn Osmanli Devleti'nden geldigini greniriz. Alev Trkmenlerin, ynetimi durmadan bozulan, dinsel hosgrden uzaklasan Osmanlilar'dan nasil kopup, Mehd diye, kurtarici diye Iran Sahlarina sarildiklarini, siyasal kaygilara nasil ara edildiklerini grrz. Bu baglanisin altindaki aresizlikleri, giderek bu baglanisin yarattigi umut kirikliklarini sezeriz. Pr Sultan din disi konular islerken halk ozanlarinin kaliplasmis szlerini kullandigi gibi, zaman zaman bunlardan btnyle uzaklasmis ky yasamini tertemiz, katkisiz bir gzlem gcyle yansiyan siirler de sylemistir. Insan, hayvan, doga sevgisiyle

rlms siirler... Kullandigi dil aginin konusma dilidir. Yabanci szckler, din, mezhep, tasavvuf, tarikat araciligiyla yasadigi gnlerin konusma diline girdigi oranda onun siirlerine de girmistir. KAYNAK: MEHMET FUAT Pr Sultan Abdal-Yasami Sanati Kisiligi Yapitlari ve Tarih Ansiklopedisi Siirleri: BR DOST BULAMADIM

Seyyah olup u alemi gezerim Bir dost bulamadm gn akam oldu Kendi efkarmca okur yazarm Bir dost bulamadm gn akam oldu ki elim kalkmaz oldu dizimden Bilmem amelimden bilmem zmden Akttm kanl ya iki gzmden Bir dost bulamadm gn akam oldu Yine boraland dalarn ba Akttm gzmden kan ile ya Emaneti alr ol veren kii Bir dost bulamadm gn akam oldu Bozuk su cihann pergeri bozuk Yazktr u geen mre yazk Tkendi daneler kalmad azk Bir dost bulamadm gn akam oldu PR SULTAN'm eydr ummana dalam Gidenler gelmedi bir haber alam Abdal oldum ullar geydim bir zaman Bir dost bulamadm gn akam oldu

Dosttun Bir Gl Yaralar Beni u Kanl Zalmn Ettiyi ler Garip Blbl Gibi Beni Zareyler Yamur Gibi Yaar Talar Bama llede Dostun Bir Fiskesi Yaralar Beni Beni Beni Can Beni Beni Beni Dost Beni Beni Beni Dar Gnmde Dustum Dman Beli Oldu Bir Derdim Var di imdi El Oldu Ecel Ferman Boymuna Takld

Gerek Vura Gerek Asa lar Beni Beni Beni Can Beni Beni Beni Dost Beni Beni Beni Pir Sultan Abdalm Can Gye Almaz Haktan Emir Olmasa Rahmet Yamaz u Ellerin Ta Bana Hi Degmez llede Dostun Bir Tek Gl Yaralar Beni Beni Can Beni Beni Beni Dost Beni Beni Beni.

Bir Gzelin Aym Bir gzelin aym erenler Onun iin taa tutar el beni Gndz hayalimde gece dmde Kumdan kuma savuruyor yel beni Al gl olsam al gerdana taklsam Kemer olsam ince bele sarlsam Kle olsam pazarlarda satlsam Yarim deyi al sinene sar beni Abdal Pir Sultan'm gamzeler oktur Hezaran sinemde yaralar oktur Benim senden zge sevdiim yoktur nanmazsan git Allah'a sor beni

Derdim oktur
Derdim oktur hangisine yanaym Yine tazalendi yrek yaras Ben bu derde kande derman bulaym Meer ah elinden ola aresi Efendim efendim benim efendim Benim bu derdime derman efendim Trl donlar giyer glden naziktir Blbl cevreyleme gle yazktr ok hasretlik ektim barm eziktir Gle gle gelir canlar paresi Benim uzun boylu servi narm Yreime bir od dt yanarm Kblem sensin yzm sana dnerim Mihrabmdr kalarnn aras Didar ile muhabbete doyulmaz Muhabbetten kaan insan saylmaz Mnkir flemekle ra synmez

Tutuunca yanar akn ras Pir Sultan'm kat yksek uarsn Selamsz sabahsz gelir geeersin Dilber muhabbetten niin kaarsn Byle midir ilimizin tresi

Dnen Dnsn
Koyun beni hak akna yanaym Dnen dnsn ben dnmezem yolumdan Yolumdan dnp de mahrum mu kalaym Dnen dnsn ben dnmezem yolumdan Kadlar mftler te kement ite te haner ite Dnen dnsn ben fetva yazarsa boynum asarsa bam keserse dnmezem yolumdan

Bir gn maher olur divan kurulur Sulu susuz varsa orda bulunur Piri olmayanlar anda bilinir Dnen dnsn ben dnmezem yolumdan PR SULTAN'm ara kar nmz O da bizim ulumuzdur pirimiz Hakka teslim olsun garip canmz Dnen dnsn ben dnmezem yolumdan

(ilerde Devami gelecek)