T.C.

ERC YES N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS

YEN DNYA DZEN VE ORTADOU BALAMINDA HAMAS RGT

Tezi Hazrlayan Fatma TOMBAK

Tezi Yneten Yrd. Do. Dr. zen TOK

Tarih Ana Bilim Dal Yksek Lisans Tezi

Haziran 2006 KAYSER

II

III

NSZ Kreselleme olgusu, mekn mesafesini ortadan kaldrd gibi; btn insanlar, toplumlar ve devletleri dnya zerindeki oluumlardan mterek etkilenme srecine girdirerek kresel bir oluum, yaam tarz meydana getirmitir. Kreselleme, yerel pazar ve piyasalarn 18. yyda dnyaya almasyla byk atlmn yaparken 20. yyn sonlarna doru zellikle 1990 yllarnda dnyann tek kutuplu dzene girmesiyle kendi kark yapsn; deien ve gelien teknoloji, siyasal ve sosyo ekonomik oluumlar ile daha da kark hle getirmitir. Kreselleme kendi ierisindeki bu oluumunu, yaplanmasn sosyal, ekonomik ve siyasal salarken, dnya bu gelimelerden etkilenmitir. 11 Eyll 2001 olay ile terr, dnya gndemine damgasn vururken; kreselleme olgusunun etkisi ile terr olay da btn vahetkr yzyle tm dnyada hissedilmitir. Tarihi ok eski zamanlara kadar uzanan terr olay, 11 Eyll 2001 tarihinden sonra kresel bazda etkilenme sreci geirerek kresel terr olgusu kavramnn sorgulanma srecini balatmtr. Yeniden ekillenen dnyada Ortadou, ok eski alardan beri cazibe merkezi olup, etnik, din ve kltrel bakmdan farkl unsurlarn yer ald bir alan olurken, byk suyollar ve akarsu kaynaklar, yeralt ve yerst zenginlikleriyle byk gler iin gerek, jeostratejik gerekse de jeopolitik konumu bakmyla bu corafya, ekiciliini devam ettirmektedir. Etnik ve din unsurlarn yer ald, coraf bakmdan bu cazibe merkezi, kark bir yap gsterirken, slm arkasna almaya alan birok rgt de yine bu blgede kendi oluumunu gerekletirmitir. Hamas rgt de bu ereve dhilinde bir rgt olup, Ortadou Blgesinde varln srdrmektedir. Hamas rgtnn kurulu amacn ve hangi artlarda ortaya ktn, Ortadouda kimler tarafndan desteklendiini, terr rgt m yoksa bir hakl davada savunma

IV

rgt m olduunu, Yeni Dnya dzeni ierisindeki yerini, Ortadounun hassas durumunu da gz nne alarak deerlendirme yaplmtr. Bu deerlendirmeler almada iki blm halinde incelenmitir. I. blm Yeni Dnya Dzeni (Kreselleme) olgusunun dnya zerindeki deien dengeler nazarndaki etkilerini ve yeniden yaplanan sosyal, siyasal ve ekonomik dzenin insanlarda, toplumlarda ve devletlerde meydana getirdii yeni oluumlar iermektedir. II. blm de ise terr olgusunun temeli, yaps ve oluumu hakknda temel bilgiler verilip, terrn slmla olan ilikisi ve slmn temel yaps hakknda gerekli bilgileri terr balamnda deerlendirildikten sonra, nfusun byk ounluu Mslman olan bu corafya birok rgte ev sahiplii yaparak bu blgede hayat bulan bu rgtlerin slmla olan ilikisi, yine bu sahada yer alan Hamas rgtnn yaps, faaliyet alan ve kresel dzendeki yeri ve nemi irdelenerek, bu rgtn dnya dzenindeki bugnk mevcudiyetinden bahsedilmitir. Yeni Dnya dzeni, dnyay ekillendiren bir sre olup, gnmzde oluumunu ve yaplanmasn hl devam ettirmektedir. Yeni Dnya Dzeni, globalleme ve kreselleme ad altnda yaplanmasn devam ettirirken, her alanda yapt etkileri ile de gndemden dmemektedir. 11 Eyll 2001 olay ile damgasn etkili bir biimde gsteren terr olaylar, yeniden ekillenen dzenle daha da etkili hle gelirken, daha ksa zamanda istedii blgede hareket imkn bulmay da baarmtr. ok kltrl byk bir alanda bulunan Ortadou terr olaylarnn vuku bulduu bir alan olurken, terr ve slm olgusunun bu blge balamndaki birbirlerine etkileri ve iki olgu arasnda yer alan dier oluumlar deerlendirmeye tabi tutulmutur. Gndemdeki konumu ile bu kadar nemli olan kreselleme, terr ve slmn Hamas rgt ile olan ilikileri, nemi, mahiyeti hazrlanan Yksek Lisans Tezi ile sunulmutur. Yeni Dnya Dzeni ve Ortadou Balamnda Hamas rgt adl tez hazrlanrken ktphanelerden, internetten, gnlk Trke gazetelerden, haftalk ve aylk sreli yaynlardan, yine tez konumla ilgili yurtii ve yurtdnda yaynlanm kitap ve makale ile zenginletirilmi kaynaklarla konuya ynelik deerlendirme yaplmtr. Aratrma eserleri incelendikten sonra aratrma konusu ile bilgiler not edilmitir. Son aamada not

edilen filer bir deerlendirmeye tabi tutularak yazm aamasna geilmi ve Yksek Lisans Tezi tamamlanmtr. Yeni Dnya Dzeni ve Ortadou Balamnda Hamas rgt konulu almann yrtlmesi srasnda yardmlarn esirgemeyen danman hocam Yrd. Do. Dr. zen TOKa teekkr bir bor bilirim. Kez ktphanelerinden yararlanma frsat veren ve bilgilerinden istifade ettiim Prof. Dr. Mustafa KESK N Hocama ve Prof. Dr. Bayram BAYRAKTAR Hocama da teekkrlerimi sunuyorum.

Kayseri 2006

Fatma Tombak

VI

YEN DNYA DZEN VE ORTADOU BALAMINDA HAMAS RGT Fatma TOMBAK ZET Yeni Dnya Dzeni olarak adlandrlan Kreselleme; yeni bir olgu olmayp, balang sreci tarihin eski dnemlerine kadar uzamaktadr. Serbest piyasa ekonomisi, serbest dolam gibi ekonomik yaplanmalar kapsad gibi sosyal ve siyasal yaplanmalar da etki emberine dhil etmektedir. 11 Eyll 2001 olay ile terr btn dnyada ses getirirken, slmn orijinine, yapsna ve kimliine de zarar vermitir. Dnya konjonktrnde ok nemli bir yere sahip olan Ortadou Blgesi, din kimlik olarak byk ounlukla slm dinine mensup insanlar barndrmaktadr. Bulunduu konumu dolaysyla nemli bir alanda bulunan Ortadou Blgesinde slm ile badatrlan birok rgt faaliyet gstermektedir. Bu blgede faaliyet gsteren rgtlerden birisi de Hamas (Harekt almuqawama al slmia) ( slam Direni rgtdr.) rgtdr. Hamas rgt bir slm direni rgt olup Ortadouda kendi harekt alann korumaya alan, kendi snrlarn ve topraklarn koruma altna almak isteyen yapsn ve kimliini slmiyetle zdeletiren vatan savunma hareketinin direni rgt ile tekiltlandrlm biimidir. 2006 Ocak ayndan sonra kamuoyu tarafndan Filistin Devletini temsil edebilmek iin parlamentoya birinci parti olarak girmi olup siyas varln kabul ettirmitir. Anahtar Kelimeler: Kreselleme, Terrizm, Ortadou ve Hamas rgt

VII

THE NEW WORLD RULES and HAMAS ORGANISATION WITHIN THE MIDDLE EAST Fatma TOMBAK ABSTRACT The globalization named as new fact, the beginning process goes back to ancient times of history. As it involves the economical structures such as open market economy and free mobility, it also has the influence on social and political structures. While the terrorism has a widespread effect around the world by 11 th September, it has also injured the Islams origin, structure and identity. The Middle East region which takes an important part within the world scope, has been including mostly the members of Islam as a religious identity. There are several running organizations which are the members of Islam in Middle east region that has a jeostrategic location in the area. Hamas is an Islamic revival organization that tries to keep its activity within the borders of Middle East, desires to defend its borders and land, harmonizes its structure and identity with Islam in the point of uniting the revival organizasiton and the movement of motherland defence. It got its policy existence accepted, getting into the parliement as being the first party inorder to represent Palestinian state by the public after the election which held in January 2006. Key Words: Globalization, Terrorism, Middle East and Hamas Organisation

VIII

NDEK LER NSZ...................................................................................................................... III ZET......................................................................................................................... VI ABSTRACT .............................................................................................................VII NDEK LER ......................................................................................................VIII KISALTMALAR ..................................................................................................... XI G R .......................................................................................................................... 1

1. BLM 1. YEN DNYA DZEN ......................................................................................... 6 1.1. Kreselleme (Yeni Dnya Dzeni)............................................................ 6 1.1.1. Kresellemeye Yaklamlar........................................................... 9 1.1.1.1. Ar Kresellemeciler .................................................... 10 1.1.1.2. Kreselleme Kartlar .................................................... 10 1.1.1.3. Dnmcler................................................................... 11 1.1.2. Siyasal Kreselleme..................................................................... 11 1.1.3. Ekonomik Kreselleme ............................................................... 13 1.1.4. Kltrel Kreselleme................................................................... 15 1.2. Kreselleme Kaynaklar........................................................................... 18 1.2.1. Bilgi ve Teknolojinin Hzla Gelimesi.......................................... 20 1.2.2. Tek Kutuplu Dnya Dzeni .......................................................... 22 1.2.3. Tek Kutupun Dnyada Dinin Yansmalar .................................. 26 1.3. Kresellemenin Hangi Aamasndayz? .................................................. 28 1.4. Kresellemenin Sonular ........................................................................ 31

IX

1.4.1. Kreselleme le Oluan Evrensel Kltr Mekanizmas............... 33 1.4.2. Ulusal Kimliklerin Kresellemenin Etkisiyle Yeniden ekillenmesi................................................................................... 35 1.4.3. Ekonomik Dzenin Dnyada Byk Bir A Oluturmas ve Bu An Btn Dnya ve Ortadouya Etkisi.............................................. 36

2. BLM 2. KRESELLEMEN N ORTADOUYA YANSIMALARI.............................. 39 2.1. Ortadounun Sosyal, Siyasal, Ekonomik ve Kltrel Yaps .................. 39 2.1.1. slamn Byk ounlukla Bulunduu Alan Ortadou .............. 44 2.1.2. Byk Ortadou Projesi (BOP)..................................................... 46 2.2. slamn Temeli ve Terr ........................................................................... 47 2.2.1. Uygarlk Kimliinde slm ........................................................... 47 2.2.2. Yeniden Yaplanan Dnyada Bat ve slam Gerei .................... 53 2.3. 21. Yzyl Srecinde Terrn Tanmlanmas............................................ 58 2.3.1. Terr Olgusunun Temel Hedefi .................................................... 62 2.3.2. Terrizmin Nedenleri .................................................................... 62 2.3.2.1. Ekonomik Nedenleri ......................................................... 64 2.3.2.2. SosyoKltrel Nedenler.................................................. 65 2.4. Terrizmin Din Kimlik Kazanmas .......................................................... 68

3. BLM 3. ORTADOUDA SRA L F L ST N MESELES VE HAMAS RGT .... 71 3.1. Filistin, srail Srecinin Bugnk Konuma Geli Sebebi.......................... 71 3.2. Filistin Kurtulu rgt ve Hamas rgt ............................................... 74 3.3. Hamas rgtnn Kurulu Amac ........................................................... 80

3.4. Kresel Terrn Ortadouda Oluturduu Ortam ve Hamas rgtnn Konumu ..................................................................................................... 83 3.5. Kresel Terrn Hamas rgtne Etkileri .............................................. 85 3.6. Hamas rgtnn Bugnk Durumu ve Ortadouda 21. Yzyldaki Sre 87 SONU...................................................................................................................... 91 KAYNAKA ............................................................................................................ 93 D Z N ...................................................................................................................... 102 E K L E R................................................................................................................ 104 ZGEM ............................................................................................................ 110

XI

KISALTMALAR ABD SSCB s. FK C. HAMAS yy. NATO AB : Amerika Birleik Devletleri : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii : Sayfa : Filistin Kurtulu rgt : Cilt : slm Direni rgt (Harekt al-Muqawama al- slmia) : Yzyl : Kuzey Atlantik Pakt (North Atlantic Treaty of Organisation) : Avrupa Birlii

GR I. Konu: Buhar makinesinin sanayide kullanlmas, sanayi devriminin 18. yy. sonlarna doru temellerini atmas byk apl deiimin temellerini oluturmutur. Bu yeni gelimelere yol aarken, byk pazarlarn olumasnn da balangc olmutur. Bugn, 21. yy.n balangcnda bu byk pazarlarn hzl geliimi, kendi kark yapsnn genilemesi, iletiim ve biliim devriminin de hzla genileyip, byk bir a meydana getirmesi yeni dnya dzeni ad verilen kreselleme olgusunu meydana getirmitir. Yeni Dnya Dzeni olarak adlandrlan kreselleme serbest d ticaret, serbest dolam, serbest piyasa ekonomisi gibi ekonomik oluumlarn gelimesine byk frsat tannmasnn yan sra, tek tip yaam tarz sunmas: ayn iecek, ayn yiyecek vb. Gibi kltrel hareketleri ile ulus-st birliklerin oluumu ve ulus-devlet modelinin sorgulanmas gibi siyasal hareketleri de beraberinde getirmitir1. 11 Eyll 2001 ile terr, byk ses getirip dnyaya korku salarken, teknoloji ve iletiimin son yirmi ylda ataa gemesi, bilgisayar ve telefonun hayatmzn ayrlmaz paras olmas, terr de uluslar aras boyuta tamtr. 11 Eyll 2001 olay ile terr dnya gndemine damgasn vururken, slm terrn var olup olmadn, terrn; kimliini, anlayn, kendi ierisindeki var olu sebebini sorgulayan birok etkeni, farkl disiplinler ierisinde, farkl bir bak as ile incelenmesini salayan derin ve zt sylemleri de beraberinde getirmitir. Kreselleen dnyada, Ortadou, etnik, din ve kltrel bakmdan kark bir yap arz ederken, zengin yeralt ve yerst kaynaklarna sahip olan bu alan, jeostratejik ve jeopolitik mahiyette zel bir yap arz etmektedir. Bu kark yapnn ierisinde, kurucular Mslman olan birok rgt de faaliyet gstermektedir. Bu rgtlerden birisi de Hamas rgt olup, Hamasn; temellerini, hedeflerini Ortadoudaki yaplanmasn, kresel terr ekseninde mevcudiyetini incelerken, Yeni Dnya Dzeni ve Ortadou Balamnda Hamas rgt adl tezde, kresellemenin meydana getirdii farkl oluumlarn, dnya zerindeki mevcudiyeti incelenmeye allmtr. Zaten var olan
1

F. Fuat Keyman; Ali Yaar Sarbay; Kreselleme, Toplum ve slm, (Der.: E. Fuat Keyman, Ali Yaar Sarbay), Vadi Yaynlar, Konya 1998, s.98.

terrn, 20. yy.n son eyreinde dnyay etkisi altna almaya balayan kreselleme olgusuyla nasl ivme kazanp; slmda var olmayan terrn, slmla nasl ekillendirilip belirli bir formata sokulduu incelenmitir2. Hamas rgt de bu balamda deerlendirmeye tabi tutulmutur. II. Ama: Her geen gn dnyaya daha da hkim olmaya balayan kreselleme, artan bir ivme ile siyasal, kltrel ve ekonomik ynden btn dnyay etkisi altna almaya devam etmektedir. Kreselleme: serbest piyasa ekonomisini n plana karp, ok uluslu irketlerin hegemonyasn salarken, uluslararas platformda rekabet artlarn tetikleyen, ulusdevlet ve sendikalarn piyasaya mdahalesini azaltan bir ilevsellikle beraber, gelien teknoloji sarmal ile btn dnyay minimize eden evrensel bir var olma abas gtmektedir. Hemen hemen yirmi yldr bu sreci yaayan bu kk kre, daha da klme savanda mevcut hzn deitirmeden; siyasal, toplumsal ve tarih oluumlar birbirinden farkllk arz eden, uluslarn ya da ulusdevletlerin ayn model ve ablonla bir potada eritilmesi iin, kendi dzlemi ierisinde, sonular birbirinin ayns olan denklemleri de hazrlamaktadr. Bununla birlikte oluum artlarn bazen kendi hazrlam, bazen de hazrlatlmak zorunda braklm, uluslarn, devletlerin, ulusdevletlerin ve devletiklerin kendi sistematii iinde, hz durdurulamayan bu oluuma gsterdikleri tepkide farkl olacaktr. Bu tepkiler; farkl zamanlarda, farkl yerlerde, farkl ahslar ve gruplar tarafndan gsterilirken, bu reaksiyonlarn salad krzarar yansmas da deiecektir 3. 18. yy.da, buhar makinesinin ngilterede sanayide kullanlmas, kol gcnn getirdii zorluklar bertaraf ederken, sanayi devriminin yaplanmasnn da kn oluturmutur. Bu gelime, 19. yy.da ki yeni gelimelere yol aarken, dnya pazarnn daha kark bir yap arz etmesini de salamtr. 17. yy.dan beri ngiltere, d ticaretini, smrge alanlarn kapsayacak ekilde bir politika izlemitir. Ne var ki

Tark Ali; Fundamentalistler atmas, Hal Seferleri Cihadlar ve Modernite, (ev.: Abdullah Ylmaz), Everest Yaynlar, stanbul 2002, s.179. 3 Edward Said; Oryantalizm: Smrgeciliin Kesit Yolu, (ev.: Nezih Uzel), Pnar Yaynlar, stanbul 1998, s.68.

20. yy.n da balar ngilteresi dnyaya tek hkim g deildi. Bu zaman diliminde ngiltere btn isteklerini dnyaya kabul ettirecek bir erk sahibi deildi. Almanya, Fransa, ABD ve arlk Rusyasn Uzak Dou'daki savata yenen Japonya gibi, eit gce sahip devletlerin dnya sahnesine kmasyla, emperyalizm olarak nitelendirilen olgu, ekonomik ve siyasal olarak hemen hemen eit erke sahip bu devletler tarafndan kontrol edilmeye balanmt4. Byle bir aamadan geen Kreselleme: serbest piyasa ekonomisi, serbest d

ticaret, serbest sermaye hareketleri gibi ekonomik boyutlarnn yan sra, kltrel tabandaki hareketler ile siyasal tabandaki ulusdevlet kavramnn sorgulanmas ve ulus st birliklerin oluumu gibi birok biimlenmeyi de beraberinde getirmitir. Kendi ierisindeki bu hzl oluumun etkilerini; gelimi, yargelimi ve gelimemi lkelerde fakl hissettirmi ve hissettirmektedir. Kresellemenin egemenliini srdrd 21. yy.da, tezimin ana konusunu oluturan yansmalardan bir tanesi de hi kukusuz rgt boyutudur. 11 Eyll 2001 olay, uluslararas politika ve hukuk asndan yaratt mulkln yan sra, terre ahlk ve siyas ierii tanmlanamayan ideolojik bir boyut da getirmitir. Terr olgusunu da kendi i ve d dinamiklerinde sarslmaz bir mekanizma haline dntrmtr. Dnya yzndeki herhangi bir blgenin, herhangi bir zaman diliminde, terr faaliyetlerine maruz kalabileceini gsterirken, bu marjinal eylemlere kar alnan tedbirlerde marjinal bir yap arz etmeye balamtr. Nitelik olarak, terr ile sava arasndaki izgi kaybolmu, belirsiz hle gelmitir. dman kavramn da bulanklatrmtr5. 11 Eyllde, slmn radikal saldr ile gndeme gelmesi, slmn temel anlayna, ruhuna zarar verici sylemleri de beraberinde getirmitir. Aslnda slm, silim ve selam kelimelerinden gelmektedir. Silim bar, selam ise esenlik ve mutluluk anlamna gelmektedir. slmn z btn sevgileri, btn hmanistik deerleri kapsamaktadr. slmda ne terr, ne de ktlk vardr. slmn zndeki hmanistik anlay ve
4 5

Dmann da net olarak

tanmlanamamas ve onun dhil - haric olup olmadnn bilinememesi, i ve d

Glten Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet / Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul 1994, s.78. Zht Arslan; 11 Eylln teki Yz, Leviathann Dn, DouBat Dergisi, Say:20, C.11, stanbul 2002, s.85.

medeniyet 11 Eyll 2001 olay ile beraber slmiyetin dnyadaki bu imajn zedeleyici nitelik kazanm ve slmla badatrlamayacak terrn de yeniden tanmlanmasn ve anlamlandrlmasn gndeme getirmitir. amtr6. Jeopolitik ve jeostratejik bakmdan byk bir nem tayan Ortadou, slm iinde byk bir nem arz etmektedir. Bugn, Ortadounun snrlar ve alan znel boyut sergilerken; Ortadou, slmn byk kitlelere hitap ettii, etnik ve kltrel yaplar farllk arz eden bir yap oluturmaktadr. Kltrel eitlilik gsteren Ortadou, yaamsal zenginliklerin de bir ksmana ev sahiplii yapmaktadr. Kltrel, tarih ve etnik dokusunun bu kadar geni bir yap arz ettii Ortadou, Mslmanlarn kurduu birok rgte de ev sahiplii yapmaktadr. Hamas rgt de bu rgtlerden biri olup, bu rgtn alm (Harakt al Muqawama al slma), ngilizcesi ( slmc Resistance Movement) slm Direni Hareketidir. Hamas rgtnn kurulmasndaki temel hedef noktalar, Ortadounun mevcut durumu ve slm unsurlar n plana karan bu tarz rgtlerin kkeni ve amalar yeni dnya dzeni erevesinde deerlendirilerek, terr ve kreselleme boyutunda yeni bir bak as getirilmek istenmitir7. III. nem: Kreselleme, dnyann 20. yy.n ikinci yarsn, kendi iklimi altna alrken, bu yeni oluum 1980 sonlarnda serbest piyasa ekonomisi, liberal politikalar, parann hzl bir ekilde ak, ticaretin ulusal deil, uluslar aras yatrmlarda byk rol oynamas ok uluslu irketlerin dnya piyasalarna hkim olmas bu olgunun dnya zerindeki var oluunu perinletirmitir. 1990 ylnda souk sava dneminin sona ermesinden sonra Tek Kutuplu Dnya dnya zerinde daha karmak, tanmlanmas daha zor oluumlar meydana getirmitir. Souk sava dneminde var olan ABD, Sovyet Rusya atmas, yerini belirsiz bir dmana brakarak; dnya yeni bir yaplanma srecine girmitir. ABD bu yaplanma srecinde dnyann liderlii konumuna geerek, kendi ekseni dorultusunda btn karlarn gzetmektedir.
6

slmn ve terrn; temelinin, siyasal

ieriinin ve hedeflerinin, sosyolojik ve hukuksal bazda yeniden incelenmesine yol

Willis Herman; Kresel Zihniyet Deiimi, (Dnce Tarznda Yeni a Devrimi), (ev.: Muhammed eviker), z Yayn, stanbul 2002, s.35. 7 Emin Demirel; Dnyada Terr, IQ Yayn, stanbul 2000, s.51.

Kreselleme srecini yaayan btn toplumlar ve devletler, dnyadaki bu oluumu ister kabul etsinler ister etmesinler, bu oluumun iinde az ya da ok yer almaktadrlar. 11 Eyll 2001 olayndan sonra btn dnyay etkisi altna alan terr, artk sadece terr ile anlan ve tanmlanan blgelerde deil; dnyann bugn lideri konumundaki lkelerde de meydana gelerek; terr olgusuna btn blgeleri ve meknlar dhil etmitir8. Dnya zerinde etnik, din, kltrel ve jeopolitik ynyle olduka zel bir alanda yer alan Ortadou, terr olaylarnn ska meydana geldii bir alan olduu gibi, Ortadou ayn zamanda slma inanan insanlarn bulunduu corafya konumundadr. Ortadouda bu iki olgunun yer almas, bu iki olguyu beraber anlamlandrma yoluna gitmitir. znde bar, mutluluk ve esenlik olan slm, terr ile ayn dzlemde yer almazken, slmn znde terr ve terr ieren sylemler yoktur. eitli kimliklere sahip toplum ve devletlerin yer ald Ortadou, bu zellii dolays ile yine bu alanda farkl kimliklere ait rgtlerin var olmasna zemin hazrlamtr. Hamas rgt de Ortadouda mevcut olan rgtlerden biri olup, bu ok kltrl, sosyal yaps eitlilik gsteren alanda varln devam ettiren rgtlerden birisidir.

Asaf Hseyin; Ortadouda Devlet ve Terr, Pnar Yayn, stanbul 2001, s.76.

1. BLM 1. YEN DNYA DZEN 1.1. Kreselleme (Yeni Dnya Dzeni) ngilizce kkenli bir kelime olup, kreselleme; yerkrenin hepsini kapsayan, yer kre iinde yer alanlar anlamna gelmektedir. Globe szc fiziksel bir ekli tanmlayarak dnya, yerkre anlamna gelmektedir. Kreselleme, globalizm kelimesinin Trke karldr. Kresel kelimesi btn dnyay kapsayan btn yerkreyi iine alan bir anlam da tamaktadr. 20. yzyln ikinci yarsndan sonra hemen hemen btn dnyada kullanlmaya balamtr9. Kreselleme, tek bir kavram ifade etmekten veya duraan bir sreci tanmlamaktan ziyade, kiiler ve toplumlar arasndaki etkileimin; iktisad, siyas, teknolojik, hukuk, asker, kltrel ve evresel alanlaryla ilgili olarak birden fazla olguyu iine alan bir oluumdur10. Kreselleme srecinin ortaya kmasnda ve hzlanmasnda teknolojik gelimeler, bilgi ekonomisinin ne kmas, dnyada yaanan neoliberal politikalarn ykselii, ok uluslu sermayenin dnya pazarlarna yayl byk nem tarken; bu oluumlarn varl kreselleme srecinin yaanmasna ivme kazandrmtr11. Dnyann neresinde olursa olsun bugn, yaanan bir olgu olarak karmza kan kreselleme, ekonomik, sosyal ve siyasal btn deerlendirmelerde anahtar bir kavram olarak kendini gstermektedir. Kavram olarak sadece sosyopolitik zmlemelerde deil; sinema sektrnden, mzikteki yeni akmlara, sanattan edebiyata, insanlarn
9

Herman; Kresel Zihniyet Deiimi , s.9. Glten Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla Trkiye Ekonomisi: Birinci Kresellemeden kinci Kresellemeye, Altn Kitaplar Yayn, stanbul 1999, s.24. 11 Kadir Kodemir; Kreselleme Koordinatlar Okumak, tken Yayn, stanbul 2002, s.15.
10

tketim alkanlklarndan yedikleri yemeklere, kiisel tepki ve davranlara kadar, insanlarn 21. yy. ierisindeki tutumlarn, btn kltrel dokularn derinlemesine etkilemitir. Bu mahiyette kreselleme, yaamn var olduu her alana szmtr12. zellikle son yirmi yldr, Kreselleme kazand n sayesinde pek ok sorunun analizinde zmsel bir kuram olarak birok kii tarafndan kullanlmaktadr. Bu balamda, yerel addedilen birok sorun da artk birer dnya sorunu haline gelme yolundadr. yle ki, gnmz dnyasnda, bir lkede cereyan eden olaylar d etkilerden yahut dnyann her hangi bir blgesinde meydana gelen deime ve gelimelerden ayrt ederek dnmek hemen hemen imknsz hle gelmitir13. Kreselleme, ideolojik adan deerlendirildiinde, kapitalizmin kendisini devam ettirebilmesi iin daha ok retmek ve daha ok mal satmak ihtiyacn karlamak amacyla, dnya pazarnda serbestleme politikas ve snrlarn kaldrlmas srecini ifade etmektedir14. Bu sre kinci Dnya Sava'nn sona ermesini takip eden gelimelerle kendini hissettirip dnya platformunda yer almaya balarken, Sovyet Blounun kt 1990 ylndan sonra ortaya kan gelimelerle iyice belirginlemitir15. Bylece kreselleme kavram; sosyal, kltrel ve iktisad ynleri artk byk lde uluslar aan bir nitelik kazanmtr. Bununla beraber, baz sorunlarn dnya leinde ortaya kmas ve yle kavranmaya balamas, gnmzdeki kadar youn olmasa bile ok nceden beri var olan bir gerekliin devamdr16. Souk sava 1990 ylnda sona erdikten sonra iinde bulunulan dnya, ok hzl bir deiim srecine girmi bulunmaktadr. Bu srece gelene kadar ana gelime byk mahiyet tamaktadr. lki; Ortaa karanlndan kurtulmaya alan Batnn, deniz ar yeni keiflere bal olarak, elde ettii zenginlik ile Avrupann gelimesinde kilit noktasn oluturmasdr. Bu sre, Avrupada 17. yy.n yllarn sonlarnda balayan endstri devrimine kadar uzanp gelmitir. kinci ana gelime ise 1890da balayan endstri devrimi olmutur. Endstri devrimi Avrupann

12

Rolad Robertson; Kreselleme: Toplum Kuram ve Kresel Kltr, Bilim ve Sanat Yayn, stanbul 1999, s.27. 13 Emre Kongar; Kresel Terr ve Trkiye (Kreselleme, Huntington, 11 Eyll), Remzi Kitabevi, stanbul 2002, s.67. 14 Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla, s.46. 15 Kongar; Kresel Terr, s.78. 16 Kodemir; Kreselleme Koordinatlar, s.34.

bugnk yaam standartlarnn yapsn olutururken, Avrupa ktasnda balayan gelimelerin byk bir blmn etkisi altna alarak, bugne dek gelen oluumlar iin sade bir temel oluturmutur. Bu aamadan sonra balayan sre ise bugne dek varln gelitirerek her gn insanolunu biraz daha etkisi altna alan smrgecilii ve onun niha sonucu olan kresellemeyi oluturmutur17. Bu yaplanma zaman ierisinde bugnk konumuna gelmitir. Kresellemede nc temel faktr ise, 1990l yllarda tek bloa dnen dnyada kresellemenin randman yakalamasdr. 1970li yllarda hkm srmeye balayan ok uluslu irketler 1990l yllardan sonra tek bana liderliklerini iln ederek; yeni dnya dzeninde, tek kutuplu dnyada kendi ekonomik ve siyas gcn yaratmtr. Bylece son kn yaparak marjinal bir sistem ve metot ile dnya zerinde gcn hissettirmeye balamtr18. Bu radikal deiime uzanan srete, iki yzyla yakn bir zaman diliminde meydana gelen deiimin ve bu srete meydana gelen gelimenin ilk iki dnemden fark vardr. Bu fark, mesafe kavramnn nemini yok ederek; kiilere, toplumlara ve piyasalara ok daha ksa sre ierisinde ulalarak, teknolojik gelimelerin ba dndrc bir ekilde gelimesidir19. u noktay da gz ard edemeyiz ki dnya tarihinde bir devletin mutlak amac kendi stn gcn kurarak, btn dnyaya hkim olma abasdr. Bu nedenle kresellemenin tarihini ok eskilere kadar gtrebiliriz20. Kreselleme kavram aslnda zeri gizlenmi bir kavramdr. Bu kavram iki yzyla akndr devam eden smr politikasnn sadece isim deitirmi biimi olurken zde ve dnsel yapda ayn olup, birbirinden hibir fark yoktur. Fakat 1980li yllarda balayan dnya zerindeki teknolojik gelime, 1990l yllarda daha da hzlanarak yeni bir dnem balatmada byk nem kazanmtr. Eski nemini kaybeden, alagelmi bir sylem olan emperyalizm, kreselleme kavramnn eski ad olup smr politikasnn bir parasdr. Aslnda kreselleme kavram bilinli bir saptrma olup bir

S. Mehmet Aydn; Mustafa Erdoan; Ali Yaar Sarbay ve Dierleri; Siyas, Ekonomik ve Kltrel Boyutlaryla Kreselleme, Ufuk Yaynlar, stanbul 2002, s.23. 18 Antony Giddens; Elimizden Kap Giden Dnya; Kreselleme Hayatmz Nasl Yeniden ekillendiriyor, Alfa Yayn, stanbul 2000, s.35. 19 Kongar; Kresel Terr, s.81. 20 Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyl, s.51.

17

komplodan ibarettir21. nemini kaybeden smrgecilik kavram demode olunca bunun yerine gereklikle alakas olmayan kreselleme kavram gemitir. Bu tamamen gerek niyeti gn yzne karmamak olup hedef saptrlmasdr. znde bu kavram verilse de bir de bunun yan sra aslsz kavramlar da oluturulmaktadr. Mesel kresellemeyle evrenselliin ayn kavramlar olduu ne srlmektedir. Bu da bilinli bir arptmadr. nk hi kimse evrensellie kar kmaz. Evrensellik, insanlarn sosyal ve entelektel geliiminin dnya leinde yaylmas, gelimesi ve bu temelde toplumlar arasndaki etkileimin zmsenmesini ifade etmektedir22. Kreselleme ve evrensellik arasnda hibir ba yoktur. Kreselleme; yok etme, tketme, var olan gasp etme politikas gderken; evrensellikte byle bir ey yoktur. Kreselleme insan yozlatran bir kavram olmasnn yan sra onu deersizletiren kendisine ve evresine kar yabanclatran bir kavram olup btn deerleri tahrip eden bir kavramdr23. Bugn dnyaya egemen Bat, kresellemeyi yeni bir oluum gibi dnyaya lanse etmeye almaktadr. Bu yaplanma Avrupa ve ABD merkezli olarak gelimektedir. Bu gelimelerin temelini oluturmak iin kendilerine kresel temelde siyasal, sosyal ve kltrel ilkeler ve normlar meydana getirmektedirler24. Kreselleme, ekonomik, siyasal, sosyal ve kltrel temelde ortak deerlerin yerel ve ulusal snrlar ap, dnya apnda yaylarak, uluslararas pazarda yer edinip, sosyo kltrel farkllklarn ortadan kalkmas ile snr tesi irketlerin ihtiya ve isteklerini karlayacak standartlarda retim yapmasdr. Bu sre iinde dnya byle bir yaplanmaya doru ynlendirilirken, kreselleme de kendi ierisinde hz kazanarak oluumunu devam ettirmektedir25. 1.1.1. Kresellemeye Yaklamlar Kresellemeye ynelik yaklamlar ar kresellemeciler, kartlar ve

dnmcler eklinde ekilde snflandrabiliriz.

Noam Choamsky; 11 Eyll, (ev. : Dost Krpe), Om Yayn, stanbul 2001, s.29. Arboan; Globalleme Senaryosunun Aktrleri, Der Yaynlar, stanbul 1996, s.56. 23 Arboan; Globallemeas Senaryosu.., s.71. 24 Noam Choamsky; Dnya Dzeni: Eskisi, Yenisi, Metis Yayn, stanbul 1995, s.56. 25 Noam Choamsky; Korsanlar ve mparatorlar, (ev.: Fatma nsal), Akademi Yayn, stanbul 2001, s.45.
22

21

10

1.1.1.1. Ar Kresellemeciler Bunlara gre endstri uygarlnn bir rn olan Ulus Devlet nemini yitirmitir. Artk kresel piyasa, hkmetlerden daha rasyonel almaktadr. Kresel piyasann geliimi, toplum iinde daha yksek rasyonaliteye iaret etmektedir. Bir dier ifadeyle ar kresellemecilere gre, piyasalar artk devletlerden daha gl konumdadr. Bu srecin kresel ekonomide kaybedenler kadar kazananlar da yarattna inanmaktadrlar. Kreselleme, kazanan ve kaybeden arasndaki kutuplamay, kresel ekonomik dzen iinde birbirine yaklatrmtr. NeoMarksistler ve radikaller bu yaklama kar kmaktadrlar. Onlara gre kresel kapitalizm, hem uluslar arasnda hem de uluslarn iinde eitsizlik yaratmaktadr. Ar kresellemeci bak asna gre, kresel ekonominin ykselii, radikal yeni dnya dzeninin bir delili olarak gsterilerek, kltrel karm, kresel ynetim kurumlarnn douu, kkl bir biimde yeni dnya dzeninin delilleri ve ulus devletin lm olarak yorumlanmaktadr. Bunun yannda, lkeler arasnda uluslar aras ibirlii kolaylamtr. Kresel bir uygarln douu iin ortak bir zeminin olutuuna inanmlardr26. 1.1.1.2. Kreselleme Kartlar Ar kresellemecililerin tam karsnda yer alan bu grup, kukucular olarak da anlmaktadrlar. Kukucular, dnya ekonomisinde duvarlarn kaldrlmas ynndeki gelimeleri, yz yl ncesine benzer bir duruma geri dnten baka bir ey olmadn iddia etmektedirler. Ksacas, kresellemenin yeni bir sre olduunu kabul etmiyorlar. Onlar iin, kreselleme, refah devletini yok ederek minimal devlet ve hkmeti amalayan evrelerin sk sk kulland basit bir terimdir. Bu grubun baz yeleri kresellemeyi, kapitalizmin yeni ileyi mant olarak deerlendirirken, dier baz dnrler de ok uluslu irketlerin dnya ekonomisinde egemenlik kurma yar iinde olmalar olarak grmektedirler. Bu sre, ar kresellemeciler tarafndan abartlarak efsane haline getirilmitir. Kukuculara gre kreselleme, farkl kltrler, farkl uygarlklar arasnda yeni atmalar beraberinde getirmitir. Dnya ekonomisi ierisindeki eitsizlie dikkat ekerek, kkten dinciliin ya da radikal milliyetiliin

26

Antony Giddens; Kreselleme kilemleri, Sosyal Demokrat Deiim Dergisi, stanbul 1999, s.55 56.

11

douuna yol aacan savunmaktadrlar. nk kresellemenin bir ideolojik tutum olduunu iddia etmektedirler. 1.1.1.3. Dnmcler Bu grup, kresellemeyi, modern toplumlar ve dnyay yeniden ekillendiren hzl sosyal, siyasal ve ekonomik deimelerin arkasndaki ana siyasal g olarak grmektedir. D ilikiler ya da i iler arasnda ak bir ayrm sz konusu olmayacaktr. Ekonomi giderek daha fazla bir ekilde hizmet sektrne bal hle gelecektir. Bilgi, elence, iletiim, elektronik ve finans ekonomisi ieren hizmetler, ekonomideki en nemli sektr haline gelmektedir. Dnmcler, ulusal hkmetlerin glerini yeniden yaplandrdn kabul ettii hlde, hem ar kresellemecilerin ulus devletin sonunun geldii iddialarn, hem de kreselleme kartlarnn hibir ey deimedi iddialarn reddetmektedirler. Dnmcler, kukuculardan ziyade, ar kresellemecilere daha yakn durmaktadrlar27. 1.1.2. Siyasal Kreselleme Kreselleme; uzun bir sre olmasnn yan sra, snrlar yok sayan bir olgu olup, varln her alanda hissettiren bir yaplanmadr. Hayatmzn her alanna girdii belki tartlabilir ama kanlmazl ortadadr. Bu balamda, btn dnyay etkileyen bu oluumun, sonularn iyi kestirmek ve ona gre davranmak adaln ve modernitenin vazgeilmezi, olmazsa olmazdr28. Dnyann yaad tarm ve endstri devrimlerinden sonra ortaya kan nc byk devrim alarak letiimBiliim Devrimidir29. Bilim ve teknolojinin ba dndren hzla ticaret, iletiim eitim ve teknolojinin sunduu imknlardan ilerlemesiyle btn dnya ok ksa zaman ierisinde zaman sorun olmadan snrlar faydalanmaktadr30.

A. McGrew; Global Society? Modernity and its Futures, Cambridge Open University / Polity Pub 1999, s.62. 28 Richard Barret; John Cavanogh; Kresel Dler: mparator, irketler ve Yeni Dnya Dzeni, Sabah Yayn, stanbul 1994, s.34. 29 Kongar; Kresel Terr, s.83. 30 Robertson; Kreselleme: Toplum Kuram s.47.

27

12

Uluslar kendi iktisad, siyas ve sosyal politikalarn artk dnya gndemine gre belirlemektedirler. Kreselleme, ulus devletin geleneksel yapsnda iki nemli deiim meydana getirmektedir. Btnleme ve de paralama deiimi. Bunlar zt etkiler salamakla beraber, ulus devletin siyas alanda hkim olma konumuna diyalektik etkiler salamaktadr. Btnleme aamas, iktisad ve teknolojik ilerlemenin dnya apndaki etkileiminin sonucudur. Paralanma da; bu etkileim sebebiyle her ulusun kendi iktisad ve ticar politikasn dnyadaki gelimelerden ayr tutarak gerekletirememesidir31.( Ulus st birliklere ye olmak btnleme aamasn olutururken, federe ve konfedere bir devletin olumas paralanma aamasn oluturmaktadr.) Dnya piyasalar, pazarlar ve sermaye ak gz nnde tutulmadan siyas arenada hareket etmek artk imknsz hle gelmitir. Tm bunlarn sonucu olarak; kreselleme dnya apnda karlkl bamllk salayan bir dnya dzenidir. Ulus devletin gcn zayflatrken, ulus- devlet modelinin, ekonomik ynetimini, siyas otoritesini ve kltrel hegemonyasn birletiren bir kurum ve dzeni ifade etmektedir32. Baka bir adan krselleme sreci, siyasal, ekonomik ve kltrel olarak gerekleen, tekelci eilimlerle tam bir paradoks oluturmaktadr. Tek bir oluumun, yaplanmann ya da irketin tekelci unsurlar gz nne almasnn yan sra kendini yeni dnya dzeninden soyutlayamamasn da ifade etmektedir. Birbirine kart sonular dourmaktadr. Krsellemenin meydana getirdii paradokslar; aralarndaki gelir farkllklar gittike byyen bamsz devletlerde uygulama alan bulmalaryla belirginleme gstermitir33. Kreselleme, mesafe ve mekn unsurunu andrarak, yerel blgeleri ve ulusal toplumlarn snrlarn aarak bir dnya toplumu oluturma abas gtmektedir. Uluslar aras hukuk alannda, devletler dnda, bireylerin oluturduu sivil rgtlerin boy gstermesi, toplumlarn ve devletlerin oluturduu yeni birlikler ve tekiltlarn ortaya kmas, ksaca dnya zerinde yeni znelerin mahiyet tamas ve bunlarn bazlarnn

Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla s.88. Giddens; Elimizden Kap Giden, s.57. 33 Martin Hans Peter; Honald Shumann; Kreselleme Tuza, Demokrasiye ve Refaha Saldr, mit Yayn, stanbul 1997, s.34.
32

31

13

uluslar aras toplumlar tarafndan tannmas, kresellemenin baka bir boyutunu ortaya karmaktadr34. Kresellemenin gstergeleri ve dinamikleri durumundaki deimeler ve gelimeler; gelien teknolojik a, ulatrma, sermaye piyasalar, rekabet ortamn uluslar aras arenada yer bulmas ve gelien silh sektr; ulus devleti bir dizi cidd problemlerle kar karya brakmtr. Modern devletin son iki yzyldaki baarsnn esas olarak fizik gvenlii idame ettirip, ekonomik gelimeyi ve refah salayarak kendi vatandalarna kendine zg kltrel bir kimlik kazandrlaca dnlmekteydi. Ne var ki kresellemenin dinamikleri ve yeni kresel gler, devletlerin bu geleneksel tarzn nemli lde zaafa uratmaktadr. Kreselleme, ulus devletin geleneksel rolnde yapsal deiim meydana getirmitir. Ulus devletin zerinde yeni kimlikler ve modeller oluurken, alt kimlikler de n plana karlarak, ulus devletin siyas alanda hkim aktr olma konumunu tehdit etme bakmndan kreselleme aktif rol oynamtr.35. 1.1.3. Ekonomik Kreselleme Kreselleme, devlet arlkl uluslar aras ilikilerden, siyas arenada kullanld kresel ilikilere geitir. Sermaye, salt ulusal olmayp kresellemitir. Bunun sonucu olarak; dnya piyasalarnn durumu uzak lkelerdeki tketicilerin zevkleri ve yeteneklerinin deikenlikleri ile ekillenirken, bu durum yeni pazarlarn olumasn da salamtr36. Aslnda zaman iinde bunlar deise de bir toplumun ekonomik yapsnn temel boyutlar ayn kalp, dnya pazarlar tarafndan yeniden ekillenmitir. Ticaretin zndeki kazanma amac, kapitalizm ile kazandn sahiplenme, paylamama eklinde daha da geliirken, kreselleme bu oluumu daha da perinlemitir 37. Gelimi lkelerin kendi sahip olduklar i pazarlarnn doymas, onlar yeni bir pazar anlayna srklemitir. zellikle 1970lerdeki petrol krizi sonrasndaki iktisad faaliyetlerin artmas, kreselleme srecini ortaya kartan iktisad unsurlarn en nemlisidir. Kreselleme, uluslarn birbirleriyle mal ilemleri, hizmetler, sermaye
34 35

Shumann; Kreselleme Tuza, s.96. Veysel Bozkurt; Kresellemenin nsani Yz, Alfa Yaynlar, stanbul 2000, s.89. 36 Joseph Stiglitz; Kreselleme (Byk Hayal Krkl), (ev.: Arzu Taolu, Deniz Vural), Planb Yayn, stanbul 2002, s.78. 37 Sinan Snmez; Dnya Ekonomisinde Dnm, mge Yayn, stanbul 1998, s.45.

14

akmlar ile teknolojinin ok hzl ve yaygn bir ekilde gelierek kullanmlarn ifade ederken; bunlarn lkeler arasnda giderek serbestlemesi ile oluan ekonomik gelimelerin son halini yanstmtr. Kreselleme, kresel piyasa glerinin oluturduu ekonomik bir tasvirdir. Fakat kresellemenin ekonomik gelime sreci yeni deildir. 18701914 arasndaki srete; serbest mal hareketlerinin artmas ve sermayenin ok sratli bir ekilde gelime gsterdii grlmtr. Fakat bu gstergeler II. Dnya sava ve Souk Sava ile kesilip yeniden ilerleme kaydetmitir. 1990l yllarda daha da gelierek bugnk aamaya gelen bu dzenle kapitalizm iin daha da uygun ortam dourmutur. Dnya apnda kreselleeme faktrne lokomotif bir g olmas iin; kaynaklarn dalmnda temel bir art olan hareket serbestliine piyasa gleri tarafndan izin verilmesi ve o lkelerin ekonomilerinin uluslar aras mallara ve hizmetlere almaya salanmas balatlmtr38. Gelimi lkelerin, azgelimi lkelere iktisad dzenleme ad altnda uygulad ekonomik basklar, burada yaayan insanlarn tm eski alkanlklarn brakarak, bu lkelerin ynlendirdikleri ekonomik ve politik uygulamalara gre yaamalarna sebep olmutur. Kapitalist bat lkelerinin ekonomik, sosyal ve hukuk ilikilerinin gelime aamasndan balayarak incelenmeye tbi tutulduunda; demokrasiye, insan haklarna, ahlak ve toplum deerlerine olan paradoksal yansmalar aka ortaya kmtr. nk bu oluumun temelinde smrgeci anlay yatmaktadr39. Kapitalist lkelerin ellerindeki en byk silh olan ekonomik zenginlik ve bunun getirdii siyas g bu lkelerin en byk kozu olup, bu koz ile az gelimi lkeleri siyasal ve sosyo ekonomik olarak kendi hkimiyetleri altna almaktadr. Dnyann her yerinde insan haklar grlmezden gelinip, bu lkelerin en byk kaynaklar olan sermayeleri ellerinden alnmtr. Tm bunlarn amac ise; ok uluslu irketlerin pazar paylarn artrmak, dnya ekonomisine hkim olmak ve lkelerin retim ve tketim politikalarna yn vermektir. Dnya pazarlarnn ouna sahip olan irketlerin finans, yatrm, retim ve pazarlama politikalar, uluslar aras sermayenin tekelindedir. Esas olarak bu irketlerin, firmalarn ve fabrikalarn kendi ubelerini d lkelerde amas ile

38 39

Snmez; Dnya Ekonomisinde, s.92. Stiglitz; Kreselleme, s.112.

15

birlikte yerel sermaye ve devletlerle ortaklk 1960 ve 1970 li yllarda atlm gstermitir40. ok uluslu irketler, genel merkezi belli bir lkede olduu halde faaliyetlerini bir veya birden fazla lkede kendi tarafndan koordine edilen ubeler veya bal irketler araclyla genel merkez tarafndan kararlatrlan bir iletme politikas ile uygun olarak yrtlen byk irketlerdir. Bu irketlerin yatrm, retim, aratrma faaliyetleri ve personel politikas ile ilgili stratejik kararlar alan merkezin bulunduu bir iletme biimidir. Globalleme ve serbest ticaret ile birlikte, ok uluslu irketlerinde giderek bydkleri grlmektedir. ok uluslu irketlerin az gelimi ve gelimekte olan lkelerde yaptklar yatrmlarn bu lkedeki istihdam ve ekonomik kalknma zerinde olumlu katklarnn olduu phesizdir. Ancak kreselleme ve serbest ticaret neticesinde ok uluslu irketler az gelimi ve gelimekte olan lkelerde ucuz i gc kullanarak emei smrmektedirler41. Bylece Avrupa smrgecilerinin demiryollar, kanallar, buhar gemileri ve ticar kolnicilikle balattklar emperyal anlay giderek kendi egemenliklerini kurma yaygnlatrma abasna dnmtr. Sonu olarak; dnyada retimin miktarn, cinsini, nerede retileceini belirleyen, ii cretlerini, tketim mallarnn fiyatlarn, kaa satlacan, borsalar etkileyen uluslar aras sermayenin egemenliini oluturmutur. Ekonomik kresellemenin ana noktas bu temel zerine dayanmaktadr. Artk btn dnyaya egemen g budur. Uluslar aras finans kurulularyla da emperyalizm yaygnlaarak devam eden bir sretir42. 1.1.4. Kltrel Kreselleme nsann temelinde farkll, zgnl sz konusudur. Dier canllardan farkl olarak insanlar bir poplasyon iinde yaayamazlar: Yaamlarn devam ettirebilmek iin dier insanlarla iletiim halinde olup, toplum denilen olguyu olutururlar. Toplum iinde bakalaryla iliki kurmadan, toplumsal normlar oluturmadan insan ve toplum gelime
40 41

Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla, s.99. Glen Sar Geril; Kreselleme ve ok Uluslu letmelerin alma likilerine Etkileri, 9 Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 1, C.6, zmir 2004, s.147157. 42 Roger Graudy (Reca Garudi); Aforozdan Dialoa, Birey Yaynclk, stanbul 2002, s.68.

16

dngsn tamamlayamaz43. zellikle bu ilikiler evresinde insan, olaanst deikenliini gelitirir. Kltr, sembolik davrann, biimlenmi dilin, teknik alandaki bulucu gcn ve toplumlar arasndaki al-veriin etkeni olarak, insann oluturduu yaam biimidir. Yaam boyunca insann oluturduu btn aktivitelerin zn oluturarak, insann hayat tarzn oluturmaktadr44. Kltr sadece iinde yaadmz evrenin, toplumunun bugne kadar var olmu deerlerinin anlalmas, onlarn hazmedilmesi deil; var olduumuz artlar ve alan ierisinde insann kendini ve kendi bulunduu konumu tanyabilmesidir45. Kltrel mekanizma gnmze kadar sadece kendi bulunduu sosyolojisinde gelime gsterirken, 21. yy.n bulunduu siyas, kltrel, sosyoekonomik koullar, gelien teknoloji ile beraber; transkltrel hareketler dnyay hkimiyeti altna almaktadr. Bu hareketler bugn etkili olduu kadar gelecekte de varln devam ettirecektir. Demokrasi, insan haklar, siyas bamszlk talebi, teknie bal dnya toplumlarndaki gelimeler, kresel dnyann btnlk iindeki eitliliin ampirik gereini anmsatmaktadr. Fakat kresel kltr tek bir kltr, hegemon bir yaplanma zerine varln oluturmaktadr46. Kltrel kreselleme bugn, ulus-devlet snrlarnn tezat balamyla ve de ulusal izgiler dndaki siyas, teknolojik ve ekonomik srelerle kuatlmtr. Homojenlemenin ve farkllamann ezamanl meydana geldii grlmektedir. Bu arada gelenekselkltrel bellek ile teknolojik bellek arasnda ve geleneksel kltr ile modernleme arasndaki deiim sreci olumaktadr47. Kreselleme yeni bir etken olmayp, insanlk tarihinin balangcyla beraber var olan bir oluum, bir yaplanmadr. Modernlikten nceki dnemlerde de kreselleme rnekleri yaanm olup; hlen devam etmektedir. Zamann artlarna gre baskn bir toplumun veya kltrn dnya zerindeki var oluuyla liderlik konumunda n plana kmas kresellemenin kendine has zelliidir. Mezopotamya kltrleri ve slm
Giddens; Elimizden Kap, s.78. Abdullah Topuolu; Yasin Aktay; (Derleme), Postmodernizm ve slm Kreselleme ve Oryantalizm, Vadi Yayn, Ankara 1996, s.92. 45 Medya Yeenolu; Kreselleme Dnyada ok Kltrclk ve Konukseverlik, Toplum Ve Bilim Dergisi, Say: 92, Birikim Yaynlar, stanbul 2004, s.21. 46 Yeenolu; Kreselleme Dnyada s.23. 47 Herman; Kresel Zihniyet, s.5859.
44 43

17

kltr, RomaBizans kltrleri buna rnek olarak gsterebilir. Bugn ise Bat kltr buna rnektir48. Kresel olgu bir deeri olutururken kendi bulunduu zemini yok etme kaygs da tamaktadr. Kresel kltr tarafl bir kltr gz nne alp; onun niteliini n plana karrken dierini yok saymaktadr. Kreselleme ile ilgili savlara bakld zaman birbiriyle uyumsuz tablolar var olduu grlmektedir. Bu alan dhilinde kreselleme ile ilgili sunulan savlarda ve yntemde eitli tutarszlklar ortaya kmaktadr. rnein; dnya zerinde tek bir kltr oluturma kavramndan, homojenleen ve model olan bir kltrden bahsedilirken dier taraftan da; yerel alt kltrleri, yerel kltrleri ve unsurlar ortaya koymaktadr. Bu farkllama kresel deerlerin tam anlamyla zmsenmesini engellemektedir49. Dnyann her hangi bir yerinde alan Japon lokantas, ABDde gsterime giren bir Fransz filmi, Coca Cola, Nike gibi evrensel srece giren markalar, uluslar aras sermayenin gl devleri arasnda yer alp, btn dnya bu gl devleri tanrken, burada dnya kltrleri kresellemiyor. Bu oluum da ortak bir kltr oluturma abasndan ziyade, entegre kltrler yerine, hegemon bir kltrn ortaya kmasna sebep olmaktadr50. Kreselleme modelini n plana karken, kitle kltr meydana getiren bu olgu, trde bir yaplanma oluturma abas ierisinde farkll koruma, folk kltrleri koruma adna, kltrel kimlikleri zellikle alt kltrleri koruma gayreti ierisine girmektedir. Bu oluan her iki yaklamda beraberinde esas problemleri meydana getirmektedir. Yerel kltrler, st kimliklerin nne geerken milliyetilik kavram da nasyonal deil de daha ok devletlerin oluturduu birlikler halinde n plana kmaktadr (NATO, AB) gibi. Bu durumda nasyonal kltrler egale olmaktadr. Uluslar aras sermaye piyasalar ve bu oluumun yaplanmasn salayan byk gler bu ilkeyi hayata geirmeye alrken, ulusdevlet modeli gereken ehemmiyeti alamamaktadr51. eitli unsurlar iinde barndran kltrel kreselleme olgusunun kresel bir amazn da kendi iinde yaratmaktadr. Batl yada Doulu kimlikleri n plana kararak belirli

Kazgan; Kreselleme, s.45. Erol Manisal; Yirmi Birinci Yzylda Kresel Kska; Kreselleme, Ulus- Devlet ve Trkiye, Otopsi Yaynlar, stanbul 2001, s.9394. 50 Choamsky; Dnya Dzeni, s.6970. 51 Taner Timur; Kreselleme ve Demokrasi Krizi, mge Yayn, stanbul 1996, s.67.
49

48

18

bir kltr dnya arenasna tamas, dierlerine baskn bir tutum iinde yer almas Doulu ve Batl kimliklerin da vurumunda yine iki odakl bir kavram yaratmaktadr. 1.2. Kreselleme Kaynaklar Kreselleeme kavram bugn artk herkesi ierisine alan bir kavram olma yolunda ilerlemektedir. Kimse kendini dnya zerindeki bu oluumun etkilerinden ayr tutamaz. Kreselleme, balangtan beri devam eden sre olup alar boyunca zaten insann, imparatorluklarn, byk glerin var olmasn ifade etmektedir. Yntem olarak 21. yy.n artlarn benimserken, deien sadece zamann artlarna gre farkllaan metotlar ve de isimler olmutur. Kreselleme kavram olarak yeni bir kavram gibi alglansa da, insanlk tarihini; talan ve smr olarak yzyllar boyu etkileyerek, ulusal snrlar da aarak, politik bir olgu olarak var oluunu srdrmtr. ok eski zamanlardan beri byk devletler ve de imparatorluklar ticaret yollarn ele geirme politikas gderken, deien zaman ve koullar srecinde bu durum yeterliliini kaybetmitir. Rnesans ve Endstrileme Dnemleri yeni ihtiyalar beraberinde getirdii gibi, yeni ele geirilecek malzemeleri ve bu alana giren kapsamlar da geniletmitir52. zellikle Avrupada smrnn geliip yeni ticaret yollarnn kefedilmesi, gelien teknoloji ile yeni kanal ve demir yollarnn olumas, ham maddeye hatta insan kaynaklarna olan talebin ve ihtiyalarn da artmas, kresellemenin boyutunu derinletirme yolunda k olmutur. Bu oluum uluslar aras rekabeti meydana getirerek btn dnyay etkisi altna alan g yarn hzlandrmtr. Gcn, sahip olunanla ayn paralelde olmas, mutlak gce sahip olma ilkesini yaygnlatrp yeni bir ideal dzen ve g yaratmtr53. Bu hkim g, 20. yy.da kendini kantlama abasnda iki byk sava atlattktan sonra, 21. yy.a adm atarken; radikal bir deiim geiren evren, geirdii teknolojik devinim, kapitalist retim biiminin geni alana yaylmas, sosyalist sylemlerin bu yzyln sonuna doru btn dnyada iflas etmesi, bireysel mlkiyet ve zgrln geni alanda geerlilik kazanmas, kreselleeme olgusuna daha da ivme kazandrmtr54.

52 53

Cavanogh; Kresel Dlers.87. Cavanogh; Kresel Dlers.9091. 54 Cavanogh; Kresel Dlers.112113.

19

Biliim devrimiyle, bilgisayar ve televizyonun hayatmza girmesi bireysel olarak insanlar, meydana gelen gelimelere katlmc yapmtr. Bu yeni oluan yaplanmada eski model sylemler yok olmutur. Emperyalizm syleminin yerine artk geliimin bir paras olan yada olmazsa olmaz olan global veya kresel gibi sylemler yerleerek, bu tarz sylemler sk kullanlan szcklerimiz arasna girmitir55. Vietnam Sava karmza kan ilk televizyon sava olup, birebir izlediimiz ilk sava olma niteliini tarken, Krfez Sava kresel dnyada ilk canl sava olma zelliine sahip olup, kresel katlmn saland ilk modeldir56. Kreselleme kavram zelden ziyade, daha genel olarak dnya zerindeki toplumlar, bireyler, kltrler, kurumlar ve blgeler arasndaki iletiimin zaman kavramndan izole bir ekilde birbirlerine ulamasn ifade etmektedir. Kreselleme dnyay daha da minimize ederek insanlarn birbirine daha abuk zaman zarfnda ulamasn salarken, zaman ve g tasarrufu da salamtr. Bu da iletiimin gelimesi sayesinde var olan dnyann yerleik dzenini daha zel bir sylemle smr imparatorluunun varln genilettii gibi hite etik ve adil olmayan smr dzenin varlnn niteliklerini de perinletirmitir57. Kreselleme; artarak gelien kapitalist dzenin sermaye sahiplerini, gelien ve hzla dnyaya almn salayarak, byk sermaye sahiplerini hissedar yaparak onlarn uluslar aras arenada sermaye piyasalarnda sz sahibi olmasn salamtr. Gelien teknolojik ve bilimsel artlar bu dzenin alt yapsn olutururken, kapitalist ekonominin znde var olan rekabet, bu durumu daha da ok tetikleyerek 1990l yllarda ok uluslu irketlerin dnyaya egemen olmasn salam, bu oluum da kreselleme dalgasn engellenemez bir ekilde gibi bytmtr. Kreselleme tarihin her dneminde hkmn srdrrken, deien zamanla beraber bu zaman srecinde oluan koullar bugnk mahiyette kark bir anlayn otoritesini salamtr58. Btn bu gelimeler yeni birok yntem ve taktiin gelimesine imkn salarken, savalarn, stratejilerin ve birok klie egemen g ve de korkutma politikalarnn yok olmasn da salamtr. Kresel sylemler; petrol savalar iin alnan alenen kararlara,
55 56

Kazgan; Kreselleme, s.71. Paul Hirst; Grhame Thomson; Kreselleme Sorgulanyor, Dost Kitabevi, Ankara 2000, s.35. 57 Manisal; Yirmi Birinci Yzylda, s.3435. 58 http:// www.kongar.org/makaleler. html. Haziran 2004.

20

yaplan birok saldr ve karmaya, etik boyut getirme abas gderken, zellikle 11 Eyllden sonra kendi ierisinde yaplandrd boyutlarla beraber, globalizm olgusu kendi sahip olduu etik anlay kabul ettirme siyaseti gtme yolunu semitir59. ok kk bir aznln elinde bulunan byk servetler, dnya zerinde hegemon bir g kurma sava verirken, kendi adaletini, toplumsal etik anlayn yaplandrarak empoze etmeye almaktadr60. Bugn sahip olduumuz sre ierisinde kreselleme, hedef ve ama belirlemede ayn vasflar tarken amacna ulamadaki aralarn hzl bir evrim geirmesi onun mutlak gcn artrd gibi kendi varln da salamlatrmtr. 21. yy.a girdiimiz bu dnemde bu yzyln dinamiini oluturmada iki olgu karmza kmaktadr. Birincisi bu yzyla has olarak karmza kan mesafelerin ksal; Afrikann en cra kesindeki a insanlara ulama ans sunup, btn sosyal yardmlara davetiye karrken; ayn yzyl ikinci olarak btn olumsuz artlara sahip insanlarn btn haklarnn gasp edilmesine gz yummaktadr. Balangtan beri var olan bu dzen sadece aralarn deitirirken, amaca ulamada ise sadece kimliini yenilemektedir61. 1.2.1. Bilgi ve Teknolojinin Hzla Gelimesi 21. yy.n banda bulunduumuz konum, yaadmz tarih sre ierisinde biimlenirken, bilim ve teknolojiye sahip lkeler ve bunu biimlendiren egemen toplumlar ve gler 21. yy.n otoritesi ve mimar olmaktadr. Kreselleme, retim sistemlerinin gelierek, i devinimini kolaylatran teknolojik ve bilimsel bilginin geliip dnyay kapsayacak ekilde yaylmas ve kresel bazda hz kazanp otorite hline gelmesidir. Bir blgede gelien enformasyon ve bilgi a sadece o blgede kalmayp btn dnyay etkisi altna almaktadr. Bu durum btn dnyay kapsayacak bir eriim salamaktadr. Dnya zerindeki hibir blge ve toplum bu gelien teknolojinin dnda deildir. Bu gelien teknolojinin ya kullancsdr ya da gelien teknolojiyi kullanma yolunda admlar atmaktadr62.

59 60

Choamsky; Dnya Dzeni, s.8182. Kazgan; Kreselleme, s.103. 61 Stiglitz; Kreselleme, s.99100. 62 Arboan; Kreselleme Senaryosunun, s.3132.

21

Bu deiimi getiimiz yzylda Japonya ve Almanya gsterirken; gnmzde ise in ve Gney Kore gstermektedir. Ba dndrc bir hzla devam eden deiimler iletiim ve eriim an akl almaz bir ekilde gelitirirken, enformasyon teknolojileri ve yeni iletiim alar da amansz bir rekabetin tetikleyicisi olmaktadr63. Bu rekabet ortamnda teknolojiyi iyi ynetenler, bilgi teknolojilerini en etkin ve akllca kullananlar olurken, teknolojiyi iyi ynetemeyenler ise teknolojinin ynetme ve kendilerine hkm srmesi ile kar karya kalmaktadrlar. Teknolojik gelimeler, kreselleme sreci ve bilgi toplumunun ardndaki en nemli g oda olarak varln srdrrken, geliim ve deiimde bilgi ve iletiim teknolojilerindeki ilerlemeler etkili bir ekilde kresel yapnn oluumuna nfuz etmektedir. Ulatrma teknolojisindeki ilerlemeler; maliyetleri drp, uzakln yaratt kstlamalar ortadan kaldrrken; bilgi ve iletiim teknolojilerindeki ilerlemeler ise, kresel iletiime olanak vererek, kresel datm sistemlerinin gelitirilmesini salayp ve kk iletmelerin pazarlara eriimini kolaylatrmaktadr64. Krselleme, teknolojik geliimin yeni bir reformunun sonucu olarak ortaya kmtr. Biliim devrimindeki gelimeler (videolar, kablolu televizyon, bilgisayar, internet, uydu gibi) alternatif gelimelere imkn salamtr. Egemenlii destekleyerek, kitlelerin, bireylerin ve toplumlarn sesini duyurmaktadr. nsanln sahip olduklar ve sahip olmas gerekenleri insanla empoze etmektedir. Ayn limitte bu imknlara sahip olamayan devletler bu gcn altnda kendi alternatiflerini oluturma abalarna girme giriimleri gstermektedirler. Dnyada oluan g dengesizlii ile beraber, zaman kavramnn yok olmas, bu gten yoksun devletleri bu gce sahip olma abasna drrken, bu imknlara sahip olan egemenlere kar da kindar bir tutum iine girdirmitir65. Bu deiim sreci erevesinde, ok ak olarak grlmektedir ki, teknolojiye ve amz teknolojisinin kayna olan bilime egemen lkeler, sanayi bata olmak zere, btn etkinlik alanlarnda mutlak bir stnlk elde etme yolundadrlar. Ksacas teknoloji; uluslarn rekabet stnlnn tek anahtar hline gelmitir. Dolaysyla da
63 64

kendilerini

Kongar; Kresel Terr, s.3233. Kodemir; Kreselleme Koordinatlar, s.53. 65 Choamsky; Korsanlar ve, s.69.

22

dnya nimetlerinin yeniden paylalmasnda ve toplumsal refahn ykseltilmesinde bilim ve teknoloji alanndaki stnlk, belirleyici rol olmaktadr. Enformasyon toplumu haline gelinmesinde nemli iki belirleyici unsur vardr. Bu unsurlar bilgisayar ve internettir. Bilgisayarlar bilginin yaygn olarak depolanmasn ve ilenmesini salarken, nternet de bilgiye ulalmasn, bilginin el deitirilmesini, alnp satlmasn kolaylatrmtr. Btn almlar ve satmlar internet zerinden yaplarak eriimi hzlandrmakta, kazanm kolaylatrmaktadr66. Bilgi toplumunda eitim bilgisayar desteklidir. nternet zerinden uzaktan eitim ile insanlar bilgilendirilmeye allrken, al veri de yine byk oranda bu hzl eriimden faydalanlarak dnyann her hangi bir yerinden internet zerinden yaplabilmektedir. Birok i kolunda i yerine gitmeden evden internet zerinden allmaktadr. Yine a zerinden bankaya gitmeden oradaki ilemler yaplmaktadr. ahslar a zerinden grlerini bildirerek karar mekanizmalarna katlmaktadrlar. Ksaca bireylerin gnlk yaamlarnda bilgi ve iletiim teknolojileri nemli bir yer tutmaktadr. Bilgi toplumu ve teknoloji, yaamda zaman snrn kaldrm ve deiimin ve geliimin en nemli unsuru hle gelmitir67. 1.2.2. Tek Kutuplu Dnya Dzeni 1991 ylnn sonunda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin dalmasndan sonra Souk Sava olarak adlandrlan sre sona ermi, iki kutuplu dnyann siyasal, asker, ekonomik ve kltrel yaplanmasnda radikal deiiklikler meydana gelmitir. Bu zaman zarfnda Almanyadaki Berlin Duvarnn da yklmas yaanan deiim srecin hzlanmasnda byk rol oynam, tek tarafl tek bir orijine dayanan yeni bir egemen g meydana getirmitir. ABD ve Bat Dnyas bu oluum ierisindedir68. ABD nderliinde yeni bir dnya yaratlrken Bat Dnyas kendi mevcut dzenini, siyasal ve sosyal yapsn gelimenin byk bir gstergesi olan liberal demokrasiyi, serbest piyasa ekonomisini kendi dndaki dnyaya zorlamaktayd. Byle bir oluumda Rusya ve Dou Blou lkeler iki sreci birlikte yaamaya balamlardr. Batnn bu
66 67

Kongar; Kresel Terr, s.5556. Robertson; Kreselleme: Toplum Kuram, s.72. 68 Fahir Armaolu; 20. Yzyl Siyas Tarihi, Alkm Yaynlar, stanbul 2000, s.423.

23

deiim srecinde btn dnyay etkisi altna alan, batclk esasn kendi bnyelerinde oluturmaya alan bu lkeler, yllarca yaadklar komn rejimini de ykmaya almlardr. Yine bu lkeler ABDnin lider yapsn kabul ederek kendi sistemlerini terk ederek, oluan bu durumla kreselleen dzene yelken amlardr69. 20. yy.n bu son byk gelimesi iki kutuplu dnya kadar keskin hatlar ve izgiler izmiyordu. Anlalmas daha g, girift, karmak ve daha tehlikeli bir konum sunarken, almas daha g engeller ve de zlmesi daha zor sorunlar karmza karmaktayd. Komnizm olgusu bir daha kendini yenileyemeyecek kadar iflas ederken, bu ideoloji ekseninde mevzilenmi, dier btn lkeleri, kaynaklar ve de grleri de izole etmekteydi. Btn bu gelimeler yeni bir g unsurunu n plana kararak, byk bir ounluu etkisi altna alan yeni dnya dzeni portresi izmekteydi. Kendi iindeki oluumlaryla bat hkimiyetinin hzl dngsne yetimeye almaktayd. Bu kavramn temelini oluturan smrgeci, emperyalist anlay ile yeni bir dnya dzeni belirmekteydi. Son derece karmak ve mulk bir profil oluturmaktayd. Bu srete temel alnan faktrler byk bir dnya hayalini olutururken, uzun vadeli savalar sona erdirip nkleer enerji tehlikesini ortadan kaldrarak, retken teknoloji ve gelien biliim sistemiyle beraber marjinal varyasyonlar geiren liberal demokrasi ve de piyasa ekonomisini n plana karp mutlak bir refah salamaya almaktayd70. uras yadsnamaz bir gerektir ki bu ortaya kan yeni oluum aslnda kendi iinde oluan amazlarla birlikte daha derin ve almas g ve de tarifi imknsz yeni bir dnem meydana getirmekteydi. Terrn byk apta gndeme oturacak kadar ses getirtip 11 Eyllden sonra iddetin ve korkunun nereden gelecei belli olmamas, slmn bu sylemlerden zarar grmesi, Batnn zor amaz komnizm yerine slmm gibi lanse edilmesi, Batnn ve de ABDnin btn saldrlarnn haklym gibi dnya kamuoyuna aktarlmas, sava tanmnn bilinen klie kalplara uymamas ok daha karmak ve de anlalmaz bir kargaa ortam yaratmtr71.

William Knoke; Cesur Yeni Dnya Dzeni (Yirmi Birinci Yzyl in Bir Yol Haritas ), (ev.: Zlf Dicleli ), Trk Henkel Dergisi Yaynlar, Say: 7, stanbul 1997, s.4546. 70 Armaolu; 20. Yzyl, s.419. 71 Edward Said; Bat slm Terr Olgusu Olarak Gryor, (ev.: Ltfullah Gkta), zlenim Yayn, Say: 6, stanbul 1993, s.34.

69

24

Komnizmin kyle birlikte, dnyay sarmalayan komn72 anlay ortadan kalkyor, kapitalizm kendi ierisinde oluturduu atlmlarla hibir engel tanmadan, rakipsiz ve tek bir dnya hkimiyeti salamaktayd. Tek kutuplu dnyada grnen dman, grnmez oluyor daha girift ve karmak bir dzene geerek post modern bir dzen hkim oluyordu73. SSCBnin kmesiyle ABD ekonomik, asker, teknolojik ve siyas olarak tek kutuplu dnyada hegemonyasn kurarken, dier taraftan ortaya kan bu yeni durum, diyalektiin yasas gerei kendi kartn dourmaya balamtr. Bu zamana kadar tek bir g varlndan sz etmek mmkn iken ABD karsnda imdi birok g odaklar ortaya kmt. Belirsiz olan bu g odaklar kapitalist dnyann kendi aralarndaki rekabeti yzn ortaya karmaktayd. SSCBnin hegemon olduu iki kutuplu dnyada rakip emperyalistkapitalist gler, kendi aralarndaki rekabeti ve emperyal gc bastrmaya almaktaydlar74. Emperyal gler Sovyet Blounun varl nedeniyle ortak olan bu kapitalist gc andrmak istemiyor, trplemek zorunda kalyorlard. Avrupa Birlii lkeleri ve Japonya, ABDnin rakibi olmalarna karn reaksiyon gsteremiyor kendi otokrat glerini kullanamyorlard. Fakat Sovyetler Birliinin knden sonra oluan tek kutuplu dnyada emperyalist kamp iindeki elikiler hzla su yzne kmtr. Bu gler arasndaki hegemonya sava elikiler yuma halinde yaanmaya balamtr. Bylece, dnyada hegemonyasn kurup emperyalist dzenin liderliini kendisine rol bien ABD iin de artk ok daha farkl bir dnem balamaktayd. Aslnda SSCBnin kmesiyle eski dengeler tamamen bozulmu, dier emperyalist gler de ABD ile rekabet iinde yeni pazarlara ve petrol havzalarna gzlerini dikmilerdi75. Sovyetler Birliinin yklp Dou Blounun dalmasyla Souk Savan sona erdii 90l yllarn bandan itibaren uluslar aras g yaplanmasnn deitiini ve uluslararas politikalarn ve stratejilerin iki kutupluluktan ABDnin oda olduu tek kutuplulua (unipolarity) kaydn grmekteyiz. Uluslar aras sistemde byle bir deiim dnya dzenin elbette ki ayn gitmesini salayamazd. Meydana gelen bu yeni
72

(Sosyal organizasyon zerine kuramsal sistem ve retim aralarnn ortak mlkiyetine dayal bir politik harekettir. Komn: toplu, topluluk anlamna gelip komnizim kelimesinin de kkenini oluturur.) 73 Knoke; Cesur Yeni, s.6768. 74 Knoke; Cesur Yeni, s.346. 75 Armaolu; 20. Yzyl, s.6162.

25

oluum Souk Sava dnemindeki btn yaplanmann aynen devam etmesini bozarak, bu kapitalist batl glerin g birliini dahi doal dalmaya itmitir. Byle bir g birliinin meydana gelmesinin sebebi ve hedefi zaten mevcut olan Sovyetler Birlii idi. Byle bir durumda da ABDnin ne Avrupadaki dier mttefikleriyle ne de Trkiye ile olan ilikileri Souk Sava dnemi ilikileriyle ayn kalamazd76. Souk Sava sonras 90l yllarda, George Bush ve Bill Clinton ynetimleri srasnda ABD, Avrupadaki mttefikleriyle byk oranda Souk Sava yllarna yakn scak ilikiler srdrmeyi baarmsa da bu daha sonralar kendi menfaatleri dorultusunda ortak karar alma meknizmasn kerterek, stratejik hedef ve amalardan uzaklaarak mterek konsenss salama yolunu tercih etmemitir. Souk Sava sonras uluslar aras sistemin tek sper gc haline gelen ABD, stratejik karar mekanizmalar oluturmutur77. 11 Eyll 2001 tarihinde ise ABDnn tam kalbine (Pentagon ve Dnya Ticaret rgt) dzenlenen terrist saldrlarndan sonra ABDnin kapitalist ve emperyal dnyada (multicomphrension) oulcu anlayla siyas, olaylara ve stratejik hedeflere yaklamas beklenemezdi. Bu saldrlardan sonra yeniden dzenlenen dnyada ABDnin kendi hegemon gcn kullanarak dnyann hkmdarlna soyunduunu gerek Afganistan igali, gerekse de Irak igali ile grmekteyiz. Tek kutuplu dnya dzeninde bir sper g, iki kutuplu dzendeki gibi ortak bir karar mekanizmas kurup taraflar memnun etmek yerine, stratejik hedefleri tek bana saptayarak; saptanan bu hedefleri onaylayan bir meclis veyahut koalisyon kurmay tercih etmekteydi. Afganistan operasyonu ve zellikle de Irak igali bunun en gzel rneklerini oluturmaktadr78. Yeniden yaplanan kreselleen tek kutuplu dnyada yeni bir model olarak sunulan yeni dnya dzeni, kreselleme ad altnda yeni bir smr modeli gelitirmitir. Bu Batnn (ABD ve Avrupann) bulduu yeni smr dzenidir. Bu yeni dzende mmkn olduu kadar kavga kan ve gzya yoktur. Artk daha modern hatta post modern sylemler kullanlmaktadr. Dnya gc; bu yeni dzende zellikle 20. yy.n son eyreinde bir devletin dier devletleri ezdii tek kutuplu bir dnya ile aralarnda birbirini dengeleyen glerden olumu, ok kutuplu bir dnya arasnda, bir yerde bulunmaktadr. Yaadmz dnem,
76 77

Knoke; Cesur Yeni, s.234. Knoke; Cesur Yeni, s.237. 78 Thomson; Kreselleme, s.7576.

26

mevcut olan bir sper gle, birka gcn bir arada yaad, garip bir dzen yaratrken, hem tek kutuplu, hem ok kutuplu bir sistem meydana getirmektedir. Anlalmas zor, girift dzen kendi hkimiyetini kurarken, post modern yaplanma btn klieleri yok ederek, belirsiz bir dzene kap aralamaktadr79. 1.2.3. Tek Kutuplu Dnyada Dinin Yansmalar Gemiten gnmze kadar devam eden srete, tarihin her zaman tanklk ettii mevcut pozisyonlardan bir tanesi de, insanln doutan itibaren din duygusuyla beraber olmasdr. Gnmze kadar devam eden srete dinden yoksun bir toplulua rastlanmamtr. nsann ve toplumun olduu her yerde doru veya yanl bir ibadet ve inan sistemi vardr80. Din: Tanrya doast glere ve eitli kutsal varlklara inanmay ve tapnmay sistemletiren toplumsal bir kurumdur81. Din, tabiatst veya kutsal olarak deerlendirilen eitli varlklara inanmay veya Allaha inanmay, tapnmay benimseyerek belli bir sistematie oturtmay emreden kurumdur. slm limlerine gre din insann kendi hr irade ve akln kullanarak, en iyiye, en gzele ulamasndaki kaidelerdir82. Bireyler ve toplumlar iin inanma ve din vazgeilmez olgulardan biridir. nk bireylerin yaps gerei inanma, onlarn var oluuyla birlikte olumaktadr. Balangta daha ilkel bir anlay ve inan hkim olsa da semav dinlerin var oluuyla birlikte insanlar daha sistematik bir halde yaamaya balamlardr83. nsanlarn bulunduklar evre, sahip olduklar hayat standartlar, edindikleri eitimin kalitesi, dinin yaand ortam; din yaayta, hayata geirite, alglayta ve yorumlayta farkllklar meydana getirmektedir. Bu farkl alglamalar eitli anlay ve

Knoke; Cesur Yeni, s.195196. Vahiduddin Han; Din Bilim adalk, (ev. : nder Nar ), Boazii Yaynlar, stanbul 2001, s.28. 81 Ana Britannica, C.7, Ara Yaynclk, stanbul 1987, s.280. 82 Vahiduddin Han; Din, s.29. 83 Vahiduddin Han; Din, s.32.
80

79

27

yorumlar ortaya kard gibi, radikal anlay ve de hareketleri de meydana getirmektedir. Bu da bazen eylem, bazen de fikir olarak tezhr etmektedir84. Bir etken olarak din, tarihin her dneminde ilgi grd gibi, bu byk ilginin yansra youn bir tartma ile de insanln en byk olgularndan biri olmaya devam etmitir85. Din, zamanmza kadar gelen srete birok toplumsal ve kresel deiim dnemleri yaayp, dinle ilgili birok yarglar hkm srlmtr. Gnmzde dine dual bir yaklam sz konusudur. nk yaanan artlar dinin faziletlerini ve erdemlerini anlayp ycelten insanlarn varln oaltp, insanlarn entelektel bir yaklamla idraklerini salad gibi, dier taraftan radikal farkllklar tretip, dini alaa eden farkl ve marjinal grlerin varln da salamtr. 1990l yllar dinin entelektel temelde yeniden yorumlanp ekillenmesini salarken, aydnlarn bak asnda da din yeniden konuulacak ve kresel teknoloji ile yeniden ele alnacaktr. Dual bir yaklamdan bahsederken ortaya kan durumda, bu entelektel birikimin ve sylemin yannda radikal tutumlarnda din iinde yer almasdr86. slm dini bir ideoloji ya da ideolojiler birlii deildir. slm dini, insanlar ilgilendiren kutsal ve ilah bir bildirgedir87. deoloji, insann aklnn gerei olarak ortaya karken; bireyler, toplumlar, yneten ve ynetilenlerle alkal olup sadece reel dnyay ilgilendirmektedir. Devlet yaplanmasndaki eitli tutum ve davranlar belirlerken, bunlarn kstaslarn da belirlemektedir. Tamamen insan rn olan bu yaplanma eletirilebilir, gelitirilebilir, hatta yeni bir ideoloji ile deitirebilir. Hlbuki dinde dncelerin Allahtan geldiine inanlr, kutsaldr, deitirilemez88. Dinlerin temellerini oluturan kutsal kitaplar, kutsal emir ve buyruklarn ieririler. Bunun iindir ki deitirilip yerine yeni bir dnce sistematii oluturulamazlar. Kutsal

84 85

Seyyid Kutub; Din Bu, (ev. : Furkan Hocaolu), zgn Yaynclk, stanbul 1995, s.21. Richard L. Rubenstein; Yirmi Birinci Ylda Din, (ev.: Bekir Zakir oban) Dou Bat Dergisi, Say: 20, C. II, s.92. 86 Zeki zcan; Din Felsefe Yazlar, Alfa Basm Yayn, stanbul 2001, s.67. 87 Yaar Nuri ztrk; slm Anlamaya Doru, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1997, s.55. 88 Kutub; Din, s.38.

28

kitaplarn ve Allahn buyruklarnn ama edindikleri kitle; devletin yaps deil, kiilerin davran ve de tutumlardr89. Dinlerin ideolojiletirilip, dnyevletirilmesi iki temel sorunu beraberinde getirmitir. Bunlardan ilki dinlerin dnyevileip, ideolojiletirilmesi ile onlarn devlet ynetiminde legal kanunlar haline gelmesidir. Bu temel anlay br dnyaya deil bu dnyaya hizmet etmesini salarken; Bu da kutsal olann zarar grmesine sebep olmaktadr. nemli olan eliki ise udur; byle bir greve brnen din olgusu kendi kimliini unutarak, edindii yeni kimlikle kutsal olmayanla, beeri ve dnyev ideolojilerle rekabete girmektedir. Fakat byle bir durumda meydana gelebilecek malubiyetten din sorumlu tutulmaktadr. Bu da dinin devlete mdahalesini gerektirip demokrasinin zarar grmesini salamaktadr90. Dinde geleneksel yapdan modern yapya geerken byk bir ilgi kayb beklenirken, din bilakis radikal bir atlm yapmtr ki modern toplumlarn ve geleneksel toplumlarn temel erdem ve ahlk anlaylarnn yaplandrmasn oluturmutur. zellikle 1990 ylndan sonra komn rejimin en byk kalesi olan Rusyann bu rejimi terk etmesiyle din ve din ierikli sylemler byk oranda dnyada ses getirmitir. Kreselleen dnyada din, 1990da Sovyetler Birliinin dalmas ile yeniden atlm gsterirken, Bat ve Dou ayrdm yerine, dinler ayrdm n plana gemitir. 1.3. Kresellemenin Hangi Aamasndayz? Dnya iin nemli bir dnm olan 1990 yl btn tarihi sre ierisinde kendi artlar ve oluumunu hazrlayan tarih dokunun, byk atlm yapmas iin dnm noktasn oluturmaktadr. Sovyetler Birliinin yklp komnist bloun sadece Rusyada deil; btn dnyada dalmasyla Souk Savan bittii 1990 yl yeni bir dzene, dneme damgasn vurmaktayd. Bu yeni dnem; gelien teknoloji, enformasyon ve finans ann meydana getirdii reel yaplanmann btn dnyay kapsayacak ekilde yaylmas ile birlikte, bu an kontrol altna alnamaz bir biimde gelimesi krsellemenin yeni bir yn olmayp, bu zamana kadar oluan tm yaplanmalarn da vurumunun gstergesi olmaktayd91. Deien ve gelien uluslararas sistemin iki
89 90

zcan; Din Felsefesi , s.98. zcan; Din Felsefesi , s.100101. 91 Kazgan; Kreselleme ve, s.51.

29

kutupluluktan tek kutuplulua gemesinden sonra byk bir enerji ile yaplanmasn devam ettiren kreselleme hz kesilemeyecek bir biimde oluumunu srdrp, kendi mekanizmasn oluturmaya devam etmektedir. Kontrol kimsenin elinde olmayan bu srecin hzn ve yaplanmasn durdurmak mmkn olmad gibi birbiriyle ilintili, balantl olan her ey bu dzenleme iinde girift ve karmak teekkln oluturmaktayd92. 1990 ylndan sonra her geen daha da gelime gsteren iletiim devinimi, dnyann deien siyas, ekonomik yaplanmalarna byk etki ederken, 11 Eyll 2001 ncesine kadar bu deiim ve geliim dnyann yeni rotasn temsil etmekteydi. 11 Eyll 2001 tarihinden sonra kreselleme ABDnin benmerkezciliini n plana karrken, btn dnyaya zelliklede slm toplumlarna kar, istedii takdirde kendi kurallarn koyarak hkmedeceini gstermekteydi. 11 Eyll 2001 sonras dnyann siyasal ve kltrel balamnn sava ekseninde kurulduunu gstermektedir. Karlkl mcadeleden yoksun olan bu yeni sava, tek tarafl sava olarak karmza kmaktadr. Karda belirsiz bir dmana kar yeni bir sava olumaktadr93. ABD, 11 Eyll 2001 sonras terrizme kar sava stlenen devlet olurken dnya hegemonyasndan dolay dnyann dost dman atmas temelinde yeni bir anlay, siyaset anlayn gn yzne karmtr. Medeniyetler atmas ad verilen bu yeni dzende kendi savaaca belirsiz dman kendi yaratmtr94. Bu konjonktr iinde, 11 Eyll 2001 sonras dnyada savaa endeksli olarak hegemonik bir yap oluturmaya alan ABDnin d politikas; kendi hakl savan hr dnya demokrasisi ve insan haklar adna yaparken; bu sava Irakla balayacak ekilde yaygnlatrmaya almtr. Dier yandan da slmla ve teki kltrle yzleirken; ekonomik siyas ve kltrel emperyalizmle zdeletirilmi ABD, karlat ve zemedii sorunlara zm bulmada btn grevleri zerine alm bir modele brnmtr95.

92 93

Shumann; Kreselleme, s.79. Choamsky; 11 Eyll, s.5657. 94 Herman; Kresel, s.87. 95 E. Fuat Keyman; Kreselleme, Oryantalizm Ve teki Sorunu; 11 Eyll Sonras Dnya ve Adalet, Dou Bat Dergisi, Say 20, C.II, s.2930

30

ABD d politikas bir taraftan slma kar olmadn sylemekle birlikte dier taraftan da savaa indirgedii terrizme kar mcadelesinde, slm Batya kar yeni bir dman olarak gsterip, slm kendisine hedef olarak izmektedir. Byle bir yaplanma ierisinde bu amacn bir gstergesi olarak 11 Eyll 2001 sonras ortaya kan misilleme harektnn Afganistanla snrl kalma olasln ortadan kaldrarak, savan sylemsel biimine, savan meru olup olmad sorununu tartmaya amaktayd. Belirsiz olan dmana kar sava iln edilmekteydi. Meru olup olmama sorunu slmla olan yzlemeyi ortaya karmaktadr. nk dman belirsiz addedip, meknsal ve sylemsel olarak slma da isel tanmlama getirmektedir96. slm bir blgeden ve mekndan ibaret deildir. Bu durumda bu sylemlerden sadece bir blge veya mekn etkilenmeyip btn slm lemi etkilenmektedir. Bu sylem, btn slm lemini kapsamaktadr. Bylece sava bir taraftan terrizmi yok etmeyi amalamay hedef alrken, dier bir konumda da senkronize bir ekilde slmiyeti potansiyel sulu konumuna sokarak, slmiyete kar bir kitlesel tepki yaratma amac gtmektedir. Bu sre iinde hem bir medeniyet olarak slm totalletirilmekte hem de, slm kimlik, bir kalba brndrrerek, slmiyete meknsal bir snrlama getirilmektedir97. 11 Eyll 2001 dnya terrizmine yeni bir boyut getirmekteydi. Kar karya mcadeleyi yok sayp tek tarafl bir sava modeli yaratmaktayd. slm tekiletiren ve slmla atan yeni bir dzen meydana getirmekteydi98. 11 Eyll 2001 olay, uluslararas politika ve hukuk asndan yaratt mulkln yan sra, terre ahlk ve siyas ierii tanmlanamayan ideolojik bir boyut getirmitir. Kresellemenin reaksiyonlarndan biri olan bu hareket, terr olgusunu kendi i ve d dinamiklerinde de sarslmaz bir mekanizma haline dntrmtr. Dnya yzndeki herhangi bir blgenin, herhangi bir zaman diliminde, bu tarz, terr faaliyetlerine maruz kalabileceini gsterirken, bu marjinal eylemlere kar alnan tedbirlerde marjinal bir yap arz etmeye balamtr. Nitelik olarak, terr ile sava arasndaki izgi kaybolmu, belirsiz hle gelmitir. Dmann da net olarak tanmlanamamas ve onun dhil ve

Arslan; 11 Eylln teki Yz, s.85. Keyman; Oryantalizm, s.32. 98 Uur Kmeolu; Oryantalizm, Belirsizlik, Tahayyl, 11 Eyll, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, s.4849.
97

96

31

haric

olup

olmadnn

bilinememesi,

ve

dman

kavramn

da

bulanklatrmtr99. Kreselleme, bugn bulunduu konumla bir balang ya da biti sreci yaamamaktadr. Varl tarih kadar eski olan bu sre, bugn bulunduu konumla gerek siyas gerek sosyo-ekonomik olarak btn insanl, toplumlar ve devletleri etkileyen bir srecin 21. yzylda ki devam eden niteliklerini yaamaktadr100. Siyasal olarak emperyal gcn hkimiyeti altna giren dnya, bu dnemde komn rejimlerin liberal toplumlara kar yenilgisinden sonra; kendi kart kutbunu yaratmada Bat yeni bir grev stlenmitir. Fakat post modern bir kutup yaratan Bat, bu srete kendine belirli bir blge ya da kara paras semekten ziyade, oluturduu odak noktalarnda belirsiz bir hedefle kendini dnya kamuoyuna anlatmaya almaktadr. Belirli bir blge ya da mekndan uzak olan terrizm, Batnn yok etmek istedii ana hedef olmaktan kmtr. Ama olmaktan ziyade ara vazifesi konumuna dmtr101. Btn zamanlarn en karmak ve belirsiz halini yaayan dnya byle bir yaplanmada, kreselleme kendi mekanizmasn yaratarak ve tm olgular kapsayarak btn insanl etkisi altna almaktadr. Btn deerleri iine alan bu yaplanmaya bir nokta koyacak zaman ya da mekn belirtmek olduka zor grnmektedir. Kendi oluumunu salayan bu dng, gelien ve deien dnya artlarna gre ekil deitirecektir. Yenilenen teknoloji, deien anlaylar, uluslar aras temelde sistematikleen ekonomi, zaman ve artlara gre deiecek sosyal olgular, krsellemenin de hedef alaca rotay belirleyerek, zaman ierisinde ki dzenini ekillendirecektir102. 1.4. Kresellemenin Sonular Kreselleeme hlen devam eden bir olgu olup; kendi ierisinde gelierek ve hzla yaylarak sahip olduu gc btn dnyaya yayma abas gderek, mevcut dzenini her bireye her topluma ve devlete enjekte etmeye almaktadr. Bu almada hkim olan gcn tek bir koldan srdrmeden tm sosyal, politik, ekonomik ve kltrel deerlere girerek disiplinler aras bir a oluturarak; otoritesini toplumsal yaplanmalarn ve

99

Arslan; 11 Eylln, s.88. Kmeolu; Oryantalizm, s.3637. 101 Manisal; Yirmi Birinci, s.58. 102 Choamsky; Korsanlar, s.7879.
100

32

dnmlerin oluumu ve geliiminde kullanmaktadr. Uzun bir srecin sonucunda oluan bu mekanizma son merhale olmayp daha da devam edecek olan bir dngnn her hangi bir noktasn oluturmaktadr103. Bugne kadar gelen tarihsel srete mevcut yaplanmalar, oluan politik ve siyas sistemler bu gereklii tekrar tekrar gstermitir. Tarih bu yaplanmay gsterdii gibi, hegemon g olma yolundaki idealarn da hi deimediini gstermitir. Bu fikir ve ideolojiye sahip birimler ve ynetimler sadece yntemi deitirmilerdir, sahip olduklar ynetme duygusunu deil104. Bu ilkeler nda bakldnda kreselleme ile kapitalizm arasndaki bant ortaya kmaktadr. Kapitalizm sadece ekonomik bir sistem deildir; farkl farkl deerler sistemi, tketim tarz, toplumsal yaplanma, devlet tr, yaam tarz, sosyo kltrel boyutlar gibi eitli kollar olan tarihi bir evredir. Kreselleme de kapitalist sistemin 70li yllarda balayan ve hlen sren bir i evresidir. Bu evre yoktan var olmamtr: Kendisinden nceki kapitalist dnemde yaanan ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel deiim ve geliimler sonucunda gelien bir evredir105. Bu evreyi liberal dncenin devam olan neoliberal ideoloji ekillendirmi ve hlen de ekillendirmektedir. Kresellemeye ait deerler sistemi, hayat tarz, toplumsal oluum, devlet tr, ulus devlet modeli, yaam standartlar, model olarak sunulan hzl tketim tarz gibi olgularn tm neoliberal ideoloji ile merulatrlmakta ve kurumsallatrlmaktadr. Neoliberalizm kresel devinime hz vermekte olan bir g konumundadr106. Bu hegemonya ABD liderliindeki gelimi lkeler tarafndan kontrol edilen tekeller sayesinde kreselletirilmektedir. Kreselleme bu sreci yaarken ticaretin ve finansn serbestletirilmesi, fiyatlarn piyasalarca belirlenmesi, zelletirilme, devletin ekonomiden ekilmesi, ithalat ve ihracatn artmas ve kamu harcamalarnn kslmas gibi ilkeler zerine kurulmu neoliberal ekonomik politikalar olup; az gelimi ve gelimekte olan lkelere dayatlarak kreselleme boyutunun vahetkr yzn aa karmaktadr. Egemen glerin her zaman sahip olmak

103 104

Timur; Kreselleme, s.56. Kazgan; Tanzimattan 21. yy.a, s.84. 105 Kazgan; Kreselleme ve , s.101. 106 Choamsky; Dnya Dzeni , s.99100.

33

istedikleri dnya liderlii kreselleme adyla yeniden gzler nne serilmekte baka bir isimle kendi otoritesini oluturmaya almaktadr107. Neoliberal ideolojinin, liberal ekonomik politikalarn demokrasiyi getirecei ynndeki iddialar aslsz olup, ekonomik liberalizme zorlanan lkelerin devlet yaplar deforme edilip, bata yoksulluun artmas ve gelir dalmndaki dengesizliin bozulmas salanarak ortaya kan mevcut problemlerle beraber altst olan sosyal ilikiyi bertaraf edip, demokratiklemeyi daha ok yok etme abas gtmektir. Ekonomik liberalizmi, btn dnyaya yayma gcnde olan egemenler yani bu dzenin savunucular, ne srdkleri tezin aksine demokratik olmayan uygulamalarn sistematiklemesi ynnde bir oluum yaratmaktadrlar. Savunduklar savn aksine oluan tm ekonomik krizlerin ve dejenere olan toplumlarn st dzey savunucular konumuna gemektedirler108. Btn var olmu dzen ve dnemler alarak bir sonraki srece bir alt basamak oluturmutur. Dnyada var olan tm dnemler ve tarihi sreler o sreci yaarken hibir zaman bir son ile snrlandrlamamtr. Kreselleme olgusunun snrlanamayaca gibi, bugne kadar gelen kresel sylemler adna yaanan her ey devam eden bir sreten ibarettir109. 1.4.1. Kreselleme ile Oluan Evrensel Kltr Mekanizmas Kltr gemiten gnmze kadar gelen bir srecin devam olup, bir toplumun kendi beeriyetinin sahip olduu yaam felsefesini, deneyimini, inan ve zlerini kapsayarak, btn bu deerlerin bir nesilden dierine aktarlmas ve yaatlmasdr. nsann doumuyla birlikte balayan bu sre, evresinden, ailesinden ve tecrbelerinden elde ettii bir btnsel deerler olup, bu deerleri bilinli ya da bilinsiz olarak yaatmas kltr kavramnn kendiliinden gelien normal sonucudur. Fakat kltrn bir nesilden dierine aktarlmas sreci igdsel ya da bilinsiz olmayp, renilen btn tecrbe ve deerlerin fiiliyata geirilmesi yaatlmas ile meydana gelmektedir110.

Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.73. Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.8283. 109 Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.45. 110 Erol Gngr; Kltr Deimesi ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul 1996, s.2122.
108

107

34

Kltr, doutan balayarak bilinli ya da bilinsiz olarak fertlerin btn insanln deneyimlerini kendi alanna girdirerek ona hayat verip, gemiini ve geleceini anlama uuru olup, milletin ve insanl tanmasdr111. Kltr belirli bir toplumu ve onun unsurlarn kapsayp, o toplumun kendi deerlerini yanstmaktadr. Her toplum farkl olgulara ve deerlere sahip olup her birinin kendine has bir kltr mevcuttur. Btn kltrlerin kendilerine has anlay biimleri, davranlar olup, hepsinin dnyay ve insanlar alglaylarndaki deer yarglar farkldr. nsan iinde yetitii toplumun deer yarglarna, felsefesine ve tarzna gre bir anlay zmseyip, btn dnce ve fikirlerini bu ynde gelitirmektedir. Farkl farkl toplumlar olduu gibi farkl farkl kltrler vardr112. Gelien iletiim ebekeleri sayesinde kitle iletiim aralar, insanln sahip olduu btn bilgi ve kltr birikimlerinden herkesin yararlanabilecei olanaklar salamaktadr. Toplumsal btnlemeyi salayan bu iletiim aralar kitlesel ve tek bir kltr oluturmada eli vazifesi grmektedir. Bu durumda kitle iletiim aralarnn sunumunda; deiik yaam biimleri, yaam felsefeleri, gelenekler ve tarzlar insanln gz nne serilmektedir. Fakat egemen bir kltr empoze edilmektedir113. Kitle iletiim aralar araclyla, bir kaynaktan ok sayda insana ulaabilen kitle iletiiminin, kltr retme srecine de olduka byk katks olmaktadr114. Kitle iletiim aralarndan bilgisayar ve televizyon, kltr unsurlarnn btn dnyaya yaylmasnda byk bir grev stlenip, btn kltrlerin etkileiminde byk bir rol oynamaktadr. zellikle 1990l yllarda byk bir atlma geen internet, enformasyon ann olumasnda tm toplumlara egemen bir tketim alkanlklarnn temelini atmtr. Televizyon ve internetin toplumsallatrma ve kreselleme olgularnn olumasndaki var olular yadsnamaz bir gerektir115. 21. yy. hzl bir deiim iinde yer alp, siyas, ekonomik ve kltrel unsurlar btn dnya toplumlarn etkilemektedir. Geen yzyl ve bu yzyl dnya toplumlarn
111 112

Emre Kongar; Kltr zerine, Remzi Kitabevi, stanbul 2005, s.32. Gngr; Kltr Deimesi, s.3031. 113 Herman; Kresel Zihniyet, s.96. 114 Kongar; Kresel Terr, s.33. 115 Kodemir; Kreselleme Koordinatlar, s.41.

35

etkileyip farkl kltrlerle etkileim iine girdirmektedir. Fakat bu oluan etkileim tek bir odak zerine younlap hegemon bir kltre zemin salamaktadr. Yerel kltrlerin daha ok poplarite kazanmas ulus kavramn daha ok arka plana itmektedir. Kreselleme olgusu yerel kltrleri n planda tutarken niter devlet modelini gz ard etmektedir116. Kreselleme, btn dnyay kapsarken, bir yandan da kitle kltrn meydana getirmektedir. Yerel kltrler st kimliklerin nne geip milliyetilik kavram ikinci plana itilirken, ulus devlet elimine edilerek daha ok ulus st birlikler halinde n plana kmaktadr. Uluslar aras sermaye piyasalar ve bu oluumun dnyaya yaylmasn salayan ulusal gler de bu politikalar gtmeye almaktadr117. Kreselleme, uluslar asndan; insanln tek dze bir tketim kltrnde marka ve firma imajyla yeniden ekillenerek, siyasal bazda kltr temeline dayal mikro paralara blnerek, siyas olarak paralanmay hedef almaktadr. Kltr emperyalizmi tm dnyaya empoze edilerek; hegemon bir kltr insanlarn yaam tarzna sokulmaktadr118. 1.4.2. Ulusal Kimliklerin Kresellemenin Etkisiyle Yeniden ekillenmesi Uluslar, ortak bir kltr, topra ve dili paylaan topluluklardr. Uluslar; ayn rka, dine ve ortak bir gelecee sahip olduklarna inanan topluluklardr. Buna karlk devlet; hkmet tekiltna sahip, topra ve ulus bilinci olan bir organdr. Devlet, milletin tekiltlanm halidir.119 Modern ulusdevlet kavram ise ulus ile devletin rtmesi ile olumutur. Uluslar aras sermayenin dnya ekonomik dzenine bir hegemonya oluturmasn salayan kreselleme, bu bamsz nitelikli ulusdevletlerin egemenliklerini hem darda hem de ierde kstlamaktadr. ABDnin dnya siyasetini ve ekonomisini etkileyerek dnya platformunda tek sper g olarak rol oynamasyla birlikte, devletler st rgtlenmelerin nem kazanmas, devletlerin ekonomik, siyas ve hukuk glerini birletirerek Avrupa Birlii gibi oluumlar meydana getirmeleri, birlik dnda kalan dier ulus- devletleri ve dier dnya devletlerini tehdit etmektedir.

Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.39. Cavanogh; Kresel Dler, s.73. 118 Manisal; Yirmi Birinci, s.63. 119 Gngr; Kltr Deimesi, s.35.
117

116

36

Ayrca ulus- devletlerin iindeki farkl kltr gruplarnn kendinde g toplayp zerlik istemeleri, ulusdevletleri ierden de bask altna alnmasn salamaktadr. Bu dardan ve ierden gelen basklar ulus- devletlerin egemenliklerini kresellemenin bir sonucu olarak snrlamaktadr120. Yani kreselleme ulusdevleti bir btn olarak zayflatrken, yerel kltrleri glendirmektedir. Kreselleme paradoksal olarak, tek dze bir yaam tarznn, tketim alkanlklarnn, toplumlarn hayatna yerlemesine etki yapmaktadr. Yerel ve ulusal kltrleri beraber zayflatmaktadr. Kreselleme bir taraftan yerel kltr gruplarna siyasal zeklik salarken, bir yandan da tek dze bir yaam sunmaktadr. Tek dze yaam tarz, insanlarn gndelik hayatlarn kska altna alrken, sanat ve edebiyat gibi alanlar da tehdit etmektedir. Toplumlara empoze edilen yozlam hayat tarz onlar ok kltrl ve farkl rf ve adetlere sahip milletler olmaktan alkoymaktadr121. Hi phesiz ayn zamanda gelir adaletsizlii uurumu da zellikle az gelimi lke insanlar arasnda yeni dnya dzenine kar olumsuz duygular ve isyanlar meydana getirmektedir. En nemlisi de kreselleme gelimekte olan lkelerin kalknma umutlarn da sndrmektedir122. nsan haklarn, liberal demokrasiyi ve piyasa ekonomisini garanti altna alrken, krselleme tm dnyay da kar konulmaz bir ekilde etkisi altna almaktadr. Kreselleme; yer kreyi siyasal, kltrel, ekonomik bakmdan derinliine ele geirmenin sembolik addr123. Kreselleme tm dnyada yaanan smrgeci anlayn tm insanlara ve toplumlara ekonomik, finansman, kltrel ve siyas manada etki eden biimdir. 1.4.3. Ekonomik Dzenin Dnyada Byk Bir A Oluturmas ve Bu An Btn Dnya ve Ortadouya Etkisi Kreselleme sreci kapitalizm tarihi kadar eskidir. Dou ve Bat Avrupada daha nce otoriter, monarik bir rejimle ynetilen lkelerin, demokrasiye geileri ve uluslar aras ekonomiye katlmalar bu yeni dzene gei esnasnda uluslar dnya siyas ve ekonomik platformlarda sz sahibi olan rgtler kurmaya ve gelitirmeye itmitir. Bugn Dnyann her hangi bir kesinde iki ulusu kar karya getiren kk bir
120 121

Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet, s.5152. Arboan; Kreselleme Senaryosunun, s.6970. 122 Choamsky; Dnya Dzeni, s.55. 123 Graudy; Aforozdan, s.75.

37

antlamazlk, kapitalist lkelerin kurduu bu rgtler tarafndan zlp analiz edilmektedir.( rnek olarak; Birlemi Milletler, Avrupa Konseyi gibi..) Kreselleme, bu balamda hem bir dizi uluslar aras ilikilerin oluturulmas, hem de bir deiim sreci olarak yorumlanabilir. Bu sre son elli yl iinde belirli dnemlerde hzl ve baz dnemlerde durmu olsa bile, dnya tarihinde nceki dnemlere kyasla temelde farkllklar gstermektedir124. Uluslar aras ticaret sisteminin gelimesi ve piyasa ekonomisi, daha farkl bir uluslar aras ekonomik sistem yaratmtr. Bundan dolay her ulus kendisini deien bu dnya dzenine hazrlamak zorundadr. Gelimekte olan lkeler piyasa entegrasyonlarn, finans akmlarn, teknolojik gelimelerini bir esasa balamak zorundadrlar ki, yeni ekonomik dzenin kurucular olan uluslar aras gler, bu lkeleri kk ve ak bir ekonomiye mahkm etmesinler. nk bu ekonomik deikenler son yllarda hzlanmakta ve her biri dierini desteklemektedir. Yabanc yatrm hzl bir ekilde ykselirken, ok uluslu firmalarn satlar artan bir kr grafii gstermektedir125. Son yzyl iinde dnya ticaretindeki bymeye, kreselleme sebep olurken; ticarette artan bir oranda liberalleme gzlenmitir126. letiim ve teknoloji; dnyada sosyal, ekonomik ve siyasal ilerlemeler iin hayati nem tamaktadr. Mhendislik ve ilgili alanlardaki teknolojik gelimeler o teknolojik icad yapan uluslarn refah dzeylerini artrmaktadr. Bu lkeler kendi gelitirdii teknolojiyi dier uluslardan gelen talepler dorultusunda artrrken, dier yandan da bu gelimelerden dolay byk pazarlar elde etmektedirler. Bu da bu teknolojiye sahip olan toplumlar kalkndrmaktadr. Uzmanlar ve uluslar aras organizasyonlar dnya lkelerini kategoriye indirgemektedirler. Teknolojik icatlar yapanlar, bu icatlar benimseyenler ve bu gelimeleri izleyenler. Tm dnyadaki teknolojik gelimeler beraberinde yeni oluumlar getirmitir. Bu gelimeleri benimseyen, kendi iinde kullanan lkeler ise, bu gelimelerden kolayca yararlanabilmektedirler. (Gerekte sadece yaralanmaktalar bu da onlarn kolayca smrlmelerine zemin hazrlamaktadr.) Gelien dnya artlarna uyum salayabilmek, kreselleen ekonomik, sosyal ve siyas deikenlere gre kendini ayarlayabilmek, gelimekte olan lkelerin asl problemidir. ok uluslu irketler en son teknik bulular seferber ederek, kullanmaya almaktadr.
124 125

Choamsky; Korsanlar, s.9798. Fuat Keyman; Radikal Demokrasi ve Trkiye, Balam Yaynlar, Ankara 1999, s.56. 126 Bouman Zygmunt; Kreselleme: Toplumsal Sonular, (ev.: A. Ylmaz), Ayrnt Yaynlar, stanbul 1999, s.65.

38

Bu irketler retimi ve dnya ticaretini sadece kr amacyla gelitirmektedirler. Dnya ticaretinin ve finans pazarlarnn tam hzla almasn hedefleyen zihniyet var olmaktadr. retim alannda ok nemli lde yavalama srerken, mallarn ve sermayenin hatta retimin bile uluslar aras piyasada serbeste deiimi, ok ilerleme kaydetmitir127. Kapitalist retimin bymesi, hatta seviyesini koruyabilmesi iin mevcut pazarlar yeterli deildi. Uluslar aras piyasadaki rekabet younlamaya balamt. Bundan dolay her kapitalist irket uluslar aras pazarlara daha fazla giri yapmak istemekteydi. Rekabet ve retim birden fazla lke seviyesinde yapld ok uluslu irketlerin elinde artmtr. Buda ok uluslu irketlerin bymesini ve sonuta retimin ve ticaretin kresellemesini salamtr. Artk dnya siyas alanda da bireysel zgrlk, demokrasi ve pazar ekonomileri zerine kurulu sistemlere ahitlik etmektedir. Kresellemenin gelecekteki hz ve yn, uluslar aras kurulularn alacaklar kararla oluacaktr. Bu uluslar aras kurulular; finansal kurumlardan, ok uluslu irketlerden, dnya apnda kurulmu rgtlerden olumaktadr128. Her lke, kreselleme karsnda baz stratejik seimlerle kar karya kalmaktadr. Bunlar; zel sektrler, sendikalar ve toplumun dier blmlerini barndran kurumlar zerinde olumlu bir etki oluturarak baz koruyucu nlemleri almak veya ekonomilerini uluslar aras sisteme daha fazla dhil edebilmek gibi seimlerdir. Kresellemeden yararlanabilmek iin lkeler, uluslar aras sorunlarla ve i sorunlarla yz yze gelmektedirler129. Kreselleme srecinin btn dnyada son yirmi ylda ataa gemesi Ortadouyu da kukusuz etkilemitir. Bu srecin btn dnyay etkisi altna almadan ncede sahip olduu yeralt, yerst kaynaklar ve bulunduu konumu itibar ile de her daim gzde bir corafya olmutur. Bu blgenin kark yapsndan ve kltr eitliliinden yararlanan Batl odaklar bu alanda yaptklar uzaktan mdahale yerine kreselleme srecinde bizzat dorudan mdahale etmektedir. Bu alandaki rejimlerin varlndan kayg duyduunu her frsatta dile getiren Batl gler grnrde belirttikleri nedenle bu corafyann daha modern ve gven arz eden bir yap kazanmasn vurgularken, esas neden bu corafyann hem kaynaklarndan hem de konumundan istifade etmektir130.

127 128

Snmez; Dnya Ekonomisinde, s.79. Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet, s.109. 129 Norman P. Barry; Modern Siyaset Teorisi, Liberte Yaynlar, Ankara 2000, s.286. 130 Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet, s. 88.

39

2. BLM 2. KRESELLEMEN N ORTADOUYA YANSIMALARI 2.1. Ortadounun Sosyal, Siyasal, Ekonomik ve Kltrel Yaps Ortadou; devletlerinin toplumsal, ekonomik, sosyokltrel yaps, siyasal ekli ve ok sayda uluslararas gc blgeye eken mevcut petrol rezervleri sebebiyle Ortadou devletleri ve Ortadou alan uluslararas politik gndemin daima ana unsurlarndan biri olmutur. Ortadou sadece bu corafya zerinde var olan kara paras olmaktan ziyade byk dine son be bin yl iinde ev sahiplii yapm bir yerdir.. Bugn iin bu corafya stratejik bir alan, Uzak Douya alan bir kap, byk ktann kavak noktas, ticaret merkezi yada enerji (zellikle petrol) rezervlerinin fazla olduu bir alan deildir. Ortadou bugn bir buuk milyondan fazla insann yaad alan olup, slamiyet ile beraber anlan corafya konumundadr131. Tam olarak bir corafi tanmlamann olmaynn temel nedeni, tarih boyunca blgede nemli bir g elde etme abasnda olan d glerin varldr132. Bu alan coraf alan ve siyasal terminoloji olarak farkllklar gstermektedir. Bu blgede yaayan halka gre bugnk Ortadou, dnyann merkezi olurken, Ortadou terimi ilk defa emperyalist zihniyetli Avrupal tarafndan ortaya karlmtr. Bu siyasal ifade 17. yy. da ngilizler tarafndan gelitirilerek siyasal terim olarak kullanlmaya balanrken bu blgeye ait tanmlamaya daha sonralar ran, Trkiye, Kbrs gibi lkeler de dhil edilmitir133.

131 132

Abdurrahman Arslan; slam, Ortadou, Anglosaksonlar, Birikim Dergisi, stanbul 2003, s. 33 - 34. brahim Ferhad, Heidi Wedel; Ortadouda Sivil Toplumun Sorunlar, ( ev. : Erol zbek), letiim Yaynlar, stanbul 1992, s. 99 - 100. 133 George Mcghee; ABD Trkiye Nato Ortadou, ( ev. : Belks orak), Bilgi Yayn, stanbul 1992, s. 134 135.

40

Batl devletlerin siyasal sosyoekonomik karlarnn zamann artlarna gre deimesi ile srekli yenilenen Ortadounun snrlar hl belirsizlik iindedir. Ortadou; Trkiye, Msr ve Dou Akdeniz ile kuatlm bir blge olup, din ve etnik eitlilik, yeralt ve yerst kaynaklarnn zenginlii, petrol rezervleri gibi olumlu zelliklerinin yan sra, ekonomik sorunlar, belli bir dzene girmemi siyasal kltr ve otokrat yap bu blgeyi olduka g bir ortam haline getirmitir. Ortadou toplumlarnn birou geleneksel ve muhafazakr yapda olup blge tamamen etnik ve din ekimelerin iinde yer almaktadr. Bununla birlikte toplumsal snflar arasndaki uurumlarn byk olmas, eitim seviyensin dk olmas bu blgenin dier olumsuz zelliklerini oluturmaktadr134. Ortadou ana blgeye ayrlr. Bu blge Merkez lkeler, Bereketli Hill ve Arap yarmadasdr. Merkez lkeleri, Trkiye, ran ve Msr olutururken; Bereketli Hill, Irak, srail, rdn, Lbnan ve Suriyeyi; Arap Yarmadas, Suudi Arabistan, Bahreyn, birleik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt, Umman ve Yemeni iermektedir. Bu blgenin 13 milyonunu Arap, 54 milyonunu Trk, 25 milyonunu Fars, 21 milyonunu Krt, 4 milyonunu Yahudi, 1 milyonunu Beluci, 500 binini Ermeni, 150 binini Asuri, 810 milyonunu kiptiler oluturmaktadr. Ayrca bu blgede 227 milyon Mslman, 13.5 milyon Hristiyan ve 4 milyon Yahudi yaamaktadr. Bu blgede dinlerin kendi iindeki ayrlklar ve dmanlklar ou zaman dier dinlere kar olunandan daha iddetlidir. Mslmanlar ii, Snni, Zeydi (Yemende yaayan ii- Snni karm bir grup) Haric (Ummanda) olmak zere eitli mezheplere ayrlrken, yine bu mezheplerde, kendi aralarnda da yzlerce tarikata ayrlmlardr. Hristiyanlar ise Rum, Katolik, Ortodoks, Melkitler (Msrdaki Ortodoks Rumlar), Gregoryan Ermeni, Nasturi, Katolik, Sryani Ortodoks, Maruni, (Lbnanl Katolikler), Keldani gibi birok farkl gruba ayrlmlardr. Bunlarn haricinde Drziler, smaililer, Mandeenleri (Yahudi, Hristiyan) karm Yezidiler, Zerdtler bulunmaktadr135.

134

135

Yavuz Yldz; Ortadouda Silahlanma ve Militarizm, Balam Yaynlar; stanbul 1993, s. 46 47. Mahir Kaynak; Byk Ortadou Projesi ve Trkiye zerine Stratejik Analizler, Truva Yaynlar, stanbul 2005, s.7578.

41

1800l yllarn banda Ortadounun nemi Hindistana giden yol zerinde bulunmasndan dolay nem kazanmaktayd. Osmanl imparatorluu bu dnemde zlme evresine girmiti. Ayrca Osmanl Devleti bu dnemde emperyal glerin ilgi odan oluturmaktayd. Bu dnemdeki ngiliz stratejisi Osmanly Rusyaya kar kalkan olarak kullanmak ve Osmanl topraklarndaki egemenlii ticar sreler de salamakt136. 1798 1801de Fransann Msr igali smrgeletirme ynnde atlan ilk admdr. Ayrca Osmanl imparatorluuna ynelik ilk ciddi giriimdir. Ayn zamanda blge zerindeki Fransz ve ngiliz ekimesinin de balangcdr. 16. yy.dan beri ticar ilikilerini gelitiren Fransa, 1830 ylnda Cezayiri igal etmitir. 1869da Svey Kanal almtr. Bu kanaln almasyla blgenin nemi daha da artm ve emperyal ekimeye yeni bir boyut getirmitir. 1882de Msr ngilizler tarafndan igal edilmi, Msrn igal edilmesi, emperyalizmin hzl geliiminde k noktas oluturmutur. 1863- 1879 Msr artk bir Afrika lkesi deildir. Bu ekilde balayan Msrda manda sistemi 19. yy.n son 20 ylnda iyice belirginleirken; Msr 20. yy.da hukuken Osmanl'ya fiilen ngiltereye bal bir devlet haline gelmitir137. ngiltere ve Fransann Ortadoudaki hkimiyetleri 20. yy.da iyice genileyerek smrgeye dnmtr. 1914 1930 dneminde petrol imtiyaz kavgalar, bununla ilgili olarak rastgele izilen snrlar ve manda rejimleri damgasn vurmutur. 1 Skyes Picot Antlamas (1916): SSCBnin kuruluu ile aa kan bir antlamadr. Ortadou paylalr, Ruslara Karaolanis Kylar, stanbul ve Boazlar verilirken, bunun karlnda Ortadou; ngiltere ve Fransaya kalr. 2 Versailles Antlamas (1919): Manda rejimleri tannr, paylam legl hale gelmitir. 3 Balfour Bildirgesi (2 Kasm 1917): Filistinde kurulacak bir Yahudi devletinin temeli atlmtr.

136

Mehmet Kocaolu; Uluslararas likiler Inda Ortadou, Genelkurmay Basmevi, Ankara 1995, s.7172. 137 Baskn Oran; Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C.2, letiim Yaynevi stanbul 1980 2001, s.4546.

42

ngiltere Byk Arap krall kurmay dnyordu. nnde seebilecei iki g oda vard. ngilterenin tercihi aykr Vehbi hareketi yerine, Snn Hseyin olmutur. Hseyin derme atma gc ile mttefik glerin yannda Filistin ve Suriyenin igaline katlmtr. Fakat baarl olamamtr. Bunun iki sebebi vardr. Birincisi blgenin etnik ve din yaps, ikincisi ise Araplarn 400 yldr egemenlii altnda olduu Osmanl Devletinin varldr. Wilson ilkeleri ve Bolevik ihtilali dnyaya yeni birikim getirmekteydi. Wilson ilkeleri ve Bolevik htilalinin ardndan dnyada gelien yeni artlar, yani bir paradigmann ekillenmesini de salamtr. Manda sistemi gibi egemenlik biimleri ve bileenlerini tekil etmilerdir. Sava sonrasnda ekonomik bu yeni paradigmay gz ard edememitir. nk artk kimse kendi bana gelimesi mmkn olmayan halklarn tek ans olarak emperyal igalini grmyordu. Byk ngilterenn petrol arama iznini sadece ngiliz vatandalarna tanyan Yurttalk Yasas ile petrol sahalar stnde tekel kurma giriimleri, ABDnin basks ile iptal edilerek zgrlemitir. Bu sre klsik emperyalizmin ekonomik olarak gsz dtnn, zayflamaya baladnn ve dolaysyla tasfiyesinin yaklatnn iaretlerini tamaktadr. Yeni glerin devreye girmesiyle yeni emperyal paradigma liberal emperyalizm emsiyesi altnda gizlenmitir. Halklara zgrlk talep eden ABDnin dayatt politikann, petrol blgelerindeki, petrol irketlerinin diledii gibi i yapma zgrln kastetmitir. I. Dnya Sava sonrasnda Osmanl Devleti yklmtr. Trkiye ve ran kendi ulus devletini kurmutur. Faysaln 1916 1920 boluunda Suriyede denedii ngiliz destekli Arap devleti giriimi Fransa tarafndan engellenince, ikincisi denenerek Irak Kral olarak atanmtr. Arap Milliyetiliini Iraka yerletirmeye allmtr. Fakat bu milliyetilik anlaynn Irak topraklarnda yaayan tm halklara dayatlmas baarszlkla sonulanmtr. Msr ise, Arap dnyasnda Bat Avrupa ulus devlet rneine en fazla yaklaan lke olmutur. Msrda milliyetilik ngiliz igalinin yerlemesiyle toplumsal tabanda yaylmaya balamtr. I. Dnya Sava sonras gelien Vafd hareketi, Ortadouda ilk bamszlk yanls bir siyas hareket olmas balamnda nemlidir. Vafd partisi kurulup

43

iktidara gelmitir. ngilizlere ters den Vafd hkmeti drlmtr. 1936da ise Msr tam bamszlk kazanmtr138. II. Dnya Savandan sonra ift kutuplu bir yaplanmaya giden dnyada Amerikann d politika ve uluslar aras ilikiler pozisyonu da ekillenen dnya siyasetine ve zaman gre farkllk gstermitir. Amerikann Ortadouya mdahalesi Truman Doktrini ile balamtr. Sovyet Politikasna kar Ortadouda kalkan siyasetini benimsemitir. Bu siyaseti de bu blgedeki lkelere yapt mal, asker ve teknik yardmla etkin hale getirmitir. 1969da Nixon Doktrini olarak hayata geirilen yeni yardm ise Ortadouda etkin iki lke olan Suudi Arabistan ve ran temel almaktayd. 1990 ylndan sonra Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Amerika Ortadou politikalarn hayata geirmitir139. Bu blge petrol rezervlerinin yan sra endstriyel rnler ve silah ticareti iin de petrol kadar nemli olmaya devam etmektedir. Ortadou devletlerinin bir ou zellikle Krfez lkeleri zengin petrol rezervlerine sahip olmasna ramen dier Ortadou devletleri petrol rezervlerine sahip olmad gibi d yardma bal durumdalar. Dier kaynaklarnda snrl olmas bu da blgedeki toplumlarn refah seviyesini dengesizletirmitir. Ortadou toplumlarn genel olarak siyasal durumu ekonomik ve sosyal olaylardan daha vahim gzkmektedir. Buradaki siyasal rejimler etnik, din veya bir aileye dayanmaktadr. Bu yaplanma ise onlarn ada dnya ile olan balarn koparmaktadr140. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin dalmasndan sonra Amerika Ortadou zerinde ki politikalarnda deiiklie gitmitir. Amerikann Irak igali, Irakta Saddam rejimini devirmek istemesi bunun en gzel rneidir. Amerikann bu operasyonu gerekletirmesindeki ama bu blgeyi demokratikletirmek istemesinden ziyade bu blgede kendi varln hissettirmek istemesidir. nk bu blge demokratik bir dzenin yaplandrmasna hazr olmad gibi siyasal ve etnik yaps ile de gerekli temellerden yoksun bulunmaktadr. Amerikann Irak operasyonunda Ortadouya

138

dris Bal; ABDnin Orta Asya Politikasna Yn Veren ve D Dinamikler, Stratejik Analiz, No: 22, Ankara 2001, s.70. 139 Armaolu; 20. Yzyl, s. 455 456. 140 Arslan; slam Ortadou, s. 123.

44

etkisi, bu blgenin etkinliini hl koruduunu ve korumaya da devam edeceini gstermektedir141. Dnya politikasnda etkin bir rol izleyen Amerika; gerek dnya platformunda gerekse de Ortadouda izledii siyaset ile kendi politikalarn gerekletirmeye almaktadr. Ekonomik olarak da birok zengin yeralt ve yerst kaynaklarna sahip olmasna ramen iyi artlar altnda bulunmayan bu blge kendi etkinliini bu alanda salayabilecek g unsurundan uzak olup, bu alanda etkinlik her zaman Batl glerin olmutur142. 2.1.1. slmn Byk ounlukla Bulunduu Alan Ortadou nsanlk tarihinin balad yer olan Ortadou dnyann en byk ordularnn saldrd, en byk katliamlarn yapld, diktatrlerinin hkimiyet kurduu Ortadou Blgesi byk bir gemie sahiptir. Bu tarih iersinde yeni medeniyetler, yeni kltrler kurulmutur. Fakat burada deimeyen, yadsnamayan bir gerek vard ki blgeye damgasn vurmu olan slmiyetti. slmiyet vicdanlara huzur ve medeniyeti getirmitir. Bu blgenin her zaman gzde olmasnn sebeplerinden biride semav dinin kutsal meknlarnn burada olmas gelmektedir. slmiyet, Yahudilik, Hristiyanlk bu blgede domutur olup, bu blge semav din iin byk nem tamaktadr. slm uyann her geen gn glenmesi gerei ile blgeden karlan petroln, batl ekonomiler iin vazgeilmez nemi birletiinde Ortadouyu bu konuda ekime mcadelesi haline getirmektedir. Bu da halklarn byme tehlikesini hisseden bat iin gzel bir rnek tekil etmektedir. ABD, ite ykselen bu uyan durdurmak iin Ilml slm dncesini ortaya atmtr. Bu dnce ierisinde Byk Ortadou Projesi de byk nem kazanmaktadr. slm hibir ekilde Ilml slm ya da Siyasal slm olarak tanmlanamaz. slm kelimesinin nne bir sfat konularak slm nitelendirilemez143.

141 142

Bal; ABDnin Orta Asya,s.98. Kaynak; Byk Ortadou Projesi, s. 112. 143 Yaar Nuri ztrk; Bat Smrgecilii ve slm Dnyas, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 2003, s.105.

45

11 Eyll 2001 terrist saldrlar; slm hedef alarak, bu dine kar kart bir g oluturulmas iin bir milat olmutur144. ABD bakan Jimmy Carter slmn komnizme kar kalkan olabileceini syleyerek Yeil Kuak Projesi ile Orta Asyada tetiklemeye alt slm uyan hareketlerinin Radikal slmn Ortadouda g kazanmasnda byk rol oynamtr. 1990 ylnda tek kutuplu dnya dzenine geile beraber nemini kaybeden bu yeil kuakla ElKaide de eski ehemmiyetini kaybetmitir. Bundan sonra gzden karlan bu rgt hedefini kendisini yaratanlara evirmitir. Burada Osama bin Laden sadece bir model olup dounun yzlerce yldr urad skntlarnn da vurumuydu. slm, Batnn yeni hedefi olmu ABD bakan George W.Bush Hal Seferi terimini kullanarak bat dnyasnn bilinaltn teyit etmitir145. slm hibir ekilde Ilml slm ya da Siyasal slm olarak tanmlanamaz. slm kelimesinin nne bir sfat konularak slm nitelendirilemez 146. slm uyann her geen gn glenmesi gerei ile blgeden karlan petroln, batl ekonomiler iin vazgeilmez nemi birletiinde Ortadouyu bu konuda ekime mcadelesi haline getirmektedir. ABD, ite ykselen bu uyan durdurmak iin Ilml slm dncesini ortaya atmtr. Bu dnce ierisinde Byk Ortadou Projesi de byk nem kazanmaktadr. Bu proje ile ABD, bu blgelerde demokrasi alannda; kadna eit haklar, hukuk stnl, din zgrlk, sivil toplum rgtlerine destek salanmas gibi politikalar gelitirirken, ekonomi ve eitim alannda; pazar ekonomisinin glendirilmesi, kadnlara, kz ocuklarna eitim olanaklarnn salanmas, gvenlik boyutunda; ABD ve Avrupa lkeleriyle mttefiklik kurulmas iin bu lkelerle birlikte allmay tevik etmeye hedeflemektedir. Grnrde bu sebeplerden bu blgeye girmek isteyen Batnn asl niyeti bu alanda g kazanmak istemesidir. Bat; dnyay biimlendirmek, onu ynetmek isterken gelien koullar sayesinde dnyadaki btn olaylardan kresel bazda haberi olan btn dnya toplumlar ve

144 145

Arslan; 11 Eylln teki ..., s.82 Koray Ttnc; Seyla Benhabib ile Sylei, DouBat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.7071. 146 ztrk; Bat Smrgecilii , s.105.

46

blgeleri; kendi dzenini, kendi sistematii ierisinde uygulama gayretine girmitir. Bu da bu yzyln gcn temsil eden Bat iin kendi menfaatlerini koruma adn zt bir davrantr. Btn hegemon gc kullanmak sadece onlarn tekelinde iken, yeni bir kart g bulmak da yine onlarn kendi hedef noktasn oluturmaktadr147. 2.1.2. Byk Ortadou Projesi (BOP) Byk Ortadou Projesi ABDye gre Ortadou ve yakn evresi corafyasnda yer alan lkelerde batl anlamda demokrasinin salanmas terrizmin ortadan kaldrlmas, ekonomik ilikilerin artrlmas ve ekonomik ibirlikleri salanarak blgenin istikrara kavuturulmasdr. ABDnin bu projeye gereksinim duymas: Dnya Enerji Kaynaklarnn istikrarsz veya totaliter lkeler elinde olmas Dnya Ekonomisine zarar vermesi, terrizmin bu lkelerde barnma ve glenme imkan bulmas, blge halknn gelir ve eitim dzeyinin ok dk olmas, Dnya Barnn bir trl salanamad bu blgenin devaml problem kayna olmas nedeniyle bu blgelere yardm zellii tamaktadr. ABD, bu projeyi desteklemeleri ve aktif rol almalar iin NATO ve G-8 lkelerini davet etmitir. Ayrca AB ve BM projenin gereklemesine katkda bulunacak dier kurululardr. BOP projesinde eylem alan, kesin snrlarna bal deildir. Fakat ABD kaynaklar 27 lkenin BOP dhilinde deerlendirildiini vurgulamaktadr. Afganistan, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri, Cezayir, Cibuti, Fas, Filistin zerk Ynetimi, Irak, ran, srail, Katar, Kuveyt, Komor Adalar, Lbnan, Libya, Msr, Montanya, Pakistan, Somali, Suudi Arabistan, Sudan, Suriye, Tunus, Trkiye, Umman, rdn ve Yemen bu lkeler arasnda yer almaktadr. Byk Ortadou Projesi, balayp bitecek bir proje deil, aksine srekli gncellenerek yaanacak bir sre olarak oluturulmutur. Proje, kreselleme ad verilen byk kresel deiim srecinin bir paras olarak, dnyann deien artlarna uygun olarak srekli gncellenerek kuaklar boyu devam edecek oluumdur.

147

Zeynep Grcanl; Byk Ortadou Projesi Balad Bile, Star Gazetesi, 22.03.2004.

47

Byk Ortadou Projesi Amerikann kreselleme srecinde dnyaya hkim olma hedefi dorultusundan dnyann jeopolitik merkezine yaplanma projesidir. BOP bir yandan slm lkelerinin doal varlklarn smrme projesidir148. 2.2. slmn Temeli ve Terr 2.2.1. Uygarlk Kimliinde slm Terr tanmlamasnn sosyal bilimler literatrnde ortak bir tanmnn olmamas, terr ve terrizm anlamna farkl anlamlar ykleyip, her trl iddet, bask, gibi eylemleri terrizm dorultusunda deerlendirmelerin yannda; siyasal veya ideolojik olarak yaplan eylemleri de terrizm dnda saymaktadr. Bir taraf iin zgrlk savas olan dier taraf iin terrist olabilmektedir. Bugn Ortadouda karlaan bu kargaa bunun en bariz rneini tekil etmektedir. Burada yaplan eylemler genelde dnyaya terr eylemleri olarak deklare edilirken, burada yaayan halk tarafndan bamszlk mcadelesi olarak grlmektedir. Buradaki paradoksal durum ise byk ounluunun Mslman olmas ve bu kiilerin olarak gsterilmektedir. zde slm Terr gibi bir kavramn olumas 1980li yllarn sonunda olumaya balarken, 1990 ylnda Souk Savan bitmesiyle terr kavram gndeme daha ok oturmu ve slmla eit tutulmaya allmtr. 11 Eyll 2001 olaylarndan sonra terr faaliyetleri daha da artm ve btn dnya, slm ile terrizmi badatrma yolunu semitir. slmla terr kavram zde tutulmaya allrken Mslman eittir terristtir gibi bir denklem gndeme oturtulmaya balanmtr149. Dinlerin varlndan beri devam eden sre de, dinler tarihinde var olan btn ilhi dinlerin, her trl ktle, zulme, hakszla kar bir tavr takndn gstermektedir. Mslman bir insan, her hangi bir terr faaliyetini oluturabiliyorsa bu faaliyet onun mensup olduu dinin, bu yaptn tasdik ediyor manasna gelmemektedir. slm ve terr kavramlar birbirlerine uymayan iki olgudur. slm kelime anlam olarak Bar, huzur, gven, mutluluk ve esenlik anlamna gelmektedir. slm insanlarn haksz
148 149

slm kimliini tamalarndan dolay, terr

kelimesinin bana slm kavram yerletirilerek; Mslmanlar potansiyel bir terrist

Emin Grses; Mahir Kaynak; Byk Ortadou Projesi, Tima Yaynlar, Nisan 2005, s.36. Mahir Kaynak; Terr Olaylar, Star Gazetesi, 04.07.2004.

48

ldrlmelerini katledilmelerini yasaklad gibi, her trl vahet ve eziyeti de din d saymaktadr. slma gre insan hayat deerli ve kutsaldr. nsan faktrnn zerinde hibir g yoktur. Hi kimse baka bir insann hayatna son verme yetkisine sahip deildir. Allah'n verdii can Allah'tan bakas alamaz. slmda var olan cihad kavram, slmla terrizmi e deer tutulmasna sebep olmaktadr. Hlbuki cihad kelime olarak, Nefisle mcadele, slm tebli ve dmanla savama anlamlarn gelmektedir. Byle bir anlayn olumasnda bu rgtlerin iinde yaadklar lkelerin, uzun yllar baka lkelerin igali altnda kalmalarnn da etkisi olmutur. Ayrca, bu rgtlerin igal kuvvetlerine kar mcadele edebilmek iin gerekli ekonomik, asker ve teknolojik alt yapya sahip olmamalar zaman ierisinde terrizm faaliyetlerini bir mcadele yntemi olarak kullanmalarna neden olmutur. Bu sosyoekonomik durum, bu faaliyetlerin olumasnda tetikleyici bir rol stlenmitir150. Terrizmin bir eylem faaliyeti olarak benimsedii intihar saldrlarnn anavatan ise Ortadoudur. Bu saldrlarna, 1983 ylndan itibaren Hizbullah, slm Cihad ve El Kaide vb. din rgtlerin nclk ettii sylenebilir. 11 Eyllde ElKaide terr rgtnn intihar eylemlerini kullanmas, slmn, intihar eylemlerine tevik ettii izlenimini perinlemitir. Hlbuki slm her koul, mekn ve de zamanda intihar btnyle yasaklamtr. nsan can Allah'n insana verdii bir emanet olup, Allahn verdii can Allahtan bakas alamaz151. Terrizmde; ldrme, katliam iddet, bask, intihar ve her trl korku faktr siyas ve ideolojik btn eylemler iin sonsuz bir ekilde kullanlmakta serbesttir. Hedef alnan bireyin bulunduu konum hi nemli deildir. inde yaad toplum, inand dini, ya, cinsiyeti terrist iin nem tamamaktadr. Masum ocuklar, kadnlar yallar bu hain amacn hedefi olabilmektedirler. Sava dahi bir hukuka bal iken, belli snrlar erevesinde vuku bulurken, terrizmde hibir kural ve kaide bulunmaz. slmda sava hlinde iken dahi, savaa katlmam ocuk, kadn ve ihtiyarlarn ldrlmesini kesinlikle yasaklanmtr. slm, byle bir vahetkr olaya asla izin vermez152.

Ahmet Davutolu; Stratejik Derinlik / Trkiyenin Uluslar aras Konumu, Kre Yayn, stanbul 2001, s.3435. 151 Yaar Nuri ztrk; slm Nasl Yozlatrld / Vahyin Dininden Sapmalar, Hurafeler, Bidatlar / Btn Eserleri 31, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 2000, s.3134. 152 Yaar Nuri ztrk; Gerek slm ve teki slm, Star Gazetesi, 01.09.2002.

150

49

Ortadou'daki terrizm, amalar, hedefleri, ideolojileri ve yntemleri birbirinden farkl olup, dnya kamuoyunda oluturduklar etkileri de farkldr. Burada yer alan rgtlerin birou yine bu corafyada yer alan baz devletlerce desteklenmektedir. rnein, slmc rgtlerin bir ksm Arap srail bar srecini baltalamaya alrken, dier bir ksm da temel hedeflerini lkelerindeki sistemi ykmak olacana inanmtr.153. Terr kavram olarak slmyetle birbirine yaktrlmaz bir kavramdr. slm leminin terr kavram ile tanmas emperyalist ve smrgeci glerin bu corafyadan faydalanmak istemeleriyle ve bu topraklar paralamak iin burada hkim g olma abasyla balamtr. Bugn slm corafyasnda yer alan devletlerin birounun hatta tamamn terrle ba derttedir. Meydana gelen terr faaliyetlerinde kimi zaman etnik unsurlar, kimi zaman siyas ve ideolojik deiim talepleri, bazen ekonomik problemler, bazen hrriyetlerin kstlanmas, bazen insanlarn din kimliklerine ynelik basklar, bazen genel siyas basklar, bazen de daha baka eyler besleyici ve de belirleyici etmen olmaktadr. Fakat bunlarn ounun bu unsurlar kitlesel taban kazanmak iin kullandklar, aslnda o fikri, altyapy pek temsil etmedikleri grlmektedir. sraildeki Yahudilerin, Filistindeki Mslmanlara kar tavrlar buna rnek olarak gsterilebilir. Etnik bir unsura ynelik basklardan kaynaklanan problemleri besleyici unsur olarak kullanan rgtlerin en bata o etnik unsuru hedef alan terr eylemleri gerekletirmeleri bu adan dikkat ekicidir. Yine baz rgtlerin din bir kimlikle ortaya kmalarna ramen en bata kendilerine rakip olarak grdkleri din oluumlar hedef alan terr eylemleri gerekletirmeleri, bu gruplarn da aslnda
154

kendi

ideolojilerini

ve

fikirlerini

temsil

etmediklerini

gstermektedir

Bar ve gvenliin olduu yerde zgrlk ortam vardr. Hrriyetin dayatld iine alnd ortamlarda bar, gvenlik ve de istikrar olmaz olamaz. slmn ve slm yaayan Mslmanlarn terrizm gibi bir kavramla zde tutulmas, bu dini ve bu dini

153

David Framkin; Bara Son Veren Bar Modern Ortadou Nasl Yaratld? Epsilon Yaynlar, stanbul 2004, s.62. 154 Ingmar Karlson; Din, Terr ve Hogr, (ev.: Turhan Kayaolu), Homer Kitabevi, stanbul 2005, s.4748.

50

yaayanlar lekelemek iin kullanlan bir kavram durumuna drlmesi gerek niyeti oluturmaktadr155. Terrn kavram olarak dnya literatrnde ortak kabul edilmi bir kavram olmamasndan dolay ou zaman arptldna tanklk etmekteyiz. Dnya kamuoyunda terre kar bir tepki olutuunda herhangi bir fiili mcadelenin terr olarak nitelendirilmesi ou zaman, onun kitlelerin nazarnda mahkm edilmesi iin yeterli olmaktadr. rnein Rusya, haksz bir ekilde eenistan igal etmesine kar verilen hakl mcadeleyi terr olarak niteleyerek dnya kamuoyunun nazarnda kendini hakl karmaya almaktadr. Geri Rusya bu konuda baarl olabilmi deildir. Fakat srail, hizmetindeki medya organlarnn gcnden yararlanarak bunu ksmen baarabilmitir. Oysa Filistinde verilen mcadelenin esas itibariyle eenistandaki mcadeleden, Kosova'daki hak mcadelesinden hibir fark yoktur. srail, o topraklara, igal, gasp ve iddet yoluyla girmitir. Filistin'de verilen mcadele de bugn ortaya km bir mcadele deildir. srailin haksz yere Filistin topraklarna girmesiyle meydana gelmi, insanlar katletmeye baladklar tarihten bugne kadar devam ederek, bir sorun oluturmutur. Yani terre kar savunma mcadelesi olarak ortaya kmtr ve yle de devam etmektedir. Filistin'deki mcadele btn ynleriyle incelendii zaman Trkiyedeki stiklal savandan, eenistanda ki, BosnaHersekteki ve Kosova'daki mcadeleden hibir fark yoktur156. Terr kavramna mterek bir tanm getiremediimiz srece, dnya literatrnde ve kamuoyunda, terr iin yaplan mcadele sonusuz kalacaktr. Buradan u sonucu rahata karabiliriz ki btn dnya byle bir durumda slm ve terr zde tutaca gibi slmn ve Mslmanlarn bu durumdan daha ok etkilenecei aikrdr. Yeterinden fazla doal kaynaklara, dnyada dengine rastlanmayan miktarda enerji kaynaklarna ve yeterince insan kaynana sahip olan slm corafyasnn iinde bulunduu artlar gerekten akl almaz bir durum arz etmektedir. yle ki bu lkelerin insan, ekonomik, siyas ve bilimsel geliimini tkezleten ulusal dzeydeki siyasal ve sosyo ekonomik yaplar ve kresel dzende slm dnyasnn hak ettii sz hakk ve temsil olanana kavuamam olmas ve bu konuma getirilemeyiinin sebebi; kendi
155 156

erif Mardin; Oryantalizmin Hasralt Ettii, DouBat Dergisi, Say: 20, Ankara 2002, s.113. Mim Kemal ke; Filistin Sorunu, Ufuk Kitaplar, stanbul 2002, s.85.

51

hkim gcn srdrmek isteyen emperyal glerin, slm corafyasndaki kendi deer ve glerini bu devletlerin kullanmalarna imkn vermemesinden kaynaklanmaktadr157. slm dnyasnn iinde bulunduu bu artlardan, bu vahim ve ekingen durumdan ilk bata kendi gcn kullanmak isteyen Bat ve onun emperyal gc, daha sonrada bu corafyada terr olgusunu reten rejimler sorumludur. Bu durum yle bir etki yaratmaktadr ki; baskc despot bir rejimle i bana gelen bir sistemi, demokratik, hr bir iradeyle i bana gelen bir iktidardan kendi artlarna ve lehine gre dndrmek daha kolay olacaktr. Batl emperyal gler kendi hkimiyetini bu blgede kurmak iin byle bir zm reterek, bu corafyann demokratiklemesinin, gelimesinin ve zgrlemesinin nnde engelleri pekitiren bir rol oynamaktadrlar158. Kreselleerek klen dnyadaki iletiim ve biliim devrimin gelimesi ve bu gelimelerinin imknlarndan bu corafyada yaayan insanlarn mahrum olmas, Batdaki gelimilik, demokrasi, hrriyet ve ekonomik refah ortam, bu blgede iten ie gizli bir kzgnlk ve hrnlk duygusu yaanmasn dourmutur. En gelimi ve zengin slm lkesinde dahi bu kzgnlk ve mahrumiyet duygusu yaanrken, kendi rejimini yaratamama ve zgrlkten yoksun olma hissi stne stlk bir de fakir lkelerde ki sosyoekonomik problemler bunun sadece kzgnlk eklinde deil terr eklinde vukuu bulmasn da salamtr. Bunun neticesinde ortaya kan toplumsal ve militan fke, nce kendi rejimlerini hedef alp, bu rejimlerin payandas ya da mttefiki durumundaki ABD bata olmak zere btn emperyal gler iin olumaktadr. Bu durum slm corafyasndaki lkeleri yaralad gibi yeni oluumla artk emperyal gleri de yaralamaktadr. fke ve kzgnln rettii terr, buna sebep olan rejimler kadar, bu yabanc lkeleri ve onlarn karlarn da vurmaktadr159. slmn kelime manas dahi (bar, esenlik ve mutluluk) slm ile terrn

badamayacan, slm terr olamayacan ak bir biimde ortaya koymaya kfidir160. Amaca ulamak iin her yolu mubah grmek, slma yakmayacak bir sylemdir. Mslman bir insan davasn hakl grd takdirde uygulayaca yntem de hakl olmaldr. Hakl olduu savunmada haksz yntemler kullanamaz. Fakat byle
Seyla Benhabib; Kutsal Olmayan Savalar, (ev.: Fatma Koray Ttnc ), Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.55. 158 Deniz lke Arboan; Kreselleme Senaryosunu, s.98102. 159 Giddens; Elimizden Kap Giden, s.131134. 160 Yaar Nuri ztrk; Siyasal slmn Omurga Sorunu , Star Gazetesi, 05.07.2003.
157

52

bir yntemde kullanyorsa bu uygulad yntemde slmiyet ile badaamaz ve buna da slmiyet denemez. Harp hukuku ve bu hukukun uyulmas gereken baz kaideleri ve kurallar vardr. Mslman olan bir kimse yz tane cani iinde bir tane de mazlum olsa uygulayaca zulm sadece mazlum iin yapmamas gerekir. Kurn Kerimde bu u ekilde belirtilmitir. De ki: Allah her eyin Rabbi iken Ondan baka bir rab mi arayaym? Herkesin kazanc ancak kendisine aittir. Hibir sulu bir bakasnn suunu yklenmez. Sonunda dnnz Rabbinizedir. Ayrla dtnz eyleri size O bildirecektir. (Enam 6/164)161. Ben Mslmanm, Ben slm iin savayorum diyen bir kii kendine gre bir slm dini oluturursa bu kii slm dinine hizmet etmi olmaz bilakis slmn ruhuna ve zne zarar veren bir duruma der. Kurn Kerimde bu durum yle zetlenmitir. Allaha ve Peygambere itaat edin. Eer yz evirecek olursanz, Peygamberimizin zerine den grev ancak apak tebliidir. (Tegabn 64/12 ) buyrulmaktadr162. Hukuk literatrne ait baz kitaplarda sava durumunda yaplmas gereken hkmler apak belli iken, bu durum tarihin ilk yazl kanunu saylan Hamburabi kanunlarnda bile yaln ve anlalr bir dille belirtilmitir. Tarihin ilk zamanlarnda dahi bu kadar modern bir sylem yer alrken, her a ve devre hitap edebilen slm dini tm evreni kendi ile aydnlatmaya alrken, slm insanlk d bir olayn vuku bulmasna ve bu tarz sylemlere kimse alet edemez. Kurn Kerimde Bir adamn cinayetiyle bakalar mesul olmaz. Hem bir masum, rzas olmadan, btn insana da feda edilemez. Kendi ihtiyariyle, kendi rzasyla kendini feda etse, o fedakrlk bir ahadettir ki, o baka meseledir. (Maide 5/32) yetiyle anlatlmaktadr. slmn z ve ruhu hi kimsenin hayatn yok etme hakkn bir insana vermemitir. Hi kimse Allahn bahettii can alma yetkisine sahip deildir.163. Radikal hareketler ve marjinal sylemlerle gndeme gelen slm; terr ile anlmas slm zedeledii gibi salayarak,
161 162

slmn ykc ve bozguncu bir din olarak tannmasn

slm dinine mensup olan Mslmanlarn birer terrist gibi dnya

Kurn- Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.28. Kurn- Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.113. 163 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.23.

53

kamuoyuna lanse edilmesini salamaktadr. zellikle kreselleme olgusunun btn dnyay kaplamasndan sonra btn sektr hizmetlerinin insanlarn tketimine sunulmas, ekonomik olarak olduka g durumda olan slm dnyasnn yeniden yaplanma ve refah iinde yaama gayretine drmtr. Gelien kapitalist sistem ve liberal ekonomiler hzl sanayileme Bat ve Dou, Zengin ve Yoksul, slmiyet ve Hristiyanlk ayrmn daha da belirginletirmitir. slm lkelerinin sosyo ekonomik geri kalml, anti demokratik dikta rejimleri, yksek doum oranlar ve doum oranlarna gre yeterli eitim seviyesinin verilememesi, bu blgenin bilimsel ve akademik almalardan yoksun olmas, dnmeyen kitleler yetitirilmesi dnldnde durumun olduka vahim olduu grlmektedir. Bu durumda umutsuz ve aresiz insanlar terr gibi karl bulunmayan bir savan iine ekmitir164. 2.2.2. Yeniden Yaplanan Dnyada Bat ve slam Gerei Bat uygarln teki uygarlklardan ayran en nemli zellii hi phesiz ki belirgin bir ekilde din d zellikler tamasdr. Bu da Reform, Rnesans, Aydnlanma Dnemi, Fransz nklb ve Sanayi Devrimi gibi tarihsel srelerin ve toplumsal dnmlerin sonucunda meydana gelmitir. Avrupada yz yl nce bilinen bir medeniyet vard ve o da Hristiyanlk olarak adlandrlyordu. Kimse Bat Medeniyeti diye bir medeniyet tanmyordu. Reform ve Rnesans gibi dnemlerden sonra Hristiyan Medeniyeti kavramnn yerini Avrupa Medeniyeti kavram almaya balamtr. Bu kavram da yerini yirminci yzyln balarnda Bat Medeniyeti kavramna brakmtr. ABDnin kefi Bat Uygarlna taze kan getirmitir. ABDliler Bat Medeniyetine yeni bir muhteva kazandrmtr. Artk Bat Medeniyeti, liberalizm, eitlik, zgrlk, hukukun stnl, demokrasi, serbest piyasa ekonomisi gibi kavramalarn nemini artrrken devlet ilerinin kilise hayatndan ktn gstermitir165. ABD sahip olduu g sayesinde Bat lkelerini btn dnyann gznde merulatrmaya almtr. kinci Dnya Sava ve takip eden yllardaki Souk Sava
164 165

Choamsky; Terrizm, s.99. Marisal Touraine; Altst Olan Dnya: 21.Yzyln Jeopolitii, mit Yayn, stanbul 1997 s.7172.

54

ABDnin Bat Medeniyetine destei sayesinde kazanlmtr. Fakat son yllarda zellikle Souk Savan bitiminden sonra Avrupallar ABDnin dnya siyasetinde etkin olma gayretlerine muhalefet etmeye balamlardr. Krfez Sava, Bosna Sava, srail Filistin Sava ve Iraka mdahale konusunda Avrupa ile ABD arasndaki politika farkllklaryla, karlkl duyulan gvensizlik daha da keskin bir ereve iinde kendini gstermitir166. ABDnin bugnk Irakta meydana getirdii kemeke, ABDnin Ortadouya getirmek istedii kark yap bu alann aslnda kimliksiz, belirsiz ve devletsiz oluum olduunu dnya kamuoyuna gstermek ve buradaki g gsterisini legal hle getirmektir. Bunun sonucunda ise kendi karlarn istedii gibi elde etmek ABDnin temel politikas olmutur. slm bir inan olmasnn yan sra siyas ve meden bir dindir. Yani hem siyas hem de meden bir yan vardr. slm Peygamberi bu siyas nizam ve sistemi kurarak, bu yaplanmann nasl oluturulacan insanla gsterip hayata geirmitir. Vahiy ve din, siyas bulgular aklamaya ve zellikle siyas dzen, devlet ve siyasetin erevelerini izmeye almaktadr. Nitekim insanlar da kendi yaam biimi olan kltrlerinden rendii tecrbelerle beraber Kurnn rettii rasyonel temelleri ve ilkeleri salam bir mantalite zerine oturtarak, oluan teori ve pratii hayata geirmeye almaktadrlar167. slmiyet esas olarak evrensel bir din olup tm beeriyeti kapsamaktadr. Gemiteki peygamberler siyas ve meden olmulardr. slm dini, medeni bir yaam iin gerekli olan tm fonksiyonlara sahiptir168. slm dini ada dzen ve yaam iin her adan evrenseldir. Kltrel, iktisad, sosyal ve stratejik adan da niversal bir din olup btn insanla kaplarn am bir dindir. Medeniyet, hogr, aklclk slm dinin en belirgin zelliklerindendir169. 20. yy. ierisinde yaanan savalar, politik deerler, fikirler, ideolojiler; geen yzyllardan beri kendini hissettiren Dou ve Bat arasndaki fark ortaya kard gibi
166 167

Davutolu; Stratejik,s.25. ztrk; slam Anlamaya Doru, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1997, s.7578. 168 ztrk; slam Anlamaya, s.9193. 169 ztrk; slm, s.3233.

55

daha da bariz farklar yaratmtr. Bat, Dounun ve de Ortadounun sahip olduu kaynaklar kendi menfaatleri yolunda, hkm srme abasna girerken bu blgelerde kendi kurallarn kendi koyarak yeni bir hegemon g yaratp, kendi gcnn imparatorluunu iln etmitir. Bu g etkinlii de btn dnyada eriilmezliini gsterirken, bu hegemon gce tepki, terr eklinde etki etmitir170. Uygarlk seviyesi, slm dinini bar ve dostluk ierisinde onu hak ettii seviyeye karrken, slmn en byk retisi olan Kurn bize medeniyeti, bar, dostluu ve adaleti emretmektedir. Ey insanlar, gerekten biz sizi bir erkek ve bir diiden yarattk ve birbirlerinizle tanmanz iin sizi halklar ve kabileler (eklinde) kldk. phesiz Allah katnda sizin en stn (kerim) olannz rk yada soyca) deil takvaca en ileri olannzdr. phesiz Allah bilendir. Haber alandr. (Hucurat suresi,49/13)171. Allah bir baka ayetinde ise, Mslmanlarn; Yahudilere ve Hristiyanlara iyilikle davranmalarn istemektedir. lerinde zulmedenler hari olmak zere, kitap ehline en gzel olan bir tarzn dnda karlk vermeyin ve deyin ki; bize ve size indirilene iman ettik; bizim ilahmzda sizin ilahnzda birdir. Ve biz ona teslim olmuuz.(Ankebut Suresi 46)172. Yeryzndeki Mslmanlarn farkl insan gruplarna ve de medeniyetlere hogr ve iyi niyetle yaklap, tm bu gruplar ve medeniyetler arasnda bar ve karlkl hogr ortamn salayp bir dnya dzeni salamak Mslmanlarn grevi olmaldr. Btn insanlar Mslmanla davet etmek bir Mslmann grevlerinden biridir. Bu davete ister icap etsinler ister etmesinler tm insanlara ayn hogr gsterilmesi arttr. Siz insanlar iin karlm hayrl bir mmetsiniz. (Al mran Suresi 3/110) Allah insanln iyilii iin slmiyeti yaratmtr173.

170 171

Kmeolu; Oryantalizm..., s.3839. Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.100. 172 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.72. 173 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.16.

56

nsanl, yaplan zulmle ba baa brakmasyla kendini gsteren terr, slmn kesinlikle yasaklad bir gnahtr. Terr yapanlarn kullandklar vahice yntemler insanlk d, insanlktan nasibini almam kiilerin uygulad bir yntemdir. slma tamamen zt bir etik anlaytr. Bu yzden dnyadaki btn Mslmanlar haksz bir zan altndadr. Bu gerekten nemli bir mesele olup slmn hak ettii saygnl yeniden kazanmas gerekiyor ki; buda ancak slmn znn, ruhunun yeniden btn dnyaya anlatlmasyla ile mmkndr174. Terr, siyas amal olarak sivil hedeflerin vurulmasdr. Bunun hibir insan, ahlak geerlilii yoktur, olamaz. nsanla gnderilen son din olan ve bar kelimsiyle ayn anlama gelen slm dinin kitab olan Kurn Kerim btn insanla yol gsterici bir rol stlenmektedir. nk slm gzel ahlk emretmektedir. Sivil insanlarn siyas amal kullanlmasnn ve yok edilmesinin Kurn Kerimin tm insanla yayd kla alkas yoktur. Kurn- Kerimde insanlar merhamet, efkat, hogr ve barn yaanabilecei slma davet edilmektedir. Ey iman edenler hepiniz topluca bar ve gvenlie girin ve eytann admlarn izlemeyin. nk o size apak bir dmandr. (Bakara Suresi 2/208)175. Ayette grld gibi Allah insanlarn gerek adaleti, bar, esenlii ve huzuru Kurn Kerimde yer alan ahlknn, gerek hayata geirilmesiyle yaayabileceklerini bildirmektedir. Buradan u sonucu karyoruz ki Kurn ahlkna gre bir Mslman dier tm insanlara kar adaletli, merhametli ve hogrl davranmakla ve zayflar gllere kar korumakla sorumludur176.Aka grlyor ki gerek bir Mslman, terrn ve benzeri radikal bir hareketin engelleyicisidir. Mslman, bozguncular durdurmakla ve topluma huzur ve gveni getirmekle sorumludur. Din ile terr iki zt faktrdr. Din insanla bar, huzuru ve sevgiyi getirmektedir. Terr acmaszdr, ldrmek ac ektirmek istemektedir. Dolaysyla bir terr olayndan sonra fail ararken kaynan dinde aramak yanl olur. Bir insan, hi suu yokken karsndaki insanlar gzn krpmadan katlediyorsa o ahs cani olmakla beraber ayn zamanda dinden de habersizdir. Bu nedenle slm Terr, Yahudi Terr, Hristiyan Terr gibi kavramalar bu dinlere kar yaplm bir hakarettir. slm dininde ve dier ilah dinlerde
Sleyman Saydi; Batnn slm Terre Yaklam http://www.stradigma.com/turkce/eylul2003/makale_ 01.html, Haziran 2005. 175 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.11. 176 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.23.
174

57

terre kesinlikle yer yoktur. slm dinine gre Mslman bu eylemleri engellemek, adalet ortam oluturmakla hkmldr. slm dininin her asra ve her insana hitap etmesi ve kolaylklar dini olmas, dier semav dinlerden ayran en nemli zelliklerinden biridir177. Ey Muhammed! Biz seni btn insanlara yalnzca mjdeci ve korkutucu olarak gnderdik. (Sebe 34/28)178. Ey Muhammed! De ki: Ben Allahn hepiniz iin gnderdii Peygamberiyim. (ElAraf 7/158)179. slmn temel felsefesi, dnce ve inan zgrldr. slmn insanlara ykledii misyonlar ne yazk ki modern toplumlara yerleememi durumdadr. ok acdr ki insanlar hl dinlerinden ve inanlarndan dolay yarglanp sulanmaktadr. Oysa slm insana; insan olduu iin deer vermekte; rk, cins ve kabile ayrm yapmamaktadr180. Kurn; insanlara bask yoluyla, dnmeden, aratrmadan hibir emri kabul ettirmez. Kurn insanlara bask kurma yerine, onlar zgrce, dndrme metodunu semitir.Yoksa Kurn uydurma m diyorlar? De ki, uydurulmu on sure getirin, eer gcnz yetiyorsa, davanzda doru iseniz, Allahtan baka gcnzn yettii kimseleri arn. (Hud 11/13)181. Bu yet slmn yaklamn gsteren en gzel rnektir. Muhaliflere tannan bu dnce zgrln, dnyada hi rejim kendi muhaliflerine tanmamtr. slm kendisine kar kanlara da sulamak, bask yapmak yerine, kendilerine serbeste dnme frsat tanyarak slm kabul etmelerini benimsemitir. Byle dnerek Mslman olanlar da en deerli Mslman olarak kabul etmektedir. slm, beeriyetin sahip olabilecei uygarln temel talarn tayan medeniyet timsali bir din olup, onun znde savaa, kine ve terre yer yoktur 182. Bugnk Bat kendi hegemon gcn korumak ve dnya zerinde daha da baskn hle gelmek iin demokrasi, insan haklar, eitlik, hrriyet gibi kavramlar kalkan olarak

177 178

ztrk; slm Anlamaya,s.6768. Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.79. 179 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.31. 180 ztrk; Bat Smrgecilii , s.4546. 181 Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982, s.39. 182 ztrk; Bat Smrgecilii, s.6768.

58

kullanarak otokrat ve dikta rejimleri bertaraf etme bahanesiyle Gemite Afrika ve Uzakdouda yaptn bugn Ortadouda yapmaktadr183. 2.3. 21.Yzyl Srecinde Terrn Tanmlanmas Deien ve gelien teknoloji ile beraber gelien bireysel ve kitlesel iletiim aralar 20. yy.dan itibaren sava taktiklerini ve stratejilerini deitirmitir. Olduka kark o kadar da arpc hle getirmitir. 20. yy.dan 21. yy.a geii bir a olarak adlandrrsak buna eitli isimler verebiliriz. Fakat bu aa en layk olarak iletiim ve teknolojinin gelimesi ile karlkl scak balantlarn yerine, bu yzyln girift ve bilinmezliine yarar olan souk ve kat tutumun yer almas bu a bilinmezler ve srprizler a yapmtr184. kinci dnya savandan sonra balayan souk sava dnemi; 1989da Berlin Duvarnn ykl, kreselleen dnyada sava stratejilerini de deitirmitir. Souk Savan kanlmaz sonucu olarak ortaya kan psikolojik sava tr terr kavramna da zemin hazrlam ve gelitirmitir. Daha ok bilinen adyla souk savan devam niteliinde olan terrizm; zaten var olan zt fikirlerin, ihtillci akmlarn harekete geirilerek belirli bir hedef iin ynlendirilmesiyle ortaya kmtr185. Terr ve terrizm kavramlar zellikle 20. yy.da atlm yapan teknoloji ile birlikte gsterdii g limitini daha da artrmakta ve g gsterisini daha seri ve byk olarak meydana getirmektedir. Demokratikleme ile birlikte terr kavramnn llebilen miktar ya da yapt eylem says azalmas gerekirken; kendi iinde oluturduu paradoksla demokratik ortamlarda terr faaliyetlerini daha da artrmaktadr. Terr, kavram olarak, Trkede korkutma, yldrma ve tedhi anlamna gelmektedir. Fakat bu korkutma eylemi uzun vadede oluan bir korkutmadan ziyade, anszn ortaya kan etkisi byk olan korkutma ve yldrma taktii niteliindedir.

Sleyman Saydi; Batnn slm Terre Yaklam http://www.stradigma.com/turkce/eylul2003/makale_ 01.html, Haziran 2005. 184 Jean Baudrillard; Terrizmin Mant, (ev.: B. Tzer), stanbul 2002, s.5960. 185 Said; Bat slm, s.2526.

183

59

Ortala korku ve ylg salmak, evredekileri sindirmek iin yaplan her trl silh eylem ve tedhi hareketidir186. Terr, kavram olarak, sahip olunan fikir, dnce ve yaay biiminin, insanlara gzda vererek ve korkutarak bu dnceye meyillerini salamak iin uygulanan yldrma politikas ve tehdit hareketlerinin dier addr. Daha genel bir ifade ile toplumun kk bir grubu hedef alarak daha byk bir kesimi yldrmak, korkutmak ve de sindirmek iin siyasal ve stratejik amalarn, bu insanlar hedef alarak iddet uygulama yntemidir. Terr iinde barndrd; iddet, bask ve korkudan yola karak siyasal, politik, sosyo kltrel dzeni bozup moral deerleri kerterek, devletin temel felsefesini yok edip, milletin varln ve btnln yok etmek iin uygulanan eylemelerin btndr187. Terrn en nemli zelliklerinden biri hedefini rasgele semesidir. Toplumun her katmanndan hedef belirleyebilmesidir. Terr, byk apl korku veren ve bireylerde ylgnlk yaratan bir eylem durumunu ifade ederken; terrizm, siyasal amalar iin mevcut durumu yasad yollardan deitirmek amacyla rgtl, sistemli ve srekli terr eylemlerini kullanmay bir yntem olarak benimseme durumudur. Terr kavram uzun vadede genel bir korkuyu ifade ederken; terrizm kavram ise bu uzun sreli korkunun ortaya karlmasndaki izlenilen rotay ifade etmektedir. Literatr de politik hedeflere ulamak iin korku ve yldrma uygulanarak psikolojik etki yaratan bir mcadele durumudur188. Terrizm; devletin siyas gcn, milletin blnmez btnln yok sayarak; kendi politik amalarn topluma empoze etme abasna den, her trl inandrma politikasndan uzak, kendi g ve felsefelerini savunarak devlet hukukunu, btn sosyo kltrel deerleri basit ve kk bir konuma drerek, hibir kural tanmayarak, masum insanlar hedef alan, dier kriminal sulardan farkl olarak meydana gelen dzenli, rgtsel ve sistemli korku salverme ve amalarn olduka byk kitlelere duyurma abasnda olan tehdit hareketleridir189.

186 187

Ana Britannica, C.14, Ara Yaynclk, stanbul 1987, s.468. Karbut Tuna; Sosyo Yap ve Terr, Trkiyede Terrizmin Dn, Bugn, Geliimi ve Alnmas Gereken Tedbirler, TTK, Ankara 2005, s.129. 188 Fatih Karaosmanolu; Terr ve Temel Hak ve zgrlkler, Uluslar aras Perspektiften Bir Bak, Trkiyede Terrizmin Dn, Bugn, Geliimi ve Alnmas Gereken Tedbirler, TTK, Ankara 2005, s.58. 189 http:/www.teror.gen.tr/turkce/teror_nedir.html, Austos 2005.

60

Terr ve terrizm kavramlar insanlk tarihinin balangcyla paralel olup, ok eski zamanlardan beri var olan kavramlardr. Bu kavramlar yeni karlalan olaylar olmayp gelien hayat ve deien yaam artlarna gre boyutu, nitelii ve nicelii deimektedir. ok gariptir ki insanlk tarihini bu kadar zaman etkileyen bu olgu zerinde ortak bir tanm yaplamamas terr zerinde ki tartmalara da yeni bir boyutlar getirmektedir. Uluslar aras literatrde geerlilii olan bir tanmn olmad terr; siyasal durumlara dardan korku, yldrma, tehdit ve tedhi yoluyla tesirini hissettirmek iin tatbik ettii simgesel bir durumdur. Terrizm, nce kendini ufak protestolar eklinde gsterirken daha sonralar, toplumun daha ok dikkatini ekmek iin masum insanlar hedef alarak youn bir ekilde lmlere sebep olmutur. Terrizm, kendi iinde birok faktr tayan kltrel, siyasal ve sosyal yn bulunan bir durumdur. Terrizmin var olmasnn sebepleri, demokratik bir ortamda mesajlarn duyurabilmek iin masum insanlarn hayatlarn riske atp, kendi parametreleriyle aktif hle gelmeleridir. Terrizm; iddet, bask, korkutma gibi insanlarn psikolojilerini derinden etkileyecek unsurlar kullanarak hedef aldklar rejimi, siyasal yapy, otokrat btn g elerini etkili ve nitelikli bir ekilde kendi gc altna almasdr. Hedef alnan kii veya gruptan te, gndermek istedikleri mesaj geni topluluklara iletme gayesini tamaktadrlar. Yaptklar eylemin iddeti ne kadar youn ve etkili olursa, seslerini duyurmak istedikleri ve tesir etmek istedikleri meknizmalar zerindeki etkileri de o derece byk olacaktr. Terrizmin gerek nitelii yapmak zorunda olduu maddeyi tahribatta, fiziksel ykmda deil; kitleler ve toplum zerinde uygulad psikolojik bask ve duygusal ykmdadr. Terristler, byk ve cokulu eylemlerle yerel ve uluslar aras bazda kamuoyunu etkilerken, bu etkilerle savlarn savunabilir hle getirdiklerine inanrlar. Terrizm, organize bir su ve eylem olup, hukuk meruluundan hibir ekilde bahsedilemez. Kitleler zerinde uygulanacak herhangi bir g otoritesinden bahsedilecekse bu da yine hukukun belirledii kstaslar erevesinde meydana gelmelidir. Terr; dier kriminal olaylardan ayran en nemli zellii kendine has

61

anlaynn kresel bir nitelik tayor olmas ve kendi iddiasnn doruluuna inanarak banaz bir doruluk oluturmasdr190. Terrizmi karlkl bir sava olarak alglamak yanl olur. Her hangi bir saldrya kar, savunmadan yoksun insanlarn urad bir eylemdir. Zamandan ve saldrdan haberdar olmayan bu savunmasz insanlar yok etmek; terrn hedefi olduu gibi, daha byk hedeflerde bu saldrlar sadece piyon vazifesi grmektedir (devlet, toplum, byk kurulular vs.). erisine birok lkeyi alan terrizm olgusu; bir lkeye dhil olan terristlerin, baka lkenin yneticilerini, i adamlarn ldrmeleri ve o lkenin sahip olduu haklar gasp etmeleri uluslar aras terrizm olgusudur. Kendi lkelerinde yaptklar bu tarz bir saldr uluslar aras terrizm tanmna girmez. Uluslar aras terrizm de ulusal snrlar aan bir iddet ve korku vardr. Bu tarz uluslar aras saldrlarda, uluslar aras hukuk ve siyasal tedbirler devreye girer. Bu uluslar aras saldrlarda alagelmi sava taktikleri ve kurallar yoktur. zmsenmi btn tedbirlere kar koyarak kendine has bir yldrma taktii oluturmaktadrlar. Bugn bulunduumuz konum, kreselleen ve her geen gn snr kavramn yok eden yeni dnya dzeni kavram ile 11 Eyll saldrlar coraf snrlar kapsayan gvenlik stratejisini yok ederken, asimetrik bir tehdidi konvansiyonel tehdidin nne geirmitir. u an iin gelien teknoloji ve iletiim aralar ile her hangi bir zaman diliminde meydana gelebilecek bir saldr, kreselleen terrn de deien boyutunu gstermektedir. Terrizmle mcadele bugn daha da girift hle gelirken, bu mcadelenin temel amac hem bireysel, hem ulusal, hem de uluslar aras bazda doruyu bulma ve dengeyi bulma araydr. Terrizmde ortak bir tanmn yaplmam olmas bu sorunun ortak bir payda da buluulmasn engelleyen en byk faktrdr. Bir lke iin terrist saylan bir bakas iin saylmyorsa aksine kendi ekseni dorultusunda kendi haklln savunuyorsa terrizm konusunda baar salanamaz. Bylesine dnyay kavuran, iine alan bir tehlikeden kurtulmak da mmkn olamaz. Sosyal bilimler literatrnde bu

190

Ylmaz Altu; Terrn Anatomisi, Altn Kitaplar, stanbul 1995, s.1819.

62

kavramn mterek tanmnn birlikte mcadeleye katlmaktan yoksun brakmaktadr. Farkl terrizm ve terr tanmlarnn mevcut olmas farkl kstaslarn hkm srmesi bu mcadeleye mterek cephe almay nlemektedir191. Siyasal terr, 20. yy. ve 21. yy.a has kavramlar olmayp, tarihi daha da eskilere gitmektedir. Deien terr deil, deien dnya ile birlikte terrn vukuu bulu tarzdr. letiim, haberleme ve bilimsel gelimeler yeni yeni rgtsel faaliyetleri meydana getirmektedir. Giderek ve gelierek artan iletiim aralar ve metropol dzeyindeki yerleimcilik, terr faaliyetleri iin olumlu imknlar sunmaktadr. Kitlelerin burada daha ok olmas, youn hareketlilik, hedef tayin etmede zorluk ekilmemesi, terr faaliyetlerine daha cazip davetiye kartmaktadr. Ksaca tarihin bandan beri bir oluum olan terr kavram, gelien ve deien dnya dzeni ve yaam tarz ierisinde kendini bu dzene gre adapte eden bir yaplanma olup, var oluunu gelitiren, insanl etkileyen saldrma ve yldrma taktiidir192. 2.3.1. Terr Olgusunun Temel Hedefi Terrizmin fonksiyonelliini vcuda getiren etmenler arasnda; belirlenen kii, grup ya da topluluu korkutup, tedirgin etmekle beraber siyas ve idar gc etkin gcnden yoksun brakarak mevcut dzeni ve hkimiyeti ve buna bal birok kurum ve kuruluu tesirsiz hle getirmektir. Oluan dzensizlikle de kendi ideal dzenlerini kurmak en byk gaye ve amalardr. Terrist grup ve de rgtler kendi ideallerindeki dzene ulamak iin uzun ya da ksa vadeli rota izmektedirler. Ama topyalarn gerekletirmektir. Bunu iki aamada yaparlar. Birincisi meru olan dzeni ypratmak, ikincisi bu meru olan dzeni yok etmektir193. 2.3.2. Terrizmin Nedenleri Terrizmin var olu nedeni eitli sebeplere dayanmakta olup, bu olgunun olumasndaki dayanaklar toplumun gerisinde grmediimiz alaa olmu sosyokltrel deerlerle madd imknszlklar da yatmaktadr. lk ve temel neden sosyal evrenin etkisiyle ve ekonomik yetersizlikle kendini gsterirken; siyasal olarak da
191 192

Touraine; Altst Olan , s.97. Emin Demirel; Dnyada Terr, IQ Yayn, stanbul 2000, s.45. 193 Baudrillard; Terrizmin Mant, s.78.

63

eitli istek ve talepler terr olgusunu daha da tetiklemektedir. Oluturduklar reaksiyonlarla kendilerine kar bir reaksiyon bekleyerek, meydana getirdikleri karmak durumu istismar etmektedirler. Oluan bu yaplanma ile toplumu etkilemeye almaktadrlar. Terr olgusunun uzun vadede amac; siyas bir rejimi ykmak, bir doktrini paralamak olurken, bu zaman dilimine kadar geen srede bu siyas yapy ypratc, mevcut dzeni sarsc faaliyetleriyle ulusal ve uluslar aras bazda seslerini duyurmak ve kitlelerin desteini alarak kendi ideallerini gerekletirmek en byk hedefleridir. Terrizmin; hedef ald kiileri, grubu, rejimi, sistemi, iddet ve saldr yolu ile imha ederek, yok ettikleri rejimin yerine kendi ideolojileri dorultusunda yeni bir ynetim ina etmektir. Bu durum terr olaylarna hukuk temel bir nitelik kazandrmaktadr. Terr rgtleri, savunduklar, sahip olduklar temel fikirleri dorultusunda, topluma veya gruba yaplan hakszlk ve kyg olarak grdkleri ynetim biimlerini ve yneticileri bertaraf etmeyi salarken; daha dzenli, daha adaletli, znde herkesin mutlu olaca bir yaama biimi oluturmaya altklarn sylemektedirler. Terr gibi bir mcadeleye atlan ahslarn sahip olduklar mantalite udur. Sahip olduklar sava ruhlaryla, fedakrca kendi nazarlarnda bilinli olmayan toplumda liderlik vazifesine brnerek, kendi rotalaryla kitleleri pelerine takmay hedeflemektedirler. Toplumun bilinlenecei sreye kadar liderlik vsfn kendi himyelerinde barndrrlar194. Terr olgusu ve bu olguda en byk rol stlenen insann byle bir davaya bavurmasndaki temel sebep nedir? Byle bir olgunun olumasnda ve insanlarn gz kara bir ekilde bu dava iin her eyi gze almasndaki temel faktrler nelerdir? Kendi amalarna ve hedeflerine ulamada demokratik yollarn imknszldr. Hedefledikleri sistemin silhl mcadeleyi gerektirmesidir. Bundaki en nemli faktr ise kendilerine dman grdkleriyle arada g dengesizliinin mevcudiyetidir. Terristler iin yaptklar eylem deil, yaptklar eylemin mahiyeti, oluturaca hreketin nemi byk nem tarken; bu tr faaliyetler sonucunda kurbann ahs byk bir zellik tamaktadr. Seilecek kurbann kariyer yahut bulunduu konum
194

http:/www.teror.gen.tr/turkce/nedenleri.html, Austos 2005.

64

bakmyla yksek bir mertebeye sahip olmas, meydana gelecek olayn iddetini artrmaktadr. Bu eylem kiinin ahsna direkt bir saldr nitelii tamazken, seilecek kurban bu durumda simgesel bir zellik gstermektedir195. Terr psikolojik balamda incelediimiz zaman, terr eylemlerini ve terrist gruplarn oluturan kiilerin genel mantalitelerini, yaam biimlerini, aile yaplarn, psikolojik yaplarnda belirli bir bozukluk olup olmadn, ekonomik durumlarn iyi irdelemek gerekmektedir. Onlar bu tr faaliyetlere iten etmenlerin neler olduunu iyi incelemek gerekir. Bu sebepten dolaydr ki bu eylemler bir toplumun deer yarglarna, isteklerine, normlarna, menfaatine, beklentilerine, varlna, btnlne ve btnln devamna ters dmesi ve masum insanlarn ldrlmesi gibi vahetkr btn olgular iermektedir. Varln srdrd toplumda devlet sulta ve otoritesini byk bir zedelenmeye uratarak o toplumun gcn ve varln tartabilir hle getirmektir. Bu durumda terr sadece lokal ve uluslar aras veya i ve d terr diye adlandrmak yeterli olmayabilir. Terr toplumun ekonomik ve sosyo-kltrel yapsndan da ayrmamak gerekmektedir. Temelde var olan eksikliklerden oluan zaaflar, bilinsiz insan faktryle de birleince, zaten var olan asabiyet terr eklinde da tezahr etmektedir196. Terrizmin nedenleri aadaki ekildedir. 2.3.2.1. Ekonomik Nedenler Ekonomik artlarn zorluu ve dengesizlii, insanlar madd ynden etkiledii gibi psikolojik ve moral ynden de etkilemektedir. Toplumdaki dengesiz gelir dalm, yaam standartlar arasnda uurumlarn olmas, terr faaliyetlerine davetiye karan unsurlarn banda gelmektedir. Bu durum etkili malzeme yaplarak, terr gruplar tarafndan kullanlmaya allmaktadr. Bu sebepten dolaydr ki, eitim yoksunu, her hangi bir olaydan haberdar olmayan bilgisiz insanlar, madd koullarn da yetersiz olmasyla terr olaylarnda kullanlmaktadrlar. Ekonomik, teknolojik ve sosyal hayattaki hzl gelimeler birok olumlu sonular dourmakla birlikte; hassas ve heyecanl dnemde bulunan genlik iin uyumsuzluk ve
195 196

Demirel; Dnyada Terr , s.98. Altu; Terrn Anatomisi, , s.67.

65

dengesizliklere de yol aabilmektedir. Temel koruyucu messeselerin eksiklii veya yetersizlii bu uyumsuzluklar daha da artrc rol oynamaktadr. Ekonomik gelime ve byme sosyal btnleme ile desteklenmiyorsa sistem aksayabilmektedir. Bunun zerine birde ekonomik skntlar ba gsterince terre hakl bir neden oluturmak iin gereke hazrlanmaktadr197. 2.3.2.2. SosyoKltrel Nedenler Kltrel deiim; sosyal yaamda da birtakm olgular deitirmekle birlikte, alarn ve devirlerin kanlmaz unsurlarndan biridir. Daha da gereki bir tavrla yaklarsak sosyal ve kltrel varyasyonlar ile paralel olarak deiim arz etmektedir. Genel kabul grm deer yarglar ve bunlarn uygulan tarz zaman ierisinde deiiklie uramakta, ksacas deerler devrin ihtiyalarna gre deiim gstermektedir. Fakat sosyal ve kltrel yapdaki deerler deiimi ok hzl olur ve toplumun genelini kapsayacak zellikler tamazsa, toplumda problemler ba gstererek ve sosyal dengenin bozulmasn gndeme getirmektedir. Toplumda kanlmaz olan udur ki; her insann ayn fikri paylamas ayn dzlemde olmas mmkn deildir. Ancak minimum seviyede ortak paydalar etrafnda birleilmesi, toplumun uzun sre devamll iin gereklidir198. Kltr eleri ulusal karakterle btnlk gstermektedir. Bunlar arasndaki gelimeci ve ilerleyici ban koparlmas, toplulukta normal olmayan belirtilerin grlmesine yol aacaktr. Bu anormal belirtiler genellikle anari, iddet ve sosyal zlme olarak kendini gstermektedir. Terrn ahlk ve aile ile ilgili kavramlarda kargaalk yaratarak toplumu ve onu oluturan fertleri neyin doru neyin yanl olduunu bilmeyecek bir duruma getirmek istemektedirler. Kendi oluturduklar senaryoyu sahneye koyup, oynatmak ise en byk amalardr. Deimeyen tek eyin deiim olduunu kabul edersek insan ve toplum srekli bir deiim ierisindedir. Fakat bu deime yerine, zlme eklinde tezhr ediyorsa sistemde bir arza yaratyorsa ve toplumun huzurunu bozuyorsa buradaki deime toplumun temel fonksiyonlarnda arza meydana getirecektir. Fakat toplum uzun vadede
197 198

Noam Choamsky; Terrizm Kltr, (ev. : Dost Krpe), Om Yayn, stanbul 2001, s.69. Touraine; Altst Olan Dnya, s.5152.

66

bu aksaklktan etkilenmiyorsa zlmeden bahsedemeyiz. Geleneksel bir modelden, modern bir yapya geerken farkllaan, deien roller, rasyonel bir ekilde oluyorsa ve toplumun zn deitirmiyorsa doal saylmaldr. Ancak toplumun zn sarsacak bir deiim, deiim deil, zlmedir. arpk kentleme, kent kenarlarndaki gecekondulama, giderek azalan kltr seviyesi, arabesk kltrn geni kitlelere ulamas, moral ve sosyal ynden dejenerasyonun artmas, isizlik, ekonomik ve sosyal dengesizlik terr tetikleyen temel faktrler olarak karmza kmaktadr. Btn bunlar insanlarn akln elmeye ve bu tr faaliyetlere katlmaya itebilir. Terr olgusunun iinde bulunduu toplumun artlarndan etkilenmemesi mmkn deildir. Toplumda meydana gelecek negatif deiim, insanlarn deerlerini deitirerek, insanlarn topluma kar isyanlarn eitli ekilde da vurmasna yol aacaktr 199. Kendilerine ve topluma yabanclaan insanlar yahut da yabanclatnn farknda olmadan bu duruma getirilen insanlar; doduu gnden itibaren beynine, ruhuna belirli bir nosyon yklenmemi, kendisine inanaca dnya gr verilmemi kuru ve ii bo kii; karsna kan ilk ideale, topyaya kendisini adayarak bo sylemlere kendisini kaptrmaktadr. Kendisine ait dnce ve idealden yoksun ve her zaman kullanlmaya hazr bir karakterdeki insan kendini ifade edeceini zannettii hiddet dolu faaliyetlere ynelmektedir. Her trl madd imkndan yoksun, kendini, zn anlayabilecei doru drst bir eitim grmemi, kaybedecek hi bir eyi olmayan zayf iradeli bir kii, iradesiz zelliini toplumun zararna kullanacaktr. Eitim; insanlarn, kitlelerin ve ynlarn dncelerini ta dibinden alp deitirebilecek olan unsurlarn banda gelmektedir. nsanlar, zlenen eitlie bile eitimle gtrme imkn vardr. Eitimin insan daha ahlkl, daha makl klp onu ihtiraslarndan kurtaraca akardr. Klasik tekrara ve ezbere dayanan bir eitim kiiyi bilgi ve donanmdan yoksun olarak hayata hazrlamaktadr. Bilmek, ezberlemek deil, neden ve sonu arasndaki ilikiyi kurabilmektir.

199

Fuat Keyman; Kreselleme, Devlet, Kimlik / Fark, Alfa Yaynlar, stanbul 2001, s.34.

67

Temelsiz ve aslsz bir eitimin, dnceden ve yeni bir fikir oluturmaktan yoksun anlay, khne bir zihniyeti kendisine hedef alacak kadar banaz insanlar yetitirmesidir. Bugn ekilen ve yarn biilecek olan fikir ve inanlar anlayabilmek iin, zemini ve artlar iyi hazrlamak gerekmektedir. Bir genlie verilen eitim imkn, bu memleketin yarn ne olaca hakknda geni fikirler ortaya koyabilecek niteliktedir. Salam temele oturtulmam bir karakter gerekli donanmdan da yoksun olunca onu daha kr bir hedef olan korku ve iddete ynlendirmektedir200. Kiisel becerisi, yetisi, yetenei yetersiz olan insanlar, iinde bulunduklar toplumsal durumu, konumu, rol ve yeri beenmezler. Bu tip insanlar, toplum tarafndan engellendiklerini gereken ilgi, sevgi ve saygy grmediklerini dnmektedirler. lgi grmek, saygnlk kazanmak ve kendilerini gerekletirmek iin saldrgan davranlara ve iddet eylemlerine deer veren davran kalplarn ve rneklerini kullanmaktadrlar. Saygnlk kazanacak, kendini gelitirecek doru, gzel, iyi, olumlu, yaratc, retici yol ve yntem bulamayan insanlar, ruhsal atmalarn, kayglarn, korkularn, fkelerini, saldrgan davranlarla, iddet eylemleriyle gidermeye almaktadrlar. Gerekli gereksiz saldr ve iddet olaylar yaratrlar yada ilgili ilgisiz bu tip olaylarn iinde yer almaktadrlar. Toplumda aznlk durumunda olduunu, kendilerine farkl davranldn alglayan yada byle olduunu sanan insanlar iyi bir eitimden gemedikleri ve gerekli donanma sahip olmadklar takdirde uygun artlardaki bir ortamda ou zaman bakalarna gven duymazlar. Bu insanlar gvensizlik duygusunun etkisi altnda kimi kez doru, kimi kez hatal deerlendirmeler sonucu, toplumun, yneticilerin, gvenlik glerinin, kendilerine kar art niyetli, n yargl, haksz ve yanl davrandklarn dnmektedir. Bu nedenle onlara gvenmezler. Gvensizlikten kaynaklanan kat, sert, saldrgan ierikli davran kalplarn benimsemektedirler. Bu tip davran kalplarna alt kltrlerinden kaynaklanan ortak deerler yklemektedirler. Bu davran kalplarn saygnlk simgesi olarak kabul etmektedirler. Deerlerini, saygnlklarn korumak iin

200

Engin Gentan; Psikoanaliz ve Sonras, Remzi Kitabevi, stanbul 1995, s.122125.

68

iddeti eylem biimi olarak benimsemektedirler. Din, mezhep, tarikat, etnik kkenden kaynaklanan terr rgtlerinde bulunan gen militanlar saldrgan davranlar ve iddet eylemleri iinde bulunarak bal olduklar alt kltre an, eref ve stnlk saladklarn sanp, insan ve evreyi yakp ykp yok etmektedirler. nsan psikolojisinde intihar, kendine gvensizliin ruhsal bir kntnn bir ifadesidir. ntihar aresiz kalan bir insann, umutsuzluu olarak da analiz edilebilir. Kii olaylar karsnda dt durumda k noktas olarak intihar grmektedir. Kendini ezilmi keye sktrlm hisseden bir kii iindeki bu fkeyi kendine ynelterek boaltmaktadr. Bir kiinin intihar etmesi hem kendini cezalandrma hem de bu duruma dmesinden almasdr. Terr rgtlerinin intihar eylemlerine ihtiya duymalar rgtn gelimesi daha da bymesi anlamn tamamaktadr. Terr rgtlerinin byle bir faaliyet gstermelerindeki temel sebep faaliyet alanlarnn daraldn hissedip kitle desteini kaybetme korkusudur. Bir terr rgt byle bir eyleme bavuruyorsa, bu durum bize rgtn kmazda olduunu gstermektedir. ntihar eylemi aresizliin eylemidir. ntihar eylemi bir insann i dnyasndaki bunalmlarn da vurduu gibi, rgtn i yaamndaki bunalmlarn da ortaya koymaktadr201. Kendilerine gven duyarak, kurulu dzene, devlete ve ynetime byk bir kin

beslemektedirler. Bunu da yalnzca ortak duygular paylatklar kiilerle blrler202. Sosyal deerlerdeki gelime, an ve teknolojinin imkn kld sayede geliecektir. Geneli oluturan bir btnleme saland takdirde uzun ve kalc bir uzlamadan bahsedebiliriz. 2.4. Terrizmin Din Kimlik Kazanmas 21. yy. teknolojik gelimelerin yzyl olarak damgasn vururken, bir taraftan demokrasinin neredeyse tm uluslarca kabul grmesi, dier taraftan bu deerle tamamen zt olan terrn gitgide kresel bir korkuya dnerek, 20. yy.n son eyreinde byk fanatikler yaratmas, dini eilimler zerinde etkili olmas, btn dnyay kuatmtr. Din; modern ve geleneksel lkelerde artc bir ykselie geerek
201 202

Gentan; Psikoanaliz, s.87. Engin Gentan; Psikodinamik Psikiyatri ve Normal D Davranlar, Remzi Kitabevi, stanbul 1975, s.6768.

69

dini kendisine kalkan eden birok fanatik insan yaratmtr. Siyasal iddetin dorua kt geen yzylda din referanslarla yaptklarn merulatrmaya alanlar din olgusunu da zedelemektedirler. 20. yy. demokratik dnce ve deerlerin kurumsallat bir yzyldr. Souk Savan son bulmasyla demokrasi kresel zaferini iln etmitir. Birok diktatrlk yklarak ulus idaresi egemen olmutur. Her ne kadar insan onuruna yarar bir sistem kurulsa da, demokrasi; iddetin, zorbaln, terrn kkn kazyamad. Demokrasi kuramsallarken tam bir paradoks halinde terrde kresel bir tehdit hline gelmitir. zgrlkleri artrmak bir demokratik dnce biimi olduundan, koullarn daha da iyilemesi farkl ideolojilerin sesini duyurmada kullandklar ilkel yntemlerin de bu rejim ierisinde gelimesine yol amtr. Bu yzylda uluslar arsas terr, btn dnyann en tehditkr elerinden biri olma yolunda ilerlemitir. Demokrasi; hrriyet ve zgrlk ltleri ierisinde oluumunu salarken, kiilerin bireysel zgrllerini, kendi yaam alanlarn kendilerinin yaplandrmasn amalamaktadr. Seyahat zgrlnn, ifade zgrlnn, basn zgrlnn yan sra din inanlarn da zgrce yaanp korunmas ve devam ettirilmesi iin gerekli oluum da salanmaldr. Bu haklar meden ve erdemli yaamann temel kouludur. Faka bu rahat uuru benimseyen demokrasi kendisini ykma gtren bir ksr dngde yaamaktadr. Ar fanatik din yaklamlar, radikal inanlar, takn ve iddet unsurlar yaanan sreci bir kmaza girdirirken, demokrasinin zn de zedelemektedir203. Terrizmin uluslar aras boyutta olup nkleer ve kimyasal silhlar yannda, btn artlar silh olabilecek nitelikte kullanmalar, gelien terrn kaplad alanlarda sofistike bir yapya sahip olduunu gstermektedir. Geen yzyl ve u an bulunduumuz yzyl din olgusunu terr ile badatran sylemelere yer verse de din orijinde sevgi ve esenlik kkenlidir. lah ve kutsal olan deerlerin terr ile zdeletirilmeleri dinleri etkiledii gibi bir din olan slm da etkilemektedir. Tek kutuplu dnyann hkim olduu 1990 ylndan sonra demokrasi, bu yldan sonra kendi zaferini iln ettiyse de byk diktatrlklerin ve komn rejimlerin yklmas,

203

Kaynak; Byk Ortadou, s.98102.

70

demokrasinin ykselen trendi ierisinde antidemokratik sylemleri ve hareketlerin bertaraf olmasn salayamad. eitli inan, dnce ve ideolojileri barndran terr snrlar aarak marjinal bir tavrla dnyay etkisi altna alrken slmyet bu tavrla yeni milenyumda en ok darbeyi alan din imajna brnmtr. Demokrasi, kurumsallamasn srdrrken 11 Eyll 2001 saldrlar slmn byk yara almasna sebep olmu; terr artk slm kuatan bir etken haline gelmitir. 11 Eyll 2001 sonras arlkla, fundamentalizmle, fanatiklikle byk darbe ve hasar alrken 11 Eyll 2001 olaylar slmn yeni bir boyutta yara almasna sebep olmutur. slm kendisiyle asla badaamayacak olan terr ile anlmaya balanmtr204. slmn bu tarz bir sylemle, slma aykr bir yaklamla anlmas slm znn farkl alglanmasna sebep olmaktadr. Bu yaklamda tabi ki Batnn teki diye tabir ettii alan olan Ortadouda kendi yaam faaliyetlerine gerekli zemini bulmak iin gerekli siyasal bahanelerin bitmez kn oluturacaktr. Terrn ilah bir klfla ekillendirilerek kutsal bir imaj eklinde yanstlmas; din sylemlerin kutsalln yok ederken, zellikle slmn din inan, anlay ve tavrn zedeleyici bir rol de stlenmitir. Bu durumda zaten belli bir model ve dnceye sahip olan Bat, slmn prototipini ad ve yoz bir din olarak alglamakta ve alglanmasn salamaktadr. Zaten terr sylemi yeterince rktc bir tabir olma zellii tarken, slmnda byle bir yanlg iine sokulmas slm antipatisi yaratrken, slmn orijinini, ruhunu, felsefesini ve saf slm anlayn yok etmektedir205.

204 205

Kaynak; Byk Ortadou, s.119121. Keyman; Kreselleme, s.1119.

71

3. BLM 3. ORTADOUDA SRA L - F L ST N MESELES VE HAMAS RGT 3.1. Filistin, srail Srecinin Bugnk Konuma Geli Sebebi Siyonizmin douu ve gelimesi Musevilerin dinsel inan ve geleneklerini iermektedir. nk Musevilerin Siyon dedikleri Kuds ve dolaylarna dnme ve o kutsal topraklarda Sleyman (Salamon) Tapnan tekrar ina etme inas, Eski Ahitin ana temel prensibini oluturmaktadr. Bu kutsal kitaba gre Tanr Yahuda kutsal topraklar kyamete dein kendi himayelerinde kalmak zere brahim (Abraham) Peygamber ve mmetine adamtr. Bu inan, dnyann drt bir yanna dalm Yahudilerin Kral Davutun alt keli yldz altnda toplayarak onlara kutsal topraklarnda nderlik ederek Mesihin geliini byk bir sabrla beklemeye raz etmitir. Gerek Sinagog ayinleri dn dualarnda, gerekse yemek sonras kran ifadelerinde Sleyman Tapnann Kudse yeniden inas iin Tanrya yalvaryorlard206. Hazret-i Davud ve Hazret-i Sleyman zamanlarnda doru yolda olan ve peygamberlere inanan Yahudiler devlet kurmulard. Fakat daha sonra hak yoldan ayrlmlar ve Allah onlara sa Peygamber'i gndermitir. Hz. sann ldrlmesinden sonra Romallar Kuds zerine hcum ederek Yahudileri datmlardr. Bir ksmn esir edip, bir ksmn da ldrp. Kuds' yama ve tahrip etmilerdir. Bu suretle dalan Yahudiler bir yerde toplanp bir daha devlet kuramamlardr. Filistinin mesele olarak dnya politikasna gelii Siyonizmin rndr. Siyonizm ise bir ideoloji olarak programna Musevilerin dini zlemlerine ve Yahudi dmanlna

206

Mim Kemal ke; Filistin Sorunu, Ufuk Kitaplar Yaynlar, stanbul 2002, s.2324.

72

borludur. AntiSemitizm, Siyonizmi eylem safhasna iten bir g unsuru olmutur. AntiSemitizm ise Batya Hristiyan Avrupann oluturduu siyasal bir sretir207. Bu durumda yaayan Yahudiler 19. asrn sonlarna doru devlet kurma almalarna balamlardr. Arz- mev'ut (vaat edilmi topraklar) zerine devlet kurma almalar ilk nce ngiltere'de dnlm, 1848'de ngiliz hkmeti Filistindeki konsoloslarn, Yahudileri himaye etmekle grevlendirilmitir. Milliyetilik akm Avrupada tesirini srdrrken ayn ktada yaayan Musevilerin fikr geliimi siyasal dncelerin etkisi altnda yeniden ekilleniyordu. Museviler arasnda mill bilinlenmenin en temel rnei Moses Hessin kimliinde yer almtr. 1812de Bonnda doan Hess, kendisine Karl Marx ile sosyalizme adamt. Hessin dnce yapsnn Musevi milliyetilii temelinde ykselmesi Kalischerin ve nl talyan yurtseveri Mazzininin eserlerini okumasyla balamtr. talyan Birliinin kurulmasna tank olan Hess, 1862 ylnda kendi fikirlerini ieren Roma ve Kuds adl kitabn yaynlamtr. Bu eserde her halk kendi zg nitelikleri gelitiriyor ve mill amacna doru yryor: Hristiyan Romann ykntlar altndan yepyeni bir talya fkryor demitir. Hess bylece talyann baarsnn Yahudiler tarafndan rnek alnmas gereini savunmutur208. Yahudi sorununa dier bir neri getiren kii ise Theodor Herzldir. Herzle gre Yahudi sorunu AntiSemitizmin209 bir sonucuydu. Gelien fikirlerini 1895 ylnda yaynlad Yahudi Devleti adl kitabnda sunmutur. Buna gre, Museviler toplu halde kendilerine ait olan bir lkeye gmeden Yahudi sorunu zmlenemezdi210. Bu durumda yaayan Yahudiler 19. asrn sonlarna doru devlet kurma almalarna balamlardr211.

207 208

Mim Kemal ke; Filistin..., s.31. Mim Kemal ke; Filistin..., s.26. 209 Skntl Dnemlerde toplumun geirmekte olduu krizlerin bedelini deyecek birini bulmak ve toplumsal ayaklanmay bu grubu doru ynlendirmek ou zaman devletleri siyasal alkantlarndan koruyan bir kalkan olmutur. Almanya ve baz dier Avrupa lkelerinin 1870 ekonomik krizi dneminde, halkn imeklerini siyasal rejimden uzaklatrarak zerine eken Musevilere AntiSemitikler denilmitir. 210 Mim Kemal ke; Filistin..., s.28. 211 Mim Kemal ke; Filistin..., s.31.

73

1870'te Yahudi faaliyetlerinin merkezi

ngiltere'den Rusya'ya gemitir. Siyonist

hareketlerin bana geen Theodor Herzl, Filistin'de bir Yahudi devletinin kurulmas iin birok almalarda bulunmutur. Bunun gayesi bir Yahudi irketi kurup, vaat edilmi topraklar zerine mstakil ve drt milyon Yahudiye yetecek genilikte toprak satn almakt. Herzl, ngiltere gibi gl bir devleti arkasna alarak, gayesine ulama abasna girmitir. Herzl, Yahudi devletinin ancak, kutsal topraklar zerinde kurulmasn istediinden, 1870 ylndan itibaren Filistin topraklar zerinde tarmsal yerleme merkezleri tekil etmeye balanmtr. 1870-1896 yllar arasnda Filistin'de on yedi tarm kolonisi kurulmutur.. Herzl, devrin Osmanl Sultan kinci Abdlhamit Han ile grerek, ondan Filistin'de bir Aristokratik Cumhuriyet kurmak iin izin istemi ve baz tekliflerde bulunmutur. Bu teklifler ise unlard: 1. Yahudiler, Osmanllara bir harp ss ina edecekler. 2. Osmanl Devletine byk mali yardmda bulunacaklar. 3. Sultann siyasetini Avrupa'da destekleyecekler. 4. Filistin'de kuracaklar byk niversitede ayn zamanda Trk rencileri de okuyacak. Tahsil iin Avrupa'ya gitmeye lzum kalmayacakt. kinci Abdlhamit Han, devletin mali durumunun kt olmasna ramen bu teklifleri kabul etmemi ve u cevab vermitir: Ben bir kar dahi olsa toprak satmam, zira bu vatan bana deil milletime aittir. Milletim bu Devleti kanlarn dkerek kazanm ve yine kanlaryla mahsuldar klmlard. Birinci Dnya Sava Yahudilerin iine ok yaramtr.. ngiliz ve Franszlar gizli bir anlama yaparak, Yahudilere teminat vermilerdir. Osmanl Devleti elbirliiyle yklacak ve Filistin'de bir Yahudi Devleti kurulacakt. Bu vaadi alan Yahudiler, Filistin'de Trkler aleyhine byk bir casusluk faaliyetine girimilerdir. Birinci Dnya Sava sonunda, Ortadou'da ngiltere'ye dost bir devlet kalmamt. ngiliz menfaatleri, bu blgede bir dost devletin bulunmasn icap ettirmitir. Filistin'de kurulacak bir Yahudi devleti bu boluu doldurabilecekti. Bundan dolay 2 Kasm 1917'de ngiltere mehur Belfor vaadini aklad. Birlemi Milletler Cemiyeti de 1920

74

ylnda, Filistin zerinde ngiliz mandasn tanmtr. Bundan sonra kurulan bir Yahudi brosu ngiltere nezdinde Yahudi haklarn temsil etmeye balamtr. Sultan kinci Abdlhamit Hann kabul etmedii artlar arasnda bulunan niversite 1925 ylnda Skopus Danda kurulmaya balanmtr212. ngiltere'nin Belfor plann tatbike balamas ile Araplar, smrgecilerin Filistin topraklarn alp Siyonistlere teslim ettiklerini anladlar ve bunu mthi ekilde protesto etmilerdir. 1929'da Kudsl Araplar ile Yahudiler arasnda on be gn sren kanl arpmalar olmutur. Bundan sonraki yllarda Nazi Almanya'snn Yahudilere kar soykrmna girimeye balamasyla Filistin'e byk bir Yahudi g balamtr. Filistin'deki Araplar bu ge kar koyduklarnda ngiltere, Yahudi glerinin durdurulmasna karar vermitir. Bunun zerine Sion'a bal Askeri Yahudi Tekilat Hagahan, Filistin'e g konusunda ngiltere'nin ald bu kstlayc karar protesto amacyla silahl terr eylemlerine girimitir. Filistin'e de gizli Yahudi gleri dzenlemeye balamt213. kinci Dnya Savanin mttefiklerin galibiyetiyle bitmesinden sonra, Filistin meselesi son safhasna ulamt. ngiltere daha sonra Amerika'nn yardmn saladktan sonra, Filistin meselesini Birlemi Milletlere gtrp, meselenin zlmesini istemitir. Birlemi Milletler 1947 Kasmnda Filistin'in biri Yahudi teki Arap olmak zere iki devlet arasnda paylalmasna karar verdi. Kuds ehrine ise Birlemi Milletler denetiminde milletleraras bir blge stats tannmtr. Bu zm Araplar tatmin etmemitir. 1948 yl 14 Maysnda ngiliz mandasnn sona ermesi zerine David Ben Gurion, bamsz srail Devletinin kurulduunu aklamtr214. 3.2. Filistin Kurtulu rgt ve Hamas rgt Filistin ulusal hareketi erevesinde mcadele veren birok rgt bir pota altnda toplamak hedefiyle kurulan Filistin Kurtulu rgt (FK), 1967 Arap srail Sava srasnda etkinliini artrmtr.

212 213

Armaolu; 20. Yzyl, s. 356. Mim Kemal ke; Filistin..., s.378. 214 Mim Kemal ke; Filistin..., s. 426 427.

75

FK iindeki en byk rgt olan ElFetihin lideri Yaser Arafat, 1969da FK Yrtme Kurulu bakanlna getirilmitir. Arafat ynetimi, 1973ten sonra diplomasiye arlk veren FK'ye srgn hkmeti nitelii kazandrmtr. rgtn merkezi 1967 savandan sonra rdne, 1970te Lbnan'a, 1982de srailin Lbnan igaliyle Tunusa tanmtr. FK iinde Arafat ynetimine kar bir ret cephesi olumu bu sorun 1987 kongresinde zlm ve FK ayn yl ntifada hareketi balatmtr. FK iindeki balca rgtler, Arafatn lideri olduu ElFetih, George Habban kurduu Filistin Halk Kurtulu Cephesi ile Nayef Havatme'nin kurduu Filistin Demokratik Halk Kurtulu Cephesi olarak sralanmasna karn, eitli zamanlarda ortaya kan Suriye Baas Partisi tarafndan desteklenen ElSaika, ElFetihe bal Kara Eyll, FHKC (Filistin Halk Kurtulu Cephesi) Genel Komutanlk gibi birok irili ufakl grup da FK emsiyesi altnda yer almaktadr. Hamas gibi baz byk yeni rgtlenmeler ise bu yapnn dnda bulunmaktadr. Filistin Kurtulu rgt, 28 Mays 1964 tarihinde Arap Birliinin giriimiyle kurulmutur. Yaser Arafat ise o dnemde 1965ten itibaren Lbnandan sraile kar silhl mcadeleye balayan ElFetih hareketinin banda bulunmaktayd. ElFetih, Arafatn ynetiminde en gl Filistin gerilla hareketi haline gelmiti215. 1967 ylnn Haziran aynda sraile kar verilen Alt Gn Sava sonrasnda srail egemenlii altnda yaayan Arap says 250.000den 1.300.000e ykselmiti. 1968 ylnda Filistin Milli Konseyi, rgt atsn deitirerek tm Filistin kurtarlana kadar srecek silahl mcadeleye balama kararn almtr. Filistin Arap cephesinde arln artran Yaser Arafat, 1969 ylnda Filistin Kurtulu rgtnn bana seilerek, Arafatn ElFetih hareketinin yan sra ok sayda direnii grup FK ats altnda toplamtr. 1974 yl, rgtn ve Ortadou sorununun tarihinde bir dnm noktas olmutur. Yaser Arafat bakanlndaki Filistin Kurtulu rgt 1974 Ekim ayndaki Arap Birlii Zirvesinde Ortadoudaki Filistinlilerin tek meru temsilcisi iln edilmitir.

215

Sleyman Seydi; Filistinli Mlteciler Sorunu, Sleyman Demirel niversitesi Dergisi, Isparta 2004, s.3537.

76

13 Kasm 1974te BM Genel Kurulunda 91 dakikalk bir konuma yapan Arafat tm dnya gndeminin bana oturmutur. Bu konumay tarihi klan, o ana kadar Filistin sorununun uluslar aras politikada ilk kez BMde bir devlet ya da hkmeti temsil etmedii halde bir kurulu adna konuma yaplmasna izin verilmesiydi216. Filistin Kurtulu rgt 80li yllarda iten ve dtan birok ypranmalarn etkisinde kalmtr. Bu da bu hareketin zayflamasna sebep olmutur. 70li yllardan balamak zere eitli zm nerileriyle kar karya kalan bu problem iin kalc bir zm bulunamamtr. Camp David Anlamasnn217 imzalanmasndan sonra Siyonistler, Beyrutu igal etmilerdi. Bu igal ardndan, hi bir tepki ile karlamayan Siyonistler, Beyrutu ay sreyle igal altnda tutmulard. Bu olay Filistin Kurutulu rgtnn zayflamasna ve Lbnandan karlmasna sebep olmutur218. Byk kayplarn yaand bu olaydan sonra, siyas bir zm oluturma abasnda Filistin halk iin iki olmazsa olmaz art n koul olarak sunulmutur. Bu artlar unlard. Birincisi Siyonist hkimiyetini ve onun Filistin topraklar zerindeki yerleimini resmen tanmak olup, ikincisi Filistin topraklarnn byk bir ksmndan dn vermesi idi. Bu artlar Filistin kurtulu rgtnn ileri gelenleri tarafndan kabul edilince bata Arap Dnyas olmak zere btn dnyann bu meseleye verdii nem azalmtr. zellikle Irak ran savann balamasndan sonra uluslar aras platformda ve tm Arap leminde ikinci dereceden sradan bir olay haline dnmtr. Buna karlk Siyonist ynetim, kendini her gn biraz daha gl ve etkili hle getirmeye balamt. 1981 ylnda ABDnin srail ile imzalad antlamadan sonra, ABDnin bu lkeye yardmlar ve destei daha da artmtr.
216 217

Seydi; Filistinli, s.6768. Lbnan i savann sona ermesinden hemen sonra Msr Cumhurbakan Enver Sedatn sraile gitmesi ve bundan on ay sonrada sraille Camp David Antlamasn imzalamas, Arap dnyasn ok daha fazla kartracak ve gnmze kadar gelen bir dizi yeni gelimelere de yol aacaktr. 1978 Austosunda srailin bir yandan ABD, bir yandan da Msr ile mnasebetleri tatsz hale gelmi, bara giden yol tkanm gibi gzkyordu. Bu sebeple ABD tekrar insiyatifi eline ald. Enver Sedat ile Begini bir araya getirdi. Washington yaknlarnda Camp Davidde mzakere masasna oturtmaya muvaffak oldu. Bu mzakerelere Bakan Jimmy CARTHER de aktif olarak katld. Camp David Antlamas 5-17 Eyll 1978de yapld. 17 Eyll 1978de Msr, srail ve ABD arasnda Camp David Antlamas imzaland. ABD bu antlamaya tank olarak imza atmtr. Camp David Antlamas iki ksmdan meydana gelmitir. Bu iki ksmdan meydana gelen antlamann ilki, Ortadou barnn esasn izmekte; Bat eria ile Gazze ve Filistin meselesini ele almakta, dieri ise srail ile Msr arasndaki barn esaslarn izmektedir. Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyas Tarihi, Alkm Yaynlar, stanbul 2002, s.735737. 218 Ali Uur; Dnya Gndemindeki srail, Bulak Yaynevi, stanbul 2001, s.8183.

77

Bu zaman srecinde uluslar aras platformda ABD btn dnyadaki etkinlik alann geniletirken Sovyetler Birliini her alanda geride brakmt. Btn Arap topraklarnda olduu gibi, Filistin topraklarnda da halkn uyan, slm fikir ve slm dnceler rgtleri gdmleyerek, slm hareketlerin gelimesini salamtr. Filistin meselesinde iki nemli sorun bu meselenin zmne giden yolu her geen gn biraz daha ertelemekteydi. lk olarak bu meselenin Arap toplumlar bata olmak zere dnya gndeminden dmesi, ikinci olarak da igal bitinceye kadar, silhl bir direniin yerini, Filistin halkna kabul ettirilecek bir zm nerisi olmamasdr219. Byle bir oluum ierisinde, Filistin halk kendi cihad anlayna uygun olarak slm bir uygulama balatmas gerekiyordu. Bu yaplanmann ilk ekirdei, 1983 ylnda eyh Ahmed Yasin ile balad. 1987 ylnda yeni bir oluumun meydana gelmesi iin gerekli artlar olumu ve gereken temeller atlmt. Bylece Filistin Mslman Kardeler Cemaatinin bir kolu olarak, Filistin slm Direni Hareketi (Hamas), (Harakt alMuqawama al slma) meydana gelmiti. Filistin halknn bu srecin oluumuna kadar geen zaman zarfnda, kendi topraklarn savunma politikalar ve direni ile ilgili bir alt yap elde etmeleri bu rgtn kurulmasna ve ekillenmesine zemin hazrlamtr. Siyonist igalcilere kar, bir halk tabann oluturarak slm bir yaplanmay yeniden ekillendirmitir. Siyonist igalcilerin baskc tutumlar, halk yok saymay ezmeyi hedefleyen yntemleri, blge insann tepkisini alarak direniin iddetlenmesini salamtr220. 14 Aralk 1987 tarihinde Siyonizm221 karsnda yeni bir dnem balyordu ki buda intifada (ayaklanma) dnemi idi. ntifada hareketi; kitleleri yneten, belirli programlar oluturarak bir mcadele balatmtr.

Yaar Kutluay; Siyonizm ve Trkiye, Koloni Yaynlar, stanbul 2002, s.5859. mer Rza Dorul; sraili Tedhi, stila ve Harp Kayna, Yeni Zamanlar, stanbul 2004, s.3941. 221 Siyonizm kelimesinin kkn oluturan siyon szc Musev tarihinin ilk alarndan beri Kuds ile e anlaml olarak kullanlmtr. Siyon kelimesi yurtlarndan kovulmu Yahudi halknn Filistine dnme arzu ve zlemini belirten bir kelime olmutur. Siyon kelimesi bir siyasal dnce akmn simgeleyen deyim olarak ilk kez 19. yy.n son eyreinde bir Rus Yahudisi olan Nathon B RNBAUM tarafndan karlan Kendi Kendine Kurtulu adl dergide bahsetmitir. Siyonizmi Musevileri Filistine yerletirme amac gden ve yelerinin Yahudilerden olutuu bir siyasal parti rgtnn kurulmas olarak anladn dile getirmitir. Zamanla Siyonizm Musevileri Filistine yerletirme giriimlerinin tmn kapsayacak bir anlam kazanmtr. Bylece 19. yy.n ikinci yarsnda bat siyas dnce sistemleri iinde filizlenen
220

219

78

Filistin halknn, din olarak slmiyete ar baml olmas, bu rgtn halk arasnda nemli bir g elde etmesine sebep olmutur. Bunun sonucu olarak da slm kesimin igallere kar ayaklanma balatmasyla bu blgedeki genlerin bu harekete ilgisi artmtr. gal altndaki blgelerde eitli slm karakter tayan gruplar ve Mslman aileler yer alarak, rgtn glenmesine etkili olmular222. Filistin Direni rgt, 1948223 ve 1967224 felketlerinin ardndan, blge halknn iine dt durumun doal bir sonucu olarak ortaya kmtr. Bu oluum iki nedene bal olarak gelimitir. Birincisi Filistindeki siyas gelimeler, ikincisi Filistindeki halkn uyan olmutur. Filistin halk 1948 ylndan sonra meselenin sadece bir blge ve mlteci meselesi olmadn anlayarak, 1967deki savatan sonra nemli lde kendisinden dn verdiini dnerek, oluan yeni yaplanmaya kar km, kendi davalarna sarlmaya balamtr. Bundan sonrada eitli direni gruplar ortaya kmtr.
Siyonizm Yahudilerin Filistine bamsz bir devlet eklinde yerlemesi ve orada Yahudiliin tm kurumlar ile dirilmesini amalayan evrensel bir hareket olarak tanmlanmtr. Mim Kemal ke; Filistin Sorunu, Ufuk Kitaplar, stanbul 2002, s.22. 222 Abdlhamit Bilici; galler Demokrasi ile Biter mi?, Aksiyon Dergisi, Say 563, Eyll 2005, s. 24. 223 Arap Devletlerinden Msr, Irak, Suriye, rdn ve Lbnan; srailin Birlemi Milletler tarafndan kurulmasndan sonra, sraili tanmadlar ve 15 Mays 1948de saldrya getiler. srail dardan ald destekle Arap Devletlerini geri pskrtt. Sonu olarak Birlemi Milletlerin izdii snrlar yerine bu sava sonunda oluan snrlar kabul edildi. Yaklak bir yl sren sava sonunda Bat eria, rdn; Gazze eridi, Msr, Tm Necef, Galile Gl ile Kudsn bat kesimi srailin hakimiyetine geti. Araplarn yenilgisiyle sonulanan bu sava sonrasnda, srail snrlarn be bin km geniletti. Belirtilen kesimlerde yaayan yaklak yedi yz elli bin Filistinli Arap eria, (rdn) ve Gazze erinde bulunan blgeye g etti. srail ile Msrn 24 ubat 1949 tarihinde Rodosta imzaladklar antlama sonucunda sava sona erdi. Ayn yln 11 Maysnda srail Birlemi Milletlere katld. Kuds ehrinin 30 Kasm 1948 tarihinde srail-rdn atekesi ile belirlenen de facto blnmesi iki lke arasnda 23 Nisan 1949 tarihinde yaplan antlama ile resmi hale geldi. Fahir Armolu, 20. Yzyl, Siyas Tarihi, Akln Yayn, stanbul 2000, s.695701. 224 19601980 aras Ortadou gelimelerinde 1967 Arap- srail Sava bir dnm tekil eder. nk bu savata srailin Araplar karsnda kazand kesin zaferler neticesinde topraklarn savatan ncekinin drt misli geniletmesidir. 1967 Arap- srail Sava ise Araplarn istei dorultusunda meydana gelmitir. u farkla ki sava karmak isteyen Araplar, ilk saldrganl srailin yapmasn istemilerdir. Bu istekleri de gelimitir. Araplar iin daha savan ilk gn bir hezimet olutu. Bu sava alt gn srd iin Alt Gn Sava adn ald. 1967 Arap- srail Savann balang gelimelerini 1966 ylnn son aylarnda olumaya balayan Suriye- srail gerginlii tekil eder. Araplarn istedii gibi ilk saldry srail yapt. Araplara ar bir darbe indirmek iin 5 Haziran 1967de havalanan srail uaklar Msr, Suriye ve rdn hava alanlarn bombalamaya balad. Msra yaplan basknda srail uaklar radara yakalanmamak iin Akdeniz zerinden ok alak uarak Msrn bat snrn bombalamtr. Havadaki stnlk, kara harekatyla da kolaylamtr. Suriye de srail karsnda fazla stnlk salayamamtr. Savan sonucu Araplar iin yenilgi olmutur. 1967 zaferiyle srail; topraklarn drt misli daha geniletmitir. Gazze ve Sina Yarmadas srailin eline getii iin Sinann kuzeydousundaki Gazze Blgesi de srail eline gemitir. srail rdnden eria Nehrinin batssndaki btn topraklar alarak, eria Nehri rdn ile snr olmutur. srail Golan Tepeleri denilen Kuneitraya kadar uzanan Suriye topraklarn da igal etmitir. srailin bu topraklardaki istei de bu gne kadar srmtr. Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyas Tarihi, Alkm Yaynlar, stanbul 2002, s.701703.

79

FK, BM Genel Kurulu oturumunda Filistin halknn temsilcisi olarak tannarak, BMde gzlemci stats kazanmtr. Bu aama ile birlikte FK hedefine ulamak iin siyas ve diplomatik stratejilere arlk vermeye balamtr. 1988 yl Kasm aynda Filistin Milli Konseyi bakenti Kuds olan bamsz Filistin devletini iln etmitir. BMnin 1947 tarihli plan tannarak, terr reddedilmitir. BMnin 242 ve 338 sayl kararlar temelinde srail ile dorudan grmelere hazr olunduu aklayarak srailin varlk hakk tannm oldu ve iki devletli zmn kabul edildii belirtilmitir. 1993 ylnda bar sreci baladnda FK iinde de bir dnm yaamtr. rgtn baz blmleri yeni kurulan Filistin hkmetinin bakanlklarna, kurtulu ordular mensuplar da Filistin Polis Tekiltna girmitir. 1998de Filistinin BMdeki gzlemci stats ykseltilerek Filistin temsilcilerine Genel Kuruldaki tartma oturumlarnda konuma yaparak cevap hakk tannmtr. Filistin ile ilgili oturumlarda gndem maddeleri getirme ve karar tasarlarna etkide bulunma olana tannmtr. FK bugne kadar Filistin halknn meru ve tek temsilcisi statsn koruyarak, kurulan Filistin hkmetinin siyas karar srelerinde nemli bir rol oynayan FK, siyasetin temel izgilerini belirlemi ve Filistin Milli Konseyi ile birlikte en yksek karar merciini oluturmutur225. Bat eria ve Gazze eridinde srail igaline ayaklanma olan ilk ntifadann balad 1987 ylnda doan slm Direni Hareketi Hamas ise en byk Filistinli slm hareket olmutur. Hamas, ksa vadede srail glerinin igal altndaki topraklardan srlmesini, uzun vadede ise Filistin'de bir slm devletin kurulmasn amalamtr226. 2002 Aralk aynda rgtn Gazzedeki bir gsterisine 40.000 kii katlmtr. lk bildirisi 15 Aralk 1987de yaymlanan Hamas'n asker kanad zzeddin ElKassam Tugay'nn 1991de ortaya kmasyla, rgt yeni bir evreye girerek 1992den itibaren eylemlerini artrmtr227. Liderliini eyh Ahmed Yasinin yapt, srailFilistin barna muhalefet eden ar dinci Hamas, daha ok intihar saldrlaryla adn duyurmutur.

225

Mehmet Kocaolu; Uluslar aras likiler Inda Ortadou, Genel Kurmay Basmevi, Ankara 1995, s.8185. 226 Yasemin ongar; Hamas breti, Hamas Frsat, Milliyet Gazetesi, 30.01.2006. 227 http://www.cnnturk.com.tr/DUNYA/detay.aps?24.02.2006.

80

Hamasn kurucusu ve ruhan lideri eyh Ahmed Yasin, 22 Mart 2003te sabah cami knda srail helikopterinin fze saldrsnda tekerlekli sandalyesinde ldrlmtr. eyh Yasin'in ldrlmesinin ardndan yerine seilen dier Hamas lideri Abdlaziz Rantisside, 17 Nisan 2003te srail tarafndan ayn ekilde ldrlmtr. Bugn banda ise Filistin seimleri sonulanana kadar Ahmed Kurey bulunuyordu228. Hamas, 1987nin Aralk aynda Birinci ntifadann balamasndan ksa bir sre sonra Msrdaki Mslman Kardeler rgtnn Filistin kanad olarak kurulmutur229. Hamas, ntifada dneminde Filistin halkn rgtleyen ve ynlendiren balca glerden biri olarak ksa bir sre iinde Ortadounun en etkin konumlarndan biri haline gelmitir230. 3. 3. Hamas rgtnn Kurulu Amac Filistin slm Direni Hareketinin temel dayana slm Dininin fkh esaslardr. Bu rgt, kurtuluun gereklemesi iin tek yol olarak cihad grmektedir231. slm Direni Hareketi olan Hamas rgt, Filistinde Siyonistlerin Filistin topraklarna yerleme arzularnn ortadan kalkmadan bu savan son bulmasnn asla mmkn olamayaca savunmaktadr. Hamas, Siyonistlerin, Filistin topraklarn vatan edinme dlerinin nne gemenin ancak cihadla mmkn olabileceine inanmaktadr. Hamas rgt kalabalk halk kitlelerini ayaklandrarak cihad yemini erevesinde onlarla birlikte, Siyonistlere kar sava aarak, btn slm mmetini ayaa kaldrp; dmanla topluca mcadele iin, gereken artlar oluturarak ve siyas birlii salayarak mcadeleyi ynetme arzusu iine girmitir. Gerekte Hamas rgt; Filistin toprann en kk parasndan bile

http://www.cnnturk.com.tr/DUNYA/detay.aps?24.02.2006. Suna Ercan; sraildeki Arap Aznlnn Kimlik Sorunu, Avrasya Dosyas, (Arap Dnyas zel) Say: 1, C.6, Asam Yaynlar, Ankara 2000, s.29. 230 http://www.cnnturk.com.tr/DUNYA/detay.aps? 24.02.2006. 231 Murat Erdin; Hizbullah ve Hamas (Dnceleri, rgt Yaplar ve Eylemleriyle), Kasta Yaynlar, stanbul 2002, s.50.
229

228

81

vazgemenin ve onun zerindeki Siyonist igali meru grmenin uygun olmadna inanmtr232. Hamas mcadelesi srasnda, izleyecei yolu u ekilde belirtmitir. ncelikle Yahudilerin ilk hedefi Filistin halkdr. Hamasta buna karlk mcadele iin halkn gcn devreye sokmay hedeflemektedir. Dmana kar direni alan alarak Filistinin kendisini belirlemitir. Hamasa gre bu mcadele alar boyunca kutsal ehit kanlaryla sulanm, Filistin topraklarnda yrtlmektedir. Direnite yaplabilecek en stn hareket ise Allah yolunda cihaddr. Hamas rgt; Ulusal Filistin direniini, btn gruplarn ve glerin birleerek gerekletirmesi gerektiine inanp, bunun da bir ama olduunu savunmaktadr. Ulusal direni hareketinde her ne kadar gr ayrlklar ortaya ksa da, hangi artlar altnda olursa olsun bu ayrlklar ortadan kaldrmak iin silh ve g kullanlmamas gerektiine inanmaktadr. Gruplar ve gleri birletirirken de ncelii slm cemaatlere vermeyi dnmektedir. Hamas deiik grup ve kollaryla Filistin halknn btnnn hakkn kabul etmekte Mslman ve Hristiyanyla bir btn olduunu dnmektedir. slm halklarnn birliine de inanarak, bu birliin salanmas iin tm abalar desteklemektedir. Ayrca uluslar aras rgtleri ve heyetleri Siyonistlerin insan haklarna aykr bask politikalarn knamaya armaktadr. Hamas rgt, Filistin halknn vatanlarn igalden kurtarncaya kadar cihad haklarn koruyacaklarn syleyerek uluslar aras rgtlerin ve heyetlerin aldklar bu karara ters demeyecei srece bu gruplara ve rgtlere saygl olacaklarn bildirmitir. Siyonist igale kar direni alanlarn hibir zaman Filistin dndan baka bir alana tamayacaklarn da duyurmulardr233. Hamasn siyas alandaki mcadelesi iki etkene dayanmaktadr. Birincisi; Yahudilerin Siyonizmin kaynaklarn kutsal kitaplar olan Tevrata dayayarak, burada yer alan fikir ve dnceleri deerlendirerek; kendilerini Allahn en kutsal kabul ettii toplum olarak grerek, Byk srail dncesine skca sarlmalardr.
232 233

Dorul; sraili Tedhi, s.7172. http://www.mom.fr/Presentation/Equipes/Gremmo/equipegremmo/chercheurs/legrain/milliyet2000030 8.htm, Temmuz 2005.

82

kincisi; kayna ne olursa olsun, hangi maddelerden oluursa olusun siyas zmn, sraillilere Filistin topraklar zerin de varlk hakk tannaca inancdr234. Btn bunlardan yola karak Hamas byle sonulanacak herhangi bir siyas zm sonucunda Filistinlerin yurtlarna geri dnmeleri imknn ortadan kalkacan, ayrca bamsz devlet kurma haklarnn tamamen ellerinden alnacan dnmektedir. Dolaysyla byle bir oluumu kabul etmek, Hamasa gre caiz olmad iin cihad etmeleri farzdr. Hamasa gre bu, sadece sraillilerin blgeye hkimiyet kurmasndan kaynaklanmaktadr. Ayn zamanda herhangi bir ekilde Filistin tarafn temsil edecek, gerek anlamda bu hakka sahip olmamasna ramen kendi bana savunma yapmaya kalkacak bir gurubun, srail Devletinin bu topraklarda ki varlnn tannmas, buradaki en byk tehlikeyi oluturacaktr. nk bu, Filistin dosyasnn kapanmasdr. Btn bunlarn dourabilecei sonular sadece Filistin halkn etkilemekle kalmayacak, Arap toplumlarn ve dier slm lkelerini de etkileyecektir235. Ortadouda yer alan ve onlar destekleyen devletler yllardr ABDnin terr kart politikalarnn esas temelini oluturmaktadr. nk 1970ten beri ABDnin emperyalizminin karlarna kar giriilen her terrist eylemin arkasnda Ortadouda bulunan devletler bulunmaktadr. Ayrca ABDnin terr destekleyici devletler listesinde yer alan devletlerin ou Ortadouda bulunmaktadr. Ortadoudaki mevcut terr rgtleri ayr ideolojilerle ynetilmektedir. Bir ksm Arap- srail srecini baltalamaya alrken, dier ksm da iktidardaki rejimleri devirmek gibi farkl amalar gtmektedir. Ancak Radikal slmc gruplar son zamanlarda belirgin bir ekilde n plana kmtr. Filistin Meselesi bir ulusun topraklarn savunma meselesi olmaktan km, emperyalist hegemonya sava iine yerlemitir236. Bunun byle olmas Ortadounun emperyalistler tarafndan bir blm corafyasna dntrlm olmasndandr. Ne Ortadou, Filistin sorunundan ne de Filistin Ortadoudaki emperyalist pay dalmndan bamszdr. zellikle ABD emperyalizmi Ortadou Blgesinin hegemonyasn altna almak iin yeni stratejiler gelitirmektedir. ABDnin karsnda siyas stnlk salamaya alan AB ise Filistin Meselesinde etkin bir rol izleyememektedir. Onlar iin nemli olan ABD karsnda kendi karlarn
234 235

Kutluay; Siyonizm, s.81. hsan Da; Ortadouda slam ve Siyaset, Boyut Yaynlar, stanbul 2002, s.101103. 236 Da; Ortadouda, s.129131.

83

Ortadou da garanti altna alabilmektir. Asl anlalmas gereken, Filistin srail Meselesinin sadece Filistini ilgilendiren bir mevzu olmaddr. Bu mesele Ortadoudaki emperyalist glerin pay kavgasnn sonularna bal olarak ekillenecektir. Nfuz alanlar iin kavga eden uluslar aras karc bu gler Filistin sorununu da kendi karlar asndan yorumlayacaklardr. Emperyalist dengelerle ekillenecek bir Filistin Devleti dengeler bozulduunda sorun olmaya devam edeceinden, asla kalc bir zm bulunamayacaktr237. Tm bunlar gz nne alndnda Hamas rgt, Ortadouda oynanan bu oyunlar bir para da olsa bozmutur. Siyonist igalcilerin umutlarn krarak, onlarn Filistin topraklar zerinde egemen olmak iin gelitirdikleri stratejilerini deitirmek zorunda kalmalarna yol amtr. Emperyalist glerin sraili ne atp, arkadan da Onu destekleyerek baladklar igalin ilerlemesi yavalamtr. Siyonistler ve uluslar aras gler Mslmanlar kolayca yok edemeyecek olduklarn anlamlardr. Mslmanlarn isterlerse birlik ve beraberlik iinde topraklarn kanlar pahasna savunabileceklerini ve emperyalist emellerini kolayca bozabileceklerini kavramlardr. u anda ABD emperyalizminin ynetiminde bulunanlar zgrlk olmadan adalet salanamaz, insanlarn zgr olmad yerlerde insan haklar barnamaz diyerek dnyann en karanlk kesine zgrlk gtrene kadar savaacaklarn aklamlardr. Kapitalizmin savunucular, zgrlk gibi bir olguyu insanln ancak smrge altnda olmayan toplumlarda elde edebileceini grmezden gelerek, aka yeni bir zgrlk anlayn dnyaya deklare etmektedirler. Uluslar aras gler dnyann en cra kelerinde bulunan kr ve karlarn garanti altna alncaya kadar savaacaklardr238. 3.4. Kresel Terrn Ortadouda Oluturduu Ortam ve Hamas rgtnn Konumu Filistinliler, emperyal gcn zoru ile iki bin yldr zerinde yaadklar bu topraklarda, beraber olduklar smrge kolonilerinin varlklarn kabul etmilerdi. Ancak igalciler daha fazlasn isteyerek, Filistinlileri esarete mahkm etmeye kalkmlardr. Buna kar olarak Hamas rgt, kendi hakl davasn savunmak ve kendi zgrlk
237 238

Ceyda Karan; Hamas, Kimin BOPu, Neyin GOPu, Radikal Gazetesi, 30.01.2006. Edward Said; The Question of Palestine, Pnar Yayn, stanbul 1985, s.101103.

84

mcadelesini vermek iin bamszla ve siyas egemenlie giden yolda liderlik vazifesini stlenmitir. Halk ayn ideal altnda toplamay hedeflerken, verilen mcadelenin stratejisini de belirlemitir239. Feodalizme240, emperyalist gler tarafndan son verilmesiyle meta nitelii kazanan rnlerin retimi ve deiimi beraberinde getirmi, orta ve kk burjuvazi241 ortaya kmtr. slm dinine inanan insanlarn dayand snf ise ite bu orta ve kk burjuvazidir. Tabi ki bu grubu oluturan insanlar daha ok bu snflarn sesini duyuracak propagandaya dayal politikalar yapmaktadr. Ancak emperyalist tekellerin marketler aracl ile rnlerin deiiminde art deerlere de el koyma abas, kk ve orta burjuvaziyi de yok etmektedir. Siyas alanda bu kesimlerin temsilciliini yapacak baka bir gcn olmamas da, slm temel alan rgtlerde daha ok g toplayarak kitleleri kendi bnyesine ekmesine yardmc olmaktadr242. Kapitalist srecin Ortadouda genellikle kinci Dnya Savandan sonra hzlandn grmekteyiz. Bu gelime ulusal bilincin gelimesine de yol amtr. Bunu siyas arenaya tayanlar ise kk burjuvaziler olmutur. Arap milliyetiliinin geliimi ile sol dncenin yaygnlamas i ie gelimitir. Sovyetler Birliinin dalmas ve dnya leinde solun g kayb ile birlikte slmclar giderek ABD ve srail kart politikalara ynelirken, sol grl rgtler g kaybetmitir. Filistindeki Hamas ve benzeri rgtlenmeler yalnzca dinsel motiflerin temsilcisi deil, yok edilmek istenen Filistin halknn da bir parasn oluturmaktadr. 1950ler sonras meydana gelen slm akmlar genellikle ABDnin sola kar geriden tetikledii politikalarn sonucunda olumutur243.

239 240

Roger Garaudy; Siyonizm Dosyas, Pnar Yayn, stanbul 1998, s.137138. Feodalizm: zellikle Bat Avrupada, mutlak monarilerin kuruluuna kadar devam eden, siyas ve toplumsal rgtlenme biimine verilen addr. Feodalizm kelimesi, Latince Feodum (Tmar) ile tanabilir deerli mal anlamna gelen Cermen kkenli bir kelimeden tretilmitir. Dier medeniyetler ve toplumlarda da grlmekle birlikte, Orta a Avrupasndaki Feodalizm, Feodal toplum dzeninin genel bir rneini tekil etmektedir. Erol z; Feodalizm, BDS Yaynlar, stanbul 1996, s.2526. 241 Bakasnn iisi olmayp, kendi bana retim ve kazan yolunda alarak, kendine yeterli bir geim salayan snf. Mehmet Altan; Brokrasi mi, Burjuvazi mi?, Liberta Yaynlar, stanbul 2004, s.4143. 242 Toktam Ate; Demokrasi, Tarihi Sre, lkeler; mit Yayn, stanbul 2000, s.5055. 243 Garaudy; Siyonizm, s.145146.

85

3. 5. Kresel Terrn Hamas rgtne Etkileri Terr kavram, son dnemlerin en ok konuulan ve ayn zamanda en ok istismar edilen kavramlarndan biri olarak; insanlk d saldrlara, haksz zulmlere ve igallere verilen kavramdr. Bu uygulamalar merulatrmak iin terrle ilgili tm propagandalardan ve medyatik eylemlerden terr faaliyetleri iin yararlanlmaktadr. Bu faaliyetler anti terr mekanizmas olarak karmza kmaktadr. Gerekte ise terrle mcadele, ada smrgeciliin karlarn korumak iin gelitirilen devlet iddet politikalar eklinde karmza kmaktadr. Baz mcadele olaylar, senaryosu nceden hazrlanm ve organize bir ekilde uygulanan iddet olaylardr. Tabi ki bu olaylar srasnda fert ve toplum psikolojisinden mkemmel bir ekilde yararlanlmaktadr. Gnmzde medya organlarnn toplum zerinde etkili olmas ve ounun devlet terr mekanizmalarna hizmet etmesi, ii kolaylatrmaktadr244. Dnya ekonomik ve siyas arenasnda sz sahibi olan ve tek sper g olarak kabul edilen ABD, daha dorusu ABDnin emperyalizmi; dnya platformunda sz sahibi olamayan, kalknamam devletleri kendine balayabilmek iin gemite komn rejimlerin varlndan faydalanmaktayd. Bu rejimin 1990 ylndan sonra ortadan kalkmasndan sonra kendisine yeni bir hedef belirlemitir. Bu dman da gemite yapt gibi tehdit unsuru olarak gstermitir. ABD emperyalizminin setii bu yeni dman slm bilinlenmedir. Ancak bu harektn slm adyla duyulmasnn iini zorlatracan bilmekteydi. Bu yzden terr kavramndan yararlanmay seti. Kendisini dorulamak iinde iddet ve dier bask eylemlerini kullanmay tercih etmitir. Sonuta bu amalar dorultusunda senaryosu nceden hazrlanm iddet olaylar ortaya karmaktayd. AntiTerr ise devletlerin uygulad politik zm oluturmaktadr. Kresel emperyalist glerin hkimiyetlerinde kullanlan antiterr siyaseti de bu alana terr tehdidi olarak, ortaya km bulunmaktadr245. Burada dikkat eken nemli husus, hakl gerekesi olmayan iddet olaylarnn, hakl olarak yaplan ve meru olan mcadelelerin karalanmas ve hatta bu mcadelelerin de terr olarak deerlendirilmesini salamaktadr. Byle olunca meru mcadelelere kar yaplan iddet politikalarna da gereke bulunmu oluyordu. rnein topraklar haksz
244 245

Hseyin; Ortadouda, s.25. Basil Blackwell; Samuel Eilon; The Kresel Challenge of nnovation, Bulterworth- Heinemann Ltd., Oxford 1991, s.45.

86

bir ekilde igal edilmi, haklar gasp edilmi insanlarn bunlar geri kazanmak iin verdikleri mcadele hakl ve merudur. stelik bu insanlara iddet uygulanyorsa onlarn kuvvete bavurmalarnn gayri meru hi yan yoktur. Filistinde, eenistanda, Irakta verilen mcadele byledir. Ancak terr ile ilgili mcadelelerde bu istismar politikalarnn uygulandn grmekteyiz. Bylece onlara kar kullanlan insanlk d uygulamalara gereke kazandrlm olmaktayd. Ayrca igale de merutiyet kazandrmak iin kullanlrken, bu politikalar emperyalist glerin Mslman halklar sindirmek, ezmek dnya siyas arenasndan silmek iin onlara kar terr estiren politikalarn kamuflaj adn oluturmaktayd246. ABD ve dier emperyal devletler Sovyetler Birliinin k ile emperyalizmi tehdit eden byk asker gcn ortadan kalkmasnn ardndan silhlanma stratejilerinde byk bir deime yaamaya balamlard. Kk, hareketli asker birlikler tarafndan kullanlabilen etkili silhlar ve nkleer silhlanmann yaygnlamasn ngren bir politika izlemeye balamlard. Bir sredir gizli hazrlanan bu stratejiler 11 Eyll ile aktan uygulanmaya konmutur. Ortadoudan Asyaya, Kzldenizden Pasifike uzanan bir alanda kendi asker varlklarn ortaya koymaya balamlard. zellikle ABD Afganistana asker birlik yarak Rusya, in ve rann ortaklamasna engel olmutur247. 11 Eyll 2001 ABDnin emperyalizminin amalarna ulamak iin byk bir koz olmaktayd. nk terre kar dnya kamuoyuna bir portre izmekteydi. Mcadelelerinde hakl olduklarn medya aracl ile tm dnyaya anlatrken, Filistin meselesini de Afganistan meselesi ile bir tutarak terr diye ortak payda da yer vermekteydi. Filistin rgtlerinin salt bir slm temeli olduunu sylemek yanl olur. Hatta intihar saldrlar dzenleyenlerin sadece Hamas ve slm Cihad yesi olmad bilinmektedir. Bugn emperyalist tekeller madd ve manev deerler el koyarken; iddete ihtiya duyduunda sonu; Filistindeki ve dier blgelerdeki katliamlar olmaktadr. Bunun aklamas ezilen ve elinden her eyi alnan halkn susturulmasdr. Filistin halknn
246 247

ke; Filistin, s.245248. brahim Okur; Souk Sava Gzetirken Terr Dnyaya Nasl Yayld? Trkiye Nasl Kuatld? Okursoy Yaynevi, stanbul 2002, s.6162.

87

istekleri hakldr. Ancak igal altndadr. Dnyann tm Yahudilerini Filistin topraklarnda bir araya getirme fikri olan Siyonizm bir igali tetiklemektedir. Filistini madur konuma sokmaktadr. Bu maduriyet birok rgtlenmeyi de beraberinde getirmitir. Dnya kamuoyunun hafzasnda potansiyel bir g hlini almtr. Bu yndeki hareketler meru grlecek ve desteklenecektir. Halklarn kaderini tayin edecek gelimeler anlk atmalarla tanmlanamaz248. 3. 6. Hamas rgtnn Bugnk Durumu ve Ortadouda 21.Yzyldaki Sre Filistinde 2004 ylnn Kasm aynda Yaser Arafatn lmyle balayan ve Ocak 2005te Mahmud Abbas'n devlet bakanlyla devam eden siyas sre, 25 Ocak 2006da yaplan parlamento seimlerinde Hamas rgtnn zaferiyle sonulanmtr. 132 sandalyeli Filistin Meclisi'nde Hamas 74 sandalye kazanrken, Filistin lideri Mahmud Abbasn ElFetih hareketi 45 sandalyede kalmtr. srail, ABD ve AB'nin terr rgt listesinde yer alan Hamas'n elde ettii bu sonu, uluslararas arenada ok etkisi yapmtr. Siyas anlamdaki byk kn bu seimlerde yapan Hamas, Yaser Arafatn lmnn ardndan yerel seimlere girmi ve Gazze, Kalkilya, Nablus gibi blgelerde birok sandalye kazanmtr. srailin Gazzenin tamam ve Bat eriann bir blmnden ekilmesi de Hamas cephesinde zafer olarak karlanmtr. Cesaret ve yreklilik anlamna gelen Hamas ntifadann ilk yllarnda byk bir siyas g olarak kmt. Bat eria ve zellikle Gazze blgesinde etkin bir g konumunda olan Hamasn ye says tam olarak bilinmemektedir ve onbinlerce sempatizan yer almaktadr. Filistin zerk blgelerinde yaplan seimlerin galibi Hamas rgt oldu. Bu sonulardan sonra Babakan Ahmed Kurey istifasn sunmutur. Hamasn ElFetihe ciddi bir rakip olaca ve olas bir ElFetih iktidarnda kabineye girecei seimden nce de biliniyordu. Ama Hamasn mutlak ounluu kazanabileceini ve hkmeti kendisinin kurabileceini kendi yandalar ve semenleri bile tahmin etmemekteydi. ElFetih semeni, iktidarn hem yolsuzluklara bulam,
248

Roger Garaudy; srail Siyasetini Oluturan Efsaneler, izgi Yaynlar, stanbul 2000, s.113117.

88

hem de srail ile bir bar anlamas salayamam olmas nedeniyle bu rgtten desteini ekmiti. Filistinlilerin Bakan Mahmud Abbas, Hamas ile koalisyonu dnebileceini belirtmitir. Fakat Abbas, srail ile diyalog ve bar politikalarn Hamasn kabul etmesini art komutur. srail Babakan Vekili Ehud Olmert ise terrist bir rgt olarak grdkleri Hamasn iinde olduu hkmetlerle pazarlk yapmayacaklarn sylemitir. Hamas, Avrupa Birlii, Amerika Birleik Devletleri ve deerlendirilmitir. Bundan sonra, bu sonularla birlikte asl merak edilen konu Ortadoudaki bar srecinin bundan sonra nasl bir rol izleyeceini oluturmaktadr. Parlamentoya girseler bile silhl direnii brakmayacaklarn aklayan Hamasa kar srail tepkili ve Hamasla mzakerelerde bulunmay reddetmektedir. Nitekim srail Babakan Vekili Ehud Olmert, Hamas'n rol ald bir Filistin ynetimine gvenemeyeceklerini dile getirmitir. srailin yok edilmesi amacn gden rgt olan Hamasn silh brakmadan Filistin ynetimine gelmesini onaylamayacaklarn kaydeden Olmert, terrle mcadele konusundaki ykmllne bal kalmayan bir hkmetle masaya oturmayacaklarn belirtmitir. Olmert, Filistin halkna ve Filistin lideri Mahmud Abbas'a, ancak terr rgtlerini datmas durumunda yardm edebileceklerini aklanmtr. Ortadou Blgesi bu srecin ardndan yeni bir yaplanmaya yol alarak, srail ve Filistin iin yeni bir dnemin balangcn da oluturacaktr249. Seimlerden zaferle kan Hamas rgt, Ocak 2006dan sonra, rgt olarak adlandrlmaktan ziyade; siyas bir kimlik kazanmtr. Uluslar aras kamuoyunun sraili Tanyn basklarnn ardndan yurt d gezilerine arlk veren Hamas Heyeti Halid Mead liderliinde 16 ubatta ilk olarak Ankaraya bir ziyaret gerekletirmitir. Muhammed Ebu mer, HAMAS'n bugn bir ynetimi devralma konumunda olduuna dikkat ekerek bu konuda kazanlm tecrbelerden yararlanmak istediklerini, Trkiye'nin tecrbesinin kendi alarndan nem arz ettiini dile getirmitir. Kendilerinin igal edilmi bir vatan topran igalden kurtarmak iin mcadele ettiklerini, herhangi bir terr faaliyeti iinde olmadklarn, aksine Trkiye'nin gemite
249

srail tarafndan terrist rgt olarak

http://www.cnnturk.com.tr/DUNYA/haber_detay.aps? 24.02.2006.

89

gerekletirdii stiklal Sava benzeri bir mcadele iinde olduklarn byle bir mcadelenin PKK faaliyetiyle kyaslanmasnn bir diplomasi cambazl olduunu ama bu cambazln tutmayacan vurgulamtr. srail'in PKK - HAMAS benzetmesi aslnda Trkiye'ye ynelik ar bir itham olduunu syleyerek, Trkiye'nin byle bir durumda PKK'nn faal olduu blgelerde igalci konumunda olduu iddiasnda bulunmaktr. ABD, srail ve AB HAMAS konusunda en ok rahatsz eden terr rgt olarak kabul ettirmeye altklar hareketi bugn uluslar aras alanda diplomatik muhatap olarak grmek zorunda kalm olmalardr. nk artk hkmet olmu bir Hamas dnya siyasetinde boy gstermektedir. Trkiye bu grmelerde silhlar brakarak, sraili tanmasn ve bar srecini kabul etmesini nermitir. srail Babakanlk Szcs Raanan Gissin Ziyaret iki lke ilikilerinde derin yara aacak byk bir hata. Biz Abdullah calan ile bir araya gelsek siz ne dersiniz? demiti. Dileri Bakanlnn 20 ubatta verdii brifingi reddetmitir. srail Ankara Bykelisi Pinhas Avivi, bir gn sonra ilikileri yumuatmak iin AKP genel merkezini ziyaret etmitir. Ayn gn Babakan Tayyip Erdoan Trkiyenin Ortadouda bar srecine seyirci kalmayacan aklamtr. Hamas rgt 2006 Ocak ayndan sonra, siyas bir unvan kazanarak; Hamas rgt yerine Hamas Heyeti kimlii ile Trkiyeyi ziyaret ettikten sonra Tahranda ziyaret ederek umduu destei alm daha sonra da Moskovay ziyaret etmitir. Rusyada Trkiye gibi sraili Tanyn arsnda bulunmu fakat Hamas Heyeti bu arlar yantsz brakmtr. 29 Mays 2006da Trkiyeyi resm ziyarette bulunan srail Dileri Bakan Tzipi Livni Dileri Bakan Abdullah Gl ile grmtr. Bu grme sonunda yaplan ortak basn aklamasnda Dileri Bakan Abdullah Gl kalc bar iin Filistin ve srailin bar ve karlkl diyalog iinde niha zme ulaacaklarn ve ortak plan dhilinde anlaacaklarn bildirmitir250. Trkiyenin Ortadou politikasnda uzlamac bir tavr sergileyerek hem srail in hem de Filistin in ortak memnuniyetini istemektedir. Trkiye bu blge iin tarafl bir politika gtmekten ziyade bu blge iin tarafsz bir bar sreci talep etmektedir.

250

Hrriyet Gazetesi, 30 Mays 2006.

90

Hamas rgt bugn Ortadouda kendi yaplanmasn siyas bir oluum ierisinde gerekletirirken, legal bir sre ierisine girmi olup, sesini dnya kamuoyuna duyurmaya almaktadr251. Tek kutuplu dnyaya zaferini ilan eden Amerikaya etkin g salama abasnda olan Rusya tekrar etkinliini salayabilmek iin Ortadou siyasetinde aktif olarak rol alp bu blgenin liderliine soyunarak dnyada sz sahibi olma abas gtmek de olup, bu ban ran ve Afganistan ile de perinleyerek politik sahnede varln hissettirmek istemektedir. Rusyann dnya sahnesinde yeniden g arayna gitmek istemesi Rusyay hem Uzak Douya ine ynlendirirken dier taraftan da Ortadou politikasnda etkin konuma geebilmek ve daha gl olabilmek istemesidir. Nitekim Hamasn siyasi zaferinden sonra Rusya tarafndan davet edilmesi, Rusyann hem Ortadouda ba aktr olma arzusu kendi harekt alann geniletmek istemesindedir252. Aslnda Rusya Amerikann kendisini evirmek isteyecek bir politikadan uzaklaarak blgesel ortaklk aray iine girmitir. Rusya tek kutuplu dnya sistemini sona erdirecek oluumlar iinde en nemlisi rana yakn durmasdr. Ortadouya olan yaknl, zengin yeralt kaynaklar, sahip olduu nfus, Rusyaya ine olan yaknl ve kilit noktada bulunuu ran siyasi ekonomik ve askeri olarak odak noktas yapmaktadr. Btn bunlardan daha nemlisi sahip olduu ynetim anlay bu corafyann nemini daha da artrmtr. Amerikann Irak operasyonu Ortadoudaki etkinlik kurma ve Ortadouyu kendi ekillendirme siyasetindeki ikinci yaplandrma olmutur. Krfez savandan sonra bu operasyon daha kalc ve daha etkin bir ekilde Ortadouya hkimiyet abas gtmektedir253.

http://www.cnnturk.com.tr/DUNYA/haber_detay.aps?PID=319&haberID=161366. Paul Kennedy; Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara 1996, s. 298 299. 253 Kennedy; Yirmi, s. 415 -146.
252

251

91

SONU Bugn, btn dnyada herkesi etkisi altna alan kreselleme olgusu, yeni bir sre olmayp, uzun zamandan beri var olan ve btn insanl etkisi altna alan bir olgudur. Her geen gn deien ve gelien bu olgu salt bir mdahaleden ziyade, etkisini btn olgular ve sistemler zerinde gsteren emperyal gcn dier addr. zde siyasal, kltrel ve ekonomik alanda deiim ve geliim gsteren kreselleme olgusu; yeni modelleri, oluumlar ve yaplanmalar ile zamann artlarna gre deiim gsteren kendi yaplanmasn oluturan bir mekanizmadr. Kreselleen dnyada btn lkeler, toplumlar ve blgeler bu sreci yaarken bulunduu corafi konumu, ekonomik yeterlilii, siyasal ve sosyal yaps dorultusunda etkilenme pozisyonunu negatif ya da pozitif ekilde olmaktadr. Dnya liderlii pozisyonundaki egemen gler, bu yaplanma srecini kendi eksenleri dorultusunda kendi menfaat durumlarna gre istedii konumda ynetmektedirler. Ortadou iinde bulunduu artlar bakm ile olduka kark bir yap arz etmektedir. Bu blgenin bulunduu artlar btn dnyann etkilendii kresel hareketlerden etkilenmektedir. Etnik ve din olarak olduka kark bir yap arz eden Ortadou, terr faaliyetlerinin de k noktasn oluturmaktadr. 11 Eyll 2001 olay, btn dnyada ses getirirken terr belli blge ve corafyadan dar karmaktayd. Terr daha nce faaliyet gsteren blgeler iin ekillendirilip, anlamlandrlrken; 11 Eyll 2001 olay btn bu yaklamlar deitirmekteydi. Ortadou Blgesi slm dinine inan Mslmanlarn ounlukla bulunduu alan olup, terr ve slm burada birlikte anlma yanlgs oluturmutur. Gerek dier semav dinler ve gerekse de slmiyet kendi z itibariyle terr gibi iddet ve korku ieren bir olguyu ruhunda barndrmaz. Kreselleme, yeni eklini verdii dnyada emperyal glerin istekleri dorultusunda dnyaya ekil verirken, meydana gelen her hangi bir terr faaliyeti bu glerin istei ve destei dorultusunda meydana gelmektedir.

92

Ortadou Blgesi her bakmdan bir kargaa ortamna elverili iken, burada meydana gelen rgtlenmeler, bu blgenin yaplanmas ve bulunduu konumun etkisi ile ekillenmitir. Hamas rgt de Ortadounun kark yapsnda meydana gelmi bir rgttr. 1987 ylndan sonra faaliyete balayan bu rgt, Filistin topraklarnn hakl davasnda kendi savunmasn ve iddiasn yrten ve kollayan bir direni harekt grubu olmutur. Kendi tanmnda da olduu gibi kk bir aznl yok ederek, byk kitleleri etkisi altna almay hedefleyerek, oluturduklar topik siyas yaplanmay halka empoze etmeyi amalamaktadr. Hamas rgt, Filistin halkna ait toprak paras zerinde ezelden beri idealleri olan Siyonizm dncesini hayata geirmek isteyen Yahudi topluluuna kar hakl savunma rgtdr. Terr ile ayn deerlere sahip olmayan Hamas rgt Filistin halknn zgrlk ve bamszlk yolunda verdii mcadelenin hakl semboldr. Hamas rgt 2006 Ocak ayndan sonra, siyas bir unvan kazanarak, legal bir kimlikle lkeler baznda karlkl temasa gemitir. rgt tanmlamasndan ziyade, bugn bulunduu politik yaplanma ierisinde Ortadoudaki Hamas tekilatnn oluturaca yeni oluumlar ve izleyecei siyasi yol bu srecin devam etmesinde rota vazifesi grecektir. Hamasn legal bir oluum sreci ierisine girmesi ve Filistin Devletini temsil konumuna ykselmesi, Hamas rgt tanmn arka planda brakarak, onun siyas varln ve kimliini dnya kamuoyunda yeniden tanmlayarak ekillendirmitir. Ortadou yeniden yaplanma srecinde, Hamasn izleyecei politik rota ile yeniden ekillenip, yeniden tanmlanacaktr.

93

KAYNAKA 1. Kitaplar Ali, Tark; Fundamentalistler atmas, Hal Seferleri, Cihatlar ve Modarnite, (ev.: Abdullah Ylmaz), Everest Yaynlar, stanbul 2002. Altu, Ylmaz; Terrn Anatomisi, Altn Kitaplar, stanbul 1995. Arboan, Deniz lke; Kreselleme Senaryosunun Aktrleri: Uluslar aras likilerde G Mcadelesi, Der Yaynlar, stanbul 1996. Armaolu, Fahir; 20.Yzyl Siyas Tarihi, Alkm Yaynlar, stanbul 2000. Ate, Toktam; Demokrasi, Tarihi Sre, lkeler, mit Yayn, stanbul 2000. Aydn, Mehmet S.; Erdoan, Mustafa; Sarbay, Ali Yaar ve Dierleri, Siyas, Ekonomik ve Kltrel Boyutlaryla Kreselleme, Ufuk Yaynlar, stanbul 2002. Bal, Mehmet Ali; Sava Stratejilerinde Terr, IQ, Yaynclk, stanbul 2003. Baudrillard, Jean; Terrizmin Mant, (ev. : B. Tzer), stanbul 2002. Barret, Richard; Cavanogh, John; Kresel Dler: mparator, irketler ve Yeni Dnya Dzeni, Sabah Yayn, stanbul 1994. Barry, Norman P. ; Modern Siyaset Teorisi, Liberte Yaynlar, Ankara 2000. Blackwell, Basil; Eilon, Samuel; The Kresel Challenge of nnovation, BulterworthHeinemann Ltd., Oxford 1991 Bozkurt, Veysel; Kresellemenin nsani Yz, Alfa Yaynlar, stanbul 2002. Conforth, Mourice; Komnizm ve nsanlk Deerleri, Bilim ve Sosyalist Yaynlar, Ankara 1979. Chomsky, Noam; Terrizm Kltr, (ev.: Taha Cevdet), Pnar Yayn, stanbul 2000.

94

Chomsky, Noam; Dnya Dzeni: Eskisi, Yenisi, Metis Yayn, stanbul 1995. Chomsky, Noam; 11 Eyll, (ev. : Dost Krpe), Om Yayn, stanbul 2001. Chomsky, Noam; Korsanlar ve mparatorlar, (ev. : Fatma nsal), Akademi Yayn, stanbul 2001. evre, Cengiz; Kresellik, stanbul 1995. Da, hsan; Ortadouda slam ve Siyaset, Boyut Yaynlar, stanbul 2002. Davutolu, Ahmet; Stratejik Derinlik / Trkiyenin Uluslar aras Konumu, Kre Yayn, stanbul 2001. Demirel, Emin; Dnyada Terr, IQ Yayn, stanbul 2000. Dorul, mer Rza; sraili Tedhi, stila ve Harp Kayna, Yeni Zamanlar, stanbul 2004. Erdin, Murat; Hizbullah ve Hamas (Dnceleri, rgt Yaplar ve Eylemleriyle), Kasta Yaynlar, stanbul 2002. Ferhad, brahim; Wedel, Heidi; Ortadouda Sivil Toplumun Sorunlar, ( ev. : Erol zbek), letiim Yaynlar, stanbul 1992. Framkin, David; Bara Son Veren Bar Modern Ortadou Nasl Yaratld? Epsilon Yaynlar, stanbul 2004. Gentan, Engin; Psikoanaliz ve Sonras, Remzi Kitabevi, stanbul 1995. Gentan, Engin; Psikodinamik Psikiyatri ve Normal D Davranlar, Remzi Kitabevi, stanbul 1975. Giddens, Anthony; Elimizden Kap Giden Dnya: Kreselleme Hayatmz Nasl Yeniden ekillendiriyor, Alfa Yayn, stanbul 2000. Gngr, Erol; Kltr Deimesi ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul 1996.

95

Grses, Emin; Kaynak, Mahir; Byk Ortadou Projesi, Tima Yaynlar, Nisan 2005. Graudy, Roger (Reca Garudi); Afarozdan Dialoa, Birey Yaynclk, stanbul 2000. Garaudy, Roger; srail Siyasetini Oluturan Efsaneler, izgi Yaynlar, stanbul 2000. Graudy Roger; Siyonizm Dosyas, Pnar Yayn, stanbul 1998. Herman, Willis; Kresel Zihniyet Deiimi, (Dnce Tarznda Yeni a Devrimi), (ev. : Muhammed eviker), z Yayn, stanbul 2002. Hirst, Paul; Thomson, Grahame; Kreselleme Sorgulanyor, Dost Kitabevi, Ankara 2000. Hseyin, Asaf; Ortadouda Devlet ve Terr, Pnar Yayn, stanbul 2001. Johannes, Jonsen; The Dual Natural of slamic Fundamentalizm, Hurst and Company, London 1997. Karlson, Ingmar; Din, Terr ve Hogr, (ev.: Turhan Kayaolu), Homer Kitabevi, stanbul 2005. Kaynak, Mahir; Byk Ortadou Projesi ve Trkiye zerine Stratejik Analizler, Truva Yaynlar, stanbul 2005. Kazgan, Glten; Kreselleme ve Ulus Devlet / Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul 1994. Kazgan, Glten; Tanzimattan 21. Yzyla Trkiye Ekonomisi; Birinci Kresellemeden kinci Kresellemeye, Altn Kitaplar Yayn, stanbul 1999. Kennedy, Paul, Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara 1996. Keyman, Fuat; Kreselleme, Devlet, Kimlik/Fark, Alfa Yayn, stanbul 2001. Keyman, Fuat; Sarbay, Yaar; Kreselleme, Toplum ve slm, (Der.: Fuat Keyman, Ali Yaar Sarbay), Vadi Yaynlar, Konya 1998.

96

Keyman, Fuat; Radikal Demokrasi ve Trkiye, Balam Yaynlar, Ankara 1999. Kodemir, Kadir; Kreselleme: Koordinatlar Okumak, tken Yayn, stanbul 2002. Kongar, Emre; Kresel Terr ve Trkiye (Kreselleme, Huntington, 11 Eyll), Remzi Kitabevi, stanbul 2002. Kongar, Emre; Kltr zerine, Remzi Kitabevi, stanbul 2005. Kocaolu, Mehmet; Uluslar aras likiler Inda Ortadou, Genel Kurmay Basmevi Ankara 1995. Kurn Kerim Meali; Milliyet Yaynlar, stanbul 1982. Kutub, Seyid; Din Bu, (ev. : Furkan Hocaolu), zgn Yaynclk, stanbul 1995. Manisal, Erol; Yirmi Birinci Yzylda Kresel Kska; Kreselleme, Ulus-Devlet ve Trkiye, Otopsi Yayn, stanbul 2001. Mcghee, Georgego; ABD Nato Trkiye Ortadou, ( ev. : Belkis orak), Bilge Yayn, stanbul 1992. Okur, brahim; Souk Sava Gzetirken Terr Dnyaya Nasl Yayld? Trkiye Nasl Kuatld? Okursoy Yaynevi, stanbul 2002. Oran, Baskn; Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bugne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C.2, letiim Yaynevi, stanbul 19802001. ke, Mim Kemal; Filistin Sorunu, Ufuk Kitaplar, stanbul 2002.. ztrk, Osman Metin; Uluslar aras Terrizm ve D Politika, Biltek Yaynlar, Ankara 2002. zey, Ramazan; Jeopolitik ve Jeostratejik Adan Trkiye, Marifet Yaynlar, stanbul 1998. zcan, Zeki; Din Felsefe Yazlar, Alfa Basm Yayn, stanbul 2001.

97

zda, mit; Yeniden Yaplanan Ortadou, Stratejik Analiz, Ankara 2002. ztrk, Yaar Nuri; slm Anlamaya Doru, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1997. ztrk, Yaar Nuri; slm Nasl Yozlatrld / Vahyin Dininden Sapmalar, Hurafeler, Bidtlar / Btn Eserleri 31, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 2000. ztrk, Yaar Nuri; Bat Smrgecilii ve slm Dnyas, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 2003. Pearson, Frederic S. ; Rochester, J. Martin; nterational Relations The Global Condition in The Late Twentieth Century, McGraw-Hill Publishing Company, USA 1988. Peter, Martin Hans; Schumann, Horald; Kreselleme Tuza: Demokrasiye ve Refaha Saldr, mit Yayn, stanbul 1997. Robertson, Rolad; Kreselleme: Toplum Kuram ve Kresel Kltr, Bilim ve Sanat Yayn, stanbul 1999. Said, Edward; The Question of Palestine, Pnar Yayn, stanbul 2005. Said, Edward; Oryantalizm: Smrgeciliin Kesit Yolu, (ev.: Nezih Uzel), Pnar Yaynlar, stanbul 1998. Snmez, Sinan; Dnya Ekonomisinde Dnm, mge Yayn, stanbul 1998. Stiglitz, Joseph; Kreselleme (Byk Hayal Krkl), (ev. : Arzu Taolu, Deniz Vural), Planb Yayn, stanbul 2002. Timur, Taner; Kreselleme ve Demokrasi Krizi, mge Yayn, stanbul 1996. Topuolu, Abdullah; Aktay, Yasin; (Derleme) Postmodernizm ve slm Kreselleme ve Oryantalizm, Vadi Yayn, Ankara 1996. Touraine, Marisal; Altst olan Dnya: 21. Yzyln Jeopolitii, mit Yayn, stanbul 1997. Turan, Osman; Trk Cihan Hkimiyeti Mefkresi, tken Neriyat, stanbul 1979.

98

Uur, Ali; Dnya Gndemindeki srail, Bulak Yaynevi, stanbul 2001. Yldz, Yavuz; Ortadouda Silahlanma ve Militarizm, Balam Yaynlar, stanbul 1993. Vahiduddin, Han; Din Bilim adalk, (ev. : nder Nar), Boazii Yaynlar, stanbul 2001. Zygmunt, Bouman; Kreselleme : Toplumsal Sonular, (ev.: A. Ylmaz), Ayrnt Yaynlar, stanbul 1999.

Web Sayfalar http://www.kongar.org/makaleler.html, Haziran 2004. http:/www.terr.gen.tr/turkce/teror_nedir.html, Austos 2005. http:/www.teror.gen.tr/turkce/nedenleri.html, Austos 2005. http:/www.teror.gen.tr/turkce/teror_nedir/nedenleri4.html, Austos 2005. http:/www.teror.gen.tr/turkce/teror_nedir/nedenleri5.html, Austos 2005. http://www.yasarnuriozturk.com/makale16.html, Nisan 2005. http://www.cnnturk.com.tr/DUNYA/detay_aps?, ubat 2006. http://www.mom.fr/Presentation/Equipes/Gremmo/equipegremmo/chercheurs/legrain/m illiyet20000308.html, Temmuz 2005. http://www.stradigma.com/turkce/eylul2003/makale_ 01.html, Haziran 2005. http://www.enfal.de/filistin.htm

99

Gazeteler ongar, Yasemin; Hamas breti, Hamas Frsat, Milliyet Gazetesi, 30.01.2006. Hrriyet Gazetesi, 30.05. 2006. Grcanl, Zeynep; Byk Ortadou Projesi Balad Bile, Star Gazetesi, 22.03.2004. Karan, Ceyda; Hamas, Kimin BOPu, Kimin GOPu, Radikal Gazetesi, 30.01.2006. Kaynak, Mahir; Terr Olaylar, Star Gazetesi, 04.07.2004. ztrk, Yaar Nuri; Gerek slm ve teki slm, Star Gazetesi, 01.09. 2002. ztrk, Yaar Nuri; Siyasal slmn Omurga Sorunu , Star Gazetesi, 05. 07. 2003.

Ansiklopediler Ana Britanicca, C.7, Ara Yaynclk, stanbul 1987, s.280. Ana Britanicca, C.14, Ara Yaynclk, stanbul 1987, s.468.

Makaleler Arslan, Abdurrahman; slam, Ortadou, Anglosaksonlar, Birikim Dergisi 169, stanbul 2003. Arslan, Zht; 11 Eylln teki Yz: Leviathann Dn ,Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.85. Arslan, Zht; 11 Eylln teki Yz: Leviathann Dn, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.82. Bal, dris; ABDnin Orta Asya Politikasna Yn Veren ve D Dinamikler, Stratejik Analiz, No: 22, Ankara 2001, s.70

100

Benhabib, Seyla; Kutsal Olmayan Savalar, (ev. : Fatma Koray Ttnc), Dou Bat Dnce Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.55. Bilici, Abdlhamit; galler Demokrasi ile Biter mi?, Aksiyon Dergisi, Say: 563, stanbul 2005, s.24. Ercan, Suna; sraildeki Arap Azanln Kimlik Sorunu, Avrasya Dosyas (Arap Dosyas zel), Say: 1, C.6, Asam Yaynlar, Ankara 2000, s.29. Geril Sar, Glen; Kreselleme ve ok Uluslu letmelerin alma likilerine Etkileri, 9 Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 1, C.6, zmir 2004, s.147157. Karaosmanolu, Fatih; Terr ve Temel Hak ve zgrlkler, Uluslar aras Perspektiften Bir Bak, Trkiyede Terrizmin Dn, Bugn, Geliimi ve Alnmas Gereken Tedbirler, TTK, Ankara 2005, s.58. Keyman, E. Fuat; Kreselleme, Oryantalizm ve teki Sorunu: 11 Eyll Sonras Dnya ve Adalet, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.2930. Keyman, Fuat; Kreselleme, Oryantalizm ve teki Sorunu: 11 Eyll Sonras Dnya ve Adalet, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.1119. Keyman, E. Fuat; Kreselleme, Oryantalizm ve teki Sorunu: 11 Eyll Sonras Dnya ve Adalet, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.32. Kmeolu, Uur, Oryantalizm, Belirsizlik, Tahayyl, 11 Eyll, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.4849. Kmeolu, Uur, Oryantalizm, Belirsizlik, Tahayyl, 11 Eyll, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002 s.3637. Kmeolu, Uur; Oryantalizm, Belirsizlik, Tahayyl, 11 Eyll, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.3839. Knoke, William; Cesur Yeni Dnya Dzeni (Yirmi Birinci Yzyl in Bir Yol Haritas), (ev.: Zht Dicleli), Trk Henkel Dergisi Yaynlar, Say: 7, stanbul 1997.

101

Mardin, erif Oryantalizmin Hasralt Ettii, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.113. Rubenstein, Richard L.; Yirmi Birinci Ylda Din, (ev.: Bekir Zakir oban) Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.98. Said, Edward; Bat slm Terr Olgusu Olarak Gryor, (ev.: Ltfullah Gkta ), zlenim Yayn, Say: 6, stanbul 1993, s.34. Said, Edward; Bat slm Terr Olgusu Olarak Gryor, (ev.: Ltfullah Gkta), zlenim Yayn, Say: 6, stanbul 1993, s.2526. Seydi, Sleyman; Filistinli Mlteciler Sorunu, Sleyman Demirel niversitesi Dergisi, Isparta 2004, s.3537. Seydi, Sleyman; Filistinli Mlteciler Sorunu, Sleyman Demirel niversitesi Dergisi, Isparta 2004, s.6768. Tuna, Karbut; Sosyal Yap ve Terr, Trkiyede Terrizmin Dn, Bugn, Geliimi ve Alnmas Gereken Tedbirler, TTK, Ankara 2005, s.129. Ttnc, Koray Seyla Benhabib ile Sylei, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II, Ankara 2002, s.7071. Yeenolu, Medya; Kreselleme Dnyada ok Kltrclk ve Konukseverlik, Toplum ve Bilim Dergisi, Say: 92, Birikim Yaynlar, stanbul 2004, s.21. Yeenolu, Medya; Kreselleme Dnyada ok Kltrclk ve Konukseverlik, Toplum ve Bilim Dergisi, Say: 92, Birikim Yaynlar, stanbul 2004, s.23.

102

DZN
1
11 Eyll 2001, 3, 25, 29, 30, 48, 92 Globalleme, 8, 9, 12, 13, 18, 20, 29, 31, 67, 71 Gney Kore, 21

H
Hamas, 1, 4, 49, 72, 78, 81, 82, 83, 84, 85, 87, 93 Hamas rgt, 81, 93 Hristiyan, 54, 57, 82 Hukuk, 53

A
Afganistan, 25, 30, 87 Allah, 26, 49, 53, 56, 57, 82 Almanya, 3, 21, 22 Amerika, 1, 9, 22, 24, 25, 29, 30, 35, 45, 46, 54, 78, 86 Arap, 50, 77, 78, 83, 85 Avrupa, 7, 9, 15, 18, 24, 25, 35, 36, 46, 54, 55 Avrupa Konseyi, 37

I
Irak, 25, 55, 77, 87

B
Bat, 23, 25, 27, 29, 30, 31, 36, 46, 51, 52, 54, 56, 57, 58, 59 Bilgi, 20, 22 Bilgisayar, 22 Bilim, 7, 11, 16, 26 Biliim, 11, 19, 21 Birey, 15 Birlemi Milletler, 37 Bizans, 17 Bosna-Hersek, 51 kinci Dnya Sava, 7 letiim, 11, 37, 63 mparator, 11 nternet, 22 slam, 1, 3, 4, 16, 23, 26, 27, 29, 30, 45, 46, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 70, 71, 81, 82, 85, 92 slami Cihad, 87 slamiyet, 4, 30, 45, 50, 54, 55, 71, 79, 92 srail, 50, 51, 55, 77, 82, 83, 84, 85

eenistan, 51, 87 in, 21, 87 Japon, 17 Japonya, 3, 21, 24

D
Demokrasi, 16, 17, 37, 70, 71 Devlet, 17, 27, 35, 36, 38, 67 Din, 26, 27, 28, 57, 69 Dou, 1, 3, 4, 27, 29, 30, 36, 46, 51, 52, 56, 84 Dnya, 1, 3, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 17, 20, 23, 25, 28, 30, 32, 36, 37, 38, 51, 54, 66, 85, 86, 88, 92

K
Kapitalizm, 32 Kimlik, 67 Kitle, 34 Komnizm, 23 Kosova, 51 Krfez Sava, 55 Kuran- Kerim, 53, 57 Kltr, 7, 16, 33, 34, 35, 66 kreselleme, 1, 2, 6, 7, 8, 12, 13, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 25, 29, 31, 32, 35, 36, 37, 38, 54, 92 Kreselleme, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 25, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 38

E
Eitim, 67 Emperyalizm, 19 Enformasyon, 22 Evrensel, 33

L F
Literatr, 60 Lokal, 35

Filistin, 51, 55, 77, 78, 79, 81, 82, 83, 84, 85, 87, 93

M
Mezopotamya, 16 Modern, 13, 35, 38 Mslman, 48, 52, 53, 56, 57, 58, 78, 82, 87

G
Global, 6, 86 Globalizm, 17, 92

103

O
Ortadou, 45, 46, 47, 49, 50, 56, 71, 83, 85, 87, 92, 93

T
Televizyon, 34 Terrist, 63 Terrizm, 54, 60, 61, 66 Ticaret, 25 Toplum, 7, 11, 15, 16, 22, 68

P
Pazar, 38, 46

U R
Ulatrma, 21 Ulusal, 35, 82

Reform, 54 Rekabet, 38 Rnesans, 18, 54 Rusya, 3, 22, 28, 51, 87

retim, 38

S
Sanayi Devrimi, 54 Sava, 24, 28, 49 Sermaye, 13 Souk Sava, 25 Sovyetler Birlii, 24, 28, 78, 85, 87 SSCB, 24 Vahiy, 55

Y
Yahudi, 57, 93 Yerel, 17, 35, 36

104

EKLER

105

EK1 Filistin Hakknda Genel Bilgiler nemli ehirleri: Kuds (Nfusu: 550.000), Yafa, Hayfa, Gazze, Nablus, Eriha, Akka. Yzlm: 28.220 km2 (20,000 km2'lik ksm "yeil hat" iinde, kalan ksm bu hattn dnda yer almaktadr. "Yeil hat" iinde kalan blge BM kararlarnda " srail" olarak gsterilen blgedir. Nfusu: 8 milyon 500 bin (2000). Bu nfusun 6 milyonu "yeil hat" iindeki blgede, 1 milyonu Gazze'de, 1 milyon 500 bini Bat Yaka blgesinde yaamaktadr. Yeil hat iindeki nfusun yaklak 1 milyonu Filistinli kalan Yahudidir. Yeil hat iinde yasayan Filistinlilere srail Vatanda sfat ve srail kimlii verilmektedir. Gazze'deki Yahudi yerleim birimlerinde 56 bin kadar Yahudi yaamaktadr. Kalan nfusun tamam Mslmandr. Bat Yaka'daki Yahudi yerleim merkezlerinde 150 bin civarnda Yahudi yaamaktadr. Kalan Filistinlidir. Filistinlilerin % 5'i Hristiyan, % 95'i Mslmandr. Nfusun % 87'si ehirlerde yaamaktadr.

Km2 Bana Den nsan Says Genel ortalama: 300. Ancak nfus younluu konusunda blgeler arasnda byk bir dengesizlik mevcuttur. Gazzenin alan 400 km2 kadar olduundan bu blgede km2 bana dsen insan says 2500' bulmaktadr. Bu blgedeki nfus younluunun bu kadar fazla olmasnn sebebi 1948'de igal edilmi topraklardaki Filistinlilerin birounun bu blgeye g etmeye zorlanm olmasdr. Bu yzden Gazzedeki nfusun te ikisi mlteci kamplarnda yaamaktadr. Bat Yaka blgesinde nfus younluu 200 civarndadr. Yeil hat iinde kalan blgenin yaklak 12 bin km2lik blmn Nakab ve Eylat lleri oluturur ve bu blgelerde nfus younluu olduka dktr. Bu yzden bu topraklardaki 6 milyon nfusun byk ounluu 8 bin km2lik alana yaylmtr. Dolaysyla bu blgede de ortalama nfus younluu 700 civarndadr.

106

Nfus Art Hz Genel ortalama: % 3.7 Yahudiler arasndaki doal nfus art hz % 2nin altndadr. Yahudilerin nfuslarnn artmasnn sebebi dnyann deiik lkelerindeki Yahudi aznlklarn igal altndaki Filistin topraklarna nakledilmesidir. Filistinlilerde ise doal nfus art hz Gazze'de % 4,3, Bat Yakada % 3,5 civarndadr.

Etnik Yap 1948'de igal edilmi olan topraklarda yaayanlarn % 82'si Yahudi, % 18'i Filistinlidir. 1967'de igal edilmi oluturmaktadr. Bat Yakada ise nfusun % 90'ini Filistinliler, % 10'unu Yahudiler oluturur. (Dou Kuds'teki nfus bu oranlamann dndadr.) Filistinlilerin tamamna yakn Araptr, az sayda erkez vardr. Dnyann deiik yrelerinden getirtilen Yahudiler srekli yenileri ina edilen Yahudi yerleim merkezlerine yerletirildiinden, Filistinliler de ge zorlandndan etnik younluk devaml Yahudilerin lehine deimektedir. rnein 1993'te yeil hat iinde kalan blgede Filistinlilerin oran % 21'di. Bugn bu oran yaklak % 18'e dt.

Dil Yahudiler branice, Filistinliler Arapa konuur.

Din Yeil hat iindeki topraklarda yaayanlarn % 82si Yahudi, % 5i Hristiyan, % 11i Mslmandr. 1967de igal edilmi olan Dou Kuds ve Bat Yaka blgelerinde ise nfusun % 76si Mslman, % 17.5i Yahudi, yaklak % 5.5i Hristiyan, kalan da dier dinlere mensuptur. Mslmanlarn geneli Snni ve afiidir. Gazze'de 56 bin civarnda Yahudi bulunmaktadr, kalan nfus Mslmandr.

107

Corafi Durumu Ortadou blgesinde bulunan Filistin topraklar gneyden Lbnan, gneydoudan Suriye, doudan rdn, kuzeyden Kzldenizin Akabe Krfezi, kuzeybatdan Msr, batdan Akdeniz ile evrilidir. En nemli akarsular eria Nehri olarak da adlandrlan rdn Nehri'yle Yermk Nehri'dir. srail igali altndaki Filistin topraklaryla rdn topraklar arasnda snr oluturan rdn Irmann dousu Dou Yaka, bats, Bat Yaka olarak adlandrlmaktadr. Her iki yaka da tarma elverili dzlklerden olumaktadr. rdn Irma bats igal altnda, dousu rdnn elinde olan Lut Glne akmaktadr. l Deniz olarak da adlandrlan Lut Gl tuz ve fosfat bakmndan zengindir.

Ynetim ekli Gazze ve Bat Yakann bir blmnde kurdurulan zerk ynetim ise igal ynetimine bal bir yerel ynetim niteliindedir. zerk ynetim Gazzenin Yahudi yerleim merkezlerinin dnda kalan ksmnn tamamnda, Bat Yakann ise sekiz vilayet merkeziyle krsal blgesinin bir ksmnda sz sahibidir. Ancak vilayet merkezlerinden ElHalil'in % 20'lik ksm igal ynetiminin kontrolne braklmtr. En son anlamalarla birlikte verilen de dhil olmak zere Bat Yaka blgesinde zerk ynetimin kontrolne verilen topraklar bu blgenin % 41'ine tekbl etmektedir. Ancak bu topraklar bir btnlk arz etmemektedir. Birbirinden ayrlm gettolar eklindedir. Dolaysyla Filistinliler zerk ynetimin kontrolndeki bir blgeden dier blgeye geerken drt ayr kontrol noktasndan gemek zorunda kalmaktadrlar. Bunlardan ikisi zerk ynetimin ikisi de igalci Siyonistlerin kontrol noktalardr. zerk ynetim d ilerinde tamamen igal ynetimine baldr. Emniyet glerini sadece Filistinlilere kar kullanma hakkna sahiptir. rnein kendi kontrolndeki blgelere Yahudi yerleimciler girseler bile onlara kar gvenlik glerini kullanma yetkisi yoktur. Bu blgede oturan Yahudi yerleimcilere kars zerk ynetime bal emniyet glerinin kullanlmamas imzalanan anlamalarda arta balanmtr. zerk ynetim ayn zamanda despotik bir bask rejimi sfat almtr. Filistinlilere bask ve zulmde igalci Siyonistlerden geri kalmamaktadr.

108

Ekonomi Yahudilerde kii bana den ulusal gelir 11.330 dolardr. Bu miktar Bat Yaka blgesindeki Filistinlilerde 1200 dolar, Gazzedeki Filistinlilerde ise 550 dolar civarndadr. Yeil hat iinde kalan topraklarda yaayanlarn % 21i sanayi sektrnde, % 3.3 tarm alannda, Bat Yakada yaayanlarnsa % 13 sanayi sektrnde, % 20si tarm alannda almaktadr. Yeil hat iinde kalan topraklarn % 28i, Bat Yaka topraklarnn % 32si tarma elverilidir. Yahudilerde ortalama 5 kiiye, Bat Yaka blgesindeki Filistinlilerde 16 kiiye, Gazze blgesinde de 30 kiiye bir motorlu ulam arac dmektedir. Gazze blgesinin ekonomik durumu: Blge ekonomisi daha ok tarm, sanayi ve balkla dayanmaktadr. Yetitirilen tarm rnlerinin basnda eitli sebze ve meyveler gelmektedir. Tarm rnlerinden elde edilen gelirin gayri safi yurtii hasladaki pay % 22dir ve alan nfusun % 19.5i bu alanda i grmektedir. nceleri daha ok balk avlanyor ve nfusun % 11i geimini balklkla salyordu. Ancak szde zerk ynetimle igal devleti arasnda imzalanan anlamalarla "zerk ynetim"in snrlarnn deniz kysnda bittii kabul edilerek Gazzelilerin Akdeniz'de balk avlamalarna yasak kondu. Bu ise on binlerce insanin isiz ekilde ortada kalmasna sebep olmaktadr. Yine sz konusu anlamalardan nce ok sayda Gazzeli yeil hat iine girerek alma imkn bulabilmekteydi. Ama bu anlamalardan sonra giriler zorlatrldndan on binlerce insan da bu yzden isiz kalmtr. Dolaysyla Gazze blgesinde bugn isizlik oran % 60a fakirlik oran ise % 97ye kmtr. Bu durum sz konusu anlamalarn gerek yzn gsteren hakikatlerden biridir. Anlamalarn gerek yz incelendiinde ne byk ihanetler ierdii ok daha belirgin bir ekilde anlalacaktr.

Salk Yeil hat iindeki topraklarda ortalama 350 kiiye, Bat Yakada 1500 kiiye, Gazzede ise 2000 kiiye bir doktor dmektedir254.

254

http://www.enfal.de/filistin.htm.

109

EK2 Ortadou Blgesi Haritas

Kaynak: http://www.atlasharita.com/haritalar/00098

110

ZGEM

03 Mart 1981 tarihinde Kayseride dodu. lkrenimini Arif Eminolu lkokulunda yapt. Ardndan Dedeman Orta Okulunu bitirip, daha sonra Melikgazi Lisesi Yabanc Dil Arlkl Blmn tamamlad. 1999 ylnda Erciyes niversitesi FenEdebiyat Fakltesi Tarih Blmn kazand. Bu blmden 2003 ylnda mezun oldu. Ayn yln Eyll aynda Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Yksek Lisans eitimine balad. Ekim 2004te Yeni Dnya Dzeni ve Ortadou Balamnda Hamas rgt konulu Yksek Lisans tez almasn ald ve 2006 ylnda tamamlad. Fatma Tombak ngilizce bilmektedir.

Adres

Sivas Cad. Allar Apt. Kat: 3 67/7 Kocasinan / KAYSER

Tel

(0352) 233 96 37 (0536) 826 80 10

email

ftmtombak@yahoo.com fatma.tombak@gmail.com