TC ATILIM N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS AVRUPA B RL ANAB L M DALI YKSEK L SANS TEZ

BYK ORTADOU PROJES VE TRK YEN N KONUMU

D CLE TEKKAYA

Ankara, 2007

TC ATILIM N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS AVRUPA B RL ANAB L M DALI YKSEK L SANS TEZ

BYK ORTADOU PROJES VE TRK YEN N KONUMU

D CLE TEKKAYA

TEZ DANIMANI Do. Dr. BLENT OLCAY

Ankara, 2007 (Fotokopi ile oaltlamaz)

ZET Ortadou kavramndan bahsedildiinde daha ziyade dinsel anlamda Mslmanlarn, etnik anlamda ise Trk, Arap ve Farslarn ounluu oluturduu bir blgeden sz edilmektedir. Bununla birlikte slamiyetin yannda Yahudilik ve Hristiyanlk da dier nemli dinler olarak blgedeki siyasi gelimelerde her zaman nemli role sahip olmulardr. Trkler, Araplar ve Farslardan oluan yapsnda Krtler ve Yahudiler de belirleyici rol oynamaktadr. Bu blge tarih boyunca medeniyetlerin beik noktas olarak anlmtr. Ortadounun modern tarihini ikiyzyl nce balatan hegemon gler, ikiyzyl boyunca Ortadouya zaman zaman dorudan zaman zaman da srekli kartlar ve bu blgeye dzen vermek istediler. Ortadouya odaklanan bu gler Byk Ortadou Projesi ile yeni bir dzen aray iindedirler. Bu proje ABDnin Souk Sava sonrasnda tek kutuplu kalan dnya zerinde egemenliinin srmesini salamak zere kurulmu bir projedir. BOP kreselleme ile anmaya uratt tm uluslardan bamsz hareket eden kresel elitin iinde olduu uluslar aras glerin, gerekse de ulus devlet dzleminde sper g olan ABDnin karlarna uygun bir projedir.

ABSTRACT The dominant religion in the Middle East is Islam and the dominant ethnic groups are Turks, Arabs and Persians. The region is also the cradle of Judaism and Christianity as well as many other civilizations. Hegemonic powers started shaping the history and polical structure of the Middle East about two centuries ago by directly occupying and indirectly controlling the region through colonial methods. These powers tried to create a new system called "Greater Middle East Project". This project aims at the prolongation of American predominance manifested in unipolarity, which emerged after the end of the Cold War. The Greater Middle East Project serves the interests of the United States as well as that of the global elites operating independent of the nation-states, and eroding their power.

ii

NSZ

Bu alma, Ortadou zerine oynanan oyunlar, Amerika Birleik Devlerinin Byk Ortadou Projesini ve bu kaos ortam ierisinde Trkiye zerine den rol belirleyebilmek amacyla hazrlanmtr.

iii

 NDEK LER ZET ABSTRACT NSZ NDEK LER ZELGELER L STES KISALTMALAR L STES GR B R NC BLM ORTADOU 1.1. Ortadou Kavram 1.2. Ortadou Blgesi Snrlar 1.3. Ortadou Blgesinin Stratejik nemi 1.4. Ortadouda Dinler Tarihi 1.4.1. Musevilik (Yahudilik) 1.4.2. Hristiyanlk 1.4.3. slamiyet 1.5. Arap Dnyasnda Demokrasi 1.6. Trkiye nin Jeopolitik nemi 1.7. Trkiyenin Ortadou lkeleri le likileri K NC BLM BYK ORTADOU PROJES 2.1. BOPun Amac 2.2. BOPun Kapsad Alan 2.3. BOP ve Ortadouda Dnm 2.4. BOPun Genel Hedefi 2.5. BOPun Arka Plan iv 27 28 28 30 34 3 5 6 8 9 10 11 13 16 18 i ii iii iv vii viii 1

2.6. BOPun Farkl Boyutlar 2.6.1. Avrasyada Petrol Mcadelesi 2.6.1.2. BOP ve Kresel Petropolitik likisi 2.6.2. ABDnin Yeni Ortadou Perspektifinin Dinsel Boyutu 2.6.2.1. ABDnin Yeni Muhafazakr Ynetimi Ve Din 2.7. BOPun lk Yanklar 2.7.1. Trkiye ABD likilerinde Yeni Dnem 2.7.2. Irak Sorunu ve Direni 2.7.3. BOP ve Ortadou Petrol 2.7.4. Trk D Politikasnn ncelikleri 2.7.5. ABDnin NATO Ata 2.7.6. Ortadouda Dnmn Zorluu 2.7.7. srail ve Duvar Meselesi 2.7.8. BOP erevesinde ABD ve slam lkeleri NC BLM BYK ORTADOU PROJES N N UYGULANMA AAMASI 3.1. Blgesel Oyuncularn BOPa Baklar 3.1.1. Birlemi Milletler, nsan Haklar ve BOP 3.1.2. NATO ve BOP 3.1.3. ABD - AB Zirvesi ve BOP 3.1.4. srail Faktr ve BOP 3.1.5. Kuzey Irakta Krt Hareketi ve BOP 3.1.6. G-8 ve BOP 3.2. BOPun Sahneye Konmas ve lkelerde Dnm 3.2.1. Irak 3.2.2. Afganistan 3.2.3. Filistin 3.2.4. Suudi Arabistan 3.2.5. Sudan v

38 38 43 45 45 51 51 52 53 54 55 58 59 61

2.6.1.1. BOPun Petrolle lgisi Bulunmad Yolundaki Grler 40

66 66 67 71 72 77 81 83 83 92 94 98 100

3.2.6. ran 3.2.7. Lbnan 3.2.8. Suriye DRDNC BLM TRK YE VE BYK ORTADOU PROJES 4.1. Osmanl mparatorluu ve Bat likisi 4.2. BOPun Hazrlk Sreci 4.3. Trkiye ve BOP BE NC BLM SADDAM HUSEY N N YAPTII KATL AMLAR 5.1. Enfal Operasyonu 5.1.1. Halepe Katliam 5.2. Duceyl Katliam 5.3. Altnkpr Katliam 5.4. Serdet Katliam SONU KAYNAKA

102 106 107

109 111 115

122 123 124 124 125 126 128

vi

 ZELGELER L STES izelge 1.1. Arap lkelerinde Okuma-Yazma Oran (%) 15

vii

KISALTMALAR L STES BOP KS ABD AB BAE NGO SSCB STA GSYH FUY EFTA NATO CSIS CIA SPR OECD OPEC GSMH TUSAM WASP TSK BM TBMM HRW KDF KYB GYK ISAF IK BP : Byk Ortadou Projesi : Kitle mha Silahlar : Amerika Birleik Devletleri : Avrupa Birlii : Birleik Arap Emirlikleri : Hkmetler D Sivil Toplum rgtleri : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii : Serbest Ticaret Anlamas : Gayr Safi Yurtii Hasla : Filistin Ulusal Ynetimi : Avrupa Serbest Blge Birlii : Kuzey Atlantik Antlamas rgt : Uluslararasi Aratrma ve Stratejik Merkezi : Amerikan Merkezi Haberalma Tekilat : Stratejik Petrol Rezervi : ktisadi birlii ve Kalknma Tekilat : Petrol hra Eden lkeler rgt : Gayr Safi Milli Hasla : Ulusal Gvenlik Stratejileri Aratrma Merkezi : White Anglo Sakson Protestant : Trk Silahl Kuvvetleri : Birlemi Milletler : Trkiye Byk Millet Meclisi : nsan Haklar zleme rgt : Krdistan Demokratik Partisi : Krdistan Yurtseverler Birlii : Geici Ynetim Konseyi : Uluslararas Gvenlie Destek Gc : slam Konferans rgt : Byk srail Projesi

viii

GR Sadece corafi olarak deil siyasi olarak da genilii bulunan, pek ok bilinmezlerin, karmak ilikilerin, sorunlarn ve atmalarn, petroln ve zenginliin ayn zamanda gzyann merkezi olan Ortadou zerine ok ey sylenen ama pek az bilinen bir corafyadr. nsanlk tarihi burada balayp burada devam etmitir. Tarihsel olaylara yn veren gelimeler burada yaanm, geleneksel ve modern imparatorluklar iin zerinde mcadele edilmeye deer bulunmu hereye ramen bu corafyadan vazgeilememitir. Ortadou, batda Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Somali, Etiyopya, Sudan, Msr, Irak, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleik Arap Emirlikleri, Umman' iine alan, kuzeyde Trkiye, Kafkasya ve Orta Asya Trk Cumhuriyetlerini kapsayan, ayrca ran, Afganistan ve Pakistan'n da dahil edildii, gneyde Suudi Arabistan'dan Yemen'e uzanan Arap yarmadasn evreleyen ve ortada Suriye, Lbnan, rdn, Filistin'in yer ald bir corafya olarak tanmlanmaktadr. II. Dnya Sava sonrasnda, iki farkl dnya grne sahip olan ABD ve SSCB dnya egemenlii konusunda sk bir mcadeleye girmilerdir. Dou Avrupada Sovyetlerin kendisine bal uydu sosyalist devletler kurmasndan rken ABD, bu Sovyet yaylmasn nlemek iin eitli tarihi ve politik nedenlerle, bu lkeden ekinen devletleri bir ittifaklar zincirinin halkalar yaparak evrelemek istiyordu. Bu dorultuda kurulan, Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO), Balkan Pakt, Badat Pakt, Gney Asya Antlamas rgt (SEATO), Anzus Pakt, bu politikann rnleridir. Souk Sava bitiminden sonra, aslnda eski bir kod olan Yeni Dnya Dzeninin kurulmas abalarna hz verilmitir. yimser baka gre yeni dnya dzeni, kreselleme araclyla zgrln tm dnya zerine yaylmasn salayacak ve bar iinde yaayan bir dnya anlamna gelmektedir. Ktmser olanlar arasnda gr ayrlklar vardr. srail ve

Kimilerine gre bu dzen, ABD'nin tek kutuplu kald dnyada egemenliini pekitirmek iin kurmak istedii, kimilerine gre de tm dnyada egemen olan uluslararas unsurlarn istedii bir dzendir. Bu dzende, ulus devletler yalnzca hizmet edebilecek, yzyllarn uygarlk birikimi kreselleme yoluyla kontrol altna alnarak yeni smrge anlayna yaam verilecektir. Bazlarna gre ise, Yeni Dnya Dzeni, yaanacak kresel bir kaostan sonra ina edilecek yeni sistemin addr. Bu sisteme geite ilk adm olarak deerlendirilen Byk Ortadou Projesi (BOP) ya da NATOnun Haziran 2004teki stanbul Doruundan sonra anlan adyla Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Projesi (GOKAP), Moritanyadan Endonezyaya, bir baka aklamaya gre, Trkistan'n Dousuna kadar uzanan corafyadaki lkeleri iermektedir. Bu almada, Yeni Dnya Dzenini kurmak isteyen ABDnin yeni yzyldaki kresel egemenlik aray ve bu arayn nda ortaya atm olduu Byk Ortadou Projesi ele alnmaktadr. almann amac, ABDnin, Ortadouya yeni bak asn yanstan Byk Ortadou Projesinin gerek hedeflerinin ve arka plannn ereve olarak belirlenmesine yardmc olmak ve projenin Trkiye Cumhuriyetine etkisini tartmaktr.

B R NC BLM ORTADOU 1.1. Ortadou Kavram "Ortadou" kavram zerinde alm yazarlarn eserlerine bakldnda genellikle, bu kavramn kapsamnn birbirinden farkl olduu ve her bir almaya gre genileyip daraldnn grlmesidir. Bunun iindir ki Ortadou ile ilgili btn almalar ncelikle bu kavramn ieriinin belirlenmesi ve kapsamna nerelerin alndnn gsterilmesiyle balamaktadr. 1 II. Dnya Sava'ndan sonra bilimsel almalarda ve uluslararas siyasette giderek kullanm yaygnlaan "Ortadou" (Middle East; Moyen Orient; earku'1-Evsat) kavramn ilk defa 1902 ylnda Amerikan deniz tarihisi ve " stratejisti Alfred Thayer Mahan, National Reviewfde yaynlanan Basra Krfezi'nin nemini ele ald "The Persian Gulf and International Relations" balkl yazsnda Arabistan ile Hindistan arasndaki blgeyi ifade etmek iin kullanmtr.
2

Yzyln balarnda Basra Krfezi'nin stratejik nemi ve bu ngiltere ve Rusya'nn nfuz mcadelelerini

blgede Alman mparatorluu,

anlatmaya alan A. T. Mahan, jeostratejik bir konsept dahilinde kulland "Ortadou" (Middle East) kavram ile, Svey'ten Singapur'a kadar uzanan deniz yolunun bir blmn koruyan ve kesin ekilde snrlarn belirtmedii bir blgeyi anlatmaktayd. 3 Mahan ve Chirol'un ngiliz diline kazandrdklar "Ortadou" kavram asrn balarnda szlklere girerken kitap adlarnda da grlmeye balanmtr. Angus Hamilton 1909 ylnda Londra'da yaynlad Problems of the Middle East adndaki kitab ile kavram bilim dnyasna tayarak Basra Krfezi blgesinin
1

Ahmet Usta, Byk Ortadou Projesinin Blge Ekonomilerine Etkisi, 2006. B. Lewis, Orta arkn Tarihi Hviyeti, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, S:XII, 1964, s.75. 3 Marwan Buheiry, The Formation and Perception of the Modern Arab World, Princeton, New Jersey, The Darwin Press, 1989, s.160-162.
2

ngiltere'nin uluslararas menfaatleri ve smrgeci devletler arasndaki rekabet erevesindeki nemini anlatmaktayd. Ayn yllarda Hindistan'da Kral naibi olan Lord Curzon, ilk defa 1911'de Hindistan'a yakn yerleri ifade etmek iin resmi konuma ve belgelerde "Ortadou" kavramn kullanarak ona yar resmi bir nitelik kazandrmtr. 4 Temelde "Ortadou" kavramnn, "ark" (Dou) ve "Yakndou" (Near East) kavramlar gibi Bat merkezli ve sbjektif bir kavramlatrmann rn olarak ortaya kt ve kullanm sahasna girdii sylenebilir. Bu kavramlatrmay ynlendiren ana bak, Avrupa'y dnyann merkezi olarak kabul eden ve dnyann dier blgeleri bu merkeze olan uzaklklarna gre "yakn", "orta" ve "uzak" eklinde kategorize eden baktr. Aslnda dnyann "Avrupa merkezli" olarak kategorize edilmesi gelenei yeni bir uygulama deildir ve byle bir refleks tarihin derinliklerinde de karmza kabilmektedir. Avrupa kltrnn ekillenmesinde nemli bir role sahip olan Eski Yunanllar dnyay "medeni gney" ve "barbar kuzey" eklinde ikiye ayryorlard. Bu ikili ayrm Romallarda "Dou" ve "Bat" eklini almtr. Bilindii gibi Roma mparatorluu'nun iki merkezi vard. mparatorluun batdaki merkezi Roma, doudaki merkezi de Constantinopolis idi. mparatorluun dou ksmna "Bizans mparatorluu" ad daha sonra verilmi bir ad olup nceleri Dou Roma mparatorluu eklinde anlyordu. Bu durumda stanbul "Dou" dnyasnn merkezi oluyordu. 5 Birinci Dnya Sava'ndan sonra Ortadou kavram resmiyet kazanmtr. ngiltere hkmetinde Smrgeler Bakanl bnyesinde "Middle Eastern Department" adyla bir idari tekilatn oluturulmasyla sz konusu resmiyet gereklemi oldu. Nitekim Birinci Dnya Sava'nda Osmanl Devleti'nden koparldktan sonra ngiliz manda ynetimine verilen ve Milletler Cemiyeti tarafndan da onaylanan Filistin, Mavera-i rdn ve Irak ynetimleri bu tekilata
4

R. Davison, Where Is The Middle East?, Foreign Affairs, Vol. 38, New York, 1959-1960, s.668. 5 D. Dursun, Sbjektif Bir Kavramn Anlam erevesi Ve Tarihi, 2003. http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/makale_01.html, 05.08.2006

balanmtr. Bu arada ngiltere'deki Corafi Adlar Daimi Komisyonu (Permenant Commission on Geographical Names) adl kurulu, "Yakndou"yu sadece Balkanlar ifade edecek ekilde yeniden tanmlarken "Ortadou" kavramn da Trkiye, Msr, Arap Yarmadas, Krfez blgesi, ran ve Irak' kapsamna alacak ekilde snrlarn belirlemitir. Bylece 20. yzyln balarnda stanbul Boaz'ndan Hindistan'n dou kylarna kadar uzanan blge "Ortadou" olarak isimlendirilmi oldu. kinci Dnya Sava srasnda Kahire merkezli Middle East Air Command adyla bir birim oluturulmu ve ngiltere'nin blgedeki mandalar olan Filistin, Mavera-i rdn ve Irak'n yan sra Aden ve Malta da burann kontrolne verilmitir. Daha sonra ran ve Eritre de bu komutanln kontrol alanna dahil edilmitir. 6 1.2. Ortadou Blgesi Snrlar Orta Dou, en geni anlamda batda Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Somali, Etiyopya, Sudan ve Msr'dan balayarak douda Umman Krfezi'ne kadar uzanan ve Irak, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleik Arap Emirlikleri, Umman' iine alan, kuzeyde Trkiye, Kafkasya ve Orta Asya Trk Cumhuriyetlerini kapsayan, ayrca ran, Afganistan ve Pakistan'n da dahil edildii, gneyde ise Suudi Arabistan'dan Yemen'e uzanan Arap yarmadasn evreleyen ve ortada Suriye, Lbnan, rdn, srail ve Filistin'in yer ald bir corafya olarak tanmlanabilir. ABD'nin "Byk Orta Dou Projesi" bu geni corafyay kapsamakta bununla beraber, daha dar anlamda, ama daha yaygn kullanm itibariyle, batda Msr, kuzeyde Trkiye ve ran'n yer ald, douda yine Umman Krfezi'ne, gneyde ise Aden Krfezi ve Yemen'i iine alan blge Orta Dou olarak tanmlanabilir. Bununla beraber, daha dar anlamda, ama daha yaygn kullanm itibariyle, batda Msr, kuzeyde Trkiye ve ran'n yer ald, douda yine Umman Krfezi'ne, gneyde ise Aden Krfezi ve Yemen'i iine alan blge Orta Dou olarak tanmlanabilir. kinci tanm itibariyle Msr'n batsnda yer alan blgeler Kuzey Afrika kavram iinde,

Davison, Where Is The Middle, s.669-671.

Afganistan ve Pakistan ise Gney Asya ya da Gney Bat Asya corafyas iinde dnlmektedir. 7 1.3. Ortadou Blgesinin Stratejik nemi Ortadou, insanlk tarihinin hemen her dneminde, tad nem nedeniyle bir scak atma blgesi olmutur. Blge, geleneksel olarak kltrlerin ve dinlerin kesime noktas olmas yannda son yzylda zellikle de sahip olduu petrol zenginlii nedeniyle g ve egemenlik mcadelelerine sahne olmu, bu yzden de dnyann en istikrarsz blgeleri iinde ilk sralarda yer almtr. 20. yzyln balarnda petroln nem kazanmasyla birlikte blge kendi doal sosyopolitik ve sosyo-ekonomik geliim srecinin tesinde, sper glerin kontrol ve egemenlik planlar iinde yapay srelere ynlendirilmitir. Bu nedenle, Ortadou hala dnyann demokratikleme sorunu yaayan en nemli blgesi niteliini korumaktadr ve g mcadelesine ynelik ittifak ilikileri blge snrlarn aan boyutlara ulamaktadr. 8 1991'de Sovyetler Birlii'nin kyle gerek kresel gerek blgesel dzeyde birok devletin hi beklemedii ve ounun hazrlksz yakaland yeni bir uluslararas yap ve yaplanma belirdi. Bu yaplanmann getirdii yeni ilikilerin en ok etkilendii blgelerden ikisi hi phesiz Ortadou ve Orta Asya'dr. ki kutuplu sistemin ortadan kalkmasyla Tarihin Sonunun geldiini iddia eden iyimser evreler olduu gibi Medeniyetler atmasnn geleceini iddia eden ve dnyann gelecei iin ktmser bir tablo izenler de ortaya kmtr. Blgedeki resmi mevcut grntlerle tanmlamak iin ok erkendir. Fakat 11 Eyll 2001 saldrlarnn Ortadou kkenli bir terrist olan Usama Bin Laden tarafndan gerekletirildiinin iddia edilmesiyle El-Kaide rgtnn hedef ilan edilmesi ve Afganistan'a ABD'nin askeri mdahalede bulunulmas Ortadou

Tayyar Ar, Gemiten Gnmze Ortadou Siyaset, Sava ve Diplomasi, stanbul, 2.Bask, Alfa Yaynlar 2005. s.25 8 M. Gle, C. Ouz, Irak Sava Glgesinde Trkiye Ortadou lkeleri Ticari likileri, 2003, http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/IRAK/Irak%20Savasinin%20Golgesinde.pdf, 08.08.2006.

ve Orta Asya'nn oluturulacak yeni dzende ok nemli noktada olduunu gstermitir. 9 Blgenin siyasi yaplanmasna ve 1991'den sonra yaanan deiimlere etki eden sorunlar aadaki gibi sralamakta fayda vardr: 10 1. Devlet bakanlarnn otoriter ynetimi, 2. Rusya Federasyonu'nun Sovyetler Birliinden sonra da devam eden siyasal etkisi, 3. Yapay izilmi snrlar, 4. Etnik yaplanma ve bunun sebep olduu sorunlar, 5. Blgede Radikal slam'n artan etkisi, 6. Blgede bamszlk sonras artarak etkisini hissettiren milliyetilik 7. Demokratik yapnn oluturulamamas. 11 8. Blge devletleri
12

arasnda

Kitle

mha

Silahlarnn

(K S)

yaygnlamas,

9. Bat lkelerinin gvenliini senedir tehdit etmeye balayan ve yaklak otuz yldr mevcut olan blgedeki terr odaklar, 10. Azalan su kaynaklar zerinde blge lkelerinin rekabeti, 11. Filistin- srail Sorunu, 12. Gnlk 2 Dolara kadar kii bana den gelir seviyesi 13 13. Nfusun yarsnn 18 yan altnda olmas, 14 14. Proje kapsamndaki lkelerin iflas etmi politik, ekonomik, sosyal ve yarg sistemleri, 15. Byme hz % 0, 16. nsan Kaakl,
9

H. Kzlrmak, Byk Ortadou Kavram: Anlam, Amac ve Trkiyeye Olas Yansmalar, Mart 2004, http://www.habusulu.com/makale27.htm#_ftn3, 09.08.2006. 10 Harp Akademileri Yaynlar, Ortadou'nun Sorunlar, stanbul, ubat 2004 11 Gamze Gngrm Kona, Orta Asya,Orta Dou-Orta Asya ve Kesien Yollar, stanbul, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 2004, s.15 12 W. Drozdiak, Vizyon Araynda Olmak, ev. Hakan Kzlrmak, Newsweek Dergisi, 23.02.2004, s.31 13 Drozdiak, Vizyon, s. 31-32. 14 Drozdiak, Vizyon, s. 31

17. Uyuturucu retim ve ticareti, 18. Okuma-yazma bilmeyenlerin oran % 50-70 , 19. Hzl nfus artdr.(ABD'nin yaklak 10, AB'nin ise 5 katdr.) Dnya'da petrol ve doal gaz kaynaklar zenginlii bakmndan Orta Dou anahtar blge olarak n plana kmaktadr.1970'lerde yaanan ambargonun sonucu zellikle petrol rezervlerinin nemi ok daha fazla ilgi ekmektedir. Dnyada toplam rezerv dzeyi 130 - 140 milyar tonun zerinde gzkrken yaklak 130 milyar ton muhtemel rezervden de sz edilebilmektedir. Rezervlerin nemli bir blm Orta Dou blgesinde yer almaktadr. 2002 yl dahil olmak zere dnya zerindeki tarihsel kmltif tketim 100 milyar tonun hemen altndadr. Ortalama olarak hi bir yeni rezerv bulunamamas kouluyla ve petrol yllar baznda artan talepte gz nne alndnda Dnya'da otuz be yl yetecek bir petrol rezervinin bulunduu sylenebilir. Dnyada bilinen doal gaz rezervleri 160 trilyon metrekp dolaylarndadr. Ortalama olarak hi bir yeni rezerv bulunamamas kouluyla, artan talepte gz nne alndnda, otuz be yl yetecek bir doal gaz rezervinin bulunduu sylenebilir. Mevcut koullarda enerji tketimi sanayilemi lkelerde derken gelimekte olan lkelerde de artacaktr. Her lkenin gelime planlarna baklarak yaplan n grmlere gre gelimekte olan lkeler 2020 yl dolaylarnda sanayilemi lkeleri petrol ve doalgaz tketiminde yakalayarak geeceklerdir. 1.4. Ortadouda Dinler Tarihi Kutsal kitaplar incelendiinde insanoluna gnderilen peygamberlerin ounun Ortadou'dan kt ve insanlk tarihinde nemli bir yer tutan semavi dinlerin (Yahudilik, Hristiyanlk ve slamiyet) retilerini bu corafyadan yaydklar grlr. Dini kaynaklara gre ilk insan bu blgede dnya hayatna
15

15

E. zil, Dnyadaki Stratejik Enerji Kaynaklar ve Ulam Yollar , Silahl Kuvvetler Akademisi Konferans, 15 ubat 2004.

balamtr. Dini kaynaklarn dnda bilimsel aratrmalarda ilk insann Arap yarmadasna pek uzak olmayan Etiyopya'dan ktn belirtmektedir. 16 Bu dini ksaca ele almak gerekirse; 1.4.1. Musevilik (Yahudilik) Yaayan ilh kaynakl dinlerden, mensubu en az olan bir dindir. Gnmzde yeryznde yaklak 15-24 milyon dolaynda Yahudi bulunmaktadr. Yahudiliin, dinler tarihinde zel bir yeri bulunmakta ve bu din, en eski ilhi kaynakl din olarak nitelendirilmektedir. Mazisi birka bin yl geriye giden bu dinin bata gelen zelliklerinden biri srail oullar ile Tanr arasndaki ahde kutsal kitaplarnda geni yer ayrlmasdr. Bu nedenle bu din, bir "ahid dini" olarak da bilinmektedir. srail oullarnn bana gelen btn skntlarn, onlarn bu ahde uymamalar, verdikleri sz tutmamalarndan ileri geldii, hem kendi mukaddes kitaplarnda, hem de Kur'an- Kerimde belirtilmektedir. 17 Yahudilik, szn tam manasyla srail oullarnn Babil'de geirdikleri srgnden sonra inkiaf etmitir. Oradan Filistin'e dndkten sonra (M.d. 538) lahi eriat bildiren Tevrat, daha fazla btn hayatn merkezi sanlmtr. Yahudilere mahsus hkmleri havi Tevrat'a gre, Yahudiler yabanclarla evlenememektedirler. Bu durumda kendilerini ileride stn rk saymalarna kadar vahim sonulara ulamtr. 18 Tevratta iki yerde geen On Emirde, inan konularndan sadece Allaha iman meselesi zerinde durulmaktadr. Dier iman esaslar ak deildir. Ayrca Yahudiler Tanrnn kendilerini setiine ve Hz. Musann ahsnda onlarla ahitletiine inanmaktadrlar. Allah Mill Tanr olarak grmektedirler, Allaha yorulmak ve dinlenmek gibi sfatlar vermektedirler. Musevlikte hiret inanc
16

. Turan, Medeniyetlerin att Nokta Ortadou, stanbul, Yeni afak Gazetesi Yayn, 2003, s, 36 17 Yahudilik (Musevilik), http://www.sevde.de/Dinler/yahudilik.htm, 15.08.2006 18 Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri, stanbul, A F Yay., 1955. s.110.

kapal olup, melek ve kader inanc da ounlukla kabul edilir. Yahudiler ibadetlerini Sinagog adi verilen mabetlerinde yaparlar. Gnde vakit ibadet yaplmaktadr. En nemli ibadetleri Tevrat levhalarn okumaktr. Erkekler kpa ile baslarn rterler. Cenazeler ykanp, kefene sarlr ve topraa gmlr. Erkek ocuklar, doumdan sekiz gn sonra snnet edilir. badet gnleri Cumartesidir. Domuz, tek trnakl, vah ve kanlar akmam hayvanlar, midye, istiridye gibi kabuklu deniz hayvanlarn yemek yasaklanmtr. 19 Yahudilik bugn 1948 ylnda kurulmu olan Ortadou'daki askeri ve ekonomik ynden blgenin en gl devleti olan srail ile birlikte anlmaktadr. Dnyadaki tek Yahudi devleti olarak her blgeden gelen Musevilere kapsn amakta hatta gelmeleri iin tevik etmektedir. 1.4.2. Hristiyanlk Bugnk bat medeniyetini oluturan Hristiyanlk da dnyaya

Ortadou'dan yaylmaktadr. Hz. sa Roma imparatorluu iinde ayr bir statye sahip olan Filistin'de domutur. Kendisine gnderilen ilahi retileri bu blgede yaymaya balamtr. Havarileriyle bu blgede buluur ve yine bu blgede armha gerildiine inanlmaktadr. Gnmzde dnyann her tarafndan mensubu bulunan ve dnya nfusunun l/5'inin dini olan Hrstiyanlk, Filistin blgesinde domu evrensel bir dindir. Bir milyar civarnda mensubu bulunmaktadr. Menei itibariyle vahye dayanan ve kutsal kitab olan, zde tek tanrl olmakla beraber, sonradan teslis inancna dntrlm bir dindir. Bu dinde ayrca peygamber, melek, hiret kader gibi dini kavramlar bulunsa da, bu kavramlar anlay ve aklay ekli slm'dakinden farkldr. Hristiyanlkta Hz. sa merkezi bir neme sahiptir. Bugnk Hristiyanlk, Yahudilikteki inan ve ibadet gelenekleriyle, Yunan-Roma (Greko-Romen) leminin kltrlerini birletiren bir kurtarc tanr dini olarak

19

Musevilik, http://kadimilim.wordpress.com/2006/11/16/musevilik/ 10.08.2006

10

kabul grmektedir. Nsral sa'y merkeze alan bir Yahudi Mesihi hareketidir. sa, sraili, gelecek tanr'nn krall'na hazrlamak istemitir. Ancak bugnk Hristiyanlk, sa'nn havarlerinin arasna sonradan giren Pavlus'un yorumlar ile deiik bir hviyet kazanmtr. 20 Hristiyanlk, ayn Yahudilik gibi, inananlarnn baka Tanrlara

tapnmalarn kesinlikle yasaklamtr. Bu yasan resm Roma dinini de kapsad, Hristiyanlarn imparatora tapnmalarn yasaklad aktr. Sonralar byk bir sorun olan Roma devleti ile Hristiyanlk arasndaki ekimenin kaynan bu "Yasak"ta aramak gerekir. Roma dininin son zamanlarnda imparatora tapnma gittike artan bir nem kazanm, bylece bu din, devleti, imparatorun kiiliinde Allahlatran bir "imparator dini" durumuna gelmitir. Oysa Hristiyanlk, kendi Allah' konusundaki tekelcilii yznden, imparatora tapnma ve kurbanlar sunmay bandan beri yasaklamtr. ki din arasndaki bu gr ayrl, Roma devleti ile Hristiyanln anlamazla dmesine ve bunun sonunda Hristiyanlarla ilgili "kovuturma" yaplmasna yol amtr. Ancak bu uygulama Hristiyanl zayflataca yerde bsbtn glendirmitir. nk pekok inat din mazlumlarnn ortaya kmasna neden olan bu uygulama sonunda, Hristiyanlk diren kazanmaya ve deerini, nemini kantlamaya frsat bulmutur. 21 1.4.3. slamiyet slmiyet ncesi dnemde yani Hz. Muhammed Peygamber olarak gnderilmeden nce Arap yarmadas kabile toplumu halinde yaamakta ve insanlar bedevi bir hayat srmekteydi. Bununla beraber Mekke bir ticaret merkezi olmasnn yannda Kbenin de burada bulunmas ve birok tanr kltn barndran bir merkez zellii tamas burann nemini artrmt. Bedevi Arap kabilelerin her yl Hz. brahim tarafndan ina edilen ve Kuds'teki mabetten daha
20 21

Abdullah Masdsi, Yaayan Dnya Dinleri, stanbul, 1981, s. 170-201 Hristiyanlk Felsefesi, http://www.e-felsefe.com/genel/hiristiyanlik-felsefesi.html, 20.08.2006

11

eski olan Kbedeki tanrlarn ziyaret amacyla Mekke'ye gelmeleri, Mekkeliler asndan hem prestij hem de nemli bir gelir kayna haline gelmiti. Mekke bir din ve ticaret merkezi olmasnn yan sra ayn zamanda bir sanat merkezi durumundayd. O dnemde Araplar arasnda iir ve airlik zel bir ilgi haline gelmi bulunmakta ve yarmalar sonunda seilen en gzel yedi iir (Muallkat- Seba) Kabe' nin duvarna aslmaktayd. 22 Arap yarmadasnn Mslmanlar asndan nem kazanmasnn asl tarihi Mekke'de yaayan kkl ailelerden Kurey ailesine mensup Abdulmttalip'in torunu olan Hz. Muhammed'in 571'de dnyaya gelmesiyle balamtr. Kervanclk ve ticaretle uraan Hz. Muhammed, 25 yanda iken Hz. Hatice ile evlenmi; 40 yana geldii sralarda sk sk tek bana kalmak iin gittii Hira danda 610'da Cebrail araclyla Allah tarafndan kendisine peygamber olduu bildirilmitir. Allah'n kelam Kur'an, Cebrail araclyla indirilmeye balanmt. 22 yl boyunca srekli bunu insanlara aktarmaya alan Hz. Muhammed'e inananlar Mekkelilerin ikence ve basklarna maruz kalyordu. 619 ylnda hem Hatice'nin hem de Ebu Talip'in lmleri Peygamberi byk bir destekten de yoksun brakmt. Bunun zerine Allah, Mslmanlarn 622'de Medine'ye g (hicret) etmesini istemitir. Bu tarih ayn zamanda Mslmanlar asndan yeni bir milat olarak kabul edilecektir. Ancak on yl iinde ok ey deimi ve 632'de Mslmanlar savamadan Mekke'yi almlardir. Hz. Peygamber, 632'de Mekke'de son hac grevini yerine getirdikten sonra Medine'de hayata gzlerini yumduunda kendisinden sonra Mslmanlara kimin nderlik edeceini belirlememiti. lk Mslmanlardan biri olarak yaam boyunca peygamberin yannda olan ve ona koyu bir sadakatla bal olduu iin Sdk unvann alan Ebubekir'i Mslmanlar, Beni Saide'deki toplantda ilk halife olarak semilerdi. Hlefa-i Raidin (Doru Halifeler) ad verilen drt halifeden dier ise Hz. Ebubekir'in 634'te lmyle onun yerine bu greve seilen ve Emir-l Mminin unvanyla tannan Hz. mer'in 644'te ehid edilmesiyle Hz. Osman, onun da 656'da ayn

22

Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara, 3.Bask, Ocak Yaynlar, 1997. s.327-355.

12

akibete uramasyla bu greve Hz. Peygamberin amcasnn olu ve damad Hz. Ali getirilmitir. 23 1.5. Arap Dnyasnda Demokrasi Arap dnyas Osmanl mparatorluunun knden bu yana olaanst artlarda yaamak zorunda braklmtr. ngilizler tarafndan Osmanldan koparlan, ynetimleri ve snrlar belirlenen bu szde dnya, yzyln ortasna kadar kendisine gelememitir. Bu tarihten sonra ise bu kez de Amerikan mdahaleleriyle kar karya kalmtr. Ne ngilizler, ne de Amerikallar Araplarn demokratiklemesine izin vermilerdir. Bu ynde bir abalar olmad gibi, mevcut muhalifler de bizzat bu lkelerce dolayl veya dorudan ezilmilerdir. 24 Birleik Arap Emirlikleri'nden gazeteci-yazar Abdullah Raid bu konuyu yle deerlendirmektedir: 25 "Tm Arap uluslar diktatrln, basknn, kafalarn ezen rejimlerin bamls oldu. Bu yle bir bamllk ki, kazara birgn baskc olmayan rejimde uyansalar, sudan km bala dnerler." Arap toplumlarnn demokratik modernite ile mulak bir ilikisi bulunmaktadr. Geleneksel hiyerariler zerine kurulu otokratik ynetimler ve kutuplatrc kapitalizmin etkilerine kar sertleen siyasal slam bu mulakln iki ifadesidir. Bu balamda binlerce NGOnun ve dier sivil toplum rgtlerinin egemen sylemden etkilenen faaliyetleri elikilerle doludur. Finansman kaynaklar ve devletin otokratik yaps onlar baml klar ve kontrol altna alr, hedef kitleleri grece snrldr, hak sahiplerinin katlm phe gtrr ve hepsinden te, toplumsal ihtiyalar karsnda devletin kamusal sorumluluklarnn
Ar, Gemiten Gnmze Ortadou, 38-39. S. Lainer, Arap Dnyas ve Demokrasi, 2005, http://www.turkishweekly.net/turkce/yazarlar.php?type=3&id=18, 12.11.2006. 25 E. afak, BOP un Kapa Ald, Sabah Gazetesi, 2004, 12.12.2006.
24 23

13

altn izmektedirler, yani depolitize edici etkileri bulunmaktadr. Bu toplumlarda gerek anlamda demokratikleme, ancak ortak karlar temel alan etkili politik ve toplumsal mcadelelerle mmkn olabilmektedir. 26 Arap dnyasnda demokrasi sorununun siyasi nedenleri daha da arttrlabilir. Liderlik problemi, i nedenler vb. nedenler de sralanabilir. Fakat bunlarn dnda demokrasinin altyapsnn kurulamas en nemlilerindendir. Tpk bir binann temeli gibi, demokrasinin de temeli oluturulmaldr. Bu temelde eitim, gcn nispeten ll dalm, en azndan temel ilkelerde uzla yeralr. Oysaki Arap dnyas daha ilk kta, yani eitimde baarsz olmutur. 27 Arap lkesinde okur-yazarlk oran, Osmanl mparatorluunun neredeyse bir asr evvelki rakamlarndan bir nebze daha iyicedir: % 28.5. Keza Fasta da oran % 40 gemez: % 38.3. Arap dnyasnda okur-yazarlk oranlarn gsteren tablo aadaki gibidir : 28

Uur Gnsr, Arap Dnyas, 2006, http://merichrd.wordpress.com/2006/12/26/arap-dunyasi/, 27.12.2006. 27 Lainer, Arap Dnyas, . 28 UNICEF, Arab Human Development Report, 2004 ; Arab Democracy, A Long Way to Go, The Economist, April 9th, 2005, s. 33.

26

14

izelge 1.1. Arap lkelerinde Okuma-Yazma Oran (%)

BAE Bahreyn Cezayir Cibuti Fas Irak Katar Kuveyt Libya Lbnan Msr Moritanya Sudan Suriye Suudi Arabistan Tunus Umman rdn Yemen RAN TRK YE 80.7 84.2 59.6 38.3 39 (2000) 82.3 81 70.7 43.6 31.3 49.1 74.2 69.5 63.1 65.4 85.9 28.5 79 88

Kaynak: UNICEF Msrl bir aydn, merkezi Kahire'deki El Ahram dnce kuruluunu yneten yazar Said Aly, Arap dnyasnda demokrasi hakknda unlar vurgulamtr: 29 "Demokrasiden yoksun yaamann mazereti yoktur. 300 milyon Arap'n nasl yaayacan srail mi dikte edecek? Bunu kabul edemem. Bu bir mazeret, bir bahane. Evet, Arap- srail sorunu ok nemli. Ancak demokrasiyi bugne kadar yapamayan biziz, bakas deil. Ne yazk ki Mandela'lara sahip deiliz Arap dnyasnda..."

29

H. Cemal, Araplar, Demokrasi ve Biz, Milliyet Gazetesi, 24.05.2006 aramba.

15

Vatandalk haklarn ilerletmek ve ynetimde katlm geniletmek, benimsenmeye deer konularken, ABD'nin Arap dnyasnda demokrasinin tevikine ynelik tartmalara verdii destei oluturan niyet ve varsaymlarda ciddi anlamda hatalar bulunmaktadr. Bu hatalarn aa karlmas gerekmektedir. Birincisi ve en nde geleni, ABD iinde Arap dnyasndaki demokratik dnmn temsilcisi olunacana dair srekli bir inan bulunmasdr. "Arap kitlelerinin" Amerika'y zgrlk savunucusu olarak grd dncesi Souk Sava gnlerinde pek ok Dou Avrupa lkesindeki alglamann transferi yanl bir dncedir. 30 New America Foudation kurumunun global ekonomik politikalar e bakan Sherle Schwenninger ABD stratejisi zerine bir makalede son otuz yldr ABD politikasnn znn Arap demokrasisine ve Araplarn kendi kaderini tayin hakkna aykr olduuna iaret etmektedir. Her ABD bakan, Arap halkn yabanclatran l bir sacaya zerine kurulu bu stratejiyi benimsemitir: srailin savunmasnn stlenilmesi ve bir tr bar srecinin tevik edilmesi; Msr ve rdnde ABD yanls hkmetlerin cesaretlendirilmesi; Basra Krfezinin petrol reten lkelerinin ynetici aileleriyle, zellikle de Suudi Arabistann kraliyet ailesiyle sk mttefiklik ilikisinin gelitirilmesi. Buna karn Irakn igali yalnzca ABDnin meruiyet sorunlarn iddetlendirmitir. nk blgedeki pek ok kii iin bu durum ABDnin Irak halknn refahyla deil oradaki petrolle ve askeri gcn artrmayla ilgilendii ynndeki inanlarn glendirmitir. 31 1.6. Trkiye nin Jeopolitik nemi Trkiye, 185 dnya lkesi iinde nfus itibaryla 16nc, toprak bykl itibaryla 32nci ve ekonomik gc itibaryla 16nc srada olan bir dnya devletidir.
. Sapmaz, BOP ta Demokrasi Anlay, http://www.tgrthaber.com.tr/section_view.aspx?guid=b7f10687-08b6-47ec-a6c6-6f983f3666b7, 07.07.2006. 31 S. Schwenninger, Revamping American Grand Strategy, World Policy Journal, Sonbahar, 2003.
30

16

Trkiye, jeopolitik ve jeostratejik mevkii itibaryla; Dnyann en nemli petrol rezervlerine sahip Orta Dou ve Hazar Havzas, nemli deniz ulatrma yollarnn kava durumunda bulunan Akdeniz Havzas, Tarihte her zaman nemini srdrm olan Karadeniz Havzas ve Trk Boazlar, SSCB ve Yugoslavyann dalmas sonucu yapsal deiikliklere urayan Balkanlar, etnik atmalar yannda, zengin tabi kaynaklara sahip Kafkasya ve bunun daha tesinde Orta Asyann oluturduu corafyann merkezinde etkili bir konumda bulunmaktadr. ktay birbirine balayan ve ok nemli bir jeostratejik konuma sahip olan Trkiye, ayn anda bir Avrupa, Asya, Balkan, Kafkas, Ortadou, Akdeniz ve Karadeniz lkesidir. Ksacas Trkiye bir Avrasya lkesidir. 32 Yerkrenin kuzeyinde Asya ile Avrupann fiziki ve kltrel buluma noktasndadr. Dnyann ilk boaz sava saylan, Miken Kral Agamemnonun Trova savalarndan bu yana, en ok sava sebebi olmu boazlar buradadr. Ninovadan Efese kadar uzanan, tarihin ilk ticaret yolu olan Kral Yolu; Hititler ile Msrllar arasnda, Kuzey Suriye yznden kan, tarihin ilk meydan sava olan Kade Meydan Sava, bu blgede yaanmtr. Fenikenin kulland ilk alfabe, Msrn kulland ilk takvim, Anadolu yolunu izleyerek Avrupaya intikal etmitir. Ortaan sava ve bar politikalarn belirleyen pek ve Baharat yolunun buluma noktas buras olmutur. Doudan Batya akan ekonomik rantn sebep olduu ve tarihi sre iinden bu gne kadar uzanarak gelen olaylar zinciri hep bu blgede olumu ve Akdenizin te yakasn da mutlaka etkilemitir. 33 Gnmzde enerji en etkin bir ekonomik unsurdur. Tm gler, enerji ncelikli stratejik ngr yaklamlarna ncelik veren stratejiler uygulamaktadr. Dnyann arlk merkezi sratle Avrasya'ya kamakta nk dnya enerji kaynann 3/4' orada bulunmaktadr. Trkiye enerjiye dayal jeopolitii ve enerji koridoru zelliine sahip corafyas ve askeri gc nedeniyle jeopolitik bir
32 33

Trkiye, http://www.neurosurgicalwindows.net/turkiye.htm, 12.12.2006 M. Fatsa, Trkiye'nin Jeopolitik Konumu Ve Tehdit Unsurlar, Yenidnya Dergisi, Ocak, 2001.

17

eksen olduu gibi jeostratejik bir g konumundadr. Dolaysyla enerji ihtiyacnn yzde 50'si ithale dayal AB iin vazgeilmez bir katma deerdir. Kerkk-Yumurtalk-Ceyhan, Bak-Tiflis-Ceyhan, ksa enerji gzerghdr. 34 Blgede cumhuriyet ve demokrasi ile idare edilen, tek mslman ve laik bir lke olan Trkiye, altm yedi milyonluk nfus potansiyeli, zengin yeralt ve yerst kaynaklar, ayrca her geen gn gelimekte olan ekonomik ve teknolojik gc ile blgede mevcut politik, askeri ve ekonomik dengeyi bulunduu tarafa kazandrabilecek milli gce ve corafyaya sahip bir blge devletidir. Dnyada besin ihtiyalarn kendi kaynaklarndan karlayabilen ve ihtiya fazlas rn salayabilen nadir lkelerden biridir. 35 1.7. Trkiyenin Ortadou lkeleri le likileri slmiyet zelde Trk- srail ilikilerinde nemli bir rol oynarken, genel olarak btn Orta Dou siyasetinde en nemli faktrdr. Batl lkelerin Blge ile ilgilenmeye balamasndan gnmze kadar Batl glere ve sraile kar verilen en belirgin, en orijinal ve en kkl cevap, slm hassasiyet olmutur. Bat medeniyetine kar slm gl hareketlere kaynaklk etmitir. 36 1947 Kasmnda BM'de Filistin'in blnmesine kar kp Genel Kurul'da Araplardan yana tavr koyan Trkiye, 1949 Martnda srail ile diplomatik iliki kuran tek Mslman lke haline gelmitir. Trkiye, bu politikas dolaysyla hem Orta Dou'da hem de kendi kamuoyunda ciddi anlamda eletirilmitir. O yllarda Ankara'nn siyasetini ynlendirenler, srail'i tanmalarndan dolay aldklar stanbul Boaz ve ina edilecek Samsun-Ceyhan AB'nin asla vazgeemeyecei en gvenilir en krl ve en

34

A. Ayaydn, Trkiye, Avrupann En Yakn, En Ucuz Enerji Koridoru, Sabah Gazetesi, 30.12.2006. 35 Temuh Daire Bakanl, Dnya'da Trkiye'nin Blgesel nemi, http://tem.iem.gov.tr/biliyormusunuz/biliyormusunuz1.php, 15.12.2006 36 Bernard Lewis, The Shaping of the Modern Middle East, Oxford University Press, Oxford, 1994, s. 99-100.

18

eletirileri, srail'in Trkiye tarafndan tannmasnn Hristiyan Bat dnyasndaki Trk ve Mslman kart fikirleri yok etmeye ve Trkiye'nin Batyla entegrasyonunu hzlandrmaya yarayacan ileri srerek cevaplandrmaya almlardr.
37

Trkiye slm gemii ile arasn tamamen koparm ve slm

Dnyasndaki konumunu yeniden tanmlamtr. 38 Trkiye ile srail istihbarat servisleri Iraktaki asker darbenin hemen ardndan blgede Komnist, Krt ve dier etnik hareketlere kar strateji gelitirmek iin geni ve st dzeyde olmak zere biraraya gelmiler ve Trident ( atall zpkn) kod adyla gizli bir programa imza atmlardr. 39 80li yllarda Trkiyenin iinde bulunduu ekonomik kriz ve petrol darboaz Trkiyeyi petrol zengini Arap lkelerine baml klm ve bu bamllk ran-Irak Sava ile kronik hale gelmitir. Suudi Arabistan 1980 ylnn Austos aynda 250 milyon dolarlk bor vermeyi kabul ederken, Trk Dileri Bakan lter Trkmen kasm aynda bu lkeye yapt resm ziyaretin ardndan, S. Arabistann Trkiyenin ihtiya duyduu petrol karlama hususunda ok olumlu bir tutum iinde olduunu aklamtr. 40 Suudi Arabistanla olan yaknlk, srail ilikilerinde soumay beraberinde getirmitir. srail ilikilerindeki bozulma da A.B.D.nin pek holanaca bir durum deildir. Nitekim A.B.D.nin tepkisi gecikmeyecek ve 21 Ocak 1981de altm dokuz Senato yesi Trkiyenin Washington bykelisi kr Elekdaa, Kenan Evrene iletilmesi iin bir uyar mektubu verecektir. Mektupta srail-Trkiye ilikilerinin son derece hassas olduu belirtilmekte ve bu ilikilerin zedelenmesi halinde A.B.D.nin blgedeki byk dostlar srail ve Msrn zarar grebilecei,

N. S. zbek, Ortadou Denkleminde Trkiye- srail likileri, http://www.geocities.com/akademyaarsiv1/akademarsiv32.htm, 22.12.2006 38 W. Wiher, Turkey, The Middle East and Islam, The Middle East Journal, Spring 1985. 39 J. Omang, Stiffest Battles are Often Fought Among Friends, Washington Post, July 6 1983. 40 Cumhuriyet, 17.11.1980.

37

19

bu durumun da ar lkelere yarayaca ve Camp David ruhuna aykr olduu 41 hatrlatlmaktadr. srail ile Trkiye arasnda hzla in edilen ittifak, blgedeki dier lkelerin tepkisini ekmi ve srailin Trkiyeyi Arap dnyasna ve rana kar kullanaca yolundaki iddialar krklemitir. Suriyede yaynlanan Terin gazetesi, Suriye Hkmetinin u grlerine yer vermekteydi: Bu anlama dorudan Suriyenin gvenliini hedef almaktadr. Her ne kadar Trkiye Hkmeti anlamay tehlikesiz gibi gstermeye alsa da, bu ittifak Suriye, Araplar ve btn slm Dnyas iin bir tehlikedir. Ayrca Trkiye kendi egemenliini de tehlikeye atmtr. 42 Devrik Irak lideri Saddam Hseyin de 3 Mays tarihli ElVatan lArab gazetesinde Trkiye- srail ilikilerinin tehlikeli olduunu ve Suriye lideri Hafz Esat ile biraraya gelerek alnacak nlemleri konutuklarn bildirmitir. 43 rann ilikilere tepkisi Suriye ve Iraktan daha sert olmutur. ngilizce yaynlanan Tehran Times, Siyonistler kapmza geldi. srail, Trkiye hava sahasn kullanarak komu lkeleri bask altna almay planlyor ve Trkiye, srailin karlarna alet oluyor. grlerini de aktarm oluyordu. Hzla gelien slma kar liberal slmla anlalabilecei tezini savunan Amerika, 45 Trkiye ve sraili Orta Douda balatt sun bar srecinin iki ana stunu olarak grmektedir. Bu sebebten dolay Clinton Ynetimi, A.B.D.nin Trkiyeye yapt asker yardm krediye dntreceini ve 1996 ylnda da tamamen kaldracan aklam olmasna ramen, asker yardm eski dzeyinde tutmaya karar vermitir.
41 42

44

eklinde yorum yaparken, ran ynetiminin

Near East Report, 01.30.1981. The Middle East, 01.01.1996. 43 ElVatan lArab, 03.05.1996. 44 Tehran Times, 03.05.1996. 45 Leonard Binder, Islamic Liberalism: A Critique of Development Ideologies, University of Chicago Press, Chicago 1988

20

2001 ylnda iktidara gelen Ariel aron ile blgede barn artk neredeyse gndemden kalkmasndan dolay Bat Avrupa ile ilikileri neredeyse bozulma noktasna gelen srailin Trkiye ile ilikileri her eye ramen devam etmitir. 46 Trkiye ile Suriye arasndaki sorunlar Fransa tarafndan Suriyeye Bamszlk verilmesini ngren 1936daki anlamayla balamtr. Suriyede 1920den 1946ya kadar devam eden Fransz mandasnn ardndan gelen 1963e kadar ki dnemde lke politikasnda am kkenli Snni politikaclarn belirgin bir etkinlii bulunmaktayd. 47 Kontroln 1966'da Alevi kkenli liderlerin denetimine gemesi TrkiyeSuriye ilikilerinde Hatay sorununun daha ciddi bir ekilde gndeme tanmasna yol amtr. Bu sre 1970'te dzenledii darbe sonucu General Salih Cedid ve Devlet Bakan Nurettin Atassi'yi saf d brakarak tm kontrol ele geiren Hafz Esad ile birlikte yeni bir aama kaydetmitir. 48 Hafz Esad'n Suriye'de Lazkiye'ye dayal bir Alevi ynetim yaps oluturmasyla beraber am ynetiminin nfusunun bir ksm Alevi olan Hatay'a ilgisi artmtr. Suriye'de ciddi anlamda bir Snni-Alevi atmas bu ynetim dneminde kendini gstermitir. 1982'deki Hama olaylarnda yaklak 30,000 Suriyeli Snni hayatn kaybetmi ok sayda insan da kaybolmutur. 49 te yandan Suriye hkmeti, Trkiye'yi istikrarszlatrma da bir ara olarak grd PKK'y yllarca desteklemi, PKK glerine Bekaa'da eitim olanaklar salarken lideri Abdullah calan'n da am'da barnmasna gz yummutur. Suriye, 1984'ten bu yana Trkiye'nin mcadele ettii bu terr

46

T. P. Carroll Ankaras Strategic Alignment with Tel Aviv: Implications for Turkey and the Region , May 2001. 47 Ar, Gemiten Gnmze Ortadou, s.642. 48 The Alawi Capture of Power in Syria, Middle Eastern Studies, Vol.25, 1989. 49 Ar, Gemiten Gnmze Ortadou, s.642.

21

rgtn dier alanlarda Trkiye ile bir pazarlk arac olarak kullanmaya almtr. 50 Bunlarn dnda Suriye, 1984'e kadar Trkiye'nin zellikle diplomatik temsilcilerine ynelik saldrlarda bulunan ve ok sayda diplomatn ldren Ermeni terr rgt ASALA'ya da ayn destei vermekte tereddt gstermemitir.
51

1998 Ekiminde ise calan' lkesinden karmak ya da Trkiye ile atmak gibi iki seenek karsnda kalan Suriye'nin Trkiye ile atmaktansa PKK liderini lkesinden karmay tercih etmesi, iki lke arasndaki ilikilerde nemli bir dnm noktas olmutur. Bu gelime sonrasnda Trkiye ile Suriye arasndaki ilikiler yeni bir evreye girmitir. 52 2002 Hazirannda Suriye Genelkurmay Bakan Turkmaninin Trkiyeyi ziyareti srasnda Askeri alanda eitim, Teknik ve Bilimsel birlii ereve Anlamas imzalanmtr. Trkiye-Suriye arasndaki ekonomik ilikiler ise hzl bir gelime ierisindedir. ki lke arasndaki ticaret hacmi 1 milyar dolara yaklamtr. 53 Trkiye, gerek Topluluk ile Gmrk Birliinden kaynaklanan

ykmllkleri gerekse ticari karlar uyarnca, Msr ile bir Serbest Ticaret Anlamas (STA) imzalanmasna atfettii nem dorultusunda 1997 ylndan itibaren bu konuda azami gayret gstermitir. Bu erevede, mzakereler 1998 yl Aralk aynda balatlm ve son olarak 2005 yl Eyll aynda yaplan altnc tur grmeler neticesinde STA tamamlanmtr. Anlama Cumhurbakan Sayn Ahmet Necdet Sezerin 26-27 Aralk 2005 tarihlerinde Msra gerekletirdii ziyaret esnasnda Devlet Bakan Sayn Krad Tzmen ile Msr D Ticaret ve
S. Bazolu, Turkeys Discreet Foreign Police Between Western Europe and Middle East Turkeys New Security, Ankara, 1987 s.163 51 Terrorism: The Syrian Connection, The National Interest, Spring, 1989, http://www.danielpipes.org/articles/1989a.shtm , 10.12.2006. 52 The World of Hafz Al-Asad, Commentry Magazine, October 1999, http://www.danielpipes.org/articles/199910.shtm , 15.12.2006. 53 Ar, Gemiten Gnmze Ortadou, s.644.
50

22

Sanayi Bakan Sayn Rachid Mohamed Rachid tarafndan 27 Aralk 2005 tarihinde Kahirede imzalanmtr. lkemiz ile Msr arasnda ifte Vergilendirmenin nlenmesi, Yatrmlarn Karlkl Teviki ve Korunmas, Ekonomik ve Teknik birlii Anlamalar ile dier birok alan kapsayan ibirlii anlamalar mevcuttur. Bu anlamalara Serbest Ticaret Anlamasnn ilave edilmesi ile birlikte Msr ile olan ticari ve ekonomik ilikilerin yasal erevesi tamamlanm bulunmaktadr. 54 Filistin d ticareti ok byk oranda srail zerinden gerekletirmekte olup, lkenin en nemli ticaret partnerleri srail, rdn, Trkiye, spanya , Almanya, in, ABD, Msr ve ngiltere olarak sralanabilir. 2005 ylnda toplam d ticaretin % 67si srail ile gerekletirilmitir. FUYnin toplam ticaret ann yaklak te ikisini oluturan ve GSYH nn% 60 tan fazlasna tekabl eden ksmn Filistinin srailden yapt net ithalat oluturmaktadr. Filistin Ulusal Ynetimi, ekonomik alm stratejileri erevesinde, AB, EFTA, ABD, Kanada ve Trkiye ile Serbest Ticaret Anlamas imzalam olup, ayrca Arap Serbest Ticaret Blgesinin de yesi konumundadr. lkemiz ile Filistin arasnda Kltrel birliine likin Beyanat 25 Eyll 1993 tarihinde Ankarada imzalanmtr. Bu sahadaki dier bir belge olan Kltrel birliine likin Niyet Beyan da Dileri Bakannn, 5 Ocak 2005 tarihinde Filistini ziyareti srasnda akdedilmitir. Trkiye ve Filistin arasndaki kltrel ilikilerin gelitirilmesi amacyla Trk Kltr Merkezi, Kuds Bakonsolosluu bnyesinde 1999 ylnda faaliyete gemitir. Trk Kltr Merkezinde Trke derslerinin retilmesinin yansra, film gsterimleri, konferans, sergi vb. etkinlikler dzenlenmektedir. 55 1970li ve 1980li yllar arasnda ABDnin bir numaral pazar haline gelen Suudi Arabistan byk harcamalar yapmasna karn krallk iin iki byk tehlike unsuru olan ran ve Irak kadar byk bir askeri gce ulaamtr. 56
54

Trkiye-Msr Serbest Ticaret Anlamas, http://www.dtm.gov.tr/ab/sta/Misir/Misir%20STA%20Not%20Tr.doc, 26.12.2006 55 TC Kuds Bakonsolosluu, http://www.kudusbk.com/TR/Icerik.ASP?ID=393, 02.01.2007 56 Mordechai Abir, Saudi Arabia in the Oil Er: Regime Elites; Conflicts and Collobaration Sydney, Crom Helm, 1988, s.111.

23

Suudi Arabistan'la ticari ve ekonomik ilikilerimiz, 1974 ylnda imzalanan Ticaret, Ekonomik ve Teknik Ibirligi Anlamalar erevesinde yrtlmektedir. Ticaret Anlamasnn ngrdg Karma Ekonomik Komisyon Toplantlar srasyla iki lkede yaplmaktadr. Bugne kadar alt kez yaplan Trkiye - Suudi Arabistan Karma Ekonomik Komisyon Toplantlarnn sonuncusu, Nisan 1992'de Riyad'da yaplmtr. Suudi Arabistan ile ayrca, 11 Ocak 1989 tarihinde ifte Vergilendirmenin nlenmesi Anlamas imzalanmtr. Trk ve Suud zel sektrleri iin ortak yatrm imknlar oluturmak ve iki lkenin sermaye akn retim amal yatrmlara yneltmek zere, 1986 ylnda kurulan Trk - Suudi Yatrm Holding irketi 1990 ylnda faaliyete gemitir. irket, Trkiye Kalknma Bankas danmanlnda turizm, gayrimenkul ve hastane konular ile ilgili yatrm projeleri hazrlamtr. 57 Smrgeciler slm corafyasndan ekilirken genellikle komu lkeler arasnda ikili problemler brakmaya zen gstermilerdir. Bunlarn ou da snr problemleridir. Trkiye ile ran arasnda ise byle bir problem hibir zaman olmamtr. Zaman zaman batnn ve ABD'nin gdmndeki medya organlarnn ran'daki devrim sonrasnda "rejim ihrac"na alt iddialar etrafnda yaygaralar koparlmtr. Ama bunlarn da birou ABD'nin ran' yalnz brakma ve ypratma amacna ynelik uluslar aras kampanyalarnn birer parasn oluturuyordu. Trkiye'nin ve ran'n her zaman birbirlerine ve birbirleriyle ilikilerini ran'la ilikisini gelitirmemesinden yarar gelitirmeye ihtiyalar olmutur. Ne var ki bu yndeki ataklar hep ABD engeline taklmtr. Ayrca Trkiye'nin salayacak olan sadece ABD ve onun srekli besledii, kanatlarnn arasnda koruduu srail devletidir. Bu iki gcn kendi karlarn nemsedikleri kadar Trkiye'nin de kendi karlarn nemsemeyi bilmesi ve komularyla ilikilerini gelitirirken buna dikkat etmesi gerekmektedir.
58

57

Suudi Arabistan-Trkiye Ekonomik Ve Ticari likileri, http://www.foreigntrade.gov.tr/DUNYA/RAPOR/ARABISTAN/ekoilis.htm, 02.01.2007. 58 Trkiye- ran likileri, 29 Temmuz 2004 Perembe, Vakit Gazetesi, http://www.vahdet.com.tr/isdunya/dosya3/0605.html, 03.01.2007.

24

Birleik Arap Emirlikleri, tarm sektrnde genellikle ithal mallarna baml durumdadr. Bitkisel yalar, dondurulmu tavuk eti ve paralar, dondurulmu dana eti, meyveler gibi rnlerde ihracatlara potansiyel pazar konumundadr. naat sektr, BAE deki en canl sektrlerden biri durumundadr. lkede gelecek 5 yl iersinde alt yap projelerine 10 milyar dolar harcanmas planlanmaktadr. Bu projeler, i merkezleri, oteller, hastaneler, okullar, karayollar, alveri merkezlerinin inas ve 2 byk havaalannn bytlmesi ilerini kapsamaktadr. naat malzemeleri piyasa talebinin kamu ve zel sektr tarafndan gerekletirilecek olan ihaleler neticesinde bymesi beklenmektedir. 59 Kuveyt, nfus olarak kk bir lke olmakla birlikte, tketim alkanlklar asndan, nfusuna oranla, byk bir pazardr. Bu husus gda maddeleri konusunda da geerlidir. Kuveyt Ticaret Mavirliine ulaan ithalat taleplerinde de gda maddeleri arlkla yer almaktadr. Trkiye ve Kuveyt arasndaki ticareti olumlu etkileyecek en nemli unsur, Trk mteahhitlik firmalarnn Kuveytte i almalardr. u ana kadar Kuveytte 5 Trk mteahhitlik firmas 9 projeyi stlenmitir. Bu projelerin toplam bedeli 227 milyon dolardr. nmzdeki dnemde mteahhitlik firmalarmzn Kuveytte yeni iler stlenmeleri durumunda, ticaretin de olumlu etkilenecei dnlmektedir. 60 En nemli sanayileri petrol rafinerileri, imento, fosfat ve hidro elektrik retimi olan rdnde hzla gelien dier sanayiler gda ileme, tekstil, ila, kt, eker ve cam sanayiidir. rdn'n Bat eria'nn igalinden sonra sanayi retimi %20 orannda gerilemitir. Trkiyeye ihra ettii nemli maddeleri unlardr: Metalik olmayan taocakl, kimyasal rnler, elektrikli ve elektronik makine, dokumaclk rnleri. Trkiye'den nemli ithal maddeleri ise gda rnleri, dokumaclk rnleri, demir-elik, elektrikli ve elektronik makine, plastik ve tat aralardr. 61
59 60

US Commercial Service, Country Commercial Guide for UAE, 2002 Kuveyt Ticaret Mavirlii, Yllk Rapor, 2001. 61 rdn Krall, http://www.oaib.gov.tr/pazarulke/urdun.aspx, 10.01.2007

25

Lbnan ile lkemiz arasnda Karma Ekonomik Komisyonun kurulmasn da ngren bir Ticaret, Sanayi, Teknik ve Bilimsel birlii Anlamas 10 Ekim 1991 tarihinde zmirde imzalanmtr. Sz konusu Anlama uyarnca kurulan Karma Komitenin 1. Dnem Toplants 14-17 Nisan 1993 tarihleri arasnda Beyrutta yaplmtr. Sz konusu Karma Komitenin, 1. Dnem Toplant Mutabakat Zaptnn Dier Konular bal altnda yer alan blmnn 1. Maddesinde karlkl ticaretin, yatrmlarn ve ekonomik ibirlii alanlarnn daha da gelitirilmesi amacyla lkeler arasnda en ksa zamanda ifte Vergilendirilmenin nlenmesi Anlamas yaplmasna yer verilmitir. 1997, 1998 ve 1999 yllarnda Ankarada yaplmas gereken KEK toplantlar, gerekletirilememitir. 62 Lbnana yaptmz ihracata baklacak olursa ilk sralarda canl hayvan (%20) ve ttn (%12) grlmektedir. Trkiye, Lbnana ihracat yapan lkelerin arasnda 10.srada bulunmaktadr. Lbnana ithalatmzda en byk kalem %32 lik payla anorganik kimyasallar olup, bu kalemi plastikler (% 18) ve demir-elik (%15) takip etmektedir. Lbnan zellikle Trkiyeden araba, forklift, makine, traktr, jeneratr ve cam rnleri ithal etmek istemekte olup, ayrca Ortadou lkeleri iin retim yapmak zere teknoloji transferi zerinde durulmaktadr. Buna ilaveten ila konusunda Trkiyeden lisans almak suretiyle blge lkelerine ihracat yapmay arzu etmektedir. 63

http://www.dtm.gov.tr/ead/YAYIN/kitap/lubnan.htm, 02.01.2007 N. ztrk, Lbnan Cumhuriyeti, D Ekonomik likiler Mdrl, Mart 2002. http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/41B79EEE-A54D-4B1E-9BEE 52DFEB8C92C9/287/LUBNAN.pdf, 10.01.2007
63

62

26

K NC BLM BYK ORTADOU PROJES

2.1. BOPun Amac Byk Ortadou Projesinin resmi olarak ilan edilen ana amacnn zgr olmayan geri kalm blgelere demokrasi getirmek olduu aklanmtr. ABD Bakan George W. Bush byle bir proje ile Ortadou'ya ynelmelerinin en nemli gerekesini birok Ortadou lkesinde var olan yoksulluun derinlemesinde grmektedir. Ona gre; Bu lkelerde kadn haklar bulunmamaktadr. Kadnlarn okula gitmesi engellenmektedir. Btn dnya ilerlemekteyken Ortadou toplumlar yerinde saymaktadr. Ortadou, zgrln yeermedii bir yer olarak kald srece, blgede durgunluk, gcenme srecek ve iddet ihra edilmek zere her zaman var olacaktr. 64 "Byk Ortadou Projesi"nin mimarlarndan olan Dick Cheney: BOP 'un ana fikrinin, btn blgeye demokrasiyi yayarak blgede gelimeyi ve bar garantilemek olduunu sylemektedir. Ona gre; Demokrasiye giden yol haritas kesinlikle deerlidir. Proje kapsamnda kadnlarn durumuna da eilmek gerekmektedir. Demokratik sreci kolaylatrmak iin blgenin sorunlar zlmelidir. 65 Demokrasiye giden yolda kilometre talar unlardr:

64

Dick Cheney, ABDnin Yeni Ortadou Stratejisi Davos Zirvesi Konumas, 24 Ocak 2004, http://www.freeworldacademy.com/globalleader/great.htm, 20.12.2006. 65 Kemal Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk Ortadou Projesi, zmir, Umay Yaynlar, 2005.

27

Snrlardaki hukuk ihlallerini nlemek, Dinsel ve ulusal aznlklarn kendi yazgsn belirlemesini, Btn blgeyi zehirleyen yanl ideolojileri bastrmak iin eitimdeki byk ilerlemeyi salamak.

2.2. BOPun Kapsad Alan ABD'ye gre; corafya, nfus, ekonomi ve politik durum asndan incelendiinde Ortadou'nun iyi ynetilmedii grlmektedir. "Byk Ortadou Projesinde ierilen ve ou ynetim reformuna gereksinim duyan 23 lke mevcuttur: Moritanya, Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Msr, Sudan, srail, rdn, Suudi Arabistan, Yemen, Umman, Birleik Arap E-mirlikleri, Bahreyn, Katar, Kuveyt, Irak, Suriye, Lbnan, Trkiye, ran, Afganistan, Pakistan. Blge, 16.909 kilometrekareyi kapsamaktadr. (ABD: 9.269; Avrupa 25 lke ile birlikte: 4.150). Atlantik Okyanusu, Akdeniz, Karadeniz, Hazar Denizi, Kzldeniz, Arap Denizi bu blgeyi evrelemektedir. Aden, ran ve Umman Krfezleri de bu blge kapsamndadr. Blgede llerle beraber, Nil Vadisi, "Verimli Ay" denilen blge yani rdn Nehri, Dicle ve Frat Nehirleri, ndu Vadisi ve Arap Yarmadas'nn gneybats gibi ok verimli sahalar bulunmaktadr. Bu blge de petrol ve doal gaz gibi ok nemli kaynaklar bulunmaktadr. 66 2.3. BOP ve Ortadouda Dnm Cheney, Ortadou'daki seyahatleri srasnda kiisel olarak gzledii gerekleri Ortadou'da yaanmas gereken "dnm" konusundaki grlere destek olarak gstermektedir. Ona gre: "Siyah Afrika'nn byk ehirlerinde bile Avrupa ile ortak birok zellik grlebilmektedir. Latin Amerika ve Asya'da da ayn durum szkonusudur. Bunun tersine, Ortadou'da seyahat ederken hibir zaman kendinizi rahat hissetmezsiniz.
66

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.116

28

Nerede olursa olun, Fas'ta veya be bin kilometre uzakta Suudi Arabistan'da kendinizi gerekten bir yabanc olarak hissedersiniz. nk slam, ok garip bir uygarlk yaratmtr." 67 Washington, Byk Ortadou Projesini hazrlarken, bir grup Arap entellektelin 2002 ve 2003te Birlemi Milletler iin hazrlad Arap nsani Kalknma Raporundaki verilerden nemli lde yararlanmtr. Dnm iin zerinde durulmas gereken ve strateji retmeye olanak salayabilecek baz maddeler aada verilmitir. 68 Arap Birlii yesi 22 lkenin toplam gayri safi milli hslas spanyann kinden azdr. Araplarn %40 (65 milyon kii) okuma yazma bilmemekte, kadnlar bu saynn te ikisini oluturmaktadr. 2010da 50 milyon, 2020de ise 100 milyon gen i hayatna girecektir. Bunun iin her yl en az 6 milyon yeni istihdam yaratlmas gerekmektedir. Blgedeki isizlik oran ayn hzla devam ederse 2010da 25 milyon isiz olacaktr. Blge halknn sadece %6.1i internet kullanabilmektedir. Kadnlarn parlamentodaki temsil oran sadece %5.3dr. Genlerin %51 i darya g etmek istemektedir. Ortadou'nun son dnemdeki tarihi, geri kalmalarn ve yanllarn tarihidir, insanlar ve liderleri srekli yanl taraf semilerdir. Bu, Ortadou tarihinde hsranla sonulanan tm dnemlerde sabit bir hata
69

olarak Araplar,

ilenegelmektedir. Buna gre, Osmanl mparatorluu, Almanya ile birlikte Birinci Dnya Sava'na katlmtr. Savan sonunda dalmtr. Lawrence'n nderliinde Osmanl mparatorluu'na kar savamlardr. Bin
Cheney, ABDnin Yeni Ortadou, Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Byk Ortadou Projesi ve lkelerin Bilgi Profilleri, Ankara, Mays 2004, www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/113%5CBOP.PDF, 05.01.2007 69 Rifat Uarol, Siyasi Tarih, 4. Blm, Harp Akademisi Basmevi, stanbul, 1987, s.265.
68 67

29

Ladin bile, "halifeliin kaldrlmas"nn ac dolu bir olay olduuna inanmaktadr. Oysa Cheney, Bin Ladin'in, kendi izofrenisinin iine hapsolmu olarak, Osmanlya bakaldran Arap Bedevi kardelerinin halifeliin kaldrlmasna olan katklarn unuttuunu hatrlatmaktadr. 70 2.4. BOPun Genel Hedefi Bush Ynetimi, resmi sylem gerei terrizmi kaynanda yok etmek amacyla yola kmtr. "ABD nderliindeki terrizme kar savata, demokrasi ina etmek merkezi rol oynayacak" eklinde aklama yaplmtr. Byk Ortadou Blgesi'nde terrizmin kayna olarak radikal bulunmaktadr. Washington Post'a konuan bir yetkilinin; 71 "Helsinki'nin Avrupa'y bir araya getirdiine ve SSCB'nin yklnda nemli rol oynadna ilikin bir inan vardr. Ayn ekilde Byk Ortadou Projesinin de slamc arln ortadan kalkmasna yardmc olaca beklentisi bulun maktadr" eklindeki aklamas ABD'nin beklentisini yanstmaktadr. Ortadou'da demokrasiyi gelitirmenin terrizmle savan kazanlmasna yardmc olaca dnlmektedir. 3 Kasm 2003'te Powell, Ortadou'da zgrln yaylmas iin kanlmaz olan sekiz konu bulunduunu, Amerikan politikasnn, insan onurunu ilgilendiren bu ilkeler zerinde srarc olacan sylemitir.72 Szkonusu sekiz ilke unlardr: Hukuk, devletin gcnn snrlandrlmas, dncenin zgrce aklanmas, inan zgrl, adaletin eit datm, kadnlara sayg, dinsel ve etnik hogr, zel mlkiyete sayg. Bu ilkelerin yaama geirilmesi artk ABD'nin diktatrlerle ilikisini bitirdii ve otoriter rejimlerin sonunun geldii eklinde yorumlanmtr. ABD, ilk
Cheney, ABDnin Yeni Ortadou, L. Young, The Winds of War: Demokratizing the Middle East; Drawing the Line in the Sand, The Modern Tribune, 28 Mart 2004. 72 Bob Woodward, Bush at War, New York, 2002, s.83
71 70

slamclar hedef

alnmaktadr. Ancak izlenecek yntem konusunda Avrupallarla gr farkllklar

30

hedef olarak Saddam' semitir. ABD'ye gre, Ortadou'nun en nemli diktatr Saddam'n savaarak hzla iktidardan uzaklatrlmas gerekmektedir. Zamanla Bakan Bush'ta hemen mdahale isteyen "nleyici vuru (preemptive strike)" doktrinini benimsemitir. 73 G.W. Bush ynetimi 2004 yaznda; "Byk Ortadou Projesini resmen gndeme tamtr. G-8, NATO and AB doruklarnda projeye destek aranmtr. 1975 ylnda, aralarnda SSCB ve ABD'nin de bulunduu ve 35 lke tarafndan imzalanan "Helsinki Senedi" gibi "Byk Ortadou Projesi"nin de demokrasinin gelitirilmesini ve iyi ynetiimi nerdii anlatlmtr. Buna gre szkonusu proje, eitim ve bilgiyle blgenin kalkndrlmasn, ekonomik frsatlarn yaratlmasn hedeflemektedir. Buna karn, her destek araynda, zellikle AB tarafndan, ABD'nin Filistin- srail Sorunu'nu zmeksizin blgede dnm yapmasnn zor ve hatta olanaksz olacana ilikin inan dile getirilmitir. 74 Blgede ran'dan kaynaklanan kitle imha silah tehdidinin srdne ynelik kuvvetli bir inan bulunmaktadr. Krfez'deki askeri dengeleri ve kitle imha silahlarn inceleyerek rapor dzenleyen Profesr Anthony H. Cordesman ynetimindeki "CSIS Ortadou Program" konuya Amerikallar asndan nesnel bir bak getirmekte ve proje konusunda ABD'ye yneltilen eletirileri yantlamaktadr. Bir uluslararas stratejik almalar merkezi olan CSIS, Ortadou Program'nda hazrlanan bu raporlarda; ABD'nin "g projeksiyon yetenei (Power Projection Capability)" ile ran, Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt gibi lkeler incelenmekte; Bahreyn, Umman, Katar ve Birleik Arap Emirlikleri gibi Krfez lkelerinin kapsaml zmlemeleriyle, askeri gc ve gvenlik asndan durumlar ortaya koyulmaktadr. 75 Bunlar arasnda, "Byk Ortadou Projesi"nin hedefinde olan ran ve Suudi Arabistan ile ilgili raporlara zel bir nem verildii grlmektedir. almalarnn, zmlemenin yerine ideoloji koyulmakszn yapldn syleyen Prof. Cordesman'a gre, ABD'nin stratejik amalaryla Arap
73 74

Young, The Winds of , s.4 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.142-143 75 Gulf and Greater Middle East for Trends and Strategy, www.csis.org/mideast/online.htm , 15.12.2006

31

Dnyas'nda ve zellikle de Gney Krfez lkelerinin bak arasnda varolan farkllk giderek artmaktadr.
76

Bunun da nedeni yalnzca Irak sorunu olarak

grlmemelidir. Aslnda ABD, blgesel dengeler asndan hata yapmtr. zellikle Hafz Esad ve Arafat'a kar gereken yaplamamtr. Irak'la da gereince ilgilenilememitir. Saddam kendi insanlarnn ac ektii konusunda maniplasyon yaparken yiyecek iin petrol programna gereken zen gsterilememi ve edilgen kalnmtr. 2004'ten ran'n dnm iin askeri saldr seenei sk gndeme gelmektedir. ran'da "Kitle mha Silah" bulunduu ve bunun Ortadou'ya tehdit olduu gerekesi ne srlerek ran'a angaje olma srecinde izlenen psikolojik savan iddeti giderek younlatrlmaktadr. srail yetkilileri de istenmektedir. 77 ABD'nin yeni Ortadou yneliminin "uygarlklar atmas" olarak ortaya atlan teorinin uzantsnda olduuna inananlar da bulunmaktadr. Steven Simon, ABD'nin Ortadou ilgisinin "uygarlklar atmasnn" uzantsnda gerekletiini ne srmektedir. Simon'a gre, teoride uygarlklar atmas yoktur. Uygarlklar arasn ilikiler i ie gemitir. nk alamsz uygarlk yoktur.
78

ran'a bir

mdahaleden sz eder olmulardr. ran'n nkleer almalarn durdurmas

Buna karn,

Asya ve Transatlantik uygarlklar arasnda farkllklar oktur. slam Dnyas ile de byk farkllklar vardr. slam Dnyas'nn iinde bile, ayn mezhepten olan ancak farkl lkelerde yaayan Mslmanlar arasnda farklar bulunmaktadr. rnein, Endonezyallar Suudilerden ok farkldrlar. Endonezyal ve Malezyal politik partiler genellikle lmldrlar. Suudilerin ynetimi ar dinci ve serttir. Kadnlar, Katar ve Trkiye'de, Yemen'de olduundan ok daha fazla haklara sahiptir.

A. H. Cordesman, CSIS Middle East, Dynamic Net Assesment Project, US Policy, The Southern Gulf States and the Changing Strategic Balance in the Gulf , Speech to Middle East Petroleum and Gas Conference, Dubai, 16.03.1998. 77 Is 2004 the Year of the Greater Middle East?, www.csis.org, 12.11.2006. 78 S. Simon, Unavoidabie Clash of Islam and the West? , www.randcorporation.org, 10.11.2006

76

32

Simon, Mslmanlarn dnyasnda Saddam'n devrilmesi, Irak'a demokrasi getirmek veya stratejik denge salamak iin yaplmadna inanldn, bunun Mslmanlarn ezilmesi ve smrlmesi iin olduuna inanldn ileri srmektedir. Mslmanlara gre olanlar; Hintlilerin Kemir'de, Ruslarn eenistan'da, srail'in Filistin'de yaptklaryla ilikilidir. Makovski, Trkiye'nin durumunu masaya yatrmaktadr. ABD,

Trkiye'nin, AB'ne katlan, NATO'daki yerini salamlatrm, demokratik ve lml Mslman bir lke olmasn umut etmektedir. Buna gre, Trkiye Cumhuriyeti'nin Souk Sava srasndaki duruu saygnlk uyandrmtr.
79

Makovski, ABD'nin Trkiye'den beklentisini dile getirmitir. Terrle savata, slamc arla kar Washington, Trkiye'nin nceden olduu gibi terre kar savata da sk bir ortak olmasn istemekte ve "Demokrasinin Byk Ortadou'da yaylmasn salamak" amacna destek beklenmektedir. ABD, "Byk Ortadou Projesi"yle Byk Ortadou'ya zgrlk getirmeyi ve blgeyi demokratikletirmeyi hedef aldn ileri srmektedir. Irak igalinin ikinci ylnda Bakan Bush, yapt aklamada Irak Saldrs'n savunmutur. "Bizim topraklarmzda zgrln srmesi teki lkelerdeki zgrlklere baldr. Bu yzden, iki yl nce Irak' zgrletirme operasyonunu balattk, ABD 'ye ynelik tehditlere, gereklemeden kar koymalyz" aklamasyla ABD'nin yeni doktrinini dile getirmitir.
80

eklindeki

79

D. Makovsky, A Multifaceted Unilateralism, http://www.passprague.cz/soubory/PASS%20Conference%20Conclusions.pdf, 01.01.2007 80 galin 2.Ylnda, Cumhuriyet, 21.03.2005, s.1.

33

2.5. BOPun Arka Plan ABD, Avrupa ve Japonya gereksinim duyduklar petroln yzde 60'n Ortadou'dan temin etmektedir. Yaplan aratrmalar sonucu, Ortadou petrol rezervleri 40 milyar ton olarak tahmin edilmitir. Bugn, dnyada retilen enerjinin yzde 60'nn petrolden elde edildii gznne alnrsa, dnyada sarf edilen toplam enerjinin byk blmnn Ortadou lkelerinden elde edildii ortaya kmaktadr. Bu da sanayilemi lkelerin bu blge ile ilgilenmelerinin gerekelerinden birini aka ortaya koymaktadr. Nixon, ABD'nin Ortadou'ya ilgisini yle dile getirmitir:81 "ABD'nin ve tm zgr dnyann Ortadou'daki karlar, bu blgedeki barn herhangi bir lke tarafndan ihlal edilmemesine baldr. Herhangi bir gcn Ortadou'da egemen duruma gelmek istemesi, blgedeki uyumazlk ve gerginlikleri iddetlendirecek, ABD ve zgr dnya lkelerinin gvenliklerini olumsuz ynde etkileyecek ve tehlikeye sokacaktr. ABD, bu blgede egemenlik kurmak istemedii gibi, baka lkenin de burada egemen duruma gelmesine izin vermeyecektir." Aslnda, kimilerine gre BOP bir "gei dnemi projesidir". ABD'nin, "oklu kuatma stratejisini" temel alarak, Ortadou ve Avrasya'nn zengin kaynaklarn kontrol edecei noktalara fiilen yerlemesi iin bina edilmitir. Szkonusu proje, 10 yl kadar ksa bir sre sonrasnda, 21.inci yzyln gler rekabeti erevesinde, ABD'nin uygun stratejik konumlanmay tamamlamasna yardm edecektir. Bu gre gre, Souk Sava sonrasndaki yeni rakip gler, in ve Rusya'nn ban ektii ve Asya'da ekillenen angay birlii rgt ile Avrupa Birlii'dir. Bu iki byk oluum, ABD hegemonyasn tehdit etmektedir.
82

81

Z.Doanay, F. Atun, Ortadou'nun Jeopolitik ve Jeostratejik Ynden ncelenmesi, Ankara, 1994, sf.40 82 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.184

34

Projenin ana hedeflerinden biri

srail'i tm

slm lemi nezdinde

merulatrmaktr. Hatta sadece siyasi ynetimler nezdinde deil Mslmanlarn zihinlerinde bile merulatrabilmek iin yeni slm modellerinin gelitirilmesine alldn gzlemlenmektedir. Byle bir merulatrma ise bir yandan srail igal devletinin gvenliini salama, bir yandan da ekonomik almnn nndeki engelleri kaldrma amacna yneliktir. Ayrca plann nemli hedeflerinden biri slm corafyasnn baz blgelerinde snrlar yeniden izmek ve bilhassa Kuzey Irak'ta Yahudilerin yerleimine, dolaysyla uzun vadede kurulmasna imkn salayacak altyapy oluturmaktr.
83

kinci

srail'in

Projenin resmi syleminde, geri kalm Ortadou lkelerine "demokrasi ve zgrlk" getirmeyi sz veren ABD, bu lkelerin gerek zgrl olacak olan "ekonomik bamszl"na nasl katkda bulunacan projeden ayr tutmutur. Bu nedenle ABD'nin "Byk Ortadou" olarak ilan ettii proje, bu corafyaya ve zenginliklerine fiilen el koymak istemesi olarak yorumlanmaktadr. 84 ABD, eitli tehditlerin bata Irak olmak zere birok slam lkesinde bulunduunu ne srmektedir. Ali Rza Bayzan'a gre slam' terrizm ile zdeletirme abasnn arkasnda aadaki nedenler bulunmaktadr: 85 Temelinde Yahudilik ve Hristiyanlk olan kresel sistemin tek ciddi rakibi slam'dr. 1989 'da Berlin Duvarnn yklmas ve Souk Sava'n sona ermesiyle birlikte ABD'nin yeni bir dmana gereksinimi domutur. ABD dorudan gc zayf grnen slam lkeleri yerine slamc Fundamentalizm ad altnda Yeni Dnya Dzeni ne boyun emek istemeyen oluumlar hedef gstermektedir.

83

Byk Ortadou Masal, Ribat Dergisi, http://www.haksever.com/modules.php?name=News&file=print&sid=242, 04.01.2007 84 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.185 85 Ali Rza Bayzan, Kresel Vaftiz Misyoner rgtlerin Trkiye ve Trk Cumhuriyetini Hristiyanlatrma Operasyonu, IQ Kltrsanat Yaynclk, Gncelletirilmi kinci Bask, Austos 2004, s.305.

35

slamc Fundamentalizm fobisi yapay olarak oluturulmaktadr. 11 Eyll'le bu fobiyi paranoyaya dntrm ve zdeletirilmitir. slam terrizmle

Hristiyan ve Yahudi kkenli kktendincilik ve terrizm zellikle gzlerden uzak tutulmaktadr. slam ve terrizm arasnda 'dehet' koullandrmas (Pavlov) ile bir ba kurulmaktadr. 11 Eyll'le gemiinde CIA ile balants olan Bin Ladin'e sorumluluk yklrken terrizme ynelik nefret slam'a ynlendirilmitir. ABD'nin "haydut devlet" ilan ettii ve iinde rann da bulunduu

devletlere kar yrtlen sava, terre kar savaa ve bir uygarlklar atmasna dnmtr. Bush, btn basn toplantlarnda sk sk ABD 'yi daha emniyetli yapmak iin Ortadou'nun demokratikletirilmesi gerektiini vurgulamaktadr. Genelkurmay Bakan Myers, istikrarn yalnzca Irak ve Suriye iin deil tm blge iin szkonusu olduunu sylemitir. Bu Ortadou'da gelecek gnlerin huzurlu olmayacana ilikin iaretler iermektedir. Irak'ta igalin balangcndan bu yana giderek iddetlenen bir direni ve ehir gerillas sava srmektedir. Kissinger'e gre, "Gerilla savann temel denklemi basit olduu kadar icra edilmesi de zordur. Gerilla ordusu yitirmekten kanabildii srece yener; dzenli ordu ise kesin olarak kazanamad srece yitirir." 86 ABD'nin Ortadou ile ilgili ynelimi ne ilk ne de sondur. ABD'nin dnya egemenlii iin mdahale ettii ilk ve son yer de Ortadou deildir. Zoltan Grosman, ABD Kongre arivlerini referans alarak son bir yzylda yaplan mdahaleleri stelemitir. 110 yllk sre zarfnda ABD'nin 150'den fazla d mdahale yapt belirlenmitir. 87 ABD, "Ortadou'ya demokrasi getirme" sylemiyle "Byk Ortadou Projesi"nde, devlet ve ulus ina etme mhendisliine girimitir. 1950 ve
86 87

Henry Kissinger, Diplomacy, Touchstone Books, New York-1994, s.629. http://www.zmag.org/CrisesCurEvts/Interventions.htm, 12.01.2007

36

1960'larda, "modern devletler yaratrsak komnizmi engelleriz" mant, Souk Sava sonras versiyonu ve 11 Eyll'den sonra terrizmle savan bir yolu olarak yeniden gndeme girmitir. 88 Baz deerlendirmelerde grld zere, ABD, Afganistan ve Irak igalleriyle yetinmeyecektir. Ne var ki, Irak'taki direni maliyeti ykseltmitir. Dolaysyla, hesaplanan getirilere ulamadan BOP nedeniyle zaten sorunlar olan ekonominin zerindeki yk daha da arlaacak gibi grnmektedir. Maliyeti paylama abalar da ncelikle Atlantik birlii'nin zerinde anlamas gereken bir konudur. Son dnemde Kba, Venezela, Uruguay, Brezilya, Arjantin ve ili'yi ieren liberallik kart kn hzla etkinletii Latin Amerika da olduu gibi Asya da ykselen Amerikan kartlnn da ABD'ye artan bir maliyeti vardr. Avrupa lkeleri ile ABD arasndaki farkl bak alar giderek daha ok belirginlemektedir. ABD'nin karsnda gelimekte olan ve 21inci yzyln banda ekonomik adan nemli bir rakip olan Avrupa Birlii, btnleme adna birok sknt olsa da imdilik pragmatik bir biimde gelimektedir. Avrupa, birlikte davranmamann daha byk riskler tadn bilmektedir. 89 Do. Dr. .Yaar Hacsaliholu "Byk Ortadou Projesi"nin stratejik arkaplann yle zetlemektedir: 90 "ABD iin Avrasya, ekonomi-politik egemenliin meknsal odadr. Souk Sava sonrasnn jeopolitik merkezidir. ABD'nin olas rakiplerinin topraklardr. Dnyann en zengin enerji/doal kaynaklarn anavatandr. Yeni Pazar alandr. Yeni mcadele sahasdr."

G. Dempsey, Old Folly in A New Disguise-Nation Building To Combat Terrorism, Policy Analysis, A CATO Publication, No.429, March 21,2002, s.l. 89 Elisabeth Pond, The Rebirth of Europe, Washington Brookings Institution, 1999, s.18-19. 90 .Y. Hacsaliholu, BOP Avrupa, Rusya, in Ve Hindistan'n Yaam Alann Daraltyor, ABDnin Kalc Egemenlik Aray Cumhuriyet Strateji, 8 Kasm 2004, s.6-7.

88

37

Hacsaliholu'na gre: "BOP corafyasnn tek pazar olmas ancak, pazarlk gleri krlm federatif yaplar ve kk devletiklerin yaratlmas planlanmaktadr. BOP, niter devletlere duyarl deildir. Bu durumda, Trkiye'nin ncelikle komular iin olmazsa olmaz koul sayd ve varlna byk zen gsterdii 'toprak btnlnden yana olma' politikas geerliliini yitirecektir. ABD, siyasal ve kltrel adan reform paketleri hazrlayacaktr. 'Her ey, o lkenin gelecei, gnenci ve mutluluu iin yaplyor' izlenimi yaratlacaktr. Oysa bu lkeler iin asl reform, ekonomik bamllklarna ynelik olmas gerekirken bu konuya hi deinilmeyecek hatta bu durum bir statkoya dntrlerek, deiim baka alanlarda aranacaktr. Oysa alt yap unsuru olarak ekonomik yap deimedii ve her alanda retim egemen klnmad srece st yapdaki hukuksal, kltrel deiimlerin bir lkeye kalc yarar salayamayaca gerei her zaman gizlenecektir." 91 ABD'nin Byk Ortadou Projesi, gn getike sevimsiz olmakta, kartlar oalmaktadr. Oysa etik boyuttaki eksiklikleri giderilmeksizin hibir projenin silah zoruyla baar salamas olanakl gzkmemektedir. 2.6. BOPun Farkl Boyutlar 2.6.1. Avrasyada Petrol Mcadelesi Ortadou'da yabanc sermayeye ilk petrol ayrcaln veren, Osmanl mparatorluu ile ran'dr. Bu devletler dtan gelen siyasal basklara kar dirensiz olduklar bir dnemde petrol antlamalar yapmlardr.92 ran, ah Rza Pehlevi'nin devrilmesinden sonra ABD etkisinden uzaklamtr. ABD, Ortadou petroln bugn iin ran dndaki lkelerde kontrol edebilmektedir. Bunu
91 92

Hacsaliholu, BOP Avrupa, Rusya, s.6-7. kr Sina Grel, Ortadou Petrolnn Uluslararas Politikadaki Yeri, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 1979, s.47

38

yalnzca

gereksinim duyduu petrol uygun fiyattan edinebilmek iin

yapmamaktadr. Amac, Avrupa ve Asyann enerjisini denetlemektir. nk Avrupa da, Asya da enerjisinin nemli bir blmn Ortadou'dan salamaktadr. Prof. Dr. Ahmet Davutolu'na gre, 11 Eyll terr saldrlar ile balayan sava, 21. yzyln ilk petrol savadr.93 11 Eyll, ABD'nin, Dou Hazar Blgesi'ne Pakistan-Afganistan zerinden uzanmas ve Rusya'nn etkinliini krmas iin uygun frsat yaratmtr. ABD asndan Hazar'n kaynaklarnn batya Rusya zerinden, douya in zerinden ve gneye ran zerinden tanmasnn engellenmesi nemlidir. 11 Eyll'den nce Azerbaycan-Grcistan-Trkiye zerinden geecek hattn uzunluu petrol irketleri asndan bir engel olarak grlmekte ve Tahranla ilikilerin gelitirilerek ran zerinden bir hat yaplmas istenmektedir. BakCeyhan dnda Afganistan-Pakistan zerinden yaplabilecek hattn geecei corafyada ise siyasal istikrar sorunu vardr. Bu noktada gzlerin Afganistan zerine evrilmesinin gerekesi vardr: Bunlarn birincisi, Afganistan zerinde terr nedeniyle kurulacak bir denetim ayn zamanda in, Pakistan ve Hindistan zerinde de bir denetim anlamna gelecektir. kincisi, Afganistan, eitli yollardan Bat dndaki byk kltr havzasnn ( slam, Hint ve in) iindedir. Bu yolla, o blgedeki jeokltrel dinamikler istendii zaman harekete geirilebilir. ncs, Asya'dan gneye inen gei yolu vardr: Balkanlar, Kafkaslar, Orta Asya ve Afganistan. Souk Sava sonrasnda szkonusu gei yollarndan, Krfez ve kuzeyindeki blgelerde denetim salanmtr. Balkanlar'a da Kosova ve Bosna olaylarndan sonra nfuz edilmitir. imdi, Afganistan da nfuz edilebilir duruma gelmitir. 94

93

A. Davutolu, ntikam Glgesinde Strateji Sava: Ladin Bahane Hedef angay, Aksiyon, Ekim 2003, s.14 94 Davutolu, ntikam Glgesinde Strateji, s.15.

39

Afganistan da Taliban zararl olmu, ABDyi hedef alarak rgtlere kucak amtr. Ayrca Orta Asyay da istikrarszlatrarak Avrupa Birlii iindeki ABD kart lkelerin de desteiyle ortaya kan angay oluumunun domasna katkda bulunmutur.95 Balangta snr sorunlarndan kaynaklanan anlamazlklar zme amac tayan angay yaplanmas ksa zamanda gvenlik alannda ibirlii yaplacak kadar ilerlemitir. Bu savunma ibirliinin bir sre sonra ekonomik ve diplomatik ilikileri de ierecek duruma geleceinden sz edilmektedir. Pakistan ile Kuzey Korenin birlie ye olmaya hazrlandklar sylenmektedir. Hindistan ise toplantlara imdilik gzlemci yollamakla yetinmektedir. ABD'nin Byk Ortadou Projesi yle aktif bir tutum iine girmesi, Ukrayna, Grcistan gibi Rusya'nn kendi arka-bahesi grd alanlara el atmas, in'in ve AB'nin karlarnn nn kesme aray, ABD'nin tek kutupluluk iradesine kar bir bakaldr olarak grlmektedir. Rus ve in devlet bakanlarnn eitli zamanlarda bulumalarnda verdii Tek kutuplu bir dnya yapsnn kabul edilmeyecei mesaj 2004 iinde Fransa'nn in'le yapt bulumada dile getirilmitir. Bata, Fransa olmak zere, AB'nin lider lkeleri son dnemde bu gre aktan destek vermektedirler. 96 2.6.1.1. BOPun Petrolle lgisi Bulunmad Yolundaki Grler Petrol piyasalarnn gnmzdeki yaplan ve bamllk ilikileri incelendiinde, petroln Irak savann gerekesi olup olamayaca konusunda farkl grler ortaya kmaktadr. Jerry Taylor ve Peter Van Doren'e gre, bunun nedeni, krizden sonra ykselen petrol fiyatlarnn, Amerikan rafinelerinin kulland petroln ortalama fiyatnn 5 dolar kadar stne karak 40 dolar civarnda seyretmesidir. Savan balamasndan sonra da beklenen art olmamtr. Fiyatlardaki ykselme, petrol
95 96

Davutolu, ntikam Glgesinde Strateji, s.16. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.197-198

40

piyasasnn blgesel yapda deil de kresel olmas ve serbest piyasada olumas nedeniyle ykc olmamtr. 97 Bununla birlikte Srdrlebilir karllk beklentisi nedeniyle, OPEC dahil petrol fiyatlarnn ksa erimde kazan salayacak ekilde yksek fiyatlara kmas tercih edilir bir durum olmamaktadr. Dnya petrol yataklarnn yzde 25'ine yani 221 milyar varil petrole sahip bulunan Suudi Arabistan, petrol fiyatlarn kabul edilebilir bir aralkta tutmak istemektedir.98 Suudiler, fiyatlarn yeterince yksek fakat petrole seenek yakt ve teknolojilerin yarta yer alamamasn salayacak kadar da dk bir fiyat olmas stratejisini benimsemektedir. Ahmet K. Hana gre, tketimde ve talepte d, seenek enerji kaynaklar ve teknolojilere ynelik araylarn younlamas ve olas oklarn etkilerini hafifletecek emniyet mekanizmalarnn oluturulmas, bunlara ek olarak petrol ihra eden lkelerin ou zaman ihra malnn tek petrol olmas nedeniyle petrol piyasasnda bamllk ilikileri son otuz ylda reticiler aleyhine dnmtr. 99 Hana gre, petrol piyasalarnda Nasr sonras milliletirme rzgarlar, OPEC yesi olmayan lkelere ait petrol alanlarna yatrmn hzlanmasna yol amtr. Ykselen petrol fiyatlar, daha nce iletilmesi ekonomik adan karl olmayan alanlarda arama ve karma ilemlerinin yaplmasn mantkl duruma getirmitir. 100 Bununla birlikte Irak'ta retilen petroln maliyeti ok dktr. Irak 1 dolarn altnda maliyetle dnyann en ucuz petroln retmektedir. Bu maliyet

97

J. Taylor, P. V. Doren, Oil Weapon, Myth Its Crippling U.S. Foreign Policy, National Review Online, December 6, 2001, www.nationalreview.com/comment/commenttaylorl20601.shtml. 98 World Energy Outlook 2002, OECD International Energy Agency, Paris, 2002, s.97 99 A. K. Han, Irak Sava, Oyunun Ad Petrol m?, Kartaln Kanat Sesleri-ABD D Politikasnda Yeni Ynelimler ve Dnya, (Der) Toktam Ate, Ankara, Ocak 2004, s.329363 100 Han, Irak Sava, Oyunun Ad , s.338

41

rakam, ABD'de varil bana 10-15 dolar, Rusya'da ise ortalama 8,5 dolar civarndadr. Bu bile bal bana Irak petrollerini ekici duruma getirmektedir. 101 Petrol, dnyada tketilen enerjinin te birinden (yzde 38) fazladr. En ok tketilen enerji kaynadr. Bu rakamn 2030'larda yalnzca yzde 37'ye dmesi beklenmektedir.102 Ayrca, OPEC'e seenek araylar, Venezella, Meksika, Endonezya ve en nemlisi Rusya ve Orta Asya Cumhuriyetleri gibi oyuncularn petrol oyununa katlmalarn salamtr. Petrole seenek olabilecek enerji kayna araylarnn da yakn gelecekte petrol piyasalarn etkilemesi beklenmektedir. Buna kar OPEC, petroln fiyatlarn drme ynelimi olan srdrlebilir bir fiyat stratejisi uygulamaktadr.103 Bu nedenle, evre duyarll ve buna bal temiz enerji istemleri, arz gvenliine ynelik jeostratejik kayglarla rtnce, petrol konusunda ortaya belli bir strateji kmtr. ABD Bakan Bush, petrol lobilerine olan yaknlyla bilinmektedir. Bakan Bush'un bile seenek enerji arayna destek verdii ne srlmektedir. Bush, 28 Ocak 2003'te yapt konumada, yeni yzylda evre bakmndan en byk ilerlemenin teknoloji yoluyla olacan sylemitir. Ayrca, 20 yl iinde gereklemesi planlanan hidrojenle alan arabalarn retimi iin yaplacak aratrmaya 1,2 milyar dolarlk bir fon ayrlmasn nermitir. 104 Jeofiziki M. King Hubbert, 1956'da bir tez ortaya atmtr. Hubbert Doruu denen bu teoriyi gznne alanlar, kresel ham petrol retiminde tepe noktann ve ekonomik adan uygun fiyatlarn sonunu simgeleyen dorua 2010 ila

101

A Geopolitical Guide, Guide to the World of Oil, Newsweek, C.CXXXIX, S. 14, April 8-15, 2002, s.43 102 World Energy Outlook 2002, OECD/IEA International Energy Agency, Paris, 2002, s.27. 103 Han, Irak Sava, Oyunun Ad , s.341. 104 George W.Bush, State of the Union, 28.01.2003 www.whitehouse.gov/news/releases/2003/01/20030128-19.html.

42

2030 civarnda ulalabileceine inanmaktadrlar. Ancak bu kestirime katlmayan birok uzman da bulunmaktadr.105 Ayrca 1974 petrol krizinden sonra sanayilemi lkeler Stratejik Petrol Rezervine (SPR) nem vermektedir. Ulusal ve uluslararas anlamda emniyet mekanizmalarndan biri olan SPR asndan ABD'nin 700 milyon varile ulat bilinmektedir. 26 nde gelen lkede bulunan kapasite ile OECD lkeleri iin ksa dnemli zararlardan korunmak olanak iindedir. Hana gre ABD'nin piyasa mekanizmalaryla risksiz bir biimde bakalarnn deerlerine el koymay semesi szkonusuyken riskli bir seenee ynelmesi anlamszdr. 106 Bu grlere gre, ABD, Irak' petrol iin igal etmemitir. 1960'da ABD, kulland ithal petroln yzde 82'sini OPEC yesi lkelerden ithal ederken krk yl sonra bu oran 11 Eyll ncesi yzde 20 orannda azalmtr. 1974'te ABD, GSMH'nn yzde 4'n petrole harcarken bugn bu rakam yzde 2 civarndadr. stelik btn bunlar 1999 ylndan itibaren fiyatlarda ykselme olduu ve ABD'nin btn zamanlar iinde en fazla petrol tkettii bir dnemde olmutur. 107 2.6.1.2. BOP ve Kresel Petropolitik likisi ABD'nin savann enerji boyutunun bulunmad eklindeki grlere katlmak olanakl deildir. Bunun nedenlerini petropolitik konsepti iinde aramak gerekir. Hikmet Ulubay, petropolitik ve enerji zerine yapt deerlendirmede, lkelerin ekonomik g ve doal kaynak zenginliklerinin enerji tketim kompozisyonlarn belirlemede nemli rol oynadn savunmaktadr. Bu gerei ortaya koymak iin kii bana enerji tketiminin 1971-2000 arasnda izledii seyiri ele almaktadr. Ulubay'a gre, 21. yzylda enerji asndan petrole bamlln 20. yzylda olduu gibi srecei ngrlmektedir. Rakamlar bu yzyln da enerji alannda ekimelere sahne olacan gstermektedir. Kmr,
105

Kenneth Deffeyes, Hubbert's Peak: The Impending World Oil Shortage, Princeton University Press, Princeton, 2001, s.151 106 Han, Irak Sava, Oyunun Ad , s.345 107 An Opportunity to Reduce OPEC's Role, Business Week, 29.11.2001, s.64

43

su, nkleer enerji, petrol, doal gaz iinde gstergeler, petrol ve doal gazn nemli bir rol bulunduuna iaret etmektedirler. 1971-2000 dneminde kii bana tketilen enerji miktar, 30 yllk periyotta sanayilemi lkelerdeki artlarla karlatrldnda Asya'da gelien lkelerin kii bana enerji tketimlerinin nemli boyutlarda olduu grlmektedir. in, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Malezya gibi lkelerin kii bana enerji tketim miktarlarnn gelimi lkelerin gerisinde olduu grlmektedir. 108 mparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik adl yaptn sahibi Hikmet Ulubay; 20nci yzyl boyunca gelimi ve gelimekte olan ekonomilerin giderek daha youn enerji kullanr konuma gelmelerinin, 21inci yzylda enerji alannda yalnzca ticari deil siyasal ekimelerin de younlaaca anlamna geleceini ne srmektedir. Gelecekte yaanacak bu ekimeyi ngrmeye yardmc olmak zere, 1996-2020 dneminde beklenen enerji tketimini inceleyen Ulubay'a gre; 1996-2020 dneminde toplam enerji tketimi yzde 52 dolaynda artacaktr. Nkleer enerji tketiminde byk bir art beklenmemekle birlikte dier kaynaklarn tketiminde nemli bir art beklenmektedir. Burada enerji tasarrufu yaratan teknolojilerin etkisi, petrole seenek enerji kaynaklarnn bulunmas ve kullanlmas olanakl grlmekle birlikte bu olasln orta erimde deiiklik yarataca beklenmemektedir. Doal gazn evreye az zarar vermesi nedeniyle, petrole gre daha iyi seenek olmasna karn petroln zgn kullanm alanlarnn bulunmas nedeniyle petrole olan bamlln orta erimde deimeyecei dnlmektedir. 109 Avrasya eksenli petropolitik riskler, nmzdeki dnemin sancl geeceini gstermektedir. Dolaysyla; geni bir perspektiften bakldnda "Byk Ortadou Projesi"nin bata petrol olmak zere enerjiyle ok sk ilikisi bulunduu grlmektedir. Enerjinin ve enerji yollarnn kontrol ABD'nin kresel egemenliini destekleyecek en nemli seenektir. Trkiye, petropolitikten etkilenecek lkelerin banda gelmektedir. Bu nedenle enerji ile ilgili karlarn
108 109

H. Ulubay, 21. Yzyln Petropolitii ve Trkiye, Cumhuriyet Strateji, 19.07.2004, s.4-8. Ulubay, 21. Yzyln Petropolitii , s.4

44

ok iyi anlamak zorundadr. Ayrca, petropolitik ve enerji politikalarnn uzants olarak blgede sergilenebilecek her trl oyuna kar hazrlkl olunmaldr. 2.6.2. ABDnin Yeni Ortadou Perspektifinin Dinsel Boyutu 2.6.2.1. ABDnin Yeni Muhafazakr Ynetimi Ve Din Artk, ABD Bakan George W. Bush'un demelerinde hep Tanr var. Tanr Bush'a, dnyay ktlkten kurtarma grevini vermi, tarih de "ktlerden" kurtulma olanan tanmtr. G.W. Busha gre, tarihin arsyla Tanr'nn hediyesi olan demokrasinin Ortadou iin salanmas yolunda hibir engel tannmayacaktr. 110 Dnya, ABD Bakan Bush ve ekibinin, aka ortaya koyduu radikal Hristiyan kimliine dayal sylemlerini ve ABD Hkmeti'nin buna bal politikasn dikkatle izlemektedir. Bylesine dinine bal bir ekibin inanlarnn, resmi sylemde "demokrasi ve zgrlk" paketi olduu ne srlen "Byk Ortadou Projesi"ne etki etmemesi olanakl gzkmemektedir. Bu yzden szkonusu dinsel inanlarn politikayla olas etkileiminin boyutlar merak konusudur. 111 "Byk Ortadou Projesi"nin dinsel zemini incelendiinde, ABD'nin, Ortadou'daki gerek hedefleri iin nemli bir yaklam getirilebilmektedir. zellikle 1990'lardan sonra derinletirilen "Uygarlklar atmas"nn tarihi zamanlamas konusunda ilgin bulgulara ulalabilmektedir. ABD'nin i ve d politikalarnda din etmenine giderek daha fazla yer verilmektedir. ABD ynetimi zerinde zellikle Evanjelizmin etkileri son dnemde giderek artmaktadr. 112

110 111

A. Bilgenolu, Evanjelizmin ABD Ynetimine Etkileri, Cumhuriyet Strateji, s.12-13. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.211 112 Bilgenolu, Evanjelizmin ABD Ynetimine, s.13

45

Evanjelizm, kutsal kitaba ynelmek anlamna gelmektedir. Evanjelizmde, Kilise bir Monari, sa ise bir Kral olarak kabul edilmektedir. Evanjelikler, genelde Metodist, Baptist ve Presbiteryen Kilisesi evresinde toplanmaktadrlar. Muhafazakr Protestan olan evanjelikler, ABD nfusunun te birini oluturmaktadr. Birok evanjelik, gnahkr olduuna ve sa'nn kendi gnahlar iin ldne inanmakta ve kurtulu iin O'na gereksinim olduunu aka sylemektedir. 113 Yahudiler iin yaplan plan, kutsal topraklarda egemenlik kurmay, bu yolla dnya egemenliine ulamay hedeflemektedir. Uhrevi planda, Evanjelikler, Yahudilerin dnyada bu amalarna ulamalarna yardm etmeyi ahirette kurtuluun bir vastas olarak grmektedirler.114 Buna karn, asndan Evanjeliklerle Museviler, aralarnda ok kesin ayrlmaktadrlar. Fransa'nn nl haftalk dergisi Le Novel Observateur, dnyada en fazla yaylan, en ok taraftar toplayan dini cereyann, "Evanjelizm" olduunu yazmtr. Saylar 500 milyonu bulan bu tarikat yelerinin, ahir zamanda iyilik gleriyle ktlk gleri arasnda yaanacak dehetli sava Armagedon'un yaklatna inandklar, ABD Bakan G.W. Bush ile bakanlarnn ve danmanlarnn szkonusu tarikatn yesi olduklar aklanmtr. Buna gre; evanjeliklerin papas Billy Graham ile 40 yanda alkolikken tanan ve ikiye tvbe eden Bush 'yeniden Hristiyan douunu' yaadktan sonra Tanr'nn verdii evanjelik misyonu yerine getirmek zere yola kmtr. Dergideki verilere gre; dnya zerinde 1940'larda yaayan 560 milyon Hristiyann yalnzca 4 milyonu Evanjelikken imdi bu rakam 2 milyar toplam Hristiyan iinde 500 milyondur. Her gn, 52 bin kiinin, Evanjelik mezhebine girdii ne srlmektedir. Harvard niversitesi'nde ilahiyat profesr ve "Tanrya Dn" adl kitabn yazar olan Harvey Cox, 2050 ylnda her iki Hristiyandan birinin Evanjelik olacan ileri sa'ya bak bir izgiyle

113 114

Evciliolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.212 Vural smail, Evanjelizm, Beyaz Saray'n Gizli Dini, Karakutu Yaymlar, stanbul, 2003, s.l5

46

srmektedir. Rahiplerinin ad pastr olan Evanjeliklerin dnyada bir milyon kadar pastr olduu kestirilmektedir. 115 TUSAM Amerika Aratrmalar Masas'nn Cumhuriyet Strateji dergisinde yer alan almasnda, ABD'de zellikle son yllarda yaanan sosyal yozlama ve ekonomik farkllklarn insanlar ahlaki deerlere ve de inanca geri dndrd, ABD'nin i ve krsal blgelerinde muhafazakrln daha da younlat ne srlmektedir. Buna gre: 2972 seiminde Nixon'un sessiz ounluun geleneksel deerlerine hitap etmesiyle birlikte din etmeni Amerikan siyasetinde belirgin rol al maya balamt. 1992 ylna kadar silikleen bu etmen Bili Clinton dneminde yeniden glenmeye balad. Birinci Bush dnemi ile birlikte muhafazakrlarn oran gittike artmtr. Nasl 1930'lardaki ABD Sanayisinin kalbindeki ii sendikalar Demokratlarn rgtsel ba ekillendiricileri olmusa, beyaz evanjelik (muhafazakr) kiliseler de ABD'nin kylleri olarak bilinen, lkenin Gneyi'ndeki halk tarafndan Cumhuriyeti Parti'nin rgtsel yap talarn oluturmutur. 2004 yl Austos aynda Pew Aratrma Enstitsnn yapt bir ankete gre, semenlerin yzde 52'si Cumhuriyeti Parti'nin ve ancak yzde 40' Demokrat Parti'nin dine daha yakn olduunu dile getirmitir. Halkn yzde 35'i kendini muhafazakr, yzde 22'si liberal ve geri kalan yzde 43' ise lml olarak tanmlamaktadr. 116 George W.Bush, ABD tarihinde dinci Hristiyan kimliini, ulusal ve uluslararas politikaya aka yanstan ilk Amerikan Bakan olduu gibi dini yatrmlara en ok yatrm yapan bakan unvann olmutur. Bush'un d politikasnda dinin etkisi, Amerikan Misyoner Medyas'nn da sk sk gndemine gelmektedir.117 Bush, dine verdii nem erevesinde Beyaz Saray'da , " nan Temelli Toplum Giriimi" adl bir ofis kurmutur. Bush, fonlardan dini kurumlara

Dnyay Fethetmek steyen Tarikat, Le Novel Observateur, 2004. Dindar ABD, Cumhuriyet Strateji, s.14-15. 117 http://www.csmonitor.com/2003/0317/p01s01-uspo.html, 02.01.2007
116

115

47

aktarlacak parann 10 yl iinde 24 milyar dolar olarak belirlendiini sylemitir.

118

ABD'de en gl lobi, bazlarnn sand gibi Yahudiler deil BeyazAnglo-Sakson-Protestan (White Anglo Sakson Protestant) lobisidir. WASP iinde ise en etkili grup ise Bakan Bush ile yakn ilikisi olan ve amblemi NATO amblemine benzeyen Gney Baptist Kilisesi'dir (Southern Baptist Convention). ABD, Uluslararas Din zgrl Komisyonunun Gneyli Baptist Kongresi liderlerinden Richard Land semitir. Bu komisyonun 2000 ylnda yaynlad raporda Trkiyede misyonerlere bask olduu ne srlmektedir. 119 Gney Baptist Kilisesi'nin bugnk ABD ynetimi zerinde gl bir etkisi vardr. rnein, Bush'un Mslmanlar Ve Hristiyanlar ayn Tanrya inanrlar. eklindeki szleri bir ksm Hristiyan rahiplerden iddetli tepki grmtr. Gney Baptist Etik ve Din Komisyonu Bakan Rand bu yzden bakan fralamtr.120 Bakann, yalnzca Bakomutan olduunu ve bu dinsel konuyu yanl deerlendirdiini sylemitir. Pentagon'un anti terr ve istihbarattan sorumlu generali William Boykin'e gre Bush'u, Tanr Bakan yapmtr. General Boykin, terre kar savan Hristiyanln eytana kar mcadelesi olduuna inanmaktadr.121 Oregon Kilisesi'ndeki konumasnda Boykin, Dman Bin Ladin deil, Dmanmz ruhani, nk biz inanllar milleti inan stne kurduk. Dmann ad eytan. eytan'n gerek olmadn sanyorsanz, ncil'in Tanr iin sylediklerine de bo veriyorsunuz demektir. Ben savaym. niformay kardmda da sava kalacam. Sizi Tanr'nn Krallnn askerleri olmaya aryorum. Bizden nefret ediyorlar, nk kklerimiz Yahudi-Hristiyandr. Yahudi-Hristiyan m dedim? Evet. srail'e adanmlmz var. Bunu asla terk edemeyiz. Kklerimiz orada.
118 119

Bayzan, Kresel Vaftiz, s.273. 2000 Annual Report on International Religious Freedom; Turkey Released by Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor US Department of State, September 5, 2000. 120 Bayzan, Kresel Vaftiz, s.290 121 Bush Radikallikte Yalnz Deil, Hrriyet, 18.10.2003

48

Dinimiz Musevilikten geliyor, o yzden nefret ediyorlar bizden diyordu. Korgeneral William Boykin'in kilisede askeri niformasyla yapt bu aklamalar NBC'de yaynlanmtr. Boykin, daha sonra Oregon'da yapt bir konumada, Hristiyanlarn Tanrs'nn Mslmanlarn Allah'ndan daha gl olduunu savunmakta ve Mslmanlarn Tanrs'nn put olduunu ileri srmektedir. 122 Bu tr dinsel yaklamlarn Amerikan kamuoyunun ve dindar

Hristiyanlarn tamamnn gr olduunu sylemek doal olarak doru olmaz. Ancak kendisinden kresel bar ve adalet beklenen bir sper gcn elit din adamlarnn, askerlerinin arasnda bile bu inanlara sahip kimselerin bulunmas znt vericidir. Bu tarz aklamalarn "dinler sava" gibi istemleri kkrtc nitelik tad kuku gtrmez bir gerektir. Son gnlerde ok sk gndeme getirilen ABD kartl iin bu rnekler yeterli olmaktadr. 123 Protestan Hristiyanlarn, Kyamet konusunda neden bu kadar arzulu olduklarn anlamak iin ncelikle kyamet sreci konusundaki inanlarna bir gz atmak gerekmektedir.
124

Bu balamda anahtar kavram milenyumu Bardak u ncil'de geen ama

ekilde aklamaktadr: Millennium, Yeni Ahit'te yani

sonralar zaman birimi durumuna gelmi bir kavramdr. Yuhannann Vahyi balkl son faslda ikinci ayetten itibaren yer alr. ncil'de sylenen, Hazreti sa'nn zaman kavramnn sona erdii anda yeryzne inecei, adalete dayanan bir Dnya Krall kuraca, bu arada azizlerin dirilip sa'nn yannda yer alacaklar, Allah'a kar olan her eyin yok edilecei, eytanin bile esir olaca, sa'nn binyl boyunca ktlklerle mcadele ederek hkm srdkten sonra kendisine inananlarla beraber Cennet'e gideceidir. Millennium, sa'nn bin yl devam edeceine inanlan bu iktidardr, bin yllk kralla Millenniarism denir ve

122 123

Bayzan, Kresel Vaftiz, s.294 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.217 124 Bayzan, Kresel Vaftiz, s.249

49

Millennium aradan asrlar getikten sonra gnlk konuma dilinde bin yllk zaman karl kullanlr olmutur. 125 srail'in Filistin'e askeri operasyonlarn desteklemektedir. Gneyli Baptistlerin ncil yorumuna gre Hz. sa'nn yeniden gelip dnyada kralln kurmas iin srail'in Ortadou'ya egemen olmas gerekmektedir.126 ABD'nin, Souk Sava sonras dnya egemenliinin srmesi iin setii "Byk Ortadou Projesi"nin, Amerika'nn emperyal politikalarnn ve askeri gcnn bundan sonra "Vaat edilmi Topraklarn" elde edilmesine yardmc olaca eklinde iddialar bulunmaktadr. srail iin doal olarak bylesi bir stratejik stnl stelik de din dzleminde yakalamak byk bir baardr. Bugnn srail Turizm Bakan Benny Elon'un Haaretz Gazetesinde: "uras net. slam etkisini kaybediyor. Mslman Dnyada gl bir inan dalgasnn deil, slam'n kllerini gryoruz. slam nasl yok olacak? ok basit: Birka yl iinde, slam'a kar bir Hristiyan Hal Seferi balatlacak. Bu milenyumun en byk olay olacak" eklindeki aklamas uygarlklar atmas alglamasna iaret etmektedir. 127 Laiklii benimsemi ve sindirmi, tarihsel arka plannda hogr olan bir milletin szkonusu yeni dinsel paradigmay kolayca kabullenmesi olanakl deildir. Kanmca imdilik bu derece bir vehamet olduunun farknda da deildir. Ancak bir ksm sekler Avrupallarn sra Trk- slam evreleriyle iliki szkonusu olduunda birden Hristiyan kimliklerini ne karmaktadrlar. rnein, 1999'da yaynlanan "Avrupa Kimlii zerinde Dnceler" adl alma raporunda, Hristiyanln Avrupa kimliinde belirleyici unsur olduu kabul edilmektedir. Artk ABD'de de en byk semen kitlesi "Beyaz Protestanlar"128 olmutur. Bunlarn saylar da giderek artmaktadr.

125 126

M. Bardak Milenyumu Bilmeden Konutuk, Hrriyet, 02.01 2000 Bayzan, Kresel Vaftiz, s.286 127 Mslmanlar zerine Byk Oyun, Yenia, 09.02.2004. 128 Bayzan, Kresel Vaftiz, s.278

50

2.7. BOPun lk Yanklar 2.7.1. Trkiye ABD likilerinde Yeni Dnem ABD Bakan, G.W. Bush, Haziran 2004'de NATO Doruu iin stanbul'a gelmiti. Ankara'ya resmi ziyaret yapma karar ve bu konuda Trk tarafna verilen yazl metinde "stratejik ortaklk" teriminin resmen kullanlmas, Yasemin ongar gibi yazarlara gre, Trk Babakan Tayyip Erdoan'n baarl Washington ziyareti sonucunda ortaya kmt. Ayrca, 1 Mart 2003 tezkeresiyle Irak'a asker gndermenin reddedildii srete ortaya kan gerilimin de aldn
129

gstermekteydi. Buna gre ABD ile ilikilerde yeni bir dnem balamtr.

ongar' a gre bu dnem, askeri olmaktan ok siyasal ve iktisadi ibirliini ieren yeni bir dnemdir. ABD, stanbul'daki NATO Doruunu baarl klma ve iyi bir vitrin olarak deerlendirme kararllndadr. Atikkan, ABD ile ilikilerde yeni dnemden sz etmektedir. Atikkan, Souk Sava yllar ve sonrasnda, ABD-Trkiye ilikilerini inceledii yazsnda srekli gndeme getirilen ve "stratejik ortaklk" olarak ifade edilen ibirliinin, gerekte szkonusu olmadn ve ABD'nin yeni bir iliki biimi kurmaya altn kefedenlerdendir. Buna gre, "ABD, Trkiye'yi Mslman ama demokrat karakterini n plana kartarak kendi istedii gibi tanmlamaktadr. Dn, Afganistan' Sovyetlere kar kullanan ABD, bugn de radikal slam'a kar Trkiye'yi rnek gstermeye alyor" diyen Atikkan, Washington'un bol bol din ve slam konutuunu syleyerek, Trkiye Cumhuriyeti'nin, 80 yllk modernleme mcadelesinin unutulduundan ikyet etmektedir. Buna gre, "Byk Ortadou Projesi" nde Trkiye merkez konumda olacak, Ortadou'ya din adamlar gnderecek, ayrca demokrasi ve serbest piyasa ekonomisine zendirme salanacaktr. 130

129 130

Y. ongar, Erdoan'n ABD Ziyareti ve Kbrs, www.milliyet.com.tr, 02.02.2004. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.151-152

51

2.7.2. Irak Sorununu ve Direni Dr. zcan tarafndan yaplan deerlendirmede, Babakan Erdoan'n ziyaretinin ardndan Irak sorununun ngrlmeyen gelimesi olan direni konusu ve nmzdeki srete Trkiye-ABD ilikileri zerindeki olas etkileri ele almyordu.
131

Buna gre, ABD'nin birinci kbusu Irak'taki direnitir. Snni Araplarn

ban ektii bir grup ABD'ye boyun ememekte direnmektedir. stedii anda yz binleri sokaa dkebilme gcne sahip olan ii lider Ayetullah Sistani'nin, egemenliin Irakllara devrine ilikin ABD planlarna itiraz da, ABD'lileri nemli lde rahatsz etmektedir. ABD 'nin Irak'taki ikinci kbusu Kerkk'te balamas an meselesi olan etnik atmalardr. Krtlerin, Snni Arap ve Trkmenlere kar giriecei byle bir hamle, Trkmenlerin yarsnn ii olmas nedeniyle, kaosun taraftarlarnn saysn arttrarak, Irak' ksa srede etnik ve dini sorunlarla beslenen, kontrol edilemeyen iddetin hkm srd bir i savaa srkleyebilecektir. BOP'un ve NATO'nun Irak'a asker gndermesinin ele alnd stanbul Doruu ncesinde balayan kaos, Irak'ta giderek yaygnlama eilimindedir. zellikle ii kesimde trmana geen tepkinin arkasnda ran'n olduu iddias ortaya atlmtr. ABD'nin hedefinde olan ve giderek daha nl olan ii lider Mukteda el-Sadr, ABD'yi intihar eylemleri ile tehdit etmektedir. ntihar eylemlerinin, ii komandolarn katlm ile yaygnlaaca beklentisi rktcdr. Irak meselesinde dier nemli bir konu ise, Krtlerin, ii ve Snni birleik cephesinin tehdidi altnda olmasdr. imdilik tekilatlanma yolunda olan ve gcne uygun olmayan lde ABD ile ortak olan Krtler, Araplarn fkesinin yeni hedefi olmutur. Bu da yllarca Trkiye'nin yapt uyary hakl karmtr. Bu yzden, blgede kimse Trkiye'nin zayf dmesinden yarar ummamaldr. nk, Birinci Dnya Sava'ndan sonra yaananlar misli ile yeniden yaanmaya adaydr. Ortadou, kimliksiz ve kiiliksiz bir mecraya srklenmektedir. Bu
131

N. A. Ozcan, Erdoan-Bush Grmesinin D Politikamza Etkisi, www.zaman.com.tr, 02 ubat 2004.

52

gerek nda, Ortadou'nun yabanc unsurlardan arndrlmas konusunda ibirlii ve karlkl destein nemi, gete olsa bata ran ve Suriye olmak zere tm blge devletleri tarafndan anlalmaktadr. 2.7.3. BOP ve Ortadou Petrol Konuyu inceleyen Derya Sazak'a gre, Byk Ortadou'ya "byk petrol alan" demek gereklidir.132 Gelmi gemi btn sper glerin iki hedefi olmutur: Doal kaynaklara sahip olmak veya onlar kontrol altnda tutmak, Doal kaynaklara ulaan yollar kontrol altnda tutmak. Ortadouda petrol gelirlerinin nasl anormal bir zenginlie sebep olduunu rakamlar gstermektedir. 1970'te Birleik Arap Emirlikleri ylda 230 milyon Amerikan Dolar kazanrken bu rakam 1980'de 19 milyar Amerikan Dolar'na kmtr. Cezayir'in geliri 272 milyondan 10.5 milyar Dolara, Libya'nnki 1.3 milyondan 22 milyar Dolar'a, Irak'n 1 milyar 230 milyondan 25 milyar Dolar'a, Katarn 122 milyondan 5.3 milyar Dolar'a, Kuveyt'in 221 milyon Dolar'dan 18.6 milyar Dolara Suudi Arabistan'nki de 1.2 milyon Dolar'dan 102 milyar Dolar'a ykselmitir. 1980'li yllann sonuna doru tm Arap lkelerinin toplam petrol geliri ylda 220 milyar Dolar'a ulamtr. 133

Doksanl yllardan gnmze kadar petrol gelirlerinde savalar (1991 Krfez Sava) ve Ekonomik Krizler (1997 Asya-Pasifik Krizi) sebebi ile dalgalanmalar olmakla birlikte, gelir trendi yukar doru ykselmeye devam etmitir. rnein Suudi Arabistan'n 1990 ylnda 40.1 milyar Dolar olan petrol geliri 2000 ylnda 67.3 milyar dolar olarak gereklemitir. 134

D. Sazak, ABD Bilnosu, www.milliyet.com.tr, 02.01.2004. Muhammed Heykel, 3.Petrol Sava, stanbul, Pnar Yaynlar, 1993. 134 Petroleum , http://www.eia.doe.gov/ , 03.01.2007
133

132

53

Yakn dnemde "model lke" yaklamnn uzants olarak Bush ynetiminin AKP' ye destei szkonusu olacaktr. Sazak, ABD Dileri Bakan Yardmcs Paul Wolfowitz'in, Trkiye ile stratejik ibirliinin bundan byle askeri olmaktan ok demokrasi ve siyaset temeline dayanacan sylemesinin dikkat ekici olduunu vurgulamtr. Kendisini btn olarak korumak isteyen, rakiplerini ise paralayan emperyalizm, Atatrk'n yllarca nce ngrd ekilde son dnemde arln Trkiye'ye vermitir, uluslararas Sermaye, Trkiye'nin sessiz dnmn halkna sezdirmeden hzla baarmak yolundadr. Bu konjonktrde gelecek gnler, Trk ulusal kimlii ve doaldr ki Ortadou ve Dnya iin zor gnler olacaktr. Oysa, Trkiye'nin nemi ve askeri gc, su getirmez bir gerek olarak herkes tarafndan kabul edilmektedir. 135 2.7.4. Trk D Politikasnn ncelikleri Atlm niversitesi retim yesi Do. Dr. Ramazan zen, Trk d politikasnn gncel sorununun; Kbrs, Irak, AB yelii olduunu belirterek Trk d politikasna egemen olan statkocu anlaynn deimesi gerektiini, yeni bir vizyon ve misyon oluturmak gerektiini savunmaktadr.136 Buna gre zen, Trk d politikasna egemen olan anlayn "realizm" olduunu ne srerek, "realizmi" devleti ve ulusalc bir dnya tasavvuru ile g ve kar peinde komak olarak tanmlamaktadr. Bunun arac ise ok sayda askeri gce, byk bir lkeye ve g dengesi enstrmanlarna sahip olmaktr. zen, devletin en nemli d politika amacnn askeri gvenlii salamak olup, bunun dndaki, ekonomik, toplumsal, insani vb amalarn ikincil sorunlar olduunu ne srmektedir. Trk d politikasnn karakteri olan ana unsurlar; devletilik, ulusalclk, lkesellik, egemenlik ve askeri gcn her eyden nemli olmas inancdr. Gvenlik, refah ve ilerlemeyi salamann ve srdrmenin nkoulu, devletin byk bir askeri gce, topraa ve varlndan sorgu olmayan atanm brokratlara sahip olmasdr.
135 136

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.154 R. zen, Trk D Politikasnda Vizyon Deiiklii art, www.zaman.com.tr, 05.02.2004.

54

zen'in bu anlay, Osmanl

mparatorluu'nu zen Tanzimat ve

ttihat anlaya ok yakndr. Oysa bamsz olmann bedeli neyse gerektiinde o denmelidir. Bu kesinlikle dorudan silahl atma anlamna da gelmemektedir. Ayrca, Trkiye Cumhuriyeti'nin bekas iin gerekirse sava da yaplr. Seenek eksiklii konusundaki yaklam kanmca dorudur. Ancak yeni seenekler yaratrken varolandan zveri de bulunmak ne denli doru olur. Bata TSK'nin ve Trkiye'nin ulusal gcn ilgilendiren tm kurumlarn hedef alnd bir dnemde bu tr yaklamlarda hakl gibi grnen gerekelere snarak ulusal gcn nemli unsuru olan askeri gten zveride bulunmak imdiki ortamda lmcl bir hata olur. Bu yzden bu tarz deerlendirmelerde, stratejik ngrszlk ve s bir anlay egemendir. 137 zen, Souk Sava sonras ortaya atlan "Adriyatik'ten in Seddi'ne Trk Dnyas" vizyonunun baar elde edemediini, Trk dnyas iin ortaya koyulan "gereki felsefeye dayal modelin" tam olarak tutmadn, bu nedenle artk ada deerler olan demokrasi, sivil toplum, zgrlkler ve serbest piyasa ekonomisine arlk veren bir vizyon gelitirmek gerektiini savunmaktadr. Bu, ona gre klasik devleti anlay deil, ada sivil toplumcu anlaytr. nsan ne karan, toplumsal irade ve kar her eyden nemli kabul eden, bar ve gvenliin temelini toplumsal gelime ve dinamizmde gren bir felsefedir. zen'e gre; hem Krtlerin, hem de tm Kbrsllarn, Trkiye'nin AB yanls politikalar yoluyla kendilerini daha iyi bir yaam ve gvenlik iinde hissetmeleri byle bir vizyonun eseri olacaktr. 2.7.5. ABDnin NATO Ata ABD'nin, "Yeni Dnya Dzeni" iin belirledii stratejisinde, Trkiye'ye bu adan baklmad giderek daha belirgin olmaktadr. Bu kapsamda, 7-8 ubat 2004'te, Mnihte yaplan "NATO'nun 40. Uluslararas Gvenlik Konferans" nemli bir kilometre tadr. Emekli Orgeneral Kemal Yavuz'a gre, 28-29

137

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.155

55

Haziran 2004'te

stanbul'da yaplan toplant, NATO Tarihi'nin en nemli

doruklarndan biridir. Yavuz'a gre, ABD, NATO'yu Ortadou'da kullanmak istemektedir. Bu da, NATO'ya yeni yeler alnarak, yeni sorumluluk alanlar belirlenerek ve yeni sorumluluklar yklenerek gerekleecektir. 138 Mnih Toplants'nn alnda, ABD Savunma Bakan Rumsfeld, stanbul Doruu ile ilgili beklentilerini dile getirirken, stanbul'da yedi lkenin daha birlie resmen ye olaca, Ortadou'nun dengeye kavuturulmas iin ok nemli yeri olan Akdeniz lkeleriyle stratejik ibirlii almalarnn, stanbul'da somutlaaca, NATO askeri gcnn Irak'ta konulandrlmas konusunun dorukta ele alnacan, Afganistan'a NATO lkelerinin takviye g gndermesi iin ilgili kararn bu toplantda kesinleecei gibi konular aklamtr. Ancak, daha sonra bu hedefler tam anlamyla gereklememi olsa da aklamalar, ABD'nin gelecekle ilgili tasarmlar iin iyi bir gsterge olarak nmzde durmaktadr. Yavuz, ye olaca aklanan yedi lke arasnda, bata srail ve Msr olmak zere; Fas, Tunus, Cezayir, rdn ve Moritanya'nn adnn getiini, ngrlen yeni organizasyonun temel atsn, kriz blgesinin tam ortasndaki Trkiye- srail-Msr ekseninin oluturaca sacayann tekil edeceini ne srmektedir. Buna gre NATO'nun yeni sorumluluk alan da "Byk Ortadou" olacaktr. Bu amala da Akdeniz n plana kacaktr. Yeni sorumluluklar kapsamnda Yavuz'a gre ABD unu ngrmektedir: "Blge, uluslararas terrizmin ekildii ve retildii asl alan olup tm dnyann gvenlii asndan, bu alan iindeki btn lkelerin demokratik bir siyasal sisteme ve piyasa ekonomisine kavuturulmas gereklidir. Bu gereklilik, blge halklarnn kendi isteklerine braklamaz. Gerektiinde g kullanlarak bu 'dzen' salanmaldr." Kemal Yavuz'a gre oluturulan senaryo budur. Ad yine "Bar iin Ortaklk" olacaktr. Yavuz'a gre, bata Avrupa Birlii'nin baat lkeleri Almanya ve Fransa'nn yansra, blge lkeleri de bu oluumun karsndadr. Yavuz,

138

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.157

56

NATO'nun Ortadou'da kullanlma projesinin blgede yarataca sorunlara deindii baka bir yazda konuyu yeni aday yeleri inceleyerek zmleme etmitir.
139

Buna gre, projenin iinde be Akdeniz lkesi vardr. rdn, kriz

blgesinin tam ortasndaki lkedir. srail, NATO emsiyesine alnacaktr. Msr'n ise, ABD'nin kadim dostu olduunu syleyen Yavuz, son zamanlarda taht kavgas yaanan rdn kralnn tahtna da zaten ABD tarafndan oturtulduunu sylemektedir. AB, Cezayir, Fas ve Tunus'u ABD' ye sunmutur. Bu durum, Bugn Trkiye AB'ye alrnrsa yarn Tunus ve Cezayir'i de alma zorunluluu domas zihniyetindeki s anlayn gstergesidir. Aslnda bu eksiklik, AB'nin Trkiye politikasnda belirsiz ve dengesiz genileme stratejisindeki eksiklikten kaynaklanmaktadr. ABD karsnda, Ortadou'da yaanmakta olan politik yenilgi, AB'de ABD'nin sahip olduu kurumsallam bir stratejinin bulunmadn gstermektedir. AB, bu gelimelerden sonra Akdeniz'in Avrupa'nn gelecei iin nemini daha iyi idrak edecektir. Yavuz'a gre, ABD, Akdeniz'e egemenliini, Yunanistan gibi Kuzey Akdeniz lkelerine spanya, talya ve duymadan

gereksinim

perinlemektedir. Ayrca bu yolla "Euro-Atlantik" balants, Akdeniz zerinden Ortadou'ya kadar uzatlacaktr. 140 Krfez krizinde Irak' destekleyen, 2 milyon nfuslu, yzde 30'u hala gebe olan, i karklklar bulunan ve komularyla geinemeyen, ok zengin demir ve bakr rezervleri olmasna karn kendini bile geindiremeyen, Afrika'nn Atlantik sahilindeki bir slam Cumhuriyeti olan Moritanya'nn, NATO'ya aday olmas da ilgin ve anlamldr.

139 140

K. Yavuz, Byk Ortadou, NATO ve Trkiye, www.aksam.com.tr, 25 ubat 2004. Yavuz, Byk Ortadou, NATO,

57

2.7.6. Ortadou'da Dnmn Zorluu Hasan Cemal, projeye baka bir perspektiften yaklamtr. Irak'ta iilerin kutsal gnnde patlayan bombalarn, Kerbela ve Badat'taki kanl intihar eylemleriyle, Ortadou'nun bir cinnet corafyas olduunu ortaya koyduunu, bu nedenle, masa banda yaplan projeleri gerekletirmenin zorluunu gndeme getirerek, Arap dnyasnda ve Byk Ortadou'da dzen deiiklii ile "terr"n kaynaklarn kurutmann, bar, gvenlik, istikrar ve demokrasinin temellerini atmaya "terr"den zarar grm Trkiye'nin scak bakmasnn normal karlanmas srmektedir.141 Byk Ortadou Projesi nin, imdilik btn aklyla ortada olmadn, Avrupa'da Fransa ve Almanya'nn ortak bir alma iinde konuyu ele aldn belirten Hasan Cemal, Arap dnyasnn proje hakknda tedirgin olduunu, Suudi Arabistan'la Msr'n birlikte yaptklar aklamayla projeye kar ktn sylemektedir.142 BOP'un ortaya atlmas ncesinde, "Irak'a Komu lkeler" Dileri Bakanlarnn Kuveyt toplants ile proje arasnda ilgin koutluklar vardr. Buna gre, AKP hkmetinin Dileri Bakan Gl'e gre, Araplar da Ortadou'da dnme inanmaktadr. Ancak harekete gememektedirler. Dr. Hsn Mahalli, szkonusu toplantda Dileri'nin "kiilikli" d politika sergilediinden sz etmektedir. 143 Kuveyt toplantsnda Trkiye'nin kiilikli bir politikayla blgeye arlk koymaya aday olduunu syleyen Mahalli'ye gre, Trkiye, Suriye, ran, S.Arabistan, Msr, rdn, Bahreyn, Irak ve Kuveyt'in katld toplantda grlerde ciddi farkllklar olumutur. Kuveyt, S.Arabistan, Bahreyn, rdn ve
141 142

gerektiini

ancak

dzen

deiikliinin

zor

olacan

ne

H. Cemal, Byk Ortadou, www.milliyet.com.tr, 03 Mart 2004. Cemal, Byk, 143 H. Mahalli, Kiilikli Olmak, www.yenisafak.com.tr, 16 ubat 2004.

58

Msrl bakanlar ileri doldurulamayan grler ifade etmilerdir. Mahalli, bunu "kiilii olmamak" eklinde ele almaktadr. Kuveytli bakan bir daha toplanmann gerekli olmadn savunmutur. Trkiye, yalnz Irak sorununa deil, ayn zamanda blgenin iinde bulunduu olumsuzluklara dikkat ekerek, bu sorunlara, birlikte zm aramann gerekliliini vurgulamtr. Sknty yakndan duyan ve ABD'nin hedefinde olan ran ve Suriye'nin yaklam da ayndr. Bu yaklamn, blge politikalarna ciddi yansmalar olacan syleyen Mahalli, "Byk Ortadou Projesi"nde Amerikallar iten ise Trkiye, ran ve Suriye eksenli bir alma yaplmasnn gerekli olduunu, Amerikan dostu olarak bilinen dier lkelerin ise blge demokrasisine ve geliimine hibir katks olamayacan ne srmektedir. Demokrasi, ortak anlayla ele alnmadnda, Ortadou'da olduu sylenen bu tr giriimler, yapay bir anlayla oyalanmak anlamna gelecek, zerinde anlay farkllklar nedeniyle birlik salanamayacak ve her aba, enerji kaybndan teye uzanmayacaktr. Bu, blgesel ve uluslararas olarak, geiken sorunlara ve denklemlere zm gelitirmenin olmazsa olmaz kouludur. Mahalli'ye gre, Kuveyt toplantsndaki yaklamlar, yakn tarihin aynasn oluturmaktadr. Kanmca toplantda, Mahalli'nin grd kiiliksizlik ar bir eletiridir. Baarszln arka plannda, Msr'n Arap Dnyas'na lider olma iddias, Trkiye'ye duyulan gvensizlik, 11 Eyll sonras gelimelerin ve Irak Harekat'nn Arap Dnyas'nda yaratt travmalar vardr. Gvensizlik, arka plandaki en nemli olgudur. 144 2.7.7. srail ve Duvar Meselesi Gvenlik duvar ilk kez srail Babakan Ariel aronun 21 ubat 2002 tarihinde Filistin ile srail arasnda gvenlii salamak iin tampon blge oluturma ynnde alnan kabine kararn kamuoyuna aklamasyla gndeme

144

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.162

59

gelmitir. Ardndan aron 3 Haziranda temel olarak Yeil Hatt takip edecei ne srlen 700 kilometrelik duvarn 110 kmlik ksmnn inasn onaylamtr. srail kabinesi 23 Haziranda bir oya kar 25 oyla yeni, gvenlik konseptini kabul etmitir. etapta ina edilmesi planlanan duvarn ilk etab olan kuzeyden gneye 110 kilometrelik ksm Temmuz 2003 sonunda tamamlanmtr. Kilometre bana maliyeti 1.6 milyar dolar olan duvar, 8 metre ykseklikte olup tamamlandnda, Berlin Duvarnn uzunluunun 10 katndan fazla ve yksekliinin 2 kat olacaktr. Her 200 metrede bir gzlem kulesi bulunan duvar, elektrikli tel rglerle, derin ve drt metre genilikte hendekler ile evrilidir. Duvarn yaknlarnda kaplanmtr. kimsenin dolamamas iin uzaktan kumandal silahlar yol bulunmaktadr. Kimi blgeler ayak izlerinin takip edilebilmesi amacyla kumlarla srail askerlerinin srekli devriye gezdikleri bir de bulunmaktadr. 145 2002 ylnda ald karar gerei srail Hkmeti, Haziran 2002'den beri Bat eria'da kendi deyimiyle bir gvenlik duvar ina etmeye devam etmektedir. Ycel Aker'e gre, toplumlar ve hatta lkeleri ayran duvarlarn yklmaya baland bir dnemde srail'in, kendisi ile Filistinliler arasna beton bariyer kurmasnn siyasal ve insani adan syledii apak ortadadr.
146

srail'in, BM

kararlarndaki hudutlarn dna taan, Filistin kylerini ikiye blen ve igali kalclatracak olan Bat eria'daki gvenlik duvar, uluslararas hukuktan sert eletiri almtr. BM'nin Uluslararas Adalet Divan, duvarn uluslararas yasalar ihlal ettiine, srail'in igalci g olarak hemen inaat kesmesi ve ina ettii blmleri ykmas gerektiine karar vermitir. 147 Tm uyar ve yaptrmlara ramen srail, Bat eriaya ikinci aamas ilkinden daha da derine giden duvar inaatna, binlerce Filistinliyi daha topraklarndan ve/veya yakn ky ve kasabalardaki nemli hizmetlerden
145

Ortadouda Yeni Utan Duvar, http://filistin.ihh.org.tr/insanhaklari/utancduvari/utancduvari.html, 11.01.2007 146 Y. Aker, srail Duvar Hukuka Uygun mu, www.zaman.com.tr, 19.02.2004. 147 srail Duvar Ykmal , http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=121728, 10.07.2004.

60

kopararak ve bu blgelerdeki Filistinlilerin hareket etme olanaklarn daha da kstlayarak devam etmektedir. srailli yetkililerin duvarn, olas Filistinli saldrganlarn intihar bombalamalar ya da dier saldrlar yapmak iin sraile girmesini engellemek amacyla ina edildii iddias blgede yaanan gerekle uyumamaktadr. Duvar, sraili Bat eriadan ayran Yeil Hat zerinde deil, daha ok Bat eriann kilometrelerce iindeki Filistin topraklarnda, Filistinlileri igal altndaki topraklarda yasad ina edilen srail yerleimlerinden uzak tutmak amacyla yaplmaktadr. 148 2.7.8. BOP erevesinde ABD ve slam lkeleri BOP'un hedeflerinin, gerekirse zorla dnmle salanmak istenmesi yanln zn oluturmaktadr. Gerekte dnm isel bir sre olmal ve dnm iin mutlaka zgn, hukuksal, evrensel ve bar yntemler kullanlmaldr. Bu temel yanl, ABD'nin blgeyi, demokrasi getirmek iin deil kresel karlarn elde etmek amacyla igal etmekte olduunun bata gelen gstergesidir. Konuyu slam jeopolitii yaklamyla ele alan Demir, daha scak bir zm iin yol gstermektedir. Demir'e gre: Kuzey Afrika'nn tamam ile Sudan blgesini, Afganistan ve Pakistan ile Asya'daki Trk Cumhuriyetlerini, Kafkaslar ve Krm', Kbrs ve Balkanlar kapsayan Byk Ortadou Corafyas, aslnda slam Jeopolitii olarak tanmlanabilir. Ortadou ise dini ve kltrel bir ereveye sahiptir. Ortadou bir dini kavram olarak kullanlrsa, hala atmalarn nedeni olmay srdrecektir. ABD ve Mslmanlar arasnda bir kpr kurulacaksa, Byk Ortadou'nun klasik Ortadou'dan hem corafi ve hem de mahiyet olarak ok farkl olmas gerekmektedir149

148

Uluslararas Af rgt Basn Aklamas, http://www.amnesty.org.tr/sindex.php3?sindex=ozdais0711200301, 07.12.2003. 149 M. F. Demir, Byk Ortadou Vizyonu, ABD ve slam Arasnda Bir Kpr Olabilir mi?, www.zaman.com.tr, 02 Mart 2004.

61

Bununla birlikte nce slam konusunda baz konular akla kavuturmak gerekmektedir. nk slam, Ortadou'da doan ancak btn insanla ait olan bir dinin addr. Yalnzca Araplarn dini deildir. slam'n ilk yllarnda Emevi Devleti zamannda, Kur'an dndaki dini kaynaklarn byk ksmna baskyla ok sayda Arap kltr esi kartrlmtr. Bu yaklama, Siyonist ve daha sonraki tarihsel srete Siyonizmle el birlii iinde yaplan Anglo Sakson kaynakl girdileri de eklemelidir. Bugn iin birok kktendinci dnceye yn veren ve Kur'ann dndaki ikincil referans kaynaklar olan bu unsurlar, alar iinde deien rollerle ve hep benzer stratejilerle slam'a zarar vermek, Mslmanlar geri brakmak zere kullanlmtr. 150 Demir, Mslmanlarn slam' anladklar ve yaadklar tarzlar alt gruba ayrmaktadr. Buna gre: 151 1. Birincisi, klasik Arap yaklamnn ve 'Selef Kltrnn' egemen Arap Yarmadas ve Kzldeniz evresindeki Afrika lkeleri, 2. kincisi, Anadolu-Semerkand Snni tarznn egemen olduu Trkiye, Balkanlar ve Asya devletleri, 3. ncs, birbirinden farkl ii gelenein yaand Irak, ran ve Gney Bat Asya topraklar, 4. Drdncs, Arap kltrnden etkilenen ve Sufi gelenein egemen olduu Kuzey Afrika lkeleri, 5. Beincisi, Budist kltrden etkilenen ama Suudi Arabistan tarafndan Selefiliin yaylmaya alld Gney Dou Asya lkeleri, 6. Altncs, diasporada yaayan Mslmanlarn bulunduu Bat devletleri. Yukarda aklanan alt tarz da alt gruplara ayrmak olanakldr. Bu nedenle BOP, tarz farkllklarn gznne almaldr. imdiki durumda slam ve ABD arasnda dorudan bir sava yoktur. Ancak slam adna ABD'ye kar dolayl bir sava yapanlar vardr. 11 Eyll saldrlarnn ardnda olanlar da slam adna
150 151

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.164 Demir, Byk Ortadou Vizyonu,

62

sava

verdiklerini

ne

srmektedirler

grndedir.

Irak'ta,

Filistin'de,

Afganistan'da ve zetle slam Dnyas'nda yaananlar gznne alndnda, bu arpk bir yaklam olmaktadr. Askeri igalin yaand Afganistan'da ve Irak'ta ortaya kan eylemsel diren, nemli boyutlardadr. slam Dnyasndaki post-modern hal seferinin, Bat tarihinde yaanan deneyimlere benzer ekilde edilgen bir reaksiyon yaratmasn bekleyen ABD, Mslmanlarn gl dinsel inanlarndan kaynaklanan kltrel zemini skalamaktadr. 2005 yl banda gndeme getirilen "Trkiye'deki Amerikan kartl", ABD'nin uzun zamandr Trkiye hakkndaki "gvenilir mttefik" grnmn tartmaya ayordu. Babakan Erdoan'n, ABD Bakan yardmcs Dick Cheney'e Felluce saldrs konusunda telefonla ikyetlerini bildirmesi bu yolda bir gelime olarak grlmt. TBMM nsan Haklar Komisyonu Bakan Mehmet Elkatm, ABD igalinin Irak halkna soykrma dntn syleyince ilikiler gerilmiti. Babakan Erdoan da srail'in Filistinlilere saldrlarna kar "devlet terrizmi" ifadesini kullanmt. 152 Uzun dnemde Trk-Amerikan ilikileri deiecek gibi gzkmemektedir. Trkiye iindeki ABD taraftarlar ve AB lobicileri, AB'ne giri srecini, gerek Kbrs ve gerekse de Gneydou'da binlerce ehit vermi Trk Milleti'nin hakl tepkilerinin nn kesmek iin kullanmaktadrlar. Bush dneminde yalnzca Trkiye'de deil bata Avrupa olmak zere tm dnyada Amerikan kartl artmtr. Avrupa'da Amerikan kartlnn gerekeleri olarak gsterilen savlar unlardr: 153

152 153

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.170 K. H. kten ABD'nin Yeni Ulusal Gvenlik Stratejisi: Kant'n Radikal bir Yorumu mu?", Tarafsz olmayan Sava Yeni Muhafazakr Komplo (?) ve Bush Doktrini, Kartaln Kanat Sesleri- ABD D Politikasnda Yeni Ynelimler ve Dnya, (Der) Toktam Ate, l.Bask, Ankara: Ocak 2004, s.187

63

Son dnemde ABD baz uluslararas kar gzeten antlamalardan kendi karlar gerei uzak durmaktadr. Bush dneminde, Anti Balistik Fze Antlamas ihlal edilmi ve Ulusal Fze Savunma Sisteminin inasna balanmtr. Ayrca, uzayn silahlandrlmasn engelleyen bir antlamaya kart olunmutur. Kapsaml Nkleer Test Yasa Antlamasn da ABD onaylamamtr. Antipersonel Kara Maynlarnn yasaklanmas konusunda da benzer bir tutum iinde olmutur. ABD, kresel snma konusunda duyarll hie saymaktadr. Birlemi Milletler Kresel Isnma Antlamas'n imzalamamaktadr. Karbondioksit kullanmnn azaltlmas konusundaki Kyoto Protokoln onaylamamtr. 1972 tarihli Biyolojik ve Toksin Silahlar Antlamasna yaplacak ek protokole kar kmtr. ABD, Birlemi Milletleri ilevsiz duruma drmekle sulanmaktadr. Bir ksm kart grlere gre, ABD, gerek uluslararas baz mekanizmalarn ilemesini ve gerekli kararlarn alnmasn nleyerek, gerekse de borlarn demeyerek BM'in altn oymu, onu iktidarsz bir kuruma dntrmtr. Irak konusunda ise BM'i uuruma itmitir." Trkiye'de ve dnyada Amerikan kartlnn ykseldii ne

srlmektedir. Oysa gerek farkldr. Bu Amerikan kartl deildir. imdiki ynetimin tutumu kartlk yaratmtr. Robert Pollock, Amerikan i evrelerinin grn yanstan The Wall Street Journal da 15 ubat 2005 de yaynlanan makalesinde, Trkiye'ye paranoyak sulamas yaplyordu.
154

En nemli yardm caland diyen

Pollock bir anlamda Amerikan ynetiminin grn yanstan makalesinde Trkiyede giderek ykselen Amerikan kartln ele alyordu. Ona gre ikinci snf bir lke olma tehlikesi ile kar karya olan Trkiye'nin AB yeliine destek, Ermeni Soykrmnn desteklenmemesi gibi Amerikan destekleri abuk unutuldu. Pollock'un yazsnda, Amerikan kartlnn bu derecede olmasnn nedenlerine deinilmiyordu. Gerekte bu tarz yaklamlar son dnemde giderek artmt. Daha nce Rumsfeld'in aklamalar, Amerikan dizilerinde "terrist"

154

TV-8, 17.02.2005.

64

olarak rol verilen Trk karakterleri, Pentagon'un nemli adam olan Douglas Feith'in Trkiye'deki Amerikan kartlnn yayld konusundaki aklamalar, ister istemez birilerinin durumdan yararlanarak bir kutuplama abasn sahneye srd konusunda kuku douruyordu. 155

155

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.172

65

NC BLM BYK ORTADOU PROJES N N UYGULANMA AAMASI 3.1. Blgesel Oyuncularn BOPa Baklar Bu blmde; Byk Ortadou Projesine kendi pencerelerinden bakan kresel ve blgesel oyuncularn eitli tepkileri incelenmektedir. Yeni yzyln banda, Birlemi Milletlerin tpk bir zamanlar Milletler Cemiyetinin yazgsna benzer bir yazgyla ba baa olduu grlmektedir. NATO, BMin stlenmesi gereken grevleri yklenme yolundadr. NATO, yeni tehdit alglamas olan terr ve K Sleri ele alarak, tekilatn yeniden yaplandrmaktadr. NATO, ABD'nin kresel perspektifini kabul etmi gzkse de NATO'nun Avrupal ortaklar arasnda gr ayrl bulunmaktadr. 3.1.1. Birlemi Milletler, nsan Haklar ve BOP 2003 yl iinde nsan Haklar zleme rgtnden Birlemi Milletlere gelen eletiri ok nemliydi. rgt, BM Gvenlik Konseyini, Terrizm'e kar verilen mcadelede insan haklarnn ihlal edilmesine sessiz kalmakla sulad. HRW (Human Rights Watch), Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin Terrizme Kar Mcadelede nsan Haklar hlallerine Yaklam balkl raporunda, Msrdan zbekistana, Malezyadan, Fas ve svee kadar ok geni bir corafyada, terrizme kar mcadele gayretleri srasnda lkelerin ciddi insan haklar ihlallerinde bulunduklarn kaydetmitir. 156 2003teki igal ncesinde Irakta olduu iddia edilen kitle imha silahlarn arayan ekibin bakan olan BM ba silah denetisi sveli diplomat Hans Blix, ABD'nin Irak' igal etmesinin tam bir baarszlk olduunu ve lkenin Saddam Hseyinin ynetimi altnda bulunduundan daha kt bir duruma srklendiini

156

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.228

66

syleyip, bir anlamda BOP politikalarnn iflas etmi olduunu itiraf etmitir. Blix:
157

"Irak tam bir fiyasko. Amerikallar ksa bir bela, kmasa baka bir

bela. karlarsa Irak'n i savaa srklenme riski var. Kalrlarsa ABD'nin Irak' istikrara kavuturma yetenei yok. Hi sava olmasayd Irak'n durumu bundan iyi olurdu" ynndeki szleri, Washington ynetiminin hatal politikalarn gzler nne sermitir. 3.1.2. NATO ve BOP Souk Savan bitiiyle birlikte, NATOnun varlna anlam kazandrma abas iine girildi, ngiltere, bizzat Demir Lady takma adl Babakan Thatcher, skoyada 7-8 Haziran 1990da gerekletirilen dorukta, yeni dmann slam Dnyas olacann iaretini vermiti. NATO eski genel sekreteri Willy Claes, komnizmin knden sonra en ciddi tehdidin slam Dnyas olduunu birok kez dile getirmiti. 11 Eyll olaynn ardndan ABD Bakan, G.W. Bush, bir Hal Seferi'nden sz ediyordu.158 11 Eyll de NATOnun yeterince hazrlkl olmad dmanca bir eylem gereklemiti. Terrizm bundan sonra yeni stratejilerin zeminindeki kavram olacakt. NATOnun yeni stratejisini inceleyen Cihangir Dumanlya gre, dnya siyasal sistemi yeni bir paradigma dzeyine geme abasnn yaratt kaotik bir dnem yaamaktadr. zlmesi gereken sorunlar ise, tek kutbun temsilcisi sper g ABD dahil herhangi bir lkenin yalnz bana zemeyecei kadar zor ve karmaktr. Ancak Dumanl'ya gre byk apl sava olasl artk ortadan kalkmtr. Bu yanltc ve asker gcn azaltma isteklerini harekete geiren aldatc bir varsaymdr. Bu varsaym, yalnzca ksa erim iin geerlidir. Zira Trkiye, NATOda ABDden sonra en byk askeri gce sahip bir mttefik olarak
157

159

sz edilen bu blgenin tam ortasnda, bar ve istikrara katkda

B. S. Dilek, BOP Irak'ta kyor, 06.11.2006, http://www.hakimiyetimilliye.org/index.php?news=155 158 Milli Gazete, 28 Haziran 2004. 159 Deien Dnya Dengeleri ve Trkiye'nin Jeostratejik nemi, Ankara, Genel Kurmay Basmevi, 1992, s.95-96.

67

bulunmak iin btn olanaklarn kullanan en nemli lkelerin banda yer almaktadr. Dolaysyla, askeri g asndan nitelikli olduu kadar niceliin de kukusuz nemi vardr. Gncel gvenlik belgelerinde artk bata "terrizm" olmak zere, K Slerin yaylmas, silah, insan ve uyuturucu kaakl, mikromilliyetilik, etnik atmalar, kktendincilik, rgtl sular, evre sorunlar ve kaynak paylamlar gibi sorunlar tehdit olarak ele alnmaktadr. Dumanl'ya gre, 1989'da Souk Sava'n sona ermesi ve 11 Eyll 2001 bu alglamay ekillendirmitir.
160

Souk

Savan sona ermesi, arlkl olarak Avrupa'nn, 11 Eyll terr saldrs ise, ABD'nin tehdit alglamalarn etkilemi ve bu durum gvenlik stratejilerine doal olarak yansmtr. ABD, Irak'ta, nleyici taarruz (preemptive strike) olarak tanmlanan "tehdit belirginlemeden nce harekete geme ve tehdidi yok etme" ve bunu gerekirse askeri g kullanarak tek bana icra etme stratejisini uygulamaya balamtr. NATO'nun deien ortama uyum gstermesi 1991'de Roma Zirvesi ile balayan srete ald kararlarla olanakl olmutur. Dumanlnn yapt gzel bir tespit vardr: stanbul Doruu, NATOnun kuruluundan bu yana 17. doruudur. imdiye dein gerekletirilen doruklara bakldnda, bunlarn altsnn Souk Sava dneminde yalnzca 15 yl iinde yaplmas deiimin hz ve boyutu hakknda fikir vermektedir. 1992 Roma zirvesinde ekillenen ve 1999 Washington Doruunda son ekline getirilen NATOnun yeni stratejik konseptinde ittifakn kurulu maksad olan, yelerinin kolektif gvenliini salama grevinde bir deiiklik olmad vurgulanmakta, gvenliin askeri boyutu yannda politik boyutuna arlk verilmekte, buna bal olarak istikrarn yaygnlatrlmas iin ittifakn hedeflerini paylaan fakat ye olmayan evre corafyalarda bulunan lkelerle yakn ibirlii ngrlmektedir. 161

160 161

C. Dumanl, NATO Zirvesi ve Trkiyeye Etkileri, Cumhuriyet Strateji, 19.07.2004, s.14. Dumanl, NATO Zirvesi, s.14.

68

23-25 Nisan 1999 NATO Washington Zirvesinde Yeni NATO Konsepti zorlu mzakerelerden sonra kabul edilmitir. Alnan kararlar ksaca yledir:162 1. NATO'nun, "Alan D" askeri harektlarda kullanlmas 2. NATO'nun, kitle imha silahlar, uluslararas terr, uyuturucu kaakl ve rk ayrm gibi sorunlarn zmnde kullanlmas 3. Askeri harekt ve sava kararlarnn BM kararlarna bal olmakszn NATO'da alnmas 4. NATO'da "okuluslu Birleik Grev Kuvvetleri" kurulmas, bu kuvvetlerin askeri harektlarda kullanlmas 5. NATO'ya kresel boyutlarda ekonomik, politik, demokratik ve stratejik grevler verilmesi. ABDnin 11 Eyll 2001 saldrlar sonucunda ynetime yakn dnce kurulular tarafndan daha sk dile getirmeye balanan Ilml slam Modeli teorik olarak ncelikle Graham Fuller, John Esposito ve John Voll gibi Beyaz Saraya yakn isimlerce gndeme getirilmi ve uygulamaya geirilmesi iin almalar balatlmtr. Graham Fuller, Foreign Affairs dergisinin Mart-Nisan 2002 tarihli saysna yazd Siyasal slamn Gelecei balkl makalede Trkiye'nin hangi zellikleri ekseninde baladn u szlerle ifade etmitir: 163 Trkiye kesinlikle bir model haline gelmektedir. nk Trk Demokrasisi kat devlet ideolojisini ykmakta ve gnlsz de olsa, lkenin gelimekte olan demokratik ruhunu, kamuoyunun nemli bir ksmn, gelenei yanstan slami Hareket ve partilerin douuna izin vermektedir. Bir gre gre, ABD ve srail karlar dorultusunda oluan BOP ve Yeni NATO, Ortadou'yu igale hazrlanmaktadr. ABD, NATO flamasyla
162

slam lkelerine bir model olmaya

J.Fischer, Byk OrtaDou Projesi ve Nato , 17 Haziran 2004, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=510 163 Fischer, Byk OrtaDou,

69

Trkiyenin bamszln ihlal edip; ncirlik bata olmak zere, Gneydou Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz ve Trakyada denetim d alanlar oluturmak, havaalanlarn ve boazlar kapatmak istemektedir. Dileri bakanl szcs Namk Tan, "Basnda yer alan szkonusu taslak ile ilgili grmeler, Genelkurmay Bakanl ile ABD Savunma ve birlii ofisi arasnda yaplmtr" eklinde aklama yapyordu. ABD, Trabzonda iki liman ve Samsunda bir limanda s kurmak istemektedir. Ayrca tatbikat ad altnda Konya Karapnar Blgesi'ni de kullanmak istemektedir. Trkiye istee resmi olarak olumlu yant vermemitir. 164 NATO Genel Sekreteri Jaap De Hoop Scheffer Nisan 2004te Trkiyeye yapt ziyarette Byk Ortadou iin ibirlii yaplmas gerektiini aka vurgulamtr. Trkiyenin, laik ve demokratik bir lke olarak uluslararas cemiyetin bu konudaki abalarnda nemli bir rol oynayacana dikkat eken Scheffer, stanbulun NATO zirvesi iin anlaml olduunu belitmi ve stanbul nasl 2 ktay birletiriyorsa, NATO da ayn ekilde Kuzey Amerika ve Avrupa ktalarn birletiriyor grlerini dile getirmitir. Bu szleriyle ABye de arda bulunan Scheffer, terrizm, kitle imha silahlar, blgesel savalar gibi deiik ve belirsiz tehditlerin her lke iin sz konusu olduuna dikkat ekmitir. Fakat 2003 Irak Sava ve sonrasnda ABD ve AB arasnda ciddi gr ayrlklar ortaya kt ve bu durum Euro-Atlantik krlmas olarak da adlandrlmaya baland. 165 Rusya Federasyonunun NATO'nun nemli bir mesaj olarak gndemdeki stanbul Doruuna katlmamas yerini almt. nk Rusya

Federasyonunun uzun erimli ve stratejik karlar asndan NATO ya dalmal ya da Avrupallatrlmaldr. 166

164 165

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, 243 . Bal, A. Selamolu, Byk Ortadou Projesi: ABD, AB, Trkiye ve Blge, Demokrasi Platformu, Yl:.1, Say:1, s.13-14 166 A. Velichkin Rus Basnn Gz ile NATO, NATO Dergisi, Mart 1995, s.1-22.

70

3.1.3. ABD - AB Zirvesi ve BOP rlanda'da dzenlenen ABD-AB zirvesinde, AB, ABD'nin Ortadou giriimine destek kt. ABD-AB ortak bildirisinde, Byk Ortadou ve Akdeniz'de, bar, ilerleme ve reformlara destek verildi. ABD'nin Georgia eyaletinde, G-8 Zirvesi'nde balatlan srele, Avrupa Konseyi'nin 18 Haziran 2004'te kabul ettii, Akdeniz ve Ortadou ile AB Stratejik Ortakl projelerine verilecek destek iin aklama yapld. Arap Birlii'nin 23 Mays'ta, demokrasi iin kararllkla salam bir temel kurma aklamas referans alnd. ABD ve AB'nin blgede bar, ilerleme ve reform istedii belirtildi. Reformlarn baars iin, reform isteinin, bu lkelerin iinden gelmesi gerektiine iaret edilerek, reformlarn dardan zorlanmayaca vurguland. Reform yapmaya istekli kurum ve kurulularla ibirlii arsnn yapld aklamada, her lkenin sahip olduu farkllklara saygl olunmas gerektii belirtildi. Her lkenin, kendi hzndaki deiimine sayg gsterilmesi gerektii belirtildi. olduu yinelendi.167 Byk bir askeri altyapya sahip olmayan AB'nin Trkiye'nin gl nsan asaleti, zgrl, demokrasi, hukuk kurallar, ekonomik frsat ve sosyal adaletin evrensel deerler

ordusuna ihtiyac vardr. Bu nedenle de Byk Orta Dou Projesi'nin ortaya kmas Trkiye'nin ksa zamanda AB'ye kabul edileceine ilikin olarak bir gven ortam yaratmtr. Aksi halde, projenin hayata geirilmesinde yenilenmi NATO modelinden istifade etmeye alan ABD'ye Trkiye'nin destek vermesi AB'yi iinden klmaz bir konuma drebilir. nmzdeki 10 yl ierisinde Trkiye Avrupa ve dnya pazarlarna ulatrlacak olan en byk petrol ve doalgaz hatlarnn zerinden getii transit bir aa dnecektir. Bu nedenle de, hlihazrda, AB'nin Trkiye'ye ihtiyac vardr. 168

167 168

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, 253 D Basnda Trkiye AB likileri, 11.03.2004, http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/Avrupabirligi/2004/03/11x03x04.htm

71

3.1.4. srail Faktr ve BOP Ylmaz Tezkan, Israel Shahakn, 1980lerde srail iin Bir Strateji balkl makalesine kitabnda yer vermektedir. Bu makale, Siyonist rejimlerin btn Arap devletlerinin kk devletlere ayrtrlp paralanmas amacna ynelik ayrntl plann aklamaktadr.169 Makaleye gre; Btn Arap devletlerinin kk paralara blnp paralanmas fikri, srail stratejik dncesinde yinelenip durulur. rnein, 6 ubat 1982 tarihli Haaretz Gazetesinin, alannda en bilgili olan askeri konular muhabiri Zeev Schiff, Irak'ta srail'in karlarna en uygun zmn Irakn ii Arap, Snni Arap ve Krt devletlerine blnp dalmas olduunu yazmaktayd. Bugn, Shahak'n dnceleri ile ABD'deki neoconlarn fikirleri arasndaki gl bir irtibat olduu aka grlmektedir. 170 srail'in Ortadou'daki hedeflerini gerekletirmek iin verdii savan, terrizme kar ve gvenlik amacyla olduu aklanmtr. Bunda gerek pay vardr. Ancak, imdiki srail Hkmeti'nin gvenlik anlay, bara giden yolu tkamaktadr. Dnya uluslarna kar nemli bir tehdit olan "terr"e kar verilen savata ilk yaplacak i nce "terr"n uluslararas hukukun unsuru durumuna getirilerek tanmnn yaplmasdr. Bu yaamsal nemdedir. Daha tanm zerinde bile anlaamayan iki byk g AB ve ABD, Bat'y bir btn durumunda temsil etmektedir. Zbigniew Brezinski, Huntington gibi post-modern gvenlik stratejisi kurgulayclarnn korkulu ryas olan, ABD ile AB'nin arasnn almas daha baka bir deyile, Batdaki eski atlan yeniden ortaya kmas gerek olmaktadr. Brezinski, Tarihin bize rettiine gre, bir sper g kendince hakl ve dnya iin uygun bir mesaj yayamazsa, bu durumu uzun bir sre

169 170

Ylmaz Tezkan, Bir Baka Adan srail, Ankara, lke Kitaplar, Ekim 2004, s.91 Tezkan, Bir Baka Adan, s.91

72

koruyamaz. Roma, Fransa ve Byk Britanya deneyleri bunu kantlamtr. demektedir. 171 ABD'de Evanjelikleri iktidara tamay baaran, kurumsal ve ekonomik yapy kontrol altna almay baaran, daha sonra zincir rgtlenmelerle, Mslman ve Trk Dnyas dahil tm dnyada zenginleri, siyaset, sanat ve bilim evrelerini elde eden, ulusal iktidarlar karlar dorultusunda ynlendirmeyi baaranlarn, srail Devleti'nin mega projesine giden yolda ve yeni yzyln hemen banda, binlerce yllk hedeflerine greceli olarak ok yaklatklar sylenebilir. Hedefleri belli olmayan ve ksr dnglere saplanan ou lke ile karlatrldnda bu baarl durumun arkasnda kuvvetli bir arkaplann varl sezilmektedir.172 Ayrca srail'de ve srail dnda yaayan ve Filistin meselesindeki tutum dahil, srail devletinin izledii devlet politikasn onaylamayan ok sayda saduyulu Yahudi de vardr. Ne var ki bunlar imdilik radikaller kadar etkin deildir. Ne zaman etkin olacaklar da kestirilememektedir. brahim Karagl'e gre, 1996'larda Ortadou'yu yeniden kurmak iin gelitirilen Trkiye- srail-rdn ekseni artk eski etkisini yitirmektedir. gre, Anglo-Amerikan- srail Cephesi'nin Ortadou'daki
173

Buna gre

karlarna

ekillendirilen bu eksen; ran, Irak ve Suriye'yi istikrarszlatrmay, srail'in gvenliini salama almay, blgedeki ABD- srail kartlyla mcadele etmeyi amalamaktadr. Trkiye AB'ne yaklatka ABD- ngiliz- srail politikalarna bamll azalmaktadr. nmzdeki dnemde, Trkiye'nin Ortadou politikasnda AB etkisinin artmas beklenmektedir. Irak'n paralanma sreci, Basra Krfezi ile Dou Akdeniz arasndaki hattn igal edilmesine ynelik ABD- srail planlar,
Z. Brezinski, Kontrolden km Dnya-Yirmibirinci Yzyln Arifesinde Dnya apnda Karmaa, (ev) Haluk Menemenciolu, Trkiye Bankas Kltr Yaynlan, ubat 1996, s.89. 172 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.259 173 . Karagl, Yeni afak, 27.05.2004.
171

73

Irak'n Kuzeyi'ndeki srail varl, Dicle-Frat'n gelecei, ayn cephenin Trkiye topraklar zerinde Irak'n Kuzeyinden skenderun Krfezi'ne uzanacak bir kuak oluturulmas ve Irak'n Kuzeyi'nin Dou Akdeniz'e balanmas almalar, bylece Musul-Kerkk petrolleri iin gvenli hat oluturma planlar Karagl'e gre Trkiye'yi rktmektedir. Son dnemde, Arap dnyas ile yaanan skntlarda, Trkiye'nin yannda olan, ABD'nin de katlmyla ortak tatbikatlar dzenleyen, PKK elebasnn yakalanmasnda kritik dzeyde destek verdii ne srlen srail ile ibirliinin ayrntlar hibir zaman aklanmamtr. Ancak bunun derin bir iliki olduu ne srlmektedir. Temmuz 2004 ortasnda srail kdemli Babakan yardmcs ve ayn zamanda da Ticaret, Sanayi ve letiim Bakan Ehud Olmert, aron tarafndan Trkiyeye gnderilmitir. Olmertin Irakn Kuzeyinde srail ile ilgili ne srlenler konusunda, kuvvetli bir tonda, "Eer en kk bir kant varsa, Trkiye bekletmeden ortaya koymal, eer yoksa srail ile ilikiler gl bir ekilde srdrlmelidir", eklindeki aklamas politik adan gven verici grnyordu. " slam Dnyas'yla olduu gibi, srail ile de iyi ilikilere sahip olmann Trkiye'nin karna olduunu unutmamalyz" eklinde aklama yaplyordu. srail Babakan yardmcsna gre, Ortadou sorununun zmnde imdilik nc taraflarn yapabilecei bir ey yoktu. Sonu olarak Olmert, Babakanla olmasa da Cumhurbakan ve kilit bakanlarla grme olana bularak ayrlyordu. 174 Aslnda srail'in askeri gc demek, ABD'nin ve Avrupal ortaklarnn asker gc demektir. Emperyalist destek ekildiinde srail'i hizaya getirmek sanldndan ok daha kolaydr. srail'in ne yapyorsa ABD bata olmak zere dier emperyalist glerin gizli-ak zendirmesi ve desteiyle yapmaktadr. Nitekim Filistin ve Lbnan'a ynelik son saldrda ABD ve AB'nin yaklam

174

H. elik, Gncel, Posta, 17 Temmuz 2004, s.14.

74

sylediklerimizi "srekli sava

dorulamaktadr. durumu"

Bata

ABD

olmak

zere

kolektif da

emperyalizmin siyonist rejime verdii destek ve onun sonucu ortaya kan blgedeki gerici rejimlerin "iktidarn" kalclatrmaktadr. 175 brahim Karagl'e gre: "Irak'ta egemenliin devrinden sonra Trkiye, ran ve srail arasnda mthi bir nfuz mcadelesi yaanmaktadr. Ayrca, srail'in Arap olmayan bir blge devleti kurarak bu devlet zerinden hareket alann geniletmeye ynelik stratejisinin, Trkiye ve ran', aralarndaki rekabeti bir kenara brakp bu yeni ve ortak tehdide kar yaknlamaya ittii gzlenmektedir."
176

srail'in, Krt kart zerine oynayarak Trkiye, ran ve

Suriye'yi istikrarszlatrma stratejisini semesi ve Trkiye ile ortakln tehlikeye atma pahasna bu yola girmesi Karagl'e gre artk hesaplarda kkl deiiklikler olduunu gstermektedir. Bir iddiaya gre, yllarca, maddi ve manevi bunu destekledii bilinen srail, Krt kartn, 1934'l yllarda daha srail kurulmadan nce oynamaya balamtr. 1958'de byk bir adm atan srail, Krtlerin Badat hkmetine kar mcadelelerini canlandrmak amacyla, ran'daki ah rejimi ile ibirlii iinde yava yava onlar silahlandrp eitmeye balamtr. 1963'te yaplan yardmn boyutlar genilemitir. Tahran, bir zamanlar sraillilerle Krt politikaclar srailli askeri arasnda yaplan grmeler iin karargh olmutur. 1965'te,

eitmenler dalarda Krt militanlar iin ilk kez kurs dzenlemitir. ddiaya gre, srail Krtlere ayda 50 bin dolar vermitir. Molla Mustafa Barzani, 1967 ve 1973'te iki kez srail'i ziyaret etmitir. 1975'te ran, Irak'la arasn dzeltince, srail'in Krtlere yapt her trl yardm kesilmitir. Bu, Krt isyannn sonu demek olmutur. nk srail yardmnn tm ran zerinden yaplmaktadr. Ancak, bundan sonra da, MOSSAD tarafndan terk edilmi olsalar bile Krtler

175 F. Bakaya, Siyonist srail'e Dair Gerei Sylemek, 29. Temmuz 2006, http://www.bianet.org/2006/07/28/82938.htm 176 . Karagl, Yeni afak, 8 Temmuz 2004.

75

srail'le snrl ibirliini srdrmtr. Krfez Savanda srail-Krt ilikileri yeniden canlanmtr. 177 ABD ile birlikte ran ve srail, 1961-1975 arasnda Irak'taki Krt

hareketine destek vermitir. Krt ayrlk hareketinin blgede Arap ulusalclna kar kullanld anlalmakla birlikte bunu birok Arap lkesi tam olarak kavrayamamtr. Bu arada Cemal Abdlnasr dneminde Msr, Irak ve Suriye'yi kendi tarafna ekmeyi baarmtr. Nasr zamannda, Arap ulusalcl nemli lde gelimekle kalmam, dier sper g olan SSCB'nin de blgeye nfuz etmesini kolaylatrmtr. Bylece, blgede iki blok kar karya gelmitir. Bu Souk Sava'n iinde yeni bir kapma srecidir. 178 srail, 1958 ylnda Kral Faysal' deviren ve Irak'ta iktidar ele geiren General Abdlkerim Kasm'n nclndeki akm, srail'in blgedeki karlarn tehdit etmitir. Irak, Badat Pakt'ndan ekilmi ve Moskova'nn gdmne girmitir. Bu dnemden sonra srail'in, blgedeki istikrarszln srmesi iin Krt kartna yeniden bavurduu ne srlmektedir. Buna gre; Irak'n paralanarak kuzeyinde bir devlet kurulmas iin Birinci Dnya Sava'nda izilen suni snrlar kullanmann karma hizmet edeceini bilen srail, bu blgede giderek artan ekilde, eylemlerini younlatrmtr. srail, bir taraftan Krt kartna oynarken, te yandan da mttefik araylarn, blgedeki yaylmac siyasetinin uzants olarak srdrmtr. 179 Temmuz 2004 iinde, bizzat srail Babakan aron'un azndan yaplan bir aklama, Franszlar iin adeta ok etkisi yaratmtr. aron, Fransada anti semitizmin trmana getiini sylyor bu nedenle Fransa'da yaayan Yahudilerin anayurtlarna dnmeleri gerektii" eklinde bir ar yapyordu. Bu g arsndan 10 gn sonra, 200 Fransz Yahudinin yerlemek zere sraile gittii haberleri basnda yer alyordu. G arsna sert tepki veren Fransa ise
177 178

E. Gven, Radikal, 25.06.2004. srail Trkiye likileri ve Kuzey Irakn Durumu , Cumhuriyet Strateji, Ekim, Yl:l Say:2,12.07.2004. 179 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.273

76

arondan kabul edilemez szleriyle ilgili aklama istiyor, srail Babakannn olas bir Paris ziyaretinin honutlukla karlanmayacan belirtiyordu. 180 3.1.5. Kuzey Irakta Krt Hareketi ve BOP Ortadou enerji asndan stratejik bir blgedir. ABD, Souk Sava ncesi stratejisini, enerji kaynaklarnn kontrol zerine kurarken, sonraki dnemde stratejisini, "anlan zenginliklere dorudan el koymak" ynnde yrtmeye balamtr. Bu nedenle, Ortadou'ya ilgisi daha da younlamtr. Irak'n Kuzeyi'ndeki Krt Hareketinin desteklenmesi, bu resmin iinde grlmelidir. lk Krfez Harekt sonrasnda blgede bir Krt ayaklanmas balatlmt. 1991'in Mart'nda Saddam'n Ordusu tarafndan acmaszca bastrlan bu ayaklanma sonucunda, binlerce pemerge Trkiye'ye snd. Ayrca, 3 binin zerinde pemergenin Saddam'n zulmnden korunmak iin ABD'ye gtrld ne srld. Bunlarn, kinci Krfez Harektndan sonra birer profesyonel asker ve ynetici olarak yetitirilmi ekilde blgeye getirildii ve Irak'n Kuzeyi'ne yerletirildii sylenmekteydi. Dr. Hicran Kazanc pemergelerin Trkiye'ye snma olayn yle zetlemektedir: 181 Krt ayaklanmasndan sonra, Krdistan Demokratik Partisi (KDF)'nin st dzey yneticilerinden, Muhsin Dizai ve Krdistan Yurtseverler Birlii (KYB) lideri Celal Talabani, Ankara'ya gelmi ve bata Dileri Bakanl Mstear Tugay zeri olmak zere yksek seviyedeki drt Trk brokratla grmt. Cumhurbakan Turgut zal, bu grmeyi 11 Mart 1991'de Moskova ziyaretinde aklamt. Bu grme sonras zal, Irak'n Kuzeyinde Krtler iin bir gvenlik blgesinin oluturulmas nerisinde bulunmutu. Souk Sava sonras uluslararas sistem deimiti. Kuveyt'in igali ile balayan srete ABD Krfez Harektn dzenleyerek, yeni dnya dzeni iin bir
180 181

Dnya, Milli Gazete, 30.07.2004, s.8 H. Kazanc ABD'nin Ortadou Politikasndaki Ara: Krt Hareketi, Cumhuriyet Strateji, 19 Temmuz 2004, s.12.

77

gvde gsterisi yapm ve dnyadaki potansiyel rakiplerine mesaj vermiti. Ancak bir koyup alma stratejisi ile mdahil olmay neren rahmetli Cumhurbakan Turgut zal'n bu konudaki ngrs gerek olmamt. Trkiye bata ABD'ye gereken destei verdii halde uygulamada zarar etmiti. Bir nevi basite kandrlmt. Bu bamsz devlet olmaya ve uluslararas konuma zarar vermiti. Ancak bu deneyim, ikinci harektta bu kez ABD'ye gvensizlik olarak yansm ve Trkiye daha gereki bir duru sergilemeyi baarmt. Artk, kritik dnemece girilmi olup Trkiye'de kresel uluslararas glerin endie duyduklar olay gereklemektedir. Cartern gvenlik danman Zbigniew Brezinski'nin de syledii gibi, bilinlenme sreci gelimeye balamtr. Bat kltrnn douya kar yaklamn eletiren Brezinski, Bat kltrndeki ruhsal boluun karlkl anlaya engel olduunu sylemektedir.182 Ortadou ve dnya giderek daha fazla uyanmaktadr. Bilinmelidir ki, eer bar isteniyorsa, artk uluslararas karlara ve gerektiinde yalana dayanan politikalar, yerini ak ve drst yeni ibirlii yntemlerine brakmak zorundadr. Emperyalistlerin karlar her zaman Krt Milliyetiliinin nnde olmu ve emperyalist gdm ise hep srmtr. Bundan sonra da byle srecek gibi gzkmektedir. Dr. Kazanc, Talabani'nin de gvenilirliini sorgulamaktadr. Kazanc'ya gre, aadaki olaylara dikkat etmek gerekmektedir: 183 1. 1975 ylnda, Barzani, Saddam tarafndan yenilgiye uratldnda, Saddam Hseyinin demir yumruunu selamlarm diye aklama yapan, 2. 1970li yllara kadar Sovyet yanls giren, 3. 1975 ylnda bir anda Mao hayran olan, 4. 1975ten sonra, Latin Amerikan gerillaclnn savunmasn yapan, 5. 1990 ylnda ise, Yeni Dnya Dzeninin destekisi olan, 6. 1992 ylnda Iraktaki Krt ayaklanmasn acmaszca bastran Saddamla el skp onu pen, 7. 1992 ylnda Trkiyeden PKKya kar yardm isteyen,
182 183

Brezinski, Kontrolden km Dnya, Kazanc, ABD'nin Ortadou Politikasndaki, s.13.

78

8. Daha sonra PKK ile Trkiye'ye kar ibirlii yapan Talabani idi. Bugn ABD desteiyle igal altndaki Irakn geici Cumhurbakan olan Talabani, 23 Haziran 2004 tarihinde yine Trkiyedeydi. Babakan Erdoan tarafndan kabul edilen Talabani, Kerkk iin birlemi bir yap ile Trkmen, Krt ve Araplarn oybirliiyle temsil edilecei bir yap dnldn sylerken, Kerkkn kapsnda 20 bin Krt mltecinin kente girmek zere olduu bilinmektedir. 2004 Austos banda ABD Savunma Bakanlnn eski yetkilisi ve Irak uzaman olan Michael Rubin PKK terr rgtnn Irak'n Kuzeyi'nde uyuturucu kaakl yaptn, evleri, tarlalar igal ettiini, hara topladn, kendisine kar kanlar ldrdn ve blgede sabotajlar dzenlediini ifade etmitir. Rubin, bu durumun Washington'un gvenilirliini sarst grndedir. 184 Trkiye, Irak'n Kuzeyi'nde bir Krt Devleti'nin kurulmasna kar durmaktadr. 11 yl nce, Uur Mumcu, Mossad ve Barzani ilikisi konusunda yazmt. lmnden ksa bir sre nce srail bykeliliine arlarak sert uyarlar ald ne srlen Mumcu, 7 Ocak 1993teki yazsn, Londra ve Sydneyde yaynlanan Israel's Secret Wars-A History of Intelligence Services adl kitaba dayandrmt. ddiaya gre: 1972de, IDKP nderi Molla Mustafa Barzani'nin, Irak rejimine kar ayaklanmasn, ABD, srail ve ran destekliyordu. Barzani ve ABD ilikileri, bizzat ABD Dileri bakan Henry Kissinger tarafndan yrtlmekteydi. MOSSAD-Barzani arasndaki ilikiler, Nimrodi, araclyla gerekletirilmiti. srail'in Tahran'daki askeri ataesi olan ve MOSSAD ajan olduu sylenen Yaakov Nimrodinin, Sovyet silahlarnn Barzani'nin eline gemesinde rol slendiini belirten kitabna gre, ah ve Nixon grmesinden sonra, CIA tarafndan, Krdistan Demokratik Partisi'ne yl iinde 3 milyon dolar gnderilmiti. ah, Irak'la 1975'te aniden Cezayir Anlamasn imzalaynca Krtler ortada kalmt. Molla Barzani, ABD'ye

184

D Haberler, Milli Gazete, 07.08.2004.

79

katnda ise, Kissinger yzne bile bakmamt. 2000 ylnda Trk askerleri, srail ile ABD, ibirlii yapan Barzani-Talabani ikilisinin burnunu srtmek iin, Habur Snr Kapsn kapatt. Onlar yllk 200 milyon dolar gibi bir gelirden yoksun brakt. Bunun ardndan srail ve ABD tarafndan, Barzani'ye bal 30 bin Talabani'ye bal 25 bin pemergenin 100 ila 500 dolar aras maaa baland ve dzenli ordu eitimlerinin taraflarca yapld ne srld. Bundan sonra, Trkiye'nin Krtler zerinde kurduu egemenlik ortadan kalkt. Kontrol, artk ABD ve srail'e gemiti. 185 Dr. Hicran Kazanc'ya gre; 2992 ylnn Temmuz aynda, Irak'n kuzeyinde, gvenlik blgesi oluturulmutu. Irak Krtlerine byk destek salayan srail'in ve ABD'de bulunan Yahudi lobilerinin, blgedeki Trkmen varlndan tedirgin olduu anlalmaktayd. 186 srail'in, Saddam sonras Krtlere yapm olduu yardmlarn niteliinde ve niceliinde byk artlar olduunu syleyen Kazanc, ABD'deki YahudiKrt Dostluk Lobisinin, Kerkk ve Musul'un Krt Federe Devleti oluumu iinde yer almasndan yana olduunu sylemektedir. Buna gre, srail gibi Avrupa da Trkmenlere zerklik verilmesinden yana deildir. Krtlerin, ABD tarafndan kullanlmalar son dnemde ortaya kan yeni bir konu deildir. 1992 ylnda, ABD korumasnda, Irak'n Kuzeyi'nde seimlerden sonra kurulan szde Krt Parlamentosu, 4 Ekim 1992 ylnda yaynlad tek tarafl bildiriyle, Krt Federe Devletinin kurulduunu resmen aklamt. Kazanc'ya gre srail, zengin petrol yataklarna sahip Kerkk ve Musul'u kontrol altna almann yansra, Trkmenleri Krt Kimlii iinde eritmeyi hedeflemektedir. Trkiye, Irak'n blnmesini nleyecek politikalar peindedir.
185 186

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.284 H. Kazanc, srail Trkiye likileri ve Irak'n Kuzeyi'nin Durumu, Cumhuriyet Strateji, 12 Temmuz 2004, s.6-7

80

Bu da, Irak bata olmak zere, dier blge devletleri tarafndan honutlukla karlanmaktadr. Trkiye'nin Irak'n Kuzeyi Politikas'nn asln kendi ulusal gvenliiyle birlikte Irak'n Kuzeyi'ndeki Trkmenlerin de gvenliini salamak oluturmaktadr. 187 3.1.6. G-8 ve BOP ABD Beyaz Saray Szcs Scott McClellan, 26 Mays'ta yapt bir aklamada, ABD Bakan George W. Bush'un Trkiye Babakan Recep Tayyip Erdoan' G-8'ler zirvesine ve ABD'nin ortaya att Byk Ortadou Projesi'nin ele alnmasna katlmaya davet ettiini syledi. Szc, Bakan Bush'un zirvede, Ortadou ve Kuzey Afrika blgelerindeki siyasi, ekonomik ve sosyal reformlarn ele alnmasn istediini ve Trkiye'nin bu abalara katkda bulunmasn beklediini kaydetti. Szc ayrca, Trkiye'nin Ortadou ve Kuzey Afrika blgelerindeki nemli reformlarn, zellikle demokratik reformlara katlmasnn, G-8'ler ile AB lkeleri arasnda, Trkiye ile de blge ortaklar arasndaki ibirliini ilerleteceine iaret etti.188 Haziran 2004 de G-8 toplants yapld. ABD'de dzenlenen toplantda bu kez ana konu, Byk Ortadou Projesi olmutur. 189 Doruk, ABD Bakanl tarafndan tarihi olarak ilan edilirken, Ortadou ve Kuzey Afrika lkeleri iin Ortaklk giriimiyle blge lkelerine, zgrlk, demokrasi ve gnen gtrlecei ne srld. Bu kapsamda oluturulan Demokrasi iin Yardm Diyalogu mekanizmasna; Trkiye, Yemen ve talya e bakan seildi. Yemen'le ayn safta arlanan Trkiye'nin Dileri Bakanna gre, doruun hedefleri Trkiye'nin hedefleri ile rtmekteydi.

187 188

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.285 Bush, Trkiye'yi G-8'ler Zirvesine Davet Etti, China Radio International, 27 Mays 2004. http://tr.chinabroadcast.cn 189 Milli Gazete, 11 Haziran 2004.

81

Trkiye'de daha ziyade "Geniletilmi Ortadou Projesi" (Greater Mideast Plan) yerine "Byk Ortadou Projesi" diye adlandrlan projenin, G-8 Zirvesi'nden sonra adnn "Genilemi Ortadou ve Kuzey Afrika Projesi" olarak deitiini grmekteyiz. Ancak bu ad uzun olduundan olsa gerek, "Byk Ortadou Projesi" olarak adlandrlmaya devam edilmektedir. Projeye "Byk Ortadou" (Greater Mideast) deil de "Genilemi Ortadou ve Afrika" (Broader Middle East and Africa) ad verilmesinde Fransa'nn srar ettii ne srlmektedir.
190

Uluslararas likiler Uzman Yrd. Do. Dr. Bekir Gnay, ABD'nin Ortadou'da kontroll demokrasiler oluturma peinde olduu grndeydi. brahim Karagl, doruun ABD iin bir fiyasko olduunu sylyordu. Irak harekatnda ABD'nin yannda yer alan ABD, ngiltere, talya ve Japonya ile kar gurupta yer alan Almanya, Fransa, Rusya ve Kanada'nn kar karya geldii G-8 doruunun konusu olan Byk Ortadou Projesi iin dorukta Trkiye ve Yemene nerilen rol ve yaplan baz planlamalarn dnda, Irak, NATO'nun gelecei ve BOP konusunda anlama salanamamtr. 191 G-8 doruunda; Trkiye'nin, Almanya, Fransa, Rusya ve slam

Dnyas'nn sylemleri Proje srail-Filistin sorunu zlmeden uygulanamaz eklindeki gr egemen gr olmutur. Bu grup, NATO'nun yalnzca bir gvenlik birlii olarak byle bir projeye nclk edemeyeceine ve reformlarn dardan dayatlamayacan savunmulardr. G-8 Zirvesi'nde Byk Ortadou Projesi ile ilgili, konunun ele alnd belirtilmektedir. Bunlar: 1. Byk Ortadou Projesi'ne Avrupa'nn da destek verdii ve projenin sadece Amerika'nn projesi gibi alglanmasnn yanl olaca. 2. Filistin- srail sorunun zlmesi iin gerekli giriimlerin balatlmas. 3. Demokrasinin dardan dayatma ile empoze edilemeyecei.
190 191

Erdoan'n BOP Pazarl, Sabah, 08.06.2004. Milli Gazete, 11.06.2004.

82

3.2. BOPun Sahneye Konmas ve lkelerde Dnm ABD'nin, "Byk Ortadou Projesi" kapsamnda resmen aklad "Byk Ortadou'da Dnm" 11 Eyll'den sonra sahneye konmutu. 11 Eyll 2001'in uzants olarak, Asya'nn stratejik blgesi Afganistan igal edilmitir. galin sonrasnda Ortadou'nun kalbine yerlemek zere, Irak harekt icra edilmitir. Her iki harekt sonulan itibariyle ilk aamada baarl olmu ve balang hedeflerine ulam gzkse de imdiki durum olduka farkldr. 3.2.1. Irak ABD, Irak'a girmeden nce, televizyonlardan youn bir ekilde propaganda edilen "Kitle mha Silahlar (Weapons of Mass Destruction)", Bush'un aznda neredeyse her gn kullanlan bir laft. Artk insanlar bkm ve bu silahlarn her an kullanlaca gibi bir korkuya sahip olmulard. Colin Powell, 2003'n 3 ubat'nda The Wall Streeet Jornal'da yaynlanan makalesinde;
192

Eer, Irak' kitle imha silahlarndan arndrmann tek yolu savasa savatan kanmayacaz! diyordu. Powell, Irak Harekat ncesi, Birlemi Milletler'de yapt uzaydan ekilen ve nkleer kurumlarn yerlerini gsteren resimli aklamasnda Irak' uyaryor ve tm dnyay bilgilendiriyordu. Daha sonra bu silahlarn aslnda var olmad kantlanmtr. ABD, Birinci Krfez Harektndan farkl olarak ve kamuoyu desteini kontrol ederek en az kaypla kinci Krfez Harekat'n gerekletirdi. Yaplan savata eskiden olduu gibi yeni ve eski teknoloji silahlarn denedi. Stok fazlalarn eritti. Bir iddiaya gre, nkleer atklarn "zrh delici" mermi olarak tantarak, bunlar yeraltnda zel depolara gmme masrafndan da kurtuldu. Oysa bu atklar, onyllar boyunca radyasyon yayma tehlikesi tamaktadr.

192

C. L. Powell, We Will Not Shrink From War, The Wall Street Journal, February 3, 2003.

83

9 Nisan 2003'te, Saddam devrildikten sonra Irak'ta saldrlar ve rehin almalar giderek artt. ABD ile mttefik olarak asker gnderen lkelerin, askerlerini hedefleyen bu rehin almalardan sonra ekilen vidyolarda, boazna bak dayal esirler vb. televizyonlarda her gn boy gstermeye balad. Gney Kore, nce esir edilen ve daha sonra serbest braklan 7 vatandana karn askerlerini ekmek niyetinde olmad. stelik, Irak'a 3000 kiilik askeri g gndermeyi planladn ilan etmitir. Nisan 2003'de Saddam'n devrilmesinden sonra balayan ayaklanma ve yamalara, daha sonraki kargaa iinde sokak atmalar da eklenmiti. gal, yamaya da davetiye karmt. ABD Bakan Bush, 1 Mays 2003'te savan bittiini ilan etmiti. Ancak, aradan geen yl iinde daha fazla asker ld ve yaraland. Terrn kaos yaratt gerei gznne alnmakta olmasna karn, Irak'ta istikrarszlktan kar olanlarn da says artmaktayd. Dnya petrol yataklarnn yzde 10'una sahip olan Irak'tan petrol geliri elde abalar balam olmasna karn, istikrarn Irak'a kukla hkmetle de olsa getirilmesi kukusuz nem tamaktayd. 193 Irak savanda, ABD Genelkurmay Bakan Myersn Nisan 2003'te itiraf ettii gibi, misket bombalar kullanlmt. Kullanlan 1500 adet bombann 26 tanesinin de sivil yerleim blgelerine isabet ettii ve Irak'ta hala patlamayan binlerce misket bombasnn tehdit oluturduu aklanmt. Savan ardndan Irak'ta giderek artan bir kaos iinde, 23 Nisan 2004'de Irak ordusuna ait fzeleri imha eden igal gleri Badat'ta 40 kiinin lmne, 100'den fazla kiinin yaralanmasna neden oldu. Badat'n gneyindeki Zaferaniye blgesindeki elMuallim mahallesine den el-Samud fzesi pek ok evin yklmasna yol at. Bu haberler, Irak halkna getirilmek istenen demokrasi iin iyi rnek oluturmuyordu. Irak'ta yaplan savan nemli bir ynn ortaya koyan Aye nal'a gre, "Birinci Krfez Savana katlan her elli askerden biri zel irketlerce yollanrken,

193

D Haberler, Milli Gazete, 01.07.2004.

84

kinci Krfez Savana katlan her on askerden birinin paral olmas ve Pentagondan sonra en fazla askeri malzemenin zel irketlerce salanmas iin ilgin bir boyutudur." 194 Ayrca Irak'ta yaklak 10 bin ngiliz askeri bulunurken, malzeme satan zel irket temsilcilerinin saysnn ise ngiliz askerlerinden daha fazla olduu sylenmektedir. Dier bir bilgi de, ABD ordusunun bu yl Irak ve Afganistan iin harcad 87 milyar dolarn 30 milyarn, sava gereksinimlerini karlayan zel sava gereksinim irketlerine demesidir. ngiliz firmalarnn; Afganistan, Irak ve Balkanlar'da, zelleen sava ticareti pastasnn en byk dilimini aldklar bilinmektedir. Savan bittii gnden bu yana, dk younluklu olarak sren atmalar arasnda, Irak halknn sefaleti daha da artm, Saddam'dan bunalan halk bu kez ABD'nin bomba yamuruna tutulmutur. Irak, bugn sahip olduu zenginliklerin ve gszln, bir zamanlar cehaletin elinde ynetilmenin bedelini demektedir. Sz verilen zgrln ve demokrasinin de nasl bir ey olduunu da bata komu blge halklaryla birlikte tm dnya izlemektedir. Artk ABD, dnya lkeleriyle, ya "gvensizlik" ya da "yalanc gven" zemininde iliki kurabilecek ve bunu onarmak ok zor olacaktr. Bu da; ABD'yi, daha gergin, daha hukuk tanmaz yapabilecek, g gsterilerine itebilecek ve ite bu noktadan sonra da tarihi bir hataya dlm olacaktr. ABD'nin hzla stratejisinde deiiklik yapmaya gereksinimi bulunmaktadr. Irak'ta 29 Haziran 2004'de sivil ynetime devir gerekletirildi. Kurucu meclisin hazrlayaca anayasaya gre, 31 Aralk 2005'te Irak ynetiminin ibana gelmesi planlanmaktayd. Ancak alnan karara karn, 150000 kiilik igal kuvveti Irak' terk etmeyecekti. Dumanl'ya gre, bu artlar altnda egemenliin Irakllara devrinin anlam olmayacakt. 195 ABDnin Irakta bataa saplanacan ne srenlerin says, giderek artmaktadr. Demokrat parti iinden kan sesler arasnda Edward Kennedy gibi
194 195

A. nal, Akam, 15 Nisan 2004. C. Dumanl, Irak Krizi, Sre Uzayacak, Cumhuriyet Strateji, s.14

85

adlar, Irak'n Vietnam durumuna geldii gibi yorumlar yaparken, Irakta sert bir direni srmektedir. iilerin arlkta olduu direni sonucunda, Irakta yalnzca ABD deil talyan ve ngiliz askerinin de ldrld bir kabus ve kaos ortam ortaya kmtr. Saddamn yakalanmasndan sonra direni daha da artarak kanl bir savaa dnmt. Irak'ta direnenlerin artk yitirecek bir eyleri yoktu. Bu arada Nisan 2004'n ikinci haftasnn banda gn iindeki arpmalarda lenlerin says 170'i gemiti. Direnii bastrmak isteyen Amerikallar havadan bombalama yntemiyle sokaklar kan glne eviriyorlard. Sokaklarda ldrlenlerin cesetleri bile yerlerden kaldrlamyordu. ABD, gemiteki tirani gler gibi davranmaktayd. Irakta tarihi ve kltrel deerler de gz gre gre yok edilmekteydi. Badat'ta doan otorite boluu ve bir anda sokaklardan gvenlik glerinin ekilmesi yamaya neden olmutu. Tarih eserler yamaya kurban gitmiti. Yamaclarn M. 8000'den itibaren en eski uygarlklarn beii olan Mezopotamya'nn
196

nemli

yaptlarnn

bulunduu

Badat

Mzesinden

Hammurabi Yasalarn dahi ald sylendi. Bu durumda u sorular soruluyordu: Tarihin en byk kltr yamacs kim? skenderiye Ktphanesini yakan Roma mparatorluu mu? Endls ktphanelerini kle dntren spanyollar m? Alamut Kalesinde sonra da Badat'ta zamann en byk filozoflarnn el yazmas kitaplarn atee veren Mool Hakan Hulagu mu?" iiler, bata olmak zere tm Mslmanlar iin kutsal saylan slam'n drdnc halifesi Hazreti Ali'nin Necef'teki trbesine roketle yaplan saldr, slam Dnyas'nda olduu gibi, tm dnyada infial yaratmt. Bu roket atlrken, Amerikallar, insanln din, dil, rk ayrm gzetmeksizin aclarla biten iki dnya savanda ve binlerce yllk gemie dayanan zlemi olan hak, hukuk ve adalete
F. Ko, Kltr ve Medeniyet Kenti Badat'tan Sava Kenti Badat'a, Milli Gazete, 14.07. 2004, s.l0
196

86

de roket attnn bilincinde deildiler. Gemite de tiranlar benzer yntemler kullanmt. Ancak tiranlarn baarlar hibir zaman srekli olmamt. Bir ksm ABD medyas, len ABD'li askerler iin yas tutarken, len Irakllar iin ise alk tutmulardr. 197 ABD igal glerinin, ABD tarafndan kurulan Irak milis gcne bal 200 askeri, Felluce kentinde dzenlenen operasyonlara katlmadklar gerekesiyle tutuklad belirtildi. Merkezi Badat'ta bulunan Irak Sivil Savunma Kolordusu'na bal 36nc Gvenlik Tugay'nda grev yapan askerlerden amari, Reuters ajansna, Felluce kentine, camilere ve evlere saldrmalar istendiini, reddedince rozetlerinin skldn, askerlerin yemeklerinin gnde bir nle snrlandn, askerin firar ettiini, 200 askerin ste kaldn sylyordu. Kaan askerler arasnda bulunan, Krt asll Bahtiyar Salih ise, "kentin misket bombalar kullanan uaklarla bombalandn", 13 gndr Amerikan piyadelerinin kuatmas altnda olan Felluce'nin gneyinde devriye gezmekle ykml 240 kiilik taburdan 180 kiinin blgeyi terk etmek istediini aklyordu.
198

Irak'ta igale kar ykselen

direni Amerikan ynetimindeki atlaklar da su yzne karm durumdayd. 199 Bu olaylar devam ederken Krtlerin, Irak'n Kuzeyi'nde yerli Arap halk dahil herkesi blgedeki yerlerinden ettii gibi, topraklarna ve mallarna da el koyduu ortaya atlan haberlerden birisidir. Irak'n Kuzeyi, Gney ia gibi kaynayan bir kazan ve potansiyel bir atma alan olmutur. Bu arada srail'in Krtleri eittii ve Irak'n Kuzeyi'nde yerletii ne srlmektedir. Bu durum, aktan sylenmese de, basna szd kadaryla da blgede kontrol elde tutmak isteyen Trkiye asndan ba ars yaratan bir gelime olmutur. ok yakn dnemde, aktan Trklerle blgede ortak ibirlii aray iinde olan, Trkiyedeki sivil ve asker kesimin bir ksm tarafndan alkla karlanan bu ibirliinde, bir tarafn ahde vefay kenara brakt eklinde yorumlar yaplmtr.
197 198

G. Uras, Milliyet, 26.05. 2004. Milli Gazete, 18.04.2004. 199 Y.G. Yldz, Akam, 26.05.2004.

87

Krtlerin Irak'n Kuzeyi'ndeki bu tutumlaryla birlikte Trkmenlerin gvenliinin de tehlikeye dmesi Trkiye'yi srekli endielendirmektedir. ABD askerleri, Irak Ulusal Muhafzlaryla birlikte Trkmen blgesi Tel Afer'e de operasyon yapmt.200 Tel Afer'de 6 ABD askerinin ldrlmesinin ardndan Amerikan gleri Irak Ulusal Muhafzlar'yla birlikte blgede operasyon balatt. Irak Trkmen Cephesi'nin brolarnn basld operasyonda 200 kii tutsak alnd. Trkmenlerden 130 kii serbest braklrken 70'inin direniilerle balantl olduklar gerekesiyle sorguland aklanmtr. Trkiye'nin, Ortadou politikas zaman zaman kararszlk gstermesine karn, son dnemde zellikle tezkerenin reddedilmesinden sonra daha saygn bir izgide grlmekteydi. Trkiye'nin politik olarak daha etkin bir ekilde Filistin Cephesi'nde grnmesi, blgedeki dankl toparlama gayretleri, slam Konferans rgt'ne bakan seilmesi, Kbrs'n bir devlet olarak anlan rgte tannmasnn salanmas, Ortadou'yu btnletirmeye ynelik tutumlar olumlu giriimlerdi. Ancak bu abalara, Trkiye iinde de scak bakmayacak bir kitle vard. Ortadou'daki giriimlere kar bunlarn yeni hamleler yapmas beklenmekteydi. srail-Trkiye ilikileri imdilik bir yol ayrmnda deildi ancak Trkiye'nin istenen lde dntrlmesi salanamazsa neler olacan kestirmek hi de zor deildir. Tarihe bakldnda, Ortadou'da Arap halknn tarihsel refleksi, blge d glere direnmek eklinde gelimitir. BOP'un aklanmasndan sonra, Msr, Suudi Arabistan ile birlikte kenara ekilmitir. Msr'n BOP konusundaki gr iddetli kartlk iermektedir. Msr, bir gre gre, proje kapsamnda, slam Dnyas'nda ABD gdmnde Trk etkisinden ekinmektedir. Araplarn liderliine oynayan Msr'n ynetim ve demokrasi krizi gndeminden hi dmemektedir.

200

Cumhuriyet, 06.12.2004.

88

ABD, Irak'tan ekilme niyetini ertelemi grnmektedir. Ancak, SSCB'nin, Afganistan'da grd direnie benzer bir ekilde, her geen gn daha da byyen bir direnile kar karyadr. Direniin profilinin ve arka plannn, koalisyon gleri tarafndan iyi anlalmad grlmektedir. Irak'taki koalisyonun NATO yeleri, stanbul'daki dorukta kaos ihale edecek bir yntem aray iinde grnmlerdir. Irak'ta Geici Ynetim Konseyi (GYK), ABD tarafndan, bir baka deyile igal valisi Paul Bremer tarafndan seilmiti. Bu konsey de Irak Devlet Bakanl'na CIA ve MI6 balantl kiileri atamt. 81 yanda ve ABD'nin bakan olmas iin aba gstererek ncelik verdii Adnan Paacnn, greve atandktan ksa sre sonra grevi reddetmesinin nedeni sisli bir perde arkasnda kalmtr. Yeni bakan Musul doumlu Gazi Meal Acil El Yaver oldu ve konseyin ounluu bir inaat mhendisi olan Yaverin seilmesinden yanayd. BM srekli temsilcisi Lahdar brahimi, ii slami Dava Partisi yesi brahim El Caferi ve Irak Krdistan Demokrat Partisi (IDKP) yesi Rov veys'in devlet bakanl yardmclklarna atandn aklamtr. 201 Nisan 2004'te eski ABD dileri bakan Madeleine Albright, 9 Nisan 2004'te YASED tarafndan Ankara'da dzenlenen toplantda, ABD olarak Irak'ta byk hata yaptklarn ve bunu dzeltebilmek iin uluslararas destee ve BMe gereksinim duyulduunu aklyordu. AIbright'a gre bu durum, Saddam Hseyin rejiminden ve bu lkenin gemite diktatrlk altnda yaamasndan kaynaklanmaktayd. Irak'a kar gemite rejim deiikliini dndklerini, ancak saldr seeneine kar ktn syleyen Madeleine AIbright'a gre zm, ABD'nin blgeyi terk etmesi deil, dier lkelerin de bata ekonomik adan olmak zere destek vermeleriydi. Mukteda El Sadr'n Irak'ta iki ayr dnemde younlatrd ii isyanlar srasnda kanl arpmalar olmutur. Arap Birlii, BM'i Irak'a acil mdahale

201

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.328

89

etmeye armtr. Sadrn Irak'taki isyanndan sonra, milislerle igalciler arasndaki arpmalar srasnda, Irak'a acil mdahaleye davetten sonra bir sonu kmamas, ancak Sudan'da olan bitenler iin BM tarafndan gndem yaratlmas, Arap Birlii'nce itenlik eksiklii olarak yorumlanmtr. Nisan 2004 de balayan isyanda 18 Amerikalnn, Nasriye'de iilerle talyan askerleri arasnda kan atmada da iki sivilin ld bildirilmitir. Gneyde ngiliz askerlerinin denetiminde olan Amara'dan ve Ukraynal askerlerin grev yapt Kut'tan da atma haberleri gelmekteydi. ii kentlerinden Kerbela'da da Bulgar ssne saldr dzenleniyordu. lk olarak Sadr'n haftalk gazetesi Havza'nn, Bremer tarafndan kapatlmas zerine yandalar sokaklara dklmtr. Daha sonra Mukteda El Sadr'n Necef temsilcisi Mustafa El Yakubi'nin gzaltna alnmas, barda taran son damla olmutur. Nisan 2003'te Saddam'n devrilmesinden sonra ortaya kan ayaklanma ve kargaalardan en by balamtr. 202 Amerikallara kar verilen sava srasnda mhimmat sknts olan Irakllar, her gn tonlarca bomba patlatmakta, direni iin kullanacak silah bulabilmektedirler. Bu silahlarn nereden bulunduu yantlanmas gereken bir sorudur. Amerikan askeri stratejisinin byle bir gelimeyi ngrememesinin iki anlam olabilir: 203 1. ABD, Irak'taki direnie ierden ve dardan verilecek destei bilerek harekt yapmtr. Bu gre gre ama zaten Ortadou'da bir kaosa yol amaktr. 2. kinci gre gre ABD, Irakllara verilecek destei kmsemitir ve Irak'taki direnii ngrememitir. Szkonusu her iki seenekte de Amerikann stratejik ynden eksikliini grmek olanakldr. 11 Eyll'de ortaya kan terr mekanizmasnn kitledii sper sistem, ABD

202 203

D Haberler, Milli Gazete, 07.04.2004. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.332

90

hkmetinin, Irak'ta askerlerinin lme nedenlerini gz yal ailelere eitli sylemlerle anlatmakta giderek daha ok zorluk ekmektedir. Yabanc iiler, yaam korkusu iinde Irak'tan kayordu. Petrol boru izgilerindeki patlamalar sklayordu. Badat'ta, gnde yalnzca 4 saat elektrik olduu syleniyordu. Sokaklarda, kendileri iin savaan ve Irakllara rasgele ate aan paral askerler vard. Blair de "Irak artk daha gvenli" diyor ve vnerek deme veriyordu. 204 Irak'ta bulunan ve askeri i yapt sylenen baz zel firmalarn, 15 bin kadar askere sahip olduu, rnein gndelikleri 1000 dolar olan eski komandolarn bulunduu syleniyordu. ABD bundan honuttu. yle ki 100 milyon dolarlk ek i sahas alaca ifade ediliyordu. Umur Talu, Gney Afrika Ordusundan devirme 1500 kadar zel askerin Irak'ta grev yaptn, Global Risk Strategies adl firmann ordusunun 100 eski SAS komandosuyla, 500'er Nepalli ve Fijili paral askerden, olutuunu" yazyordu. 205 Irak'ta direni giderek glendi. Zaman zaman ehir gerillalar

bulunduklar yerlerden srlse de, zellikle Mslman lkelerden, ierden ve dardan alman destek, "direnile kesin zaferin er ge elde edildii tarihi bir gerek olan yurt savunmasnn, ortak inan zemininde buluma ile salamlatn" gerekliyordu. Irak'ta, emperyalizmin ikiyzl vahet manzaralar tarihe yeni bir utan lekesi olarak geti. Btn bunlara kout olarak Asya lkelerinden Filipinlerde ve Taylandda Mslmanlara yaplan saldrlar, istenen Uygarlklar atmasnn artk tm dnyada derinlemeye baladn gsteriyordu.

204 205

R. Fisk, The Independent, 04.08.2004. U. Talu, Sabah, 04.04.2004.

91

srail basn bile, 1000 kadar Yahudi askerinin ve hahamlarn ABD ordusuyla birlikte direniilere kar rol aldn yazarken, savan bir dinler mcadelesi eklinde aklanmas ise gerekten ok ilginti. mer Ltfi Mete'ye gre, Kullanlan tanklara halar izmek, dini mzii kullanmak, kar taraf iin zellikle anlam olan bir geceyi semek; saldrnn adna 'hayaletin fkesi' adn vermek, bunun bir vahet ayini eklinde tasarlandn kantlamaya yeterdi.206 ABD, toplam yaklak 12 bin civarnda askerle Felluce'ye saldrd. ddiaya gre, ilk olarak sivil kayplar yksek gstermekle sulanmas beklenen bir hastane vuruldu. Cenevre Szlemesi paavra olmu ayaklar altna alnmt. ABD'nin burada yaptnn bir post-modern yeni soykrm olduu ne srlmektedir. Irak'ta olan bitenler BM, AB, NATO ve dnyann dier kurulular iin bir insanlk snavdr. nsanln demokrasi yolunda biriktirdii binlerce yllk insanlk miras k tehlikesi yaamaktadr. 3.2.2. Afganistan Afganistan, 30 yl kadar nce bar iinde yaayan bir lkeydi. Ruslarn klasik scak denizlere inme stratejisinin hedefinde olan bu lke, SSCB'nin Afganistan'a ynelmesiyle birlikte, kendini atma ortamnda bulmutu. Daha sonra, ABD destekli radikal dinci gruplarn etkisindeki oluumlarn ve Taliban iktidarnn, Afganistan'a egemen olduu gzlenmitir. lke, yalnzca Bat'ya uzak kalan bir yaam tarz semekle kalmam, gvensizlik ve istikrarszlk giderek bymtr. 11 Eyll ile El Kaide balantsnn sorumluluu zerine yklm ve stratejik adan deerli bir lke olan Afganistan, bu kez de ABDnin hedefine derek yeniden bir kaos lkesi haline gelmitir. 11 Eyll sonras, Taliban iktidarna son verilmekle beraber, bugn sz verilen zgrlk ve demokrasiye ne kadar ulald ortadadr. ABD, "Afganistan'daki harektn hedeflerini gerekletirdi mil" bu tartlr, ama bir

206

.L.Mete, Sabah, 11.11.2004

92

gerek var ki o da Afganistan'da gvenlik salanamamtr. Uyuturucu retiminin merkezi olmay srdren bu lkede sorunlar giderek artmaktadr. Umur Talu'ya gre 400-500 milyar dolarlk Dnya uyuturucu piyasasnn te birinin kayna Afganistan'dr. ABD ve Bat bir yandan dnyada uyuturucuyla sava vermektedir; dier yandan CIA ve benzeri gizli ebekeler uyuturucuyu, sava, darbe finansman kayna yapabilmektedir. 207 Yoksul Latin Amerika ve Afgan iftileri hammaddeyi retiyor ve uyuturucu tacirleri parsay gtryordu. Bu paralar, dnyann en erefli bankalarnda aklanyor ve olduka yasal grnen uluslararas piyasalar besliyordu. 2000 ylnda, Taliban biraz dindarlkla, biraz Birlemi Milletler'le ibirlii yaparak afyon retimini yasaklad. BM'in de dorulad verilere gre retim alanlar 90 bin hektardan 7 bin hektara dt. Yerel sava aalar, komular, Bat piyasalar bundan etkilendi. 100-150 milyar dolarlk bir i yok oldu. Derken 11 Eyll 2001 ve sonrasnda Taliban'n uzaklatrlmas gerekleti. Yalnzca 3 yl sonra, Kasm 2004 iinde aklanan BM raporuna gre, Afganistan afyon retiminde tarihsel bir rekor kryordu. retim yaplan blge says 32'ye, arazi toplam 131 bin hektara, retim 4 bin 200 tona, retim deeri ise 2 milyar 800 milyon dolara kmt. Bu para, Afganistann yasal ulusal gelirinin yzde 60 kadardr. Yoksul Afgan kylleri kendilerine den 600 milyon dolar gelirle 150 milyar dolarlk zehir serveti retmektedirler.208 TUSAM Trkistan Aratrmalar Merkezi Masasna gre Afganistan'n nemli sorunlarn aadaki ekilde sralamaktadr: 209 1. Haziran 2004 tarihinde yaplmas hedeflenen seimlerin iki defa ertelenmesi ve kesin tarihin belli olmamas, 2. ABD askerlerinin insan haklarna aykr tutumlar,
207 208

U. Talu, Sabah, 04.04.2004. U. Talu, Sabah, 21.11.2004. 209 G. Kra, Afganistan Seimle Tanmaya Hazrlanrken, Cumhuriyet Strateji, TUSAM, Trkistan Aratrmalar Masas, s.8.

93

3. Semen kaytlarnn istenilen dzeyde yaplamamas ve lkede 11 milyon dolaynda olduu belirtilen semenlerin 2,5 milyonunun kayt olmas, 4. El-Kaide ve Taliban'n imdiki durumda blgede aktif olmas. Avrupa Birlii Eurocorps, Afganistan'daki Uluslararas Gvenlie Destek Gc ISAF Komutasn Austos 2004 itibariyle devrald. Eurocorpsun amac, devlet bakanl seimlerinde bir engelle karlalmamas iin gvenlik koullarnn dzeltilmesi olarak akland. ISAFn komutas Kanadallar tarafndan Eurocorpsa devredildi. Fransz Korgeneral Jean-Louis Py komutasndaki Avrupa Kolordusu, 6 ay iinde, 33 lkeden toplam 7 bin NATO askerinin oluturduu ISAFn komutasn stlendi. Afganistan'da il imar timlerinin saysnn 10 bine kartlmas

szkonusuydu. stanbul'daki NATO doruunda, ittifakn uak helikopter gibi hava gcne destek ile eitli askeri donanm konusunda destek vermesi konusunda da karar alnmt. NATO'nun Afganistan'da rol olmas kukusuz ki gvenlii arttracak gelimeler getirebilirdi. Ancak bu konuda olduu gibi uyuturucu sorununda da pheler mevcuttu. da yaygnlamaktadr. 3.2.3. Filistin Bazlarna gre btn dnyada, be bin yln en geni apl "Siyonist Saldrs " balatlmtr. ddiaya gre, artk Siyon yldzn ykseltmenin gn gelmitir. Anlalmaz bir ekilde hzlandrlan bu srecin arkasnda, "dnyann imdilik farkna varamad gereklerin ne olduu yaknda ak belli olacak" eklindeki gre sahip olanlar yeni dzenin nce yaanacak byk bir "kaostan" (ordo ab chao) ortaya kacana inanmaktadrlar. 211
210

ABD dalarda Usame Bin Ladini

yakalamaya alrken ehre yakn yerlerde de uyuturucu retimi ve ticareti daha

210 211

Kra, Afganistan Seimle Tanmaya, s.9. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.358-359

94

Bu grlere uygun olarak, dnyada uzun sre kym eklinde srmekte olan Mslman katliam ve nefreti, son dnemde Ortadou'ya younlamtr. srail'in Filistin'i ve ABD'nin Irak' dntrme operasyonu gzler nnde srmektedir. Bylesi bir nefrete hazrlksz yakalanan slam Dnyas ise, bu nefretin karln uygun ekilde vermek iin yeterince irade gsterememektedir. Ne var ki, olaylar artk varolma yokolma boyutuna ulatndan ataletsizlik ve danklk, yerini birleme ve dayanmaya brakma potansiyeli tamaktadr. srail son dnemde giderek daha sert biimde eletirilmektedir. Bu grlere gre, srail devlet terr uygulamakta, gerek bir bartan uzak durmakta ve her zamankinden daha ok uluslararas hukuku ezerek, tm dnyann gz nnde, Filistinli sivilleri katletmektedir. Buna gre, srail gibi dnen lkeler de terrizmi alet ederek ABD ile ortak bir k noktas yakalamlardr. Yllarca, "Filistin zgrlk Mcadelesi", terr olarak nitelenmitir. 22 Mart 2004'te, Hamasn dini lideri eyh Ahmet Yasin, sabah namazndan karken, srail helikopterlerinden atlan bir fzeyle vurulmutu. Atlan her fze, aslnda Filistin- srail barn vuruyordu. Fzeler, "bar iin zmszlk" anlamna geliyordu. 17 Nisan'da, Filistinde gerginlik st noktaya kt. eyh Ahmet Yasin'in yerine Hamas liderliine getirilen Abdlaziz Rantisi de ayn ekilde ldrlyordu. Bu ldrme eylemlerine kout olarak srail, Gazze'deki Refah Mlteci Kamp'ndaki evleri, ilerindekilerle birlikte ykmaya balad ve 10 binden fazla Filistinli'yi evsiz, eyasz perian bir halde ortada brakt. 19 Mays'ta durumu protesto etmek iin toplanm olan sivillerin zerine tanklarla ate alyordu. Bu atete ounluu kadn ve ocuk 30 kiinin ld, 50'den fazla kiinin de yaraland akland. Silahsz sivil insanlarn zerine tank silahlaryla ate amak, insanlk tarihinde bugne dein yaanmam bir vahetti.
212

srail Babakan Ariel aron, Bat eria'daki 4 kk yerlekenin tahliyesinin de ierildii plan erevesinde 2005 ylnn sonunda Gazze eridinden

212

K. Yavuz, Akam, 26 Mays 2004.

95

srailli yerleimcilerin ve askerlerin ekileceini aklamt. Ancak Filistinlilerin byk blmnn, " srail'in Gazze eridi ve buradaki yerleim biriminden ekilme isteinde ciddi olmadn dnd" belirtildi. Ramallah Kenti yaknlarndaki Bir Zeit niversitesi tarafndan yaplan aratrmaya gre, Filistinlilerin yzde 53', srail'in 2005'e kadar Gazze eridi'nden ekilme konusundaki isteini ciddi bulmazken, yzde 19,5'i ekilmenin gerekleeceini dnmekteydi. Yzde 25,2'si ise srail'in bu ekilme isteinde ciddi olduunu dnyordu. Gazzede 3000 kadar HAMAS yandann katld bir yryte, Abdlaziz Rantisinin lmnden nceki gnlerde, Irak'taki direnie Filistin destei aklanyordu. Amerikan ve srail'in terrizme kar sava olarak niteledii Irak ve Filistin direnii bylece e tutuluyordu. ii Lider Mukteda El-Sadr verek, Bush ve aronu slamn Dmanlar ilan eden Rantisi, daha sonraki gnlerde bir srail fze saldrs sonucu ldrldnde, bu srail glerinin "terrist" rgt olarak niteledii HAMASn lider kadrosunu yok etme abalarnda nemli bir aama olmutu. Bugn srail babakan Ariel aron, muhalefetteyken Mslmanlarn kutsal mekn Haremerife girdii 2000 ylnda kinci ntifada balamt. 4 yldr sren atmalarda toplam 545 Filistinli ocuk lmt. Bu ocuklardan 266s 0-14 yalar arasndayd. 279u ise 15-18 ya aralndayd. 213 Grnen o ki, BOP ktndan bu yana, Arap- srail bar sreci de iddete esir dmt. srail gleri, Temmuz 2004 iinde Gazze ile Msr refah mlteci kampna girerek, bo haldeki 18 binay ykyordu. srail askeri kaynaklar, bu operasyonun silah kaakl yaplan tnellere ynelik olduunu, srail benzer nedenlerle sk sk Refah'a baskn dzenliyordu. srail askerlerinin Filistinli askerlere ynelik bo binalar yktklarn ne sryordu.

213

Milli Gazete, 03.08.2004.

96

BM tarafndan, Filistin'e yaplan yardmn 1 yl uzatlarak 41 milyon dolar tutarnda olaca kestirilmekteydi. Yeni acil yardm program uyarnca, Gazze eridi ve Bat eriada yaayan yaklak 480 bin Filistinli'ye gda yardmnn gndeme gelmesi, insanlk adna sevindirici bulunmutu. Yaplan aklamaya gre, bu yardmn srmemesi durumunda, halk arasnda beslenme bozukluu balayacakt. Siyasal istikrarszlk, srail'in yapt basknlar, sokaa kma yasaklar ve d ilikilerin olmamas nedeniyle ok sayda Filistinlinin alkla savamakta olduunu kabul etmekteydi. Gazze'den ekilecei sylenen srail, Austos 2004 bandan beri buray bombalamay srdryordu. Binlerce ev yklmt. Hergn ortalama 5-10 Filistinli ldrlrken, Yahudi yerleimcilerin, nfus bakmndan dnyann en youn blgesi olan Gazze'den, Golan ve Filistin'in Bat eria blgelerine tanaca ne srlmekteydi. Bu gre gre, igal bitmeyecek, srail 1967 ylnda igal ettii Filistin, Suriye ve Lbnan topraklarndan ekilmeyecekti. TUSAM Ortadou Aratrmalar Masas'ndan H.Miray Vurmay, BM Gvenlik Duvar raporu ve Filistin statistik Tekilat kaynaklarndan yararlanarak hazrlad makalesinde duvar projesiyle, srail'in bir tala birden fazla ku vurmak istediini ne srmekteydi. Buna gre szkonusu duvar 2002 Haziran'nda Kalkilya-Cenin arasnda ina edilmeye baland. 214 Yere gre 8 ila 13 metre arasnda ykseklikle rlmekte olan duvarn 750 km olaca ve 2005'te bitirilecei ne srlmektedir. Duvarn elektrikli tellere sahip olaca, elektromanyetik sistemlerle donatlaca, derin hendek ve kuyular kazlaca, belirli aralklarla gzlem kuleleri ile gvenlik salanaca sylenmektedir. srail, son drt ylda bata Hamas lideri Ahmet Yasin olmak zere toplam 63 Filistinli nderi ldrmt. Filistin davasnn lideri ve sembolnn ortadan kalkmas belki nemli bir evanjelik ve Siyonist baars olarak grlebilir. Ancak
H. M. Vurmay, Hedef Bamsz Filistin'in nn Tkamak, Cumhuriyet Strateji, 16.08. 2004, s.11
214

97

bunun Filistin davasn basz brakaca ve direniin zorla bastrlaca eklinde alglanmas gerek bir yanlgdr. Filistin'in geleceini ynlendirecek yeni kabine belirlenmitir. Filistinde Babakan Ahmet Kurey bakanlndaki yeni kabine Filistin Ulusal Konseyinden gvenoyu almtr. Kureyin nerdii ana liste'de yer alan ve Arafata ballyla bilinen 7 kiinin kabine dnda kalmas, Devlet Bakan Mahmut Abbas iin bir zafer olarak yorumlanmtr. 3.2.4. Suudi Arabistan 1932 ylnda kurulan ve Vahhabilik Mezhebinin arlkta olduu Suudi Arabistan Krall, Irak'taki harekattan ve kaos ortamndan olduka rahatsz olmutur. Suudi Arabistan konusunda Kasm 2004 saysnda bir makaleye yer veren Cumhuriyet Strateji'de ilgin bilgiler yer almtr: 215 Suudi Arabistan Krall'nda Kraliyet ailesinin 30 bini akn yesi var. Bunun iinde 12 bine yakn prens bulunmakta. Her prens ortalama 20 bin dolarlk prenslik maa alyor. Aylk maalar dnda zel gnlerde alnan ikramiyeler prens bana 250 bin dolar buluyor. Her bir prensin ortalama 50 ocuu var. Kraliyet nfusu gn getike dehet verici bir ekilde byyor. Dnya petrol yataklarnn yzde 25'ine sahip olan krallk, 1973 Arap- srail Savama dorudan katldktan sonra Ortadou'da etkinlik kazand. 1973 Ekim Sava srasnda Arap lkelerine parasal destek salad. Ancak, 1979 ran slam Devrimi ve 1990 Birinci Krfez Sava, ABD'de 11 Eyll Terr Saldrs Suudilere skntl zamanlar yaatan sreler balatt. Bu kapsamda; ran bir dnem nemli tehdit olarak algland. 1990 Savanda ise Kuveyt ve ABD ile birlikte hareket etme zorunluluu, Suudilerin prestijini i ve d Arap kamuoyunda ypratt. 1980lerden balayarak zellikle 1990 sonras dnemde
215

TUSAM Ortadou Aratrmalar Masas, Suudi Arabistan: Hem Kle Hem Efendi, Cumhuriyet Strateji, Kasm 2004, s.20

98

ABDnin en ok silah satt lkelerin iinde yer alan Suudi Arabistan yapt tm masraflara karn o dnemin Irak ve ran' kadar byk bir askeri g olamad. 12 Mays 2003'te Riyadda yaplan terr saldrlar, Suudileri terr kart cepheye yer almaya zorlamtr. Suudi Polisi bir hafta ierisinde 12 bin kiiyi terrist phesi ile sorguya almtr. El Kaide'ye ait olduu ne srlen bankalardaki milyarlarca dolar dondurulmutur. Son aamada ise, ABD, Riyad Saldrlar ile kantlanm olan El Kaide varlna kar Suudi Arabistana ok sayda CIA elemann konulandrmtr. 216 Birinci Krfez Sava ve sonras yaanan gelimeler, Arap Dnyasnda bata radikaller olmak zere byk tepki ekmitir. Suudi ynetimi iki arada bir derede kalarak Siyonizmle ibirlii yapmakla sulanmtr. te yandan da terre destek vermekle sulanmtr. Sonra da reform gereksinimi olan lke olarak bask altna alnmtr. erideki tepkilerin nn kesmekte zorlanan Suudi Arabistanda bugn ska terr olay yaanmaktadr. Mays 2004 sonunda Huber'de yaplan saldrlarda petrol tesisleri ve petrol irketi alanlarnn bulunduu sitelere ynelik olarak saldr dzenlenmiti. Saldrlar sonucunda yabanc ve yerli kurbanlar vard. Aralarnda Shell'in de bulunduu birok petrol irketinin El Huberdeki bir petrol merkezine dzenlenen saldrda saldrganlar bu petrol merkezinin yaknlarndaki The Oasis Kompleksinde aralarnda kadn ve ocuk bulunan ok sayda kiiyi rehin almtr. Rehineler arasnda bulunan 5 Lbnanl daha sonra serbest brakld. Saldrnn sorumluluunu El Kaide rgt stlendi.
217

Bir zamanlar reform szcn azna alan hain ilan eden Suudi Arabistanda, sarayn reform iin takvim hazrlad sylenmektedir. Suudilerin btn reform abasna karn kanmca, Byk Ortadou tezine kar usal
216 217

TUSAM, Suudi Arabistan: Hem Kle, s.21 D Haberler, Milli Gazete, 30.05.2004

99

aykrlklarda bulunan Krallk, ABDnin hedefindeki ana lkelerin iinde gzkmektedir. Son zamanlarda dorudan Suudi ynetimi ile, ABD ve ngiltere arasndaki zel ilikiler hedef alnmaktadr. Bugne dein hep, Amerikan/ ngiliz petrol irketleri, ortaklklar ve Suudi gvenliindeki Amerikan/ ngiliz unsurlara saldrlmtr. Baz iddialara gre, ABDnin Ortadou politikasnn taktik hedefi Irak, stratejik hedefi Suudi Arabistan, ganimeti de Msr olmal diyen neoconlar, petrol zengini ii blgelerini Suudi Arabistandan koparmay planlamaktadrlar. 218 Temmuz 2004 iinde ABD Dileri Bakan C. Powell, Suudi Arabistan Dileri Bakan Prens Suud el Faysal ile Cidde'de bir araya gelmitir. Bu kez konu, Pakistan'n nerisi zerine gndeme gelen Mslman lkelerin Irak'a g gndermesi konusuydu. BM Genel Sekreteri aybanda yeni Irak temsilcisi olarak bir Pakistanly atamt. Pakistan Babakan Caudri ocaat Hseyin'in, Temmuz 2004 iinde Suudi yetkililerle Irak'a asker gnderme konusunu grmesi ise, bu konuda slam lkeleri arasnda grmeler olduu eklinde yorumlanmtr. 219 Ancak blgenin yeniden denge bulmas gerekten ok g grnmektedir. Ayrca blgeye gelecek herhangi bir yabanc gce kar tutumun deimesi beklenmemelidir. Byle bir gcn gelmesi durumunda bile giderek Irakta ve Ortadou'da etkin duruma gelen El Kaidenin terrist eylemlerden ne lde vazgeecei ise tartmal gzkmektedir. Nitekim Suudi Arabistann Cidde ehrinde bulunan ABD Konsolosluu'na yaplan saldr, El Kaide'nin eylemlerini srdreceinin kantlarndan biridir. 3.2.5. Sudan Sudan, 2,5 milyon metrekarelik yzlm ile neredeyse Trkiye'nin 5 kat byklnde, 40 milyon nfuslu bir lkedir. Msr, ad, Zaire, Uganda,
218 219

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.370 Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.371

100

Libya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kenya, Eritre, Etiyopyaya komu ve Kzldeniz'e kys olan, Nil nehrinin doduu verimli topraklar bulunan, altn ve petrol gibi zengin yeralt kaynaklarna sahip olan Sudan, stratejik bir konumdadr.220 Haziran 2004'teki NATO doruundan sonra, Suriye ve Iran zerine projektrler dnmken, Dnya kamuoyu birden giderek artan bir younlukla Sudan Sorunu ile karlaverdi. Bu sefer de bildik bir sre devredeydi. Meruiyet aranan bir platform olarak kullanlan Birlemi Milletler araclyla Sudan gndeme tanyordu. Anlalan dnmn bir baca da Sudan olacakt. Afrika, aslnda emperyal smrnn hedefinden hi uzaklamamt. ne srldne gre, 10 milyon kle gtrmek iin, 100 milyon siyah Afrikal katledilmiti. Birok kii, emperyalizmin bugn Sudan'da jeostratejik karlar olduuna inanmaktadr. Gney Sudan'da ve Darfur'da yeni petrol alanlar bulunduu ne srlmektedir. Buna gre, Sudan'da ok zengin petrol yataklarnn yansra zengin altn madenleri de vardr. Aslnda Sudan'da gneyden kuzeye boydan boya lkeyi kat eden Nil Nehri ile sulama yaplarak tarm yaplsa tm Afrikada aln son bulaca sylenmektedir. ABD, Sudan' terre destek vermekle suluyor ve yllardr ambargo uyguluyordu. Blgede, janjaweed olarak bilinen milislere silah ambargosu ve seyahat kstlamas ngren bir karar tasarsn, BM'de onaylatmak istemekteydi. ABD, vatandalarna da Sudan'a gitmemeleri iin uyarda bulundu. ddiaya gre ABD, srail ve Bat, gneydeki ayrlk Hristiyan militanlar destekleyerek Sudan kertti. Petrol ve su kaynaklar asndan zengin bir lke olan, ancak uzun bir sredir i sava yaayan lkede, isyanclar hkmetin Arap nfusu kolladn savunuyor ve hkmet binalarna saldryordu.

220

. Karagl, Yeni afak, 01.06.2004.

101

BM de, Kofi Annan araclyla Sudan hkmetine bask yapyordu. ad'a ziyaret gerekletiren Kofi Annan, ad devlet bakam Deby'nin aklamasna gre, ikiyz bini aan mltecinin snd bu lkede verdii demete, soruna siyasal bir zm bulunmazsa sorunun blgeselleeceini bu nedenle hkmetle isyanclarn bir araya gelmesi gerektiini syledi. 221 Sudan Dileri Bakan Mustafa smail, Sudan, ordusundan 40 bin askerin Darfur'daki olmadn,
222

konulandn

ve

bu

birlikler

dnda

askere

gereksinim

ancak bunlar denetleyecek ve koruyacak birliklere gereksinim

olduunu sylyordu. smail gvensizlikle baa kmann hkmetin zellikle lojistik adan olanaklarnn glendirilmesine bal olduunu aklamaktayd. Sudanda Kuzey ile Gney arasnda yaplacak grmelerin lkede yaylarak sren atmalara engel olmakla kalmayp var olan anlamazlklarn zme kavuturulmasnn lke gelecei iin ok nemli olduuna dikkat ekilmitir. BM Genel Sekreteri Annan "Darfur krizi de ciddi bir endie kaynadr. Buradaki durum, 9 Kasm'da anlamazlk iindeki taraflar arasnda imzalanan nsani ve Gvenlik Anlamas Protokolne karn giderek ktlemektedir" yorumunu yapmtr. 223 Bu gelimeler zerine ABD Bakan George Bush, Devlet Bakan mer Beir ile isyanclarn lideri John Garang telefonla arayarak bar desteklediini sylemitir. 224 3.2.6. ran ran'da Devrim sonrasnda 1979 ubatnda Bazargann Babakan oluuyla birlikte, ilk i olarak ABD'nin doal mttefiklii konumuna son verilerek, ilikilerin bundan sonra eitlik ilkesi erevesinde yrtlecei aklanmt.
221 222

D Haberler, Milli Gazete, 03.07.2004. Dnya, Milli Gazete, 10.08.2004. 223 Dnya, Milli Gazete, 19.11.2004. 224 D Haberler, Milli Gazete, 20.11.2004.

102

Bazargan'a oturtulacakt.

gre,
225

ran'n

yeni

politikas

"balantszlk"

temeline

Bu dorultuda yaplan ilk i, 12 Mart 1979'da ran'n CENTO'dan

ayrldn aklamak olmu; 3 Kasm 1979'da ise hem 1959 tarihli ABD- ran Savunma Antlamas feshedilmi hem de 1921 tarihli Sovyet- ran Dostluk Antlamas'nn 5. ve 6. maddelerinin tek tarafl olarak iptal edildii aklanmt.226 Bu arada 4 Kasm 1979'da bir grup renci Tahran'daki Amerikan elilik grevlilerini rehin alarak, 444 gn srecek ve tarihe "Rehineler Krizi" olarak geecek krizi balatmlard. rencilerin bu hareketi, zellikle 22 Ekim 1979'da ah'n tedavi amacyla Amerika'ya snmasna bir tepki olarak ortaya kmt.227 Stratejik ve politik kaybn dnda bu lkede milyonlarca dolar deerinde yatrm bulunan ABD ( ran'da 500 Amerikan firmas bulunmaktayd) her yl ran'a milyarlarca dolarlk silh satmakta ve buday ihra etmekteydi. Ayrca 41,000 Amerikal eitli nedenlerle ran'da bulunuyordu. Yaplan tm giriimlerin sonusuz kalmas zerine 24 Nisan 1980'de ABD tarafndan giriilen rehineleri kurtarma operasyonu tam bir fiyaskoyla sonulanmt. Nihayet bir taraftan Irak'la savan balamas, dier taraftan Amerika'nn dondurulmu olan ran'n mal varln (12 milyar dolar deerinde) serbest brakacan aklamas zerine 21 Ocak 1981'de Rehineler Krizi sona ermiti. 228 Bu dnemde Humeyni denetimindeki ran'n d politikasnn temeli slm Devrimi'nin ihracna, dier bir deyile devrimin dier lkelere de yaylmasna dayanmaktayd. Humeyni, temel amacnn "Islmi Dnya Dzeni'nin kurulmasna almak" olduunu aklamakta saknca grmeyerek enternasyonalist bir slmi rejim anlayn benimsediini aka ortaya koyarak tm Mslmanlarn bu konuda kendine yardmc olmalarn istemekteydi. ABD iin "Byk eytan", Sovyetler iinse "Kk eytan" ifadesini kullanan Humeyni, "Mini eytanlar" olarak niteledii Krfez lkelerini kukla
225

R.K. Ramazani rans Foreign Policy: Contending Orientations The Middle East Journal, Vol. 43, No:2, Spring 1989 s.204 226 Ramazani, rans Foreign Policy, s.205 227 Ramazani, rans Foreign Policy, s.206-207 228 Ar, Gemiten Gnmze Ortadou, s.648

103

rejimler olarak grmekteydi. Humeyni'ye gre Krfez'de gvenliin salanmas, sz konusu lkelerin bu bamllk ilikisine son vermelerinden gemekteydi ki ona gre bu ancak bunlarn da mmknd.
229

ran tipi devrimi

slm Cumhuriyeti olmalaryla yayma ynndeki niyetlerini

D politikada yeni bir ideolojik yaklam benimseyen Humeyni, ilikilerinde de

dier devletlerle

gizlememekteydi. 1989 Ocanda Gorbaov'a yazd mektupta, gayet ak ifadelerle, onu slama davet etmiti. Temmuz 2004 ay sonunda Babakan Erdoan ran' ziyaret etti. Son yllarda yaanan skntlar ve yeni hkmetin vizyonu erevesinde, blge lkeleriyle bir bar politikas tesis edilerek ibirlii ve diplomasi kapsamnda Trkiye'nin da almas hedefiyle, ran'a gerekletirilen ziyaretin Ortadou'da yaanan gelimeler dolaysyla da zel bir nemi vard. Erdoan, ran'n nkleer silahlarn snrlandrlmas ve yaylmasnn

nlenmesine kar protokol imzalamasndan honut olduunu belirterek, Uluslararas Atom Enerjisi Ajansna yaplan bildirimlerde ran'n daha duyarl olmas gerektiini syledi. Erdoan, bu sayede speklasyonlarn da nlenebileceini kaydetti. Erdoan ayrca, Trkiye'nin BM Gvenlik Konseyi'ne adayl konusunda da ran'dan destek istedi. Dnyann en byk ikinci doal gaz rezervi ran'da olduundan, doalgaz Avrupa'ya ihra ederken, Trkiye'nin de bu ekonomik ibirliinden yararlanabilecei, yaplan aklamalarda gndeme getirilen nemli bir konuydu. ran'la aradaki ticaret hacminin 5 milyar dolara ykselecei konusunda da basnda haberler yer alyordu. Necmettin Erbakan'n Babakanl dneminde, ran'dan veya Rusya'dan doal gaz alm konusunda doal gaz daha ucuz olan ran'dan alm iin anlama yaplmt.

229

Rouhollah K. Ramazani, Revolutionary Iran Challenge an Response in the Middle East, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1986, s.28.

104

Erdoan'n ziyareti srasnda ABD, bykelilik yetkilisi dzeyinde kayglarn iletmiti. Btn bunlar nda, Trkiye'nin ran doalgazn Avrupa'ya aktarma olaslnn zayf olduuna inanlyordu. Ayrca bu ziyaretin gerekletii gnlerde, "Trkiye- srail ilikilerinin son dnemde ska ele alnmasndan rahatsz olunduu" aklanmaya balanmt. ran hedefteki lkeydi ve deil ibirlii, BOP uzants olarak Trkiye ile ran' kar karya getirmek iin her gn yeni bir komplo teorisi gndeme geliyordu. Temmuz 2004 sonundan itibaren ran'n nkleer almalarnn ABD ve srail tarafndan srarla gndemde tutulduu gzlendi. ABD'nin klar tpk Irak harekat ncesindeki dnemi hatrlatmaktayd. Bununla birlikte ABD bir sre seimle megul oldu. Trkiye'nin, ABD ile iliki ve karlarnda var olan derinlik nedeniyle, ran'la arasnda esen olumlu havann istikrarl olmas tehlikedeydi. Ayrca srail ile askeri ibirlii de bu vizyonu tehdit ediyordu. Bu adan bakldnda, Trkiye'de Irak operasyonu sonrasnda kamuoyunda ABD'nin aleyhinde bir kar k olmasna karn, ran-Trkiye ilikilerinde esen olumlu havann kalc olmas zor ve iktidarn perspektifine bal gibi grnyordu. Austos 2004'e gelindiinde, uluslararas toplumun ran'a yapm olduu nkleer bask sonu vermemiti. ran kendisine dayatlan hibir eyi kabul etmeyeceini ilan ediyordu. Aralarnda var olan anlama gerei, AB lkeleri, ngiltere, Almanya ve Fransa temsilcileri ranllarla Paris'te bir araya geldi. Ancak toplant sonrasnda grmelerde bir ilerleme salanamad belirtiliyordu. lke arasndaki anlama, nkleer teknoloji bilgisinin Tahranla paylalmasn ngryordu. 230 Cumhurbakan Muhammed Hatemi, uranyum zenginletirme abalarnn durdurulmas ynndeki istekleri reddederek Yasal haklarmzdan

230

D Haberler, Cumhuriyet, 02.08.2004.

105

vazgemeyeceiz diyordu. Hatemi; "lkeler ABD'nin basksndan bamsz hareket etseydi ran'n nkleer dosyasnn kapanmas gerekirdi" eklinde yant veriyordu.231 Bu arada ran, Avrupallarla grmeleri srdryordu. Hatemi, ran'n nkleer silah elde etmeye almadn sylerken bu konuda "zorbala boyun emeyeceiz" eklinde konuuyordu. Bush, Irak ve Kuzey Kore ile birlikte, ran' da "eytan Ekseni"nde gstermiti. armt. 232 ABD'nin BOP projesi ve srail'in B P projesi iin ran'la sava olmazsa olmaz bir kouldur. Model lke olarak ele alnan Trkiye'yi yumuak ekilde ele geirme abas baaryla srmektedir. 3.2.7. Lbnan Ortadou'da faili mehul suikastler ve lmler hep olmutur. Ancak BOP dneminde yaanan dnm srecinde olduu kadar youn olmamt. Arafat'n lmn izleyen dnemde Ortadou saygn bir lider daha yitirdi. Lbnan eski Babakan Refik Hariri konvoyuna dzenlenen saldrda ldrld. Dnyadaki birok kaynak hedefin, ncelikle, Lbnan' kartrmak ve mdahale iin gereke oluturmak, ardndan da Suriye'yi terr giriiminde bulunmakla sulamak olduu zerinde birlemilerdir. Fransa'nn nderlik ettii bir fikir olarak szkonusu suikastn tarafsz uluslararas mfettilerce aydnlatlmas iin de ortak bir gr olumutur. Lbnan etnik, dinsel ve mezhepsel yaps itibariyle byk lde Irak'a benzemektedir. Bu nedenle igal iin Irak' seenler imdi blgeyi kargaaya srklemek iin Lbnan' semilerdir. Suriyelilerin desteiyle birka kez
231 232

ran'n,

srail'e kar srdrmekte olduu terrizme destei

durdurmas gerektiini syleyerek, nkleer enerji retimi arayndan vazgemeye

Young, The Winds of War, Dnya, Milli Gazete, 03.11.2004.

106

Babakan seilen Hariri, Suriye dostu olarak bilinmektedir. 15 yl sren i savan durmasn salamak iin Lbnan'a mdahale eden Suriye, 1980'li yllarn ortalarnda Arap lkelerinin de onayn almtr. Bu onay ve Lbnan Hkmeti ile yaplan anlama gerei Lbnan'da asker bulundurmaktadr. Lbnan bu destek yoluyla srail'in 18 yl sren Gney Lbnan igaline son verebilmitir. Bear Esad'n am'da ynetime gelmesiyle Suriye askerlerini aamal olarak Lbnan'dan ekmeye balamtr. ABD, Suriye aleyhine BM'de karar kartarak Lbnan'dan ' ekilmesini, Lbnan'daki tm guruplarn (Lbnanl Hizbullah ve Filistinli deiik guruplar) silahszlandrlmasn istemitir ve bylece ABD, giderek Lbnan'n iilerine karmaya balayacaktr. Tam bu srada, geen Ekim aynda Cumhurbakan Emil Lahhud'un sresi parlamento tarafndan iki yl uzatlmtr. Cumhurbakan Lahhud ile aras iyi olmayan Hariri babakanlktan istifa etmitir. Bunu frsat bilen ABD, Hariri'nin kiisel dostu Chirac' arkasna alarak Suriye'ye ynelik youn bir kampanya balatmtr.233 srail, Suriye ve Lbnan ile resmi olarak savatadr. Suriye lideri Esad ve Maysta Ankaraya gelen Hariri, Trkiyeye kesinlikle gvendiklerini syleyerek srail ile bara hazr olduklarm sylemitir. srail, Abdullah Gln bu yndeki giriimine hayr demitir. BOP asndan Lbnanda bir Hristiyan devleti kurulmas, Suriyenin blnmesi iin n admlar atlmtr. Bu kapsamda, Irak nedeniyle gr ayrl olan Fransa ile de gren, askeri ve politik hazrlklarn tamamlayan ABD'nin, yakn dnemde Suriye ve ran'a askeri harekata ynelecei beklenmektedir. 3.2.8. Suriye Suriye de BOP kapsamnda blnmesi ve ortadan kaldrlmas planlanan bir lkedir. Bear Esad'n srail'e ve ABD'ye uzatt zeytin dallar srekli geri evrilmektedir. nmzdeki dnemde tepkilerin gslenebilmesi iin srail ile

233

H. Mahalli, Hariri'yi Kim ldrd, Yeni afak, 16.02.2005.

107

birlikte yaplacak e zamanl bir harektla Suriye ve ran sorununun ayn anda zlme giriiminin byk olaslkla gndeme geleceine dair iaretler bulunmaktadr. Simon Tisdala gre, Bear Esadn Suriyesi son dnemde uluslararas arenada dlanmaktayd. Suriye, Lbnan zerinde de kontrol yitirmiti: Hafz Esad 1976'da ABD'nin desteini alarak Lbnan igal etti. imdi Suriye'nin 14 bin askeri ve istihbaratlar Lbnandan ekildi. Baba Esad, ABDnin dman, Irakn devrik liderine kar ABDye yardm etmiti. Hafz Esad, 2000 ylnda srailin Golan Tepelerinden ekilmesine, ilikin grmelerde etkin rol oynamt. 1 Mart'ta Londra'da Israil-Filistin sorununa, ilikin dzenlenen konferansta Suriyenin yer almamas bunun en bariz gstergesi saylmaktadr.234 Lbnan'daki muhalefetin Suriye'nin bir an nce askerlerini ekmesi iin protesto gsterileri dzenlemesi etkili olmutur. Suriye, askerlerini belirli bir plana gre ekmeye balamtr. ubat 2005'in son haftasnda dzenlenen gsteriler sonras Lbnan'da Suriye yanls hkmet istifa etmitir. Suriye'nin, Lbnan'da siyasal, ekonomik, ticari karlar bulunmaktadr. Irak'ta balatlan savan yaylmas iin iaretler vardr. Powell, Suriye'nin Irak' desteklemekle risk aldn sylemitir. Bir Yahudi toplulua yapt konumada, Suriye'yi sulamtr. Suriye Dileri Bakanl, " galcilerin Irak'ta yenildiklerini grmeyi umut ettiklerini " sylemitir. Suriye Devlet Bakan, Bear Esad, Arap rejimlerinin ABD'nin liderliindeki savaa kar kmaya armtr. Esad, "Suriye'nin oturup bir sonraki olmay bekleyemeyeceini" sylemitir. te yandan, medya Saddamn kitle imha silahlarn Suriyeye kard ve orada saklad konusunda srarl yaynlar yapmtr. 235

234 235

Cumhuriyet, 07.03.2005. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.389

108

DRDNC BLM TRK YE VE BUYUK ORTADOU PROJES 4.1. Osmanl mparatorluu ve Bat likisi Bugn, Byk Ortadou olarak adlandrlan bu blge, aslnda bir zamanlar Osmanl mparatorluunun hkimiyetinde bulunan topraklardr. Osmanl mparatorluu'nun knden sonra, bu blgede irili ufakl devletler kurulmu, ancak bu bir anlamda istikrarszln da olumasna yol amtr. zellikle Souk Sava'n sona ermesiyle, bir zamanlar Osmanl imparatorluu hakimiyetinde olan Bosna'da ve Irak'ta yaananlar, yaanan kargaann en bariz misalleridirler. 236 18. yzylda, subaylara teknik eitim verilmesi iin Avrupal subaylarn askeriyede grevlendirilmesi, bir anlamda Osmanl imparatorluu'nun kurumlarnn modernletirilmesi, dier bir deyile batllamasn aralayan ilk kap olma zelliindedir. III. Selim'in Nizam- Cedid'i kurmas, fakat yenierilerin ve ulemann muhalefetinden dolay kapatlmasyla sonulanmtr. Osmanl topraklarnda isyanlarn ba gstermesiyle, III. Selim'den sonra tahta oturan II. Mahmut da selefi gibi ordunun modernizasyonunu dnyordu ve bunu baard. lk nce modernizasyona kar olan Yenieri Oca'n kapatt (1826). Yenierilerle zdeleen Bektai Tarikat da yasakland. Bunu, 1839'dan 1876 senesine kadar sren Tanzimat Dnemi takip etti. Bu dnemde, askeri ve idari yapda yaplan reformlara, ekonomik, sosyal ve dini konularda yaplan reformlar da ilave edildi. Glhane-i Hatt- Hmayun (1839) gayrimslim tebaaya eitlik vadinde bulunuyor ve onlarn askere alnmasna imkn salyordu. 1867 senesinde ise, Hristiyanlar yksek mevkilere tayin edilmeye baland. Birka dini ve etnik nfusun kaynamas uruna, Osmanl otoriterleri slam toplumunun temel yapsn

236

Abdullah ahin, Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, stanbul, Truva Yaynlar, 2004, s.149

109

deitirdi.237 Glhane-i Hatt- Hmayun, bir anlamda Osmanl'nn "mmet Devlet" oluumundan "Ulus Devlet" oluumuna geiidir. Osmanllar, be yz yla yakn bir sre, dank bir imparatorluu tarihte rneine nadiren rastlanabilecek bir ekilde ynetmitir. Bu, ok ynl ilim, teknik ve birden fazla dini grubu ieren toplum yaps mkemmel bir ekilde ilemitir. Mslmanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler, kendi dinlerinin gerektirdii ayin ve ibadetleri yerine getirirken dier yandan da kendilerine zg kltrlerini gelitirmilerdir. Osmanl Devleti, her topluluun hukuki geleneklerine ve uygulamalarna, zellikle fertlerin toplumda kiisel statlerini belirleyen -mesela lm, evlenme ve veraset gibi- meselelere byk sayg gsterdi ve her birinin kendi kltrlerinin ve anlaylarnn gereklerine gre yaayabilmeleri konusuna zel bir itina gsterdi. Pek ok yaz eidinin devlet ierisinde kullanlmas, eitli dil ve edebiyatlarn da fevkalade gelimesini salamtr. Devlet hakimiyeti altnda yaayan her derece ve kademedeki halka gelime ve ilerleme imkanlarn tanmtr. 238 Osmanl Devleti, iyi bir ekonomiye, askeri gce sahip olduu parlak dnemlerinde, gerekten hakimiyeti altndaki halklara geni bir zerklik tanyan bir toplum yaps meydana getirmitir. Dinlerinden dolay Avrupa'nn bir ok yerinde Yahudilerin maruz kaldklar durumlarn tersine, Yahudiler ve Hristiyanlar Mslmanlarn idaresi altnda srgn ya da lmle karlamadlar. Gayrimslimler iin corafi ya da mesleki sebeplerden dolay, her hangi bir zel politika gdlmeyerek aznlklar iin belirlenmi ve oluturulmu yerleim birimlerinde yaamaya zorlanmamlardr. Herhangi bir meslek ve i sahibi olmalarnda ve Arabistan'daki kutsal ehirler ile baz snrl sayda belirlenmi yerleim birimleri haricinde, istedikleri yerlerde iskan etmelerinde her hangi bir snrlandrma bulunmamaktayd. On altnc yzyl Yahudi kaynaklar, ktlklerin ve cezalandrmalarn bol olduu bu zamanda, Osmanl Devleti'ni bir
237

Ira M. Lapidus, Modernizme Gei Srecinde slam Dnyas, (ev.) . Safa stn, Marmara niversitesi, s. 65-67. 238 ahin, Byk Ortadou Projesi, s.151

110

cennet olarak alglamakta ve bu imaj devam eden yzyllarda da etkili bir ekilde ayn zellii devam ettirmektedir. Osmanl mparatorluu, Batllar nezdinde slam'n uluslararas arenada sahip olduu muazzam gcn son rneidir. 4.2. BOPun Hazrlk Sreci Trkiye Cumhuriyeti, 1923 Lozan Bar Antlamas ile Bat

Emperyalizmine kar savaarak kurulmu ilk ulus devlettir. Trk Devrimi, mazlum Dou uluslarna rnek olmutur. Bu devrim, zamann sper gc olan ngiltere'nin kresel stnln yitirmesini tetiklemitir. Daha sonra, 20nci yzyl, ulusal devletlerin bamszlklarn kazanma yzyl olmutur. Trk Devrimi, Birinci Dnya Sava sonunda imzalanan Sevr Antlamasn tanmayarak yeni dzen statkosunu ilk kez bozan rnek ve zgn bir devrimdir. Bat'nn gelikinliinden yararlanm ama takliti olmamtr. Dou'nun kendi insancl zemininden hareketle, SSCB'den yardm alm, modelinden yararlanm ama komnist olmamtr. Atatrk, inli ocuklara okutulan ders kitaplarnn bile kapanda yer alan, Asya'nn bir ucundan Dnya'nn dier ucuna rnek alnan, emperyalizme kar en byk zaferi kazanm liderdir. Nitekim Osmanl mparatorluu'ndan sonra ortaya kan yeni Trk Devleti tm yoksunluklara karn ilk 15 ylda grkemli bir ilerleme gstererek, dnya gleri arasnda yeniden yerini alm, btn lkelere rnek, ada bir devlet olarak tarih sahnesine kmtr. 239 Emperyalizm, Trk Devrimi yznden Ortadou'daki hedeflerini

ertelemek zorunda kalmtr. Yeni Trk devleti, Sovyetlerle dostluk, Balkan Antant ve Sadabat Pakt gibi almlarla blgeye sahiplenip, komularyla birlikte emperyalizme diren oluturmaya alrken, perde arkasndan iletilen uluslararas mekanizma Trkiye Cumhuriyeti'ni Ortadoudan Uzaklatrma abalarn younlatrmt. Musul Sorunu ile Trkiye Cumhuriyeti'nin petrole

239

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.393

111

uzanmasnn n kesilmitir. Szkonusu sorunun giderilememesinde uluslararas konjonktrn rol bykt. Milletler Cemiyeti'ne egemen olan ngiliz etkisine kar vakur bir duru gsteren Atatrk nderliindeki Cumhuriyet hakszl hazmedememi ve bu yzden 1923'ten sonra 1932'ye kadar MC'ne ye olmamtr.240 kinci Dnya Sava'nn hemen ertesinde, 1948'te srail kurulduktan sonra hzla gelimesine olanak verecek ekilde zemini hazrlanan Ortadou, kinci Dnya Sava sonrasnda yeni bir smrge alanna dnmtr. Bir zamanlarn nc lkesi Trkiye ise ansl bir devlet olarak Ortadou'nun karmak ortam iinden ada bir devlet karmay baarabilmitir. Trkiye Cumhuriyeti, Atatrk zamannda Ortadou'ya da, Bat'ya da srtn dnmemitir. Zamann gereklerini gznne alarak Hatay meselesini zebilen, Balkan Antantn, Sadabat Paktn oluturabilen Cumhuriyet, kklerinden gelen byk devlet geleneine uygun olarak tartmasz bir g olma potansiyeline yeniden sahip olmutur. Bu nedenle, her zaman emperyalizmin ilgi odanda yer almay srdrmtr. Ortadou iin yazlan senaryolar, her yl emperyalistlerin gdmnde olan en sekin beyinler tarafndan ele alnarak gzden geirilirler. Bir yandan gelecein oyuncu adaylar lkelerinde emperyalizme uakln srmesini desteklemeleri iin burslarla yetitirilir. te yandan, hedef lkelerde olaanst bir younlukta dezenformasyon ve medyatik propaganda kullanlr. Latin Amerika, Asya, Afrika ve Ortadou'da bulunan gelimekte olan lkeler bu nedenle hibir zaman glenme ans bulamadan emperyalizmin kucana drlmlerdir. Bu lkeler, nce ekonomik yardmlarla borlandrlmtr. Borlarn oalarak denemez duruma gelmesi ile etki altna alnmlardr. Bir ksm nemli ynetici ve elit kadro ele geirilmitir. ler, kresel glere kesin boyun eme ve hizmet iin ibirliki olan oyuncular araclyla birbirlerinden haberli, organize bir uluslararas ebekeye bal olarak yrtlmtr. birlikilerin hizmet ettikleri a-

240

Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii ile likiler Genel Mdrl, Trkiye'nin Avrupa Birlii'ne Katlm Sreci'ne likin 2003 Yl lerleme Raporu, Ankara, Aralk 2003, s.31.

112

malar bilmeleri gerekmemektedir. Birou yalnzca makam ve zenginlik sahibi olmak iin bulatklarndan bilmek de istememilerdir. Birok mttefik lkede nemli mevkilere gelen elit kesimin ABD'de eitim alm olmas ilgintir.241 Doaldr ki bu lkede eitim almak ibirliki olmak iin tek lt deildir. Bugn gelinen noktada, imdilik szde de olsa varolmasna karn, ekonomileri aa yukar btnyle ele geirildiinden ulus devlet egemenlikleri ve ulus devletlerin politik varl tartlr olmutur. Egemenlikleri kstlanan, hatta yok edilen bu lkeler, resmi ve gayri resmi antajlarla ynlendirilen yneticileri araclyla, halklar kandrlarak, kimi zaman ak, kimi zaman rtl yntemlerle iyice gszletirilmilerdir. Btn bu sreler kreselleme ile gerekletirilmektedir. Souk Sava sonras imparatorluunu korumak isteyen ABD, uluslararas oluumlarn etkisinde "Yeni Dnya Dzeni" olarak kodlanan sistemde en byk yardmc aracnn kreselleme olacan aklamtr. 21inci yzyla hazrlanan ABD, Bakan Clinton dneminde kreselleme abalar hzlanmtr. Kresellemeyi anlamadan Amerika Birleik Devletleri'nin yeni kresel stratejisini ve zelde de "Yeni Ortadou Perspektifini" anlamak olanakl grlmemektedir. Kresellemenin kontrolsz olarak uygulanmas, "Zengin Kuzey ve Yoksul Gney" ztln ortaya karmtr. Ortadou, Afrika, Gney Amerika ve Asya'da talihsiz insanlarn yaad blgelerde insanlk, imdiye dein grlmeyen bir sefaletle kar karya kalmtr. Bylece, kreselleme, "terrizmin" bataklklarn da yaratmtr. Beklenen yeni tehdit, "Uygarlklar atmas" anlayyla kurgulanmtr. Artk ilk hedef Ortadou'dur. Aslnda 5000 yl ilgilendiren bir dnem balamtr.

241

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.396

113

11 Eyll, ite tam bu dnemde olmutur. 11 Eyll'de len masum insanlarn kanlar kurumadan, nceden kasada saklanan modern hal seferi ilan edilivermitir. Tehdit alglamas, 11 Eyll ile kkten deitirilen Batlnn, artk Mslmandan rkt bir dnem balamtr. Mslman ile "terrist" ayn arm yapacak, bylece uygarlklarn atmas ve "tekinin" "biz"den keskin bir ekilde ayrlmas iin temel zemin oluturulacaktr. Bu felsefe, bir zamanlar Roma'nn "biz" ve "barbarlar" olarak benimsedii kresel anlaya ok benzemektedir. 242 Tarihe bakldnda hibir zaman gerek kazancn, silah satn alanlar lehinde olmad grlmektedir. Ortadou'da yaanan Irak- ran sava buna verilebilecek gzel bir rnektir. ran'n ii devrim ihrac abasn durdurmak iin nce silahlandrlan Irak'n silahlar, daha sonra kurgulanan yeni bir savala yok edilmitir. Byk Ortadou corafyas, petroln, doal gazn ve alternatif enerji kaynaklarnn stratejik corafyas olan slam Corafyas'dr. Hedefteki bu corafyada yzyllarca uygulanan stratejiler, BOP iin istenen zeminin hazrlanmasn salamtr. Bu corafyaya egemen olmak demek Dnyaya egemen olmak anlamna gelmektedir. ABD, Souk Sava sonras NATO'ya anlam bulmakta zorlandndan yeni bir sper kresel oluum yolunda olan AB de kendi gvenlik yaplanmasyla tarih sahnesinde yerini almak istemektedir. AB, artk ABD'yi Avrupa'da istemediini birok kez resmen aklamtr. Avrupa'dan ABD'yi dlamak istemekten te onla Avrasya'da yara girmeye cret eden bu yeni g, para birliini de salayarak, Amerikan egemenliini tehdit eder olmutur. Alman ve Japon irketleri, dnyann ekonomik devleri olarak listeleri igal etmitir.

242

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.400

114

Amerikallar arasnda da Avrupallara kar daha ak ve kat politik yaklam benimsenmesi gerektiine inananlar bulunmaktadr. Robert Kaan, "Avrupallarla Amerikallar dnyaya dair ortak bir bak asn paylayorlarm veya hatta ayn dnyada yayorlarm gibi davranmaya son vermenin bir zamandr" demektedir. 243 Balangta herkese, yalanc cennet vaad eden, ancak cennet iin bile tekelci olan stratejinin Yeni Dnya Dzeni ad altnda sergiledii bu dzende dnya yeni bir kutuplamaya ve savaa gitmektedir. Bugn bir ajan olup olmad sorgulanan eski diktatr Saddam Hseyin'i kinci Krfez Harekat sonras deviren ABD, hedeflerinden yalnzca birine ularken, "Arz- Mevud" hedefinin gereklemesine destek yeni bir atlama ta ve yeni bir karargah kurulmutur. nk Irak; etnik yaps, jeostratejik, jeoekonomik, jeokltrel konumuyla Byk Ortadou Projesi iin kilit lkedir. Ayrca, Ortadou ve Akdeniz'de su, enerji ve petrole seenek enerji yollarnn kontrol iin nem tamaktadr. 4.3. Trkiye ve BOP "Byk Ortadou Projesi" olarak adlandrlan, blge lkelerin

demokratiklemesi projesi aslnda drt blgeyi kapsamaktadr. Bunlar: 244 1. Merkez Ortadou (Trkiye'nin de iinde bulunduu blge) 2. Kafkasya (Sovyetler Birlii'nden bamszln ilan eden lkeler) 3. Afrika (Fas'tan Msr'a kadar Kuzey Afrika) 4. Asya (Endonezya'ya, Gney Asya'ya ve in'e kadar olan Orta Asya) Projenin Trk kamuoyunda youn bir ekilde tartlmas, Babakan Erdoan'n 28 Ocak 2004'te Washingtona yapt ziyaretle balamtr.
243 244

R. Kaan, Fower and Weakness, Policy Review, June/July 2002, s.3 ahin, Byk Ortadou Projesi, s.172

115

Erdoann ziyaretinden drt gn nce, 24 Ocak 2004 tarihinde de Amerikan Bakan Yardmcs Dick Cheney, svirenin Davos kentinde yaplan Dnya Ekonomik Forumunda yapt konumada projeden bahsetmitir. Erdoan, Trkiye dn, Atatrk Havaliman Devlet Konukevindeki basn toplantsnda, Sayn Bush ile grmede, ABD'nin global erevede byk yeni kuvvet yaplandrmas, byk Ortadou veya geniletilmi Ortadou vizyonu gibi konulardaki yaklamlarn en etkili
245

azdan

dinleme

imkan

bulduk,

yaklammz ifade ettik. diyordu.

Bu szler, ayn zamanda, Trkiye'nin

projeye scak bakt anlamna da gelmekteydi. Trkiye iin ana kltrn varlndan sz edebiliriz. Ancak bunlar arasndaki uurumlar sanld gibi derin deildir. Bunlar; slam kltr, OsmanlMilliyetilik kltr ve Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasyla Cumhuriyeti-Bat kltrdr. Halkn arasnda bu farkllklar bariz bir ekilde gzkrken, Cumhuriyet'in ilanndan bu yana, devleti ynetenler daima Bat'ya dnk politikalar retmilerdir. Ancak unutmamak gerekir ki, yneticileri seenler de halktr. Bu u anlama gelmektedir: Halk, liderlerin Bat'ya ynelik politikalar izlemesinde bir saknca grmemektedir. 246 Souk Sava sonras, Bat lkeleri bolua derken, Trkiye'nin nne sunulan "Adriyatik'ten in eddi'ne" slogan ile, bata Kafkasya'da, Sovyetler Birlii'nden bamszln ilan eden Trki Cumhuriyetler hedef gsterilmiti. Ancak, Sovyetler Birlii'nin yerine geen Rusya'nn nfuzunun bu lkeler zerindeki etkisinin hala devam etmesi ve Trkiye'nin bu projeye yeterince hazrlkl olmay ve bizce asl nemli olan, Trkiye'nin bu lkeleri etkisi altna alacak ekonomik bir gce sahip olmamas "Adriyatik'ten in Seddi'ne" olarak sloganlaan, Trkiye'nin Trk Cumhuriyetler zerindeki nfuz kurma politikas baarsz olmutur. Bunun bir tek istisnas Azerbaycan'dr. O da daha ziyade liderler aras yaknlamadan ve Azeri Trkesi'nin, Trkiye Trkesi'ne dier Trki Cumhuriyetlere oranla daha yakn olmasndan kaynaklanmaktadr.
245 246

Erdoan ABD'den Mutlu Dnd, Radikal, 2 ubat 2004. ahin, Byk Ortadou Projesi, s.154

116

Dnyann byk medeniyetlerinin ounun bir tane lider veya ekirdek devleti vardr. Rusya, Hindistan, in, Japonya, Amerika Birleik Devletleri kendi medeniyetlerinin lider devletleridir. Ancak, slam Medeniyeti bir ekirdek devletin yokluunu hissetmektedir. O lider devlet Trkiye olmaldr. 247 slami doktrinin, demokrasiye hem uygun olan hem de olmayan unsurlar bulunmaktadr. Bununla beraber, uygulamada, herhangi bir sreyle tam bir demokratik sistemi devam ettiren tek slam lkesi Mustafa Kemal Atatrk'n slami toplum dncelerini ve politikalarn kesin olarak reddettii ve laik ve modern bir Bat devleti yaratmak iin gayretle giriimde bulunduu, Trkiye'dir.
248

Mslman lkeler arasnda, Bat nezdinde Trkiye'nin ayrcalkl bir yeri olduu teden beri sylenen bir husustur. phesiz bu, Trkiye'nin dier Mslman lkelerden farkl olan ynetim eklinden kaynaklanmaktadr. Dier Mslman lkelerde tatbik edilen demokrasinin de Trkiye'dekine benzemedii aikardr. "Bugnk dnya Mslmanlarnn birou demokratik toplumlarda varlklarn srdrmektedirler. Trkiye bunlarn ierisinde en bataki rnektir. Avrupa ile ilikileri de dahil olmak zere, Trkiye'nin desteimize ihtiyac vardr."
249

ABD Genelkurmay Bakan Orgeneral Richard Myers Trkiyenin laik ve demokratik bir lke olarak Ortadouya model olarak grld belirtilmitir. 250 Byk Ortadou Projesi'nde Trkiye'ye biilen rol, u szlerle bir kez daha kendisini ifade etmektedir:

247

. Alpay, Trkiye slamn Lideri Olmal, Samuel P. Huntingtonla Mlakat, Milliyet, 09.09.1996, s.104 248 S. P. Huntington, Bat Tektir ama Evrensel Deildir , Medeniyetler atmas, Ankara, 1997, s.150. 249 Cheney, ABDnin Yeni Ortadou, 250 Ordudan BOPa ekince, Yeni afak, 14.04.2004.

117

"Trkiye, Avrupa-Amerika Birleik Devletleri ortaklnda barol stlenecek hale getirilmelidir. Ayrca, bu role sahip olan Trkiye, demokrasi limannda salam demir atabilmi olacaktr. Her eyden nce Trkiye, zaten bir Atlantik ortakl yesidir ve Byk Ortadou'da Atlantik karlarnn gelitirilmesinde faydal olabilir. Bu karlarn byk bir ksmn Trkiye de paylamaktadr. Onun, giderek artan yakt ihtiyac, gvenli ve elde edilebilir petroln ulalabilir olmasn gerektirir. Trkiye, Ortadou'dan gelen kitlesel imha silahlarna dier herhangi bir NATO lkesinden daha fazla maruzdur. Terrizm ise her zaman varolmu bir tehlikedir." 251 Trkiye'nin Ortadou'da gerek uzlatrc ve gerekse nc bir lke olmas iin, sorumluluunu paylaaca lkeler ve kurulular olmas gerekir. Trkiye'nin bu konuda partnerinin Irak gali'nde Amerika'ya en byk destei veren ve G-8 toplantsna Trkiye gibi davet edilen rdn'n olaca anlalmaktadr. Kurumsal manada ise, K nn yeniden yaplandrlmas ve AB ayarnda siyasal arenada etkin olmas gerekmektedir. Ayrca, Arap Birlii iinde Msr'n konumu ne ise, Trkiye'nin de gerekmektedir. Byk Ortadou Projesi'nde Trkiye'de hkmet ile asker arasnda bir takm gr ayrlklarnn olduu bilinmektedir. Erdoan'a, Orgeneral lker Babu'un, Byk Ortadou Projesi'ne model olmak gibi bir iddiamz yok szlerinin hatrlatlmas zerine Trkiye Byk Ortadou Projesi'ne rnek bir lke olacaktr. rnek olmak bizi kltmez, bytr. rneidir.
252

K iersinde konumunun en az Msr kadar olmas

demesi bunun bir

Ksa zaman iinde kaosa yol aan, BOP uygulamalarnn arka plannda kreselleme ile rlen "Yeni Dnya Dzeni" bulunmaktadr. Dnya egemenlii iin ara olarak kullanlan kreselleme srecinin, "kresel terrizm" olgusunun,
251 D. C. Gompert, et. al., Common Interests, Common Responsibilities, http://www.rand.org/ , 01.01.2007 252 Akam, 28.05.2004

118

gelecein stratejik kaynaklarnn ve bu kapsamda petrol bata olmak zere enerjinin kontrol srecinin iyi anlalmas gerekmektedir. Souk Sava ncesi ve sonras uygulanan stratejiler birbirine eklemlendiinde, "Yeni Dnya Dzeni"nin izmek istedii kresel resim ortaya kmaktadr. Bu balamda, 11 Eyll kresel "terr" olaynn ve sonrasnda Afganistan'n ve Irak'n igalinin birbiriyle bal btnleik bir sre olduu kavranabilmektedir. 253 Bu resmin iinde bulunan Trkiye'nin yan banda, nceden izilmi bir haritann snrlarn rmekte olan nemli deiim ve dnmler yaanmaktadr. Trkiye BOP kapsamnda Ortadou'da demokrasi gereksinimini olan lkelere model olarak gsterilmektedir. Yllarca NATO'nun Gneydou kanadnda zverili bir ekilde Sovyet tehdidini gsleyen Trkiye'nin de dntrlme stratejisinin odanda olmas endie vericidir. Bu durumda, Trkiye'nin Atatrk'ten bu yana kazand 80 yllk Cumhuriyet mirasnn reddi sz-konusudur. Lozan'n tannmamas bunun ilk iaretiydi. ten rtme ve yozlatrlmayla, IMF araclyla bor batana sokularak bir tr zorlamayla, AB hedefinin istismar edilmesiyle, belki yarm yzyl daha srecek bir macera olasl iinde dntrlmek istenmektedir. Trkiye'nin ulusal btnl, ulusal gc zayflatlmaktadr. Kbrs, Ege Sorunu ve nihayet Krt sorunuyla evrelenmi olan Trkiye'nin, kendi yaamsal kar alanlarna uzanmas engellenmekte, Trkiye, boucu bir ekilde iten ve dtan kuatlmaktadr. Trkiye iin federatif dzenlemeler dlenmektedir. Trkiye'nin tarihi refleksini gsterememesi iin yllarca gerekli nlemler alnmtr. erdeki uzantlarla, ksr dngde enerji yitirmesi salanmtr. Kimi zaman sa sol, kimi zaman ayrlk Krt, kimi zaman irtica sorununa ek olarak tesis edilen kltrel, sosyal, siyasal ve ekonomik bunalmlarla, ksr dnglerin

253

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.420

119

iine sokulan Trkiye'nin, ada uygarlk yolunda ilerlemesine engel olunmak istenmektedir. Trkiye; artk karnn olduu her yerde var olmal, ak olmal ve hukuk erevesinde uygun yntemler bulmaldr. Konjonktrel frsatlarn heba edilmesine izin verilmemelidir. Trkiye Cumhuriyetinin "somut ve halk tarafndan bilinen hedefleri olmal, halk bu hedeflere gnlden inanmaldr. Ortak vektr oluturmann temeli inan, gven ve almada yatmaktadr." Belirlenen hedefler dorultusunda, Trkiye'nin dnya ile ilikilerinde imdiye dein olduunun aksine kararllk ve tutarll esas alnmaldr. Trkiye'nin ulusal gc, doru ynlendirilmelidir. Ulusal Gc, tpk Kurtulu Savanda olduu gibi, Trk Milleti'nin hedefleri dorultusunda, aa karmak iin tm nlemler alnmaldr. Bunun iin ilk yaplacak olan, "zgven"in yeniden imardr. ABD, blgenin etnik ve dinsel farkllklara gre haritasn yenilemektedir. Blgenin haritas deitirilirken Trkiye asndan da nemi olan etnik guruplara verilmek istenen "kendi yazgsn belirleme hakk" blgeyi kanl atmalara ve kaos ortamna srkleyebilecektir. Azerbaycan bata olmak zere, tm Trk Cumhuriyetleri ile ileri dzeyde iliki kurulmal, gemiten gnmze tm Trk kltr varlklaryla ilgilenilmeli, karlarmzn bulunduu her noktada var olunmal ve bayrak gsterilmeli, Kafkasya, Avrasya ve Ortadou'daki karlarmzn korunmas iin geni apl bir aba sarfedilmelidir. Trkiye Cumhuriyeti, asil bir ulus devlet olarak uygarlklarn barmas, bulumas ve gerek kresel barn kilit lkesidir. Jeostratejik ve jeokltrel konumu bunu aklamaktadr. NATO'nun stanbul Doruu'ndan sonra,

120

"terrizm" ile mcadelede stanbul bir s olma yoluna girmitir. stanbul'da "terr"e kar yeni bir oluum, gndeme gelmitir. 254 Unutulmamaldr ki Trk Ulusu'nun gsterebilecei refleksi dnyann hibir ulusu gerekletiremez. Trkiye btn kreyi savunma alan yapmaldr. Mustafa Kemal'in stratejisi artk yle olmaldr: "Hatt mdafaa deil sath mdafaa vardr. O sathda btn arzdr." 255

254 255

Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.426. Evciolu, Amerika Birleik Devletleri nin Byk, s.427.

121

BE NC BLM SADDAM HUSEY NIN YAPTII KATL AMLAR 5.1. Enfal Operasyonu Enfal Operasyonu, Baas rejiminin 1968de iktidar ele geirdiinden beri uygulad Araplatrma politikasnn bir uzantsdr. ran-Irak Sava, Badat ynetimine, Krtleri dize getirmeyi amalayan abalarn dorua trmandrmak iin ele geirdii frsat kamufle edebilecei elverili bir ortam hazrlamtr. Bu operasyon, bal bana ran-Irak Savann bir uzants olarak grlmemelidir, zira Badatn Krtlere ynelik bask politikalarnn operasyon ncesine dayanan 15 yllk bir gemii vardr. Enfal, 23 ubat ile 6 Eyll 1988 tarihleri arasnda corafi olarak alt ayr Krt blgesinde yrtlen ve toplam says sekiz olan egdml bir askeri saldrya verilen addr. 256 Operasyon, kendisine Kuzey Irakta Saddam Hseyininkilere denk yetkiler verilen Ali Hasan el-Mecit tarafndan yrtlm ve Krtler tarafndan kendisine Kimyasal Ali lakab taklmtr. Enfal Operasyonu boyunca binlerce ky tahrip edilmi, kimyasal saldrlarn ardndan sivil halk bir araya toplanarak kamplara nakledilmi, esir muamelesi grm ve bu insanlarn nemli bir ksm ldrlmtr. Kadnlar ve ocuklar zel kamplara, yallar gney Iraka yollanm, 15 ile 50 ya aras ok sayda erkek ise byk bir gizlilik iinde katledilmitir. Enfal Operasyonunda ldrlen Krtlerin saysna dair muhtelif aklamalar yaplmakla birlikte bu saynn en az 100,000 olduu tahmin edilmektedir. Krt kaynaklarna gre operasyon srasnda lenlerin says 180,000dir. Operasyonlardan sorumlu Kimyasal Ali ise kendi tahminini u szlerle ifade etmitir: Nereden kyor bu abartlm 180,000 rakam? 100,000den fazla olmamtr. Operasyondan sonra geride 60,000 yetim ocuk ve 35,000 dul kadn perian bir halde kalmtr. Enfal kurbanlarnn ounun,

256

Enfal Operasyonu, http://irak.ihh.org.tr/insan/yasam/14f97898470cb0a09.html, 02.01.2007

122

zellikle erkeklerin ve erkek ocuklarn cesetleri bulunamamtr. Iraka yaplan son saldrdan sonra ortaya kan toplu mezarlarda bu cesetlerin bulunmas ihtimali vardr. Saddam ynetimi srasnda kaybolan yaknlarndan haber alamayanlar, toplu mezarlardaki kemiklere bakarak yaknlarn tanmaya almlardr. 5.1.1. Halepe Katliam ran-Irak Savann sekizinci ylnda Enfal Operasyonu kapsamnda gerekletirilen Halepe Katliamnda, binlerce Krt korkun ekilde yaamn yitirmitir. 16 Mart 1988de gerekletirilen katliam srasnda ran snrna yakn bir blgede bulunan Halepeliler, Irak ordusunun yapt hava bombardmanndan sonra snaklara ekildilerse de bir sre sonra helikopter ve uaklardan atlan kimyasal gazlardan kendilerini kurtaramamlardr. Saldrlarda en az 5,000 sivil lm, 10,000den fazla sivil yaralanmtr.
257

Halepe Katliamnn tek sebebi

blgede yaayan halkn Krt olmas deildir. Blgede slami gruplarn gl olmas da Saddamn Halepede kimyasal gaz kullanarak nfusu ortadan kaldrmak istemesinin sebebidir. Kuzey Iraktaki en gl slami rgt eyh Osman Halebcevi liderliindeki el-Hareketl slamiyye fi-Krdistanil Irak, Halepede ok glyd. slami bir hareket, laik Baas ideolojisini benimsemi Saddam tarafndan iktidar iin tehlike olarak grlmtr. Byk ounluu Krt olan Halepe halk, Saddam tarafndan ve Saddam'a Batl irketlerin sattklar silah ve malzemelerle katledilmiti. Amerikal gzlemci Phyllis Bennis, 1995'te yle diyecekti: American Type Culture firmas, ABD Ticaret Bakanl'nn onay ile Irak'a arbon, E.Coli, botulizm ve dier korkun biyolojik hastalklara yol aacak eitli biyolojik silah malzemeleri satmtr. Daha sonraki aklama ve aratrmalarla 80 Alman, 75 Amerikan, 30 Fransz daha az saylarda sve ve Yunanistan dahil hemen hemen tm AB yesi lke irketinin Saddam'a kimyevi ve biyolojik rn ve silahlar

257

Halepe Katliam, http://irak.ihh.org.tr/insan/yasam/14f97898470cb180a.html, 02.01.2007

123

satt anlald. Katliamdan kap kurtulan Krtler Trkiyeye snmtr. Yllar boyu 40 bin kadar Krt mltecinin tm ihtiyalar Trkiye Cumhuriyeti tarafndan karlanmtr. 258 5.2. Duceyl Katliam Duceyl katliam, Saddama 1982de halk tarafndan suikast giriiminde bulunulmasyla balamtr. Badatn 60 kilometre kuzeyindeki 84 bin nfuslu Duceyle 8 Temmuz 1982de, airet liderleriyle grmek iin gelen Saddamn konvoyuna halk arasndan ate almtr. Suikast giriiminden hemen sonra Irak ordusu helikopterleri vatandalar zerine ate amtr. Olayn ardndan yzlerce kii tutuklanm, ikence grm ve bunlarn bir ksm idam edilmitir. Sylenenlere gre katliamda 148 ii vatanda ldrlmtr, ancak baz otoritelerce Duceylde lenlerin saysnn ok daha fazla olduu belirtilmektedir. Kurbanlar arasnda birok kadn ve ocuk da bulunmaktadr. 259 5.3. Altnkpr Katliam Altunkpr Katliam; 28 Mart 1991 tarihinde, Kerkk ile Erbil arasnda yer alan ve irin bir Trkmen kasabas olan Altnkpr'de, Irak ordusunun katlettii 102 Trkmen'i kapsamaktadr. Susuz ve gnahsz bu Trkmenler, sorgusuz - sualsiz ve hunharca katledilmilerdir. Birinci Krfez Sava sona ermi ve Irakn kuzeyinde yaayan Krtler ayaklanmlardr. Saddam Hseyinin blgeye sevk ettii birlikler nce yollarnn zerinde bulunan Kerkkn Tuzhurmatu kasabasna girerek ok sayda sivili kuruna dizdiler ve yzlerce senelik Trk eserleri yerle bir etmilerdir. Kuzeye, Trk snrna doru ge balayan halkn zerine ate alm, Kerkk helikopterlerle taranm ve hemen arkasndan top ateine tutulmutur. Bu trajedi karsnda Tazehurmatu ve Kerkkteki baz Trkmenler, Altunkpr kasabasna snmlardr. Tuzhurmatudaki katliamn daha korkuncu, Kerkk ile Erbil arasnda bulunan
258 259

Halepe Katliam, http://nedir.antoloji.com/halepce-katliami/, 02.01.2007 Duceyl Katliam, http://www.yuksekovahaber.com/cikti.php?id=3117, 02.01.2007

124

Altnkpr kasabasnda yaanmtr. Her cins ve her yatan yzlerce Kerkk Trk, evlerinden toplanarak, bilinmeyen bir yerde, isyan ettikleri gerekesiyle kuruna dizilmilerdir. Saddam, bir kez daha yaad devlete srekli isyan halindeki gruplarla Trkmenleri bir kefeye koymutur. Oysa Trkmenlerin tarih boyunca yaadklar devlete isyan ettikleri grlmemitir. 260 Katliam, Trkiye'de de yanklanm ama katliamdan farksz bir tepki ile karlamtr. stanbul'da yaayan Trkmenler, Kerkk ve Altnkpr ye yaplan saldr ve katliam protesto etmek iin 5 Nisan 1991'de stanbuldaki Irak Konsolosluu'na siyah elenk koymak istemiler ancak konsolosluktan alan atele karlamlardr. ki Trkmen de (Nejdet Esat Bakkalolu ve Ylmaz Hac Sait ) orackta ehit dm ve onlarcas da yaralanmtr. 5.4. Serdet Katliam Serdet Katliam 17 yl nce Irak savanda, Serdet ehrinin kimyasal silahlarla bombalanmasdr. ran-Irak Sava zamannda Irakllar sava meydanlarnda ranllar yenemeyince ve rann ilerlediini grnce ehirleri bombalamaya baladlar. Serdet, Irak snrna yakn bir Krt yerleim blgesidir, ehre 6 tane hardal gaz ieren kimyasal bomba attlar; birka tanesi ehrin merkezine, pazar yerine isabet etti, yzlerce kii ehid oldu ve bu kimyasal silahlarla zehirlenen 8000 kiiden bazlar sonradan feci ekilde ehid oldular biroklar da hala byk bir ac iinde yaamaktadrlar. 261

260

Altunkpr Katliamnn 16. Yldnm , http://www.kerkuk.net/tr/index.asp?id=9493&katagori=1&s=detay, 27.03.2007 261 H. Rafsancani , Kimyasal Silahlarn Kullanlmas ve Saddamn Yarglanmas, http://www.iqraa.de/gundem%20rafsancani%20kimyasal%20silahlar.htm, 27.03.2007

125

SONU Souk Sava sonras Amerikan karlarn ve bu karlara yn veren glerin ara-ama btnselliini salayarak, yeni bir proje ile ortaya kmak kanlmaz olmutur. nk ekonomik, siyasal, sosyal, hangi adan baklrsa baklsn milenyumun bandaki gelimeler, ABD iin sper g olgusuyla uyumayan bir eilim gstermektedir. ABD, rettiinden fazlasn tketmektedir. Bir tketim devi olan ABD'nin bugn dorukta olan gcnn; stratejik zihniyet, kltrel, ahlaki, ekonomik vb. eitli ynlerden giderek daha ok erozyona uramakta olduu grlmektedir. ABD, tarihteki dier sper gler gibi, sorunlu olan ekonomisini ayakta tutmak iin ulusal gcnn askeri boyutuna artk eskiden olduundan daha fazla arlk vermektedir. Byk Ortadou Projesinin 23 lkede dnm yaplarak yaama geirilmesi planlanmaktadr. Szkonusu projesinin ilannda sz edilen "dnmn" ilan edilmi olduu dnemde aslnda oktan balam olduu grlmektedir. Bu almada, BOP'un hedefinde olan lkelerde yaanan karklklar ve olaylarn birbiriyle ilikisi sergilenmitir. Bata Irak olmak zere BOP kapsamnda grlen eitli lkelerde terr ve istikrarszlk yaanmaktadr. Btn olan bitenlerin srail'in BIP'i ile de yakn ilikisi olduu ileri srlmektedir. Amerikan ve srail politikalarnn i ielii ve yaananlar bu gre tam destek vermektedir. Bir gre gre, evanjelik neoconlar nderliinde "Tek Dnya Devleti" kurulmaktadr ve bu krallk Kuds merkezli olacaktr. Bu yryte, BOP bir ara olarak kullanlmakta, ABD ve NATO askersel gcyle taeron rol oynamaktadr. ABD, "Byk Ortadou Projesi"yle, Byk Ortadou'ya zgrlk getirmeyi ve blgeyi demokratikletirmeyi hedef aldn ileri srmektedir. Irak Harekat, yeni "nleyici Saldr" veya bir baka deyile "nleyici Vuru" doktrini uzantsnda gerekletirilmitir. Hedef, Irak' zgrletirmek ve kitle imha silahlarn bulup yok etmek olarak aklanmtr. Bu hedefler, ABD'nin kresel gvenlik stratejisi iinde ele alnmaktadr. 126

Trkiye, proje erevesinde lml slam lkesi olarak grlmektedir. Bu yaklam, Trkiye Cumhuriyeti'nin geleneksel yapsna uygun deildir. Yllarca NATO'nun Gneydou kanadnda zverili bir ekilde Sovyet tehdidini gsleyen Trkiye'nin de BOP iinde dntrme stratejisinin odanda olmas endie vericidir. Bu durumda, Trkiye'nin Atatrk'ten bu yana kazand 80 yllk Cumhuriyet mirasnn reddi szkonusu olmaktadr. ABDnin imdiki stratejisini srdrmesi durumunda, 21inci yzylda sper g olarak ayakta kalabileceini dnmek zordur. ABD'nin kar, srail'in gvenliini kolaylkla salamak iin yzlerce yllk dman kardelerin barmasnda ve Uygarlklar atmas tezini rafa kaldrmaktadr. Ancak gidi ters yndedir. ABD, Ortadou'da eyaletleme ve kabileleme ile etnik paralanmay desteklemek yerine, ncelikle kalc bir Filistin- srail barn gerekletirmelidir. Bu ABD'ye inancn yeniden tesis edilebilmesi iin nemli bir anstr. BOP'un, Ortadou perspektifi dnm yerine bar olmaldr. Sonu olarak; Souk Sava sonras kresel belirsizliin srmesi, siyasal ve ekonomik yarn daha da iddetlenmesi beklenmektedir. Bundan sonra, yeni ve daha byk krizlerin domas artc olmayacaktr.

127

KAYNAKA Abir, Mordechai, Saudi Arabia in the Oil Er: Regime Elites; Conflicts and Collobaration Sydney, Crom Helm, 1988. Aker, Y., srail Duvar Hukuka Uygun mu, www.zaman.com.tr, 19 ubat 2004. Akam, 28.05.2004 Alpay, ., Trkiye slamn Lideri Olmal, Samuel P. Huntingtonla Mlakat, Milliyet, 09.09.1996, s.104 Ar, Tayyar, Gemiten Gnmze Ortadou Siyaset, Sava ve Diplomasi. 2.Bask stanbul Alfa Yaynlar 2005. Ayaydn, A., Trkiye, Avrupann En Yakn, En Ucuz Enerji Koridoru, Sabah Gazetesi, 30.12.2006. Bal, ., Selamolu, A., Byk Ortadou Projesi: ABD, AB, Trkiye ve Blge, Demokrasi Platformu, Yl:.1, Say:1, s.13-14 Bardak M., Milenyumu Bilmeden Konutuk, Hrriyet, 02.01 2000 Bakaya, F., Siyonist srail'e Dair Gerei Sylemek, 29.07. 2006,http://www.bianet.org/2006/07/28/82938.htm Bayzan, Ali Rza, Kresel Vaftiz Misyoner rgtlerin Trkiye ve Trk Cumhuriyetini Hristiyanlatrma Operasyonu, IQ Kltrsanat Yaynclk, Gncelletirilmi kinci Bask, Austos 2004. Bazolu, S., Turkeys Discreet Foreign Police Between Western Europe and Middle East Turkeys New Security, Ankara, 1987 s.163 Bilgenolu, A., Evanjelizmin ABD Ynetimine Etkileri, Cumhuriyet Strateji, s.12-13

128

Binder, Leonard, Islamic Liberalism: A Critique of Development Ideologies, University of Chicago Press, Chicago, 1988. Brezinski, Z., Kontrolden km Dnya-Yirmibirinci Yzyln Arifesinde Dnya apnda Karmaa, (ev) Haluk Menemenciolu, Trkiye Bankas Kltr Yaynlan, ubat 1996. Buheiry, Marwan, The Formation and Perception of the Modern Arab World, Princeton, New Jersey, The Darwin Press, 1989. Bush, G. W., State of the Union, 28.01.2000, www.whitehouse.gov/news/releases/2003/01/20030128-19.html Carroll T. P., Ankaras Strategic Alignment with Tel Aviv: Implications for Turkey and the Region , May 2001. Cemal, H., Araplar, Demokrasi ve Biz, Milliyet Gazetesi, 24.05.2006 Cemal, H., Byk Ortadou, www.milliyet.com.tr, 03 Mart 2004. Cheney, D., ABDnin Yeni Ortadou Stratejisi Davos Zirvesi Konumas, 24.01.2004,http://www.freeworldacademy.com/globalleader/great.htm,20.12.2006 Cordesman, Anthony H., CSIS Middle East, Dynamic Net Assesment Project, US Policy, The Southern Gulf States and the Changing Strategic Balance in the Gulf , Speech to Middle East Petroleum and Gas Conference, Dubai, 16.03. 1998. Cumhuriyet, 06.12.2004. Cumhuriyet, 07.03.2005. Cumhuriyet, 17.11.1980. elik, H., Gncel, Posta, 17 Temmuz 2004, s.14.

129

ongar, Y., Erdoan'n ABD Ziyareti ve Kbrs, www.milliyet.com.tr, 02 ubat 2004 Davison, R. H. "Where Is The Middle East?", Foreign Affairs, Vol. 38, New York 1959-1960, s.668. Davutolu, Ahmet, ntikam Glgesinde Strateji Sava: Ladin Bahane Hedef angay, Aksiyon, Ekim 2003, s.14 Deffeyes, Kenneth, Hubbert's Peak: The Impending World Oil Shortage, Princeton University Press, Princeton, 2001. Deien Dnya Dengeleri ve Trkiye'nin Jeostratejik nemi, Ankara, Genel Kurmay Basmevi, 1992, s.95-96. Demir, M. F., Byk Ortadou Vizyonu, ABD ve slam Arasnda Bir Kpr Olabilir mi?, www.zaman.com.tr, 02 Mart 2004. Dempsey, G., Old Folly in A New Disguise-Nation Building To Combat Terrorism, Policy Analysis, A CATO Publication, No.429, March 21,2002, s.l. Devlet Planlama Tekilat, Avrupa Birlii ile likiler Genel Mdrl, Dilek, B., S., BOP Irak'ta kyor, 06.11.2006,

http://www.hakimiyetimilliye.org/index.php?news=155 Doanay, Z., Atun, F., Ortadou'nun Jeopolitik ve Jeostratejik Ynden ncelenmesi, Ankara, 1994, s.40 Drozdiak, W., Vizyon Araynda Olmak, (ev.) Hakan Kzlrmak, Newsweek Dergisi, 23.02.2004, s.31 Dumanl, C., NATO Zirvesi ve Trkiyeye Etkileri, Cumhuriyet Strateji, 19.07.2004, s.14.

130

Dumanl,C., Irak Krizi, Sre Uzayacak, Cumhuriyet Strateji, s.14 Dursun, D., Sbjektif Bir Kavramn Anlam erevesi Ve Tarihi, 2003, http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/makale_01.html, 05.08.2006 Dnya, Milli Gazete, 30.07.2004. ElVatan lArab, 03.05.1996. Evciolu, Kemal, Amerika Birleik Devletleri nin Byk Ortadou Projesi, zmir, Umay Yaynlar, 2005. Fatsa, M., Trkiye'nin Jeopolitik Konumu Ve Tehdit Unsurlar, Yenidnya Dergisi, Ocak, 2001. Fischer, J., Byk OrtaDou Projesi ve Nato , 17.06.2004, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=510 Fisk, R., The Independent, 04.08.2004. Gompert, D., C., et. al., Common Interests, Common Responsibilities, http://www.rand.org/ , 01.01.2007 Gle, M., Ouz, C., Irak Sava Glgesinde Trkiye Ortadou lkeleri Ticari likileri, 2003, http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/IRAK/Irak%20Savasinin%20Golgesinde.pdf, 08.08.2006. Gngrm, Gamze Kona, Orta Asya,Orta Dou-Orta Asya ve Kesien Yollar, stanbul, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 2004. Gnsr, U., Arap Dnyas , 2006, http://merichrd.wordpress.com/2006/12/26/arap-dunyasi/, 27.12.2006

131

Grel, kr Sina, Ortadou Petrolnn Uluslararas Politikadaki Yeri, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 1979. Gven, E., Radikal, 25.06. 2004. Hacsaliholu, . Y., BOP Avrupa, Rusya, in Ve Hindistan'n Yaam Alann Daraltyor, ABDnin Kalc Egemenlik Aray Cumhuriyet Strateji, 8 Kasm 2004, s.6-7. Han, A. K., Irak Sava, Oyunun Ad Petrol m?, Kartaln Kanat Sesleri-ABD D Politikasnda Yeni Ynelimler ve Dnya, (Der) Toktam Ate, Ankara, Ocak 2004, s.329-363 Harp Akademileri Yaynlar, Ortadou'nun Sorunlar, stanbul, ubat 2004 Heykel, Muhammed, 3.Petrol Sava, stanbul, Pnar Yaynlar, 1993. http://www.csmonitor.com/2003/0317/p01s01-uspo.html, 02.01.2007 http://www.dtm.gov.tr/ead/YAYIN/kitap/lubnan.htm, 02.01.2007 http://www.haksever.com/modules.php?name=News&file=print&sid=242,04.01.2 007 http://www.iqraa.de/gundem%20rafsancani%20kimyasal%20silahlar.htm,27.03.2 007 http://www.zmag.org/CrisesCurEvts/Interventions.htm, 12.01.2007 Huntington, S. P., Bat Tektir ama Evrensel Deildir , Medeniyetler atmas, Ankara, 1997, s.150. smail, Vural, Evanjelizm, Beyaz Saray'n Gizli Dini, Karakutu Yaymlar, stanbul, 2003. Kaan, R., Fower and Weakness, Policy Review, June/July 2002, s.3 132

Karagl, ., Yeni afak, 01.06.2004. Karagl, ., Yeni afak, 27 Mays 2004. Kazanc H., ABD'nin Ortadou Politikasndaki Ara: Krt Hareketi, Cumhuriyet Strateji, 19 Temmuz 2004, s.12. Kazanc, H., srail Trkiye likileri ve Irak'n Kuzeyi'nin Durumu,

Cumhuriyet Strateji, 12 Temmuz 2004, s.6-7 Kra, G., Afganistan Seimle Tanmaya Hazrlanrken, Cumhuriyet Strateji,TUSAM, Trkistan Aratrmalar Masas, s.8. Kzlrmak, H. Byk Ortadou Kavram: Anlam, Amac ve Trkiyeye Olas Yansmalar, Mart 2004,http://www.habusulu.com/makale27.htm#_ftn3,09.08.2006. Kissinger, H., Diplomacy, Touchstone Books, New York-1994, s.629. http://tem.iem.gov.tr/biliyormusunuz/biliyormusunuz1.php, 15.12.2006 Ko, F., Kltr ve Medeniyet Kenti Badat'tan Sava Kenti Badat'a, Milli Gazete, 14.07. 2004, s.l0 Kuveyt Ticaret Mavirlii, Yllk Rapor, 2001. Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Byk Ortadou Projesi ve lkelerin Bilgi Profilleri, Ankara, Mays 2004,www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/113%5CBOP.PDF, 05.01.2007 Lainer, S., Arap Dnyas ve Demokrasi, 2005,

http://www.turkishweekly.net/turkce/yazarlar.php?type=3&id=18, 12.11.2006. Lapidus, Ira M., Modernizme Gei Srecinde slam Dnyas, (ev.) . Safa stn, Marmara niversitesi.

133

Lewis, B., Orta arkn Tarihi Hviyeti, Ankara niversitesi Fakltesi Dergisi, S:XII, 1964, s.75

lahiyat

Lewis, B., The Shaping of the Modern Middle East, Oxford University Press, Oxford, 1994. Mahalli, H., Kiilikli Olmak, www.yenisafak.com.tr, 16 ubat 2004. Mahalli, H., Hariri'yi Kim ldrd, Yeni afak, 16.02.2005 Makovsky, D., A Multifaceted Unilateralism, http://www.pass-

prague.cz/soubory/PASS%20Conference%20Conclusions.pdf, 01.01.2007 Masdsi, Abdullah, Yaayan Dnya Dinleri, stanbul, 1981. Mete, . L., Sabah, 11.11.2004 Milli Gazete, 03.08.2004. Milli Gazete, 11 Haziran 2004. Milli Gazete, 11 Haziran 2004. Milli Gazete, 18.04.2004. Milli Gazete, 28 Haziran 2004. National Review Online, December 6, 2001, www.nationalreview.com/comment/commenttaylorl20601.shtml. Near East Report, 01.30.1981. Omang, J., Stiffest Battles are Often Fought Among Friends, Washington Post, July 6 1983.

134

Ozcan, N. A., Erdoan-Bush Grmesinin D Politikamza Etkisi, www.zaman.com.tr, 02 ubat 2004. kten K. H., ABD'nin Yeni Ulusal Gvenlik Stratejisi: Kant'n Radikal bir Yorumu mu?", Tarafsz olmayan Sava Yeni Muhafazakr Komplo (?) ve Bush Doktrini, Kartaln Kanat Sesleri- ABD D Politikasnda Yeni Ynelimler ve Dnya, (Der) Toktam Ate, l.Bask, Ankara: Ocak 2004, s.187 zbek, N. S., Ortadou Denkleminde Trkiye- srail likileri,

http://www.geocities.com/akademyaarsiv1/akademarsiv32.htm, 22.12.2006 zen, R., Trk D Politikasnda Vizyon Deiiklii art, www.zaman.com.tr, 05.02.2004. zil, E. Dnyadaki Stratejik Enerji Kaynaklar ve Ulam Yollar , Silahl Kuvvetler Akademisi Konferans, 15.02.2004. ztrk, N., Lbnan Cumhuriyeti, D Ekonomik likiler Mdrl, Mart 2002,http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/41B79EEE-A54D4B1E9BEE52DFEB8C92C9/287/LUBNAN.pdf, 10.01.2007 Pond, Elisabeth, The Rebirth of Europe, Washington Brookings

Institution,1999. Powell, C., L., We Will Not Shrink From War, The Wall Street Journal,February 3, 2003. Rafsancani, H., Kimyasal Silahlarn Kullanlmas ve Saddamn Yarglanmas, Ramazani, R. K., rans Foreign Policy: Contending Orientations The Middle East Journal, Vol. 43, No:2, Spring 1989 s.204 Ramazani, Rouhollah K., Revolutionary Iran Challenge an Response in the Middle East, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1986.

135

Sapmaz, ., BOP ta Demokrasi Anlay, http://www.tgrthaber.com.tr/section_view.aspx?guid=b7f10687-08b6-47ec-a6c66f983f3666b7, 07.07.2006. Sazak, D., ABD Bilnosu, www.milliyet.com.tr, 02.01.2004. Schimmel, Annemarie, Dinler Tarihine Giri, stanbul, A F Yaynlar, 1955. Schwenninger, S., Revamping American Grand Strategy, World Policy Journal, Sonbahar, 2003. Simon, S., Unavoidabie Clash of Islam and the West?,

www.randcorporation.org, 10.11.2006 afak, E., BOP un Kapa Ald, Sabah Gazetesi, 2004, 12.12.2006. ahin, Abdullah, Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, Yaynlar, 2004. Talu, U. , Sabah, 21.11.2004. Talu, U., Sabah, 04.04.2004. Taylor, J., Doren, P. V., Oil Weapon, Myth Its Crippling U.S. Foreign Policy, Tehran Times, 03.05.1996. Temuh Daire Bakanl, Dnya'da Trkiye'nin Blgesel nemi, Tezkan, Ylmaz, Bir Baka Adan srail, Ankara, lke Kitaplar, Ekim 2004. The Middle East, 01.01.1996. Turan, mer., Medeniyetlerin att Nokta Ortadou, stanbul, Yeni afak Gazetesi Yayn, 2003. stanbul, Truva

136

TUSAM Ortadou Aratrmalar Masas, Suudi Arabistan: Hem Kle Hem Efendi, Cumhuriyet Strateji, Kasm 2004, s.20 Tmer, Gnay, Kk, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ankara, 3.Bask, Ocak Yaynlar, 1997. Trkiye'nin Avrupa Birlii'ne Katlm Sreci'ne likin 2003 Yl lerleme Raporu, Ankara, Aralk 2003, s.31. TV-8, 17.02.2005 Uarol, Rifat, Siyasi Tarih, 4. Blm, Harp Akademisi Basmevi, stanbul, 1987. Ulubay, H., 21. Yzyln Petropolitii ve Trkiye, Cumhuriyet

Strateji,19.07.2004, s.4-8. UNICEF, Arab Human Development Report, 2004 ; Arab Democracy, A Long Way to Go, The Economist, April 9th, 2005, s. 33. Uras, G., Milliyet, 26.05. 2004. Usta, Ahmet, Byk Ortadou Projesinin Blge Ekonomilerine Etkisi, 2006 Velichkin, A., Rus Basnn Gz ile NATO, NATO Dergisi, Mart 1995, s.1-22. Vurmay, H. M., Hedef Bamsz Filistin'in nn Tkamak, Cumhuriyet Strateji, 16.08. 2004, s.11 Wiher, W., Turkey, The Middle East and Islam, The Middle East Journal, Spring 1985. Woodward, Bob, Bush at War, New York, 2002. World Energy Outlook 2002, OECD International Energy Agency, Paris, 2002, s.97

137

www.csis.org/mideast/online.htm , 15.12.2006 Yavuz, K., Byk Ortadou, NATO ve Trkiye, www.aksam.com.tr, 25 ubat 2004. Yavuz, K., Akam, 26 Mays 2004. Yldz, Y. G., Akam, 26.05.2004. Young, L., The Winds of War: Demokratizing the Middle East; Drawing the Line in the Sand, The Modern Tribune, 28 Mart 2004. 2000 Annual Report on International Religious Freedom; Turkey Released by Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor US Department of State, September 5, 2000. A Geopolitical Guide, Guide to the World of Oil, Newsweek, C.CXXXIX, S. 14, April 8-15, 2002, s.43 Altunkpr Katliamnn 16. Yldnm,

ttp://www.kerkuk.net/tr/index.asp?id=9493&katagori=1&s=detay, 27.03.2007 An Opportunity to Reduce OPEC's Role, Business Week, 29.11. 2001, s.64 Bush Radikallikte Yalnz Deil, Hrriyet, 18.10.2003 Bush, Trkiye'yi G-8'ler Zirvesine Davet Etti, China Radio International, 27 Mays 2004. http://tr.chinabroadcast.cn Byk Ortadou Masal, Ribat Dergisi, D Basnda Trkiye - AB likileri, 11 Mart 2004, http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/Avrupabirligi/2004/03/11x03x04.ht m D Haberler, Cumhuriyet, 02.08.2004. 138

D Haberler, Milli Gazete, 01.07.2004. D Haberler, Milli Gazete, 03.07.2004. D Haberler, Milli Gazete, 07.04.2004. D Haberler, Milli Gazete, 07.08.2004. D Haberler, Milli Gazete, 20.11.2004. D Haberler, Milli Gazete, 30.05.2004. Dindar ABD, Cumhuriyet Strateji, s.14-15. Duceyl 02.01.2007 Dnya, Milli Gazete, 03.11.2004. Dnya, Milli Gazete, 10.08.2004. Dnya, Milli Gazete, 19.11.2004. Dnyay Fethetmek steyen Tarikat, Le Novel Observateur, 26.02.2004. Enfal Operasyonu, http://irak.ihh.org.tr/insan/yasam/14f97898470cb0a09.html, 02.01.2007. Erdoan ABD'den Mutlu Dnd, Radikal, 02.02.2004. Erdoan'n BOP Pazarl, Sabah, 08.06.2004. Gulf and Greater Middle East for Trends and Strategy, Halepe Katliam, http://irak.ihh.org.tr/insan/yasam/14f97898470cb180a.html, 02.01.2007 Katliam, http://www.yuksekovahaber.com/cikti.php?id=3117,

139

Halepe Katliam, http://nedir.antoloji.com/halepce-katliami/, 02.01.2007 Hristiyanlk Felsefesi, http://www.e-felsefe.com/genel/hiristiyanlikfelsefesi.html, 20.08.2006 Is 2004 the Year of the Greater Middle East?, www.csis.org, 12.11.2006. srail Duvar Ykmal , http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=121728, 10.07.2004. srail Trkiye likileri ve Kuzey Irakn Durumu , Cumhuriyet Strateji, Ekim, Yl:l Say:2, 12.07.2004 galin 2.Ylnda, Cumhuriyet, 21.03.2005, s.1 Musevilik, http://kadimilim.wordpress.com/2006/11/16/musevilik/ 10.08.2006 Mslmanlar zerine Byk Oyun, Yenia, 09.02.2004. Ordudan BOPa ekince, Yeni afak, 14.04.2004. Ortadouda Yeni Utan Duvar, http://filistin.ihh.org.tr/insanhaklari/utancduvari/utancduvari.html, 11.01.2007 Petroleum , http://www.eia.doe.gov/ , 03.01.2007 Suudi 02.01.2007. TC Kuds Bakonsolosluu,http://www.kudusbk.com/TR/Icerik.ASP?ID=393, 02.01.2007 Terrorism: The Syrian Connection, The National Interest, Spring, 1989, http://www.danielpipes.org/articles/1989a.shtm , 10.12.2006. Arabistan-Trkiye Ekonomik Ve Ticari likileri,

http://www.foreigntrade.gov.tr/DUNYA/RAPOR/ARABISTAN/ekoilis.htm,

140

The Alawi Capture of Power in Syria, Middle Eastern Studies, Vol.25, 1989. The World of Hafz Al-Asad, Commentry Magazine, October 1999, Trkiye, http://www.neurosurgicalwindows.net/turkiye.htm, 12.12.2006 Trkiye ran likileri, 29 Temmuz 2004 Perembe, Vakit Gazetesi,

http://www.vahdet.com.tr/isdunya/dosya3/0605.html, 03.01.2007. Trkiye - Msr Serbest Ticaret Anlamas, http://www.dtm.gov.tr/ab/sta/Misir/Misir%20STA%20Not%20Tr.doc, 26.12.2006 Uluslararas Af rgt Basn Aklamas, http://www.amnesty.org.tr/sindex.php3?sindex=ozdais0711200301, 07.12.2003. US Commercial Service, Country Commercial Guide for UAE, 2002 rdn Krall, http://www.oaib.gov.tr/pazarulke/urdun.aspx, 10.01.2007 Yahudilik (Musevilik), http://www.sevde.de/Dinler/yahudilik.htm,15.08.2006

141