KARADENZ TEKNK NVERSTES*SOSYAL BLMLER ENSTTS

ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI ULUSLARARASI LKLER PROGRAMI

BYK ORTADOU PROJESNN IRAK SAVAINA ETKS BALAMINA KURAMSAL BR YAKLAIM

YKSEK LSANS TEZ

AFAK INAR

OCAK -2008 TRABZON

KARADENZ TEKNK NVERSTES*SOSYAL BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI ULUSLARARASI LKLER PROGRAMI

BYK ORTADOU PROJESNN IRAK SAVAINA ETKS BALAMINA KURAMSAL BR YAKLAIM

afak INAR

Karadeniz Teknik niversitesi - Sosyal Bilimler Enstits'nce Bilim Uzman (Uluslararas likiler) Unvan Verilmesi in Kabul Edilen Tez'dir.

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 04.02.2008 Tezin Szl Savunma Tarihi : 11.02.2008

Tezin Danman : Do. Dr. Mohammad ARAFAT Jri yesi : Yrd.Dr.Sleyman ERKAN Jri yesi : Do. Dr. aatay OKUTAN

Enstit Mdr : Prof. Dr. Osman PEHLVAN

Ocak 2008 TRABZON

0.SUNU 00.nsz Irak Sava ve bu savan sonular hem dnya politikasn hem de Ortadounun geleceini etkileyen nemli olayd.Bu savan ardndan ok konuulan ve ok tartlan bir Proje olan Byk Ortadou Projesi, bu savan nedenlerinin ortaya konulmasnda nemli bir noktadr. Bu nedenle Byk Ortadou Projesinin Irak Savana etkisini incelemek nem tekil etmitir. Bu amala Byk Ortadou Projesinin Irak Savana etkisi incelenmitir.Irak Savann tarihsel olarak incelenmesi sonucu bu savan olas sebepleri ortaya konulmutur.Byk Ortadou Projesinin bu savaa etkisi neden ve sonu balamnda analiz edilmitir.Byk Ortadou Projesinin yakn bir tarih olmas almada yararlanlan kaynaklarn eitliliini kstlayan bir etken olmasna ramen, bu konuda yaplan eitli , aratrmalardan yararlanlmtr. Bu almann olumasnda batan sonuna kadar deerlendirmelerde bulunan danman hocam Do Dr.Mohammad ARAFATa, bana manevi desteini veren aileme ve eime en iten teekkrlerimi sunuyorum.

Trabzon,Ocak 2008

afak INAR

III

01.indekiler

Sayfa Nr. 0.SUNU........................................................................................................................................ III 00. nsz.................................................................................................................................... III 01. indekiler............................................................................................................................. IV 02. zet ...................................................................................................................................... VI 03. Summary...VII 04. Tablolar ListesiVIII 05. ekiller ListesiIX 06. Ksaltmalar Listesi...X

GR ............................................................................................................................................ 1-2

BRNC BLM 1.BYK ORTADOU PROJES..3-23 10. Ortadou Corafyas ve Tarihi nemi..3 11. Byk Ortadou Projesinin Douu ve Gelimesi....5 110. Byk Ortadou Projesi Kavram....5 111. Byk Ortadou Projesinin Temel Hedefleri.10 112. Byk Ortadou Projesinin Uygulanmas .22 KNC BLM 2.IRAK SAVAININ NCESNDEK GELMELER VE SAVAIN NEDENLER24-48 20. Irak Savann ncesindeki Gelimeler ................................................................ .24 21. Irak Savann Nedenleri.26 210.11 Eyll Saldrlar..26 211.Bush Doktrini ve nleyici Sava27 212.Kitle mha Silahlar.32 213.Ortadou Petrollerinin Savaa Etkisi..35 IV

2130.ABDnin 20.yy. ncesi Ortadou Petrol Politikas .............................. 35 2131.ABDnin 20.yy. Sonras Ortadou Petrol Politikas ............................. 35 2132.Petrol Faktr.......................................................................................... 40 214.Terrizm ........................................................................................................... 43 215.srail Faktr .................................................................................................... 45 22.Irak Savann Balamas ........................................................................................... 47 NC BLM 3.BYK ORTADOU PROJES VE IRAK SAVAI..49-63 30.Irak Savann Sonular ve Sava Sonras Irak ......................................................... 49 300. ABDnin 11 Eyll Sonras Irak Politikas........................................................... 49 301. Sava Sonras Irak ............................................................................................... 51 302. Irakta Anayasal Sre ........................................................................................ 53 303. Irak alma Grubu Raporu ................................................................................ 55 304. Irakta Federalizm ve Kerkk Sorunu................................................................. 57 31. Byk Ortadou Projesinin Irak Savana Etkisi...................................................... 59 310. Byk Ortadou Projesinin Irak Sava ile Gerekleebilme Durumu.............. 60 311. Byk Ortadou Projesinin Irakta Uygulanamamas ....................................... 62 DRDNC BLM 4.BYK ORTADOU PROJESNE YNELK ULUSLARARASI TEPKLER...64-80 40. Blge lkelerinin Byk Ortadou Projesine Yaklamlar..................................... 64 41. Avrupa lkelerinin Byk Ortadou Projesine Yaklamlar .................................. 68 42. Byk Ortadou Projesi ve NATO ........................................................................... 69 43. Byk Ortadou Projesi ve srail .............................................................................. 71 44. Byk Ortadou Projesi ve Rusya ............................................................................ 72 45. Byk Ortadou Projesi ve Trkiye.......................................................................... 73 5.SONU VE NERLER81-83 YARARLANILAN KAYNAKLAR..........................................................................84-95 ZGEM

02.zet Bu alma: Byk Ortadou Projesinin Irak Savana Etkisi Balamnda Kuramsal Bir Yaklam, bu konuda yaplm olan dier eitli kaynaklarn bilimsel bir zeminde incelenmesi ile ortaya karlmtr. Bu amala Byk Ortadou Projesi ve Irak Sava konusunda yaymlanm olan kitap, dergi v.b. gibi kaynaklar ele alnarak incelenmitir. 11 Eyll sonras, ABDnin d politikas terrizm zerine younlamtr. Bu terrizmin kaynan ABD, Ortadou Blgesi olarak grdn her frsatta dile getirmitir. ABDnin saldrgan politikas, Afganistan sava sonrasnda Irak sava ile sonulanmtr. Irak Sava sonras, Irakta ynetimi eline geiren AB, Byk Ortadou Projesi ile Ortadounun demokratikletirilmesini istediini aklamtr. Projenin demokrasi amac bunun doru olup olmad tartma konusu olmutur. Bu sorunun cevab olarak ABDnin bata blgedeki ekonomik ve siyasal kazanlarnn olduunu syleyebiliriz. Irak Sava, Byk Ortadou Projesinin yaplmak istenen bir basaman oluturmaktadr. ABD bu Projenin gerekletirilmesi iin ncelikle Irak igal etmitir. gal sonras Projenin demokratik hedeflerini gerekletirmek pek mmkn olamamtr. Blgeye demokrasinin gelmesi ise bir sorun olarak devam etmektedir. Blgede demokrasinin oluumunun salanmasnn, Byk Ortadou Projesinin hedeflerinin gerekletirilmesinin, blgenin sosyo-kltrel dzeyi asndan kolay olmayaca grnmektedir.

VI

03.Summary That The Great Middle East Project acts on Iraq War, this working is composed of examining the other various bibliographies on scientific this subject. Having with this purpose, the boks, the magazines, e.tc. published about Iraq War and The Great Middle East Project, have been examined. After 11 September attacks, the foreign politics of The United States of America has become focused on terrorizm. The United States of America always declares that Middle East is source of terrorizm. Aggresive foreign politics of United States of America, after Afghanistan War, concluded Iraq War. After Iraq War , The United States of America that got control of Iraq, has declared that The United States of America wants Middle East to be democratic with the Great Middle East Project. Whether the aim of this Project is democracy or not is argued with this subject. We can say that answering of this question is economic, politic profits of The United States of America on The Middle East. Iraq War is a step of The Great Middle East Project. The United States of America first has occupied Iraq for making real this Project. After occupation, making real democratic aims of this Project hasnt be possible yet. That this region become democratic is continuing as a problem. That this region become democratic and taht making real democratic aims of the Great Middle East Project, dont appear to be easy because of social economic situation of this region.

VII

04.Tablolar Listesi Tablo Nr. 1 Tablonun Ad Sayfa Nr.

Petrol Ulamnda Kritik Noktalar...................................14

VIII

05.ekiller Listesi ekil Nr. 1 ekilin Ad Sayfa Nr

Ortadou Haritas .............................................4

IX

06.Ksaltmalar Listesi AB ABD A.E.I B.A.E B..O. B..P. BM BMGK B.M.G.K.D.K BOP C.I.A G.K. G.O.P. I.A.E.A. .K.. N.A.T.O. N.S.S.U.S O.O.P.P. O.P.E.C. P.N.A.C. U.N.M.O.V.I.C. : Avrupa Birlii : Amerika Birleik Devletleri : America Enterprise nstitute : Birleik Arap Emirlikleri : Bar in Ortaklk Projesi : Byk srail Projesi : Birlemi Milletler : Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi : Birlemi Milletler Gzetleme, Kantlama ve Denetleme Komisyonu : Byk Ortadou Projesi : Central Intelligence Agency : Gvenlik Konseyi : Geniletilmi Ortadou Plan : International Atomic Energy Agency : slam Konferans rgt : North Atlantic Treaty Organization : The National Security Strategy of United States : Ortadou Ortak Pazar Projesi : Organization of The Petroleum Exporting Countries : Yeni Amerikan Yzyl Projesi-(Project for the New American Century) : Birlemi Milletler Gzetleme , Kantlama ve Denetleme Komisyonu-(United Nations Monioring, Verification and Inspection Commission) S.S.C.B. Y.A.Y.P. Y.G.S. : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii : Yeni Amerikan Yzyl Projesi : Yeni Gvenlik Stratejileri

GR Byk Ortadou Projesinin Irak Savana etkisi konulu bu almada, Byk Ortadou Projesinin Irak Savana etkisi, savan nedenleri ve sonular sorgulanarak incelenmitir. 11 Eyll sonrasnda dnya politikasna yn veren terrizm olgusu ile ABDnin Irakta balatt sava, kamuoyunda olduka yank bulmu ve tartlmtr.Irak savann gerekeleri, sonular konusunda pek ok allm eserin bulunmasna karn bu alma, hakknda pek az kaynak bulunan ve tanmlanmas konusunda glk ekilen Byk Ortadou Projesini, Irak Sava erevesinde ele almas ile farkl bir alma niteliindedir. Byk Ortadou Projesi konusu, Irak Sava sonrasnda tartlmaya balanan ve henz tam olarak aklanmayan pek ok yn ile Irak Savana etkisi bakmndan nem arz eden bir konu zelliindedir. Bu alma ile Byk Ortadou Projesinin ne olduu, geerlilii ve gelecei incelenmitir. Bu amala, konu ile ilgili yaplm olan nceki kaynaklar deiik alardan ele alnm, konuyu bilimsel bir zeminde incelemek ama edinilmitir.Byk Ortadou Projesinin Irak Sava sonrasnda geerli bir proje olup olmad, Irak Sava erevesinde incelenmitir. Bu alma balca drt uygulanmas incelenmitir. kinci blmde genel olarak Irak Sava, sava ncesi gelimeleri ve savan nedenleri eitli balklar altnda incelenmitir. Bu amala petrol ve Bush doktrini gibi, Irak Savana getirilen youn eletirilerin yan sra, savan oluabilecek nedenlerinin ortaya konulmas hedeflenmitir. nc blmde, 11 Eyll sonras ABDnin Irak Politikas ve Irak Sava sonras Irakn sosyal ve siyasal durumu Irak alma Grubu Raporlar erevesinde incelenmitir. Siyasi durum, Irakta federal yap ve bu yap ierisinde Kerkkn durumu ayrca ana blmden olumaktadr. Birinci blmde Ortadou

Corafyas, Byk Ortadou Projesi kavramnn ierii, temel hedefleri ve Projenin

incelenmitir. Ayn blmde Byk Ortadou Projesinin bu savala uygulanp uygulanmad ortaya konulmutur. Drdnc ve son blm: Byk Ortadou Projesine ynelik uluslararas tepkileri alt balklar halinde iermektedir. Buna gre Projeye ynelik bata blge lkelerinin olmak zere, Avrupa lkelerinin, NATOnun, srailin, Rusya ve Trkiyenin Projeye ynelik tepkileri aklanarak Projenin uygulanrl aklanmtr.

BRNC BLM

1.BYK ORTADOU PROJES 10.Ortadou Corafyas ve Tarihi nemi Ortadou kavram, ilk kez 2. Dnya savanda ngilizler tarafndan Msrdaki askeri birliklerin Ortadou Komutanlolarak adlandrlmas ile kullanlmaya balanmtr. Kastedilen blgeyi tanmlamak iin daha nce Yakn Dou kavram kullanlmakta idi. (ORAN, 2001, s.194). Ortadou Blgesi; genel bir ifade ile Arap lkeleri ile Arap olmayan lke olan Trkiye, ran ve srailin oluturduu bir alan olarak bilinmektedir. Bu ifade ile Ortadou lkeleri Suriye, Irak, rdn, srail, Lbnan, ran, Suudi Arabistan, Birleik Arap Emirlikleri, Umman, Kuveyt, Bahreyn ve Yemen gibi lkeleri iine almaktadr. Byk Ortadou Blgesi, ierisinde eitli blge ve alt blgeleri barndran gneybat Asyada, tarihsel ve kltrel yaknl olan, Kuzey Afrikadan ran Krfezini de kapsayacak ekilde Pakistana, Filistine Orta Asyaya ve Kafkaslara kadar uzanan blgeleri kapsayan alan olarak ifade edilmektedir. (AHN, 2004, s.51). Bu tanma gre; blge ok geni bir alan kapsamaktadr. Ortadou blgesinin dnyann en eski yerleim ve kltr merkezlerinden olduu kabul edilmektedir. Bu nedenle Ortadou blgesi srekli olarak bir ok mcadeleye sahne olmu bir blgedir. 20.yzylda ve gnmzde Ortadounun stratejik neminin artmas ile bu mcadeleler hz kazanmtr. Ortadounun bu neminin elbette belli nedenleri vardr. Bu blge dnya petrol rezervinin %65ini elinde bulundurmaktadr. Blge sanayilememi olsa da petrol bakmndan birincil blge olma zelliini srdrmektedir. Dnya petrol rezervlerinin dalmnda Ortadou %65.3 lk bir paya sahiptir. Tarihi pek yolunun bu blgeden gemesi ve corafi olarak merkezi bir konumu olmas itibari ile Ortadounun nemi daha da belirginlemektedir.

ekil :1 Ortadou Haritas Kaynak: http://www.atlasharita.com/haritalar/00098/ (10.11.2007 ) Ortadou blgesi sadece corafi ve ekonomik adan deil dini ve kltrel adan da merkezi bir konuma sahiptir. nsanln byk ksmnn sahip olduu inan sistemi olan semavi dinin Ortadou meneli olmas blgeye ayr bir nem katmaktadr. rnein Kuds hem Mslmanlar, hem Hristiyanlar hem de Yahudiler iin kutsal mekanlardr. Hristiyanlar Kudste Hac yapmaktadrlar, Yahudilerin Alama Duvar Kudstedir ve Mslmanlarn ilk kblesi de burada yer almaktadr (EVK, 2005, s.17).

11 Eyll olaylar ile terrn dnya politikasna yn vermesi, terre ynelen korkulu byk glerin gzleri enerji ve su kaynaklarnn bulunduu Ortadou blgesine evrilmitir. Tm bu zenginlikleri ile Ortadou blgesi bir hedef blge olarak karmza kmaktadr. 11. Byk Ortadou Projesinin Douu ve Geliimi 110. Byk Ortadou Projesi Kavram Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii(SSCB) sisteminin 1991de dalmas ile

dnyada sper g olma zelliini elinde bulunduran Amerika Birleik Devletleri(ABD) kaynaklarnda Genileyen Ortadou kavramnn, ABD kaynaklarnda kullanld belirtilmektedir. 1991de Sovyet sisteminin dalmas ile SSCB nfuz alanndan boalan yerleri ve ortaya kan dengesizlikleri yeniden tanmlamak ve bir strateji gelitirme istei dorultusunda, ABD bu konuyu gndeme getirmitir. Dnyada tek bana sper g olarak kalan ABD, gelecee kendi karlar dorultusunda yn vermek iin daha da cesaretlenerek, Genileyen Ortadou kavramn ortaya karmt. O tarihli ABD raporlarnda ABD, Byk Ortadou kavramn, algladn kaydetmitir (AKAR, 2004, s.20). kendisine bir tehdit unsuru olarak

1994 ylnda eski ABD D leri Bakan, H.Kissinger Washington Post Gazetesine yazd makalesinde ABD'nin ilgi alannn Hindistan bats ile Akdeniz arasnda kalan blge olmas gerekmektedir. Ancak bu blgede demokrasinin mmkn olabilmesi iin serbest piyasa ekonomisini blgeye yerletirmek arttr (GREL, 1979, s.105) ifadesini kullanmtr. lk olarak 1999 ylnda Pentagon'un raporlarnda Byk Ortadou Plan olarak yer ald bilinen proje, bu corafyann demokratikletirilmesini yani yeniden ekillendirilmesini ngrmtr. Plann fikir babas tarihi Bernard Lewis'tir. Plann

hedefi, bu corafyadaki btn milli kimliklerin zlerek, btn halklarn Ortadou kimliinde birletirilmesi ve stanbul'dan ynetilen bir Ortadou Birleik Devletleri kurulmas amalanmtr (KIZILIRMAKhttp://www.habusulu.com/makale27.htm, 25.08. 2004). National Defence University (Ulusal Savunma niversitesi)nin 1998 ylna ait raporunda Byk Ortadou Projesi(BOP) kavram, Kuzey Afrikadan, Afganistana kadar uzanan blgeyi kapsayacak ekilde kullanlmtr. Net bir tanmn olamamas bu lkelerin saysnn da belirli koullara gre deiebileceini gstermektedir. Byk Ortadou kavramnn, klasik Ortadou'yla birlikte bamszln yeni kazanm Orta Asya ve Kafkasya lkelerini de kapsayacak biimde akademik dzeyde kullanl, 1990'larn ortalarna rastlasa da, BOP'un siyasal alanda kullanlmas 2000'li yllarda balamtr. Esas olarak BOPun k noktas, 11 Eyll saldrlardr. Saldrlar kresel terrizmin boyutlarn tm dnyaya gstermitir. ABD, BOP ile terrizm sorununun altnda yatan problemleri birlikte ele almak istemitir. 11 Eyll 2001de ABDde ikiz kulelere yaplan saldrlar sonucunda, ABD kendi d politikasnda nemli deiikliklere gitmitir. Bu politikalarn znde Ortadou blgesi nemli bir yer tutmaktadr. 17 Eyll 2002de The National Security Strategy Of United States bal altnda yeni gvenlik stratejilerini duyurmutur. (EVK, 2005, s.214) 9 blmden oluan yeni gvenlik stratejilerinde baz devletlerin terrizme destek verdikleri, ulusal kaynaklarn kitle imha silahlar retiminde kullandklarn bundan dolay, bu devletlerin byk bir tehdit kayna oluturduu aklanmtr. Bu devletlerin hangileri olduu, Afganistan ve Irak savanda uygulamal olarak aklanmtr. BOPun olumasnda bu blgede olan baz faktrlere dikkat ekilmitir. Buna gre: Ortadouda var olan, kkten dinci akmlar, terr rgtleri, kitle imha silahlar, uyuturucu, silah ve insan kaakl yapan rgtl su ebekeleri, ABD ve Bat karlarna ynelik tehditler retmektedir. BOP'u retenlere gre, bu unsurlarn ortaya kmasnn ve taraftar toplamasnn asl nedeni, blge halklarnn iinde bulunduklar olumsuz ekonomik ve sosyal koullar ile, blgede varln srdren antidemokratik

rejimlerdir(AL,2003,s.150)(KANSU,http://www.cumok.org/html/yazidizileri/ikansu/ort adakibuyukoyun.htm,22-25 .06.2004). Eer, ekonomik ve sosyal koullar dzeltilir ve demokrasiye gei salanrsa,

ynetime katlm olana bulan ve refah dzeyi ykselen Ortadou halklar, Bat'y tehdit eden eylemlere destek vermeyecekler, kkten dinci akmlar zayflayacak, terr rgtleri kecek ve ucuz petroln Bat pazarlarna istikrarl biimde aktarlmas gvence altna alnacaktr.ABD, BOPu bu dncelerle oluturmaya almtr. ABD, ayn zamanda blgede ekonomik bymeyi ve blge halknn hrriyetleri destekleyeceklerini, demokrasinin yeniden yaplandrlmas gerektiini belirterek Ortadou blgesini ifade ettiini saptamak okta zor olmamtr. ABD, Ortadou blgesinde geni apl deiiklikler yapmay hedeflediini bu stratejilerle aklamtr. ABD Hkmeti bu politikasn daha sonraki yllarda da srdrmtr. Bu hkmet, Ortadou Ortaklk Giriimi bnyesinde destek programlar da hazrlamtr. BOP kavramnn ortaya kmasndan nce, bu Projenin ekirdeini oluturan eitli tarihler mevcuttur. 9 Mays 2002 tarihli Kuzey Carolina niversitesinde Bakan Busha ait konumasnda Bush; Ortadou ile bir Ortaklk giriimi balatmak niyetinde olduunu(DEDEOLU,2002,s.105),(TOPUZ,http://www.iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/ker em_topuz.doc,25.12.2006) belirtmitir. Buna gre Ortadou Blgesi ile ABD arasnda bir serbest ticaret blgesi oluturulmas, reformlara yardmc olacak bir forum kurulmas, irketlere daha zgr bir alan yaratlmas planlanmtr. Bu konuma ile Bush ileride BOP olarak anlacak Projenin zn ilk kez aklamtr. ABDde liberal gr savunan Ronald Asmus ve Kenneth Pollackn , Washington Post gazetesinde, 22 Haziran 2003'te birlikte ''The Neoliberal Take on the Middle East'' (Ortadou'nun Neoliberal Adan Ele Aln) balkl makalesine yer verilmitir. Bu makaleye gre Ortadouda faydal bir deiimin gerekleebilmesi, askeri yntemler deil siyasal, kltrel deiimlerin olmas iin ABninde destei alnmaldr. Ancak BOP kavram ierisine, Bush ynetiminin askeri yntemleri damgasn vurmutur. BOPun gerekletirilmesi, Bush ynetimin politikas olmutur.

ABD bu politikasn her frsatta dile getirmitir. Ortadou lkelerinin demokrasiden uzak olduklarn, onlara ABDnin desteinin salanmas gerektiini, daima ABD hkmetlerince vurgulanmaya balamtr. 11 Eyll sonrasnda Ortadouya bakn daha tehdit ierikli olmas, ABDnin Ortadou politikas ile rtmektedir. 26 ubat 2003te Bakan Bush; Ortadouda demokratik deerlerin yerlemesinin nemine deinen aklamalarda bulunmutur. 6 Kasm 2003te Ortadouyu zgrletirme Stratejisinden bahsetmitir. 7 Austos 2003 tarihinde ABD Bakannn Gvenlik Danman Condoleezza Rice The Washington Postgazetesinde yaynlanan Ortadouyu Dntrmek isimli yazsnda; Bush un konumalarn teyit etmitir. Rice, bu Projenin 22 lkeyi kapsayacan belirtmitir (AKAR, 2004, s 23). Rice, Bu lkelerin say olarak fazla olsa da Moritanya, Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Msr, Sudan, srail, Afganistan, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri, Cibuti, Filistin, Irak, ran, Katar, Kuveyt, Komor Adalar, Lbnan, Pakistan, Somali, Suudi Arabistan, Suriye, Tunus, Trkiye, Umman, rdn ve Yemen(EVK, 2005, s.291)olduklarn aklayarak aka, ABD d politikasnn Ortadou zerinde ekilleneceinin iaretlerini vermitir. Bu blgelerin n plana kmasnn sebepleri; terrn tredii kaynaklarn bu blgelerde olduunun dnlmesi, doal enerji kaynaklarnn ve gei yollarnn bulunmas ve dolaysyla bu blgelerin artan stratejik nemidir. BOP konusunda ABDde Bakan Bushun ve evresinin Ortadou konulu politikasna alternatif eitli politikalarda retilmitir. Bunlardan bir tanesi : Bush dneminde ABD d politikasna hkim olan yeni muhafazakrlara kar yeni liberal gr savunan Ronald Asmus 'un Kenneth Pollack ile birlikte kaleme ald ve Washington Post gazetesinde, 22 Haziran 2003'te yaymlanan, ''The Neoliberal Take on the Middle East'' (Ortadou'nun Neoliberal Adan Ele Aln) balkl makaledir. Makaleye gre:

Ortadou'daki tehditlerin ortadan kaldrlabilmesi, ancak NATO( Kuzey Atlantik Antlamas rgt) 'nun Souk Sava dneminde SSCB'ye kar uygulad gibi uzun soluklu ve kapsaml bir proje ile mmkn olabilir. Ortadou, yeni muhafazakrlarn savunduu gibi, g kullanlarak dntrlemez, bu dnm, ancak Avrupal mttefiklerle de ibirlii yaparak ve ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal boyutlar da ieren kapsaml bir projeyle mmkn olabilir (KANSU,http://www.cumok.org/html/yazidizileri/ikansu/ortadakibuyukoyun.htm,2225.06.2004). Buna gre BOPun faydal olabilmesinin n koulunun sosyo-kltrel alanda bir deiiklii gerektirdiini ifade etmilerdir. Ancak zaman ierisinde bu alternatif grler Bush ve ynetimince pek dikkate deer grlmemitir. BOPa dair o zamana kadar tam olarak resmi bir belge bulunmamakla birlikte szel olarak daha nceki yllarda, ABD tarafndan deiik amalarla ortaya atlarak tartlan bir durum yaratlmtr. BOP, ABDde yaplan G-8 zirvesinde belirgin bir ekilde gndeme gelmitir. Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Giriimi adyla sunulan BOP ifadesi, 13 ubat 2004te Londra merkezli El-Hayat Gazetesinde yer almtr. BOPun genel anlam ile Ortadou ve yakn evresi corafyasnda yer alan lkelerde, batl anlamda demokrasinin salanmas, terrizmin ortadan kaldrlmas, ekonomik ilikilerin artrlmas ve ekonomik ibirlikleri salanarak blgenin istikrara kavuturulmasn (AVCI, 2006, s.20) ifade ettii aklanmtr. Bu amalarn, ABDnin yeni gvenlik stratejileri ile birebir uyumakta olduu grnmtr. 11 Eyll olaylar sonrasnda, ABD, BOPun politikalarn, her frsatta kamuoyuna sunmutur. ABD kongresindeki ocak 2004 tarihli konumasnda Bush: Amerika Byk Ortadouda ileri bir zgrlk stratejisi takip edecektir. Reformlarn dmanlarna meydan okuyacaz, terrn mttefiklerine kar kacaz ve dostumuzdan daha yksek standart bekleyeceiz (AKAR, 2004, s.17) diyerek ak olarak yeni dnya politikasn dier devletlere duyurmutur. Aka kendisinin yannda olacak devletleri dost olarak kabul edeceklerini, dierlerini dman olarak greceklerini belirterek tm dnya devletleri ikiye blme yoluna gitmitir. Bu szleri ile ABD, 11 Eyll olaylar sonrasnda Ortadouda ki politikalarn, BOPun uygulamalar olarak aklamtr.

10

BOP baz evrelerce ayn zamanda siyasi ve iktisadi liberalizm olgusunun, laikliin ve insan haklarnn ve benzeri deerlerin Ortadou ve Ortodoks dnyaya yayma ve uygulama Projesi olarak tanmlanmakta, BOP ile Yeni Dnya dzeninin oluturulmasnn nndeki en byk tehdit olarak grlen terr ve kitle imha silahlarnn yok edilmesini amalayan blgesel bir giriim olarak tanmlanmtr (EVK, 2005, s.292). BOPa ilikin olarak ABD hkmetinin hazrlad resmi bir belge bulunmamakla birlikte, Proje ABDnin baz kurulularnn raporlarnda fikir olarak yada ABD hkmetinin veya Bakan Bushun ve dierlerinin syledikleri, yazlan makalelerle snrl kalmtr. ok konuulan ,ok tartlan bir proje olma zelliini hala srdrmektedir.

111. Byk Ortadou Projesinin Temel Hedefleri Ortadouda demokratikletirme ad altnda ABD ynetimince aklanan BOP, uygulanmas ve gerekletirilebilmesi adna eitli tartmalara sahne olmutur. nk BOPu hayata geirmek kimi devletlerce imkansz, kimi devletlerce de ABDnin Ortadouda karlarnn bir maskesi olarak grlmtr. BOPun aklanan k noktas; demokratik olmayan rejimlerin terrizmi d politika arac olarak bizzat kullanmaya yada kullanlmasna gz yummaya yatkn ve kitle imha silahlarn gelitirmeye eilimli olduklar (DUNA, 2004, s.2) ve bu nedenle bu lkelerin terrizmin yaylmasnda kilit bir rol stlendikleri noktas kabul edilmektedir. BOPun hedefleri : 12 Aralk 2002de Colin Powell tarafndan ; terrizmle mcadele, Irakn silahszlandrlp demokratikletirilmesi, srail Filistin atmasna son verilmesi, Arap dnyasnda ekonomik ve siyasi eitim alanlarnda reformlara gidilmesi olarak aklanmtr. Ayrca BM bnyesinde Arap dnyasnda Beeri Kalknma Raporu olarak yaynlanan rapora gre: Araplarn sosyal sistemde ki eksiklikleri siyasi alanda zgrlklerin kstlanmas, kadnlarn eitimden yoksun olmas, Arap lkelerinde bebek ve ocuk lmlerinin oranlar, okuma yazma oranlarnn dk olmas, Gayri Safi Milli

11

Haslann sadece %0.5 ini aratrmaya ve gelitirmeye harcand gibi olumsuz durumlar raporda yer alan dier konulardan olmutur.(TOPUZ,http://www.iksv.org/hi/genel /kg /bildiri/kerem_topuz.doc,25.12.2006). ABD D ileri bakan Powell tarafndan BOP konusunda yaplan aklamalarda, Powell BMnin bu raporuna yer vererek Projenin hedeflerini ortaya koymaya almtr. BOPun hedefleri yle aklanmtr. Bu hedefler sralandnda ilk olarak : Arap lkelerinde bamsz seim, kadnlara oy hakknn salanmas, kiilere sivil, cezai ya da eriat kanunlaryla ilgili bilgi veren sivil kurulular kurulmas ya da avukatlara savunan hakk tannmas, medyann bamszlatrlmas, sivil toplum kurulularna mali destek salanmas, Arap lkelerinde kadnlarn medeni haklarnn salanmas, okuma yazma orann artrmak, bunun iin kadn retmenlerin grevlendirilmesi gibi sosyal hedefler ikici olarak, Byk Ortadou Finans Merkezi kurularak, fakirlere mali yardm yaplmas, Arap lkelerinin ticaretlerinin artrlmasnn salanmas gibi ekonomik hedefler belirlenmitir. BOPun gvenlik boyutu olarak dnldnde kresel sisteme ynelik, Ortadou corafyasndan kaynaklanan tehditlere kar her trl aktif mcadelenin verilmesi, kresel ve blgesel askeri konulanmann buna gre dzenlenmesi, blgede askeri mevcudun artrlmas planlanan hedefler arasnda gsterilmitir. BOP ile birlikte, Ortadou lkelerinde demokratikletirme abalar ABD ynetimi tarafndan eitli yerlerde ayr yer ve zamanlarda aklanmtr. Buna gre BOP uygulanmas hedeflenen lkelerde bir ok konuda reformlarn yaplmasna ynelik bir proje olarak aklanmtr. Bu reformlar konusunda ABD Bakan Yardmcs Dick Cheney: Bizim zgrlk adna ileriye ynelik planmz, Byk Ortadouda reform iin alan ve kendilerini feda eden insanlar desteklemektir. Byk Ortadouda yaayan halklara zgrlk meselesinde yardmc olmak terrle ilgili daha geni bir savatan galip kmak iin anahtar faktrdr. Bu gnmzn en byk devlerinden birisidir ve bir yada daha fazla jenerasyonun kaynaklarn ve abalarn gerektirir. Bu birok yardm eli isteyen itir (AHN, 2004, s.54).

12

Cheney bu konumas ile BOPun siyasal reform ksmn aklamtr. Cheney siyasal olarak terrizmin nlenilmesinin blge insannn desteklenmesi olarak ifade etmitir. Ortadouda yalnzca siyasal deil, BMnin raporunda da konu edildii zere

ekonomik reformlarn gerekletirilmesinin kanlmaz olduu, BOPun hedefleri arasnda aklanmtr. Ortadou Blgesinde serbest piyasa ekonomisinin teviki, liberal ekonomik sistemin yerletirilmesi, devlet denetiminde ki alanlarn zel teebbse almnn hzlandrlmas, Projenin hedefleri olarak aklanmtr. BOPun siyasal ve ekonomik ynnn yan sra toplumsal ve kltrel alanda da reformlarn hedeflendii bilinmektedir. Klasik din eksenli eitim veren kurumlarn reformasyonu ve tasfiyesi ve stratejik olarak Ortadouda kitle imha silahlar, terrizm gibi odaklarn yok edilmesine ynelik (AKAR,2004,s.26) hedefler, BOPun belirlenen kriterlerindendir. Blgenin gvenliini tehdit edecek btn oluumlarn ortadan kaldrlmas, dier devletleri tehditten uzaklatrlmas aklanan hedefler arasnda gsterilmitir. BOP kapsam olarak rapordan alnt yapm durumdadr. Bu rapor unlardr: Dnya Bankas Raporu, BM Kalknma Raporu, Davosda Dnya Ekonomik Forumunca dzenlenen Arap Dnyasnn Rekabet Gc Raporudur. Birbirini tamamlayan bu rapor, petrol reten lkeler haricinde yakn ve Ortadouda isizlik orannn %15 ile %35 arasnda oynadn, Msrdaki genlerin %90nn, Yemendekilerin %60nn, rdn ve Fastakilerin %50sinin, birinci bir i bulamadklarn belirtmektedir. Dnya Bankasnn Raporuna gre byme kalknma sorunlarnn temelinde blge lkelerinin ynetimi sorumlu tutulmutur (TOPUZ,http://www.iksv.org/hi/genel/kg/ bildiri/kerem_topuz.doc,25.12.2006). BOPun ekonomik stratejisi, blge lkelerinin enerji gelirlerine olan bamllnn azaltlmas, ekonomik alt yapnn zendirilmesi, ekonomik gelir dzeyinde eitliin salanmas, blge lkelerinin ekonomik yaplarnn da ak hale getirilmesi, ABDnin BOPu benimseyen lkelere ekonomik yardmda bulunaca aklanan ekonomik hedefler olarak ortaya konulmutur.

13

Aklanan tm bu hedefler kamuoyuna sunulan hedeflerdir.Fakat uygulamada ABD, bu hedeflerini Ortadou halknn gelecei asndan, demokratik hedefler olarak kamuoyuna sunmutur.Fakat ABD ynetiminin bu aklamalarna kart olarak eitli grler ortaya konulmutur. Bu grlerden biri: ABDnin amacnn rakibinin pazarlarn ve rakibini gl klacak olan bu corafyay, rakibinden nce kontrol etmek istemesi olduudur. Avrupa lkelerine, Japonyaya, Ortadou lkelerine kar olarak ABD, u gr benimsemektedir. Dnyada bu gne kadar olan ekonomik yap ve dengeler devam etsin, siz ticaretinizi, ekonomik ilikilerinizi benimle srdrn. Ancak bu ticareti kontrol eden ben olaym (KAYNAK-GRSES, 2006, s.14). Buna gre ABD, rakiplerinin bu sahay kontrol etmesi halinde kendisinin devre d kalacan dnmektedir. ABD, Ortadou blgesini kendi himayesinde olmasn istemektedir. ABD, sanlann aksine blge petrolne baml olmadndan ancak rakipleri Japonya ve Avrupa lkeleri petrol ihtiyalarnn nemli blmn buradan saladklarndan O halde musluklar elinde tutan g, rakiplerini de en can alc noktasndan yakalam olmaktadr (KAYNAK- GRSES, 2006, s.13). BOPta belirtilen lkelere bakldnda ABDnin sz sahibi olma politikas gtt grlmektedir. nk: lkelerin hepsinin stratejik enerji kaynaklarnn ve ulatrma hatlarnn denetim altnda tutulmasna ynelik ulusal karlar ile rten lkeler olduu dikkat ekicidir (GNAL, 2004, s.159).

ABD, halen lkesinde kulland petroln % 60'n dardan ithal ederken, bu kritik akaryakt tamaclk yollarnn gvenliini de gz nnde bulundurmaktadr. Konuyla ilgili olarak Petrol Ulamnda Kritik Noktalar aada gsterilen tablo 1de sunulmutur.

14

Tablo:1 Petrol Ulamnda Kritik Noktalar

S.No 1 Yer Bab El Mendeb Boaz Bulunduu Blge Cibuti/Eritre/Yemen Kzldeniz'i Aden Krfezi ve Arap denizi ve Hint Okyanusuna balayan doal boaz 2 stanbul ve anakkale Boazlar 3 Panama Kanal ve Trans Panama Boru Hatt 4 Hrmz Boaz Pasifik Okyanusunu Karayip Denizi ve Atlantik Okyanusuna balayan kanal Oman/ran; ran Krfezini Oman krfezi ve Arap denizine Balayan doal boaz 5 Malacca Boaz Malezya/Singapur, Hint okyanusunu Gney in denizi ve Pasifik Okyanusuna balayan doal boaz 6 Svey Kanal ve Sumed Boru Hatt Kzl Denizi Akdenize balayan kanal(Msr, srail, rdn, S.Arabistan) 7 Rusya Petrol/Doal Gaz Boru Hatlar ve Limanlar Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Eski Rus Cumhuriyetleri 3.8 milyon varil ( 500 bin ton) / gn. Bu rakamn 2/3 Sumed boru hattndan kalan kanaldan gemektedir. Druzhba (1.2 milyon varil/gn); Baltk Boru hatt sistemi (240 000 varil/gn); CPC Tengiz-Novorossiisk Pipeline (564,000 varil/gn) Brotherhood, Progress, ve Union (her biri 28 milyar m3); Northern Lights (22 milyar m3); Volga/Urals-Vyborg, Finlandiya ( 2.8 milyar m3). Yapm bitirilmekte olan Yamal (28 milyar m3); Mavi Akm, Trkiye ( 15 milyar m3). Avrupa, A.B.D . 10.3 milyon varil (1.5 milyon ton) / gn Japonya, A.B.D Gney Kore ve in 13 milyon varil (1.8 milyon ton) / gn Japonya, A.B.D , Avrupa Trkiye 2.0 milyon varil ( 275 300 bin ton) / gn 613 000 varil ( 85 000 ton) / gn A.B.D. Avrupa, Geirilen Petrol Miktar 3.2 3.3 milyon varil (425 000 450 000 ton) / gn Var Noktalar Avrupa, A.B.D. ve Asya

Kaynak: KIZILIRMAK,http://www.habusulu.com/makale27.htm,25.08.2004

Tablo 1de de grld gibi, ABDnin kendisine ulaacak petroln gvenliinin salamas nemlidir.Bu gei yollar zerinde petroln gvenlii salanmaldr. Bu yollarda Trkiye, ran, Kzldeniz Blgesi, Malezya gibi ou ksm Ortadouda

15

blgesinde yer almaktadr. Ortadouda ABDnin sz sahibi olmas bu adan nemli olmaktadr. ABD blgeyi kontrol altnda tutarak blgedeki mevcut dzeni koruyarak istikrarn, mevcut dzenin muhafazasn salayarak, petrol fiyatlarn belli bir seviyede tutmak istemektedir. ABDnin lkesi dnda pek ok yerde askeri ss bulunmaktadr. Bu slerindeki askeri glerini belli bir seviyede tutmas, gerekirse Orta Asyaya kaydrabileceini belirtmesi Ortadouda planlar olduunun gstergelerindendir. Bu amala Trkiye, srail, Msr, Suudi Arabistan ile iyi ilikiler ierisinde olmak istemesi bir baka nemli noktadr. BOP ile ABD blgenin ekonomik kontrolnn kendisinde olmasn temel hedef olarak belirledii, kamuoyuna aklanan bu kriterlerin altnda yatan nedenlerin bu ekonomik ama olduu BOPa yneltilen eletirilerden biri olmutur. BOPun bylelikle en nemli hedefi olarak: Ortadoudaki lkelerin demokratikletirilmesi terrizmim nlenilebileceini savunulmas, demokratikleme olarak

gsterilmitir. Ancak bunun aslnda gereklikten ok uzak bir dnce olduu Ortadou lkelerinde demokratikletirmenin salanmasnn imkansz olduu, Projeye yneltilen demokrasi konusunda ki eletirilerdendir. Buna gre bir lkede demokrasi olabilmesi iin rakip taraflarn olmas gerekli olup, rakip taraflarnda ancak ekonomik g ile ortaya kabilecei bir gerektir. Ancak durumun Ortadou lkelerinde byle olmad tek ekonomik kaynak olan petroln de tek elde bulunduu bylelikle ekonomiyi yani petrol elinde bulundurann gc elinde bulunduraca, bylelikle ekonomik olarak rekabetin olamayacan, rekabetin olmamas ile demokrasinin olmayaca (KAYNAK-GRSES,2006,s.16). BOPun demokrasi reformuna getirilen nemli bir eletiri olmutur. BOPun hedefleri aslnda, ABDnin blgede hegemon g konumu srdrmek amal tasarland da dier benzer bir grtr. Buna gre ABD, artk blgede istedii politikalar gerekletiremedii iin bu Projeyi kamuoyuna sunmutur.

16

ABD, hegemon g konumunu srdrebilmek iin Ortadouda kkten bir deiime ihtiya duymaktadr. Bunun nedeni, ABDnin son 20 yldr, hatta daha uzun sredir uygulad blge politikalarnn, kendisi iin srekli olarak bekledii sonular retmemesidir (ERKMEN, 2004, s.5). Bu adan bakldnda BOPun aslnda kamuoyuna aklanan hedeflerinden ok uzak olduu vurgulanmtr. ABDnin blgede sz sahibi olmay istemesi blgede yrtt politikalarla rtmektedir. Bu politikalar; ABD askerinin Iraktan bir trl ekilmemesi, ABDnin Irakn kontroln Irakl yetkililere sava sonrasnda bir trl teslim etmemesidir. BOPun aklanan hedeflerinin altnda daha baka nedenler olduu ve bunlarn neler olabilecei srekli kamuoyunca tartlrken en ok tartma gtrmez ortak nokta; Ortadounun enerji kaynaklar, su kaynaklar asndan vazgeilmez bir blge olmasdr. Ortadou Blgesi kt kaynaklarn kullanmnda deien iklim koullarnn yaratt sorunlar en az yaayacak blge konumunda olduu, bu zelii ile Ortadouda kontrol elinde bulundurmann kar salamak olduu bilinen bir gerektir. te bu gerek BOPun temelinde yatt savunulan bir dnce olarak karmza kmaktadr.Bu dnce BOPa yneltilen bir dier eletirilerdendir. Ortadou Blgesinin enerji kaynaklarnn zengin olmas, BOPu ortaya koyan devletlerin bu konuda karlarnn olabilecei ihtimalini ykseltmektedir. Buna gre asl hedef corafi alanda zellikle yeni petrol planlama istikametinde, ABDnin de gelecei de gz nne alnarak enerji kaynaklarn kontrol altna almak ve enerji nakil yollar zerinde hakim bir denetim salamak, BOPun katmanlarnda hedeflerindendir. Ortadouda bilinen petrol zenginlii BOPa getirilen eletirilerin byk bir derinliklerine uzanan toplumsal sistemin tm faaliyet gstermek, ABD ynetiminin, dolays ile BOPnin asl

ounluunu oluturmaktadr. Ortadou blgesi dnya petrol rezervlerinin %65ini ve doalgazn %41ini barndrmaktadr. Hesaplamalara gre dnyada retilen petroln %39u bu blgeden temin edilecektir (AKAR, 2004, s.34). Ortadoudaki petroln kalitesi yksek maliyeti de ucuz olmaktadr. Petroln nemli bir ksmnn bu blgeden salanmas Ortadounun zerinde oynanan politik oyunlarn neden olduunu ortaya koymaktadr.

17

Buna gre ABD, Ortadoudaki petroln rakipleri tarafndan kontrol edilmesini istememektedir. Buna gre bunun iki amac vardr: lk olarak dnya ekonomisini kontrol edebilmek iin enerji kaynaklarn dorudan doruya ynlendirmek bir zorunluluktur. Bu amaca ynelik olarak ABD blgede etkin rol oynamak istemektedir. Eer ABD uzun vadede petrol birincil kaynak olarak kullanmann dnda alternatif enerji kayna olarak gelitirecekse bile kendisi bunlarla urarken petrol elinde tutan egemen g, petrol ABDnin karlarna uygun ekilde kullanmayabilir. yle ise ABDnin gelecekteki hedefi ne olursa olsun, ABD petrol kontrol etmek zorundadr (KAYNAK, 2006, s.129). Sadece petrol asndan deil, doalgaz bakmndan Ortadou blgesi zengindir.Dnyann kantlanm doalgaz rezervlerinin ise %34de Ortadoudadr. Stratejik alanda danmanlk yapm Severine de la Guignerayenin 2 Mart 2004 tarihli yazsnda ABDnin petrol stratejisi u ekilde zetlenmitir: Rusyay geleneksel etkinlik blgelerinde zayflatmak, rann Hazar Kaynaklarna sahip kmasn engellemek, Hindistan desteklemek, ini blgesel iddialarndan vazgeirmek erevesinde enerji konusunda stratejik bir izgi ekmeyi baararak, Krfez ile Hazar birletirmek ve ayn anda Ortadou, Kafkaslar ve Orta Asyaya askeri olarak yerleerek, en nemli petrol yataklar etrafnda hazr bulunmaktr(ONAY,2003,s150). BOP, bu nedenle petro-politiin stratejik ifadesi olarak grlmtr. BOP ABDnin blgeyi kontrol etmesine imkan salayan bir oluum olarak ne srlmektedir. ABDnin Ortadounun petrollerinin ve sevkyat yollarnn denetlenmesinden bir

stratejik stnlk etkeni olarak yararlanabilmesi iin bu blge petrollerine alternatif olabilecek, baka lkelerin petrole eriiminin olmamas, yani rakiplerinin Japonya ve Avrupa lkelerinin alternatif petrol kaynaklarna ulamalar ABDnin blgede stn bir g olmasn engelleyeceinden, ABD eitli tanmlamalar yapmtr. Ortadou Blgesinin alternatif kaynaklarn barndran ksmlarn da iine alacak ekilde Ortadou tanm yerine Byk Ortadou , Geniletilmi Ortadou (AKAR,2004,s.166) gibi bir tanmlama ortaya karmtr. Bu ihtiyacn ABDnin politikalarna hizmet ettii, ABDnin Ortadouda daha geni bir blgeyi iaret etmesinden anlalmaktadr.

18

BOPun, Geniletilmi Ortadou Plan(GOP) olarak adlandrlmasna ynelik olarak bu iki kavram arasnda ki farkn ne olduu konusunda bir soru belirginlemitir. Cevap olarak denilebilir ki, ABD ynetimi BOPu, G-8 Zirvesinde Almanya ,Fransa, Rusya ve Japonyann eletirilerine karn Byk sfat yerine Geniletilmi sfatn kullanmay tercih etmitir. BOPun, GOPdan farknn: demokrasi iin gerekli olan deiimin lkelere zorla dayatlmayaca, diyalog ve dayanmann nemine dikkat ekilmesi olduu vurgulanmtr. Filistin sorununun zlmesi gerektii, Irakta BMnin oynamas gereken rol vurgulanmtr. Demokratikletirme konusunda dayatmac deil gelenekselci yaklamlarn benimsenecei (AVCI, 2006, s.70), bylelikle Projenin blge lkeleri ile ibirlii salanarak yaplmasnn amalanmas, GOP etmektedir. BOPun grnen hedefleri arasnda %1.6 oran ile dnyadaki en dk nternet kavramnn anlam farkn ifade

kullanm seviyesine sahip Ortadouda Bilgi toplumu inaa etmek erevesinde dijital bilgi yaygnlnn salanmas mevcuttur. Kamuoyuna aklanan amalar arasnda gsterilen; an yakalanmas ve bilgiye ulaan toplum seviyesine getirilmesi tm lkeler iin gerekli ve yararldr. Ancak madalyonun teki tarafnda ise sermayenin ABDye yeni bir ticaret yolu bularak kazancn artrmas(CHOMSKY,2002,s.123),(AZER, http://www.netpano.com/newsdetail.asp?NewsID=81, 02.03.2005). Projenin aklanan hedeflerine getirilen eletirilerdendir. BOPun siyasi ve iktisadi olarak nedenlerini ele alan bir eletiri konusu da ayn yaklamla bakldnda Projenin, bir yandan nihai mal ve hizmet satn, bir yandan da retim anlamnda yeni pazar yaratmak anlamda kapitalizme hz kazandrmak (ZTRK, 2004, s.3) amacnda olduu belirtilmitir. Buna gre, sunmak istemitir. BOPun, ABDnin kendi ulusal karlarna hizmet ettiine ynelik eletiriler bunlarla snrl kalmamtr. ABDnin esas hedefinin 21.yzyl ABD yzyl yapmak olduu, 11 ABD, blge lkelerini bilgilendirmek, bilgi ana ulatrmak adna kendisine bir anlamda yeni bir pazar imkan

19

Eyll saldrlarnn da bunu hzlandrd, bu Projenin ilk admnn Afganistan, ikinci admnn ise Irak olduu (TAMRAK, 2004, s.2) bir dier eletiri konusudur. BOPun hedeflerinden uzak olduu, hedefledii koullar gerekletirmenin tesinde bunun bir hayal rn olduu grleri hakim olmutur. Ayrca Projenin belirli bir takm kii ve kurulularn dnce rn olduuna dair, kamuoyunda pek ok gr ifade edilmitir. Bu dnce kurulularndan en nemlisi ve ABD politikasna yn verdii bilinen Think-Thank kurululardr. ABD Bakanlarnn ynetimine destek veren ve dnce olarak destekleyip ekillendiren, ABD politikalarnda nemli etkileri olduu bilinen Think Tank Dnce Kurulularnn, Yeni Amerikan Yzyl Projesinin(YAYP), (Project for the New American Century-PNAC) olumasnda etkisi olduu getirilen bir dier bak asdr. Buna gre Bu dnce kuruluunun esas amac, ABDnin 21. yzylda kresel bir imparatorluk kurmasdr (AVCI, 2006, s.112). Buna gre Think-Thankin asl politikas, Irak, in, Kuzey Kore ve randa rejim deiikliine gidilmesi, ulusal fze savunma sistemi kurulmas, savunma harcamalarnn artrlmas, silahlarn snrlandrlmas grmelerinden geri ekilme politikalar, ABD liderliinin dnyada korunmas gibi tamamen gce dayal olan politikalardr. Bu dnce kuruluunun iinde yer alanlar ABD hkmetinde nemli yerlerde olan Dick Cheney, D.Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Lewis Libby ve W.Cohen gibi isimler olup, bu kiilerin grlerini, Bakan Bush ile paylatklar bilinmektedir. BOPun bu politikalar temelinde oluturulduu, Projeye yneltilen eletirilerdendir. Bu konuda ABDnin hegemonyasn glendirdii grn destekleyen teoriler bulunmaktadr. 1997'de oluturulan YAYP iinde odaklanan ve Bush ynetimince odaklananlara gre: ideolojik ve akademik dzeydeki etkinliklerini karar alc mekanizmalara aktarmada daha rahat hareket etme olana bulan yeni muhafazakr evrelerce; ABD'nin rekabet edilemez gc ana k noktas olacaktr. YAYP(PNAC)i destekleyenlere gre; Kresel ABD hakimiyetini srdrmek, uluslararas gvenlik dzenini ABD ilke ve karlarna uygun olarak ekillendirmek temel hedeftir. BOP ise bu hedeflerle birebir rten bir projedir. BOP, ABDnin tek bana

20

dnya hakimiyetini ngren YAYP(PNAC)nin bir uzants olarak, daha da kapsamls olarak ortaya kmtr. BOP baarl olmazsa YAYP(PNAC) de baarszla mahkum olabilir. 2004te ABDye yeniden Bakan seilen Bush, ABDnin Irak politikasnn demokrasi zerine ekilleneceini askeri yntemlerin dnda demokratik yntemlerin uygulanacan aklayarak aslnda BOP a ilikin planlarn dolayl olarak ifade etmitir. yle ki: Her ulus ve kltrde demokratik hareket ve kurumlarn gelimesine almak ve desteklemek Birleik Devletler'in politikasdr, ta ki dnyamzdaki zorba ynetimleri sona erdirme hedefine ulancaya kadar."(FALK, http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/haber.do?haberno =600853, 15.10.2007) diyerek, ABDnin dnyada demokrasiyi ina etmeye alacan aka dile getirmitir. ABD demokrasi sylemleri ile dnya kamuoyunda ykselen ABD dmanlnn nne gemek istemektedir. Demokrasi sylemlerini kullanarak blge lkelerinin slamc oluumlarla mcadele etmesini salamak, ABDnin, BOP ile gerekletirmek istedii amalardan olduu, BOPa getirilen kar bir dier eletiridir. (EVK, 2005, s.294) Bu politika yaklamlarnn anlalmas konusunda ABDnin, Carter Ynetimi Ulusal Gvenlik Danman Zbigniew Brzezinski, 8 Mart 2004 tarihinde yazd makalede slami geleneklere, dini inanlara ve kltrel alkanlklara sabr ve saygyla yaklalmas gerektii, Ortadouda demokrasinin bunun ardnda gelebilecei (AHN, 2004, s.100) dnceleri bize ABDnin blgedeki ar slamclarn nne gemek konusunda oluturulmu eitli politikalardan bir tanesi konusunda fikir vermektedir. ABDnin Ankara Bykelisi Eric Edelman ise BOPun hangi hedefleri ortaya koyduu konusunda aklamada bulunmutur. Edelman, ABD seimlerinde bir deiiklik olmas halinde de BOPun devam edeceini, hedef kitlenin slam corafyas olduunun hatrlatlmas zerine Biz radikal olmayan, toleransl, lml Mslmanlarn seslerini duyurmalarna destek vermek istiyoruz (AHN, 2005, s.101) diyerek ABDnin, Ortadouda ar dinci gruplara ynelik politikasn aklanan boyutlar ile iaret etmitir.

21

Prof.Dr.Anl een : blgede egemenlik mcadelesi olduunu, ran, Anadolu, Mezopotamya yada Msr merkezli siyasal yaplanmalarn daha byk bir g olmak iin ortaya ktklarnda, dnyann jeopolitik merkezi olan Ortadou alann daha byk snrlar erevesinde kendi kontrollerine almak istediini tarihteki pek ok devletin ayn yoldan giderek btn blgeye egemen olmak istediklerini dolays ile BOPu bu tarihsel arayn gncel bir versiyonu olarak tanmlamtr (AKAR, 2004, s.233). BOPun asl nedeninin srail ve onun Byk srail Projesi(BP) olduu belirten grler mevcuttur. ABDnin ynetiminde etkili olan Yahudi lobisi dikkate alndnda BOPun hedefinin bu olmas bir ihtimal olarak karmza kmaktadr. Buna gre; Ortadoudaki Mslman varlnn dlanmas, srailin topraklarnn geniletilmesini hedefleyen BP bir teori olarak mevcuttur. Esasen Anti-slami bir yaylma ve ama gden BOP asndan ABD, ncelikli olarak srailin etkisi ile Anti-slami bir strateji izlemekte olduu ve bu dnceye gre gerek srail, gerekse tarafsz kaynaklar her eyden nce Irakn igalinin srailin gvenlii iin yapldn (AVCI, 2006, s.49) ilan ederek, Projenin asl hedefinin srail olduu Projeye getirilen bir dier aklama olmutur. BOPun nasl ve ne zaman sonlanaca ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadr.

Kamuoyuna aklanan hedeflerin gerekletirilmesi, Projenin nihai hedefi olarak gsterilirken, Projenin amacnn baka nedenler olduklarn savunanlar bu Projenin zaten uygulanmazlna dikkat ekmilerdir. BOP kapsamnda dntrlmesi planlanan corafyay, aslnda 19.yzyldan beri zerinde oynanan byk oyunlar sonucunda her geen gn biraz daha karmak hale gelen bir sorunlar btn olarak nitelendirmek, BOPun ne kadar zamanda tamamlanabileceini anlatmas asndan faydal olacaktr (KULOLU- SALKAYA, 2004, s.5) . BOP ekonomik anlamda ABDnin, blgede birka lke ile imzalam olduu ikili ticaret anlamalarnn haricinde, imdilik gemii ve ayrntlar olmayan bir Proje olarak gzkmektedir. ABD, d ticaretinin %2si, ABD d yatrmlarnn %1den az bu blge ile ilgilidir. Krfez lkeleri, Pakistan, Afganistan ve Moritanya da dahil edildiinde tm

22

Byk

Ortadounun

ABD

ticaretinde

ki

pay

%3.9a

kmaktadr

(TOPUZ,http://www.iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/kerem_topuz.doc,25.12.2006). Bu rakamlar ile aslnda ABDnin, BOPun aklad hedeflere ulamakta geciktiini grmekteyiz ve bu durum Projenin uygulanabilirliine ynelik inanc azaltan bir faktr olarak karmza kmaktadr.

112. Byk Ortadou Projesinin Uygulanmas

BOPu gerekletirmek iin mutlaka gerek blge lkelerinin gerekse bat ve dier lkelerin ibirlii gereklidir. Bunun iin ABD hkmeti toplant dzenleyerek ve G-8 zirvesinde projesini aklama yoluna gitmitir. Bu amala ABD haziran ay 2004de ABDnin Georgia eyaletinde genelde gelimi lkelerin katld damgasn vurmutur. Bu katlmtr. Bu davete G-8 zirvesine BOP ve Cezayir zirveye deiik olarak Trkiye ve balca blge lkeleri Trkiye,Afganistan,rdn,Irak,Yemen,Bahreyn

katlmtr. Dier davet edilen blge lkeleri zirveye katlmayarak aslnda BOPa tepkilerini ortaya koymulardr. Ayn yl 28-29 Haziran 2004 ylnda yaplan NATO zirvesini BOPun uygulamaya geirilmesi iin bir adm olarak grebiliriz. nk: Zirvede BOP gndeme damgasn vurarak, NATOnun grev tanm yenilerek kresel terrizm zerine younlamtr. Bylelikle Ortadouda terrizm tehlikesi oluturabilecek lkelere yada glere kar ABD, NATOyu yanna almtr. Sadece salt iddet kullanmnn yeterli olamayaca, sosyal ve ekonomik yntemlerin de kullanlmas, demokratikleme ve sivillemeye arlk verilmesi gerektii, yaklamnn benimsenmi olmas (GNAL, 2004, s.160) NATOnun grevinin deiime uradnn , BOPa dahil edilmek istendiinin ak gstergeleri olmutur. 10-11 Aralk 2004 tarihleri arasnda Fasta G-8 topluluunun yan sra BOPa ilikin konular grlmtr. Ortadou

Kuzey Afrika lkeleri ve ABden katlmclar olmutur.Yine bu zirvede somut olarak

23

Projenin hayata geirilmesi iin, Blge lkelerinin rejim, islam ve demokrasiye bak alarna gre, ABD, BOPda belirttii lkeleri gruplandrma yoluna gitmitir. Bu hususlarn BOPnin gerekletirilmesinde dikkat edilecek hususlar olduu aklanmtr. ABD kaynaklarna gre bu lkeler: Baty tamamen kendilerine dman gren Taliban ncesi Afganistan, Saddam ncesi Irak, Suriye, ran olarak belirlenmitir. Bu lkelerde demokrasiye geilmesi ve gerekli reformlarn balatlmas iin halihazrda ynetim kadrosu askeri yolla ABD tarafndan uzaklatrlmas planlanmtr. kinci ksmda yer alan Baty dman grmekle birlikte, batnn askeri gcnden ekinen rejimler olarak Sudan, Moritanya, Suudi Arabistan ve Libya gibi lkeler belirtilmitir. nc srada ise kalknmann sadece bat medeniyetindeki zgrlk ve demokrasi ile gerekleeceini kabullenen, fakat rejimleri her ne kadar baty destekleseler de, ilerindeki slami gruplarla mcadele eden rejimler olarak Fas, Tunus, Msr, rdn, Kk Krfez lkeleri ve Pakistan belirtilmitir. En son kategoride ise tam demokratik lkeler yer alrken bu lkeler, srail ve Trkiye olarak belirtilmitir. ABD bu lkelerle tam bir yardmlama ve ibirlii yaplmasn ngrmtr (AVCI, 2006, s.27). BOPun uygulamaya geirilmesi erevesinde, ABD D leri Bakan Yardmcs

Grosman, BOPu lkelere anlatmak iin 22 lkeye ziyaretler dzenlemitir (Sabah Gazetesi, 29.02.2004, s.16). Trkiyede nemli konumu ile bu ziyaretler de ev sahiplii yapan lkelerden olmutur. BOPun uygulanabilmesi asndan ncelikle Ortadouda kalc bir barn salanabilmesi iin srail-Filistin savann sonlanabilmesi, Projenin uygulanabilirlilik lt olduu grnmektedir. ABDnin 1940 ve 1950li yllarda blgede denemek istedii fakat yarm kalan Projelerinin baarsz olmasndaki en temel sebep Filistin srail sorununa bir zm bulunamamas olmutur. Blgedeki bu kalc sorun yllardr Ortadounun kanayan bir yaras olarak karmza kmaktadr.

24

KNC BLM 2.IRAK NEDENLER 20.Irak Savann ncesindeki Gelimeler Irakn kitle imha silah bulundurduuna ynelik pheleri olan ABD, Birlemi Milletler(BM)yi bu konuda ibirliine armtr. BM, 8 Kasmda 1441 sayl karar ile Irak koulsuz ibirliine davet etmitir. Bu ibirlii arsna uyan Irak, buna karlk olarak, 7 Aralkta bulundurduu kitle imha silahlarnn bir dkmn, BMe sunmutur. kna olmayan ABD ynetimince 27 Ocak 2003te Uluslararas Atom Enerjisi Bakan (IAEA) Muhammed el-Baradai ile silah denetilerinin efi Hans Blix tarafndan 60 gnlk inceleme sonular, BMde aklanmtr. Blixe gre Irak, yeterince ibirlii yapmaktan kanm, raporunda da elikili ifadeler yer almtr. Blix Irakta duman tten silah bulamadk ifadesini de kullanmtr (TAKUN, 2006, s.149). Ayn ekilde Baradai yaplan aratrmalarda o ana kadar Irakn kitle imha silahlar bulundurduuna ynelik kesin bilgiye ulalamadn, ancak halen yantlanmas gereken ok sayda soru olduunu belirtmitir. 11 Eyll saldrlarna tepki olarak ABD'nin btn dnyada, fakat zellikle Ortadou'da demokrasiyi zorla tevik etme abalar, ABD'nin terr kart politikasnn ke ta olan yneticileri tarafndan dile getirilmitir. Bu politika, kavramsal olarak en iyi ifadesini Bakan Bush'un d politikasnn ekillenmesinde olduka etkili olan iki muhafazakar, Richard Perle ile David Frum tarafndan kaleme alnan "eytan'n Sonu: Terre Kar Sava Nasl Kazanlr" (An End to Evil: How to Win the War Against Terror; 2003)(WARTZ,2003,s.113), FALK,http://www.zaman.com.tr / webapp-tr/haber.do?haberno=600853,15.10.2007)adl bir kitapta bulmutur. SAVAININ NCESNDEK GELMELER VE SAVAIN

25

ABD ve ngilterenin dndaki bata Fransa, Almanya, Rusya ve in olmak zere dier BMGK (Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi) yeleri bu aamada g kullanlmasna kar olduklarn belirtmilerdir. Bununla beraber Avrupa lkeleri, srail hari tm Ortadou ve islam lkeleri Trkiye ve Endonezyada bu savaa aka kar olduklarn belirtmilerdir (ARI, 2004, s.503). 14 ubatta, Irak ynetimi, tm kitle imha silahlarnn yasaklandn belirten bir

yasann onayland kamuoyuna aklanmtr. Blix ve Bradai tarafndan sunulan ikinci rapora gre; Irakn ibirlii konusunda istekli olduu, Irakta henz kitle imha silahlar ile ilgili bir bulguya rastlanmad, belirtilmitir. Bu arada Fransa, Rusya ve in denetimlerin srmesi gerektiini, g kullanlmasn gerektirecek bir durumun olmadn belirtmilerdir. Ancak ngiltere ve Avustralya ise raporun savan kanlmaz hale

geldiini belirterek bu konuda hazrlklarnn sreceini belirtmilerdir. Irak Ynetimi, 1 Mart 2003ten itibaren el-Samud fzelerinin imhasna balamtr. Fakat, ABD asndan asl olumsuz gelime, Trkiyenin Iraka ynelik ikinci cephenin Trkiye zerinden almasn kabul eden ikinci cephenin almasna izin verecek tezkerenin Meclisten gememesi olmutur (ARI, 2004, s.507). ABD Bakan George Bush, ABD halkna Irak Ynetiminin BM kararlarn hie saydn, silahszlanmak bir yana kitle imha silahlar yapmak iin aralksz altn ve gerekirse ABDnin Irak silahszlandrmak iin harekete geeceini, ABD D leri Bakan Powellin, 5 ubat 2003te BMGKye Iraka kar kantlar sunacan aklamtr. ABDnin kaderinin baka lkelerin verecei kararlara bal olmadn belirten Bush, konumasnda zgrlmz ve ABD halknn korunmas iin hangi nlemlerin alnmas gerekiyorsa onu alacaz (TAKUN, 2006, s.157) diyerek ABDnin , bu sava balatmakta ne kadar kararl olduunu da ortaya koymutur. ABD D leri Bakan Colin Powellin Iraka Mdahale iin BM karar art deil ifadesi savaa hazr olan ABDnin bir gstergesi olmutur.Yeni Irak hukuku ve dzenlemesine ilikin, 1000 sayfalk bir metin hazrlanmtr (GRLER, 2005, s.50). ABD D leri Bakan Colin Powell, BMde ki konumasnda, Irakn elindeki silahlar saklayarak, BMGKnin 1441 sayl kararn ihlal ettiini, Irakn tanabilir biyolojik kitle

26

imha silahlar olduunu, bununla ilgili resimlerle beraber, Irakl yetkililerin kendi aralarnda yapt telefon konumalarn da delil gstererek, Iraka mdahale etmekte kararllklarn ortaya koyan bir konuma yapmtr. Saddam Hseyin ise sava ncesinde lkesinin El-Kaide ile balantsnn olduu iddialarn yalanlyor, elinde kitle imha silah olmadn vurgulamasnn yan sra ABD ynetiminde ki Siyonizm yanls ile petrol kaynaklarn ele geirmeye alan kiiler yznden dnyann savaa srklendiini savunmutur (TAKUN, 2006, s.190). Fransann Iraka kar sava kararn BMde veto etmesi, ABD hkmetini zora sokmutur. Bakan Bush 16 Mart 2003te Azor Adalar Zirvesinde Irak Rejiminin ya kendi kendisini silahszlandraca yada gle silahszlandrlacan belirten bir aklamada bulunmutur. Azor Adalar Zirvesinde ngiltere, ABD ve spanya hkmetleri bir araya gelerek BMGK, Saddam Hseyine kar gereken tedbiri almazsa, diplomatik abalarn tesinde gerekenin yaplaca mesajn vermilerdir (TAKUN, 2006, s.273). 18 Mart 2003te Bush, Saddam Hseyin ve oullarna Irak terk etmeleri iin sre tandn aksi takdirde askeri operasyonun kanlmaz olacan vurgulamtr. 21.Irak Savann Nedenleri 210 .11 Eyll Saldrlar ABD tarihinin en byk terrist saldrsn, 11 Eyll 2001de ikiz kulelere yaplan saldr ile yaamtr. 11 Eyll olaylar siyasi olarak ok nemli sonular dourmutur. ABDnin gvenlik anlay tmden deimitir. ABD halk ve dnya, terrn ne derece tehlikeli boyutlara ulatn grmtr.(TUN,2004,s.103),(ERTEM,http://www.cnnturk. com/ OZEL _DOSYALAR/haber_detay.asp?pid=524&haberid=84058, 11.09.2006). Sava kavramnn manas deiime uram, Avrupa lkeleri ve ABD bu yeni terre kar birliktelik bilincini oluturmulardr. Terrist saldry yapanlarn Ortadou kkenli olduklar dnlmtr. Saldrnn batnn demokratik deerlerine yapld varsaylmtr. Bu durumda Dou Blounun dalmasndan sonra, Bat toplumu tekrar

27

ortak hareket edecek bir neden bulmu oluyordu yada en azndan, ABDnin kendi amalar dorultusunda yalnz Bat toplumunu deil, tm uluslararas toplumu harekete geirecek bir gereke domutur ( ARI, 2004, s.149). ABD, Ortadou ile dnya devletlerini kar karya getirme amacn gtmtr. Bu politikasn yeni belirledii gvenlik stratejilerinin birer basama olarak belirlemitir. 11 Eyll saldrlarna kadar, Bush ynetimi, Irak konusunda ki kurumlararas gzden geirmeyi srdrmektedir. Ancak henz herhangi bir sonuca varlamamtr. 11 Eyll sonrasnda, ABD ynetimi olay masaya yatrarak ald kararlar neticesinde Afganistan ve El-Kaideye ynelik askeri harekat sonras, ikinci aamann Irak olmas konusunda fikir birliine varmlardr. Ynetimin oluturaca zel bir birim, Saddam Hseyinin, ElKaide rgtleri ile balantlarn incelemek amal oluturulmutur. (ZKAN, 2003, s.228). Yeni Bush ynetimi, Clinton ynetiminin uygulad politikadan daha mdahaleci bir politika izlemi, lkeleri terre destek veren haydut devletler veya er ekseni (Axis of Evil) olarak ayrtrmtr. 11 Eyll olay sonrasnda ABDnin Afganistana mdahalesi meru mdafaa hakk olarak dnldnden uluslararas sistem ierisinde herhangi bir meruiyet sorunu yaratmamtr. (EVK, 2005, s.219) ABD terre kar dier devletlere ya bizimle berabersiniz ya da bizim karmzdadiyerek devletleri bir tercih yapmaya zorlamtr. 11 Eyll ncesinde ABDnin blgedeki politikas: ksaca petroln gvenli bir ekilde ulamn salamak iin Basra Krfezi ve srailin gvenliinin salanmas olarak grlmektedir. Ancak 11 Eyll sonrasnda ABD, Ortadounun kitle imha silah deposu haline gelmesini nlemek ve terrn kayna olmasna mani olmak politikas gtmtr. ABD Bakan Bush, temelinde uluslararas terrizm ile savamay ne sren yeni bir doktrin belirlemitir. 211. Bush Doktrini ve nleyici Sava

28

11 Eyll olaylar sonrasnda gndeme gelen Bush Doktrini, ABDnin bu terrist saldr sonrasndaki ABD d politikasn oluturan kararlardan olumaktadr. George W.Bush, 27 Eyll 2001de Kongrenin ortak oturumunda tarihte Bush Doktrini olarak anlacak u ilkelerini ortaya koymutur: Elimizdeki tm kaynaklar, her trl istihbarat aracn, her trl hukuki yaptrm, her trl mali etkiyi ve gerekli her trl silah kullanarak global terr ebekesini mahvedeceiz. Terristlerin mali kaynaklarn kurutacaz, birini dierine dreceiz, onlar bir yerden baka bir yere kaacaklar ve snacaklar bir yer kalmayncaya kadar sreceiz, terristlere yardm eden ve onlar barndran devletleri takip edeceiz. Dnyann neresinde olursa olsun, devletlerin bir karar vermesi gerekir:bizimle misiniz? Yoksa terristlerle mi? Bu gnden itibaren terristleri barndrmaya ve desteklemeye devam eden bir devlet, ABD tarafndan dman bir rejim olarak dikkate alnacaktr. Ulusumuzun unu bilmesi gerekir ki: Saldrdan muaf saylamayz; fakat terristlere kar Amerikallar korumak iin gerekli savunma nlemlerini alacaz (ARI, 2004, s.249). ABD bakan George Bush, bu konumas ile bundan sonra ABDnin d politikasnn nasl olaca konusunu da aklamtr. Buna gre; ABD dier dnya devletlerine seslenerek terre kar birliktelik arsnda bulunmu, bu arya uymayacak devletleri de terrist gz ile bakacaklarn ifade etmitir. ABDnin bundan sonra artk kendi gvenliini salama konusunda ok tarafl giriimlere ak olduunu ancak, dier devletlerin bu arya uymamasnn ABDnin tek bana hareket etmesini durduramayacan belirtmitir. Busha gre uluslararas terrizm izole edilmeli ve Taliban, El Kaide ibirliindeki terr ebekesi kertilmelidir. Bakan Bush, 29 Ocak 2002de Kongrede yapt konumasnda terr tehdidi olarak grd devletlerin isminin vererek bu lkeleri, er Ekseni (Axis of Evil ) veya haydut devletler olarak nitelemitir. Bu lkeleri Kuzey Kore, ran ve Irak olarak belirtmitir(STEIN,2002,s.140),(KEMAL,http://www.londragazete.com/index.php/cat/1/co l/7/art/482/PageName/Ana_sayfa, 14.09.2006). Daha sonra bu listeye Suriye, Kba ve Libyada eklenmitir. ABD bu lkeleri terrist devletler olarak grdn, demokrasiden uzak olduklarn her frsatta belirtmitir. Bush Ynetimi Saddam Hseyini risk almaya

29

hazr bir kumarbaz olarak nitelendirmi, bu rejimi devirerek yerine, Irakta demokrasi ina etmek istediklerini her frsatta dile getirmitir. Sadece rejim deiiklii deil, sonraki byk deiim sreci iinde hazrz. Demokratik bir Irak iin bir araya geldik. Irakta Saddam terrne son verilecek (TAKUN, 2006, s.70) bu szler, 11 Temmuz 2002de Irakl rejim muhalifi asker ve brokratlarn, Londra Zirvesinde bir araya gelerek yaptklar toplantda Irak Ulusal Koalisyonu Halkla likiler Sorumlusu, Albert Yelda tarafndan sylenmitir. Grlmektedir ki ABDnin demokrasi gtrme plan blgedeki baz muhaliflerce de benimsenir olmutur. ABDnin bu gelimeler karsnda 20 Mart 2003te, Irakta balatt savan temel

argmanlarndan birisi de; nsan haklar konusunda olmutur. Irak Operasyonuna Iraka zgrlk Operasyonuad vermitir. Grld gibi ABD, kendi yeni gvenlik stratejilerini insan haklar ad altnda yaama geirmek istemitir. Irakn igali sonrasnda Bush, Irak iin unlar sylemitir: Demokratik, tm Irak halkn temsil eden, komular ile bar iinde ve kendini savunabilen bir lke istiyoruz (RUSSELL,2003,s.150),(ACHCAR,http://www.zmzg.org/Turkey/ga250205.htm,25.02.20 05). ABDnin, sava ncesi ve sava esnasnda ayn demokratikletirme sylemini her frsatta ileri srerek, Irak savann gerekelerini kendince oluturmaya altn syleyebiliriz. Irak savann sebepleri arasnda ayrca; Bakan Bush, kabinesinde Irakta ki rejim deiikliinin blgede Domino etkisine yol aacan iddia etmitir (TAKUN, 2006,s.31) . ABD, 17 Eyll 2002de Bush Doktrinin ana ilkelerini ifade eden, Yeni Gvenlik Stratejileri(YGS)(The National Security Strategy of United States-NSSUS) bal altnda YGS(NSSUS)leri duyurmutur (ATAY, 2003, s.36). ABD Bakan tarafndan imzalanarak yrrle giren YGS(NSSUS), 9 blmden olumaktadr: Birinci blmde ABDnin uluslararas stratejisi gzden geirilmitir. Bu ksmda, ABDnin dnyada bir einin ve benzerinin olmad belirtilmitir. Buna gre

30

ABD, 1991 sonrasnda kendini dnyann tek belirleyici gc olarak grmekte olup, askeri gc ile bir yandan dnya apndaki konumunu pekitirmek istemektedir.Yeni yzyla askeri ve stratejik olarak hazrlk planlarnn ipularn vermitir ( EVK, 2005, s.215 ). YGS(NSSUS) olarak adlandrlan bu doktrin aslnda 11 eyll ncesinde ABD ynetimi ierisinde muhafazakar grup olarak adlandrabileceimiz grubun benimsedii u gibi ilkelerden olumaktadr. Uluslararas ilikiler hukukun deil, gcn ilikisidir. G, hkmeder, hukuk hkmedeni meru klar. ABD, Souk Sava sonrasnda dnyadaki tek sper gtr. Bu nedenle grlerini, karlarn ve deerlerini dnyaya dayatabilecek konumdadr. Dnya ABDnin stnln kabul etmekten fayda salayabilir. ABD dnyadaki stnlnn vurgulamak zorundadr (SOROS, 2005, s.21). Bu d politika gr muhafazakar olarak bilinen kapsaml bir ideolojinin bir paras olup YAYP(PNAC) olarak adlandrlmaktadr. Bu ideolojiyi Bush ynetimin btn yeleri onaylamaktadr, Bush ynetiminin etkisi 11 Eyll sonrasnda da art gstermitir. 11 Eyllden nce, YAYP(PNAC)nin yeleri bu projenin uygulanmas iin gerekli zemini bulamamalarna karn, 11 Eyll saldrlar, ABD asndan projeyi harekete geirmek iin bir bahane olmutur. Gerekte Donald Rumsfeld, Bakan Yardmcs Dick Cheney ve kk bir grup ideolog YAYP(PNAC)i desteklemilerdir (AVCI, 2006, s.53). 11 Eyll savandan 4 yl nce kurduklar think-thank kurulular ile 1998de Bakan Clinton , Irak igale ikna etmeye almlardr. 11 Eyll saldrlar tm engelleri tek bir vurula ortadan kaldrm olup, ABD stnl ideolojisi terrizme kar sava ad altnda uygulamaya konulmaya allmtr. Yeni doktrinin de u cmle: uluslararas Dman devletler, ABDi ve mttefiklerini hukuk asndan nem arz etmekteydi. kitle imha silahlar ile tehdit eder hale

gelmeden nce ABD, onlar durdurabilmelidir. Dier bir ifade ile nleyici Sava ve

31

nceden Vurma Stratejisi ad verilen bu politika 2002 eyllnde kamuoyuna aklanmtr (AVCI, 2006, s.253). Buna gre Bakan Bush, ABDnin savunmasnn evreleme ve caydrclk politikalarnn geen yzylda kald, artk yeni stratejilerin oluturulmas gerektii, nk caydrlcln savunacak vatanda veya lkesi olmayan terristler iin bir mana ifade etmeyecei, elindeki kitle imha silahlarn fzelerle kullanacak veya gizlice terrist mttefiklerine verecek dengesiz diktatrler karsnda evreleme stratejisi uygulamasnn artk mmkn olamayacan sylemitir. ABDnin gvenliinin ABD halknn nleyici eylem (ZKAN,2003,s.264) almada kararl olmas ile salanabileceini belirtmitir ABD, kendisine dman grd tm devletleri kendisine bir saldr olmasa da bunun olabilme ihtimali ile bu devlete saldr yapma imkann kendisinde grmtr. Bu strateji ile ABDnin, Souk Sava sonrasndan beri uygulad: kendisine saldr olduunda mdahale etme politikasnn deitiini, bundan sonra ABDnin mdahalesi iin herhangi bir saldrnn olmasnn gerekmediini gstermektedir. Bu durumda sadece Irak potansiyel dman tanm ierisine girmeyebilmektedir. ABD bu politika ile kendisine rakip baka bir gc istememektedir. ABD yeni gvenlik stratejisi ile kresel lekte ekonomik ve siyasi olarak bir etki yaratarak bunu askeri g ile desteklemek istemektedir. Bunu da tek tarafl olarak yapmay istemediini belirtmitir (EVK, 2005, s.217). Bakan Bush, nleyici sava doktrininde kastettii lkelerin ismini sylememitir. Ancak kitle imha silahlarn barndran lkeleri hedef gstermitir. nleyici sava doktrini ilk olarak Afganistan Operasyonunda uygulanm, sonrasnda da, Irak sava bunu takip eden bir sava olmutur. ABD ynetiminin kararll, Bushun yannda, Bakan Yardmcs Dick Cheney nin yapt aklamada da grlmtr. Cheney, Saddam Hseyinin kitle imha silahlarn elde etmeye alan ve bunlar kullanmaya alan bir diktatr olduunu, bugnn dnyasnda gvenlie kan tek yolun harekete gemek olduunu ve ABDnin eyleme geeneini sylemitir (ZKAN, 2003, s.264).

32

212. Kitle mha Silahlar Irak savann temel gerekelerinden biri olarak, Irakta kitle imha silahlarnn yok edilmesi argman ileri srlmtr. ABD, bu savata ayn zamanda Irakn silahszlandrlmann temel amalarndan biri olduunu ifade etmitir. 11 Eyll ncesinde ABD ynetimi blge petrolnn gvenli olarak ulamna ynelik bir politika izlemitir. ABD, 11 Eyll sonrasnda ise Ortadounun kitle imha silahlarndan temizlenmesi ve terrn kayna haline gelmesine mani olmak amalarn ne sren bir politika izlemeyi tercih etmitir. Bu balamda ABD ynetimi kendisince belirledii er ekseninde olarak kabul ettii devletleri uluslararas sisteme tehdit olmaktan karmaya altklarn ne srmtr. Irak Savann sebepleri arasnda sayd er ekseni kavram tamamen Bush ynetimince belirlenmi bir tanm ifade etmektedir. Irakta bu kapsamda deerlendirilen temel lke olarak kabul edilmitir. ABD, Saddam ynetiminin devrilmesi konusunda, Bush ynetimine kadar genel olarak Irakl muhaliflerle ibirlii yolu ile politika yapmtr. Ancak Bush ynetimi, BM silah denetimi kararlarna uymas zerine Irak zerinde daha aktif politika yrtmtr (EVK, 2005, s.220). Saddamn askeri bir tehdit olmaktan karlmas amacyla, BM Gzetleme , Kantlama ve Denetleme Komisyonu( BMGKDK) (United Nations Monioring ,Verification and silah Inspection Commission UNMOVIC), 1999da, Hans Blix bakanlnda Irakta denetimini yapmaya balamtr. Irakn silah denetilerinin gzlemlemesinin tesinde Bushun Iraka ynelik bir sulayc politikas mevcuttur. Bu politikay Bushun konumalarnda grebilmekteyiz. 11 Eyll olay sonrasnda 7 Ekim de yapt konumada Bush: Baz kimseler Iraktan kaynaklanan tehdidin kitle imha silahlarna sahip dier lkelerden neden farkl olduunu sormaktadrlar. Dnyann bir ok tehlikeyi barndrd gerektir. Ancak, Irak zel bir durum tekil etmektedir, nk bamszlmzn birok tehlikesini ayn anda barndrmaktadr. Irakn kitle imha silahlar, bu silahlar binlerce

33

insan ldrmek iin kullanm bulunan cani bir diktatrn elindedir. Bu tiran ABDye dinmeyen bir kin ve dmanlk gtmektedir. Bazlar bu tehlikenin ABD ve dnya asndan ne kadar muaccel olduunu sormaktadrlar. Tehlike ciddidir ve gn getike daha da derinlemektedir. Saddam Hseyinin kitle imha silahlarna sahip olduunu biliyorsak-ki bilmekteyiz-Saddama kar koymak iin daha da glenmesini ve daha da tehlikeli silahlar gelitirmesini beklemenin ne anlam olduunu sormalyz. Kantlar Saddam Hseyinin yeniden bomba yapmaya altn iaret etmektedir. Uydu fotoraflar, Saddam Hseyinin daha nceki nkleer programn paras olan tesisleri yeniden ina ettiini aa karmtr. Irak rejimi, bir tenis topundan daha kk miktarda zenginletirilmi uranyum retebildii yada satn alabildii veya alabildii takdirde, bir yl iinde bomba yapabilecektir. Bu gereklerin farknda olduktan sonra ABD giderek byyen tehdit karsnda hareketsiz kalamaz. Tehlikenin somut emareleriyle burun buruna geldikten sonra, bir mantar kafas eklinde ki bir bulutla gelecek nihai delili bekleyemez (ZKAN, 2003, s.302).

Bu konumas ile Bush, Saddam Hseyinin kendileri ve dnya iin nasl bir tehdit olarak grdklerini ifade etmi ve daha da nemlisi, BMnin harekete gememesi halinde, ABDnin gerekeni yapaca mesajn vermitir. ABD Kongresinin Temsilciler Meclis kanadnn, Bakan Busha, Iraka kar askeri g kullanma izni vermesi, Irak Savana doru ilk adm olmutur. BMGK, 8 Kasm 2001de kabul ettii hkmle, 1441 sayl kararla UNMOVICin Irakta denetimlere balamas, Irakn biyolojik, kimyasal ve nkleer silahlar gelitirmeye ynelik programlarnn ayrntlar hakknda eksiksiz bildirimde bulunmas gereklilii karar kabul edilmitir. Bush bylelikle BMde kendi politikalarn uygulamaya geirmitir. Bush, Irakn kitle imha silahlarndan tamamen arndrlacan, Irak rejiminin bunun ne ekilde gerekleeceine karar vermesi gerektii, ABDnin her trl koulda bunu salayacan vurgulamtr (ZKAN,2003, s.315). ABD Bakan Bush, Irakta, 1441 sayl karar uygulayacan, bir mektupla, Kofi Annana bildirmitir. Bu mektuba cevap olarak Irak, ABD ve ngiltereyi knadn belirterek, BM silah denetilerinin, 1998 ylndan bu yana Irakn kitle imha silahlar

34

retmediini ve bu silahlara sahip olmadn ifade etmitir (TAKUN, 2006, s.90). Ancak verilen cevaplar Bakan Bushu politikalarndan vazgeirmemitir. Irak, 8 Aralkta BMGKe Kitle mha Silah Program hakknda tam ve eksiksiz yaklak 12.000 sayfalk bildirim ile ABD tatmin olmam durumu, BM ile istiare Irakn sunduu 12.000 sayfalk silah bildirim edeceklerini belirtmitir. BM silah denetileri Bakan Hans Blixin, 27 Ocak 2003de BMde okuduu 16 sayfalk raporda; konusunda ikna edici raporunun eksiklikler ierdii, kaybolan kitle imha silahlar ve kimyasal maddelerin akbeti kantlar bulamadklarn ne srerken, ayn zamanda Irakta duman tten silah bulamadk ifadesini de kullanmtr (TAKUN, 2006, s.149). Kitle imha silah arama almalar daha sonra da devam etmitir. 23 Aralk 2002de, denetiler yeni 45 gnlk bir denetim iin Iraka gnderilmitir. Ancak, ABD, denetleme faaliyetleri devam ederken, BMden, Irakn denetilerine kolaylk salamad ileri srerek g kullanmak iin karar kartmaya almtr. ABD D leri Bakan Colin Powellda, Iraka mdahale iin BM kararnn art olmadn belirtmitir. Bu aklamalar sadece Bushun deil, ABD ynetiminin de sava politikasn benimsediklerini gstermitir. BM kitle imha silah denetilerinin, hibir bulgu bulamamasna ramen, ABD, 20 Mart 2003de, Iraka sava amtr (ARI, 2004, s.255). Ancak savatan sonra Irakta ciddi manada kitle imha silah bulunamamtr. Kitle imha silah bahanesinin dier lkeleri ikna amacyla sylendiini, ABD ynetiminin aklamaya ekindii bir durum olmutur. Aralarnda Merkezi Haber alma Ajans( Central Intellgnce Agency-CIA)

Uzmanlarnn da bulunduu yzlerce bilim adam tarafndan yrtlen almalarnda, bilim adamlarnn Irakta kitle imha silahna rastlanmadn belirten aklamalar bu gerei ortaya karmtr. Bush ynetimince, Irak savann sebeplerinden biri olarak gsterilen, Irakta kitle imha silahlar olmas, Iraka gerekletirilmesi dnlen muhtemel bir savan oluturulan bir gerekesi olduu savatan sonra itiraf edilmitir

35

213.Ortadou Petrollerinin Savaa Etkisi 2130.ABDnin 20.yy. ncesi Ortadou Politikas ABDnin d politikas 19.yzyldan 20. yzylnn bana dek izolasyonist bir nitelik gstermitir. ABDnin Ortadouya ilgisi 1920lere rastlamaktadr. Bu tarih ncesinde ABD petrol irketleri Ortadou petrol ile ilgilenmemilerdir. ABD 1.Dnya savann sonuna kadar petrol ihtiyacn yurt ii rezervlerinden karlamtr. 1.Dnya Sava sonunda ngiltere tekelinde bulunan Ortadou petrolleri ABDnin tepkisini ekmi olup, 1928 ylnda birok ABD irketinin Avrupal ortaklar ile blge petrollerini iletmesiyle, ABDnin blge ile ilgisi ekonomik adan balam olmutur (EVK, 2005, s.94). Ortadounun petrol endstrisine tam olarak girii, zelikle ABD irketlerinin bu blgede faaliyetlerini younlatrmas ile olmutur (ZKAN, 2003, s.42). Tarihsel olarak bakldnda, ABDnin d politika ve milli gvenlik stratejisini jeopolitik temeller zerine kurduu grlmektedir. 20. yzyln sonlarna doru bilinen dnya hakimiyet teorilerinden ayr olarak enerji kaynaklarn kontrol eden dnyay kontrol eder tezine dayal yeni bir stratejik anlay olumaya balamtr (CEVZOLU,2003,115),(KULOLU,http://www.kerkukvakfi.com/analizler.asp?id=121, 12.10.2006). 2131. ABDnin 20. yy. Sonras Ortadou Politikas 20.yzyln balarnda, ABD izolasyonist politikasn terk etmeye balamtr. 2.Dnya sava sonrasnda Almanya ve Japonyann savatan yenik kmas, ngiltere ve Fransann da savatan nemli lde, maddi ve insani adan byk kayplar vererek kmalar sonucunda, ABD ve SSCByi uluslararas sistemde kar karya getirmitir. Bata ideolojileri olmak zere, ekonomik ve siyasi olarak birbirine zt olan bu iki lke dnyann eitli blgelerine nfuz alanlar oluturmada adeta bir yar ierisine girmilerdir. Bu yar erevesinde Ortadou da, en nemli yerlerden birisini oluturuyordu. ABD Bakan Eisenhower, 1951de Bat Asyann dnyann en nemli stratejik blgesi olduunu ifade etmitir. Sovyetler petrole ihtiyac olmasa da kendi ideolojilerini

36

Ortadouya yayma abasna derken bu dnce ABDyi, blgede fazla etkili olamayan ngiltere ve Fransann yerine birincil konumda etkin bir hale getirmitir. ngilterenin 2. Dnya Sava sonrasnda, blgedeki yerini alan ABD, o tarihte Vietnam ile savatndan, blgede askeri olarak yer almasa da ran ve Suudi Arabistana dayal bir politika izleyerek blge zerinde etkinliini hissettirmitir.Bilinen en fazla petrol rezervi ve retimi ile Suudi Arabistan, ABD politikasnn en nemli ayan oluturmutur. Suudi Arabistan ayrca Arap milliyetiliinin de merkezinde yer almas bakmndan ABD asndan nem tamtr. Kresel hkimiyetin yeni belirleyici unsurunun enerji kaynaklarnn kontrolne dayand, bu anlay erevesinde ABDnin, Souk Sava dnemi boyunca tam olarak etkinlik salayamad Orta Asya ve Orta Dou blgeleri zerine odaklanarak, yeni bir blgesel etki alan oluturmaya alt grlmektedir. 1970lerin bana kadar, ABDnin Krfeze ynelik politikas Ortadou politikasnn bir paras gibi grnse de tarihsel sre ierisinde ilikilere baklrsa ABDnin blgeye verdii nem anlalmaktadr (ARI,2004, s.183) . ABD D leri Bakan H.Kssnger 14 Kasm 1974de yapt bir konumada ,petrol , Dnyann en nemli stratejik maddesi olarak (KOCAOLU, 1995, s.178) tanmlamtr. 1971e kadar ham petroln varilli 2 dolar gememitir. Ancak 1970lerde yaanan gelimelere bal olarak petroln 35 dolara kmas, blgenin nemini bir anda farkllatrmtr. nk Bat Avrupa lkeleri ve Japonya petrol gereksinimlerinin %75ini, ABD de %25ini blgeden karlamaktayd. Artk gcn retici lkelere kaydn gsteren bu durum, 1973 Arap-srail sava sonrasnda sraile yardm eden devletlere kar uygulanmas, artk petroln siyasal bir g olarak kullanlabileceini gstermiti. Petrol fiyatlarnda ikinci bir ykselme, 1979 ran devrimi ve arkasndan yaanan ranIrak sava dolaysyla sz konusu olmutur. Dolays ile ABDnin blgeye ynelik politikasnn belirlenmesinde temel kaygnn ekonomik karlarn korunmas olduu dnldnde, ilginin odak noktasn doal olarak petrol oluturmutur. nk petrole bamlklar giderek artan ABD ve Bat lkeleri, petrol gereksinimlerinin nemli bir ksmn dnya petrol rezervinin yaklak %65inin bulunduu bu blgeden salamlardr.

37

ABD petrol tketiminin %25-30unu, Almanya %32sini, ngiltere %45ini, Japonya %76sn ve Fransa %89unu bu blgeden salamaktadr (ARI, 2004, s.189). Dolays ile batl lkelerin bu blgeye olan bamllklar ve blgeye ynelik politikalarn nedenlerini daha bir anlalr klmaktadr. Petrol arznn azalmas yada durmas dnya ekonomisini olduka olumsuz ynde

etkilemektedir. Nitekim bu durum ran-Irak sava srasnda olduu gibi, 1.Krfez Krizi srasnda da yaanmtr. Ayrca petrol gelirlerinin belirli bir petrol reticisi lkenin elinde topland, petrolden elde edilen gelirlerin sirklasyonunun salanamad durumlarda dnya ekonomisi beklenmedik zararlara da urayabilmektedir. Ayrca OPEC( Petrol hra Eden lkeler rgt) lkelerinin, zelliklede Krfez lkesi olan Suudi Arabistan, Kuveyt, BAE( Birleik Arap Emirlilikleri) uluslararas ekonomik sisteme nemli lde entegre olduklar grlmtr (ARI, 2004, s.191). Ortadou blgesi bata petrole ilikin karlar olmak zere, ekonomik olarak ABD ve Batl lkeler asndan nemini korurken, bu karlarn srekliliinin salanmas asndan blgede siyasal bir stnln salanmas gerekliliini de beraberinde getirmitir. Dolays ile ABD, Batnn karlarn tehdit edecek bir gcn, blgeyi denetlemesine hegemonyas altna almasna srekli kar kmtr. ABDnin, SSCB ye kar bu politikas 2.Dnya Sava sonrasnda evreleme politikas olarak anlmtr. ABD bu erevede Ortadounun ve SSCB etkisine girmesine kar, bir taraftan blge lkeleriyle ilikilerini gelitirirken ,dier taraftan da kuzey lkelerini Sovyetlere kar tampon blge olarak kullanarak, blge lkelerine askeri ve teknik yardmlar yapmtr (ARI, 2004,s.195). ABD, Arap-srail atmasnda iki tarafla da iyi ilikiler ierisinde olmutur. ABD, Araplarla srail arasnda bir uzlama salayacak ortam yarattktan sonra, Ortadoudaki atma alanlar, Dou Akdenizin baka blgesinden baka bir blgeye Basraya kaymtr. Basra krfezi hem doal kaynaklar petrol hem de corafi konumu dolays ile Ortadounun en nemli yerlerindendir.

38

1973 sonrasnda hzl bir ekilde silahlanan ran, Irak ve Suudi Arabistan petrol gelirlerini uluslararas bir g haline getirmeye alarak bir rekabet ortam ierisine girmilerdir. Bu rekabetin sonucu, 22 Eyll 1980de balayan ve 17 Temmuz 1988de BMGKnin 598 sayl kararnn kabulyle biten ran-Irak sava olmutur (KOCAOLU, 1995, s.182). Sava srasnda Bat dnyasnn tamam Irak desteklemitir. Bu savala Irak devrimi sonrasnda kesilen diplomatik ilikiler, yeniden salanmtr. Irak- ABD ilikileri 1984de yeniden devam etmitir. 1982den itibaren ABD Iraka youn olarak silah ve teknoloji yardmnda bulunmutur (EVK, 2005, s.124). ABD Savunma Bakan Yardmcs Francis J.West blgeye ynelik u aklamalarda bulunmutur: srailin gvenliinin salanmas, SSCB gibi radikal devletlerin saldrlarna kar Arap devletlerini desteklemek, blgenin ykc faaliyetlere kar desteini salamak, ABDnin temel politikalardr (EVK, 2005, s.124). ABDnin Krfez blgesinde yrtt bu g dengesi zerine kurulu politikas daha nce belirttiimiz gibi Irak-ran sava ve 1.Krfez sava srasnda igalci devletlerce bozulmaya allmtr. 1980ler de bu blge ABD ynetimi tarafndan hayati karlarn sz konusu olduu blge olarak tanmlanmtr. 2 Austos 1990da, Irakn Kuveyti igal etmesi 1.Krfez savana neden olmutur. 1970lerden beri ABD Krfez imkan bulmutur. ABD Bakanlar Nixon ve Bush u aklamalarda bulunmulardr; Ortadouda hi kimsenin hakim duruma gelmesine ve Ortadou petrollerinin dost olmayan ellerde bulunmasna izin verilemez (KOCAOLU, 1995, s.182). Nitekim Irakn Kuveyti igali sonrasnda ABD Krfezde tamamen etkin olarak, Iraka BM yolu ile ambargolar ve yaptrmlar uygulanarak kontrol bu blgede kendi elinde bulundurmutur. blgesine askeri mdahale aklamalarn szel olarak gndeme getirirken bu sava sonrasnda, BM aracl ile bu

39

zet olarak Souk Sava boyunca srailin gvenlii, petroln gvenlii ve SSCB tehdidinin nlenilmesi, ABDnin Ortadou politikasnda rol oynayan temel etkenlerdir. ABDnin Ortadou blgesine ilgisi Souk Sava boyunca devam etmitir. Ortadounun ve tm dnyann silahlanmas karsnda 19 Kasm 1990da, Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Antlamas imzalanmtr. Souk Savataki dnyann iki sper gcnn de dahil olduu 22 devlet silahlanma konusunda indirime gitmilerdir. Ancak Souk Sava sonrasnda yklan Sovyet rejiminin boluu, silahlanma yarnn nkleer alanda da devam etmesini salamtr. Ortadouda nkleer silahlara sahip olma arzusu 1950lili yllarda balamtr. srail blgede ilk nkleer silahlara sahip olan lke olmutur. srailin nkleer silahlanmadaki hevesi bir sre sonra blgedeki lkelerin nkleer silahlara sahip olma hevesini kamlam olup, Irak 1970lerde nkleer ve kimyasal silah programlarna balamtr. Suriye ve randa Irak takip etmilerdir. 4 Aralk 1990da, BM Genel Kurulu Ortadounun Nkleer Silahlardan Arndrlm Blge Haline Getirilmesi yetkisini BMe devreden karar onaylamtr. Ancak, srail Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamasn imzalamad gibi, Irakta BM arlarna ramen nkleer silahlanmaya devam etmitir.Bu durum Ortadounun silahlanma dengesinin ne denli boyutlara ulatnn o yllarda gstergesi olmutur (CHOMSKY, 1993, s.169). Ancak srailin silahlanmas karsnda bu devlete bir yaptrm uygulanmazken, 1.Krfez Sava sonrasnda, Irakn silah programlar BM denetiminde imha edilmitir (KOCAOLU, 1995, s.214). Souk Sava sonras, SSCBnin yklmas ile tek bana kresel bir g olma zellii kazanan ABDnin Ortadou Politikas kendi asndan yeniden ekillenmitir. srailFilistin sorununda ve dier Ortadou meselelerinde ABD, kendi asndan politikalar retmi ve uygulamtr. Bu balamda ABDnin Ortadou Politikasnn gemiten gnmze iki ana temel zerinde oturduunu belirtmekte fayda vardr.Bunlardan birincisi petroln akn denetleme ve bunun rakip glerin eline gemesini engellemek balamnda Ortadouda dost ve mttefik lkelerle ilikilerin gelitirilmesidir.kincisi ise blgedeki bu karlarla da balantl olarak srailin gvenliini salamadr (PRN,2004, s.481).

40

ABDnin blgedeki politikalar ok geni bir perspektiften

bakldnda blge

lkelerini hegemonya altna almak daha ok petrol olmak zere, silah sat politikalarnn zn oluturmaktadr. Bu politikalar zerinde durmak, Irakn igali ile sonulanan Irak Sava(2. Krfez Sava)nn nedenlerinin ortaya konulmasnda yardmc olmaktadr. 2132. Petrol Faktr Her ne kadar yeni petrol arz kaynaklarnn oluturulsa da, Ortadou petrol bakmndan hala birinci srada olup maliyeti en dk petrol bulundurmas ile Dnya petrol retiminin %31ini karlamaktadr. ABD ve Batl mttefikler iin blge nemini korumaktadr. ABDnin blge petrolne bamll yaklak %25-30 olarak aklanmtr. Dnya petrol rezervinin % 65i, Ortadouda bulunmaktadr. Blge doalgaz asndan da zengin kaynaklara sahiptir. Bu balamda Ortadouda ki enerji kaynaklarnn kontrol byk avantajlara sahip olma imkann vermitir. Bu nedenle ABD, AB, Rusya, in, Japonya ve Hindistan gibi potansiyel sper gler Ortadouda olabildiince etkin konumda olmak istemilerdir.Bu erevede Irak petrolleri yz binlerce dolarlk kar frsat sunmaktadr (EVK, 2005, s.224). Bugn iin bilinen retilebilir dnya petrol rezervleri 1 trilyon 50 milyar varildir. Irakn bilinen retilebilir rezervi ise, 112.5 milyar varil olarak kabul edilmitir. Bu miktar dnya rezervlerinin yaklak % 11.22ini oluturmaktadr. Bu balamda Irak hibir devletin gz ard edemeyecei bir rezervdir. Irakn henz ortaya karlmam petrol potansiyeli ile birlikte bu rakam 220 milyar civarnda olduu belirtilmitir. Irak petrollerinin dier nemli bir avantaj, retim maliyetlerinin dier Ortadou lkelerinden grece dk olmasdr (PAMR,2003, s.43). ABDnin gelecek 15-20 yl ierisinde giderek petrole daha fazla baml hale gelecei aklanmtr (ARI, 2004, s.190). ABDnin yllk petrol ihtiyacnn %40 yerli retim ile karlanrken % 60 ithal edilmektedir. 2002 ylnda Venezelladan salanmaktadr. ithal edilen petroln % 17si Kanadadan, % 14.5 Suudi Arabistandan, % 13 Meksikadan, %11i ise

41

Irak ve Kuveytte dahil edilirse Ortadou kaynakl ithalat %19.8e karlk gelmekte olduuna dikkat ekilirse, ABDnin Ortadoudaki petrole baml olduunu grebilmekteyiz(MUTLU,2002,s.160),(ERSOY,http://www.bgst.org/keab/ne20051114.asp ,13.10.2005). Dnyann dier blgelerinde petrol yataklarnn tkenmesi ya da retim maliyetlerinin yksek olmas dnya devletlerinin Krfez blgesindeki petrole ne derece baml olduklarn gstermektedir. ABDnin 500 milyar dolarlk d ticaret ann bulunduu, AB ve Rusyadan nce blgeyi kontrol ederek ekonomik anlamda bymesini devam ettirmeyi amalad, aksi takdirde askeri ve siyasi etkinliin yannda ekonomik gerilemesinin sz konusu olaca (KULOLU, edilmektedir. ABD ile Batl mttefiklerinin ekonomik ilikileri bize blgenin nemini ifade http://www.kerkukvakfi.com/analizler.asp?id=121, 12.10.2006) ifade

etmektedir. Petrol gelirlerinin belirli bir petrol reticisi lkenin elinde topland durumlarda, dnya ekonomisi bundan bu nedenle olumsuz etkilenmektedir. Iraka uygulanan ambargoya ramen ABD ve ngiltere dndaki lkelerin petrol irketleri Irak ile petrol anlamalar imzalamlardr. Rusya, Irak ve in Irak petrollerinden ABDye ramen, byk imtiyazlar elde etme yarna girdikleri ve milyarlarca dolarlk rezerv antlamalar imzaladklar bilinmektedir(MUTLU,2002,s.100),(PAMR,http://www.tempodergisi.com.tr/toplum_po litika/00920/?printerfriendly=yes, 31.01.2003). Irak ile petrol rezervi iin antlama yaptklar ABD ve ngilterede Saddam ile yaplan bu antlamalarn geersiz olduunu, Saddam sonras yeni yaplanmada kendi irketlerinin bu paylamda olacan belirtmeleri aslnda Irak savann petrole dair nedenlerini ortaya koymaktadr. Sava sonras, Irak petrolnn dorudan kontrol sadece petroln karn deil ayn zamanda, ABD hkmetinin istedii zamanda, piyasaya srecei petrol miktarn belirleyerek petrol fiyatn kontrol etmesini, salayacaktr. ABD dolarnn piyasalarda kullanmna ncelik verilecekti. nk; Irak 2000 ylndan bu yana ABDye finanssal olarak zarar vermek iin petrolnn dolara kar Euro zerinden satn gerekletirmitir.

42

Bu durum karsnda ABD blgede etkili olmak istemitir. Irak Sava sonular bakmndan ABDnin karlarna hizmet etmektedir. ABD Bakan George Bushun, Arbusto petrol firmasnn kurucularndan olmas, yardmcs Dick Chenneyin Halliburton enerji firmasndan olmas , Savunma Bakan Donald Rumsfeldin Enron enerji firmasnn hissedarlar arasnda olmas, dnemin Ulusal Gvenlik Danman Condolezza Ricein, Chevron petrol firmasnda st dzey yneticilik yapmas, bu grevleri ncesinde petrol ve savunma sanayine ynelik grevleri neden sava taraftar olduklar konusunda bize bir fikir vermektedir. Bu durum, savata petroln nemli bir neden olduu dnenlerce ileri srlen argmanlardan olmutur (ZKAN,2003,s.59). Ancak Irak Sava ncesinde, ABDli yetkililerin Fransa ve Rusya petrol irketlerine mevcut hkmetin uzaklatrlmasna yardmc olurlarsa, sava sonrasnda ABDli irketlerle yakn alabileceklerinin ifade edilmesi, bu savan nedenlerinin petrolden daha ok baka odakl olduunun savunan grlere yol amtr (TAKUN,2006, s.30). Petrol, YAYPi savunanlarn tezinde arka plandaki neden olarak gzkmemektedir. Pennsylvania niversitesinden siyaset bilimi profesr ve Ortadou uzman Ian Lustick, Bushun politikasn yle eletirmitir. Petrol gelirinin sadece ABDnin Iraktaki sava masrafn karlamaya ynelik bir unsur olduunu (AVCI, 2006, s.53) ifade etmitir. YAYPi savunanlar ise ABDde petrolle ilgilenenlerin bile Iraktaki askeri operasyona kar olduklarn, petrol pazarnn istikrarszlk istemediini belirterek savan gerek nedeninin petroln tesinde aranlmas gerektiini belirtmilerdir. Atlm niversitesi retim yelerinden Prof. Dr. Sinan Snmez, BOPun, ekonomik anlamda ABD'nin geni bir corafyada kaynaklara ulama tasars olduunu belirtmitir.. ABD ekonomisindeki skntlara deinen Snmez, BOP'un bir anlamda silah reticileri, petrol devleri ve finanssal irketler koalisyonun bir eseri olduunu dile getirerek : ABD, bir yandan hkim olmay planlad yrelerdeki doal kaynaklar emniyete almak, dier yandan IMF ve Dnya Bankas'nn desteiyle serbestleme politikalarn uygulayarak ilgili ekonomileri okuluslu ABD irketlerine amay hedeflemektedir. BOP, geni bir corafyada kaynaklara ulama abasdr. ABD Savunma Bakan Donald Rumsfeld 'in danmanln da yapan Prof. Barnette gre; Fas'tan in Halk Cumhuriyeti

43

snrlarna, Kafkaslar'dan Kuzey Afrika'ya kadar uzanan BOP, Bush'un dnemin ulusal gvenlik danman Condoleezza Rice 'n aka vurgulad zere siyasi ve ekonomik corafyay deitirmeyi amalyor (YILDIZ,2004,s.205)(KANSU,http://www.cumok.org /html/yazidizileri/ikansu/ortadakibuyukoyun.htm,22-25.06.2004)aklamalarnda bulunmutur. ABDnin Irak sava sonrasnda blge de yapmak istedii reformlar bize bu dncelerin haklln gstermektedir.ABD blgede yaplacak deiimi amaladn resmen aklamtr. Petrol fiyatndaki artlarnda ABD ekonomisini olumsuz ynde etkiledii

bilinmektedir. Bakan Bush son aklamasnda, ABDyi petrol bamls lke olarak tanmlam ve zellikle Orta Dou petrollerine bamlln yaratt olumsuzluklar gidermek iin tedbirler alndn, ARGE(Aratrma-Gelitirme) faaliyetlerine arlk vererek alternatif yakt retileceini ve 2025 ylnda Orta Dou petrollerine olan bamlln %75 orannda azaltlmasnn planlandn ifade etmitir (KULOLU, http://www.kerkukvakfi.com/ analizler.asp?id=121, 12.10.2006). ABDnin BOPta gerekletirmeye alt ekonomik hedefleri ABDli yetkililerce bizzat dile getirildiinden BOPun ekonomik hedefleri grmezlikten gelinmemelidir. 214.Terrizm ABD asndan, Irak ve Saddam Hseyin 11 Eyll n intikamn alma stratejisinde nemli bir hedefti. 11 Eyll ile balants olup olmad bir yana Saddam Hseyin son 13 yllk srede, ABD dmanlnn en nemli sembol olmutur. Buna karlk Saddam Hseyininde rejimini ABD kartl zerine oturtmutur (LANER,2003,s.5). Dolays ile bu iki birbirine kar tarafn kar karya gelmesi bir anlamda kanlmaz bir durumdu. ABD Bakan Bushun Irak Sava ncesinde, ne srd grlerden birisi de terrist El-Kaide rgt ve Irak arasndaki balarn olmasdr. ABD, bu konuda ellerinde delil olduunu iddia etmitir (EVK, 2005,s.220). 11 eyll saldrlar sonrasnda Irakn bu saldrlarla ilikisi olup olmad konusunda aratrmaya giren CIA eski direktr James Woolsey, Saddam Hseyinin 11 eyll saldrlar ile ilikisini ispatlamaya almtr. Saddam Hseyinin sahip olduu kitle imha silahlarn dorudan kullanmasa bile, ABDye

44

dman terristlere verebileceini, bylelikle ABDnin 11 eyllden ok daha byk bir terr hadisesiyle karlaabilecei ne srmtr. Ancak, Irakn 11 Eyll saldrlar ile ilikisi olduuna dair hibir kant

bulunamamtr. Irakn saldlar ile ilikisini kantlayamayan Woolsey , bu konuda baz delillerinin olduunu, Irakn kitle imha silahlarna sahip terrist bir lke olduunu ve Baas rejiminin deitirmenin gerektiini grmek iin ABDnin bu kantlara ihtiya duymayacan ileri srmtr (ZKAN,2003,s.232). D leri Bakan Powell Iraka kar bir harekat dncesine kar kmtr. Bununla birlikte El-Kaide ile Saddam Hseyin arasnda herhangi bir balant olduuna dair kant bulunamamtr(ERDURMAZ,2003,s.90)(ZEREN,http://www.turkishweekly.net/turkce/ makale.php?id=36,11.12.2004).Resmi gstermitir. ABD terre kar sava balattnda ilk olarak Afganistana mdahalede bulunmutur. Bu hareketin szde sebebi Usame bin Ladin hareketinin 11 eyll olay ile ilikilendirilmesidir. Savaa sebep olarak ABD, Usame Bin Ladinin Afganistanda Taliban rejimince desteklendiini gereke olarak gstermitir. Ancak Afganistana yaplan mdahalede pek ok devlet sava sonras kurulan gvenlik birliklerinin ierisinde yer almtr. Afganistan Operasyonunun nnde ABD iin, pek fazla engel bulunmamaktayd. nk Afganistanda sregelen bir i savan varl igali kolaylatrmtr. Almanya, Trkiye gibi lkeler Irak Savann aksine ABDye tam destek vermilerdir. Bu operasyonda Avrupa Birlii(AB), ABDye tam destek verirken, Rusya ve in sorun karmamlardr ( LANER, 2003,s.3). ABD ise Afganistann dier devletlere rnek olmasn istemitir. Bu dier devletlerden birisi Iraktr. 11 Eyll sonrasnda ABD Afganistanda Taliban ve Usame bin Ladin e ynelik askeri operasyon ile burada kuraca askeri s ile blgesel g dengesini kendi lehine evirmeyi amalamtr(ELK-GRTUNA,2005,s.42). Bin bir kant olmamasna ramen ABD kendi iddialarndan hi vazgememitir. Tm bu saylan sebepleri Irak savann gerekesi olarak

45

Ladinin snd dnlen Afganistan-Pakistan snrndaki ok byk bir maara olan Tora-Boraya, Afgan gleri ve ABD kuvvetleri blgeye gn sonra varm ve anlalmtr ki, Talibann El-Kaidenin byk bir ksm kamtr (SOROS, 2005, 60) . Ancak, Afganistanda Taliban rejimi bylelikle sona ermitir. Irak savann dier bir nedeni olan ve Saddam Hseyinin El-Kaide balantsnn da ispatlanamad ortaya ktysa da ahinler olarak bilinen, Bush Ynetiminde yer alan grup ve onlar desteleyen think-tank kurulular yle bir sylem ortaya atmlard: Saddamsz bir dnya ok daha gvenli.(TUN,2004,s.102)(ZEREN, http://www.turkishweekly.net/ turkce/ makale.php?id=36, 11.12.2004). Irak, Ortadounun merkezinde Suriye ile rann ortasnda kilit noktada bulunmakla birlikte, ABD asndan Ortadouda ok zel bir konumda bulunmaktadr. Dier bir deyile, Iraka yerlemi bir ABD hem Suriyeyi ,hem de ran ok daha kolay bir ekilde kontrol edebilme amacn gtmektedir( LANER, 2003, s.5). 215.srail Faktr Irak Savann pek ok adan nedenleri belirlenmeye allmtr. Bu nedenlerden biriside srail faktr olarak grlmektedir. srailin gvenlii ABD iin Ortadounun gvenlii ile yakndan ilgili olmutur. 1920lerden beri bu destek srmektedir. 1917 ylnda ngiltere D leri Bakan Lord Balfourin, Yahudi Lord Rothschilde gnderdii, Filistinde bir Yahudi devleti kurulmas konusunda her trl kolayln salanacan belirten mektup tarihe Balfour deklarasyonu olarak yazlmtr (ORAN, 2001,s.203). ABD Kongresi, bu deklarasyona desteini, 1922de ald kararla belirtmitir. ABD, 1947 ylnda Filistin topraklarnda bir Yahudi devleti kurulmasna verdii destei, 1947 ylnda BM Genel Kurulunda Taksim Plannn oylanmas srasnda da gstermitir. 1948te nihayet srail kurulduunda da sraili ilk tanyan devlet, ABD olmutur. Bu tarihten sonra, ABDnin sraile askeri ve ekonomik destei devam etmitir (ARMAOLU,1989,s.230).

46

Bilindii zere ABD Ynetiminde Yahudi lobisi, ABDdeki yabanc lobiler arasnda yksek oy potansiyeline sahip, iyi organize olmu bir lobidir. Finanssal bakmdan olduka iyi ve karar alma srecini, kamuoyunu etkileme bakmndan son derece baarl bulunan bir lobi olarak deerlendirmektedir (ARI, 2004, s.209). ABDde Yahudi lobisi ve Cumhuriyeti Parti zerindeki ok etkin olan Hristiyan Fundamentalistler yllardan bu yana Saddam ynetimindeki Irak, blgedeki en nemli tehdit kayna olarak grmlerdir (PAMR,2003,s.40). Irak savann aslnda petrol iin deil, srail iin olduunu savunan grler mevcuttur. Bu konuda Petrol Endstrisi Uzman ve Seven Sisters kitabnn yazar Anthony Sampsona gre ; Irak Savann balamad gnlerde, ngiliz The Guardian gazetesine bir deerlendirme yapan Anthony Sampson savan petrol irketlerinin karlarn temsil etmediini, ancak srailin karlarna uygun olduunu belirtmitir (TAKUN, 2006, s.30). Pennsylvania niversitesinden siyaset bilimi Profesr ve Ortadou Uzman Ian Lustick, Bushun politikasn eletirirken, petroln sava taraflarnca asl olarak savan masrafn karlamaya ynelik bir unsur olarak grldne dikkat ekmitir. Profesr Lusticke gre ise sava iin daha gl ama gizli bir motivasyon kayna, srail olabilir. Bush ynetimindeki ahinler olarak bilinen grubun, Irakta ki bir g gsterisinin, Filistinlileri srail iin avantajl olan bir bar plann kabul etmeye ikna edeceini hesapladklarn sylemitir (AVCI, 2006, s.53). Bush Ynetimi byk lde, yeni muhafazakarlar olarak bilinen, ABDnin d politikasnda tek sper g olma vasfn gerektiinde askeri gce bavurarak kullanlmas gerektiini savunan ar srail yanls ekipten olumaktadr. ABDnin ulusal gvenlik ve d politika konularndan sorumlu btn kilit grevlerde, ounluu Yahudi olan yeni muhafazakarlar grev yapmaktadr. Bushun Irak politikas ile Yahudi Lobilerin ve srailde ki Likut partisinin politikalar rtmektedir. Pek ok lkede halk savaa kar yryler yapmtr. Ancak srail bu savaa kar ABD hkmetine desteini srdrmtr. srailin gvenlik anlaynda Irak nemli bir yere sahiptir. srail bu sava sonucunda Irakn igali ile kendi gvenlik ortamn gelitirmeyi amalamtr. srail kendi gvenlik anlayn deitirmitir.

47

slam dnyasnn Batdaki kt imaj dolays ile, slamdan rken g odaklarnn dnya kamuoyunu slam aleyhine biimlendirmek iin giritikleri bir kt imaj ina etme abasnn bir sonucu olarak ortaya kmaktadr (EVK, 2005, s.226). Suudi Arabistan ve Krfez Blgesinde grlen ABD kartln da dier bir neden olarak grebiliriz. 11 Eyll saldrlar, Krfez lkelerinin bir ounda sempati ile karlanm, Usame Bin Ladin kahraman ilan edilmitir. ABDnin blgedeki en nemli mttefiki olan Suudi Arabistana duyulan gven, 11 Eyll olay sonrasnda olduka sarslmtr. Yahudi Lobisi, ABD Kongresinde, Suudi Arabistan terr desteklemekle sular hale gelmitir ( LANER, 2003, s.2).

Bylelikle ABD tarafndan, Irakn denetim altna alnmas Krfezde giriilecek askeri operasyonlar kolaylatraca politikas gdlmtr. Irak Sava, ABDnin yllardr blgede srdrd Ortadou politikalarnn bir sonucu olarak karmza kmaktadr. 22.Irak Savann Balamas BM Kitle imha silah denetleyicilerinin hibir bulgu bulamamasna ramen, ABD, 20 Mart 2003de, Irak igal operasyonu balamtr. ABD ve ngilterenin, Iraka dzenledikleri, zgrlk operasyonu olarak adlandrdklar igal operasyonu havadan uak saldrs ve fze saldrs olarak balamtr. Sava teknolojisi ve kapasitesi bakmndan ABDnin Irak a kar bir stnl mevcuttur. ABDnin Irak Saldrsna kar, BMGKde uzun sredir tepkilerini ortaya koyan Fransa, Almanya ve in gelimelerden endie duyduklarn belirtmiler, Irak a ynelik saldrlarn durdurulmas arsnda bulunmakla yetinmilerdir. Belika ise yapt aklamada, ABDnin hukuk dzeninden ayrldn ifade edilmitir ( ARI, 2004, s.509). ABD ve ngilterenin, BMGKnin 1441 sayl kararn ve Irak konusunda daha

nceden alnm kararlar askeri harekat iin bir yetki olarak kabul etmeye karar vermelerine karn, BMnin Irak ile ilgili silah denetim komisyonunun bakan: Hans Blix, sava sonrasnda, 8 kasm 2002 tarihli, 1441 sayl BMGK kararnda da ABDnin giritii sava iin asla meru zemin oluturmadn kaydetmitir (ARI, 2004, s.513).

48

9 Nisan 2003 tarihinde, ABD gleri, Badata girmilerdir. ABD tanklar Badatn Merkezi Firdevs Meydanna igal etmilerdir. 10 Nisanda meydandaki dev Saddam Hseyin heykeli bir ABD zrhl arac kullanarak yklmtr. Bu olayla Saddam Ynetimin simgesi bir anda yok edilmitir. ABD, Saddam Hseyinin Portrelerini birer birer Badattan silmeye almlardr.nk: Saddam Hseyinin Portreleri onun iktidarnn en belirgin simgesiydi. O nedenle igal gleri, Saddam ynetiminin tm izlerini yok etmeye almlardr. 15 Nisan 2003 gn Tikritin ABD glerince igali ile ABD, tm Iraka hakim olmutur. Fiili savan ardndan, Irakta faili mehul bombalama olaylar ba gstermitir. Byk bir karklk ve dzensizlik ba gstermitir. Sava dolays ile dnya lkeleri petrol fiyatlarnn ykselmesinden endie etmilerdir. Uluslararas petrol fiyatlarnn ykselmesine nlem olarak, savan erken dnemlerinde Irakn petrol kuyularnn gvenliinin salanmas ve savan ksa sreceinin anlalmas ile 41 dolar seviyelerine kadar kan petrol varil fiyat, korkulann aksine 10 Nisan 2003 tarihi itibariyle 25,40 dolar seviyesine kadar ekilmitir (GLE-OUZ, 2003, s.6). Bylelikle olduka krlgan bir yapda seyreden dnya ekonomisinin olumsuz etkilenmesi nlenilmitir. 1 Mays 2003 tarihi itibariyle, Bush ynetimi, savan bittiini aklamtr. Dzenli birlikler arasndaki arpmalarn sona ermi, ancak fiilen devam eden bir kaos ortam Irakta baki kalmtr. ABD Bakan Bushun savan sona erdiini aklamas zerine blgedeki ABD birliklerince en byk harekat olan Yarmada Operasyonu dzenlenmi, 97 Irakl ldrlm, 400den fazlas tutuklanmtr. Saddam Hseyin ynetiminin dmesinin ardndan ABD yerel gruplar ile ibirlii yaparak lkede ynetimi eline almas srecinde hassas dengeler kurulmaya balanmtr. Kontrol dini ynden gl olan ehirlerin eline gemitir (EVK, 2005, s.229).

49

NC BLM 3.BYK ORTADOU PROJES VE IRAK SAVAI 30. Irak Savann Sonular ve Sava Sonras Irak BOPun bir proje olarak kalp kalmadn ya da bunun gerekleip gerekleemediini grebilmemiz iin ncelikle ABDnin Irak igali ve sonrasnda Iraktaki mevcut durumu incelemek gereklidir. 300. ABDnin 11 Eyll Sonras Irak Politikas ABD tarafndan, 1.Krfez sava sonrasnda, OPEC yesi Irakn kendi petrollerini Euro referansl satmay kararlatran ilk ye olmasnn d politik nemine vurgu yaplmtr. Saddamn en byk hatalarndan bir tanesinin bu olduu, ABDnin ise bu durumu asla affetmedii ifade edilmitir. Bu durum sonrasnda, ABD ile Irak arasnda bir siyasi gerilim ba gstermitir. Bu durum aslnda dolar karsnda euronun, yani bir ABDAB ekimesi olmutur (GRLER, 2005, s.480). ABD, 11 eyll sonras dnemde, ilan ettii kendisince haydut devletleri ve bu devletlerin liderlerini ortadan kaldrarak, terrizme kar ortak bir bakaldrnn liderliini yapmak istemitir.Bu balamda Ortadouya bar ve demokrasi getirecei argmanndan yola karak, blge halk ve dnya kamuoyu nnde zgrlk yaymak GRTUNA, 2005, s.46) amacyla askeri giriimlerde bulunmutur. ABD Bakan Bushun, 11 Eyll sonras yapt konuma BOPun bir aamasnn Irakn igali olduunu ortaya koymaktadr. Bush konumasnda, ran, Irak ve Kuzey Koreyi hedef alarak bu lkeleri er ls olarak tanmlamtr ve gstermitir. Bush Ynetimi, Irakn istilasn dorulayabilmek iin deiik gerekeler kullanmtr. lk olarak 11 Eyll 2001 sonrasnda ilan edilen terrizm ile sava karardr. Saddam Hseyini, Usame Bin Ladenin su orta ve hatta emir vericisi olarak sunmutur. 11 hedef aldn (ELK-

50

Eyll ile ilikisinin olup olmamasndan da te, Saddam Hseyin, Irak Sava ncesinde ABDnin en byk dmanlar arasnda saylmtr. Irakn, Ortadou da deiiklik yapmak iin bir basamak olarak kullanmas amalanmtr. Bylelikle yerleen ABDye dier lkeler bir nevi mecbur kalacaklardr. Belirtildii gibi; 20 Mart 2003de ABD ve mttefiki ngiltere Iraka sava amlardr. ABD eski Savunma Bakan Donald Rumsfeld: Irak ile olan sorun petrol yznden deildir, Irak sorunu lkenin kimyasal ve biyolojik silahlara sahip olmasndan ve gelecekte de nkleer silah edinmesi tehlikesinden kaynaklyor (LANER-GK, 2004, s.10) aklamasnda bulunmutur. Ancak edinilen son almalarda da, Irakta belirtilen silahlarn bulunduuna dair tam bir delil ortaya konulamamtr. ABD Bakan Bush Irakn igaline sebep olarak, 11 Eyll saldrlar, Saddam Hseyin ile Bin Ladinin ilikisi olduu, kitle imha silahlar bulundurduu ve son olarak ta Irak olaanst ekici bir demokratik model haline dntrmek ve tm Ortadouya model olarak gstermek (THAYER, 2003, s.86) hedeflerini sunmutur. Bakan Bush demokratik deerleri Enstitis-AEI) adl bir dnce Ortadouda yayma isteini, Irakn igali Ortadouya

ncesinde 26 ubat 2003 tarihinde American Enterprise Insttute (Amerika Enterprise kuruluunda yapt konumada dile getirmitir. Bylelikle Irak savann, aslnda BOPun uygulanmasna ortam salamas asndan, yada Projenin ilk basamann askeri bir yntemi olarak grebiliriz. Askeri yntemin ilk adm Afganistan olurken, ikinci adm ise Irakn igal edilmesi olmutur (ARAS,2003,s.80)(TAMRAK,http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2004/05/14/gundem/ gundem5.html, 14.05.2004). Savan ikinci gerekesi kitlesel imha silahlaryla ilgilidir. Artk yepyeni bir nem kazanan nc gereke dorultusunda, Washington Irakn olaanst ekici bir demokratik model haline dntrecek ve bu model tm Ortadouya rnek oluturacaktr. (ERDURMAZ,2003,s.120),(TOPUZ,http://www.iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/kerem_topuz. doc,25.12.2006). BOP kapsamnda Irakn, igalin ardnda demokratik bir ynetime ulatrlaca ABD ynetimince hedeflenmitir. Irakn igali bir anlamda BOPun bir basama niteliindedir. Ancak hedeflenen bu amalara Irakta ulalamamas, Irakn

51

demokrasi ortamndan uzak olmas, BOPun bir demokratikletirme program olmas konusundaki pheleri hakl karmtr. 301.Sava Sonras Irak ABDnin nderliindeki koalisyon glerinin Iraka at savan 21 . gnnde Badatn dmesinin ardndan, Irakn devrik lideri Saddam Hseyin kayplara karmtr. 13 Aralk 2003te Saddam Hseyin, doum yeri olan Tikritte, ABD glerince esir alnmtr. Saddam Hseyin, Halepe Katliam, Kuveytin igali, Irak-ran sava, cinayetler ve ikenceler ve kitle imha silah sularndan sorumlu tutulmutur. Saddam Hseyinin yakalanmas sonrasnda Irak Savan destekleyen devletler, durumdan memnuniyetini dile getirmilerdir. ngiltere bata olmak zere srail, spanya, talya liderleri bu dorultuda aklamalarda bulunmulardr. ABDnin igali sonrasnda Irakta kanlmaz bir son olarak i sava balamtr. Krtler, iiler ve Snniler igal dnemini bir gei dnemi olarak grmlerdir. Krtler bamszlk, Irakta tek bana iktidarlk istekleri gibi, snniler ise eski ynetime dnmek istemilerdir(YILDIZ,2004,s.204),(LANER,http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?t ype=3&id=236,28.02.2006). Bu durumda Irakta, bir bar ortamn salamak geekten zor gzkmektedir. Saddam Hseyin Rejiminin art, 1 milyona yakn asker ve dier gler isiz bir ekilde Irak ierisinde bir kaos ortamnda yaamaktadrlar. Sava esnasnda 10000den fazla Iraklnn ldrld bilinmektedir. Saddam Hseyinin muhalifleri kendi iinde bir birlik oluturamamlardr. Nfusun yarsndan ounu oluturan iiler zerinde henz bir kontrol salanabilmi deildir. gale kar olan direni rgtleri, organize bir direni rgt zelii

gsterememilerdir. Irakta ok sayda direni rgtleri birbirileri ile kavga halindedir, Sava sonras, Irakta tam bir dzensizlik ortam mevcut olmutur. Direni rgtlerinin bir dier zellii de meruiyet araynda olamamalardr.

52

Kendi dorular olduundan, meruiyet konusunda halkn ne dnd onlar fazla ilgilendirmemitir. Bu nedenle Iraktaki halk ABD glerine tepki duymasna ramen direniilere de tam bir destek vermemitir. Direniiler arasnda ciddi bir ibirlii olmamakla beraber, direniilerin hedefleri igal glerine zarar vermek, igali durdurmak olmutur. Uzun vadede Irakn geleceine dair somut hedefleri olmamtr (LANER, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=4,22.10.2004). Irakta gvenlik en byk sorun olarak baki kalmtr. 29 Ekim 2003te yapt bir konumada Bush, Irak politikasn savunarak, son dnemde Iraktaki artan saldrlar nedeniyle giderek daha sk eletirilen Irak politikasn ve liderliini savunmutur. Bakan Bush, karkla ilikin olarak: Terrist saldrlarn ABDnin blgeyi terk etmesini salamak iin dzenlendiini, buna karlk, Irak istikrarl ve zgr bir ayrlamayacaklarn, kendi liderlii lke haline getirinceye kadar blgeden dnyann daha bar olduunu altnda

(TUN,2004,s.130)(http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=180106,29.10.20 03) savunmutur. Bush ; Irakta varolan kaos ortamn grmezlikten gelmitir. Irak halknn yaad kt ekonomik koullara ilikin olarak, ABD ynetiminden Albright ise sava srasnda Iraka uygulanan yaptrmlarn buradaki halka ok zarar verdiini, bu zararn petrol karl gda program ile azaltlamaya alldn ve bu durumda sava ncesine gre daha fazla gda yardm verildiini belirterek birazda savan kendilerince iyi yann ortaya koymaya almlardr. Ayrca blgede nsan haklar ve laik ynetim sisteminin oluturulmas gsterilen dier hedefler arasndadr. Albrightin ABD Ortadouda daha fazla ey yapmal, Ortadounun demokrasiyi baaramayaca dnlmemelidir (http://hurarsiv.hurriyet. com.tr/goster/haber.aspx?id=180588,31.10.2003) szleri de ABDnin Ortadouda hedefledii demokratik ilkeler konusunda yapt bir dier aklamadr. Irakta varolan kaos ortam, beraberinde hukuk d pek ok olayn yaanmasna neden olmutur. Irakta BM ve Avrupa lkelerinin kar kmalarna ramen, idam cezalar vuku bulmutur. ABD, Irakta tecavz ve cinayet sulamasndan, pek ok kiiyi idam

53

ettirmitir. ABD hkmeti, Irakta idam cezas uygulama hakknn olduunu savunmutur (http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-03/2006-03-09voa13.cfm, 09.03.2006). 302. Irakta Anayasal Sre Irakta geici bir ynetimin kurulmasna dair toplantlar yaplmtr. Geici bir Irak ynetimi oluturulmasna ynelik toplantlarn ilki, 15 Nisanda yaplmtr. Irakta kurulan Geici Ynetim Konseyi, 14 Austos 2003te BMGKnde S/RES/1500/2003 sayl alnan kararla meru olarak kabul edilmitir. Yaynlanan ortak bildiride : Demokratik federal bir Irakn kurulmas ve Baas partisinin datlmas 8 Mart 2004te Anayasa ile yrrle girmitir. ABD, nclnde balatlan yeni siyasal ve idari yaps oluturulmas srecinde Saddam dneminden farkl olarak ii, Snni, Arap, gruplarna ynetimde sz sahibi olma imkan verilmitir. lkenin kaos ortamndan kurtulmas, demokratik srece gelebilmesi iin, 30 Ocak 2005te ilk geici seimler yaplmtr. Seimlerde kayt yaptran semenlerin %58i oyunu kullanmtr(http://www.cnnturk.com/OZEL_DOSYALAR/haber_detay.asp?pid=486&hab erid=145713, 20.01.2006). Seimlerin galibi ii ittifak olurken, krtler seimlerden ikinci olarak kmay baarmlardr(ERTEM,http://www.cnnturk.com/OZEL_DOSYALAR/haber_detay.asp?pi d=524&haberid=84058, 11.09.2006). 50 yln ardndan ilk kez ok partili bir meclisi olan Irakta, Celal Talabani, lkenin ilk krt devlet Bakan seilirken, ii brahim Caferi de babakan olmutur. ii Birleik Irak ttifak, Mecliste ounluu salamt. Bu seimler ii ve krtlerin zaferi saylmtr. 13 Temmuzda oluturulan geici Irak Ynetim Konseyinde ii, snni ve krtler temsil edilmilerdir. Bakanlk Konseyinde iileri, Irak Ulusal Konseyi Bakan Ahmet elebi, Irak slam Devrimi Yksek Konseyinden Abdl Aziz el-Hakim, slamc el-Dava partisi szcs brahim el-Caferi, Irak Ulusal Anlamas Genel Sekreteri yad el-Allavi ve Krt, kstlda olsa Trkmen kabul edilen yeni

54

din adam Muhammed Bahr el-Ulum, Krtleri temsil eden Krdistan Demokratik Partisi Lideri Mesud Barzani, Krdistan Yurtseverler Birlii Lideri Celal Talabani, Snnileri temsilen ise, Irak slamc Partisi genel Sekreteri Muhsin Abdl Hamid, Bamsz Demokratlar Birliinden Adnan Paac olarak isimler belirlenmitir. Bakanlklarn 13 iilere, 5i Snnilere, 5i Krtlere verilirken, Trkmen ve Asurilere de 1er Bakanlk verilmitir. Petrol ve ileri Bakanl iilere, Maliye Bakanl Snnilere, D ileri Bakanl ise Krtlere verilmitir(ARI, 2004,s.517). Bunun ardndan,16 Aralk 2005de Irakta genel seimler yaplmtr. Kasm 2005te Irakta Zafer iin Ulusal Strateji Belgesi hazrlanmtr. Buna gre: Bush Ynetiminin Irak politikas 3 ana parametrede deerlendirilmitir.Bu parametreleri; Ksa dnemde Irakta, Irakn siyasi oluumunun salanmas, orta vadede Irakn terristlerin yenilmesinde ve kendi gvenliini salamada etkili olunmas, anayasal hkmet kurularak, ekonomik kapasitenin deerlendirilmesi, uzun vadede Irakn barl, birleik, istikrarl, gvenli ve uluslararas topluma entegrasyonunun salanlmas (DUNA,2004, s.1) olarak zetleyebiliriz. Ancak 2007 yl itibariyle bu hedeflerin geekletirilemedii, Irakta soykrm tartmalarna varan iddet olaylarndan da anlalmaktadr. Irak, ABDnin igali sonrasnda ilk kez daimi bir hkmet iin 15 Aralk 2005te sandk bana gitmi, seimler sonucunda ii ttifak 128 sandalye alarak seimi kazanmtr. Mart 2006da savan nc yldnm dolays ile yapt konumada Bush, grev tamamlanmadan Iraktan tamamen ekilme taleplerine kar direnerek, ABD glerinin ekilecei tarihin henz belli olmadn kamuoyuna duyurmutur. Kamuoyunun Irakla ilgili kayglarna karn, Bush bir konumasnda lemeyen politikalar dzeltiyoruz. Hedefimize ulamak iin gerekli deiiklikleri yapmaya devam edeceiz. Buda Irak kendi kendine yeten, kendini savunabilen ve terrle savata ABDnin gl mttefiki haline getirmektir (http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-03/2006-03-19voa11.cfm, 19.03.2006 )diyerek kendi politikasnn baz hedefler zerine kurulduunu ve bu hedefte emin admlarla yrdn ifade etmitir.

55

303.Irak alma Grubu Raporu ABDnin eski kongre yelerinden Lee Hamilton ve eski dileri bakanlarndan James Bakern bakanln yapt Irak alma grubu, Baker-Hamilton Raporu olarak anlan bir rapor hazrlamlardr. Irakn sava sonras durumu ve ABD politikasna yn verecek almalarda bulunmulardr.Irak alma Grubunun 2006 ylnda oluturduu bu raporda yer alan tm neriler zaman ve maliyet gerektiricidir. En nemlisi ABDnin Irakta baarsz olunduu aklanmtr(LANER,http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?type=3&id=518,10.12 .2006). Raporda; mezhepsel atmalar, El Kaide saldrlar, direniiler (Snniler), ii militanlar ve genel olarak suun yaygn oluu en nemli sorunlar olarak gsterilmitir.. Irakta seilmi bir hkmet olmasna karn bunun gvenlii salayamad, tm bunlarn sonucunda ar bir karamsarln hkim olduu ifade edilmitir. Ayrca ABDnin kresel alanda g kaybedecei ve ieride kutuplamann artaca uyarsnda da bulunulmutur. Raporun sunduu yaklam daha fazla ve yeni siyasi ve diplomatik giriim iermektedir. ABDnin Iraktan sorumluluklarn yerine getirerek ekilmesini ngrmektedir. Bylelikle ABDnin Iraktaki itibarnn korunaca belirtilmitir. Rapora gre Irakta asl sorumluluk Irakllara gemi durumdadr ve baar da burada yatmaktadr. ABD Irak igal ettikten sonra eksik ve gvenirlilii konusunda pheli, istihbarat bilgileri ile Iraka operasyon dzenlemi olduunu itiraf ederek, lkesinin Irakta etkisinin giderek azaldn belirtilmitir. Irakta ki mezhepler aras atmay istikrar en fazla olumsuz olmasna sebep olan bir sre olarak tanmlamlardr. 2006 ylnda ABD glerine ynelik saldrlarn fazlalat, bu yl ierisinde, Ekim aynda 102 ABD askerinin ld, Aralk 2006 tarihi itibariyle Irakta, 2900 ABD askeri hayatn kaybetmi, belirtilmitir. 21000 ABD askerinin de ciddi bir ekilde yaralanm(UZUN, olduu http://www.globalstrateji.org/TUR/Icerik_Detay.ASP?Icerik=825,15.12.2006)

56

Rapora gre Irakta en nemli sorun gvenliktir. ABD, Irakta giritii savatan bir trl gvenlii salayarak kamamtr. Genel olarak raporda bir karamsarlk mevcuttur. ABDnin Iraktan gvenlii salayarak ayrlmas gerektii, ynetimi Irakllara devredilmesi istenmi ancak bunun nasl olacana dair aamalar belirtilmemitir.Raporu yorumlayan uzmanlarda bunu kabul etmektedirler: Bu erevede en nemli adm, gvenliin Irakllara devrinde ortaya kmaktadr. Rapor ABD askerlerin daha fazla sayda Irak Ordusu iinde gml (embedded) olarak faaliyet gstermesini, ABDli danmanlarn yerel ordu ile daha fazla almasn istemitir.Irak Hkmetinin ve halknn destei hak ettiini kantlamas gerektiini savunan rapor, mucize beklenmemesi gerektiini hatrlatmaktadr. Irakl liderler ile ibirlii yaplmal ve bir sre daha destek srmeli denmektedir. Ancak rapor neden bugn Irakta byk atmalar olduunu, bugn atan insanlarn yakn bir zaman diliminde nasl olup da bar kurabileceklerini sylememektedir. Sadece bunu temenni etmektedir. Iraka verilen ABD desteinin baar ile birlikte azalmas gerektiini syleyen raporun bu nerisi de gerekte bir temenniden ibarettir (LANER, http://www.usakgundem.com/ yazarlar. php? type =3&id=518,10.12.2006). . Irak Savann sonularnda ABDnin ortaya kard karamsar havay

grmekteyiz.Irakta demokratiklemenin tesinde, ncelikle gerekli olan gvenlik ortam salanamamtr. Nasl salanacana dair plan ortada yokken demokratiklemeden sz etmenin erken olduu da grlmektedir. ABD Savunma Bakanl Pentagon, Iraktaki iddet olaylarnn, lkenin egemenliinin Irakllara devredildiini belirttii Haziran 2004 ylndan bu yana en st dzeye ktn aklamtr. Bylelikle Irakta ki yaanan bir kaos ortamnn varln, ABDnin Savunma Bakanl da itiraf etmitir. tiraflar yalnzca blgedeki iddet olaylarnn varln kabul etmekle snrl kalmamtr. Bushun, Washifgton Post gazetesine verdii demete; ilk kez ABD askerlerinin Irakta sava kazanamadn (LANER,http://www.usakgundem.com/ haber.php?id=9218,19.12.2006) sylemesine dikkat ekilmitir.

57

Eski ABD D leri Bakan Colin Powell Irakta bir i savan yaanmakta olduunu belirterek, ABD glerinin 2007 ortalarnda Iraktan ekilmesi gerektiini, Badatta gvenliin salamas amacyla gnderilen ABD askerlerinin baarsz olduunu, ABD askerlerinin yeniden konulandrlmas politikasnn da yanl olacan aklamtr. (http://arsiv.sabah.com.tr/2006/12/18/dun99.html, 18.12.2006). 304. Irakta Federalizm ve Kerkk Sorunu lkesinde yakalanan Saddam Hseyinin, Temmuz 2004de, Irak Mahkemelerinde yarglanmasna karar verilmitir. ABDlilerin Badatta kurduu bir zel Mahkemede yarglanan Saddam Hseyin Halepe Katliam, Duceil gibi ve daha bir ok katliamlar yapt ne srlerek sulu bulunmu, 05 Aralk 2006da idam edilmesine karar verilmitir. Saddam Hseyinin 30 Aralk 2006da idam edilmesi ile 1979dan beri varolan Baas rejimi ve Saddam Hseyinin ynetimi tarihe gmlmtr. ABDnin Irak Bykelisi, Zalmay Halilzadn, 2007 Irak politikasnn ieriini belirten yaklamna gre; ABD, Irakta ki iddeti nleme konusunda, Irakta siyasi ve dini liderlerle birlikte ortak hareket edilmesi, lkenin blnmesine yol aacak konularn zmnde bir Ulusal Szlemenin oluturulmas konusunda, Iraka yardmc olacaktr. Politik karar olarak ABDnin, Suudi Arabistan, BAE ve rdn gibi, Arap lkeleri ile temas halinde olarak sz konusu lkelerden, Irakta ki Snni direniilerin silahlarn brakma konusunda desteklemek istediklerini ( DUNA,2004, s.2) belirten aklamalar, ABDnin ortaya konulan Irak politikasn yanstmaktadr. 11 Ekim 2006 tarihinde Irak Meclisi, lke genelindeki 18 vilayetin snr ve ynetim eklinin deiimini, geni zerklikli blgeler kurulmasn ieren Federalizm Yasasn kabul etmitir(http://www.kerkukvakfi.com/digerhaberana.asp?id=379,01.11.2006). Irakn federe yaps anayasann 1. maddesine Irak Cumhuriyeti bamsz ve parlamenter bir

egemen bir millettir ve ynetim tarz demokratik, federal, 2005.doc,19.12.2005) maddesi konulmutur.

cumhuriyettir(SALHA,http://www.politikamerkezi.org.tr/images/stories/samirsalha_1912

58

Bu yasann Irakn blnmesini kolaylatracan ve paylam asndan kendilerine hakszlk yapldn dnen Snni milletvekilleri, yasann kmasna engel olamamlardr. 1991 ylndan bu yana zerk konuma sahip olan krtler federalizmin en byk destekileri olmulardr. Yasann 18 aylk sre sonunda yrrle girmesi ve bu sre zarfnda Snni gruplarn istekleri dorultusunda deiiklikler yaplmas beklendii aklanmtr.(http://www.ntvmsnbc.com/news/387732.asp, 11.10.2006). Iraktaki sava sonrasnda siyasal yaplanma sreci , ABDnin kresel gvenlik ve stnlk politikalarnn gstergesi olmutur. Irakn geleceine ilikin olarak sorunun nemli ksmn Kuzey Irakn ve Kerkkn gelecei nem arz eden bir konudur. Sorun Kerkkteki zengin petrol yataklarnn lke ierisinde paylamndan kaynaklanmaktadr. Saddam dneminde blgeye uygulanan Araplatrma politikas gemiten gnmze bir sorun olarak izlerini devam ettirmitir. Blgede ABDnin Irak igali sonrasnda ortaya kan fiili durumdan yararlanmak isteyen Krtlerin kendi halklarn kendi fiili giriimleriyle elde etme grnts altnda gerekletirdikleri , Krt olmayan etnik unsurlara ynelik etnik temizlik uygulamalar olmutur. Ayrca Saddam dneminde uygulanan Araplatrma politikas ile Kerkkten Arap olamd iin Irakllar zorla g ettirilmilerdir. nce Krtler sonra Trkmenler hedef alnmtr. Bu kilerin eski yerlerine dnmek istemeleri, yerlemi nfusun yerlerinden edilmesi ortaya kabilecek bir karmaadr ( AYCI, 2006, s.56). Kerkl dahil, toprak uyumazlklar uygulamalar konusunda yeni dneme YnetimYasasnn 58.maddesinde ve nceki rejimin buralar etkileyen baz ilikin ilk dzenleme Gei blgeden Dnemi gleri

yer alr. Buna gre:nceki rejimin Kerkk dahil

kiileri yerleik olduklar yerden zorla baka mahallere nakletmek uyruklarn dzeltmek ve deitirmek sureti ile belli blgelerdeki 2006, s.56).

zorlamak, blgeye yabanc kiileri yerletirmek blge sakinlerinin almasn engellemek nfusun yapsn deitirmeye ynelik uygulamalardan kaynaklanan hakszlklar giderilmelidir ( AYCI,

59

Bu dzenlemeyi tamamlamak ve aklamak iin Anayasann 136.maddesi Kerkk konusunda yrtme makamna zel bir grev vermektedir.Buna gre Yrtme makam yukarda bahsedilen 58. madde erevesinde tm hususlarn gereklerinin yerine getirilmesine alacaktr. Yrtme makamnn ykmll, Anayasa uyarnca seilen yeni yrtme organna devredilmitir. Bu ykmllk koullarn normale dntrlmesi, Kerkkte yaayan halkn iradesinin belirlenmesine ynelik referandum idi. Anayasann 140. maddesi bunu iermektedir. Ancak tamamlanacak bu sre 31 Aralk 2007 tarihine kadar sreyi kapsamaktayd. Normalletirme sreci bitmeden referanduma geilemeyecekti.Kerkk referandumunun2008 yl btesi ile yaplacan aklanmas ile bu yasada yasalln kaybetmitir(http://www.kerkk.net/haberler/haber.aspx?dil=1055&metin=2007052011, 20.05.2007). Irak Trkmen Cephesine gre; Kerkk referandumu kaldrlmaldr. Buna gre; Kerkkten zorla karlanlarn says 11800 dr.Bu rakamlar BM kaytlarnda da mevcuttur. Ancak karlan bu insanlarn geri dnmesinin salanmas gerekirken Trkiyeden, Suriyeden Krt kkenli vatandalar blgeye yerletirilmitir. Rakam 600000i oktan gemitir. Irak Trkmen Cephesi, sonucu nceden belli olan byle bir referandumun Kerkkte yaplmasnn tam anlam ile 20.05.2007) Buna karlk, basnda yer alan haberlerden Krt gruplarn gelecekteki politik hedeflerine ynelik faaliyetlerini, ABDnin bazen st ak bazen rtl olarak desteklemekte olduu anlalmaktadr. Kerkkn tm dnyada nedeniyle kilit noktada olmas yaplmas gereken, Kerkke geici bir sre iin zel stat verilmesi ve meruiyetsiz olacan bildirmitir(http://www.kerkk.net/haberler/haber.aspx?dil=1055&metin=2007052011 ,

ynetim kademesine Kerkk kkenli yneticilerin gemesinin salanmasdr. 31.Byk Ortadou Projesinin Irak Savana Etkisi 11 Eyll sonrasnda ABD politikas, drt temel hedef ortaya koyarak ekillenmitir. Birincisi saldrlarn intikamn almak, bylece ieride ve darda ABDnin itibarn

60

korumak, ikincisi ABD kart terr rgtlerini yok etmek, merkezde yeni bir savunma fikri gelitirmek, ncs kresel liderlii yeniden yeni lkeler zerinde tesis etmek, drdncs kresel sisteme uyumlu, Ortadouyu yeniden ekillendirmek (LANER,2003,s.2). Ortadouyu yeniden ekillendirmek konusunda ABnin, BOPu bir basamak olarak kullanmak istedii aktr. 310.Byk Ortadou Projesinin Bu Savala Gerekleebilme Durumu BOPun, ABDnin 22 Orta Dou lkesine ynelik siyasi, hukuki, ekonomik, sosyal ve gvenlik boyutlarnda bir reform giriimi olarak tantm yaplmtr. BOPa ilikin deerlendirmeler, ABDnin 11 Eyll sonras yaynlanan Analiz adl bir belgeye dayandrlmaktadr. 11 Eyll saldrlarndan sonra Ortadouda siyasi ve ekonomik haklardan mahrum kalanlarn saysndaki arttan dolay, terrizmin bu blgeden kaynakland gr ABDde yaygn bir gr haline gelmitir. ABD Bakan Bush ve Gvenlik Danman Condoleezza Ricenda belirttii Ortadoudaki 22 lke de gerekletirilmesi ngrlen proje ile terrn nlenebileceini belirtilmitir. Bu Projenin ilk admnn Afganistan ve Irakn igalleri ile atld dile getirilmitir(WARTZ,2003,s.112)(KIZILIRMAK,http://www.habusulu.com/makale27.htm ,25.08.2004). ABD, BOPun uygulanmas iin bu ekilde lkelerdeki rejim farkllklarn gz nnde tutmutur. ABD Afganistan ve Iraka askeri zorlama yaparak Projenin uygulamaya konulmas iin almtr. Irak, BOPun uygulamaya konmak istenmesinin rneini tekil etmektedir. BOPun temel k noktas ise demokratik olmayan rejimlerin terrizmi, d politika arac olarak bizzat kullanmaya ya da kullanlmasna gz yummaya yatkn ve kitle imha silahlarn gelitirmeye eilimli olduklar fikridir. BOPun hedefleri, 12 Aralk 2002de Colin Powell tarafndan ; terrizmle mcadele, Irakn silahszlandrlp demokratikletirilmesi, srail Filistin atmasna son verilmesi, Arap dnyasnda ekonomik ve siyasi eitim alanlarnda reformlara gidilmesi (DUNA, 2004, s.3)olarak aklanmtr.

61

Dnemin ABD Dileri Bakan Rice; karnzda, ok farkl bir

Irak iin ok byk yatrmlar sonucu olacak(WARTZ,2003,s.112),(FALK, 15.10.2007)szleri ile

Ortadou

http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/haber.do?haberno=600853, istediklerini ifade etmitir.

aslnda, ABD ynetimin Irak kendi kurallarna gre yeniden deiime uratmak

BOP iin Irakn hedef lke olarak belirlenmesinin elbette belli nedenleri vard. Irak Devlet Bakan Saddam Hseyin 11 Eyll ile balantsnn olup olmamas bir yana ABDnin son yllarda en nemli dmanyd. Irak, doal kaynaklar asndan bakldnda gl bir lkedir. Saddam Hseyin ile Irak, Ortadounun gz ard edilemez bir lkesi konumundayd. Irakn, ran ile sava ve ABDnin blgedeki politikalar erevesinde Irak blgenin nemli lkelerinden birisi olmutur. Irak, Ortadouda stratejik bir pozisyona sahiptir. Irakn nemi Ortadou Blgesinin ve zellikle ABDnin BOP balamnda hayati karlar olan bir politika olarak ekillenmektedir. BOPun ABD tarafndan bu blgede demokratik rejimleri yerletirmek amacyla

planland belirtilmitir. Proje kapsamnda sz konusu 22 lke ierisinde Irak, igal edilen ikici lke olmutur. gal gerekesi her frsatta blgeye zgrlk getirmek olarak belirtilmitir. ABD ynetiminin: Ortadou zulm, umutsuzluk ve fkeyle alkalanmaya devam ettii srece, ABDnin ve dostlarmzn gvenliini tehdit eden insanlar ve hareketler retmeye devam edecektir. ABD, bu nedenle Byk Ortadouda bir zgrlk stratejisi izleyeceklerdir (TOPUZ,http://www.iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/kerem_topuz.doc,25.12.2006).szleri ABDnin blgeye ynelik politikasn aklamaktadr. Irak Sava ile beraber Saddamn Irak ynetiminden alnmas ile Irakn zgrletirilebilecei ve bu zgrlk hareketinin Ortadoudaki dier lkelere yaylaca dnlmtr. Yaylan zgrlk hareketinin Proje kapsamnda terrizmin sonunu getireceine inanlmtr.

62

311. Byk Ortadou Projesinin Irakta Uygulanamamas Irakta ABD ve Irakl direniiler arasnda ki atma lkedeki kaos ortamn ortaya karmtr. ABD igal sonrasnda dorudan silahl direniilerle savarken, daha sonralar bu stratejisini deitirerek Irakllar devreye sokmas, lkedeki gerilim ortamnn demokrasiden gittike uzaklamasna neden olmutur. Ordusu ve polisi bu ynde eitmeye balamas, ABDnin gvenlik konusunda Irakllara yetki devrine yaknlatnn gstergesi olmutur. Ancak, lkeleri iin bir ey yapmak durumunda olmayan asker ve polisler ideolojik ve maddi sebepler nedeniyle lkede huzuru tesis etmekten ok huzur bozan bir ortam Irakta baki kalmtr. ABD lkede pek ok askeri kayp vermitir. Rakamlarla ifade edildiinde ABDnin Irakta ki toplam kayb: Ekim 2006 ylna kadar 2809 asker, toplamda yaralanan ABD askeri says, Eyll 2006 tarihi itibariyle 44779 asker olarak belirtilmitir (LANER, http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?id=461&type=3,27.10.2006). ABDnin Irakta 2006 yl sonu itibariyle savan balangcndan bu yana len asker says 3000e (http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-12/2006-12-31-voa7.cfm, 31.12.2006) 2007 Austos ay itibariyle Irakta len asker says 3690a ulamtr.(http://www.ntvmsnbc.com/news/417055.asp,13.08.2007) Bu say her geen gn biraz daha artmtr. ABDnin blgede asker kayb ile birlikte ekonomik kayb byktr. ABDnin Irak igalinin ardndan, ABD askerleri Irak topraklarn terk etmemi ve terk edecekte gzkmemektedir. ABD nceki yllarda gstermi olduu siyasetten de anlalaca zere Irak zerinde yerleme politikas izlemektedir. nk ABDnin Irakta siyasi ve ekonomik karlarnn olduu belirgindir. Bu karlar, ABDnin blgede varln korumas, petrol zerinde kontroln srdrmek istei, srailin yannda yer almas, Bat kart dinci oluumlar nlemek politikalar olarak sralayabiliriz. Irakta sava boyunca ve sonrasnda pek ok kanl atmalar yaanmtr. Ancak ABD askerlerinin lkeden ne zaman kacaklar henz belli olmamakla birlikte, ABD bu konuda gnmze dek kesin bir aklama yapmamtr.

63

Bu ortam ierisinde de demokrasinin salanmas, BOP kapsamnda lkede demokrasi ve zgrlln salanmas amac ok uzak grnmektedir. ABD tarafndan, bata Irak olmak zere, Ortadouda demokrasinin yerletirilmesinin kamuoyuna BOPun hedefi olarak gsterilmitir. Ancak, bugn Irak ynetimine balkdnda lkede zemini yeni kurulmaya alan federalizm de demokrasiyi lkeye getirmeye yetmemitir. lkede okur yazarlk durumu, kadnlarn eitimi, varolan ekonomik sorunlar demokrasi ortamnn olumasnn nnde duran engellerdendir. BOP aslnda yeni bir sunum olarak ortaya kmamtr. SSCBnin yklmas ile, Dou Avrupa lkelerinde rejim deiiklii olmas sonrasnda, ABDde ortaya kan YAYP bir nevi BOPun nceki versiyonudur. Buna gre YAYP, 21.yzyl ABD Yzyl yapmay ama edinmitir. Bu aamalar, askeri, siyasal ve ekonomik anlamda stnlk belirlenen aamalardr. 1995te oluturulan bu Projelerin sonrasnda bunun bir alt dal olan BOP imdi Ortadou lkelerinde uygulanmak istenmektedir(AKAR, 2004, s.172). Kuds ve brani niversitesinde akademik eitimini yapan Kerim Balcya gre BOP tamamen bir hayal rndr, ortada bir plan deil temenni olduu Projeye getirilen eletirilerdendir. ABDnin, BOP kapsamnda Iraka demokrasi getirmek amacyla, pek ok maddi ve manevi kayb mevcuttur. Bu durum BOPun amacna ulaamayan bir Proje olduu kansna bizi daha ok inandrmaktadr.

64

DRDNC BLM 4.BYK ORTADOU PROJESNE YNELK ULUSLARARASI TEPKLER 40. Blge lkelerinin Byk Ortadou Projesine Yaklamlar Irak savanda ABDye kar Ortadou lkelerinde bir nyargnn olduu bir gerektir. 2. Dnya Sava itibariyle Ortadou Blgesi SSCB ve ABD arasnda bir g kazanma mcadelesi biiminde olmutur. SSCBnin yklmas ile blgedeki g boluunu kendi lehine evirmek isteyen ABD, blge ile kltr olarak ibirlii ierisine girmek istemesi, blge lkelerini ABD kartlna srklemitir. Blge lkelerin bu kartlnn nedenleri arasnda srail Filistin atmasnn arkasnda, sraile ABDnin yaknlnn olmasdr. Bakan Bushun hal seferleri balattn sylemesi, sonrasnda da, bunu yalanlamas gibi sebepler, Ortadou lkelerinin Bat kart olmasnn birkadr(DAI,2002,s.150). 11 Eyll olay sonrasnda ABDnin Ortadou da tm iddialar medyada byk kabul grmtr. Tm olaylar ABD ynetiminin ileri srd, gerekelere gre aklanmtr. ABDnin neyin peinde olduunu ve bunun iindeki rolnn ne olacan bilememek, ABDnin ne srd demokrasiyi getirmek, terr nlemek (KAYNAK, 2005, s.209) gibi sloganlarnn halk asndan inandrclnn olmamas Ortadou ve Irak halknn bu projeye scak bakmamasna neden olmutur. Buna gre ABDnin kendisine ynelen bu kartln bilinlii temelinde BOP ile bir nevi bunun nne gemeye almtr. Projenin nndeki byk handikaplardan biri 11 Eyll sonrasnda BOPun uygulanmas iin ekonomik ve teknik altyaps yetersiz blge lkelerine, yapaca geleneksel yapya sahip blgede belli bir sosyal, ekonomik ve kltrel seviyeye eriilmeden rejim deiiklii yolu ile yeni bir blgesel dzeninin kurulmas pek mmkn gzkmemektedir. Dolays ile BOP mevcut hali ile gnmzdeki Ortadounun genel artlar ile uygunluk salamadn (AKAR, 2004, s.131) bundan baka Projenin uygulanmasn nedenlerinden sadece

65

salamak iin gerekli altyap almas da yaplmamasnn, BOPun uygulanabilirliini zedeleyen unsurlardan olmaktadr. Projeye getirilen olumsuz eletiriler; belirledii hedefler arasnda gsterilen demokrasi, zgrlk gibi szcklerin arkasnda piyasa ekonomisinin yer almasdr. yle ki; ABD bu politikas ile herkesin iinde yer ald bir dzeni belli kurallara balamak istemektedir (LANER,2004, s.3). Bunun kazanmlarnn paylamak manasnda akland da ifade edilmektedir. Belirtildii zere; ABDye gre kresel dnyada adaletin salanlmas iin BOP gerekli olmaktadr. Nihai mal ve hizmet sat, bir yandan da, retim girdisi temini anlamnda yeni pazar yaratmak, yeni kapitalist dinamik varsaymlarn, in eksenli corafyadan geliimini nlemek istemektedir. BOPun ieriinde ki amalarna ulamas iin gerekli olan mali kaynaklardan yoksun olmas, projenin uygulanabilirliini zayflatan nedenler arasnda kabul edilmelidir. Buna gre Proje bir hayal krkl yaatm, blge lkelerinin bu yaklam ciddi dahi bulmayabilecekleri (AKTAN, 2004,s.20) kans da nitekim hakl kan ngrlerden olmutur. Projenin uygulanabilirlii asndan, ABDnin getirecei yada bugnk haliyle getirmeye alt deerlere blge lkelerinin tepkileri incelendiinde ncelikle Msr ve Suriye devlet Bakanlarnn bu Projeden duyduklar rahatszl dile getirmeleri BOPun uygulanabilirliini azaltan bir baka sebep olmaktadr. Suudi Arabistan Dileri Bakan Prens Suud El Faysal, rahatszl dile getiren baka bir isim olmutur. rdn de BOPa kar duyduu Dileri Bakan Mervan

Muaer aracl ile konuya scak bakmad da vuran lkelerdendir (AKAR,2004,s.31). Bir dier blge lkesi olan Suriye ise , BOP ile ilgili olarak Suriye Devlet Bakan Besar Esad: Blgede hibir zel plannn nemi ve uygulanrll olmadn, ABDnin ortaya att Projenin uygulanmas halinde siyasi ve kltrel ok byk bir patlamann olacan geleceklerini kendilerinin izmesi gerektiini, bar srecine diyaloglarn ak tutmalar

66

gerektiini, Ortadou lkeleri arasnda mutlaka barn olmas gerektiini barn istikrar ve iyi bir ekonomiyi de beraberinde getireceini, Ortadou lkelerinin aralarnda snrlar deil, ilikilerini konutuk (Hrriyet Gazetesi,31.10.2006,s.15) aklamasnda bulunarak Projeye duyduu pheyi aka dile getirmitir.

Msr, BOPa sert tepki gsteren lkelerin banda gelmitir. Blgede bir reformun gerekletirebilmesinin ancak burada yaayan lkelerin inisiyatifi ile gerekletirilebileceini dile getiren Msrl yetkililer, Proje konusundaki kayglarn Msrl akademisyenlerle birlikte hemfikir olarak beyan etmilerdir. Proje taslann ElHayat gazetesinde yaynlanmasnn ardndan, Msr Devlet Bakan Hsn Mbarek, plan hayalci (AVCI, 2006, s.136) olarak nitelendirmitir. Kahire niversitesi, ekonomik ve siyasal bilimler fakltesinden Abdul Nasr; Dardan yaplacak basklar ile bar ve demokrasinin salanamayaca, bunun her lkenin kendi iinde salanabileceini (NAL,2004, s.25) belirterek, BOPun salanmas konusundaki hedeflerine uzak olduunu belirtmitir. slam Konferans rgt(K)nn, Ekim 2004te, Beyrutta dzenlenen 11.cra demokrasinin

Komitesi Raporuna gre: komitede yer alan slam lkeleri, BOPa kar olduklarn belirten aklamalarda bulunmulardr. slam lkeleri, BOPu islam lkelerinin doal kaynaklarnn kullanmasna, i ilerine karmaya yarayacak bir Proje olarak (EYCEOLU, http://www.tbmm.gov.tr/ul_kom/ikopab/11.icra_raporu.htm, 8.10.2004) nitelendirmilerdir. Kde slam lkeleri Projeye hangi adan baktklarn ifade etmilerdir.Bu ifade BOPa slam lkelerinin pekte scak bakmadklarn da teyit etmitir. Trkiye kendisine sunulan BOP kapsamnda, ortak bir politika retmek kapsamnda, Arap lkeleri ile grmelerde bulunmutur. Proje kapsamnda Arap lkelerinden, Suudi Arabistan ve Msr gibi lkelere blgesel reform deil, hkmetler eliyle reformun yrtlmesi gerektiini dnrken, Cezayir, Tunus ve Fas gibi lkelere ise Proje kapsamnda ABD ve ABli ortaklarla almaya scak bakarken, oluturulacak ekonomik kredi ve hibelerden yararlanmak isteklerini belirtmilerdir (BOZTA,2004,s.5).

67

Arap lkelerinin gazeteleri Byk Ortadou nisiyatifini Ortadouda reform ve demokrasi sava olarak tanmlarken, baz aydnlarla, gazetecilerse daha sert tepki gstermilerdir. ABD, Arap dnyasndaki bu tepkiler zerine, Projenin nihai olmadn, henz hazrlk amasnda olduunu ve hem Arap hem de Arap olmayan lkelerle bu konuda karlkl grleceini aklamtr (AVCI,2006,s.169). Bu aklamalarla ABD Ynetimi Projenin uygulanabilirliliini incelemek gereini hissetmi ve Dileri Bakan Yardmclarndan Marc Grossmani aralarnda Trkiyenin de bulunduu bir Ortadou turuna gndermitir. Ortadou lkelerinde grev yapan ABDnin, Trk Bykelilerinden BOPa blge lkelerinin yaklamlarn renmelerini istemitir. ABD D leri Bakan Yardmcs Marc Grossman, bizzat kendisi Trk Bykelilerinden blge lkelere kar nabz yoklamalarn istemitir. D leri Bakanlna gnderilen raporlarn hepsi BOPa duyulan pheyi yanstmakla dikkat ekmitir (TURUL, http://arsiv.sabah.com.tr/ 2004/03/04/ siy106. html, 04.03.2004). Buna gre rdn, Suudi Arabistan ve Msr gibi ABD ile yakn ilikisi olan lkeler bile tedbiri elden brakmamak gerektiini bildirmilerdir. Projeye en sert tepkiyi ran gstermitir. Trk Bykelilerinin verdii, Ortadou lkelerinde hazrlanan raporun ana hatlar yle idi: Projenin, Ortadou Blgesine bir mdahale anlamna geldii, gerekli olan deiimin blge lkelerince yaplmas gerektii, Projenin blge lkelerine tepeden inme olarak uygulanmamas gerektii, ncelikli sorunlarn srail-Filistin atmasnn sonlandrlmas ve Irak igalinin sona erdirilmesi gerektiini bildirmilerdir. Eer istikrar iin ve bar iin blge d bir katk olacaksa bunun Akdeniz Forumu gibi Akdenize kys olan Arap lkelerinde yesi bulunduu topluluklar nezdinde ele alnmas gerektii blge lkelerinin ortak grlerini yanstan veriler olarak yanstlmtr. srailin Suriyeye olan son bombalama olaylar, BOPa ilikin eitli yorumlar da beraberinde getirmitir. Son olarak Kasm 2007de Suriye d ileri bakan Velid Muallim srailin kendilerine yapt saldrlar karsnda Trkiyeden ibirlii sz almak istemitir.

68

ran ile Suriyenin BOPa kar oluturduu ittifaktan ar derecede rahatszlk duyan ABD ve srail harekete gemilerdir(Yenia Gazetesi, 02.10.2007, s.8) Buna gre BOPun blgede uygulanmasna kar olan iki devlet Suriye ve ran olarak gzkmektedir. Byk Ortadou kavram ok geni bir kavramdr. Bu kavramn snrlar Kafkaslar ve Pakistana kadar uzanmaktadr. Dolays ile ABD, BOPu gerekletirmek iin Kafkaslarda, Hindistan ve Pakistanda, Orta Asyada etkili olmak zorundadr.Orta Asyada bymekte olan ekonomik gc ile inin kontrol altnda tutulmas gereklidir. ABD, in'i kontrol altnda tutmak iin Afganistan harekat ncesinde Tacikistan ve Krgzistan'da sler amtr. in'e olan yaknl nedeniyle bu iki lkedeki etnik ayrmclk tehlikesinin istikrar altnda tutulmas ABD tarafndan nemlidir. Blgede Hindistan ve Pakistan'n nkleer silahlarn tavsiyesi konusunda ikna edilememesi BOP'un blgede icras iin en byk handikap olacaktr. 41.Avrupa lkelerinin Byk Ortadou Projesine Yaklamlar Dier lkelerin BOPa bak asndan bakldnda, ABi ilk olarak ele aldmzda ; Kasm 1995te Barselanoda bir araya gelen AB ve Akdeniz Havzas lkeleri ( Cezayir, Msr, srail, rdn, Lbnan, Fas, Suriye, Tunus, Trkiye, Filistin) siyasi, ekonomik, mali, sosyal ve kltrel boyutlarda Avrupa Akdeniz Ortakln balatmlardr. 1995-2000 yllar arasnda AB, bu projeye 9 milyar Euro kadar para ayrmtr (TOPUZ,http://www .iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/kerem_topuz.doc,25.12.2006). ABnin Ortadou iin dndkleri uygulamalar, bu ekilde balamtr. Dolays ile BOPa, ABnin sessiz kalmas beklenemezdi. Bu ekliyle, ABDnin blge konusundaki planlar birtakm farkllklar gstermektedir. Nitekim AB, zelikle Fransa ve Almanya blgenin demokrasiye hazr olmadn dnmektedirler (AVCI,2006,s.167). rdn Kral Abdullah ve Msr bakan Mbarek ile gren Fransz cumhurbakan Jacques Chirac, "Ortadou ve Kuzey Afrika lkelerinin demokrasi misyonerlerine ve havarilerine ihtiyac yok(KARAGL,2004,s.18) aklamasnda bulunarak, Projeye ilikin olarak ABDye de bir mesaj vermitir.

69

Arap srail atmasnn ncelikli olarak zmlenmesini isteyen bir ABnin varlna karlk, (AKAR,2004,s.33) bu atmay kontroll tutmaktan yana grnen bir ABDnin mevcut olduu grlmektedir. ABnin blgede ABDnin yapt gibi zorla demokrasinin uygulanamayacan belirten aklamalar mevcuttur. AB Irakta ncelikle bir gven ortamnn salanmasndan yanadr. AB ve ABD, ran konusunda rana demokrasinin egemen olmasn isteyen bir varln olmas, bu konuda hemfikir olduklar bir gerektir. ABD, Projeye Batnn ortak karlar olarak bakmakta iken, AB byle bir ortak kar anlayna sahip deildir (AKAR, 2004,s.34). AB, ABDnin blgeye ynelik igalci tutumundan duyduu rahatszl her frsatta dile getirmitir. AB ile ABDnin bu Proje konusunda farkl grlerinin bir dier nedeni ise, ABnin bu lkelerde kalknma yardmlar, ticaret politikalar ve enerji yatrmlar yoluyla etkin olmak istemesidir. ABD ise blgeye yaplacak yatrmlar bu yaklamlarda grlmektedir. AB iinde, Almanyann Projeye kar olduu bilinmektedir. D leri Bakan J.Fisher, ubat 2004te ortaya koyduu; Ortadouda ekonomik reformlarn desteklenmesi ve 2010 ylnda bir Serbest Ticaret Blgesinin kurulmas iin, BOPun bir alternatifi olarak, kendi Projelerini Fransann destei ile ortaya koymutur. Bu durumda BOPun, ABDnin hayal ettii haliyle giderek uzaklamasna sebep olabilecek nedenler arasnda sayabilmekteyiz. 42. Byk Ortadou Projesi ve NATO 19 Ocak 2003te ekoslovakya Pragda Byk Ortadou zerine Dnceler kendisine verilecek destee ve ncelikle BOPun baars n kouluna balamtr. AB lkelerinin BOPun gerekletirilmesine inanmad

Konferans yaplmtr. ABDnin NATO nezdinde ki daimi temsilcisi Nicolas Burns Yeni NATO ve Byk Ortadou baln tayan konumasnda yeni tehdit deerlendirilmesi erevesinde, durumu Souk Sava yllar ile kyaslayarak NATO misyonunu deitirmesi gerektii ve bu misyonun Ortadouda olduunu belirtmitir. NATOnun Genel Sekreteri Hoop ise NATOnun Byk Ortadouda yer almasna btnyle taraftar olduu (AKAR, 2004, s.54) ynndeki aklamalar dorultusunda, NATOnun grevinin Ortadou ile ilikilendirilerek yeniden tanmlanmas gerektii konusunda NATO ierisinde konumalar yaplmtr.

70

Benimsenen Bar in Ortaklk Projesi(BO), NATO'nun, arlk merkezinin douya doru kaymaya devam edecei ve nmzdeki dnemde BO faaliyetlerinin Orta Asya ve Kafkaslarda canlandrlacann iaretlerini vermitir. NATOnun BOP konusunda bir deiim srecine girdii grlmektedir. lk olarak Afganistana giden NATO gleri, bylece snrlarnn Ortadou Blgesine de yaklamlard. ABD, tesinde konulanarak, aslnda NATO glerini, Ortadouda ABnin ve dier

konulandrmak niyetinde olduunu belirtmitir. Ancak bu durum, NATO yesi lkelerin desteini de gerektirmektedir.

28-29 Haziran 2004de stanbulda yaplan NATO Zirvesinde, Terr zirveye damgasn vurmutur. NATOnun gndemine terr konusunu almas ile NATO, yeni bir misyon edinmitir. NATO Zirvesinde devlet ve hkmet bakanlarnn yeni Irak gvenlik glerinin eitimi iin Iraka yardm ve ibirliini ngrmesi, NATOnun Iraka ilikin daha uzun vadeli planlar iinde olduunu gstermektedir. 26 lke tarafndan kabul edilen bildiride bamszlk, egemenlik, toprak btnl ile demokrasi, insan haklar ve hukukun stnlnn glendirilmesi gibi abalara tam destek verildiinin vurgulanmas ve yeni Irak ordusunun tesisinde NATOnun aktif rol alacann belirtilmesi NATOya yeni grevler yklenecek olmasnn gstergeleridir. NATOnun ncelikli olarak Ortadounun Krfez lkeleri ile birebir grerek gvenlik ve savunma konularnda adm atmas istenmitir. 2004 Hazirannda stanbulda yaplan NATO Zirvesinde, ok nemli kararlar da alnmtr. Zirvede sonu bildirisinde BOP konusunda baz sonular elde edilmitir.Buna gre; NATOnun yeni dman olarak anlan kresel terrizmin stne daha fazla gidilecei anlalmaktadr. Terrizmle uzun soluklu ve kesintisiz mcadele kararnda ki en nemli ayrnt terristleri koruyan lkelerinde hedef olarak alnabilmesidir. Artk terr konusunda alnacak bir kararla herhangi bir lke igal edilebilecektir. Bir baka nemli ayrnt Irakta salt iddet kullanmnn yeterli olmayaca, sosyal ve ekonomik nlemlerin kullanlmas,

71

demokratiklemeye

nem

verilmesi

(www.nato.int/docu/review/2004/istanbul/2004-

istanbul-e.pdf, 28-29.06.2004) karar benimsenerek, NATOnun BOP iin kullanaca kararlar belirtilmitir. Ancak ngiltere ve ABDnin merkezinde alnan bu karar dier NATO lkelerince uygun grlmemitir. Bata Fransa ve Almanya olmak zere dier lkeler, NATOnun Irakta ki ilevini snrl tutmak isteklerini ortaya koymulardr. Fransa Cumhurbakan Jacques Chiracn NATOnun grevi Iraka mdahale etmek deildir. Fransa gerekirse bu eitim desteine katkda bulunabilir; fakat bunu Irak topraklarnn dnda yapacaktr. (AKAR,2004,s.62)szleri aslnda Fransann ABDye destek vermediini gstermitir. Fransa ayn zamanda bu giriimin yani NATO askerlerinin, Irakta konulanmasn hal seferlerini hatrlatarak, Irakta NATO askerinin grev almasnn Bat ve slam atmasn douracan(AHN,2004, s.145) belirtmitir. Almanya da, Fransann bu kararna destek vererek Iraka asker gndermek niyetinde olmadn belirtmitir. Bu yaklamlar asndan ABDnin Irak konusunda, ABden bekledii destei gremediini syleyebiliriz. Bu yeni durumda, NATO geniledike ABDnin gc artmakta, kendisi ile rekabet etme dncesinde olan AB geniledike karar alma konusunda yaanan sknt arttndan ABnin gc azalmaktadr. Ayrca ABye her yeni giren yenin ayn zamanda NATOnun yeni yesi olmas, ABDnin AB iindeki konumunu da glendirmektedir. Bu nedenle ABD, kendi gsel konumuna katkda bulunduu iin ABnin genilemesini desteklemektedir. 43. Byk Ortadou Projesi ve srail BOP kapsamnda srail konusunda, bir deerlendirme yapldnda, srailin kuruluunu incelemek gerekir. srailin 1948de kuruluu sonrasnda resmi olarak sraili ilk tanyan devlet ABDdir. Bu tarihe kadar ilikileri iyi olan Arap lkeleri ve ABD arasnda bu gvensiz politika gnmzde de devam etmektedir. Belirtildii zere, ABD d politikas

72

byk lde, Yahudi lobisinin etkisi altnda kalmaktadr. ABD d politikasnn siyasi karlar dolays ile srailin politikalar ile de rtmektedir. Krfez sava sonrasnda Irakn istilas ile birlikte, ABDnin ortaya att BOPun srailin karlarna ters dmesi beklenmemektedir. ABD, srailin 1991de ortaya att Ortadou Ortak Pazar Projesi(OOPP)ne imkan salanmtr. srail, Irakn igali ile birlikte, Irakn imar iin sz konusu olan 10 ylda 600 milyar dolarlk pazardan pay almak iin birtakm petrol ve inaat irketleri ile anlamalara girmitir. OOPP gerekleirse, Ortadou ekonomisi srail merkezli olacaktr (AVCI,2006, s.60). Bu durumda srail iin siyasi karlar vaat etmektedir. Bu durumda, BOPun uygulanmas srail iin olumlu bir durum yaratacaktr. srail de Projeye bu nedenle scak bakan lkelerden olmutur. Hatta bu durum kimi evrelerce BP( Byk srail Projesi) olarak ta, BOP ile ne kadar ortak hedefleri barndrdn belirtmek iin kullanlmtr. 44..Byk Ortadou Projesi ve Rusya Bir dier blge lkesi Rusyadr. Kafkasya ve Orta Asyann, BOP ierisinde gsterilmesi, Rusyann BOPa olan ilgisini artrmtr. Eer Projenin snrlar iddia edildii gibi, Karadeniz ve Hazar Denizine kadar uzanyor ise Rusyann, BOPa snrda olaca manasna gelmektedir ki, bu da Rusyann houna gitmemektedir. Projenin snrlar net olarak belirlenememitir. ABD devlet adam Grosmann blgedeki gezisi srasnda Kafkasya, Orta Asya ve rann bu Projeden karldn(OGAN, www.turkey.mid.ru/bas22_t.htm, 14.03.2004) belirtmesi Projenin snrlar konusunda bir karara varlamadn gstermektedir. BOPun baarsnn salanmas iin blgenin kapsam ierisine alnmamasnn, Projenin baar ansn artrd, nk blgede rann Projeye kar kaca, bylelikle Rusyann da en azndan Projeye kar sessizliinin salanabilecei yorumu yaplmtr. Rusyann BOPa kar politikas net olarak ortaya konmu deildir. Rusyann, BOPa ilikin politikas iki adan incelenmelidir. Rusya kendi nufz alan olan Ortaasyada

73

ABDnin olmasn istememektedir. Bu yanyla BOPa kardr. Ancak Proje ile Ortadouda gerekleebilecek demokratik rejim deiiklikleri, kaynan bu lkelerdeki otoriter rejimler ve radikal Vahabist hareketlerden alan eenistan direnii ve terr eylemlerinin bir son bulmas asndan BOPa destek vermek istemitir. Rusya tarafndan ilk anda sempati ile karlanacak bir gelime olarak alglansa da uzun vadeli bir Rus d politikasnn Projeye pekte scak bakmad bilinmelidir. Ayn zamanda Projenin Rusya merkezli Avrasyaclk politikas ile corafi olarak akyor olmas, Rusyann bu Projeye destek vermeme nedenlerinden olduu belirtilmektedir. Bu alardan Rusya BOPa destek vermemitir. 45.Byk Ortadou Projesi ve Trkiye BOPun ortaya kmas ncesinde RAND Cooperation adl bir dnce kuruluunun, ABD hkmetine sunduu raporla birlikte, ABD ynetimi BOP konusuna Trkiyeyi dahil etmek istemitir. Buna gre: Trkiyenin slam dnyasnn en baarl lkesi olduu ve bu gelimesini laiklik anlayna borlu olduu : ancak Kemalizm ,milliyetilik v.b akmlar nedeniyle aslnda laiklerin ABDye ok lml bakmadklar raporda yer almtr.Son olarak mevcut siyasi ynetim altnda , Trkiyenin (GNAL, 2004, s.158). Buna karlk Babakan Erdoan, ABD ziyaretinde katld Ortadou Panelinde Ilml slam sylemine Ilml yada Ilmsz slamn olamayaca (GNAL, 2004, s.160) gerekesi ile tepki gstermitir. Bu amala Bakan Bush, Babakan Recep Tayip Erdoan ile BOP hakknda grmelerde bulunmutur. BOPun, Trkiye kamuoyunda tartlmaya balamas babakan Erdoann, 28 Ocak 2004de Washingtona yapt ziyaretle balamtr. Ziyaret sonras Erdoana zirvede sz edilen Proje ile ilgili sorular sorulmas zerine Sayn Bush ile grmede, ABDnin global erevede byk yeni kuvvet yaplandrmas, lml slam iin iyi bir model oluturduu saptamas yaplarak bu konuda Trkiyedeki iktidarn desteklenmesi gerektiinin alt izilmitir

74

BOP veya GOP Vizyonu gibi konulardaki yaklamlar en etkili azdan dinleme imkan bulduk, dncelerimizi ifade ettik (AHN, 2004, s.152) diyerek Proje ile Trkiyenin tantn belirtmitir. Erdoan ayn zamanda anlan Projenin hedefini paylatklarn (GNAL, 2004, s.160) da belirterek projeye scak baktklarn ifade etmitir. Ancak dnemin Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer Babakan ile ayn fikirde olmadn u szleri ile kamuoyuna duyurmutur: Trkiye, BOPda model roln stlenmek istemiyordiyerek Projeye kar grlerini ak ve net bir ekilde dile getirmitir. Trkiyenin, bu projenin baarya ulamas iin aktif bir rol stlenmesinin kanlmazl fikri, Trk Hkmeti tarafndan kabul grm ise de, bu fikrin ilerlik kazanmas iin gerekli olan geni tabanl destek ne kamuoyunda, ne sivil toplum rgtlerinde, ne muhalefet saffnda, ne de devletin dier organlarnda olumamtr. BOP kapsamnda belirlenen 23 lkeden birisi de, Trkiyedir. Bakan Bush ve

Babakan Erdoann, Haziran 2005te Beyaz Sarayda yaptklar grmelerde Bush, Erdoana BOP iin teekkr ederken, TrkiyeABD ilikilerinin ok nemli stratejik ilikiler(KAYAR,2003,s.200),(YILMAZ,www.arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id= 325896,09.06.2005) olduunu ifade etmitir. Ayn zamanda Bush Trkiyenin, Ortadou demokrasisi iin bir rnek olduunu belirtmitir. Erdoan ise ABD ile yaptklar grmeyi stratejik ortakln bir ifadesi olarak yorumlamtr. Grmelerde Erdoan, TrkiyeABD siyasi birlikteliinin, gelecee yansmasn deerlendirme imkan bulduklarn belirterek Trkiye-ABD ilikilerini belli bir dzeyde tutmak isteini belli etmitir. Bakan Bush ise; Trkiyenin demokrasisi Ortadoudaki insanlar iin nemli bir rnektir. Erdoana bu yndeki liderlii iin teekkr etmek istiyorum, ayrca Babakana Trkiyenin Afganistandaki liderlik rol dolays ile teekkr ediyorum (http://www. hurriyetusa .com/haber/haber_detay.asp?id=5721,06.08.2005) diyerek, BOPta Trkiye demokrasisinin Ortadou iin bir rnek olduunu aklamtr. Dolays ile Trkiyeye bu Projede nemli rol biilmitir.

75

ABD BOPu, zellikle NATO ierisinde yer alan lkelerle beraber yrtmek istemektedir. lkelerin desteklerini almay onlara pay vermeyi teklif etmektedir. Trkiyede bu lkelerden biridir. BOP, 22 Mslman lke zerinde gerekletirilmek istenmektedir. Dolays ile Trkiye gibi Mslman bir lke, Proje iin iyi bir rnektir. Trkiye demokrasisi ile Ortadou lkelerine rnek bir lke olarak gsterilmek istenmitir. Dnemin Trk Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullah Gl, BOP hakknda yapt deerlendirmelerinde; mdahale ngrmediini, politikalarndan olduunu bulunmutur. Ancak Gle gre; Projenin baars ayn zamanda baz kriterlere bal idi. Gl bu Projenin blge lkelerine ynelik siyasi ve askeri bir Trkiyenin blgenin demokratikletirilmesinin ncelikli belirterek bir nevi Projeye destek verenler arasnda

kriterleri de sralayarak bunlarn, deiim ve reform abalarnn ncelikle bu blgenin kendi i dinamiklerinden beslenmesi gerektiini, her lkeye ynelik tek bir ablonun tm lkelere uygulanamayacan, her lkenin kendi zeliklerinin dikkate alnarak reform yaplabilecei zorlamadan kanlmas gerektii, blge lkelerinin bu projede gnll olmalarnn gerektiini, projeyi ortak sahiplenmelerini ve Projenin baarsnn ncelikle blgedeki srail Filistin ihtilafnn skunetinin salanmas gerektii konusunda aklamalarda bulunmutur(www.kerkuk.net.tr/index.asp?id=4350 &katagori= 3&s =detay , 05.03.2006). Trkiye bulunduu jeopolitik konum itibariyle , asrlardr Dou ile Bat arasnda kpr grevini grmtr. Petrol ve doalgaz genelde retim ve tketim blgeleri arasnda boru hatlar ile ilikilendirilmektedir. Petrol, genelde boru hatlar ile pazar olumasna uygun deniz kylarna sevk edilmekte ve buradan da pazarlara sevkyat salanmaktadr. Doalgaz asndan, uluslararas pazarlara boru hatlar ile sevk edilmektedir. Bazen de, doalgaz basnl veya svlatrlm olarak zel tankerler ile bu pazarlara ulatrlmaktadr. Jeopolitik konumu itibaryla, Bat ile Dou arasnda doal bir enerji kprs oluturan Trkiye, dnyann kreselleme ve entegrasyona doru yneldii bu dnemde, arasnda dil, din birlii ve kltrel yaknlamann olduu Trk cumhuriyetleri ile doal olarak, enerji projelerinde birliktelik iindedir.

76

Trkiye, mevcut Irak-Trkiye petrol boru hattnn dnda, Bak-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hatt ile ran (dolayl olarak Trkmenistan) doalgazn Ankara'ya getiren ve ana hat itibaryla Bat'da Bulgaristan snrna balayan doalgaz boru hatt ile nemli bir ulam blgesidir.Tm bu enerji kaynaklarna gei veya sevk yolu durumunda olan Trkiye, gerek miktar ynnden gerekse stratejik ynlerden nemli enerji kaynaklarnn gei yolu konumundadr. Bu durum BOPun iine, petrol alanlarnn ve petrol tama yollarnn kontrol amacna uygun olarak Trkiye'nin de katlmn zorunlu klmaktadr.
Trkiye'nin konumu, proje kapsam iindeki blgelerde, petrol ve doalgaz kaynaklarna

sahip herhangi bir lkeden ok daha stratejik neme haizdir. Bu nedenledir ki, Projenin odanda olan Trkiye, olmazsa olmaz konumu nedeniyle, yllardr sadece basn haberlerinden izledii katlmad G-8 toplantsna, bizzat davet edilmitir(KANSU,http://www.cumok.org/html/yazidizileri/ikansu/ortadakibuyukoyun.ht m,22-25. 06. 2004). Trkiye blge lkelerinin BOP konusunda grlerinin alnmasn nemsemitir. Bu amala: Trkiye Dileri Bakanl, Ortadou lkelerinde grev yapan Trk bykelilerinden BOP ile ilgili rapor hazrlamalarn istemitir. Raporlara gre projenin blge lkelerince pheli bulunmasnn gerekeleri aada sunulmutur; Bu projenin, blgemize mdahale olaca eklinde byk ve hakl pheler uyandrmakta olduu, Ortadou lkeleri de transformasyonun gerekliliine inandklar, ama bu deiimin dinamiinin blge iinden gelmesi gerektii temel olarak vurgulanmtr. Trk Bykelilerinin hazrlad Raporun sonrasnda; nsanlk tarihi, tepeden gelen ve empoze edilen deiimlerin zayf noktada patlak verdiini gstermitir. BOP, hem tepeden gelme hem de dardan empoze edilmekte, Proje, gndem saptrma arac olarak alglanmaktadr. Ama, ilgiyi Filistin sorunundan baka noktalara ekmek, bu arada srail'e bo alan brakmak olarak yorumlanmakta, ncelik, srail-Filistin atmas, srail Suriye gerginlii ve Irak'taki igalin sona erdirilmesi olmaldr. Bu sorunlar halledilmeden Ortadou'da istikrar, bar ve kalknma salanamaz, ABD'nin deil, AB'nin politikalar blge gereklerine daha uygun bulunmaktadr, Eer istikrar ve bar iin blge d bir katk kabul edilecekse, bunlar Akdeniz Diyalou gibi Akdeniz'e kys olan Arap lkelerinin de yesi bulunduu

77

topluluklar

nezdinde

ele

alnmas

daha

faydal

olacaktr

(KIZILIRMAK,http://www.habusulu.com/makale27.htm,25.08.2004). Rapordan anlalaca zere Trkiye, Blge lkelerinin kayglarn saptam, bu kayglar dikkate almtr. D politikasna bu kayglar yanstmaya zen gstermitir.Trkiye Dileri Bakanlnn, BOPa' bak Ortadou'da bulunan blge lkeleri ile byk lde rtt belirtilmitir. Fakat, Trkiye bu Projeye ne tam olarak hayr, nede tam olarak evet diyebilmekle birlikte, belirtmi model lke olmadn, demokratik ortak olma misyonunu ve Babakan Erdoan, BOPdan ne srmtr. sylemitir Trkiye, Ortadounun reformlara ihtiyac olduu anlay erevesinde, BOPa katldn ekilebileceklerini (KEMAL,http://www.londragazete.com/index.php/cat/1/col/7/art/482/PageName/Ana_sayf a, 14.09.2006). Trkiye 22 lkenin tepkisini grmek istemedii iin model lke olmak istememitir. 2004 ylnda, D leri bakan Abdullah Gl, BOPa atfta bulunarak slam lkelerinin reformlar kendi dinamikleri ile yapmaya ihtiyalar vardr ve bu ihtiyalar grmezlikten gelinirse, dardan empoze edilir syleminde bulunmutur. BOP kapsamnda sorulan bir soruya Gln yant yle olmutur; Trkiyenin byle bir konuda rol almas sz konusu deil, bizim anladmz projenin konuulduu eklinden ayr olarak slam lkelerinin kendi corafyamz ve halklarmz lehine reformlar, kendi inisiyatifi ve arzusu ile yapmasdr. Bakalarnn Projesi ile bizim hii bir alakamz yoktur (www.cnnturk.com/arama/haber_ detay .asp? PID=00318&haberID=11553 , 07.06.2004). Gl, Proje konusunda ak ve net bir ekilde, Trkiyenin Ortadou lkelerini kzdrmak istemediini ortaya koymutur. Ancak Trkiye Projeye tam olarak hayr diyememitir. Bunu deiik zamanlarda yaplan aklamalarda da belirtmilerdir. 31 Eyll 2004te ayn yl ierisinde Abdullah Gl, BOPun amalarna uygun ve baarl olmas iin, Trkiyenin aktif katk saladn ve giriimin de Trkiyenin Ortadou Vizyonu ile uyumlu olduunu, ancak bu giriimin baarya ulaabilmesi iin

78

lkelerin

zel

artlarn

ve

hassasiyetlerinin

farkna

varlmas

gerektiini

(http://www.cnnturk.com/DUNYA/haber_detay.asp?PID=319&HID=1&haberID=47363, 31.10.2004 ) vurgulayarak bir nceki szlerine iarette bulunmutur. Projeye Trkiyenin katlabilmesi iin baz noktalara dikkat edilmesini gerektiini vurgulamtr. Trkiyenin BOP konusuna baknn, bu lkelerin demokrasilerinde iyiletirmenin zaman alaca konusunda olduunu belirtmitir. Trkiyenin ilk kez katld, Haziran 2004te yaplan endstrilemi lkelerin

bulutuu G-8 zirvesine, Trkiyenin yan sra Yemen, rdn, Cezayir, Afganistan, ve Irakta kurulan yeni hkmetinde katlmas bu lkelerin ortak hkmetler olarak yorumlanmasna neden olmutur. lkelerin, Ortadou lkeleri olmas ise dikkat ekicidir (AYDINTABA,http://www.arsiv.sabah.com.tr/2004/06/08/gnd102.html.,08.06.2004). Buna gre, Proje El-Hayat gazetesinde yaynlanandan farkl olarak yaplan eletiriler dorultusunda deitirilerek, blgeye demokrasinin empoze edilmemesi ve blge lkelerinde desteinin salanmas, nceliin srail-Filistin atmasna son vermek olmas biiminde yeniden ekillendirilmitir. D leri ve Babakan yardmcs Gl; BOP konusunda, Projenin blge lkelerine siyasi ve askeri bir mdahale ngrmediini, Ortadouda bar ve huzurun hakim klnmas, bu amala demokrasi, insan haklar, hukukun stnl ve iyi ynetim olarak lkelerinin ilkelerinin glendirilmesi, serbest piyasa ekonomisinin iletilmesi unsurlarn ieren bir dnmn blge iin gereksinim olduunu (AFAK,2006,s.18) dile getirmitir. Bylece Gln aklamalar Trkiyenin Projeye yaklamn da ifade etmitir. Buna gre Trkiye, Blge lkelerine model lke olmak deil, blge lkeleri ile demokrasi ve dier konularda deneyimlerini paylamak istemektedir. Projeye ynelik dncelerinde ise siyasi veya askeri bir zorlamadan kanlmas gerektiini, reform abalarnn baarsnn blgede ki huzurun salanmasna bal olduunu, ncelikle bu admlarn atlmas gerektiini savunmaktadr. Blge lkelerinde bir deiimin olabilmesi iin lkelerin bu projeyi benimsemeleri gerektii konusunda Trkiyenin BOPa olmutur. ynelik eletirileri

79

nl ABD Strateji Uzman, Zbigniev Brzezinski, ABDnin bu Projede ki baars iin Trkiyenin desteinin gerekliliinden bahsetmi olmas, Proje konusunda Trkiyeye duyulan ihtiyaca dair bir yorum olmutur. Zbigniev Brzezinskiye gre Ankara ile Hazar Denizi Havzas ve Orta Asyann geleceiyle ilgili dzenli grmeler, Trkiyenin ABD ile stratejik ortaklk duygusunu besleyecektir (AVCI, 2006, s.134). ABD strateji uzmanna gre ; Trkiyenin BOP iin nemli bir faktr olduunu belirtmitir. Trkiye tarihi, corafi, iktisadi, dini ve kltrel bakmdan Ortadounun bir parasdr. Doal olarak blgedeki tm siyasi, askeri, ekonomik, sosyal gelimelerden etkilenmektedir. Trkiyenin Proje kapsamndaki lkelere gerek corafi yaknl, gerekse Orta Asya lkeleriyle arasndaki akrabalk ilikileri sayesinde, son derece nemli bir ortak olaca deerlendirilmesi yaplmaktadr.. Trkiyenin NATO yesi olmas, AB ve srail ile iyi ilikiler ierisinde olmas stratejik ortaklk konumunu glendirmektedir. NATO yesi olan Trkiyenin ABD ile uzun sren ekonomik, askeri ve kltrel ilikileri vardr. Trkiye bu durumda ABD ile Arap lkeleri arasnda kalm bir pozisyon ierisinde kendisini bulmutur. Bu koullar altnda Trkiye ABD ile iyi geinmek zorunda kalmtr. nk Trkiye ekonomisinin byk lde ABD ve ABye baml, krlgan bir yapya sahip olmas alnacak kararlarda ihtiyatl davranlmasn gstermektedir(ELK-GRTUNA,2005,s.98). ABD, BOPu uygulamak iin Trkiyenin yardmna muhtatr. Bunun karlnda ekonomik baz yardmlar yapmaya isteklidir.Trkiyeyi Ilml slamn olduu bir lke olarak baz lkelere benzetmitir. Ancak bu durum Trk Kamuoyunda tepkilere neden olmutur. ABD varolan tepkilere ramen, Trkiyeyi BOPu uygulamak iin Trkiyenin bulunduu konum ve sosyo-kltrel yaps itibariyle BOP iin bir rnek olarak grmeye devam edecei gzkmektedir. Sonu olarak; Trkiyenin varolduu corafi konum ve sosyal ve dini yaps nedenleri ile BOPun dnda kalmas mmkn gzkmemektedir. Trkiye Projeyi doru bir ekilde analiz etmeli, kendi yoluna kacak frsatlar yakalamada aktif bir rol ierisinde olmaldr. Projenin gerekleebilme ya da aksi durumundan da Trkiye en iyi ekilde faydalanmasn bilerek Trkiyenin bu durumdan bir siyasi kazan elde etmesi gerektii bir gerektir.

80

Trkiyenin,

kendi

blgesinde

olabilecek

deiikliklere

kaytsz

kalmas

beklenmemelidir. ABD ile yaplacak mecburi ibirliinin Trkiye asndan Trkiyenin karlarnn ne olaca Trkiye iin ok iyi analiz edilmelidir. Trkiye verilen devi yerine getiren bir lke deil kendi lkesel karlar konusunda kararlar etkileyen bir lke konumunda olmaldr. Trkiye'nin tarihi, kltrel, ekonomik, siyasi ve gvenlik balar ile bal olduu BOP srecinde gelimelere sessiz kalmas beklenmemelidir.Trkiye, gvenlik ve d politikann son derece nemli olduu gnmzde tm dnyann gzn diktii geniletilmi Ortadou alan ierisinde, yeniliki ve aktif politika reterek yeni alternatif politikalar uygulamaldr.

81

5.SONU VE NERLER Bu alma: BOPun Irak Savana etkisi, bu konuda yaplm olan dier eitli

kaynaklarn bilimsel bir zeminde incelenmesi ile ortaya karlmtr. Bu amala BOP ve Irak Sava konusunda yaymlanm olan kitap, dergi v.b. kaynaklar ele alnarak incelenmitir. Bu alma ile ilk olarak BOP kavramnn anlam incelenerek, Byk Ortadounun ierisinde eitli blge ve alt blgeleri barndran Gneybat Asyada, tarihsel ve kltrel yaknl olan, Kuzey Afrikadan ran Krfezini kapsayacak Orta Asyaya ve Kafkaslara kadar uzanan grlmektedir. Snrlar bylesine geni olan Byk Ortadou, 20.yzyldan gnmze kadar sahip olduu doal zenginlikleri, eitli dini ve kltrel varlklar ile daima atma blgesi olma konumunu srdrmektedir. 20.yzyl boyunca byk devletlerce Byk Ortadou planlar yaplm ve uygulanmak istemitir. Ancak BOPun siyasal anlamda tartlmas, dnya tarihinde nemli bir olay olan 11 Eyll saldrlar ile balamtr.11 Eyll ABD ikiz kulelerine saldrlar ile ABD bir anda tm dnyann gzn bu yne evirmek istemitir. Bakan Bush Ortadou zerine pheci politikasn srdrm ve bu politikalar gazetelerde, dnce kurulularnda ve dorudan aklamalar ile dnya kamuoyuna duyurulmutur. Tehlikenin bu blgeden geldiini ve blgenin ihtiyac olan demokrasinin kendilerince salanmasn kendi d politikalar ile zdeletirmitir. Bu politikann z terrizm ile sava olarak zetlenmitir. Bu amala ABD, dnya kamuoyunu yanna ekerek, ncelikle Afganistana, sonrasnda kitle imha silahlar bulundurduuna ynelik kesin iddialarla Iraka sava aarak Ortadouda uzun yllar srecek olan yeni bir karkl balatmtr. ABD, BMde ngiltere ile Irak konusunda alm olduu daha nceki kararlar, askeri harekat iin bir yetki olarak kabul etmeye karar vererek nihayet, Irak igal etmi, daha sonra, BOPun ilk basama olacak; blgede kontrol salama aamasna gemilerdir. blgeleri kapsayan alan olarak, ok geni snrlar ifade ettii

82

BOPun hedefleri : 12 Aralk 2002de Colin Powell tarafndan ; terrizmle mcadele, Irakn silahszlandrlp demokratikletirilmesi, srail Filistin atmasna son verilmesi, Arap dnyasnda ekonomik ve siyasi eitim alanlarnda reformlara gidilmesi olarak aklanmtr. yorumlanmtr. BOP ile ABD, ABDnin de gelecei gz nne alnarak enerji kaynaklarn kontrol altna almak ve enerji nakil yollar zerinde hakim bir denetim salamak, BOPun derinliklerine uzanan toplumsal sistemin tm katmanlarnda faaliyet gstermek ABDnin amacnn zn tekil etmektedir. ABDnin kendi yerel petrolnn yan sra lkesinin kulland petroln yardan fazlasnn ithalat onun petrol zengini Ortadouya ilgisiz kalmasna imkan verememektedir. Petrol kontrol altnda tutmak iin ncelikle ABD, blgede hegemon konumunu srdrmek istemektedir. Byk Ortadou Projesi, ABDnin bu hegemon konumunu srdrmek iin ortaya sunduu bir Projedir. Bu Proje gerekleirse sadece blge petrol deil ABDnin blgede ekonomik ve baz kltrel karlarna da hizmet eden bir proje olacakt. Ar slami gruplara alternatif olarak lml slamn blgede sempatisi salanacakt. phesiz srail Ortadou sorununun zn oluturmaktadr. ABDnin ban ektii Ortadou ile ilgili yaplan her proje srailin karlarn da dnmektedir. Bu nedenle, Byk Ortadou Projesinin, Byk srail projesi olduunu dnenlerde mevcuttur. ABD, Byk Ortadou Projesinin uygulamaya geirilmesi iin , Projeyi G-8 zirvesine, NATO Zirvesine tamtr.NATOnun grev tanmn terrizm erevesinde yeniden tanmlama yoluna gitmitir. ABD, hedef belirledii lkelere tm dnyann tepkisini ekmek istemitir. ABD, Ortadoudaki 22 lkede gerekletirilmesi ngrlen proje ile terrn nlenebileceini belirtmitir. Bu amala nce Afganistan sonarsnda Irak igal edilmitir. Mevcut Saddam ynetimi sonlandrlmtr. Aklanan bu hedefler kamuoyunda ok tartlm, uzmanlarca

83

BOPun gerekletirilmesine blge lkeleri phe ile yaklamlar, Ortadounun demokratikletirilmesinin ancak blge lkelerinin insiyatifi ile gerekletirilebileceini bildirerek Projenin uygulamadan uzak olduunu aklamlardr. Trkiyede blge lkelerinin bu kayglar dorultusunda blgede olabilecek demokrasinin ancak blge lkelerinin katlm ile salanabilecei, aksi takdirde BOPa Trkiyenin inancnn azalacan bildirmitir. Sonuta Irakta yerel ynetim ve federalizm yasa olarak kabul edilse de, BOPun amac olan demokrasinin gerekleebildiini sylememiz mmkn deildir. Somut verilere bakldnda , kadnlarn eitim durumu, okur yazarlk oran , kadnn demokratik katlmnn salanmamas Irakta henz BOPun amacna ulalamadn gzler nne sermektedir. Blge lkelerinin projeye ynelik tutumu, blgenin sosyo-ekonomik yapsnn durumu nedeniyle demokrasinin blgeye gelmesi, Projenin demokratik emellerinin gerekleemeyeceini gstermektedir. Proje, tm bu gerekliiyle bilinmelidir.

84

YARARLANILAN KAYNAKLAR a.Kitaplar AKAR, Atilla :Byk Ortadou Kuatmas, 1.Bask, Tima Yaynlar, stanbul, 2004.

AL, Tark

:Bush Badatta, Irakn Yeniden Smrgeletirilmesi, ev: Osman AKINHAY, Agora Kitapl, stanbul,2003.

ARAS, Blent

:Ortadou ve Trkiye, Q-Matris Yaynlar,1.Bask, stanbul, 2003.

ARI, Tayyar

:ran, Irak ve ABD, 1.Bask, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004.

______________

:Uluslararas likiler ve D Politika, 4. Bask, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002.

______________

:Uluslararas likiler ve Teorileri, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002.

ARMAOLU, Fahir

:Filistin Meselesi ve Arap srail Savalar, Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara, 1989.

ATE, Toktam

:Siyasi Tarih I, stanbul niversitesi Yaynlar, 1989.

AVCI, Gltekin

:Dounun stilas, 2.Bask, Birey yaynclk, Yayn no:225, stanbul, 2006.

85

BOSTANOLU, Burcu :Trkiye- ABD likilerinin Politikas, mge Kitabevi, Ankara, 1999.

CEVZOLU, Hulki

:Amerikann Krfez Sava, 2.Bask, Ceviz Kabuu Yaynlar, Ankara, 2003.

EVK, Halis

:Ortadou, 1.Bask, Nve Kltr Merkezi Yaynlar, Konya, 2005.

ELK, Serkan. GRTUNA, Anl :Byk Ortadou Projesi ve Trkiyeye Etkileri, 1.Bask, Global Strateji Enstits, Baak Matbaaclk, Yayn Ankara, 2005.

CHOMSKY, Noam

:ABD, srail ve Filistinliler Kader geni, ev. B.S.ENER, 1. Bask, letiim Yaynlar, stanbul,1993.

_______________

:Batnn Yeni Standartlar, Kosova, Dou Timor ve Dnyaya Hkmeden Yeni Kuak, ev: Ebru KILI, Everest Yaynlar, stanbul, 2002.

DAI, hsan D.

:Ortadouda slam ve Siyaset, Boyut Kitaplar, stanbul, 2002.

DEDEOLU, Beril

:Ortadou zerine Notlar, Derin Yaynlar, stanbul, 2002.

ERGNSOY, Cemal

:evik Mdahale Kuvveti(RDF): Pentagon aka m Yapyor?, Stratejik Ettler Blteni, Yl 17, Say 91, Ocak 1983.

86

ERDURMAZ, A.Serdar :Ortadoudaki Kitle mha Silahlar, Silahlarn Kontrol ve Trkiye, mit Yaynclk, Ankara, 2003.

GREL, kr

:Orta Dou Petrolnn Uluslararas Politikadaki Yeri, Ankara niversitesi Basmevi, 1979.

GRLER, Ali hsan

:Byk Ortadou Projesi ve Bush Doktrini, 1.Bask, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul,2005.

KAYAR, Mustafa

:Trk Amerikan likilerinde Irak Sorunu, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 2003.

KAYNAK, Mahir

:Byk Ortadou Projesi ve Trkiye zerine Stratejik Analizler, 2. Bask, Truva Yaynlar, 2005.

_______________ GRSES, Emin :Byk Ortadou Projesi,11.Bask, Tima Yaynlar, stanbul, 2006.

_______________

: Para mparatorluu, 1.Bask, Truva Yaynlar, stanbul, 2006.

KOCAOLU, Mehmet :Uluslararas 1995.

likiler

Inda

Ortadou,

1.Bask,

Genelkurmay Basmevi, Yayn Numaras: 95/58, Ankara,

LANER, Sedat GK Mehmet :Irak Kresel Meydan Sava ve Trkiye, 1.Bask, Pozitif Matbaaclk, Ankara, 2004.

87

MUTLU, Servet

:Dou Sorununun Kkenleri ( Ekonomik Adan), tken Yaynlar, stanbul, 2002.

ORAN, Baskn

:Trk D Politikas 1,Cilt 1:1919-1980, 1.Bask, letiim Yaynlar, stanbul, 2001.

ONAY, Yaar

:Kresel Egemenlik Sava ve Irak, Neden Irak?, Babil Yaynclk, Ankara, 2003.

ZDA, mit

:PKK ve Kuzey Irak, Avrasya Dosyas, 3.cilt, 1 Say, 1996.

ZKAN, Tuncay

:Bush ve Saddamn Glgesinde Entrikalar Sava, 1-2.Bask, Alfa Yaynlar, stanbul, 2003.

RUSSELL, James A

:Searching for a Post- Saddam Regional Security Architecture, Middle East Review of Internatonal Affairs, Vol.7, No:1, 2003.

STEN, Kenneth W.

:The Bush Doctrine: Selective Engagement in the Middle East, Middle East Review of Internatonal Affairs., Vol.63, No.2, 2002.

SOROS, George

:Amerikan stnl Hayali, ev. Doan Seluk ztrk, cilt no:11, 1.Bask, Truva Yaynlar Yayn No: 38, stanbul, 2005.

AHN, Abdullah

:Byk Ortadou projesi ve Trkiye, 1.Bask, Truva Yaynlar, stanbul, 2004.

88

TAKUN, M. Tekin

:Bir lke Nasl Yutulur, rfan Blbl, 1.Bask, Okumu Adam Yaynlar, stanbul, 2006.

TUN, Hakan,

:Amerikann Irak Sava, Harmoni Yaynevi, stanbul, 2004.

WARTZ, James J.

:U.S. Policy on Preventive War and Preemption, The Nonproliferaton Review . Spring 2003.

YILDIZ, Y. Gkalp

:Oyun inde Oyun-Byk Ortadou, Editr: Deniz SARA, 2. Bask, IQ Yaynevi, stanbul, Nisan 2004.

b-Makaleler ve Seminerler

ACHCAR, Gilbert

:Irak Nereye?, ABD gali ve Seim Sonras Sava Kart Hareket, http://www.zmzg.org/Turkey/ga250205.htm, (20. 12. 2006).

AKTAN, Gndz

:Kk Byk Ortadou Projesi, Radikal, 23.06.2007, s.18.

ATAY, Mehmet

:ABDnin Ulusal Gvenil Stratejisi ve Irak Operasyonu, Jeopolitik dergisi, 5.Say,: (K 2003), s.36.

AYDINTABA, Asl, :Ortadounun .2006

Dnm

Noktas

G-8

Zirvesi,

http://www.arsiv.sabah.com.tr/2004/06/08/gnd102.html,18.12

89

AZER, Arzu,

:Ortadou 14.12.2006.

Projesi

ve

Gelecek

Senaryolar,

http://www.netpano.com/newsdetail.asp?NewsID=81,

BOZTA Salih,

:NATO, Byk Ortadou Projesine Uygun Deil, Zaman Online,01.06.2004, s.5.

AYCI, Sadi,

:Kerkkn Hukuki Durumu, Stratejik Analiz, ubat, 2006, s.56.

ERTEM, Ece,

:ABD politikasnda 11 Eyll Deiimi, CNN TRK zel http://www.cnnturk.com/ZEL_DOSYALAR/haber_detay.as p?pid=524&haberid=84058, (18.12.2006).

ERKMEN, Serhat,

:ABD, Byk Ortadou ve Trkiye, Stratejik Analiz, Cilt 5, 52 : (Austos 2004), s.5.

ERSOY, Nuri

:ran-Irak savandan gnmze ABDnin Irak politikas, BGST, Bilim ve Toplum, http://www.bgst.org/keab/ne20051114.asp, (20.12.2006).

FALK, Rchard

:Ortadouda iki demokratikleme Modeli, Zaman Online http://www.zaman.com.tr/weapp-r/haber.do?haberno=600853 (15.10.2007).

GARDEN, Timothy

:Irak Savann Ardndan likilerin Yeniden Kurulmas, Nato Review,

90

http://www.nato.int/docu/review/2003/issue2/turkish/, (18.12.2006).

GNAL, Altu

:Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, Ege niversitesi, Uluslar aras likiler Blm, zmir, s.160, http://eab.ege.edu.tr/(pdf/4/C4- S1-2- %20M15.pdf).

KARAGL, brahim

:G-8 zirvesi ABD iin tam bir fiyasko oldu, Yeni afak, (20.08.2007), s.18.

KANSU, Ik

: Ortadaki Byk Oyun: BOP, Cumhuriyet, (20.10.2007).

KEMAL, smail

:ABDnin

Ortadou

Politikas

ve

Trkiye,

http://www.londra.gazete.com/index.php/cat/1/col/7/art/482/P ageName/Ana_sayfa( 14 Eyll 2006).

KIZILIRMAK, Hakan :Byk Ortadou Kavram: Anlam, Amac ve Trkiyeye olas.Yansmalar, (03.2004). http://www.habusulu.com/makale27.htm,

KULOLU, Armaan SALKAYA, F. Elif, :Byk Ortadou Projesi, Stratejik Analiz, Cilt 4, Say 48, Nisan 2004, s.5.

KULOLU, Armaan, :Geniletilmi (12.10.2006).

Ortadou

ve

Kuzey

Afrika

Projesi,

http://www.kerkukvakfi.com/analizler.asp?id=121,

91

LANER, Sedat,

:Baker-Hamilton Irak Raporu, http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?type=3&id=518, (10.12.2006).

LANER, Sedat,

:Irak Sava Nedenleri ve Sonular zerine bir deneme, Karizma, Temmuz-Austos-Eyll, 2003, s. 11-24.

_________________

:Irakta

Sava,

,USAK

Stratejik

Gndem,

http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?type=3&id=236, (28.02.2006).

_________________

:Irakta Direniin on amaz,http://www.turkishweekly. net/turkce/makale.php?id=4, (20.12.2006).

_________________

:Pentagonun Irak tiraf, http://www.usakgundem.com/haber.php?id=9218, (20.12.2006).

_________________

:ABD Irak terk eder mi?, http://www.usakgundem.com/yazarlar.php?=461&type=3, (27.10.2006).

LANER, mer

:Byk Ortadou Projesi ve AKP, Birikim, 179.Say, Mart, 2004, s.3.

OGAN, Sinan

:Byk Ortadou Projesinin Rusyaya bak, Rusya Federasyonunun Trkiye Bykelilii, www.turkey.mid.ru/bas22_t.htm (04.03.2004).

92

NAL, Cumali

:Msrl Aydnlar BOPa Souk Bakyor, Aksiyon, Say:497, (14.06.2004), s.25.

ZEREN, Sleyman

: Bushun ikici dnemi ve beklentiler, The Journal of Weekly, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php? id=36, (16.06.2007).

ZTRK, brahim

:Byk Ortadou Projesinin Siyaset ve ktisadi Felsefesi, 27 say Trkiye hracatlar Meclisi Yayn Organ, (http://www.turkishtime.org/27/32 tr.asp).

PAMR, A. Necdet

:Iraka Mdahale ve Petrol Boyutu, Jeopolitik Dergisi, 5.say k, 2003, s.43.

_______________

:Petrol:

Savan

Gerek

Nedeni,

(http://www.tempodergisi.com.tr/toplum_politika/00920/?prin terfriendly=yes, (10.04.2004).

SALHA, Samir

:Irak Anayasas Balamnda Byk Ortadou Projesi, Politika Merkezi Dernei, http://www.politikamerkezi.org. tr/images/stories/samirsalha_19122005.doc, (17.06.2007).

S.UZUN, zm

:Irak alma Grubu Raporlarnn Deerlendirilmesi, Global Strateji Enstits, Ankara, 15.12.2006, s.4.

AFAK, Erdal

:BOP Yayor mu?, Sabah, 03.06.2006, s.18.

93

TOPUZ, Kerem

:Byk Ortadou Projesi erevesindeki baz nemli Tarihler Kalknma Vakf, stanbul, 2006, s.2., (http://www.iksv.org/hi/genel/kg/bildiri/kerem_topuz.doc).

TAMRAK, zkan

:ABDnin En Byk Hayali Byk Ortadou Projesi, Akam, 14 Mays 2004, s.2.

THAYER, Bradley

: Irakta Beklenen Savan Sonu, Stratejik Analiz, 3.cilt, 33. Say, (Ocak 2003), s.86.

TURUL, Zeynep

:Ortadouya Yerli Model, http://arsiv.sabah.com.tr/2004/03/04/siy106.html, (15.06.2007).

YILMAZ, Turan

:Stratejik

Ortakla

Bush-Erdoan

Teyidi,

stanbul,

09.06.2005, s.15. (www.arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=325896).

PRNC, Ferhat, 2003 Sava Sonras Irakta Siyasal Yaplanma, Frat niversitesi Ortadou Aratrmalar Merkezi Mdrl kinci Ortadou Semineri, 27-29 Mays 2004, Elaz: Frat niversitesi, 2004, s.481.

c- Raporlar

94

DUNA, Cem

:Byk Ortadou ve Transatlantik likilerin Gelecei Konferans TSAD D Politika Forumu, stanbul, 19.04.2004, s.2, (http://www.tusiad.org/dpolitika/raporlar/odogu/dp_duyuruno2 .pdf).

EYCEOLU

:Mustafa,

KPAB

11.cra

Komitesi

Raporu,

http://www.tbmm.gov.tr/ul_kom/ikopab/11.icra_raporu.htm (14.12.2006)

GLE, Mustafa GENCAY Ouz : Irak Savann Glgesinde Trkiye Ortadou lkeleri, Ticari likileri Babakanlk D Ticaret Mstearl, Ekonomik Aratrmalar, Genel Mdrl, Ankara, 2003, s.6., (http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/KonjokturIzle meDb/Irak%20Savasinin%20Golgesinde.pdf ).

GNAL, Altu

:Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, Ege niversitesi, zmir, 2004, s.159.(eab.ege.edu.tr/pdf/4/C4-S1-2-%20M15.pdf-).

d. Gazete ve Tezler

DNYREK, Ahmet :Ortadouda Yeni Gelimelerin Trkiye Asndan Olas Sonular, Doktora Tezi, Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits ktisat Ana Bilim Dal, Konya, 2003.

BOP Satranc, Yenia, 02.10.2007, s.8.

95

Esad: BOPun Uygulanrl Yok, Hrriyet, 31.10.2006, s.15.

Ortadou Seferi Balad, Sabah, 29.02.2004, s.16.

e) nternet Kaynaklar

http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-12-31-voa7.cfm http://hurarsiv.com.tr/goster/haber.aspx?id=180588 http://www.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=180106 http://www.voanews.com/turkish/2006-03/2006-03-09-voal3.cfm http://www.kerkk.net.tr/index.asp?id=4350&kategori=3&=detay http://www.cnnturk.com/OZEL_DOSYALAR/haber_detay.asp?pid=486&haberid=145 713 http://www.dispolitikaforumu.com/ butenekim.pdf http://www.voanews.com/turkish/archive/2006-03/2006-03-19-voal1.cfm, http://www.kerkukvakfi.com/dierhaberana.asp?=379 http://www.ntvmsnbc.com/news/387732.asp http://www.ntvmsnbc.com/news/417055.asp, http://www.nato.int/docu/rewiew/2004/istanbul-e.pdf http://www.kerkk.net.tr/hberler/haber.aspx?dil1055&metin=2007052011 http://www.hurriyet.com.tr/son dakika/5633058 http://www.hurriyetusa.com/haber/haber_detay.asp?id=5721 http://www.cnnturk.com/arama/haber_detay.asp?PID=00318&haberID=11553 http://www.cnnturk.com/arama/haber_detay.asp?PID=00319&haberID=47363

96

ZGEM

afak INAR, 24.11.1980 tarihinde Samsunun Ladik lesinde domutur. Burada ilkrenimi sonrasnda, 1991-1994 ylnda ortarenimi Amasya Suluova lesinde grmtr. 1994-1998 yllar arasnda Merzifon Salk Meslek Lisesinde renim grmtr. 1998 ylnda Karadeniz Teknik niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Uluslararas likiler Blmnde renime balamtr. Ayn blmn ngilizce Hazrlk Programnda 1 yllk renim grmtr. 2002-2003 retim ylnda blmden mezun olmutur. Ayn Fakltenin letme blmnde Yan-Dal eitim alarak Yan-Dal Sertifikas almaya hak kazanmtr. yi derecede ngilizce ve orta dzeyde Rusa dil bilgine sahiptir. Eitimi ile almalar devam etmekte olup, halen Kayseri de ikamet etmektedir.