Professional Documents
Culture Documents
M e‐Akadem
mi
Ses Bir
B Bilgisay
yarda Nasıll Çalış
şır?
Bilgisaya
arın ses iççin kurulm
ması ve iyileştirilm
i mesi, tümm bilgisay yar
teknisyenlerinin tamamlay
t yıcı yeten
neği halin ne gelmiş ştir. Sesin
n doğru şekilde
ş
kurulmassı için bilmeniz geereken ço ok az şey y vardır. Sadece
S uygun yük klenmiş
ses kartına ve uyygun sürü ücünün yü üklenmes sine ihtiy
yacınız va ardır. Oldukça
yüksek kalitedeki
k i hoparlörler yazılımları da destekle er. Örneğ ğin uygunnca
konfigüraasyonu yapılmış
y W
Windows için bir oyunun
o A
API’si ve u
uygun şekilde
kurulmuş ş uygulam malar sess kartının
n özellikleerini kulla
anabilir.
Her iyi te
eknisyeniin sesle ilgili sorunların gid
derilmesi hakkında rutin ve
e sık
karşılaşılan sorun
nları bilmesi gerek klidir.
Taş attığ
ğınızda da alganın bir gölde yayılmas
y ı gibi, ses
s de bir k
kaynaktan
çıktığında
a görünm mese de ölçülebilir
ö r dalgalar oluşturuur ve kulaklarınız bu
titreşimi hissederr ve ses duyulur.
d İ
İnsan kulağının ka armaşıklıığı ile birç
çok
insan me elodileri gürültüde
g en kısıklığ
ğa doğru farklı booğukluktaa algılar.
www.cizgi‐tagem.orgg
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Belirli bir sesin örnekleme sırasında aldığı karakteristik sayısı, örneklemin bit
derinliği ile ölçülür. Bu bir sesin karakteristiğini tanımlamak için kullanılan bit
sayısıdır. Bir örneklemi yakalamak için kullanılan bit derinliği ne kadar
büyükse, o kadar çok ses karakteristiği saklanabilir ve yeniden oluşturulabilir
demektir.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Tüm ses formatlarının büyük babası, PCM yani darbe (vurum) kod
modülasyonudur. PCM 1960'larda telefon çağrılarını ilk dijital sinyal
hattından taşımak için geliştirilmiştir. Bilgisayarda kullanımı için yapılmış
birkaç küçük değişiklik dışında PCM formatı hala var olmaktadır ve iyidir.
Ancak bilgisayar dünyasında daha çok WAV formatı olarak bilinmektedir.
WAV dosyaları tam olarak kaydedilmiş sesler ve müzik kaydı için çok
büyüktür. WAV dosyaları çok büyük olabilir; özellikle yüksek frekansta ve
derinlikte örneklendiyse. 44.1 KHz ve 16 bit stereodaki 4 dakikalık bir şarkı
40 MB’dan fazla yer tutar!
Ses kalitesi hakkında ilginç olan şey insan kulağının 44.1 KHz ve 16 bit
stereo düzeyine yakın ses çeşitlerini ayırt edememesidir. Zeki programcılar
tam kalitedeki WAV dosyalarını sıkıştırılmış dosya olarak kaydeden algoritma
yazmışlardır ve dosyadaki gereksiz ses kalitesini göz ardı etmiştirler. Bu
algoritma bir dizi komuttan başka birşey değildir. Bunlara sıkıştırıcı/açıcı
programlar veya basitçe kodlayıcı kod çözücü (codec) denir. En ünlü codec
Fraunhoffer MPEG-1 tabaka 3 kodudur; daha sık bilinen ismi uzantısı olan
MP3.
Sesin Çalınması
Tipik bir Windows bilgisayarda büyük sayıdaki programlar ses çalabilirler. İlk
olarak nerdeyse her Windows bilgisayar, Windows Media Player ile birlikte
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
MIDI
Her ses kartı ses üretebilir ve buna ek olarak daha önceden kaydedilmiş ses
dosyalarını çalabilir. Her ses kartı, MIDI, yani standartlaşmış müzik
enstrümanları dijital ara yüzü (musical instrument digital interface)
dosyalarını çalmak için tasarlanmış ikinci bir işlemci ile birlikte gelmektedir.
Önemli olan şu ki MIDI dosyaları bağımsız müzik dosyaları değildir. WAV
dosyadan farklı olarak birçok farklı bilgisayarda daha az veya çoktur.
Bir MIDI dosyası bir metin dosyasıdır. Bu ses işleme donanımına bilgisayarın
ses üretmesi için avantaj sağlamaktadır. Programcılar bu küçük dosyaları ses
kartına çalacağı notanın ne olduğunu, ne kadar uzun, ne kadar yüksek sesle,
hangi enstrümanla vb. bildirmek için kullanırlar. Bir MIDI dosyayı elektronik
müzik sayfası olarak düşünebilirsiniz, enstrümanlar sizin ses kartınızla
oluşturulmaktadır.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
FM Sentezi
Daha önceki ses işlemcilerinde tek tekno sesleri belirtmek için üreticiler
gerçek enstrümanların veya diğer seslerin kayıtlarını ses kartına gömmeye
başladılar. Modern ses kartları bir enstrümanı yeniden üretmek için FM
sentezinden daha iyi olan bu kaydedilmiş sesleri kullanmaktadır. Siz bir C
notasını bir piyanoda ya da bir viyolada çalmak istediğinizde, ses kartı daha
önce kaydedilmiş WAV dosyalarını belleğinden alıyor ve uygun bir özel sese
ve zamanlama isteğine ayarlıyor. Bu tekniğe dalga tablosu sentezi denir. Bir
ses kartının bir kerede çalabileceği enstrüman sayısına kartın "polifonisi"
denir ve tipik olarak iyi kartlarda 64 sestir. Daha modern ses kartlarında 128
enstrümanı örnekleyebilmektedir, ve bir yongada gerçek bir orkestra vardır.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Video
Uygulamalar
Birçok uygulama (özellikle de oyunlar) ses çalarlar. Çok yakın zamana kadar
oyunlar yada bir uygulama kendi ses formatına sahipti. Gakat bugün birçok
uygulama ve oyun standart WAV, MP3, veya MIDI kullanmaktadır.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM
M e‐Akadem
mi
Üç popüler ortam m aktarım yürütücüsü vardır. Windo ows Media Player,, Winamp p
ve Apple
e’ın iTunes’u. ASF ve RM sııkıştırılmış ses/vid deo dosya a formatlları
internet üzerinden duraks sız aktarım
m için öz
zellikle ya
aratılmıştır. Geniş bant
internetin yaygınlaşmasıyla, aktarıılan radyo yayınla arının kalitesi oldu
ukça
gelişmişttir. Aslınd
da geneld
de Internet istasyonları 12 28 Kbps h hızında ya
ayın
yaparlar ve bu MP3 dosya alarından daha iyiddir. Bazı siteler üç
ç boyutluu sesli
müziklerre de sahiptir.
Doğru
u Ses
s Kartının Alınm
A ası
Ses kartlları birçok yerleşik
k özellikle es işlemcisi vardır; biri
e gelir. İki ayrı se
kaydedilmmiş format örneğin WAV diğeri
d ise MIDI için ck ve diğer
n. Joystic
işaretlem
me araçlarının kon ntrolü için
n yongala arı sağlarr da ve buunlar oyu
un
portuna takılır. Kaaydetme yeteneği, MIDI enstrüma
e nları des
steği ve daha
d
fazlasını vadeder.
www.cizgi‐tagem.orgg
Çizgi TAGEM
M e‐Akadem
mi
En ucuz olanından en pahalısına ka adar tümm ses karttları müzik çalabilir ve bir
çift hoparlörü sürrebilir. Buu nedenle e teknisyeenlerin iy
yi, kötü v
ve orta se
es
kartları arasındak
a ki zalim faarkları da aha iyi an
nlaması gereklidir
g r. Ses karrtları beş
temel alaanda fark klılık göstterir; işlemci yetenekleri, hoparlör
h desteği, kayıt
kalitesi, priz (jack
k) ve ek özelliklerr.
İşlemci Yetenek
kleri
Ses işlemmcilerinin
n yetenekkleri yükssek kalite
eden düşü ük kalitey
ye göre dramatik
d
bir farklılık gösterrmektedir. Bununla birliktee fiyatlarrı büyük b
bir ayrım
yaratmam maktadırr. Ses işle
emcileri uygulama
u a, işletim sistemi, CPU ve
komutlarrın hoparrlörden çıkacak şe ekle dönüüştürmesii arasında aki
haberleşmeden sorumludu ur. Düşük k kalitede
e ses işleemcileri d
dönüşümd den biraz
z
daha fazlasını yap par. Bunuun anlammı ise CPU U ağır bir işleme yyükünü yapmak
zorundad dır.
www.cizgi‐tagem.orgg
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Daha iyi ses işlemcileri bunun tersine birçok işlemi kendi yapar ve bir dizi ek
özellik ile gelir. Birçok işlemi dahili olarak yapmak, CPU’nun dışarıdaki işleri
yapması için özgür bırakılması anlamına geliyor ve bu da aslında ses
işlemlerini hızlandırıyor. Bu uygun ses işlemcileri ayrıca mükemmel ses
yeniden üretimi sağlar. Böylece sizin MP3’ünüzün sesi bilgisayarınızdan
stereo olarak çok güzel çıkacaktır.
Hoparlör Desteği
Her ses kartı iki hoparlörü veya bir çift kulaklığı destekler. Fakat daha iyileri
beş veya daha fazla hoparlörü ayrı kanallarla destekler. Bu çoklu hoparlörler
sadece oyunlarda değil ayrıca DVD yürütürken de üç boyutlu ses sağlarlar.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM
M e‐Akadem
mi
Diğer birr popüler hoparlörr eki olan n subwoofer (bas hoparlörü ü) ise old
dukça
düşük freekanslard daki sesle
eri şaşırtıcı şekilde
e verir oy
yundaki üüç boyutllu sesten n
tutun da basit birr MP3 dos syasına kadar,
k ses’e başka a bir boyut katar.
Neredeys se tüm modern
m se
es kartlarrı üç boyutlu sesi ve subw woofer’ı de
estekler.
Bu Dolby y Digital, DTS vey ya 5.1 olaarak adlandırılabilir. Buradaki 5, 2 tane
t
önde, 1 tane
t arka ada, 1 tanede me erkezde olmak
o üzeere hoparrlör sayıs
sını, 1 ise
e
subwoofe er’ı belirttir.
me Kalitesi
Kaydetm
Prizler (Jack)
(
www.cizgi‐tagem.orgg
Çizgi TAGEM e‐Akademi
• Hat Çıkış (Line out): Kaset veya CD oynatıcısı gibi ikincil bağlayıcıları
bağlayarak bilgisayarından ses çıkışı almanızı sağlar.
• Hat Girişi (Line in): Harici bir aygıtın örneğin kaset veya CD playerdan
gelen sesin bilgisayarınıza girişini yapar.
• Arka Çıkış (Rear out): Arka çıkış bağlayıcısı üç boyutlu ses sitemi için arka
hoparlörlerin ses çıkışını bağlar.
• Analog / Dijital Çıkış: Çok fonksiyonlu analog/dijital çıkış bağlantısı harici
aygıtlara veya dijital hoparlör sistemlerine özel dijital bağlantı ile merkez
ve subwoofer kanalı için ise analog bağlantı sağlar.
• Mikrofon: Harici bir mikrofonu ses girişi için bağlar.
• Denetim Kolu (Joystick): Bir denetim kolunu veya bir MIDI aygıtını ses
kartına bağlar. Joystick portu iki sıralı DB-15 dişi bağlantıdır. Fakat
yanbirim USB’ye doğru gitmektedir. Zamanla daha fazla anakart ve ses
kartı üreticisi bu eski portu modellerinden kaldırmaktadır.
İlave Özellikler
Tüm anakartların ses kartı içerdiği bu günlerde, ileri düzey ses kartı
üreticileri ektra iyi ve yetenekli kartlar yapmışlardır. Bir dijital çıkışı ile bir ev
eğlence merkezi, DVD alıcı ve üç boyutlu ses bağlantı yeteneklerini bir
bilgisayara entegre etmektedir.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Hoparlörler
Hoparlör Standartları
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Bir 2.1 hoparlör sistemi ise bir çift standart stereo hoparlör (bunlara uydular
denir) ve 1 subwoofer birleşiminden ibarettir. Ortalama bir 2.1 hoparlör
sisteminin ses kartına takılan tek bir fişi vardır, ve subwoofer da çalışır.
Diğer kablo subwoofer'dan stereo hoparlöre gider. Eğer güzel müzikle
eğlemek istiyorsanız ve üç boyutlu sisteme ihtiyacını yoksa bu sizin
seçebileceğiniz standart hoparlördür.
Bilgisayarlar için bir dizi 5.1 hoparlör sistemi vardır. Seçiminiz hangisinin sesi
size en iyi geliyorsa odur. Birçok ses kartı özel S/PDIF (Sony/Philips digital
interface) bağlayıcısı ile birlikte gelmektedir. Bu da sizin 5.1 hoparlör
sisteminizi veya alıcınızı doğrudan bağlayabilmenizi sağlar. Tek bir S/PDIF
kullanmak bir sürü kabloyu her bir hoparlöre bağlamaktan çok daha kolaydır.
S/PDIF bağlantılar iki tip olarak gelmektedir; optik ve eş eksenli. Optik olan
çeşidi küçük bir kapı gibi kare şeklinde gözükmektedir. Eşeksenli olanı ise
standart RCA bağlayıcıdır, yani CD oynatıcınızı stereoya bağlamak için
kullandığınızın aynısı. Hangisini kullandığınızın bir önemi yoktur; sadece
alıcınız veya hoparlörünüz hakkında emin olun.
DirectX
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Oyunların 5.1, 6.1 ve 7.1 hoparlör avantajı vardır. Ancak DirectX standardını
kullanırlar. DirectX sayısız komut önerir ve buna API denir. Örneğin "sağdaki
hoparlöre ses ver" veya "hem sağ hem de sol kanalda müzik çal" gibi
komutları vardır. DirectX ses ve video oluşturmak için gerekli programlama
ihtiyaçlarını kolaylaştırır. Normalde her bir ses kartı için farklı şekilde
programlanması gereken oyunlar, sadece DirectX ile konuşması yeterlidir.
Donanım üreticileri ses kartlarını DirectX'e uyumlu yapmalıdır.
2000’in sonların doğru bir dizi EAX etkisi DirectX ses bileşenlerine eklenmiştir
DirectX 8.0 ile. Bu EAX’ın ses efektlerinin oyunda standartlaşmasını
sağlamıştır. Kısa bir süre sonra Creative Laboratuvarları ses kartlarını Dolby
5.1 ‘e uyumlu şekilde çıkartmaya başlamıştır. Bu 5.1 hoparlör sistemini
doğrudan ses kartınıza bağlamanızı sağlamaktadır. Ses kartı otomatik olarak
Dolby/DTS ses izlerini siz bir DVD çalarken ve oyun oynarken EAX etkisi
varken, yorumlayacaktır. Mevcut ses kartlarının DirectX ve EAX desteği
vardır.
Hoparlör Özellikleri
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM
M e‐Akadem
mi
Bir Window
W ws Sisteme
e Ses
sin Ku
urulum
mu
Bugünün n bilgisayarlarında
a ses donanımı için iki seçe enek vard dır; anak
kart
üzerinde yerleşik ses veyaa ayrı sess kartları. Ses karrtı için ku
urulum işllemleri
temelde diğer karrtların ku
urulumu ile
i aynıdır. Birçok parçada olduğu gibi g kartı
slota sok
karsınız, hoparlörl
h eri karta bağlarsınız ve süürücülerin ni yüklers
siniz.
Yerleşik ses için CMOS’un
C uzda etkinleştirilm
miş olup olmadığın
o ndan emin olun.
Fiziksel Kurulum
m
Fiziksel kurulum
k o
oldukça k
kolaydır. Yerleşik ses daha a önce fizziksel olarak
kurulmuş ştur ve birçok
b sess kartı PC
CI karttan n çalışır. Fiziksel k
kurulumd daki asıl
aldatmac ca hoparllörlerin, mikrofon
m un ve diğğerlerininn nereye takılacağ ğıdır. Üç
boyutlu ses
s aygıtlarının ço ok çeşitlilik gösterren fişlerii vardır v
ve bu neddenle ses
kartınızın
n doküma antasyon nuna bakm mayı terc cih edersiniz. Anca ak burada birkaç
prensip vardır.
v
Üç boyuttlu ses ho
oparlörlerri ise tek bir dijita ntı kullanırlar. Bu
al (S/PDIF) bağlan
da genelde subwo oofer'dann ses karttına olur veya üç ayrı kablloya ihtiyyacı
www.cizgi‐tagem.orgg
Çizgi TAGEM e‐Akademi
vardır; biri öndeki iki hoparlör için Speaker 1 bağlayıcı, biri arkadaki ikisi için
Speaker 2 bağlayıcı ve üçüncüsü ise merkez kanal ve subwoofer için Speaker
3 bağlayıcısına veya dijital/ses çıkışına bağlanır.
Burada ses kartı kurulumuna hızlı bir bakış attık. Herhangi bir PCI kartta
olduğu gibi, bir ses kartı için yıldız tornavida gereklidir ve elektronik güç
boşalımını önleyecek ekipmanlara ihtiyacınız vardır. Elbette ses kartının
kendisine, hoparlörlere ve eğer eski bir sistem ise ses kablolarının kendisine,
eğer ses kaydetmek istiyorsanız bir de mikrofona ihtiyacınız vardır.
Ses kartını bir kez kurduktan sonra, sistemi başlatın. Windows kartın
sürücünü yükleyecektir. Bu harici kartlara ve yerleşik kartlara uygulanır.
Ancak siz Windows’un yerleşik sürücüsünü seçebilir ya da ses kartıyla birlikte
gelen CD-ROM'dan sürücüyü kurabilirsiniz. Diğer kartlarda olduğu gibi her
zaman kartla birlikte gelen sürücüyü kurmak en iyisidir. Tüm ses aygıtları
kullanımı kolay otomatik yürütülen adım adım işlemi sürdüren yükleme CD-
ROM’larına sahiptir.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Yapılandırma Uygulamaları
Her Windows bilgisayarı için en az bir tane önemli ses yapılandırma programı
işletim sistemine yüklü olarak gelir. Windows XP’de denetim masasında "Ses
Efektleri ve Ses Aygıtları", Windows 2000’de "Sesler ve Çoklu Ortam". Adı ne
olursa olsun, bu uygulamalar aynı işi yaparlar; ses kartınız için gerekli
yapılandırmaları gerçekleştirirler. "Ses Efektleri ve Ses Aygıtları"
uygulamasının beş sekmesi vardır; Ses Ayarı, Ses Efekti, Ses, İnsan Sesi ve
Donanım.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
"Ses Ayarı" sekmesi en ilgi çekici olanıdır. Bu kısım Hoparlörler için sesi
ayarlar ve sahip olduğunuz hoparlör tipini seçmenizi sağlar. "Ses Efekti"
sekmesi Windows olayları için özelleştirilmiş sesler atamanızı sağlar; örneğin
program başlangıcında veya Windows kapatıldığında yürütülecek sesler gibi.
"Ses" sekmesi ve "İnsan Sesi" sekmesi neredeyse aynı işi yapar; genel
seslerin girişi için aygıtlar belirtmenizi sağlar. Windows'a normal ses için
mikrofon veya kulaklık seti kullanarak ses tanımlama bildirebilir.
"Donanım" sekmesi çok sık kullanılmaz, fakat ilginç bir özelliği vardır.
Sisteminizde yüklü olan tüm ses ve video çözücüleri göstermektedir. Çok
yakın zamana kadar, sıkıştırılmış bir dosya formatını yürütmek için çözücüleri
elle sisteme yüklemeniz gerekmekteydi. Bugün birçok ses çalıcısı otomatik
olarak hangi dosyanın hangi çözücüye ihtiyacı olduğunu tespit edip eğer
tanımlanamayan bir çözücü ise internetten uygun çözücüyü yüklemektedir.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM
M e‐Akadem
mi
maların Kurulum
Uygulam mu
Ses Sorun
S larının Gid
derilm
mesi
Ses ile yaşadığınız sorun iki
i şekilde e olabilir; biri oldu
ukça kola
ay şekilde
e onarılırr
diğeri ise
e onarılm
ması imkânsızdır. Bu B bölüm m ses prob blemlerin
ni üç grub
ba
ayırmakttadır. Donnanım, yapılandırrma ve uy ygulama problemleri ve bu u
sorunlarıı gidermeeniz için bazı
b fikirler vereceektir.
Donanım
m Sorunla
arı
www.cizgi‐tagem.orgg
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Ses kesildiğinde ilk yapılması gereken şey ses kontrolleridir. Gürlük ayarlarını
iki yerden yaparsınız; yazılımdan ve hoparlörden. İlk bakmanız gereken şey
hoparlörün fişe takılı olup olmadığını kontrol etmektir. Eğer hoparlörün gücü
yeterliyse, Windows’un ses ayarını açın ve ana ses ve diğer seslerin açık
olduğundan emin olun.
Hoparlörler
Yapılandırma Sorunları
Yapılandırma hatalarında ses kartı fiziksel olarak iyidir. Ancak bazı ayarlar
uygun şekilde yapılandırılmamıştır. Sürücü problemlerini de bu kategoriye
alabiliriz. Bu hatalar genelde yükleme sırasında gerçekleşir ancak bazen
çalışan bir sistemde de gerçekleşebilir.
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
Kontrol etmeniz gereken ilk yer aygıt yöneticisidir. Eğer sürücünün bir
sorunu varsa buradan görebilirsiniz. Sürücüyü yeniden yüklemeyi deneyin.
Eğer sürücüde herhangi bir sorun görünmüyorsa, yeniden bir ses çalmayı
deneyin. Eğer çalıcı sesi çalıyormuş gibi görünüyorsa, "Ses Efektleri ve Ses
Aygıtları" uygulamasını taramaya başlayın. Herhangi bir yapılandırmayı
yanlışlığı yapmışsınızdır; belki sisteminizi 5.1'e göre yapılandırdınız ancak
stereonuz vardır veya varsayılan ses çıkışı başka bir aygıttadır. Zamanınızı
ayırırsanız yapılandırma hataları her zaman kendini gösterecektir.
Uygulama Sorunları
www.cizgi‐tagem.org
Çizgi TAGEM e‐Akademi
iXBT.com/Digit-Life grubu ses kartını test etmek için mükemmel bir araç
yapmışlar. Bu sizin ses kartınızı analiz etmenize yardımcı olacaktır. Sistemi
ciddi testlere tabi tutmaktadır; 3D pozisyonel seste ve ses işlemcisinde
herhangi bir şey açığa çıkmış mı, tümleşik veya harici kartların kaynak
kullanımına herhangi bir sorun yaratıyor mu?
www.cizgi‐tagem.org