TC SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYEDE SENDKALILAMA SRECNDE RETMEN SENDKALARI VE SYASETLE LKS: ADAPAZARI RNE

YKSEK LSANS TEZ

hsan Sabri YILDIRIM

Enstit Ana Bilim Dal: Sosyoloji

Tez Danman: Prof. Dr Ali Rza ABAY

MART-2007

TC SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYEDE SENDKALILAMA SRECNDE RETMEN SENDKALARI VE SYASETLE LKS: ADAPAZARI RNE

YKSEK LSANS TEZ

hsan Sabri YILDIRIM

Enstit Ana Bilim Dal: Sosyoloji

Bu tez 12/03/2007 tarihinde aadaki jri tarafndan oy birlii ile kabul edilmitir. Jri Bakan Jri yesi Jri yesi

BEYAN Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduu, bakalarnn eserlerinden yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu, kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn beyan ederim.

hsan Sabri YILDIRIM 12.04.2007

NSZ Sanayi devrimi ile birlikte cretli alan insanlarn says artmtr. Bu insanlar haklarn iverene kar savunma ihtiyac duymulardr. Bu gereksinim sonucunda sendikalar tarihteki yerlerini almaya balamlardr. Sendikalar, gnmzde ada mesleksel rgtlenmeler olarak yerlerini almlardr. Bu almada gnmzdeki sendikalarn siyasetle olan ilikisi incelenmitir. Bu amala Adapazarndaki eitim sendikalar ele alnarak aratrma yaplmtr. Bu almann tm srelerinde yardmlarn esirgemeyen Prof. Dr. Ali Rza ABAYa teekkrlerimi bir bor bilirim.

hsan Sabri YILDIRIM 12.04.2007

NDEKLER KISALTMALAR.....v TABLOLAR LSTES..vii ZET.viii SUMMARY.ix GR....1 BLM 1: ARATIRMANIN METODOLOJS..4 1.1. Aratrmann Konusu ve Problemi.............4 1.2. Aratrmann Amac.......4 1.3. Aratrmann nemi...........5 1.4. Aratrmann Hipotezleri........5 1.5. Aratrmann Varsaymlar.............6 1.6. Aratrmann Snrllklar...6 1.7. Aratrmann Yntem ve Teknikleri..6 1.7.1. Aratrmann Modeli....6 1.7.2. Aratrmann Evreni.....................7 1.7.3.Aratrmann rneklemi...7 1.7.4. Aratrmann Veri Toplama Teknikleri.......7 BLM 2: SENDKALAMA SREC VE SENDKAL KAVRAMLAR.8 2.1.Sendika........8 2.2.Sendikaclk.9 2.3. Toplu Grme.10 2.4.Grev.......11 2.5. Memurlarn Sendikal Haklar.......11 2.5.1. Sendika Kurma Hakk................13 2.5.2. Toplu Grme (Pazarlk) Hakk...........14 2.5.3. Grev Hakk.............16 2.5.4. Memur Sendikalarnn Yararlar........17 2.5.5. Memur Sendikalarnn Sakncalar............17 2.6. Memurlarn Sendikal Haklarna likin Uluslararas ve Ulusal Belgeler.............17 2.6.1. Uluslararas Belgeler......................17 i

2.6.1.1. Birlemi Milletler Belgeleri...................................18 2.6.1.1.1. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi........18 2.6.1.1.2. Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi....................................................................19 2.6.1.1.3. Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi..19 2.6.1.1.4.retmenlerin Stat Tavsiyesi .....................20 2.6.1.2. Uluslararas alma rgt (ILO) Belgeleri.....................21 2.6.1.2.1. Sendika zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmasna likin 87 Sayl Szleme.........21 2.6.1.2.2. rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakkna likin 98 Sayl Szleme.......................................................................................22 2.6.1.2.3. Kamu Hizmetinde rgtlenme Hakknn Korunmas ve stihdam Koullarnn Belirlenmesi Yntemlerine likin 151 Sayl Szleme............................22 2.6.1.3. Avrupa Konseyi Belgeleri...........................................................23 2.6.1.3.1. nsan Haklar Avrupa Szlemesi................................23 2.6.1.3.2. Avrupa Sosyal art..............24 2.6.1.4. Avrupa Birlii Belgeleri..............................24 2.6.1.4.1. Roma Antlamas.................24 2.6.1.4.2. alanlarn Temel Sosyal Haklar Topluluk art..25 2.6.2. Ulusal Belgeler..........................25 2.6.2.1. 1982 Anayasas...................25 2.6.2.2. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu.................26 2.6.2.3. Kanunla Onaylanm Uluslararas Belgeler........27 BLM 3: TRKYEDE SENDKALAMA SREC VE MEMUR

SENDKALARI.............................................................................................................28 3.1. Osmanl Devleti Dnemi..............28 3.2. Cumhuriyet Dnemi.............29 3.2.1. 1924-1960 Dnemi29 3.2.2.1960-1971 Dnemi.............30 3.2.3.1971-1980 Dnemi.............34 3.2.4.1980-1993 Dnemi.........36

ii

3.2.5.1993-1995 Dnemi.....37 3.2.6.1995-1998 Dnemi.........38 3.2.7.1998den Gnmze...........40 3.3. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu.....40 BLM 4: TRKYEDE RETMEN SENDKACILII......47 4.1. retmen Sendikacl........47 4.1.1. retmen Sendikaclnn nemi........47 4.1.2. Dnyada retmen Sendikacl .......48 4.2. Trkiyede retmen Sendikaclnn Tarihi Geliimi..............51 4.2.1.Cumhuriyet ncesi Dnem ...51 4.2.2.Cumhuriyet Dnemi...53 4.2.2.1. 1924 -1960 Dnemi... 53 4.2.2.2. 1960 -1971 Dnemi....55 4.2.2.3. 1971 -1980 Dnemi....56 4.2.2.4. 1980 -1990 Dnemi............60 4.2.2.5. 1990 -1995 Dnemi........61 4.2.2.6. Trkiyede 1995ten Gnmze retmen Sendikacl..62 4.3. Trkiyedeki retmen Sendikalarnn rgtsel Yaps..................63 4.4. Trkiyedeki Mevcut retmen Sendikalar....66 4.4.1. Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri Kolu alanlar Sendikas (TRK ETM-SEN)............68 4.4.2. Eitimciler Birlii Sendikas (ETM BR-SEN)...70 4.4.3. Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas (ETM-SEN)74 4.5. Trkiyede Sendika-Siyaset likisi ve Sendikal Blnmlk...........76 BLM 5: BULGULARIN DEERLENDRLMES....................80 5.1. retmenlerin Kiisel zellikleri.....80 5.2. retmenlerin Sendikalarla lgili Grleri.....82 5.3. Sendika-Siyaset likisi zerine Grler....91 SONU VE NERLER..95 KAYNAKA ...100

iii

EKLER.....106 ZGEM.........111

iv

KISALTMALAR LSTES AB AS BASK BESEN BM CGT DSK DMK ETM SEN FEN FISE HR-DER ICFTU IFFTLU ILO LK-SEN KAMU-SEN KESK KT MEF-DER MEMUR-SEN NUT SNES TEKSEN TM-DER TP TB-DER : Avrupa Birlii : Avrupa Sosyal art : Bamsz Sendikalar Konfederasyonu : Bamsz Eitimciler Sendikas : Birlemi Milletler : (Confereration Generale Du Travail) Genel Konfederasyonu : Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu : Devlet Memurlar Kanunu : Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas : Ulusal Eitim Federasyonu : retmen Sendikalar Uluslar aras Federasyonu : Hrriyeti retmenler Sendikas : Uluslar aras Hr i Sendikalar Konfederasyonu : Uluslar aras Hr retmen Sendikalar Federasyonu : Uluslararas alma rgt : lkokul retmenleri Sendikas : Trkiye Kamu alanlar Konfederasyonu : Kamu Emekileri Sendikas : Kamu ktisadi Teekkl : Mefkureci retmenler Dernei : Memur Sendikalar Konfederasyonu : (National Union of Teachers) retmenler Ulusal Birlii : Orta retim retmenleri Ulusal Sendikas : Teknik retmenler Sendikas : Tm lkretim Mfettileri Dernei : Trkiye i Partisi : Tm Eitim retim Emekileri Birleme ve Dayanma Dernei

ETM BR-SEN : Eitimciler Birlii Sendikas

HR RET-BR : Hrriyeti retmenler Yardmlama ve Dayanma Birlii

TD TDMF TS TMAS TMOD

: Teknik retmenler Dernei : Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonu : Trkiye retmenler Sendikas : Tm niversite, Akademi ve Yksekokul Asistanlar Birlii : Tm retim yeleri Dernei alanlar Sendikas

TRK ETM SEN : Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetlileri Kolu UNESCO : (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu LK-BR NAY WCL WCOTP WCT WFTU : lkc retim yeleri ve retmenleri Dernei : niversite, Akademi, Yksekokul Asistanlar Dernei : Dnya Emek Konfederasyonu : retim Meslei rgtleri Dnya Konfederasyonu : Dnya retmen Konfederasyonu : Dnya Sendikalar Konfederasyonu

vi

TABLOLAR LSTES Tablo 1: 2006 Yl Eitim Sendikalar ve ye Saylar Dalm .................................66 Tablo 2: Ya..79 Tablo 3: Cinsiyeti...........79 Tablo 4: Medeni Durumu....................................... ...80 Tablo 5: Sendika yelik Yl.....................80 Tablo 6: Bilinen Sendika Saylar..81 Tablo 7: Sendikalarn En nemli levi....82 Tablo 8: Sendikal Haklar Temel Hak Ve Hrriyetlerden midir?..................................83 Tablo 9: Sendika yeliinden Dolay Karlalan Glkler...83 Tablo10: retmen Sendikalarna Olan Gereksinimin Kayna84 Tablo11: Sendikal Haklar Gvence Altna Alan Uluslar aras Szlemeler.85 Tablo12: Grev Hakk..............85 Tablo13: retmenlere Grev Hakk Verilmemelidir.....86 Tablo14: retmenlere Grev Hakk Verilmelidir..87 Tablo15: Toplu Grmelerde retmenlerin Haklarnn Savunulma Durumu87 Tablo16: Sendikalarn yelerine Ynelik Faaliyet Durumu......88 Tablo17: Sendikalara Ynelik ncelikli Talep Durumu....89 Tablo18: Sendikalarn Sivil Toplum rgt Olma Durumu..90 Tablo19: Eitim Sendikalarnn Sorunlar......90 Tablo20: Siyasi Partilerin Sendikalarn Sorunlarnn zmne Etkisi91 Tablo21: Sendikalarnn Sorunlarnn zmnde Siyasi Partilerin Durumu...91 Tablo22: Siyasi Partilerin Eitim Sendikalar zerindeki Etkisi...92 Tablo23: Sendikalarn Beklentileri Karlayamama Durumu....93 Tablo24: Trkiyedeki retmen Sendikaclnn Gelecei....93

vii

SA, Sosyal Bilimler Enstits

Yksek Lisans Tez zeti

Tezin Bal:Trkiyedeki Sendikalama Srecinde retmen Sendikalar ve Siyasetle likisi: Adapazar rnei Tezin Yazar: hsan Sabri YILDIRIM Kabul Tarihi:12 Mart 2007 Anabilimdal: Sosyoloji Danman: Prof.Dr. Ali Rza ABAY Sayfa Says:X(n ksm)+105 (tez)+6(Ekler) Bilimdal: Sosyoloji

Bu aratrma ile Dnyadaki deiim sreci ile beraber sendikal hareketin Dnya ve Trkiyedeki geliimi, sendikaclk dncesinin benimsenii, sendika-sivil toplum ve sendika-siyaset ilikilerinin tespit edilmesi hedeflenmitir. Bu hedefe ulamak iin Adapazarndaki 3 eitim sendikasnda anket uygulanmtr. Trk Eitim Sen, Eitim Bir Sen ve Eitim Sen yesi Toplam 90 kiiye anket uygulanmtr. Toplanan verilerin deerlendirilip yorumlanmas neticesinde, sendikalarn siyasetle ilikisini olduu belirlenmitir. Bu durumun sendikalarn bir sivil toplum rgt olma zelliini yitirdii sonucuna ulalmtr. Her geen gn yeni bir eitim sendikasnn kurulmasnn eitimcilerin rgtllk bilincinin zayflad ve eitimciler arasnda siyasal blnmln artt sonucuna ulalmtr. Sanayi devrimi ile birlikte ortaya kan sendikalar, iilerin dnda artk memurlar tarafndan da benimsenmektedir. Sendikalar, yelerinin sosyal, ekonomik, kltrel karlarn korumakla uramaktan daha ok siyasi eilimler gstermektedirler. Bu durum sendikalar bir sivil toplum rgt olmaktan uzaklatrmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Sendika, Konfederasyon, Sivil Toplum rgt, Toplu Grme, Grev

viii

Sakarya University Institute of Social Sciences

Abstract of Masters Thesis

Title of the Thesis: Teachers Syndicate Through The Process Of Becoming Union In TurkeyAnd Their Relation With Politics: Example For Adapazar Author: hsan Sabri YILDIRIM Date: 12 March 2007 Department: Sociology Supervisor: Prof. Dr. Ali Rza ABAY Nu.of Pages: X(pre text)+105(main body)+6(appendices) Subfield: Sociology

Through his research, with the process of change over the world, the improvements in the acts of labor unions in Turkey and all over the world, adopting the idea of being labor union, the identification of the relations of labor union-civil society and labor union-politics are aimed. To attain this aim, polls have been carried out with three educational syndicates in Adapazar. Ninety people, who are members of Trk Eitim Sen, Eitim Sen and Eitim Bir Sen, attained the poll. The outcomes of the polls after their having been assessed and interpreted have showed that syndicates have relations with the politics. This consequence shows that labor unions are no more civil-society unions. Day by day, a new educational labor unions is established and this supports the idea that the consciousness of the unity of the instructors is becoming weaker and the political partition among the instructors is increasing. Labor unions which came out as a result of the Industrial Revolution are any more adopted by officers besides the workers. Labor unions are now absorbed in politics instead of preserving the social, economical and cultural needs of their members. And this worsens the situation of syndicates whose most striking feature and biggest duty is to be a civil-society union.

Keywords: Labor union, Confederation, Civil-Society Union, Mass Negotiation, Strike

ix

GR Demokratik toplumlarda alanlarn haklarn savunan sivil toplum rgtleri olarak sendikalar ortaya kmtr. Sendikalarn ortaya k temelinde Sanayi Devrimi yatmaktadr. Sanayi Devrimi ile birlikte cretli alanlarn saysnn artmas alanlarn haklarn savunacak rgtlerin domasna neden olmutur. Bu rgtler, alanlar arasnda dayanmay, idareye kar bir bask grubu oluturma grevlerini yerine getirmilerdir. Sendikalar, ilk olarak ii rgtlenmeleri olarak ortaya kmlardr. Tarihsel sre ierisinde bir takm yasal haklarn kazanmyla da kamu sektrnde alan memurlar da sendikalar kurmaya ve sendikal haklar elde etmeye balamlardr. Kamu hizmeti gren memurlarn sendikal hak aray ierisine girmesinin temel sebepleri; memurlarn ekonomik durumlarnda meydana gelen zayflama ve toplumsal statsnn dmesidir. Memurlar alma koullarnn iyiletirilmesi, ekonomik ve sosyal bir takm haklar elde etmek iin sendikalama yoluna gitmilerdir. lkemizde memurlarn rgtlenmelerinde retmenlerin ayr bir yere sahiptir.

retmenlerin memur says iinde byk bir orana sahip olmas ve yasal haklar konusunda daha bilinli olmas nedeniyle sendikal rgtlenmede nc grev yapmlardr. almann Konusu Bu aratrmada genelde memurlarn zelde ise retmenlerin sendikal rgtlenmesi incelenmitir. Aratrmada sendikacln dnyada ve Trkiyedeki geliimi, sendikaclk dncesinin benimsenii, sendika-siyaset ilikisi ele alnmtr. Bu aratrmada Trkiyedeki retmen sendikalarnn rgtlenmesi tarihsel bir sre ierisinde deerlendirilmitir. almann nemi Aratrma, memur ve retmen sendikaclnn Trkiyedeki ve dnyadaki tarihsel geliimini, retmen sendikalarnn siyasetle olan ilikilerini ve ilikinin retmen

sendikalarna verdii zarar ortaya koyma ve retmen sendikaclnn geleceine k tutma asndan nem arz etmektedir. almann Amac Aratrmann temel amac, sendika-siyaset ilikisini belirleyip lkemizdeki eitim sendikacl zerine zm nerileri getirmektir. Bu amaca ynelik sendikalarn bir sivil toplum rgt olabilme durumlar, eitim sendikalarnn sorunlar, siyasetin sendikalar zerindeki etkisinin ne dzeyde olduu irdelenmitir. lkemizde II. Merutiyetle birlikte memur rgtlenmeleri balamtr. Ancak bu rgtler cemiyetten teye gidememitir. 1946da ok partili hayata geilmesiyle birlikte retmen dernekleri bir araya gelerek Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonunu kurmulardr. 1961 Anayasasnn getirmi olduu yeniliklerle memurlar sendikal haklar elde etmilerdir. Sendikalarn zamanla asl grevinden uzaklaarak siyasallamas sonucu 1971de kapatlmlardr. 1971den sonra memurlar dernekler bnyesinde toplanarak rgtllklerini devam ettirmilerdir. Bu dnemde de retmen derneklerinde yaanan siyasallama retmen rgtlerini olumsuz etkilemitir. Ancak 1980 askeri darbesiyle de bu dernekler kapatlmlardr. 1982 Anayasas ile memurlarn sendikal haklarna ynelik olumlu veya olumsuz bir maddenin olmamas retmenleri nce dernekler etrafnda 1990dan sonrada sendikalar bnyesinde rgtlenmeye yneltmitir. 1990 ylndan sonra bir ok memur sendikas kurulmutur. retmen sendikalar bu sendikalar ban ekmektedir. 1990dan sonra ilk kurulan sendikalar retmen sendikalar olmutur. 1998 ylnda kamu grevlilerine ynelik bir yasa karlmaya allsa da baarl olunamamtr. Memurlarn sendikal haklarna ynelik 25.06.2001 tarihinde Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu karlmtr. Bylelikle memurlarn sendikal haklar gvence altna alnmtr. Bu tarihsel sre ierisinde retmen sendikalar ve siyasetle ilikisi incelenmitir.

almann Yntemi Aratrma, tarama modelinde olup teorik arka plan oluturmak zere kaynak taramas yaplmtr. Aratrmann evreni, Trkiyede eitim sendikalardr. Aratrmann rneklemi, sendika ye saylarn belirleyen 2006 yl mutabakat metnindeki en ok yeye sahip Trk Eitim Sen, Eitim Bir Sen ve Eitim Sen olarak belirlenmitir. Bu sendikalarn yesi 90 kiiye sendika siyaset ilikisini belirlemeye ynelik anket uygulanmtr. Anket sonular, SPSS 12.0 istatistik programnda analiz edilmitir. Bu aratrmada elde edilen bilgiler nda retmen sendikalar ve siyasetle ilikisi belirlenmeye allmtr. Sonu olarak Trkiyedeki retmen sendikaclnn bugnk yapsnn incelenmesi ve retmen sendikaclnn geleceinin bir deerlendirmesi yaplmtr.

BLM 1: ARATIRMANIN METODOLOJS

1.1.Aratrmann Konusu ve Problemi Sendikalar, sendika yelerini ilgilendiren ortak ekonomik, toplumsal ve kltrel karlar korumak ve gelitirmek iin kurulmu sivil toplum rgtleridir. Eitim sendikalar ise kamu kesiminde alan eitim-retim faaliyetlerine katlan retmenlerin alma ve yaama koullarn iyiletirmek ve gelitirmek amacyla kurulmu sivil toplum rgtleridir. Ancak genelde memurlarn zelde ise retmenlerin sendikalamas, memur-retmen sendikalarnn bamsz bir sivil toplum rgt olup olmadklarn ve memur-retmen sendikalarnn ilikisi hep tartlm ve problem olarak grlmtr. Bu maksatla aratrma konusu olarak ele alnmtr. Bu aratrma, Dnyadaki deiim sreci ile beraber sendikal hareketin Dnya ve Trkiyedeki geliimi, sendikaclk dncesinin benimsenii, sendika-sivil toplum ve sendika-siyaset ilikilerinin incelenmesini iermektedir.Sendika-siyaset ilikisi ele alnrken Trkiyedeki eitim sendikalar zerindeki etkileri incelenmektedir.Bu aratrma Trkiye genelindeki eitim sendikalarnn geleceine k tutacak olup tartma konusuna aklk getirecektir. 1.2. Aratrmann Amac Aratrmann amac Adapazarndaki eitim sendikalarnn siyasetle ilikisinin belirlenip, ulusal dzeyde eitim sendikacl zerine zm nerileri gelitirmektir. Bu amaca ynelik olarak aadaki sorulara da cevap aranacaktr. m? Eitim sendikalarnn sorunlar nelerdir? retmenlere grev hakk verilmeli midir? retmenlerin sendikalardan beklentileri nelerdir? Siyasetin sendikalar zerindeki etkisi ne dzeydedir? Sendikalar bir sivil toplum rgt mdr? Memur konfederasyonlar retmenlerin haklarn yeterince savunabiliyorlar

Eitim sendikalarnn toplu grmelerde etkinlii ne dzeyde olmaldr? Trkiyedeki eitim sendikacl gelecek vaat ediyor mu?

1.3. Aratrmann nemi Trkiyede eitim sendikalarnn says her geen gn artmaktadr. Eitim sendikalar, sivil toplum kurulular arasnda nemli bir yere sahiptir. Sendikal retmen says lkemizdeki retmen saysna oranla dktr. Aratrma kamu ve eitim sendikaclnn Trkiyedeki ve Dnyadaki tarihsel sre iersinde ortaya koymas gnmzdeki eitim sendikaclnn geleceine k tutmas asndan nemlidir. Aratrma, eitim sendikalarnn siyaset ile ilikilerinin bamsz bir sivil toplum rgt gibi hareket etmesi gereken eitim sendikalarnn retmenlerin haklarn savunmada her zaman etkili olamadklarn ortaya koyma asndan nem arz etmektedir. Bu balamda sendika siyaset ilikisinin eitim sendikalarna verdii zarar ortaya koyma asndan nemlidir. 1.4. Aratrmann Hipotezleri Eitim sendikalar ve siyasetle ilikileri zerine yaplan bu aratrmann genel hipotezi, eitim sendikalarnn zerindeki siyaset etkisi ve sendikalarn siyasetle ilikisi nedeniyle sendikalar zerine den grevi yerine getirememektedir. Eitim sendikalar ve siyasetle ilikileri zerine yaplan bu aratrmann alt hipotezleri ise unlardr: Eitim sendikalar arasnda ayrlklara neden olan (ortak amalarda

birlemelerini engelleyen) siyasi dnceleridir. Eitim sendikalar toplu grmelerde ortak noktalarda (amalarda)

birleemediklerinden dolay Kamu veren Kurulu karsnda etkili olamamaktadrlar. Eitim sendikalar arasndaki siyasi dnce ayrlklar Kamu veren

Kurulunu toplu grmelerde daha etkili olmasn salamaktadr. Kanunlar kamu alanlarnn sendikal anlamda ynetime katlmalarn iilere

nazaran engellemektedir.

Eitim sendikalar, retmenlerin haklarn savunmas gereken bamsz bir sivil

toplum rgt olmaktan ok siyasi dncelerin etkisi altnda kalmaktadrlar. 1.5. Aratrmann Varsaymlar Aratrma aadaki sayltlara bal olarak yrtlmtr: Aratrmaya katlan sendika yneticileri ve sendika yeleri kendilerine

yneltilen sorulara gerei yanstacak biimde cevaplamlardr. Eitim sendikalar zerine Adapazar ile merkezinde yaplan bu aratrmada

elde edilen verilerin ve sonularn baz ynleriyle lke dzeyindeki sorunlarla ilikili olduu varsaylmtr. Eitim sendikalar zerine Adapazar ile merkezinde yaplan bu aratrmada

rneklem evreni temsil edecek niteliktedir. 1.6. Aratrmann Snrllklar Aratrma aadaki esaslarla snrlandrlmtr: Eitim sendikalar ve siyasetle ilikisini ele alan bu aratrma, Adapazarndaki

eitim sendikalar ile snrl tutulmutur. Aratrma, Trk Eitim-Sen, Eitim Bir-Sen, Eitim Senin Adapazar

ubelerindeki ynetici ve yeleri ile snrl tutulmutur. Aratrma, 2006 yl sendika ye saylarn belirleyen mutabakat metninde yer

alan sendika ye saylar dikkate alnarak snrlandrlmtr. 1.7. Aratrmann Yntem ve Teknikleri Bu blmde aratrma modeli, evren ve rneklemi, veriler ve toplanmas, verilerin zm ve yorumlanmasnda kullanlan istatistiksel yntem ve tekniklere yer verilmitir. 1.7.1. Aratrmann Modeli Aratrma tarama modelinde olup, nce teorik arka plan oluturmak zere bir kaynak taramas yaplmtr. Sonra rnekleme anket uygulanarak veriler elde edilmitir.

Toplanan verilerden hareketle Adapazarndaki eitim sendikas yelerinin mevcut durumlar ve grleri aklamaya allmtr. 1.7.2. Aratrmann Evreni Aratrmann ana evreni eitim ve dier memur sendikalarnn iinde bulunduu kamu sendikalardr. Evren ise eitim sendikalardr. Evren olarak kabul ettiimiz sendikalarn 2006 yl mutabakat metnine gre Adapazarndaki ye saylar Trk Eitim-Sen 950, Eitim Sen 555, Eitim Bir-Sen 443 olarak belirlenmitir. 1.7.3. Aratrmannn rneklemi Aratrmann rneklemi, en ok yeye sahip ve 2006 yl toplu grmelere katlan Trk Eitim-Sen, Eitim Sen ve Eitim Bir-Senin Adapazar ubelerinde bulunan 1948 sendika yesi arasndan tesadfi rnekleme teknii ile 90 kiiden oluan bir rneklem grubu oluturulmutur. 1.7.4. Aratrmann Veri Toplama Teknikleri Aratrmann teorik arka plann oluturmak amacyla literatr taramas yaplmtr. Eitim sendikalar ve yelerine ynelik gerekli bilgileri elde etmek amacyla hazrlanan anketler nce pilot uygulamayla tecrbe edilmitir. Pilot uygulama sonucu tekrar dzenlenen anket formlar rneklem grubuna uygulanmtr. Toplanan veriler bilgisayar ortamnda SPSS 12.0 istatistik programndan yararlanlarak zmlenmitir.

BLM

2:

SENDKALAMA

SREC

VE

SENDKAL

KAVRAMLAR
2.1. Sendika Sendika kavram kken olarak ok eski tarihlere dayanmakla birlikte, gnmzde ifade ettii anlam olduka yenidir. Roma ve Yunan hukuk sistemlerinde rastlanan syndic terimi bir birliin(sitenin) temsilini salamakla grevli kimseleri ifade eder. Syndicat terimi ise syndic in fonksiyonlarn ve bu fonksiyonlarn uygulanmasn ifade etmek iin kullanlmtr. (Ik, 1962:73). Sendika kavramna gnmzde farkl bir anlam yklenmitir. Sendika, alanlarn hak ve karlarn korumak, glendirmek ve gelitirmek amacyla oluturduklar mesleksel rgtlerdir. Sendika kavram hakknda deiik tanmlamalar yaplmtr. Bu tanmlardan bazlar unlardr: Sendika kavram Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda Kamu grevlilerinin ortak, ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin oluturduklar tzel kiilie sahip kurulular(4688/25.6.2001).eklinde tanmlanmtr. Sendika kavramn Talas(1975:1) Sendika sui generis- kendine zg ok amal ve ok grevli bir tr demektir Sendika, yelerinin alma ve yaama koullarn iyiletirmek ve gelitirmek amac gden bir rgttr. eklinde tanmlamtr. Kzlelik ve Erjem (1996:467) ise sendika kavramn u ekilde tanmlamtr. Sendika, herhangi bir meslek ya da sanatla uraanlarn ve genellikle ii ve iverenlerin kendi topluluklarn ilgilendiren ortak ekonomik, toplumsal ve kltrel karlar korumak ve gelitirmek iin kurduklar mesleksel bir kurulutur. Sendika kavram gnmzde demokrasi kavramnn olumasnda nemli unsurlardan biri haline gelmitir. Konfederasyon ve federasyon, sendikalar tanmlamada kullanlabilecek dier kavramlardr. Konfederasyon ve federasyon, sendikalarn st dzey rgtlenmeleridir. Konfederasyon ve federasyon kavramlar birbirinden farkldr.Bu farkll Ko yle ortaya koymaktadr:

Sendikalarn bir blm meslek sendikasdr; yalnzca ayn meslekten olan cretlileri bnyesinde barndrr. Baz sendikalar, iyeri sendikasdr; yalnzca belirli bir iyerindeki cretliler bu sendikada rgtlenebilir. kolu sendikalarnda, ayn ikolunda kabul edilen cretliler bir araya gelir. Genel sendikalar ise tm ikollarndaki cretlileri rgtlemeyi amalar. Sendika birlikleri, genellikle ayn yrede farkl iyerleri ve ikollarnda rgtl sendikalarn st rgtdr. Federasyonlar ise, genellikle, farkl yrelerde ayn meslekte veya ikolunda rgtlenmi sendikalarn st rgtdr. Konfederasyon ise, genellikle, tm meslekler, blgeler, iyerleri ve ikollarndaki kurulularn ulusal dzeydeki rgtlenmesidir.(Ko, 2003:20). Konfederasyon ve federasyon kavramlar anlamlar asndan lkeden lkeye farkllklar gsteriyor. rnein, ngilteredeki konfederasyonun ad Sendikalar Kongresidir(Ko, 2003:20). lkemizde ise Koun beyan ettii gibidir. 2.2. Sendikaclk Sendikaclk, cretlilik dzeninin ortaya kmasyla balamtr. lk olarak iiler, eitli dernekler, yardmlama sendikalar, konut ve tketim kooperatifleri, siyasal rgtlenmeler kurarak sendikacln bir anlamda sendikal hareketin temellerini atmlardr. Bu eitli rgtllk ierisinde ilk sendika aramak yanl olacaktr. Sendikacln douunu hazrlayan koullar genellikle sanayi devrimi ve ortaya kard sonulara balanmaktadr. Sanayi devriminin ve kapitalizmin oluturduu ve sendikacln douuna ortam hazrlayan koullar, balca iki noktada toplanabilir: (Ikl, 2003:17). 1-Emek-sermaye ayrl ve emein zgrlemesi 2-Emeiyle geinenlerin(baml alanlarn) sayca artmas Sendikalarn ortaya k Sanayi Devrimine balanmaktadr. Sendikalar douran temel etken Sanayi Devrimidir. Sanayi Devrimi ii snfnn domasna neden olmutur. ada anlam ile emeini satan ve almasnda kendinin olmayan retim

aralarn kullanan iilerden oluan bu snf, sermaye karsnda uzun sre gsz kalmtr. i snf sermaye karsnda gszln ortadan kaldrmann tek yolunun birleme olduunu grerek sendikalar kurma yoluyla rgtlenmeye gitmitir. Bu adan ilk sendikalar ii karakterlidir. Daha sonralar ii sendikalarna tepki olarak iveren sendikalar kurulmutur. Gnmzde sendikalar ada toplumun vazgeilmez rgtleridirler. Demokratik yaamn temel zelliklerinden biri zgr sendikal rgtlenmeler den gemektedir. isini smren, onun emeinin gerek deerini vermeyen bir toplumda ilerleme gerekleemez (Kzlelik, 1996:467). 2.3. Toplu Grme (Pazarlk) Toplu grmenin sendikal sre ierisinde iiler iin ok eski olacan syleyebiliriz. Kamu grevlileri iin ise bu kavramn yeni bir kavram olduunu syleyebiliriz. Toplu grme, 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda u ekilde tanmlanmaktadr: Toplu grme: Kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk ve cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik artrc dier yardmlara ilikin olarak yetkili kamu grevlileri sendikalar ve st kurulular ile Kamu veren Kurulu arasnda yaplan grmeyi Toplu pazarlk kavram genelde ii ve iverenler arasndaki ilikiyi anlatmakta kullanlmtr. Toplu pazarlk iveren ve ii ilikilerinde ortaya kan sorunlarn zmnde kullanlan srekli ve dinamik bir olu, bir yoldur (Talas, 1983:231). Toplu pazarlk, bir ii topluluunun, fakat genellikle iiler adna hareket eden bir sendikann, sermayenin temsilcileri ile iilere daha iyi ve daha adil bir yaam salamak iin girmi olduu bar ve arkasnda grev de bulunan bir zel diyalogdur (Talas, 1983:232). Toplu pazarlk kavram ile ilgili Demirbilek (1996:12-13) Uluslar aras doktrinde ise, toplu pazarlk kavramyla, alma ilikilerinde bir tarafa iileri temsil eden ii sendikalar, dier tarafta iveren olmak zere iki tarafn cret ve alma koullarn belirlemek iin srdrdkleri pazarlk kastedilmektedir. Toplu pazarlk kavramnn unsurlarndan biri olan toplu i szlemesi, sendikalarn, iveren ile sendika yelerinin hizmet akti veya yrrlkteki hukuk kurallar gereince sahip bulunduklar hak ve karlarn salanmas ve korunmas iin yaplr (Kalkandelen, 1968:17-18).

10

Toplu pazarlk ve toplu grme kavramlar temelde ayn anlam tamalarna ramen toplu pazarlk ii ve iveren arasndaki ilikilerin dzenlenmesinde, toplu grme kavram ise Kamu veren Kurulu ile kamu grevlilerinin arasndaki ilikilerin dzenlenmesinde kullanlmaktadr. Kamu grevlilerinin toplu grme ekil ve ynetmelii 25.06.2001 tarih ve 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda belirlenmitir. 2.4. Grev alanlarn ynetime sendikal olarak katlma biimlerinden bir dieri de grevdir. Grev kavram kamuda alan memurlardan daha ok iilerin ynetime katlma biimidir. lkemizde grev hakk memurlara tannmamtr. Grev, iilerin ynetime (iverene) kar gsterebilecekleri en etkili direnme yntemidir. Grev alma koullarn kendi lehlerine deitirmek, yeni haklar ve menfaatler salamak amacyla iilerinin ounun nceden kendi aralarnda karar vermek suretiyle, bir i yerinde yada i kolunda belirli yada belirsiz bir sre iin almaya son vermeleri durumudur(Talas, 1983:281). 1983 tarihli ve 2822 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanununa gre ilerin topluca almamak suretiyle ilerinde faaliyeti durdurmak veya iin niteliine gre nemli lde aksatmak amacyla aralarnda anlaarak veyahut bir kuruluun ayn amala topluca almalar iin verdii karara uyarak ii brakmalarna grev denir. Yukarda anlatlan tanmlardan anlalaca zere her grevde olmas gereken ortak zellikler olmaldr. Bu ortak zellikleri Esener (1978:597-599) yle sralamtr; Geici olmal bir i durdurma olmal, toplu bir hareket olmal ve hesapl bir i durdurma olmaldr. 2.5. Memurlarn Sendikal Haklar Demokrasilerin oluumunda sendikalarn nemi byktr. Demokrasinin gelimi olduu toplumlarda sendikal haklar ileri dzeydedir. Demokratik rejimlerin temel koullarndan biri de sendikal haklardr. Dnyada ve Trkiyede demokrasinin geliimine bal olarak sendikal haklarda da deiiklikler olmutur.

11

Sendikal haklar Talasa (1990:14) gre temelde u unsur zerine kurulmutur. Sendikal haklar; sendika kurma, toplu pazarlk ve grev haklarn ifade etmektedir. Sendikal haklarn bu unsurlar tamamen birbiriyle balantldr. zellikle sendika kurma hakk dierlerinden daha nemlidir. Bunun nedenini Glmez (1992:159) u ekilde aklamaktadr. Bu durum, sendika kurma hakknn dier iki hakkn gereklemesinin n koulu olmas ve sendikal hayatn balamasnda temel tekil etmesinden kaynaklanmaktadr. Toplu pazarlk ve grev haklarndan birinin veya ikisinin olmas sendikal haklarn sadece ilevselliini zayflatr. Sendika kurma hakknn olmamas durumunda sendikal haklar zaten ortaya kamayacaktr. Memur olarak alanlarn sendikalamas sanayi ve kamu kesimi dnda alanlara gre daha geriden gelmitir. Yani memur kesiminde sendikalama ihtiyac iilere gre daha ge olmutur(Ikl, 1985:87). Bunun nedeni memurlarn rgtlenme ihtiyac hissetmedikleri bu dnemde son derece nemli yetki ve imkanlara sahip kiiler olmalardr. Dolaysyla memurlarn daha iyi yaam koullar iin mcadele vermelerini beklemek anlamsz olurdu (aylan, 1976:8-10). Memurlara sendikal haklarnn tannmasnda birtakm skntlar yaanmtr. Memurlara sendikal haklar tannmasnn devlet ynetiminde aksamalara yol aabilecei dncesi hakim olmutur. Memurlara sendikal haklar verilmesinin ortaya karabilecei sakncalar u ekilde sralanmtr; bozulmas, kamu hizmetlerinin aksamas. Devlet Otoritesinin Sarslmas: Devlet bir toplumda en st dzeydeki kurumdur. Bu kurumun ynetimine sendikal olarak katlmnn devletin otoritesini sarsaca dncesi bir ok toplumda hakimdir. te bu nedenle kamu alanlarna sendikal haklar ok zor koullarda ve zamanla tannmaya balanmtr. Ancak bu durum demokratikleme sreciyle beraber yklmaktadr. Artk devletlerde ynetimsel olarak effaflama yoluna girmektedirler. Sendikal haklarn tannmas da yaygnlamaktadr. Hiyerarinin Bozulmas: Memurlara sendikal haklarn devlet dzeni ierisindeki ast- st ilikisinin bozulmasna neden olaca dnlmektedir. Belirli bir hiyerarik dzen ierisinde ileyen devlet yapsnn memur durumunda olanlarn sendikal haklar elde etmesiyle bozulaca dnlmektedir. Bu dnceye kar fikirler de vardr. Devlet Devlet otoritesinin sarslmas, hiyerarinin

12

dzeni ierisinde tm memurlarn grev ve sorumluluklar kanunla belirlendii iin hiyerarinin bozulmayacan savunanlarda vardr. Kamu Hizmetlerinin Aksamas: Bu gr savunanlar grev hakknn ortaya karabilecei zamanlar zerinde durmaktadrlar. Grev hakknn lkedeki kamu hizmetlerinin aksamasna neden olabilecei dnlmektedir. Devlet, yaps gerei kamu hizmetlerinde sreklilik ister. Grev sonucu kamu hizmetlerinde ortaya kacak aksamalarn devlet dzenini tehdit edecei dnlmtr. zellikle lkenin gvenliini salayan kurululara ve yarg mensuplarna bu hakkn tannmamasnn nedeni kamu hizmetlerinin aksamasn nlemektir. Demokratikleme sreci ierisinde olan btn lkeler memurlara sendikal haklarn tanmak zorundadrlar. Sendikal haklar demokrasinin olmazsa olmaz koullarndan biridir. 2.5.1. Sendika Kurma Hakk Memurlarn sendika kurma haklar gerek hukuksal olarak gerek uygulama olarak lkeden lkeye farkllklar gstermektedir. Sendika kurma hakkn tanyan lkeleri Glmez (1956:51) u ekilde aklamtr. Baz lkelerde kamu grevlilerinin rgtlenme hakk, genel olarak sendikalara uygulanan kanunlar ile tannm ve ortak dzenleme konusu olmutur. Bu ynetimi benimseyen lkelerde sendika hakkn tanyan ve dzenleyen kanunlar ynnden ii-memur ayrm gzetilmemektedir. Bu Avusturya, Avustralya, Danimarka, Fransa, Finlandiya, Hollanda, rlanda, sve, srail, talya, Portekiz, Tunus, Ukrayna. Kamu grevlilerine sendika hakkn zel kanunlarla tanyp, dzenleyen lkelere ise; ABD, Belika, spanya, svire, Japonya, Kanada, Lksemburg, Meksika, Peru, Venezuella, Yeni Zelanday rnek verebiliriz (cal, 1998:13). lkemizde de sendika kurma hakk kanunlarda belirlenmitir. Memurlarna sendika kurma hakk tanyan lkelerin bazlar memur kadrolarnn bir ksmn bu hakkn dnda tutmulardr. Kamu hizmetinin aksamas, devlet otoritesinin sarslmas, hiyerarinin bozulmas gibi nedenlerle eitli memurlar bu hakkn dnda tutulmulardr. zellikle kamu gvenliini koruyan silahl kuvvetler, polis tekilat gibi

13

gvenlik grevlileri bu hakkn dnda tutulmulardr. Ayrca baz lkelerde ynetim, denetim, gvenlik konularndaki st dzey yneticilere, baz lkelerde ise yangn sndrme grevinde alan kamu grevlileri ile cezaevi grevlilerine bu hak yasaklanmtr (cal, 1998:13). Memurlarna sendika kurma hakk tanmayan lkeler genelde demokrasinin bulunmad veya ok yava iledii lkelerdir. Ancak, bu ilke bazen mutlak bazen de ksmen ya da koullu olarak uygulanr. Baz lkeler devlet hizmetindeki tm personel kategorilerine sendika kurma hakk tanmazken, baz lkeler sadece devlet ynetimindeki grevlilerini bu hakkn kapsam dnda tutmulardr. Kamu grevlilerinin tmne ya da byk bir ksmna sendika kurma hakkn yasaklayan lkeler: Bolivya, ad, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Liberya, ili ve Zimbabvedir (cal, 1998:14). Demokratikleme sreci ile sendikalama sreci arasnda bir iliki sz konusudur. Demokrasinin gelitii toplumlarda sendikal haklarn da gelitii grlmektedir. Aksine demokratikleme srecini tamamlayamayan lkelerin sendikal haklarn memurlarna tanmadklar grlmektedir. 2.5.2. Toplu Grme (Pazarlk) Hakk lkemizde toplu grme ve toplu pazarlk kavramlar ierik asndan ayn kavramlar olmakla beraber toplu grme kavram memurlar iin, toplu pazarlk kavram ise iiler iin kullanlagelmitir. Dnyada ise toplu pazarlk kavram hem iilerin, hem memurlarn iveren veya devlet ile yapm olduklar grmeleri ifade eder. Toplu pazarlk hakknn tannmas asndan lkeler arasnda farkllklar vardr. Toplu pazarlk ile ilgili lkeler arasndaki farkllklar cal eserinde u ekilde belirtmitir: Toplu pazarlk ve danma ngilterede 1916 ylnda Whitley Kurullar oluturulurken domutur. Almanyada kamu kesiminde alan szlemelilere ve iilere 1949 ylnda toplu szleme hakk tannmtr. Ancak Almanyada memur stats iinde yer alan alanlarn (Beomte) toplu grme yapmas yasaktr. svete birlikte karar verme ve toplu pazarlk hakk 1956 ylnda tannmtr. Kamu grevlilerinin toplu pazarlk hakk en ileri dzeydedir. Memurlarn, polislerin, silahl kuvvetler personelinin ve yarglarn bile toplu pazarlk hakk bulunmaktadr. ABDde 1962 ylnda kamu grevlilerine

14

federal dzeyde toplu pazarlk hakk tannm, bunu izleyen yllarda da birok federe devlet bu konuda kanunlar karmtr. Fransada ynetim ve memur sendikalar temsilcilerinin katld ortak kurullar araclyla danma yntemi uygulanmaktadr. Toplu pazarlk hakk ise 1968den beri fiilen var olmakla birlikte 1983 ylnda kanuna geirebilmitir (cal,1998:17). lkemizde ise toplu grme, Kamu veren Kurulu ile yetkili sendikalar arasnda yaplmaktadr. 2001 tarih ve 4688 sayl kanuna gre toplu grmenin kapsam u ekildedir: Toplu grme: Kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik artrc dier yardmlar kapsar. lkemizde, kamu kesiminde toplu grme sreci u ekilde ilemektedir. Her eyden nce taraflarn belirlenmesi sz konusudur. Devlet adn Kamu veren Kurulu, memurlar adna ise kamu grevlileri sendikalar ve konfederasyonlar yer alr. Yetkili sendikalar, sendika yelerinin okluuna gre belirlenir. Her yl mays aynn 15ine kadar sendika ye saylar grevli kurumlarca belirlenir. Bu saylar temmuz aynn ilk haftas Resmi Gazetede yaymlanr. Sendika yeleri en ok olan sendikalar ile Kamu veren Kurulu yeleri, Devlet Personel Bakanlnn belirleyecei bir yerde toplu grmelere balar. Toplu grmenin gndemi taraflarca belirlenir. Toplu grmeler 15 gn iinde sonulandrlr. Taraflar, anlarlarsa mutabakat metni hazrlanr ve imzalanr. Mutabakat metni Bakanlar Kuruluna sunulur. Bakanlar Kurulu, mutabakat metnini TBMMne sunar. Taraflar anlaamazlar ise 3 gn iinde Uzlatrma Kuruluna bavururlar. Uzlatrma Kurulu, taraflar toplantya arr. Taraflar dinleyen Uzlatrma Kurulu, 5 gn iinde karar verir. Uzlatrma Kurulunun kararlarna taraflarn katlmamas durumunda anlama ve anlamazlk konular imzalanarak Bakanlar Kuruluna sunulur.

15

2.5.3. Grev Hakk Grev hakk, alanlarn ynetime kar en etkili direnme yntemidir. Ancak grev hakk genelde iilere verilen bir haktr. Grev hakknn memurlara verilmesinde lkeler arasnda farkllklar mevcuttur. ILO raporlarna gre, yrrlkte olan kanunlar erevesinde grev hakkna ilikin tr dzenleme mevcuttur: grev hakkn tanyan lkeler, yasaklayan lkeler ve grev hakkna ilikin kurallarn bulunmad lkeler (cal, 1998:20). Memurlar ile devlet arasndaki sorunlarnn toplu pazarlk yoluyla zlememesi durumunda baz lkeler, grev hakkn memurlarna tanmtr. Grevi kanuni ya da anayasal bir hak olarak lkelerin birou tanmaktadr. Kanunla grev hakkn tanyan lkelerin says yirmi bei amaktadr. Bu lkelere rnek olarak; ABD(sekiz eyalette), Finlandiya, Fransa, spanya, sve, talya, Lksemburg, Norve, Polonya, Portekiz, Senegal ve Yunanistan sayabiliriz (cal, 1998:20). Memurlarna grev hakkn tanyan lkelerin ounda bu haklara birtakm kstlamalar getirilmitir. zellikle lkenin gvenlii ile ilgili konumlarda alan memurlara bu haklar tannmamtr. Grev hakkn, kamu hizmetlerinin aksamas, hiyerarinin bozulmas, devlet otoritesinin sarslmas gibi nedenlerle birok lke yasaklamtr. Grev hakkn kamu grevlilerinin tmne ya da bir blmne kanunla aka yasaklayan lkelerin says, grev hakkn tanyan lkelerin saysndan fazladr. Bu lkelere rnek olarak; Bahreyn, ad, Fas, Suriye, Lbnan, Burundi ve Japonya gsterilebilir. Trkiyede bu lkelerin arasnda yer almaktadr(cal, 1998:21). Grev hakkna ilikin herhangi bir yasal dzenleme olmayan lkelerde bu durum farkl ekillerde yorumlanmaktadr. Baz lkelerde kural boluu, bu hakkn tannm olduu eklinde yorumlanmtr. rnein; srail ve Madagaskarda durum byledir. Baz lkelerde ise, bu durum grev hakknn yasakland eklinde kabul edilmitir. rnein Almanyada bu gr benimsenmitir (cal, 1998:21).

16

2.5.4. Memur Sendikalarnn Yararlar Memurlarn sendika kurmalarn benimseyenlerin temel grleri aada maddeler halinde belirtilmitir (Kalkan, 1999:17); Sendikalar memurlara grlerini, dncelerini ilgili makamlara bildirmek ve

haklarn savunmak olana verir. nk sendikada memurlar, topluca temsil edilirler. Haklarn grup adna savunulmas daha kolay olur. Kamu otoritelerinin memurlara tek tek iliki kurmalar gtr. Onlarn gr ve

dncelerine tercman olacak az sayda kii ile iliki kurmak ynetim iinde faydal ve verimli olur. Sendikalar psikolojik ynden de memurlar iin bir doyum aracdr. Memur bu

suretle sendika yesi olarak resmi hayatnn dnda, sendika bnyesi iinde dostluk ilikileri kurar. 2.5.5. Memur Sendikalarnn Sakncalar Memurlarn sendika kurmalarnn aleyhinde bulunanlarn grleri de u noktalarda toplanmaktadr (Tortop, 1994:184); Memurlara sendika ve grev haklarnn tannmas halkn huzur ve gvenliini

tehlikeye drebilir. Bu haklarn tannmas kamu yararna da uygun dmez. Memurlar kendilerine tannan bu haklar ktye kullanabilirler. Memurlara sendika ve grev gibi ileri haklarn tannmas hiyerarik dzene de

aykr dmektedir 2.6. Memurlarn Sendikal Haklarna likin Uluslararas ve Ulusal Belgeler 2.6.1. Uluslararas Belgeler Sendikal haklar, tarihsel sre ierisinde gerek devletlerin gerek devletler st kurulularn gndeminde olmutur. Uluslararas belgelerde sendikal haklarla ilgili

17

maddelerin bulunduu gibi dorudan sendikal haklar ele alan uluslar aras belgeler de vardr. Bu balamda memurlarn sendikal haklarna ilikin dzenlemeleri ieren uluslararas belgeleri cal drt grupta ele almtr. Birinci grupta; Birlemi Milletler tarafndan hazrlanan nsan Haklar Evrensel Bildirgesi; Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi; Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi ile her ikisi de Birlemi Milletlerin kendi aralarnda uzman kuruluu olan UNESCO ve ILOnun ortaklaa hazrlad retim Personelinin Durumuna likin Tavsiye ele alnmtr. kinci grupta; Uluslararas alma rgtnn 87,98 ve 151 Sayl Szlemeleri incelenmitir. nc grupta; Avrupa Konseyi tarafndan hazrlanan ve kabul edilen nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Avrupa Sosyal art, drdnc ve son grupta ise; Avrupa Birlii belgelerinden olan Roma Antlamas ve alanlarn Temel Sosyal Haklar Topluluk art ele alnmtr(cal, 1998:22). 2.6.1.1. Birlemi Milletler Belgeleri Birlemi Milletler, genel olarak alma sorunlarn ele almaz. Bununla birlikte temel insan haklarna ilikin olarak, genel nitelikli baz Birlemi Milletler belgelerinde, alma sorunlarna ve sendikal haklara ilikin kurallara yer verilmitir (Sencer,1998:61). Bu belgeler: nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi, Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi, retim Personelinin Durumuna likin Tavsiyedir (cal, 1998:23). 2.6.1.1.1. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi nsan Haklar Evrensel Bildirgesi 1948 ylnda kabul edilmitir. Bu bildirge 27 Mays 1949da lkemiz tarafndan kabul edilmitir. 1982 Anayasasna gre uluslararas bir szleme nitelii tamayan bu belge tavsiye nitelii tar. BM Genel Kurulu tarafndan, 10 Aralk 1948 tarihinde kabul edilen bildirge ilk defa uluslararas seviyede klasik haklarn yan sra soysal haklara da yer vermitir (Aktay, 1993:66-67). nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde sendikal haklarla ilgili u maddeler yer almaktadr. 23. maddenin son fkrasnda ise herkesin karn korumak amacyla sendika kurmak

18

ve sendikaya ye olmak hakknn bulunduu kabul edilerek, sendika hakk dzenlenmitir. Bildirgenin 29. maddesinde ise bu hakkn bakalarnn hak ve zgrlklerinin tannmas, genel ahlak, kamu dzeni, genel refah gereklerinin yerine getirilmesi amacyla kanunla snrlanabilecei ifade edilmitir (cal,1998:23). 2.6.1.1.2. Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi Sendikal haklarn gelitirilmesi ve korunmasna ynelik BM tarafnca ortaya konan belgelerden bir dieri de Ekonomik, Toplumsal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesidir. 16 Aralk 1966da Birlemi Milletler Genel Kurulunca kabul edilen Szleme, 3 Ocak 1976da yrrle girmitir. Szleme, Birlemi Milletler tarihinde HEBden sonra ikinci sosyal haklar belgesidir. Szleme ile artk sadece klasik haklarla gerek hrriyetin gerekletirilemeyecei, bununla balantl olarak ekonomik ve sosyal haklarn tannmasnn da gerekli olduu belirtilmitir(Aktay, 1993:63). Bu szlemenin sendikal haklar ile ilgili blmlerini cal u ekilde belirtmitir: Szlemenin 8. maddesinde (fk. 1/a) taraf devletler iin herkese ekonomik ve toplumsal karlarn koruyup, gelitirmek iin sendika kurma ve istedii sendikaya ye olma hakkn salama ykmll getirilmitir. Grld gibi szleme sendika hakkn ilkece herkese tanm ve sendika seme zgrln aka dzenlemitir. Bu haklar, ancak kanunla ve demokratik bir toplumun gerekleri olan ulusal gvenlii, kamu dzenini ya da bakalarnn hak ve zgrlklerini korumak iin kstlanabilecektir. Kstlama zorunlu nlemler snrn aamayacaktr. Yine Szlemenin ayn maddesinde (fk. 1/d) genel olarak grev hakk da getirilmi ve bu hakkn her lkenin yasalarna uygun olarak kullanlaca belirtilmitir. Szlemede grev hakknn herkese getirildii belirtilmemi, hakkn kullanlmas da ulusal dzenlemelere braklmtr(cal, 1998:24). Bu szleme, 87 sayl ILO Szlemesinde yer alan gvencelere aykr olarak ele alnamaz. Bu szleme kendini 87 sayl ILO szlemesiyle (cal,1998:25). 2.6.1.1.3. Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi BM Genel Kurulunca 16 Aralk 1966 tarihinde kabul edilen bu Szleme, 23 Mart 1976da yrrle girmitir. Szleme, sendika hakkn dernek hakknn zel bir yn snrlamtr. Bu szleme, Trkiye tarafndan onaylanmtr

19

olarak

ve

zellikle

kapsamnn

daraltlmasna

imkan

verecek

biimde

tanmt.(Glmez, 1992:64-65). Bu konuyu dzenleyen ve sendika hakk ve snrlar baln tayan 22. maddenin 1. fkrasna gre; Herkes bakalar ile birlikte dernek kurma hak ve zgrlne sahiptir. Bu hak herkesin karlarn korumak iin sendika kurma ve sendikaya ye olma hakkn da ierir(cal, 1998:25). Bu szleme, gvenlik kuvvetlerinin sendikal haklarnda yasal kstlamalarnn olabilmesine imkan tanmtr. Bu szleme de 87 sayl ILO szlemesiyle kendini snrlamtr. 2.6.1.1.4. retmenlerin Stat Tavsiyesi retmenlerin Stat Tavsiyesi, ILO ve UNESCOnun ortaklaa yrttkleri almalar sonucunda 1966 ylnda kabul edilmitir. retmenlerin sadece okul ierisindeki hayatn deil tm sosyal hayatn iine alan bir belgedir. retmenlerin tm sorunlar dnlerek oluturulmu bir belgedir. retmenlerin sadece eitim alannda, yani okul iinde deil, toplum iinde de yerine getirdikleri ilevlerin tad nemi uluslararas dzeyde belgeleyen Tavsiye, retmenlerin tm sorunlarn ileyen, retim personelinin statsn tm ynleriyle ayrntl bir biimde dzenleyen bir belgedir (Glmez,1991:). retmenlerin Stat Tavsiyesi belgesinin retmenlik mesleiyle ilgili birok konu ve sorunu iermesine ramen orijinal bir belge saylamaz. Bunun nedeni, bu belgedeki kararlarn birounun ILO szlemelerinden esinlenerek yaplm olmasdr.(Glmez,1991). rgtlenme hakkn ok doal bir veri olarak kabul eden Tavsiye, bunu ayrca belirtmeye gerek grmemitir. retmen rgtlerinin katlmal sreler araclyla eitim, zlk ve meslek sorunlar konusunda etkin bir rol oynamasn ngren Tavsiye, bu srelerden biri olan toplu pazarl tm eleriyle birlikte dzenlemitir. Uyumazlklarn bar yollarla zmlenmesini ngren Tavsiye, bunun baarlmamas halinde toplu pazarlk srecinin atma aamasnn gndeme geleceini belirtmitir. Tavsiyenin grev hakkn ierdii genel olarak kabul edilmektedir (Ikl,1985:93).

20

2.6.1.2. Uluslararas alma rgt (ILO) Belgeleri Sendikal haklar, insan haklarnn ayrlmaz bir paras olarak gren Uluslararas alma rgt kurulduu tarihten itibaren bu hak ile ilgili dzenlemeleri yapmtr. Uluslararas belgelerle gvenceye alnan bir ilke olarak sendika zgrl ILO ile yattr. Sendika zgrl, ILOnun kurulduu 1919 ylndan beri anayasal bir ilkedir. (Turan, 1979:134-135). ILOnun sendikal haklar ile ilgili belgelerden Trkiyenin kabul ettikleri yledir. Trkiye bu belgelerden 98 Sayl rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakk Szlemesini 1951 ylnda, 87 Sayl Sendika zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmas ve stihdam Koullarnn Belirlenmesi Yntemleri Szlemesini de 1993 ylnda onaylamtr (Glmez, 1992:177). 2.6.1.2.1. Sendika zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmasna likin 87 Sayl Szleme ILO, 87 sayl szlemeyi 9 Temmuz 1948de kabul edilmitir. Bu szleme, sendikal zgrlklerin Dnya apnda belirlenmesi amacyla yaplm ilk ve nemli szleme olduu sylenebilir. Szleme alan ve altranlara tand sendika hakknn olaan ve zgr kullanmn, devlete (kamu yetkililerine) kar gvence altna almay amalayan temel kurallara yer vermitir(Glmez, 1998:34-35). 87 Sayl Szleme alanlara ve altranlara tand sendika hakknn evrensel ilkesini yle belirtmitir; hibir ayrm gzetmeme, nceden izin almama ve istedikleri rgtleri kurma ve onlara ye olma(Talas,1990:34-35). Bu szleme, dier birok szleme ve belgede olduu gibi gvenlik grevlileri iin bir snrlama getirmitir. Szlemenin 9. maddesine gre; Szlemede ngrlen gvencelerin silahl kuvvetler ya da polise hangi lde uygulanaca ulusal mevzuatla belirlenecektir. Bu maddeye gre gvenlik grevlileri ile ilgili sendikal haklarndaki dzenlemeler lkelerin mevzuatna braklmtr.

21

2.6.1.2.2. rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakkna likin 98 Sayl Szleme 98 sayl rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakk Szlemesi ILO Genel Kurulunca 1 Temmuz 1949 tarihinde kabul edilmitir. 98 sayl Szleme, 14.08.1951 ylnda 5834 sayl kanun ile lkemiz tarafndan kabul edilmitir. 98 Sayl Szleme iki temel konuda dzenleme yapmtr. lk olarak, alan ve altranlar arasndaki ilikilerde rgtlenme hakknn olaan kullanm gvence altna almay ve zellikle de alanlara tannan sendika zgrln, iverenlere ve rgtlerine kar korumay amalayan kurallara yer vermitir. kinci olarak ise, alma ilikilerinin en nemli ynlerinden birini oluturan gnll toplu pazarlk srelerinin gelitirilmesini ve toplu pazarlk taraflarnn zerklii ilkesini dzenlemitir (Sencer,1998:333). Bu szlemede de, gvenlik grevlilerinin sendikal haklar konusundaki gvence ve uygulamalar lkelerin ulusal kanunlarna braklmtr. 2.6.1.2.3. Kamu Hizmetinde rgtlenme Hakknn Korunmas ve stihdam Koullarnn Belirlenmesi Yntemlerine likin 151 Sayl Szleme 151 sayl Szleme, 27 Haziran 1978de ILO Genel Konferansnca kabul edilmitir. Bu Szleme, lkemizde ise 25 ubat 1993 tarihinde kabul edilmitir. 151 Sayl Szleme, Trkiye de dahil olmak zere toplam 25 lke tarafndan onaylanmtr(Glmez,1992:181). Szlemenin 1. maddesinde, dier uluslararas alma szlemelerinde daha uygun hkmlerin bulunmad durumlarda kamu yetkililerince altrlan herkese bu Szlemenin hkmlerinin uygulanaca belirtilmitir (Sencer, 1998:354). 151 Sayl Szleme ile 98 Sayl Szleme arasndaki farkllklar Glmez u ekilde belirtmitir. 151 Sayl Szleme, 98 Sayl Szlemeden farkl olarak, alma koullarnn belirlenmesi usullerini toplu pazarlkla snrl tutmam, toplu pazarlk yerine kamu grevlileri temsilcilerinin bu belirlemeye katlmalarna imkan veren baka yntemlere de yer vermitir. 98 Sayl Szleme, gnll toplu pazarlk ilkesi yerine salt karar srecine katlma ile yetinilmesine ve bu katlmann da dansal nitelikli gr almakla snrl tutulmasna imkan vermitir (Glmez, 1996:161).

22

Bu szlemede de, gvenlik grevlileri ile ilgili gvenceler lkelerin dzenlemelerine braklmtr. 2.6.1.3. Avrupa Konseyi Belgeleri Avrupa Konseyi, temel insan hak ve zgrlkleri ve bunlarn korunmasyla ilgili farkl zamanlarda deiik dzenlemeler yapmtr. Avrupa konseyi erevesinde belgelerden ikisi, sendikal haklar konusunda memurlar da kapsayan kurallar iermektedir. lkemiz tarafndan da onaylanan bu iki belge: nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Avrupa Sosyal artdr (cal, 1998:32). 2.6.1.3.1. nsan Haklar Avrupa Szlemesi nsan Haklar Avrupa Szlemesi, 4 Kasm 1950de imzalanmtr. Bu Szleme, 10 Mart 1954 tarihli ve 6466 sayl kanunla lkemiz tarafndan onaylanmtr. Szleme, insan haklarn Avrupa dzeyinde koruyan uluslararas belgedir. erik ynnden nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden daha dar kapsaml olmakla birlikte daha ileri dzeyde bir belgedir (Sencer, 1998:395). nsan Haklar Avrupa Szlemesi, sendika hakkn toplant zgrl hakk, dernek hakk gibi grerek gvence altna almtr. Ancak bu Szlemede toplu grme ve grev hakk gvence altna alnmamtr. nsan Haklar Komisyonu ve nsan Haklar Divannn kararlarna gre; 11. madde toplu szleme ve grev haklarn iermemektedir. 11. madde yalnzca dinlenilme hakkn gvence altna almtr. nk Szleme, sendikalarn yelerinin karlarn toplu eylemle savunma zgrln korumu ve bunun iin mcadele imkanlarn sendikalara tanmtr. Bu da sendikann devlete dinlenilmesini gerektirir (Glmez, 1993:15). Bu Szlemede de dier szlemelerde olduu gibi kamuda alan gvenlik grevlileri ve st dzey yneticilere birtakm kstlamalar getirilmitir. Buna gre Szleme ile gvence altna alnan hak ve zgrlkler, niteliklerine gre, ulusal gvenliin, lkenin ekonomik karlarnn, kamu salnn, genel ahlakn, bakalarnn hak ve zgrlklerinin ya da kamu dzeninin korunmas, sululuun nlenmesi gibi nedenlerle, yasal dayanann bulunmas ve demokratik bir toplumda zorunlu nlemler niteliinde olmas koulu ile silahl kuvvetler, polis ve devlet ynetimi yeler iin kstlanabilecektir (Glckl ve Gzbyk, 1994:13)

23

2.6.1.3.2. Avrupa Sosyal art Avrupa Sosyal art, 18 Ekim 1961de imzalanarak 26 ubat 1965te yrrle girmitir. lkemiz tarafndan 1989 ylnda 3581 sayl kanunla onaylanmtr. ASnin izledii amalar genel bir anlatmla tanmlayan giri blm artn iki amacn yle belirtmektedir:(Akllolu, 1995:307). Hibir rk, renk,cinsiyet, din, siyasal gr, ulusal soy veya sosyal kken ayrm gzetmeksizin sosyal haklardan yararlanma hakknn salanmas ve uygun kurulu ve faaliyetlerle, kent ve krsal nfusun yaam dzeyini gelitirmek ve sosyal refahn ykseltmek iin her trl ortak abada bulunmaya kararl olmaktr. AS, toplu i ilikileri hukukunun tm elerini; yani sendika, toplu pazarlk ve grevi de ieren toplu eylem hakk ile uyumazlk durumunda bavurulabilecek bar sreleri bir btn olarak dzenleyen ve gvence altna alan tek uluslararas insan haklar belgesi olma zelliini tar (Glmez, 1993:119). Avrupa Sosyal art da dier birok szlemede olduu gibi gvenlik grevlileri (silahl kuvvetler, polis) iin sendikal haklarnda kstlama getirmitir. Ancak devlet iindeki st dzey yneticiler iin sendikal haklar tannmtr. Trkiye, Avrupa Sosyal artn 1989 ylnda kanunla onaylad iin balayc nitelii tamaktadr. 2.6.1.4. Avrupa Birlii Belgeleri Avrupa Birlii Belgeleri, Avrupa Birliine ye olan lkeler iin yaplm dzenlemelerdir. Birlik personelinin uymak zorunda olduu ilk hukuki metin 18 Mart 1961de kabul edilen Memur Stats adl tzk olmutur. Birlik personelinin hak ve ykmllkleri konusunda olduka kapsaml bir ekilde hazrlanm bulunan tzn ilk eklinde, memurlarn sendika ve mesleki rgtler kurup kuramayacaklarna ilikin herhangi bir hkm yer almamtr (Bilgin, 1993:48). 1 Temmuz 1972de tzn 24. maddesi yeniden dzenlenmitir. Bu dzenlemeyle, uzman danmanlar dnda tm Birlik Memurlarna, dernek kurma ve grev hakk tannmtr (cal,1998:36). 2.6.1.4.1. Roma Antlamas Avrupa Topluluunun temeli olan Avrupa Ekonomik Topluluunu kuran antlama olan Roma Antlamasnda sendikal haklarla ilgili dzenlemeler ok azdr. Bu

24

dzenlemelerden en nemlisi Antlamann 118. maddesidir. 118. madde Komisyona (Avrupa Topluluu Komisyonuna) sendika hukuku ile ilgili olarak ye devletler arasnda ibirlii yapma ve ii ve iverenler arasnda toplu szleme ilikileri konusunda ye devletler arasnda ibirlii yaplmasnn salanmas dnda sendikal haklarla ilgili bir dzenleme iermemektedir (cal, 1998:36). 2.6.1.4.2. alanlarn Temel Sosyal Haklar Topluluk art alanlarn Temel Soysal Haklar Topluluk art, 9 Aralk 1989da kabul edilmitir. Avrupa Birliinin sendikal haklara ynelik en nemli dzenlemesi niteliini tamaktadr. Uluslararas bir szleme nitelii tamayan ve Avrupa Birlii erevesinde kabul edilen alanlarn Temel Sosyal Haklar Topluluk art, rgtlenme hakkn alanlara tanmtr(Glmez, 1993a:24). artn sendika zgrln dzenleyen 11. maddesinde, AB alanlarnn, ekonomik ve sosyal karlarn savunmak amacyla istedikleri mesleki ya da sendikal rgtleri kurmak iin zgrce bir araya gelme hakkna sahip olduklar belirtilerek sendikalama zgrl tm alanlara tannmtr (cal, 1998:37). AB tarafndan yaplan bu Szlemede de gvenlik grevlileri (silahl kuvvetler, polis) hakkndaki dzenlemeler lkelere braklmtr. 2.6.2. Ulusal Belgeler lkemizde memurlarn sendikal haklarna ynelik 1982 Anayasasnda, 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununda ve son olarak 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda yasal dzenlemeler yaplmtr. 2.6.2.1. 1982 Anayasas 1982 Anayasasnn 51,53 ve 54. maddeleri sendikal haklar iermektedir. Ancak 1982 Anayasasnda kamu grevlilerinin sendikal haklarna ilikin belirleyici bir madde yoktur. 1982 Anayasasndaki bu durumu cal u ekilde aklamtr. Bu durumda genel olarak kabul edilen, 1982 Anayasas ynnden memur sendikaclnn, temel bir hakkn kanunlarda aksi aklanmad srece yasaklanm saylamayaca ilkesinden hareketle deerlendirilmesi gerektiidir. Ancak, burada lkemize has bir durum sz konusudur. 1961 Anayasasnn ii nitelii tamayan

25

kamu hizmeti grevlilerine sendika kurma hakk tanyan hkm 1971 ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile kaldrlm, 119. maddesiyle de memurlarn sendikalara ye olmalar yasaklanmtr. Dolaysyla bu deiiklikten sonra kabul edilen 1982 Anayasasnn zmni bir sendika yasa ierdii genel olarak kabul edilmitir. Yani Anayasa ii nitelii tamayan kamu hizmeti grevlilerine bu hakk tanmamtr. Bu gre kar kanlarsa; Anayasada zgrlk rejimi olduunu ve bu hakkn iilere tannm olmasndan kart kavram yoluyla memurlara yasaklanm olduu sonucunun karlamayacan savunmulardr (cal, 1998:38). 1982 Anayasasnn kamu grevlilerinin sendika kurma hakk konusunda belirleyici bir yasak tamadn dnenler 1990l yllardan sonra sendikal almalara balamlardr. Daha sonra bu durum dnemin hkmetlerinin ve partilerinin dikkatini ekmitir. 23.07.1995 tarih ve 4121 Sayl Kanunla Anayasa deiiklii yaplmtr. Bu deiiklikle memurlar kendi hizmet kollarn ilgilendiren sendikalar ve konfederasyonlar kurabilecekler ve bunlara ye olabileceklerdir. 1982 Anayasasnn 53. maddesinde 1995 tarih ve 4121 Sayl Kanun deiiklii memurlara toplu grme hakk tanmtr. Toplu grmenin sendikalar ve Kamu veren Kurulu arasnda yaplaca ve anlamaya varlrsa mutabakat metni imzalanaca belirtilmitir. Bu deiiklik toplu szleme konusundaki detaylar tam olarak iermemektedir. 1995 ylndaki Anayasa deiikliinden sonra kamu grevlilerine ynelik genel bir sendika kanunu karlmak iin TBMMde almalar yaplmtr. Sonu olarak kamu grevlilerine ynelik 25.06.2001 tarih ve 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu karlmtr. Bu kanunla birlikte memurlarn sendikal haklarna ilikin tm konular akla kavuturulmutur. Bu kanunla sendikalarn kurulu, esas organlar, sendikalara yelik gvence, sendikal faaliyet alan, sendikalarn gelir, gider ve denetimi, toplu grme usulleri belirlenmitir. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu ile memurlar sendika kurma ve toplu szleme hakk tannmtr. Ancak memurlara grev hakk bu Kanunla da tannmamtr. 2.6.2.2. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 22. maddesinde 12.06.1997de yaplan dzenlemeyle memurlarn sendikal haklar u ekilde belirlenmitir. Devlet memurlar, Anayasada ve zel kanunda belirtilen hkmler uyarnca sendikalar ve st kurulular

26

kurabilir ve bunlara ye olabilir (DMK, Madde22). Bu maddeye gre devlet memurlarnn sendika yelikleri ve sendikalarla ilgili grevleri yerine getirmeleri DMK ile gvence altna alnmtr. 657 Sayl DMKna gre memurlarn grev hakk yasaklanmtr. Devlet memurlarnn greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalar yasaktr. Devlet memurlar, herhangi bir greve veya grev teebbsne katlamaz, grevi destekleyemez veya tevik edemezler (DMK, Madde 27). Devlet memurlarnn bu kanuna aykr davranmalar durumunda devlet memurluundan karlma ve hapis cezas ngrlmtr. 2.6.2.3. Kanunla Onaylanm Uluslararas Belgeler Anayasann 90. maddesinin son fkrasna gre Usulne gre yrrle konulmu milletleraras antlamalar kanun hkmndedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. Usulne gre yrrle konulan ve ulusal belgeler haline gelen szlemeler unlardr: nsan Haklar Avrupa Szlemesi, Avrupa Sosyal art, 87,98 ve151 Sayl ILO Szlemeleri (cal, 1998:40).

27

BLM 3: TRKYEDE SENDKALAMA SREC VE MEMUR SENDKALARI

3.1. Osmanl Devleti Dnemi lkemizdeki sendikal srece Osmanl Devletinden balamak doru olacaktr. Osmanl Devletinde kurulan rgtl tekilatlar daha sonra Trkiye Cumhuriyetinde kurulacak rgtlere temel tekil etmitir. Osmanl Devleti dneminde kurulan Lonca ve Ahi tekilatlar mesleki rgtlln en gzel rnekleridir. Belirli meslek mensuplarnn ortak hak ve karlarn salayan ve koruyan; mesleki gelime, yardmlama ve dayanmay mmkn klan birlikler anlamnda ele alnan sendikalarn bu eit fonksiyonlarna Seluklu Devleti dneminde kurulan Lonca ve Ahi rgtlerinde rastlamaktayz (Arc, 1995:45). Toplumsal yaplarn sreklilii esasna dayanarak bu tekilatlar Osmanl Devletinde de varln korumutur. Osmanl Devletinde memurlarn hak elde etme abalar olmutur. Buna en byk rnek Kapkulu askerleridir. Kapkullarnn enflasyon (ake taii) nedeniyle gerek cretlerinin dmesine tepki olarak, nce orba kaplarn ayaklaryla devirmeleri ve sonra da kutsal kabul edilen yemek kazanlarn kaldrmalar (kazan kaldrma) da bir tr grevdir. Kapkullarnn bu tepkisi bazen kazan kaldrmay aarak, cretlere zam ve yaklak bir yllk crete eit olan cluv bahiini alabilmek amacyla, padiah deitirmeye kadar gitmekteydi (Ko, 2003:41). Bu dnemlerdeki sendikal hak talepleri sadece daha fazla cret istei olarak ortaya kmtr. Osmanl Devletinde memurlara sendikal haklarn tannmas genelde anayasalarla ilgili olmutur. Birinci Merutiyet Anayasasnda (23 Aralk 1876) insan haklarna ilikin baz hak ve hrriyetlere yer verilmise de, birleme, dernek kurma ve toplama, alma haklarna ilikin herhangi bir hkme yer verilmemitir(Kili ve Gzbyk, 1985:32-33). kinci Merutiyetle birlikte lkede sosyal ve siyasi bir takm deiiklikler olmutur. Anayasalara dayanan mesleki dernek veya birlik kurma haklarna ilk defa bu Anayasada rastlanlmaktadr (Kalkandelen, 1968:31). 2. Merutiyetle birlikte Osmanl Devleti vatandalarna toplant hakk verilmitir. Ancak Osmanl Devletinin varlna ve btnlne zarar verecek dernekler yasaklanmtr. Buna ramen Osmanl Devletinde bir takm ii ve memur rgtlenmeleri olmutur. Osmanl mparatorluunda ii

28

rgtlenmelerinin tarihine ilikin almalarn byk bir blmnde ilk rgt olarak Ameleperver Cemiyeti gsterilmektedir. Bu dnemde kurulan iyeri rgtlenmelerinin bir rnei, Anadolu-Badat Demiryollar Memurin ve Mstahdemin Cemiyet-i Uhuvvetkarisi idi. stanbul, Selanik, zmir, Zonguldak, Drama, Kavala, Ksanti, Gmlcine ve Gevgelide bu nitelikte rgtler oluturuldu(Ko, 2003:40-41). rgtlenme hakk bakmndan nem tayan bir baka gelime ise 16 Austos 1909 ylnda kartlan Cemiyetler Kanunu olmutur. Kanunun en nemli zellii kamu kesiminde ve topluma hizmet amacyla kurulmu bulunan iyerleri dndaki yerlerde alan iilere rgtlenme hakkn tanm olmasdr (Glmez, 1991:321). Bu kanunla birlikte kamu kesimine (memurlara) rgtlenme hakk verilmemi olsa bile rgtlenme yolunda ilk admlar atlarak bu hak iilere tannmtr. 1908 ylndaki yaygn grevlerin ardndan, Tatil-i Egal Cemiyetleri Hakknda Kanun-u Muvakkat yaymland. Bu dzenleme, ufak deiikliklerle, 1909 ylnda Tatil-i Egal Kanununa dnt. Bu yasa Cumhuriyet dneminde de yrrlkte kald ve baz maddeleri ancak 1936 ylnda kabul edilen 3008 Sayl Yasas ile yrrlkten kaldrld. Tatil-i Egal Yasas ile, kamuya ynelik hizmetleri yerine getiren kurumlarda sendikalama yasakland (Ko, 2003:39). Cumhuriyete kadar geen bu srete sendikallama yolunda kamu grevlilerine rgtlenme hakk tannmamtr. 3.2. Cumhuriyet Dnemi Cumhuriyet Dneminde Trkiyede memurlarn sendikal haklarnn geliimi ile Anayasalar arasnda nemli bir ba vardr. Sendikal haklar konusunda Anayasalardan sonra karlan kanunlar da bu konuda belirleyici olmutur. 3.2.1. 1924-1960 Dnemi Cumhuriyetin ilk anayasas olan 1924 Anayasasnn sendikal haklar konusunda belirleyici olduu sylenemez. Bu Anayasa ile toplanma ve dernek kurma gibi haklar tanmasna ramen sendika kurma hakkndan bahsedilmemitir. 1924 Anayasas dneminde karlan 788 Sayl Memurin Yasas, memurlara sendikal rgtlenmeyi yasaklamamtr. Memurlar bu dnemde dernekler, yardmlama sandklar, kooperatifler kurmular, ama sendikalaamamlardr. Yine bu dnemde memurlarn

29

toplu pazarlk hakk yoktur. Grev yapmalar ise 788 Sayl Yasann 65. maddesiyle yasaklanmtr (Serim,1965:63). 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu, 1909 tarihli Cemiyetler Kanununu yrrlkten kaldrmtr. 1. Dnya Savandan hemen nce totaliter rejimlerin ortaya kard tehlikeleri nlemek amacyla kanun koyucu 1938 tarihli kinci Cemiyetler Kanununu kabul etmitir. Bu kanunun konumuz bakmndan en nemli yn itimai snf esasna gre cemiyet kurulamayaca hkmdr. te yandan Ceza Kanununda 1933te yaplan bir deiiklik grev ve lokavt yasaklarn cezai meyyidelerle pekitirmitir (Dereli, 1977:49). 1938 tarihli Cemiyetler kanunu ile birlikte her trl memur ve ii sendikalarnn kurulmas imkansz hale getirilmitir. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunu rgtlenme hakkn dzenleyen ilk kanun olmutur. ok partili hayata geilmesi sendikal haklarn kazanm asndan nemlidir. 2. Dnya Savandan sonra Trkiyenin ok partili demokrasiyi benimsemesi, totaliter karakterli 1938 tarihli Cemiyetler Kanununun tadil edilmesi ve cemiyet kurma serbestisinin tannmas sonucunda, Trk sendikacl iin yeni bir devir almtr(Dereli, 1977:50). 3512 Sayl Cemiyetler Kanununda 5 Haziran 1946 tarih ve 4919 Sayl Kanun ile deiiklik yaplncaya kadar rgtlenme hakk snrl bir biimde uygulanmtr (Ik, 1962:63). Ancak 3512 Sayl Cemiyetler Kanununda yaplan bu deiiklik memurlar kapsamamaktadr. 1938 tarihli Cemiyetler Kanunundaki devlete bal kurumlarda hizmet karl alan personelin sendika kuramayacana dair 12. madde aynen korunmutur. 1924-1960 arasndaki bu dnem memurlardan daha ziyade iilere sendikal haklarn tannd bir dnemdir. Sendikal rgtlenmelerin tannmas asndan nemlidir. 3.2.2. 1960-1971 Dnemi 1960-1971 dneminde Trkiyedeki memur sendikacl asndan 3 nemli durum gze arpmaktadr. Bunlardan ilki 1961 Anayasas, ikincisi 624 sayl Devlet Personeli Sendikalar Yasas ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanunudur.

30

1961 Anayasas dneminde, ii sendikalar yasa tasars grlrken, memurlarla iilerin ayn yasa kapsamnda bulunup bulunmayacaklar uzun tartmalara neden olmu, sonunda u gerekelerle her iki kesimin ayr yasalar iinde rgtlenmeleri benimsenmitir. (i) Memurlarn iilere gre ok farkl bir stat iindedirler (ii) Anayasann 46. madde gerekesinde, memurlarn sendikalama hakknn iilerinki gibi snrsz olmayaca aka belirtilmitir. (iii) Devlet personel rejiminin iyiletirilmesi yolundaki almalar tamamlanamamtr (Serim, 1995:63). 1961 Anayasasnda sendikal haklar temel haklar arasna alnarak Sosyal Devlet ilkesi oluturulmaya allmtr. 1961 Anayasasnn getirdii demokratikleme ilkeleri arasnda kamu grevlilerine sendika hakk da bulunuyordu.(md.46) Buna gre; alanlar ve iverenler nceden izin almakszn sendikalar ve sendika birlikleri kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten ayrlma hakkna sahiptir. i nitelii tamayan kamu hizmeti grevlilerinin bu alandaki haklar kanunla dzenlenir. Sendika ve sendika tzkleri, ynetim olamaz eklindeydi (Altunya, 1998:75). Bu dzenlemeyle Anayasa alanlar deyimini kullanmak suretiyle sendika hakkn memurlar da dahil olmak zere tm alanlara tanmtr.1961 Anayasas kamu grevlilerine sendikal rgtlenme hakkn aka tanyarak gvence altna alan ilk anayasadr. Ancak 46. maddenin 2. fkrasnda grld gibi Anayasada iiler dndaki kamu grevlilerinin sendika hakknn dzenlenmesi kanuna braklmtr. Bylece, kamu grevlilerinin sendika haklarna iilere gre daha ok kstlama getirme imkan tannmtr. Nitekim 46. maddenin gerekesinde de, kamu hizmeti grevlilerinin sendika haklarnn iilerinki gibi snrsz olamayaca, bu alanda konulacak snrlar ihtiyaca gre kanun koyucunun tespit edecei belirtilmitir (zdemir, 1987:88). 1961 Anayasasnda kamu grevlilerinin sendika kurma hakk kabul edilmi olmasna ramen 47. maddesinde iilerin toplu szleme ve grev hakk gvenceye alnmtr. Ancak bu haklar konusunda kamu grevlileri hakknda yasal bir dzenleme getirilmemitir. Bu haklarn memur ve ii nitelii tamayan alanlara yasakland anlamna gelmemektedir. Bu haklar kamu grevlileri asndan sadece anayasal ve ileyileri demokratik esaslara aykr

31

gvenceye alnmamtr. Kamu grevlilerine grev ve toplu szleme hakk tannmas anayasal gvenceye alnmamtr. Bu durumdaki anayasal boluun kamu grevlilerine grev ve toplu szleme hakk tand anlamna gelmemektedir. 1961 Anayasas dneminde iilere ve memurlara ayr sendikal haklar verilmesinden dolay ayr yasalar karlmtr. iler iin 274, memurlar iin 624 Sayl sendikalar yasalar kartlmtr. 1961 Anayasasnn gerei olarak kartlan Devlet Personeli Sendikalar Kanunu 8 Haziran 1965 tarihinde kabul edilerek Resmi Gazetenin 17 Haziran 1965 tarih ve 12025 sayl nshasnda yaynlanm, ii niteliinde olanlar dnda kalan kamu hizmeti personeli iine alacak ekilde kurulacak olan sendika veya meslek birliklerini kapsayan 25. maddeden olumu temel nitelikli bir yasadr (Ta, 1996:79). 624 Sayl yasaya gre, sendikann amac personelin ortak mesleki, kltrel, sosyal, ekonomik hak ve karlarn korumaktr. Grld gibi ama, hak ve karlarn korunmas ile snrlandrlm, hak ve karlar gelitirilmesi ama iine konulmamtr (Serim,1995:184). Yasaya gre Federasyon ve Konfederasyon sendika st birlikleri kurulabilecei (m.4), sendika yesi olamayacaklar (m.7), faaliyet eitlerini (m.13), yasak faaliyetler ise (m.14) sralanmtr (Altunya, 1998:76). Sendika kurma hakkn memurlara ilk defa tanyan bu yasa bir takm yasaklar da beraberinde getirmitir.624 Sayl Yasa, her trl siyaset yasa getirmi ve geni apta dayanmay temsil eden sendikalarn kurulmasn engellemitir. Bu Yasayla sendikalama hakk yasaklanan kamu grevlileri unlardr: Anayasa Mahkemesi ile Yksek Hakimler Kurulu bakan, ye ve raportrleri; Dantay Bakan ve yeleri ile kanun szcleri ve yardmclar; yarglar ve savclar; Saytay meslek mensuplar ile Savc ve yardmclar; valiler, kaymakamlar ve bucak mdrleri; mstearlar ve yardmclar ile genel mdrler ve yardmclar; silahl kuvvetler personeli ile emniyet rgt alanlar; Dileri Bakanl alanlar; KTlerin ve zel yasayla kurulan banka ve kurulularn ynetim kurulu yeleri; din ve ibadet ilerinde alanlar; Devlet Personel Kurulu Bakan ve yeleri (Serim, 1995:64).

32

Trkiyede ilk memur sendikas 18.06.1965 tarihinde Trkiye Devlet Bro Grevlileri Sendikas ad altnda kurulmutur. i ve iveren sendikalarndaki blnmlk memur sendikaclnda da ortaya km 1971 ylnda memur sendikas says 658 ykselmitir (Tokol, 1997:122). Bu kadar ksa sre iinde bu kadar ok sendikann almas sendikalar, gerek gelir gerek rgtllk gerekse etkin olma asndan zayf brakmtr. ok sayda sendika kurulmas kamu grevlilerinin kendilerine verilen sendika hakknn bilincinde olmadklarn gstermektedir. Ayrca, kurulan sendikalarn ye saylarnn azl, bu sendikalarn, sendikal mcadele dndaki etkenlerden dolay kurulduklarn gstermektedir.ok sayda sendika kurulmasn iki nedenle aklayabiliriz (Ayka, 1995:11-13): Bunlardan birisi siyasal nedenlerdir. Memurlarn sendika kurarken, konuyu daha ok ideolojik bir boyutta deerlendirerek, ayn siyasal eilimi tayan personelin ynetici kademesinde grev ald bir sendika kurma arzusuyla hareket ettikleri sylenebilir. Ancak, bu ok sayda memur sendikasnn kurulmasnn tek nedeni deildir. Dier bir neden ise yapsal nedenlerdir. Demokratik kitle rgtlerinin yaplarnda kaynaklanan baz zaaflarn bulunmas memurlar ok sayda sendik kurmaya iten temel neden olarak kabul edilebilir. Memur sendikalar bu yap ynetim ve memurlar arasndaki ilikilerin memurlar lehine olmasn engellemitir. Memurlar sorunlarnn zm konusunda ancak idareyi uyarma, bildiri yayma, protesto yryleri yapmaktan teye gidememilerdir. Sendikalarn ynetimler karsndaki bu etkisizlii sendikalarn yelerinin azalmasna sebep olmutur. 624 Sayl Yasann ihtiyalar karlayamaz hale gelmesi ve ayrca memurlarn genel durumlarn belirlemek iin 14.07.1965 tarihli 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu (DMK) kabul edilmitir. 657 Sayl Yasada sendika kurma hakk 22. maddesinde u ekilde belirtilmitir: Devlet memurlar zel kanundaki hkmler uyarnca sendika ve meslek birlikleri kurabilir ve bunlara ye olabilirler. Bu meslek teekklleri zel kanundaki hkmler uyarnca mesleklerin ve yelerin mterek hak ve menfaatlerini yetkili merciler nnde ararlar eklinde memurlar sendikal haklar belirlenmitir. Sendika kurma hakk devlet

33

memurlarna tannmasna karn szlemeli personel ve yevmiyeli personele ise sendika hakk kapsamnn dnda braklmtr. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu 27. maddesi uyarnca, Devlet memurlar greve karar veremezler, grev dzenleyemezler, grev ilan edemezler, bu yolda propaganda yapamazlar.Bu maddeyle devlet memurlarnn grev hakk kesinlikle yasaklanmtr. Ayrca greve yardm etmeleri, ii grevlerini desteklemeleri kesinlikle yasaklanmtr. Ayrca greve yardm etmeleri, ii grevlerini desteklemeleri hatta teebbs etmeleri bile yasaklanmtr. Bu yasaklamadaki asl amac kamu hizmetlilerinin aksatlmasn engellemektir. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 26. maddesi uyarnca, memurlarn kamu hizmetlerini aksatacak ekilde memurluktan kastl olarak birlikte ekilmeleri yasaklanmtr. 657 Sayl Yasann 26. maddesindeki yasan ihlalinden doan suta aranan unsur, kamu hizmetlerinin aksamasna yol ama kastdr; bu ama gdlerek birlikte ekilme gereklemise ve bu yzden kamu hizmetleri zarar grmse, su sebebi saylmaktadr (Canman, 1995:238-239). 1961 Anayasasnda devlet memurlarna toplu szleme hakknn yasaklandna yada bu hakkn gvence altna alndna ilikin bir hkm bulunmamaktadr (Canman, 1995:240). 657 Sayl Yasada da memurlarn sendika kurma hakk tannm ama grev, toplu eylem ve toplu szleme hakk tannmamtr. Fakat devlet memurlarn genel durumlarn belirleyici bir yasa niteliindedir. Sonu olarak memur statsn dzenleyen ierik kurallarn ister yasadan, ister dzenleyici ilemlerden kaynaklanm olsun tm ile yanllk temeline dayanmas olgusu karsnda toplu szlemelerle dzenlenebilecek konularn yanllndan sz etmek glemekte ve hatta olanakszlamaktadr (Ik, 1992:111). 3.2.3. 1971-1980 Dnemi Bu dnem kamu alanlarnn sendika kurma hakknn yasakland bir dnemdir. Kamu alanlar bu boluu dernekler kurarak gidermeye almlardr. Kapatlan

34

memur sendikalarnn yerine kurulan memur dernekleri sendikal faaliyetler iinde bulunmulardr. Memur dernekleri yelerinin sosyal ekonomik, kltrel haklaryla ilgilenmilerdir. 20 Eyll 1971 tarih ve 1488 Sayl Kanun ile yaplan Anayasa deiiklii ile kamu grevlileri sendika kurma hakkndan yoksun braklmtr. 1961 Anayasasnn 46. maddesinde alanlar kavram kullanlarak kamu alanlarnn tamamna tannan sendika kurma hakk, alanlar kavramnn yerine iiler kavram getirilerek ii nitelii tamayan dier kamu grevlilerinin bu alandaki haklar kanunla dzenlenir. Ayrca daha nce kurulmu memur sendikalarnn faaliyetlerinde son bulaca belirtilmitir. Anayasann 119. maddesinde i nitelii tamayan kamu hizmetlilerinin mesleki menfaatlerini korumak ve gelitirmek amac gden kurulularn bal olacaklar hkmler kanunla dzenlenir. eklinde kamu grevlilerinin sendikal haklarn koruyacak rgtlerin kurulacana ynelik bu madde eklenmesine karlk bu yndeki deiiklikler bu dnem iersinde yaplamamtr. Memur sendikalarnn yasaklanmasyla birlikte insanlarn derneklemeye olan ilgisi artmtr. Bu ilgi siyasi glerin etkisiyle de pekitirilerek gittike artmtr. 1965-1971 dneminde ye says 10.000in zerinde yalnzca iki sendika varken kamu grevlilerinin ok snrl haklar olan derneklere ilgileri youn olmutur. rnein TBDER yaklak 200.000, TM-DER yaklak 100.000, POL-DER ile TTED yaklak 15.000, TS-DER yaklak 8.000, LK-TEK 5.000, LK-BR-RET yaklak 40.000, TMAS 3.000 yeye sahip olmulardr (DEMR, 1991:62-63). Bu dnemde sendikal harekette olduu gibi kamu grevlileri derneklerinde de siyasallama grlmtr. Btn siyasi partiler kendi izgilerindeki kamu grevlilerini kurum veya meslek baznda rgtlenmeye zorlamlardr. yleki, bata retmenler ve polis olmak zere kamu grevlileri derneklerinde btn siyasi partilerin kurmalarna varncaya kadar bir siyasallama gzlenmitir. Bu dnemde rgtlenen kamu grevlileri derneklerinin mesleki amacn dnda siyasi faaliyetlere daha fazla arlk verdikleri grlmtr. Bu dnem kamu grevlilerinin partizanlamas gibi brokrasi iin tehlike tekil eden bir oluuma yol amtr. Bundan devletin byk zarar grd bir gerektir (Arc, 1992:49).

35

3.2.4. 1980-1993 Dnemi Bu dnem 12 Eyll 1980 ihtilali ile balayan bir sreci iine almaktadr. 12 Eyll ihtilali ile birlikte dernek, sivil toplum kurulular gibi tm rgtlenmelere son verilmitir. Faaliyet alanlar kapatlmtr. Bu dnemde sendikal haklar asndan en belirleyici nokta 1982 Anayasasdr. 1982 Anayasas, 12 Eyll 1980den nceki dnemde lkedeki karklklar nedeniyle serbestlik salayc nitelikten ok snrlayc bir nitelik gstermektedir. 7 Kasm gn yaplan halk oylamas ile kabul edilen 1982 Anayasas, 1971 Anayasa deiikliklerinde olduu gibi memurlarn sendika haklarn kesin olarak yasaklamamtr. Ancak genel olarak rgtlenmeyi zorlatrm, zel olarak kamu alanlarnn rgtlenmesini neredeyse olanaksz hale getirmitir. 1982 Anayasasnn rgtlenmelere getirdii snr dernek, sendika ayrm gzetmemitir (Ik, 1995:306). Anayasann 51, 53 ve 54. maddelerinde sendikal haklar yalnz iiler iin ngrlmtr. br kamu grevlilerinin sendikal haklar ynnden Anayasada olumlu yada olumsuz herhangi bir hkm yer almamtr. Yani Anayasa, kamu grevlileri ynnden bu hakk ne tanm, nede yasaklamtr. rnein, 1961 Anayasasnn 119. maddesinde olduu gibi yasaklayc bir kural 1982 Anayasasnda yer almamtr (Serim,1995:65). 1971 Anayasasnda yasaklanan kamu grevlilerinin sendikal haklar 1982 Anayasasyla tam bir akla kavuturulamamtr. 1982 Anayasasnda kamu grevlilerine sendika hakkn tanyan veya yasaklayan bir madde sz konusu deildir. Roma hukukundan buyana kukulu ve yasaklayc bir hkm bulunmad taktirde zgrlk yararna kanunun yorumlanmas gr ar basmaktadr. Ama bu durum lkemizde byle olmamtr. 1982 Anayasasnn sendika hakkn ii nitelii tamayan kamu grevlilerine tanmad dncesi genel olarak kabul grmtr. 1982 Anayasasnn 33. maddesi birinci fkrasnda Herkes nceden izin almakszn dernek kurma hakkna sahiptir. dedikten sonra uzun uzun snrlama hkmleri getiriyor ve maddenin 23.7.1995 tarih ve 4121 sayl yasa ile yaplan deiiklikten nceki 7. fkrasnda da birinci fkra hkm, Silahl Kuvvetler ve Kolluk Kuvvetleri mensuplar ile kamu hizmeti grevlilerinin dernek kurma haklarna balca snrlamalar getirilmesine veya bu hrriyeti kullanmalarnn yasaklanmasna engel deildir.

36

denilmektedir. Anayasann bu maddesi uyarnca 6 Ekim 1983 gn karlan 2908 sayl Dernekler Kanunu; resmi ve zel ilkokul, ortaokul, lise veya dengi okullar retmen ve yneticileri; Milli Eitim Bakanl merkez ve iller kurulularnda alan retmenler ile dier personeli dernek kuramazlar (m.4) ve bunlar ancak; Milli Eitim Bakanlnn tespit ve ilan ettii derneklere ye olabilirler (m.16) denilerek retmenler uygulanacak durum ortaya konulmutur (Altunya,1998:154-155). 1982 Anayasasnda memurlara sendikal haklarn yasaklayan veya snrlayan bir durum olmadndan ve lkemizin sendikal haklara ynelik uluslar aras szlemeleri onaylamasndan hareketle memur sendikalar kurulmaya balanmtr. 28 Mays 1990 tarihinde Eitim- Kolu Kamu Grevlileri Sendikasnn kurulmasyla balayan bu aray sonraki yllarda da srmtr. Bu dnemde mevcut anayasa ve dernekler kanunu birlikte ele alnd zaman ii nitelii tamayan kamu grevlilerinin sendika kurma haklarnn olmad kabul edilmektedir. Ancak bu hakkn tannmasn isteyen evrelerin destei ile ve de kanunun aklarndan bir mcadele yrtlmtr (Arc, 1992:50). Bu dnemde memurlarn sendikal haklarnn elde etme araylarn etkileyen gelimelerden birisi de, 20 Kasm 1991de greve balayan DYP- SHP Koalisyon Hkmetinin hkmet programnda sendikal haklarn lkemizde ILO standartlarna uygun erevede kurumsallamasnn salanacann belirtilmi olmasdr. Programda, Kamu grevlilerine sendikal hak ve zgrlklerini tanyacak gerekli yasal dzenlemeler yaplacak, bunun anayasal yn iin gerekli giriimler balatlacaktr denilmitir. Dier bir gelime ise; 1993 ylnda DYP-SHP Koalisyon Hkmeti tarafndan memurlarn sendikal haklaryla dorudan ilgili bulunan 87 ve 151 Sayl ILO Szlemelerinin onaylanmasdr. Bu szlemelerin onaylanmas ile memurlarn sendikal haklarn elde etme araylar daha da younlamtr (cal, 1998: 57-58). 3.2.5. 1993-1995 Dnemi 1993 ylnda 87 ve151 Sayl ILO Szlemesinin hkmet tarafndan onaylanmasndan sonra memurlarn sendikal faaliyetlere ynelik ilgileri artmtr. . 15 Haziran 1993 tarihli Babakanlk Genelgesi ile hkmetin memur sendikaclna karolumlu bir

37

tavr taknmas ve memur sendikalarnn basklar memur sendikaclnn kanuni erevesinin belirlenmesi gndeme gelmitir (cal,1998:58). alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bu amala konuya ilikin bir kanun tasla hazrlamtr. Taslakta toplu szleme ve grev haklarna yer verilmemi, yalnzca sendika hakk ve katlma mekanizmalar dzenlenmitir. Taslan toplu szleme ve grev haklarn iermemesi memur sendikalarnn tepkisine neden olmutur. Bakanlk bu tepkileri de dikkate alarak grev hakkn iermeyen ancak toplu pazarlk hakkn ieren 36 maddeden oluan Kamu Grevlileri Sendikalar Kanun Taslan hazrlam ve Bakanlar Kuruluna sunmutur. Grmeler sonunda kanun taslan teknik dzeyde incelenmesi amacyla bir teknik komite kurulmutur. Devlet Personel Bakanl, Maliye Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve Kamu veren Sendikalar yetkililerinin yer ald komite, Kamu Grevlileri Sendikalar Kanun Tasla ve Kamu Grevlileri Toplu Pazarlk Kanun Tasars olmak zere iki taslak hazrlanmtr (cal,1998:58). Bunun yan sra Bakanlk, Kamu alanlar Sendikalar Platformu, Egdm Komitesi ve Trkiye Kamu alanlar Sendikalar Konfederasyonu temsilcilerinden konuya ilikin olarak hazrladklar kanun taslaklarn ve nerilerini istemitir. Bunlarn da gr alnarak hazrlanan Kamu Grevlileri Sendikalar Toplu Szleme ve Grev Kanunu Tasars Tasla 8 Mart 1994te Bakanlar kuruluna sunulmu ve bakanlarn imzasna almtr. Taslak 15 Mart 1995de TBMMne sunulmu, Meclis Adalet Komisyonunda grlmeye balandktan bir sre sonra askya alnmtr. Bunu takiben 23 Temmuz 1995de 4121 Sayl Kanunla yaplan Anayasa deiiklii ile kamu grevlilerinin sendika hakk anayasal gvence altna alnmtr (cal,1998:59). 3.2.6. 1995-1998 Dnemi Memurlarn sendikal haklar konusunda 1995ten sonraki srete 1995te yaplan Anayasa deiiklii ve Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu Tasars erevesinde aklamak yerinde olacaktr. Memurlarn sendikalama eilimleri bu ynde hkmetlere yaplan basklar, DYP-SHP koalisyonunun hkmet programnda yer alan vaatler sonucu memurlara sendika hakknn tannmasna ynelik Anayasa deiiklii gndeme gelmitir.

38

DYP, ANAP ve SHP parti grup bakanvekillerince hazrlanan kanun teklifi TBMMne sunulmutur. TBMM, 23 Temmuz 1995 tarih ve 4121 Sayl Kanunla 7-11-1982 tarih ve 2709 Sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Balang 26.07.1995 gn Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. 1982 Anayasasnn 16 maddesinde 23 Temmuz 1995 tarihli ve 4121 Sayl Kanunla gerekletirilen deiikliklerden 53. madde deiiklii dorudan kamu grevlilerinin sendika kurma hakkna ilikindir. Deiiklik, Anayasann toplu i szlemesi hakkn dzenleyen 53. maddesinin ikinci ve nc fkralar arasna yeni bir fkra eklenerek gerekletirilmitir. Ek fkraya gre: 128. maddenin ilk fkras kapsamna giren kamu grevlilerinin kanunla kendi aralarnda kurmalarna cevaz verilecek olan ve bu maddenin birinci ve ikinci fkralar ile 54. madde hkmlerine tabi olmayan sendikalar ve st kurulular, yeleri adna yarg mercilerine bavurabilir ve idareyle amalar dorultusunda toplu grme yapabilirler. Toplu grme sonunda anlamaya varlrsa dzenlenecek mutabakat metni, uygun idari ve kanuni dzenlemenin yaplabilmesi iin Bakanlar Kurulunun takdirine sunulur. Toplu grme sonunda mutabakat metni imzalanmamsa anlama ve anlamazlk noktalar da taraflarca imzalanacak bir tutanakla Bakanlar Kurulunun takdirine sunulur. Bu fkrann uygulanmasna ilikin usuller kanunla dzenlenir (cal, 1998:60). Anayasann 128. maddesinin 1.fkrasnda memur ve kamu grevlileri kavram kullanlmtr. Bu ek fkraya dayanarak memurlar ve kamu grevlilerinin sendika hakknn anayasal gvence altna alnmtr. Ayrca bu ek fkra memurlara sendika hakk tanrken br yandan sendikalarn hkmetlerle yapabilecekleri toplu grmeyi dzenleyen bir kanun karmasn ngrmtr. 128. maddenin bu ek fkrasnda tannmamtr. Bu ek fkrada kamu grevlilerine toplu i szlemesi ve grev hakk kamu grevlileri sendikalarna iki yetki tannmtr. ve Maddelerinin Deitirilmesine Dair Kanunu kabul etmitir. Kanun Cumhurbakannca da onaylanp,

Bunlar: yeleri adna yarg mercilerine bavurma ve idare ile amalar dorultusunda toplu grme yapmadr. Toplu grmenin kamu iveren taraf idare, kamu grevlileri taraf ise sendikalar ve st kurululardr. 128. maddenin ek fkrasna gre toplu grmeler zetle u srele ileyecektir: Toplu grme sonunda idare ve sendikalar anlamaya varrlarsa mutabakat metni dzenleyeceklerdir. Daha sonra bu mutabakat metnini Bakanlar Kurulunun takdirine sunacaklardr. Eer toplu grmeler sonucunda anlama salanmazsa mutabakat metni imzalanmamsa anlama ve anlamazlk

39

noktalar belirlenip taraflarca imzalandktan sonra Bakanlar Kuruluna sunulacaktr. Bakanlar Kurulu her iki durumda da kendi istediini yapma insiyatifine sahiptir. Bu durumda toplu grmeler sonucu imzalanan mutabakat metninin balayc bir yan yoktur. Toplu grme sonucunda taraflar arasnda mutabakat salanamamas halinde ise; anlama ve anlamazlk noktalarnn taraflarca imzalanacak bir tutanakla Bakanlar Kurulunun takdirine sunulaca belirtilmitir. Bylece sz konusu anlamazlk maddelerin de zabt altna alnmas anayasal bir zorunluluk olarak dzenlenmitir. Burada dikkat eken nokta, Anayasann mutabakat salanamamas durumunda kamu grevlilerini ve sendikalar balayc bir hkm getirmemi olmasdr (Aktay,1995:31). Sonu olarak 1995 ylnda yaplan bu Anayasa deiiklii ile kamu grevlilerinin sendika hakk ve toplu grme hakk anayasal gvence altna alnmtr. Bu haklara nazaran kamu grevlilerine grev ve toplu szleme hakk verilmemitir. 3.2.7. 1998den Gnmze Memurlarn Sendikal Haklar 1995teki Anayasa deiikliinde 53.maddeye bal olarak kamu grevlilerinin sendika hakk ve toplu grme haklar konusunda bir kanun karlaca belirtilmitir. Bu ynde almalar balatlarak Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu Tasars hazrlanarak TBMMye sevk edildi. 1998 ylnn Mart aynda grlmeye balanan tasar belli bir sre grldkten sonra askya alnmtr. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu 25.06.2001 tarihinde 4688 Sayl Kanun olarak kabul edilmitir. 3.3. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu 4688 Sayl Kamu Grevlileri Kanunu 25.06.2001 tarihinde kabul edilmitir. Kanunun yaymlanmasndan 30 gn sonra yrrle girmitir. Bu kanun yedi ksm ve 46 maddeden olumaktadr. Kanunun birinci ksm ama, kapsam ve tanmlar iermitir. Kanun birinci maddesinde ama u ekilde belirtilmitir. Bu Kanunun amac, kamu grevlilerinin ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerinin korunmas ve gelitirilmesi iin oluturduklar sendika ve konfederasyonlarn kuruluu, organlar, yetkileri ve

40

faaliyetleri ile sendika ve konfederasyonlarda grev alacak kamu grevlilerinin hak ve sorumluluklarn belirlemek ve hizmet kolunda yetkili kamu grevlileri sendikalar ve bunlarn bal bulunduklar konfederasyonlar ile Kamu veren Kurulu arasnda yrtlecek toplu grmelere ilikin esaslar dzenlemektir(md.1). Kanunun kapsam belirlenerek ii statsnde alanlarn zellikle bu kanun kapsam dnda olduu belirtilmitir. Bu Kanun, Devletin veya dier kamu tzel kiilerinin yrtmekle grevli olduklar kamu hizmetlerinin grld genel, katma ve zel bteli idareler, il zel idareleri ve belediyeler ile bunlara bal kurulularda kamu iktisad teebbslerinde, zel kanunlarla veya zel kanunlarn verdii yetkiye dayanarak kurulan banka ve teekkller ile bunlara bal kurulularda ve dier kamu kurum veya kurulularnda ii stats dnda alan kamu grevlileri hakknda uygulanr(md.2). Bu Kanunun tanmlar blmnde toplu grme, u ekilde tanmlanmtr: Kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk ve cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik artrc dier yardmlara ilikin olarak yetkili kamu grevlileri sendikalar ve st kurulular ile Kamu veren Kurulu arasnda yaplan grmeyi. Kanunun tanmlar blmnde grev kavramnn olmamas ayn zamanda bu Kanunla memurlara grev hakknn verilmediini gstermektedir. Kanunun 4. maddesinde sendikalarn hizmet kolu esasna gre, Trkiye apnda faaliyette bulunmak amacyla bir hizmet kolundaki kamu iyerlerinde alan kamu grevlileri tarafndan kurulur denmektedir. Bir hizmet kolunda birden fazla sendika kurulabilir. Meslek ve iyeri esasna gre sendika kurulmaz. Kanunun 5. maddesinde sendika yesi olabilecek ve sendika kurabilecek hizmet kollar unlardr; bro, bankaclk, sigortaclk, eitim, retim, bilim, salk, sosyal, yerel ynetim, basn yayn, iletiim, kltr sanat, bayndrlk, inaat, ulatrma, tarm ormanclk, enerji, sanayi, madencilik, diyanet ve vakf hizmetleridir. Ayrca Kanun 15. maddesinde sendika yesi ve sendika kurucusu olamayacak kamu grevlileri u ekilde belirlenmitir:

41

a.

Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Sekreterlii, Cumhurbakanl Genel

Sekreterlii ile Mill Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinde alan kamu grevlileri, b. Yksek yarg organlarnn bakan ve yeleri, hkimler, savclar ve bu meslekten

saylanlar, c. Bu Kanun kapsamnda bulunan kurum ve kurulularn mstearlar, bakanlar,

genel mdrleri, daire bakanlar ve bunlarn yardmclar, ynetim kurulu yeleri, merkez tekiltlarnn denetim birimleri yneticileri ve kurul bakanlar, hukuk mavirleri, blge, il ve ile tekiltlarnn en st amirleri ile bunlara eit veya daha st dzeyde olan kamu grevlileri, 100 ve daha fazla kamu grevlisinin alt iyerlerinin en st amirleri ile yardmclar, belediye bakanlar ve yardmclar, d. Yksekretim Kurulu Bakan ve yeleri ile Yksekretim Denetleme Kurulu

Bakan ve yeleri, niversite ve yksek teknoloji enstits rektrleri, faklte dekanlar, enstit ve yksek okullarn mdrleri ile bunlarn yardmclar, e. f. g. Mlk idare amirleri, Silahl Kuvvetler mensuplar, Mill Savunma Bakanl ile Trk Silahl Kuvvetleri kadrolarnda (Jandarma

Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl dahil) alan sivil memurlar ve kamu grevlileri, h. i. Mill stihbarat Tekilt mensuplar, Bu Kanun kapsamnda bulunan kurum ve kurulularn merkezi denetim

elemanlar, j. Emniyet hizmetleri snf ve emniyet tekiltnda alan dier hizmet snflarna

dahil personel ile kamu kurum ve kurulularnn zel gvenlik personeli, k. Ceza infaz kurumlarnda alan kamu grevlileri, bu kanun 6. maddesinde

Sendika ve konfederasyonlarn kurulu ilemleri

dzenlenmitir. Sendika ve konfederasyonlar nceden izin almakszn serbeste kurulurlar. Ancak konfederasyonlarn en az 5 deiik hizmet kolundaki sendikann bir araya gelmesiyle kurulabilir. Sendika kurucusu olabilmek iin en az 2 yl kamu grevi

42

yapma art getirilmitir. Sendika ve konfederasyonlar tzkleri ve gerekli belgelerle bal bulunduklar valiliklere bavururlar. Belgelerin ve tzklerin valiliklere verilmesiyle birlikte sendika ve konfederasyonlar tzel kiilik kazanr. Valilikler, tzk ve belgeleri alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Devlet Personel Bakanlna gnderir. 4688 Sayl Kanunun 8. maddesinde sendika ubesi, sendika ve konfederasyonlarn zorunlu organlar genel kurul, ynetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu olarak belirlenmitir. Bu kanunun 18. maddesinde 06.07.2004 tarihinde yaplan deiikliklerle birlikte

sendika yelerinin ve yneticilerinin gvencesi salanmtr. Kamu grevlileri, i saatleri dnda veya i verenin izni ile i saatleri iinde sendika veya konfederasyonlarn bu Kanunda belirtilen faaliyetlerine katlmalarndan dolay farkl bir ileme tabi tutulamaz grevlerine son verilemez (md.18). Sendika ve konfederasyonlarn yetki ve faaliyetleri 19 maddede belirlenmitir. Kamu grevlileri sendikalar ile konfederasyonlar bu Kanundaki hkmler erevesinde, yeleri adna toplu grmeye katlmaya, toplu grmeyi sonulandrmaya ve taraf olmaya yetkilidir. Sendika ve konfederasyonlar kurulu amalar dorultusunda aadaki faaliyetlerde bulunabilirler: a. Genel olarak kamu personelinin hak ve devleri, alma koullar,

ykmllkleri, i gvenlikleri ile salk koullarnn gelitirilmesi konularnda gr bildirmek ve toplu grme sonucunda anlamaya varlan mutabakat metinlerinin uygulanmasn izlemek zere idar kurullara yeleri arasndan temsilciler gndermek. b. Devlet personel mevzuatnda kamu grevlilerinin temsilini ngren eitli

kurullara temsilci gndermek. c. Verimlilik aratrmalar yapmak, sonularla ilgili raporlar dzenlemek,

nerilerde bulunmak ve iverenlerle bu konularda ortak almalar yapmak. d. yelerin meslek yeterliliklerinin artrlmas ve sorunlarnn zlmesi ile

sendikal faaliyetlerinin gelitirilmesine ynelik kurs, seminer ve sosyal amal toplantlar dzenlemek, bilimsel almalar yapmak ve yaynlarda bulunmak.

43

e.

yelerin ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatleri ile personel hukukunu

ilgilendiren konularda ilgili kurumlara ve yetkili makamlara sunulmak zere almalar yapmak ve neriler getirmek. f. yelerin idare ile ilgili doacak ihtilaflarnda, ortak hak ve menfaatlerinin

izlenmesinde veya hukuk yardm gerekliliinin ortaya kmas durumunda yelerini veya miraslarn, her dzeyde ve derecedeki ynetim ve yarg organlar nnde temsil etmek veya ettirmek, dava amak ve bu nedenle alan davalarda taraf olmak. g. yeleri ve ailelerinin yararlanmalar iin hizmet amacyla, eitim ve salk

tesisleri, dinlenme yerleri, spor alanlar ve benzeri yerler ile kitaplk, kre, yuva ve huzur evleri, yardmlama sandklar kurmak ve ynetmek ile herhangi bir bata bulunmamak kayd ile yeleri iin kooperatifler kurulmasna yardm etmek ve nakit mevcudunun yzde onundan fazla olmamak kaydyla bu kooperatiflere kredi vermek. h. Yangn, su baskn, deprem gibi tabii afetlerin vukuunda, gerektiinde yelik

art aranmakszn nakit mevcudunun yzde onunu amamak kaydyla afete urayan blgelerde konut, salk ve eitim tesisleri yapmak ve bu amala kamu kurum ve kurulularna ayn ve nakd yardmda bulunmak. Toplu grmeye, 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu ile ayrntl bir ekilde aklk getirilmitir. Kanuna gre toplu grmenin kapsam u ekilde belirlenmitir. Toplu grme; kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk ve cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik ve verimlilik artrc dier yardmlar kapsar(md.28). Toplu grme taraflarn 4688 Sayl Kanunun 29. maddesinde kamu ivereni adna Kamu veren Kurulu, kamu grevlileri adna her hizmet kolunda kurulu yetkili kamu grevlileri sendikalar ile bunlarn bal bulunduklar konfederasyonlardr. Yetkili kamu grevlileri sendikalar ile bunlarn bal bulunduklar konfederasyonlar grmelere Kamu veren Kurulu yelerinin says kadar temsilci katlr. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunun 30. maddesinde 06.07.2004te yaplan

deiiklie bal olarak toplu grmelerdeki yetkiye sahip sendikalar u ekilde

44

belirlenmektedir. Her hizmet kolunda en ok yeye sahip sendika ile bunlarn bal olduklar konfederasyonlar toplu grme yapmaya yetkilidir. En ok yeye sahip konfederasyon temsilcisi toplu grme heyetinin bakandr (md.30). Yetkili sendika ve konfederasyonlarn belirlenmesinde u esaslar uygulanr. Kamu veren Vekili ile sendika temsilcileri her yl 15 maysta bir araya gelerek kurumda alan kamu grevlilerinin listesi ile sendika aidat kesilen sendika yelerinin saylar belirlenerek toplam saylarn gsteren bir tutanak tutulur. Bu tutanak taraflara imzalattrlr. Bu imzal tutanak kamu ivereni ve sendikalarca mays ay sonuna kadar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna gnderilir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl kurumlarda ve sendikalardan gelen imzal tutanaklar zerinde tespit yaparak kurumlarda alan kamu grevlilerinin saysn, hizmet kollarndaki sendika ye saysn hizmet kolundaki yetkili sendikalar ile konfederasyonlar belirler ve bunlarn ye saylarn belirler. Sonular her yl temmuz aynn ilk haftasnda resmi gazetede yaymlar. Sendika ve konfederasyonlarn sonulara itiraz hakk bulunmaktadr. Sendika ve konfederasyonlar Ankara Mahkemesine itirazn yapar mahkemede 15 gn iinde karar verir. Toplu grmelerde taraflar, Kamu veren Kurulu ve yetkili sendika ve konfederasyonlar her yl Austos aynn 15. gn Devlet Personel Bakanl belirlenen yerde toplanrlar. Toplu grmenin gndemi taraflar tarafndan belirlenir ve toplu grme onbe gn iinde sonulanr. Sonucunda eer anlamaya varlrsa mutabakat metni taraflarca imzalanr. mzalanan mutabakat metni gerekli dzenlemelerin yaplmas iin Bakanlar Kuruluna sunulur. Bakanlar Kurulu gerekli dzenlemeleri yaptktan sonra TBMMsine sunar. Toplu grmeler sonunda anlamaya varlamazsa taraflardan biri Uzlatrma Kurulunu 3 gn iinde toplantya arabilir. Uzlatrma Kurulu, Yksek Hakem Kurulu Bakanlnda niversiteler aras Kurul tarafndan, fakltelerin alma ekonomisi, i hukuku, idare hukuku ve kamu maliyesi bilim dallarndan seilecek birer ye olmak zere drt retim yesinden oluur. Uzlatrma Kurulu kararlarna taraflarn katlmas durumunda, bu kararlar mutabakat metni olarak kabul edilir ve Bakanlar Kuruluna sunulur. Eer taraflar Uzlatrma Kurulu kararlarna katlmazlarsa anlama ve anlamazlk konular taraflarca imzalanarak bir tutanak dzenlenir ve Bakanlar Kuruluna sunulur.

45

Sonu olarak 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu ile

birlikte toplu

grmenin belirli esaslara balanmas memurlar asndan iyi bir gelimedir. Ancak toplu grmelerin tamamen balayc zellii yoktur. Bakanlar Kurulu metnin zerinde bir takm dzenleme yapma yetkisi vardr. Ayrca TBMMsinin bu kanun tasarsn kabul etmeme hakknn bulunmas toplu grmeleri tavsiye niteliindeki bir karardan teye gtrmemektedir. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunun 37. maddesine gre sendikalar Anayasada belirtilen Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslara aykr faaliyetlerde bulunan sendika ve konfederasyon merkezlerinin bulunduu yer Cumhuriyet Basavcsnn istemi zerine i davalarna bakmakla grevli mahalli mahkeme karar ile kapatlr(md.37). 1995te yaplan Anayasa deiikliinde belirtilen kanun 4688 Sayl Kanun olarak 25.06.2001 ylnda Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu olarak kmtr. Bu Kanunla ii nitelii tamayan kamu grevlilerinin sendikal haklar belirlenip gvence altna alnmtr. Bu kanunla memurlara, sendika hakk, toplu szleme hakk verilmitir. Ancak grev hakk memurlara verilmemitir. Bu konuda sendikalarn ve konfederasyonlarn byk tepkileri olmutur. Gnmzde gelinen noktada sendikalar ve konfederasyonlar 4688 Sayl Yasaya uygun olarak hareket etmeye devam etmektedir. Toplu grmelerde bu yasann yetersizlii konusunda gndem olumamaktadr.

46

BLM 4: TRKYEDE RETMEN SENDKACILII

4.1. retmen Sendikacl retmenler sendikallama srecinde bir ok lkede aktif rol oynayan aktrler

olmulardr. Kamu grevlileri ierisinde ilk olarak sendikallama eilimini retmenler gerekletirmektedir. retmenlerin kamu grevlileri ierisinde sayca fazla olmasnn sendikal harekette etkin olmalarn salamaktadr. Dnya da retmenler ayn sorunlarla kar karyadr. Ekonomik, sosyal, alma koullar gibi problemlerle kar karya kalan retmenler rgtlenme eilimine gitmilerdir. Bu rgtlenmeler lkelerin kanunlarna gre retmenleri gerek dernekler gerek sendikalar kurma yoluna itmitir. Kurulan bu sendikalarla idareye kar haklarn elde etme abalarna gitmilerdir. Sosyal ve ekonomik gelimeler ve deimelerle ekonomik adan gsz duruma

den ve bunun sonucunda sosyal statlerinde kayba urayan retmenler sendikal rgtlenme yolunu semilerdir. Bu durum retmenlerin meslekleri ierisinde en eski rgtlenme geleneine sahip kiiler olmalarna neden olmutur (cal,1998:68). 4.1.1. retmen Sendikaclnn nemi Gnmzn en byk problemi eitimdir. Her ynyle eitimli insan yetitirebilmek ok byk nem kazanmtr. Toplumsal deimenin yannda fen ve teknoloji alannda gerekleen ilerleme eitimli insan ihtiyacn her geen gn artrmaktadr. te bu srete retmen ve renciler iki ana unsur olarak karmza kmaktadr. yi insan iyi vatanda ve aklc ekonomik davranlarda bulunan insan yetitirmeyi amalayan eitim; en karl, en pahal, sonucu en ge alnan, yanl ynlendirildii zaman zarar en korkun olan yatrmdr. Kurumlam btn toplumsal faaliyetler iinde eitimin insann en nemli olduu alandr. Eitimde en nemli insan unsuru ise, retmendir (Tok, 1996:17). Zamanla retmenlerin ekonomik adan zayflamas ve bir takm toplumsal deimelerle olmutur. retmenler toplumsal stat kaybna uramlardr. Bu durum retmenlerin daha yksek statl kiilere kar bask altnda kalmalarna neden

47

1996 ylnda ILO ve UNESCO tarafndan birlikte hazrlanan retmenlerin Stat Tavsiyesinde ise stat hem retmenlerin grevlerinin nemini, hem de alma artlar, cret ve teki mesleklerinkiyle karlatrlmal olarak yararlandklar maddi avantajlar belirleyen bir kavramdr. Eitimin ilerlemesinde retmenlerin temel rol ile insan kiiliinin ve ada toplumun gelimesine katklar gz nne alnacak olursa, retmenlere stlendikleri bu rolle orantl bir stat salamak gerektii bu Ortak Belge de belirtilmitir (Glmez, 1991:25-27). retmenlerin sosyal statsnn dmesine bal olarak gelitirdikleri rollerde eitim ortamnn gelimesini engellemektedir. retmenlerin bu stat ve rollerinin mesleklerinin gerektii ekilde olabilmeleri iin bir takm mesleksel rgtlenmelere gitme zorunluluklar vardr. retmenler toplumsal statlerini sendikal faaliyetlerle bir araya gelerek ancak alabilirler. Mesleki karlarn, ekonomik durumlarn, statlerini en iyi koullara getirmek iin retmenler sendikalarn ats altnda rgtlenme yoluna gitmek zorundadrlar. Gerekten de retmenlerin mesleki rgtlere sahip olup olmamalar onlarn toplumsal g ve statlerini belirleyen unsurlarn banda gelmektedir. Gl mesleki rgtler kurmu retmenlerin gl, rgtleri bulunmayan veya clz rgtler kurabilenlerin ise gsz olduklar grlmektedir. Bu nedenle bir lkedeki retmen rgtlenmesi oradaki retmenlerin toplumsal deimedeki etkilerine ilikin gstergelerden biri olarak kabul edilmektedir (Akyz,1978:13). Gnmzde retmenler retmen rgtleri araclyla mesleki karlarn korumann yansra, meslekleriyle ilgili kanuni dzenlemelerin hazrlanmasnda etkili olabilir, eitim politikasnn belirlenmesine dorudan katlabilirler. Ayn zamanda bu rgtler lkenin adalk ve demokrasi dzeyinin ykseltilmesine de katkda bulunabilirler (cal, 1998:72). 4.1.2. Dnyada retmen Sendikaclnn nemi Dnyadaki tm lkelerde ellerinde kalemden baka g olmayan retmenler haklarn elde etmek iin rgtlenme yoluna gitmilerdir. Kamu grevlilerinin sendikal haklar elde etmesinde de retmenler nemli rol oynamlardr. retmen sendikaclnda

48

Dnyada ok byk farkllklar yoktur. Temelde ama retmenlerin ekonomik, sosyal ve kltrel bir takm haklarn elde etmesinde birlemektedir. Anacak bu haklarn elde edilme zamannda lkeden lkeye farkllklar gzlenmektedir. ngilterede retmenler uzun yllardr dernek eklinde rgtlenmektedirler. lkede 1800l yllarn sonlarndan bu yana retmen derneklerinin varolduu bilinmektedir. ngilterenin en geni kapsaml retmen rgt olan NUT (National Union of Teachers- retmenler Ulusal Birlii) 1870 ylnda kurulmutur ve halen faaliyet gstermektedir. Bir dier nemli retmen rgt ise 1923de kurulan retmenler Ulusal Derneidir. Bu dernekler retmenleri temsilen eitli dzeylerdeki toplu pazarlk ve dayanma kurullarnda faaliyet gstermektedirler. Ayrca baz snrlamalarla birlikte retmenlere grev hakk da tannmtr. ngilterede retmenler dernek eklinde rgtlenmekle birlikte bu derneklerin sendika gibi faaliyet gsterdikleri grlmektedir (cal,1998:7273). Fransada retmen rgtlenmesinin olduka eski bir tarihi vardr. lkokul retmenlerinin kurduklar ilk rgtler 1831lere kadar uzanmaktadr (Akyz,1980:48). Fransada her retim dzeyindeki retmenlerin ayr rgtleri vardr. Bu rgtlere retmenler dndaki kamu eitimi personeli ve hizmetlileri de ye olabilmektedirler. Fransada sendikal faaliyet gsteren en nemli retmen rgt FEN (Ulusal Eitim Federasyonu) dir. 1866 ylnda kurulan FEN uzun yllar Fransann en byk ii konfederasyonu olan CGT (Genel Konfederasyonu)ye bal olarak faaliyet gstermitir. Ancak FEN 1948 ylnda CGTden ayrlarak faaliyetlerini bamsz olarak srdrmeye balamtr. FEN kendini oluturan 44 sendika ile her dzeydeki kamu retim kurumlar retmenlerini, hizmet ve idari personeli iermekte olup, 1993 yl itibariyle 361.000 yeye sahiptir (cal,1998:73). FENe ye retmen sendikalar ierisinde zellikle SNES (Orta retim

retmenleri Ulusal Sendikas) etkili olarak faaliyet gstermektedir. Bunun yan sra FEN danma ynetiminin uygulad kurallardan Devlet Kamu Ynetimi Yksek Kurulunda yelerini temsil edebilme hakkna sahip olan sendikalardan birisidir (Glmez,1993:117).

49

Almanyada retmenler uzunca bir sre dernek eklinde rgtlenmilerdir. lkokul retmenleri Alman retmenler Derneinde, lise retmenleri Filologlar Birliinde, bayan retmenler ise Alman Kadn retmenler Derneinde rgtlenmilerdir. Ancak bu dernekler kendi aralarnda bir birlik oluturmay baaramamlardr (Yaln,1986:20). Almanyada retmen sendika kurma hakkn lkede yaayan herkese sendikalama hakk tanyan 1949 anayasasyla elde etmilerdir. Anayasann bu dzenlemesine dayanarak retmenler tarafndan Eitim ve Bilim Sendikas (GEW) kurulmutur. Almanyada memur statsnde alan retmenlerin toplu szleme ve grev hakk yoktur. Bu nedenle GEW sadece yelerini yetkili makamlar nezdinde temsil edebilme imkanna sahiptir (cal,1998:74). retmen sendikaclnn eitli lkeler de geliimini inceledikten sonra retmenlerin uluslar aras alanda oluturduklar Gnmzde retmenler st rgtlenmeleri incelemek yararl olacaktr. uluslar aras alanda drt st rgtn ats altnda

rgtlenmektedirler. Bu rgtler unlardr (Serinyel, 1995:168-171); -Uluslar aras Hr retmen Sendikalar Federasyonu: Ksa ad IFFTLU olan rgt, Uluslar aras Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU)nun eitim i kolundaki bal rgtdr. -Dnya retmen Konfederasyonu: Ksa ad WCT olan konfederasyon Dnya Emek Konfederasyonu (WCL)nun eitim i kolundaki bal rgtdr. 1910 ylnda Romada kurulmutur. retmen Sendikalar Uluslar aras Federasyonu: Ksa ad FISE olan federasyon Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU)na baldr. FISE II. Dnya Savandan sonra 1946 ylnda kurulmutur. -retim Meslei rgtleri Dnya Konfederasyonu: Ksa ad WCOTPdur. kinci Dnya Sava sonras oluan rgt 1951 ylnda Alman ve ngiliz retmen sendikalarnn desteiyle kurulmutur.

50

IFFTLU, WCT ve FISE farkl sendikal merkezlerin bal rgtleri olarak kurulurken, WCOTP bamsz bir sendikal st rgt olarak ve bu rgtlere tepki olarak ortaya kmtr. Eitimin niteliinin gelimesi ve frsat eitlii iin alan WCOTP, ILO ve UNESCO tarafndan hazrlanan retmenlerin Statlerine ilikin Tavsiyenin hazrlanmasnda ve uygulamaya geirilmesinde nemli rol oynamtr. 4.2. Trkiyede retmen Sendikaclnn Tarihi Geliimi lkemizde sendikal rgtlenmenin nnde bir takm kanuni engeller olduu iin ilk olarak retmenler dernekler kurarak rgtlenme yoluna gitmilerdir. Daha sonralar ise sendikal haklarn kazanld lde sendikal rgtlenmeler oluturmulardr. Sendikal haklarn tam olarak tannmad dnemlerde kurulan dernekler, retmenlerin ekonomik, sosyal haklarn koruyan sendikal rgtlenmeler gibi hareket etmilerdir. lkemizdeki gerekmektedir. 4.2.1. Cumhuriyet ncesi Dnem Osmanl Devletinde zanaatkarlar ve ticaretle uraanlar Ahilik tekilatnda birleerek mesleksel rgtlenme yoluna gitmilerdir. Medreselerde yetien retmenler mesleksel bir rgtlenme yoluna gitmemilerdir. Osmanl mparatorluunda 1848 ylnda bir retmen okulu (stanbul retmenler Okulu) alncaya kadar yalnzca retici yetitiren bir okul mevcut olmamtr. Bu okulun almas ve ardndan eitim alannda getirilen dzenlemelerle mesleki bir rgt kurmalar mmkn olmamtr. 1876 tarihli Kanun-i Esasinin baz maddelerinin deitirilmesiyle ortaya kan 1908 tarihli II. Merutiyet Anayasas ile dernek kurma zgrl ilk kez tannm, Anayasann 120. maddesi dernek kurma hakkn dzenlemitir. Anayasann bu dzenlemesi ok sayda siyasi, mesleki rgtn kurulmasna neden olmu, bu arada retmenler de rgt kurma almalarna girmilerdir. retmenler meslekleme yolunda ilk adm atmlardr. Dolaysyla bu dnemde retmenlerin retmen sendikacln derneklerle birlikte deerlendirmek

51

Bu alma sonucunda 1908 ylnda lkemizde kurulan ilk retmen rgt olan Encmen-i Muallim stanbulda Darlfnun ve Darlmuallimin okullar mezunlar tarafndan kurulmutur. Bu rgt ayn zamanda ilk memur rgt de saylabilir. Bu giriimin hemen ardndan yine stanbulda dadi, Rdi ve ptidai okullarnn retmenleri tarafndan Muhafaza-i Hukuk-u Muallimin Cemiyeti (retmenlerin Haklarn Koruma rgt) adl ikinci bir rgt kurulmutur. Cemiyetin amac adndan da anlalaca gibi zere, retmenlerin haklarn savunmak ve halk arasnda eitimin yaylmasn salamaktr. Cemiyetin bakanln Zeki Bey adl bir retmen yapmtr (Akyz,1970:110-111). Ancak, rgtn yneticilerinin ounun Maarif Nezaretinde grevli olmalar nedeniyle, retmenlerin bir ksm bu rgtn retmenlerin haklarn iyi korumayacan ileri srmlerdir. Bu tepki zerine Encmen-i Muallimin yneticileri retmenlerin paralanmamas iin Muhafaza-i Hukuk-i Muallim Cemiyeti ile birleerek 1908 yl sonlarnda Cemiyet-i Muallimini oluturmulardr (Kaynak, 1979:59). 1909da Hareket Ordusunun stanbula gelmesiyle birlikte Cemiyet-i Muallimin dalmtr. Bu sreten sonra retmenler eitli rgtler ad altnda birlemeye almlardr. 16 Austos 1909da kan Cemiyetler Kanunuyla birlikte dernek vb. rgtlenmeler zellikle kamu kesiminde olanlar yasaklanmtr. Bu konunun etkisi Trkiye tarihinde rgtlenme asndan uzun sre hissedilmitir. Kanunun bu dzenlenmesi retmenlerin rgt kurmalarna imkan vermemitir. Bununla birlikte retmenler uzun uralar sonucunda , yrtmenin denetiminin az olmasndan da yararlanarak rgt kurmak iin izin almay baarmlar ve Ner-i Maarif ve Teavn- Muallimin Cemiyeti (Eitimi Yayma ve retmenler Yardmlama Cemiyeti) ni kurmulardr. retmenlerin gven ve desteini kazanamayan bu cemiyet ksa sre sonra kapanmtr. 1910 ve 1914 yllar arasnda retmenler lokal nitelii tayan derneklerde rgtlenmilerdir. 1911 ylnda Edirnede kurulan Mahfel-i Muallimin Cemiyeti ve 1913de Bursada kurulan Muallim Yurdu bu tr rgtlerdir. 1918 ylnda stanbulda ilkokul retmenleri cemiyeti kurmak iin almalar yapmlardr. Bunun sonucunda Muallimler Cemiyeti adyla yeni bir retmen rgt

52

kurulmutur. Kuvay- Milliyecilerle sk ibirlii yapan rgt Anadoluya silah karlmasnda nemli rol oynamtr. zmirin igalinden bir gn sonra 16 Mays 1919 gn Sultan Ahmet Meydannda gerekleen tarihi mitingi de bu cemiyet dzenlemitir (cal,1998:80-81). 1920 ylnda uzun sre maalarn alamayan ilkokul retmenleri boykot eylemleri yapmlardr. Ancak Muallimler Cemiyeti bu eylemi desteklememitir. Cemiyetin bu tutumuna tepki gsteren retmenlerin byk bir blm Cemiyetten ayrlarak Mekatib-i ptidaiye Muallimleri Cemiyetini kurmulardr (Glda,1986:10). TBMMnin almasnda ksa bir sre sonra Temmuz 1920de Ankarada Muallim ve Muallimeler Cemiyeti kurulmutur. Cemiyet 7 Mays 1922de yurdun deiik blgelerinde retmen kurulan retmen derneklerinin temsilcilerinin katlmyla Trkiye ilk merkezi rgtlenmesi olarak kabul edilmektedir Muallimler ve Muallimeler Cemiyetleri Birlii haline gelmitir. Bu Birlik Trkiyede hareketinin (Meydan,1986:18). 4.2.2. Cumhuriyet Dnemi Cumhuriyetin ilan edildii tarihten gnmze sendikal haklar kesintiye uramtr. Kamu grevlilerine sendikal rgtlenme hakk baz Anayasa ve Kanunlarla verilmemi daha sonra karlan Anayasa ve Kanunlarla bu hal geri verilmitir. Sonu olarak kamu grevlilerine sendikal rgtlenme hakk Cumhuriyet dneminde verilmitir. 4.2.2.1. 1924-1960 Dnemi Cumhuriyetin ilannda sonra karlan 1924 Anayasas ile cemiyet kurma hak ve hrriyetinin Trklerin tabii haklar arasnda olduu kabul edilmitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda kamu grevlilerinin rgtlenmeleri asndan bakldnda Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde olduu gibi retmenler dndaki kamu grevlilerinin rgtlenmelerine pek rastlanmamaktadr (ztekin, 1989:23). Cumhuriyetin ilk yllarnda memur rgtlenmeleri ok fazla olmasna ramen

retmenler rgtlenme yoluna gitmilerdir. Cumhuriyetin ilanndan sonra Ankara ve stanbulda retmen rgtleri kurulmutur.

53

1924den sonra ise Ankarada kurulmu bulunan Trkiye Muallimler ve Muallimeler Cemiyeti Birlii g kazanmtr. Bunda, Birlik yneticilerinin ounun ayn zamanda dnemin nde gelen politikaclar olmalarnn nemli etkisi olmutur. Birlik 1925 ylnda Trkiye Muallimler Birlii adna almtr. karlan bir kanunla da birliinin amacnn; btn retmenlerin hak ve menfaatlerinin korunmas, retmenlik mesleinin layk olduu mevkiye karlmasnn salanmas, retmenlerin fikri ve sosyal seviyelerinin ykseltilmesinin salanmas olduu belirtilmitir (cal, 1998:83). Ankaradaki bu merkezi rgtlenme karsnda stanbuldaki Muallimler Cemiyeti ve Mekatib-i ptidaiye Muallimler Cemiyeti kendilerini feshederek bu Birlie katlmlardr. Birlik Muallimler Birlii adyla aylk bir dergi karmtr (Akyz,1978:247). 1925 ylnda karlan Takrir-i Skun Kanunu dier rgtler gibi retmen rgtleri de olumsuz ynde etkilenmitir. Bu dnemde retmenlerde dahil tm kamu grevlileri devletin ve yeni rejimin savunucusu olarak kabul edilmiler, devrimlerin topluma benimsetilmesinde ve yaylmasnda grevli saylmlardr (ztekin,1989:24). Muallimler Birlii 1929lardan sonra gcn nemli lde yitirmitir. Bu durum karsnda stanbuldaki Muallimler Birlii yeniden kurulmu ancak, bu Birlik de etkili olamam ve 1936 ylnda kapanmtr. Bu tarihten 1946 ylna kadar sre iinde retmenler rgt kuramamlardr. (Elmas,1986:31) Bunda 1938 ylnda karlan 3512 Sayl Cemiyetler Kanunun getirdii dzenleme etkili olmutur. Kanun snf esasna dayanan derneklerin kurulmasn ve kamu grevlilerinin dernek kurmasn yasaklamtr (cal,1998:83). 1946 ylnda, tek partili dnemden ok partili dneme geilmitir. Yine ayn yl Cemiyetler Kanununda yaplan deiiklikle, snf esasna dayanan derneklerin kurulmas yasa iptal edilerek, sendika ve mesleki birliklerin kurulmasna imkan verilmitir. Ancak kamu grevlilerinin dernek kurmasn yasaklayan hkm yrrlkte kalmaya devam etmitir. Buna ramen lke genelinde ok sayda retmen dernei kurulmutur. Bu dernekler 15 Austos 1949 ylnda birleerek Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonunu oluturmulardr. rgtn, Trkiye retmen hareketinin ikinci merkez rgt olduu kabul edilmektedir (Meydan,1986:19).

54

4.2.2.2. 1960-1971 Dnemi 1961 Anayasasnn getirmi olduu geni sosyal haklar genel olarak memurlarn rgtlenmelerinin nn at gibi retmen rgtlenmelerinin de nn amtr. 1961 Anayasasnn getirmi olduu bu demokratikleme admlar retmen rgtlerini olumlu ynde etkilemitir. 1961 Anayasasnn 46. maddesinde alanlar ve verenler, nceden izin almakszn sendikalar ve sendika birlikleri kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten ayrlma hakkna sahiptirler. eklinde dzenlenmitir. Ayrca bu Anayasada i nitelii tamayan kamu hizmeti grevlilerinin bu alandaki haklar kanunla dzenlenir. Denilerek memurlarn sendikal haklarna ynelik bir almann yaplaca sylenmitir. 1961 Anayasasnn 46.maddesinde belirtilen memurlarn sendikal haklarnn kanunla belirlenmesi durumu, 8 Haziran 1965 kabul edilen ve 17 Haziran 1965te Resmi Gazetede yaymlanan 624 Sayl Devlet Personeli Sendikalar Kanunu ile dzenlenmitir. 624 Sayl Devlet Personeli Sendikalar Kanunu le hzl bir rgtlenme sreci ierisine giren memurlar, Kanunun yrrle girdii 1965 ylnda 1968 ylna kadar geen yl iinde 453 sendika, 18 federasyon ve 3 konfederasyon kurmulardr (Mholu,1968:11). Bu yllar ierisinde Milli Eitim Bakanl bnyesinde kurulan memur sendikas saysnn 83 olmas ise en ok memur sendikasnn retmenler tarafndan kurulduunu gstermektedir. Sendika saysnn ok, buna karn ye saysnn az olmas sendikalarn blnp, paralanmasna ve gszlemesine neden olmutur. Memur sendikalar iinde ilk kurulan sendika Trkiye retmenler Sendikas (TS) olmutur. 8 Temmuz 1965 ylnda kurulan TS Trkiyede retmenlerin kurduklar ilk sendikal rgttr. TSn kurulmasnn ardndan lkede ok sayda retmen sendikas kurulmu, ancak bu sendikalardan sadece lkokul retmenleri Sendikas (LK-SEN), Teknik retmenler Sendikas (TEK-SEN) ve Milliyeti retmenler Sendikas adlarn duyurabilmilerdir (cal, 1998:85).

55

lkemizde ilk kurulan sendika olan TSn kuruluunda Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonu yesi 92 retmenin katks olmutur. TSn bakanln yapan Fakir Baykurt, daha sonra TDMF bakanlnda yrtmtr. 1968-1971 yllarnda lkemizde yaanan politik alkantlar retmen rgtlerini de etkilemitir. Balangta tm retmenleri etkileyen ve mesleki bir kurum olarak etkinlik gsteren TS zamanla bir takm politik akmlarn etkisi altna girmitir (cal,1998:87). TSn yelerinin hak ve menfaatlerini koruyacana, yelerine daha iyi bir hayat standard salamak iin alacana ve mesleki saygnl ykselteceine bir takm siyasal hiziplerin kendilerini ifade ettikleri bir kurum halini ald genel olarak kabul edilmitir (zdemir, 1995:14). TS bu siyasi dncelerden hareketle 1968 ve 1971 yllar arasnda Devlet Personeli Sendikalar Kanununa aykr eylemlerde bulunmutur.1968 ylnda Ankarada yaplan Devrimci Eitim uras, 1969 ylnda Ankarada Byk Eitim Yry, 1969 ylnda tm yurtta yaplan Byk retmen Boykotu TS ile birlikte dier sendika ve federasyonlarn kapatlmasna temel olmutur. lke apndaki bu huzursuzluk ve eylemler sonucu 1971 ylnda yaplan askeri mdahale ve 1971de yaplan askeri mdahale ve 1971de Anayasada yaplan deiikliklerle memur sendikaclna son verilmesine karar verilmitir. Sonu olarak retmen sendikaclnda bu Anayasa deiiklii ile kesintiye uramtr. 4.2.2.3. 1971- 1980 Dnemi 12 Mart 1971 darbesinin ardndan, 20.09.1971 tarihli Anayasa deiiklii ile Anayasann 46. maddesindeki alanlar ibaresi yerine iiler ibaresinin konulmasyla ve 119. maddesinin de memurlarn sendika ve siyasi partilere ye olamayacana dair deiiklikle memurlarn sendikal haklar ellerinden alnmtr. Anayasann geici 16. maddesiyle de daha nce kurulmu olan memur sendikalarnn faaliyetlerinin sona erdirildii hkme balanmtr. Ayrca 1971 deiiklii ile Anayasann 119. maddesinde ii nitelii tamayan kamu hizmetlilerinin mesleki menfaatlerini korumak ve gelitirmek amacn gden

56

kurulularn bal olacaklar hkmler kanunla dzenlenir eklinde yeni bir fkra eklenmitir (cal,1998:88). Kamu grevlilerinin menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin kaca belirtilen bu kanun 1982ye kadar kmamtr. Ancak herkesin dernek kurmasn kolaylatran Dernekler Kanunu kmas dier memurlar gibi retmenlerin rgtlenmelerini de kolaylatrmtr. Bu dnemde kurulan dernekleri nceki dnemdeki sendikalarn ismini deitirmi ekli olarak ortaya kmtr. 1971de kapatlan TS ve T. LK-SENin yerine TB-DER kurulmutur. Sendikalar kapatldktan sonra kurulan derneklerden bir dieri de LK-BRdir. Dernekler Kanunun karlmasndan sonra retmenler tarafndan ok sayda dernek kurulmutur. Fakat bu dnemde kurulan retmen derneklerinin eitli siyasi grlerin ar etkisinde kalarak mesleki amalara pek nem vermedikleri genel olarak kabul edilmektedir. Bu durum retmenlik mesleinin toplumsal konumunu da olumsuz ynde etkilemitir (cal, 1998:89). Bu dnemde faaliyet gsteren belli bal retmen dernekleri unlardr (Akyz,1980:512): -Tm Eitim retim Emekileri Birleme ve Dayanma Dernei (TBDER) -lkc retim yeleri ve retmenler Dernei (LK-BR) -Hrriyeti retmenler Yardmlama ve Dayanma Birlii (HR-RETBR) -Hrriyeti retmenler Dernei (HR-DER) -Mefkureci retmenler Dernei (MEF-DER) -Teknik retmenler Dernei (TD) -Tm niversite, Akademi ve Yksek Okul Asistanlar Birlii (TMAS) -Beden Eitimi retmenleri Dernei -Tm lkretim Mfettileri Dernei (TM-DER)

57

-Tm retim yeleri Dernei (TMD) -niversite, Akademi, Yksek Okul Asistanlar Dernei (NAY) -Ankara retmenleri Yardmlama Dernei -Anadolu ve Rumeli retmen Dernekleri Federasyonu Bu derneklerden, retmen rgtlenmesinin geliimi asndan nem tayanlar hakknda ksaca bilgi vermek yararl olacaktr. Bunlar (Akyz, 1980:5-12); Tm Eitim retim Emekileri Birleme ve Dayanma Dernei(TB-DER) Trkiye retmenler Sendikas (TS)nn yerine gemek zere 1971 ylnda kurulmutur. retmenler, memur ve mstahdemlerden oluan 200.000 yeye ve 660 ubeye sahiptir. Tznde amac; Atatrk devrimleri, nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ile Anayasann milli, demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti kapsam iinde yelerinin tm ekonomik, demokratik, sosyal ve zlk haklarn koruyup gelitirerek birlemelerini ve dayanmalarn salamak olarak gsterilmitir. Dernek ak olduu dnemde TB-DER adl bir gazete ve Haber Ajans ile iki ayda bir yaynlanan Yeni Toplum adnda bir dergi karmtr. Ayrca kitap, bror gibi yayn etkinliklerinde de bulunmutur. Dernek o dnemde kurulan retmen dernekleri iinde toplu gsteri eylemlerine en ok bavuran rgt olmutur. O dnemde bu eylemlerin meslek amal olmaktan ziyade siyasal amal olduklar grlmtr. lkc retim yeleri ve retmenler Dernei (LK-BR) LK-BR 1971 ylnda kurulmu olup ak olduu dnemde 78.000 yeye ve 330 ubeye sahiptir. Dernek her retim dzeyinde retmenleri ve menei retmenlik olup resmi veya zel baka bir ile uraanlar ve retmen yetitiren okullarn son snf rencilerini ye olarak kabul etmitir. Dernek, btn retim yeleri ve yardmclar ile retmenleri, Trk yurdunun ve milletinin blnmez bir btn olduu esas ile Trk milliyetilii ve Atatrkn

58

muasr medeniyet seviyesinin stne kmak lks etrafnda toplayarak sosyal, kltrel ve mesleki dayanmay salamay temel ama olarak kabul etmitir. LK-BR, ayn adl aylk bir gazete ile Milli Eitim ve Kltr adl ayda bir yaynlanan bir dergi karmtr. Ayrca kitap, bror gibi yayn etkinliklerinde de bulunmutur. rgt TB-DER gibi toplu gsteri eylemlerine bavurmamtr. Hrriyeti retmenler Yardmlama ve Dayanma Birlii (HR-RET-BR) HR-RET-BR 1975 ylnda kurulmu olup, o dnemde her retim dzeyindeki retmenlerden yaklak 11.000 yesi ve 59 ubesi vardr. Dernek, yelerinin ve btn retmenlerin toplumdaki saygnlklarnn artrlmasna almak, milli kltrn retilmesine, birlik ve beraberliin devamnn teminine, lkeye yararl gen nesiller yetitirilmesine, hrriyet ve ilim dorultusunda Trk milli eitiminin gelimesine yardmc olmak amacyla kurulmutur. Dernek RET-BR adl aylk bir dergi de karmtr. Hrriyeti retmenler Dernei (HR-DER) Dernek 1977 ylnda kurulmu olup, o dnemde her retim dzeyindeki retmenlerden 6000e yakn yeye sahipti. Dernek, Anayasada belirtilen esaslar dahilinde, Trk milliyetiliine ve Atatrk ilkelerine bal, manevi deerlere saygl, laik ve sosyal hukuk devleti esaslarna bal kalarak yelerinin ekonomik, sosyal, kltrel ve zlk haklarn korumak ve savunmak amacyla kurulmutur. Dernek Hrriyeti retmen adl bir dergi karmtr. Mefkureci retmenler Dernei (MEF-DER) Dernek, 1975 ylnda kurulmu olup, tznde amac; retmenler arasnda mesleki yardmlama ve dayanma salamak, yelerinin haklarn korumak ve salamak, eitim ve retimin milli deerler etrafnda birlemesini salamak olarak gsterilmitir. ye says 10.000in altnda olan dernek Mefkure adl aylk bir dergi karmtr. 1971deki Anaysa deiikliinden sonra ilk nce TB-DER ve LK-BR kurulmutur.Bu retmen derneklerinin bilinli bir rgtsel faaliyette bulunmulardr. Dergi, gazete vb. sreli yaynlarla grlerini yaymak ve insanlara anlatmak iin

59

faaliyet gstermileridir. rgtllk dzeyi TB-DER ve LK-BRde olduka yksektir. 1975 ylnda ortaya kan ekonomik bunalm retmen rgtlenmesini de etkilemitir. Fakat bu rgtlenme olumlu bir etki yapmtr. Ekonomik olarak zayflayan retmenler haklarn elde etmek iin daha ok rgtlenme yoluna gitmilerdir. Bu rgtllk dzeyinin yksek olmas derneklerin ayn zamanda daha ok siyasallamasn salamtr. Bu dernekler belirli sre sonra retmen hak ve menfaatlerini korumaktan ok siyasi bir kimlie brnmlerdir. Bu dnemde kurulan retmen sendikalarnda ekmektedir.(cal,1998:93) Bunlardan birincisi; balca iki zellik dikkati retmen sendikalarnn

kapatlmasnn ardndan kurulan bu derneklerin ou kapatlan retmen sendikalarnn yerine kurulmulardr ve almalarnda sendikal amalar hakim olmutur. kinci zellik ise; bu derneklerde grlen siyasallamadr. Kurulan retmen

derneklerinin tmnde siyasi partilerin hakimiyet kurduklar gzlenmitir. Bu derneklerin mesleki amacn dnda siyasi faaliyetlere daha fazla arlk verdikleri grlmtr. 4.2.2.4. 1980-1990 Dnemi 12 Eyll 1980 askeri darbesiyle birlikte tm memur ve ii rgtlenmeleri zarar grmtr. Btn retmen dernekleri kapatlmtr. 1982 Anayasasnda sendikal haklar ile ilgili dzenlemeler yaplmtr. Anayasann 51. maddesinde sendika hakk sadece ii ve iverene tannm kamu grevlilerine tannmamtr. Ancak sendika hakk kamu grevlilerine yasaklanmamtr. Ayrca, Anayasa memurlarn dernek kurma haklarna da snrlama getirilmitir. Denek kurma hakk bakmndan serbesti sistemi benimsenmi olmasna ramen derneklerin siyasi faaliyetlerinde bulunmalar yasaklanmtr (Mad.33/1-4). Kamu alanlarnn dernek kurma hakk ile ilgili olarak bu hakkn Birinci fkra hkm, silahl kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensublar ile kamu hizmeti grevlilerinin dernek kurma haklarna bakaca snrlamalar getirilmesine ve hrriyeti kullanmalarnn yasaklanmasna engel deildir eklindeki Anayasa hkm ile (mad.3317) snrlandrlabilmesine imkan salamtr (cal, 1998:94).

60

retmenlerin rgtlenme hakk bakmndan nem tayan bir baka gelime ise yeni Dernekler Kanunu ile gereklemesidir. 7 Ekim 1983 tarihli Dernekler Kanunu byk bir kamu alanna dernek kurma hakk tanmamtr. Bu almalar arasnda, resmi ve zel okul, ortaokul, lise ve dengi okullar retmenleri, Milli Eitim Bakanl merkez ve iller kuruluunda alan retmenler de yer almaktadr. Grld gibi bu dnemde rgtlenme hakk konusundaki dzenlemelerde daha nceki dnemin kt rneklerine tepki anlay hakim olmutur (cal, 1998; 94-95). 1986da eski TS, T.LK-SEN ve TB-DER ynetici ve yelerince karlmaya balanan abece dergisi rgtlenme araylarn balatm, 1988de alan retmenlerin ye olamad ama fahri ye olabildii ET-DER kurulmutu. retmenlerin bir ksm 1988 ylnda Eitimciler Dernei (Eit-Der)ni kurarak dernek ad altnda rgtlenirken, dier bir ksm retmen ise vakf kurma yolunu seerek 6 Mart 1989 tarihinde Trkiye Kamu alanlar Yardmlama ve Dayanma Vakfn kurmu ve vakf ats altnda dernek gibi faaliyetler gstermilerdir (Ta, 1996: 114-115). 4.2.2.5. 1990 1995 Dnemi 1982 Anayasasnda sendikal haklarn yasaklanmasna dair bir ibare olmamasnda hareketle memur sendikalar 1990 ylndan itibaren sendikalama yoluna gitmilerdir. 28.05.1990da Ankarada ilk retmen ve ilk memur sendikas olarak Eitim Kolu Kamu Grevlileri Sendikas (Eitim) kurulmutur. Eitim kanuni dayanan, nsan Haklar Evrensel Bildirisi, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, ILO Szlemesi ve Avrupa Sosyal artna dayandrlmtr. Eitim i kolunda geni anlamda birlii savunmutur. Ama olarak; daha iyi alma artlar, daha iyi cret ve mesleki saygnlk salamay hedeflemitir (Eitim Tz, 1993:6). Dier bir retmen sendikas olarak 13.11.1990da Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas (EitSen) kurulmutur. Eitimin sendikal mcadelesini yeterli bulmayan EitSen daha eylemci ve mcadeleci bir yap sergilenmesi gerektiini savunmutur. Sendika amacn u ekilde ifade etmitir. EitSen tm maddi deerlerini oluturucusunun emek olduundan hareket ederek alma yaamnda yelerinin ekonomik, demokratik, akademik ve hukuksal, kltrel ve zlk hak ve karlarn gelitirmeyi amalar (EitimSen Tz, 1990:2).

61

Trkiye Kamu alanlar Vakf bnyesinde toplanan memurlar, 1992 ylnda Trkiye Kamu alanlar Konfederasyonunu ( TRKYE KAMUSEN ) kurarak sendikalama yoluna gitmilerdir. Trkiye Kamu-Sen bnyesinde bir ok sendika kurulmutur. Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri Kolu Kamu alanlar Sendikas (Trk EitimSen) 18.06.1992de kurulmutur. Trk EitimSen amacn u ekilde aklamtr, Hr sendikaclk anlay ierisinde, yelerinin ekonomik, sosyal, kltrel ve mesleki hak ve menfaatlerini korumas ve gelitirmeyi amalamtr (Trk Eitim-Sen Tz, 2001:4). 1991 ylnda DYP SHP Koalisyonu Hkmetinin programna memurlara sendika hakk tanmay almas ve 1993 ylnda memurlarn sendikal haklarna ilikin hkmler ieren 87 ve 151 sayl ILO Szlemelerin onaylanmasyla retmenlerin sendikal haklarn elde etme araylar daha da younlamtr (cal, 1998:96). Eitimciler Birlii Sendikas (ETM BR-SEN) 1992 ylnda kurulmutur. ETM BR-SEN amacn u ekilde ifade etmitir. Sendika demokratik, laik, sosyal hukuk devleti anlayyla ynetilen, daha katlmc bir demokrasinin yerletii, daha zgr kii, ve sivil toplum rgtlerinin gerek anlamda var olduu ve dnce retip teklifler sunduu, bu durumunun sivil ve kamusal alanda yaama geirildii, adil gelir dalmnn gerekletii, sosyal devlet olmann gerei olarak her vatandan devlet imkanlarndan eit olarak faydaland, daha zgr, daha mreffeh daha mutlu insanlarn yaad bir Trkiyeye ulaabilmeyi amalar (Eitim BirSen, 2005:1). 4.2.2.6. Trkiyede 1995ten Gnmze retmen Sendikacl 1982 Anayasasnda sendika hakk yasaklanmad iin bir ok kamu sendikas ve konfederasyon 1995 ylna kadar kurulmutu. 1995 ylnda memurlara sendikal haklar verilmesi iin Anayasa deiiklii yoluna gidildi. DYP, ANAP ve SHP parti grup bavekillerince hazrlanan kanun teklifi TBMMne sunuldu. Sonuta; 1982 Anayasasnda 23 Temmuz 1995 tarih ve 4121 Sayl Kanunla deiiklik yaplmtr. Deiiklik Anayasann toplu szlemesi hakkn dzenleyen 53. Maddesinin ikinci ve nc fkralar arasnda yeni bir fkra eklenerek gerekletirilmitir. Ek fkra; kamu grevlilerinin kendi aralarnda sendikalar ve st birlikler kurabileceine ve bunlara tm kamu grevlilerinin (Anayasann 128. Maddesinin ilk fkrasna giren kamu

62

grevlilerinin) ye olabileceine ve ayrca toplu grmeler yapabileceklerine cevaz vermitir (cal, 1998:97). Bu kanun deiiklii ile beraber memurlarn sendikal haklar Anayasal gvence altna alnmtr. Ayrca ek fkrayla beraber memurlarn sendika hakk ve idareyle yapacaklar toplu grmelere ynelik bir kanunun karlmas gerektii belirtilmitir. 1998 ylnda kamu grevlilerinin sendika hakkn ve toplu grmelerini iine alan Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu Tasars hazrlanarak TBMMye sevkedildi. Kanun Tasars Belirli bir sre grldkten sonra askya alnd. 2001 ylnda tekrar gndeme alnan Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu 25.06.2001 tarihinde kabul edilmitir. Bu kanunla kamu grevlilerine toplu grme ve sendika hakk verilerek bu haklarn erevesi belirlenmitir. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununun kmasyla birlikte birok retmen sendikas kurulmaya balamtr. 12 Eyll 2003 tarihinde Bamsz EitimSen (BESEN) 17.01.2005 tarihinde Anadolu EitimSen, 2005 ylnda Eitim ve retmenSen kurulmutur. 4.3. Trkiyedeki retmen Sendikalarnn rgtsel Yaps Trkiyedeki retmen sendikalar 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu kmadan ncede rgtlenme iine girmilerdir. Ancak 4688 Sayl Kanunun kmasyla birlikte sendika ve konfederasyonlar tekilatlanma yaplarn bu kanuna gre belirlemilerdir. retmen sendikalar st kurulu olarak bir konfederasyona bal olarak faaliyet gstermektedir. Sendikalarn kendi iindeki rgtlenmesi ise u ekildedir; 1-Genel Merkez 2- ubeler 3-Temsilcilikler Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunda sendika ubesi, sendika ve konfederasyonlarn zorunlu organlar u ekilde belirtilmitir (mad.8). 1-Genel kurul 2-Ynetim kurulu

63

3-Denetim kurulu 4-Disiplin kurulu Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda genel kurallarn olumas u ekilde aklanmtr: Sendika ve sendika ubesi genel kurullar yelerinden oluur. Sendika ye says bini sendika ube says beyz at taktirde genel kuruldan delegelerle yaplabilir. Delegeler yeler tarafndan gizli oy, ak saym ve dkm esasna ve sendika tzndeki hkmlere gre seilirler. Sendika ubeleri ile sendika ve konfederasyonlarn ynetim ve denetleme kurulu yeleri bu sfat mteakip olaan genel kurul iin yaplacak delege seimine kadar sren Tzklere delege seilmeyi engelleyici hkmler konulamaz (md.9). 4688 Sayl Kamu Grevlileri Kanununa gre genel kurallar toplant zaman ve karar yeter says u ekildedir: Sendika veya konfederasyonun ilk genel kurulu tzel kiilik kazanmasndan balayarak alt ay iinde yaplr. Olaan genel kurul ylda bir toplanr. Tzklerinde belirtilmek koulu ile daha ksa srede de toplanabilir.Toplant yeter says ye ya da delege tamsaysnn salt ounluudur. lk toplantda yeter say salamazsa, ikinci toplant en ok on be gn sonraya braklabilir. Bu toplantda salt ounluu aranmaz. Karar yeter says toplantya katlan ye veya delege saysnn salt ounluudur (md.10). Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda sendikalarn en st ve yetkili karar organ olan genel kurullarn grevleri u ekilde belirtilmitir (md.12): a. Organlarn seimi b. Tzk deiiklii c. Ynetim ve denetleme kurulu raporlarnn grlmesi ve aklanmas d. Ynetim kurulunca hazrlanan program ve btenin grlerek karara balanmas. e. Sendika ve konfederasyonlarn tzklerinde belirtilen konularda ynetim kuruluna yetki verilmesi.

64

f. Tanmaz mallarn satn alnmas veya mevcut tanmaz mallarn satlmas konusunda ynetim kuruluna yetki verilmesi. g. Sendika ve konfederasyon ynetim kurulu yelerine verilecek her trl cret ve dier grevlilerin huzur hakk ve yolluklarnn belirlenmesi. h. Sendika ubesi ama veya bu konuda ynetim kuruluna yetki verme, ubeleri

birletirme ya da kapatma. i. Ayn hizmet kolunda bulunmak kouluyla baka bir sendika ile birleme ve katlma. j. Baka bir konfederasyonla birleme ve katlma. k. Konfederasyonlara ye olma veya yelikten ekilme. l. Amalarna uyan uluslararas kurululara ye olma veya ekilme. m. Fesih karar verme. n. Mevzuatta veya sendika tzklerinde genel kurulca yaplmas belirtilen dier

ilemlerin yerine getirilmesi ve herhangi bir organn grev alanna girmeyen konularn karara balanmas. ube genel kurullar sadece yukardaki (a), (c) ve (n) bentlerinde belirtilen grevlerini yerine getirirler. Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda konfederasyonlarn, sendikalarn ve sendika ubelerinin organlarndan olan ynetim denetleme ve disiplin kurullarnn olumas, grevleri ve toplantlar ana hatlaryla belirlenmitir. Bu kurallara uyan dier organlarn oluumu ile ilgili dzenlemeler sendika konfederasyonlarn tzklerine braklmtr. Sendika ubesi ve sendika ynetim kurullar en az , en ok yedi yeden; konfederasyon ynetim kurullar ise en az be, en ok on yeden oluur. Disiplin kurulu en az , en ok be yeden, denetleme kurulu en az denetiden oluur. ubelerde bir deneti ile yetinebilir. Ynetim, denetleme ve disiplin kurullar ile kurulmas uygun grlen dier organlarn oluumu, grev ve yetkileri ile toplanma ve karar alma usulleri Sendikalar Kanununun 16,17,18 ve 19 uncu maddelerinde belirtilen esaslara uygun olarak sendika veya konfederasyonlarn tzklerinde dzenlenir (md.13).

65

Sendika rgtlenmelerinin en alt birimi iyeri temsilcilikleridir. yeri sendika temsilcilikleri konusu 4688 Sayl Kamu Grevlileri Kanunu 23 maddesinde u ekilde aklanmtr. yerinde kamu grevlilerinden en ok ye kaydetmi sendika iyeri temsilcisi semeye yetkilidir. Sendika temsilcileri, iyerlerinde , yelerinin iveren veya iyeri ile ilgili sorunlarn dinlemek, ilgili yerlere iletmek ve sendika ile iveren arasnda iletiim salamak amacyla, sendikalarn tzklerinde belirtilen yetkili kurullar tarafndan bir genel kurul dnemi iin iyerinden seilirler. yerinde kamu grevlileri arasnda en ok ye kaydetmi sendikann bulundurabilecei temsilci says, iyerindeki kamu grevlisi says 20100 aras ise en ok bir, 101500 arasnda ise en ok iki, 5011000 arasnda ise en ok , 10012000 arasnda ise en ok be, 2000den fazla ise en ok yedidir. Bu temsilcilerden biri sendika tarafndan ba temsilci olarak grevlendirilebilir. yeri sendika temsilcileri bu grevlerini iyerinde, haftada iki saat olmak zere yerine getirirler. Temsilciler bu srede izinli saylrlar. Kamu ivereni, ynetim ve hizmetlerin ileyiini engellemeyecek biimde sendika temsilcilerine alma saatleri iinde ve dnda grevlerini yapabilmeleri iin imkanlar lsnde kolaylklar salar (md.23). 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu ile birlikte sendika ve konfederasyonlarn tekilatlanmasnn ana hatlar izilmitir. Sendikalar bu ana hatlar dnda oluturacaklar tekilat ve organlar yasalara bal kalmak kaydyla tzklerinde belirterek kurabileceklerdir. Genel olarak sendika ve konfederasyonlar Genel Merkez, ube ve Temsilcilikler hiyerarisinde rgtlenme yoluna gitmilerdir. 4.4. Trkiyedeki Mevcut retmen Sendikalar 07.07.2006 tarih ve 26221 Sayl Resmi Gazetede, Eitim,retim ve Bilim Hizmetleri hizmet kolunda alan 725.048 memurdan sendika yesi olanlarn says ve sendikalar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca yaplan almalar sonucu tespit edilmitir. 2006 ylnda Eitim retim ve Bilim Hizmetleri kolundaki sendikalar ve ye saylar u ekildedir ( Resmi Gazete, 07.07.2006 ):

66

Tablo 1: 2006 Yl Eitim Sendikalar ve ye Saylar Dalm

Sendika
TRK ETM SEN
(Trkiye Eitim ve retim Bilim Kltr Hizmet Kolu alanlar Sendikas)

Konfederasyon
TRKYE KAMU SEN

Toplam ye Says
139.282

Sendikalama Oran %
19,21

ETM SEN
(Eitim ve Bilim Emeklileri Sendikas)

KESK MEMUR SEN BAIMSIZ HRRYET KAMU SEN

122.760 78.300 1891 37

16,93 10,80 0,26 0,01

ETM BR SEN
(Eitimciler Birlii Sendikas)

TEM SEN
(Tm Eitimciler ve Eitim Mfettileri Sendikas)

HR ETM SEN
(Hrriyeti retim Bilimleri Hizmetleri Sendikas)

BAIMSIZ ETMCLER SENDKASI

(Bamsz Eitimciler Sendikas)

BASK

699

0,10

RETMEN SEN
(retmenler Eitim, retim ve Bilim alanlar Sendikas)

BAIMSIZ BAIMSIZ BAIMSIZ BAIMSIZ BAIMSIZ

181 29 158 3919 65

0,02 0.00 0,02 0,54 0,01

E
(ada Eitimciler Sendikas)

ATA ETM SEN (Ata Eitim Bilim ve Kltr

alanlar Sendikas)

ETM
(Eitim ve Bilim grenleri Sendikas)

ANADOLU ETM SEN

(Anadolu Eitim retim ve Bilim Hizmetleri Sendikas)

Toplam
Kaynak: 07.07.2006 Tarihli Resmi Gazete

347.321

47,9

Trkiyede Eitim retim ve Bilim Hizmetleri kolunda alan 725.048 memurdan 347.321i sendika yesidir. Bu da %47.9luk bir sendikalama orann gstermektedir. Dier kamu grevlilerine oranla retmen sendikalarnda rgtllk dzeyinin yksek olduu grlmektedir. retmen sendikalar arasnda Trk Eitim Sen, Eitim Sen ve Eitim BirSenin Sendikalama oranlarnn yksek olmasndan dolay bu sendikann incelenmesi yerinde olacaktr.

67

4.4.1. Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri Kolu Kamu alanlar Sendikas ( TRK ETM-SEN ) Ksa ad Trk EitimSen olan sendika 18 Haziran 1992de kurulmutur (cal,1998:114). Sendikann 95 ube ve 11 temsilcilii vardr. 07.07.2006 tarih ve 26221 Sayl Resmi Gazetedeki sendikal memurlarn says belirleme hususundaki aklamaya gre 139.282 yesi vardr. Trk EitimSende Trkiye Kamu alanlar Sendikas Ankaradr. Trk EitimSen tznn 5.maddesinde faaliyet alan belirlenmitir. Sendika; Trkiye genelinde, eitim, retim ve bilim hizmetlerini yrten kamu kurum ve kurulular iyerlerinde faaliyet gsterir (Trk EitimSen Ana Tz, md.5). Trk EitimSen vizyon ve misyonunu u ekilde belirtilmitir. Vizyonumuz: Deien dnya dzeni ierisinde ada, milli eitliki, geliime ve deiime ak bir eitim sistemi ile sosyal adaletin ve refahn en st dzeye kt, dnen, reten, fikri hr katlmc bireylerin yetitirildii ve bu eitim sistemini yrtecek ve gelitirecek eitim almalarnn ekonomik ve sosyal kayglarnn olmad bir Trkiye. Eitim almalarnn ekonomik ve sosyal haklarn gelitirmek, mesleki geliimlerinin ve ykselmelerinin nndeki engelleri kaldrmak, ada, bilimsel ve milli bir eitim ortam oluturmak, alma barn salamak, hakszlklarla mcadele etmek iin hukuk zemininden kmadan her trl eylem ve etkinlii yapmak ve bunun iin de haklarnn ve hukukun bilincinde bir alan kitlesi oluturmak ( www.ogretmeniz.biz/tes/ 2005 ). Trk Eitim Sen amalar u ekilde belirtilmitir: Sendika: a) Anayasa ifadesini bulan, devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlne, milli ve manevi deerlere, insan haklarna, demokratik ve laik cumhuriyete ve Atatrk ilke ve inklaplarna bal kalarak, demokrasinin korunup btn kurum ve kurallaryla yerlemesi ve ada uygarlk dzeyine ulamas yolunda aba gstermeyi, b) Toplum ve i barnn tesis ederek devletmillet kaynamasna ve sosyal adaletin gereklemesine katkda bulunmay, Konfederasyonunun (Trkiye KamuSen) yesidir. Genel merkezi

68

c) Hr sendikaclk ierisinde, yelerinin ekonomik, sosyal, kltrel ve mesleki hak ve menfaatlerini korumay ve gelitirmeyi, ) Trk milli eitim sisteminin temel ilke ve hedeflerinin, 21inci Yzyln ihtiyalarna cevap verebilecek ekilde gereklemesi iin; uygulamada ortaya kan eksiklik aksaklk ve yanllklar tespit ederek, gelien eitim teknolojisi nda dzeltilmesi, iyiletirilmesi ve gelitirilmesi ynnde yol gstermeyi, gr ve nerilerde bulunmay ama edinmitir (md.3). Trk EitimSen bu ana amalarnn gerekletirebilmesi iin u faaliyetleri gerekletirmeye alr: a) Hizmet koluna giren iyerlerindeki kamu grevlilerini sendika ats altnda tekilatlandrmaya alr. b) Dil,rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, ve mezhep fark gzetmeksizin almann toplum hayatndaki rol ve deeri ile bu konudaki hak ve sorumluluklarn iyi bilen bir ye topluluu meydana getirmek iin aba gsterir. c) yelerine, aile sorumluluklarn yerine getirebilecek ve yaptklar i ve insanlk haysiyeti ile uyumlu adil bir cret, daha iyi alma artlar, i gvenlii ve mesleki saygnlk kazandrmaya alr. ) yelerinin gelecee gvenle bakmalarn salayacak sosyal gvenlik sisteminin gelitirilmesi ve bunlardan eksiksiz yararlanabilmeleri iin gayret sarf eder. d) yelerinin atanma, yer deitirme ve meslekte ilerlemelerine ilikin i ve ilemlerin, salkl ve adil bir yap ierisinde yrtlmesini salar. e) yelerinin mesleki yeterliliklerini arttracak ve sorunlarn zecek, onlara bilgi ve deneyim kazandracak, milli tasarruf ve yatrmlarn gelimesine, verimliliin artmasna hizmet edecek, kamu hizmetlerinin kalitesini arttracak ve vatandalara daha iyi hizmet verilmesini salayacak bilimsel almalar yapar. Bu amala; kurs, seminer, konferans, panel, ak oturum, kurultay ve benzeri eitim ve sosyal etlikleri dzenler.

69

f) yelerin ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatleri, devleri ve hkmllkleri ile personel mevzuatn ilgilendiren konularda; ilgili ve yetkili kurumlara ve konfederasyona sunulmak zere almalar yapar, yaptrr ve neriler sunar. g) yelerinin ve aile bireylerinin beden ve ruh saln koruyacak ve gelimelerini salayacak tedbirler alr. h) Sendika adna tanr ve tanmaz mal edinir. ) Konfederasyonla birlikte yksek idari kurula ve toplu grme amacyla kamu i veren kuruluna katlacak temsilcileri belirler. i) Kurum idari kurullarnda ve devlet personel mevzuatna gre oluturulan tm kurullarda sendikay temsilen katlacak temsilciyi belirler ve toplantlara katlmn salar. j) Uluslararas kurululara ye olunabilir yelikten ayrlabilir, yesi bulunduu uluslararas kurulu toplantlarnda delege, temsilci veya gzlemci gnderir. Uluslararas kurulularn temsilci ve yelerini Trkiyeye davet eder. k) Tzel kii olarak genel hkmlere gre sahip olduu yetkileri kullanr. Trk EitimSen , yelerini ve eitim, retim hizmet kolunda alan memurlar bilgilendirmek amacyla Trk EitimSen adnda aylk bir blten karmaktadr. Eitimin Sesi adyla 2 ayda bir kan bir dergi yaynlamaktadr. Ayrca lkretim Okullarnda iddet ve Taciz, 2.Kadn Kurultay, Avrupa Birlii Srecinde Atatrk lkeleri, Hizmetler Kurultay, iir Yarmas Eserleri, MEB Bnyesinde alan Yardmc Hizmetliler Snf Personeli ile lgili Aratrma Sonular, 21.Yzyl Trk Milli Eitimi, 2006 Toplu Grme Teklif Kitap gibi birok kitap, aratrma, mevzuat yaynlar bulunmaktadr. 4.4.2. Eitimciler Birlii Sendikas ( ETM BRSEN ) Ksa ad Eitim Bir olan sendika 14 ubat 1992de kurulmutur. Sendika Trkiye apnda retmen, retim eleman, memur ve kamu grevlilerinin alt eitim i kolunda faaliyet gsteriri. 9 Haziran 1995 ylnda kurulan ve ksa ad Memur Sen olan Memur Sendikalar Konfederasyonuna yedir (cal; 1998:112): Eitim BirSenin 86

70

ubesi vardr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yapt tespite gre 07.07.2006da yaynlanan Resmi Gazetede Eitim BirSenin ye says 78.300dr. Eitim BirSen sendikal faaliyet alan tznde u ekilde belirtmitir. Sendika, Trkiye genelinde (retmen, retim yesi, retim grevlisi, aratrma grevlisi, memur, teknisyen hizmetli vb. kamu grevlilerinin alt) eitim, retim ve bilim hizmet kolunda faaliyet gsterir (md.2 ). Sendika demokratik, laik, sosyal hukuk devleti anlayyla ynetilen, daha katlmc bir demokrasinin yerletii, daha zgr kii ve sivil toplum rgtlerinin gerek anlamda var olduu ve dnce retip teklifler sunduu, bu durumun sivil ve kamusal alanda yaama geirildii, adil gelir dalmnn gerekletii, sosyal devlet olmann gerei olarak her vatandan devlet imkanlarndan eit olarak faydaland, daha zgr, daha mreffeh ve daha mutlu insanlarn yaad bir Trkiyeye ulaabilmeyi amalar (md.3). Sendika bu amaca ulaabilmek iin; a) 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununun, Toplu Szlemeli ve Grevli Kamu alanlar Sendika Kanununa dntrlmesi ve sendikalara grev alanna giren kanunlara ynelik olarak iptal davas amak amacyla Anayasa Mahkemesine bavuru hakk tannmas , b) ncelikle yelerinin zlk haklarn korumaya ynelik olarak, yelerine tm resmi i ve ilemlerde yasa ve ynetmeliklere uygun davranlmas ve hakszlk yaplmamas, c) Bata yeleri olmak zere btn eitim alanlarnn genel olarak tm kamu alanlarnn, ada yaam standartlarna yakr cret almalarn salamaya ynelik her trl Anayasal ve yasal mcadelenin yaplmas, d) ncelik yelerinin olmak zere eitim alanlarnn ve genel olarak tm kamu alanlarnn; onurlu, huzurlu ve mutlu ekilde alabilecei; zgr, adil, katlmc, plnl ve kaliteli alma ortamna kavuabilmesi iin gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas, e) yelerinin ve tm eitim alanlarnn (lmleri halinde e ve ocuklarnn), emeklilik ve malllk hallerinde onurlu ve insanca bir yaam salayacak miktarda tazminat denmesi ve hayatlarnn geride kalan ksmnda ekonomik sknt yaamalarn

71

engelleyecek aylk balanmas; ayrca kaliteli eitim, kltr, salk ve sosyal yaam imkanlarndan cretsiz/indirimli faydalanabilmesi, f) Engelli yelerinin ve dier engelli eitim alanlarnn engellerine uygun alma ortamlarnda grev almalar ve yaam standartlarnn iyiletirilmesi iin gerekli yasal dzenlemelerin ivedilikle yrrle konulmas, g) Eitimin her aamasnda (Okul ncesi Eitim, lk retim, Orta retim ve Yksek retim,Yaygn retim) ada normlara uygun eitim ve retim yaplabilmesine imkan salamaya ynelik olarak mevcut yasa, ynetmelik ve mfredat programlarnn gncelletirilerek gelitirilmesi, h) ada ve modern bir eitim- retim sistemine ulaabilmek iin, eitim-retim tekilatnn; bata retmen, renci, aile, uzman ve brokratlar olmak zere eitimretim faaliyetinin btn unsurlarnn karar srecine uygulanabilir anlamda etkide bulunabilecei katlmc, demokratik, effaf ve hukuki niteliklerle donatlm dntrlmesi, i) yelerinin mesleklerinde baarl ve verimli olabilmelerini salamak amacyla; hizmet ii eitim kurslar, seminer, panel, sempozyum, konferans ve benzeri etkinlikler dzenlemek; kitap, gazete, dergi, blten, bror yaynlamak; rgtlenmi rehberlik ve danma birimleri oluturmak ve bu faaliyetlerle yelerinin bilgi, birikim, bak, yetenek ve bilin dzeylerinin srekli geliimi, j) yelerinin, dier eitim alanlarnn, rencilerin ve halkn sosyal ve kltrel yaamlarna eitlilik ve zenginlik kazandrmaya ynelik olarak; tiyatro gsterileri, iir dinletileri, dll yarmalar, konserler, bilgi yarmalar; panel, sempozyum, forum, ak oturum ve konferans gibi etkinlikler dzenlenmesi, k) ncelikle yeleri ve eitim alanlar olmak kaydyla kamu alanlarnn, rencilerin ve halkn nceliklerini, bak alarn, sorunlarn zamannda ve doru olarak belirlemek ve doru ve tutarl pratikler gerekletirebilmek iin, oluturulacak sistemli ve plnl alan kurumsal aratrma ve anket birimiyle sorunlarn tespit ederek her tr soruna zm retilmesi ve retilen zm nerilerinin hayata geirilmesi, ve taradan merkeze hzl ve eksiksiz ulama zelliine sahip kurumsallam yapya

72

l) Aile kurumunu korumak ve ruh ve beden sal yerinde nesillerin yetimesine katkda bulunmak amacyla, kamu grevlisi sfatyla birlikte kutsal annelik vazifelerini de yerine getirmeye alan bayan eitim alanlarnn, alma artlarnn bu konumlarna paralel olarak daha elverili hale getirilmesi iin gerekli yasal dzenlemelerin yaplmas, m) reten toplum ve insan odakl istihdam anlayyla meslek ve teknik eitimin yaygn hale getirilerek ounluunu genlerin oluturduu atl igcn harekete geirmeyi, n) zel retim kurumlarnda grev yapan eitim alanlarnn Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu kapsamna alnmas, o) Zorunlu eitimin tamamnda olmak kaydyla; ders kitab, kaynak kitap ve her trl eitim-retim ara ve gerelerinin ve masraflarn devlet tarafndan karland parasz eitim uygulamasn hayata geirmek, eitim alanna ynelik zel giriimlerin tevik edilerek rekabet ortamnn salanmas, ) Anayasadaki eitlik ilkesinin ruhuna uygun olarak her rencinin, eit imkan ve frsatlarla eitildii ve zorunlu eitimden sonra yetenek, bilgi ve birikiminin objektif kriterlerle llebildii seme snavlaryla alan snrlamas olmakszn hak ettii yksekrenim programlarnda eitim grebildii eitim sistemi ile eitimine uygun i imkanna kavutuu istihdam politikasn hayata geirmeyi, p) Yksek retim Kurumlarnn; bilimsel rnler retebilen, an gerektirdii eitim anlay ve materyallerine sahip olarak iradi ve icrai anlamda niversite ynetenlerinin bireysel dncelerinden de arnm biimde akademik zerklie sahip, evrensel normlara uygun, zgr, bilim ve ihtisas kurumlar olmasn salayacak her tr almann yaplmas, r) Liklik ilkesinin gerei olarak yurttalarmzn -evrensel hukuk ilkeleri gerei salt insan olmalar gerekesiyle doumdan itibaren sahip olduklar vazgeilmez ve devredilemez ve mdahaleye kapal- dinlerini renmelerine ve dini inanlarnn gereklerini yerine getirmelerine ilikin temel haklarn kullanrken -evrensel hukuk belge ve ilkeleriyle belirlenmi- hukuki snrlamalar dnda herhangi bir snrlamayla kar karya braklmamas, dini inanlarn yaamaya ynelik haklarn kullanmalar

73

gereke

gsterilerek

dier

temel

hak

ve

zgrlklerden

yararlanmalarnn

engellenmemesi, eklindeki ncl amalarn gerekletirmeye alr. Eitim BirSenin Eitim Bir-Sen adnda bir blten, Eitime Bak adnda bir dergi ve yaymlanm kitaplar bulunmaktadr. 4.4.3. Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas ( ETMSEN ) Ksa ad EitimSen olan sendika 23 Ocak 1995de Eitim ile EitimSenin birlemesi ile olumutur (cal,1998:111). Sendikann 100 ubesi vardr. Eitim Senin genel merkezi Ankaradr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn 2006 ylnda yapt tespite gre EitimSenin ye says 122.760 dr. Eitim-Sen, Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu ( KESK ) yesidir. Eitim Sen, faaliyet alan olarak Eitim, retim ve Bilim Hizmet Kolu olarak tznn 5. Maddesinde gstermitir. Eitim Sen amalarn tznn 2. Maddesinde u ekilde sralamtr. a) nsan haklar ve temel zgrlklerin btnl iinde, din, dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce fark gzetmeksizin btn yelerinin ekonomik, demokratik, akademik, sosyal, kltrel, hukuksal, siyasal, mesleki zlk hak ve karlarn koruyup gelitirmeyi, yelerine insanca bir yaam dzeyi salamay, b) Toplumun btn bireylerinin, temel insan haklar ve zgrlkleri dorultusunda demokratik, laik, bilimsel ve parasz eitim grmesini savunur. c) Grevli ve toplu i szlemeli sendikal haklarn tannmas ve alma koullarn dzenleyen hkmlerin uluslararas normlara uyumunun salanmas iin gerekli mcadeleyi yrtr. d) Eitim Sen uluslararas szlemelerde ocuklarn eitimi ile ilgili yer alan temel haklarn ve zgrlklerin takipisi ve savunucusudur. Sendika bu amalarn gerekletirebilmek iin (md.3 ); a) yelerinin, gnn koullarna uygun cret almalar ve daha iyi alma koullarna kavuturulmalar iin yeleri adna kamu ivereni ile her dzeyde grmede ve pazarlkta bulunur.

74

b) Sendika, yelerinin sendikal amalar dorultusundaki mcadelesinde hak ve karlarnn ihlal edildii her durumda her trl demokratik ve meru mcadele hakkn kullanr.Onlar adna gerekli hukuksal giriimde ve yardmda bulunur. c) Emein ve rgtlenmenin toplumsal yaamdaki ilevini ve deerini, ulusal ve uluslararas dzeyde barn, dostluun, dayanmann ve ibirliinin nemini kavram bilinli bir ye topluluu ve kamuoyu yaratmak amacyla kltrel, sanatsal, eitsel toplantlar, enlikler, iyeri, salon ve ak hava toplantlar ve benzeri etkinlikler dzenler. d) yeleri ve ailelerinin yararlanmalar iin hizmet amacyla salk, dinlenme, spor, eitim ve kltr tesisleri ile kitaplk, kre, yuva ve yardmlama sandklar kurar ve ynetir. e) yelerinin mesleki bilgi ve tecrbelerini artrmak iin, sendika gelirlerinin % 10'u orannda kullanmak zere 'Eitim Fonu' ad altnda bir fon oluturur. f) Hizmet kolunda gl bir sendikal birlik, lkede ve dnyada gl bir sendikal hareket yaratabilmek amacyla gerekli almay yrtr, ulusal ve uluslararas dzeyde ortak amalar tayan kurulularla dayanmaya girer, st kurulular kurar ya da bunlara ye olur, bunlarla bilgi alveriinde bulunur, i ve eylem birlii yapar. g) Kamu iverenince yrtlen eitim, retim, bilim ve kltr hizmetlerinin planlanmasna, programlanmasna, ynetilmesine ve denetimine taraf olarak katlr. h) Tm emekilerin siyaset yapma hakkn ve zgrln salamak iin alr. i) Ama ve grevlerinin gerektirdii tanr ve tanmaz mallar iktisap eder ve satar. j) yelerinin aile ve bireylerinin bakm, eitim ve salk koullarnn dzeltilmesine alr. k) Bata nitelikli retmen olmak zere, personel eitiminin gelitirilmesini salamak iin projeler retir ve uygulanmasn salamaya alr. l) yelerini ilgilendiren atama, yer deitirme, deerlendirme, grevde ykselme ve kararlara katlma gibi konularda adil bir dzenleme yaplmasna alr.

75

m) Kadn yelerin alma yaamnda ve sendikal etkinliklerde kadn olmaktan kaynaklanan sorunlarna zmler retir, ek haklar elde etmelerine , onlara olanaklar sunmaya alr. n) Demokratik ve meru haklar kullanlrken zarara uram yelerimize yardm amacyla dayanma fonu kurulur. Eitim Sen 1995 ylndan buyana Eitim-Sen adl aylk bir blten, Eitim ve Toplum Dnyas adl bir dergi karmaktadr. 4.5. Trkiyede Sendika Siyaset likisi ve Sendikal Blnmlk Cumhuriyetin ilk yllarnda Takrir Skun (1925) kanunun ve tek parti dneminin etkisi ile sendikal hareketler ve sendikalama yolunda admlar grlmektedir. 1946da ok partili hayata geilmesiyle birlikte mahalli dzeydeki retmen dernekleri bir araya gelerek Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonunu kurdular. Trkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca retmenler sendikal hareketin ncs olmulardr. 1961 Anayasasyla birlikte oluturulmak istenen Sosyal Devlet anlay ile birok alanda yeniliklere gidildii 1961 Anayasasyla birlikte alanlar sendika hakkna kavumulardr. Kamu alanlarnn da sendikalar ats altnda rgtlenmesi siyasilerin dikkatini ekmitir. Sendikalar gibi hazr rgtl yaplarn iyi bir siyasi taban olabilecei gr siyasi partilerde hakim olmutur. Ayrca belirli siyasi grleri paylaan insanlar bir araya gelerek kendi meslek gruplarnda sendikalar kurarak rgtlenme yoluna gitmilerdir. Trkiye i Partisi, bu konuda rnek olacak verilebilir. TP, 1961 ylnda ou Trk yesi sendikaclar tarafndan kurulmu ancak hi bir zaman Trk iindeki egemen kadro tarafndan destek grmemitir. Ayn ekilde TP, ii snfnn partisi olmay da baaramamtr. 1965 seimlerinde Meclise girebilmesi bir baar gibi nitelense de oy dalmna bakldnda gerekte ii snfnn yeterli desteine sahip olmad grlr. Askeri Mdahale (1971) dneminde kapatlmas da bu ii snf partisi deneyimi tamamen sona ermitir (Arkan, 1998:31). Trk iindeki blnme yalnzca TP rnei ile snrl deildi.1967 ylnda, Trkten ayrlan sendikalarn kurduu DSK ve yine Trk iindeki sosyal demokrat sendikaclk hareketi de partiler st politikaya tepki olarak deerlendirebilir (Ikl,1995: 234).

76

DSK, siyasal mcadelesinde de aktif bir tavr izleyerek seim dneminde belli siyasal partileri desteklemitir. 1969 seimlerinde TPi destekleyen DSK, 1971 dneminde bu partinin kapanmas zerine desteini CHPye yneltmitir. i snf yararna nitelenebilecek tm bu abalara ramen uzun dnemli bir kazanm sz konusu deildir. CHP tm desteklere ramen geni ii taban yaratamamtr. DSKde her ne kadar sendikal harekete dinamizm kazandrmsa da gerek olumsuz ekonomiksiyasal koullar gerek kendi i sorunlar nedeniyle, kalc bir toplumsal harekete dnememitir (Arkan, 1998:33). Memur sendikalar ierisinde ilk kurulan Trkiye retmenler Sendikas (TS)dr. 1965 ylnda kurulmutur. TSn daha ok sosyal demokrat izgide olmas nedeniyle retmenler kendi siyasi dncelerine uygun sendikalarda rgtlenmeye balamlardr. Milliyeti retmenler sendikas adndan da anlalaca zere milliyeti muhafazakar izgide kurulmu bir sendikadr. Ayrca bu dnemde lkokul retmenleri Sendikas (LK-SEN), Teknik retmenler Sendikas (TEK-SEN) kurulmu dier sendikalardr. Bu sendikalar kurulduklarnda tamamen yelerinin mesleki, sosyal, ekonomik, kltrel haklarn savunmaya ynelik kurulsa da zamanla siyasi akmlarn iine girmilerdir. 1968 ylnda Dnya ve Trkiyede meydana gelen siyasi alkantlar sendikalar da etkilemitir. zellikle TS siyasi akmlarn etkisinde kalarak bir retmen sendikas niteliini yitirmi daha ok sosyal demokrat siyasi dncenin savunucusu halini almtr. TSn 1968 ylnda dzenledii Devrimci Eitim uras 1969 ylnda Byk Eitim Yry ve 1969 ylnda tm yurtta yaplan Byk retmen Boykotu temelde retmenlerin hak ve menfaatlerini korumaya ynelikte olsa asl amacnn dna karak siyasi birer eyleme dnmtr. Bu eylemler lkede siyasi ayrl ve sendikal blnml pekitirmitir. Ayrca lkedeki siyasi akmlarn sonucu ortaya kan huzursuzluk sonucu 1971 ylnda askeri mdahale olmu ve btn sendikalar kapatlmtr. 1971 ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile memur sendikalarna son verilmesine karar verilmitir. 1971 ylnda Anayasann 119. Maddesinde yaplan deiiklik ile kamu grevlilerinin kuraca sendikalar kanunla dzenlenecei eklindeydi. Ancak bu deiiklik 1982 Anayasasna kadar yaplmamtr. Dernekler Kanununun kmas retmen

77

rgtlenmelerinin nn amtr. TS ve T.LKSENin yerine sosyal demokrat anlayn hakim olduu TBDER, Milliyeti retmenler Sendikasnn yerine milliyeti muhafazakar anlayta LKBR kurulmutur. TB-DER ve LKBR en fazla yeye sahip olan derneklerdir. Grlerini dergi, gazete gibi yaynlarla yaymaya almlardr. 1975te meydana gelen ekonomik bunalm retmenleri hak ve menfaatlerini aramak iin daha ok rgtlenme yoluna itmitir. Ancak bu ekonomik bunalm siyasi partilerin dermekler zerine rgtlenmesini kolaylatrmtr. Ksa sre ierisinde dernekler tamamen siyasal bir kimlie brnmlerdir. Bu siyasallama ayn zamanda siyasal atmalar da beraberinde getirmi ve lkede 19681971 Anayasasnda olduu gibi bir huzursuzluk ortam olumutur. Sonu olarak 12 Eyll 1980de askeri darbe olmu ve tm sendikalar kapatlmtr. 1980 askeri darbesiyle birlikte kapatlan sendikalar varlklarn ortaya koyabilmek iin yeni araylara girmilerdir. 1982 Anayasas ile iilere sendika hakk tannm olmasna ramen kamu grevlilerine bu hak tannmamtr. Bu dnemde retmenler dernekler ats altnda kurulmaya balamtr. TS, T.LKSEN ve TBDER gibi sosyal demokrat rgtlerin devam olarak 1988 ylnda ETDER kurulmutur. LKBR gibi milliyeti muhafazakar rgtlerin devam olarak 1989 ylnda Trkiye Kamu alanlar Yardmlama ve Dayanma Vakf kurulmutur. 1982 Anayasasnda sendikal haklarn yasallamasna ynelik bir madde olmamas nedeniyle retmenler 1990 ylndan itibaren sendikalama yoluna gitmilerdir. lk olarak Eitim ve EitSen kurulmutur. Daha sonra Trkiye Kamu alanlar Vakf bnyesinde toplanan memurlar Trkiye Kamu alanlar Konfederasyonunu (Trkiye KamuSen) kurmulardr. 1991 ylnda memurlara sendikal haklar tannmasna ynelik DYP SHP hkmetinin programna alma almalar olmu fakat sonulanmamtr. 1992 ylnda muhafazakar yapda Eitimciler Birlii Sendikas (Eitim BirSen ) kurulmutur. 1995 ylnda, DYP ANAP ve SHP partilerince hazrlanan kanun teklifi TBMMde kabul edilerek memurlarn sendikal haklar anayasal gvence altna alnmtr. 1998 ylnda kamu grevlilerine ynelik kanun tasars hazrlansa da TBMMnde grldkten sonra askya alnmtr.

78

DSP-MHP-ANAP koalisyon hkmeti zamannda 25.06.2001 tarihinde Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu kabul edilerek memurlarn sendikal haklarnn erevesi belli edilmitir. Sonu olarak retmen sendikalar tarih boyunca sendikal hareketin ban eken rgtler olmulardr. Ancak bu sendikalar asl amalar olan retmenlerin mesleki karlarn , ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn iyiletirmek iin mcadeleler etmeyi brakp siyasi partilerin alt rgtleri gibi hareket etmilerdir. Bu durum zellikle retmenlerin haklarn savunma konusunda kesintiye neden olmutur. CHP, DSP gibi sosyal demokrat partilerin hkmette olduu yllarda EitimSenin ye saysnda ve etkinlik alannda artlar gzlenmektedir. MHP gibi milliyeti izgide olan partilerin hkmet olduu yllarda TrkEitim Senin etkinlik alannn geniledii grlmektedir. u anda kurulu AKP hkmetinin muhafazakar izgide Eitim BirSenin ye saysnda ve etkinlik alanndaki art gzlenmektedir. Sonuta retmenlerin belirli siyasal dnceyi tamalar ve bu siyasi dnceyi tayan insanlarn bir arada rgtlenmesi ok doal bir sretir. Ancak bir sivil toplum rgt olan sendikalarn retmenlerin mesleki, ekonomik, sosyal ve kltrel karlarn korumak iin ayn payda zerinde birlemeleri gerekmektedir. Siyasal partilerin sendikalar zerindeki etkisi devam ettii mddete sendikalar bir sivil toplum rgt olmaktan uzak olacaklardr. Toplu grmelerde rgtlenmelerin haklarn aramaktan ok hkmetlerin ngrdklerini kabullenmek zorunda kalacaklardr. Bu nedenle sendikalar siyasi dncelerini bir kartlk olarak deil bir zenginlik olarak grecek retmenlerin karlar etrafnda birleerek grevlerini yerine getirmelidirler.

79

BLM 5: BULGULARIN DEERLENDRLMES

5.1. retmenlerin Kiisel zellikleri Bu blmde aratrmaya katlan retmenlerin ya, cinsiyet, medeni durumu, sendikaya yelik yl konularn ieren kiisel bilgileri verilecektir. Tablo 2 : Ya Durumu Frekans 21-30 31-40 41-50 50 ve zeri Toplam 18 40 28 4 90 Geerli Yzde 20,0 44,4 31,1 4,4 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin % 44,4 gibi byk bir oranda 31-40 ya arasnda olduu grnmektedir. % 31,1inin 41-50 ya aras, % 20sinin 21-30 ya arasnda, % 4,4nnde 50 ya ve zeri olduu grlmektedir. retmenler arasnda sendikallama orannn orta ya grubunda daha fazla olduu grlmektedir. Gen retmenlerin sendikallama orannn da dk olduu grlmektedir. Tablo 3 : Cinsiyet Durumu Frekans Kadn Erkek Toplam 17 73 90 Geerli Yzde 18,9 81,1 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin % 81,1i erkek, %18,9u kadndr. Sendikallama orannn erkeklerde % 81,1 gibi byk bir oranda fazla olduu grlmektedir. Toplumumuzda birok alanda olan erkek nfusunun stnl burada

80

da grlmektedir. Toplumumuzdaki siyasi yapda da erkek nfusunun stnl ile sendikallamadaki erkek nfusunun varlnn rtt grlmektedir. Tablo 4 : Medeni Durumu Frekans Bekar Evli Toplam 14 76 90 Geerli Yzde 15,6 84,4 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin % 84,4 evli, % 15,6 s bekardr. Sendikallama oranlarnda evlilerin byk oranda fazla olduu grlmektedir. Bekar retmenlerin sendika ve sendikal faaliyetlerden uzak olduu grlmektedir. Tablo 5 : Sendika yelik Yl Frekans 1 Yl 2 Yl 3 Yl 4 Yl 5 Yl ve zeri Toplam 6 7 10 12 55 90 Geerli Yzde 6,7 7,8 11,1 13,3 61,1 100,0

Aratrmaya katlan sendika yelerinin % 6,7 si bir yldr, % 7,8i iki yldr, % 11,1i yldr, % 13,3 drt yldr, % 61,1i ise be yl ve zeri yldr sendika yesidirler. Sendikallama orannn sendikal retmenlerin be yl zerinde daha byk oranda olduu grlmektedir. retmenlerin sendikalara yelik yl ile orta ya grubunun sendikallama eiliminde olmas paralellik gstermektedir.

81

5.2. retmenlerin Sendikalarla lgili Grleri Bu blmde, sendikal retmenlerin sendikal kavramlar, sendikaclk, Trkiyedeki sendikal hareket ile ilgili grleri ele alnacaktr. Tablo 6 : Bilinen Sendika Saylar Frekans 1 Sendika Bilenler 2 Sendika Bilenler 3 Sendika Bilenler 4 Sendika Bilenler 5 ve zeri Bilenler Toplam 6 1 56 19 8 90 Geerli Yzde 6,7 1,1 62,2 21,1 8,9 100,0

07.07.2006 Tarih ve 26221 Sayl Resmi Gazetede, Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri kolunda alan sendika ye saylarn ve mevcut sendikalar belirlemeye ynelik alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca yaplan tespit sonucu 11 sendika olduu saptanmtr. Bu balamda aratrmaya katlan sendika yelerinden %6,7si bir sendika, %1,1i iki sendika, %62,2si sendika, %21,1i drt sendika, %8,9u be ve zeri sendika bilenler olduu grlmektedir. 3 sendika bilenlerin %62,2 gibi byk bir oranla fazla olduu grlmektedir. Bu sendikann rneklem grubumuzu oluturan Trk Eitim-Sen, Eitim Bir-Sen ve Eitim Sen olduu grlmektedir.

82

Tablo 7 : Sendikalarn En nemli levi Frekans retmenlerin Ekonomik Durumlarnn yiletirilmesi in almalar Yapmak Eitim ve retim Sorunlarna zm Getirilmesi in almalar Yapmak retmenlerin zlk Haklarnn Gelitirilmesini Salamak Sendikaclk Bilincinin Olumasna Katkda Bulunmak retmenlerin Toplumdaki Saygnlnn Arttrmasna Katkda Bulunmak retmenlerle Ynetim Arasnda letiim Salamak Toplam 29 Geerli Yzde 32,2

16

17,8

25

27,8

7,8

12

13,3

1 90

1,1 100,0

Aratrmalarmza katlan sendika yelerinin %32,2si retmenlerin ekonomik durumlarnn iyiletirilmesi iin almalar yapmay, %17,8i eitim retimin sorunlarna zm getirilmesi iin almalar yapmay, %27,8i retmenlerin zlk haklarnn gelitirilmesini salamay, %7,8i sendikaclk bilincinin olumasna katkda bulunmay, %13,3 retmenlerin toplumdaki saygnlnn arttrlmasna katkda bulunmay, %1,1i retmenlerle ynetim arasnda iletiim salamay sendikalarn en nemli ilevi olarak grmtr. Sendika yeleri, retmenlerin ekonomik durumlarnn iyiletirilmesi iin almalar yapmay sendikalarn en nemli ilevi olarak grmlerdir.

83

Tablo 8 : Sendikal Haklar Temel Hak Ve Hrriyetlerden midir? Frekans Evet Hayr Toplam 83 7 90 Geerli Yzde 92,2 7,8 100,0

Aratrmamza katlan sendika yelerinin %92,2si sendikal haklar temel hak ve hrriyetlerin iinde grmektedir. %7.8i ise sendikal haklar temel hak ve hrriyetler iinde grmemektedir. Tablo 9 : Sendika yeliinden Dolay Karlalan Glkler Frekans ahsma Kar Deiik Tutum inde Bulunuldu Baka Bir Sendikaya ye Olmam Konusunda Telkinlerde Bulunuldu Belli Bir Siyasi Dncenin Taraftarymm Gibi Dnld Hibir Glkle Karlamadm Dier Toplam 3 Geerli Yzde 3,3

6,7

34

37,8

45 2 90

50,0 2,2 100,0

Aratrmaya katlan sendika yelerinin, sendika yeliinden dolay karlat glkler konusunda %3,3 ahsma kar deiik tutum iinde bulunuldu, %6,7si baka bir sendikaya ye olmam konusunda telkinlerde bulunuldu, %37,8i belli bir siyasi dncenin taraftarymm gibi dnld, %50si hibir glkle karlalmadn, %2,2si ise dier nedenleri belirtmilerdir. Sendika yelerinin %50sinin sendika yelii konusunda hibir glkle karlamamas sendikal haklarn temel hak ve hrriyetler arasnda toplumumuzda benimsendiini gstermektedir. Ancak

84

%37,8inin belli bir siyasi dncenin taraftarymm gibi dnld cevab toplumumuz tarafndan sendika-siyaset ilikisinin belli bir oranda hissedildii grlmektedir. Aratrmaya katlan sendika yelerinden hi biri grev yapt okul ynetimi tarafndan sendika yeliinden dolay glklerle karlamamtr. Tablo 10 : retmen Sendikalarna Olan Gereksinimin Kayna Frekans retmenlerin Sosyal ve Ekonomik Durumlarnn Dzeltilmesine Faydal Olabilirler retmenlerin alma Koullarnn yilemesinde Yardmc Olabilirler Katlmc Demokrasinin Geliimine Katk Salayabilirler zlk Haklarnn Korunmasnda, Gzetilmesinde Koruyucu ve Takipi Olabilirler Dier Toplam 37 Geerli Yzde 41,1

14

15,6

10,0

25

27,8

5 90

5,6 100,0

Aratrmaya katlan sendika yeleri, retmen sendikalarna olan gereksinimin kaynan, %41,1 ile retmenlerin sosyal ve ekonomik durumlarnn dzeltilmesine faydal olabilirler, %15,6s retmenlerin alma koularnn iyiletirilmesinde yardmc olabilirler, %10u katlmc demokrasinin geliimine katk salayabilirler, %27,8i zlk haklarnn korunmasnda, gzetilmesinde koruyucu ve takipi olabilirler, %5,6s dier durumlarda grmektedir. retmen sendikalarna gereksinimin kaynan dier durumlarda grenler, bir memur olarak retmenlerin siyasi faaliyetlere katlmamasnn onlar sendikalara ynlendirdiini belirtmilerdir. Sendika yesi retmenler %41,1 gibi byk bir oranla retmenlerin sosyal ve ekonomik durumlarnn dzeltilmesini sendikalara olan temel gereksinim olarak grmektedirler.

85

Tablo 11 : Sendikal Haklar Gvence Altna Alan Uluslar aras Szlemeler Frekans 1 Szleme Bilenler 2 Szleme Bilenler 3 Szleme Bilenler 4 Szleme Bilenler 5 Szleme Bilenler 6 Szleme Bilenler Hibiri Toplam 34 5 12 3 1 4 31 90 Geerli Yzde 37,8 5,6 13,3 3,3 1,1 4,4 34,4 100,0

Aratrmaya katlan sendika yelerinin sendikal haklar gvence altna alan uluslar aras szlemelerden bir szleme bilenler %37,8 ,iki szleme bilenler %5,6 , szleme bilenler %13,3 ,drt szleme bilenler %3,3 ,be szleme bilenler %1,1 ,alt szleme bilenler %4,4 ,hibirini bilmeyenler %34,4dr. Sendika yelerinin %37,8 ile en ok nsan Haklar Evrensel Bildirgesini bildikleri sendikal haklar belirleyen dier uluslar aras szlemeleri byk oranlarda bilemedikleri grlmektedir. Sendikal haklar belirleyen uluslar aras szlemelerden hi birini bilmeyenlerin %34,4 gibi byk oranda olduu grlmektedir. Sendikal retmenlerin sendikal haklarn belirleyen uluslar aras szlemelere ilgilerinin ok dk olduu grlmektedir. Tablo 12 : Grev Hakk Frekans Evet Verilmelidir Hayr Verilmemelidir Snrl Olarak Verilmelidir Toplam 59 18 13 90 Geerli Yzde 65,6 20,0 14,4 100,0

86

Aratrmaya katlan sendikal retmenler grev hakknn retmenlere tannmas konusunda %65,6s grev hakknn verilmesi, %20sinin grev hakknn verilmemesi, %14,4nn snrl olarak verilmesini istedikleri grlmektedir.Grev hakkn snrl olarak verilmesi isteyenler, hizmet alannn insan odakl olduu iin hizmetin aksamasnn doru olmayaca grnde birlemektedirler. retmenlerin byk ounluu kamu iilerine tannan grev hakknn kamuda alan dier memurlara da tannmasn istemektedirler. Tablo 13: retmenlere Grev Hakk Verilmemelidir Frekans Kamu Hizmetinin Sreklilik Arz Etmesinden Dolay Kamu Grevlilerine zg Olan Gvencesi Ortadan Kalkabilecei in Devlet Otoritesi Zayflamas Sz Konusu Olduu iin Memurlarn Devlet Adna Grmelerinden Dolay Hepsi Toplam 13 Yzde 14,4 Geerli Yzde 54,2

2,2

8,3

5 3 1 24

5,6 3,3 1,1 26,7

20,8 12,5 4,2 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerden % 54,2si kamu hizmetlerinin sreklilik arz etmesinden dolay, %8,3 kamu grevlilerine zg i gvencesinin ortadan kalkabilecei iin, %20,8i devlet otoritesinin zayflamas sz konusu olduu iin, %12,5i memurlarn devlet adna i grmelerinden dolay, %4,2si bu durumlarn hepsi retmenlere grev hakknn verilmemesinin nedeni olarak grmektedir. Sendika yesi retmenler kamu hizmetlerinin sreklilik arz etmesi gerektiinden dolay retmenlere grev hakknn verilmemesini istemektedirler. Grev hakknn retmenlere verilmesiyle retmenlerin hizmet alan olan eitimin ve dolaysyla rencilerin bundan zarar grecei konusunda hemfikirdirler.

87

Tablo 14 : retmenlere Grev Hakk Verilmelidir. Frekans Demokratik Hak ve kar Aray Olduundan Dolay Kamu Grevlilerinin Tmnn Devlet Yaamnn Gerei Olan Temel Hizmetleri fa Etmemeleri Nedeniyle cret ve alma Koullarnn yiletirilmesi amacyla Hepsi Toplam 31 Yzde 34,4 Geerli Yzde 44,3

6,7

8,6

15 18 70

16,7 20,0 77,8

21,4 25,7 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerden %44,3 demokratik hak ve kar aray olduundan dolay, %8,6s kamu grevlilerinin tmnn devlet yaamnn gerei olan temel hizmetleri ifa etmemeleri nedeniyle, %21,4nn cret ve alma koullarnn iyiletirilmesi amacyla, %25,7si hepsini retmenlere grev hakknn verilmesinin nedeni olarak grmektedir. Sendika yesi retmenler, grev hakkn demokratik hak ve kar aray olduundan dolay tannmasn istemektedirler. Tablo 15 : Toplu Grmelerde retmenlerin Haklarnn Savunulma Durumu Frekans Evet Dnyorum Hayr Dnmyorum Toplam 27 63 90 Geerli Yzde 30,0 70,0 100,0

Aratrmaya katlan sendika yelerinden %30u memur konfederasyonlarnn hkmetle yaplan toplu grmelerde retmenlerin haklarn savunduklarn dnmektedirler. %70i ise memur konfederasyonlarnn toplu grmelerde retmenlerin haklarn savunmadklarn dnmektedirler. Memur sendikalar iinde en ok yeye sahip retmen sendikas yelerinin byk bir ounluu bal bulunduklar konfederasyonun ve dier konfederasyonlarn haklarn yeterince savunmadklarn dnmektedirler.

88

Tablo 16 : Sendikalarn yelerine Ynelik Faaliyet Durumu Frekans Evet Yapyor Hayr Yapmyor Zaman zaman Yapyor htiya Duyulduunda Yapyor Toplam 42 12 26 10 90 Geerli Yzde 46,7 13,3 28,9 11,1 100,0

Aratrmaya katlan sendika yeleri, sendikalarn kendilerine ynelik tantc seminer, panel, konferans vb. etkinlikleri %46,7si evet yapyor, %13,3 hayr yapmyor, %28,9u zaman zaman yapyor, %11,1i ihtiya duyulduunda yapyor, eklinde belirtmitir. Aratrmann uygulama alan olan sendikann %46,7 gibi byk bir oranda yelerine ynelik tantc seminer, panel, konferans vb. etkinliklerde bulunduu grlmektedir Tablo 17 : Sendikalara Ynelik ncelikli Talep Durumu Frekans Ekonomik Sosyal Hak ve karlarmzn Korunmas ve Gelitirilmesi Sendikaclk Konusunda Tantc Gelitirici almalar Yaparak Yaylmasn Salamak Eskiden Olduu Gibi Memurlarn Toplumda Hak Ettikleri Konuma Ulatrlmasn salamak Katlmc Demokrasinin Tm Kurum ve Kurallaryla Yerlemesi in almalar Yapmak Dier Toplam 61 1 9 Geerli Yzde 67,8 1,1 10,0

18 1 90

20,0 1,1 100,0

89

Aratrmaya katlan sendikal retmenler, sendikalara ynelik ncelikli taleplerinde %67,8i ekonomik, sosyal hak ve karlarmzn korunmas ve gelitirilmesi, %1,1i sendikaclk konusunda tantc, gelitirici almalar yaparak yaylmasn salamak, %10u eskiden olduu gibi memurlarn toplumda hak ettikleri konuma ulatrlmasn salamak, %20si katlmc demokrasinin tm kurum ve kurallaryla yerlemesi iin almalar yapmak, %1,1i dier durumlar belirttikleri grlmektedir. Sendika yesi retmenlerin sendikalardan ncelikli talebi ekonomik ve sosyal haklarn korunmas ve gelitirilmesidir. Gnmzde retmenlerin ekonomik durumlar her geen gn ktye gitmektedir.retmenlerin toplumsal statsnde ekonomik gerilemeye bal olarak dme meydana gelmitir. Bu nedenle retmenler sendikalara ynelerek kaybettikleri ekonomik ve sosyal haklarn tekrar elde etmeyi dnmektedirler. Tablo 18 : Sendikalarn Sivil Toplum rgt Olma Durumu Frekans Evet Hayr Toplam 66 24 90 Geerli Yzde 73,3 26,7 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %73,3 sendikalar bamsz bir sivil toplum rgt olarak grmektedir. %26,7si ise sendikalar bamsz sivil toplum rgt olarak grmemektedir. Sendikalarn bamsz bir sivil toplum rgt olarak grlmemesinin baz sendikalarn siyasi partilere yaknl olarak grlmektedir.

90

Tablo 19 : Eitim Sendikalarnn Sorunlar Frekans Hkmetlerin Eitim Sendikalar zerindeki Basklar Eitim Sendikalarnn Grev Hakknn Olmamas Eitim Sendikalarnn Siyasi Partilere Yaknl Eitim Sendikalarnn retmenler Arasnda nemsenmemesi Toplam 20 15 34 Geerli Yzde 22,2 16,7 37,8

21 90

23,3 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenler eitim sendikalarnn sorunlar konusundaki grlerini u ekilde belirtmilerdir. %22,2si hkmetlerin eitim sendikalar zerindeki basklarn, %16,7si eitim sendikalarnn grev hakknn olmamasn, %37,8i eitim sendikalarnn siyasi partilere yaknln, %23,3 eitim sendikalarnn retmenler arasnda nemsenmemesini eitim sendikalarnn sorunlar olarak grmlerdir. Sendikal retmenler, sendikann en byk sorununun sendika-siyaset ilikisi olduunu dnmektedirler. 5.3. Sendika-Siyaset likisi zerine Grler Bu blmde, retmenlerin sendika-siyaset ilikisi ile ilgili grleri yer almaktadr. Hangi siyasi partilerin retmenlerin sorunlarnn zmnde etkili olabilecei, siyasi partilerin sendikalar zerindeki etkisi, sendikalarn retmenlerin beklentilerine cevap veremeyi nedeni ortaya koymaya allmtr.

91

Tablo 20 : Siyasi Partilerin Sendikalarn Sorunlarnn zmne Etkisi Frekans Evet Olabilirler Hayr Olamazlar Ksmen Olabilirler Toplam 33 30 27 90 Geerli Yzde 36,7 33,3 30,0 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerden siyasi partilerin sendikalarn sorunlar konusunda %36,7si zm olabileceini dnrken, %33,3 zm olamayacan, %30u ise ksmen zmnde etkili olabileceini dnmektedirler. Sendikal retmenlerin, siyasi partilerin sendikalarn sorunlarnn zmnde etkili olabileceine ynelik ortak bir tavrlar yoktur. Tablo 21 : Sendikalarnn Sorunlarnn zmnde Siyasi Partilerin Durumu Frekans Milliyeti-Muhafazakar Partiler Sosyal Demokrat Partiler Hibiri Dier Toplam 21 16 41 12 90 Geerli Yzde 23,3 17,8 45,6 13,3 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %23,3 milliyeti-muhafazakar partilerin, %17,8i sosyal demokrat partilerin, %45,6s hibir partinin, %13,3nn dier durumlarn retmen sendikalarnn sorunlarnn zmnde etkili olacan gstermektedir. Dier ynde gr belirtenler bu konuda sendikalarnn ortak bir politikasnn olmas, her iki partinin olmas ve insan haklarna deer veren partilerin olmas gerektiini belirtmilerdir. Ancak aratrmaya katlan retmenlerin %45,6s bu konunun siyasi partilerle zlemeyeceini dndkleri grlmektedir.

92

Tablo 22 : Siyasi Partilerin Eitim Sendikalar zerindeki Etkisi Frekans Evet Etkisi Olduunu Dnyorum Hayr Etkisi Olduunu Dnmyorum Toplam 83 7 90 Geerli Yzde 92,2 7,8 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %92,2si siyasi partilerin eitim sendikalar zerinde etkisi olduunu dnmektedir. %7,8i ise siyasi partilerin sendikalar zerinde etkisi olmadn dnd grlmektedir. Tablo 23 : Sendikalarn Beklentileri Karlayamama Durumu Frekans Sendikalarn Gerei Gibi rgtlenememi Olmas retmen Sendikalarnn Aralarnda Siyasi Gr Ayrlklar Olmas Nedeniyle Birlikte Hareket Edememesi Kamu Makamlarnn Sendikalar Karsnda Olumsuz Tavrlar Mevcut Sendika Ynetiminin Gerektii Gibi Haklarmzla lgilenememesi Hepsi Toplam 11 Geerli Yzde 12,2

51

56,7

12

13,3

5 11 90

5,6 12,2 100,0

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %12,2si sendikalarn gerei gibi rgtlenememi olmasn, %56,7si retmen sendikalarnn aralarnda siyasi gr ayrlklar olmasn, %13,3 kamu makamlarnn sendikalar karsnda olumsuz tutumlarn, %5,6s mevcut sendika ynetiminin gerektii gibi haklarmzla ilgilenememesini, %12,2si hepsini retmenlerin beklentilerine cevap veremeyi

93

nedeni olarak dndkleri grlmektedir. %56,7 gibi bir oranla sendika-siyaset ilikisinin hem sendikalama eilimine, hem de retmenlerin beklentilerine cevap verememesine neden olduu grlmektedir. Tablo 24 : Trkiyedeki retmen Sendikaclnn Gelecei Frekans Evet mitliyim Hayr mitli Deilim Toplam Aratrmaya katlan 52 38 90 sendikal Geerli Yzde 57,8 42,2 100,0 retmenlerin %57,8i Trkiyedeki retmen

sendikaclnn geleceinden mitli olduklar grlmektedir. %42,2si Trkiyedeki retmen sendikaclnn geleceinden mitli olmadklar grlmektedir. Trkiyedeki retmen sendikaclnn geleceinden mitli olmayanlar sendikalarn bamsz olmadklarn ve siyasi nitelik tadklarn dndkleri grlmektedir.

94

SONU VE NERLER Bu aratrmada Trkiyedeki sendikal sre ve sendika-siyaset ilikisini ortaya koymak amalanmtr. Aratrma, Adapazarnda bulunan 3 eitim sendikas yeleri rneklem alnarak yaplmtr. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %44,4 31-40 ya aras olduu grlmektedir. retmenlerin sendikallama orannn orta ya grubunda odakland grlmektedir. Sendikal retmenlerin %81,1i erkek yelerden olumutur. lkemizde alma hayatnn byk bir ounluunda grlen erkek nfusunun stnl burada da grlmektedir. Bayan retmenlerin sendikal faaliyetlere ve sendika yeliine pek scak bakmadklar grlmektedir. Bunun nedeni olarak sendikalarn siyasi partilerle olan ilikisi gsterilmektedir. Ayrca kadnlarn aile hayatna daha bal olmalarndan dolay siyasette ve i hayatnda fazla etkili olmak istememeleri onlar bu tr rgtlenmelerden uzaklatrmaktadr. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %84,4 evlidirler. Sendikal retmenlerin, sendikalara yelik yl %61,1 ile 5 yl ve zeridir. Orta ya grubundaki retmenlerin sendikal faaliyetlere daha ilgili olduunu gstermektedir. 2006 yl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yapt tespite gre eitim retim hizmetlerinde 11 sendika bulunmaktadr. Sendikal retmenlerin %62,2si sendika ad bilmektedir. %21,1i drt sendika ad bilmektedir. Daha fazla sendika ad bilenlerin oran olduka dktr. Genelde bilinen eitim sendikalar da Trk Eitim Sen, Eitim Bir Sen ve Eitim Sendir. Eitim-retim hizmetlerinde bu kadar ok sendikann olmas retmenlerin sendikal faaliyetlerin bilincinde olmadklarn gstermektedir. Ayrca farkl sendika kuranlar da bunun nedenini dier sendikalarn siyasi odakl olmalarnda grmektedir. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %32,2sine gre sendikalarn en nemli ilenii retmenlerin ekonomik durumlarnn iyiletirilmesi iin almalar yapmaktr. retmenler ekonomik durumlarnn zayf olduunu sendikalarn da ncelikli grevinin durumun dzeltilmesi olarak grmektedirler. Sendikal retmenlerin %92,2sine gre sendikal haklar, temel hak ve hrriyetlerdendir. 21.06.2001 tarih ve 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununa gre memurlarn sendikal haklar gvence altna alnmtr.

95

Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %50si sendika yeliinden dolay herhangi bir glkle karlamamtr. Ancak %378i bir siyasi dncenin taraftar gibi grlmtr. Sendika-siyaset ilikisinin toplumumuz tarafndan sendika yelerine hissettirildii ortaya kmaktadr. Sendikal retmenlerin %41,1ine gre sendikalara gereksinimin kayna,

retmenlerin sosyal ve ekonomik durumlarnn dzeltilmesidir. Ancak kamu grevlisi olan retmenlerin siyasi faaliyetlere katlma yasa olmasndan dolay retmenlerin sendikal faaliyetler araclyla siyasi faaliyetlere girmektedirler. Memurlar iin sendikal faaliyetler bir emniyet sbab niteliindedir. Siyaset yapmalar yasak olan memurlar, sendikal faaliyetler ierinde siyasi dncelerini temsil edebilmektedirler. Sendikal retmenlerin %37,8i sendikal haklar gvence altna alan uluslar aras szlemelerden bir tanesini bilmektedirler. Bu szleme temel hak ve zgrlklerin belirlendii nsan Haklar Evrensel Bildirgesidir. Sendikal retmenlerin %34,4 sendikal haklar konusundaki uluslar aras szlemelerden hibirini bilmemektedir. Bu durum retmenlerin sendikal haklarnn bilincinde olmadklarn gstermektedir. Dnyada bir ok lkede memurlarn grev hakk olmad gibi lkemizde de yoktur. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %65,6sna gre retmenlere grev hakk verilmelidir. Grev hakk verilmesini isteyenlerin %44,3 ne gre bu durum demokratik hak ve kar aray olduundan dolaydr. Grev hakk verilmemesini isteyenlerin %54,2sine gre bu durum kamu hizmetlerinin sreklilik arz etmesinden dolaydr. Grev hakknn snrl olarak verilmesini isteyenlere gre retmenlerin hizmet alannn insan odakl olmas, dolaysyla bu hizmetin aksamadan bir zm nermektedirler. Memurlarn grev hakk olmad iin ekonomik ve sosyal haklarn elde edebilmeleri iin en uygun ortam hkmetle yaplan toplu grmelerdir. Sendikal retmenlerin %70ine gre bal bulunduklar konfederasyonlar toplu grmelerde retmenlerin haklarn yeterince savunamamaktadr. daha ok kendi Sendikalarn varlklarn bir st devam kurumu olan konfederasyonlarn etmektedirler. ettirebilmek, bulunmasn

konfederasyonlardaki yneticilerin kendi koltuklarn koruyabilmek iin mcadele

96

Sendikalar yelerine ynelik olarak tantc seminer, panel, konferans vb. etkinlikler yapmaktadrlar. Aratrmaya katlanlarn %46,7sine gre sendikalar yelerine ynelik faaliyetler yapmaktadr. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %67,8i sendikalardan ekonomik, sosyal haklarnn korunmas gelitirilmesi iin almalar yapmalarn talep etmektedirler. retmenlere gre sendikalarn en nemli ilevi de ekonomik hak ve karlarn korunmasdr. retmenlerin gstermektedir. Sendikalar, memurlarn ve iilerin sosyal, ekonomik hak ve karlarn koruyan sivil toplum rgtleridir. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %73,3ne gre sendikalar sivil toplum rgtleridir. Siyasi partilerle yakn iliki iine giren sendikalar sivil toplum rgt olma zelliini yitirmektedirler. Eitim sendikalarnn bir ok sorunu vardr. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %37,8ine gre eitim sendikalarnn en byk sorunu siyasi partilere yaknldr. Belirli bir siyasi dncenin taraftar olan sendika varolan hkmetle siyasi dncesi rtmyorsa hkmetin memurlara ynelik tutumlarn eletirmektedir. Kendi siyasi dncesine yakn olan hkmetler iktidar olduunda da bu eletirilerini geri ekmektedirler. Bu durum sendikalarn bamsz bir sivil toplum rgt olma zelliini yitirmesine neden olmaktadr. Aratrmaya katlan sendikal retmenlerin %36,7si siyasi partilerin sendikalarn sorunlarnn zmnde etkili olabileceini dnmektedir. %33,3de etkili olamayaca grndedir. Sendikalarn sorunlarnn siyasi partilerle zlemeyecei aktr. Sendikal retmenlerin %45,6sna gre hibir siyasi parti retmen sendikalarn sorunlarn zemeyecektir. Sendikal retmenlerin %92,2sine gre siyasi partilerin sendikalar zerinde etkisi vardr. Siyasi partilerin etkisinde olan hibir sendika retmenlerin beklentilerini karlayamayacaktr. retmenlerin %56,7si sendikalarn beklentilerine cevap veremeyi nedenini sendikalarn aralarndaki siyasi gr ayrlklar olarak grmektedirler. Bu durum zelde retmenlere, genelde Trkiyedeki memur sendikaclna byk zarar vermektedir. ekonomik skntlar iinde olduunu ve bu durumun giderilmesi iin sendikalar etkinlik alann artrarak bir zm getirmesi gerektiini

97

Trkiyedeki retmen sendikaclnn geleceinden sendikal retmenlerin %57,8i mitli, %42,2si ise mitsizdir. Sendika-siyaset ilikisinde retmen sendikaclnn geleceinden fazla sz etmemiz mmkn deildir. lkemizde sendika siyaset ilikisi sendikalarn kurulduu tarihten bu yana var olagelmitir. Maarif Nezaretinin stanbulda olduu yllarda sendikalar, stanbul merkezli olarak kurulmaktayd. TBMM Ankarada alnca sendika ve konfederasyonlar, Ankara merkezli kurulmaya balanmtr. Siyasi faaliyetlerin merkezi deiince sendikal faaliyetlerin merkezide deimitir. Bu durum sendika siyaset ilikisini destekler niteliktedir. lkemizde sendikalar siyasi partilerin gdmnde eylemler dzenlemilerdir. Sendika ve dernekler, askeri darbeler sonunda siyasi partiler gibi kapatlmlardr. Bu durumlar, bu iki rgtlenme arasnda kuvvetli balar olduunu gstermektedir. Sonu olarak sendika-siyaset ilikisi, sendikalarn yapmas gereken memurlarn haklarn savunma dncesini srekli olarak geride brakmtr. Her sendika farkl bir siyasi dncenin etkisiyle ortaya kt iin kendi siyasi dncesinin iktidarda olmad zamanlarda etkinliini yitirdii grlmtr. Sendika siyaset ikilemi iinde kalan sendikalar siyasi dnce ayrlklar nedeniyle tam anlamyla ortak bir noktada buluamamaktadr. Bu da sendikal haklarn savunulmasn kesintiye uratmaktadr. nmzdeki srete sendikalarla siyaset arasndaki iliki srdke sendikalar tam anlamyla bir sivil toplum rgt olamayacaktr. Aratrma bulgularna dayal olarak Trkiyedeki retmen sendikaclnn sorunlarna zm getirmek amacyla u neriler gelitirilmitir: Sendikalar, siyasetten uzak durarak yelerinin sosyal, ekonomik ve kltrel

bakmdan gelimesini salayacak gl sivil toplum kurulular olmaldrlar. Sendikalar, Milli Eitim Bakanl ile ortak almalar yaparak, gerek

retmenlerin sorunlar gerek eitim-retim hizmetlerinin sorunlarn zmeye ynelik almalar yapmaldrlar. Sendikalar, eitim-retim hizmetlerini ilgilendiren kurslar dzenleyerek

retmenlerin mesleki adan gelimesini salamaldrlar.

98

Sendikalar, yelerine ynelik seminer, panel, konferans vb. etkinlikler yapmal

ve retmenlerin bu etkinliklere katlmn salamaldrlar. Sendikalar, kendilerini tantc gruplar oluturmaldrlar. Bu gruplarn tm

okullar gezerek sendikal rgtlenmenin artrlmas iin almalar yapmaldrlar. retmen sendikalar, zaman zaman bir araya gelerek eitim-retim hizmetleri

ve retmenlerin sorunlaryla ilgili ortak istiare toplantlar yapmaldrlar. Sendikalar, hkmetle yaplan toplu grmelerde ortak bir tavr sergileyerek

ynetim karsnda yaptrm gc yksek bir ekilde durmaldrlar.

99

KAYNAKA
AKILLIOLU, Tekin (1995), alma Yaamn Belirleyen Uluslararas Belgeler, A..S.B.F Yaynlar, Ankara AKTAY, Nizamettin (1993), Sendika Hakk, Kamu Yaynlar, Ankara AKTAY, Nizamettin (1995), Anayasa Deiiklii: Da Fare Dourdu, Kamu alanlar Dergisi, Eyll, s.53 AKYZ, Yahya (1970), Trkiyede retmen Kurulular Hakknda Orijinal Bir Belge le Unutulmu Bir Kaynak, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, III,1-4 AKYZ, Yahya (1978), Trkiyedeki retmenlerin Toplumsal Deimedeki Etkileri (1848-1940) Doan Basmevi, Ankara AKYZ, Yahya (1980), retmenlerin rgtlenmesi Trkiye, Fransa, svirede ve Uluslar aras Dzeyde Kurulular, Etkinlikler, Sorunlar,A..E.F Yaynlar, Ankara ALTUNYA, Niyazi (1998), Trkiyede retmen rgtlenmesi, rn Yaynlar, Ankara ARICI, Kadir (1992), Kamu alanlarnn rgtlenme Hakknn Hukuki Geliimi: Dernekten Sendikaya, Kamu alanlar Dergisi, 2, Mart ARICI, Kadir (1995), Bir Sosyal Gvenlik Kurumu Olarak Ahilik, Karnca Dergisi, Say 61, Kasm ARIKAN, Nusret (1998), Trkiyede Sendikacln Dn, Bugn ve Gelecei, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Dicle niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Diyarbakr

100

BLGN, Kamil Ufuk (1993), Trk Kamu Ynetiminin Avrupa Topluluuna Uyumu, ATAUM Yaynlar, Ankara CANMAN, Doan (1995), ada Personel Ynetimi, TODAE Yayn, Ankara DEMR, Serdar (1991), Trkiyede Kamu Grevlileri Dernekleri, Amme daresi Dergisi, Cilt 24, Say 1, Mart DEMRBLEK, Tun (1996), Toplu Pazarln Davransal Boyutu, Basisen Yayn, zmir DEREL, Beng (1977), Trkiyede Sendika Demokrasisi, Gryay Matbaaclk, stanbul Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas Ana Tz, http://www.egitimsen.org.tr/sendikamiz/tuzuk 30.11.2005 Eitimciler Birlii Sendikas Ana Tz, http://www.egitimbirsen.org.tr/index.php Eitim Kolu Grevlileri Sendikas Ana Tz, (1993), Ankara ELMAS, Ylmaz (1986), Gnmzde retmenlerin rgtlenme Sorunlar, Abece Dergisi, 9 Aralk 1986 ESENER Turhan (1978), Hukuku, AHF Yaynlar, Ankara GLCKL, Feyyaz ve eref Gzbyk (1994), Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas, Turhan Kitabevi, Ankara GLDA, smail (1986), Trkiyede Muallim ve Muallimeler Birlii zerine Ksa Bir Tahlil, Abece Dergisi, 4, Temmuz GLMEZ, Mesut (1991a), retmenlerin Stat Tavsiyesi, Eitim Yaynlar, Ankara GLMEZ, Mesut (1991b), Trkiyede alma likileri, TODAE Yaynlar, Ankara

101

GLMEZ, Mesut (1992a), Sendika Hakk ve Kamu Grevlileri, TODAE Yaynlar, Ankara GLMEZ, Mesut (1992b), nsan Haklarnda Gelimeler: ILO Szlemesinin Onaylanmas, nsan Haklar Yll, XVI GLMEZ, Mesut (1993a), Belgelerle Ynetim Yarg ve Memur Sendikalar, TODAE Yaynlar, Ankara GLMEZ, Mesut (1993b), Toplu Pazarlk ve Grev Haklar ve Trkiye, TODAE Yaynlar, Ankara GLMEZ, Mesut (1993c), Fransada Memurlarn Kurumsal Katlma Mekanizmalar, AD, XXVI, 1Mart GLMEZ, Mesut (1996), Dnyada Memurlar ve Sendikal Haklar, TODAE Yaynlar, Ankara GLMEZ, Mesut (1998), Sendikal Haklarn Uluslar aras Kurallar ve Trkiye, TODAE Yaynlar, Ankara IIK, Rhan (1962), Sendika Hakknn Tannmas ve Kanuni Snrlar, AHF Yaynlar, Ankara IIK, Yksel (1995a), Sendika Brokrasi ve zm nerileri, teki Yaynlar, Ankara IIK, Yksel (1995b), Osmanldan Gnmze i Hareketinin Evrimi, teki Yaynlar, Ankara IIKLI, Alpaslan (1985), Kamu Kesiminde alanlarn Sendikal Haklar, Elektrik Mhendisleri Odas Yayn, Ankara IIKLI, Alpaslan (1995), Sendikaclk ve Siyaset, II Cilt, teki Yaynlar, Ankara

102

IIKLI, Alpaslan (2003), Gerek rgtlenme Sendikaclk, mge Kitabevi, 1. Bask, Ankara KALKAN, mer (1999), Memur Sendikacl ve Adapazarndaki Sendikal Grler zerine nceleme, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits KALKANDELEN, Hayrettin (1968), Sendikalar ve Kamu Hizmetlerinde Sendikaclk, enyuva Matbaas, Ankara KAYNAK, Sezai (1979), Trkiyede retmen rgtlenmesi, Demokratik Eitim Kurultay Bildirgesi, Ankara KO, Yldrm (2003) Trkiye i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi, Analiz Basm Yayn, stanbul KIZILELK, Sezgin ve Yaar Erjem (1996) Aklamal Sosyoloji Szl, Saray Kitabevleri, zmir Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu, Say 4688, http://rega.basbakanlik.gov.tr/index.aspx#, 12.07.2001 Kamu Grevlileri Sendikalarnn ve Konfederasyonlarn ye Saylarnn Tespitine likin Tebli, http://rega.basbakanlik.gov.tr/index.aspx#, 07.07.2006 MEYDAN, Mceddin (1986), retmenlerin rgtl Mcadelesi, Abece Dergisi, 9 Aralk MIHIOLU, Cemal (1968), Trkiyede Kamu Personeli Sendikalar, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara

103

CAL, Leyla (1998), Trkiyede Memur Sendikacl: retmen Sendikacl rnei, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara ZDEMR, Musa (1987), Memurlarn rgtlenme Sorunu, MBV Yayn, Ankara ZTEKN, Ali (1989), Trkiyede Kamu Grevlilerinin rgtlenme Sreci, Abece Dergisi, Kasm SENCER, Muzaffer (1998) Belgelerle nsan Haklar, Beta Yaynlar, stanbul SERNYEL, Meral (1995), Uluslar aras at rgtleri Ve EInn Yap ve leyii, Ynetici Eitimi Semineri, Eitim-Sen Yaynlar, Ankara SERM, Blent (1995), Kamu Grevlilerinin rgtlenmesinde Hukuksal Boyut, teki Yaynevi, Ankara AYLAN, Gencay (1976), Memur Sendikacl ve Trkiye Deneyi, TB-DER Eitim Yaynlar, Ankara TALAS, Cahit (1975), Sendikaclk ve Toplum, SBF Dergisi, Mart- Aralk, s.1-4 TALAS, Cahit (1983), Sosyal Ekonomi, Sevin Yayn, Ankara TALAS, Cahit (1990a), Sendika Hakk, Demokrasi, Devlet ve Memurlar 1, darecinin Sesi Dergisi IV, Mart, s.14 TALAS, Cahit (1990b), Toplumsal Politika, mge Yaynlar, Ankara TAI, Ersin (1996), Memurlar Sendikal Haklar ve Trkiye Kamu-Sen, Nans Kitabevi, Ankara TOK, Trkay (1996), Trkiyede retmen Stats, Bilgi anda Eitim Dergisi, 6(Ocak-ubat-Mart)

104

TOKOL, Ayen (1997), Trk Endstri likileri Sistemi, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa TURAN, Kamil (1979), Milletleraras Sendikal Hareket, ATA Yayn, Ankara Trkiye Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri Kolu Kamu alanlar Ana Tz, http://www.turkegitimsen.org.tr/1mevzuatpdf/200_tes_sendika_tuzugu.doc, 19.12.2006 YALIN, Hakk (1986), Federal Almanya Eitim ve Bilim Sendikas (GEW)nn Tarihi, Abece Dergisi, Aralk

105

EK - 1 RETMEN SENDKALARI VE SYASETLE LKS ZERNE ANKET FORMU 1. Yanz? a)21-30 b)31-40 c)41-50 d)51 ve zeri

2. Cinsiyetiniz? a)Kadn b)Erkek

3. Medeni haliniz? a)Bekar b) Evli

4. Ka yldr sendika yesisiniz? a)1 yldr b)2 yldr c)3 yldr d)4 yldr e)5 yldr ve 5. u anda kurulu bulunan retmen sendikalarndan bildiklerinizi yaznz. 1. 2. 3. 4. 6. retmen sendikalarnn en nemli ilevi nedir? a) retmenlerin ekonomik durumlarnn iyiletirilmesi iin almalar yapmak. b) Eitim ve retim sorunlarna zm getirilmesi iin almalar yapmak c) retmenlerin zlk haklarnn gelitirilmesini salamak. d) Sendikaclk bilincinin olumasna katkda bulunmak. e) retmenlerin toplumdaki saygnlnn arttrlmasna katkda bulunmak, f) retmenlerle ynetim arasnda iletiim salamak

106

7. Sizce sendikal haklar temel hak ve hrriyetlerden midir? a) Evet b) Hayr

8. Sendika yeliinizden dolay ne gibi glklerle karlatnz? a) Grev yaptm okul ynetimi tarafndan ho karlanmad. b) ahsma kar deiik tutum iinde bulunuldu. c) Baka bir sendikaya ye olmam konusunda telkinlerde bulunuldu. d) Belli bir siyasi dncenin taraftarymm gibi dnld. e) Hibir glkle karlamadm. f) Dier (Belirtiniz) 9. retmen sendikalarna olan gereksinim neden kaynaklanmaktadr? a) retmenlerin sosyal ve ekonomik durumlarnn dzeltilmesine faydal olabilirler. b) retmenlerin alma koullarnn iyilemesinde yardmc olabilirler. c) Katlmc demokrasinin geliimine katk salayabilirler. d) zlk haklarnn korunmasnda, gzetilmesinde koruyucu ve takipi olabilirler. e) Dier ( Belirtiniz) 10. Memurlarn sendikal haklarn tanyp gvence altna alan aadaki uluslar aras szlemelerden hangilerini biliyorsunuz? a) nsan Haklar Evrensel Bildirgesi b) nsan Haklar Avrupa Szlemesi c) Avrupa Sosyal art d) 87 Sayl ILO Szlemesi e) 98 Sayl ILO Szlemesi f) 151 Sayl ILO Szlemesi

107

g) Hibiri 11. retmenlere grev hakk verilmeli midir? a) Evet verilmelidir. b) Hayr verilmemelidir. c) Snrl olarak verilmelidir. nk (Belirtiniz) 12. retmenlere grev hakk verilmemelidir. diyorsanz neden verilmemelidir? a) Kamu hizmetlerinin srelilik arz etmesinden dolay, b) Kamu grevlilerine zg olan i gvencesi ortadan kalkabilecei iin c) Devlet otoritesinin zayflamas sz konusu olduu iin d) Memurlarn devlet adna i grmelerinden dolay e) Hepsi 13. retmenlere grev hakk verilmelidir. diyorsanz neden verilmelidir? a) Demokratik hak ve kar aray olduundan dolay b) Kamu grevlilerinin tmnn devlet yaamnn gerei olan temel hizmetleri ifa etmemeleri nedeniyle c) cret ve alma koullarnn iyiletirilmesi amacyla d)Hepsi 14. Toplu grmelerde memur konfederasyonlarnn retmenlerin haklarn yeterince savunduunu dnyor musunuz? a) Evet dnyorum. b) Hayr dnmyorum.

108

15. Sendikanz yelerine ve dier retmenlere ynelik almalarn tantc seminer, panel, konferans, vb. etkinlikler yapyor mu? a) Evet yapyor b) Hayr yapmyor c) Zaman zaman yapyor d) htiya duyulduunda yapyor 16. Sendikalara ynelik taleplerinizde ncelik nedir? a) Ekonomik, sosyal hak ve karlarmzn korunmas ve gelitirilmesi b) Sendikaclk konusunda tantc, gelitirici almalar yaparak yaylmasn salamak c) Eskiden olduu gibi memurlarn toplumda hak ettikleri konuma ulatrlmasn salamak d) Katlmc demokrasinin tm kurum ve kurallaryla yerlemesi iin almalar yapmak e) Dierleri ( Belirtiniz).. 17. Sendikalar bamsz bir sivil toplum rgt mdr? a) Evet b) Hayr 18. Sizce eitim sendikalarnn sorunlar nelerdir? a) Hkmetlerin eitim sendikalar zerindeki basklar b) Eitim sendikalarnn grev hakknn olmamas c)Eitim sendikalarnn siyasi partilere yaknl d)Eitim sendikalarnn retmenler arasnda nemsenmemesi

109

19. Siyasi partiler, sendikalarn sorunlarnn zmnde etkili olabilirler mi? a) Evet olabilirler. b) Hayr olamazlar. c) Ksmen olabilirler. 20. Hangi siyasi partiler retmenlerin veya retmen sendikalarnn sorunlarnn zmnde etkili olabilir? a) Milliyeti-muhafazakar partiler b) Sosyal Demokrat Partiler c) Hibiri d) Dier. 21. Siyasi partilerin eitim sendikalar zerinde etkisi olduunu dnyor musunuz? a) Evet, etkisi olduunu dnyorum. b) Hayr, etkisi olduunu dnmyorum. 22.Sendikalarn retmenlerin beklentilerine cevap veremeyi nedeni sizce ne olabilir? a) Sendikalarn gerei gibi rgtlenememi olmas b)retmen sendikalarnn aralarnda siyasi gr ayrlklar olmas nedeniyle birlikte hareket edememesi c) Kamu makamlarnn sendikalar karsnda olumsuz tutumlar d) Mevcut sendika ynetiminin gerektii gibi haklarmzla ilgilenememesi e) Hepsi 23. Trkiyedeki retmen sendikaclndan mitli misiniz? a) Evet mitliyim b) Hayr mitli deilim. nk

110

ZGEM Aratrmac, 20.07.1979 ylnda Karabkte dodu. lkrenimini Safranboluda, orta renimini Hatay ili Drtyol ilesinde tamamlad. 1996 ylnda Cumhuriyet niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blmn kazand. 1998 ylnda Mersin niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blmne yatay gei yapt. 2000 ylnda bu faklteden mezun oldu. 2000 ylnda Milli Eitim Bakanlnda retmen olarak greve balad. 2003 ylnda Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyoloji Ana Bilim Dalnda yksek lisans eitimine balad. Aratrmac, halen Milli Eitim Bakanlnda retmen olarak grev yapmaktadr.

111