GR

Konu Taoizm, kkleri milat ncesi bilinmeyen tarihlere kadar dayanan bir gelenektir. Tao kavramna M 5000lere ait belgelerde dahi rastlanmaktadr. Tao anlay inde zemin bulmu btn gelenekler tarafndan kullanlmtr. Her felsefe okulunun bir taosu olmasna ramen adn bu kavramdan alan Taoizm bu kavram zerine kurulu resmi bir gelenek oluturmutur. Lao Tzu, Chuang Tzu, Lieh Tzu gibi filozoflarn nderliini yapt bu felef akm tarihi sre ierisinde inin kadm gelenekleriyle btnleerek din hviyetine brnmtr. Aratrmaclar bugn Taoizme Felsef Taoizm (Tao chia) ve Dinsel Taoizm (Tao chiao) olmak zere iki farkl bakla yaklamaktadrlar. Din haliyle Taoizm, zndeki felsefeden uzaklamtr. zellikle MS 1. yzylda ine giren Budizmin etkisiyle Tanr, ahiret, cennet, cehennem, kutsal kitap gibi anlaylar gelitiren Taoizm, meditasyona dayal bir vahiy anlayn sahiplenmitir. En nemli hedefi yaam uzatmak ya da fiziksel lmszl elde etmek olan Taoizm, bu amaca ulamak zere bir ok batl inanca ynelmitir. Bunun yannda bir ok diyet, bitkisel ila, fiziksel egzersiz gibi salk metodlar Taocular tarafndan gelitirilmitir. Bugn Taoizm dnyann en ok tanrya ve kutsal metne sahip, batl inanlara saplanm, sihirbazlarn ve byclerin tekeline kalm ve giderek yok olan bir din konumundadr. Biz, almamzda byk bir gelenek olan Taoculuun dini ynn ele aldk ve bu kapsamda Dinsel Taoizmin dayand gelenekleri, oluumunu, tarihi geliimini, inan esaslarn, ibadetlerini ve kozmolojik anlayn konu edindik. nemi lkemizde Dou ve Uzakdou, din ve felsef gelenekleri asndan geni apl aratrmalar bekleyen bkir bir alan konumundadr. Dinler Tarihi almalar, Hristiyanlk, Yahudilik gibi slamla ayn corafyay paylaan dinler hakknda kapsaml almalar retme yolunda ilerlerken dou dinleri ile ilgili aratrmalar arzulanan dzeyde deildir. Bu manada Dinsel Taoizm hakknda lkemizde mstakil bir eser henz mevcut deildir. Dinsel Taoizme geleneimizdeki dinler tarihi almalarn oluturan Milel ve Nihal eserlerinde de rastlanmamaktadr. Bu konuya

daha ok Felsef Taoizme yer veren eserler ierisinde kstl ekilde yer verildii grlmektedir. Btn bunlar gz nne alndnda Dinsel Taoizm hakknda yaplacak almalarn Dinler Tarihi bilimi iin nemli olduu ifade edilebilir. Amac Belirttiimiz gibi Taoizmin din ynn ileyen yerli ve yabanc eserler lkemizde az bulunmaktadr. Dolaysyla almamzn temel amac felsef olduu kadar bir din gelenei ifade eden Taoizmi aratrmak ve Dinler Tarihi almalarna katkda bulunmaktr. Bunun yannda son dnemlerde zellikle manevi skntlar yaayan bat insannn yeni araylar ierisinde olduu gzlemlenmektedir. Bu manada Taoizmin temellerini atan Lao Tzu, Chuang Tzu ve kendi adlarn tayan eserleri byk ilgi grmektedir. Bu ilgi ayn zamanda Taoist felsefeyi temel alan Taoist din hakknda da hakl bir merak dourmaktadr. almamz Dinsel Taoizm haknda duyulan ilgiyi ve merak karlamay da ama edinmitir. Ayrca dnya dinlerini incelediimizde bir ok din gelenein beer kaynakl olduunu gzlemlemekteyiz. Bu dinler tarihi sre ierisinde dncesinin temellerini atan kiileri ve kitaplarn kutsallatrmlardr. Bylece beer kkenli bir ok gelenek zaman ierisinde din haline gelmitir. Taoizmin de bahsettiimiz sreten getiini syleyebiliriz. Taoizm zamanla felsefesinde bulunmayan Tanr, vahiy, kutsal kitap, ahiret gibi eleri gelitirmitir. Mesela Taocu felsefenin kurucusu olarak kabul edilen Lao Tzu, Taoistler tarafndan tanrlatrlmtr. Bu ynyle almamz, beer bir gelenek olan Taoizmin dinletirilmesini ve bir takm ahslarn ve figrlerin kutsallatrlmasn konu edinerek beer kkenli dini oluumlarn tekml srecine k tutmay hedeflemektedir. Yntem almamzda lkemizde mevcut yerli ve yabanc kaynaklar kullandk. Ancak

yukarda da belirttiimiz gibi Trkiyede Taoizm hakknda mevcut eserlerin says bir elin parmaklarn gememektedir. Felsef Taoizm hakknda tercmelere dayal bir ka eser bulunmaktayken, Dinsel Taoizm hakknda yerli, mstakil hi bir eser bulunmamaktadr. Bu nedenle almamzda ounlukla yabanc kaynaklara yneldik. Yerli yabanc kitap, ansiklopedi ve makaleleri geni lde taradk. Bu kaynaklar arasnda The Encyclopedia of Religionn konuya geni ekilde yer verdiini gzlemledik. Ayrca, basl kaynaklarn kstl oluu almada internet kaynaklarna

bolca yer vermemize neden oldu. nternet bazl kaynaklarn okluu ve kapsaml bilgi ihtiva etmesi kaynak asndan bizi olduka rahatlatt. nternet kaynaklar arasndan http://www.eng. taoism.org.hk/ ve http://www. geocities. com/ dao_house/index gibi adresleri Dinsel Taoizm hakknda geni apl aratrma yapmak isteyenlere tavsiye edebiliriz. almamzda, Taoizm ncesi dinsel ve geleneksel yapy ve Taoizmin tarihi geliimini incelerken kaynaklarda bulunan bilgileri birbiriyle karlatrlarak sentezledik. Taoizmin inan yapsn ibadetlerini ve kozmolojisini aratrrken tezin boyutlarn zorlamayacak ekilde bu hususiyetlerin dier dinlerle karlatrmasn yaptk. Ayrca almada Taoist Felsefenin ve Taoist Dinin temel eseri kabul edilen Tao Te Chingden alntlar bolca kulandk.

BLM 1: D NSEL TAO ZM NCES NDE D NSEL VE GELENEKSEL YAPI

Taoizm, Konfyanizm ve Budizmle beraber inin byk dininden birisidir. Dinsel Taoizmin nasl doduu veya Taocu felsefeyi nasl kullanmaya balad kesin olarak bilinmemekle beraber kurumsallamasnn MS 2. yzyla dayand sylenebilir. Taoizmin kkenine dair yaplan aratrmalarn ortaya koyduu ortak kanaat bu dinin antik sihir ve anlayndan ve amanist gelenekten ilham alan ve Shang Hanedan (M 1766-1121) dnemi din anlaynn yeniden canlanmasn temsil eden bir yap tekil ettii ynndedir (C.E.L.F., 1977: 385). Bununla ilgili olarak Han Hanedan dnemi tarihilerinden Sima Qiann, Shijide verdii bilgilerde Lao Tzunun, Chu eyaletinde domu olduu bildirilmektedir. Baka bir pasajda farkl bir nakle binaen Konfysn zamannda Lao Laozi adnda bir ztn bulunduu ve bu ztn Chu eyaletinde yaad ve Taodan bahsettii on be kitap yazd ifade edilmektedir. Ayrca Sima Qian bu zatn Lao Tzu ile ayn zat olabileceini de eklemektedir. Shijide bahsedilen Chu eyaleti vurgusu baz bilim adamlar iin Tao Te Ching ve Lao Tzu hakknda ip ular oluturmaktadr. Aratrmaclar bu bilgilere dayanarak Lao Tzunun felsefesinin amanist bir arka plannn olabileceine dair dncelerini ifade etmektedirler. nk Sihijide bahsi geen Chu eyaleti amanist kltrn yaygn olduu ve in kkenli olmayan farkl ve tuhaf geleneklere sahip pek ok insann yaad geni bir eyaletti. Burada tabiat st varlklar ve cinler hakknda her cins btl itikat yaygn ekilde bulunmaktayd. Bu dncelere katlan Toshihiko zutsu, Taoizmin kkenine dair amanist alt yapy vurguladktan sonra Lao Tzunun dncesindeki manevi derinliin en iyi ekilde ancak kadm indeki eski aman gelenein felsef bir zirvesi olarak anlald takdirde idrak edilebileceini bildirmektedir (Izutsu, 2001:18). Taoizm, bir din hviyeti kazanana kadar uzunca bir sre ok farkl geleneklerle etkileim ierisinde olmutur. Taoist Felsefe en erken M 6. yzylda olumaya balamtr. Dinsel Taoizmin MS 2. yzylda ortaya ktn kabul edecek olursak Taoist Felsefeyle Taoist Din arasnda nereden baklsa 6 yzyl gibi bir sre vardr. Gayet uzun saylabilecek bu sre zarfnda Felsef Taoizmin esaslarnda bir ok deiikliin olabilecei tahmin edilebilir. Gerekten de bu dnemde Taoist dnce,

inin kadm gelenekleriyle btnlemi, amanist inanlar iselletirmi ve antik dnemden beri devam ede gelen sihir ve by teknikleri ve lmszlk inanc gibi bir ok farkl anlay bnyesine almtr. Yine bu srete Taoizmin kurucusu Lao Tzu, inlilerin efsanevi imparatoru Sar mparator (Huang-ti) ile btnletirilmi ve ortaya Huang-lao ad verilen bir gelenek kmtr. Bu dnemde Huang-lao geleneiyle beraber Lao Tzunun Tanrlatrlma sreci balamtr. Dinsel Taoizmin oluum sreci dediimiz bu dnemde dnce okullar adeta mantar gibi oalmtr. Yz Felsefe Okulu ad verilen bu dnce okullarnn Taoculuun geliimine byk etkisi olmutur. 1.1. lmszlk nanc Taoist felsefe geliirken lmszl arayan, i gleri kullanan, insan st glere ulamaya alan, sihir ve by yollarn kullanan baka bir gelenek gelimesini srdrmekteydi. Zaten eskiden beri inliler, falcl, astrolojiyi, telkinle tedaviyi ve bycl uygulamaktayd. M 4. yzyla gelindiinde, lmsz insanlarn varlna inan kendine oktan yer bulmutu (Raju ve dierleri, 2002: 320-321). Tanr dncesi Chin ncesi (M 221 ncesi) dneme ait kitaplarda rastlanan dncelerdendi. Doa st varlklar, Tanrlar veya ruhlar gizemli glere sahiptiler ve dnyadaki her eyi kontrol edebilirlerdi. lmszlk ise yaayan varlklarn lmeden yaamlarn devam ettirebilmeleri demekti. Bu gelenek sihirbaz rahipler (fang-shih) tarafndan devam ettirilmekteydi (A.E.R., 1945: 154). Gizemli bilgilerde uzman olan fang-shihler gelecekle ilgili haber verirler ve Taoizm zerinde byk etkileri olan Konfys kitaplar kullanrlard. Savaan Devletler dneminde (M 475-221) Yan-Qi blgesindeki fang-shihler lmszlk anlayyla byclk yntemlerini ve Tsou-yuenin be element felsefesini birletirdiler. Bylece sihir ve lmszlk gelenei ad verilen yeni bir anlay ortaya km oldu. Sihir ve lmszlk gelenei daha ok Yan-Qi blgesinin st snflarna hitap ediyordu. Bu anlaya gre bir takm yntemleri uygulayarak insan st glere ve sonsuz bir hayata kavumak mmknd (Origin and Formation of Daoism, http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/origin&formation-of-daoism/ pg1-1-2-3.asp, 15.01.2006).

ok eski zamanlardan beri var olan bu inan giderek Taocu dnce tarafndan kullanlmaya baland. nk Taoizm, kutsal (shen) ve lmsz (hsien) kelimelerini yan yana getirerek lmszl ifade etmekteydi. Erken dnem Taoist felsefe, Dinsel Taoculuun kullanabilecei birok kavramsal seenee sahipti. Laozinin ilenen ruh lmez ve Tao lmszlk ve her eyi bilmektir szleri, yine Chuangzinin vcudun yorulmamas ve ruhlarn skntlarla rahatsz edilmemesi halinde lmszle ulaabileceine dair grleri Dinsel Taoculuun lmszl yakalama abalarna temel tekil etmitir. (http://www.eng.taoism.org.hk/generaldaoism/origin&formation-of-daoism/pg1-1-1-5.asp, 15.01.2006) Chuang Tzu, kutsal insanlar; yemeden yaayabilen ve ejderhalarn srtnda denizleri aarak yolculuk edebilen kimseler olarak tanmlamtr. Chuangzide stn ve kutsal insan ve by metotlar hakknda anlatmlar vardr. Dalar ve Denizler kitabnda (Shanhai Ching) lmsz lkeden, lmszlk iksirinden, lmsz aatan ve lmsz insanlardan bahsedilir (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/origin&formation-of-daoism /pg1-1-2-3.asp, 15.01.2006). Dolaysyla Taocu felsefedeki bu tr anlatmlar sihir ve lmszlk geleneiyle Taocu retiyi yan yana getirmitir. Bu dnemde fangshihlerin inanlar btnyle Taoizme sirayet etmi olmasa da fang-shihler araclyla inin mistik, metafizik dnceleri ve gizemli bilgileri zellikle de lmszlk inanc Taoizmle btnlemitir (Baldrian, 1987: XIV, 293). Kadm inanlarla birleen Taoizm bundan sonra yneticilerde etkili olmaya balad. ehir devletlerinin kmesi ve Chin Hanedannn kurulmasyla felsefe a bitti. in ilk defa bir birlik altnda topland. lk imparator hkmranlnn sadece insanlar tarafndan deil Tanrlar tarafndan da onaylandn gstermek iin kutsal dalara kt, trbeleri ziyaret etti ve yerli Tanrlara kurbanlar sundu. mparator, Ch'in Shih Huang-ti ismini ald. Hukukularn etkisinde kalan imparator yz okul dnemine ait kitaplarn yaklmasn emretti. lk imparator lmszle ulamak iin amanlara ve byclere dant (Confucianism and Taoism, http://www.hoocher. com/ Religion/ confucianismandtaoism.htm., 16.02.2006) Bylece bir takm dinsel ve gizemli retiler tayan fang- shihler imparatorlar Chin Shih Huang-ti ve Wunun yannda kendisine yer buldu. Bycler imparatorlara ruhlarla irtibat kurabilecekleri ve lmszle ulaabilecekleri formller sundular. M 221de imparator Chin Shih Huang-tinin Taoizmi kendisine lmszl kazandracak bir inan olarak kabul

ettii bildirilmektedir. (Brown, 1975: 100) Chin Huang-ti byclere o kadar inand ki lmszle ulaabilmek iin inanlmaz yntemler denedi. Hatta imparator lmszlerin yaadna inanlan kutsal adalara gemiler dolusu insan yollad. Ayrca mparator Chin Shih Huang-ti simyac Xufuyu lmszleri aratrmak ve onlardan lmszlk iksirini almakla grevlendirdi (http://www.eng.taoism.org.hk/generaldaoism/origin&formation-of-daoism/pg 1-1-2-1b.asp, 15.01.2006). mparator Wu ise efsanevi imparator Huang-ti gibi ge ykselmeyi arzulad, dolaysyla o da byclerin metotlarn benimsedi. mparatorlar bu formlleri kullanarak hsien-shen (kutsal lmsz) olacaklarna inandlar. mparatorluk aslnda Konfyanizmi resmi din olarak kabul etmiti hatta resmi grevlere atanacak kimselere Konfys klasiklerinden soruluyordu. Ancak imparatorlar gnlk yaamda farkl geleneklerin iine girdii Taoizmi uyguluyorlard. Han Hanedannda Taocu retinin etkilerinin srd dnlmektedir. lk Han dneminde baz hkmdarlar Taoizme eilimliydiler. Wen-ti (M 179-157) muhtemelen bir Taoistti ve bu dncenin etkisiyle sakatlayc cezalar, sulularn ailelerini yok etme gibi uygulamalar ve kylleri zor durumda brakan ar vergileri kaldrd. inin snr komusu olan kabilelere kar barl politikalar izledi. Wentinin olu Ching-ti ise (M 156-140) Tao Te Chingi klasik olarak kabul eden ilk imparator oldu (Smith, 1971: 100-101). Han Hanedannda simyaclar Li Shaoqun, Yueda ve Gongsunqing imparatorun ltuflarna mahzar olmulard. Bunlar sradan metalleri atete eritip bir takm kimyasal maddelerle kartrarak bakr, kurun ve sahte altn elde ediyorlar, sihir ve by yoluyla hayalet ve ruhlarla irtibat kurarak lmszlk iksirini aratryorlard. Daha sonraki srete sihir ve lmszlk gelenei Taoizm tarafndan iselletirildi ve devam ettirildi. Bununla birlikte lmszl arayan bycler yava yava Taocu ustalar haline geldi (http://www.eng. taoism. org. hk/general-daoism/origin&formation-of-daoism/pg1-1-2-1b.asp, 15.01.2006). Han dnemiyle birlikte Taocular lmszl elde etmek iin deiik teknikler kullanmaya baladlar. lmsz ve grlemeyen embriyo fikri gelitirildi. Bu anlaya gre insann hayatn devam ettiren ve onu glendiren embriyo, z; vcut ise sadece onun bir kabuudur. lm esnasnda bu embriyo kelebein kozasndan kmas gibi vcuttan kar, evrende zgrce dolamaya balar veya lmszlerin (hsien)

yaad kutsal lkelere giderdi. Bu inan o kadar ileri gitmitir ki bir ok fantastik hikayenin olumasna zemin hazrlamtr. Mezarlarn aldn ve alan mezarlarda kirli elbiselerden baka hibir ey bulunmadn bildiren bir ok anlatm mevcuttu. Bu tr inanlarn artmasnda fang-shihlerin etkisi ok fazla olmutur. Fang-shihlerin etkileri Han Hanedan imparatorlar zerinde devam etti. Fang-shihlerin en nemlilerinden birisi olan Li Shanchn, Han imparatorlarndan Wu Tinin (M 14087) gvenini kazanmt. Li insan iin lmszl veya grnmezlik gibi doa st gleri elde etmenin mmkn olduunu savunuyordu. Bir ok simya deneyi yapan Li, civay altna evirmeyi amalayan almalaryla imparatoru lmszle inanma noktasnda ikna etti. Li Shanchn bundan sonra tarih boyunca Taoist ustalar arasnda klasik rnek olarak tannd. Sima Qian, Shiji adl eserinde Li Shanchn hakknda tahl yemediini, yalanmadn, lmden kurtulmann metotlarn bildiini ve civay dntrdn yazar. Yine (Smith, 1971: 99-100). 1.2. Yz Felsefe Okulu inde geleneksel bilgilerden farkl olarak Konfysle beraber felsef hareketler balad. M 6. yzyldan balayarak deiik okullar ve filozoflar meydana kt. Bu dnem Sima Qian tarafndan Yz Okul Dnemi olarak nitelendirilmitir (http://www.hoocher.com/ Religion/confucianismandtaoism.htm., 16.02.2006). Bu okullarn retmenleri ehir devletlerinin krallarnn oullarn eitmek iin saraydan saraya dolar, retilerinin stnln prenslere kabul ettirmeye alrlard (Dobson, 1977: 95). Taoculua etkileri olan bu okullarn balcalar unlard: Konfyanistler: Geleneklere ve lkenin snf yapsna dayal merkeziyeti bir ahlk sistemiyle topluma istikrar salamaya altlar. O dnemde bu okulun en nemli temsilcisi Menciustu. Mencius asillerin ayrcalklaryla ilgili yarglar biraz yumuatt. Konfyslk bu dnemden itibaren inin egemen devlet felsefesi oldu, ve ynetimdeki arln gnmze kadar korudu. lmnden birka yl sonra mezarnn aldn ve cesedinin yerinde apkasndan ve elbiselerinden baka bir eyin bulunmadn syler

Mo Di Ekol: Konfyslerin imparatordan ve soylulardan yana ahlkna kar karak eitliki ve halk bir ahlk sistemi ve faydac bir felsefe kurdu. Birbirini sevmeyi emredelim insanlara, savaa gidip lmekten de zor deilya bu diyen Mo Di belki de dnyada ilk defa silahlarn yok edilip ordularn datlmasn isteyen filozoftur. Tartmaclar (Mantklar): Batllarca in Sofizmi diye de bilinen Tartmaclar, Mo Dinin rencileri arasndan ktlar ve Mo Di Kanoniki ad altnda dncenin yasalarn sistemletirmeye altlar. Yang Zhu Ekol: Taoculua karamsar-hedonist bir yorum getiren Yang Zhu, Mo Dinin felsefesinde nemli bir yere sahip olan zveriye kar kp bu dnyada yaamn tek amacnn zevk almak, haz duymak olduunu ileri sryordu. Legalistler (Yasaclar): nsann znde kt olduundan yola karak kat bir iddete, son derece ar cezalara dayal baskc bir toplum dzeni nerdiler. inde merkezi otoriteyi kurarak Savaan Devletler dnemini kapatan Chin imparatoru bu felsefeyi resmi devlet ideolojisi yapt ve zorunlu ihbarcla dayanan o gne kadar grlmemi bir bask rejimi kurdu. Yine bu akmn etkisiyle tm eski metinlerin zellikle Konfys yaptlarn yaklmasn, bilgelerin ldrlmesini emretti. Ama yasaclar ayn zamanda kraln ve soylularn ayrcalklarna da kar kp, yasaklar va cezalar belirleyen bir yasann herkese eit ekilde uygulanmasn ve soylular snfnn yerine ky ocuklarnn eitilip ykseltilmesini istediler. Bylece alt tabakaya ak bir memur snf oluturulmasna n ayak oldular (Chuang Tzu, 1996: 31-32). 1.3. Huang-lao Gelenei Savaan Devletler dneminin ortalarnda (M 475-221) Qi devletinde gelien ve Dinsel Taoizmin oluumuna byk etkisi olan baka bir gelenek ise efsanevi Sar mparator (Huang-ti) ve Lao Tzunun birletirildii Huang-lao geleneidir. (http://www.eng.taoism.org.hk/ 1.asp, 15.01.2006) general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-1nana gre Huang-ti inlilerin atasyd, yaznn, ipek

bcekiliinin, takvimin, mziin, matematiin, salk ve seksel uygulamalarn mucidi olarak kabul edilirdi (The Taoist Pantheon, http://www. taoarts. com/pantheon. html, 01.04.2006). Huang-ti inin sosyal ve kltrel hayatn balatmt. Yine onun

lmszln srrn zmeye altna, insann yaamn uzatan seks teknikleri ve lmszlk iksirleri kefettiine inanlrd (Chuang Tzu, 1996: 34). Taoist oluumlar tarihi sre ierisinde efsanevi Sar mparator ile Lao Tzuyu birletirdiler ve Huang-Lao geleneini oluturdular . Sar imparator ve Laozi tarafndan savunulan erdemi vurgulayan bu hareket Han Hanedanlnn (M 206- MS 24) erken dnemlerinde devlet ynetimi, yin-yang ve lmszlk anlayn iine ald. Huang-lao okulu maddiyattan kanmay, uzun yaamak iin bir takm reetelerin uygulanmasn ve insanlar mdahale etmeden ynetmeyi tlyordu. Han dneminde bir ok ynetici bu okulun siyasetini benimsemiti (Robinet, 1997: 46). Han imparatorlarndan Wu zamannda bycler Huang-lao geleneini yeniden

yorumlayarak lmszlk anlaynn bu gelenekle tamamen btnlemesini saladlar. Huang-lao inan Bat Han Hanedan dneminde Konfyanizm tarafndan bastrlmaya alldysa da Dou Han dneminde sarayn itibar ettii bir gelenek haline geldi. Ancak byclk ve lmszlk geleneinin olmad gibi Huang-Lao geleneinin 15.01.2006). M 1. yzyla gelindiinde efsanevi Sar mparator ile Lao Tzunun adlarn tayan bu gelenek artk iyice yerlemiti. MS 167de ise lkenin bakentinde artk bu iki ahsiyete tapnlmaktayd. (Raju ve dierleri, 2002: 320-321) Son dnem Han kaytlarnda ise Huang-lao ve Budann birletirildii ve kendisine adaklar sunulduu belirtilmektedir. Bu kaytlara gre Budizm ine girdiinde Taoizm henz dzenli bir dinsel yapya sahip deildi. Lao Tzunun bu dnemdeki heykelleri Budist ikonografi zelliklerini tarken, Sichuandaki Buda heykeli Taoist motiflerle dekore edilmiti. (Verellen, confer ence http://ealc. uchicago. edu/earlychina /research _resources/notes/taoism_ _edited .htm, 22.04.2006) Dinsel Taoizmin kurumsallamasnda de sistematik bir dinsel anlay veya organizasyonu yoktu (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-1-1.asp,

Huang-lao geleneinin nemli tesirleri olmutur. Nitekim ileride Taocu dini kuracak olan mezhepler kendilerinin bu gelenee bal olduklarn ilan etmilerdir (http://www.eng.taoism.org.hk/ general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-1-1. asp, 15.01. 2006). Taoizmle btnletikten sonra Sar mparator bir lmsz olarak tapnlm ve adna bir ok kutsal kitap yazlmtr

10

BLM 2: B R D N OLARAK TAO ZM N TAR H GEL M

2.1.Taoist Felsefenin Temelleri 2.1.1. Lao Tzu Lao Tzu, inin en byk iki geleneinden birisi olan Taoizmin kurucusu olarak kabul edilen filozoftur. Hakknda ok fazla ey sylenen Lao Tzu kimilerine gre bir efsane, kimilerine gre bir filozof, kimileri iin bir din kurucusu, kimileri iinse bir Tanrdr. Ancak kesin olan bir ey var ki o da Lao Tzunun dnya tarihine zellikle in tarihine hikmet mhryle byk bir damga vurduudur. Lao Tzunun dnyaya brakt yegne eseri Tao Te Ching kk boyutuna ramen dnce tarihine fevkalde tesir etmitir. Tao Te Ching, tarih boyunca en ok okunan ve tercme edilen eserler arasnda nemli bir yere sahiptir. Lao Tzu ve eseri hakknda Douda ve Batda saysz alma yaplmtr. Lao Tzunun kurduu felsefe okulu insanlk tarihinin en orijinal ve etkili okullarndan birisi olmutur. Bugn dnya apnda zellikle Felsef Taoizm giderek artan bir neme sahip olmaktadr. Bundan dolay ilim dnyas Lao Tzuyu, dounun gnelerinden bir gne olarak anmaktadr. Lao Tzu ismi bat dillerinde in dilinin farkl Latinize edilmesinden dolay deiik ekillerde yazlmtr. Bunlardan bazlar; Lao Tze, Lao Tsu, Laozi, Lao dzu, Lao Dz, Lao Tse eklindedir (Taoism (a.k.a. Daoism), http://www.religioustolerance. org/taoism.htm, 04.04.2006). Lao szc, insann ya anlamna gelir; Tzu ise byk bilgelere, eski deerli yaptlara verilen bir vg sandr. (Cooper, 2003: 33) Lao Tzu, terkip olarak incede stat Lao ya da Yal stat anlamlarna gelir (A.Br., 1989: XIV, 290). Yal kelimesi bu kapsamda lmsz kelimesiyle hemen hemen ayn anlamda kullanlmaktadr (Izutsu, 2001:13). Lao Tzu hakkndaki bilgilere ilk olarak btn inli tarihilerin en temkinlisi, en gveniliri olarak bilinen ve Han Hanedan zamannda yaam bulunan Sima Qianin (M 145-86) (Daoism: A Short Introduction, http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). Shiji (Tarih Kitab, M 90) adl eserinde rastlanmaktadr (A.Br., 1989: XIV, 290). Shijide geen bilgilere gre Lao Tzunun asl ad Er (Erh), aile ad Li, mstear ismi ise Tandr. Lao Tzu kendisine sonradan verilmi bir lakaptr. Lao Tzu, Chu Devletinin Hu blgesindeki Quren kynde domutur. Buras Henan eyaletinin dou blmnde bugn Luyi olarak bilinen yerdir. Lao Tzu, Chou Hanedannn (M

11

1111-225) krallk saraynda shi grevine atanmtr. Bugn tarihi anlamna gelen shi, eski inde astroloji ve falclk gibi konularda uzmanlam, kutsal kitaplardan sorumlu bilginleri belirtir (A.Br., 1989: XIV, 290). Kaytlara gre Lao Tzu, Chou imparatorlarnn tarihisidir ve ktphane muhafzln yapmtr. Ancak Shijide geen Konfysn kendisinden ayinler hakknda bilgiler renmeye gitmesi kimilerine Lao Tzunun hareketsizlik doktrinini ileyen bir rahip retmeni olduunu dndrmtr (A.E.R., 1945: 152). Bir ocuu ve birok torunu olmutur. (zerdim, 1946: 8) Doum tarihi Shijide gememesine ramen inli kaynaklarda aratrmalar bu kanaati deitirme M 604 olarak kabul edilir. Batl bilim adamlar da Lao Tzuyu genellikle M 6. yzyla yerletirirler ancak son zamanlardaki ynnde gelimektedir (Dubs, 1941:215). Lao Tzunun ka yl yaadna dair farkl grler mevcuttur. 160 hatta 200 yl yaadn ifade eden rivayetler vardr. Bu rivayetlere gre Lao Tzu, Taoyu iledii iin bu kadar uzun yaamtr (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/origin&formation-of-daoism/pg1-1-13.asp, 15.01.2006). Hatta Ge Hongun MS 4. yzylda kaleme ald Ruhlara ve lmszlere Ait Kaytlar adl eserinde bildirdii bir efsaneye gre Lao Tzu annesinin karnnda 72 yl veya 81 yl beklemi ve salar bembeyaz olduu halde domutur, bu yzden ona Lao Tzu (yal stad) ( Parrinder, 1976: 82) ismi verilmitir. Annesi hamile olduunu bir yldzn parlamasndan anlamtr. Lao Tzu gkten yaam nefesi alm ve gklerden ve ruhlardan nce var olmutur. (Taoism, http://www. newadvent. org/cathen/14446b.htm, 21.01.2006) Baka bir efsanede Lao annesinin sol brnden domu ve bir erik aacnn altnda dnyaya geldii iin ad Li (erik) konmutur (A.Br.,1989: XIV, hikayelerin ou Budist 291). Baz aratrmaclara gre, bu gibi uydurma hikayelere rekabet maksadyla yazlmtr rence research_resources/notes/taoism_confe

(http://ealc.uchicago.edu/earlychina/ _edited.htm, 22.04.2006).

Bir takm ezoterik kaynaklarda Lao Tzunun fiziksel zellikleri hakknda bilgiler mevcuttur. Buna gre Lao Tzu sar-beyaz tenli, gzel kal, geni alnlyd. Uzun kulaklar, byk gzleri, aralkl dileri, geni az, kaln dudaklar vard. Burnu geni ve dzd, kulaklarnn k vard. Alnnda gc (yin-yang, chi) ve be evreyi simgeleyen iaretler vard. Gnein ve ayn hilale benzer ekli kalarnda ifade

12

ediliyordu. Ayak tabanlarnda iki gcn (yin-yang) ve be elementin simgeleri yer alyordu. Avu ilerinde ise on rakamnn karakteri yazlyd (Kohn, 1996: 59). Lao Tzunun yaamna dair iki tarihi kayt vardr, birincisi Lao Tzuyla Konfysn ayinler zerine konumalarn dieri ise Lao Tzunun batya gidiini anlatan kayttr. Sima Qiann bildirdiine gre Chou Hanedannn zayfladn gren Lao Tzu devletin bakenti Lo yang ehrini terk etmeye karar verir ve batya doru yolculua kar. lkenin batsndaki Han-ku geidine gelir, snr bekleyen grevli Yin Hsi kendisine bir kitap yazmas iin yalvarr. Bunun zerine Lao Tzu be bin karakter ieren iki blml bir kitap yazar ve bekiye verir, beki bundan sonra snr gemesine izin verir. Sima Qiane gre snr getikten sonra Lao Tzudan herhangi bir haber alnamamtr(E.R.,1968: VIII, 455). Ancak deiik kaynaklarda snr getikten sonraki akbeti hakknda eitli rivayetler vardr. Bunlardan birine gre Lao Tzu akirtlerinin hazr olduu bir yerde lmtr (Schimmel, 1999: 26). Baz in geleneklerine gre Lao Tzu, Hotana gitmi ve burada lmtr. Hatta burada bir trbesi de varm. Baka bir rivayet ise snr getikten sonra kara bir boaya binerek Bakteryana kadar uzandn ve buradan Hindistana inip Budizmi kurduunu bildirmektedir (zerdim, 1946: 9). Dier bir mitolojik anlatmda ise Lao Tzu Hindistanda Budaya dnp Budizmi kurduktan sonra daha batya giderek Maniye dnm ve Maniheizmi kurmutur (http:// www.oneworld-publications. com/ samples/daoism.htm, 21.01.2006). Lao Tzunun snr getikten sonra kt ruhlar tarafndan saptrlmaya alldna ancak onun bu ruhlar def ettiine ve ge ykseldiine de inanlr bu yzden inde bir ksm resimlerde Lao Tzunun ge ykselii ilenmitir (Parrinder, 1976: 82). Snr geidinde Lao Tzuya kendisine bir kitap yazmas iin yalvaran Yin Hsi, Taoistler tarafndan ileriki dnemlerde patrik olarak kabul edilmitir. Bir ok Taoist eserde Lao Tzuyla Yin Hsi arasndaki ruhni iliki ilenmitir. nana gre Yin Hsi, Lao Tzudaki stnl hemen fark etmi ve ondan bilgilerini bir esere dkerek kendisine vermesini istemitir. Bunun zerine Lao Tzu, Tao Te Chingi yazm ve Yin Hsiye vermitir. Yin Hsi, kitab almakla yetinmemi stadnn zorlu bat yolculuunda ona elik etmek istemitir. Fakat Lao Tzu, Yin Hsiye izin vermemi ancak ondaki kabiliyeti fark ederek Tao almasn istemitir. Bu noktada Lao Tzudan Yin Hsiye

13

bilgeliin ve stn glerin getii kabul edilir. Bu olay usta renci ilikisine ok nem veren sonraki Taocular iin hikmetin aktarmna rnek tekil etmitir (E.R., 1968: VIII, 455). Sima Qian, Shijide Konfysle Lao Tzunun Chu sarayndaki karlamalarn anlatmaktadr. Aratrmaclar bu grmenin tarihen gerek bir vakay temsil etmedii noktasnda hem fikirdirler. Bir ksm aratrmacya gre Simann Tarihinde geen Lao ve Konfys grmesi ve bu grmedeki konumalar Simann dzmecesi olarak kabul edilebilir. nk, Simann zamannda Taoculuk byk bask altndayd. Simann babas bir Taocuydu bundan dolay Simann kendisi sk bir Taocu olmamasna ramen babasnn etkisiyle Taocular destekler bir grnt sergilemi olabilirdi. Taocular bu tr hikayelerle saray tarafndan desteklenen Konfyse kar bir nevi statlarnn stnln gsteriyorlard. Hikyelerin propaganda gc dnlecek olursa Laonun Konfys karsnda yceltildii byle bir olayn dolaysyla bu hikyeye dayanan Lao Tzunun tarihini saptama almalarnn gvenilirliine kukuyla baklabilir (Dubs, 1941: 216). in din geleneinin iki kolunu temsil edecek olan Konfys ile Lao Tzunun karlamas yle anlatlr: Konfys, ayinlere dair bilgi edinmek zere Lao Tann (Lao Tann Lao Tzu olduu dnlr) yanna gider. Lao Tzu ok yal, Konfys ise gen bir bilgindir (Tmer ve Kk, 2002: 68). Lao-Tzu, Konfyse Taoyu buldun mu? diye sorar. Onu yirmi yedi yl aradm ama bulamadm der, Konfys. Bunun zerine Lao Tzu, muhatabna u tleri vermekle yetinir: Bilge kii karanl sever; olur olmaz eylere kendini kaptrmaz, zaman ve artlar inceler, eer yer ve zaman elverili ise konuur, deilse susar. Hazinesi olan biri, onu herkese gstermez. Demek ki gerekten bilge olan kii hikmeti her gelene aklamaz. Kendini beenmi nefsini, arzularn, zerindeki mstanilii ve gayretke grnty yok et! Bunlarn, ahsiyetine hibir faydas yoktur. te sana syleyeceklerimin hepsi bu (Lau, 1963: 8). Baka bir anlatmda ise; Lao Tzu, Konfys elinde bir eser okurken bulur. Lao Tzu kitabn ne olduunu, ve onu neden okuduunu sorar. Konfys, Deiiklikler Kitabn (I Ching) okuduunu, btn eski bilgelerin bu kitaba altklarn ve kendisinin de insanlk ve adaleti renmek iin I-Ching okuduunu syler. Bunun zerine Lao Tzu unlar der: Senin yaptn una benzer; geceleyin banda bir sivri

14

sinek dolar, uyuman iin sana bir dakika rahat vermez. nsanlk ve adalet de bunun gibi insann zihninde bulunan kafa kartrc eylerdir. Gvercin ykanmaya ihtiya duymadan beyazdr, nk beyazlk onun doasnda vardr. Kuzgun boyanmaya ihtiya hissetmeden siyahtr, nk onun doas odur. Gk oluundan yksektir, yer ise alak, gne ve ay doal olarak parlak, yldzlar ve gezegenler doal olarak dzenli, aalar ve yeillikler de tabiatlar icab ok eitlidir. Gecikmeden Taoyu ilersen ona ulaabilirsin. Fakat insanlk ve adalet neye yarar. Onlar kullanmak boynunda bir davulla kaybolmu koyununu aramaya benzer, insanlk ve adalet zihnini kartrmaktan baka bir eye yaramaz. (Kohn, 1996: 60) . Konfys, bu grmeden zgn ayrlr ve talebelerine yle der: Btn hayvanlar tanrm; kular, balklar, drt ayakllar ve her birinin davranlarn bilirim. Ancak henz ejderhay tanyamadm. nk o, bulutlarn ve rzgrn stnde ge kmaktadr. Bugn Lao Tzuyu grdm, o bir ejderhaya benziyor. (Parrinder, 1977: 97). Bu karlamann apokrif olduunu kabul eden tarihiler iki byk felsefenin kurucusunun sembolik karlamasnn vurgulandn dnmektedirler. Eliadeye gre bu karlama, iki byk dnrn temsil ettikleri dinlerin uyumazlklarn gstermektedir. Shijide iki dnrn karlamasn anlatan Sima Qian ise dnce farklln yanstan mlkat, zira Lao Tzu , Tao ve Teyi aratrmakta idi. Onun retisine gre gizli ve sradan bir hayat srmek gerekmekteydi. Oysa Konfys, stn insan idealini ortaya koymakta ve onun bir ynetici olmas gerektiini sylemekteydi diyerek yorumlamaktadr ( Lao Tzu, Bilinmeyen retiler,1999: 6). Bu hikye Lao Tzuyu Konfysn (M 551-479) yal bir ada olarak gstermekte, dolaysyla Lao Tzunun M 6. yzylda yaam bir kimse olduuna iaret etmekte ise de rivayetin aratrmaclar tarafndan gerek bir tarihi olguya dayandnn dnlmemesi Lao Tzunun tarihi kiilii hakknda delil olarak kabul edilmesine engel tekil etmektedir ( Izutsu, 2001: 13). Sima Qian, Shijide Lao Tzuya ait bir soy kt vermitir. Simann verdii

bilgilere gre Lao Tzunun olunun ad Dzungtur ve Wei devletinin bir generalidir. Wei, Chine yenik dt zaman bar grmeleri yapmakla grevlendirilmitir (Dubs, 1941: 218) Dzungla ilgili bilgiler Jan Guan Tzuda da gemektedir Bu noktada

15

Simann Tarihiyle Jan Guan Tzu birbirini tutmaktadr. Jan Guan Tzuya gre Dzung, M 213te yaam ve Wei devletinde resmi bir grevde bulunmutur. Bu bilgilere binaen Lao Tzunun yaam tarihini M 300ler gibi tespit eden aratrmaclar da vardr (Dubs, 1941: 220). Sima Qiann Lao Tzu hakknda verdii bilgiler bir yana Shijiye bakarak Lao Tzunun kimliini kesin olarak saptamak imkanszdr. nk Shijide Lao Tzuya tekabl edebilecek drt farkl kiiden bahsedilmekte ancak hangisinin tam olarak Taocu filozof olduu belli olmamaktadr. Birincisi Gney inde yaayan Li adnda birisidir; ikincisi, Chou Hanedan saraynda alm Konfysten 129 yl sonra yaam Tan isimli tarihidir; nc kii, Konfysle karlaan ve onunla konuan ayin ustasdr; drdncs ise Laolaizi adnda 15 blmlk bir Taoist kitap yazan ve Konfysn ada olan azizdir. Bu kiilerden her birisi Taocu filozof Lao Tzu olabilir ancak hi birisi tarihi olarak ispatlanm deildir (Kohn, 1996: 53; Dubs,1945: 217). Lao Tzunun M 1. yzyldan itibaren Huang-lao geleneiyle birlikte

Tanrlatrldn gryoruz. Son Han Hanedan dneminde mparator Huan (y. MS 147-167) 165 ylnda Lao Tzu adna sunaklar yaptrmt (E.R.,1968: VIII, 456). Dinsel Taoculuun MS 2. yzyla ait ilk metinlerinde Laozi evrenin ve tm varlklarn olumasnn kayna olan ebedi Taonun bedenlenmi hali olarak Tanrlatrlmtr. Lao Tzu bundan sonra Tai Shang Lao Chn (Yce Tanr Lao) olarak kabul edilmitir. Lao Tzu inana gre evrenin meydana gelmesinden nce ilk kaosla birlikte var olmutur. Bir takm kozmik deiimlerden sonra inkarne olabilecek bir form alm ve kurtarc olarak dnyaya inmeye balamtr (E.R.,1968: VIII, 456). nana gre Tanr Lao, zamann balangcndan beri gn merkezinde ikamet ediyordu ve yaratlm her eyin yaam ve g kaynayd. Evren gibi genileyebilirdi. Yin ve yangn kayna olarak zaman ierisinde Taoyu bildirmek iin grnebilir ve vahy edebilirdi. rnein Dinsel Taoizmin kurucusu olarak kabul edilen Chang Ling, Tanr Laodan vahiyler alm, onun tarafndan Taoyu yer yzne yaymakla grevlendirilmi ve taraftarlar lmszle ulama konusunda garantiye alnmt (Kohn, 1996: 53). Lao Tzu Taocular tarafndan mesih olarak da kabul edilmi ve toplumun skntl anlarnda kurtarc olarak beklenmitir. Han dnemine ait Lao-tzu pien-hua ching (Lao

16

Tzunun Deiimine Dair Risale) ve Pien Shaonu yaztlarnda Lao Tzu insanl kurtarmak iin dnyaya saysz defa gelmi bir mesih gibi gsterilmektedir. 1907 ylnda Kansu iline bal Tun-huangda Lao-tzu pien-hua chingin eski bir yazmas bulunmutur. Bu yazmann son blmnde Lao Tzunun dilinden insanlara seslenilen bir blm vardr. Bu blmde Lao Tzu inananlara kendisini beklemelerini bildirmekte, onlar felaketlerden kurtaracan ve Han Hanedann ykacan vaad etmekteydi. Bu tr mesihi hareketler tarih boyunca Taoizmde devam etti, bir ok isyan mesihi hareketlerle balantl olarak ortaya kt. Taocular zellikle Li adn tayanlardan uzun bir mddet mesih olmalarn bekledi (E.R.,1968: VIII, 456). Lao Tzu hakknda nemli bir iddia da onun Han-ku geidini getikten sonra Hindistana ulap orada Budizmi kurduudur. ddiaya gre Lao Tzu Hindistanda Budaya dnmtr. Bu iddia MS 166 ylnda tahta sunulan bir hatratta dile getirilmitir. Hsiang Kai tarafndan yazlan bu hatrata gre Lao Tzu, Hintli insanlara Taoyu retmek iin Budaya dnmtr. Hua-hu Ching (Yabanclarn Dntrlmesine Dair Risale) adl bu eser yllar boyunca Taoistlerle Budistler arasnda tartma konusu olmutur. Hua-hu Chinge dayanarak Taocular Budizmi Taoizmin bir alt kolu olarak gstermeye alrlarken Budistler de Lao Tzunun Budaya dnmesi iddias zerinden hareket ederek Taocular Budizme davet etmilerdir. Bu eser yllar sonra Tang Hanedannca yasaklanm ve Yuan Hanedan dneminde de tamamen yok edilmitir (E.R.,1968: VIII, 456). Lao Tzuyu Tanr veya mesih kabul edenlerin yannda onu lmszlk doktrininin stad olarak tanyanlar da vardr. Bunlar sihir tekniklerini kullananlar ve Huang Lao geleneinin mensuplardr, bu gelenekler Laoziyi lmszlk uygulamalar konusunda ilham aldklar stad olarak kabul ederler. Onlar iin Lao, bir Tanr, dnr, mnzevi veya ayin ustas deil lmszln yollarn reten ustadr. Uzun yaamn yollarn uygulam, yzyllar boyunca yaam, gcn koruyabilmi, lmszln sihrini elde etmitir. Bu inana gre Lao Tzu yaamn ve lmn kontroln eline alm, gelecei grebilen ve gksel varlklar hakknda bilgi sahibi olan ve eytanlar emrinde kullanabilen birisidir. Ayrca ok stn sihirlere ve bylere sahiptir zira Lao Tzu bunlar iin domutur (Kohn, 1996: 53).

17

Grld gibi Lao Tzu hakknda ok farkl grler mevcuttur. Onun bir efsane olduundan tutun da Tanr olduuna varncaya kadar ok geni ve farkl mtalaalar vardr. Ancak insanlar Lao Tzunun tarihi kiilii hakknda ne dnrse dnsn ona atfedilen byk bir felsef ve din ekoln varl yadsnamaz. Dolaysyla Lao Tzu tarihen var olsun veya olmasn kurucusu olduu dnlen ekolyle her zaman tartmaya ve zerinde dnlmeye ak olacaktr. 2.1.2. Tao Te Ching Tao Te Ching, Felsef ve Dinsel Taoculuun temel eseridir. in klasiklerinin en nemlilerinden olan bu eserin Lao Tzuya ait olduu kabul edilmektedir. Ancak son dnemlerde yaplan baz aratrmalar bu kitabn Lao Tzuya atfedilemeyeceini en azndan btnyle onun elinden kmadn gstermektedir. Tao Te Ching hakkndaki ilk bilgilere Sima Qianin Shiji adl tarih kitabnda rastlamaktayz. Simann bildirdiine gre Lao Tzu lkesini terk ederken Han-ku geidinde snr bekisi Yin Hsi tarafndan durdurulur. Yin Hsi, Lao Tzuya hikmetlerine dair bir eser yazmas iin yalvarr. Bunun zerine Lao Tzu iki blmden oluan ve 5000 kelimeyi ihtiva eden Tao Te Chingi yazar, Yin Hsiye verir ve bir daha gzkmez (Taoizm, http:// www. suleymaniyevakfi.org/ modules /nsections / index.php?op=viewarticle&artid=29, 05.02.2006). Kitabn ismini irdeleyecek olursak Tao yaratc prensip, yol; Te , insan fazileti, g; Ching de kitaptr. Bu kitap, bugne kadar, btn Taoist dncelerin kayna olmu ve Taonun ne olduunu aklamtr (Tmer ve Kk, 2002: 68). Kitap, baskya bal olarak 5227 veya 5722 in karakterini ihtiva etmesine ramen Be Bin Karakterli Klasik veya Lao Tzunun Be Bin Kelimesi diye de anlmt (E.Br.1972, XIII, 714). Kitap iki ksmdan olumaktadr; ilk ksma ait 37 blm Tao (Yol), 37'den sonraki ksm ise Te zerinedir (Taoizm, http://www. minikjaponya. com/icerik/din/tao.as, 20.01.2006.). Tao Te Chingin toplam 81 blm olmas tesadfi grlmemitir. nk 81, nemli bir yang rakam olan 3n katdr (About the Tao, http://www.thetao.info/tao/81.htm, 24.04.2006.). M 2. yzyldan beri geleneksel olarak iki blme ayrlan Tao Te Ching farkl konular ileyen blmleri iermektedir. Blmler arasnda bir btnlk yoktur, bu

18

yzden baz son dnem basklarnda blm numaralar kullanlmamtr. Kitabn ierii kabaca yle gsterilebilir: 1-10 aras blmler doktrinin genel karakterini sunmaktadr. 11-20 aras blmler Wu wei (hareketsizlik) doktrini zerinde durmaktadr. 21-28 aras blmler Taonun ieriinden ve modellerinden bahseder ve mistik bir anlatm tar. 29-31 aras blmler g kullanlmasna kar gl tembihleri ierir. 32-37 aras blmler hayatn ahenginden bahseder. kinci kitapta, 38-49 aras blmler tekrar yumuakl, sadelii, sessizlii vurgular. 50-56 aras blmler hayatn korunmasna ilikindir. 57. blmden itibaren temalar daha somutlar, 57-67 aras blmler insan meselelerin ynetimi hakknda tavsiyeleri ierir. 68, 69. blmlerde yine avaa kar sylem vardr. 70-75 aras blmler Lao Tzunun su ve cezalandrmaya ynelik sylemlerini ierir. 76-81 aras blmler yine zayfln stnl hakkndadr (Yutang, 1954: 24) Tao Te Chingin dier ad Lao Tzu ya da Laozidir (Steininger, H.R.,1971: II, 500). in geleneklerinde yazarn ismi eser ismi iin de kullanlmaktayd. Bu yzden Taoculuun kurucusu Laozi tarafndan yazld dncesiyle daha nceleri onun adyla anlmtr. Tao Te Ching ismi bu eser iin ilk defa Han Hanedan dneminde kullanlmtr (A.Br., 1989: XIV, 426). Tao Te Ching kutsal kitaplarn en ksasdr (Byk Dinler ve Mezhepler Ansiklopedisi, 1964: 138). ok sayda ilim adam, Tao Te Chingi bat dillerine evirmeye alm, fakat pek baarl olamamtr. Kitabn ad bile tam olarak tercme edilememitir. Bu kk kitabn srrnn en eski mistizmin bir numunesi olmasndan ileri geldii kabul edilmektedir. Lao Tzu, Tao Te Chingde mistik tabir ve tasavvurlara ana dilinde ilk defa bir ekil vermeye almtr. Bunun iin setii tabirler, gsterdii remizler ak ve belli deildir (Tmer ve Kk, 2002: 68). Bundan baka in dilinin zellikleri, eski zamanlarn bizim mantmza uymayan ifade tarz, kk eserin tercmesini bir kat daha gletirmitir (Schimmel, 1999: 26). zerinde bir ok alma olan Tao Te Chingin 350yi akn ince, yaklak 250 Japonca eserde yorumu ve gnmze kadar yaklak 700 evirisi yaplmtr. Bunlarn yars hala kullanlan evirilerdir (E.Br., 1972: XIII, 715). Ayrca 1900den sonra 40tan fazla ngilizce evirisi yaplmtr. Trke evirileri Taoizm (1946, 1978) ve Yce Akln Erdemi (1980, 1985) adlaryla

19

yaynlanmtr. Son olarak 1998de Tao Te Ching Yol ve Erdemin kitab ad altnda ngilizceden evrilmitir ( A.Br., 1989: XIV, 426). inde kadn bulunmasndan nce metinler bambu tabletler stne kaznr, bu tabletler iplerle ya da deri paralaryla balanp cilt haline getirilirdi. Tao Te Chingin yazld bambu tabletler kuaktan kuaa aktarlrken, bazlarnn kaybolduu, bazlarnn srasnn deitii ne srlmtr. lk metinler alt alta sralanm iaret ve sembollerden oluurken, zamanla bunlar blmlere ayrlm ve numaralandrlmtr. En eski metnin, hayatn Tao Te Ching ve I Chingin yazya dklmesine vakfetmi olan Wang Pinin (MS 226-249) elinden kt iddia edilmektedir (http://www.suleymaniyevakfi.org/modules/nsections/index.php?op= viewarticle&artid=29, 05.02.2006). Geleneksel olarak Lao Tzuya atfedilen bu eser hakknda 19. yzylda yaplan

almalar Tao Te Chingin tarihsel olarak Lao Tzunun yapt olduu tezini olduka sarsmtr ve yazar sorunu bugne dein zlememitir. Eserde baka metinlerden, kiilerden, olaylardan ya da yerlerden bahsedilmedii iin kesin tarihi saptamann imkn yoktur. Uzmanlarn yazm tarihi konusundaki grleri M 8. ve 3. yzyllar arasnda deiir (A.Br., 1989: XIV, 426). Toshihiko zutsu Taoculukdaki Anahtar Kavramlar adl eserinde Sokici Tsudann yapt filolojik almalara yer vermitir. Buna gre Sokici Tsuda Taocu Ekoln Fikriyat ve Geliimi balkl eserinde Tao Te Chingde kullanlan kelimeleri filolojik adan sk bir incelemeye tabi tutmu ve sonu olarak Tao Te Chingin, Konfysten sonra Konfys ekoln en nemli temsilcisi olan Menciustan (M 372-289) sonra kaleme alnm olmas gerektiini vurgulamtr. rnek olarak Tsuda insanlk anlamndaki jen kelimesiyle drstlk anlamndaki i kelimesinin birlemesinden oluan jen-i kelimesinin Menciusa ait bir terkip olduunu belirtmitir. Bu terkibi oluturan kelimeler Konfysn ahlk dncesinin temelini oluturduu halde onda bu bitiik haliyle bir kavram olarak kullanlmamtr. Bu kavram bu ekliyle ancak Konfys sonrasnda Mencius ilemi olabilirdi. Fakat Tao Te Chingin 18. blmnde jen-i kavram hem de Konfsslkteki ahlk anlayn eletirir mahiyette kullanlmtr. Oysa Lao Tzunun bu kavram kullanabilmesi iin Menciusun eserinin ve ahlk teorisinin gz nnde bulunmas

20

gerekmektedir. Bundan baka Tsuda, Menciusun Konfyslkle badamayan her eyi iddetle eletirdii halde Taoculuun kendi doktriniyle taban tabana zt olmasna ramen, hibir yerde ne Lao Tzuyu ne de Tao Te Chingi eletirmek iin bilinli bir gayret gstermemesini Tao Te Chingin Mencius sonras bir dnemde kaleme alndnn nemli bir kant olarak ileri srer (Izutsu, 2001: 14-15). Ayrca, Tao Te Ching; Mo Tzu, Yang Chu, ang Yangve hatta Chuang Tzu, en Tao ve dierleri gibi farkl kaynaklardan tretilmi olan bir takm kelimeler ile cmleler de iermektedir. Bu gzleme dayanarak baz aratrmaclar, Tsudadan da ileri giderek Tao Te Chingin Chuang Tzudan da sonraki bir dneme ait olduunu ileri srmlerdir (Izutsu, 2001: 16). Toshihiko zutsu btn bunlarn salam deliller olduunu kabul etmekle beraber bugn elimizde bulunan Tao Te Chingin Han Hanedan dneminde yeniden bask ve dzenleme srecinden gemi olduunu da unutmamak gerektiini vurgular. Bu takdirde sz konusu ihtilaflarn sonradan yaplm eklemeler olabileceini de dnr (Izutsu, 2001: 16). Tao Te Chingin Konfysten sonra yazldn, hatta savaan devletler (M 475221) zamanna ait olduunu ileri srenlerin delillerinden biri de eserin slubunun Savaan Devletler zamanndaki sluba ok yakn olmasdr. nk, bu kitabn iinde Konfyanistlere hcum eden tamamen anti-Konfyanist fikirlere rastlamak mmkndr (http://www.suleymaniyevakfi.org/modules/nsections/index.php?op=viewarticle&artid =29, 05.02.2006). Aratrmaclara gre Konfys ile Lao Tzunun ada olduu dnlse bile arada 53 yl gibi bir ya fark vardr. Lao Tzu olgun bir yata iken Konfys henz ocuk saylyordu. Lao Tzunun Konfysn fikirlerine kar muhalif bir cephe almas ve bundan eserinden bahsetmesi olanakszdr. u halde Tao Te Chingin, Lao Tzudan sonra rencilerinin almalar ve baz ilavelerle meydana geldii ve Taoizmin de bu ekilde ortaya kt kabul edilebilir ( zerdim, 1946: 11). ne srlen bir baka delil de Konfysn Tao Te Chingi nl klasik eserler sralamasna sokmam olmasdr. Ayrca uzmanlarn almalar Tao Te Chingin dilinin Konfysn klasik olarak kabul ettii eserlerdeki eski inceden farkl ve anlalmasnn zor olduunu gstermitir (Tao Te Ching, ev. Osman Yener,1998:. 7).

21

Tao Te Chingin ortaya knn, M 650-350 yllar arasnda, szl gelenein zaman ierisinde derlenmesi ile olutuunu iddia edenler vardr. Bu gre gre o dnemdeki dnrlerin inin eitli blgelerine seyahat ettikleri ve retilerinin szl olarak nakledildii bilinmektedir. Byle bir durumda, Tao Te Chinge ait retilere inanan bir kii kar ve stadnn sylediklerini kaleme alr. Ancak ondan sonra gelenler, bu metne bir takm ilavelerde bulunurlar veya dzeltmeler yaparlar. Son eklini al ise M 3. yzyla rastlar. Zaten Tao Te Chingin uzun zaman szl rivayetler eklinde varln srdrd, bizzat kitabn ierisindeki kompozisyondan da anlalmaktadr. Tekrarlar, zl deyiler, farkl dnemlere ait deyi ekilleri bunlar arasnda saylabilecek noktalardan birka tanesidir (Lao Tzu ,Bilinmeyen retiler,1999: 8-9). Tao Te Chingin anonim bir eser olduu da dnlmektedir. Antik in geleneinde yazlar mehur kimselere atfedilirdi. Bu nedenle Tao Te Chingin Lao Tzu gibi birisinin eseri olarak gsterilerek poplerliinin artrld da dnlmektedir (Parrinder: 98). Ayrca Yal stad manasna gelen Lao Tzu isminin Konfys dneminde bir ksm reticilere verilen lakap olduu kabul edilmektedir. Bu reticiler Buda gibi mnzevi halde dolaan retilerini yayan kimselerdi. Dolaysyla Tao Te Ching, gerek ismi Lao Tzu olmayan dnemin reticilerinden herhangi birisine ait olabilirdi (Smart, 1977a: 174-175). Taoizm uzmanlarndan Alan Watts ise son yllarda inli, Japon ve Avrupal bilim adamlarnn kl krk yaran metinsel eletirileri sonunda Tao Te Chingin M 4. yzyldan sonra, birka elden km Taocu deyilerin bir derlemesi olduunda hemfikir olduklarn belirtmektedir (Watts, 2001: 27). Bununla birlikte Watts, bu tip grnrde veya gerek ufak kelime deiikliklerinin ve baz tutarszlklarn hemen btn felsefecilerin eserlerinde bulunabileceini dolaysyla Tao Te Chingin tek elden kma bir eser olduunun da kabul grmekte olduunu sylemektedir (Watts, 2001: 29). Kitabn yazar ve yazm tarihiyle ilgili bunca speklasyona ramen kitaptaki dncelerin artk zaman, mekan ve ahsiyetlerin tesine getii ve ne olursa olsun bu kitabn gerek bir dini vesika olduu kabul edilmektedir (Raju ve dierleri,2002: 321322).

22

Arkiyelojik almalar Tao Te Chingin baz ilk dnem paralarn ortaya karmtr. Bu paralara 1970te Mawangdui ve 1993 ylnda Guodianda yaplan almalar sonucu ulalmtr. Mawangdui, Honan ehrine bal Changsha yaknlarnda bir mezarlk blgesidir. Mawangdui metinleri eski bir yneticinin olunun mezarndan karlmtr ve bu metinlerin M 168 ylna ait olduu dnlmektedir. Metinde noktalama iaretleri vardr ancak blm ayrm yaplmamtr (http://www.thetao.info/tao/academic.htm, 24.04.2006.). Mawangdui versiyonunda 3881 aras blmlerden oluan kitabn ikinci ksm (Teye ilikin kitap) nce, 1-37 aras blmleri ihtiva eden birinci ksm ( Taoya ilikin kitap) sonradr ve baz kelimeler Wang Pi versiyonuna gre farkllk gsterir. Bilim adamlarnn bir ksm Mawangdui versiyonunun Sar mparator ve Lao Tzu (Huang-lao) geleneinin bir rn olduunu dnmektedir (Ronnie Littlejohn, Daoist Philosophy Belmont University, http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm.27.02.2006). Guodian buluntular Hubei ehrinin Guodian kynde 1993 ylnda yaplan almalar sonucu elde edilmitir. Bunlar 730 adet bambu sopasnn zerine yazlm Tao Te Chingin 81 blmnn 31 blmn ihtiva eden materyallerdir. Bu blmler Tao Te Chingin 1-66 aras blmlerindendir. Guodian yazmlarnn Mawangdui ve Wang Pi versiyonundan nemli farklar vardr. Bilim adamlar bu yazmn en erken M 300 yllarna ait olabileceini dnmektedir (Littlejohn, http://www. utm.edu/research/ iep/d/daoism.htm, 27.02.2006.). Bugn Tao Te Ching, Felsef Taoizmin ba yapt olarak insanlarn ilgisini ekmeye devam etmektedir. Dinsel Taoizmin zayflamasna ramen Felsef Taoizm dou ve batda giderek yaygnlamaktadr. Taoizme dayanan uygulamalar ve Felsef Taoizmin Tao Te Ching ve Chuang Tzu gibi temel eserleri ruhsal bunalmlar yaayan bat insannn sna durumuna gelmitir. Bunun yannda zellikle inde btn ktphaneler ve bir ok ev Tao Te Chingi bnyesinde barndrmaya nem vermektedir. 2.1.3. Tao Kavram Tao, Taoculuun temel kavramdr. Kelimelerle ifadesi mmkn grlmeyen bu kavram hakknda bata Taoculuun felsef temellerini atan Lao Tzu ve Chuang Tzu olmak zere btn Taocu dnrler fikir beyan etmiler, ancak btn tanmlamalarn

23

sonunda Taonun hakkyla anlalamaz ve ulalamaz bir kavram olduunu belirtmilerdir (Izutsu, 2001: 131). Tao, Pinyin1 yazmnda Dao olarak ifade edilir ve incede yol, yce ilke, sz, us manalarna gelir. in felsefesinde doru yolu ya da cennetin yolunu belirten kavramdr. Tao kavram Konfyslkte cemiyet hayatndaki davrann doru yolunu ifade etmektedir. Konfys iin Tao ahlki davrann en yce ilkesi olmakla birlikte onu sadece beeri bir kavram olarak kabul etmek doru deildir. Ayn zamanda Konfyslk asndan Taoda kozmik bir metafizik z sezilmektedir (Izutsu, 2001: 142). Adn bu kavramdan alan Taocu okulda ise Tao kavram tam anlamyla insan aan metafizik bir ierik kazanr (B.L.S.A.), 1986: XVIII, 11230). Taoculuun klasik yapt Tao Te Ching zerinde konuulabilen Tao mutlak Tao deildir szckleriyle balar. Dolaysyla mutlak Tao szcklerle anlatlamaz, ama dil, bu temel gerekliin sezgiyle ya da mistik yolla kavranmasna yardmc olabilir (ABr.,1989: XX, 426). Tao, her eyin kayna olan mutlak ilktir, tkenmez, yorulmaz, grlmez, iitilmez. Yalnzca mistik yolla kavranabilir. Taonun erdemi ya da gili gc olarak Te, grnmez Taonun doadaki her eyi deitiren grnr yandr. Yreinde Teyi tayan bilge balangtaki doal durumuyla tam uyum iindedir, eylemsizliine (wu wei) karn her eyi yerine getirir (ABr.,1989: XX, 427). Tao, evrenin kadr, bir olu ilkesidir. Kimilerine gre de evreni dzenleyen, uyumlatran, erdemle biimlendiren ilkedir. Doada bir dzensizlik, bozukluk varsa bu sonradandr, kaynakta deildir, doa eksiksiz iyidir, gzeldir, nk kaynanda Tao vardr, onun dzeni Taodur (Cooper, 2003:15). Tao kavramna ok eski ince yazmalarda da rastlanmtr. Ancak kelime Lao Tzu ile kozmik nizamn ana kavram olarak in dncesinin merkezine yerletirilmitir (Sarkolu, 2002: 224). Sylentiye gre Tao retisi, Huang-ti (M 2704-2595) dneminde ortaya konmutur. inli bilgelerin hemen hepsi Tao retisiyle ilgilenmilerdir. inin byk dini ( Budizm, Konfyanizm, Taoizm) bu szckten faydalanmlardr. (Cooper, 2003:20). in dncesinde evrenin, hkmdarn, insanolunun ve her felsefe okulunun bir
1 Pinyin yazm in alfabesindeki sembolleri Latin alfabesine uyarlamak iin gelitirilmi ve in Halk Cumhuriyeti Tarafndan 1979 ylnda resmen kabul edilmi sistemtir.

24

Taosu yani bir yolu, yce ilkesi vardr. Her felsefe okulunun bir Taoya balanmasna karn yalnzca Laozinin kurduu okula Taoculuk denmitir (ABr., 1989: XX, 426). Taonun lgat manalarndan birisi de su yatadr. Nehrin yata sabittir, ama

oradan geen su hareketli ve deikendir. Nehir yata suyu dadan ve ovadan k kaynandan, asl var yeri olan okyanusa ynelten bir gidi yoludur. Taonun din ve felsef anlam ile, lgat manas arasnda iliki kurulabilir. Tao, btn kk ve byk dalgalarn, srekli olmayan kabarcklarnn, yani btn almetlerin, btn elikilerin, btn eyann tamamnn onun zerinden geip, onlara yol gsterip, o yoldan, mkemmel son olan okyanusa veya kendi vcutlarnn gayesine ve nihayetine ulamalarndan ibarettir. O halde Tao, su yoludur. Yol her eydir. Btn eya ve btn varlklarn tbi olduklar btn kanundur. Tao varlk lemine egemen olan bir iradedir. Btn mevcutlara egemen olan bir kanundur. Eyann birlik ve beraberlii hep Taoya gre, tezat ve savalar ise yin ve yang esasna gredir (eraiti , 2004: 175). Hua Hu Chinge gre Tao, dinler st bir hakikattir. Bunun iin o, dier dinlerle mukayese edilemez. Taoya katlmak ve onunla birlemek isteyenlerin, kltrel ve din inanlarndan doan zihn rnleri terk etmesi gerekmektedir. Taoya ulamak iin hibir din bilim veya bilgi arac olamaz. (Bilinmeyen gretiler, 1999: 10). Bir ksm aratrmacya gre Lao Tzu, Tao kavramn Tao Te Chingde bazen Yunanl filozoflarn logosu gibi en yce ynetici zihin-ilk akl manalarnda kullanmtr (Hzlalp, 2003, http://historicalsense.com/Archive/tao-confuc_3.htm, 05.05.2006). Bu aratrmaclar Herakleitosun logosu duyurmadan nce eski inde ortaya ktn ve logos kavramnn, aslnda Dou felsefesinden yon felsefesine getiini kabul etmektedirler (http://www. Felsefe ekibi. com/dergi/s2_y13.html, 20.03.2006). Chuang Tzuya gre Tao ad yalnzca pratik nedenlerle kullanlmtr. Ona gre Tao nesnel bir varolutur. Ondan yararlanlabilir, ancak o elde edilemez. O kazanlabilir ama grlemez. Tao gkten ve yerden ncedir ve sonsuzluk iinde var olmutur. O, gn doruundadr (zenit) ancak yksek deildir. O diptedir (nadir) ancak derin deildir. O gkten de yerden de ncedir ancak zaman ncesi deildir. O, yaldan da yaldr, ancak yal deildir. Taonun sesi duyulmaz ve o grlmez, duyulan ve grlen Tao deildir ( Cooper, 2003: 21). Chuang Tzu, Taonun btn ztlar ve

25

elikileri eit klan mutlak Vahid olduunu dnr. Bu merhalede en kk ayn zamanda en byktr ve bir anda ebediyettir (Izutsu, 2001: 136). Tao en yce gerektir. Taoculuk hem zikr hem de mistik edimle kazanlan bir

kurtulu ilkesidir. Taocu dnce vecd yoluyla bu ilk gerekle birlemek ister. Taoyla birleen kimse aldatc dnyadan uzaklar ve lmszle ular. Taoculuk baz fizyolojik uygulamalarla lmszle ulalmasa bile hi deilse yaamn uzatlabileceini kabul eder. Taoculuun bu yn Hanlar anda ok geliti bylelikle din Taoculuk kuruldu (M.L. 1969: XI, 887). Tao her eyin temeli olmasna ramen hibir eydir; btn kinat ve tabiat onun vastasyla vardr. Her eyi o retir ve besleyip bytr. Bu nedenle Tao bazen ana diye adlandrlr. nana gre Taodan bir, birden iki (yin ve yang), ikiden (yin ,yang ve nefes) ve ten ise kinat meydana gelmitir. Tao Ana yeryz ve gkyznn meneidir. Ayn zamanda o, gkyz ve yeryznn kendisiyle birletii bir yoldur (Gndz, 1998: 360). Tao Ana , dnyann her tarafnda yaam Neolitik dnem anaerkil kltrlerinde hakim olan ana Tanra dinlerini artrr. Ancak Tao ana, ilahi bir ahsiyet olarak deil, btn yaayan eylerin ondan geldii sessiz ve ekilsiz bir ilk yaam rnei olarak hayal edilebilir veya kavranabilir. Chuang Tzunun dedii gibi Tao varolan eyleri yapar ama kendisi bir ey deildir, hatta ilhi bir ey bile deildir (Boldt, 2002: 19). Taodan ortaya kan yin ve yang iyi ve kty temsil etmezler. Yin ve yang evrenin dzeni asndan nemli ilkelerdir. kisi iyi ve kt gibi daima atma ierisinde olmazlar. Uyum iinde olurlarsa daima iyilik meydana gelir. Tao ztlklar bir araya getirerek evrenin dzenini salayan unsurdur. Bu yzden gk Taoya gre alr, Tanrlar Taoyla uyumlu ekilde i grrler. Lao Tzuya gre insanlar eer Taoyla uyumlu ekilde yaarlarsa sade ve doal olurlar, kimse g peinde komaz, herkes birbirine kardee yaklar dolaysyla savalar son bulur (Luce, 1958: 61). Tao genellikle bir ana gtr; bu g ikiyi yaratmtr (yin-yang). ise yin ve yangn ana gle birlemesinden ortaya kmtr. Burada dikkati eken udur; bu yaratl kendiliindendir, herhangi bir kiisel istee bal deildir. Bu Taoculuun sistematik yaratl teorisidir ve bir eit kozmolojidir. Taoizmin kozmolojisi daha sonra ok deimi ise de genel olarak Tao Te Chingin etkisinde kalmtr. Tao Te Ching,

26

Taonun gn, yerin ve her eyin kayna olduunu ancak onlar ynetmediini vurgular. Her ey doal olarak gelimekte ve ilerlemektedir. Tao Te Ching amal ve bilinli bir ynetici gcn varlna kardr. Bu sebeplerden dolay Taonun zn isimsiz, ekilsiz, hareketsiz ve arzusuz olarak niteler (On the Dao De Jing [Tao Te Ching], http://www.crvp.org/book/Series03/III-3/chapter_vi.htm, 19.04.2006). Tao Te Chinge gre insanlar Taoyu izlemelidirler, bu da insanlarn Teye sahip olmasyla mmkndr. Te, Taoya gidecek yolu bulmak demektir. Tao Te Chinge gre stn ahlk eylemsizlikle (wu wei) elde edilir. Bilge der ki; biz bir ey yapmayz, fakat halk kendini yetitirir. Biz skneti severiz, fakat halk da drst davranr. Biz uramayz, fakat halk zengin olur. Biz bir eyi arzu etmeyiz, fakat halk esasa doru gider (Tao Te Ching, Bl. 57, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). Bu rnek olarak Taoyu izlemektir ve kim Taoyu takip ederse o kii bilgedir. Kim Taoyla yaarsa doal ve sade yaar. G sahibi olmak iin hrsl olmaz, bakalarna kar kardee davranr, insanlar arasnda duygu birlii oluur, savalar son bulur (Luce, 1958: 61). Laozi, Taoyu bilmek iin izlenecek yolun genel bilgileri renmenin yolundan tamamen alglanamaz, farkl olduunu bildirmektedir. nk o bildiinizden fazladr ve onu bilmenin yolu varlklar adm adm isimlerden ve ekillerden istediinizden oktur. Tao isimsiz ve ekilsiz olduundan ismiyle bilinen varlklar gibi arndrmaktr. sim ve ekil sahibi eylerin yok edilmesiyle Tao doal olarak anlalr (http://www.crvp.org/book/Series03/III-3/chapter_vi.htm, 19.04.2006). Tao Te Chingnin Taoyu tanmlarken olumsuz anlatmlar kullanmas da dikkat ekici bir durumdur. Tao isimsizdir, ekilsizdir, eylemsizdir, arzular yoktur Bunlarn hepsi negatif dncelerdir. Taonun ne olmad ve karakterinin nasl olmad vurgulanarak Tao algs oluturulmaya allmtr. Geri dnme Taonun aksiyonudur, zayflk Taonun iidir (Tao Te Ching, Bl. 40,http://flag.blackened. net/~anarkom/tao. htm. 02.01.2006). Bilgeler Taoyu izlerler, onlarn urat eyler sradan insanlarn peine dt eyler deildir. Mesela sradan insanlar en iyisini yapmaya alrlar, ancak ona ulatktan sonra rme ve yok olma gelir. Fakat bilgeler bunu istemezler. Sradan insanlar yok olmamak iin birbirleriyle yarrlar, ancak bilgeler bunu

27

yapmazlar. nk doa onunla yarmamaktadr, bylece bilge kendisini korur (Schimmel, 1999: 28). Tao bir ynetici, tek erk, komutan, mimar ve evreni yapan kii balamnda bir Tanr olarak anlalmamaldr. Asker ve politik efendi veya doann dnda bir yaratc imgesinin Tao dncesinde yeri yoktur (Watts, 2001: 76) Taonun, cezalandran, dllendiren, istenli bir kiilii de yoktur (Chuang Tzu, 1996: 15). Tao yaratc prensip olmakla beraber bir yaratc Tanr deildir. Lao Tzu, onun bir Tanr olduunu dnmez (Gndz, 1998: 360). Buna ramen Tao kavram ezoterik geleneklerce anlalan Tanr kavram ile pek ok benzerlik tar. Tanr hakknda, Lao Tzunun Taoyu anlatrken kullandna benzer biimde sz eden Yunanl filozoflar, Hristiyan ve Yahudi mistikler, Mslman sufiler vardr. Bu manada Taonun Hindu Brahman inancyla benzetiini syleyenler vardr. Tao gibi Brahman da akn ve ikin olarak tanmlanr, yani zamann ve meknn hem ncesindedir hem de tesindedir, ama zaman ve mekn iinde kendini ortaya koyar (Boldt, 2002: 19). Bu konuda Toshihiko zutsu, Taoculukdaki Anahtar Kavramlar adl eserinde Tao kavramn incelemekte, Lao Tzu ve Chuang Tzunun felsefeleriyle bn-i Arabnin metafizii arasnda mukayeselere girimektedir. zutsu almasnda Tao kavramnn vahdet-i vcud anlayndaki Hak kavramna denk geldiini tespit etmekte ve Tao Te Chingde Laozinin Tao hakkndaki dnceleriyle Allah kavramnn ortak eler tadn bildirmektedir (Izutsu, 2001:149). Felsef Taoizm Tanr anlayn tanmazken MS 2. yzylda kurumsallamaya balayan Dinsel Taoculuk Taoizme Tanr anlayn sokmu ve Tao kavramn kutsallatrmtr. Han Hanedan dneminde en yce birlik ad altnda panteona dahil olan Tao efsanevi be imparatorun en nemlisi olarak kabul edilmitir. Tao ileriki dnemde Taoizmin en yce Tanrs Yuan-shih t'ien-tsuna dnmtr (C.E.L.F., 1977: 388). Ayn zamanda Taoizmde Tanrlar Taonun zuhuratlar olarak kabul edilmilerdir. Var olan btn Tanrlar Taonun bir ynn temsil etmektedirler (http://www.taoarts.com/pantheon.html, 01.04.2006). 2.1.4. Felsef Taoizm Taoizmin kkleri in uygarlnn douundaki halk kltrne kadar uzanr. Taocu gelenein zne ilikin, tarihi M 5000 ylna dayanan belgelere rastlanmtr (Marby,

28

1989: http://goto.bilkent.edu.tr/gunes/CEVIRILER/TAOCULUK2A.htm, 09.01.2006). Bu belgeler Taoizmin bir isim ya da yazn altnda toplanmadan ok nce inde var olan bir gelenek olduunu gstermektedir. Ancak Taocu felsefenin M 6. yzylda kurumsallat dnlmektedir. Taoizmin kurucusu olarak in kaynaklarnda doum tarihi M 604 olarak belirtilen Lao Tzu kabul edilir. Bu konu zerinde deiik grler ileri srlmekle beraber genel kabul bu yndedir. Taoizmin temel eseri ise Lao Tzunun kaleme ald dnlen Tao Te Ching adl kk eserdir. Bu eser her ne kadar Lao Tzuya atfedilse de modern almalar Tao Te Chingin derlenmesinin M 3. yzyllarda olduunu gstermektedir (Taoizm ve Anarizm, http://uk. geocities. com/anarsistbakis/makaleler/taoizmveanarsi.html, 15.05.2006). Buna gre eserin derlenene kadar evresinden bir ok eyi iine ald, Lao Tzunun kaleme ald ekliyle safln korumad dnlmektedir. in geleneinde Taoizm dendiinde iki farkl anlay akla gelmektedir. Birincisi Tao chia (tam karl Taocu okul) denilen, Tao Te Ching, Chuang Tzu ve Lieh Tzu gibi klasik metinlere dayanan Felsef Taoizmdir. Dieri ise lmszle ulamay ama edinen, simya, sihir, by, ilalar, fiziksel egzersizler, nefes altrmalar, seks teknikleri gibi yntemleri kullanan ve resmi temelleri MS 2. yzylda Chang Tao Ling tarafndan atlan Tao chiao (tam karl Taocu mezhep) terimiyle ifade edilen Dinsel Taoizmdir (Eliade, 2003: 37). Felsef Taoizmi belirten Tao chiao terimine ilk olarak Shijide rastlanmaktadr. Bu tarihten sonra Tao chiao ismiyle Felsef Taoizm yzyllar boyunca devam etmitir (A.E.R., 1945: 154). Bugn baz Batllar ve inliler Taoizmi tam olarak tanmlamakta glk

ekmektedirler. Taoculuk bazen trensel bir din, bir felsefe, in folk dini, simya, bir maji reti sistemi veya yoga benzeri bir dizi salk uygulamas olarak dnlr. (Stwart, http:// www.hermetics.org/Taocu.html, 25.03.2006). Gnmzn en nemli Taocu ustalarndan saylan Mantak Chiaya gre Taoizm, aslnda ne bir din, ne bir felsefedir. Mantak Chia, Taoizmin tamamen yaamla alakal bir sistem olduunu vurgulamaktadr. Ona gre, Taoizm felsefe ve tartmadan daha ok bilgi ve yaam zerinde durur. Taoizm, insan yaamn olabildiince verimli ve evrensel kozmik bilinci, evrensel enerjiyi alglama ve kozmik bilin ile balantya geme metotlarn anlatan sistematik bir yoldur. Ona gre insan, yaamn bu noktalara bakarak

29

hedeflendirmelidir. Bu yol, bir yaam tarz olarak, binlerce seneden beri, Taocu ustalar tarafndan, maaralara ekilerek uygulana gelmitir. Bu ynyle, geni kitlelere gizli kalmtr. Taocu ustalara gre; herkesin Tao yaamn uygulamas, hatta anlamas gerekmemektedir. Fakat normal dzeyde ve sal yerinde olan herkes, meditasyon ve isel yola bavurabilir. Bunun yannda, gnlk stresten kurtulma ve kiisel geliim iin de bavurulan bir metottur (Evrensel Teklik, Beden-Zihin Uyumu ve Baarnn Srlar, http://sufizmveinsan.com/konuk/mantak.html, 25.02.2006). Ayrca Taoculuun bir retiden ok yaama biimi olarak anlalmas Taocu bilgelerden gnmze az sayda eser kalmasnn sebebi olarak grlmtr (Cooper, 2003: 26). Aslnda Lao Tzu ve Chuang Tzu herhangi bir felsefe okulunun veya dinin yeleri deillerdi. Taocu felsefenin nder kiileri kendilerinin Taocu olduunu dnmezlerdi. Onlar sadece, evrelerinde rencilerin topland ve syledikleri bir ekilde korunmu olan aydnlanm bireylerdi. Onlar ok sonradan Taochia denilen felsefe okuluna dahil olmu kiiler olarak kabul edilir ( Boldt, 2002: 18). Lao Tzunun kurduu kabul edilen Taoizmin balca filozoflar unlardr: Tsou-yuen (M 400), be element zerine yazd kitapla in dncesinde etkisi byk olmutur, Taoizmin onun dncelerinden doduunu dnenler vardr. Budist doktrinlerden etkilenmitir. Kweiku Tzu (M 380), mistik, astrolog ve falcyd. Hokwan Tzu (M 325-298) hukuk alannda yazd eserlerde Konfyanist, dier eserlerinde Taoisttir. Chuang Tzu (M 330), Nan hua klasiklerinin yazardr. Menciusun hasmdr, bazlarna gre in tarihinin en orijinal dnrdr. Shi Tzu (M 280) heterodoks dnrlerden etkilenmi bir Taoist yazardr. Yang-chu (M 450) bencillik dncesinin savunucusu olmutur. Han-fei Tzu (M 250) ayn zamanda devlet grevlisiydi. Liu-ngan veya Hwai-nan Tzu (. M 112), bir kozmogonistti. Ancak Lao Tzunun ilk rencileri olan ve Taoizmi ayr bir sistem olarak ilk ortaya koyan filozoflar Kang-sang Tzu (M 570-543), septik Lieh Tzu (M 500) ve Wen Tzu (M 500)dur ( http://www.newadvent.org/cathen/14446b.htm, 21.01.2006). Taoist okul dier okullardan bir takm retileri kabul etmi, Yin-yang okulundan, Konfyanizmden Mohizmden ald uygun fikirleri btnletirmitir (A.E.R..,1945: 154). Hatta Din ve Felsef Taoizmin temelini antik inin yin-yang ve be element

30

(ate, su, hava, odun, ve metal) okulunun oluturduu da ifade edilmektedir (http://www. illuminatedlantern.com/cinema/review/archives/year_1977.php, 20. 03. 2006). Farkl okullardan etkilenerek gelien Taoizm bununla birlikte kendi iinde kalmam etrafndaki dnceleri de etkilemitir. Felsef Taoculuk en z ve en bozulmam ekliyle 7. yzylda Tang Hanedan dneminde Zen Budizm (Chan) iinde yerini almtr. Taoculuk bin be yz yldan fazla Konfyslkle tarttktan sonra 13. yzylda Song dneminde ortaya kan Yeni Konfyanizmi de etkilemitir. Baz bilim adamlar Zen Budizmin ve Yeni Konfyanizmin, Taoculuktan daha Taocu olduunu dnmektedirler (Chuang Tzu, 1996: 11). Taoist felsefeden 4 ekoln gelitii sylenmektedir bunlar: 1) Mistik Ekol: Mmessilleri Chuang Tzu, Lieh Tzudur (M 4. yzyl). Her iki filozof bu ekole dair kitaplar yazmlardr. Chuang Tzu, Lao Tzunun retisini ykseltmi ve gzelletirmitir. O da Tao gibi genel bir tabiat kanununa inanm, ona akln eriemeyeceini savunmutur. Her eyin mistik bir duyguyla, meditasyon yoluyla anlalabileceini savunmutur. Bu ekilde bir nevi meditasyona varmakla Budizme yaklamtr. Chuang Tzu nsanlar yalana gtrd iin Konfyanistlerin ok kymet verdii merasim sistemlerini reddetmitir, ona gre, wu-weiin kullanlmas en yksek idealdir. Lieh Tzunun ekol ise Taoizmin popler bir eklidir. Lieh Tzu kinatn ebed bir kanuna gre hareket ettiini kabul eder. Ona gre insanlar kendini bu kuvvete uydurur, hibir i grmez ve hibir eye kar mukavemet gstermez ve ruhunu kuvvetlendirirse dnyada daha ok yaayabilir. Bu fikirler daha ileri giderek simyac ekollerin olumasna sebep olmutur (zerdim, 1949: 16-17) 2) Ferti Ekol: Temsilcisi Yang Tzudur (M 4. yzyl). Taoizmden gelmekle beraber ona hem yakn, hem de uzaktr. Felsefesi ifrata vardrlm bir kadercilik sistemidir. Her ey kadere baldr. nsan iin en doru yol kendini kaderin srkledii ihtiraslara brakmaktr. Bunu bilen, hareketlerini buna uyduran kimse yksek bir ahsiyettir. Hkmdarlar hibir eyle megul olmamal, her eyi mukadderata brakmaldr, bu ekilde her ey iyi gider. Bu felsefe yalnzca ferdin refah ve saadetini dnm; cemiyetin idaresine ait bir prensip deil, kendi kendini dzenlemek iin kaideler

31

getirmitir. Yang Tzuya gre hret hrs, rtbe hrs ve uzun mr arzusu insanlarn huzur ve sknet iinde yaamalarn men eden duygulardr (zerdim, 1949: 17). 3) Legalist Ekol (Fa-chia ekol): Han Fei Tzu, Li Ssu, Shang Tzu bu ekoln mhim ahsiyetleridir. Bu ekoln grleri inde ilk imparatorluu kuran Shih Huang-ti (M 3. yzyl) tarafndan tatbik edilmitir. Bu ekole gre dnyada her ey yldzlarn yollar gibi belirli kanunlara gre hareket etmektedir. Devlet de halk kendi haline brakmamaldr, kanunlara tabi klmaldr. Konfyanistlerle Legalistler her zaman atma iinde olmulardr nk Konfyanistler kanunlarn insanlar artn, halbuki ahlk prensiplerin gayet basit ve kolay tatbik edilebilir olduunu iddia etmilerdir (zerdim, 1949: 17-18). 4) Simyac (Sihirli) Taoizm Ekol: Her ne kadar Taoizmden meydana gelmise de, daha ok sihirbazlkla alakas vardr. Chang Tao Ling bu ekoln savunucusudur. Simya zerinde alm ayrca, bir takm sihir ve tlsmlar bulmaya uramtr. Changn 123 yanda iken ge km olduu rivayet edilmektedir (zerdim, 1949: 18) Sihirin ve bycln byk yer tuttuu bugnk Dinsel Taoizmin bu ekolden kaynakland dnlmektedir (Tmer ve Kk, 2002: 73). Tarih boyunca in imparatorluundaki kurumlar ve uygulamalar iin etik ve dini bir temel tekil etmi olan Konfys geleneiyle kendi tarihi boyunca yan yana varolmu Taoizm iin teki yol demek de mmkndr. nk Taoculuk, kkten bir deiim yaratmasa da, Konfys yaam ve dnce biimine bir dizi alternatif sunmutur. Ancak bu alternatifler birbirini tmden dlayan bir nitelik tamyordu. Aslnda inlilerin byk bir ounluu iin Konfyslk ile Taoculuk arasnda bir seim sz konusu deildir. Bir ksm tutucu Konfys ve Taocular dnda, inli kadnlar ve erkekler kiiliklerinin ve zevklerinin paralelinde veya yaamlarnn farkl fazlarnda her ikisini de uygulamay yelemilerdir (http://www.minikjaponya .com/icerik/ din /tao.asp, 20.001.2006). Bununla birlikte, Taoculukta Konfyslkte olduu gibi dizeli bir reti ve bir birine sk skya bal kurallar yoktu. Konfyanizm etik ve sosyal ierikli bir retiyken Taoizm daha ok anarist bir yap arz ediyordu. Ayrca Taoizm resmi pragmatik Konfys gelenekten farkl olarak doaya uygun davran, kendiliindenlii vurguluyordu (Cooper, 2003: 20). Taoizme gre gerek bilge trsel bilgileri atmalyd, bu noktada da Konfyanizme kar kurumsal ahlkn

32

ve bilgeliin iyilikleri gelitirmektense krelttiini kabul etmekteydi (Parrinder, 1976: 68). Ancak ilk dnemin ne Taoizmi ne de Konfyanizmi dinin doktrinsel boyutuyla ilgili gzkmyordu. kisi de ilk balarda felsef akmlarken daha sonra dinsel retileri yklenmilerdir. Bu deiimin en byk sebeplerinden birisi batdan ilk yzylda gelen Budizmin etkileri olarak grlmektedir (Smart, 1977a: 181). Btn felsefesini yukarda ilediimiz Tao kavram zerine kuran Taoculuk, doal yaam vurgulam, kendiliinden oluumu (tzu jan), hareketsizlii (wu wei), doay takip etmeyi, doall, sadelii, durgunluu savunmutur. Btn bunlar uzun yaam iin, bozulmam zmzn korunmas iin, doayla bark yaam iin, insan st mutluluk iin, zihnin huzuru iin gerekli grlmtr (Cooper, 2003: 20). Taocular, doann srekli bir ak ve deiim iinde olduunu ve bu deiimlerin baz belirgin ve dzenli modelleri takip ettiini fark ettiler. Doadaki deiimleri gzlemleyerek ve bu modelleri anlayarak, doann prensiplerini kendi yaamlarna uygulayabilecekleri ve bylece evrenin akyla, yani Taoyla, uyumlanabilecekleri sonucuna vardlar. Dinlerde grev, Tanrnn dilediiyle uyum ierisinde bulunmaktr; Taocular iinse doal uyum evren btnyle uzlamaktr. Temel yasa, daha dorusu Tao dzeni, evreni ynetir. nsan bununla uyum iinde bulunmaldr, hayvanlar ve bitkiler doal bir uyum ierisindedirler, sadece insann bu uyumu devam ettirebilme veya bozabilme yetisi vardr (Cooper, 2003: 37). Taoculuk uygun ve kolay yolda yrmede, salk ve mutluluk peinde kiisel ve zel bir seim yapmada insan eilimini engellemez, eylemlere kat kurallar getirmez, zgrlkten yanadr (Cooper, 2003: 28). Taocu dncede insan doann bir parasdr ve doaya kar sessiz ve pasif olmaldr. Yaratc prensip Tao insann iine hibir engelle karlamadan szmaldr. Kii Taonun iine girmesine msaade etmeli ve sadece Taoyu izlemelidir (Brown, 1975: 99-100). Taocu retinin esas konusu insandr. Bu nedenle Taodan sonra en nemli kavram Te dir. Tao insanda ete kemie brnr ve Te diye grnr (Chuang Tzu, 1996: 19). Te genelde erdem diye evrilir, bu szck Taonun simgesi ya da yolu, evrenin oda anlamlarn ieren arnmlk karl sylenir. Te, kesin bir anlamda varolmu Taodur, Taonun gerek varlnn aydnla kdr. Te, trel bir anlam

33

tamaz, o insann znde bulunan isel bir niteliktir. Taonun znden kan, Taoya dayanan bir gizli doal gtr (Cooper, 2003: 36). Te, insann davranlarna wu wei (eylemsizlik, hareketsizlik, edimsizlik, dinginlik) ile yansr. Eylemsizlik Bat dnyasnda bazen yanl olarak hibir ey yapmamak olarak anlalmaktadr. Oysa Taocu bilge dnyadan el etek ekmez, o yaamn ta iindedir. Onun uzak durduu, yaamn doal uyumuna ters, tutkulu, huzursuz eylemlerdir. Taocu hazla, tadn kara kara yaar, alr, retir, insanlara, canllara, bin bir tre hizmet eder. Ve gerekli olduu zaman ve yerde yaama ters deni yenmeyi bilir. fkesiz, acelesiz, sabrla, suyun ta yendii gibi stesinden gelir (Chuang Tzu, 1996: 19). Taoistler btn varlklarn kaynana dnmeyi amalamlardr. Dinginlii benimsemiler ve dnyaya ait bilgileri terk etmilerdir. Dnya arzusunu terk ettike btn varlklarn stnde g elde edileceini dnmlerdir. Ama dinginlie yapmaktr. yilik suya benzer, nk su yumuak tabiatna ramen, nne kan engeller ne denli yksek olursa olsun onlar bir trl geer ve btn varlklara fayda salar. Taoyu uygulamak gn yolunu takip etmektir (Parrinder, 1976: 69). Taoculuk sevecenlikten, glmekten, derin anlaml szlerden geen bir yoldur. inde byk dinin kurucularnn sirke dolu bir testi evresinde durduklarn anlatan bir hikye vardr. Yaamn anlamna dair bu hikyeye gre bilgeler srayla testiye parmaklarn sokarlar ve tadna bakarlar. Konfyse gre bu sv eki, Lao Tzuya gre tatl, Budaya gre ise acdr. Taocular kukusuz glmeyi sevdiler hayattan tat almaya baktlar (Cooper, 2003: 28). Taoizm'de asl olan bireydir. Her ey birey iin, bireyin mutluluu iin yaplmaldr. Hatta hkmdarlar bile bireyin mutluluuna uramaldr. Bireylerin tmnn mutluluu toplumun da mutluluu olacaktr. Onun iin bireyler hibir aba harcamamal, gereksiz bilgi ve isteklerde bulunmamaldr. Tao onlara her eyi vermitir, onunla yetinmelidir. Hkmdar ve yneticiler adalet ve sevgi ile bireyleri ynetmelidirler. Konfyanizm'de ise asl olan toplumdur. Toplumun hatta insanln mutluluu iin almaldr. Bireyler toplumu mutlu klmak iin kendilerini eitmeli ve yaknlarn, ilikili olduklar kimseleri yceltmeli ve topluma kazandrmaldr. Bu onlarn grevleridir. Bu grev kendilerine doutan ve gkyznden verilmitir. Hkmdar ve yneticiler de bireyleri toplum iinde topluma yararl olacak ynde

34

yetitirmeli ve onlar sevgi ile doruluk ve adaletle ynetmelidirler. (http:// historicalsense.com/Archive/tao-confuc_3.htm, 05.05.2006). Erken dnem Taocu mistikler bilgi problemiyle ilgilenmilerdir. Mistiklere gre doru bilgi akn bilgidir. Bu bilgiye usta transla ulaabilir. Trans esnasnda usta evreni birlik halinde alglar ve birlikle btnleir. Bu bakmdan Felsef Taoizm, aman tekniklerinin terfi ettirilmi, felsef temellere oturtulmu biimi olarak da alglanmtr. Nitekim amanlarn trans anlayyla Chuang Tzuda bahsedilen trans arasnda byk benzerlikler vardr (Dobson, 1977: 98). Taoizm evrenin bir yce varlk tarafndan yaratldn kabul etmez, ancak tzu-jan yani kendiliinden yledir. Evrenin oluum sreci nceden tasarlanm bir imalat deil, organik bir gelimedir. Taocu bak asna gre, u anda var olan her ey (veya var olacak her ey), Tao Ana gizemli bir ekilde varolduunda varlk kazand. Her ey, bu tek kaynaktan ortaya kmtr ve o kaynan iinde gizli olarak mevcuttur. Chuang Tzunun belirttiine gre, gkyz ve yeryz benim doduum anda domutur ve on bin ey benimle birdir. Yaratcs olmayan evrenin, bir nedeni ve bir patronu da yoktur. Hibir ey, dier eylerin var olularna sebep olmamtr, her ey ortaklaa meydana gelmitir (hsiang-shan) ve bu yzden birbirini ortaklaa yaratm ve varlklarn srdrmlerdir (Boldt, 2002: 22). Lao Tzu'nun ahlk anlayna gre, kamu mutluluu srekli olarak ve riyazet iinde erdemi ilemekle mmkndr. Ona gre erdem, hayat eylemlerinin, Taoya uygunluudur. Taodan baka bir ahlk varlk olmad gibi, onun kanunundan baka bir kanun, onun biliminden baka bir bilim de yoktur. nsan iin en stn iyilik, en yce akl olan Taoyla zdelemesidir. nsan cisimsiz hale kavuabilmek iin devaml sorunsuz olan tensel eklinden arnmaldr. Duyularna hakim olarak, bunlar olduunca gsz klmak yolu ile duygusuz hale erimelidir (http://historicalsense. com/Archive/tao-confuc_3.htm, 05.05.2006). Kii arzularndan uzaklamal elinden geldiince sakinlii benimsemeli, alak gnll olmaldr. Byle davranan kii asl gc elde edecektir. En byk gnah byk servet kazanma arzusudur. En mutlu insanlar arzularndan uzaklaan ve kanaatkr olan insanlardr. Lao Tzu bylece mutluluun yolunu da gstermektedi (Brown, 1975: 99-100). Tao, bilge kiinin benliinde tamas gereken etik vasflarn da kkenidir. Bilge bu erdemleri tad

35

zaman dnya onun nnde eilecektir. Bu onun fiziksel gcnden dolay deil, onun erdeminden yani Te den dolaydr. Lao Tzuya gre stn insan benliini yok etmi bakalarn dnen insandr (T.C..R.., 1955: II, 1090). Taoist etik de ayinlerde olduu gibi Budist ve Konfyanist retilerden etkilenmitir. Taoist etiin be temel prensibi vardr, bunlar; ldrmemek, alkol imemek, yalan sylememek, almamak, zina yapmamaktr. Bunun yannda uyulmas gereken on emir ise; aileye sayg, hkmdarlara ve retmenlere sayg, btn yaratklara merhamet, yanllklar ayplamak, fakirlere yardm etmek, kleleri kurtarmak ve aa dikmek, su kuyusu emek ve yol yapmak, eitimi desteklemek ve refah ykseltmek iin abalamak, kutsal yazlara almak, Tanrlara gzel adaklarda bulunmaktr (E.R.R, 1951: 369). Yzyllar boyunca Taocu retinin, hepsi de gnlk yaamn aktivitelerini Tao ile btnletirmeyi amalayan pek ok kolu geliti. Bunlar meditasyon, diyet yntemleri, in tbb, Qi Gong (bir eit fiziksel egzersiz), dv sanatlar, cinsel uygulamalar, askeri strateji, astroloji, d ve i simya, kehanet, sihir ve byler, Feng-shui (remil, geomancy), kutsal mimari ve sanat alanlar gibi ok disiplinleri iermektedir. Oysa balangta Taocu sanatlar, lmszl elde etmek iin kullanlan yntemler olarak ortaya kmt. Zaman ierisinde Taocu sanatlar Taoculuun gvdesinden ve kklerinden ayr dm ve yaltlm, hatta ou tamamen dnyevletirilmitir. Modern uygulamada kliniksel in tbb, spiritel ilerlemeye hizmet etmekten ziyade nleyici tedavilere ynelmitir. Meditasyon byk lde bir stres-kontrol arac olmutur. in astrolojisi, kehanet ve Feng Shui ise gnmzde spiritel aydnlanma iin deil de, i ve ak hayatnda baar kazanmak veya uygun evi belirlemek amacyla bavurulan yntemlere dnmtr. Artk ou kii, Qi Gong ve dv sanatlarn lmszln temellerini oluturmak yerine, salk, zindelik ve kiisel g kazanmak adna almaktadr (http://www.hermetics.org/Taocu.html, 25.03.2006). Taoizmin sosyal, siyasal ve devletilik ynne gelince, Tao Te Ching zellikle politik felsefe ile ilgilenir. Tao Te Ching, en ideal politik sistemin bugn otorite sahibi olanlarn kand, sradan insanlarn yaamna karmamak olduunu syler. Yneticilere bir lkeyi kk bir balk piirir gibi ynetmeleri, bir baka deyile son derece hafif dokunularla ynetmeleri tlenir (Boldt, 2002: 33). Lao Tzunun siyasi dncesi, sonraki dnr ve sosyal reformcular derinden etkilemitir (Taoizmin

36

Kurucusu: Lao Tzu, http://tr. chinabroadcast. cn/chinaabc /chapter17 /chapter 170205. htm, 21.03.2006). Lao Tzu, insanlarn ikayetlerini, skntlarn yakndan duymu ve dile getirmitir. Byk politik, ekonomik ve sosyal kargaalarn var olduu Savaan Devletler dneminde yaam olan Lao Tzu ve Chuang Tzu sistemdeki pek ok sorunu fark etmiler ve o gnn liderlerine tavsiyelerde bulunmaktan ekinmemilerdir. Lao Tzu'ya gre Tao'yu izleyen kimse ancak iyi bir hkmdar olabilir. Devleti ynetenler, halkn iddetli tutku ve isteklerini kkrtmaktan ekinmelidirler amac, halkn (http://historicalsense.com/Archive/tao-confuc_3.htm, rahat ve mutluluudur 05.05.2006). Lao Tzu'nun siyasi gr ahlk kuramna uygundur. Ona gre iyi bir hkmetin (http://historicalsense.com/Archive/taoconfuc_3.htm, 05.05.2006). Memleket Taoya uygun ekilde Teye dayanarak ynetilmelidir (Tao Te Ching, Bl. 60, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). Ayrca idareciler ynetimde wu wei felsefesini uygulamaldrlar. Bu anlay hareketsizlik, hibir eye karmama veya ileri akna, doasna brakma olarak anlal (T.C..R.,1955:.1091). Lao Tzu halk fazla kanunlarla skmamak gerektiini belirtmi ve ok kanun olan yerde ihlallerin de fazla olacan vurgulamtr. Ona gre devlet ve yneticiler halka karmazlar, skneti severler ve bir ey istemezlerse halk buna karlk kendini yetitirir, drst davranr, zengin olur ve drstle ynelir (Tao Te Ching, Bl. 57, 58, http://flag.blackened. net/~ anarkom /tao.htm, 02.01.2006). Lao Tzu, kalbindeki ideal toplumu yle betimlemitir: Devlet kk ve az nfuslu olur. Silah vardr ama kullanlmaz. Halkn srt pek, karn tok, yaam rahattr. Kap komusu lke vardr ama halk ilikide bulunmaz. Buradaki yaam sadedir, yaznn kullanlmas gerekmez. nsanlar dm yaparak olay kaydetme zamanna dner. Bu ideal, pasif ve tutucudur. Bu ayn zamanda Lao Tzunun lkbahar ve Sonbahar dneminde yllar yl ard kesilmeyen savalardan bktn ve kk iftilerin sakin ve huzurlu bir toplum istediini gstermektedir. Savaa kar kan Lao Tzu, ordunun yerletii yerlerin dikenli allarla kaplandn, byk sava skntl yllarn izleyeceini, byk ordularn mutlaka bir gn tkeneceini bildirmitir (Tao Te Ching, Bl. 30, http://flag.blackened.net /~anarkom /tao.htm, 02.01.2006).

37

Sanat, inde bir aydnlanma retisi olarak deerlendirilmitir ve bu aydnlanma retisinin arkasnda kukusuz Taoculuun da yeri olmutur (Chuang Tzu, 1996: 11) Taoizm, Taoyla uyumlu olma anlayyla doal mistizm ve in sanatlarnn ilham kayna olmutur. Da ve nehir resimleri ad verilen kr manzaras anlay, iek ve ku resimleri Taoizmin bak asn yanstr. Taoist yazarlar, resimlerin doann d grnn yanstmakla kalmayp insanla doay birletiren ruhunu ilemesi gerektiini vurgulamtr (Parrinder, 1976: 71). Taoizmin en byk etkisi in resim sanat ve edebiyat zerinde olmutur. Bugn Taoizmin dinsel yn zayflarken sanat ve felsefe yn duygu ve dnce dnyasna giderek daha fazla katk da bulunmaya devam etmektedir (Parrinder, The Worlds Living Religions: 101). 2.2. Dinsel Taoizmin Teekkl Bilindii zere Taoist felsefenin temelleri M 6. yzyla kadar uzanmaktadr. Savaan Devletler dneminden itibaren M 5. yzyla dayanan ve Taoist felsefeyi de iine alan dinsel gelimelerin var olduunu belirtmitik. Sihir ve byclk gelenei, lmszlk anlay Han Hanedannn ilk dnemlerinde Huang-lao geleneiyle btnlemiti. Bu hareketler Taocu dinin kurumsallamasnn ilk habercisiydi. Ancak Han Hanedannn son dneminden nce herhangi bir Taoist organizasyona rastlamamaktayz. MS 2. yzylda hanedann ke gemesiyle birlikte farkl politik ve din hareketler ortaya kmaya balamtr. Bunlardan en nemlileri Gksel Ustalar Yolu (Tien-sieh tao ) ve Byk Bar Yolu (Taiping tao)dur. Tarihi veriler bu dnem hakknda yeterli bilgi sunmamakla birlikte iki hareketin de toplumu deitirmeyi ve Taoist topyay gerekletirmeyi hedefledikleri anlalmaktadr. Her iki harekette Chang soy adl kiiler tarafndan kurulmutur. htimal ki, Chang slalesinin daha sonralar Lao Tzuyla aynletirilen efsanevi Sar mparatorun soyundan geldii dnlmekteydi (E.R.,1968: XIV, 306). Aratrmaclar Dinsel Taoizm (Taochiao)in temellerinin bu iki mezhebe dayandn ve Felsef Taoizmin ortaya kmasndan yzyllar sonra bu mezhepler tarafndan balatlan din hareketlerin Taoizmin din yapya brnmesine sebep olduunu dnmektedirler. 2.2.1. Gksel Ustalar Yolu Mezhebi (Tien-sieh tao) Bu hareketlerden Gksel Ustalar Yolu (Tien-sieh tao) dier ismiyle Ortodoks Birlii Yolu, (Cheng-I) (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm. 21. 01.

38

2006). Dou Han Hanedan (MS 126-144) zamannda imparator Shuh dneminde kuruldu. Mezhebin kurucusu Chang Lingin (daha sonralar Chang Tao Ling olarak da anlmtr) 34 ylnda doduu kabul edilir. Dou inden imparator Shun zamannda Sichuana gelen Chang Ling, Hermit dana yerlemi ve inzivaya ekilerek Tao almaya balamt (The Development of Daoism, http://www.eng.taoism. org.hk/ general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-2-2.asp, 15.01.2006). Chang, epey bir zaman Bat inde Sichuanda yaamtr. lmszlk iksirine sahip olduunu iddia eden Changn yaamn 120 yana kadar uzattna inanlr. nana gre Gksel Ustalar Mezhebi, 142 ylnda Chang Lingin Tanr Laodan (Tai Shang Lao Chn) vahiy almasyla balad (Teiser, http://academic.brooklyn. cuny.edu/core9 /phalsall/texts/lopez.html, 07.01.2006). Lao Tzu, Chang Linge yaknda dnyann sonunun geleceini, sonra byk bar ann balayacan bildirmi ve onunla bir anlama yapmtr (The Internet Encyclopedia of Philosophy, Daoist Philosophy,http://www. utm.edu/ research/iep/d/daoism.htm, 13.01.2006). Anlamaya gre Chang Ling ve taraftarlar gksel glerin ve ruhlarn dnyasna ulamada imtiyazl kiiler olacaklard (http://www.oneworld-publications. com/ samples/daoism.htm, 21.01.2006). Tanr Lao ayrca Changa Gksel Usta (Tiensieh) nvann verdi. Bu nvan lmszl arayan bir sistemin en st snfn oluturmaktayd (http://academic.brooklyn.cuny.edu/core9/ phalsall /texts/lopez.html, 07.01.2006). Bundan dolay Chang Ling Taoizmin ilk Gksel Ustas ve papas olarak kabul edilmitir (http://www.oneworld-publications.com/samples /daoism. htm, 21.01.2006). leriki yzyllarda Tang imparatorluu babadan ola geen Gksel Usta nvann resmen tand ve lmnden sonra Chang ve soyuna bu nvan verdi (Smart, 1977a: 194). Gksel Usta nvan 1927de in ynetiminin papal kaldrmasna kadar Chang Lingin soyu tarafndan kullanld. Chang, Lao Tzuyu ve Huang-lao geleneini ve hareketi iin mistik anlamlar yeterince karlayan Tao Te Chingi hareketin vitrinine koydu (A.E.R., 1945: 154). Chang Lingin kurduu mezhep daha sonra gelimesine Han Nehri blgesinde Sichuanda devam etti. Chang Ling, sihirle ilgili kitaplar yazd ve Taoculuu insanlar arasnda yaymaya alt. Chang, burada Tibetlilerin younluunu oluturduu byk bir taraftar kitlesi toplad C.E.L.F., 1977: 391). Mezhep eski Gneybat inin aznlk

39

kabilelerinin dinleriyle balantlyd. Gnmz bilim adamlar Chang Lingin Hermit danda gelitirdii dinsel dncelerini, Lao Tzunun fikirlerinden etkilenen antik inin aznlk dinlerinden ald grndedirler. Chang Ling, hareketin ileriki dnemlerinde bu kabilelerden byk destek almtr (http://www.eng.taoism. org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-2-2.asp, 15.01.2006). Chang Ling, amanistik eleri ve lmszlk anlayn birletirdi. Koruyucu

sihirler, kt ruhlar kovucu byler yapmaya balad. Sihirlerini eitli materyallerin zerine sihirli szler yazarak salyordu. Chang, taraftarlarnn ktlklere kar koruyucusu durumuna geldi. Mritleri Chang Tao Linge be lek pirin vermekle ykmlyd, bundan dolay mezhebe Be lek Pirin Yolu (Wudou mi tao) da deniyordu. Chang, retilerini u an tespit edilemeyen bir kitapta toplad (Smith, 1971: 103-104). Ayrca Chang Lingin Tanrlardan kutsal mhr ve eytanlar savan bir kl aldna inanlmtr. Bunun yannda Chang lmszlk iksirini bulmutu. Mritleri Changn bu iksiri iip ge ykseldiine inamlardr (Religious Taoism, http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006). Chang Ling daha sonra taraftarlarn organize ederek Taocu dine bal bir devlet kurdu. Devletini 24 blgeye ayrd. Her blgenin banda ynetimle grevli bir rahip vard. Bu devlet Chang Lingin olu ve torunu dneminde de devam ettirildi (http://www.oneworldpublications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). Chang Ling glerini olu Chang Henge o da olu Chang Luya aktard. Bu g aktarm en sonunda Lung-hu shan (Ejderha ve Kaplan Da)na yerleen Chang slalesinin kaltsal zellii oldu (C.E.L.F., 1977: 391). Tarihi kaytlarda Chang Ling ve Chang Heng hakknda fazla bilgi olmamakla birlikte Chang Lu ile ilgili doyurucu bilgi mevcuttur. Kaytlara gre Chang Hsiu adnda baka bir Taoist, Han Nehri kylarna yerlemi ve bamsz bir devlet kurmutu (China to the Fall of the Han Dynasty, http://www.fsmitha.com/h1/ch14.htm, 19.04.2006). Chang Hsiu diz ktrp gnahlarn itiraf ettirerek hastalar iyiletirirdi. Mritlerine sihirli sular iirir ve meditasyon odasnda hatalarna pimanlk duymalar iin seanslar yapard. Chang Hsiu ayrntl bir rahip hiyerarisi oluturmutu. Rahiplerine iki sunan rahip (jijiu) ismini vermiti. Rahipler ayn zamanda ordu da grevliydi. Bu yola yeni girenlere eytann askerleri (kuei-tsu), belli bir merhaleye ulam mritlere

40

ise eytan adamlar (kuei-min) deniyordu. Mezhebe giren ayn zamanda asker oluyordu. Rahiplerin altnda insanlar dua, salk trenleri ve gnah itiraf iin bir araya toplayan grevliler vard. Hastalklarn gnahlar sonucu olduuna inanlyordu. Hastalklar tedavi iin ruhlarla ilgilenen grevliler hastalarn isimlerini ve gnahlarn ktlara yazarak salklar iin dua ediyorlard daha sonra yazlan bu ktlar yaklarak gn ,yerin ve suyun Tanrlarna gnderiliyordu. Ktlar, o dneme ait bir ksm Taoist kitabn bildirdiine gre da balarnda, yerde ve su ierisinde Tanrlara sunulmaktayd(http://ealc.uchicago.edu/earlychina/research_resources/notes/taoism_co nference_edited.htm, 22.04.2006). Hastalar her bir istei iin be lek pirin vermek zorundayd. Bundan dolay ruhlara dua eden grevlilere Be lek pirin ustalar denirdi ve sradan insanlar bu ustalara byk sayg gsterirlerdi. Mezhebe bal renciler Tao Te Ching almakla ykmlyd ve mezhep iinde Tao Te Chingi ezbere okumakla grevli kimseler atanmt. Hiyerarinin tepesinde Chang Hsiu vard ve kendisine Gksel retmen deniyordu (Smith, 1971: 104). Daha sonra Chang Lingin torunu Chang Lu, Han nehri kenarlarna geldi ve Chang Hsiuyu bir basknda ldrerek mezhebin bana geti, Chang Hsiunun metotlarn ve organizasyonunu kullanmaya balad ve bir takm reformlara da giriti (http://www. eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-2-2.asp, 15.01.2006). Chang Lu kendisine Ustalarn Efendisi nvann verdi ve mritlerini de deiik nvanlarla isimlendirdi. Buna gre mezhebe yeni girenlere Ast Ruhlar, kendini bu yola adam kdemli akirtlere Tanrlara iki sunan rahipler ve ok saydaki mridi kontrol etmekle grevli kimselere kutsal iki sunan blge lideri rahipler deniyordu. Din ile ynetimi birletiren Chang Lu, Sichuan ve Hubeinin byk bir ksmn 188215 yllar arasnda kontrol etti. Bu srede insanlar bar ierisinde yaadlar (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-2-2.asp, 15.01.2006). Devlet Taoist hiyerari tarafndan ynetiliyordu ve sistem drstlk, doruluk ve hogr zerine dayanyordu. Mesela, bir su defa tekrarland zaman sulu yz admlk bir yolu yapmakla cezalandrlyordu. Devletin farkl bir zellii de yollarda yolcularn cretsiz faydalanabilecekleri hanlara sahip olmasyd. Hanlarda yolculara gece barnma hizmeti ve yemek sunuluyordu. Yoldan geen ihtiya sahiplerinin almalar iin dar yemek brakld da oluyordu. nana gre bu kurumu suiistimal edenler ruhlar tarafndan cezalandrlacakt (C.E.LF., 1977: 390-391).

41

20. yzyln balarnda Tun-huang maaralarnda Chang Luya ait bir yazma bulundu. Bulunan eser bir Tao Te Ching yorumuydu. Bu esere gre Tao Te Ching mezhebe girenlere inanlar retmek iin kullanlyordu (E.R., 1968: XIV, Ustalar mezhebinde Tanr panteonun merkezinde 294) Gksel bulunmaktayd

(http://ealc.uchicago.edu/earlychina/ research_ resources/notes/taoism _conference_ edited.htm, 22.04.2006 Lao Tzu da Tanr olarak kabul edilmekteydi (E.R.,1968: XIV, 308). Bu mezhep iin dinsel metinler ok nem arz etmitir. Ezbere okuma, hastalklarn iyiletirilmesi, Tanrlara ulama ve ayinlerde kullanlmak zere dinsel metinlere deer verilmitir (http://ealc. uchicago. edu/earlychina /research _resources /notes/taoism_conference_edited.htm, 22.04.2006). Gksel Ustalar geleneinde aileye ballk gibi Konfyanist ahlk ilkeleri nemli olduu gibi bir ksm gnmze kadar devam eden toplu ayin gelenekleri mevcuttu. Bu ayinler arasnda daha sonra Budizm tarafndan sert ekilde eletirilecek olan gizli seks ayinleri de vard (E.R., 1968: XIV, 294-295). Enerjilerin birlemesi ad verilen seks ayinleri daha sonra Kou Chienchih (. 448) tarafndan yaplan reformlarla evli olmayan iftler haricine yasakland (E.R., 1968: XIV, 307). Erken dnem Taoist metinlerinden Tai-chen konun bildirdiine gre her evde bir meditasyon odas ve inananlarn isimlerinin ve be lek pirincin bulunduu bir yer bulunurdu. Her sene onuncu ayn banda mezhebin mensuplar Gksel Ustann yannda toplanr, ona hrmetlerini sunduktan sonra vaazn dinlerlerdi. Ayn zamanda toplanma gnlerinde gksel ambar denilen mezhebin yardm ambarna iman pirinci ad verilen vergilerini sunarlard. nananlarn kaytl olduu aile listeleriyle mezhepte mevcut olan listeler karlatrlr, lm ve doumla oluan deiiklikler ilenirdi. Benzer toplantlar birinci ve yedinci ayda da yaplrd. Birinci toplant mezhebin vazifelilerini semek iin ikincisi ise sradan insanlar iin dzenlenirdi. Toplant gn srerdi ve her gn srayla gn, yerin ve insann Tanrsna sunulurdu. Toplanma gnlerinde Tanrlara adaklar sunulur onlardan dileklerde bulunulurdu. Mezhep iinde ilerlemek din emirlerin yerine getirilmesine ve iinde Tanrlarn isimlerinin ve buyruklarn bulunduu listelerin hakkyla ifa edilmesine balyd. lk liste yedi yanda verilir ve sekiz yanda uygulanmaya balard. Daha sonra yirmi yanda bir liste verilirdi. Bu listeleri geenler son bir listeyi daha alrd ki artk bu son

42

merhaleydi ve bu aamadan sonra inanan kii sradan mrid olmaktan kilisede grevli bir kii haline gelirdi. (E.R., 1968: XIV, 307). Chang Lu, 215 ylnda ileride Wei Hanedann kuracak olan Tsao Tsaoya teslim oldu. Tsao, Chang Luya Gneyin generali nvann verdi ve olunu Lunun kzyla evlendirdi. Muhtemelen bu dnemde Lunun 24 ynetimi bakent Lo-yanga yerleti ve Gksel Ustalar Yolu, Wei ynetiminin arlkl dini haline geldi (E.R., 1968: XIV, 306). Wei Hanedan, Gksel Ustalarn gcnden rahatsz olduunda mezhebin devlet yapsn ortadan kaldrd ancak bu olay Gksel Ustalar Yolu taraftarlarnn btn ine yaylmasna sebep odu. leriki dnemde mezhebin liderleri dinsel metinleri bir araya getirdiler, bu yazlar felsef, politik ve ayinlerle ilgili dokmanlar ieriyordu (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm , 27.02.2006). 215 ylndan sonra politik hayattan ekilen Chang ailesi Ejder ve Kaplan Dalarna yerleti. Bu gnden sonra Gksel Ustalar Yolu, Dinsel Taoculuun en nemli mezhebi olarak kald ve etkisini komnistler tarafndan inden karlncaya kadar devam ettirdi (H.R., 1971: II, 501). 2.2.2. Byk Bar Yolu Mezhebi (Taiping tao) Dinsel Taoizmin kurulmasnda nemli rol stlenen hareketlerden bir dieri ise Byk Bar Yolu Mezhebi (Taiping tao)dir. Byk Bar Yolu ismini Byk Bar Kitab (Taiping ching)ndan almtr. Dou Han Hanedan imparatorlarndan Ling (y. MS 172-178) zamannda Chang Chiao tarafndan kuruldu. Chang ve iki kardei hareketin nderleriydi. Kardeler kendilerini Gn, Yerin ve nsann Tanrlarnn generalleri olarak kabul ediyorlard (E.R.,1968: XIV) 306Chang, kendisini Byk Erdemli Usta (Daxian Liangshi) ilan etti ve Huang-lao yoluna bal olduunu bildirdi. Etrafna mritler toplayan Chang Chiao sihirli sular hazrlad ve bu sularn hastalklara iyi geldiini syledi. Chang, bir ok insan hastalklardan kurtarnca inananlarn says hzla artt. Byk Bar Yolunun kurulmas Y Chi ve Langya Gachongun nderliini yapt Siyah Trbanllar yoluyla yakndan ilikilidir. Y Chi, Taiping ching Shu (Byk Bar ve Saflk Kitab) isimli bir kitap yazd (Smith, 1971: 104). Taiping ching, hakknda bilgilerin kapal olduu bir kitaptr. Bir ok defa fang-shihler tarafndan hazrlanp tahta sunulmutur. Kitap genellikle gelecekle ilgili kehanetlerde bulunuyor,

43

yazarlar ynetimden reformlar istiyordu. Taiping chingin u an Taoist kanon ierisinde bulunan bir versiyonu bulunmaktadr, bu kitabn bir ok deiikliklere uramasna ramen orijinalinden paralar tad dnlmektedir. Kitabn ilk bakta topik karakterler tad grlmektedir. Gkyznde yaayan bilgelerin ynettii altn a denilen Byk bar lkesinin kurulacan haber veren eser, byk barn elde edilebilmesi iin kiinin Taoya ulamas gerektiini vurgulamakta, farkl etik ve politik grler iermekteydi. Ayrca lmszle ulamak iin uygulanacak metotlardan bahseden Taiping ching bunlar arasnda meditasyon, vcudun iinde her biri bir i organa karlk gelen Tanrlarn imajinasyonu, nefes altrmalar, bitkisel ilalar, byler, sihirli formller, akupunktur ve nabz kontrol gibi tbbi metotlar saymaktayd (E.R.,1968: XIV, 294). Ayn zamanda yin-yang ve be element teorilerini iliyor, bir ok esrarengiz ve amanistik retiyi de barndryordu. Saray, kitaba bylerle dolu ok tehlikeli bir kitap olduu gerekesiyle el koydu. Y Chi 197 ylnda idam edildi ve kesilen kafas sergilendi. Bu olaydan sonra Ynn taraftarlar inanmaya devam ettiler ve onun lmsz olduunu dndler (Smith, 1971: 104). Daha sonra Chang Chiao bu kitab ele geirmeyi baard ve kitabn din ve politik fikirlerini Byk Bar Yolunun oluturulmasnda kulland. Chang Chiao, mezhebini dnyay kendi fikirleriyle deitirmek amacyla kulland. Ksa srede yz binlerce mride sahip oldu. lkenin kt ekonomik koullarn kullanarak krsal toplum ierisinden kendisine ok sayda taraftar toplad ve iyi ekilde organize etti. Changn misyonerleri ve rahipleri sar balklar rtyorlard daha sonra taraftarlar da bu rty kullanmaya baladlar ve bylece sar ba rts bu hareketin simgesi haline geldi (C.E.L.F., 1977: 390). Chang Chiao, hayatnn erken dnemlerinde ald bir vahye dayanarak mezhebini temellendirdi. Bu vahye gre Taiping (Byk Bar) devri yaanacakt. Bu devir Mavi Gn yerini Sar Gkle deitirmesiyle balayacakt. Byk bar yaamndan nce byk politik ve doal felaketler yaanacakt. Chang, sihirli gleriyle bu felaketlerin stesinden gelebilecek kii olarak kendisini kabul ettirmiti. retilerine gre kt gidiatn tek sebebi gnahlard. Gnahlar Tanrlara, ruhlara ve eytanlara kar yanl davranlardan ve insanlara kar giriilen kt ilerden kaynaklanyordu. Changn gnahlar affetme yntemi ferd ve toplu gnah itiraflar ve iinde sihir

44

kllerinin bulunduu sular iirme eklindeydi. Bundan sonra insan Tanrlardan, eytanlardan , doadan ve insanlardan gelecek felaketlere kar korunmu olacakt. Btn bunlardan sonra kii herhangi bir felakette lecek olursa, bu kiinin lidere duyduu imann eksikliine veya gnah itirafnda saklad gizli gnahlarna yorulmaktayd. Byk Bar Yolunun en nemli Tanrs Huang-lao chnd, bu Tanrya M 3. yzyldan itibaren taplyordu. Huang-lao dier Tanrlar gibi d dnyann Tanrs olduu gibi insann iinin de Tanrsyd ve gklerde olduu gibi insann vcudunda da yerlemiti. Bu nedenle insan vcudunu denetleyen ve salktan sorumlu Tanr olarak dnlyordu. O dnemde ok yaygn olan veba gibi hastalklar Huang-laonun iaretileri olarak dnlyordu. Chang Chiao byk bir baar yakalad yle ki Han imparatorluu onun yolundan gitmek iin evini, maln mlkn veren insanlarla doldu. Mezhep insan faaliyetlere nem veriyordu, mezhebe mensup baz Taocularn fakirlere yardm datt, yetimler iin barnaklar salad, yol ve kpr yapmnda gnll olarak alt son dnem Han tarihlerinde yazmaktadr (C.E.L.F., 1977: 390). H. Masperoya gre bu hareketin amac sadece ynetimi deitirmek deil insanlar din hayata yneltmek ve sonunda da lmszle ulatrmakt. Byk Bar Yolu, kaplarn kadn erkek herkese amt ve kadnlara hiyeraride nemli yerler verilmekteydi. Taoist hiyerari inananlar ynetmeye devam etti ve kutsal iki sunan rahipler (Tao shih) haline geldi ve rahiplik babadan ola geen bir zellik arz etti. Mezhep Tao Te Chingi kutsal kitap olarak kabul etti. Be element teorisi, nefes kontrol, diyet ve oru sade bir hayatn ilkeleri olarak belirlendi. Sala ok nem verildi. nananlar gnahlarn temizlerlerse hastalklardan kurtulacaklarna inandlar. lkenin her tarafnda trenler ve ayinler dzenlediler, bu ayinler ihtiya olduu zamanlarda veya gn dnmlerinde tertip ediliyordu. Baz blgelerde Konfyanistler ve Budistler tarafndan rezalet olarak nitelenen toplu seks ayinleri dzenleniyordu. Ancak bu ayinin asl amac lmszle ulamakt (Smith, 1971: 104). Byk Bar Yolu bir mddet sonra byk bir isyana kalkt. Tarihi bilgilere gre taraftarlar Changn istei zerine Quingin sekiz ynetiminde ayaklandlar. Her biri bir kumandan ynetiminde en by 100 binin zerinde en k 6-7 bin kiiden oluan 36 blge kurdular. Chang daha sonra Mavi Gkn (Han Hanedan)

45

hakimiyetinin bitecei Sar Gkn hakimiyetinin balayaca ynndeki kehanetini bildirdi. Ve MS 184te Sar Balkllar syan diye bilinen isyan balatt. 36 blge sar balklar simgeleri kabul ederek ayakland. Chang Chiao, kendisine Gn Generali, mridi Chang Baoya Yerin Generali, onun rencisi Chang Lianga da nsanln Generali nvanlarn verdi. syanclar ba kente saldrdlar, saraylar yaktlar, baz blgeleri igal ettiler. Ancak imparatorluk kuvvetleri bir mddet sonra isyan bastrmay bildi. Chang Chiao, hastalktan ld, taraftarlar ise idam edildi. Changn lmesine ramen imparatorluun bu mezhebin mensuplaryla mcadelesi yaklak 20 yl srd. Baka bir takm tarihi kaytlarda ise Chang Chiaonun isyana kalkmad, bilakis devletin Changa ve taraftarlarna saldrd bildirilmektedir. Byk Bar Yolu Mezhebinin isyan 19. yzyldaki Taiping isyan hari in tarihindeki en byk din isyan olarak tarihe gemitir. O gnden sonra Byk Bar Yolu diye anlan bir mezhep grlmedi (C.E.L.F., 1977: 390). Ancak asrlar sonra Ik Mezhebi (Ming Jiao) Chang Chiaoyu kurucusu olarak kabul etti ve Byk Bar Yolu Mezhebinin takipisi olduunu aklad (http://www.eng.taoism.org.hk/generaldaoism/development-of-daoism/pg1-2-2-1.asp, 15.01.2006). 2.3. Wei, Jin, ve Gney ve Kuzey Hanedanlar Dneminde Taoizm (220-589) in, 220-589 yllar arasnda Wei ve Jin Hanedanlar tarafndan ynetildi. Han Hanedan ynetiminin giderek zayflamasyla 2. yzyln sonunda in, uzun bir blnmlk dnemine girdi. Bu dnemin ilk yllarnda (189-265) in topraklar, Wei, Shu ve Wu olarak adlandrlan devlet tarafndan paylald. Bu blnmle son veren Bat Jin Hanedan (265-316), varln ok ksa bir sre srdrebildi. Bunun ardndan blnme, yeniden balad. Bat Jin Hanedan slalesinin geri kalan mensuplar Yantze Nehrinin gneyinde Dou Jin Hanedann (317-420) kurarken, inin kuzeyi etnikler aras savalara sahne oldu. Kuzey inde ortaya kan ok saydaki ynetim, tarihiler tarafndan 16 Devlet olarak adlandrld. 420-589 yllar arasndaki dnem ise Gney-Kuzey Hanedanlar dnemi olarak adlandrlmaktadr. Bu dnemde inin kuzeyinde nce Kuzey Wei devleti kuruldu; sonra Kuzey Wei, Dou Wei ve Bat Wei olmak zere ikiye blnd; daha sonra Dou Weinin yerine Kuzey Qi, Bat Weinin yerine Kuzey Chou kuruldu; dnemin sonunda Kuzey Chou, Kuzey Qiyi ilhak etti. inin gneyinde ise Song, Qi, Liang ve Chen

46

devletleri

vard

(http://tr.chinabroadcast.cn/chinaabc/chapter14/chapter140106.htm,

21.03.2006). Chang Tao Lingin torunu Chang Lu, MS 215te Han Hanedanna bal komutan Tsao Tsaoya teslim oldu. 6 yl sonra Kuzey inde Tsao Tsaonun balatt Wei Hanedan dneminde (220-265) Taoculuk hanedan tarafndan resmen tannan bir inan durumuna geldi (A.Br.,1989: XX, 427). Mezhep, Kuzey inde nemli aileleri etkilemeyi baard. Ancak Han imparatorluunun dalp kralla blnmesiyle lkenin kuzey blgeleri inli olmayan milletler tarafndan istila edildi. Dolaysyla Gksel Ustalar Yolu bu blgede nemini yitirdi. Gney ise inli Wu Hanedannn imparatorlarnn ynetimi altnda devam etti (E.R., 1968:XIV, 295). Sar Balkllar isyanndan sonra Byk Bar Yolu Mezhebi sert bir ekilde bastrlmt. Buna karn Gksel Ustalar Yolu , Chang Lunun Tsao Tsaoya teslim olup onunla birlik kurmas sonucu byk gelimeler kaydetmiti. Bunun sonucunda Gksel Ustalar Yolu kuzeyde Byk Bar Yolunun yerini ald. Krallk dneminde (220-265) Gan Shi ve Zhou Si gibi sihirbazlar Taocu tekniklerdeki becerilerini gsterdiler ve halktan byk rabet grdler. MS 217de veba kuzey ini sard ve insanlar bu beladan kurtulmak iin Taocu sihirlere ve bylere sndlar, bylece Taoculuk ifa veren sihirli suyu sayesinde bu blgede yaygn bir inan haline geldi. Gney Wuda ise Yu Ji adnda bir Taocu usta dini uygulamalar balatt. Yu Ji de hastalklar iyiletirmek iin sihirli su kullanyordu. an sokaktaki insandan imparatora kadar iitildi ancak ksa sre sonra Gney Wu imparatoru Sun Ce tarafnda ldrld. Bundan sonra Li Kuan, insanlar sihirli suyla tedavi etmeye balad. Ksa sre sonra vebadan ac eken binlerce insan rencisi oldu. Li yetenekli rencilerine sihirler, beden egzersizleri ve nefes altrmalar retti, renciler de bu retileri halk arasnda yaydlar. yle bir an geldi ki Gney Wunun her kesinde Li Kuann rencilerine rastlanr oldu, saylar en az yz bine ulamt. Bu sralarda Bat Jin Hanedannda Gksel Ustalar Yolu yaylmaya balamt. Baz soylu aileler Taoizme girdiler. Bunlardan Schun Xiu Gksel Ustalar Mezhebinin mritlerini isyana sevk etti. Bat Jin Hanedannn sonuna doru Li Te adl gmen blgeyi ayaklandrd. Linin lmnden sonra olu Li Xiong liderlii ele ald. Li Chengduyu igal ettikten sonra kendisini imparator ilan etti ve kendisine yardmc

47

olan Taocu lider Fan Changshengi devlet grevlisi yapt ve ona Gn ,Yerin ve Bat Dalarnn stn Ustas nvann verdi. Bylece Gksel Ustalar Yolu ilerlemeye devam etti (ttp://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg12-3-3.asp, 15.01.2006). Alt Krallk dneminde Dou Jin Hanedannda ok sayda soylu aile Taoizmi benimsedi. Bu evrede Taoizm kendisini bir spritel g olarak st snfa kabul ettirdi. Bu arada Li Hongun nderliinde isyanlar ba gsterdi ve bastrld. Kuzeyde baz aznlk milletlerin idaresinde yaayan Han milletine mensup insanlar mesihi dncelere kaplarak Kutsal hkmdarn geldiini ve kendilerini kurtaracan dndler. Taoizm bu srete zor durumda olan insanlar arasnda kurtarc din olarak yayld. Dou Jin Hanedannn son dneminde Gksel Ustalar Yoluna mensup Taoculardan Shun En Taocular isyana bulatrd. Ardndan Jin topraklarnda yerlilerle gmenler arasnda byk atmalar oldu. syan bastrldysa da Dou Jin Hanedan ksa sre sonra sona erdi. 200 yldr Bat ve Dou Jin Hanedanlarnda Taoizm ad altnda ok sayda isyan kmt, bunlar arasnda Sar Balkllar ve Sun En isyanlar gibi hanedanlara son veren isyanlar da vard ve artk yneticiler buna bir zm bulmann gerekliliine varmlard. Bat ve Dou Jin Hanedanlar dneminde Taoizm halk tabakasndan ynetici snfa doru ilerledi. Ayn dnemde st tabaka ve entelektel kesim Taoculua ilgi gstermeye balad ve sonunda inananlar arasnda ayrlklara yol aacak reformlar gerekleti (ttp://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg12-3-3.asp, 15.01.2006). Bu dnemde Taoizme byk etkisi olan Wei Po-yang, Ge Hong ve Kou Chien-chih gibi bilginler ve Taocu ustalar yetiirken Neo-Taoizm ad verilen Taoculuun yeni bir anlay geliti. Yine bu dnemde Shangqing ve Ling-pao gibi Dinsel Taoizmin nemli iki mezhebi olutu. 2.3.1. Wei Po-yang 3. yzylda Wei Po-yang adnda bir Taoist bilgin, Taoizmi ilerletmek iin byk abalar gsterdi. Tsan Tung Chi isimli kitabnda Taoist felsefeyle fang-shih geleneini, I Ching (Deiimler Kitab) retilerini, yin-yang okulunun anlayn

48

birletirmeye alt. Kitabn asl hedefi simyac tekniklerle yaam uzatmakt. Kitaba gre yin ve yang veya hayatn pozitif ve negatif gleri birletirilebilir ve hayat enerjisi (chi) insan bedeninde younlatrlabilirdi ve bylece uzun bir hayata ulalabilirdi. Wei, lmszle ulamak iin hazrlad ilalarda civa karml maddeleri kulland. I Chingin (Deiimler Kitab) sembolizmini kullanarak gizemli yntemler oluturdu. Wei Po-yangn kitab daha sonraki yzyllarda kaleme alnm ve Taoizmin kutsal kitaplar haline gelmi Lung Hu Ching, Huang Ting Ching, Yin Fu Ching gibi kitaplarn temelini oluturmutur (A.E.R., 1945: 154). 2.3.2. Neo-Taoizm Taoist klasikler Taocu din tarafndan kutsal kitaplar olarak kabul edilmi ve oaltlmt. 3. ve 4. yzyllarda Taocu klasikler zerinde yeni yorumlama almalar balad, bu almalar Neo-Taoizm ad verilen yeni bir felsef akma dnt. Bu akm Konfyanist metinleri Taoist kavramlar kullanarak yorumladlar ve Konfys sosyal ve politik dnceleri Taocu felsefeyle btnletirmeye altlar (Dobson, 1977: 102-103). Neo Taoist Filozoflar Taoizme entelektel ve metafizik temeller koydular. Bu filozoflarn dnceleri o gnlerde inde gelien Budizmi ve sonraki dnemlerde ortaya kacak olan Neo-Konfyanizmi etkiledi (Smith, 1971: 107). Neo-Taoizm, yozlam devlet ynetimi altnda almann hakikati

kazandramayacan dnen ve her trl resmi vazifeden kendisini uzak tutan ve gereklii zgrlkte ve akn deerlerde arayan entelekteller tarafndan kuruldu. Bu hareket Han dneminin kuru skolastizmine kar bir ba kaldryd ve kritik almay, bamsz aratrmay ve zgr dnceyi savunmaktayd. Trel deerleri yadsyan bu hareket kiinin kendi deerlerini oluturmas gerektiini savunuyordu (Smith, 1971: 105). Bu akmn temsilcilerinden bir ksm tartmak, imek, mzik yapmak ve iir yazmak iin sk sk bir araya gelirdi. Her trl dnyevi makam, onuru, hreti, hrs reddeden bu kimseler hareketlerinde anlk isteklerini gz nne aldlar ve doall savundular. Evrenle uyumlu olmann stnlne deinen bu dnrler doruluu yanll, zenginlii fakirlii, gll gszl eit grdler. Standart etik kurallarn

49

reddeden Neo-Taoistler eylemlerde doal ruh halinin isteklerinin nemli olduunu vurguladlar. Bu akm in iir ve resim sanatna geni lde ilham kayna oldu. Felsef Taoizmin yeniden uyan Wang Pi (226-249), Ho Yen ((190-225) ve Kuo Hsiang (. 312)n eserleriyle birlikte geliti. Wang Pi, Tao Te Ching ve I Ching zerine ok kymetli yorumlar yazd ve mutlak gereklii yokluk (pen wu) anlaynda bulduunu belirtti. Ona gre bu yokluk btn varlklarn temeli olan ve her eyi, yneten kuralla uyum ierisinde bulunmakt. Kou Hsiang ise Chuang Tzu zerine ok geni ve eski bir yorum olan ve Hsiang Hsiu tarafndan yaplan tefsir zerinde alt. Kou, evrendeki kendiliinden oluumu ve dnm yegane gereklik olarak grd. Tanrnn varln reddetti ve Taoist natralizmi bugn ki yerine yerletirdi. Kouya gre tabiattaki her ey kendi prensiplerine gre ilemektedir ve her ey kendi kendine yeterlidir (Smith, 1971: 106). Bu dnemin filozoflar arasnda Gney inin en nemli temsilcisi hi phesiz Ge Hongtur (283-343). Ge Hong felsefi almalarnn yannda simya almalaryla dnemine damga vurdu (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). Neo-Taoistler eski Taocu grleri alp doayla, kendiliindenlikle, determinizmle ve rlativizmle birletirerek yeni yorumlar kattlar. Kei ve mnzevi kimse haline gelen bilge kavramna kar ktlar, gerek bilgenin meselelerin tam ortasnda bulunan ama onlara doallkla yaklaan kimse olduunu savundular. Neo-Taoistlere gre Konfys, Lao Tzu ve Chuang Tzudan daha stn bir bilgeydi (Smith, 1971: 107). 2.3.3. Ge Hong Kendisine Pao-pu tzu (sadelii benimseyen stad) ismini veren Ge Hong (MS 284363) belki de son iki bin yln en nemli Taocu filozofudur. Ge Hong, Gney inde yaamtr ancak antik metinlerin ve ustalarn bilgilerini toplamak zere btn lkeyi dolamtr. Otobiyografisinde devlet grevlerinden ve sosyal ilerden kandn belirtmektedir. nk sylediine gre onun tek amac vard o da lmszl elde etmekti (Kohn, 1996: 53-54). Genin en nemli eseri Pao-pu tzudur. Pao-pu tzu, ve D blmler eklinde ayrlm elli fasldan oluan uzun bir eserdir. nsan ile alakal hemen hemen tm konular esere dahil edilmitir (Raju ve dierleri, 2002: 352). Ge Hong, Pao-pu tzuda Byk Saf Krallk (Taiqing) diye bilinen makama terfi

50

etmenin

metotlarn

ilemi,

(http://academic.brooklyn.cuny.

edu/core9/phalsall

/texts/lopez.html,07.01.2006). Taoist ve Konfyanist felsefeleri birletirmitir. Ayrca Taoizmin belirgin hususiyetleri olan simya; zellikle i simya zerinde durmu, nefes kontrol, ilalar ve iksirler hakknda geni malumatlar vermi ve altn iksir (jindan) sayesinde lmszln yakalanabileceini bildirmitir (A.E.R..,1945: 155). Ge Hong, Taocu dine en azndan nemli katkda bulunmutur. lmszlk arayn nazari temele oturtmu ve lmsz insanlara olan inanc savunmutur. ve d simya konusunda geni apl bir mtalaada bulunup baz karmak formller nermitir. Ge, Konfys ahlk anlayn Taocu dine alamtr. Harici simya konusunda uzun uzadya yazlar kaleme almsa da, kendisini belli bal hibir usulle snrlandrmamtr. Sihre, dualara ve ruhani varlklardan yardm usulne iddetle kar olmu ve insan mrnn iyi veya kt amellere gre uzayp ksalabileceini savunmutur (N.C.E., 1967: XIII, 936). Usuller tali ehemmiyeti haizdir, esas olan insandr. Bu yzden, Konfys insaniyet, drstlk, hikmet, sadakat, edep vs. ilkelerini benimsemitir. Ge Hong, Wei Po-yangla birlikte Taoizme salam bir teorik zemin ve ayrntl pratikler katmtr ( A.E.R., 1945: 155). 2.3.4. Shangqing (Maoshan) Mezhebi 4. yzyln sonuna doru Gney inde aristokratik snf ierisinde yeni bir Taoist hareket ortaya kt (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). in, merkez Asyadan gelen gebelerin istilasna uraynca kuzeyde yaayan Gksel Ustalar geleneine bal Taoistler, Ge Hongun Taocu fikirlerinin etkin olduu Gney ine gmek zorunda kaldlar. Bu iki gelenein karm Hs ailesinin yazmlarnda grlmektedir. Hs ailesi bugn Nanjing denilen blgenin aristokrat ailelerindendi. Bu aile Taoist bilgelii ve lmszl aramaktayd. Ailenin bir ok ferdi ehrin yanndaki Mao Dalarna (Maoshan) tand. Dalarda lmszlerden yeni hikmetler ve ahlki metinler aldklarn sylediler (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). mparatorluk saraynda grevli olan Hs ailesinin mensubu Hs Mi ve olu Hs Hui bu vahiylerin balca miraslaryd. Ancak hareketin odanda Hs Minin hizmetinde bulunan Yang Hsi bulunmaktayd. Yang Hsiyi Shangqing (Yksek Saflk) cennetinden bir gurup lmsz (chen-shen) ziyaret etmi ve ona bir takm ifaatlarda bulunmulard (Basic

51

Cocepts of Taoism, http://www.gaiaguys.net/taoismarticle.htm, 13.03.2006). Yanga vahiy ulatran lmszlerin, Mao kardeler olarak bilinen sonradan Tanrlatrlm halk kahramanlar olduklarna inanlmtr (http://www.utm.edu/research/ iep/d/ daoism.htm, 27.02.2006). Yang Hsi yapt meditasyonlarla 364-370 yllar arasnda lmszlerden ald vahiylerle bir dizi kutsal kitap meydana getirdi (E.R., 1968: XIV, 295). Yang Hsinin metinleri Hs ailesinin elinde nesilden nesile geti. En sonunda Tao Hongjing (456536) tarafndan Chen-kao ad altnda derlendi. Tao Hongjing, Budizm hakknda geni bilgisi bulunan, yazd tefsir Pen-tsao bugn bile otorite kabul edilen ve ayn zamanda iyi bir air ve kaligrafir olan Taoist bilgindi (E.R., 1968: XIV, 295). Taonun abalaryla yeniden yaplandrlan vahiylere dayanan yeni bir mezhep olan Yksek Saflk Mezhebi (Shangqing) kuruldu (http://www.oneworldpublications.com/samples/daoism.htm,21.01.2006). Bu mezhep daha sonra vahiylerin alnd dalara binaen Maoshan Mezhebi (Mao Dalar Mezhebi) olarak tannm ve bu adla devam etmitir. Bu vahiyler gn yksek mertebesine Yksek Safla'' (Shangqing) ulamann

yollarn iliyordu. Shangqing metinleri lmszl hedefleyen ve simya tekniklerini ieren yazlaryla belirgindir. Bu okul bilgeliin bireysel mistik bir yolu olan isel simya (nei-tan) geleneini balatmtr (http://www.utm.edu/research/iep/d/ daoism. htm, 27.02.2006). Taoizmin bu ekli Gksel Ustalar geleneinden kaynaklanm olmasna ramen daha az toplumsald. Shanqing okulu bireysel eitime nem vermesiyle ve Byk ay takm yldzlaryla btnletirilen Tanrlara ballyla farkllk arz ediyordu. Kark ve ok renkli bir meditasyon sreciyle bu Tanrlar insan lmszle ulatrmak iin yardmc olarak tasarlanan vcudun organlar gibi dnlyordu (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01. 2006). Shangqing metinleri Yksek Saflk Cennetinde yaayan Tanrlardan da bahsediyordu. Bu vahiylerin lmszle ulamak iin bildirdii metotlar ileyenler yksek bir rtbeye erecek ve metinlerde bahsedilen yeni ada yaamaya devam edeceklerdi (http://academic.brooklyn.cuny.edu/core9/ phalsall /texts/lopez.html, 07.01.2006). Mezhepte dikkat eken noktalardan bir tanesi de lmsz kadnlara verdikleri nemli rold. Bayan Wei mezhebin en nemli Tanrlarndan birisiydi.(H.R., 1971: 502).

52

Mezhebin ortaya koyduu yeni kutsal kitaplar yeni dinsel uygulamalara dair bilgiler sunarken bu an bir yarglama a olacan, felketlerin st ste geleceini bildiriyordu. Sonunda byk kurtarc Li Hong gelecek ve yeni bir ynetim kuracakt. Ayrca vahiyler bir kehaneti bildiriyor ve mesih Li Hongun 392 ylnda geleceini sylyordu. Yeni ada Hs ve Yang Yksek Saflk Cennetinde nemli grevler icra edecekler ve insanlar seilmi yeni bir dnya kuracaklard (http://www. gaiaguys. net/taoismarticle.htm,13.03.2006). Bu mesiyanik beklentiler ileriki yz yllarda yava yava kaybolmutur (Kirgland, /tradition.htm, 23.04.2006). Yang Hsinin olaan st yetenekleri sayesinde bir ok gelenek byk bir uyum ierisinde birletirildi. Popler mesihilik insanlar ikna iin retilere eklendi. Yang ve patronlar Budizmden de yeterince faydalandlar, Budist kader ve reenkarnasyon anlaylarn yerli in dncesiyle kaynatrmaya altlar. Maoshan Mezhebi, Gksel Ustalar Yolunun bir takm uygulamalarnda reformlara giriti bata cinsel trenler olmak zere bir ok uygulamann nemini azalttlar (A.Br.,1989: XX, 427). Seks ayinlerini kurtulutan ok insann mahvna sebep olan aa ve ahlksz bir uygulama olarak kabul ettiler. Bunun yerine gksel partnerle ruhsal birleme esas konuldu. Gksel Ustalarn dier uygulamalar serbest brakldysa da ikinci planda uygulamalar olarak kald. Bylece mezhep eski gelenei reddetmemekle beraber Taocu anlaya yeni eyler katt. Mezhep popler inanlar iddetle eletirmesine ramen zamanla bir takm eleri bu kltlerden ald ve iselletirdi. Simya almalar mezhebin anlaynda nemli bir yer ald. lmszle ulamak iin savurganla varacak ekilde bir takm maddeleri kullanarak yiyecek ve iecek iksirler yapmaya altlar. Hatta bu iksirlerden birisini gnll olarak yemesi sonucu mezhebin liderlerinden Hs Hui hayatn kaybetti. (http:// www. gaiaguys.net/taoismarticle.htm, 13.03.2006). 2.3.5. Ling-pao Mezhebi 5. yzyl Ling-pao ad verilen bir takm yeni metinlerin kanonizasyonuna ahit oldu. Bu metinlerin bir ou Taonun kiiletirilmesi sonucu Tanrlatrlan Gn Saygdeer Varlklarnn (Tianzun) hitabeleriydi (http://academic. brooklyn.cuny.edu/ core9 /phalsall/texts/lopez.html, 07.01.2006). Ling-pao metinleri mehur bir Taocu http://www. wishop. com/Philosophy/Tao/tradition

53

olan Ge Hongun soyundan gelen Ge Chaofu tarafndan 390 ylnda derlendi. Ge Chaofu medyumlarnkine benzer bir trans halinde Ling-pao ad verilen metinleri yazd. Bunlar Budist Sutralara benzeyen ve ounlukla Budizmden alnma ayinleri ieren metinlerdi. Metinler 401 ylnda halka aldnda bir anda Taoizmin gelimesi ynnde byk etki yaratt. nceleri Ling-pao metinleri Shangqing metinleri gibi Gksel Ustalar Yoluna balyd ve farkl bir mezhep olarak alglanmyordu ancak sonraki nesil ustalar kendilerine has retiler ortaya koyarak farkl bir hareket oluturmulardr (http://www. utm.edu /research /iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). Ge Chaofu, bu yazlarn daha 3. yzylda atas Ge Hsana vahy olduunu syledi. Bu metinler Taoyu ezel ve yaratlmam saygn gksel varlklar olarak kiiletirmi ve bunlar tapnlan Tanrlar haline getirmitir. Her gksel varlk Taonun farkl bir zelliini temsil ediyordu. Dolaysyla bu Tanrlara yneltilen ibadetlerin her birisinin farkl ve zel bir anlam vard. Chai ad verilen inzivaya ekilerek yaplan ayin zorunlu bir ibadet ekliydi ve inziva gnleri deiebiliyordu. llerin kurtuluu iin, felketleri def etmek iin, hayat uurlu klmak iin ayinler yaplr ve toplu gnah itiraflar dzenlenirdi. Bu gelenekle birlikte ilhiler, ttsler ve fenerler Taoist ayin geleneine girdi (http://www. gaiaguys.net/ taoismarticle. htm, 13.03.2006). Ling-pao terimi esas olarak amanist kltrden mlhem olarak koruyucu ruhlar ifade etmekteyken sonralar sihirli metinleri ve diagramlar ifade eder oldu. Bu metinler ve diagramlar sahiplerine ruhlarn korumasn salayan ruhsal glerle doluydu. Ling-pao okulu be yne bal (kuzey, gney, dou, bat ve merkez) be kutsal diagram temeline dayal bir gelenek gelitirdi. Bu mezhebe gre Tanr Yuan-shih t'ien-tsun dnyann var oluundan beri mevcuttur. Ve insanl kurtarmak iin almaktadr. Tanr, Taodan meydana gelmi bir kitap olan Tu-jen chingi iletmek zere zel bir grevli gndermitir. Mezhebin mensuplar kutsal metinleri ezberden okumular ve bunun kurtulu iin yardmc bir eylem olduunu dnmlerdir http://www.wishop.com/Philosophy/ Tao/tradition/tradition. htm, 23.04.2006). Ling-pao kutsal kitaplar inananlara ok eitli ayinler erevesinde Tanrlara nasl tapnlacan retiyordu. nzivaya ekilme, iyilik yapma ve gerekenler olarak vurgulanyordu gnahlardan pimanlk kurtulu iin yaplmas

(Teiser, http://academic.brooklyn .cuny.edu/ core9/ phalsall / texts/lopez.html,

54

07.01.2006). Ling-pao geleneinde yaayan btn canllarn kurtuluu anlay asndan Budizmin etkileri hemen fark edilir. Balangta bireyin zgrln ve dnmn amalayan Ling-pao anlay, sonralar toplumu karmik sular neticesinde hak ettikleri Budist meneli araflardan ve cehennemlerden kurtarmay amalayan kark liturjilere dnmtr (http://www.oneworld-publications.com /samples/daoism.htm,. 21.01.2006). Ling-pao metinlerinin belirttiine gre Taoizm, Budizm iin tayc bir yap

oluturmutur. Erken dnem Budist tercmeleri Budist retileri sunmak iin Taoist terimleri kullanmlardr. Baz Budistler, Laoziyi Budann avatar olarak kabul ederken bir ksm Taocular da Buday Taonun ve Lao Tzunun avatar olarak kabul etmilerdir (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.01.2006) Bu gelenek Budizm ve Taoizm arasnda sosyal ve kltrel kpr oluturmutur. Ayrca Lingpao gelenei altnda Taoizm mezhepsel nitelikten kp evrensel bir yapya kavumutur (http://www.wishop .com/Philosophy/Tao/tradition/tradition.htm, 23.04.2006). Bu dnemin nemli Taocularndan birisi Ling-pao klliyatn snflandran ve Taoist ayinleri blmlere ayran Lu Hsiu-chingdir (40677). Lunun gayretleri sonucu Taoizm, in din hayatn aristokratik ailelerden ve izole edilmi din topluluklardan daha ok etkiledi. Bugn hal icra edilen chiao ayini temellerini Lunun att ve Taoist rahipler tarafndan gerekletirilen bir ayindir. Budizmin Taoist manastr hayatndaki etkileri de aktr. Taoizm Lunun zellikle rahipler iin tespit ettii temel prensiplerden nce organize bir manastr anlayna sahip deildi. Lunun koyduu prensipler et yemekten ve cinsel ilikiden kanmay ieriyordu (http://www.oneworldpublications.com/samples/daoism.htm, 21.06.2006). Lu Hsiu-chingin Taoizme en byk katks ise o gne kadarki mevcut Taoist metinleri snflandrm olmasdr. Lu, Taoist kitaplar maara (santung) ismini verdii sistemle snflandrmtr. Buna gre Lu, ilk sraya Sangqing, ikinci sraya Ling-pao, nc sraya ise San-huang ( Hkmdar) metinlerini yerletirmitir. 2.3.6. Kou Chien-chih Taoculuk, Wei Hanedan dneminde (386-556) Gksel Ustalar Mezhebinin bir yesi olan Kou Chien-chihin abalar sonucu devlet dini haline geldi (A.E.R., 1945: 155). Kou, 415 ylnda Lao chn tarafndan ziyaret edilmitir. Lao chn, Kouya seks

55

ayinleri bata olmak zere pirin ve para toplanmas gibi Gksel Ustalar Yolu Mezhebinin bir ok uygulamasnda reformlar yapmasn emretmitir. Kou Chienchih imparatordan Gksel Usta nvann aldm ve bu suretle blgedeki dinsel faaliyetler zerinde otorite elde etmitir. mparatorlar tarafndan ise Lao chnn yer yzndeki temsilcisi olarak kabul edilmitir (E.R.,1968: XIV, 296). Kou Chien-chihin ilk ii Changn Taoizme sokmu olduklar yanl doktrinleri temizlemek oldu. Changlarn kaba dinsel uygulamalarn her ne kadar hafiflettiyse de bu uygulamalar alar boyunca Taoizm iinde varln srdrd. Daha sonra Kou, Taoizmin Tanrlarnn isimlerini belirleyerek, Taoizmin teolojisini ekillendirdi ve Taoizmi dzenli bir din haline getirdi (E.R.R., 1951: 369). Kilise ve manastr yapsn Budizmi rnek alarak Taoizme yerletirdi ve bu anlay halkn st snfna kabul ettirdi. Kou, Taoizme papalk tekilatn yerletirmeye alt ama salam bir yap oluturamad dolaysyla ilk ve son papa kendisi oldu. Ona gre lmszl yakalamann en nemli gerei ahlki bir hayat srmekti, diyet ve gizemli retiler daha sonra geliyordu. Kou, Budizme kar anti propagandaya giriti ve Budann bir Taocu aziz olduunu savundu. Kouya gre Budizm ac ve skntl retilere sahip bir dindi, inlilerin bu dine ynelmesi iin hibir sebep yoktu (C.E.L.F., 1977: 391-392). Bu arada imparator Tai-wu (425), Konfyanist Tsui Hao ve gnlsz de olsa Kou Chien-chihin desteini alarak Budizme kar ilk zulm gerekletirdi. 444 ylnda medyumlar ve byrcleriyle beraber Budizmi ve lkedeki btn heteredoks inanlar yasaklad. Bu yasak birka yl sonra imparatorun deimesiyle birlikte kalkt ama bu tarihten itibaren Taoizm ve Budizm arasnda imparatorluun desteini alma noktasnda byk bir rekabet balam oldu. 517de Taoizmin Liang Hanedan imparatorlarndan Wu tarafndan yasaklanmas, 574te ise Kuzey Chouda Budizmin yasaklanp Taoizmin devlet dini olarak kabul edilmesi bunu gstermektedir (E.R., 1968: XIV, 308). 2.3.7. Hua Hu Ching (Yabanclarn Dinlerinin Deitirilmesine Dair Risale) Bu dnemde Taoistlerle Budistler arasnda nemli tartmalar balamt. Budistlerin, Taoistler aleyhine kullandklar en yaygn argman, Taocularn sahip olduu yegane otantik eserin Lao Tzu ile Chuang Tzuya ait olduu eklinde idi. Buna karlk Taoistler, Budizmin inlilere gre bir din olmadn, yabanc bir din olduunu

56

sylyorlard. Ancak Taoistlerin, Budistlere kar ileri srdkleri bir delil ise Hua Hu Ching (Yabanclarn Dinlerinin Deitirilmesine Dair Risale) adl eserdi. Buna gre, Taoculuun retileri sadece in halkna deil, ayn zamanda yabanclara da hitap etmekteydi. Lao Tzu, hayatnn sonuna doru in snrlarnn dna karak batya g ettiinde, orada Budaya dnm ve hkmdara sunulan hatralarda yer almtr. Tao Te Ching alar boyunca szl olarak nasl nakledildiyse Taocu gelenee gre Hua Hu Ching de ylece nakledilmitir. Gnmz aratrmalarna gre Hua Hu Ching literatrnn ilk ortaya k MS I. yzyl civarnda Budizmin ine girii ve yaylmas sonucu olmutur. asr boyunca inde kk salan Budizm, zamanla Taoizmi tehdit etmeye balamtr. Genel olarak dinleri tantan eserlerde Taoizm, milli dinler arasnda saylr ve inlilere zg bir din olarak mtlaa edilir. Oysa Hua Hu Ching adl eser bu tasnifin doru olmadn ve Taoculuun evrensel bir din olduunu iddia eder niteliktedir. Budann Lao Tzu ile ayn olduu inanc Budistlere dinlerini yaymak iin yeni frsatlar dourmutu. Bu durum, Taoist bir rahip olan Wang Founun MS 300 yllarnda Hua Hu Chingi kaleme almasna kadar srmtr. Zira Hua Hu Ching Taoistlerin savunduu Lao Tzunun Buda olduu gr ile birlikte batya giderken yabanclar iin yazd kitap olarak deerlendiriliyordu. Hua Hu Chingin temel tezi, Taoizmin her eyi iinde barndrddr. Buna gre Tao inanc, sadece inlilerin deil ayn zamanda inli olmayan yabanclar ve onlarn her trl inanlarn da iine alan, hatta onlar aan bir reti olarak sunulmutur. Taoizmin bu evrensellik iddias, bir ok in imparatoruna cazip grnmtr. Kuzey Chu Hanedanlarndan imparator Wu, Budizmi yasaklayan emirnamesinde u ifadelere yer vermitir: Yce yol (Tao) ok geni ve derindir. Varl da yokluu da iine alr. O, yce gklerden ve karanlk cehennemden bizlere haber verir. Bunun zerine, Tao ile iletiim kurmak iin ibadethaneler (Tung-Tao Kuan) kurulmutur. Hua Hu Chingin dier bir zellii ise, hakikate ulaanlarn varacaklar bir ilah lke den bahsetmesidir ki bu, Taoculukta eskatolojik son ile ilgili belirsizlii ortadan kaldrarak bir kurtulu retisi sunmaktadr (Bilinmeyen retiler, 1999: 11). yabanclara kendi anlayacaklar dilden Taoizmi yaymtr. Bu gr ilk kez M.S. 166 ylnda Hsiang Kai tarafndan

57

Hua Hu Chingin in mparatorluunda yasaklan her ne kadar 668 ylnda mparator Teang Kao Tsung (650-684) tarafndan gerekletirildi ise de, tamamen yok edilip nshalarnn yaklmas mparator Yan Shih-tsu (1260-1295) zamannda olmutur (1281). Bin yla yakn bir sre Taoizmin evrensellii doktrinini temsil eden Hua Hu Ching, o tarihten gnmze kadar yazl olmaktan km, szl olarak Taoist rahiplerce gizli bir ekilde nakledilmitir. 1976da inden g eden Taocu stad Ni Hua King bu retilerin elindeki nshasn Bat dnyasyla paylamtr (http://www.suleymaniyevakfi. org/ modules /nsections/index.php?op =viewarticle &artid=29, 05.02.2006). 2.4. Sui Hanedan Dneminde Taoizm (581-618) mparator Wen Di olarak adlandrlan Yang Jian tarafndan 581 ylnda kurulan Sui Hanedan, imparator Yang Dinin ldrld 618 ylna kadar toplam 37 yl hkm srd. Sui Hanedan in tarihindeki en ksa sreli hanedanlardan biriydi. mparator Wen Dinin inin tarihi geliimine yapt katklardan biri, Kuzey Chou Hanedan dneminde uygulanan alt bakanlk sistemini kaldrarak eyalet ve alt bakanla dayal ynetim yapsn oluturmas; dieri de Gney ve Kuzey Hanedanlar dnemindeki ar cezalar hafifleterek yeni yasalar karmas; ncs de devlet memuru seiminde yenilik yaratarak devlet memurlarn snavla alma sistemini uygulamasyd. mparator Yang Dinin tarihe yapt tek katk, Pekin ile Hangzhou arasndaki Byk Kanal atrmasyd, ki bunun amac gezilerini kolaylatrmakt. mparator Yang Di, acmaszlyla tarihe geti. Uygulad ar vergi yznden halkn nefretini kazanan Yang Di, isyanc kyller tarafndan Jiangduda idam edildi. Sui Hanedan, bylece devrildi (http://tr.chinabroadcast. cn/chinaabc/chapter14 /chapter140107.htm, 21.03.2006). Taoizmin geliimi asndan Sui Hanedan dnemi bir dnm noktas tekil eder. leri dnemlerin Taoist doktrinleri ve teorileri asndan bu dnemde nemli yol kat edilmitir. Bu gelimeler Taoizmin kendisini ynetici kesime kabul ettirmesiyle saland. mparator Wen, Taoizme ve Budizme kar lml bir siyaset izledi ve Taoizmi politik hedeflerine ulamak iin kulland. dari gcn elinde tutabilmek iin sihirli ve byl metotlar kulland, tahtn salama almak iin teolojik destekler arad.

58

Bunun iin Taoist tapnaklarn yaplmasn ve Taocularn oalmasn destekledi. mrnn sonuna doru kendisi de samimi bir Taoist oldu. mparator Yang da babas Wenin politikalarn izledi. Kendisi Budist olmasna ramen Taoizmi destekledi ve ondan faydaland. Yeni Taoist kitaplarn yazlmas ve klasiklerin ieriklerinin tamamlanmas iin bilginleri bir araya getirdi. Sui Hanedannn Taoizme ve Budizme kar dengeli politikas, Taoizmin geliimi asndan anlaml olduu kadar Tang Hanedannn ynetici snf zerinde de etkili oldu. Sui dnemindeki birlik kuzey ve gney Taocular arsndaki iletiimin salanmasnda her zamankinden daha elverili bir durum oluturdu. Shangqing (Byk Saflk) Mezhebinin yntem ve teknikleri kuzeye yayld. Farkl mezheplerin kendilerine has zellikleri birbiriyle kart. Bu birleme Sui Hanedan Taoizminin karakteristik zellii oldu. Bu dnemde Maoshan mezhebi gneydeki yerini pekitirirken kuzeye yayld. Bu gelimeler mezhebin lideri Wang Yuanzinin almalar sonucu elde edildi .Wang vaazlar vermek iin gittii kuzeyde Pan Shizhengi rencisi olarak kabul etti. Daha sonra Pan, Maoshan mezhebinin kuzeydeki en nemli misyoneri oldu. Sui Hanedannda Taoizmin birlemesi Maoshan mezhebi evresinde olmu ve Tang dneminde Taoculuun byk bir baar yakalamasnda da Maoshann nemli etkisi olmutur. Taoizm, Sui Hanedannda corafi olarak yaylmas sonucunda sadece bakentte deil Hanzhong, Ba-su, Changjiang nehrinin gneyi gibi olduka geni alanlara ulat. Sui Hanedan Tarihi (Shuishu) kaytlarna gre o dnemdeki Taoizmin ana zellikleri yleydi: 1. En byk Tanr olarak Gn En Eski Tanrs (Yuanshi Tianzu) na taplmtr. 2. Bir Taocu ustann renci kabul etmesi veya vaaz edebilmesi iin 49 yl Taoculuk almas gerekiyordu. 3. Taocu teknikleri renmenin yolu hayrseverlikten, huzurlu bir zihinden ve bitmeyecek bir hayatn peinden komaktan geiyordu.

59

4. nemli Taoist kutsal kitaplar ise; Wuqian Wanlu, Santung, Dongxuan Lu ve Shangqing Lu idi. zetle Sui Hanedan dneminde Taoizm st snfa hitap etmeye balarken kendine has bir takm zellikleri ekillenmitir. Sui Hanedan, kuzey ve gney Taoculuunun bir noktada birletiine ahit olmutur. Bu birlikteliin salanmasnda byk rol oynayan Maoshan Mezhebi, Taoizmin Tang Hanedan dneminde salayaca ilerlemenin zeminini hazrlamtr (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-ofdaoism/pg1-2-4-1.asp, 15.01.2006). 2.5. Tang Hanedan Dneminde Taoizm (618-907) Sui Hanedannn yklmasndan sonra 618 ylnda kurulan Tang Hanedan, ini 907 ylna kadar toplam 289 yl ynetti. Tang Hanedan, An Shi syanyla iki dneme ayrlr. Bu iki dnemden biri, refah dnemi; dieri ise k dnemiydi. mparator Gao Zu tarafndan kurulan Tang Hanedan varisi imparator Tai Zong olarak adlandrlan Li Shimin 10 yl sren askeri seferleriyle ini yeniden birletirdi. Tarihte Xuan Wumen Olay olarak anlan hkmet darbesiyle tahta geen Li Shimin, ald bir dizi etkili politikayla lkeyi inin feodal dneminde ei grlmez bir refah toplumu haline getirdi. Zhen Guan Refah Dnemi olarak adlandrlan bu dnemde Tang Hanedan, siyaset, ekonomi ve kltr gibi her alanda dnyadaki dier btn devletleri geride brakt. Daha sonra mparator Xuan Zong tarafndan salanan Kai Yuan Refah Dnemi, Tang Hanedannn gcn, halkn refahn ve toplumsal bar daha da pekitirdi. Ancak mparator Xuan Zong dneminin son yllarnda yaanan An Shi syan, Tang Hanedannn ke doru adm adm yaklamasna neden oldu. Tang Hanedannn son yllarnda in, siyasi kargaalara sahne oldu. Niu Li Siyasi Mcadelesi, hadmlarn devlet ynetimini ele geirmesi ve birbirini izleyen kyl isyanlar, hanedann gcn giderek zayflatt. Tang Hanedannn sonunda patlak veren Huang Chao syanna katlan Zhu Wen, Tang Hanedan imparatorunu tahttan indirerek kendisini imparator ilan etti. Bylece Tang Hanedan dnemi kapand ve Be Hanedan Dneminin ilk ynetimi Ge Liang Hanedan kuruldu (http://tr. chinabroadcast. cn/chinaabc/ chapter 14/chapter140107.htm, 21.03.2006). Tang dneminde ilgin bir gelime yaand. Taoizmin kurucusu Lao Tzu ile Tang Hanedannn kurucusu olan aile ayn soy ad paylayordu. Bilindii gibi Lao Tzu

60

hakkndaki ilk ve gvenilir bilgileri sunan Sima Qian, Shiji adl tarih eserinde Lao Tzunun asl isminin Li Erh olduunu bildiriyordu. Tang imparatorlar Lao Tzu ile ayn soy ad paylamann avantajn kullanmak istediler (http://www.crvp.org /book/ Series03/III-3/chapter_viii _the_daoist_religion.htm, 19.04.2006). Tang Hanedannn ilk imparatoru Li Yuan taht ele geirmek iin Taoizmi ahs meruiyeti iin kulland. Kendisini imparator ilan ettikten sonra Taoculuun kurucusu Lao Tzuyu Kutsal Hkmdar (Tai Shang Lao Chn) sfatyla atas olarak ilan etti. Laoziye adaklar sunulmasn emretti, Kutsal Hkmdar Tapna (Taishan Miao)n Yangjiao Dana yaptrd ve bu tapnaa Futang Tapna adn verdi. Linin gc arttka zamann yaygn mezhebi olan Maoshan, Li zerinden mesihi anlaylarn ilemeye alt. Bu fikir imparatorluun ideolojisi haline geldi ve imparatorlar genel olarak bilgeler olarak kabul edildi. (http://www.gaiaguys.net/taoismarticle.htm, 13. 03. 2006). Li, Taoizmi Budizmin stnde tutarak halk iinde yaygnlamasna alt. Gn Tanrs heykelini ve Tao Te Chingi retmek zere Taoist rahipleri Koreye gnderdi. Bylece Taoizm lke topraklar dnda yaylmaya balad. Taizong mparator olarak bilinen Li Yuann olu Li Shimin, babas gibi Taoizmi destekledi. Tahta getikten sonra, kehanette bulunarak kendisinin Byk Barn mparatoru olacan bildiren Taocu rahip Wang Yuanziye ltuflarda bulundu. MS 637de Taoizmin Budizmden stn olduunu ilan etti. nk ona gre Taoculuk atalara ibadet anlayn gelitirmekteydi. Li Shimin, ok ileri yalarndayken lmszlk iksiri iti ve zehirlenerek ld. Li Shiminin halefi Li Zhi (Gaozong imparator), Lao Tzunun ve annesinin sahip olduklar stn Tanrsal sfatlara yenilerini ekledi. Ayrca Li prenseslerin, dklerin, bakanlarn ve devlet grevlilerinin Tao Te Ching almalarn emretti. Resmi snavlarda Laoziden sorular sordurdu. Prenses Wu Zeitan da Budist olmasna ramen koltuunu salamlatrmak iin Taoizme yaknlk gsterdi. Taoist rahiplerden kendisi iin sarayda din trenler dzenlenmesini bile istedi. mparator Li Longji (Xuanzang imparator), Tang Hanedan imparatorlarnn Taoizme en iten bal olan idi. Onun desteiyle Taoizm zirveye ulat. Li, Lao Tzuyu en nemli Tanrlardan kabul etti yle ki btn inde ona ibadet dalga dalga artt. Li, Laoziyi kendisinin kutsal atas kabul etti. Taoistler, Li Longjinin tahta gemesini desteklediler, Li, tahta geince

61

Taoizmin politik ve sosyal statsn artrd. zellikle Maoshan Mezhebini ve Gksel Ustalar Yolunu el stnde tuttu. Li, Taoculuu imparatorluun snav sistemine katt, dolaysyla bir ok Taocu rahip devlet kademesinde grev ald. ksir sarfiyat da onun Taoizme olan inancn gsterecek derecedeydi. nk Li sk sk idarecilerine ve grevlilerine iksirler gnderirdi. Tang dneminde hkmdarlarn Taoist felsefeyi ve kutsal yazlar inin evresindeki lkelere yaymalar sonucu Taoizm uluslararas etkiye sahip oldu. Baz komu lkelerde o kadar ok yayld ki Tang Hanedannn bu lkelerle ilikisinde Taoizm in kltrnn bir unsuru olarak arabuluculuk grevini ifa etti (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-4-1.asp, 15.01.2006). Tang dneminde Lao Tzu imparatorluun emriyle Tai-shang Hsan-yan Huang-ti (mistik merkezin en yce imparatoru) olarak onurlandrld ve tapnld. 666 ylnda Lao Tzunun Konfysten ve Budadan stn olduu ilan edildi. 742 ylnda lmlerinden yllar sonra Lao Tzunun drt nemli rencisi olan Chuang Tzu, Lieh Tzu, Wen Tzu Keng-sang Tzu ve kendi isimleriyle anlan kitaplar imparatorluk tarafndan kutsal nvanlarla isimlendirildi (A.E.R., 1945: 155). 748 ylnda Gksel Usta nvan imparatorluk emriyle babadan oula geen bir nvan olarak resmen tannd. Gksel Ustalara btn in topraklarndaki Taoist rahipleri, falclar, salklar kontrol etme yetkisi verilirken inananlardan vergi alma hakk da tannd (T.C..R., 1955: 1091). Li ailesi imparatorluun resmi snavlarnda deiik Taoist kitaplar snav mfredatna soktular. Devlet grevli almnda yapt snavlarda Ling-pao kutsal metinlerinden Kurtulu Klasii (Tu-jen Ching) ile Maosahan mezhebinin Sar Sarayn Klasii (Huang-t'ing Ching) kitaplarndan sorular soruldu ( http://www.gaiaguys. net/ taoismarticle.htm, 13.03.2006). Hanedan, kiliseleri tand, rahiplerin eitildii, deiik trenlerin ve ayinlerin yapld bu yerleri maddi olarak destekledi. leriki dnemlerde de ynetim Taoist kiliseleri desteklemitir. Bunun sonucu olarak 12. yzyl yenilenme dnemi, olarak tanmlanmtr ( http://academic.brooklyn. cuny.edu/core9 /phalsall/ texts/lopez.html, 17.01.2006).

62

Tang Hanedan dneminde Taocu akmlar birliktelik saladlar. 7. yzylda Taoizm devlet dini haline geldi. Btn bunlar yabanc bir din olan Budizme tepki olarak ortaya kt gibi Tang imparatorlarnn otoritelerini salamak iin kullandklar bir yntem olarak da gze arpmaktadr (http://www.oneworld-publications. com/samples daoism.htm, 21.01.2006). Tang dneminde Taoizm, u an yaygn olan manastr (kuan) hayatnda nemli gelimeler yaad. lk olarak 7. yzylda kurulan manastrlara bekr rahipler atand. Rahiplerin yannda Huang Ling-wei gibi rahibelerin grevlendirildii de olmutur (http://www.wishop.com/Philosophy/Tao/tradition/tradition.htm, 23.04. 2006). Taoizmin manastr anlaynda Budizmin etkilerinin olduu dnlmektedir (http://www.wishop.com/Philosophy/Tao/tradition/tradition.htm, 23.04.2006) 711 ylna ait bir tarih kitabnda kralielerin bile Taoist rahibe olmak istedikleri yazmaktadr. 8. yzyln banda bakent Changanda 16 manastrn 6 tanesi rahibe manastryd. Buna karlk manastr vard. Taoist Budistlerin 27 tanesi rahibelere ait olmak zere 91 manastrlarnn rahip ve rahibe kurallar Budist manastr

kurallarndan alnmt. Manastra girmek isteyen Taoist Tanrlara kurban sunmal ve onlardan manastra kabul edilmesi iin dilekte bulunmalyd. Ardndan; ldrmemeye, et yememeye, iki imemeye, yalan sylememeye, almamaya ve namusu terk etmemeye yemin etmeliydi. Bu emirler manastr hiyerarisinde ykseldike artarak devam ediyordu (C.E.L.F., 1977: 394). Sanatta Tang dneminde iki nemli Taocu isim gze arpar. Wu Daozi, Taocu resim sanatnn kurallarn belirlerken, Li Bai nemli airlerden birisi haline geldi. Bu dnemde Taocu simyaclar barutu icat ettiler. Yine ilk blok baskyla baslan bilim kitab olan Xuanjie lu (MS 850) bir Taoist almayd. Tang dneminde Budizm de ilerlemesine devam etti. Taoist ve Konfyanist entelekteller Budizmle diyalog kurmann yolarn aradlar. Budizm bu dnemde bir takm reformlarla Zen (Chan) Budizm olarak ortaya kt (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02. 2006). Kansu iline bal Tun-huangda bulunan ok sayda yazl dokman Tang dneminde Taoizmin ne kadar yaygn olduunu gstermektedir. Bu blge inin Bat snrnda olmas hasebiyle sadece Budizmle deil ayn zamanda Hristiyanlkla ve Maniheizmle de irtibat kurmutur. Ayrca Tang dneminde Tao Te Chingin kopyalar

63

Tibet kralna gnderilmi ve Kemir hkmdarnn istei zerine Sankrist diline tercme edilmitir. Tao Te Ching ayn zamanda Japon haclarn gnlklerinden anlaldna gre 7. yzylda Japonyaya ulamtr (http://www.gaiaguys. net/ taoismarticle.htm, 13.03.2006). 2.6. Song ve Jin Hanedanlar Dneminde Taoizm (960-1279) Hou Chou Hanedannn generali Zhao Kuangyin, Chen Qiao kasabasnda ayaklanma balatarak 960 ylnda kendisini mparator Tai Zu ilan ederek Song Hanedann kurdu. Song Hanedannn kuruluuyla Tang dneminden sonra ksa sre devam eden Be Hanedan ve 10 Devlet dnemi kapand ve indeki blnmlk sona erdi. Song Hanedan, 1279 ylnda Yuan Hanedan tarafndan devrilmesine kadar toplam 319 yl varln srdrd. Song Hanedan, Kuzey ve Gney olmak zere ikiye ayrld. Kuzey Song Hanedan dneminde, Kitanlar kuzeyde Liao devletini (947-1125 yllar aras), Dangxianglar kuzeybatda Xixia devletini (1038-1227 yllar aras), Nzhenler kuzeyde Jin devletini (1115-1234 yllar aras) kurdular. 1125 ylnda Liao devletini yok eden Jin devleti, 1127 ylnda Song Hanedannn bakenti Kaifengi igal ederek mparator Hui Song ve varisi Qin Zongu kard. Bylece Kuzey Song Hanedan ykld. Bunun ardndan Song slalesi mensubu Zhao Gou, hanedann gney bakenti Yingtianda (bugn Henan eyaletine bal Shangqiu ehri) tahta geerek mparator Gao Zong oldu. Daha sonra Linana (bugnk Hangzhou ehri) kaan imparator Gao Zong, Yantze Nehrinin gneyini yneten Gney Song Hanedann kurdu. Dar bir alana sktrlan Gney Song Hanedan, Song Hanedannn k dnemiydi (http://tr.chinabroadcast.cn/chinaabc/chapter14/chapter140108.htm, 21.03.2006). Modern Taoizm Song Hanedanyla (9601279) birlikte balamaktadr (http://www. oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). Bu dnemde Taoizm, inin retisini Budizmi, Konfyanizmi ve Taoizmi bir araya getirmitir. Sentez sreci Song ve Ming Hanedanlar dneminde devam etti (http://www.utm. edu /research/ie/d/daoism.htm, 27.02.2006) Song dneminde Taoizm ayn ekilde baz hkmdarlarn korumasn ve desteini ald. Ancak genel olarak dinin mevcut enerjisini kaybettiini syleyebiliriz. Bir ok inan Budist anlay ierisinde kaybolup gitti. Yaam sresinin uzatlmas inanc giderek zayflad ve ruhun Sukhavati gibi Budist cennetlere gidecei inanc yerlemeye balad. Yaamn uzatlmasna dair

64

uygulamalarn tatbik edilmesi bir takm guruplar tarafndan devam ettirildiyse de sadece kk bir eitimli snf buna hakkyla inanr oldu. Taoizmin felsefesi Yeni Konfyslk tarafndan iine ekildi. Taoizmin duygusal gdleri in romantizminin iir ve resim anlayna yneldi (C.E.L.F., 1977: 394-395). Bununla birlikte Taoizm bu dnemde bata din, sosyal hayat ve salk olmak zere hayatn her alanna girmi btn bir felsefe haline geldi. mparatorluun her tarafnda Dongyue Miao (ayn zamanda Tianqing Guan da denirdi) ad verilen Taoist tapnaklar kurulmutu ve byk kk her kasabann bir tapna vard. Bu tapnaklarda grev yapan Taocu ustalar devlet tarafndan atanan grevlilerdi. Din grevlileri ayinleri ynetiyorlar, ayn zamanda hasta insanlara ilalar veriyorlar, ahlki ve felsef telkinlerde bulunuyorlard. badetlerde genellikle Dounun Kutsal Dann Efendisi Taishana yaplyordu. Taocu ustalar byk bir otorite sahibiydiler. Bunlar Tapnak ikonalarnda aka gzkmektedir. O dneme ait ikonalarda Taishan, imparator; ehir Tanrs, (cheng huang) ynetim grevlisi ve Yer Tanrs ise zengin kyl olarak tasvir ediliyordu (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). Taoizm zellikle 3. ve 8. Song imparatorlar tarafndan desteklendi. Taoizmin etkinlii imparatorluk topraklarnda orta snfn itibar ettii Amidizmden bir takm inanlar alarak canlandrlmaya alld. Bylece 3. Song imparatoru tarafndan yeni bir Tanr, Yu-huang (Yeim mparator veya Saf Austos da denir ) Taoizmle tantrld. Yu-huang Taoist panteonun en yce Tanrs kabul edildi ve eski indeki Ycelerin Hkmdar na eit kabul edildi. Yu-huangn heykeli Song dneminden itibaren btn tapnaklarn giriinde yer almaya balad. Ayn hkmdar tarafndan gkten mektuplar ve risaleler aldna dair bir inan balatld. Hkmdarn ald mesajlar sar rtlere sarlarak ehrin yksek bir kapsndan sarktlrd. Mesajlar genellikle Tao Te Ching sitilindeydi ve imparator tarafndan biriktirilen bu mesajlar imparatora ve ynetimine byk itibar kazandrrd (C.E.L.F., 1977: 395). Song imparatorlar Taoist kanonun oluturulmasn bizzat takip ettiler. lk Taoist kanon 1019 ylnda basld (HR, 1971: II, 500). Ayrca Song dneminde Gksel Ustalar Yolu, Ejder ve Kaplan Dalarnn evresindeki tm araziyi tmar olarak zerine ald (HR, 1971: II, 500). Ayrca Song dneminde Taoizmin iki nemli mezhebi olan ve bugn hal varlklarn devam ettiren Tam stnlk Yolu (Chuan

65

Chen), ve Ejder Kaps (Longmen) Mezhepleri kuruldu. Bu dnemde gelien nemli siyasi olaylardan biri 1227 ylnda Taoist rahip Chang Chuna Cengiz Han tarafndan nemli nvanlarn ve imparatorluktaki din faaliyetleri kontrol etme yetkisinin verilmesiydi. O dnemde inin sadece kuzeyi Moollara aitti ve Moollar inin tmn 1278 ylna kadar istila edemeyeceklerdi. 1227de Chang ve Cengiz Han ld dolaysyla Chang, bu zel konumu ok ksa bir dnem koruyabildi (HR, 1971: II, 503). Jin imparatorlar Taoizme desteklerini srdrmekle beraber, kitlelerin din tarafndan saptrlmasna engel oldular. nk Jin dneminde kuzey farkl milletlerin birbiriyle atmasyla sava alnna dnmt. Dolaysyla hkmdarlar ortal yattrmak iin Taoizmin st snfnn desteini almaya altlar (http://www.eng.taoism. org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-5-2.asp, 15.01.2006). 2.6.1. Tam stnlk Yolu Mezhebi (Chuan Chen) Taoculuk asndan nemli olaylardan birisi Tam stnlk Yolu Mezhebinin (Chuan Chen ) Wang Zhe ve onun 7 rencisi tarafndan 12. yzylda kurulmasdr (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). Tam stnlk Yolu Mezhebinin kkeni Wang Zhenin Zhongli Quan ve Lu Dongbin tarafndan yreklendirildii 1159 ylna dayanmaktadr. Gelenee gre Zhongli Quan ve Lu Dongbin hayatlar boyunca Taoyu ilemi ve isel simyac teknikleri uygulayarak lmszl elde etmi kimselerdi. Zhongli ve Lu, Wang rencileri olarak setiler ve ona vcudunun i enerjilerini nasl kullanacan rettiler. Wang bunun zerine ailesini terk etti ve meditasyon yapmak zere kendisini maara ierisinde zhd hayatna adad. Maaradan ktktan sonra 7 rencisi ile birlikte bugne kadar sre gelen Tam stnlk Yolu Mezhebini (Chuan-Chen) kurdu. Wangn en nemli rencilerinden birisi Mool hkmdar Cengiz Han ve olu Kubilayla gren Qiu Chuji (11481227) idi. Cengiz Han, Quiyi indeki btn dinlerden sorumlu kii ilan etti ve Tam stnlk Yolu (Chuan Chen) manastrlarn vergiden muaf tuttu. Mezhep bunun zerine ok abuk geliti. Sun Buer (111982) bir bayan olarak Wangn nemli rencilerinden biriydi. Taoist bayanlar tarafndan rnek alnan Sun Buer zellikle kadnlar tarafndan ok hrmet gsterilen bir Taoisttir (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006).

66

Wangn hedefi byk sistemin sentezini yapmakt. Tam stnlk Yolu, ilk zamanlarda Taoculua Budist manastr hayatn adapte etmeye alt, bunun zerine manastrlar kurdu ve mezhebin rahipleri hayatlarn Budizmden grdkleri gibi enerji dzenlediler (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). dncenin kkleri bu mezhebe dayanmaktadr.

pratiklerine nem veren ve kiisel ahlk prensiplerini ileyen modern Taoist Wang ve rencileri Budist meditasyon anlayyla Konfys ahlk anlayn btnletirdi ve Taoizme adapte etti. Tam stnlk Yolu Mezhebi insann dnmn Taoist eitimin yegane hedefi olarak belirledi (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21. 01. 2006). Wangn takipilerinin kurduu manastrlar sayesinde isel simya metotlar in topraklarnda yaygnlat. nceden sadece elit tabakann amacn oluturan lmszlk imdi nefes altrmalar ve dier enerji pratikleriyle geni bir tabana yaylmt. Bu dnemde lmszl yakalad dnlen baz insanlar Tanrlatrlmtr. Ancak bir ok insan bu uygulamalar manastrlarda normal hayatlarn gelitirmek iin kullanmlardr (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 2006). Wang ve rencileri yaam tehlikelerle, eytanlarla ve gnahlarla dolu kabul ettiler. Bu tehlikelere yenilmek sadece fiziksel aclara ve lme sebep olmakla kalmayp stn insan olma ve lmden sonra lmsz olarak yaama seeneini de yok ediyordu. Onlara gre mental disiplin ve chiyi vcutta tutma bu tehlikelere kar kiiyi korumakta ve dokunulmaz klmaktayd. Wang ve rencileri hastalklara kar i eitim metotlarn kullanmlar ve ila kullanmay reddetmilerdir (Eskildsen, http://nacrp.cic.sfu.ca/nacrp/ articles/stevedisease/ diseasetext.html, 23.04.2006). Wang Zhe teferruatl trenlerden, sihir yazmlarndan ve karmakark geleneksel vizyonlardan uzaklat. Bunun yerine kiisel eitimi nceleyen oturarak uygulanan meditasyon yntemini savundu. Tao Te Chingin sadelik ve doallk retilerine byk nem verdii gibi Chuang Tzunun doal ileyi ve wu wei (eylemsizlik) anlayn benimsedi. Budizmden zellikle karma ve yeniden dou anlaylarn alan Wang, Zen retilerine deer verdi. Konfyse byk sayg duydu ve rencilerine Konfys klasiklerini almalarn tledi. Altn iksirin insann iinde olduunu 21.01.

67

vurgulad ve bakalarna yardm etmenin, temiz bir insan olmann ve sakinliin bu iksirin gelimesine katkda bulunacan vurgulad. nsanlara kendi doalarn eitmelerini, hretten, zenginlikten, karclktan, kayglardan ve hiddetten uzak durmalarn tavsiye etti. Seksi, alkol ve kokulu yiyecekleri (soan, sarmsak vs.) yasaklad. Wang, Tam stnlk Yolu Mezhebinin temelini oluturan ve Taoyu izlemenin metotlarn sunan on be prensip belirledi (Jing,ve Dao, http:// www. taoists.co.uk/quanzhen.htm, 30.03.2006). Tam stnlk Yolu Mezhebinde bugn hal uygulanan ve bulut gezintisi denilen lkenin deiik yerlerini birka yl dolama, tapnaklar ziyaret etme ve deiik ustalarla alma riteli rahipler tarafndan uygulanmaya balad. Kendini eitmeye ynelmi bir kimsenin maaralarda ve trbelerde vakit geirmesi de nemli bir uygulamayd. Bu gelenee gre rahipler yedi kutsal eyaya sahipti, bunlar; meditasyon yast, cppe, yemek kasesi, kam apka, fra, kutsal kitap antas ve omak. Bu objelerin her birisi farkl dinsel ve mitsel manalar tamaktayd. Ayrca rahipler gnlk yaamlarnda yrrken lmszler gibi, otururken kaya gibi, uyurken yay gibi, ayaktayken uzun bir am gibi olmalyd. nsann vcudu rzgar altndaki st gibi esnek ve nilfer yapra gibi rahat durmalyd (http://www.taoists. co.uk/ quanzhen.htm, 30.03.2006). Wang Zhe ve rencileri imparator tarafndan 1280 ylnda Pekin yaknlarndaki Beyaz Bulut Tapnana yerlemeleri ve burada eitimlerine devam etmeleri iin davet edildi. Beyaz Bulut Tapna daha sonra bu mezhebin merkezi oldu (C.E.L.F., 1977: 396). Wang, alts erkek yedi baarl renci brakt. Kuzeyin Yedi Gerek Taoisti denilen bu renciler Tam stnlk Yolu Mezhebini yaymaya devam ettiler. Hepsi, kendine has bir yol kabul etti ve Tam stnlk Yolu Mezhebi kaynakl yeni mezhepler kurdular: Qiu Chujinin mezhebi Longmen (Ejder Kaps) Mezhebi, Liu Chuxuann mezhebi Suishan (Sui Da) Mezhebi, Tan Chuduann mezhebi Nanwu (Gney Boluu) Mezhebi, Ma Danyangn mezhebi Yuxian (lmszlerin Toplants) Mezhebi,

68

Hao Datongun mezhebi Huahshan (Hua Da) Mezhebi, Wang Yuangn mezhebi Yuhshan (Yu Da) Mezhebi, Sun Buerin mezhebi Qingjing (Saflk ve Durgunluk) Mezhebi, ismini ald (http://www.taoists.co.uk/quanzhen.htm, 30.03.2006). 2.6.2. Ejder Kaps Mezhebi (Longmen) Wangn rencilerinin kurduu mezheplerin en by Qui Chujini (Ejder Kaps Mezhebi) olmutur. Wangn lmnden sonra yedi rencisi dald. Qui Chuji, maaralarda yaamay ve yiyecek iin dilenmeyi benimseyen bir yol seti. Birka yl Ejder Kaps Maarasnda yaad, bundan dolay mezhebinin ismi Ejder Kaps oldu. Qui, maarada retisini anlatmaya balad, Wangn dncelerinden olan retinin birliini savundu. Hayatnn sonuna doru Jin imparatoru Shizong ve Mool hkmdar Cengiz Hann desteini ald. Cengiz Han, Quiye lmsz ruh nvann verdi. mparatorun desteiyle birlikte Tam stnlk Yolu Mezhebi ok geni kitlelere yayld ve Qui Chuji bir ok tapnak yaptrarak kendi hayat anlayn bu tapnaklarda yaygnlatrd. i snf bata olmak zere in halk ierisinde byk gelime gsteren Tam stnlk Yolu Mezhebi ileriki yllarda Ejder Kaps Mezhebi tarafndan temsil edildi ve o kadar ilerledi ki Ejder Kaps yerin yarsn kapsar deyii halk arasnda yayld. Qui, hayatnn son birka yln Pekinde bulunan ve Beyaz Bulut Tapna olarak bilinen tapnakta geirdi ve lmnden sonra da buraya defnedildi. O gnden sonra Beyaz Bulut Tapna Tam stnlk Yolu Mezhebi ve Ejder Kaps Mezheplerinin merkezi oldu ve bu zelliini hal devam ettirmektedir (http://www.taoists.co.uk/quanzhen.htm, 30.03.2006) 2.7. Yuan Hanedan Dneminde Taoizm (MS 1271-1368) Timuinin 1206 ylnda Mool ynetimini kurmasnn ardndan Kubilay, 1271 ylnda devletin adn Yuan olarak belirledi ve 1279 ylnda Song Hanedann yok ederek bakenti Daduya (bugnk Pekin) tad. Moollar, Gobi lnn kuzeyinde yaarlard. Timuin, dier Mool kabilelerini yenerek Moolistan birletirdikten sonra Mool mparatorluunu kurdu ve kendisini Cengiz Han ilan etti. Mool ordusu, batya seferler yaparak Orta Asya, Dou Avrupa

69

ve rana saldrd. Merkezi Holin (bugn Moolistan Halk Cumhuriyetinin Harholin blgesi) olan ve Avrupa ile Asya ktasn kapsayan byk Moolistan mparatorluu, ksa bir sre sonra birbirinden bamsz birka hanla blnd. Mool imparatoru, yalnzca ad gerei Moollarn ortak han durumuna dt, zayflad. Mool ynetiminin Han inlilerine yapt dayanlmaz smr ve bask, Hanlarn ayaklanmasna neden oldu. 1333 ylna gelindiinde din rgtler ve baka gizli rgtler tarafndan balatlan ayaklanmalar tm lkeye yayld. Bu dnemdeki byk ayaklanma, Sar Irmakta yaplan slah almalarna katlan kyllerin balatt Krmz Balkl Ordunun ortaya kmasyd. Krmz Balkl Ordunun Haozhou blgesindeki birlikleri, Zhu Yuanzhangn liderliinde Moollar kovarak ini yeniden kurmak sloganyla geni destek kazand. Zhu Yuanzhang, ordusuyla birlikte 1368 ylnda Daduyu ele geirerek Yuan Hanedann devirdikten sonra Ming Hanedann kurdu (http://tr.chinabroadcast.cn/chinaabc/chapter14/chapter140109.htm, 21.03.2006). Yuan Hanedan dneminde Taoizm yine hkmdarlarn desteini alarak gelimesini devam ettirmek istedi. Taoizmin byk halk kitlelerine ve yeni topraklara ulamas teolojik geliiminden daha nemli tutuldu. Bu dnemde yeni mezhepler eskilerine dahil oldu. Kuzeyde Tam stnlk Yolu (Chuan Chen), gneyde Ortodoks Birlii (Cheng-I) dinsel yaama hakim oldu. Gney Song Hanedan sona erer ermez Gksel Ustalar Mezhebi Yuan ynetiminin hkmdarlaryla iyi ilikiler kurdu. mparator Fu Bilie Gney Songu igal etmeden nce 35. Gksel Usta Chang Kedaya bir heyet gndererek uur bys istedi. Usta, Yuann 20 yl iinde btn lkeyi fethedeceini mjdeledi. mparator Gney Songu ele geirdikten sonra 1276da 36. Gksel Usta Chang Zhongyan saraya davet etti. Ertesi sene Usta, imparatorun saraynda bir ayin dzenledi, ayinden sonra ustaya gneyde Taoizmi ynetme ve Taocu rahipleri atama yetkisinin nianesi olarak gm mhr verildi. Chang Zhongyan daha sonra ikinci defa saray tarafndan arldnda kendisine yeni nvanlar verildi. Chang iin bu nvanlar arsnda en nemlisi Gksel Usta nvanyd ki bu onun imparator tarafndan tanndn gsteriyordu. Chang Lingden beri bu nvan zaten kullanlyordu ancak imparatorluk tarafndan tannmamt. Song dneminde Taocu ustalara retmen deniyordu. Ancak bu

70

istisnai bir durumdu, nk ksa sre sonra tahta geen Ming Hanedan bu nvan kullanmay yasaklad. Chang Zongyandan sonra Gksel Ustalar Yolu fevkalde bir geliim gsterdi ve blgedeki dier mezheplerin nne geti ve imparatorluun desteiyle gneydeki Taoist hareketlerden sorumlu hale geldi yleki tapnak yaplaca zaman veya rahip atanaca zaman Gksel Ustalar Mezhebinin onay gerekiyordu. Bylece Gksel Ustalar Yolu, Yuan Hanedannn ortalarndan itibaren Taoizm iinde en nemli akm oldu (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-ofdaoism/pg1-2-5-2.asp, 15.01. 2006). Kubilay Han dneminde (1214-1294) Budizm ve Taoizm arasndaki ok eskilere dayanan rekabet, yneticilerin desteini almak iin yeniden alevlendi. Bu dnemde Hua Hu Ching (Yabanclarn Dinlerinin Deitirilmesine Dair Risale) nemli bir rol stlendi. Taoistler 1255, 1256 ve 1258 yllarndaki ekimelerde bastrld. Bu dnemde gsz Taoistler, Budistleri sulamak amacyla kendi tapnaklarn atee verdiler. 1281 ylnda ise imparatorun emriyle Taoist kanon Tao Te Ching dnda yakld. u an var olan Ming dnemine ait kanon 1120 cildi muhteviyken yaklarak yok edilen Song dnemi Taoist kanonu 4565 ciltten oluuyordu. Kitaplarn yaklmasyla ok eskilere dayanan Budizm-Taoizm dmanl da son buldu. 13. yzyln sonundan itibaren Taoizm inde nemli bir rol oynayamad. Taoist felsefe Neo-Konfyanizm ve Zen Budizm gibi iki nemli rnasans dnemine uradysa da dinsel Taoculuk giderek dejenere oldu. Taoist Tanrlar senkretik halk inanlarna kartlar (HR, 1971: II, 503). 2.8. Ming Hanedan Dneminde Taoizm (1368- 1644) Ming Hanedan, Zhu Yuanzhangnn 1368 ylnda Nanjing kentinde tahta gemesiyle kuruldu. Ming Taizu olarak adlandrlan Zhu Yuanzhang, tahtta kald 31 yl iinde feodal monari merkezi ynetimini glendirmek iin hanedann kuruluuna byk katks olan vezirleri ve farkl grlere sahip olan kiileri ldrerek imparatorluk otoritesini artrd. Ming Taizunun lmnden sonra torunu Jianwen tahta geti. Ancak imparator Jianwen, amcas Zhu Li tarafndan tahttan indirildi. Zhu Li, kendisini Chengzu mparatoru ilan etti ve 1421 ylnda bakenti Pekine tad. Ming Hanedan ynetiminin merkeziyetilii glendirmesine ramen, imparatorlarnn ya yeteneksiz ya da ok kk yata olmalar nedeniyle hkmet yetkilileri, adm adm hadmlarn

71

eline geti. Hadmlar yolsuzluk ve antaj yaptlar, drst olan vezirleri ezdiler. lke, kt ynetildi, toplumdaki her trl ekime alevlendi. Ming Hanedannn orta dnemine gelindiinde bir ok kyl isyan meydana geldi, ancak hepsi bastrld. Ming Hanedannn son yllarnda topraklar imparator ailesinde ve feodal beylerin elinde younlat, hkmet vergileri gnden gne artrd. Kylerdeki mcadeleler de iddetlendi. 1627 ylnda Shanxi eyaletinde yaanan afet srasnda yneticilerin zorla vergi toplamalar, kyl isyanlarna neden oldu. On binlerce kylnn katld isyan ordusunun 1644 ylnda Pekine girmesinden sonra imparator Cong Zhen kendini asarak intihar etti. Bylece Ming Hanedan, devrildi (http://tr.chinabroadcast. cn/chinaabc/chapter14/ chapter140110.htm, 21.03.2006). Ming Hanedan Taoizm asndan ikiye ayrlabilir. mparator Shizong tahta gemeden nce Taoizm hal hkmdarlar tarafndan destekleniyor ve statsn st snfta koruyordu. mparator Shizong dneminde Ortodoks Birlii Mezhebi (Cheng-I) ksa ve baarl bir dnem yaad. Shizongdan sonra Taoizm ynetici snfna yabanclat, bu yzden sosyal stats dmeye balad. Taoizm bu yeni duruma abuk tepki gsteremedi ve din organizasyon ve dncede bozulmalar oldu. lk imparator Zhu Yuanzang Ming Hanedan tahtna getii zaman dine eit yaklaan dzenlemeler getirdi ama Konfyanizm lider akmd. mparator Taoizmi tahtnn Gk Tanrlar tarafndan balandn ve korunduunu kabul ettirmek amacyla kulland ve Ortodoks Birlii Mezhebini destekledi. mparator Zhu Di de bu mezhebi stn tuttu nk imparator bir Taoist Tanr olan stn Savann Ruhuna tapyordu. mparator bu yzden Taoist tapnaklarn yaplmasna maddi destek verdi. Ming imparatorlar arasnda Shizong Taoizmden ok etkilendi. mparator ayinlerde adeta byleniyordu. zellikle Taocu Qinci iirleri imparatoru derinden etkilemiti. Quinci zel bir biimi olan iir tryd. Qinci yazmndaki yetenek imparatorun kendisine grevli seerken arad bir zellik oldu. Bu dnemde sadece Qinci yazmadaki becerisinden dolay nemli makamlara getirilmi Lian Song gibi politik adan yetersiz kiiler ortaya kt. mparator Shizong Taoizme byk gven verdi. Taoist rahiplerden Shao Yuanjiea stn insan nvann verdii gibi Taocu hareketleri kontrol etme imtiyazn da tand. mparator, Shaonun nerdii baka rahiplere de nemli nvanlar ve ynetim haklar sundu. Shizong, Taocu rahiplere

72

benim retmenlerim diyordu. Ayn zamanda Taocu bylere ve lmszlk ilalarna da itimat etti ve kendisine uzun yaam iin iksirler sunanlara byk paralar ve makamlar verdi. Ancak Ming Hanedannda imparator Shizongun halefi Muzongun tahta gemesiyle Taoizm gerilemeye balad. Ortodoks Birlii Mezhebi (Cheng-I) eski yetkilerinden ve nvanlarndan mahrum edildi. Bylece mparator Shizongdan sonra Taoizm devlet desteini yava yava yitirmeye balad. Ming hkmdarlarnn Taoizme sayglarn devam ettirirken din zerindeki kontrollerini srdrdklerini syleyebiliriz. mparatorlar ynetimdeki yerlerini, salamlatrdka Taoizme daha sk bir kontrol uyguladlar. 1368de dinsel faaliyetleri izlemek iin Srlar Akademisi kuruldu. 1383ten itibaren ise Taocu Hareketleri dare Merkezi ad altnda bir kurum oluturuldu ve Taocu hareketleri denetlemeye balad. Taocu rahiplerden hret bulmu ve kutsal yazlar iyi anlayanlar bu kurumun bana getirildi. Taocu Hareketleri dare Merkezi, Taocu rahiplerin davranlarn, rahiplerin ve tapnaklarn saylarn kontrol ediyor ve rahip atama ilemlerini yrtyordu. salamlatrd. Ming Hanedannn ikili yaklamndan dolay Taoizm Ming dneminde istikrarsz bir gelime gsterdi. Ortodoks Birlii Mezhebi (Cheng-I) imparatorluktan dier mezheplere gre daha fazla sayg ve destek grd. Ortodoks Birlii Mezhebi gzel ahlka ve toplumun drstlne nem veriyordu, bu da devletin iini kolaylatryordu. Ayrca 42. Gksel Usta Chang Zhenchang, Ming Hanehannn ilk imparatoru Zhu Yuanzhanga devletin kontroln eline geireceini nceden haber vermiti. mparator daha sonra lkedeki Taoist hareketlerin kontroln Ortodoks Birlii Mezhebine verdi. Chang Yuchu 43. Gksel Usta olunca kendisine Ortodoks Birlii Mezhebininin rnek Vaizi nvan verildi. Ayrca Chang Yuchuya saray iin Taocu kitaplar yazma imtiyaz verildi. Chang Yuchu iyi eitimli ve yazma kabiliyeti olan bir rahipti ve aralarnda Taoist Mezheplerin 10 Kuralnn da bulunduu nemli kitaplar kaleme ald. Daha sonraki Gksel Ustalar nesli sadece lkedeki Taoist hareketleri kontrol etmekle kalmayp nemli toplumsal statler kazandlar. Ortodoks Birlii Mezhebinden Lou Yuanran, Shao Yuanjie ve Tao Zongwen gibi rahipler Ming mparatorluk bu yolla Taoizm zerindeki denetimini

73

Hanedanndan nemli nvanlar

aldlar. Mingin orta dnemlerinden itibaren

Ortodoks Birlii Mezhebinde insan kalitesinin dmesi, dini retilerin ve pratiklerin geliememesi ve ynetici snftan uzaklalmas gibi problemler ortaya kt. Bunlar mezhebin st snftaki statsn sarst ve giderek zayflamasna neden oldu. Bundan sonra Ortodoks Birlii Mezhebi daha byk bir gelime gsteremedi. Tam stnlk Mezhebi (Chuan Chen) Yuan Hanedanyla iyi ilikiler gelitirmiti. Ancak Ming Hanedannn gneye sahip olmas ve Ortodoks Birlii Mezhebini desteklemesi nedeniyle bu mezhep sadece halk tabakasna hitap eden kstl bir hareket olarak kald. Tam stnlk Mezhebinde Zhang Sanferng dnda hibir rahip ne saraya arld ne de nvanlar ald. Mezhep daha ok isel simyayla ilgilendi ve bu konuda Ruh ve Cismani Hayatn Gstergeleri bata olmak zere nemli kitaplar retti (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-26-1.asp, 15.01. 2006). Ming dneminde Taoizmin in toplum hayatyla daha fazla btnletiini

syleyebiliriz. Taoist rahipler sivil tapnaklarda grevlendirildiler ve popler Tanrlar panteona eklendi. rnein ehir Tanrlar (Chenghuang) bu dnemde panteona girdi. Her ehir kendisinden sorumlu bir ehir Tanrsna sahipti. Bu Tanrlarn kabul edilmesi Taoizmle yerel anlaylarn btnlemesinin bir gstergesidir. Bir dier rnekte Wudang Dann (Wudang shan) bir Taoist merkez olarak ilan edilmesidir. Wudang Da sava Tanrs Xuanwu veya Zhenwuya (Kara Savas) adanm bir klt merkeziydi. Bu Tanr daha sonra geni Taoist panteonda kendisine yer buldu ve Tam stnlk Mezhebi (Chuan Chen) ve Gksel Ustalar rahiplerince kabul edildi. Buras bugn nemli Taoist merkezlerden birisidir (http://www.oneworldpublications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006) 2.9. Qing Hanedan Dneminde Taoizm (1644-1911) inde 1644-1911 yllar arasndaki dnemde hkm sren Qing Hanedan, kurucusu Nurhatan son imparator Pu Yiye kadar toplam 12 imparator tarafndan ynetildi. Qing Hanedannn topraklar, zirve dneminde 12 milyon kilometrekareyi gemiti. Nurha, 1616 ylnda Hou Jin Kralln kurdu. Kralln ismi Huang Taiji tarafndan 1636 ylnda Qing olarak deitirildi. Li Zichenin liderliindeki kyl isyanc ordusunun 1644 ylnda Ming Hanedann devirmesi ve Ming Hanedannn son

74

imparatoru Cong Zhenin intihar etmesinden yararlanan Qing ordusu, Manuryadan yola kp in Seddinin nemli geitlerinden Shanhaiguan aarak lkenin i kesimine girdi. Kyl isyanc ordusunu yenerek Pekini bakent yapan Qing Hanedan, daha sonra lkenin drt ucunda yaanan kyl ayaklanmalarn bastrd, gneye kaan Ming Hanedannn kalan glerini yok etti ve ini adm adm birletirdi. Qing Hanedannn orta dneminden itibaren eitli toplumsal gelimeler kendini gstermeye balad, sk sk isyanlar yaand. Bailianjiaonin (Beyaz Nilfer Dini) balatt isyan, Qing Hanedannn refah dnemine son verdi. 1840 ylnda patlak veren Afyon Sava ve bunun ardndan Batl lkelerin youn saldrlar karsnda Qing Hanedan, yabanc igalcilerle ok sayda adaletsiz anlama imzalayarak topraklarn yabanclara brakmak, ykl tazminat demek ve limanlarn yabanclara amak zorunda kald. in adm adm yar feodal, yar smrge bir toplumsal yapya dt. Qing Hanedannn son yllarnda ynetimin yozlamas, dncelerinin kemiklemesi, korkakl ve kendini kmsemesi nedeniyle hanedan de geti. Eziyet altnda yaayan in halk, emperyalizme ve feodalizme kar Taiping Tianguo Hareketi ve Nianjun syan gibi bir dizi ayaklanmalara kalkt. Hakimiyetini srdrmek isteyen Qing Hanedannn ynetici snf da Yangwu Hareketi ve Wuxu Reformu gibi reformlar balatarak ini gl ve mreffeh bir topluma dntrmeye alt. Ancak bu hareketlerin hepsi baarsz oldu. Saysz insan, in milletini kurtarmak iin kanl mcadeleler verdi. Yurtseverlik dalgalar, inin yakn a tarihinin en nemli akm oldu. 1911 ylnda patlak veren Xinghai Devrimi ile Qing Hanedan devrildi, inde 2 bin yl akn sredir hkm sren feodal imparatorluk rejimi ykld ve in tarihi yeni bir dneme girdi (http://tr. chinabroadcast. cn/chinaabc/chapter14/chapter140111.htm, 21.03.2006) Genel olarak Quing Hanedannn imparatorlar Taoizmi ne anladlar ne de ona inandlar. Han milletinden olan tebaalarnn desteini almak iin zaman zaman Taoculua yneldiler. Taoizmin devlete kar her an isyana kalkabilecek gizli mezhep ve organizasyonlarla iyi ilikileri olduunu bilen hkmdarlar Taoizmden her an kuku duydular. mparator Shunzi her ne kadar Tam stnlk Mezhebinin faaliyetlerini desteklediyse de Ortodoks Birlii Mezhebini halk yanl ynlendirmemesi hususunda sk sk uyard. mparator Kangxi, uzun yaama gibi eylere inanmad ve lmszlk iin iksir bulma abalarn sama grd ama bir

75

yandan da Ortodoks Birlii Mezhebinin ustalarna deerli nvanlar verme geleneine devam etti. mparator Yongzheng doktrinin (Konfyanizm, Taoizm, Budizm) birbirinin tamamlaycs olmas gerektiini nerdi ve ba rol Taoizme verdi. Ayn zamanda Longhu Danda Taoist rahip olan ve Gksel Usta Changn soyundan gelen Lou Jinhuana iltifatlarda bulundu. Ancak imparator Qianlongdan itibaren Qing Hanedan imparatorlar Taoizm zerinde ok sk kontroller uyguladlar ki bu sktrmalar Taoizmin sosyal statsnn dmesine ve dinsel faaliyetlerinin yavalamasna sebep oldu. Qianlong, Ortodoks Birlii Mezhebinin Longhu Da blgesinde gelimesini kstlad. Ortodoks Birliinin stn nsan nvan ikinci snf bir nvan haline getirildi. Gksel Ustalarn bakentteki saraya kabul edilme ayrcalklar kaldrld, dolaysyla mezhebin st snfla balantlar kesildi. Yine de Ortodoks Birlii Mezhebi gnlk yaamdaki deiik faaliyetlerini devam ettirdi ve gelimesini uzak dalk alanlarda ve kk etnik guruplarn yaad blgelerde devam ettirdi. Quing Hanedannda Tam stnlk Mezhebi geleneinden gelen Ejder Kaps Mezhebi, 7. ustas Wang Changyuenin stn abalaryla glendi. Wang Changyuenin din anlay mezhebe ok sayda insann katlmasn salad gibi hkmdarlarn korumasn ve desteini kazandrd. Ejder Kaps Mezhebi gneyde Jiangsu, Zhejiang, Wudang, Sichuan gibi blgelerde ok yaygn hale geldi. Wang Changyue rahiplerini sk bir disiplin ierisinde yetitiriyordu, bu hkmdarlarn memnuniyetini kazanmasna vesile oldu. Wang Changyue, mritlerinin Taoya ulamas iin isel simya teknikleriyle Taocu din mkellefiyetleri btnletirdi. Ejder Kaps Mezhebi hkmdarlarn memnuniyetini kazand gibi Ming Hanedannn bitmi rejimine duygusal olarak balanm olan halk iin manevi bir snak oldu. Ejder Kaps Mezhebi daha sonra kuzeyden gneye byk bir gelime gsterdi. Jiangsu ve Zhejiang eyaletlerinde taraftarlar o kadar oald ki kendisine bal alt mezheplerin kmasna sebep oldu. Bu evrede iyi eitimli bir ok devlet grevlisi Taoizme girmitir. Bu kiiler mezhebin yaygnlamasnda nemli grevler ifa etmiler ve Taoist doktrin zerine nemli kitaplar yazmlardr. Bu arada 1780 ylnda Batl tccarlar geldiler ve Hristiyanlk misyonerliine baladlar. 1849 Guangxi ilinde hakka ad verilen inli fakir insanlar isyan ettiler.

76

syanclar sann kk kardei olduunu iddia eden

Hong Xiuquann peine

dtler. Bu bin ylc hareket byk bar (taiping) arayan yabanc inli Hristiyan hareketiydi. Bu hareket Gney inde hzla ilerlerken nlerine gelen her yerde Budist ve Taoist tapnaklar ve kutsal yazlar yok etti. Taiping ordusu Ejder ve Kaplan Dandaki Taoist kompleksleri kaldrd (http://www.utm.edu/research /iep/d/daoism. htm, 27.02.2006). Taoizmin Ming Hanedanndan itibaren toplumun st snflarnda zayfladn sylemek yanl olmaz. Ancak Taoizm zellikle krsal kesimlerde yaylmasn devam ettirdi. Taoizm douundan beri zaten gizli mezheplerle sk ilikiler ierisindeydi ve bu iliki her zaman varoldu. Gizli halk hareketleriyle ve alt tabakayla iyi ilikileri olan Taoizm halkn gnlk yaamn yakndan ilgilendirdi ve popler kostmlere brnd. Ming ve Quing dneminde Taoizm toplumsal festivallerin nemli bir kaynan tekil ediyordu. mparatorluun Bakentinde Festivaller ve Pekinde Festivaller adl kitaplarda festivallerin Taoist inanlarla ne kadar ok ilikili olduu kolayca grlecektir. Mesel gne ylnn ilk aynn 19. gn lmsz Qiu Chujin ansna bir festival dzenlenirdi. O gn Pekinde oturanlar toplu halde Beyaz Bulut Tapnana karlar ve orada Qiu Chujie rastlamay umarlard. Yine ikinci ayn 15. gn Laozinin doum gn kabul edilirdi. Bu festival boyunca hayvan kan dkmek yasaklanrd, Taoist tapnaklarda bir ok deiik ayin gerekletirilir ve insanlara Tao Te Ching anlatlrd. Btn bunlar gsteriyor ki Taoizm Mingden sonra Quing dneminde de halk arasnda etkin olmaya devam etmi ve Taoist trenler insanlarn yaamlarnn bir paras olmutur (http://www.eng.taoism.org.hk/generaldaoism/development-of-daoism/pg1-2-6-3.asp, 15.01.2006). Ayrca Quing dneminde inlilerin deniz tesine gmesiyle Taoizm Tayvan, Honkong ve Gneydou Asyaya gemitir (http://www.eng. taoism. org.hk/general-daoism/development-of-daoism/ pg1-2-6-2.asp, 15.01.2006). 2.10. Cumhuriyet Dneminde Taoizm (1911-1949) 19. yzylda batdan gelen glere kar Quin Hanedan baarsz oldu. Savalarn getirdii tehditler sonucu Avrupal kolonici gler Quin Hanedanndan ayrcalk sahibi olduklar blgeler ve ticaret zgrl aldlar. in eliti gszln fark etti ve modernlemeye ihtiyac olduunu dnd. Entelekteller geleneksel in

77

dncesinde reformlara girimek ve batnn bilim ve teknolojisini almak iin mcadeleye balad. inin feodal halknn modernleme istei ac tecrbeler sonucu 1911de Quin Hanedannn devrilip in Cumhuriyetinin kurulmasyla gerekleti. Ancak Chiang Kai-Shek tarafndan ynetilen nasyonalistlerle Mao Zedongun liderliini yapt komnistler arasnda ac bir sava balad. Bu i sava 1937de Japonyann ini istilas ve II. Dnya Savann balamasyla sona erdi. Sonunda komnistler ynetimi ele geirdiler ve 1949 ylnda Mao, in Halk Cumhuriyetini ilan etti, bunun sonucunda ise milliyetiler Tayvana kamak zorunda kaldlar (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm,21.01.2006). Bu gelimeler Taoizmin 20. yzyln bandan itibaren komnistler tarafndan byk ykmlara uratlmasna sebep oldu. inde Taoizm feodal yapnn batl inanlaryla dolu bir din olarak kabul edildi ve yasakland (http://www.oneworld-publications. com/samples/daoism.htm,21.01.2006). Taoist rahipler ar ilere gnderildi, manastrlar kapatld ve yok edildi, ayinler yasakland. Taocu rahipler, materyalist Maocular tarafndan modern salk teknikleriyle deitirilmesi gereken batl inanlarn temsilcileri olarak grld (HR, 1971: II, 511). Cumhuriyetin ilk ylnda (1911) Jiangxi eyaleti ynetimi ok uzun zamandan beri Ortodoks Birlii Mezhebine verilen Gksel Usta nvann yasaklad. Tapnaklara ve rahiplerin geim kayna olan tarm alanlarna el konuldu (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-ofdaoism/pg1-2-7-1.asp, 15.01.2006). 1920 ylnda Yeni Hayat hareketi rencileri pazar gnleri Taoist heykelleri ve metinleri yok etmek zere grevlendirdi (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). 1927 ylnda Chang ailesine ait Kiangsi blgesine komnistler tarafndan el konuldu (T.C..R.., 1955: 369). 1928de Nasyonalist Parti tapnaklarla ilgili bir dzenleme getirdi buna gre Taoist Tanrlara adanm ou tapnak yasakland. Bir ok Taoist tapnak okula, devlet dairesine ve klaya dntrld. Diktatr Yuan Shikai, kendisini imparator olarak ilan edince Gksel Usta nvann Taoizme tekrar verdi. 62. Gksel Ustaya Ortodoks Birliinin stn nsan nvan verildi. Ustalarn mhr iade edildi. Ancak bundan sonra Gksel Ustalarn imtiyazlar sadece Ortodoks Birlii Mezhebine verildi ve ustalarn sahip olduu eski saygnlk ve eref bir daha elde edilmemek zere yitirildi (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-7-1.asp, 15.01. 2006) Nasyonalist Parti dneminde Ejder Kaps Mezhebi, Tam stnlk Yolu

78

Mezhebine hakim oldu. Ejder Kaps Mezhebi Pekindeki Beyaz Bulut Tapna da aralarnda 15.01.2006). Bu dnemde Taoizmin lehine gerekleen tek olay belkide Ming dneminde derlenmi son Taoist kanonun yeniden baslmas olmutur. 1926 ylnda Taoist kanonun sadece iki kopyas vard ve Taoist miras byk tehlike altndayd. Ancak Beyaz Bulut Tapnandaki nshann oaltlmasna izin verildi ve kutsal metinler bylece kurtarlm oldu (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02. 2006). Dier taraftan milyonlarca Taoistin inden dnyann drt bir yanna gmesiyle Taoizm yava yava batda yaanmaya baland. Ve kendisini batl anlaya adapte etti. Dinsel figrlerden ok felsef ve salk pratikleriyle bat dnyasnda kendisine yer buldu (http://www.oneworld-publications.com/ samples /daoism.htm, 21.01.2006). Modern in toplumunun alkantlar yaad bu dnemde Taoist gelenei devam ettirmek iin baz organizasyonlar kuruldu. 1912de Tam stnlk Yolu Mezhebi mill ve din bir yap olan Merkez Taoist Birliini kurdu. Bu arada angayda 62. Gksel Usta, in Cumhuriyeti Taoist Topluluu adnda bir birliin kurma almalarn tamamlad ancak ynetimden onay alamaynca yerine in Cumhuriyeti Taoist Birlii angay ubesi kuruldu (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/developmentof-daoism/pg1-2-7-1.asp, 15.01. 2006). Yine angayda aralarnda "Genel in Taoist Birlii ve "inli Taoistler Birlii nin de bulunduu yerel Taoist organizasyonlar kuruldu. Bundan baka nl Taoist bilgin Cheng Yingning (1880-1968), lmszlk almalar Akademisini kurdu ve ayda bir lmszlk almalar adl dergiyi karmaya balad (http:// www.eng.taoism. org.hk/general-daoism/development-ofdaoism/pg1-2-7-1.asp, 15.01.2006). 19. yzyln sonlarnda iki nemli Taoist mezhep ortaya kt ve 1949 Komnist isyanna kadar devam etti. Bu mezhepler; I-kuan (Taonun Yaylan Birlii) ve Tao Yan (Tao Salonu) mezhepleridir. Mezheplerin pratikleri ve inanlar gizli topluluklar tarafndan devam ettirildi. Bu mezhepler Taonun insann bir parasn oluturduu evrensel enerji olduunu retiyordu. Taoya boyun een insann sala, zenginlie, olmak zere bir ok blgede etkinliini gstermeye balad (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-7-1.asp,

79

ok ocua ve huzurlu bir hayata sahip olacan savunmaktayd. Bu modern mezheplerin mensuplar byleri, sihirli szleri kendileriyle Tao arasnda yaknlk kurmak iin kullanyorlard. Mezheplerin farkl zellii ise Hristiyanln da dahil olduu bir ok dinin Tanrlarna tapmalar ve bu dinlerin ritellerini kullanmalaryd (Brown, 1975: 102). Bu mezheplerden Taonun Yaylan Birlii Mezhebi (I-kuan Tao) Birin btn varlklarn temel prensibi olduunu, Birin btn varlklara yayldn ve onlara girdiini kabul etmekteydi. Mezhebin inancna gre evren kozmik periyotlarn sonunu getirecek byk ykmlarla karlaacakt ve insanolu u an nc byk ykmla kar karyayd, ancak panteona Ming Hanedannda giren ve sonradan bu mezhep tarafndan nemli bir konuma getirilen Wu-sheng Lao-mu (Hayat Aan Yal Ana) bu ykm nleyecektir. Taonun Yaylan Birlii Mezhebinin taraftarlar sihir, by, ispritizma, gizemli parmak arks gibi uygulamalara ok nem vermekteydi. Ayn zamanda bu mezhebin inananlar et yemekten, alkol ve ttn kullanmaktan kanmaktaydlar. Btn dinlerin putlarna tapnan mezhep mensuplar Taoist ve Budist metinleri kutsal kabul ettiler ve ayinlerinde okudular. II. Dnya Savanda bu mezhep zellikle Kuzey inde ok etkin olmutur. Dier mezhep, Tao Salonu (Tao yan) veya Tao ve Te Topluluu Mezhebi (Taote shen) 1921 ylnda Tsianda bir isyanla balad. syan buradan Kuzey ine ve Yangtseye srad oradan da Japonyaya yayld. 1927 ylnda mezhep 30.000 mensubu olduunu aklad. Mezhebin yaplar be katl ina edilirdi, katlar; ibadet, meditasyon, kutsal kitaplarn okunmas, vaaz ve hayr ileri iin kullanlrd. Mezhep antik Taoizm Tanrs Tai-i (En Byk Bir)ye tapnrd. Bu Tanr iin kurulan altarlarn altnda Konfysn Lao Tzunun, Budann isimleri ve Hristiyanlk ve slmn sembolleri ilenmitir. Bu mezhep dnya ve gk ruhlarnn kardeliini vurgulamtr. Bundan dolay hayr ilerine ok nem veren mezhep ismini ileriki zamanlarda Evrensel Kzl Ha Topluluu olarak deitirmitir (C.E.L.F., 1977: 396). 2.11. in Halk Cumhuriyetinde Taoizm (1949- ) 1949 ylnda Mao, in Halk Cumhuriyetini ilan etti. Ynetime gelen komnistler gizli topluluklarla devaml i birlii yapan Taocu mezhepleri iddetle bastrmaya alt (T.C..R., 1955: 1091). Ayn yl Taonun Yaylan Birlii Mezhebi (I Kuan Tao)nin

80

liderleri tutukland. Mezhebin geriye kalan yeleri iin 1951 ylnda genel af karld, bu dnemde bir ok kimse dininden dnd. in Halk Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte komnistlerin basksndan kurtulmak iin Tam stnlk Mezhebinin son Gksel Ustas Chang En-pu ve bir ok Taoist 1949 ylnda Tayvana iltica etti (C.E.L.F., 1977: 401). 1949 ylnda inde her snftan temsilcilerin bulunduu ve komnist ynetimin

eklinin tartlaca bir toplant dzenlendi. Katlan 585 kiiden yedisi Budistleri, Mslmanlar, Protestanlar ve Katolikleri temsil etmek zere seildi. Taoizm bu toplantda resmi ya da gayr resmi bir ilgi grmedi. 1950 ylnn bandan itibaren yar dini, yar politik gizli topluluklar Taocu mesiyanik hareketlere kalkarak ac ve endie verici bir takm politikalarn uygulanmasna sebep oldular. Taonun Yaylan Birlii (I Kuan Tao), Gksel Kap (Tien Men) veya Sekiz Trigram (Pa Kua) Mezhebi gibi mezhepler korkusuzca komnist idarecilerle attlar. Bugn bu gizli topluluklarn in Halk Cumhuriyetinde etkili olduunu syleyebilmek gtr. Wei-tan (d simya) ve nei-tan (i simya) teknikleriyle vcutlarnn zarar verilemez hale geldiine inanan bu mezheplerin mensuplar 1901 ylndaki Dvlere benzer ekilde lme kafa tutarcasna ba kaldrma cesareti gsterdiler (HR, 1971: II, 511). Taoizmin devlet tarafndan tannma sreci ise 12 Nisan 1957 ylnda in Taoist Birliinin Pekinde resmen kurulmas ile balad. Dzenlenen konferansn son blmnde lkenin drt bir yanndan gelen Taoist rahip ve rahibeler de hazr bulundu. Shengyangdaki Tai-ching-kung manastr ba rahibi ayn zamanda Ulusal Siyasi Danma Komitesi yesi Yeh Chung-tai birliin bakan seildi. Birliin amalar; lkedeki btn Taoistleri birletirmek, Taoist gelenekleri yaymak, devletin sosyalist yapsn desteklemek, dnya barna katkda bulunmak, dinlere kar zgrlk siyasetini sahiplenmi ynetime yardm etmek olarak belirlenmiti (C.E.L.F., 1977: 401). Komnist ynetim de Taoist Birliinin kurulmasn lkenin sosyalist yapsn pekitirmek adna destekledi (Parrinder, The Worlds Living Religions:101). Ancak Kltrel Devrim (1966-1976) Taoizm zerindeki tahribata devam etti. Rahipler ldrld veya baskyla yeni eitimlere tabi tutuldular. Btn soy aalar ve buna dair kutsal metinler yok edildi. Taoist tapnaklar kapatld binlercesi ykld, yakld veya klalara evrildi, heykellerin yzde 95i paraland (Uzak Dou Dinleri, http:/

81

/www.kuranahlaki.com/uzakdogu12-2.htm#1, 13.11.2005). Tam stnlk Yolu ve Gksel Ustalar Mezhebine bal rahipler ok aclar ekti. Kltrel devrimde Taoist tapnaklarn %80i tahrip edildi (http://www.illuminatedlantern.com/cinema/ review/archives/ year_1 977 . php, 20.03.2006). Pekinde bir zamanlar 300 Taoist yap varken kltrel devrim sonunda ancak bir avu kald. Bylece Taoizm neredeyse tamamen 27.02.2006). Din zerinde uygulanan btn bu basklar 1980de Deng Xiaoping ynetiminin baa gelmesiyle beraber bitti. Yeni ynetimle beraber zgrlklerin yolu ald, Taoizm ve dier dini inanlar yava yava canlanmaya balad. Taoizm, 1980 yllarndan sonra tekrar organize olmaya balad ve yeniden faaliyete geti. Bir ok manastr ve tapnak tekrar ald. Taoist inanc yanstan yaplar restore edildi. Ancak Taoizm asndan zc olan bir ey vard ki o da yaplamamasyd. imdilerde gen Taoist rahipler dinlerini yeniden yaplandrmak iin uramakta ve bazlar Taoizmin tarihini ve doktrinlerini renmek iin niversitelere ve kurslara kayt olmaktadr (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). 2.12. Gnmzde Taoizm 2.12.1. inde Din ve Din Topluluklar in, birok dinin bir arada bulunduu bir lkedir. inliler esas olarak Budizm, Taoizm, slamiyet ve Hristiyanla inanrlar. statistiklere gre, dini faaliyetlerin yapld yerlerin says 85 bin civarndadr. Din adamlarnn says yaklak 300 bindir. inde 3000den fazla dini topluluk ve 74 din okulu bulunmaktadr. inin ulusal dzeydeki dini topluluklar arasnda in Budizm Birlii, in Taoizm Birlii, in slamiyet Birlii, in Yurtsever Katoliklik Birlii, in Yurtsever Hristiyanlk Hareketi Komitesi ve in Hristiyanlk Birlii yer almaktadr. Dini topluluklar kendileri tarafndan saptanan tzklere gre liderlerini ve lider organlarn seerler, dini ileri yrtrler; gerekli olduunda din okullar kurarlar, din kitaplar yaynlarlar ve hayr ileri dzenlerler (http://tr.chinabroadcast.cn/ chinaabc/ chapter6 /chapter 60401.htm, 21.03.2006). kaybolan Taoist mirasn hesabnn bile ortadan kaldrld (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm,.

82

in Halk Cumhuriyetinin kurulduu 1949 ylndan sonra inde din ve inan zgrlne ilikin politikalar saptanp uygulanmaya allmtr. Her ne kadar 1980lere kadar dinler zerinde basklar oluturulduysa da in Anayasasnda u maddeler yer almaktadr: in Halk Cumhuriyetine mensup vatandalar din ve inan zgrlklerine sahiptirler. Hibir devlet organ, toplumsal topluluk ve birey vatandalar dine inanmaya veya inanmamaya zorlamaz, dine inananlar ve inanmayanlar arasnda ayrm yapmaz. Normal dini faaliyetler devlet tarafndan korunur. Din topluluklar ve din iler yabanc glerce kontrol edilmez. Din ve inan ayrm yaplmakszn vatandalar seme ve seilme haklarna sahiptirler. Dini topluluklarn yasal mallar yasalarca korunur. Eitim ve din birbirinden ayrlr ve vatandalar din ve inan ayrm yaplmakszn eit bir ekilde eitim grme olanana sahiptirler. Farkl milliyetlere mensup halk birbirinin dil ve yazlarna, rf ve adetlerine, din ve inanlarna sayg gstermelidirler. Vatandalara istihdam konusunda din ve inanlarndan dolay ayrm yaplmaz. Reklam ve markalarda milliyet veya din ayrm yaplamaz. in hkmeti Ocak 1994te dini faaliyetlerin yapld yerlerin yasal karlarn korumak iin Dini Faaliyetlerin Yapld Yerler Ynetmeliini yaynlamtr. Ayn yln ubat aynda inde bulunan yabanclarn din ve inan zgrlklerine sayg gstermek, yabanclarn din konuda indeki din evrelerle yaptklar dosta temaslar ile kltrel ve bilimsel teatileri korumak iin in hkmeti in Halk Cumhuriyetinde Bulunan Yabanclarn Dini Faaliyetleri Ynetmeliini yaynlad. indeki ilgili yasalarda ayrca u maddeler de yer almaktadr: Din adamlarnn yaptklar normal din iler, din faaliyetlerin yapld yerlerde ve din alkanlklara gre dine inananlarn evlerinde yaplan btn normal din faaliyetler yasalar tarafndan korunur ve hi kimse bu faaliyetlere mdahale edemez. Birok dnya lkesinde olduu gibi inde de din ve eitimin birbirinden ayr tutulmas ilkesi uygulanmaktadr ve rencilere din eitim verilmemektedir. Baz yksek okullarda ve aratrma organlarnda din dersler verilmekte ve din aratrmalar yaplmaktadr. Dini rgtler tarafndan kurulan din okullarda din eitimi verebilmektedir 21.03.2006). (http://tr.chinabroadcast.cn/chinaabc/chapter6/chapter60401.htm,

83

2.12.2. Gnmz in Halk Cumhuriyetinde Taoizm ve in Taoist Birlii in Halk Cumhuriyeti kurulduunda Devlet dinlerin zgrln savunan bir politika kabul etti. Bu politika etkisini daha ok 1980den sonra gstermeye balad. Kanunlar Taoizmin varln ve gelimesini korudu. Bir takm kurallarda ve yozlam geleneklerde yeni dnemin talepleri dorultusunda reformlara giriildi. 1957de ynetimin de desteiyle in Taoist Birlii kuruldu. Bu birliin kurulmas Taoizmin tarihine duyduu zayf ilgiyi kuvvetlendirdi, Taoizmin salam yapya ulamasn ve gelimesini hzlandrd. Reformlardan ve d dnyaya aldktan sonra Taoist Birlii tapnaklarn idaresi, Taocu eitimin yaplandrlmas, Taoist aratrmalarn yreklendirilmesi ve rahiplerin yetitirilmesi alannda ok eyler yapt. Birlik bir ok baarl almaya imza atmakla birlikte ok uzun bir gemie sahip Taoizme yeni bir ehre kazandrd. statistiklere gre 1999da 1600 Taoist tapnak vard. Taoist Topluluklarn says ise 133 idi. Tam stnlk ve Ortodoks Birlii Mezheplerinin rahiplerinin toplam says ise 25000 civarndayd. in Taoist Birlii, Tapnak daresi ad altnda tapnaklarn ynetiminden ve dzeninden sorumlu bir kurum oluturmutur. Bu kurum ayn zamanda mezheplerin ihtiyac olan rahipleri saptamakta ve ona gre atamalarn yapmaktadr. in Taoist Birlii Bir takm ayinlerin yeniden canlandrlmas amacyla zaman zaman byk tapnaklarda geleneksel ayinler dzenlemektedir. in Taoist Birlii, Taoist rahiplerin eitim iini de yrtmektedir. Birlik 1980den itibaren eitim iini ald ve kendi programn uygulamaya koydu. Taoizm zerine zel ve ileri derecede almalar iin ayr snflar oluturuldu. Birlik 1982-1990 yllar arasnda toplam 205 rahip ve rahibe yetitirdi. 1990 ylnda devlet tarafndan din ilerin yrtlmesi yetkisi verilince Taoist Birlii, in Taoist Akademisini kurdu. Taoist Akademi zel ve ileri derece eitim iin iki yllk eitim programn uygulamaktadr. zel eitim snf Taoist tapnaklar iin ynetici yetitirirken, ileri derece snf Taoist eitimciler ve aratrmaclar iin hizmet vermektedir. 1960 ylnda, in Taoist Birlii, Taoizm zerine yaplan aratrmalar yaynlamak zere bir ofis kurdu. Kurum inde ve darda yaynlarna devam etmektedir. Bu gne kadar bu bro 40 deiik eseri yaynlamtr.

84

Deiik blgelerdeki tapnaklar ekonomik ynden destek salamak iin ve kendi kendini idare edebilmek iin eitli sosyal aktivitelere ve ilere girimilerdir. Bir ok tapnak ziyaretiler ve haclar iin ay baheleri, restoranlar, oteller, resim evleri, hediyelik eya standlar amtr. Taoizm bunun yannda kpr yapm, aa dikimi, felaket blgelerine yardmda bulunma gibi kamu yararna hizmetlere girimektedir (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-8-11.asp, 15.01.2006). 2.12.3. Dnyada Taoizm 2.12.3.1. Avrupa ve Amerikada Taoizm Taoizm gnmzde sadece Uzak Dou lkeleriyle snrl kalmayp, dnyann drt bir yannda etkili olmaktadr. Taoizmin popler uygulamalar dnyaya zellikle internet zerinden ulamaktadr. Son dnemlerde ruhsal ynden kendisini doyuramayan bat insannn areyi Tao Te Ching ve Chuang Tzu gibi Taocu klasiklerde arad gzlenmektedir (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism.htm, 21.01. 2006). Bununla birlikte akupunktur, bitkisel tedavi, fal, meditasyon, astroloji gibi Taoizmin n ayak olduu retilerin batda byk etkiler yarattn rahatlkla syleyebiliriz. Btn bunlarn yannda Dinsel Taoculuk da dnya lkelerinde bir takm faaliyetler yrtmektedir (http://www.kuranahlaki.com/uzakdogu12.htm, 13.11.2005). Amerika Birleik Devletlerinde Taoizm baz ehirlerde temsil edilmektedir. Arizonada Zongfu, New Yorkta Gksel Kadn, Havaide Byk Gizem tapnaklar bulunmaktadr. Bu tapnaklarn rahipleri gemi yllarda ini ve indeki byk tapnaklar ziyaret etmilerdir. Ayrca Havai tapnann yneticisi 63. Gksel Ustann kzdr. Havai niversitesinden Prof. Micheal Saso, Tayvanda Taoizm zerine eitim alm ve Continued Daoist Canon of Zhuanglin isimli eserini yaynlamtr. Kanadada Toronto ehrinde Penglai Tapna vardr. Bu tapnakta zaman zaman Taoist felsefe ve eitimi zerine konferanslar verilmektedir. Ching Chung Koonun Kanadada branlar vardr. ngilterede binlerce Taoizm hayran vardr. ngiliz Taoist Birlii 1996 ylnda kurulmu ve Dragon's Month isimli dergiyi karmaya balamtr.

85

Fransada da bir Taoist kurulu vardr. Ayrca, Ecole Pratique des Hautes Etudes de Parisin bir Taoizm alma birimi bulunmaktadr. Bu birim Thorough Investigation of Daoist Canon isimli eseri tamamlayarak nemli bir projeyi gerekletirmitir. Bunun yannda Avrupa ve Amerikadan bir ok renci 1980den itibaren in Sosyal Bilimler Akademisine kayt olmaktadr. Bylece Taoizm artarak tannmakta ve anlalmaktadr (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-ofdaoism/pg 1-2-8-3-7.asp, 15.01.2006). 2.12.3.2. Uzakdou lkelerinde Taoizm Tayvann sadece kk bir ksm yerli halk Gaoshan milletindendir. Byk ounluu ise Fujian ve Guangdong ehirlerinden olan inlilerdir. inli gmenler Tayvana geldiklerinde beraberlerinde kendi kltrlerini ve din inanlarn getirdiler. Tayvanda genellikle Taoizm uygulanmaktadr. Byk ehirlerde geni tapnaklar olduu gibi kylerde kk tapnaklar vardr. 1994 kaytlarna gre Tayvanda 80 binin zerinde Taoist tapnak vardr. Tapnaklarn ou Taoist dii Tanrlar Hsi Wang Mu (Batnn Kralie Anas) ve Ma-tsuya adanmtr. Tayvanllarn te bir Tanr Hsi Wang Muya tapnmaktadr ve be yz tapnak bu Tanrya adanmt (http://www.eng.taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-8-23.asp, 15.01.2006). Taoizmin gerek formu u an Tayvanda devam ettirilmektedir. Tayvanda dini hareketlilik 63. Gksel Usta Chang En Puun 1949 ylnda buraya snmasyla balad. Taoizmin Tayvanda gelimesinde nemli pay sahibi olan Chang En Pu Taoizmin spiritel formunu uygulad ve batl inanlardan uzak durmaya alt (HR, 1971: II, 511). 1970 ylnda vefat eden Gksel Usta Chang En Punun yerine olu Chang Yuan Hsin gemitir (S.B.A, 1991: IV, 71). Tayvanl rahiplerin ou Ortodoks Birlii Mezhebine bir ksm ise Tam stnlk Mezhebine mensuptur. Tayvanda iki farkl Taoist birlii vardr. Tayvanda tapnaklar sosyal hizmetler asndan nemli faaliyetler stlenmi durumdadrlar. Tapnaklara bal hastaneler, elence merkezleri, mzik merkezleri, ktphaneler, okuma odalar, oyun salonlar vardr. Ayrca tapnaklar geleneksel in retilerine, sanatlarna ve salk bilgilerine ynelik eitim seminerleri de sunmaktadr. Taoizm inde kk

86

bulduu iin Tayvanllar ine hac iin gitmektedirler (http://www.eng . taoism. org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg 1-2-8-2-3.asp, 15.01.2006). Taoizm, Tayvanda geleneksel anlaylara bal olarak yaanmaktadr. Kaltsal papalk kurumu ruhlar kovan byclerden ve cokun inanlardan etkilenmi durumdadr. Chiao ad verilen uzun adak ayinleri orta adan beri devam etmektedir.Mushan Mushanve Tainan ehirleri nemli tapnaklaryla Tayvann nemli inan merkezleridir. ki bin yldr uygulanan Taoist liturjiler devam etmekte ve trenler Taocu rahipler (Tao Shih) tarafndan ynetilmektedir (HR, 1971: II, 511). Son yllarda Tayvanda yaanan en ilgin ve nemli olaylardan bir tanesi Hollandal bilgin K.M. Schipperin Taoist rahip olarak atanmas olmutur (http://www.gaiaguys.net /taoismarticle.htm, 13.03.2006). Burmada bir ok Taoist, Kegin ve Tan gibi Kuzeydeki tarm blgelerinde yaamaktadr. Saylar 400000i bulan bu blge nfusunun % 30u Taoist, Budist veya Konfyanisttir. Bu blgede 7 Taoist tapnak ve 200 rahip vardr. Taylandda 600,000 inli yaamaktadr ve bunlarn yaklak 150,000i Taoisttir. Taylandta 9 Taoist tapnak, 5 bin rahip vardr. Kaytlara gre 7. yzylda Korede bir ok Taocu vard. Tang Hanedannn Gao mparartoru bundan haberdar olunca Koreye Taoist rahipler ve kutsal kitaplar gnderdi. Kore Gaoji Hanedan dneminde Taoizmi mill din olarak kabul etti. inli Taocu rahipler Koreye misyonerlik iin geldiler ve Budist tapnaklar Taoist tapnaklara evirdiler. Taocu rahipler Korede Konfyanistlerden daha stn tutuldular. Taoculuk gnmze kadar Korede artarak devam etti. Bugn Korede 11 Taoist tapnak 300 Taoist rahip vardr. Kore tapnaklar in tapnaklarndan biraz farkldr. Gnmzde Taoizm Korede yaayan ve gnlk hayatn iinde bulunan bir dindir. Taoculuk Japonyaya 7. yzylda geti. Japon renciler inde Taocu sihir yntemlerini ve kutsal kitaplarn rendiler ve Japonyaya tadlar. Pianan dneminde Taoist Genshen gn inan ok yaygnlat. Bu inana gre Genshen gnnde uyuyan insann iinde bulunan kadavra ge kar ve insann kusurlarn bildirir ve insann mrnn ksalmasna sebep olurdu. Bu yzden kii Genshen gnnde uyumamalyd. Bununla birlikte Taocu folk inanlar ve Tanrlar Japonyaya

87

geti. Gnmzde Japonyada Hakodate, Yokohama, Osaka, Kobe ve Nagazaki ehirlerinde inlilerin yapt tapnaklarn yannda Japonlarn yapt tapnaklar bulunmaktadr. Tokyoda Japonlarn ina ettikleri nemli bir Taoist tapnak vardr. Son zamanlarda yzlerce Japon Taoist ine hac ve biat iin gitmektedir (http://www.eng. taoism.org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-8-3-6.asp, (S.B.A.,1991: IV, 71). Taoizm, Singapura glerle ulat. 19. yzylda Singapurda profesyonel Taoist rahip yoktu. 1920den itibaren inden gelen rahipler Singapurda sunaklar ve tapnaklar kurdular ve ayinleri ynetmeye baladlar. Singapur kendi lkesini kurduktan sonra Taoizm daha fala ilerlemeye balad. 1996 ylnda Singapur Taoist Birlii kuruldu. Bu kurum Taoizmi aratrmak ve Taoist kltr yaymak iin bir akademi kurmaya hazrlanmaktadr. Malezyann %30u inlidir ve bunlarn ou geleneksel in dinine inanmaktadr. 135 Taoist tapnak ve 12 bin rahip vardr. 1952 ylnda Malezyal inliler Fazilet Dini adnda yeni bir din kurdular. Bu din Taoizmi, Budizmi, Konfyanizmi, slam ve Hristiyanl asimile etti. Laozi ve sekiz lmsz Tanr olarak kabul eden fazilet dini Taoizmin bir varyasyonu olarak kabul edilmektedir (http://www. eng.taoism. org.hk/general-daoism/development-of-daoism/pg1-2-8-3-6.asp, 15.01.2006). 15.01.2006). Ayrca Japonya gnmzde Taoizmin en ok gelitii lke olarak gsterilmektedir

88

BLM 3: TAO ZM N NAN YAPISI

3.1. Taoizmde Tanr Anlay ve Taoist Panteon 3.1.1. Tanr Anlay Taoculuk aslen Tanr tanmaz bir sistemdir. Taocu felsefenin ba yapt Tao Te Chingde Tanr anlayna rastlanmamaktadr (Parrinder, 1977:100). Bu felsefenin gelimesinde n ayak olmu filozoflarn da Tanr anlayyla ilgilenmediklerini rahatlkla syleyebiliriz. Ancak, Taocu Felsefenin aksine Dinsel Taoizm ok tanrc olup, tasavvur edilebilecek hemen her eyi ilah olarak benimsemektedir (Raju ve dierleri, 2002: 319). Taoizm, bu yapsyla dnyann en ok tanrya sahip dinlerinden birisidir. Taoizm, bir taraftan kendi tanrlarn retirken dier taraftan baka dinlerin tanrlarn kendisine adapte etmitir. Bu noktada Budizmin byk etkisi olmutur. Batdan gelen bu dinin etkisiyle bir ksm Taoist Tanr deiiklie uramtr (Schimmel, 1999: 28). Taoizmde her eyin bir Tanrs olduu kabul edilir. Canl cansz varlklar, atalar, nemli tarihi ahsiyetler, mehur tarihsel olgular tanrlatrld gibi Yeim mparator, Saf Tanr, yldzlarn, ehirlerin, yaznn, servetin, ilalarn, mutfan, merhametin Tanrs vs. gibi Tanrlara inanlr. Bu dinde saysz lmsz de tanrlatrlmtr (E.Br.,1972: XIII, 680). Taoizmde, tapnlan ok saydaki yldza 10 gksel maara, 36 ikinci dereceden gksel maara ve 72 kutsal krallk eklenmitir. nana gre buralarda Taocu stn insanlar ve lmszler yaamaktadr (A.E.R.,1945: 155). Taoizmin Tanrlar incelendiinde; tabiat glerinin tanrlatrlmas, metafizik kavramlarn tanrlatrlmas ve insanlarn tanrlatrlmas olmak zere tr tanrlatrma eiliminin olduu grlmektedir (HR, 1971: II, 505-506). Taoist Tanrlar, tanrlatrlm azizler hari belirli bir kiilik veya isim sahibi deildir. Tanrlar kendilerine verilen nvanlarla anlrlar, bireylerin deil rollerin sfatlarn tarlar (Robinet, 1997:18). Taoist Tanrlar dnyay yneten kural koyucu Tanrlar deildir. Evrene mdahale etmezler, evren Taonun ilkelerine gre kendi kendine iler (HR, 1971: II, 504). Taoizmde Tanrlar Taonun zuhuratlar olarak kabul edilir. Var olan btn Tanrlar Taonun bir ynn temsil etmektedir. Tanrlarn okluu tekliin blnmesini

89

gstermektedir. Blnerek oalma Taoist kozmolojide de sz konusudur. Bir ikiyi, iki , de on bin eyi yaratmtr (Robinet, 1997: 19). 3.1.2. Taoist Panteon Taoist panteon, Taoizmin ortaya kmasyla birlikte son Han dnemi ve Alt Hanedan dneminde (M 2-MS 6) gelimitir (http://www.taoarts.com/pantheon.html, Shangqing 01.04.2006). Taoist panteon yzyllar boyunca her okulun, vahyin, kendi Tanrsn eklemesiyle ok genilemitir. MS 5. yzylda Tao Hongjingin, Tanrlarn derleyen listesi 28 sayfay bulmaktayd. Bu say giderek daha da artmtr (Robinet, 1997: 18). Taoizm kanonik yapsn kazandktan sonra Taoist Tanrlar dzenli bir hiyerariye kavumutur. Bu hiyerarik yap mezhepten mezhebe deiiklik gsterir. Tanrlar farkl mezheplere gre hiyerarideki yerlerini deitirebilmektedirler (HR, 1971: II, 504). Taoist panteonun en stnde Tanr vardr. Bu Tanrlara Saf Tanr ( Sangqing) denir. l Tanr anlaynn Budizmin etkisiyle olutuu dnlmektedir (E.A.1968, XXVI, 251). zellikle Mahayana Budizminde Budann l ekli Taoist panteondaki yksek mertebeye sahip Tanrlarn saysnn olduunu kabulde etkili olmutur (Parrinder, 1997: 100). Ancak Taoist teslisin Hristiyanlktan etkilendiini ileri srenler de vardr (C.E.L.F., 1977: 388). Teslisin altnda yatan dnceye gre Tao kendisini yaratlta aamada ortaya koymutur. Daha sonra bu aama kendisini Tanr olarak kiiselletirmitir (C.E.L.F., 1977: 388). Saf Tanr Taoizmde en yce Tanrlar olarak kabul edilirler. Yu-huang (Yeim mparator) btn gksel hiyerariyi ynetirken Saf Tanr bu hiyerarinin stnde bir konuma sahiptir. Bu Tanrlar gn kutsal Tanrlardr. Baz Taoistler, Saf Tanrnn kozmostaki enerjiyi (chi, ching, shen) temsil ettiini dnrler ve meditasyonla bu Tanrlardan enerji almaya alrlar (http://www. taoarts. com/ pantheon.html, 01.04.2006). Saf Tanr gkte yaad gibi ayn zamanda insan vcudunun iinde de ikmet etmekteydi. sel simyac teknikler lmszle ulamak iin Saf Tanry meditasyon araclyla grme teknikleri gelitirmilerdir. Ayn zamanda Saf Tanr, Taoist kutsal kitap klliyat Tao-tsangn blmyle birlikte anlrlar ki bu Taoizmde edebiyatla din alan arasndaki ilikinin vurgulanmas

90

bakmndan nemli saylmtr (HR, 1971: II, 505-506). Baz Taoculara gre Saf Tanr, Lao Tzunun farkl zelliklerinin timsalleridir ve ynetici Tanr deildir. Bu Tanrlarn daha ok eitim ve yardm severlikle insanl koruduuna inanlr (http://www.chebucto. ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006). l Tanr inancndan nce Tao kavram en yce Tanr olarak kabul ediliyordu. Chular devrinde halk her eyin sebebi olan Taoyu yer, gk, tarm ve daha bir ok Tanrnn arasnda Tanrnn sembol olarak Tanrlatrmt (zerdim, 1946: 7). Tao, var olan saysz eye karlk birlikti ve En yce birlik ad altnda Han Hanedan dneminde tapnlan Tanrlar arasna oktan girmiti. Tao bu dnemde efsanevi be imparatorun en nemlisi olarak kabul edilmiti. Tao daha sonra Saf Tanrnn en stn olan Yuan-shih t'ien-tsuna dnmtr (C.E.L.F., 1977: 388). Taoist teslisinin Saf Tanrs; Yuan-shih t'ien-tsun, Ling Pao Chn ve Tai Shang Lao Chn dr. Saf Tanr hiyerarideki dier Tanrlar ynetmekle grevlidirler (Smart, 1977b: 259-260). Yuan-shih t'ien-tsun, Taoizmin en stn Tanrsdr. Balangc ve sonu yoktur, var oluun zdr. lk kaos ncesinde boluk, ses, gk, yer ve yin-yang sisteminden nce var olmutur. Bu Tanr kendi kendini var etmitir, deimezdir, snrszdr, grlemezdir ve btn erdemleri kendisinde barndrr, doruluun kaynadr ve her yerde hazr bulunur (http://www.chebucto.ns.ca /Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006). Yuan-shih t'ien-tsunun, gkte yeim tal blgede ikamet ettiine ve dnyay yarattna inanlmaktadr (http: //www.newadvent.org/cathen/14446b.htm, 21.01.2006). Yuan-shih t'ien-tsuna, Yuanshih T'ien-wang da denir. Gk ve yer ekillendikten sonra dii Tanr Ta-yan Y-nu var olmutur. Yuan-shih t'ien-tsunn, Ta-yan Y-nu ile birlemesinden gn yerin ve insann imparatorlar var olmu ve bunlardan da insan olunun atalar tremitir. Taoist tapnaklarda bazen Yuan-shih t'ien-tsun bazen de Yu-huang (Yeim mparator) en yce Tanr olarak tapnlr. Taoistlerin bir ksm iki Tanrnn bir olduunu dnr ancak ikisi arasndaki iliki kesin olarak aydnla kavumu deildir (A.E.R.., 1945: 158). Taoist teslisinin ikinci eleman Ling Pao Chndr. Bu Tanrnn ismi sonradan bir gurup kutsal kitabn ismi olmutur (Smart, 1977b: 259-260). Taoistlerden bir ksmna gre evren kaostan ktnda sadece kutsal kitaplar vard, Tanrlar, insanlar ve dier

91

varlklar yaratlmamt. nana gre Tanrlarn grevlerinden birisi kutsal kitaplar alt derecedeki Tanrlara iletmekti. Bir ad da Tai Shang Tao Chn (Saygdeer Efendi Tao) olan Tanr Ling Pao Chnn grevi st Tanr Yuan-shih t'ien-tsundan ald kutsal kitaplar ve bilgelii alt Tanrlara iletmekti (HR, 1971: II, 505-506). Bu Tanrnn zamann akn tayin ettii, yin-yang enerjilerini dzenledii dnlr (http://www.newadvent.org/cathen/14446b.htm, 04.04.2006). Saf Tanrnn ncs ve Taoizmin en yce Tanrlarndan birisi Tai Shang Lao Chndr. Lao chn (Saygdeer Lao) de denir ve bu Tanrnn Lao Tzunun bizzat kendisi olduuna inanlr. Lao Tzunun Tanrlatrlmas M 2. yzylda balad, mparator Huann (M 117-67) Lao Tzu ve o zamanlar bir Taocu olarak dnlen Buda iin altarlar diktirdii tarihi kaytlarda gemektedir (HR, 1971: II, 500). Dou veya Son Han Hanedan dneminde ise Lao Tzu, Taocularn en nemli Tanrlarndan biri haline geldi. Han Hanedannn ilk dnemlerinde efsanevi Sar mparator (Huangti) inanc vard. inliler Sar imparatoru atalar kabul ederken ayn zamanda ona tapyorlard. Huang-tinin kozmik bir Tanr olarak dnld bu dnemde Lao Tzu, Taonun bedenlenmi ekli olarak kabul edildi. Lao Tzuya bu manada ilk nce Tao chn (Taonun efendisi) denmekteydi. Daha sonra Lao Tzu ile Huang-ti gelenei birletirildi ve ikisinin bir olduu kabul edildi. Bundan sonra Tanr Lao, Huang Lao Chn nvann ald (HR, 1971: II, 500). Taoculara gre Lao Tzu ilk kaostan domutur. 165 ylna ait bir Taoist metinde Laozi ilk kaostan yaylan kii olarak deerlendiriliyor ve onun gne, ay ve yldzlarla beraber ebed olduu belirtiliyordu (HR, 1971: II, 500). Dinsel Taoculuun 2. yzyla ait ilk metinlerinde ise Laozi evrenin ve tm varlklarn olumasnn kayna olan ebed Taonun kiilemi ekli olarak Tanrlatrlmtr. nana gre Tanr Lao, zamann balangcndan beri gn merkezinde ikamet ediyordu ve yaratlm her eyin yaam ve g kaynayd. Evren gibi genileyebilirdi. Yin ve yangn kayna olarak zaman ierisinde Taoyu bildirmek iin grnebilir ve yneticilere tavsiyelerde bulunabilirdi (Kohn, 1996: 53). Tanr Laonun birok defa insanolunu eitmek iin 21.01.2006). ve kahramanlarla

birlikte yaadna inanlr (http://www.chebucto .ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html,

92

bedenlendiine ve eski alarda imparatorlara yol gstermek iin zaman zaman dnyaya indiine inanlmtr. Tanr Lao, Tao retisini kendisini kantlam ve lmszler listesine girmi insanlara bildirir. Ayrca Saf Tanrnn ikincisinden ald kutsal kitaplar insanlara ulatrr (http://www.newadvent.org/cathen/14446b.htm dnyaya yayma grevini verdiine inanlrd. Ayrca Taoistler tarafndan Tanr Lao dnyann kendisinden olutuu bir Tanr gibi dnlmtr. Dnya onun vcudundan ekillenmitir; gzleri gnei ve ay oluturmu, kafas kutsal dalar, salar yldzlar, vcudunun tyleri yer yzndeki bitkileri, reme organ insan, kemikleri ise ejderhalar meydana getirmitir (Smart, 1977b: 259-260). Tanr Lao tapnaklardaki heykellerinde gcnn simgesi olan bir yelpazeyi elinde tutar vaziyette tasvir edilmektedir (http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006). Ancak Lao chn btn Taocular tarafndan Tanr olarak benimsenmez, bazlarna gre kutsal yazlarn reticisi ve insanolunun eiticisidir (E.E.P.R., 1994: 198). Saf Tanrdan sonra Taoist panteonun en nemli Tanrs Yu-huangdr (Yeim mparator). Aslnda Yu-huangla Saf Tanrnn en st mertebedeki Tanrs Yuanshih t'ien-tsun arasndaki iliki tam olarak zlememitir. Bu iki Tanr zaman zaman ayn Tanr kabul edilmekle beraber Taoist tapnaklarda bazen Yuan-shih T'ien-chne bazen de Yu-huanga en yce Tanr olarak tapnlr (A.E.R.,1945: 158). Yu-huang (Yeim imparator) nci mparator olarak da anlr. Gney ve Kuzey Hanedanlar dneminde (420-589) panteona girdii (A.E.R.,1945: 158). ve antik Tanr Shang Tinin etkisiyle ortaya kt dnlmektedir (Parrinder, 1977: 100). MS 6. yzylda Tanr Yu-huangn erefine talar dikildi. Yu-huang, 1012 ylnda Song Hanedan dneminde imparatorluun korumasn ve hkmdarlarn desteini kazand ve imparator Chen-tsungun (998-1022) abalar sonucu Taoist panteonun lider Tanrs haline geldi ve stnln gnmze kadar korudu. Song Hanedannn ilk dnemlerinde Yu-huang Tanr Yuan-shih T'ien-chnun altndaki Tanrlar kadrosu ierisinde ba grevliydi ve grevi Tanrlar ve lmszler listesini tutmakt. Bu arada , 21.01.2006)Dinsel Taoculuun kurucusu olarak kabul edilen Chang Linge Lao Tzunun kutsal metinleri ve Taoyu

93

Budist-Taoist halk kltr ierisinde Hint Tanrs ndrann yerine geti. Buna ramen Yu-huang Taoist kaynakl bir Tanrdr ve ona ibadet edilen yerler Taoist inancnn merkezleridir. 1115 ylnda Song Hanedannn romantik air imparatoru Hui Tsung, stn Tanr Yuhuanga stn mparator nvann verdi. Karara Konfyanistler, bu nvann sadece ge ait olduu gerekesiyle kar ktlar (HR, 1971: II, 505-506). Taoistler tm dier Tanrlarn Yu-huanga rapor verdiine inanrlar. Bu inanca greYu-huang her yl dier Tanrlarn performanslarn gzlemler. Performanslarna gre ya yeni grevlere ykseltir, ya da cezalandrr (http://www.kuranahlaki. com/uzakdogu12-2.htm#1, 13.11.2006). Vcudun iinde bulunduuna inanlan Tanrlar da senede bir kere Yu-huanga kiinin iyi ve kt ileri hakknda rapor verirler, bunun sonucunda kiinin yaam sresi belirlenir (HR, 1971: II, 505-506). mparatorlarn yer yzn ynettii gibi o da gk yzn ynetir. En nemli fonksiyonu adalet datmaktr. Yu-huangn ktlklerin cezalandrlmas iin yaratt cehennem mahkemeleri vardr. Yu-huang, yaayan, yaamayan her eyin, btn Budalarn, btn Tanrlarn, btn hayaletlerin ve eytanlarn efendisidir. Efsaneye gre Yu-huang imparator Ching-tenin oludur. Annesi onun doumundan dolay ok merhamet sahibi birisi olmutur. Yu-huang, kk yata tahta gemitir, ancak ksa sre sonra taht terk etmi, ila ve Taoist metinler hazrlamak zere inzivaya ekilmitir. Bir ksm aratrmac bu mitte gne, ay ve doann kutsal birliini ifade eden inanlarn izlerinin olduunu dnrler. Kim ki iyiliin ve akn yolunda giderse, ttslerle, ieklerle, mumlarla, meyvelerle Yu-huang beslerse ve sayg ve drstlkle onun kutsal ismini yceltirse o kiinin otuz harika dle layk olacana inanlr (http://www.chebucto. ns.ca/Philosophy/ Taichi/gods.html, 04.04.2006) Yu-huang genellikle bir taht zerinde oturmu, umursamaz yz ifadesine sahip,

bandaki apkadan kordonlarla inciler aslm ve elinde otoritesini belirten bir kat yeim bulunur ekilde betimlenir. Yu-huangn doum gn olan gne ylnn ilk aynn 9. gn, ayn zamanda baharn balangc olarak kutlanr (http://www.taoarts. com/pantheon.html, 01.04.2006). Taoist panteonda San-kuan ( Grevli) ad verilen Tanrlar da Taoistlerce ok yceltilmi Tanrlardr. San-kuan evrenin blgesinde btn ileri yneten

94

Tanrlardr. Ellerinde iyi ve kt ilerin listesi vardr ve bu listeye gre iyi ve kt talihi belirlerler. T'ien-kuan, gn hkmdardr ve mutluluu baheden Tanrdr. Tikuan, yeryznn hkmdardr ve gnahlarn affedicisidir. Shui-kuan, suyun hkmdardr ve ktlkleri nlemekle vazifelidir. Bu Tanrlarn insanlara kar gsterdikleri merhametin snr yoktur. Grevli Tanrya, Byk Bar Yolu Mezhebinden beri ayinler dzenlenmektedir (http://www.chebucto.ns.ca /Philosophy /Taichi/gods.html, 04.04.2006). San-yuan ( Prensip) ad verilen Tanrlar ise Dou Jin Hanedanndan beri kabul gren Tanrlardr. nana gre bir yl, eit olmayan paraya blnmtr. lk alt ay ( ilk bahar ve k) San-yuan, 7. ve 8. ay (yaz) Hsia-yuan, 9-12. aylar (son bahar) Chung-yuan ynetir. Bu Tanrlarn kuzey yldznda ikamet ettiine inanlr (http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006) Dinsel Taoculuun en byk amac lmszl yakalamaktr. Bu amaca ulaabilmek iin Taoistler in geleneklerinden devirdikleri yntemlerle beraber bir ok isel (neitan) ve dsal (wei-tan) yntemi uygulamlardr. Taocular lmsz insanlarn gk yznde, kutsal dalarda, maaralarda ve denizlerdeki uzak maaralarda yaadklarna inanmlardr. Taoizmde lmszl yakalam bu insanlar ayn zamanda Tanrlatrlm ve Taoist panteona eklenmitir. Taoist lmszlerin en nemlileri Pahsien (Sekiz lmsz) denilen popler figrlerdir. Sekiz lmsz Taoistlerin en nemli Tanrlarndandr. Genel kabule gre sekiz lmszn isimleri unlardr: Chung-li Chan, Ho Hsien-ku, Chang Kuo, L Tung-pin, Han Hsiang Tzu, Tsao Kuo-chiu, Li Tieh-kuai, ve Lan Tsai-ho. Listedeki isimlerden bir kann yerini bazen baka lmszlerin isimleri alabilir (Yetts, 1916: http://www.sacred-texts.com/journals/jras/1916-21.htm, 16.04. 2006). Lu Tung-pin (MS 755 - 805 ) bilgin, doktor ayn zamanda devlet grevlisiydi. ok uzun bir memuriyet hayatnn kt ekilde bitmesinden sonra Taoist oldu. ldkten sonra ilalarn kral olarak kutsallatrld. Zenginliin ve okur yazarln temsilcisidir. Ts'ao Kuo-chiu, soyluluun temsilcisidir ve Song Hanedanyla ilikilidir. Kardei bir vahete bulat iin utancndan toplumdan uzaklat ve mnzevi bir hayat yaamaya

95

balad. Bu sre ierisinde Tao alt ve stnle giden yolu aratrd. Tapnaklardaki ikonalarda elinde yazlar olduu halde imparator onu dinler ekilde tasvir edilmitir. Efsaneye gre bir gn Han Ching-li ve Lu Tung-pin, Ts'ao Kuo-chiuuy grrler ve ona Taonun nerede olduunu sorarlar. Buna karlk Ts'ao Kuo-chiu nce gk yzn daha sonra kalbini gsterir. stnln reetesini verirler. Chang Kuo-lao, imparatorluk akademisinin nderlerinden birisiydi ancak o, Shanside ki Chung-tiao Danda inzivaya ekilmeyi tercih etti. mparatorie Wu (MS 684-705) tarafndan saraya davet edildi. Kskan Kadn Tapnana vardnda ld ancak ksa sre sonra hayata yeniden dnd. Chang Kuo-laonun bir gnde binlerce mil kat edebilen sihirli bir katr vard. Gidilecek yere vardktan sonra katr kda dnyordu ve Chang Kuo-lao kd cebine koyuyordu. Tekrar canlandrmak iinse azndan bir damla su damlatyordu. Chang Kuo-lao, Taoist resimlerde genellikle katr stnde resmedilir. Li T'ieh-kuai, demir koltuk denei ve siyah yze sahiptir. Sakatl temsil eden bu lmsz, insanlarn aclarn hafifletmeye alr. Bir gn ruhu Hua Dana gittiinde rencisine vcudunu korumasn yedi gn ierisinde dnmemesi halinde onu yakmasn syler. Altnc gn rencisinin annesi hastalanr, bunun zerine renci bir gn nceden Li T'ieh-kuainin ruhsuz bedenini yakar. Ertesi gn Li T'ieh-kuai dndnde girecek bir beden bulamaz ve yeni lm bir yalnn bedenine girer ancak bir sre sonra girdii bu bedenin sakat birisinin bedeni olduunu anlar. lk bata bu bedenden kmak istese de Lao Tzu onu bu bedende kalmaya raz eder ve ona altndan bir ta ve demirden bir koltuk denei verir. Ho Hsien-ku, bir kadn lmszdr ve elinde nilfer iei ve eftaliyle tasvir edilir. Efsaneye gre mparatorie Wu dneminde (MS 684-705 ) Yun-mu Dalarnda yaamtr. Bir gece ryasnda Yun-mu adnda bir kayay ttn ve yediini grr. Bunun zerine bekr kalacana ve namuslu olacana yemin eder. O gnden sonra dadan daa uarak dolar ve annesi iin meyve toplar. mparatorie, Ho Hsienku hakknda anlatlanlar iitince onu saraya artr ancak Ho Hsien-ku saraya gelirken yolda kaybolur. O gnden sonra lmszlerden birisi olarak kabul edilir. Kadnlarn nde gelen Tanrlarndan bir tanesidir. ki bilge onun Taoyu kavradn anlaynca ona

96

Han Hsiang-tsu, genliin temsilcisidir. mparator Hsing-tungun byk yeenidir. Olaan st bitkileri yetitirebilme yeteneine sahiptir. lmszlk eftalisi yiyerek lmszle ulamtr. Yannda bir sepet meyve veya iek tard. Lu Tung-pinin rencisi olarak kabul edilir. Han Chung-li, askerleri temsil eder. Han Hanedan dneminde mparatorluun

generallerinden birisiydi. ok ileri yalarnda Yang-chiu Dalarnda inzivaya ekildi. Dada kendisine lmszln yolunu reten be halk kahramanna rastlad. Bir ktlk vaktinde metalleri gme evirerek fakirlere datt. Elinde eftali veya yelpazeyle resmedilir. lmszle ulat zaman bir leylek tarafndan ge tanmtr. Bir baka efsaneye gre kulbesinin duvar patlam ve iinden lmszln srrnn bulunduu kk bir kutu kmtr (http://www.chebucto. ns.ca / Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006). Taoist panteonda dii Tanrlar da nemli bir yer kaplamaktadr. in geleneinde erkek ve dii Tanrlar eit neme ve gce sahiptirler. Bu eitlii en iyi dii enerji yin ve eril enerji yang arasndaki dengeyi anmsayarak grebiliriz. Batl aratrmaclar in geleneinde ata erkil bir yap olduunu savunsalar da dii Tanrlar eril kopyalarnn hemen altnda byk neme sahip kutsal glerdir. Taoist dii Tanrlar Hsi Wang Mu (Batnn Kralie Anas) ve Ma-tsu bu manada sayabileceimiz nemli Tanrlardr. Dii Tanrlar inli kadnlar tarafndan ok byk sayg grr ve rnek alnr (Zinck,, http:// www.stthomasu.ca /~parkhill/cj01 / ireplz. htm, 27.04.2006). Hsi Wang Mu, Batnn Kralie Anas Taoist panteondaki en yce dii Tanrdr. Yin enerjisinin mkemmel ekilde dzenledii bu Tanr bir yaratcdr. Hsi Wang Mu, gn, yerin ve her eyin sebebi saylmtr. Hsi Wang Munun erken dnem ismi olan Altn Kaplumbaann Anas ismi ise aman geleneinin etkisidir (http://www. stthomasu.ca /~parkhill/cj01/ireplz.htm, 27.04.2006). Hsi Wang Mu , Taoizm bir din olarak ortaya kmadan nce var olan bir Tanryd. M 3. yzyla kadar bu Tanrya bir cinsiyet belirlenmemiti, Hsi Wang Mu sonraki yz yllarda dii Tanr olarak kabul edilmitir (http://www.crvp.org/book/Series03/III-3/chapter_ viii_the_daoist_ religion. htm, 19.04.2006). Hsi Wang Mu, Tanrlarla lmszl arayanlar arasnda araclk yapar. lmsz olmak iin uraan insanlarn abalar bu Tanr tarafndan onaylanmaktadr. Chou Hanedannn imparatoru Mu ve Han Hanedannn imparatoru

97

Wunun Tanra Hsi Wang Mudan sihirler ieren kutsal kitaplar ve lmszlk eftalisi aldklarna inanlr. zellikle MS 3-6 yzyllar arasnda elde edilen metinlerin aracs olarak dnlr (HR, 1971: II, 505-506). Hsi Wang Mu, Baz portrelerde kaplan dileri, leopar kuyruu ve etrafnda mavi kularla temsil edilmitir. lerleyen dnemlerde Kun-lun Dandaki saraynda lmszlk eftalisini koruyan Tanr olarak dnld. Bu Tanr Kuzey inde zellikle M 3. yzyldaki kurakla son verdii dnlerek ok popler hale geldi. Hsi Wang Mu, prensesler ve kadnlar iin ryalarda ve bir takm vizyonlarda grnerek model oluturmu ve onun kadnlar ruhsal hayatlarnda koruduu dnlmtr. Daha ok mzisyen kadnlarn ve rahibelerin modeli olmutur. Taoizm tarihinde bir ok trbe ve tapnak Hsi Wang Muya adanmtr. Hsi Wang Mu, yin enerjisini tutarak lmszl yakalayan bamsz bir Tanr olarak dnlmtr. Ayrca kadn cinsel gcn temsil eden bu Tanr erkekler iin endie verici bir yap arz eder (http://www.stthomasu.ca/~parkhill/cj01/ireplz.htm, 27.04.2006). Ma-tsu (Mazu), Taoist panteonundaki en nemli dii Tanrlardandr, Tayvanda ve inin gney ky kesiminde ok poplerdir. Ma-tsu inancnn dayand efsaneye gre Lin Mo Niang adl bir kadn Meizhou adasnda ticaretle uraan ailesiyle birlikte yaamaktayd (MS 980). Kendisini Budist Tanr Guanyine adayan bu kadn, bir inli gen kz iin hi dnlemeyecek bir ey olan bekrl tercih etmiti. Gnlerden bir gn Lin Mo Niangn drt kardei deniz ortasnda frtnada kaybolur. Lin Mo Niang, transa girer, doa st glerini kullanarak kardelerini kurtarmaya alr ama drdnc kardeini kurtaramadan transtan kar. Lin Mo Niang, bu olaydan sonra fazla yaamaz ve lr. Lin Mo Niang, daha sonra Ma-tsu ad altnda Tanrlatrld ve 11. yzylda yaygn bir inan haline geldi. mparatorlar Ma-tsuya nemli nvanlar verdiler bunlar arasnda Ming imparatorunun verdii Gn Kutsal Anas (Tienshang Shengmu) nvan en nemlisiydi. Ma-tsu, ncelikle balklarn, salclarn ve tccarlarn sayg gsterdii bir Tanrdr. zellikle denizdeki felaketlerden insanlar koruyaca dnlmtr. Hkmdarlar okyanuslara almak ve deniz ticareti filolarn cesaretlendirmek iin bu Tanrya olan inanc desteklemilerdir. Ma-tsuya adanan tapnaklar daha ok deniz kenarnda bulunmaktadr. Tayvanda ok popler olan bu Tanr yerel liderler tarafndan onurlarn ykseltmek, turist ve hac ekmek

98

amacyla sembol olarak kullanlmtr. Ma-tsu, inle Tayvan yeniden birletirmek isteyen komnist liderler iin de nemli bir figrdr. Ma-tsu, her ne kadar evlenmeyi reddetse de kendisine tapnan kadnlar iin nemli bir rnektir, evlat sevgisini, anne babaya itaati ve kendisini feda eden anneleri simgeler (http://www.stthomasu. ca/~parkhill/cj01/ireplz.htm, 27.04.2006). Dier bir Tanr Yldzlarn en bynn efendisi (sing-chu)dir ve kutba yakn bir yldzda oturmaktadr. Tien-hwang-ta-ti de kutup yldznda oturan nemli bir Tanrdr. Frtnann Tanrs Li-tsu emrinde 36 generale sahip baka bir Tanrdr. Hiuen-kienshang-ti keilerin model ald siyah gn yce imparatoru sfatn tayan Tanrdr. Bu Tanrnn din iinde insanlar eitmek amacyla 82 kez dnme urad dnlr (http://www. newadvent.org/cathen/14446b.htm, 21.01.2006). Sel felaketlerini nleyen Ejder Kral, inde ok itibar edilen Tanrlardandr. Yer altnda gnahkr lmllerin zincirlendii cehennemlerin Tanrlar ve bekileri eytanlar da inliler tarafndan tapnlan varllardr (Parrinder, 1977: 100). Taoizm bir ksm meslek ve i Tanrlarn da barndrr. Mesela renciler yaz Tanrs Wanchanga sayg duyarken, askerler sava Tanrs Kwantiye tapnrlar, tccarlar ise zenginlerin Tanrs olarak kabul edilen Tsa-shini zel Tanrlar olarak kabul etmilerdir (E.A.,1968: XXVI, 251). Ayrca Taoizmde bir ok kimse tzu ismi altnda tanrlatrlmtr (http://www.newadvent. org/cathen/14446b.htm, 21.01. 2006). Byk Tanrlarn yannda saysz ruh (shin) vardr ki inliler bu ruhlarn korkusuyla yaarlar (E.A.,1968: XXVI, 251). Taoizmin sahip olduu ok sayda erkek ve dii Tanrnn heykeli Taoist tapnaklarda sergilenmekte, ok farkl ve renkli grntler oluturmaktadr. Mesela Pekindeki Dong Yuen Tapnanda Taoist panteonun sergilendii 76 blm vardr ve bu blmlerin her birisinde farkl Tanrlarn bykl kkl yzlerce heykeli bulunmaktadr (http://www.thetao.info/tao/gods.htm, 24.04.2006). Taoistlerin evinde de bir ok ilah vardr. lhlarn tasvirleri, evlerin byk kaplar nnde bulunan ak bir dolap iine yerletirilmitir (Aydn, 2004, 63). Ayrca bir Taoistin, nemli Tanrlarn ve ruhlarn isimlerini, rtbelerini ve glerini bilmesi, meditasyon ve imgeleme yntemleriyle onlar ynlendirebilmek iin eitimden gemesi gerekmektedir (http://www.kuranahlaki.com/uzakdogu12-2.htm#1, 13.11.2005)

99

3.2. Taoizmde Ahiret ve lmszlk Anlay Asl itibariyle Taoizmde belirgin bir ahiret inancna rastlanmamaktadr. Ancak yukarda da belirttiimiz gibi Taoizm geleneksel in inanlaryla kaynaarak lmszle ulamay amalamtr. Taoistler lmszle ulaan insanlarn cennet vari dnyalarda mutluluk ierisinde yaayacaklarna inanarak bir te dnya inanc kurmulardr. Bu manada Taoizm asndan te dnya anlayyla lmszlk anlay arasnda sk bir balant vardr. Budizmle karlancaya kadar Taoculukta ruhlarn sulanmas, lmden sonra yarglanmas gibi bir inan bulunmaz. Tanr ile insan arasnda sk bir iliki de sz konusu deildir. Yine Taoculukta sekin halk topluluu, ayrcalkl kesim, bir soy ya da sivrilmi birey yoktur. Mutluluk mutsuzluk nceden belirlenmi deildir. Onlar insanlar meydana getirir. yinin de ktnn de dl veya cezas byle ortaya kar (Cooper, 2003: 38). Geleneksel Taocu felsefe cehennem, eytan, yer alt karanl, k ve iyilik Tanrsyla atan gler bilmez, ona gre evrende eytanca iler yoktur. Taoculuk dllendirme anlamnda bir cennete de inanmaz. Taocu retiler sevinle zntden kaynaklanan btn arlklar dlamtr. Gerekte cennet ve cehennem insann iinde erdem gibi nitelemelerdir, nesnel gereklikler deillerdir. Doann ve erdemin yasalarn izleyerek dorulukla uyum ierisinde yaayan kimse kendi cennetini, yaayan kimsedir (Cooper, 2003: 38). Ancak Taoizm, Budizmin ine girmesiyle birlikte bu dinle byk bir etkileim ierisine girmitir. Taoizm, u an sahip olduu bir ok din anlayla beraber te dnya anlayn da bu sre ierisinde Budizmden almtr. zellikle Ling-pao geleneinde yaayan btn canllarn kurtuluu anlay asndan Budizmin etkileri hemen farkedilir. Balangta bireyin zgrln ve dnmn amalayan Ling-pao anlay, sonralar toplumu karmik sular neticesinde hak ettikleri Budist meneli purgatorilerden dnmtr ve cehennemlerden kurtarmay amalayan .com kark liturjilere (http://www.oneworld-publications /samples/daoism.htm,

21.01.2006) Budizmin etkisiyle Taoizmin amac sadece uzun yaamak veya lmszl yakalamak olmaktan kmtr. Taoizm, maddi bedenden farkl ruh kavramn ne karmtr. lmsz olan bu ruhtur ve lmden sonra hak ettii eye gre cennet veya cehennemde varlna devam edecektir. Artk ama cennette yer

100

edinmeye ve cehennemin azabndan kurtulmaya ynelmitir. Cehennem azab dnya hayatnda ilenen gnahlardan dolaydr ve bir takm merhametli Tanrlarn efaatiyle kaldrlabilir (Chinese Religions From 1000 B.C. To the Present Day: 101- 103). Taoizmde gnahkr insanlarn azap ekecekleri cehennemlere de inanlmtr. Budizmin etkisiyle gelitiine inanlan bu cehennemlere alt dnya denir. Alt dnya cehennemin be kral (wuyu) tarafndan, zellikle de Tai Dann Dou Cehenneminin Ruhu (dongyu taishan zhi shen) tarafndan ynetilir. Alt dnyann Fengdunun byk imparatoru (fengdudai) tarafndan ynetildii de sylenir. Alt dnyada gnahkarlarn ruhlar, hayaletler ve glyabaniler vardr (http://www.eng. taoism. org.hk/daoistbeliefs/cosmogony/pg2-2-3.asp, 15.01.2006). 3.2.1 Taoizmde lmszlk Anlay Taoistler dnyadaki en byk mutluluun uzun yaamak veya lmszle ulamak olduuna inanmlardr. Budizm dnya hayatn ac verici grp, gereklie ulaabilmek iin lmn gereklemesinin gerekliliini vurgularken Taoizm, hayat deerli bulur ve doru yolda ilerleyerek hayatn uzatlmas gerektiini savunur (HR, 1971: II, 32). Taoculara gre yallk mukaddeslik almetidir. Taocular mrn yzyllar boyu srebileceini iddia ederler. Onlara gre ebedilerin en ycesi gndzleri ge ykselebilenlerdir. Taocular, ebediliin beden ve ruh eitimle olabileceine inanrlar (S.B.A., 1991: IV, 70). Kim, yin-yang retisini, ve bunlarn be elment iindeki etkileimini ve her eyde var olan Taoyu kavrarsa kendisine stn bir vcut kazandrabilir. Bunun sonucunda lmszle en azndan uzun bir hayata ulaabilir. Tanrlar doann bu stn gcn kullanan varlklardr ve bu etkilerinden dolay tapnlmaktadr (HR, 1971: II, 32). Kiiyi oluturan elemanlarn hi birisi aslnda lmsz deildir. lmszl isteyen insan, lmszln kendisi imal etmelidir. Taoculuk, lmszl fizki bedenden ayrlm spritel bir ilke olarak kabul etmez. Hedeflenen ey, vcudu lmsz hale getirmek olmaldr nk bu lmsz vcut ruhun ona yerlemesine yarayacaktr. Eski Taocular olduka g olan bu iin sabrla renilebileceini dnmlerdir (Neel, 1987: 10-11). Han dneminden buyana ilerleme kaydeden bu anlaya gre insan iindeki chiyi tasfiye etmelidir. Taoist inanca gre bir ksm insanlar gerekten lmszle ulamlardr. lmszler kutsal dalarda ve denizlerdeki adalarda

101

yaamaktadrlar

(Later

Daoism,

http://www.east-asian-history.net/textbooks/PM-

China/ch7.htm, 21.04.2006). Han dnemine ait aynalarda veya ss eyalarnda lmszler kanatl varlklar olarak tasvir edilmilerdir (HR,1971: II, 509). lmszlk doktrinine balantl olarak lmszlerin mutluluk iinde yaadna

inanlan yerlerin var olduuna inanlmtr. lmszler, Tanrlar gibi, dnya d yelerde deillerdir. lmszln fiziksel olduuna inanld iin bu yerlerin de fiziksel olarak var olduu dnlmtr. Dalardaki kimi yerler ve baz adalar lmszlerin kalmalar iin uygun yerledir. Dolaysyla kutsal adalardan bahseden bir ok anlatmla karlalmaktadr. Bunlarn tanesinin ad bellidir: Pang-Toi, FangTcang ve Ying-Tcheou. Bunlarn Peeli Krfezinin aklarnda bulunduklar bilindii halde onlara ulamann kolay olmad dnlrd. Sylentilere gre ziyaretiler genellikle frtnaya tutulmular veya kyya yanaacaklar zaman kendilerini yeniden denizde bulmulard. Bu adalarda herkes lmszd. Btn hayvanlar bembeyaz, saraylar ve kaplar altn ve gmtendi. Chin Hanedannn ilk imparatoru lmszlerle ilgili bu hikayelere o kadar inanmt ki adalar bulmak zere bir ok gen erkek ve kz gemilerle yollamt. Bu adalara ulaan kimselerin adada bolca bulunan lmszlk yiyeceinden yiyerek lmszle ulaabilecei dnlmtr (Smart, 1977a: 193). Bu seferlerden dnenlerin bir ksm oralara yaklamamasna ramen sanki grm gibi anlatmlardr. Bu da tabi bu tr hikayelerin srp gitmesine sebep olmutur. (C.E.L.F., 1977: 389). Taoistler lmszlerin yaad cennetlerin varlna da inanmlardr. Bu tr cennetlerden birisinin inin batsndaki Kun-lun Dann zirvesinde olduu dnlmtr. Bu inan Han dneminin balarnda o kadar belirgin bir hal almtr ki imparator Wu-ti yneticilerinden birisini bu blgeye zel bir grevle gndermitir. nana gre Kun-lun Danda cinleri yneten dii Tanr Hsi Wang Mu yaamaktayd. Bu Tanr deerli talardan yaplm, altn ve gmle sslenmi sarayda otururdu. Bahesinde bin ylda bir meyve veren ve meyvesinden yiyene lmszlk baheden eftali aac vard. Dolaysyla btn lmszler sarayn nnde bu meyveyi yiyebilmek ve lmszlklerini koruyabilmek iin sraya girmilerdi. (C.E.L.F., 1977: 389). te yandan yeraltndaki dalarda hatta ehirlerde lmszlerle birok kere

102

karlalmtr. Cinler gibi, gezinti esnasnda sradan insanlar gibi giyinirler ve onlar yalnzca stn duru gr yeteneine sahip kiiler tanyabilirdi (Neel, 1987: 10-11). Baz anlatmlarda lmszle ulatnda kiinin tyl bir elbise giyecei, n zerinde yol alaca, yldzlarn stnde seyahat edecei veya bolukta yzecei bildirilmektedir. Rzgar ve k arabas, ejderhalarsa at olacaktr. Kemikleri yeim ta gibi parlayacak, yz gz kamatracak biimde ldayacak, ba bir hale ile evreli ve tm bedeni gne ve ay kadar gl doast bir k yayacaktr. Tm isteklerini gerekletirebilecek, yeryz ve gkyzne eit bir mrde, bitmeyen bir genlii yaamann tadn karacaktr. Ayrca, yarn bilecek, bir gnde bin li (bir li, bir milin te biridir) kadar yol alabilecek, suya gmlse de slanmamay, atete yrse bile yanmamay baaracak, ne canavarlar, ne de silahlar ona dokunamayacak, doann glerini ve enerjilerini ynetme erkine sahip olacaktr. lmszler (hsien) iin farkl aama ve seviye sz konusudur. Pao-p'u tzuda Ge Hong bu seviyeyi yle aklar. Birincisi, l bedenin kurtuluu (shih chieh), yaam sreleri iinde bedenlerini yeterince dntrememi olan ustalarn iinde bulunduu seviyedir. nsanlar lm annda ya bedenlerini tamamen brakrlar, ya da beden tamamen yok oluncaya ve kefen boalncaya dek arnma almalarn srdrrler. kinci durumda bedenlerindeki fiziksel be elementi daha sptil enerji boyutlarna dntrerek cehennemlerden korunmu olurlar. kinci seviyedekiler, yani dnyev lmszler, lmsz bir beden kazanmay baarm ama gklere ykselememi olanlardr. Bunlar kutsal maaralarda, uzak adalarda ve cennet misali mekanlarda yerleirler. Mkemmelliin st derecelerine eriememi olsalar da, byk glerle donanmlardr. Gksel lmszlerin ise bakalama uram bedenleriyle gn ortasnda ge ykseldikleri sylenir. Bunlara ayn zamanda uan lmszler de denir. Tm bunlardan baka, bir de dnyadaki insanlarn ustalar vardr. Bunlar gei stnln tadklar halde gklerde kalmak yerine Taocu retileri korumak ve yaymak adna defalarca yeryzne inkarne olurlar. (Eliade, 2003:. 38) Taoist literatrde lmszlk iksiri ve lmszler hakkndaki aratrmalar anlatan saysz hikyeler ve Taocularn lmszlerin evine yapt ziyaretleri anlatan kitaplar vardr. ( Neel, 1997: 11).

103

3.2.2. Taoizmde lmszle Ulama Teknikleri Taoizmin bandan beri lmszlk anlayn benimsediini ve bu inanc temel inan esas olarak kabul ettiini belirtmitik. Taoizm lmszle ulaabilmek iin ok farkl yntemler kullanmtr. Bu uygulamalarn bir ou inde madencilik ve mlekilie dayanan ok eski yllara kadar gitmektedir (HR, 1971: II, 509). Taoistler yaam uzatmak ve lmszl yakalamak iin sihir ve by teknikleri bata olmak zere, bir takm bitkisel ve kimyasal ilalar, diyetler, fiziksel ve zihinsel egzersizler, nefes altrmalar ve seksel uygulamalar gibi bir ok farkl yntemi kullanmlardr. Taocularn daha ziyade salkl yaam adna bitkisel ilalarla yaptklar deneylerle eczaclk disiplininin gelimesine byk katklar olmutur. Taocular, beslenmenin ve salkl diyetin prensiplerini buldular; bedeni gen ve gl tutmak adna jimnastik ve masaj yntemleri gelitirdiler. Taocular hem gizli ilimlerin, hem de ilkel bilimin takipileriydiler ve in kltrnn doay en ok inceleyen ve doayla deneyler yapan esi oldular (http://www.minikjaponya.com/icerik/din/tao.asp , 20.01.2006). Hayat iksirini arama abalar tp ve kimya ilimlerinin ilerlemesine yarad gibi, bu yolla kaynaklanan sihirbazlk ve dier hileler de khinlerin madd artmasna yaramt (S.B.A., 1991: IV, 70). lmszl arayan Taocu yntemler arasnda belki de en nemlileri simyac zenginliklerinin

yntemlerdir. Taoist simyann amac lmszlk iksiri yapmaktr (Eliade, 1997: 277). Simya yntemleri ikiye ayrlmtr bunlar; wei-tan (d simya, laboratuar simyas da denir) ve nei-tan (i simya) dr. 3.2.2.1. D Simya (Wei-tan) D simya teknikleri lmszlk iin ila veya iksir gelitirme zerine younlam yntemlerin genel addr. Bu yntem kiinin vcudunun dndan uygulanan teknikleri iermektedir (http://www.east-asian-history.net/textbooks/PM-China/ch7.htm, 21.04. 2006). D simya yntemi savunucular Taonun hayata ve tabiata kaynaklk eden ilk prensip olduunu dnerek Taoyla birlemenin bir ksm gizli elementleri ortaya kararak hayat glendirmeye ve lmszle ulamaya yarayacan dnmlerdir. Bunun zerine bir ok deneme balam ve bu denemelerde deiik ilalar ve yiyecekler bu ama iin kullanlmtr (Smart, 1977a: 193).

104

Wei-tan kkleri antik dneme kadar uzanan ve fang-shihler (byc rahipler) tarafndan uygulanan bir yntemdir. Bu yntem eski dkmcler, madenciler ve byclerden miras kalmtr. Simya metotlarn uygulayan fang-shihler Tsou Yen tarafndan yaylan yin-yang ve be element anlayyla yakndan ilikiliydiler. Chi devletinde Duke Hsan (M 342-323) ynetimi altnda Tsou Yen be mitsel imparatorun baarlarna dair bir eser kaleme ald. Kitap fang-shihler tarafndan efsanevi imparator kabul edilen Huang-ti ile balyordu. Huang-ti rs ve ate sanatyla ilikilendiriliyor, dokuz sihirli kazann dkmcs ve Chih-yu adl canavar haklayan kii olarak vlyordu. rs metalleri yiyen kimseyi simgelemekteydi. Huang-ti ayn zamanda uzun yaam metotlarn da kefetmiti. Eczacln ve tbbn patronu olarak kabul edilen Huang-ti takvimin, kehanet ilminin ve aln kaifi olarak kabul ediliyordu. Bu nedenle in simyasnn atele ve fang-shihlerle anlmas garip karlanmamaldr. Han Hanedan dneminde byc Li Shao-chn mparator Wuyu ocak Tanrsna inanmaya ikna etti. Liye gre, imparatorun ocakta kurban kesmesi halinde doast varlklar gelebilir, doast varlklar gelince zincifre tozu sar altna dntrlebilir, sar altn ortaya knca, yeme ime iin kullanlan kapkacak ondan yaplabilir ve o zaman mr uzayabilirdi. mr uzaynca denizlerin ortasndaki lmszler grlecekti. Onlar grlnce artk lmszlk yakalanm olacakt (Eliade, 2003: 41-42). in simyasnn amac en balarda fiziksel lmszl elde etmekti ancak daha sonra bu teknikler kar amal suni altn ve gm elde etmeye yneldi. Sinnabar dier sihirli talar ve ilalarla birlikte antik alardan beri lmszl elde etmek iin kullanlan bir madde olarak karmza kmaktatr. lk Taocu eserlerden Lieh-hsien chuan (lmszlerin Biyografisi), sinnabar yiyen kiiye lmszlk, gne gibi krmz n ve yldz gibi parlaklk verilecei bildirilmitir. Uzun yaam ve lmszlk gibi kavramlar vcutta bulunduuna inanlan sinnabar alanyla da ilikili grlerek Taoist fizyolojisiyle de ilgili grlmtr (E.R., 1968: XIV, 302-303). Simya anlay doac in geleneklerinin her alann sarmtr. I chingin (Deiimler kitab) kurallarndan tutun yin-yang felsefesine, be element anlayna, iklimsel deiikliklere kadar her alana girmitir. Simya denemeleri o kadar artmt ki barutun kefi gibi tesadfi bulular bile vuku bulmutur. Ancak her zaman simyacln ana

105

hedefi insann yok olmasn nlemek olmutur. nana gre belirli bir zaman getikten sonra (baz eserlerde 4320 yl olarak belirtilmitir) talar ve metaller sinnabara ve altna dnmekteydi. Simyaclar ellerindeki aralarla bu dnm hzlandrmaktaydlar. Simyada kullanlan maddelerin sihirli etkilerinin olduuna inanlmaktayd. Bu maddeler yin ve yang zellii tayan maddeler olmak zere ikiye ayrlmlard. Bu maddelerin birlemesi gizemli bir olaydr. Simyac uygulamalarn yaplaca alan uurlu saylr, snrlar belirlenir ve bu blgeye laboratuar ve karmn yaplaca kaplar kurulurdu. Simya sreci lanet, sihir, by, dua ve orucu iinde barndran bir sreti. Simyac i ve d arnmay salard. lem srasnda simyac btn zamann ve mekann hakimi olurdu. Gerekli maddeleri seer ve kartrrd ve dnm denetlerdi. Atein younluunu artrr veya azaltr ve kozmik ritimleri taklit ederdi. Amaca uygun olarak sreci hzlandrabilirdi. Bylece tabiatta binlerce yllk bir sreci gerektiren maddelerin dnm simyac usta araclyla bazen bir ylda, bazen bir ayda, bir gnde veya bir anda dnme urayabilirdi. Taoizm tarihinde hayat uzatmay amalayan simya tekniklerini ileyen en nemli klasik Ge Honga (MS 283-343) ait Pao-pu tzudur. Ge Hong, Pao-pu tzuda lmszlk iin gerekli tekniklerin ve pratiklerin geni bilgisini sunmutur. eytanlardan ve kt ruhlardan korunmann yollarn gstermi, yin ve yang enerjilerini kullanarak evrenle nasl uyum elde edileceini bildirmitir. Gnein ve ayn enerjilerinin sourulmas, hastalklar iyiletirmek ve yaam uzatmak iin eitli bitkilerin ve minerallerin kullanlmas, ayn anda birka yerde bulunmak, grnmezlik, havada umak gibi sihirli niteliklere sahip olmann yntemleri, insan bir anda lmszle ulatran veya en azndan dnyada uzun yaamasn salayan eitli sinnabar iksirlerinin hazrlan ve daha bir ok gizemli bilgi bu eserde ilenmitir (Kohn, 1996: 54). Ge Hong, Pao-pu tzuda almalar sonucu tekrar dntrlm (civaya evrilmi) sinnabar (civa slfit) ve altn svsnn yeryzndeki en nemli elementler olduunu saptadn sylemektedir. Ge, bu tespitine binaen hayat boyunca sinnabar zerinde deneyler yapmtr (C.E.L.F, 1977: 392). Ona gre bu iki element lmszle giden yolun zirvesini temsil etmektedir. Bu iki maddenin dnmleri stldka daha da harikulde bir hal almaktadr. Altn atete binlerce kere eritildikten sonra bile

106

paralanmamakta, dnyann sonuna kadar yerin altnda kalsa bile rmemektedir. Ge Hong, bu durumda bu iki ilacn iilmesi sonucunda vcudun arnacan ve yallk ve lmden azade olacan bildirmektedir. Yine Geye gre, ayaklarmza bakr srersek, suda kalsa bile bozulmayacaktr. Ge, bu ilemi eti korumak iin bakrn gcn dn almak ve vcudu kuvvetlendirmek iin harici maddelerin desteini almak olarak deerlendirmitir. Geye gre altn ve sinnabar vcuda girdikten sonra btn kan ve enerji dzenimize siner ve sadece haricen faydal olan bakra benzemez (Raju ve dierleri, 2002: 356). Ge Hong, sadece bir takm ilalarn veya simyasal maddelerin kullanlmasnn lmszle ulamada yetersiz kalacan sylemi ve bu uygulamalarn yannda erdemli bir hayat srmeye dayanan fazilet sistemi kurmutur. Fazilet sistemimin insann yaam sresini direk etkilediini dnmtr (C.E.L.F., 1977: 392). Buna gre insan kaderinin hakimi byk ktlk ileyenlerin hayatlarndan ceza olarak yz, kk ktlk ileyenlerden ise gn alr. lenen crm byk ya da kk olabileceinden geri alnacak zaman sresi deimektedir. nsann mr sresi tespit edildiinde, bunun ka yl olduu kesinleir. Eer rakam bykse, eksiltmelerle mrn tkenmesi zordur dolaysyla bu kii uzun bir sre yaar. Fakat bahedilen sre az ve sular da oksa, eksiltmeler hzla birikecek ve kii erkenden lecektir. Geye gre yeryznde yaayan lmsz olmak isteyenlerin 300, semavi lmsz olmak isteyenlerin ise 1200 iyi fiili yerine getirmesi gerekmektedir. 1199. fiili bir kt fiil izlese bile btn birikimler boa gider, kii en batan yeniden balamak zorundadr. Ge Hong faziletlerin ok nemli olduunu vurgulam, iyi fiillerin kfi miktarda biriktirilmemesi durumunda lmszlk iksirini imenin hibir faydas olmayacan belirtmitir (Raju ve dierleri, 2002: 357-358). Taoizm tarihinde zellikle Han Hanedanndan itibaren lmszlk iksiri arama abalar son derece younlamtr. nsanlar arasnda iksir kullanm o derece artmtr ki tarihte bir ok inli imparator ve prens lmszle ulamak amacyla yedikleri sinnabar ve altn karm ilalar ierek hayatlarn kaybetmilerdir (HR, 1971: II, 509). Bu aratrmalarn sonucu gerekleen ilgin olaylardan birisi de Wei Hanedan dneminde meydana gelmitir. mparator Toba (398-404) lmszlk iksiri iin bir akademi kurmu, akademide hazrlanan iksirler ve ilalar sulular zerinde

107

denenmitir. Ancak baarl sonular alnamam elde edilen maddelerin hepsi zerinde kullanlan insanlarn lmne sebep olmutur (C.E.L.F., 1977: 392). 3.2.2.2. Simya (Nei-tan) Tang dneminde (7. yzyl) d simya tekniklerinin (wei-tan) yerini ila kullanmna kar olan daha ok yin ve yang dengelerine ve vcudun iindeki mikro kozmik glere nem veren i simya teknikleri (nei-tan) ald. Wei Po Yangn MS 3. yzyla dayanan, deneysel simya tekniklerinden ok kuramsal tekniklere nem veren Chou I Tsan Tung Chi ( Yolun yaknl; I Ching, Taoism ve Simya) adl eseri nei-tan anlaynn temel kitab oldu. sel simya ynteminin ustas iin en nemli ey vcut iindeki z kuvvetin dar kmasn nlemekti (HR, 1971: II, 509). Tang ve Song Hanedanlar dnemlerinde i simya teknikleri byk gelime gsterdi. Bir eit i simya tekniinden bahsetmek imkanszdr. Her bir usta ve Taocu gurup kendi sistemini kurmutur. Song Hanedannda i simya yar efsanevi lmszler olan Chung-li Chan ve L Tung-pine atfedilen nesir eklindeki metinlere ve Zen Budizmden etkilendii ak olan iirsel metinlere binaen gelimitir. Bu iki gelenek gnmzde hal etkisini srdren Pi chuan chengyang chen-jen ling-pao pi-fa ve Wu-chen pien isimli iki kitaba dayanmaktadr (E.R., 1968: XIV, 303). sel simya teknikleri bir ok yntemi barndrmasna ramen i vizyon teknikleri, nefes kontrol, gne banyosu, yoga ve seks teknikleri temel teknikler olarak gze arpmaktadr. Aslnda bu teknikler lmszle ulaabilmek iin srayla yaplmaldr ancak deiik okullar farkl srayla uygulamlardr (http://www.east-asianhistory.net/textbooks/PM-China/ch7.htm, 21.04.2006). simya tekniklerini anlayabilmemiz iin Taoist dncenin insan fizyolojisine bak asn ortaya koymamz faydal olacaktr. inliler insan anatomisini geleneksel in tbbnn verilerini kullanarak ele alrken tuhaf fizyolojik fikirleri bununla beraber tayorlard. Vcudu; g, yeri, kutsal vcutlar barndran btn evreni iine alan bir mikrokozm olarak tasarlyorlard. Antik sembolizm, kafann gk gibi yuvarlak, ayaklarn yer gibi drtgen olduunu ifade ederken, insan vcudunun 360 ekleminin 360 gne denk geldiini, gzlerin gne ve aya tekabl ettiini, 5 i organn (ak cier, kara cier, kalp, dalak, ve bbrek) 5 elementi ve 5 kutsal da temsil ettiini

108

sylyorlard. Taoist kozmolojide insan vcudu evren iinde evren olarak kabul edilir ve insan vcudu bir da veya su kaba olarak tasvir edilir. Taoist kozmolojiye gre var olutan nce grlemeyen ve yer kaplamayan chi ad verilen ilk nefes vard. lk nefes daha sonra g ve yeri oluturacak olan yin ve yanga blnmtr. Her varlk iinde bu ilk nefesi saklamaktadr. Bu nefesin varl hayatn devamlln salarken tkenmesi lm getirmektedir. Dolaysyla Taoistler chinin korunmasna ynelik pratikleri gelitirmeye almlardr (E.R.,1968: XIV, 299-300). Taoculukta vcudun en nemli unsurlarnn chi (nefes), ching (z) ve shen (ruh) olduu kabul edilmektedir. Taoistler, chi, ching ve shenin btn vcudun iine yayldn ancak daha ok sinnabar alannda (tan-tien) toplandn dnrler. Bu alanlar kafada, kalpte ve gbein hemen altnda bulunurlar. (E.R.,1968: XIV, 299-300). Sinnabar alanlarnda toplam 36 bin Tanr yerlemitir. Bu Tanrlar ayn zamanda evreni yneten Tanrlarn vcut iindeki yansmalardr. sinnabar alann yneten Tanr vardr. Bunlarn stnde Tai I (Byk Birlik) adnda ve ban dokuz blmnden birinde yaayan Tanr vardr. Onun yannda aln yazsnn sahibi Ssu Ming oturur. Bu Tanr biri llere dieri yaayanlara ait olmak zere iki liste tutar. simya tekniklerinin amac kiinin isminin ller listesinden yaayanlar listesine gemesini salamaktr. Vcut iindeki 36 bin Tanrnn hayat koruduuna inanlrd. simya okulunun amalarndan bir tanesi de vcuda yerlemi bu Tanrlarn mutluluunu salamakt. Bu Tanrlar et ve arap kokusundan nefret etmekteydiler dolaysyla kii bunlardan uzak durmalyd (Smith, 1971: 101- 103). sinnabar alan hayatn merkezi olmasna ramen ceset veya kurt (sanshih) denilen kt niyetli ruhlar tarafndan istila edilmitir. Kt ruhlarn temel amac insann lmne sebep olmaktr. nana gre san-shihler yln belli gnlerini ev sahiplerini ikayet etmek iin kaderi dzenleyen ve snr aanlarn hayatlarn ksaltan Tanr olan Ssu Minge giderler. Bunlar ayn zamanda hastalklarn, yalanmann ve rmenin sebebidir. Kurtlar be tahl yiyeceiyle glenir, dolaysyla i simya okulu tahl yiyecekleri genel olarak diyet yiyecekleri olarak kabul etmitir. Ta Yu Ching adl eserde be tahln hayat ksaltt, be i organ rtt yazldr. Bu kitaba gre

109

lmszl arayan kimse bu yiyecekleri azndan uzak tutmaldr (Smith, 1971: 101103). Taoist pratiklerin bir ounun amac san-sihlerin kt emellerini etkisiz hale getirmek ve vcutta bulunan hun ve po ruhlarnn vcuttan kmasn engellemektir. Hun ve po ruhlar iyi ruhlardr; hun tabiat icab yangdr ve ge dnmeye eilimlidir, ponun tabiat ise yindir ve yeryzne dnmeye eilimlidir. Bu ruhlarn vcudu terk etmesi ise hayatn sonu manasna gelir. Taoist inanca gre vcutta bu ruhlarn korunmas konsantrasyon ve isel murakabeyle salanr. Solunum ve jimnastik teknikleri, diet uygulanmalar, seksel pratikler, minerallerden, bitkilerden ve simyasal maddelerden elde edilen iecekler bu ruhlarn vcutta tutulmas iin kullanlan yntemleri oluturmaktadr (E.R.,1968: XIV, 299-300). 3.2.2.2.1. Vizyon Belki de en nemli Taoist vizyon uygulamas shou-i (biri muhafaza etmek veya bir zerinde meditasyon yapmak) dir. Shou-i, Tao Te Chingde geen paoi (biri kucaklamak) tabirinden elde edilmitir. Shou-i, bir ok ruhsal konsantrasyon tekniini ifade etmektedir. Bir; Tao, hs (boluk), wu (yokluk) olarak tanmland gibi ayn zamanda kozmos, varl meydana getiren ana, ilk nefes ve her eyin kayna olarak da anlalmtr. Tao Te Chingde Tao biri yaratt, bir ikiyi, iki , on bin eyi yaratt (Tao Te Ching, Bl. 42, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). denmektedir. Taoistlere gre biri korumak merkeze ve kaynaa dnmek ve Taoyla birlemek demektir. Bu forml Taonun birliini ve okluunu anlamay salar. Pratikte bu soyut dncelere somut ekiller verilir. Bir, vizyonla antropoformik

imajlara brndrlr. Taiping chinge gre birin na konsantre olmak gerekir. Baka bir eser ise biri, Tai-shang Lao chn (Lao Tzunun Tanrlatrlm biimidir) olarak kabul etmek gerektiini vurgular. Bir ok durumda ise bir, Tanr olarak dnlr, bu Tanrlar ilksel nefesi temsil ederler ve baka bir ifadeyle San I ( birlik) olarak adlandrlrlar. Bu lye daha sonra San-yan ( ilksel) denilmitir ve bu birliin insan vcudundaki sinnabar alannda ve stn gkte yaadna inanlr. Taocu usta vizyonla bu l birliin kendi vcuduna yerlemesini salar. Tao Hung chinge gre eer vizyon pratikleri yaplmazsa insann vcudunda ikamet eden

110

l birlik ge geri dner. Tanrlarn ayrlmas ise hastalklara ve lme sebep olur. Ancak bu balang vizyonudur, bundan sonra kiinin Tanrlarn isimlerini, fiziksel grnmlerini ve dier zelliklerini bilmesi gerekir. Buna benzer bir uygulama da dokuzu koruma pratiidir ki kafa iinde bulunan ve chiu-tien (dokuz gk Tanrlar)in ikamet ettii dokuz saraya konsantre olmay iermektedir. Dokuz Tanr l Tanrdan karlmtr. ve dokuz rakamnn biri temsil ettii dnlmektedir. Tanr tarafndan doldurulan sinnabar alnndan farkl olarak dokuz saray botur. Bu vizyon pratiiyle dokuz Tanrnn gkten dokuz saraya inmesi salanr. Dier Biri koruma metotlar ise l dii Tanry temsil eden tzu-i (dii bir), bir antik eril Tanr olan, yldzlarda ve kafa iinde yaayan tai-i (stn bir) gibi Tanrlarn vizyonlaryla salanr (E.R.,1968: XIV, 300). Taoistler vcuttaki her noktann ve organn g alglanan enerjilere sahip olduunu dnrler. Ve bu enerjileri Tanr olarak ifade ederler. Bu Tanrlar hiyerarik bir yapya sahiptir, imparatorluk brokrasi sistemine benzeyen bu yapda Tanrlarn rtbeleri, grevleri ve fonksiyonlar ok karmaktr. Bir takm kutsal metinlerin okunmas ya da vizyon pratikleriyle bu Tanrlar aktif hale getirilir. Huang-ting ching (Sar sarayn kitab) ve Ta-tung chen-ching (Byk duygu kitab) Tanrlarn isimleri, elbiseleri, biimleri vs. hakknda ayrntl bilgiler vermektedir. birliin Tanrlarn yannda en nemli Tanrlar be i organn Tanrlar kabul edilir. Tai-ping chinge gre bu Tanrlarn elinde llerin ve yaayanlarn listesi vardr. Vizyonla Taocu usta isminin ller listesinden yaayanlar listesine gemesine alr (E.R.,1968: XIV, 300-301). Bir baka vizyon yntemi ise gksel bedenlerin ve gezegenlerin vizyonudur. Usta gksel bedenlerden kan klarn kendi bedenine indiini dnr. Bu pratikler vizyoner ustann vcudunu k saan gksel bedenler haline getirir. Pao-pu tzu, bu tekniklerin stn insann vcudunu arndrdn ve koruduunu bildirmektedir. Gne ve ay kiinin ba zerine ykselir, birleir ve eker gibi bir iksir oluturur, sonra bu iksir ustann azna der. Usta bu iksiri yutarak karnna yerlemi durumdaki ming men (kaderin kaps)e gnderir.

111

Gnein ve ayn insann vcudundaki dnmnn vizyonu ise gne ve ayn gnlk, aylk, ve yllk hareketlerini simgelemektedir. Gne krmz ve kzl, ay ise sar k olarak dnlr. Vizyon gksel bedenlerin nlarnn emilmesiyle baaryla son bulur. Yldzlarn ve burlarn vizyonu arasnda Pei-tounun vizyonu nemli bir yer kaplar. Taoistlere gre Pei- tou yedi grlebilen yedi grlemeyen yldzdan olumaktadr. Pei-tou vizyonu toplu ayinlerde yaplabildii gibi bireysel olarak da gereekletirilebilirdi. Taocu usta yldzlar kutsal bir itin iinde dnr ve daha sonra onlara doru ilerler ve yldzlar admlamaya balar. Yldzlara arka arkaya basar ve onlarn kutsallnn kendisine getiini dnr. Vizyon srasnda usta bir yandan nefesini kontrol ederken dier taraftan da dualar eder. Yry Ynn admlarna uygun olarak yaplr. Y bir efsanevi kahramandr ve bir aya topaldr, dolaysyla ayaklarn srkleyerek yrr. Onun bu yry kozmogonik bir dans olarak kabul edilir. Pei-tou vizyonunun kiiyi cennete ykselteceine inanlr. Vizyonun ak srasnda kapdan geilir ve cennete ulalr daha sonra cennette ksa bir sre gezinti yaplr. Dier vizyonlarda kiiden kendisini pei-tou yldzlarnn altnda yatyor olarak dnmesi veya yldzlarn Tanrlarnn kendisini aydnlkla beslediini dnmesi istenir. Bu vizyonlar sonunda da kii kendisinin cennete ykseldiini kabul etmektedir (E.R.,1968: XIV, 301). 3.2.2.2.2. Nefes Teknikleri (Embriyonik Soluma /tai-hsi) Taoizmde lmszle ulamak iin kullanlan teknikler arasnda nefes altrmalar nemli bir yer igal eder. Nefes altrmalar ierisinde embriyonik soluma (tai-hsi) denilen soluma tekniinin nemli bir yeri vardr. Bu teknik deiik okullara gre zaman ierisinde farkl uygulama biimleri kazanmtr. Embriyonik soluma genellikle anne karnndaki bebein gbek bandan beslenmesi gibi dnlmtr. Bir gre gre embriyonik soluma nefes tutma manasna gelir. Mesela Ge Hongun Pao-p'utzuda bildirdiine gre eitimin balangcndaki bir kii bir nefesle 120 nefesin yerini doldurabilir. Kii bunu ilerletip bir nefesini 1000 nefes yerine getirdiinde lmszl yakalam olur. Baz ustalar nefes tutmann ykc etkilerinin olduunu savunarak bunun yerine az solumay savunmulardr. Bu yntem Hintli rahiplerin ve Zen okulunun yntemidir. nana gre az solumay renen kii ana kaynaa geri

112

dner. Sradan insanlar boazyla soluk alp verirken usta nefesi iine alr ve onu nefes okyanusunda korur. Usta gnn sonuna kadar yava yava solumaya devam eder ve gnn sonunda nefesi hissedilmez olur, yle ki burnunun zerine konan bir ty bile kprdamaz. Bu noktada solumann durduu dnlr. Baz aklamalar bu konumda kiinin karnndan veya topuundan solumaya baladn belirtir (E.R.,1968: XIV, 301). Taoist dnceye gre bu metodun amac dardan alnan nefesin en aza indirilmesi, nefesin vcut ierisinde ba, gs ve karnda bulunan sinnabar alanlarnda sirklasyonunu salamaktr (Smart, 1977b: 260). Bylece Hint yogasna benzeyen bir takm mediatif tekniklerle vcut iinde dolatrlan nefesle rahimde bir bebek oluturulmaya allmtr (Parrinder, 1976: 68). 1173 ylna ait bir Wu-chen pien tefsirine gre kiinin iksir elde edebilmesi iin ilk nefesi temel almas gereklidir. Daha sonra yin ve yang kazanlar kurulur. Sonunda ilk nefesle birlikte kazann iinde kartrlr ve stne tahl atlr. Bu karmdan oluan tahla chin-tan denir. Sonra kii chin tan yutar ve be i organda dolatrr. Chin-tan ierde ilk nefesi (chi) ve z (ching) etkiler ve bunlar hareketsiz hale getirerek vcudu terk etmelerini nler. Sonra kii chin-tann sirklasyonunu salar bylece nefesi ve z besler, en sonunda chin-tan altn likre dnr. Bir gn bu likr kuyruk sokumundan kar ve beyindeki ni-wana (muhtemelen nirvana kavramnn ilk dnem benzeri) ular. Buna chin-i huan-tan (altn likrn sinnabara dnm) denir. Chin-i huan-tan burada ne zaman ki sere yumurtas biimini alr, o zaman aza iner ve yutulur. Daha sonra kutsal embriyo ile btnlemek zere alt sinnabar alanna ynelir. On aylk gebelik dneminden sonra embriyo dnyev lmsz eklinde doar (Eliade, 1997: 277). Bu gksel lmszln bir alt derecesidir. Bu merhaleye ulaan ustann dnyadan ellini eteini ekmesi ve pao-i (birlii kavarama) pratiklerini dokuz yl boyunca yapmas gerekir. Bu srecin sonunda vcut ve ruh mkemmellie erecektir (E.R., 1968: XIV, 303) Bu tekniklerin hayatn akn tersine evirdii sylenirdi. nana gre bu yntemlerle oluturulan embriyonik canl insann lm annda adeta knndan syrlan kl gibi l cesetten syrlp hayata devam edecekti. nsann vcudunda yaratlan bu yeni kiiye altn iek (chin hua) denirdi. Usta bu mucizevi sreci ilerletmeye veya durdurmaya

113

alan iyi veya kt ruhlar bir takm isel vizyon teknikleriyle tespit etmeye alrd. Eer usta bu vizyonlarda Tanry ve dier salk ruhlarn vcudun ana blgelerinde oturur vaziyette grrse bu ilerin yolunda gittiine ve lmszle ulaabileceine iaretti (HR, 1971: II, 510). 3.2.2.2.3. Gne Banyosu Dier bir nemli lmszle ulama teknii ise gne banyosudur, ancak bu uygulama sadece erkeklerin uygulayabilecei bir tekniktir. lmszl arayan erkek elinde krmz mrekkeple izilmi yeil bir kt tutatarak gne altnda yatar. Bayanlarn gnelenmesi faydaszdr onlar bunun yerine ay ndan faydalanrlar ve ellerinde ayn resminin olduu sar kt tutarlar. Erkeklerle kadnlarn arasndaki ayrmn sebebi yin ve yang enerjilerinin farkl etkileridir. Erkeklerin vcutlarn kuvvetlendirmesi iin yang enerjisine ihtiyalar vardr, o da gnete mevcuttur. Ayn enerji kadnlar iin ayda bulunur. Elde tutulan ktlarn renkleri ise yin ve yang enerjilerini eken en uygun renklerdir (http://www.east-asianhistory.net/textbooks/PM-China/ch7.htm, 21.04.2006). 3.2.2.2.4. Yoga ya da Fiziksel Egzersizler (Tao-yin) Uzun ve salkl yaam tekniklerinden birisi de fiziksel egzersizler (Tao-yin) olarak anlalan yogadr. Kii yogayla solunumunu artrr, vcudunun gzeneklerini aar. Vcudun gzeneklerinin almas organlarn dardaki havaya (chi) rahat ulamas demektir. inliler vcuttaki akkanlarn durmasn hastalklarn ve zayfln sebebi sayarlard bu yzden akkanln artrlmasna alrlard. Bunu da fiziksek egzersizler ve masajla salamlardr. Zaman zaman tao-yin nefes teknikleriyle birletirilmitir (http://www.east-asian-history.net/textbooks/PM-China/ch7.htm, 21. 04.2006). Sklkla tao-yin baz hayvanlarn hareketlerinin taklidine dayanrd. Bu tekniklerden en eskisi Chuang Tzuda bahsi geen be hayvan dansdr. Bu dans kaplan, ay, maymun, geyik ve baykuun hareketlerini taklitten ibarettir. Zihinsel konsantrasyonla birlikte adeta bu hayvanlar taklit ederek el kol hareketleri yaplr ve nefesin vcudun belirli blgelerine ulatrlmasna allr ve bylece kann ve nefesin dolam

114

salanrd. Asrlar boyunca bu tekniklere ok fazla eklemeler olmu ve bylece tao-yin teknii gelimitir (E.R.,1968: XIV, 302). Taoizmin bu yn dnyada ok yaygn olarak uygulanan Uzakdou sporlarnn gelimesini salamtr (http://www.east-asian-history.net/textbooks/PM-China/ ch7. htm, 21.04.2006). Bu spor teknikleri Lao Tzunun su gibi zayf olmal dsturuna dayal olarak wu wei felsefesini ve Juo Tao (Japoncas Ju Do) zayf yol, naif yol tarzn temsil eden uygulamalardr. Bu anlay Kore'de ve Japonya'da Bushi-Do, ZenDo; in'de Kung-Do ya da Kung-Fu, Kore'de Taekwon-Do gibi felsefe olarak Taoizme dayand dnlen Do sporlarnn ortaya kmasna kaynaklk etmitir. Bu gre gre tm Uzakdou sporlar kuak renklerini, simgelerini, gelenek ve greneklerini, disiplinini Taoizm'den almtr. rnein kuak renkleri katedilen yolu, krmz kuak i aydnlanmay, beyaz elbise safl ve dinginlii simgeler. Judodaki katalar ise doay ve evreni yorumlar (http://www.ajansspor. com/judoaikido /index. asp?kat=icerik&blm=dtarih&bolum=D%C3%BCnya'da%20Judo, 13.03.2006). Genel olarak in Boksu (Tai Chi Chan) denilen bu egzersizler gnmzde hal bir ok inli tarafndan parklarda ve halk bahelerinde uygulanmaktadr ( HR, 1971: II, 510). Bu tekniin etkili olabilmesi iin tahla dayal yiyeceklerin yasakland bir diyetle beraber yrtlmesi gerektii sylenmitir. nk bu tr yiyeceklerin insann vcudunda bulunan kt ruh veya ceseti beslediine inanlr (E.R., 1968: XIV, 302). 3.2.2.2.5. Seksel Uygulamalar (Fang-chung) lmszlk reeteleri arasnda fang-chung (yatak odas yntemleri)un nemli bir yeri vardr. Antik aa dayanan bu tekniin amac canll artrmak, uzun mr ve erkek ocuk sahibi olmay salamaktr (Eliade, 2003: 39). Taoistler Hint Tantra uygulamalarndan pek farkl olamayan ve enerji kaybetmeden cinsel birlemeyi amalayan uygulamalar gelitirmilerdir (Smart, 1977b: 260). Han shu, bu konuda yazlm sekiz eserden bahseder. Bu yntemlerin hkmdarlarn kulland yntemler olduu dnlr. nana gre arzularn azaltan kimse lmszle ulaabilmekteydi. Jimnastik ve nefes pratikleri gibi seksel pratikler de ilk bata Taoizmden bamsz olarak gelimiti. Son zamanlarda Chang-sha yaknlarnda yaplan kazlarda Han Hanedannn ilk dnemlerine ait bir takm yazmlar bulundu. Bu yazlar seksel

115

pratiklerle ve nefes pratikleriyle (tao-yin) ilgiliydi. Bu ilk kaynaklarda bulunan konuyla ilgili bilgiler dier kaynaklardaki verilere benzerlik gstermektedir. nana gre cinsel birleim srasnda boalmay engelleyen kimse spermin vcut ierisinde sirklasyonuna yol amaktadr. Vcut iinde dolaan sperm i kanallarla beyne ulamakta ve beyni tamir etmektedir. Sperm nefesle beraber alt sinnabar alanndan st sinnabar alanna kmakta ve burada beynin gcn artrmaktadr. Bu yolla yin enerjisi yang enerjisine dnmektedir. Bu nedenle lmszler ok gelimi beyinlere sahip kiiler olarak tasvir edilmilerdir (E.R., 1968: XIV, 302). Salkl bir cinsel ilikinin hastalklar iyiletirdiine, vcudu hafiflettiine, alglar kuvvetlendirdiine ve yaam gc olan chiyi artrdna inanlmtr. Taoistler erkeklerde yang, kadnlarda ise yin enerjilerinin azalmasn ac sonulara yol aacak byk kayplar olarak dnmlerdir. Erkeklerin ve kadnlarn iliki srasnda zt enerjileri birletirerek arj olduklar kabul edilmitir. Kadnlar enerji bakmndan erkeklerden stn tutulmutur dolaysyla erkeklerin cinsel birleime kadnlardan daha ok ihtiyac olduu belirtilmitir. Cinsel birleme kadnlarla erkekler arsnda birbirlerinin zn elde etmeye ynelik bir seksel sava olarak nitelenmitir. Bu savata orgazma ulamak kaybetmek demektir. zellikle erkekler iin boalma kadnlara gre ok daha byk bir kayptr ve yaam ksaltacak bir olgudur. Buna gre erkek boalmadan iliki kurma metotlarn renmelidir, bylece yang enerjisini kaybetmeden yeni enerjiler kazanacaktr ve kadndan alaca yin enerjisi erkein yang enerjisini artracaktr (http://www.east-asian-history.net/textbooks/PM-China/ch7.htm, 21.04.2006). Seksel pratikler lmszle ulamak iin kullanlan dier yntemlerin baars iin vazgeilmez yntemler olarak kabul edilmitir. Dinsel metinlerde seksel pratikler ileyen pasajlar genelde sansrlenmitir, dolaysyla bu ynteme dair bilgiler genellikle ifahi yolla gelmitir (E.R., 1968: XIV, 302). 3.3. Taoizmde Vahiy ve Kutsal Kitap Anlay 3.3.1. Taoizmde Vahiy Anlay Felsef Taoizmin Tanr veya vahiy anlaylarndan bahsetmemesine ramen Dinsel Taoizm bu anlaylara yer vermitir. Taocu din ok geni ve farkl bir vahiy anlayna

116

sahiptir. Taoizm ilhi dinlerin aina olduu vahye muhatap bir peygamber olgusunu kabul etmedii gibi, vahyi tayan herhangi bir melek inancna da sahip deildir. Bu manada Lao Tzu bir din kurucusu olarak kabul edilmesine ramen asla bir peygamber olarak anlalmamtr. Taoizmde kutsal metinleri elde etmek tamamen Taocu ustann inisiyatifindedir ve kutsal metinler bir takm translarla elde edilir. amanistik eler barndran bu translarda Taocu usta ruhlarla irtibata girer. Meditasyon ve yoga tekniklerinin kullanld bu translar ustay farkl bir boyutta Tanrlarn, ruhlarn ve lmszlerin imajlaryla buluturur ve onlardan bilgiler almasn salar. rnein, Taoist kaytlar Taocu gelenein nemli bir parasn oluturan Shangqing metinlerinin Yang Hsi tarafndan lmszlerden meditasyonla alndn bildirmektedir (E.R.,1968: XIV, 295). Baz kaynaklar bu translarda kenevir, mantar ve bir takm uyuturucu etkisi olan ilalarn kullanldn bildirmektedir (Bey, http://arahat. chaosmagic. com/hemp_worship_in_the_m.htm, 10.03.2006). Taoizm bandan beri bir vahiy dinidir. Dinsel Taocoluun kurucusu Chang Lingin Lao Tzudan vahiy almasyla balayan bu sre tarih boyunca Taoist bilgelerin vahiy almasyla devam etmitir. Bilindii gibi Lao Tzunun M 2. yzylda Tanrlatrlmaya balamasyla birlikte Taocu Dinin ilk nveleri olumaya balad. MS 2. yz ylda ise Chang Ling adnda bir salk ustann Tanr Lao chnden vahiy aldn bildirmesiyle Dinsel Taoculuk resmen kuruldu. nana gre Tanr Lao, Chang Linge yaknda dnyann sonunun geleceini, sonra byk bar ann balayacan bildirmi ve Changla bir anlama yapmtr. (http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). Anlamaya gre Chang Ling ve taraftarlar gksel glerin ve ruhlarn dnyasna ulamada imtiyazl kiiler olacaklard (http://www.oneworld-publications.com/samples/daoism. htm, 21.01.2006). Buradan da anlalaca gibi Chang Lingin Lao Tzudan vahiy almasyla Dinsel Taoculuk tesisini vahye dayandrmaktayd. Dinsel Taoizme gre, Tanrlar, ruhlar ve lmszler insanlara bir takm kutsal bilgiler iletebilir. Taoizm, kutsal kitaplarn Tanrlardan, insanlardan ve dier varlklardan nce var olduunu kabul etmektedir. Buna gre evren ilk kaostan ktnda btn varlklardan nce kutsal kitaplar vard (HR, 1971: II, 505-506). Bilindii zere Taoizm hiyerarik yapda bir ok Tanrya sahiptir ve hiyerarinin en stnde Saf Tanr denilen l Tanr gurubu vardr. lnn iinde en stn Tanr Yuan-shih t'ientsunundur. Bu Tanr kutsal kitaplar alt dzeydeki Tanrlara ileten ilk Tanrdr. kinci

117

srada ayn zamanda bir gurup kutsal kitabn ismi olan Ling Pao Chn vardr. Taoist teslisinin nc Tanrs ise Tai Shang Lao Chndr ve bu Tanr Lao Tzunun bizzat kendisidir. Tanr Lao kutsal bilgileri insanlara lmszl yakalamalar iin bildirmitir (Smart, 1977b: 259-260). Grld zere Taoizmde Tanrlarn en nemli grevlerinden birisi de kutsal kitaplar st derecedeki Tanrdan alp alttaki Tanrya iletmektir. Kutsal metinlerin Tanrlardan insanlara geii ise Saf Tanrnn ncs olan Lao Chn (Tanr Lao Tzu) tarafndan salanmaktadr. Taoizmde insanlara kutsal metinleri ileten Tanrlar arasnda Tanra Hsi Wang Munun nemli bir yeri vardr. Hsi Wang Mu, Batnn Anne Kraliesidir ve Kun-lun Dandaki saysz lmszn yaadna inanlan cennetin yneticisidir. Bu cennette onun idaresinde lmszlk eftalisi yetitirilir. Hsi Wang Mu, Tanrlarla lmszl arayanlar arasnda araclk yapar. lmszle uraan insanlarn abalar bu Tanr tarafndan onaylanmaktadr. Chou Hanedannn imparatoru Mu ve Han Hanedannn imparatoru Wunun Tanra Hsi Wang Mudan sihirler ieren kutsal kitaplar ve lmszlk eftalisini aldklarna inanlr. zellikle MS 3-6. yzyllar arasnda elde edilen metinlerin aracs olarak dnlr (HR, 1971: II, 505506). Taoizm lmszle ulam stn kiilerin de insanlara kutsal metinler vahy edebileceini kabul eder. Bunun en belirgin rnei MS 4. yzyln sonuna dayanan Shangqing metinleridir. nana gre Shangqing Mezhebinin liderlerinden Yang Hsi 364-370 yllar arasnda Mao Dalarnda bir gurup lmsz tarafndan ziyaret edilmi ve kendisine kutsal metinler verilmitir (http://www.gaiaguys.net/taoismarticle.htm, 13.03.2006). Yanga vahiy ulatran lmszlerin, Mao kardeler olarak bilinen sonradan Tanrlatrlm halk kahramanlar olduklarna inanlr (http://www.utm. edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006). Ancak, Taoizm vahyi kabul eden bir din olmasna ramen Taoist kutsal kitap klliyatndaki metinlerin bir ou vahye veya ilhama dayal eserler deillerdir. Taoist kanonda ilk dnem Shangqing ve ve Ling-pao metinleri dnda ok az yazm vahye ve ilhama dayanmaktadr. Taoist kutsal kitaplar daha ok dneminin edebi yazmlarn yanstmaktadr (E.R., 1968: XIV, 319).

118

3.3.2. Taoist Kutsal Kitaplar Dzenleme almalar Taoist kutsal kitaplar Taoizm tarihinde rol alm deiik okullarn ve taraftarlarnn yazlarn ihtiva eden ok geni bir koleksiyondur. Bu koleksiyon felsefe, sosyal tarih, bilim ve teknik, edebiyat ve sanat, gelenek grenek ve in Tarihinin bir ok alannda kapsaml bilgiler ihtiva etmektedir (The Daoist Canon, http://www.eng.taoism. org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-1-2.asp, 15.01.2006.). Organize bir din mntesiplerine rehberlik asndan kanona ve kutsal yazlara sahip olmak zorundadr. Taocular tarafndan Laozi ve Chuangzinin yannda Wei ve Jin Hanedanlar ncesinde kaleme alnm bir ok metin kutsal yazlar olarak kabul edildi. Bu kitaplarn hepsi Chin Hanedannn erken dnemi filozoflar tarafndan yazlmtr ve Taocu din ile ilgili bilgiler ihtiva etmektedir. Taocularn dinleriyle ilgili bilgilere ulamak iin bu kitaplara ba vurmalar, mevzu bahis olan eserlerin kutsal yazlar rtbesine ykseltilmelerine vesile olmutur. rnein Taiping Ching, Taoist dinin balangcndan nce meydana km ve Dinsel Taoculuun gelimesine nemli katklarda bulunmu bir eserdir. Dou Jin ve Gney ve Kuzey Hanedanlar dneminde Taocu dinin kklemesi ve kilise tekilatnn kurulmasyla birlikte geni sayda kutsal kitap ortaya kmaya balad (http://www.crvp.org/book/Series03/III-3/chapter_vii.htm, 19.04.2006) yle ki Ge Honga ait Pao-pu tzu neipan (Sadelii Benimseyen Ustann sel Kitab)nn Xalan (Derin Dnceler). blmnn 600 paradan olutuu bildirilmektedir (http://www. eng. taoism. org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg31.asp, 15.01. 2006). Taoizme ait ilk yazl envanterler Pan Kunun (32-92) Han Shu (Han Tarihi) ve Ge Hongun (283-343) Pao-pu tzu adl eserlerinde kaydedilmitir (E.R., 1968: XIV, 317). Taoist kitaplarn gibi byd bu dnemde Lu Hsiu-ching (406-477) adl nl bir Taoist Taocu metinleri imparatorluun emriyle bir araya toplad ve blme ayrd (Taoism and The Arts of China, http://www.artic.edu/taoism/glossary.php, 18.03.2006). Lu, her bir blme tung (maara) adn verdi (Pregadio, http:// www. stanford.edu/ ~pregadio /daozang / ref_works_2.html, 16.04.2006 ). Tung ince maara, iletiim kurma ve gizemi bulma manalarna gelir. nsanlar bir ok metnin dalardaki kutsal maaralarda saklandna ve bu kitaplarda kutsal glerin var

119

olduuna inanrd bu yzden Taoist kanon iin bu isim kullanlmtr (HR, 1971: II, 504). Lu Hsiu-ching, santungun ihtiva ettii kutsal kitaplarn katolounu (santung jingshu mulu) hazrlamtr. Bu katalog Taoizm tarihinin ilk kutsal yazlar katoloudur. Lu, hazrlad katolou 471 ylnda imparatora sundu, katalok 1200 blmden oluuyordu ve kutsal kabul edilen Taoist yazlarn listesini ihtiva ediyordu. Daha sonra ayin ustas Zeng, Maara ve Drt Ek Blm snflandrma sistemini dikkate alarak yuwei qibu jing shumu (yeim apokriflerinin yedi blmnn katolou) adl katolou hazrlad. Sonra Tao Hongjing adl bir Taocu bilgin taishang zhongjing mu (Yce Kitaplar Katolou)yu tamamlad (http://www.eng.taoism.org.hk/daoistscriptures/daoist-canon/pg3-1.asp,15.01.2006). Lu Hsiu-chingin l blmleme sisteminin Budist kutsal metinlerinin l snflandrlmasndan etkilendii dnlmektedir. Bu snflandrma bundan sonra oluturulan Taoist kanonlarda temel kabul edilmitir. Lunun oluturduu snflandrmada Tung-chen blm Shangqing (stn Saflk), Tung-hsan blm Ling-pao (Kutsal Hazine) ve Tung-shen blm ise San huang ( hkmdar) kutsal metinleri etrafnda geliiyordu. maaraya srasyla gereklik maaras (Dongzhen), gizem maaras (Dongxuan) ve ruh maaras (Dongshen) da denilmektedir XIV, 319). Lu Hsiu-chingin dzenlemesi Taoist kanona temel tekil eden bir yap arz etmesine ramen genellikle ilk kanon olarak kabul edilmez. Bu katoloun orijinal versiyonu kaybedilmitir (The Taoist Canon, http://weber.ucsd.edu/~dkjordan/chin/hbcanondawu.html, 26.01.2006) Maara snflandrmasna MS 6. yzylda drt blm (sifu) ilave edilmitir. Sifunun ilk nn Maarann tamamlaycs olduu dnlse de bu ilave blmlerin kendilerine has koleksiyonlara sahip olduklar kesindir (E.R., 1968: XIV, 319). Drt ilave ve ait olduklar gelenekler unlardr: (http://www.stanford. edu/~pregadio/ daozang/ref_works_2.html, 16.04.2006). Bu snflandrma Shangqing geleneine ncelik veriyordu (E.R.,1968:

120

1) Byk Gizem (Taihsan), Tao Te Chingi temel alan kitaplardr ve Shangqing (stn Saflk) blmyle alkaldr. 2) Byk Bar (Taiping), Taiping ching kitab zerine bina edilmitir ve ikinci maara olan Ling-pao ( Kutsal Hazine) ile ilgilidir. 3) Byk saflk (Taiqing), Taiqinq ching kitabn esas alr ve nc maara San huang ( hkmdar) ile ilikilidir. 4) Ortodoks Birlii (Cheng-I), Tianshi Tao (Gksel Ustalar Yolu) ile ilgili metinleri iermektedir 16.04.2006). 3.3.3. Taoist Kanonlar Taoist kutsal kitaplar klliyat (tao-tsang) almalar ilk olarak Tang Hanedan dneminde balamtr. 8. yzylda balayan kanon almalar 16. yzyln bana kadar devam etmitir. Bu dnemde yedi farkl kanon oluturulmu, bu kanonlardan bir ou tamamen, bir blm ise ksmen yok olmutur. Gnmzde kullanlan kanon Ming Hanedan dnemine ait Zhengton Tao-tsangdr. Taoizm tarihinde oluturulmu yedi kanon ve derleme almalarna dair bilgiler ksaca yledir: 1) Kaiyuan devri Taoist Kanonu (Kaiyuan Tao-tsang): in tarihinde derlenen ilk Taoist kanon olup Tang Hanedannn Kaiyuan mparatorluk tarafndan yllarnda (MS ilk 713-741) kanondur mparator oluturulmutur. desteklenen (http://www.stanford.edu/~pregadio/daozang/ref_works_2.html ,

(http://weber.ucsd.edu/~dkjordan/chin/hbcanondaw-u.html, geldiini iddia etti (E.R., 1968: XIV,

26.01.2006).

Hsan-tsung (y. 713-756) tahta ktktan sonra kendisinin Lao Tzunun soyundan 318). ve ilerinde Shi Chongxuannn da bulunduu 40 kiiye Taoist kitaplarn telaffuzu ve manalarn ieren bir klliyat hazrlamalarn emretti. Daha sonra bunu gerekletirmek iin Taoist kitaplarn toplanmas iin aratrmaclar lkenin deiik yrelerine gnderdi. Bakentte toplanan kitaplardan Santung qionggang ( Maarann Mkemmel zeti) ad altnda bir klliyat oluturuldu. Bu klliyat 3744 ciltten (bazlarna gre 5700 veya 7300dr) mteekkildi. Kaiyuan Kanonu maara (santung) snflandrmasna uygun olarak derlendi. 36 kitabn yer ald maarann birletirilmesiyle oluturulan klliyatn blmnn her biri (gereklik, gizem, ruh maaras) 12 kitab ieriyordu

121

(http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp,15.01. 2006). Tianboa devrinin yedinci ylnda (748) imparator bu kanonun kopyalanarak lkenin her tarafna gnderilmesini emretti ancak ksa bir sre sonra imparatorluun bakentleri Chang-an ve Lo-yangda bulunan ktphaneler An Lu-shan ve Shih Ssuming isyanlarnda yakld dolaysyla bu kanonun nemli bir ksm kaybedildi (E.R., 1968: XIV, 318). Tang Hanedan ve Be Hanedan dneminin sonundaki savalarda kanon tahrip edildi ve mevcudiyeti fazla srmedi (http://www.eng. taoism. org. hk/ daoist -scriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp,15.01.2006). 2) Baowen Tongmu (Deerli Yazlarn Geni Katalou): Song Hanedan dneminde imparator Zhenzongun ynetimi zamannda (1008-1016) oluturulan bir klliyattr. An Lu-shan isyanndan sonra iki bakentte bulunan Taoist kutsal kitaplar yaklmt. Daha sonra Tang imparatorlarndan Suzong ve Daizong birka paras hari byk blm kayp olan Taoist kitaplarn btn lkede yeniden aratrlmasn emrettiler. Song Hanedannn kurulmasndan sonra 7000 cilt Taoist kitap imparator Taizong zamannda topland ve bu kitaplar sralanmak ve kopyalanmak zere imparator tarafndan Taoist bilginlere verildi. almalar sonucu 3737 cilt olarak tespit edilen derlemeye mparator Zhenzong tarafndan grevlendirilen bir kurul 622 cilt daha ekledi ve alma 4359 cilde ulat. Bu kanonun Gereklik Maaras blm 620 cilt, Gizem Maaras blm 1013 cilt, Ruh Maaras blm 172 cilt, Byk Gizem blm 1407 cilt, Byk Bar blm 192 cilt, Byk Saflk blm 576 cilt ve Ortodoks Birlii blm ise 379 cilt ihtiva etmekteydi. Kanonla beraber btn kutsal yazlarn listesi de hazrlanarak imparatora sunuldu. Ancak bu kanon da sonraki tarihlerde yok olmu gnmze ulaamamtr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoistscriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp,.15.01.2006). 3) Tao-tsang Tiangong Baozang Byk (Songun Gksel Saraynn Deerli Kanonu): Bundan sonraki kanon almalar Song Hanedan imparatorlarnn buyruklaryla hazrlanan almalardr. Song imparatorlarndan Chae-tsung (y. 998-1022) danmanlarndan Zhang Junfanga imparatorluk arivlerinde bulunan Taoist metinlerin katolounu hazrlama grevi verdi (E.R., XIV, 318). MS 1012 ylnda grevlendirilen Chang Junfang, Taoist rahiplerden oluturduu heyetle kanon almalarna balad. Mevcut kutsal kitaplar zerine eklenerek oluturulan kanon

122

Maara ve Drt lave Blm dzenlemesine gre hazrland. 4565 ciltten mteekkil olan bu kanon da u an mevcut deildir (http://www.eng.taoism.org.hk/daoistscriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp, 15.01.2006). 4) Wanshou Tao-tsang (Uzun Yaam Taoist Kanonu): Bir asr sonra Song imparatoru Hui-tsung (y. 1101-1125) yeni bir Taoist kanon oluturulmas almalarn balatt. 1114te bir ferman yaynlayarak Tm Taoist metinlerin bakent Kaifengde toplanmasn emretti (E.R., 1968: XIV, 318). mparatorun bu istei bir ksm Taoist rahip tarafndan yerine getirildi ve bir yazm brosu kuruldu. Bu bro Gksel Sarayn Deerli Kanonunu dzenlerken bir yandan da kayp kutsal kitaplar aratrmakla grevlendirildi. Sonunda 5481 ciltlik Uzun Yaam Kanonu veya Zhengren Devri Uzun Yaam Kanonu ad verilen Taoizm tarihinin drdnc kanonu derlendi. Baslm ilk kanon olan bu derleme Jiajing devrindeki kargaalarda kaybedildi (11261127). Jin Hanedan dneminde yeniden toplanan kanon gnmze kadar ulaamamtr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-11.asp, 15.01.2006). 5) Daijin Xuandu Tao-tsang (Byk Jinin Esrarengiz Bakentinin Deerli Kanonu) (http://www.stanford.edu/~pregadio/daozang/ref_works_2.html, 1189) 16.04.2006). Jin Hanedan dneminde derlenmitir. 1186 ylnda imparator Chin Shih-tsung (y. 1161bugn Henan olan gney bakentindeki kutsal yazlarn gnmzde Pekinde olan Tianchang tapnana tanmasn emretti. Chinin byk olu ve halefi Chin Chang-tsung (y. 1190-1208), tapna 1190 ylnda geniletti ve tapnan grevlilerinden kayp kitaplarn bulunmasn ve kanonun tamamlanmasn istedi (E.R., 1968: XIV, 318). lkenin drt bir yannda aratrma yapan Taoist grevliler 1074 cilt topladlar. Elde edilen toplam 83198 kitap Maara ve Drt Ek Blm snflamasna gre yeniden dzenlendi. Byk Jinin Esrarengiz Bakentinin Deerli Kanonu ad altnda oluturulan bu klliyat Tianchan tapnann yanmas sonucu yok oldu (1202) (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp, 2006). 6) Xuandu Tao-tsang (Esrarengiz Bakentin Deerli kanonu) (http://www. stanford.edu/~pregadio/daozang/ref_works_2.html, 16.04.2006). Yuan Hanedan dneminde meydana getirildi. mparator Taizong zamannda (1237) Song Defang ve 15.01.

123

Qin Zhi'an kayp kitaplar aratrdlar ve Taoist Kanonu yeniden basmay planladlar. Sekiz yllk bir alma sonrasnda Kralie Naima Zhen dneminde (1244) kanon tamamland. Bylece 7800 ciltten mteekkil Esrarengiz Bakentin Deerli kanonu adn tayan klliyat oluturuldu. Kutsal yazlarn bulunduu bloklar Pingyangdaki Esrarengiz ehir Tapnanda muhafaza ediliyordu (http://www.eng. taoism.org.hk /daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp, imparatorlarndan 15.01.2006). Yuan Hanedan Kubilay Han 1281 ylnda Tao Te Ching dndaki btn Taoist

metinlerin yaklmasn emretti. Yine de kalan paralar daha sonra oluturulacak olan Ming kanonuna Jurgen ve Song kanonundan kalan paralarla birletirilerek kaynaklk etmitir (E.R., 1968: XIV, 318). 7) Zhengton Tao-tsang (Zhengton Devri Taoist kanonu): Ming Hanedan dneminde imparatorluk buyruuyla oluturulmu ve gnmze kadarki btn Taoist metinleri birletirmitir (http://weber.ucsd.edu/~dkjordan/chin/hbcanondaw-u.html, 26.01.2006). mparator Chengzu 1403te 43. Gksel Usta Chang Yuchudan Taoist kanonun yeniden derlenmesini istedi. 1410 ylnda ustann lmesi zerine yerine geen 44. Gksel Usta Chang Yuqing kanonu tamamlamakla grevlendirildi. Uzun almalar sonucu Zhengton Devri Kanonu ad verilen kanon 1445 ylnda tamamland. Kanon 5305 cildi ieriyordu ve 480 kutuyu dolduruyordu. Kutsal yazlar Maara, Drt lave Blm ve On ki Alt Blm snflamasna uygun olarak dzenlendi. Kanon lke geneline yayld ve kutsal dalarda ve tapnaklarda muhafaza edildi. 1607 ylnda bu sefer 50. Gksel Usta Chang Guoxiang imparator Shenzong tarafndan kanonu tamamlamakla grevlendirildi. almalar sonucu Wanli Xu Tao-tsang (Wanli Dnemi lave Taoist Kanonu) derlendi. Bu ekle birlikte Zhengton Kanonu 5485 cilt oldu ve 512 kutuya konulmaya baland. u an sadece Ming dnemi basks mevcuttur ve gnmze kalan tek kanondur (http://www.eng.taoism.org.hk/daoistscriptures/daoist-canon/pg3-1-1.asp, 15.01.2006). Btn Taoist metinler ve Taoist olmayan Mohist, Legalist, Maniheist ve Hristiyanla ait metinler 1445 ve 1607 ylnda tamalanan Taoist Kanon iinde yer almaktadr. Maniheistler ve Hristiyanlar Yuan Hanedannn kendilerine kar hogrl bak Ming Hanedan ile deiince kutsal metinlerini Taoist kanon iinde sakladlar (HR, 1971: II, 504). Zhengton Kanonu 5. yzylda Lu Hsiu-ching tarafndan balatlan Taoist kutsal kitap klliyat

124

derleme almalarnn sonuncusudur (http://www.stanford.edu/~pregadio/ daozang /ref_works_2.html). 1926dan nce Taoist Kanona ulamak mmkn deildi. Mevcut kanon tapnaklarn arivlerinde saklanmaktayd ve insanlarn ulamas iin pek olanak yoktu. Bugne kadar Taoist kanon devlet desteiyle toplanm ve yaylmt. Yeni kurulan in Cumhuriyeti asndan bu destekten sz etmek mmkn deildi ancak eitimden sorumlu bakan Fu Tseng-hsiang (1872-1950), babakan Hs Shih- changn (18551939) Taoist Kanonun bilimsel deerine ikna edilmesi noktasnda etkili oldu. Ve sonunda Commercial Press of Shangai tarafndan Taoist kanon yeniden basld (E.R., 1968: XIV, 317). Zhengton Tao-tsang yeni basklara numune olarak hal Pekinde Beyaz Bulut Tapnanda saklanmaktadr. Zhengton Tao-tsangn modern basklar unlardr: 1) Shangwu yinshuguan basks; 1923-1926 yllar arasnda angayda baslmtr. Kanonun hacmi kltlm, kitap says 1476ya cilt says 1120ye drlmtr (Eliade, 1997: 274). Orjinal metinde bulunan baz illstrasyonlar karlmtr. Bu bask Hanfenlou (Hanfen Kulesi) ad altnda 350 adet kopya edilmitir. 2) Yiwen Chubanshe basks; Taipeide baslan bu versiyon Shangwu yinshuguan basksnn yeni bir versiyonudur. 3) Xienwenfeng Chubanshe basks; Taipeide baslmtr ve 60 cilt tutan kanona 1 cilt de bilgilendirmek iin ek metin ilave edilmitir. 4) Chubun Shuppansha basks; Kyotoda 1986 ylnda baslmtr, 30 cildi

muhtevidir. 5) Wenwu chubanshe basks; Pekinde 36 cilt olarak baslmtr. 6) Zhoung Tao-tsang veya in Taoist Kanonu olarak bilinen 2003 ylnda Huaxia Chubanshe tarafndan baslan kanondur. Bu kanon Zhengton Tao-tsangdan sonra Taoist kanonun ihtiva ettii eserlerin tamamnn bulunduu tek kanondur. Zhoung Tao-tsangda noktalama iaretleri kullanlm, metinlerin hangi gelenee ait olduu (Shangqing, Lingbao, Taiqing, Chuang Chen vs.), ne tr bir metin olduu bildirilmitir. Ayrca Tao Te Ching ve Chuang Tzu gibi klasiklerin yorumlar da

125

eklenmitir 16.04.2006).

(http://www.stanford.edu/

~pregadio/daozang/ref

_works_2.html,

3.3.4. Taoist Kanonun Dzeni Taoist kanonun dzenlemesinin Lu Hsiu-ching (406-477) adnda nl bir Taoist tarafndan Gney ve Kuzey Hanedanlar dneminde yapldn belirtmitik. Lu Hsiuchingin yapt katolok Taist yazlar Maara ad verilen blme ayryordu. Bu snflama sistemi daha sonra oluturulan kanonlarda temel kabul edilmitir. l snflama sisteminde Budist kutsal metinlerinin l snflandrlmasnn etkisi olduu dnlmektedir. Maaraya eklenen Drt lavenin kanona eklenmesinin kayna tam olarak bilinmemektedir. Maara snflandrma sistemi btn Taoist kitaplar iine almyordu bu yzden Drt lave metodu bir ek sistem olarak kanona dahil oldu. Bu ilaveler Taihsan, Taiping, Taiching ve Cheng-I adl drt ektir. Sifu (drt ilave ) terimine 6. asrdan nce rastlanmamaktadr. lk ekin genellikle maarann tamlaycs olduu dnlmektedir. Maarann her biri kendi iinde 12 alt blme (shier bu) ayrlmtr. Bu blmlerin ierikleri her zaman ana balkla veya alt balkla uyumlu olmamtr. Drt lavede kategorik ayrmlar yoktur bunlar Maara koleksiyonundan farkldr (E.R., 1968: XIV, 319). 12 alt blm unlardr: 1) Ana Metin (Benwen): Kitaplarn orijinal metinlerini ihtiva etmektedir. 2) Sihirler (Shenfu): Mhrler zerine ilenmi karakterlerden ve saysz sihirden mteekkildir. 3) Aklamalar veya Yeim Forml (Yujue): Taoist kitaplarn aklamalarnn yapld blmdr. 4) emalar ve Resimler (Lingtu): Metinler ve kitaplarla ilgili resimlerin olduu blmdr. 5) Tarihler ve Soy ktkleri (Pulu): stn insanlarn faziletlerinden ve rtbelerinden bahseden blmdr.

126

6) Temel Kurallar (Jiel): Din emirler ve ahlk kitaplarnn bulunduu blmdr. 7) Merasimler (Weiyi): Oru, adaklar ve ayinlerle ilgili kitaplarn topland blmdr 8) Metotlar (Fangfa): Mkemmellie ulama, ruhsal yapy gelitirme, ibadet ve arnma metotlarnn ilendii kitaplarn bulunduu blmdr. 9) Pratikler (Zhongshu): Harici simya ve blmdr. 10) Biyografiler (Jizhuan): lmsz ve stn insanlarn biyografilerinin ve Taoist tapnaklarn tarihlerinin anlatld kitaplarn bulunduu blmdr. 11) lahiler (Zansong): Ruhlar iin sylenmi vc szlerin bulunduu kitaplar blmdr. 12) Hatrat ve Dilek (Biaozou): Bu blmde dilekler ve zel katlar zerine kutsal hesaplar ihtiva eden kitaplar

yazlm oru ve adak gnlerinde okunan dualar bulunur (://www.eng.taoism. org.hk/ daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-1-2.asp,15.01.2006). Mevcut Taoist kanon Zhengton Kanonu maara, Drt lave ve On iki Alt Blm esasna gre dzenlenmitir. Ancak bu sistemin de eksiklikleri olduu dnlmektedir. rnein Drt lave iinde snflandrmann iyi olmay biimsel dzensizlie ve kaynaklara ulama zorluuna sebep olmaktadr. Son dnem aratrmaclarndan Chen Yingning 1930da Taoist Kanonu yeniden tasnif etmitir. Chen, kitaplarn karakterlerine gre kanonu 14 ksma ayrmtr. Kanon zerine daha bilimsel almalarn yaplarak yeni bir sistemin oluturulmas abalar devam ederken gnmz bilim adamlar yeni bir Taoist kanonun hazrl ierisindedirler (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg3-12.asp,15.01.2006). 3.3.5. Taoist Kanondaki Metinler Taoist kanonun sahip olduu metinlerin neredeyse yars Kuzey Song Hanedan dneminde yeni yazm tekniklerinin gelimesi sonucu 12. yzyldan sonrasna aittir. Taoist eserlerin yazm tarihleri ok gvenilir olmamakla beraber metinlerin nszlerinden, kitab kaleme alana dair bildirilmi soy aacndan, metinlerde geen

127

Tanr isimlerinden, ynetimin onayn gsteren blge ve idare hakknda bilgi tayan mhrlerden elde edilen bilgilerle tespit edilmeye allmaktadr. Metinlerde kullanlan dil ve terimler de tarih tespitinde nemli bir kaynaktr. Kanon kapsamndaki yazmlar Han Hanedanndan buyana gzken Taoist inanlar ve pratikler kadar eitlidir. Bir ok yazm Taoist simya ve ila aratrmalar zerinedir. lk dnem Shangqing ve ve Ling-pao metinleri dnda ok az yazm vahye ve ilhama dayanmaktadr. Taoist kanonda metinler daha ok dneminin edebi yazmlarn yanstmaktadr (E.R., 1968: XIV, 319). Taoist kanonda bulunan metinler ok deiik yazm trlerini temsil eden ykler, iirler, tefsirler, teknik ve tanmlayc metinler, arklar, liturjik metinler ve dramatik yazmlardan oluur. Ancak Taoist literatr genel olarak be balk altnda ele alnabilir: 1) Vahiy ve ritel metinleri. 2) Hacyografyalar. 3) Tarihi ve corafi metinler. 4) Felsef ve simyasal metinler. 5) Tefsirler ve Ansiklopedik metinler (Bokenkamp, http://www.faculty. sbc. edu/goulde/taolit.html, 19.04.2006.). Taoist Hacyografyalar, bilgeler, keiler ve yce insanlarn hayatn ve yklerini anlatan eserlerdir. Bu gelenek durgun bir gelenek deildir. Hikayeler dilden dile dolaan ve eserden esere farkllk gsteren ve giderek teferruatl bir hal alan yap arzetmitir. En ok bilinen Taoist Hacyografyalar; Lieh-hsien chuan, Shen-hsien chuan, Sou-shen chi, and the Sou-shen hou-chidir. Bu eserler sadece Taoist figrleri deil yerli gelenee ve Budizme mensup bir ok kimseyi ilemitir. Ancak kaynak olarak Taoist kutsal kitaplar kullanmlardr. Taoist Hacyografyalarn en nemli ahsiyeti hi phesiz Lao Tzu olmutur. Hakknda saysz eser yazlmtr. Bunlardan en nemli unlardr: Lao-tzu pien-hua ching (Lao Tzunun dnm kitab); bu kitap mesihi bir yapya sahiptir, kitapta Lao Tzu tarih boyunca eitli ekillerde hkmdarlara yol gstermek iin bir ok kez ortaya km kutsal varlk olarak gsterilir. Lao-tzu Hua Hu Ching (Lao Tzunun yabanclarn dinlerini deitirdiine dair kitap), bu kitaba gre Lao Tzu, bat snrn getikten sonra Hindistana gitmi ve Budaya dnmtr. Bu eser Budizmi Taoizmin bir kolu olarak gsterir. Lao-chun pien-hua wu-chi ching, bu eserde Lao Tzu, Tang Hanedannn kuruluuna yardm eden bir kimse olarak tanmlanmtr. Taoist hacyografyalarn bir ksm zellikle

128

Ling-pao

geleneine

ait

olanlar

Budist

hacyografyalardan

etkilenmilerdir

(http://www.faculty.sbc.edu/goulde/taolit.html, 19.04.2006). Taoculuun tarihine ilikin hikyeler bir ok kutsal kitapta var olmasna ramen Song ncesi tarihe dair ok az eser elimize ulamtr. Bu alanda yazlm ilk eser Liu-Sung dneminde Hsu soy adl bir Taoist tarafndan yazlm San-t'ien nei chieh ching ( Gn aklamas) isimli kitaptr. Bu alanda alm ve eser ortaya koymu en nemli kii Tu Kuang-t'ingdir. Taoist metinlerin her alannda alan ve eserlerini bir ktphanede toplayan Tu, Tang dneminde yaamtr ve gnmze ulaan en nemli eseri Li-tai ch'ung-tao chi (Taonun Kutsallatrlmasnn Tarihi) dir. Bandan beri Taoist eserler kutsal yerlerle ilgilenmilerdir. Kutsal dalar, maaralar, azizlerin ve ulu kimselerin yaad yerler, ifal bitkilerin ve sularn bulunduu blgeler bu eserlerin bilgi verdii corafi yerlerdir. Bu alandaki nemli eserler; Wuyueh chen hsing t'u (Be Kutsal Dan Haritas), Tung-t'ien fu-ti yueh-tu mingshan chi (Kutsal Maaralarn, Dalarn, Kanallarn ve Yerlerin Kaytlar) ve Nan-yueh hsiao-ludur (http://www.faculty.sbc.edu/goulde/taolit.html, 19.04.2006). Taoist kanonda dinsel doktrine dair eserler topland gibi felsef alana ait eserler de toplanmtr. lk ve son dneme dair felsef eserler kanondaki yerlerini alrken Chuang Tzu ve Lieh Ttzu gibi felsef Taoizmin dev eserleri kanona Tang dneminde eklenmitir. Bu eserler Taoizmi destekleyen imparatorlar tarafndan saraya memur almnda yaplan snavlarda sorulmulardr. Han ncesi dneme ait bir ok felsef eser Taoist okula mensup olmamasna ramen Tang dneminden sonra Taoist kanona alnm ve Taocu retinin bir paras saylmtr. Taoist kanonda bunun yannda Kuei-ku-tzu ve Kuanyin-tzu gibi kk apl felsef eserler de yer almtr. Taoizmin ekillenmesinde nemli bir yeri olan ve in geleneinde nemli bir yeri olan simya almalarnn da Taoist metinler ierisinde nemli yeri vardr. lk nemli simya eseri Wei-po Yangn Chou i ts'an-t'ung-ch'i adl eseri olarak kabul edilir. Simya eserleri arasnda en hretlisi ise hi phesiz Ge Honga ait (http://www.faculty.sbc .edu/goulde/taolit.html, 19.04.2006). Taoizmde bilginin ifahen aktarm nemli bir gelenek oluturmutur. Dinsel metinler Taocu ustadan rencisine metinlerin kulanm yntemlerine dair gizli bir retiyle Pao-pu tzudur

129

birlikte ifahen verilirdi. Kulaktan kulaa dolaan bu bilgiler nemine binaen zamanla yazya geirildi ve tefsir eserlerini andran yeni bir trn olumasna sebep oldu. Song dnemi ncesi tefsircilerinden en nemlisi T'ao Hung-chingdir. Taoya ait Shen nung pen-ts'ao ching chi-chu adl eserin bir blm hal Taoist kanon ierisinde mevcuttur. Taoya ait aklayc notlar ieren Yang-Hsu ve Chen-kao adl eserler de gnmze ulamtr. Tang Hanedannn Taoizmi destekleyen politikas Taoist yorumlarn artmasn salamtr. 822 ylnda Taoist rahiplerin devlet tarafndan atanacann bildirilmesi ve atanacak rahiplerde bata Tao Te Ching olmakla beraber ana Taoist metinler zerine uzmanlk istenmesi Taoist yorum ve tefsir kitaplarnn artmasna yol at. Yuan-shih wu-liang tujen shang-p'in miao-ching ssu-chu, Chu-t'ien nei-yin tzu jan yu-tzu ve Liang-ch'iu-tzu bu dneme ait nemli tefsir kitaplar olarak saylabilir. Modern aratrmaclar iin ok nemli olan ansiklopedik almalar da kanonda bulunmaktadr. lk geni Taoist ansiklopedi Wu-shang pi-yao adl eser olup imparatorluk desteiyle 574 ylnda hazrlanmtr. Bu ansiklopedik eserin byk ksm kayptr. Bu manada Wang Hsuan-honun 7. yzyln ortalarna ait San-tung chunang, Chang Chn-fangn Yn-chi chi-chieni de nemli ansiklopedik eserler olarak kabul edilmektedir (http://www.faculty.sbc.edu/goulde/taolit.html, 19.04.2006).

130

BLM 4: TAO ZMDE D N UYGULAMALAR

Taoizm, dogmatik bir din deil aksine ayinlerin ve inanlarn serbeste topland bir dindir. Taoizm, Budizm ve Konfyanizmle srdrd beraberlikte bu dinlerden bir ok ey ald gibi onlara da bir ok ey katmtr. Dolaysyla Taocu dinin uygulamalarnn bir ou dinin ortak alan ierisinde grlmektedir. Taoist din pratikler blgeden blgeye deiiklik gsterir. Taoizmde gitmek iin bir kilise olmad gibi kabul edilmesi gereken zel iman esaslar da yoktur. Bu nedenle Taoizm ok eitli inanlar ve din pratikleri kuatt gibi ok sayda mezhebe sahiptir (http://www.illuminatedlantern. com/cinema/review/archives/ year_1977.php, 20.03. 2006). Taocu uygulamalar bugn sadece din alanla snrl kalmayp ok geni bir alanda uygulanan ve insanlarn ruhen ve bedenen rahatlamasn salayan pratikler olarak da grlmektedir. 4.1. Ayinler Taoizmin ilk dnemlerinde Tanrya (Yerin, Gn, Suyun Grevlisi) sade ayinler dzenlenmekteydi. Tts yakmak, Tao almak, gnahlardan pimanlk duymak ayin olarak kabul edilmekteydi. Ayinler daha sonra ok karmak bir duruma geldi. MS 5. yzylda Taoist bilgin Lu Hsiu-ching (406-477) ilk olarak Taoist metinleri dzenledii gibi Taoist ayinleri de dzenledi. Lunun tasnifinde yer alan Liste Ayinleri gnmze kadar uzanan Taoist ayinlerin ieriini belirleyen sistemleri oluturdu. Liste Ayinleri; Altn Liste , Yeim Liste, ve Sar Liste ayinleri olmak zere ayrlr. Altn Liste Ayinleri sadece imparatorlarn emriyle gerekletirilen ayinlerdi ve bu ayinler felaketlerin def edilmesi, krallarn korunmas, devletin ve milletin huzur bulmas iin icra edilirdi. Yeim Liste Ayinleri; krallar, generaller ve dkler tarafndan dzenlenirdi ve kral ailesinin korunmas, lkenin huzuru, yin-yang dengesinin salanmas ve insanlarn kutsanmas maksadyla yaplrd. Bu ayini sradan insanlar gerekletiremezdi. Sar Liste Ayinleri ise sradan insanlar tarafndan icra edilen, yaayanlara fayda verdiine, lleri karanlk cehennemlerden kurtardna ve insanlar doal felaketlerden ve savalardan muhafaza ettiine inanlan ayinlerdi. Quing Hanedanndan sonra Altn Liste ve Yeim Liste ayinleri hakkndaki literatr ok azalmtr. u an Taoist tapnaklarda sadece dnya bar iin dzenlenen dualarda

131

Altn Liste Ayini ritelleri uygulanmaktadr. Bugn Taoistlerin icra ettikleri ayinler Sar Liste Ayinleri mfredatna gre icra edilmektedir (Rituals, http://www.eng.taoism org.hk/religious-activities&rituals/rituals/pg4-6-1.asp, 15.01.2006). Taoizmde ayinler rahipler tarafndan tapnaklarda icra edilir ve ba rahip (gaogong) tarafndan ynetilir. Ayini yneten rahibe, ayin ustas da denir. Ba rahiple birlikte ayini yneten st dzey iki usta daha vardr (dujiang ve jianzhai). Taoist rahiplerin amanlarla ayn kkten geldii dnlmektedir. zellikle Taoizmin teekkl dneminde fang-shih denilen byc rahiplerin amanist kltrn bir uzants olduu daha sonra Taoist rahipler haline geldii bilinmektedir. Ancak Taoizm, bugnk papalk, rahip ve rahibe gelenei ile manastr ve tapnak anlayn Budizmden almtr (E.A., 1968: XXVI, 251). 7. yzyldan 1911e kadar Taoistlerin manastrlar devlet tarafndan desteklenmitir. Bununla birlikte Taoistlerin manastr hayat asla Budizmdeki poplariteyi yakalayamamtr. Taoist tapnaklarda erkekler ve kadnlar bir arada bulunmutur. Manastrlarda eski seksel ritellerin uygulanm olmas da byk bir ihtimaldir (Eliade, 1997: 276). 86 Taoist mezhep kaytlara gemi olsa da iki tr Taoist rahipten sz etmek mmkndr. Birinci ksm rahipler, yaamn gerekliini dnyadan uzaklamakta arayan, murakabe ve meditasyon tekniklerine nem veren, sk bir mnzevi hayat vurgulayan, jimnastik ve nefes tekniklerini uygulayan rahiplerdir. Bu rahipler evlenmezler, vejeteryandrlar ve alkolden uzak dururlar. Bir de Gksel Ustalar geleneine bal Taocu rahipler vardr. Bu rahipler manastrlarda yaamazlar, ancak dinsel ayinleri ynetirler, byclk yaparlar, fal bakarlar ve sihirli yntemler kullandklar gsteriler yaparlar, evlenirler ve mesleklerini oullarna aktarrlar. Batl inanlara sahip olanlar tarafndan stn bycler olarak nitelenen bu rahiplerin hastalklar ve kt talihi izale edebilecekleri dnlr (Smith, 1971: 110). Rahipler Tanrlar iin, sokaklar, evleri ve insan bedenini kt ruhlardan korumak iin ayinler dzenlerler ve muskalar hazrlarlar (E.A., 1968: XXVI, 251). Defin ve festival ritellerini icra ederler, hastalklar tedavi ederler Bunlar yaparken yin-yang ve be element felsefesini bilmeleri gerekir. Rahipler, insanlara tavsiyede bulunurken fengshui anlayna dayanarak dncelerini sylerler. Feng-shui, her eyin yerli yerinde olmasn salayan kozmik bir gtr. Evin nereye ina edilecei, len bir yaknn

132

nereye gmlecei, evliliin veya ocuk sahibi olmann en iyi vakti vs. iler feng-shui felsefesi temel alnarak planlanr. Bylece rahip toplumun tercman olur ve insanlarn atmadan uyum ierisinde yaamasn salar (http://www.illuminatedlantern. com/cinema/review/archives/year_1977.php, 20.03.2006). Ayrca Rahiplerin meditasyon ve imgeleme yntemleriyle ruhlar ynlendirebilmek iin ruhlarn isimlerini, rtbelerini ve glerini bilmeleri, gerekli eitimden gemeleri gerekir. Rahipler dinsel metinleri ok iyi bilmeli ve iyi bir davulcu olmaldr. nk ayin davul alnarak ynlendirilir, ritel danslar akrobatik karakterlidir ve kutsal metinler ark gibi okunur. nemli dini pasajlar dierleri arasnda daha akll, zengin ve evli olan stn Taoist rahip tarafndan okunur. Rahiplerin atama trenlerinde, rahibe yksek sesle bir nvan verilir, ayrca rahibe mikrokozm olan insan vcudunda bir uzva denk gelen imgesel bir Taoist blgenin ynetimi verilir (HR, 1971: II, 507-508). Taoist ayinlerde rahiplerden baka grevliler de vardr. Tts grevlileri bunlardan biridir. Bu grev ok nemlidir nk Taoistlerin hayatlarnda ve ayinlerinde tts yakmann nemli bir yeri vardr (http://www.eng.taoism.org.hk/religiousFener grevlisi de ayinlerde activities&rituals/rituals/pg4-6-8-4.asp, 15.01.2006).

nemli bir yer igal eder. Fener sorumlusunun grevi ayinlerde kullanlan fenerleri ve mumlar yakl tutmak ve fenerlerin dzenli ekilde yerletirilmesini salamaktr (http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities &rituals/ rituals/pg4-6-8-5.asp, 15.01.2006) Kutsal metinlerden sorumlu kiiler ise kitaplarn dzeninden, masalarn ve oturaklarn temizliinden sorumlu kimselerdir, ayrca ayinde okunacak ilahilerde ses dzeniyle ilgilenirler. Kutsal kitaplarn tertibi nemli bir grevdir, terk edildii takdirde grevli cezalandrlr (http://www.eng.taoism. org.hk/religious-activities &rituals/rituals/pg4-6-8-6.asp, 15.01.206). Taoist ayinlerde sihirli kllar, mhrler, sopalar, levhalar, tabletler, ziller, flamalar, ss eyalar, fralar ve deiik mzik aletleri kullanlmaktadr. Bu enstrmanlar sadece ayine katlan insanlar iin deil ayinde irtibata geilen Tanrlar ve ruhlar iin de nemlidir (http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities&rituals/rituals/pg4-6rttkleri araflar vardr (http://www.eng.taoism.org. 10.asp, 15.01.2006). Ayinlerde rahiplerin giydikleri zel elbiseleri, apkalar, ayakkablar ve balarna hk/religious-activities&rituals/rituals/pg4-6-10.asp, 15.01.2006).

133

Bugn icra edilen balca Taoist ayinler unlardr: 4.1.1. Sabah ve Akam Ayinleri Taoizmde sabah ve akam ayinleri temel ayinlerdendir. Ayin Tapnan salonunda sesli ekilde kutsal kitaplarn okunmasna dayanmaktadr. Metinler sabah ve akam toplu halde okunur. Bu ayinin Ming Hanedan dneminde Budistlerden alnd dnlmektedir. Sabah ve akam ayinlerinde genellikle ayn eyler yaplr. Sihirli szler, kutsal metinler ve din emirleri ieren kitaplar okunur. Ayin genel olarak be blmden oluur, birinci blme hazrlk blm denir ve bu blmde kii bolukta yrme ad verilen bir meditasyonla zihnini, azn, vcudunu, g ve yeri temizlediini dnr ve tts yaklr. kinci blmde kanondan belli blmlerin okunmasna geilir. Sabah drt blm okunurken akamlar blm okunur. Metinler ilahi eklinde okunur. Akam ayininde bu ritelle llerin cehennemden ve eytan enerjinin vcuttan karlmas amalanr. nc blm tembihler blmdr; sabah on iki, akam on bir tembih ve ilahi okunur. Tembihler ve ilahiler sabah ayininde Saf Tanrya, yldzlara, yinyanga ve mezhep kurucularna, akam ayininde ise lmszlere sunulur. Ayinde drdnc blm dilek blmdr, bu blmde gnahlara pimanlk dile getirildikten sonra bata lmszlk olmak zere salk, bereket ve denizler iin dua edilir. Kapan blmnde ise sabah ve akam ayinlerinde Saf Tanrya snma ilahisi okunur. Bununla beraber uzun yaam iin, atalar iin ve aclarn bitmesi iin dua edilir ve ayin bitirilir (Kim, 2003, http://rels.queensu.ca/dao/papers.kim.php, 03.03.2006). Sabah ve akam ayinleri karlatrldnda genel olarak dzenin ayn olduu grlr. Ancak iki ayin arasnda nemli bir fark vardr o da sabah ayinlerinde yaayanlar iin, akam ayinlerinde ise ller iin dua edilmesidir. Erkek ve kadn Taocu rahipler ilahileri ve metinleri birlikte okurlar. Btn gnlerde Taoist rahipler yaayanlar, ller, hayvanlar, bitkiler ve ormanlar iin dua ederler (http://rels.queensu.ca/dao /papers. kim.php, 03.03.2006). Sabah ve akam ayinlerinin temel amalarndan birisi Taoyla btnlemektir. Taoistler bu ayinler sayesinde sala kavuacaklarna, hayatlarn uzatacaklarna, lmszl elde edeceklerine, inanmlardr. Bu ama iin sabahtan akama kadar tapnaklarda kutsal kitaplar okuyanlar dahi olmutur.

134

Taocular sabah ayinini genellikle saat 5 ve 7 arasnda yaparlar. nk bu saatlerde hayat dolu yang nefesi ykselirken yin nefesi aktif deildir. Bu saatlerde yemek yenmez ve nefese kartrlmaz. Sabah ayini zihni huzura erdirir. Akam ayini de akam 5 ve 7 saatleri arasnda yaplr. Bu saatte yin nefesi kuvvetlidir. nsanlarn yorgun olduu bu saatlerde ayin rahatlamay ve enerjinin yenilenmesini salamaktadr (Religious Practise, (http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities&rituals/ reli gious - practise /pg4-1-1.asp, 15.01.2006). 4.1.2. Btn G Kapsayana Sunulan Ayin (chiao) Chiao, Taoist ayinlerin en nemli ve en kapsamllarndan birisidir. Bugn hal icra edilen chiao ayinin temellerini Lu Hsiu-ching atmtr (http://www.oneworldpublications.com/samples/daoism.htm, 21.01.2006). Taoistler bu ayinde, en yce Tanrdan atalarn ruhlarna kadar binlerce Tanrya ve ruha tapnrlar. Ayine her snftan Taoist katlabilir. Taoist kanonda bu ayinin icrasna ilikin mstakil kitaplar vardr. Ayinin amac; devletin barn, insanlarn gvenliini, gnahlarn affn, uzun bir yaam elde etmeyi, llerin ve atalarn kurtuluunu salamaktr. Ayin olduka uzun sren dualarla icra edilir. Dua , be veya yedi gn srer. Chiao ayini gnden gne deierek gelimitir, dolaysyla ierii ok zengindir. Bu ayine farkl hanedanlarda farkl isimler verilmitir. Chiao ayini Tayvan, Hong Kong ve Macaoda halen icra edilmektedir ( http://www.eng. taoism.org. hk/religious-activities&rituals/rituals/pg46-2.asp, 15.01.2006). 4.1.3. Arnma ve Koruma Ayini (liandu yi) Arnma ve Koruma Ayini ruhlarn tasfiyesi ve korunmas iin dzenlenen bir ayindir. Ruhlarn tasfiyesi ayin ustas tarafndan llerin ruhlarnn yang nefesiyle temizlenmesi manasn tar. Koruma ise llerin ruhlarnn, yaayan insanlarn yang nefesiyle kurtarlmasn ve biimsiz bir yapya kavuturulmasn ifade eder. Dolaysyla arnma ve koruma ayini yaayan insanlar sayesinde llerin korunmasna ynelik bir ayindir. Bu ayin Taoizmin ilk dnemlerinde mevcut deildi. Ling-pao geleneiyle Taocular tarafndan uygulanmaya balayan ayin sonraki dnemlerde yaygnlat.

135

Arnma ve koruma ayininde ttsler ve tlsmlar yaklarak dua edilir ve ruhlar arlr. Ba rahip yerine oturmu halde ilahiler syleyerek Tanrlar ve ruhlar davet eder. Rahip ruhlarn indiini tasavvur ederken ate ve suyla llerin ruhlar arndrlr, tlsmlar yaklarak lnn iindeki ruhlar canlandrlr. Ayinde daha sonra vaaz edilir, Tanrlara vgler sylenir, kutsal metinler okunur. Ardndan rahip yerinden kalkar, ruhlar serbest braktktan sonra mzikle beraber dans etmeye balar. Ayinin zn llerin ruhlarn su ve atele armak tekil etmektedir. Ayinin arlan ruhlara gre ekillenen bir ok tr gelimitir (http://www.eng.taoism.org.hk/religiousactivities&rituals/rituals/pg4-6-5.asp, 15.01.2006). 4.1.4. Fener Ayini (poyu dengyi) Fener Ayini ad verilen Taoist ayin genellikle gnein batmasndan sonra icra edilir ve ayinde fenerler kullanlr. Antik inde atee tapnlan ayinler vard ancak bu ayinlerde fener kullanlmazd. Fener ayinine Taoizmin ilk dnemlerine ait kaytlarda rastlanmaz. Bu ayinin 4. veya 5. yzyldan itibaren Taoist ayinler arasna girdii dnlmektedir. Ming dnemine ait Taoist kanonda fener ayinine ilikin bir ok kutsal metin vardr. Fenerlerin cennetleri aydnlatt dnlr. Feneri gren kimselerin gnahlarnn affedileceine ve bahtnn alacana inanlr. Fener ayini dokuz cehennemin yok edilmesi iin yaplr. nana gre dokuz cehennem yldzlardan dnerek olumutur. Ayinde temiz kumdan dokuz cehennemi kapsayacak ekilde sekizgen izilir, daha sonra sekizgenin muhtelif yerlerine fenerler yerletirilir. Fenerler bazen dokuz aa zerine konur. Ayin ustas iaret fenerinden ate alarak fenerleri tututurur, bylece cehennemler aydnlatlr ve ruhlar kurtarlr. Bu srada usta yldzlarda dolatn ve cehennemleri yok ettiini tasavvur eder. Ayin ustas elinde kam, sopa veya klla topluluu ynetir. Ayindeki insanlar ellerindeki sopalar yere vurarak cehennemleri dattklarna inanrlar. Sekiz kenardaki cehennemler yok edildikten sonra merkeze gelinir ve burada tlsmlar yaklr. Usta el kol hareketleri ve bir takm byler yaparak cehennemlerden ruhlarn kurtulmasn ve cehennem ateinin snmesini salar (http://www.eng.taoism.org.hk/religiousactivities&rituals/rituals/pg4-6-6.asp, 15.01.2006).

136

4.1.5. Dilek Ayini (jinbiaokeyi) Dilek Ayini Taoistlerin nemli ayinlerinden bir tanesidir ve yazl dilekelerle icra edilir. Dilekeler Taoist rahip tarafndan hazrlanan ve okunan, vg ve dua ierikli metinlerdir. Ayinde rahip dilek metnini Tanrlara sunar. Ayinde Tanrlara dilekeler sunularak onlara rapor verildiine inanlr. Bu ayinde Tanrlarn sunak altarlarna gelmesi ve atalarn ruhlarn korumas amalanr. Ayinin banda rahip ve yardmclar altara girer ve ttsleri tututururlar daha sonra dua etmek iin diz kerler. Bu srada gemi bilgelerin ruhlarnn yeryzne inmelerini salarlar. Ba rahip sessizce dilekleri okur, dileklerin yazl olduu kd mhrler ve dilekeyi Tanrlara sunar. Bu arada rahibin ruhu ge ykselir ve dilekleri orada da dile getirir. Rahip ve yardmclar Tanrlara teekkr edip adaklar sunduktan sonra ekilirler. Dilek ayinleri farkl blgelerde farkl ekilde uygulanmaktadr (http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities&rituals/rituals/pg4-67.asp,.15.01.2006). 4.2. Kutsal Gezinti ve stn Taocular Ziyaret (canfang yuyou) Gezinti ve yce Taocular ziyaret Taocu din pratiklerin nemlilerinden kabul edilmitir. Taocularn stn insanlar aramak ve Tao almak iin yaptklar yolculuklar kutsal gezinti olarak adlandrlm ve bu amala gezenler gkte dolaan bulutlara benzetilmitir. Bu kimseler kendilerini ge adamlardr ve g hayatlarnn z olarak kabul etmilerdir. Taocu dinin balangcnda byle bir uygulama yokken zamanla baz nl Taocular lmszleri, stn insanlar ve kutsal kitaplar aramak iin kutsal dalara yolculuk yaptlar. Bir ksm dalara yerleerek yllarca Tao altlar. lk dnem mezheplerinde bu tr yolculuklara dair dzenlemeler yokken Tam stnlk Yolu Mezhebi bu uygulamay nemli bir pratik haline getirdi. Bu mezhep tarafndan kutsal yerleri gezinmek ve tapnaklarda yaamak Taocu yaamn bir paras haline getirildi ve gnmze kadar devam ettirildi. Taocular yolculuk iin tapnaktan ayrldklarnda zorlu bir dnem balamtr. nk yolcu yanna yeterli yiyecek ve dier gerekli eyleri almaz. Yolculuk kii iin ileli bir yaam tecrbesidir. Bu tecrbenin kiiyi kuvvetlendirecei, disipline edecei ve mridin inancn artraca dnlr. Bir ksm kutsal kitaplarda Taocularn sadece

137

bambu kep ve bambu tasla yola kmalar, kutsal dalarda ve maaralarda kendilerini yetitirmeleri, Taoyla birlemeye almalar tavsiye edilmitir. Bir ksm metinlerde ise yolculua kan Taoculara iir yazmalar ve resim yapmalar tavsiye edilmitir. Baz mezhepler yolculua kan Taocularn tam teekkll yola kmalar gerektiini bunun Taoculuun propagandas asndan nemli olduunu vurgulamtr 4.3. Hac Taoizmde baz dalar, maaralar kutsal saylm byk tapnaklar zel bir anlam tamtr. Buralarda kutsal varlklarn ve atalarn ruhlarnn yaadna inanlmtr. Taoistler ok eski zamanlardan beri buralar ziyaret ederek hac grevlerini yerine getirmilerdir. Taoist haclar kutsal yerleri ziyaretlerinde bir takm dini trenleri yerine getirirler, hac ziyaretinde en nemli ritellerden bir tanesi tts yakmaktr (http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities&rituals/religious-practise/pg4-13.asp, 15.01.2006) 4.4. Hayat Nefesinin Tasfiyesi Hayat nefesinin tasfiye ilk Taoist uygulamalardandr. Uygulama jimnastie ve hayat nefesinin zel tekniklerle vcut ierisinde dolatrlmasna dayanmaktadr. Bu pratikleri yapan birey hastalklardan kurtulabilir ve lmszle ulaabilir. Tarih boyunca Taoist kutsal kitaplar nefesin tasfiye edilmesi yntemini ilemiler ve bu yolla lmszle ulaan insanlarn varlndan bahsetmilerdir. sel simya tekniklerinden saylan nefesin tasfiyesi isel simya geleneinin Song ve Yuan Hanedanlaryla birlikte popler olmasyla birlikte Taocularn gnlk pratikleri arasna girmitir. Hayat nefesini tasfiye isel simyann ilk merhalesidir ve ileriki uygulamalar iin temel tekil eder. Hayat nefesinin tasfiyesi farkl mezheplerde farkl metotlarla uygulanmtr. Ancak btn mezhepler hayat nefesinin deerinin ifade edilmesi ve bu uygulamann yaplmas noktasnda ortak kanaat tamlardr. Hayat nefesine kymet verilmelidir ve asla israf edilmemelidir. Nefes vcutta sirklasyonunu tamamlayana kadar tasfiye edilmelidir. Taoist kutsal kitaplara gre bu uygulama ruhlar l l yapmakta, hayat uzatmakta, Taoya ulamakta yardmc olmaktadr. Esasnda Taocular hayat nefesi uygulamasn lmszle ulamak ve ruhlarla irtibat kurmak gibi iki temel ama iin

138

kullanmlardr. Ming Hanedan dneminde yaayan 43. Gksel Usta Chang Yucu bu pratikleri ve dier Taocu prensipleri yerine getiren kiinin dalarda yaayan nl Taocu ustalarla grebileceini, samandan elbiseler giyebileceini, odunu yiyecek olarak kullanabileceini ve ruhlarla irtibat kurabileceini sylemitir (http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities&rituals/daoist-folkcustoms/default.asp, 15.01.2006). 4.5. Oru (duren jing jizhu) Oru, Taocu dini pratiklerin nemlilerinden birisidir. Bu ibadetin amac vcudu

temizlemek ve ruhu artmaktr. Oru antik inden beri vard ve insan yanllklara kar koruyucu olarak kabul ediliyordu. Oru tutan kii arzularndan uzaklamal, mzik dinlememeli, hibir ey iin kayglanmamalyd. Taoist kitaplarda Taoyu renmek iin kiinin ncelikle oru tutmas gerektii bildirilmitir. Bylelikle vcut temizlenecek, zihin boalacak, i saflaacak ve Taoyla birliktelik salanacaktr. Oru tutan kiinin sonsuz talihe kavuaca, doal felaketlerden azade olaca dnlmtr. Krallarn bu ibadetle tahtlarn salama alacaklar bildirilmitir. Dier yandan orucun insanlar zehirlerden ve anszlklardan koruyaca da dnlmtr. Taoya ulamak isteyen kimse oru tutmal ve emirleri yerine getirmelidir. Taocu bilgelere gre oru tutarak ve Taocu kutsal yazlar okuyarak kii zihninde ruhlarla ve Tanrlarla bulumaldr (http://www.eng.taoism.org.hk/religiousactivities&rituals/religious-practise/pg4-1-4.asp, 15.01.2006). 4.6. Sihir ve By Sihir ve by uygulamalar Taoizmde nemli dinsel aktivitelerden biridir. Sihir ve by ruhlardan veya hayaletlerden doa st eyler istemek iin kullanlr. Bunlara gizemli retileri belirttikleri iin Taoist Sanatlar da denir. Teorik olarak sihir becerileri Taonun grnmesi olarak anlalr. Tao numen, sihirler ise fenomendir. Tao, sihirlerin altnda destekleyicidir, sihirler ise Taonun fonksiyonu ve etkileridir. Sihir sadece ruhlar kontrol etmek iin kullanlan bir yntem deildir ayn zamanda Tao inancyla yakndan ilikilidir dolaysyla sihir bu yntemleri uygulayan ustann kiisel eitimi ve erdemiyle ilikili grlmtr.

139

Sihirler tabiat kuvvetlerini, ruhlar ve hayaletleri kontrol etme fonksiyonunu icra eder. Bylece kii sihirli gcyle kendisini tabiatn kuvvetlerine kar korumu olur. Felaketlerle veya belalarla karlaldnda zm iin sihirlere bavurulur. nk Taocu dncede sihirler Taonun deiime uram gizemli gc olarak alglanr. Belalar karsnda sihirlere ynelen kii Taodan yardm alm olur. Eski zamanlarda bir ok insan sihir yntemleri sayesinde Taoizmi tanm ve sihirlere dayal efsanelere binaen Taoizme byk sayg duymutur. mparatorlarn bir ou felaketler ve toplumsal kargaalar dneminde sihir ve by yntemlerini kullanmlardr. Taoist sihirler ve byler ok geni ve kompleks yntemleri ierir. Tarihi sre ierisinde bu yntemler deitii gibi byk gelimelere uramtr. Muskalar, sihirli szler, sihirli parmak hareketleri, yldzlar zerinde yry tahayyl gibi sihir yntemleri gelimitir. Sihir ve bylerde kllar, ta mhrler, sihirli sular ve baz ilalar sihir aletleri olarak kullanlr. Mutluluk iin, kt ruhlar ve hayaletleri kovmak iin, hastalklar tedavi iin, llerin ruhlarn azaptan kurtarmak iin vs. sihir ve by yntemlerini kullanan bir ok sihir okulu gelimitir (http://www.eng.taoism.org. hk/religious-activities&rituals/talismans-registers &magi-skills/pg4-3-intro.asp, 15.01. 2006). Dini uygulamalarn yannda Taoizmde bir ok Taoist gelenek ve festival mevcuttur. Tanrlarn doum gnlerinin kutlanmas Taoistler asndan nemli bir gelenektir. Her ay bir ok Tanrnn doum gn kutlanr, bir yl iinde kutlanan Tanrlarn doum gn says elliyi gemektedir. Doum gn kutlanan Tanrlar arasnda Budizmden alnan Tanrlar da vardr. Taoizmde saysz festival vardr. Bu festivaller, geleneksel in inanlar, yerli inanlar ve Budist kkenli inanlarla tamamen karm durumdadr. Festivaller ounlukla ruhlara ve Tanrlara adanmtr (http://www.eng.taoism.org.hk/religiousactivities&rituals/daoist-folk-customs/default.asp, 15.01.2006).

140

BLM 5: TAO ST KOZMOLOJ

5.1. Evrenin Yaratlna Dair Taoist Anlay Evrenin oluumu binlerce yldr insanolunun kafasn megul etmi ancak bugne kadar zerinde birleilen bir sonuca varlamamtr. amz bilim adamlarnn bir ksm evrenin bir balangcnn olduunu savunmaktadr. Bu teoriye gre ilk oluum birbirini izleyen evreleri iermektedir. Taoist kozmoloji anlay da iki bin yldr evrenin oluumuna benzer bir yaklamla bakmaktadr. Taocu kozmoloji Tanr merkezli yaratl anlayn benimsemez. Taoizm evrenin kendi kurallarn takip ettiini ve herhangi bir ilhi kuvvetin evrenin yaratlna dahli olmadn dnr. Varolu daha ok byk Taonun (Datao) altnda oluan kendiliinden bir geliimdir (ziran) (Cosmogony, http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-11.asp, 15.01.2006). Evrenin oluumu nceden tasarlanm deildir. u an var olan ve varolacak her ey, Tao gizemli bir ekilde var olduunda varlk kazanmtr. Her ey bu tek kaynaktan kmtr ve kaynan iinde gizli olarak mevcuttur. Yaratcs olmayan evreninin bir nedeni ve bir patronu da yoktur. Hibir ey dier eylerin var oluuna neden olmamtr, her ey ortaklaa meydana gelmitir (hsiang-shan) ve bu yzden birbirini ortaklaa yaratm ve varlklarn srdrmlerdir (Boldt, 2002: 22). Tao kendisinden ve kendiliinden varolandr. Baka bir deyile yolun (Tao) hibir yerinde balang noktas yoktur. Balang noktas devrenin tmdr. Bu yola, devreye veya yaratcnn yaratcsna Taoizmde Tao denmektedir (Mason, http://www.taoism.net/articles/mason/cosmo.htm, 29.03.2006). Taoist Tanrlarn da yaratlta mdahalesi yoktur. Taoizmin en byk Tanrs olan Yuan-shih t'ien-tsun (Gn lk Efendisi) evrenin evrimi srecinde var olmu daha sonra evrensel uyuma yardm etmitir (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-11.asp, 15.01.2006). Byk patlama (big bang) kuram, btn evrenin tek bir patlama ile ortaya ktn ne srer. Baz sessiz ve ekilsiz eylerden (gazlardan) btn maddi evren domutur. Sonradan kan btn sonularn, canl yaam ve son olarak insanlk dahil olmak zere her eyin, balangta varolan ve byk patlamay yaratan gazlarn iinde gizli bir biimde mevcut olduu sylenebilir (Boldt, 20002: 22). Evrenin byk patlamadan sonra srekli olarak geniledii gr, fizikiler arasnda yllar nce

141

oybirlii ile kabul edilmitir. Son zamanlarda baz fizikiler, evrenin sonunda kendi zerine kmeye balayabilecei kuramn ne srmtr. Bu hipotezi snamak iin srekli aratrmalar yrtlmektedir. Eer kantlanrsa bu teorinin Taocu evrenbilim anlayna uygun olaca dnlmektedir. nk bu gre gre evrenin gelimesi ve bzlmesi, Tao anann soluk almas ve soluk vermesi olarak anlalmaktadr. Tao her eyin kendisinden ortaya kt ve yine ona geri dnd, sonra yine ortaya kt geri dnd ortaya kt bir boluktur. Tao Anadan bazen ilk birlik veya tek olan diye sz edilir ve bir ember grntsn akla getirir yaamdan ayrlma ve yaama dnmekten oluan ember. Bu birlik emberi, yalnzca evrenin byk kozmik dngsn kapsamaz, dorudan doruya bireyin yaam dngsn kapsar ve her ey doum annda alnan ilk nefes ile, lm annda verilen son nefes arasnda ortaya kar (Boldt, 20002: 22). Taoizme gre eyler ve olaylar arasnda snrlar yoktur, her ey Taonun ve birbirinin iinde eriyerek kaynar veya birbirine karr. Bu her eyin zdeliinin ilkesidir. eyler bir dzeyde birbirinden ayr grnr; ancak bir baka bak asndan, hepsinin bir ve ayn olduu kavranr. Kimilerine gre Einsteinn genel grecelik kuram bu ilkenin kantdr. Zaman ve uzay birbirinden ayr deil birbirine baldr. Uzayda bulunduumuz yere bal olarak zaman hzlanr veya yavalar. Zaman ve uzay farkl isimler vererek ayrabiliriz, ancak gerekte onlar ayramayz (Boldt, 20002: 22). Taocu din evrenin yaratlna dair saysz teoriye sahiptir. Temel Taoist kitaplar dnyann yaratln tasvir ederek balarlar (HR, 1971: II, 508-509). Lao Tzu bata olmak zere bir ok Taocu filozof kozmolojik grler sergilemilerdir. Ancak evrenin Balangcna Dair lk Sistemli Teoriler Wei ve Jin Hanedanlar dneminde olumutur (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-1-1.asp, 15.01.2006). 5.2. Evrenin Balangcna Dair Speklasyonlar ve Taoist Mitolojiler 5.2.1. Tao Te Chingde Evrenin Balangc ve Kaos Olarak Tao Lao Tzu, evrenin varoluunu Tao kavramyla aklamaktadr. Tao biri yaratm, bir ikiyi yaratm, iki yaratm, de saysz varlklar yaratmtr. Baka bir ifadeyle, Tao ilk birlii yaratmtr ki bu birlik iki zt kuvvete blnmtr. Bu iki zt kuvvet var olan her eye nfuz etmitir. Bu gler Laozi tarafnda iki olarak ifade edilmi ve

142

genellikle ge ve yere iaret ettii dnlmtr (http://www.eng.taoism.org. hk/ daoist -beliefs/cosmogony/pg2-2-1-1.asp, 15.01.2006). Ancak Taoist kozmoloji genel olarak evrenin kaostan meydana geldiini syler.

Dolaysyla Tao Te Chingin var olua dair anlatmlarnda kaostan bahsettii dnlmektedir. Taocu bilginler Lao Tzunun Tao diye bahsettii eyin aslnda kaos olduunu kabul etmektedir. Bu anlatmlarda Lao Tzunun kaosu (Taoyu) yaratln temeli olarak grd anlalmaktadr. Tao Te Chingde kaosu ve yaratl evrelerini anlatt dnlen blmleri ksaca yle deerlendirebiliriz: Bakyoruz, ama gremiyoruz. Buna eit ismini veririz. Dinliyoruz, ama iitemiyoruz. Buna ok hafif deriz. Tutuyoruz, ama elde edemiyoruz. Buna ok kk deriz. Bu izah edilemez. Bunlar birletirerek tek yaparz. st taraf aydnlk deildir. Alt taraf da karanlk deildir. Durmadan harekette olduu iin bilinemiyor. Bir hilie doru gidiyor. Bunun iin ona ekilsizlerin ve maddi olmayan eylerin ekli denir. Bir an gibi durmayp geen bir eydir. Biz ona rastlyoruz, fakat ncesini gremiyoruz. Takip ediyoruz, fakat sonunu gremiyoruz. imdi var olan eyleri ynetmek iin eski insanlarn Taosunu elde ettiimiz zaman, onun ok eskiden varolduunu bileceiz. Buna, Taonun izleri (dayanma noktas) denir. (Tao Te Ching, Bl. 14, http:// flag. blackened. net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). Yukardaki blm yaratltan nceki kozmolojik durumdan bahseden birka pasajdan birisidir. Yaratc olarak tasvir edilen Tao; grlemez, iitilemez ve dokunulamaz olarak ifade edilmitir. Bu olumsuz tasvirler sonunda birleik olan, ayrlmam ve kaosu artran bir eyin anlatmdr (Yu, 1981, XXXI, 486). Gk ve yer meydana gelmeden nce, kark ve tamam olan bir ey vard. Sessiz ve ekilsiz olarak duruyordu. Deimeden gidiyordu. Her yere eriiyordu ve hi tehlikeli deildi. Her eyin anas (esas) olduunu zannediyorlard. Ben onun adnn Tao olduunu bilmiyorum. Onun adna byk demek zorundaym. Byk olanlar geip gider, gidenler uzaklar, uzakta olanlar geri dner. Bu sebeple Tao bykse gk de byktr; toprak bykse imparator da byktr denir. Bu alem iinde drt byk ey vardr. mparatorun oturduu yer onlardan biridir. nsanlar kanunlarn dnyadan rnek alarak yaparlar. Dnya gkten, gk de Taodan alr. Tao kanunlarn bizzat kendisidir. (Tao Te Ching, Bl. 25, http://flag. blackened. net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006).

143

Bu blmde kark ve tamam olan (hun-cheeng) ey ifadesinin kaosu ifade ettii dnlmektedir. Hun-cheeng btn potansiyelini iinde barndran yumurta izlenimi vermektedir. Kaos, sonsuz olan potansiyelini ve mkemmelliini kaynanda barndran bir yapy belirtmektedir, bundan dolay tek banadr ve deimeyendir. Yine bu blmde yaratl srecinin bir nceki merhaleye dayanarak ilerledii vurgulanrken, kaosun varlnn kendisine bal olduu belirtilmektedir (Yu, 1981: 486). En yksek ve mkemmel bir insan, yalnz Taoyu takip eder. Taonun yapt iler kark ve bozuktur. Bu kark eylerde bile onun akisleri vardr. Bunda yine her ey vardr. Derindir. Karanlktr. Her eyin ruhu oradadr. Bu ruh ok gerektir. Bunda sadakat vardr. Balangtan bugne kadar hi ismi gemedii halde her eyin balangc olduu anlalabiliyor. Ben her eyin ondan meydana geldiini nereden bileyim? (Tao Te Ching, Bl. 21, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). Yukardaki blmn yaratltan nceki Taonun durumunu belirttii dnlmektedir. Kark ve bozukluk hali ve derin ve karanlk durumu kaosun blnmeden nceki durumunu ifade etmektedir (Yu, 1981: 487). Bir baka blmde; Hayal edilen Tao ebed Tao deildir. simlendirilen kavramlar ebed isimler deildir. smi olmayanlar yerin ve gn (dnyann) balangcdr. smi olanlar yaratklarn anasdr. Biz daima isteksiz olduumuz zaman srlara vakf oluruz. Daima arzulu olduumuzda onun ancak bir ksmn grebiliriz. Bu ikisi ayn yerden kar, fakat baka baka kavramlar alr. Bunlarn ikisine sr denir. Srl olan yer btn tabiat st olan varlklarn kt kapdr. (Tao Te Ching, Bl. 1, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). Bu blmde bahsedilen ismi olmayan ey kaostur ve gn ve yerin kaynadr. smi olanlar ise varlklara ekil veren potansiyel gtr ve anadr. Yaratl bu iki durumun diyalektik yapsn gerektirmektedir. Kaos kayna salar, potansiyel g ise varlklarn ekillenmesini salar (Yu, 1981: 487). Yaratla dair dier bir teori de (blnme teorisi) 42. blmde vurgulanmaktadr:

144

Tao bir ey meydana getiriyor. Ondan iki, ikiden meydana geliyor. Bu de on bin eyi (tabiat) meydana getiriyor. Tabiat yine gveniyor ve yang tutuyor. Ve boluktaki hava vastasyla ahenkleiyor. nsanlarn korktuu ve nefret ettii ey, yetim olmak, az eye ve kolsuz bir arabaya sahip olmaktr. mparator ve prensler bunlarla n kazanyorlar. Bylece, baz eyler azalarak oalr, bazlar da oalarak azalrlar. Bakalarnn rendii eyi ben de renirim. Kuvvetli olanlar kendiliklerinden lmezler. Ben de bunu derslerimin esas yapacam. (Tao Te Ching, Bl. 42, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006). Yukardaki cmleler yaratl ncesi kozmogonik durumu belirtmektedir. Taonun biri meyd ana getirmesi kaosun stnln ve ztlklar kapsadn vurgulamaktadr. Taoizmde bu ztlklar yin ve yang kuvvetleri olarak kabul edilir. Tao birden balamaktadr ancak bir douramayaca iin iki zt kuvvete blnmtr. ki ztln birlemesiyle artk yaratl iin potansiyel elde edilmitir. Ve bu sre ikiden n olumas, ten on bin eyin olumas eklinde sonsuza kadar uzamaktadr (Yu, 1981: 488). 5.2.2. Chuang Tzu ve Taoist Filozoflarda Yaratl ve Hun-tun Miti Chuang Tzu M 350-222 arasnda vcuda getirilmi Taoist felsefenin temel eserlerindendir. Chuang Tzu evrenin varoluu problemiyle ilgilenmitir. Chuang Tzu yaratl mitini yle anlatr: Gney denizinin imparatorunun ad Shu (hzl), kuzey denizinin imparatorunun ad Hu (atik) idi ve ortadaki blgenin imparatorunun ad ise Hun-tun (kaos)du. Shu ve Hu zaman zaman Hun-tunun topraklarnda bir araya gelirlerdi. Hun-tun onlara gayet cmert davranrd. Shu ve Hu her insan grmek, duymak, yemek ve nefes almak iin yedi delie sahip ancak Hun-tunun delikleri yok, hadi ona da delik aalm dediler. Her gn bir delik atlar ve yedinci delii atklar gn Hun-tun ld. (Yu, 1981: 481). Hun-tun burada merkez imparatoru olarak gsterilmekte ve sembolik olarak yaratln merkezini yani dnyay simgelemektedir. Hun-tun hibir delie sahip deildir ve adeta bir hava kesesine benzemektedir. leriki dneme ait bir takm Taocu eserlerde Hun-tun tasvirleri yaplmtr. Bunlardan birisinde Hun-tun Gn Kutsal Dann kuu olarak

145

tasvir edilmitir. Bu kuun alt aya ve drt kanad vardr. Ancak yz ve gzleri yoktur. Dier bir eser, Hun-tunu batda Kun-lun Danda yaayan, ayaklar olan ama yryemeyen, gzleri olan ama gremeyen, kulaklar olan ama duyamayan bir kpek veya ayya benzetmitir. Bu hikyelerde Hun-tun antik inin totemik Tanrlarna benzemekle beraber Chuang Tzunun imparator Hun-tununu da andrmaktadr. Aada ileyeceimiz Pan ku mitiyle Hun-tun miti arasnda benzerlikler bulmak mmkndr. Hun-tun keseye benzer haliyle Pan kunun iinden kt kozmik yumurtaya benzemektedir. Pan ku miti blnme ve dnme mekanizmalarn iermektedir. Hun-tun mitinde de Hun-tunun iki tarafndaki imparatorlar blnmeyi simgelerken, Hun-tuna delikler almas dnmeyi simegelemektedir (Yu, 1981: 481). Kozmik ayrmay anlatan ifadeler son Chou dnemine ait bir takm eserlerde de bulunmaktadr. Mesela Kuo-yde gn ve yerin ayrmas yle anlatlmtr. Bir airet Tanrs olan Chuan-hs hkmdarlar Chunga ve Liye g ve yeri ayrmalarn emretmitir. nk insanlar ahlka kar ilgisizdir. Bu yzden eskilere ait yle bir sz vardr Chung g kaldrd, Li yeri bastrd. Bu mitte de gn ve yerin ayrmas gzlenmektedir. Ayn zamanda bu mite gre Chung ve Li gn ve yerin Tanrlardr (Yu, 1981: 481-482). Kozmoloik problemler Tien wen, Lieh Tzu, Huai-nan Tzu ve Tao-yan gibi erken dnem Taocu eserlerde de ele alnmtr. Tien-wen, Kim varlklarn balangcn salamtr? Gk ykselmeden, yer alalmadan nceki durum neydi? Karanlk ve aydnlk ayrlmadan nceki dnemler nasl incelenebilmitir? Kaos nasl bilinebilir? gibi sorularla ilgilenir (Yu, 1981: 483). Lieh Tzuya gre yaratltan nce kaos vardr. Lieh Tzu, ilk deiim, ilk balang ve ilk maddeler tezini savunmutur. lk deiim hayat nefesinden nce vard. lk balang hayat nefesini ortaya karmtr. Hayat nefesi de ilk maddeleri meydana getirmitir. Nefes, biim ve madde btndr birbirinden ayrlmamtr, bu yzden kaos (hun-tun) adn vermitir. Lieh Tzuya gre kaos balangta her eyin kark ve btn olmas ve bir birinden ayr olmamas demektir (Yu, 1981: 484). Huai-nan Tzu kozmolojiyle ilgilenen ilk Taoist eserlerdendir. Ve mitolojik kaos temas kozmolojik speklasyonun temelini oluturmaktadr. Mesela, gn ve yerin

146

yaratlmasndan nce biimsizlik vard (fung-fung i-i, tung-tung chu-chu). Bu durum ilk balang halidir (Tai-shih). lk balang bo kapsam oluturmu (Hs-kuo), bo kapsam da evreni meydana getirmitir. Fung-fung i-i, tung-tung chu-chu gibi szckler burada kaos durumunu yanstan szcklerdir. Bo kapsam ise anta, yumurta, maara gibi ii bo bir durumu ifade etmektedir ki Hun-tunu temsil etmektedir. Baka bir yerde Huai-nan Tzu: gk ve yer ayrlmadan nce btn halinde kaos vard. nk potansiyel olmasna ramen hibir ey yaratlmamt ve bu duruma ilk birlik (Tai-i) denir. ifadelerini kullanmtr (Yu, 1981: 484). Ayrca 1973 ylnda Tao-yan isimli bir eser Changshada bir Han mezarnda bulundu. M 2. veya 4. yzyla ait olduu dnlen bu eserde Tao kaosa benzer biimde anlatlmtr. Tao-yandan anlyoruzki M 4. yzylda veya daha ncesinde Hun-tun yaratl miti hakimdi. Taoistler zellikle Lao Tzu ve Chuang Tzu bilin altnda bu yaratl mitini geliitirmi ve ilemilerdir (Yu, 1981: 485). 5.2.3. Pan ku Miti Taoizmde evrenin oluumuna dair en nemli mit Pan ku mitidir. Pan ku miti Krallk (MS 220-265) dneminde ortaya kmtr ve iki versiyonu vardr. Birinci anlatma gre; gk ve yer kaos annda bitiikti ve kaos iinde Pan ku vard. Kaos yumurtaya benziyordu. 18 bin yl sonra bu yumurta yarld ve iinden kan hafif ve aydnlk eyler g, ar ve karanlk eyler de yeri oluturdu. Pan ku gn ve yerin arasnda durdu, her gn vcudu dokuz kez deiirken bayla g tuttu ve ayaklaryla yeri dengeledi. Gk her gn on fit ykseldi, yer her gn on fit kalnlat ve Pan ku her gn on beden byd. Bu sre 18 bin yl srd, bu yzden gk ok yksek, yer ok kaln, Pan Ku ise ok uzun oldu. Gkle yer arasndaki mesafe 90 bin liye ulat (li bir milin te biridir). Bu anlatmda kozmik yumurta mkemmelliin ve dourganln semboldr. Yaratl Pan kunun yumurtay ikiye blmesiyle balamtr. Bir btnden iki para; gk ve yer yaratlmtr. Bylece dier mitler gibi Pan kuda da yaratl iin blnme vuku bulmutur. Taoizmde byk merkezin nce ikiye daha sonra fazla saylara blnerek artmas genel bir anlaytr (Yu, 1981: 479).

147

Pan ku mitinin ikinci versiyonu ise yledir: lk nce Pan ku dodu ama ksa sre sonra ld ve vcudu dnmeye balad, nefesi rzgr ve bulutlar haline geldi, sesi frtnay, sa ve sol gz gnei ve ay, kollar ve bacaklar dnyann drt bucan, parmaklar ise dalar meydana getirdi. Kanndan nehirler, kaslarndan ve damarlarndan yerin tabakalar, etinden toprak, sandan ve sakalndan yldzlar, derisinden ve vcudunun kllarndan bitkiler ve aalar, dilerinden ve kemiklerinden madenler, iliklerinden altn ve deerli talar ve terinden yamur vcuda geldi. Vcudunun zerindeki parazitler ise rzgar tarafndan dllendi ve insanlar olutu. Bu mit ilk yaratln bir dnm sonucu olduunu ve ilk nesnenin doal maddelere nasl tebdil edildiini anlatmaktadr. Grld gibi Pan ku miti blnme ve dnme gibi iki farkl tarzda karmza kmaktadr. Aslnda ikisi de birbirini tamamlayan teorilerdir. Blnme oalmay simgelerken, dnme ilk nesnenin cisimlemesini vurgulamaktadr (Yu, 1981: 480)Pan ku mitinde ztlklara ve birbirine bamlla (gk ve yer) vurgu yapan blnme teorisi daha arlk kazanm ve in kozmolojik speklasyonunda ilk tipi oluturmutur. 5.2.4. Lao Tzu Miti Bir baka yaratl miti ise Han dneminde domu ve hal yaygn olarak inanlan Lao Tzu mitidir. Bu mitoloji Lao Tzuyu vcudunun eitli paralarndan evrenin yaratld Tanr Demiurg gibi grr. Lao Tzunun gzleri gnei ve ay, kafas byk Kun Lun dan, salar yldzlar oluturmu ve kemikleri de ejderler iin nemli paralar meydana getirmitir. Hayvanlar onun etinden meydana gelirken deniz ylanlar barsaklarndan ortaya kmtr. Yer yzndeki bitkiler ise Lao Tzunun vcut kllarndan yaratlm ve insanlar cinsel organndan neet etmitir. Bu kozmoloji anlay Hint Purua anlaynn bir yansmas olarak grlmtr (HR, 1971: II, 508509). 5.3. Taoizmin Evrene Bak 5.3.1. Evrensel Devirler veya Kalpalar (jie) Batl Kozmolojide zaman belirli bir noktada balar (Tanr evrenin yaratlmasn buyurduunda) ve belirli bir noktada biter (son yarg gnnde) ve zaman kanlmaz

148

sonuna doru ilerler. Taocu dnceye gre, zamann ne balangc, ne de bir sonu vardr. Zaman izgilerimiz yoktur ama zaman dnglerimiz vardr. Hibir ey asla sona ermez; her balang ayn zamanda bir sondur. Taocu, zamann sonuyla deil, zamann iindeki deiimlerle ilgilenir (Boldt, 2002: 24). Bu noktada Taocular kozmolojilerinde nemli bir yer tutan evrensel devirlerin varlna inanmaktadrlar. Evrensel devirler kavram Hint kkenli bir kavramdr. Buna gre evren balangc ve sonu olan devrelerin birbirini izledii hi sonu gelmeyecek bir sreci yaamaktadr. Bir devrin bitiinde evren karanla gmlr ve evrende her ne varsa yok edilir. Sadece lmszle ulam kiiler devrin sonuna kadar varlklarn srdrebilir. Bu srada yeni bir devir balayacaktr. Byk devirler kk devirlerin yerine geecektir. Byk devirlerin bir ksmnn isimleri; Ejder Han, Geni Oluum, Krmz Ik tr. Bu devirler birbirlerini izlemitir ve imdiye kadar ka devir getii bilenmemektedir (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/ cosmogony/pg2-2-1-2.asp, 15.01.2006). 5.3.2. Krmz Devrin Balamas Devrin sonunda evren karanlk bir devre girecektir. Bu devrede sonsuz bir boluk, iinde hi bir aydnln, eklin, imgenin olmad mutlak karanlk olacaktr. Elmas rzgar (jingangfeng) bu bolukta esecek, Taonun hayat nefesi (chi) boluu rtecektir. Daha sonra yeni bir doumun ve doann var edilmesinin vakti gelecektir ite o zaman krmz k devri balayacaktr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoistbeliefs/cosmogony/pg2-2-1-2.asp, 15.01. 2006). 5.3.3. Dnyann Kkeni: Krmz ve Yeim Karakterler Bu noktada Taonun hayat nefesi toplanr ve aniden sekiz keli bir kitap boluktan kar. Kitaptaki her karakter on iki fit uzunluundadr. Sonra kitabn sekiz kesinden nlar kar ve ileri doru yaylr. Gn lk Efendisi (Yuan-shih t'ien-tsun) bu nlar grnce yeni bir devrin balatlmas gerektiini anlar. te bu anda yeim karakterleri krmz klar yollasn diye ge yerletirir. Krmz ve yeim nitelikler gn kaynadr ve bunlara asl matriks (yuangang) denir. Krmz karakterler dnyann kaynan oluturur ve devrin balangcnda kozmosa eklini verir, gnei, ay, yldzlar k sasnlar diye yaratr. Krmz karakterler ayn zamanda gklerin kayna

149

ve Taonun zdr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-12.asp, 15.01.2006). 5.3.4. Otuz ki Gn Asl Matriksten kmas Yeim karakterlerden olumu koyu krmz kitaptan meydana gelen gksel matrikse asl matriks denir. Asl matriks otuz iki g oluturacak ekilde kendisini her yne iletir. Dnya yaratlm ve yeni bir devir balamtr. Gn lk Efendisi eitli ruhlarn var edilmesi iin Be Kutsal Tabletin Yazlar (wupian sheihu zhenwen)n aar. Ayn zamanda Gn lk Efendisi yeni devrin gnn uzun mrl olmas iin gcn kullanmaya balar. Bylece otuz iki gk yaratlr. Btn bu enerjiler hayat nefesinden elde edilir (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-21-2.asp, 15.01.2006). 5.3. 5. Yeni Devrin Almasyla Elde Edilen Kurtulu Her devrin balangcnda Gn lk Efendisi kutsal yazlar aklar ve yolu (Tao) retir. Kutsal yazlar bir ok Taoist kitap gibi kutsal inci ierisinde vahyedilir. Taoya ulamak iin yazlm yazlar gk altndaki insanlarn kurtuluunu salayacaktr. Kim Taoya ruhsal yaknlamay salarsa kurtulua erer ve lmszle ulaabilir. Bu apokaliptik kurtulua devrin sonunda ulalabilir (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-1-2.asp, 15.01.2006). 5.3.6. Otuz Alt Gk ve Gklerin On Yne Blnmesi Otuz iki gk asl matriksten kar ve her birinde sekiz gk bulunmak zere drt ana yne yerleir. Bu drt yne altta ve stte olmak zere kuzeydou, gneydou, gneybat, kuzeybat ynleri eklenir. Sonunda otuz iki ge drt gk daha dahil olur. Bu gkler sekiz tarafa, alta ve ste olmak zere toplam on yne dalr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-2.asp, 15.01.2006). Asl Matriksin otuz iki g yaratt aklanmt. Bu gkler felaketlere ve devirlere bal olarak doum ve lm dngsnde yaarlar. Dier drt gk devirlere bal deildir. Bunlar saf gk ve byk kemer gktr. Toplamda otuzalt gk (sanshiliu) vardr.

150

5.3.7. Byk Kemer st Gk Otuz alt gn otuz bei Byk Kemer st Gn parasdr. Dier gkler snrlyken Byk Kemer st Gk sonsuzdur. Bu gk dier gklerin stndeki en yksek gktr ve snr yoktur. Bolukta evren sonsuzdur (http://www.eng. taoism. org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-2.asp, 15.01.2006). 5.3.8. Dnya ve D Otuzalt gk deiik dnyalara blnmtr. dnya (sanjie): Arzular dnyas (yujie), Biimsel dnya (sejie), ve Biimsiz dnya (wusejie)dr. dnyada 28 gk bulunur bunlar devirlere baldrlar. Bu gkte doanlar veya bu ge sonradan girenler reenkarnasyondan ve karmadan kurtulamazlar. Bunlarn dndaki 8 gk Taoyu ileyenlerin ve dnyann stne srayanlarn gdr ki bu gkler devirlere bal deillerdir, reenkarnasyon ve karma kurallar buralarda geerli deildir (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-2.asp, 15.01.2006). 5.3.9. Dnya : Arzular Dnyas, Biimli Dnya, Biimsiz Dnya Arzular dnyas 6 g kapsar. Bu dnyada grlebilir ekiller ve arzular vardr. Erkek ve kadn cinsel birlemesi, reme bu dnyann zelliklerindendir. Biimsel dnya 8 g ierir; burada biimler vardr ama arzular yoktur, cinsel birleme yoktur insanlar hayat nefesinden dorudan varolurlar. Biimsiz Dnya ise 4 gkten oluur; bu dnyada biimler ve arzular yoktur, sradan insanlar birbirini gremez ancak stn insanlar grr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-2.asp, 15.01.2006). dnyann dnda gkler: Drt Saf Gk, lk Gk ve Byk Kemer st Gk olmak zere deiik seviyelere ayrlr: Drt Saf Ge (sifantian) ayn zamanda Tohum insanlarn drt g de denir. Bu isim burada ikamet eden insanlarn reenkarnayon dngsnden kurtularak bir kalpada lmeden dier kalpadaki insanlara tohum olduklarndan verilmitir. lk Gke ayn zamanda lk Krallk (sanqing jing) da denir ve kutsal hkmdar Tanr Lao (Tai Shang Lao Chn) tarafndan ynetilir. Byk Kemer st Gk dier btn gklerden stndr. Sonsuzdur ve iinde Merkez Yeim Da (yujing shan) vardr ve Gn lk Efendisi orada ikmet eder. dnyann d Taonun hayat nefesiyle doludur. Her ey ekilsizdir ve

151

grlemezdir.

Buras

lmszlerin

ikmetghdr.

Bir

araya

geldiklerinde

biimlenirler, daldklarnda hayat nefesine dnrler. Sadece kendi varlklarna muhtatrlar. Snrsz dolarlar. Hayat nefesiyle dolu bu dnyada lmszln en st mertebesi ise altn lmszlk (jinxian) tr (http://www.eng.taoism.org.hk/daoistbeliefs/cosmogony/pg2-2-2.asp, 15.01.2006). 5.3.10. Alt Dnyalar Taoizm dnyay 9 farkl seviyeye bler, bunlara 9 krallk denir (jiulei). Her krallk kendi iinde 4e blnr bylece toplam 36 krallk oluur. Her krallk bir imparator (tuhuang) tarafnda ynetilir. Alt dnya karanlk ve kapaldr. Sradan insanlar alt dnyaya giremezler ancak lmsz olmadka btn llerin ruhlar bu dnyaya gidecektir. inliler, llerin ruhlarnn gittii yere yce yin (taiyin) derler. Alt dnya cehennemin be kral (wuyu ) tarafndan, zellikle de Tai Dann Dou Cehenneminin Ruhu (dongyu taishan zhi shen) tarafndan ynetilir. Alt dnyann Fengdunun byk imparatoru (fengdudai) tarafndan ynetildii de sylenir. Alt dnya bir cehennemdir ve orada gnahkrlarn ruhlar, hayaletler ve glyabaniler vardr (http://www. eng.taoism. org.hk/daoist-beliefs/cosmogony/pg2-2-3.asp, 15.01.2006).

152

SONU
Bu almada bir beer gelenein dinselleme srecini ve bu sre sonunda kazand yapy incelemi olduk. Lao Tzu, Chuang Tzu ve Lieh Tzu gibi filozoflarn felsef dnceleri zaman ierisinde farkl geleneklerle btnletirilerek dinselletirilmitir. M 6. yzyla kadar uzanan Taocu felsefe, inde ok farkl geleneklerin ve dncelerin boy gsterdii bir dnemde ortaya kmtr. Yz Felsefe Okulu ad verilen, dnce akmlarnn oald bu dnemde antik in gelenekleri ve amanist inanlar varln srdrmekteydi. Felsef Taoizmin din yapya dnme sreci btn bu anlaylarn sentez sreci olarak karmza kmaktadr. in tarihinde ok eskilere dayanan lmszle ulama amac ve bu ama iin uygulanan sihirlere, bylere, ilalara, fiziksel egzersizlere ve seksel uygulamalara dayanan retiler Taoist felsefeyi metafizik kimlik olarak kabul etmilerdir. Lao Tzu ve Chuang Tzunun eserlerinde bulunan bir takm ifadeler bu gelenekler tarafndan oluturulacak dinsel yapya felsef temel oluturmutur. Bu sre ierisinde inlilerin kadm atas Sar mparator (Huang-ti) Lao Tzu ile birletirilmi ve ortaya Huang-lao ad verilen yeni bir gelenek kmtr. Bu gelenek MS 2. yzylda kurumsal bir din halini alacak Dinsel Taoizmin habercisi olmutur. Taoizmin oluum sreci, ilah olmayan dinlerin oluumuna rnek tekil etmektedir. Tarihte Tanrlatrlm veya kutsallatrlm kiiler Lao Tzunun kutsallatrlmasna benzer bir sreci izlemi olabilir. Bu noktada hibir din retiye sahip olmayan, hatta Tanr, vahiy, kutsal kitap gibi anlaylara deinmeyen Lao Tzunun tanrlatrlmas, kurtarc mesih olarak kabul edilmesi, dnyann kendisinden yaratld bir Demiurga dntrlmesi ok dikkat ekicidir. Antik in, bu adan zaten atalara tapma kltyle eski bir tecrbeye sahipti. Dolaysyla Lao Tzu ve Konfys gibi bilgelerin din kurucusu olarak kabul edilmesi ve bununla birlikte Tanrlatrlmas in kltrnde yadrganacak bir durum olmasa gerektir. Dinsel Taoizmin oluumunda insanlarn yeni bir inan benimserken kadm geleneklerini beraberlerinde tadklarn grmekteyiz. Yeni kabuller insanlar iin hi bir zaman sfrdan balamak olmamtr. Fang-shih ad verilen byc rahipler bu noktada eski geleneklerin tanmasnda ve Taoculukla birletirilmesinde nemli bir grev icra etmilerdir. Daha sonra Taoist rahipler olan fang-shihler, amanist

153

retileri uygulayan ve ruhsal glere sahip olduuna inanlan kimselerdi. Taocu retilerle kendi yntemlerini birletiren fang-shihler halk iinde sahip olduklar itibarlarn imparatorlarn nezdinde devam ettirdiler. Baz imparatorlarn o kadar itimatlarn kazandlar ki lmszle ulamalar iin bir ok batl inanc onlara dahi kabul ettirdiler. Bir dinin ykselmesinde ve yaygnlamasnda ynetici erkin desteinin nemli olduunu vurgulamak gerekir. Taoizm tarihi devletin dine bak asnn direk etkilerinin gzlendii bir sretir. Bu noktada MS 2. yzyldan itibaren halk tabakasnda zaman zaman ynetime kar olarak varln srdren Taoizm, 7. yzylda Tang Hanedanyla birlikte byk bir ykselie gemitir. O gne kadar Konfyanizmi devlet dini olarak kabul eden mparatorlar Tang dneminden itibaren Yuan Hanedanna kadar Taoizmi desteklemilerdir. Bu destek Tang Hanedan imparatorlarnn kendilerini Lao Tzunun soyundan gelen kimseler olarak ilan etmesiyle balamtr. zellikle bu dnemde Taoizm kurumsal yapsn glendirmi ve maddi zenginliklere kavumutur. 7. yzyla kadar alt tabakaya hitap eden bir din olan Taoizm devlet desteiyle birlikte yksek snfa hitap eder konuma gelmitir. Ayrca devlet desteinin ekilmesi veya devlet basksna uramasyla dinin ok ac tecrbeler yaamas da Taoizm tarihinde vuku bulmutur. Tarihi boyunca Budizmle rekabet halinde bulunan Taoizm, Budizmi destekleyen imparatorlar tarafndan byk zulmlere uratlmtr. Yuan Hanedan imparatorlar Taoizme basklar uygulamlar ve Tao Te Ching dnda btn Taoist kutsal kitaplar yok etmilerdir. Cumhuriyet dneminden itibaren komnistlerin Taoizme uyguladklar basklar da ac sonular dourmutur. yle ki 1949 ylnda komnistlerin idareye gemesiyle Taoistler bir ok milliyetiyle birlikte vatanlarn terk etmek durumunda kalmlardr. Bunun sonucunda Taoizm byk lde Tayvana tanmtr. Bugn Taoizm bu lkede nemli bir inan konumundadr. Komnistlerin basklar 1980lere kadar btn iddetiyle devam etmitir. in Halk Cumhuriyetindeki esnek yasalara ramen basklar zulmlere dnmtr. Bu srete binlerce Taoist din yap yok edilirken, binlerce din adam ikencelere uratlmtr. Taoizm tarihinde dinlerin etkileimini de rahatlkla grebiliriz. Bu noktada Taoizmin en ok etkisinde kald din hi phesiz Budizm olmutur. MS 1. yzylda ine

154

girdii dnlen Budizm in halk zerinde ok byk etkiler yaratmtr. Hayatn straplarla dolu olduunu kabul eden, bu straplar dindirmek iin his ve duygularla beslenen yaama arzusunun sndrlmesini tleyen Budizm tarih boyunca Taoizmin en byk rakibi olmutur. Budizm ine ilk girdiinde Taoist kavramlar kendi retilerini yaymak amacyla kullanmtr. Bu durumda Budizmin karsna kan Taoizm ayn zamanda bir ok anlayn bu dinden almtr. O gne kadar Taoizmde bulunmayan manastr ve tapnak anlay Budizmin etkisiyle olumutur. Ayrca bir ok kutsal yaznn Budist sutralarn taklidi olduu da bir gerektir. zellikle Ling-pao metinlerinin Budist kutsal metinlerini ykndkleri bilinmektedir. Taoist kanonun dzenlenmesinde ise Budist kutsal kitaplarnn (Tripitaka) dzeninin benimsendii belirtilmektedir. Ayrca Taoist Tanr anlaynn Budizmden etkilendii bilinmektedir. Aratrmaclar Taoist panteonda hiyerarinin zirvesinde bulunan Tanrnn Taoizme Budizmden geldiini dnmektedir. Bir ok Budist Tanrnn sonradan Taoist panteona eklendii de ortadadr. Taoizmle Konfyanizm arasndaki ilikiye bakacak olursak iki retinin de inin milli retileri olduu grlmektedir. Konfyanizm de Taoizm gibi balangc itibariyle dinsel yaps olmayan bir dnce sistemiydi. Byk ihtimal Taoizme benzeyen bir sre izleyerek din yapya brnd ve Konfys dinin kurucusu kabul edilerek kutsallatrld. Ancak Konfyanizm daha ok erdem ve ahlk zerine kurulu sosyal ilikilere dayal sistemli bir retiyken Taoizm daha metafizik ve serbest bir yapy haizdir. Ayrca Taoizm Konfyanizme nisbetle halk inanlarn daha ok iselletirmi ve giderek hurafelere gmlmtr ve bugn tamamen batl inanlar tayan bir yap kazanmtr. Ancak bugn inde byk din (Budizm, Konfyanizm, Taoizm) ylesine bir birine karmtr ki inanlar ve dini uygulamalar adeta btnlemitir. inliler dinin Tanrlarna ve kutsal metinlerine birlikte inanr duruma gelmilerdir. Bugn inlilerin bir ou kendisini retiden birine bal kabul etmektense n birden benimsemektedir. Taoizm, ayn zamanda tarihi boyunca evresini etkileyen bir yap arz etmitir. MS 7. yzylda gelien Zen (Chan) Budizm ve 12. yzylda gelien Neo-Konfyanizm Taocu felsefeden ve dinden faydalanmtr. zellikle Neo-Taoizm akmnn bu

155

etkileimde nemli rol olmutur. Ayrca Taoist dnce in edebiyatnda, sanatnda ve siyasetinde byk etkilere sahip olmutur. almada vurguladmz en nemli eylerden birisi Taocu dinin asl hedef olarak lmszl semi olmasdr. Gerekten bu ama Taoizmi dier dnya dinlerinden ayran en nemli farkdr. ok eski dnemlere ait lmszlk inanc Taoizm tarafndan iselletirilmi ve en nemli din zellii haline getirilmitir. Taoizm tarihi bu amaca ulamak iin sarf edilen abalarla doludur. lmszle ulamak iin Taocu ustalar nefes tekniklerinden, sihirsel yntemlere kadar bir ok yntem gelitirmilerdir. lmszle ulamak iin yaplan almalar sonucu zellikle tbb alanda nemli gelimeler elde edilmitir. Bunun yannda farkl diyet sistemleri bulunmu, yeni spor dallar gelitirilmi barutun bulunmas gibi bir takm bululara kap aralanmtr. Ancak bununla beraber saysz hurafenin dine girmesi de kanlmaz olmutur. Bu yzden gnmzde Dinsel Taoizm batl inanlarla dolu, sihir ve bylere gmlm, kehnetlere, fallara dayanan ve rahipleri byc mesabesine indirgenmi bir alt tabaka dini konumuna gelmitir. Gnmzde Taoizmin popler bir din olduunu kabul etmemiz mmkn deildir. Taoizm giderek yok olmaya doru ynelmitir. Ancak insanlar Taoizmin felsef tarafn ve hayatn anlamna dair farkl yapsn kefetmektedir. zellikle bat insannn son dnemlerde Dou felsefelerine, bu meyanda zellikle Taoizme yneldikleri gzlenmektedir. Ayrca yoga, meditasyon, nefes teknikleri, akupunktur, diyetler gibi geleneksel Taocu teknikler bugn din yaplarndan syrlarak salkl yaam ve rahatlama vesilesi olarak kullanlmaktadr. Bu ise Dinsel Taoizmin zayflamasna ramen kadim gelenekleriyle beraber etkisini farkl adlar altnda srdrdnn gstergesidir.

156

KAYNAKA

About The Tao, http://www.thetao.info/tao/gods.htm, 24.04.2006. An Encyclopedia of Religion, (1945), Chinese religions, Edt. Vergilius Ferm, Philosophical Library, New york, s. 143 147. An Encyclopedia of Religion, (1945), Huang Lao, Edt. Vergilius Ferm, Philosophical Library, New york, s. 151. An Encyclopedia of Religion, (1945), Lao Tzu, Edt. Vergilius Ferm, Philosophical Library, New york, s. 152. An Encyclopedia of Religion, (1945), Taoism, Edt. Vergilius Ferm, Philosophical Library, New york, s. 154-156. Ana Britannica: Genel Kltr Ansiklopedisi, (1989) Laozi Ana Yaynclk, stanbul, XIV, 290-291. Ana Britannica: Genel Kltr Ansiklopedisi, (1990) Tao-te Ching, Ana Yaynclk, stanbul, XX, 426. Ana Britannica: Genel Kltr Ansiklopedisi, (1990), Taoculuk, c. 20, s. 426- 427, Ana Yaynclk, stanbul. AYDIN, Mehmet, (2004), Dinler Tarihine Giri, 3. Bask, Din Bilimleri Yaynlar, Konya. BALDRIAN, Farzeen, Taoism, The Encyclopedia of Religion, (1987), Edt. Mircea Eliade, The Macmillan Co., New York, XIV, 288-306. Basic Concepts Of Taoism, http://www.gaiaguys.net/taoismarticle.htm, 13.03.2006. BEY, Hakim, Hemp Worship in the M.O.C. And Mao Shan Taoism, http: //arahat. chaosmagic.com/hemp_worship_in_the_m.htm, 10.03.2006. BOKENKAMP, Stephen, Taoist Literature,

157

http://www. faculty. sbc.edu/ goulde/ taolit.html, 19.04.2006. BOLDT, Laurence G., (2002), Bereketin Taosu, ev. Selma vn, Dharma Yaynlar, stanbul. BOLTZ, Judith Magee, Lao Tzu,The Encyclopedia of Religion, (1987), Edt. Mircea Eliade, The Macmillan Co., New York, VIII, 454-460. BOLTZ, Judith Magee, Taoist Literature, The Encyclopedia of Religion, (1987), Edt. Mircea Eliade, The Macmillan Co., New York, XIV, 317-329. BROWN, David A., (1975), A Guide to Religions, Social For Promoting Chr, London. BUCKLEY, Edmund, Tao Te Ching, The Encyclopaedia Americana, (1968), Americana Corporation, New York, XXVI, 251. Byk Dinler ve Mezhepler Ansiklopedisi, (1964), Taoculuk, stanbul, s. 137-150. Byk Larousse Szlk Ve Ansiklopedisi, (1986), Tao, Geliim Yaynlar, stanbul, XVIII, 11230. Byk Larousse Szlk Ve Ansiklopedisi, (1986), Taoculuk, Geliim Yaynlar, stanbul, XVIII, 11230-11231. China to the Fall of the Han Dynasty, 19.04.2006. CHUANG, Tzu, (1996), Taoculuk zerine Meseller Diyaloglar, ev. mer Tulgan, Yol Yaynlar, stanbul. Confucianism and Taoism, http://www.hoocher. com/Religion/ confucianism and , http://www.fsmitha.com/h1/ch14.htm,

taoism.htm, 16.02.2006. COOPER, J. C., (2003), Taoculuk Nedir, ev. smet Zeki Eyubolu, 2. Bask, Omega Yaynlar, stanbul. Daoism: A Short Introduction, http://www.oneworld-publications. com/ samples/ , daoism.htm ,21.01.2006.

158

Development of Taoism, 04.04.2006.

http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html,

Religious Taoism,http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 0404.2006. Taoist Deities, http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006. Neo-Taoism, http://www.chebucto.ns.ca/Philosophy/Taichi/gods.html, 04.04.2006. DOBSON, W. A. C. H , The Religions of China (excepting Budhism), Edt. Charles J. Adams, A Readers Guide to Great Religions, (1977), The Free Press, New York. DUBS, Homer H., (1941) The Date and Circumstances of the Philozopher Lao-dz, Journal of the American Oriantal Society, LXI, 215-221, No. 4. EICHHORN, Werner, Taoism,The Concise Encyclopedia of Living Faiths, (1977), Edt. Robert Charles Zaehner, Hutchinson, London, s. 385-402. EL ADE, Mircea, (2003), Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi, ev. Ali Berktay, Kabalc Yaynevi, stanbul. EL ADE, Mircea, (1997), Dinler Tarihi Szl, ev. Ali Erba, nsan Yaynlar, stanbul. Encyclopaedia Britannica, (1972), Gnl. Edt. Warren E. Preece, Lao-Tzu, Encyclopedia Britannica, Chicago, XIII, 714, 715. Encyclopedia Britannica, (1972), Gnl. Edt. Warren E. Preece, Taoism, Encyclopedia Britannica, Chicago, XX, 677-680. ESKILDSEN, Steve, Early Quanzhen Daoist Views on the Causes of Disease and Death,http://nacrp.cic.sfu.ca/nacrp/articles/stevedisease/diseasetext.html, 23.04.2006. Evrensel Teklik Beden-Zihin Uyumu ve Baarnn Srlar, http://sufizmveinsan., com/konuk/mantak.html 05.02.2006.

159

FERGUSON, John, (1976), An Illustrated Encyclopaedia of Mysticism and the Mystery Religions, Lao-Tzu, Thames and Hudson, London, s. 102. FERGUSON, John, (1976), An Illustrated Encyclopaedia of Mysticism and the Mystery Religions, Tao, Thames and Hudson, London, s.186-187. FERGUSON, John, (1976), An Illustrated Encyclopaedia of Mysticism and the Mystery Religions, Taoism, Thames and Hudson, London, s.187. FERGUSON, John, (1976), An Illustrated Encyclopaedia of Mysticism and the Mystery Religions,, Tao-Te-Ching, Thames and Hudson, London, s. 188189. General Essay on Taoism, http://philtar.ucsm.ac.uk/encyclopedia/taoism/geness.html, 29.02.2006. GNDZ, inasi, (1998), Din ve nan Szl, Vadi Yaynlar, Konya. HIZLIALP, Fikret, (2003), Tao ve Konfys Felsefeleri, http://historicalsense.com/Archive/tao-confuc_3.htm, 05.05.2006. http://tr.chinabroadcast.cn/chinaabc/ , 21.03.2006. http://www.ajansspor.com/judoaikido/index.asp?kat=icerik&blm=dtarih&bolum=D% , C3%BCnya'da%20Judo, 13.03.2006. http://www.felsefeekibi.com/dergi/s2_y13.html, 20.03.2006.

http://www.illuminatedlantern.com/cinema/review/archives/year_1977.php,20.03.2006 HUNG, Frederick (Hung Fu), Taoism, Twentieth Century Encyclopedia of Religious Knowledge, (1955), Edt. Lefferts A. Loetscher, Baker Book, Michigan, c. 2, s. 1090, 1091. IZUTSU, Toshihiko, (2001), Tao-culukdaki Anahtar Kavramlar: bn Arab ile Lao Tzu ve uang-Tzunun Mukayesesi, ev. Ahmed Yksel zemre, 1. Basm, Kakns Yaynlar, stanbul.

160

JING, Shi ve Shi Dao, Introduction to Quanzhen Daoism and the Dragon gate Tradition, http://www.taoists.co.uk/quanzhen.htm, 30.03.2006.

KIM, Sung-Hae, (2003), Studies on Daoist Morning and Evening Services of the Quanhzen, International Daoist Conference, Boston University, http://rels.queensu.ca/dao/papers.kim.php, 03.03.2006.

KIRGLAND, Russell, The Taoist Traditional A Historical Outline, University of Georgia,http://www.wishop.com/Philosophy/Tao/tradition/tradition.htm. 23.04. 2006. KLEEMAN, Terry F. (1994), Mountain Deities In China, The journal of the http://ccbs. ntu.edu.

American Oriental Society, vol. 114, No.2, pp. 226-238, tw/ FULLTEXT/JR-EPT/terry.htm 18.04.2006.

KOHN, Livia, Laozi: Ancient philosopher, Master of mmortality, Edt. Donald S. Lopez, Religions of China In Practice, (1996) Pricenton University, Pricenton, s. 53-64. LAGERWEY, John, The Taoist Religious Community, The Encyclopedia of Religion, (1987), Edt. Mircea Eliade, The Macmillan Co., New York, XIV, 306-317. LAO, Tzu, (1946), Taoizm, ev. Muhaddere Nabi zerdim, Milli Eitim Bakanl, Ankara. LAO, Tzu, (1963), Tao Te Ching, ev. D. C. Lau., Penguin Books, London. LAO, Tzu, (1998), Tao Te Ching, ev. Osman Yener, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul. LAO, Tzu, (1999), Bilinmeyen retiler (Hua Hu King), ev. smail Tapnar, Amine Glah okun, Kakns Yaynlar, stanbul. Later Taoism, 21.04.2006. http://www.east-asian-history.net/textbooks/PM-China/ch7.htm

161

LITTLEJOHN,

Ronnie,

Belmont

University,

Daoist

Philosophy,

http://www.utm.edu/research/iep/d/daoism.htm, 27.02.2006. MABRY, John R., (1989), Yer Yz Kkenli Bir Gelenek Olarak Taoculuk, http://goto.bilkent.edu.tr/gunes/CEVIRILER/TAOCULUK2A.htm, 09.01.2006.

MASON Bill, Taoist Cosmology, http://www.taoism.net/articles/mason/cosmo.htm, 29.03.2006. Meydan Larousse, (1969), TAO, Meydan Yaynevi, stanbul, XI, 887. Meydan Larousse, (1969), TAOCULUK Meydan Yaynevi, stanbul, XI, 887. NEEL, Alexandra David, (1987), in, Tibet ve Hint retilerine Gre lmszlk ve Tekrar Dou, ev. Mehmet Kundakolu, Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul. New Catholic Encyclopedia, (1967), Taoism, The Catholic University of America, XIII,935, 936. On The Dao De Jing (Tao Te Ching), http://www.crvp.org/book/Series03/III-3/chapter _vi.htm, 19.04.2006. PARR NDER, E. G., (1976a), Publication, London. PARR NDER, E. G., The Worlds Living Religions, 5. Bask, Pan Books, London. PARR NDER, Geoffrey, (1976b), Mysticism in the Worlds Religions, Oxford University, New York. PARR NDER, Geoffrey, (1977), Asian Religions, 2. Bask, The Sheldon Press, London. P KE, E. Royston, (1951), Encyclopaedia of Religion and Religions, Taoism, George Allen and Unwin, London, s. 368-370. PREGADIO, Fabrizio, Taoism, Stanford University, http://www. stanford. edu/~ A Book of World Religions, Hulton Educational

pregadio/daozang/taoism_intro.html,16.04.2006.

162

RAJU, P. T., Wing-tsit Chan, Joseph M. Kitagawa ve smail R. Faruki, (2002), Asya Dinleri, ev. Abdullah Davudolu, nklab Yaynlar, stanbul. Rituals, http://www.eng.taoism.org.hk/religious-activities&rituals/rituals/pg4-6-1.asp, 15.01.2006. ROB NET, Isabelle, (1997), Taoism: Growth of A Religion, ev. Phyllis Brooks, Stanford University, Stanford. SARIKIOLU, Ekrem, (2002), Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, 4. Bask, Faklte Kitabevi, Isparta. SCH MMEL, Annemaria, (1999), Dinler Tarihine Giri, Edt. Recep Kibar, Krkambar Yaynlar, stanbul. SMART Ninian, (1977a), The Religious Experience of Mankind, Collins, New York. SMART, Ninian, (1977b), Background to the Long Search, British Broadcesting Co., London. SM TH, Howard, (1971), Chinese Religions, Reinhart and Winston, New York. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, (1991), Taoizm, Yayn Kurulu: Mustafa

Armaan (ve te), Risale Yaynlar, stanbul, IV, 68-71. STEININGER, Hans, Taoism, Historia Religionum, (1971), Edt. C. Jouco Bleeker, Geo Widengren, Leiden, c. 2. STEWART, Jampa Machenze, Taocu Uygulamann Temelleri, Trc. Gne Davenport, http://www.hermetics.org/Taocu.html, 25.03.2006. ERA T , Ali, (2004), Dinler Tarihine Giri, ev. Erdoan Vatansever, Krkambar Kitapl, stanbul. Tao Te Ching, http://flag.blackened.net/~anarkom/tao.htm, 02.01.2006. 04.04.2006.

Taoism (a.k.a. Daoism), http://www.religioustolerance.org/taoism.htm,

Taoism and The Arts of China, http://www.artic.edu/taoism/glossary.php, 18.03.2006. Taoism, http://www.newadvent.org/cathen/14446b.htm, 21.01.2006.

163

Taoist Culture and Information Centre, http://www.eng.taoism.org.hk/, 25.01.2006. Taoist Restoration Society, http://www.taorestore.org/trs/frameset.html, 13.03.2006. Taoist Texts, http://www.panlatrevo.com/, 15.05.2006. Taoizm ve Anarizm, http://uk.geocities.com /anarsistbakis/ makaleler/ taoizmveanarsi. Html, 15.05.2006. Taoizm, http://www.minikjaponya.com/icerik/din/tao.asp, 20.01.2006.

Taoizm, http://www.suleymaniyevakfi. org/modules/nsections/ index.php?op= viewa rticle&artid= 29, 05.02.2006. TE SER, Stephen F., Chinese Cultural Studies: The Spirits of Chinese Religion, http://academic.brooklyn.cuny.edu/core9/phalsall/texts/lopez.html., 07.01.2006. The Daoist Canon, http://www.eng.taoism.org.hk/daoist-scriptures/daoist-canon/pg31-2.asp, 15.01.2006. The Philosophy of China, (1958) Edt. Henry R. Luce, The Worlds Great Religions, Golden Pres, New York. The Encyclopaedia Americana, (1968), Taoism, Americana Corporation, New York, XXVI, 251-252. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen, (1994) Edt. Stephan Schuhmacher, Gert Worner, Trc. Michael Kohn, Karen Ready, Werner Wnsche, Lao-chn, Shambhala, Boston, s. 198. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen, (1994) Edt. Stephan Schuhmacher, Gert Worner, Trc. Michael Kohn, Karen Ready, Werner Wnsche, Lao-tzu, Shambhala, Boston, s. 198, 199. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen, (1994) Edt. Stephan Schuhmacher, Gert Worner, Trc. Michael Kohn, Karen Ready, Werner Wnsche, Tao, Shambhala, Boston, s. 356-357.

164

The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen, (1994) Edt. Stephan Schuhmacher, Gert Worner, Trc. Michael Kohn, Karen Ready, Werner Wnsche, Tao-chiao, Shambhala, Boston, s. 358-359. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen, (1994) Edt. Stephan Schuhmacher, Gert Worner, Trc. Michael Kohn, Karen Ready, Werner Wnsche, Taoism, Shambhala, Boston, s. 360. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen, (1994) Edt. Stephan Schuhmacher, Gert Worner, Trc. Michael Kohn, Karen Ready, Werner Wnsche, Tao-tsang, Shambhala, Boston, s. 362. The Internet Encyclopedia of Philosophy: Daoist Philosophy, http://www.utm. edu/research/iep/d/daoism.htm, 13.01.2006. The Taoist Canon, http://weber.ucsd.edu/~dkjordan/chin/hbcanondaw-u.html, 2006 The Taoist Pantheon, http://www.taoarts.com/pantheon.html, 01.04.2006. TMER, Gnay ve Abdurrahman Kk, (2002), Dinler Tarihi, 4. Bask, Ocak Yaynlar, Ankara. Uzak Dou Dinleri, http://www.kuranahlaki.com/uzakdogu1.htm, 13.11.2005. VERELLEN, Francius, The Text of Early Heavenly Master Taoism, http: //ealc.uchicago.edu/earlychina/research_resources/notes/taoism_conference_edi ted.htm22.04.2006. WATTS, Alan,(2001), SuyunYolu Tao, ev. Ela Gldemir, Dharma Yaynlar, stanbul. YETTS, W. Perceval, The Eight Immortals, The Journal of the Royal Asiatyc Society of Great Britain and Ireland for 1916, http://www.sacred-texts. com/j ournals / jras/1916-21.htm 16.04.2006. YU, David C., The Creation Myth and Its Symbolism in Classical Taoism, Philosophy East and West, (Oct., 1981), Vol. 31, No. 4, p. 479-496, University of Hawai Press. 26.01.

165

YUTANG, Ling,(1954), The Wisdom of China, 4.Bask, Michael Joseph Ltd.,London. Z NCK, Laura, Inquiry Report on the Chinese Goddesses Hsi Wang Mu and Ma-tsu, http://www.stthomasu.ca/~parkhill/cj01/ireplz.htm, 27.04.2006.

166

ZGEM

Ali GL, 1979 ylnda Tokat ili Yeilyurt ilesinde dodu. lkokulu ilesinde, lise renimini Tokat Anadolu Lisesinde tamamlad. Marmara niversitesi retmen olarak yaamna devam etmektedir. lahiyat Fakltesinde balad lisans eitimini 2003 ylnda bitirdi. u an stanbulda

167