T. C.

ERCYES NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

YAHUD MSTSZM: KABALA

TEZ HAZIRLAYAN SULE BURUL

TEZ YNETEN YRD. DO. HUZEYFE SAYIM

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal Yksek Lisans Tezi

Mays 2006 KAYSER

Yrd. Do. Dr. Huzeyfe SAYIM danmanlnda ule BURUL tarafndan hazrlanan "Yahudi Mistisizmi: Kabala" adl bu alma jrimiz tarafndan Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits FDB Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

NSZ Dinleri dou ve gelimesinden inan, ibadet, ahlk vb. konularna kadar tarihi seyir iinde inceleyen bir disiplin olan Dinler Tarihinin en nemli unsurlar insan ve din olmutur. nsanlk tarihinde ne kadar geriye gidilirse gidilsin dini inanlardan yoksun bir topluma rastlanmamaktadr. nsanolunun sonlu yaamnda nereden gelip nereye gittiini, maddenin tesindeki st varlklarla iletiimine dair sorular en ilkel dnemlerinden balayarak sormu ve bunlar tm insanlk tarihi boyunca her bireyin temel sorular olmutur. Hangi dine mensup olursa olsun dini inanc bulunan insanlar evren ve kendileri hakknda sorular sormu ve bu sorulara kendi inan sistemleri iinde cevaplar aramlardr. Bu cevaplara ise ounlukla, gerek byk dinlerde gerekse de yazya gememi kltrlerde grlen derin dindarlk tezahr mistisizmde de rastlanmaktadr. Mistisizm, tabiatst lemlerden sz eder ve o lemlerle iliki kurulabileceini iddia eder. Bu iddialar ise dnmeye eilimli olan insann dikkatini toplamaya yetmitir. nsanlk tarihi kadar eski saylabilecek, tabiatst leme ilikin mistik sorular, ilhi kaynakl eski dinlerden olan Yahudilikte de hret bulmutur. Temelinde kapal, kozmolojik srlar barndran mistik dnceler, Yahudi dinini de etkilemitir. Yahudi Mistisizmi: Kabala olarak adlandrdmz bu almamzda, Yahudilikte mistisizmin yeri ve nemini aratrmaya altk. Isaac Luria, Abraham Abulafia ve Moses Luzatto gibi Kabalistlerin almalaryla sistemletirilen Kabala, benzeri mistik ve harfi gruplarn aksine mistik dnce ve harfilii bir inan sistemi haline getirmilerdir. Gelimi harfi tekniklerini ve say gizemciliini kullanan Kabalistlerin Yahudi tarihinde zel bir yeri vardr. Gizemli ve kapal olan bu inancn mensuplar kendi fikirlerini aklamakta saknca grmedikleri baz inan sistemlerine de szarak kendi fikirlerini yaymaya almlardr. Dinler tarihilerince Kabala konusunda yeterli ve tatmin edici bir alma yaplmamtr. Kabalistlerin gizlilii temel prensip edinmeleri kendileri hakknda bilgi edinmemizi zorlatrmtr. Konuyu zaman ve imkanlarmzn el verdii lde incelemeye altk.

ii

Bu alma giri blm ve iki blmden olumaktadr. Giri blmnde Kabala hakknda genel bir bilgi verildikten sonra Kabalist literatr hakknda bilgi verilmitir. Birinci blmde Kabalann kayna, dn, bugn, Yahudilikteki ve dier dinlerdeki nemine deinildikten sonra Kabalann balca reti ve teorileri incelemeye alnmtr. kinci blmde ise balca Kabalistler ve almalar tetkik edilmitir. Kabala konusunu hazrlarken desteklerini srekli hissettiim aileme teekkr ederek, onlara olan sevgimi gstermek istiyorum. Bu tez konusunu almamda srarc olan ve bu konu zerine bilimsel bir alma yaplmasn destekleyen Hocam Sayn Do. Dr. Mustafa nal Bey Efendiye kranlarm sunuyorum. Tez danmanm ve deerli Hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Huzeyfe Saym Bey Efendiye tezin her aamasnda destek olduu iin teekkr ederim. Bir bilim insan olarak, bilimsel almalara her zaman k tutan sayg deer Hocam Prof. Dr. Harun Gngr Bey Efendiye gr ve fikirleri iin teekkrlerimi sunuyorum. ule BURUL Kayseri-2006

iii

YAHUD M ST S ZM : KABALA ule BURUL ZET Tasavvufi bir gelenek olan Kabala, Yahudi Mistisizminin szl ve yazl kaynan tekil etmektedir. branice anlam almak, kabul etmek, vahiy olarak almak olan bu szck qbl kknden tremitir. Yahudi mistikleri olan Kabalistler, eski Ahitin ilk be kitab Torah mistik manada yorumlayarak ona gizemli ve zel manalar yklerler. te Kabalist gelenek de kaynan buradan alr. Kabala gelenei, Musaya Sina danda vahyedildiine inandklar Torahn yazl ve szl olarak iki eklinin bulunduunu iddia eder. Kabalalist gelenein, balca retileri ve iddialar maddeler halinde ve u ekilde zetlenebilir: Evren bir btndr ve belli bir dzen dorultusunda srekli hareket halindedir. Evrende yer alan her ey Yaratc'nn bir parasdr; nsan da, evrenin ve Yaratc'nn bir paras olarak bir 'Kk Evren'dir. Evren ve insan Ezel Iktan intiar eder. Bu Ezel Ik dnyev her eye nfuz etmitir. Tanr kendini on ayr oluum aamasyla gstermitir. Bu aamalar, Kabalist gelenek iinde Sefira adn alrlar. oulu Sefirot olan bu szck branice'de "saylar" anlamna gelmektedir. Kabalann yazya geirilmi eski ana metni mevcuttur. Bunlar Kabalann yazl ynn tekil ederler. 12. yzylda ortaya kan Parlaklk Kitab Sefer ha Bahirin Yahudi mistisizmi ve genel olarak Yahudilik zerindeki etkisi derin ve kalc olmutur. Eski Ahit'in geni, kapsaml bir simgesel yorumu olarak kabul edilen Bahir ile beraber Yahudilie ruhg (gilgul) kavram girmitir. Sefer Yezirah (Yaratl Kitab), by ve evrenbilim (kozmoloji) konularna dayanlarak yazlmtr. Anahtar kelimeler: Kabala, Yahudi Mistisizmi, Kabalist gelenek, Sefira, Yaam Aac.

iv

JEWISH MYSTICISM: KABBALAH ule BURUL ABSTRACT Kabbalah, which is a teosophical and oral tradition is also called as Jewish mysticism. It was derived from the word qbl of which meaning is taking-accepting-taking by apocalypse. Jewish mystics kabalists intend that it covers all the divine things when they say that Kabbalah is an oral and mystic tradition. Thus Kabbalah tradition is based on this point. Kabbalah tradition claims that there are two forms of Torah, about which they believe that it was given in Sina Mountain to Mose.

Major doctrines and claims of Kabbalah tradition can be summarized as below: Universe is an entire and has a constant movement in a certain regulation. Universe and human being comes out an from Eternal Light. This Eternal Light penetrates all earthly things. God is also an immanent and transcendental god as Ein (premptory absence) and Ein- Sof (premptory everything) God showed himself in ten formation stages. These stages are named sefira in Kabbalah tradition.ts plural is sefirot and it means numbers in Hebrew. During the XVIIIth century Jewish spiritual life reached to the apex with Kabbalah mystics saac Luria and Moses Cordovero. There are three old texts of written Kabbalah. Sefer ha Bahir (Brilliancy Book) which is written in XVIIth century has a deep and permanent effect on jewih mysticism and whole jewish Sefer Yetzirah (Creation Book) is the first known work about magic and universe science (cosmology). Key Words: Kabbalah, Jewish mysticism, Kabbalah tradition, Sefirot, Tree of Immortality.

NDEKLER

NSZ .............................................................................................................................. i ZET .............................................................................................................................. iii ABSTRACT...................................................................................................................... v NDEKLER .............................................................................................................vii GR .............................................................................................................................. x BRNC BLM 1. 1. YAHUDLKTE KABALA VE KABALZM. ........................................................ 1 1. 1. 1. KELME VE TERM OLARAK KABALA ....................................................... 1 1. 1. 2. TARHSEL SRE NDE KABALA ............................................................ 4 1. 1. 2. 1. Kabalann Kkeni ........................................................................................... 4 1. 1. 2. 2. Kabalann dn ve Bugn.............................................................................. 5 1. 1. 3. KABALANIN YAHUDLK, HIRSTYANLIK VE SLAM LE OLAN ETKLEM .................................................................................... 8 1. 1. 3. 1. Yahudilikte Kabala ........................................................................................... 8 1. 1. 3. 2. slam ve Yahudilikte Kabala............................................................................. 9 1. 1. 3. 3. Hristiyanlk ile Etkileimiyle Kabala............................................................. 12 1. 1. 4. KABALANIN BALICA TEORLER VE DOKTRNLER ZERNE FENOMONOLOJK BR BAKI .................................................. 17 1. 1. 4. 1. Yaam Aac; Sefir ot .................................................................................... 17 1. 1. 4. 2. Sefir otun intiar ......................................................................................... 21 1. 1. 4. 2. 1. Keter........................................................................................................... 21 1. 1. 4. 2. 2. Hokmah. ...................................................................................................... 21 1. 1. 4. 2. 3. Binah ......................................................................................................... 21 1. 1. 4. 2. 4. Hesed........................................................................................................... 22 1. 1. 4. 2. 5. Gevurah ...................................................................................................... 22 1. 1. 4. 2. 6. Tiferet ......................................................................................................... 22

vi

1. 1. 4. 2. 7. Nezah...................................................................................................... 23 1. 1. 4. 2. 8. Hod......................................................................................................... 23 1. 1. 4. 2. 9. Yesod ..................................................................................................... 23 1. 1. 4. 2. 10. Malkut .................................................................................................. 23 1. 1. 4. 3. Tanr Mefhumu .......................................................................................... 24 1. 1. 4. 3. 1. Ayn, Ayn Sof, Ayn Sof Or..................................................................... 28 1. 1. 4. 4. Drt Dnya................................................................................................. 29 1. 1. 4. 4. 1. Azilut...................................................................................................... 30 1. 1. 4. 4. 2. Beriyah ................................................................................................... 30 1. 1. 4. 4. 3. Yezirah ................................................................................................... 31 1. 1. 4. 4. 4. Asiyah .................................................................................................... 31 1. 1. 4. 5. Ruhun Drt Dzeyi .................................................................................... 33 1. 1. 4. 6. Adam Kadmon ........................................................................................... 34 K NC BLM 2. 1. BALICA KABAL STLER VE ALIMALARI........................................ 36 2. 1. 1. LUR AN K KABALA................................................................................... 36 2. 1. 1. 1. saac Luria.................................................................................................. 36 2. 1. 1. 2. Luriann Kabalist retileri...................................................................... 38 2. 1. 2. ABRAHAM ABULAF A VE HARF L K ................................................. 43 2. 1. 2. 1. Abraham Abulafia...................................................................................... 43 2. 1. 2. 1. 2. Abraham Abulafiann Kabalist retileri............................................. 43 2. 1. 2. 1. 3. Harf lmi................................................................................................. 46 2. 1. 2. 1. 3. 1. Themuria Teknii............................................................................... 46 2. 1. 2. 1. 3. 2. Gematria Teknii ............................................................................... 47 2. 1. 2. 1. 3. 2. Notaria Teknii .................................................................................. 49 2. 1. 3. MOSES LUZATTO VE DEVEKUTH.......................................................... 50 2. 1. 3. 1. Moses Luzatto ve Kabalist retileri ........................................................ 50 2. 1. 3. 2. Devekuth (Tanr le Bir Olma)................................................................... 51 2. 1. 4. SABETAY SEV VE KABAL STL ........................................................ 55 2. 1. 5. MERKABAH M ST S ZM .......................................................................... 62 2. 1. 5. 1. Hezekiel Kimdir? ....................................................................................... 65

vii

2. 1. 5. 2. Hezekielin Ryeti .................................................................................... 65

SONU...................................................................................................................... 69 SZLK ................................................................................................................... 73 KAYNAKA ............................................................................................................ 76 ZGEM

viii

GR Kaynan insann mistik olgunlua ulamas ilkesinden alan Yahudi tasavvufunun temeli Kabaladr. Ortaya kt yer ve zaman tam olarak bilinmeyen bu gelenein balangc aslnda ok ncelere dayanmaktadr. Kabala, ierdii eler asndan kadim Kabalistlere baz problemler yaatmtr. Bu yzden sanki Yahudiliin dndaym gibi yorumlanan Kabala, zellikle Sabetay Sevi hareketi sonrasnda adeta unutturulmaya allmtr. Halbuki ierii, konusu, yorumu, ksaca karakteriyle Kabala, diaspora Yahudilerinin, mitlerinin ve cokusunun bir aynas olarak dnlebilir. Kabala bir ekol olarak, Ortodoks Yahudi dini inancnn ierisinde ama ondan bamsz olarak yllarca yaamtr. Kabala ierdii derin anlamlarn tamamyla belirlenememi olmasndan dolay da Rabbilerin tepkisini zerine ekmitir. Fakat bu yola gnl veren dindarlarn olaanst yeteneklerinden dolay, her zaman byk ve reddedilemez bir ilginin oda olmutur. Abraham Abulafia ve Moses Luzatto gibi mistikler Kabalaya yeni anlamlar kazandrmlardr. saac Luriann bu gelenee dahil olmasyla Kabala, Torah ile beaber incelenebilir bir hale gelmitir. Yahudi mistik inancna gre Torah'n iki anlam vardr. lki Musaya, Sina'da inen ve herkesin anlayabilecei yazl Torahdr. Burada anlatlanlar onu okuyanlarn grerek edindikleri izlenimlere dayanmaktadr. Dieri ise szl Torahdr. Szl Torah, onu kalp gzyle grebilecek insanlara inen bir kitaptr ve Tanr onu, anlayabilecek gerek dindarlara yollamtr. Szl Torah srlarla doludur ve onu anlayabilmek iin ncelikle mistik ve kat bir hayat tecrbe etmek gerekmektedir. Kabalistler, bu ikinci kitabn da aslnda ilk kaynaktan doduunu kabul etmektedirler. Kabala, dier btn mistik ekollerden farkl olarak bir dengeye dayanr ve kendine has ilkeleri ile dikkat ekicidir. rnein genel olarak dou kkenli mistik topluluklarda temel felsefe hep verme esasna dayanmakta olup, bunun salanabilmesi iin de nefsin yok edilmesinin gereklilii benimsenmektedir. Batl mistik akmlarsa daha maddesel unsurlara sahiptir. zellikle Tapnak valyeleri ve bunlarn adeta en mtekmil uzants olan Masonlukta, bir felsefe etrafnda toplanan ve genel olarak siyasi ve

ix

ekonomik alanda radikal hedefler belirleyen gruplar mevcuttur. Bu topluluklar dou toplumlarnn bilgi birikimlerini genellikle bat mantna uyarlamakla birtakm sonulara ulamaktadrlar. Hlbuki Yahudi mistisizmi, bu iki genel ekol arasnda bir kprdr, nitekim Kabalistik ekol temelde alma-verme dengesine dayanmaktadr ve bu esas dhilindeki bir yaam biimini benimsemektedir. Vermek iin almak prensibi bylelikle bambaka bir ekoln yaratlmasna yol amaktadr. Genel olarak Kabalist gelenek, pek ok mistiin ortak bir rn olarak kabul edilse de zellikle 16. yy. ile beraber Ari Luria'nn etkileri Kabalist evrelerde daha fazla hret bulmutur. Aslnda tm bu kiilikler iinde en ok dikkat ekeni de budur. Luria, Safedde yaam bir din adamyd ve Polonya'dan sonra uzun yllar yaad Msr'dan Safede gelmiti. Bu nedenle her dnemde Yahudi mistisizminde nemli bir yeri olan Msr dncesinin de ok nemli bir temsilcisiydi (nitekim yaayan tm mistiklerin hayatlarnda Msr'n ok zel bir yerinin olduu bilinmektedir). Onun Kabalistik yapya kazandrd en nemli husus aslnda krlma teorisiyle beraber ekillenen ve bambaka bir karakter kazanan mesih kurtulu inancdr. Nitekim kendisinden sonra gelen ve onun takipisi olan Sabetay Sevi de bu fikrin savunucusu olmutur. Kabalann yazl olarak ana kitab bulunmaktadr. Bunlar Sefer ha Zohar, Sefer ha Yezirah ve Sefer ha Bahir kitaplardr. Bu kaynaklar anonimdir ve eitli blmlerden olumaktadr, bunlar yazl Kabalay tekil ederler. Temelde rabtaya dayal olan pratiklerin bulunduu yazl Kabalann dou gizemciliinden etkilendii dnlmektedir. Bu almay hazrlarken asl kaynak olarak kabul edebileceimiz Zohar, Yezirah ve Bahir kitaplarna ulam bulunmaktayz. Bu kitaplarn braniceden ngilizceye evirisini Aryeh Kaplan yapmtr. Yapt tercmeleri ise internet aracl ile de yaynlamtr. Kabalann bu temel kitaplarnn branice ve ngilizce olmasndan dolay almamzn byk ounluunu bu kitaplar zerine yazlan yorumlamalara dayanarak yapm bulunmaktayz. Kabala zerine yazlm olan Zohar, Yezirah, ve Bahir kitaplar haricinde kitap bulunmamaktadr. Bu kitaplarn ortaya kma zaman ise 13. yzyldr. Bu tarihten sonra yazlan tm kitaplar bu Kabalist literatr temel alnarak yazlmtr. Ayrca bu almamzda Tora kitabnn Bereit blm de esas alnmtr. Kabalistlere

gre Tora kitab ayr bir neme sahiptir. Gershom Scholemin Kabala ve Zohar kitab zerine yapt yorumlar da almamz iin kaynak olmutur.

Bahir Kitab Rabbi Nehvuniah Ben Hakanann Merkabah dnemine ait tecrbelerinde trans ve vecd halinde iken verdii sylevlerden oluan yazl metne Bahir (In Kitab) ad verilmitir. 12. yzyln ikinci yarsnda Provencede ortaya kan bu kitabn derleyicisi bilinmemektedir. Lakin Rabbi Nehvuniahn anlalmas g ritellerini ifadelendiren bu kiiyi de iyi bir Merkabah ustas olarak kabul etmek gerekir.1 Bahirin ustas Rabbi Nehvuniah rencilerini merakla dolu bir yolculuktan geirerek huu, arzu ve ak iinde htiam Tahtna ulatrr. Rabbi Nehvuniaha gre aranlan ey yrektedir. Onu zecek dnce ise snrl deildir. nk insan bilgisinin snrna varabilir ancak dncelerinin snrna varamaz.2 Kabala metinlerinin en nemlilerinden biri olan Sefer Ha Bahir kitab, 12. yzyla aittir. Yahudiliin gelimesi zerinde bu metnin derin etkileri olmutur. Sefirot doktrini bugnknden farkl olmayan ekline Bahir kitabnda kavumutur.3 Evrenin oluumu ve devamnda Sefiralarn nemini vurgulamann yannda Yahudi Kabalist geleneine gilgul ( ruh g ) kavramn dhil etmitir. Ayrca Kabalist gelenee Tanrsal yaratma gcn simgeleyen Kozmik Aa kavramn da eklemitir. Mistik gelenein kapsamn genileten bu metin, gelenek ierisinde nemli olan yerini daha o yllarda almtr. Bahir, aslnda Eski Ahit'in geni kapsaml bir simgesel yorumudur ve dayand temel motif, brani alfabesindeki harflerin ses ve biimlerinin gizemli anlamlardr.4 Ksmen branice ve ksmen Aramice yazlm olan Bahir, dzensiz ve karmak yapsna karn, youn mistik fikirleri Kabala'ya ve Kabala yoluyla da Yahudilie katmtr.
1

http://www.yesil.org/sabatay/sabataykabbala.htm, May. 2005. Perle Epstein; Kabala, s. 79. Perle Epstein; Kabala, s. 80- 82. 3 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 16. 4 Ana Britanica, Kabala Maddesi, Cilt 12, s. 351.
2

xi

ada Yahudi aratrmac Gershom Scholem, bu gizemci simgecilii Kabala'nn Yahudi dinsel dncesi zerindeki en nemli etkisi olarak deerlendirmitir. Bahirin, evrenin yaratlmas ve varln srdrmesini gizemli bir biimde simgelendiren on adet "Tanrsal Oluum"u ierdiinden bahsetmitik. Kendi iinde adet st ve yedi adet alt belirtiye ayrlan bu on "sylem" , daha sonralar Kabala'daki nl Sefiralar olarak tanmlanmtr. Bahir, aslnda Eski Ahit'in geni kapsaml bir simgesel yorumudur ve dayand temel motif, brani alfabesindeki harflerin ses ve biimlerinin gizemli anlamlardr.5 Sefer Bahirde aadaki sorular sorulur ve bu sorulara cevaplar aranr. Eer Dnyay Tanr yarattysa, yani bir tarafta Tanr dier tarafta Dnya varsa, Tanr olmazsa Dnya ne olur? Eer Dnya Tanrnn bizzat kendisiyse, o zaman neden mkemmel deil? Olduka karmak ve metafizik grnen bu sorulara cevap Kabalist gelenek iindedir. Saf ve mkemmel varlkla, saf ve mkemmel olmayan dnya arasndaki ilikiyi zmek iin, Bahir kitab bu sorular sorarak ie balar. 6 Sefer Yezirah Kabalay teorik ve pratik olarak iki blme ayracak olursak Sefer Yezirah ve Zohar kitaplar Kabalann teorik ksmn oluturmaktadr. Sefer Yezirah, Ortaan sonuna doru ortaya kmtr. Sefer Yezirah 10.yy da domu ve 13.yy da gelimeye balamtr. branice anlam yaratma olan Yezirahda saylar ve harfler Tanrnn evrendeki sembolleri olarak grnmtr. 7 Kabalist gelenek en eski aklamasn, Akibaya atfedilen Sefer Yezirahda bulur. Sefer Yezirah iki blmdr; Birinci blm Bilgeliin Otuz iki Yolu, kitabn dier blm ise, Yaratl Kitabdr. Birinci blmn konusunu, varln kendi kendine geliimini tanmlamas oluturur. Yani mutlak snrsz olan Varlk nasl kendini
5

www.hermetics.org/cabala.htm, May. 2005. http://f27.parsimony.net/forum67623/messages/5197.htm, Aug. 2005. 7 H.Loewe; 7/622, A.Kk; Dnmeler Tarihi, s. 140. Hikmet Tanyu; Tarih Boyunca Yahudi veTrkler, Cilt 1, stanbul 1978, s. 112.
6

xii

snrlayp gerek varlk konumuna gemitir. Bu sorular birinci blmde yant bulur. Dier blmde ise Varlkn kendi dnda geliimi konu edinilmitir.8 sadan sonra, 36. yzyllar arasnda kaleme alnan Sefer Yezirahda yaratl, Yaratcnn on kutsal saysn ( Sefirot ) ve 22 brani harfini ieren bir sre olarak aklanmtr. Gelenee gre bu saylar ve harfler toplamda gizli bilgeliin otuz iki yolunu oluturmaktadr.9 Sefer Yezirah ortaa Kabalistleri tarafndan en nemli Kabalist metin olarak kabul edilir. Evrenin kkeni zerine yaplan aratrmalarda Kabalistik harekete temel olmutur. Merkabah mistiklerinin amanik trans ritellerini gsterdikleri devrin en etkili metni Sefer Yezirah kabul edilmektedir. Sefer Yezirah ieriinde Sefirotu aklamaktadr.10 Yezirah'a gre Sefirot, yaratc Tanr'nn kendini aa kard on ayr oluum ya da g olarak yorumlanabilir. "Ayn Sof" ad verilen " Sonsuz Tanr "dan intiar eden k on ayr aamada yaylr. Bylece bu on ayr k yani her bir Sefira, Tanr'nn ayr bir yaratc niteliini ifade eder. Kabala'ya gre, her Sefira'nn bir baka Sefira ile olan balants yaratln ritmini oluturmaktadr. Kabala'da, Sefirot'un gizemli yaps ve kesin ilevi en sk tartlan konudur. Bu tr speklasyonlarn tmyle sapknlk olduu yolundaki sert eletirilere karn, Sefira'lar Kabalist gelenein temel ilkesini olutururlar.11 Zohar branice'de zhr veya zuhr olarak yazlan "Zohar" veya" Sohar" olarak bilenen " htiam Kitab" veya "Ik Kitab", Tanr, Melekler, Ruhlar ve Kozmoloji gibi konularn derlemesinden meydana gelmitir.12

http://www.yesil.org/sabatay/sabataykabbalayag.htm, May. 2005. http://www.hermetics.org/qblh.html, May. 2005. 9 www.en.wikipedia.org/wiki/kabbalah, Sep. 2005. 10 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 16 11 www.hermetics.org/cabala.htm, May. 2005. 12 www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. www.ritmanlibrary.nl/kabb03.jpg, Sep. 2005.

xiii

Zohar, Rabbi imon Bar Yohainin rencileri tarafndan .S. 170de srailde yazya geirilmitir. Rabbi Simon Bar Yohai, ustas Rabbi Akivay ldren Romallardan kaarak 13 yl boyunca maarada saklanm bir bilgedir. Bu bilgeye saklandnda olu Eleazar da elik etmitir. Roma imparatoru lnce sakland maaradan kar. Ancak Yahudi halknn dinden uzaklatn grnce maaraya tekrar dner. Maarada iken onu dinlemeye hazr insanlar Kabala zerine eitmesi gerektiini syleyen bir sesle irkilir ve maaradan tekrar kar. Bu knda etrafnda oluan istekli topluluu eitir. Rabbi Simeonun onlar eitirken kulland retileri Zohar oluturur.13 Rabbi Simeona gre yazl ve szl Tevrat birdir. Her ikisi de Musaya Sina Danda vahyedilmitir. Rabbi Simeon buradan hareketle Kabalaclara Tanr ile btnlemeyi salayacak meditasyonlar gelenee kaydetmitir. Zohar esiz bir anlatm ve yorumla ksa hikyeler eklinde, Aramice olarak yazlmtr. Zohar bize Aramicenin, branicenin gizil yan olduu haberini vermektedir. Efsaneye gre de Arami dilinde yazlan bu Zohar metinleri, srailde Safed adl blgede gizli tutulurken Araplar tarafndan bulunmu ve paralar zensiz ekilde kullanlrken Safedli bir Kabalist tarafndan fark edilerek korumaya alnmtr. Kitap haline getirilen Zohar metinleri, 13. yzylda spanyada Moshe de Leon tarafndan yaymlanmtr.14 Zohar, Torahn cmlelerinin irek manada yorumland ve birbirinden ayr konulardan oluan bir metindir. Zohar bugn birok Ortodoks tarikat tarafndan Talmut kadar kabul grmektedir.15 Zohar da Sefer Yezirah gibi Kabalann teorik ksmnn dier balca yaptdr. Zohar Sefer Yezirahdan sonra 11.yy da oluturulmaya balanm ve felsefi doktrinlerin de etkisiyle 13.yy da tamamlanmtr. Sefer Yezirahtaki harfler zerine yaplan mistik tecrbeler Zoharda daha da geniletilmitir. Zohar k, ihtiam anlamlarna gelmektedir. Zohara bu ad Kutsal Kitaptaki Bilgeler gk kubbe gibi, biroklarn
Yusuf Basalel; Yahudilik Ansiklopedisi, Kabala Maddesi, Cilt 2, s. 296. http://www.byzant.com/kabbalah/introduction.asp, Sep. 2005. 14 www.kabbalah.info/turkishkab/bolum 5, July. 2005. www.newadvent.org/cathen/08590a.htm, Sep. 2005. www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005. 15 Mehmet Aydn; Din Fenomeni, Din Bilimleri Yaynlar, Konya 1995, s. 111. Encyclopaedia of Religion and Ethics; Kabbala Maddesi, Cilt 7, s.627.
13

xiv

dorulua dndren yldzlar gibi sonsuza dek parlayacaktr16 cmlesinden esinlenerek verilmitir.17 Zohar, Torahn mistik bir yorumudur. Kabalist geleneinin en nemli kitab Zohar, gemiteki yorumlar kadar gelecek yorumlar da ierir. Daha nce de iaret ettiimiz gibi Kabala artan bir gelenektir. Sonradan eklenen cmleler dahi Kabala ve Zoharda yer bulur. Bugn dahi Kabalist dnyann en mehur eseri Zohardr. yle ki baz Kabalist evrelerce Tevratn hretini geride brakacak kadar mehur kabul edilmitir. Gnmzde Jean de Pauly tarafndan Zohar'n eksiksiz ve son derece skolstik bir Franszca tercmesi baslmak zeredir.18

Daniel, 12/3. H. Loewe; 7/622, A.Kk; Dnmeler Tarihi, s. 140, Tanyu; TBYT, 1/112. 18 Abraham Galante; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, s.17.
17

16

BRNC BLM 1. 1. YAHUDLKTE KABALA VE KABALZM 1. 1. 1. KELME ve TERM OLARAK KABALA Kelime olarak almak, kabul etmek, vahiy olarak almak anlamlarna gelen bu brani szck, Tanrsal szlerin iletilmesi anlamna da gelir. branice gelenek anlamnda kullanlan Kabala; ilham edilmi, ihata edilmi bilgi anlamlarna da gelmektedir.19 Ortaa yazmalarnda almak anlamna gelen ve qbl kknden treyen Kabala anlamak, kavramak ,kabul etmek manalarna da karlk gelir.20 Kabala, Torahn (Eski Ahitin ilk be kitab) zahiri anlamndan baka gizli bir anlama sahip olduunu ve bu manann ancak zel bir eitim sonunda kavranabileceini savunan bir gelenektir. Kabala, mistik manada ise kabul grme, raz olmadr.21 Kelime olarak almak anlamna da gelen Kabala, eylemlerin nedenini, almaya arzulu olmak eklinde aklar. Almaya istekli olan mistik bu yolda emek harcayacaktr. Bu almaya istekli olu srasnda kii kendi yetenek ve snrlarnn farknda olur. Anlatlanlardan da anlalaca zere bu kiisel deneyim, tek olarak balayp tek bitmektedir. Kabalist mistik bu alma, kabul etme arzusu ile kendi iine dnm olacak ve farkndalk duygusunu had safhada gelitirmi olacaktr.22 Kabala, Yahudilerin harfilik ve sayclkla kark metafizik evren retilerini kapsamaktadr. Felsefi temelini Yeni Pltonculuktan alr. Mistik Tanr ve evren
19 20

Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, Alperen Yaynlar, Ankara 2001, s. 135. The Encyclopedia of Religion; Qabalah Maddesi, Cilt 12, Macmillan Publishing, New York 1987, s. 117. 21 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi, Ayna Yaynevi, stanbul 2004, s. 11. 22 http://www.Kabbalah.info/turkishkab/kitap/bolum 1.htm, July. 2005.

2 retisi olan Kabalaya gre evrende varlk bulmu her ey Tanrnn dlama srecinden sonra hayat bulup maddelemitir. Kabalaya gre insan da bu dlama sonucu olumu olup adeta kk evrendir. nsanolu, yaratlanlarn zelliklerini tamann yannda Yaratcdan da yansmalar almtr. Kii iindeki bu Tanrsal olan zelliklerle lmeden nce, dnya zerindeyken rahatlkla st lemlerle iletiim kurabilmektedir. Maddeleip dnyada birbirinden ayrlan ruhlar tekrar birleebilmek iin birbirlerini aramaktadrlar. Gelenee gre bekleme srelerini tamamlayan ruhlar, mesihin geliiyle birleerek Tanrda bir ve Onunla ayn olacaklardr.23 lk insan demden bu yana alnan ve ilham edilen geleneksel bilgiler Yahudi Mistisizmini meydana getirmitir. Yahudi Mistisizmi ise Tanr ile bir olmann ya dnyevi zevklerden uzak bir yaam tercih ederek yahut Tanrnn kutsal adlarn mistik anlamda tecrbe ederek gerekletirilebilecei zerine temellenir. Tanrnn kutsal isimleri ise harf ve say esaslarna dayanlarak tecrbe edilir. Yahudi mistik geleneinin bu temalar zerinde kendine yer edinen Kabala ise ilerleyen zamanlarda Yahudi Mistisizmi ile bir anlama gelir oldu. Yahudi Mistisizmi olan Kabala, Tanr ve kendisinden intiar eden evren ve dier canllar hakkndaki mistik doktrinleri kapsamaktadr.24 12. yzyl ve sonrasnda yaygnlaan Yahudi mistisizminin szl gelenee dayandrlmasnn arka plannda Kabalist reti ve uygulamalarn ancak bir klavuzun eliinde tecrbe edilmesi gerektii bulunmaktadr. Kabalist aday bu mistik deneyim srasnda klavuz olmakszn karlaabilecei tehlikelerden korunamayacaktr.25 Kabalist gelenee gre, Tanrsal olan Torahn ierisinde gizli manalar mevcuttur. Musa, Sina Danda yazl yasay alrken szl yasay da almtr. Gelenek ierisinde bu szl yasann vahyin gizli bilgisini ierdii dncesinden hareketle Kabalist gelenek, bu sav iselletirip kendine hasretmitir. Ancak Kabalist gelenein mistik arln kaldrabilecek bedenlere alacak olan bu szl yasadan szl bir
23

www.geocities.com, Aug. 2005. Encyclopaedia of Religion and Ethics; Kabbala Maddesi, Cilt 7, Charles Scrbners Sons, New York 1980, s. 622. 25 Ana Britanica, Kabala Maddesi, Cilt 12, Ana Yaynclk, s. 351
24

3 gelenek bymtr. Kabalist gelenein znde de szl mistik retiyi alan birine yaratln srlarnn alacana duyulan inan vardr. Bu szl yasa zamanla Kabala adn almtr.26 Burada sz konusu olan szl yasa ya da gelenek lah olan her eyi kapsamaktadr. Bu szl gelenek belirli bir konuyla snrlandrlamamaktadr. Bu szl gelenek Musaya Sina Danda ald szl yasann yan sra babadan oula, hahamdan rencisine, szl olarak aktarlan bilgi ve yorumlamalarn da kapsamaktadr. Salt bilgiye dayal bir reti olmamas onun snrlarn hayli geniletmitir.27 Kabala, Tanrnn n yaama yanstacak pratik yntemler btndr. Yaamn paradoksal sorular Kabalada yant bulmaktadr. Kabala yahut szl Yahudi gelenei Tanr ve evren hakknda cmleler kuran gizli bir retidir. Bu gizli reti brani harflerinin arasna mistik tarzda yaylmtr. Kabala mistik bir gelenektir. Kabalist ise bir mistiktir; Tanryla grsel, iitsel ve ruhsal bir iletiim kurar. Kutsal yazlar ise bu vecd ve istirak halinde iken yorumlar ve maddi kiiliinden soyutlanr.28 Kabala, evrenle ilgili metafizik sorularn cevaplarn Yahudi mistiine retir. Kabala manevi dnyaya erime yntemidir. alan ve dnen Kabalist mistie bu manevi dnyann kaplar sonuna kadar almaktadr.29 Buradan da anlalaca zere Kabala, teorik olmann tesinde pratik bir yntemdir. Kendini ve evreni kefe kan Kabalist mistik, kademe kademe kendine dner ve tecrbesini iselletirir. Kabalist, Kabalann kendinde meydana getirdii bu isel deiimleri birbirinden farkl olarak tecrbe eder. sel srete meydana gelen bu deiim yalnzca o kiiye zgdr. Her mistiin deneyimi ise farkl farkldr. Kabalist, insann doumundan lmne dein, yaayaca yaantnn seyrini, nedenlerini, dnyada almas gereken problemleri, reenkarnasyon srecini ve nasl
26 27

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi, s. 11. Yusuf Basalel; Yahudilik Ansiklopedisi, Kabala Maddesi, Cilt 2, Gzlem Yaynevi, stanbul 2001, s. 295. 28 Abraham Galante; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, Zvi-Geyik Yaynlar, stanbul 1935, s. 17 29 http://www.Kabbalah.info/turkishkab/kitap/bolum 1.htm, July. 2005.

4 sonlanacan mistik bir biimde yorumlar. Yahudiler, yaratln bandan beri bu dnyann oluumunu Kabalist bir sisteme gre aratrdlar. Kabalist bu aratrmay srdrrken be duyu organna ilaveten altnc bir duyuyu da harekete geirir. Kabala tekniini kullanp altnc hissi elde eden ve bu dnyann engelini aan kimse gelenek iinde Mekubal yani Kabalac olarak adlandrlmaktadr.30

1. 1. 2. TAR HSEL SRE NDE KABALA 1. 1. 2. 1. Kabalann Kkeni Yahudi filozoflar Kabalann kkenini brahim Peygamber ( Abraham )e hatta bazlar dem Peygamber (Adam) e kadar geri gtrrler. Adam, Kabalist yorumlarla birlikte sadece maddesel bir cennet varl olmayp metafizik boyuttaki bir varlktr. Onun z bu dnyaya gelmi ve gelecek ruhlarn toplamdr. Gelenee gre Kabalann ilk kitab Adama verilmitir. Kitap yaratln karbon kopyas olarak nitelendirilmektedir.31 Kabalann meneine dair birok bilgi mevcuttur. Kabalay Mina ve Talmud derlemelerinden de nceye tayanlar mevcuttur. Mistik bir Kabalist olan Abraham Galante ise, Kabalann kkenini Mina ve Talmud ncesine, Babil srgn dnemine tamaktadr. Bunu ise Abraham Galante, Babil-Asur edebiyatnda Hezekiel ve Saint Jeonun Apokalipsi kitabndaki baz yazlara benzeyen edebi paralara rastlamasna dayandrr.32 Kabala'nn kkeni, .S. 1. yzylda Filistin'de filizlenen Merkabah gizemciliine kadar geri gtrlebilir. Merkabah gizemciliinde temel ura, Eski Ahit'te peygamber Hezekiel'in dledii "ilh taht" ya da "araba" zerine derin dncelere dalmak ve bu sayede coku iinde kendinden gemektir. Yahudiler arasnda Babil tutsaklnn hemen sonrasnda mistik akmlarn varl, Hezekielin kitabndan da anlalmaktadr. Nitekim Hezekiel peygamber dini tecrbelerini, keiflerini uzun
30 31

http://www.Kabbalah.info/turkiskab/indeks.htm, July. 2005. Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 136 32 Abraham Galante; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, s. 17

5 uzun anlatmtr. Dolaysyla Kabalay oluturan akmlarn .S. 1. yzylda Babilde iken balad dnlebilir.33 Hezekielin dini tecrbeleri zerinde daha detayl durulacaktr. Yahudi din alimlerinin bir ksm Kabalann kkenini oluturan mistik akmlarn balangcn 12. yzyl Kabalistlerinden Rabbi Kr saaca dayandrmaktadrlar. Yahudi din alemleri Rabbi Kr saac, Kabalann babas olarak adlandrmaktadr.34 Kabalist gelenek evrenin deimez kanun ve ilkelerle yaratldn iddia etmektedir. Fiziksel yasalar gibi insan yaamn olduka etkileyen bu ilke ve kanunlar Yaratc tarafndan tm insanlara verilmitir. nsann evrensel kanunlarla uyumunu ise Kabala salayacaktr. Kabalist gelenek ierisinde bu dncelerin varl Kabalann zamansal bir balangcnn olmad fikrini akllara getirebilir. 1. 1. 2. 2. Kabalann Dn ve Bugn Kabala terimini mistik retiye ilk defa uygulayan 11. yzylda bn Gabriol olmutur. O vakitten bu yana bu terim Yahudi mistik uygulamalar iin kullanlagelmitir. Gelenek ierisindeki gizli ve szl retiler Kabala adn almtr. Kabalann kkenine dair edindiimiz bilgilerde onun ok daha kkl bir tarihe sahip olduunu syleyebiliriz.35 Kabalann gemite ve gnmzde ok karmak hesap ve mistik retilerle kuatlm olmas belki de kapal bir millet olan Yahudilerin onun gizemine kar alnan bir tedbirdir. Bu tedbir gerek Yahudi toplumu gerekse dier toplumlardan gelebilecek tehlikelere kar alnmtr. Yahudiler arasnda bile Kabalann kaplar her insana ak tutulmamtr. Adeta bu gelenek, usta-rak ilikisi gibi bilge kiiden bilge olmayan aday kiilere aktarlyordu.

33 34

Hayrullah rs; Musa ve Yahudilik, Ykselen Matbaas, stanbul 1976, s. 340. http://www.digital-brilliance.com/kab/faq.htm, Aug. 2005. 35 Perle Epstein; Kabala, Dharma Yaynlar, stanbul 1993, s. 17.

6 Kabalistler, Kabala hikmetini aklayabilecekleri zamann ve artlarn uygun olmadndan bahsederek onu halka aklamay dnmemilerdir. Halkn bu gelenee hazr olmadn syleyerek binlerce yl onu sakl tutmulardr. 1492 ylnda spanyadan kaabilen Yahudiler talya zerinden geerek bir ksm Trkiyeye bir ksm ise Filistine yerlemilerdir. Sefardim Yahudileri de denen bu gurup mistik akmlar arasnda Kabalay tutmu ve onun yaylmasna katk salamtr.36 Kabalistler kendilerini Tanrnn sekin kullar olarak grrler. Kabalist gelenek iinde sekin insanlar yani peygamberler Tanrnn szlerini konumaktadrlar. Kastedilen o ki Tanr akn olmann aksine ulalabilen bir varlktr. Kabalay gerekten zmseyebilen mistik ise bu eliler sayesinde Tanrya ulamay onunla bir olmay arzu eder.37 Bugn Kabala renimi veren Bney-Baruh adnda bir kurulu mevcuttur. Bu kuruluun banda ise Rabbi Mihael Laytman bulunmaktadr. Rabbi Mihael Laytman ise Kabalaya ait bilgilerini, Rabbi Baruh alom Alagdan almtr. Rabbi Baruh alom Alagn babas, Rabbi Yeuda Leyv Alag, Zohar kitabn Aramice dilinden braniceye evirmitir. Ayrca Zohar herkesin anlayabilecei bir ekle getirmitir. Rabbi Baruh alom Alag, kendinden nceki kadim Kabalistler, saac Luria ve Rabbi imon Bar Yohaiyi takip ederek Kabalay bugn dahi anlalr klmaya almtr. Rabbi Mihael Laytman, hocas Rabbi Baruh alom Alagn ansna, Bney-Baruh kuruluunun kaplarn Kabalay tecrbe etmek isteyen herkese amtr.38 ada Yahudiliin manevi yaam ve dnceleri zerinde Kabalann etkisi muhakkaktr. Bugn dnyada yaayan bir Kabalist akmdan sz etmek mmkn deilse de baz kiisel abalar onu hafzalardan sildirmemeye kararldr. kinci dnya sava sralarnda Martin Buber (18781965) ve Polonyal bir Yahudi olan Abraham

36 37

Hayrullah rs; Musa ve Yahudilik, s. 347. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 13. 38 www.kabbalah.info/frenchkab/aboutfrenc.htm, July. 2005.

7 Joshua Heschel (19071987) gibi Abraham Isaac Kook (18651935) da Yahudi gizemciliini unutmam ve Kabalist Yahudiler yetitirmilerdir.39 Dn olduu gibi bugn de Kabala aklla kavranabilecek bir reti deildir. nk akl insan Tanrya ulatrmak iin gerekli ama yeterli bir meleke deildir. Kabalada eitli mistik ve sembolik ritellerle ruhi ynden Tanrya ulalabilir. Bu amala Kutsal Kitapn harflerine zahir anlamlarndan hari batin anlamlar yklenir.40

Bugn Kabala ad altnda yazl ana metinden sz edebiliriz. Bunlar; Sefer ha Yezirah, Sefer ha Zohar ve son olarak Sefer ha Bahirdir. Kabala balnda yaymlanan tm eserler ya bunlardan bir para yahut bu eserlerin mistik yorumlamalardr. Gnmzde Kabala ile ilgili bilgilere internette rastlamak mmkndr.

www.kabbalah.info internet adresinde, Kabala ile ilgili sorular hlihazrda sorulmakta ve Kabalistlerce de cevaplandrlmaktadr. Buradan da anlalaca zere Kabala gemiin karanlna gml bir reti olmayp halen kaybolmamak iin direnmektedir. Kabalann ne olduuna dair salt merak gerektiren sorular yannda Kabalan ileri teknikleri ve Zohar kitab gibi zel bir aratrma sonucu elde edilecek bilgilere dair sorular vardr. Ne olduuna dair sorulan sorularda ne olmadna ilikin aklamalarn da yaplmas Kabalann gizemsel hretinin devamn salamaya ynelik olduunu akllara getirmektedir. Verilen cevaplarda, mevcut olan bilgilerden hep daha fazlasnn bulunduu ve aranlmas zerine olan tevik te dikkat ekicidir. Aklanmayan bilgilerin olduu sylenerek merak hep canl tutulmak istenmitir. Anlalan o ki hem Kabalann gizemine olan merak hem de gnmz Kabalistlerinin kiisel abasyla bu mistik reti, daima hatrlanacaktr.

39 40

www.geocities.com/temellicus/felsefe/felsefe_kabbala, Aug. 2005. Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 136.

8 1. 1. 3. KABALANIN YAHUD L K, HIR ST YANLIK VE SLAM LE OLAN ETK LE M 1. 1. 3. 1. Yahudilikte Kabala Yahudi cemaati arasnda Kabala, evrenin yaratlmasndan insann yaratlmasna kadar her konuda Tevratn sylediiyle yetinmeyip taraftarlarn onun nasl zerine dnmeye sevk eder. Bu dnmeye sevk, kelamc edasyla deil mistik bir nazarla olmaktadr. yle ki, kelimeler anlamlarn yitirir ve harfler ayr ayr konuur olmaktadr. spanya ve Provencedeki ilk Kabalac Mose ben Nahman harfleri farkl sralamalaryla okuyarak Tanrnn adna ulalabilecei dncesini ileri srerek Kabalann mistik seyrini farkl bir yne evirmitir.41 Tevratn sadece bir metnin deil bir harfine bile gsterilen bu titizlik onun Sinagoglarda neden yer almadna bir cevap olabilir. Her bir harfin birleerek Tanrnn kutsal adn oluturduu dncesi daha sonralar yeni mistik iddialarla yerini bir st dnceye brakmtr. Yahudi mistikleri Tevratn birleiminin Tanrnn byk ad olduunu dnmeye ve bunu eitli alegorik deneyimlerle tecrbe etmilerdir. Tevratn Tanrnn byk ad olduu dncesi Tevratn yaratlmad fikrini akllara getirebilir. Kabalistlere gre ise Tevrat yaratlmam bizzat Tanrdan yansmtr. brani anlam almak, kabul etmek olan Kabala her dnem gerek kendi gerekse de d tesirlerle srekli boyut deitirmitir. Olduka geni bir mistik yelpazeye sahip olan Kabala gelenei, derin tecrbeler sonucu srekli genilemitir. Tevratn harfleri zerine yaplan youn meditasyonlar sonucu Kabalist Tanrnn yce gcne erierek model insan dahi yaratlabilmektedir. Bu dnce ise Yahudi geleneinde golem masal olarak anlatlmtr. Hikyeye kulak verecek olursak; Pragl Rabbi Lwn byle bir Golem yaratt sylenir: Rabbi Lwn yaratt Golem bir hafta efendisine her trl hizmeti grrm; ama abbat gnnde btn yaratklarn dinlenmesi gerektii iin, Lw her abbatn balangcnda Golemden ona can veren, Tanr adn geri alrm ve onu yeniden bala evirirmi. Bir
41

Hayrullah rs; Musa ve Yahudilik, s. 342.

9 keresinde bunu yapmay unutmu. Tam cemaatin Sinagogda toplanp ibadet ettikleri srada Golem etrafa saldrmaya balam, korkun gcyle evleri ykmaya balaynca hemen Rabbi Lw armlar, daha da ortalk kararmam, u halde Sabbat tam balamamtr. Rabbi Lw hemen Golemin zerine atlm ve onun alnndaki, zerinde Tanrnn gizli ad yazl parmeni skp atm, Golem de toprak olmutur. Rabbi Lw bir daha Golem yaratmamtr.42 Yahudi mistik geleneinde, tecrbe edilmesi bir insan tarafndan imknsz olan yaratma dncesinin de varoluu, Yahudilerin inanlarnda, metafizik eleri barndrd fikrini destekler niteliktedir. Yahudi toplumu nefes almaya balad tarihten bu yana kendini hep farkl grm ve dier milletlerden kendini tecrit etmitir. Yaadklar diaspora ve srgn dnemlerinin de etkisiyle hep var olandan farkl dnmlerdir. Kabalist gelenek de bu farkllklar iinde ekillenmi ve bnyesinde hayata dair hep st bilgileri barndrmtr. Bu ise onu gemite olduu gibi bugn de anlalmas g ve ayn zamanda da ekici klmtr. Ortodoks Yahudilik, 17. ve 18. yzyllar boyu Kabaladan olduka etkilenmitir. Bu etkiyi genel anlamda olumlu olarak deerlendirebiliriz. Olumsuz anlamda verilebilecek rnekler de yok deildir. Mesih Sabetay Sevinin etkisiyle kitleler halinde birok Rabbi ve Kabalist dinden kmtr. Bu durum Kabala zerine alanlarn saysn azaltmtr. Yahudi yazarlar Kabalay salt tarihsel merak olarak grm ve onu uzun bir mddet gz ard etmilerdir.43 1. 1. 3. 2. slam ve Yahudilikte Batnilik Batnilik genel anlamda, naslar zahir ve batn ayrmna tabi tutarak bir takm teviller yapan ve dinin temel hkmlerini farkl bir biimde yorumlayan itikadi guruplar btndr. Bir dnce olarak Batnilik, etli kltrlerin bir harmandr. Batnilikte Mecusilik, Sabilik, Yahudilik gibi eski din ve kltrler ile Yeni-Eflatuncu ve YeniPisagorcu felsefenin izleri vardr. Batnilik Yahudi Kabalas ve slam Hurufiliini de bnyesinde barndrmaktadr.
42 43

Hayrullah rs; Musa ve Yahudilik, s. 345. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi, s. 18.

10

Asrlar boyunca bir takm harf ve rakamlar mukaddes saylm, bunlara muhtelif anlamlar verilerek Tanrya mahsus srlarn bunlarda gizlendii dncesi kabul edilmitir. Eski alardan bu yana insanolu gkte veya yeryznde varl kabul edilen gizli kuvvetlerden istifade yollarn aratrmtr. Bu gizli kuvvtleri ise harf ve ekillerle tasvir etmitir. Anlalaca zere baz saylarn mukaddes saylmas, baz harflerin eitli manalara gelmesi insanln iptidai inanlarndan kalmadr. Eski Yunan medeniyetinde saylarla kainatn dzeni arasnda ilikiler kuran grlere rastland gibi Ortadou medeniyetlerinde zellikle Yahudi ve Hristiyan medeniyetlerinde, Asur, Babil ve Msrda da saysal dzen ile alem arasnda ilikiler kuran sistemler mevcuttu. Batnilikin slamdaki ekli ile Hurufilik ile Yahudilikteki ekli Kabala arasndaki benzerlikler dikkat ekicidir. Hurufilik ve Kabala arasndaki temel benzerlik, Yaratcnn gizli bir hazine olup kendisinin harf ve sesler aracl ile tecelli ettii dncesidir. Kabalaya gre Tanr, kutsal brani harfleri ile yazlm Tevratta gizlenmitir. Dolaysyla Tevratn grnen anlamndan baka bir de Batni anlam vardr. Kabalist bu grnmeyen anlam ile megul olmal ve harfler aracl ile Tanrya ulamaldr. slam Hurufiliin de ise brani harflerinin kutsiyeti yerini Arap ve Fars harflerine brakr. slam Hurufiliindeki 28 Arap harfi ve 32 Fars harfleri olduka kutsaldr. Her iki inan sisteminde de harf ve saylara mistik anlamlar yklenmitir. slam Hurufilii, Kurannn zahiri anlamndan baka batni anlamlar olduunu iddia ederken Yahudi Kabalas da Tevratn batni anlamlar olduunu iddia eder. Harfiliin ikinci rneini oluturan Kabala, Hurufiliin amacna pek benzer bir ama tamakta, harf ve saylarn gizemini zerek Tevrat yorumlamay hedeflemektedir. Kabalann yorumuna gre Tanr, kendisini dsallatrarak evreni yaratmtr. Kabbalann yaratl ile ilgili bu savnda yer alan hemen her unsuru,

11 slam Batniliinde ve dolaysyla Hurufilik ve onun etkisi altndaki Bektailikte benzer biimde bulmak mmkndr.44

Ortaa slam dncesi ierisinde, Kurann grnr anlamndan baka ve daha derin manalar tadn savunan akmlar bu dncelerin mesnedi olarak Hz. Alinin Drt anlam olmayan ayet yoktur. Zahir, batn, hadd, muttala. Zahir d anlam, batn ise i anlaytr. Hadd caiz olmayanlar ifade ederken, muttala Tanrnn insanda gerekletirmek istedii asl isteidir. cmlelerini gsterirler.45

Abdulkadir nan, slam dinince yasaklanm ve irk sebebi saylm tlsm ve afsunlarn kayna olarak Yahudilii gstermektedir. Bu felsefe brani alfabesinin 22 harfi ve bu 22 harfin derin, mistik anlamlar zerine kuruludur. 13. yzylda yazlmaya balanan Kabala, spanya ve Gney Fransada nfuz bulmutur. Yahudiler aracl ile de Mslmanlara gemitir.46 Hilmi Ziya lkenin Kabala zerine yorumlar ise u ekildedir:Batniler slamn Kabalistleridir. Kabalistleme Yahudilikte Tevrat ve Zeburun d anlamyla kalmayarak kutsal kitabn harflerinden gizli anlamlar karmaya alan ve bylece ona istedikleri anlamlar ykleyen cereyan idi. slam leminde ilk defa bu eilim Sufilerden Hkim Tirmizi de grlyor. Halla Mansur, baz Kuran sureleri banda anlamlar bilinmeyen harflerde byle gizli anlamlar olduu eklindeki bu grten faydalanarak T ve S ler kitab [Kitap at- Tavasn] yazmt. bn-al-Arab de bu gre katld. Kurann bandaki E. L. M. zerinde trl yorumlamalar yapt. Batniler de bu yorumlamalardan faydalandlar ve onun snrlarn sonsuzca genileterek slam doktrinine istedikleri btn fikirleri dahil etmeye altlar. Onlarn sonraki yzyllarda ald yeni bir ekil Fazlullah Estarbadinin Cavidan- Kebir adl kitab ile Hurufilik idi. bn Firitenin Ak namesinde noktavilik derecesine kadar ilerledi.47
44 45

www.misak1.netfirms.com/akaid/hurufilik.htm, Aug. 2005. Hayrullah rs; Musa ve Yahudilik, s. 337. 46 Abdulkadir nan; Eski Trk Dini Tarihi, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1976, s. 220. 47 Hilmi Ziya lken; slam Felsefesi, Seluk Yaynlar (2.Bask), Ankara 1967, s. 24- 25.

12

Yaar Kutluay Kabalay Rabbinizm Talmutculuuna kar bir hareket olarak grm ve bu hareketi yle yorumlamtr: Tasavvufi bir hareket olarak kabul edilebilecek bu cereyan, Ortaa boyunca varln Yahudiler arasnda hissettirmitir. zmirli mesih Sabetay Sevinin de mensup bulunduu bu hareket Dou Avrupa ve Rusya Yahudileri arasnda Hasidut ad altnda yeniden hayat bulmutur. Bir yzyla yakn zaman Yahudi kitlelerini, bilhassa kylleri peinden srkleyen hareketin kurucusu Israel ben Eliezer Baal em Tov dur. Bu sistem zamanla mahiyet deitirip yozlamakla beraber ok kk de olsa yine cemaat halinde varln devam ettirmektedir. 48 Kabalann szl olarak .S. 1. yzylda yazl olarak ise 12. ve 13. yzylda ortaya kt bilgisine elde bulunan kaynaklar aracl ile ulaabiliriz. Hurufilik ise Anadoluya Fazlullah Estarbadinin Cavidan- Kebir adl kitab ile yaylmaya balamtr. Bu kitabn yazm tarihi 13. yzyln son yarsdr. Hurufiliin temel kitab olarak kabul edilmitir. Dolaysyla Hurufiliin belli inan ve doktrinlerine bakarak onun Yahudi Kabalasndan etkilenmi olabilecei dnlebilir.49 1. 1. 3. 3. Hristiyanlk le Etkileimiyle Kabala Dier milletlerle etkileim sonucu Yahudi Kabalas, zgn amacndan saptrlm ve Rnesans dneminde dier dinlerde de tezahr etmitir. spanya ve talyada din deitiren Yahudiler, Hristiyan Kabalas ad altnda bu retinin devamn baka kisvelerle de olsa salamlardr. Bunlardan nde gelen isimler, Giovanni Pico della Mirandola, Egidio da Viterbo, Johannes Reuchlin ve Guillaume de pasteldir. "Hristiyanlam Kabala"nn spanyada geliiminin en nemli kaynaklar: Katolik mezhebine alnan Yahudilerin veya dnmelerin yazlar ve Floransa'da Medici ailesinin hamiliini yapt Platonik Akademi idi. Hristiyan Kabalistik okulun esas kurucusu Giovanni Pico della Mirandola (146394) idi. Bu gen dahi, Kabalistik ettlerine 1486 yllnda, 23 yanda balad. Roma'da tartmaya alan 900 sav arasnda bu gen dahinin " sa'nn ilahliini Maji ve Kabala'dan daha iyi ikna eden
48 49

Yaar Kutluay; slam ve Yahudi Mezhepleri, Ajans-Trk Matbaas, Ankara, 1965, s. 200. slam Ansiklopedisi; Hurufilik Maddesi, Trkiye Diyanet Vakf, Cilt 18, stanbul 1998.

13 ilimler yoktur" sav vard, bylece birok insan iin Kabala ilk kez Hristiyan dnyasna girmitir. Piconun almalar sayesinde Hristiyanln teolojik ve kltrel ieriine Kabala yerlemitir.50 Doada her ey deiim ve uyuma tbidir, Kabala da bu deien ve gelien eylerden biridir. Bu deiimin ok iyi bir rnei erken Yahudi metinlerin engizisyon tarafndan yok edilme tehdidini yaad dnemlerde, varlklarn korumaya ve onlardan pratik yarar salamaya alan mistikler tarafndan Kabalistik fikirlerin Hristiyanlatrlmasdr. Bunun zerine 15. asrda bir tr Hristiyan Kabalas gelimitir. Bunu gerekletirirken hedef iki ynl idi. Birincisi dinden dnen Yahudilerin tamamen farkl bir dini sisteme girdiklerini dnp onlarn tekrar kendi dinlerine gemelerini nlemek. Dieri ise yeni oluturulan bir dinin dier dinlerin retilerinden faydalanmasn salayarak var olan boluklar doldurmakt. Bunun sonucu olarak da Kabalistik aacn st lemi Hristiyan teslis doktrini ile eletirilmitir.51 Hristiyanlk zerine derin bir aratrma yaplacak olunursa onun pek ok din ve kltrn etkisi altnda kalm olduu grlr. Bu din ve kltrlerin banda Yahudilii zikredebiliriz. zellikle Merkabah mistik geleneinin Hristiyanlk zerindeki etkileri ciddi boyuttadr. Hristiyanln iinde doduu ortam Yahudilerin gerek Merkabah mistisizminine gerekse de mesihci dncelere ynelerek kurtulu areleri arad bir ortamd. Son dnemlerde Yahudiler arasnda mistik dnceler arlkta idi. Bu dnceleri iselletiren Merkabah mistisizminin liderleri daha sonra bunlar Hristiyanla tamlardr. Merkabah mistik gelenei bunlarn en banda gelir. Yeni Ahit ve Eski Ahit metinlerinde bu etki grlebilmektedir. Bu durumu rneklerle aklayacak olursak: Yeni Ahitte Elilerin leri blmnde bulunan aadaki ifadeler bunun bir rneini tekil etmektedir. Kutsal Ruhla dolu olan stefanos, gzlerini ge dikip Tanrnn

www.geocities.com/temellicus/felsefe/felsefe_kabbala.htm, Aug. 2005. http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/ChristianKabbalah.htm, Oct. 2005. 51 www.hermetics.org/KBL-Hermetizm.htm, May. 2005.

50

14 grkemini ve Tanrnn sanda duran say grd. Bakn dedi, Gklerin aldn ve insanolunun Tanrnn sanda durmakta olduunu gryorum. 52 Eski Ahitin k blmnde de benzer ifadelere rastlanmaktadr: Yolda sizi korumas, hazrladm yere gtrmesi iin nnzden bir melek gnderiyorum. Ona dikkat edin szn dinleyin ba kaldrmayn. nk beni temsil ettii iin bakaldrnz balamaz. 53 Bu ifadelerden de anlalaca zere stefanosun mistik tecrbesini Eski Ahitte Hezekiel ve Merkabah mistikleri tecrbe etmilerdir. stefanos Tanrnn yannda say Hezekiel ise Metatronu (ba melek) grmtr.54 Merkabah mistisizminin, Hristiyanlk zerindeki etkisini en arpc ekilde Yeni Ahitin Vahiy kitabnda grebiliriz. Biraz sonra durum tespiti iin yazacamz Vahiy kitabnn drt ve beinci bablarnn ileriki konu balklarndan olan Merkabah mistisizmi ile beraber okunup deerlendirilmesi daha isabetli olacaktr. Merkabah mistisizminin grsel taht geleneinin Yeni Ahitteki yansmas aadaki ekildedir; Bundan sonra gkte ak duran bir kap grdm benimle konutuunu iittim, borazan sesine benzeyen ilk ses yle dedi: Buraya k! Bundan sonra olmas gereken olaylar sana gstereyim . O anda ruhun etkisinde kalarak gkte bir taht ve tahtta oturan birini grdm. Tahtta oturann krmz ve yeil akik tana benzer bir grn vard. Zmrd andran bir gkkua taht evreliyordu. Tahtn evresinde yirmi drt ayr taht vard. Bu tahtlara balarnda altn talar olan, beyaz giysilere brnm yirmi drt ihtiyar oturmutu. Tahttan imekler akyor, uultular, gk grlemeleri iitiliyordu. Tahtn nnde alev alev yanan yedi meale vard. Bunlar Tanrnn yedi ruhudur. Tahtn nnde billur gibi sanki camdan bir deniz vard. Tahtn ortasnda ve evresinde n ve arkas gzlerle kapl drt yaratk duruyordu. Birinci yaratk aslana, ikincisi danaya benziyordu. nc yaratn yz insan yz gibiydi. Drdnc yaratk uan bir kartal andryordu. Drt yaratn her birinin altar kanad vard. Yaratklarn her yan kanatlarnn alt taraf bile gzlerle kaplyd.
52 53

Elilerin leri, 7/55- 56. k, 23/20- 21 54 www.geocities.com/temellicus/felsefe/felsefe_kabbala.htm, Aug. 2005.

15 Gece gndz durup dinlenmeden yle diyorlar: Kutsal, kutsaldr, her eye gc yeten, Rab, Tanr, var olmu, var olan ve gelecek olan. Yaratklar tahtta oturan sonsuzluklar boyunca yaayan yceltip ona sayg ve kran sunduka yirmi drt tahtta oturann sonsuzluklar boyunca yaayann nnde yere kapanarak ona tapnyorlar. Talarn tahtn nne koyarak yle diyorlar: Rabbimiz ve Tanrmz! Ycelii, saygy, gc almaya layksn nk her eyi sen yarattn; hepsi senin isteinle yaratlp var oldu. Tahtta oturann sa elinde iki yan da yazl, yedi mhrle mhrlenmi bir tomar grdm. Yksek sesle tomar amaya, mhrlerini zmeye kim layktr? diye seslenen gl bir melekte grdm. Ama ne gkte ne yeryznde ne de yeraltnda tomar ap iine bakabilecek kimse yoktu. Ac ac alamaya baladm. nk tomar ap iine bakmaya layk kimse bulunamad. Bunu zerine ihtiyarlardan biri bana alama dedi. ite, Yahuda oymandan gelen Aslan, Davutun kk galip geldi. Tomar ve yedi mhrn o aacak. Tahtn, drt yaratn ve ihtiyarlarn ortasnda boazlanm gibi duran bir kuzu grdm. Yedi boynuzu, yedi gz vard. Bunlar Tanrnn btn dnyaya gnderilmi yedi ruhudur. Kuzu gelip tahtta oturann sa elinden tomar ald. Tomar alnca drt yaratkla yirmi drt ihtiyar onun nnde yere kapandlar. Her birinin elinde kutsallarn dualar olan buhur dolu altn taslar vard. Yeni bir ezgi sylyorlard: tomar almaya, mhrlerini amaya layksn. nk boazlandn ve kannla her oymaktan, her dilden, her halktan, her ulustan insanlar Tanrya satn aldn. Onlar Tanrmzn hizmetinde bir krallk haline getirdin, khinler yaptn. Dnya zerinde egemenlik srecekler. Sonra tahtn yaratklarn ve ihtiyarlarn evresinde ok sayda melek grdm, seslerini iittim. Saylar binlerce binler on binlerce on binlerdi yksek sesle yle diyorlard: Boazlanm kuzu gc, zenginlii, bilgelii, kudreti, saygy, ycelii, vgy almaya layktr. Ardndan gkte, yeryznde, yeraltnda ve denizlerdeki btn yaratklarn, bunlardaki btn varlklarn yle dediini iittim: vg, sayg, ycelik ve g sonsuzlara dek tahtta oturann ve kuzunun olsun. Drt yaratk, min dediler. htiyarlar da yere kapanp tapndlar. 55

55

Vahiy, 4. ve 5. baplar.

16 Yahudi Kabalasnn, Hristiyan mistik anlay zerine etkisini, Metatron ve sa arasnda grlen benzer zelliklerde de gstermektedir. Tevratn k blmnde Tanrnn taht yannda oturan bir melekten bahsedilmi ve Tanrnn adnn bu melek zerinde bulunduuna dikkat ekilmitir. Merkabah mistikleri Tevrat yorumlamlar ve 3. Enohta ( Merkabah Metni ) bu melein Metatron olduunu belirtmilerdir.56 Hristiyan literatr oluturulurken baz kilise babalar sann teolojisini Tevratn k blmnden hareketle oluturmulardr. Bu isimlerin balcalar Justin, Tertullian, Cyprian, ve Novatiandr. Bunlara gre k blmnde bahsi geen melek sadr. Tanr, Yahudileri kutsal topraklara gtrmesi iin say semitir. Tevratn Benim ismim ondadr ifadesinde geen Tanr ad Merkabah geleneinde Metatron iken, Hristiyan geleneinde Tanrnn ad sadr. Bu iki gelenek ierisinde sa ve Metatrona atfedilen zellikler ve sfatlar nerdeyse ayndr.57 Bu benzer zelliklerin banda; her ikisi de Tanrnn olu, Tanryla insanlar arasndaki tek ara, dnyann hkmrandr. Yine her ikisi de yeryznden Tanrnn katna alnmtr. nsani ynleri de bulunan sa ve Metatron, Tanr olarak da zikredilmilerdir.58 Hristiyan mistii, Kabalay kutsal metinleri zc bir anahtar olarak grp benimsemitir. Kimi Hristiyanlar olarak ise Kabalay, Yahudileri Kabala Hristiyanla yllarca dndrebilecekleri doktrin grmlerdir. pratikleri

Hristiyanlar tarafndan da uygulanmtr.

Baki Adam; Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Kurann Tartmal Konular, Pnar Yaynlar, stanbul 2003, s. 55. 57 Baki Adam; Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Kurann Tartmal Konular, s. 56- 57. 58 http://fortuna.divinity.ankara.edu.tr/~adam/muselestiri.htm, Sep. 2005.

56

17 1. 1. 4. KABALANIN BALICA TEOR LER VE DOKTR NLER ZER NE FENOMENOLOJ K B R BAKI 1. 1. 4. 1. Yaam Aac; Sefirot Yaam Aac, byl meyveleri bulunan Tanrsal bir aatr. Sadece Tanrnn alabildii bu meyveler almaya alan dier insanlara zarar vermektedir. Yaam Aac brani mitolojisinde dem ve Havva kisvesine brnmtr. Yaam Aac on sefiradan olumaktadr. Bu diyagramda her balant kutsal olan brani harfleriyle gsterilir.59 Adam (dem), insann zdr. Ancak Adamdan sonra yaratlan her kii bu zden daha da uzaklamtr. Kabalist temrinlerle bu ze yaklaabilecek olan insan Sefirot (Yaam Aac)a balanacaktr. Kabalist iin en st ama budur. Sefiralar yahut sfatlar Tanrnn kendi kendisine verdii isimlerdir. Ta, Hikmet, Adalet, Merhamet, Gzellik, Grkem, Ltuf, Temel ve Krallk Sefiralar birleerek Onun kutsal adn olutururlar.60 Yaam Aacnda bulunan Sefirann her biri ayn zamanda Tanrnn zelliklerinin insana yansmasdr. En stteki Tanrsal zellik yani Sefira Tata alakgnll davranr ve kutsal bilge olur. Aacn sa dallar eril sol dallar diil zelliktedir. Oysaki son Sefira Ta cinsiyetsizdir. Dier Sefiralarda cinsiyet, ekil ve ses mevcuttur. Dnyada merhameti iselletiren Kabalist Anlay Sefirasnda sevgi ile dolmaya hazrlanr. Bylelikle dier st Sefiralarla birleir ve o zelliklerin ta kendisi olur.61

59 60

www.crcsite.org/kabalisticPrayer2.htm, June. 2005. www.daghanoves.netfirms.com, Sep. 2005. 61 Perle Epstein; Kabala, s. 42.

18

ekil 1. 1. Sefiralarn Birleimi 62

62

www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005.

19

ekil 1. 2. Yaam Aac Sefirot 63

Grnen o ki dini hazrln tamamlayan mistiin ilk grevi eril ve diil zellikleriyle ztl beraberinde barndran Yaam Aacnn dallar (Sefira) arasnda dengeyi salayabilmektir. Kabalada Tanr, sevgisini yeryzne ancak insanolunun hrslar ve arzularndan arnmasnn ardndan indirir. nsanlar evrenin tamamlanmam btndr. Birinde meydana gelecek bir araz, btn yapy etkilemektedir. te bu on Sefira, insanlara

63

http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/kavanot_and_yichudim.htm, Oct. 2005.

20 kendilerini dolaysyla da evreni mkemmelletirmek iin verilmi dnce ve duygunun tinsel enerjileridir. Kabalaya gre evren ve insan Tanrnn dini dlatrmas ile meydana gelmitir. Bu dlama ise Sefiralar aracl ile olmutur. Bu Sefiralar Tanrnn Kabalistik tanmlamalardr. brani alfabesinin her harfi de bu Kabalist tanmlamalar iinde ilahlemitir. Bu ilah tecrbe, ancak onu istemesini bilene alacaktr. Sefiralar dnyasna ancak bu harflere youn ve derin anlamlar yklenerek ulalabilir.64

ekil 1. 3. Yaam Aacnn zerine Yapland Stun 65

64 65

Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 139. www.hermetics.org, May. 2005.

21 1. 1. 4. 2. Sefirotun ntiar Sefirotun intiaryla ortaya kan daireler on adet olup, unlardr; Keter (Ta), Hokmah (Hikmet), Binah (Anlay), Hesed (Merhamet), Gevurah (Adalet), Tiferet (Gzellik), Nezah, (Sonsuzluk) Hod, (Titreim), Yesod (Temel), ve Malkut (Krallk) sefirasdr.66 1. 1. 4. 2. 1. Keter (Ta) Yaam Aacnda bulunan ilk Sefira Keterdir. lk mann olduu nokta dnn son adresidir. branice olan Keter szc Ta anlamndadr. Yaam Aacnn en tepe noktas yani tacdr. Keter intiaryla birlikte tm olmu, olmakta olan ve olacak eyleri kapsamaktadr. Keter ilk neden ve kudret olmas nedeniyle Tanrnn mkemmel btnselliine iaret eder. Tecrbe edildii vakit ruhu Tanryla birletirir. Bunca zelliine ramen Keter Sefirasnn, Malkut Sefirasna herhangi bir stnl yoktur.67 1. 1. 4. 2. 2. Hokmah (Hikmet) Yaam Aacnn ikinci Sefiras Hokmah olup, anlam Hikmettir. Tanrnn isel zeksn temsil etmektedir. Baba olarak da isimlendirilmektedir.68 1. 1. 4. 2. 3. Binah (Anlay) Yaam Aacnn nc Sefiras Binah, yani Anlaytr. En yksek diil yaylmay temsil ettii iin Anne olarak da bilinir. nsan akl ile Binahta var olan iddeti dengeleyebilir. Binah dlatktan sonra kendisinde bulunan iddet, Tan altnda Kutsal Ruhu, yeni Sefira olmaya aday Daat oluturur. Daat Tanrdan dolaysz olarak gelen bilgidir.69
66

http://www.jewfaq.org/kabbalah.htm, Aug. 2005. www.ritmanlibrary.nl/kabb03.jpg, Sep. 2005. www.hermetics.org/KBL- Hermetics.htm,May. 2005. 68 Gershom Scholem; Origions Of The Kabbalah, Paperback Printing, Berlin 1990, s. 274. 69 http://f27.parsimony.net/forum67623/messages/5197.htm, Aug. 2005. www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. http://www.byzant.com/kabbalah/treeoflife.asp,Sep. 2005.
67

22

1. 1. 4. 2. 4. Hesed (Merhamet) Daatn masyla ortaya kan Sefira iftinin etkin ve isel sfat Hesed yani merhamettir. Sevgi olarak da karmza kabilir. Merhamet insan eylemlerinin altnda yatan sebeptir; ta ki gnlk alveriinizden Sinagogdaki ibadetinize kadar. Hesed kendi iinde genileyen bir ilkeye sahiptir. Yani Hesedin intiaryla Gevurah intiar eder.70 1. 1. 4. 2. 5. Gevurah (Adalet) Daatn aasnda Hesedin genilemesiyle ortaya kan edilgin ve dsal duygunun sfat Gevurah yani adalettir. Gevurah da Hesed gibi duygular olmakszn bir iin eylem bulmasna karar veremez.71 1. 1. 4. 2. 6. Tiferet (Gzellik) Yaam Aacnn merkezinde bulunan Sefira ise Tiferet yani gzelliktir. Tiferet bireyselliin z yani klli nefsdir. Tiferet dier yksek Sefiralar; Gevurah, Hesed, Binah, Hokmah arasndaki bilinsiz intiar kontrol eder konumdadr. Tiferet denge Sefirasdr. Eril ve diil Sefiralar Hesed ve Gevurahn birleimidir.72 nsan eer zndeki safla eriebilirse Tiferet Sefirasnn anlamn kavrayabilir. Musa ve dier btn peygamberler Tiferet dzeyine erimilerdir. Kii saflyla eritii Tiferet Sefirasyla hem madden hem de manen Tanahta ad geen peygamberlerden st seviyeye ulam olur. Tiferetle yksek trans haline giren kii ne cennetin vaatlerine ne de cehennemin ikazlarna kulak asar. O Tanr ile yaad byk ve derin ilikinin zevkine dalmtr.73

http://www.digital-brilliance.com/kab/faq.htm, Aug. 2005. www.ritmanlibrary.nl/kabb03.jpg, Sep. 2005. 71 www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. www.geocities.com/Athens/Acropolis/1896/kabunv.htm, Aug. 2005. 72 The Encyclopedia of Religion; Qabalah Maddesi, Cilt 12, s. 122. 73 Gershom Scholem; Origions Of The Kabbalah, s. 288. http://www.aish.com/spirituality/kabbala101/, May. 2005

70

23 1. 1. 4. 2. 7. Nezah(Sonsuzluk) Tiferetin altnda meydana gelen ma ile etkin ve genileyen Sefira, Nezah yani sonsuzluk intiar eder.74 1. 1. 4. 2. 8. Hod (Titreim) Tiferetin intiaryla oluan tamamlayc sfatlardan dieri edilgin ve snrlayan olarak Hod yani titreimdir. Hod bilinli ve kontroll psiko-biyolojik sreleri gsterir.75

1. 1. 4. 2. 9. Yesod ( Temel) Bilinalt olarak da adlandrabileceimiz Yesod yani temel kiiliimizin temelini oluturur. retken ve yanstc olan Yesod Sefiras, kendinden nce olanlarn tmn ierir. Dnya yaamnda algladmz ve iradeyle yaptmz eylemlerin ou Yesodda yer bulur. Yesodun ayrt edici zellii bamszldr. yle ki o, fiziksel ve tinsel hibir yardma muhta deildir. nsani boyutta dnld vakit bu bamszlk insana en byk yardmcnn yine kendisi olaca fikrine gtrr. Tanrya ulamada izleyecei yollarn tmn kendi ahlak, meziyetleri ve iyi dncesiyle kuatmaldr.76 1. 1. 4. 2. 10.Malkut (Krallk) Son Sefira, Malkut yani krallktr. Malkutun intiaryla nihayet Yaam Aac, tamamlanmtr. Malkut yksekteki Sefiralarla dnya arasnda adeta bir kpr oluturur. Sefiralarn belirlenimleri, Malkut kprsnden geerek topraa yani dnyaya ular. Ayrca Malkut lm iin de bir balangtr. nk Sefiralar

www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. www.digital-brilliance.com/kab/faq.htm, Aug. 2005. 75 http://f27.parsimony.net/forum67623/messages/5197.htm, Aug. 2005. 76 www.geocities.com/Athens/Acropolis/1896/kabunv.htm, Aug. 2005.

74

24 lmszlkten lml dnyaya doru intiar etmilerdir. Malkutun son Sefira olmas, onu Keter yani ta Sefirasndan daha deersiz klmamaktadr.77 1. 1. 4. 3. Tanr Mefhumu Onu, ne zaman bir ekil olarak gznzde canlandrrsanz veya Onun bir eye benzediini dnrseniz, Onun daha derin anlamn bulmaya aln; ta ki o grnt aklnzdan silinsin ve yalnzca grnt yoluyla Ona ulan. Bahya Paquda Kabalann Tanr hakknda kurabilecei cmleler, aslnda olduka snrldr. nk Tanr snrszdr. Bundan dolay Tanrya eitli sfatlar ykleyerek Onu tanmlamaya almak onu snrlamak olacandan baarszlk getirir. Tanrya rahmet sfatn, verdiimiz vakit Onun adaletsiz davranaca da akla getirilebilir. Bu yzden Kabalist, bu ykn altna girmez ve Tanrya hibir sfat yklemez. Tanr, Tanrdr. Onunla kyaslanabilecek hibir ey yoktur. nk O Ayndr. Yani hibir eydir. Akn olan Tanry tariflerken yukarda kurulan cmleler sorun yaratmazken ikin Tanry ifade ederken Kabalistleri hayli zorlar. nk ikin olan Tanr, insana ah damarndan dahi yakndr. Kabalist gelenek bu durumu Tanr, Tanry grmek istedi cmlesiyle aklamaya almtr. Tanr Kendisini grmeyi dileyince salt bilgi ile ulalamayacak olan on aamada kendisini yanstt. Tanrnn elleri, Tanrnn adlar on ta olarak da isimlendirilen bu on aama, Yaam Aac tasarmnda kendini buldu. Tanrsal olanla kurulan bu ba, Yaam Aacyladr.78 Tanrya en yakn olan dnya, Azilut yani yaylma dnyasdr. Maddeleerek Asiyah dnyasnda hayat bulmu kiiler iin ilk maya en yakn olan dnya Azilutun bilgisi eriilmezdir. Bilinen iki zellii duraan olmas ve tamamen uurda olumasdr.79 Ben Joseph bn

77

http://www.digital-brilliance.com/kab/faq.htm, Aug. 2005. www.kabbalah.info/turkishkab/Ders 6.htm, May.2005. 78 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 78. 79 www.hermetics.org/KBL- Hermetizm.htm, May. 2005.

25 Gelenein temelini oluturan bu bilgiler, nihayet Kutsal Kitapla desteklenir. yle ki; Yaratl blmnde, Balangta Tanr insan kendi suretinde yaratt.80 cmlesi, yaratma dnyas yani Beriyah destekler niteliktedir. Bu ayet tevil edildii vakit daha kolay anlalacaktr. Balangta Azilut dnyasnda bir ma olarak var olan Tanr, Kendisini grmek isteyince bir alt dnyada belirdi. Bu iki ayr dnya fark bilin boyutlar oluturmaktadr. Beriyah dnyasndaki z ilke ve idealarn biimleri oluum dnyasnda yani Yezirahtadr. Nihayet temeli Tanrsal dnyada olan insan, Asiyah dnyasnda beden bulur. Azilutta oluan bilin, Beriyahta ruha brnm, Yezirahta can bulmu ve en son olarak Asiyahta vcuda girmitir.81 Kabalist gelenekte Tanrnn Ayn Sof ve Sefirot olmak zere iki sfat vardr. Ayn Sofla Tanr, kendini gizler ve aikr deildir. Sefirotta ise Tanr yaratma halindedir. Mehul karakterini snrl da olsa yarattklar zerinde gsterir. Bu tezahr ise on aama sonrasnda gerekleir. Bu on katman, Kabalist gelenekte on sefira adn almtr.82 11.yzyl Musevi mistii Bahya Ben Joseph bn Paquda, Tanrya ancak doann selim bir aklla yorumlanp iselletirilmesiyle ulalabileceini savunarak bu mistik tecrbeyi on kapl aamaya ayrmtr; lk kapda esas olan Tanrnn birlii gereini farketmektir. Doada maddilemi her varln derin bir ekilde incelenmesi sonucu kii huuya erebilir. Doada bakt her nesnenin ardnda mistik, lah G grmelidir. Bu lah Gle beraber kendisini acizletirmeli ve Tanrnn birlii gereine ulamaldr. kinci kapda ise mistik yaradln mkemmeliyeti zerine dnr ve kiide bu Yce G karsnda kranlarn sunma istei uyanr. Ona olan kran duygusu kesinlikle cennet vaadi ya da cehennem korkusuyla deildir. Bu kapya kiiolu doay incelemesinin sonunda gelmitir. Bu nokta mistii, kinat dzenine sonsuz gven duyaca gven kapsna gtrr. Burada mistik, aslolan Tanr ile dolar ve
Kutsal Kitap; Yaratl, 1/26. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 8083. 82 Gershom Scholem; Sabatay Sevi Mesih mi? Sahte Peygamber mi? Burak Yaynlar, stanbul 2001, s. 26.
81 80

26 hibir eksiinin olmadn deneyimler. Drdnc kapda ise Tanrnn kendisine verdikleri ile mutlu olmay tecrbe edip payna deni kabul eder. Fakat bu memnuniyet kiinin almasna engel oluturmayacaktr. Beinci kap ikiyzllktr. Bu kapda ahlak deerler reddedilmez ki bu, onu altnc kap olan alak gnllle gtrr. Burada mistik hakaretler karsnda sakin ve hogrl olduunun farkndadr. Yedinci kapya vardnda ise gnahlar kiiyi karlar. Gnahlaryla yzleir ve dua ile kendini arndrr. Musevi mistik bu arndrmay yalvarma ve gzyalaryla doldurur. Manevi olarak hazzettii bu tvbeyi mistik fiziksel lemde de devam ettirmelidir. nk insan ruh ve beden ikiliidir. Tvbe ruh bedenden ayrlaca zaman deil aksine gnahlarn ekildii devirde yaplr ise makbuldr. Sekizinci kapda ise ruhun arndrlmas vardr. Mistik burada bakmadan grr, iitmeden duyar ve dokunmadan hisseder. Mistik bu kapda Tanry grme arzusunu zevk eder. Mnzevi yaam dnyann maddeselliinden syrlp Tevratn incelenmesine tayacaktr. Mistii dokuzuncu kapda ise bir nevi perhizle ahlaki deerlerine yaatmak iin ruhani bir yaam karlamaktadr. Yaad dnyay ve evresini deitiren mistik son kap, azizlik kapsna dayanmtr.83 Mistiin bu zorluu ve eitici yolculuu Bahyann adeta retisinin zeti olan Tanry kalbinle tan cmlesinin kelime kelime tecrbe edilmesiyle sonlanr. zetle btn bunlardan karlabilecek sonu; insan ve evrenin Tanrnn suretinde yaratlddr. Bu cmleden hareketle hem Tanr hakknda ok ey sylenebilir hem de Tanr hakknda hibir ey sylenemez. Tanrnn salt akn varl hakknda kurulabilecek cmleler, az olmasna ramen ikin olan Tanry evren ve insanda grebiliriz.

83

Perle Epstein; Kabala, s. 28- 32.

27

ekil 1. 4. 84

84

www.hermetics.org. May. 2005.

28 1. 1. 4. 3. 1. Ayn, Ayn Sof, Ayn Sof Or Kabalada Akn Tanrnn karl Ayndr. branice anlam hibir ey olan Ayn, Tanr iin kullanld vakit var oluun tesinde anlamna gelmektedir. Ayn hibir yerdir, hibir eydir yani yokluktur. Tanr Ayndr. Yani Mutlak Yokluktur. Gelenekte Ayn Sof sonu olmayandr. Yani ikin Tanr demektir. Ayn Sof Mutlak Her eydir.85 Ayn ve Ayn Sof arasnda elikili gibi grnen var oluun nedenini Kabalist gelenek Tanr, Tanry grmek istedi eklinde aklar. Ayn Sof Or ise sonsuz madr. Yani Tanrsal grnmn ilk halidir.86 Kabalaya gre her ey ruhtur ve bu varlk dzeyimiz de sonsuz, yaratlmam, zihinsel ve duyarldr, yaam ve hareket ierir. Aktif ve pasif dalgalarla, desteksiz olarak vardr. Bu Ruh gerek Tanrsallktr veya Sonsuz Varlk, "Ayn Sof", btn nedenlerin nedeni ve btn etkilerin nedenidir. Her ey "O"ndan tecelli eder, "O"nun iindedir. Evren milyonlarca deiik biimlerde tezahr eden lahinin ezeli zuhurudur. Bir etkinin nedeninden farkl olduu gibi, evren yine Tanrdan farkldr, ancak ondan ayr deildir, o geici bir etki deildir, Nedenin iinde bakidir. O insan iinde tezahr eden Tanrdr. Madde sadece bizim kavrammzdr, o ruhun en dk tezahratn temsil eder veya ruh maddenin en yksek tezahratdr. Ruhu yegne cevherdir. Kabalist der ki: "Madde sadece tecellinin tortusudur, ancak varl yokluktan sadece biraz daha yksektir."87

85 86

Encyclopaedia of Religion and Ethics; Kabbala Maddesi, Cilt 7, s.625. Gershom Scholem; Origions Of The Kabbalah, s. 269. http://www.jewfaq.org/kabbalah.htm#sample, Aug 2005. 87 www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. www.newadvent.org/cathen/08590a.htm, Sep. 2005.

29

ekil 1. 5. Tanrnn Kendi ine Geri ekilmesi 88

1. 1. 4. 4. Drt Dnya Kabalist gelenekte izafi evrene den drt dzey, drt dnya adn almaktadr. Azilut, Beriyah, Yezirah ve Asiyah dnyalardr. Azilut yani yaylma dnyas greli evrene daha yakn olmasndan dolay dier dnyalara nazaran daha koyu renkli ve belirgindir. Azilut dnyasndan Asiyah dnyasna doru belirginlik daha da azalmaktadr. Asiyah yani eylem dnyasnda maddesellik youndur. Drt dnya Yaam Aacnda insann farkl dzeylerine denk dmektedir. Bu bahse daha sonra dneceiz.89

88 89

www.aynsof.org, July. 2005. The Encyclopedia of Religion;Qabalah Maddesi, Cilt 12, s. 121, http://www.byzant.com/kabbalah/worlds.asp, Sep. 2005. http://f27.parsimony.net/forum67623/messages/5197.htm, Aug. 2005.

30

1. 1. 4. 4. 1. Azilut branicede yaknda bulunan anlamna gelen Azilut, Drt Dnya ierisinde Tanrya en yakn mesafededir. Sonsuz Imaya yaknl dolaysyla Azilut dnyas dier dnyalara nazaran daha belirgindir.90 Kabalist gelenee gre On Sefirann en stte olan tinsel lnn dnyasdr. Yani On Sefira ve drt dnya bir diyagramda topland vakit Azilut dnyas Keter, Hokmah ve Binah lsn kapsamaktadr. Azilut dnyas Ketere olan yaknl nedeniyle aydnlktr ve saf iradeyi temsil eder. Azilut, Tanrsal intiarn balad dnyadr. Gizli olan var olma sreci yokluktan karak Azilut dnyasnda toprak bulur. Azilut dnyas tasvirde kapal, gizli ve zel olan mahrem yer olarak da dnlebilir. yle ki Azilut dnyas gizli ve aikr olan arasnda bir gei dnyasdr. Tanrsal Ima Azilut dnyasndan geer dier dnyalara sirayet eder.91 1. 1. 4. 4. 2. Beriyah Beriyah dnyas yaratma dnyasdr. Yani tinsel olann maddeletii, belirsiz olann belirli klnd iradi yaratmann varolduu dnyadr. Beriyah dnyasnda nesnelerle iletiime balarz. Beriyah ta Azilut dnyasndaki yokluk varlk boyutuna kmaktadr. Sonsuzluktan sonlu olana, fani olana gei Beriyahta ortaya kar. Azilutu ieri alan olarak tasvir edersek Beriyah dar dr.92 Kabalist gelenekte Beriyah dnyasna tahtn dnyas ad verilmektedir. Azilut dnyas ise krallk olarak adlandrlr. Taht yani Beriyah kral, Azilut dnyasn zerinde tar ve gerekliin dnyasna onu iletir.93

www.hermetics.org/cabala.htm, May. 2005. www.kabbalah.info/turkishkab/Ders 4- 7, July. 2005. 92 www.kabbalah.info/turkishkab/bolum 9, July. 2005. www.geocities.com/Athens/Acropolis/1896/kabunv.htm, Aug. 2005. 93 www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005.
91

90

31

1. 1. 4. 4. 3. Yezirah Tanrsal Ima Yezirah dnyasnda boyut kazanr. Lakin bu boyut henz tinseldir ve fiziksel snrlamaya dnmemitir. Yezirah dnyas biimlenmenin, oluumun dnyasdr. yleki; drt dnyann insann farkl dzeylerine denk dtn sylemitik. Yezirah yani oluum dnyas Hesed, Gevurah, Nezah, Hod ve merkezde Tiferet sefiralarn kapsamaktadr. Hesed ve Gevurahn birlemesinden oluan embriyo annenin yani Hesedin karnndaki suda oluacaktr. te bu su oluumun biimlenmenin dnyas yani Yezirahtr. Gevurahta organlar ekillenir, Nezahta organizma tamamlanr, Hodda irade ekillenir ve nihayetinde doum gerekleir. Yesod, Asiyah dnyasna denk dt iin asl maddeleme Asiyah dnyasnda olacaktr. Yezirahtaki varolu henz tinseldir. Kutsal kitabn yaradl blmndeki bir cmle Kabalist gelenekte Asiyah dnyasndaki doumla rtmektedir. Tanr yarattklarna bakt ve her eyin ok iyi olduunu grd. Akam oldu, sabah oldu ve altnc gn olutu.
94 95

Tpk doum yapan her annenin salkl olup olmadn

kontrol etmesi gibidir. 1. 1. 4. 4. 4. Asiyah

Azilutu kk, Beriyah gvde, Yezirah dal olarak dnrsek Asiyah yani eylem dnyas meyvedir. Rengi krmz, elementi ise topraktr. Asiyah lemi u yaadmz dnyadr. Lakin yaln deildir. Dier st dnyalarla i iedir. Dnyada var olan her ey Birin Bir de her eyin kopyasdr. Asiyah dnyasnda hibirimiz grndmz ey deildir. Yani okluk iinde birlik, birlik iinde okluk mevcuttur. nsan Asiyah dnyasnda nefes alr, can bulur. Eer ki varln arndrrsa dier st dnyalara eriebilir. Arndrmay gerekletirirken insan farkndalk duygusunu hep aktif klmaldr. yle ki bu tam arnmayla kiiolu meleklerden de stn mertebeye eriebilir.96

94 95

Kutsal Kitap, 1/31. www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. 96 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 68. www.kabbalah.info/turkishkab/bolum 9, July. 2005.

32

ekil 1. 6. Drt Dnyay ve Boyutlar Tek Aata Toplayan Tasarm 97

97

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi.

33 1. 1. 4. 5. Ruhun Drt Dzeyi Drt dnya ayn zamanda insan ruhunun drt dzeyine karlk gelir: Hayah Neemah Ruah Nefe => => => => Azilut Beriyah Yezirah Asiyah

Nefe, ruhun btn canllarda ortak yn olan fizksel canll Asiyah dnyasna denk dmektedir. Yeziraha den duygu ve tinsel olmayan dnce dzeyi Ruahtr. Tinsel merkezde ise Neemah vardr. Beriyah dnyasna denk der. Tanrsalla olan en st iliki dzeyinde ise Hayah bulunur ve Aziluta denk der. Nefe, Kabalada nefesi olan her canl olan candr. Toraha gre yaamn fiziksel boyutu Nefele tketilmektedir. Nefe beden ryp toprak halini alnca mezarda kalr ancak dnyaya belli aralklarla gelir gider. Bu geli gidilerinde yaayanlarn aclarna tank olur ve gerekirse onlar iin af ve merhamet diler. Ruah ise hayvanla insan birbirinden ayran ruhtur. Ruah, ise cennet bahesine geip orada dnyadaki bedenine e deer bir kla brnr ve bahenin keyfini srer. Sabbat gibi nemli zamanlarda daha yukarya karak st mutluluklara eriir. Nefe ve Ruah insana doula birlikte verilmitir. Lakin ruhun Neemah dzeyi sonradan insan eer onu arzulayp gerekten ararsa Tanr tarafndan ltfedilecek bir tindir. Neemah gkyzne kt vakit artk yeryzne inmez ve Nefe ve Ruahn grevlerini yerine getirmesi srasnda dengeleyici unsur olur ve onlara yardm eder.98 Kabalada ruh ve beden ikilii sz konusudur. Kendimizi iyi ve salkl tanmladmz vakit ruh ve beden btnlemitir. Hasta olduumuz vakit bu btnleme paralara blnebilir. Dolaysyla bedenimizi yorgun hissederiz. Uyku srasndaki ayrlk durumu da hasta olma durumuna benzetilebilir. Ruh ve beden ikilisinde en gl ayrlk lmdr.

98

Gershom Scholem; Zohar htiamn Kitab ve Kabaladan Temel retiler, Dharma Yaynlar, stanbul 1993, s. 90.

34 lmn ve yaamn eit olmad Asiyah dnyasnda biz eer btn maddesel arlklarmzdan syrlp zaman aabilirsek Tanryla bir ve btn olabiliriz. Kendimizi btnn paralar olarak deil de bir olarak tanmlarsak bu yce tecrbeye eriemeyiz.99 1. 1. 4. 6. Adam Kadmon Kabalada mevcut Drt Dnyaya alternatif olarak, bir de telerin dnyas Adam Kadmon vardr. Kabalistler tarafndan Yaam Aacna daha sonralar soyut olarak yerletirilmitir. Adam Kadmonda Tanr ve insan ruhu bir ve ayndr. Adam Kadmon Tanr tarafndan kendi suretinde yaratlmtr. Adam Kadmon, Ayn Sof ile Tanrnn insanoluna yanstt cevherler olan Sefiralar arasnda kendine bir yer edinir. Adam Kadmon, ilk insan temsil etmektedir.100 Adam kelimesi, branice gibi, ayn, benzer suretindeanlamlarna gelmektedir. Adam Kadmon bir dnya anlamnda ise de akndr; kavranamaz. Dier drt dnyada daha nce var edilmitir. Tanrnn yaratmay dilemesiyle, Onun iradesiyle oluturulan ilk dnyadr. Burada insan Tanr, Tanr ise insandr.101 Kabalist gelenekte, Adam Kadmon ve Hayat Aac ile ayn eyler kastedilir. Adam Kadmonun btnl ise Sefralara dayanmaktadr. Hayat Aac Tatan aa doru byd halde Adam Kadmonun ayaklar zerinde durduu kabul edilir. Kafasnn zerinde Keter (ta) vardr, iki yannda Hokmah (Hikmet) ve Binah (Anlay) Sefirah bulunmaktadr. Bilginin Sefira olmayan yannda ise Daat yer almaktadr. Burasnn ise onun grd, duyduu, koklad ve konutuu yer olarak kabul edilir. Kalbin Sefirah, Gevurah (Adalet) ve Hesed (Merhamet) gs kafesinin solunda ve sanda durmaktadr. Merkez Sefira Tiferet veya nefs, mide stndeki sinir anda yerini alr. ki alt ve d fonksiyonlu sefira Hod ( htiam) ve Nezah (Zafer) bacaklara balanmaktadr. Yesod (Temel) genital reme blgesinde, Malkut (Krallk) ayaklarda yer almaktadr. Adam Kadmon ise ounlukla, arkadan resimlenir, nk onun Musa gibi o da Kutsal grnty grdne inanlr. Dier
99

www.geocities.com/Athens/Acropolis/1896/kabunv.htm, Aug. 2005. Encyclopaedia of Religion and Ethics; Kabbala Maddesi, Cilt 7, s. 626. 101 http://www.newkabbalah.com/adam.html, May. 2005.
100

35 dinler Adam Kadmonu Tanrnn grnts, ayn zamanda kutsal bir almann modeli olarak dnmlerdir.102

102

www.f27.parsimony.net/forum67052/indeks.htm, Aug. 2005.

KNC BLM 2. 1. BALICA KABALSTLER VE ALIMALARI 2. 1. 1. LURANK KABALA 2. 1. 1. 1. saac Luria Her ey sizin dikkatinizin younluuna ve sevginizin byklne baldr. Bunu aklnzdan karmayn. saac Luria

Aslan lkabyla da anlan Luria, 1534 ylnda Osmanl topraklarnda bulunan Kudste dnyaya geldi. Yaam hakknda temel kaynak, yazar bilinmeyen Arinin Yaam adl bir biyografidir. Luriann lmnden yaklak yirmi yl sonra yazlan ve yaynlanan bu yapt, Luria hakknda gerek ve hayal eleri rastgele bir araya getirmitir. Bu biyografiye gre Luriann babas erkenden lm ve annesi kk olu ile birlikte Msra, varlkl ailesinin yanna g etmitir. Luria, nceleri dinsel bir eitim alm ve Yahudi hukukunu (Halakah) incelemitir.103 8 yanda babasn kaybeden Ari, Kahirede evlatlk olarak byd. stn zekl Ari Kabalaya merak sald. Onun bu merak Kahireye i iin gelen bir Musevi seyyahnn elinde okumaktan olduka zorland Zohar (htiamn kitab) grmesiyle balad. Senelerce bu kitab anlayabilmek iin urat. yle ki mnzevi bir yaam seti ve tek uras dua, oru ve Zohar oldu. Derin meditasyonlara girdi ve dnce vastasyla Zoharn yazar olduu iddia edilen Rabbi Simeon Bar Yohai,

103

www.hermetics.org/cabala.htm, May. 2005. www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005.

37 Rabbi Akivann srlarna ulat. Peygamber Elijah ile grerek Kabalay ifahen Ondan ald.104 1570 ylnda Luria, Cordovero'nun rencisi olmak iin Kabalist akmn yayld ehir olan Safed'e g etmitir. renci iken dahi Kabalaya olan merakndan dolay ona ksa srede hkim olmu hatta ders vermeye balam ve etrafna ok sayda renci toplamtr. Bu rencilerin en nemlisi Hayim Vitaldir. Vital, Luriann ardndan onun retilerini yazya geirmitir. Zamannn ounu rencilerinin eitimi iin harcarken, geinebilmek iin o dnemde de Safed'de olduka canl olan ticaret uran da srdrmekteydi. Luriann Safed'e geldii ilk gnlerde, Cordovero'nun Kabalist evrelere uygulatt bir takm riteller vard. Luria, var olan bu eylemlere yeni meditasyon ve birleme tekniklerini ekledi ve Cordoveronun nceki uygulamalarn geride brakt. Luria'nn kiiliinin gl etkisi, Safed kentine youn manev bir atmosfer ve bir yaratclk atei getirmiti. tenlikle dine ballk ve dnyadan el etek eki Kabbalaclarn yaam zellikleri haline gelmiti.105 Safedin aslan olarak hret bulan saac Luria, ( 1534- 1572 ) 38 yanda ld vakit ne ondan ne de retilerinden kimsenin haberi yoktu. Cordeveronun rencisi olan Luriann hreti ldkten sonra Kabala dnyasn etkisi altna almtr. yle ki Onun sistemi, kendinden sonraki elli yl iinde inanlmaz bir hret buldu ve Yahudi ilahiyat denilince akla Luria Kabalas gelir oldu. Kabalist gelenein ana temalar spanya merkezlidir. Sefirot ve intiarna dair bilgiler o dnemde Zohar metinlerinin yorumlanmasyla elde edilmitir. Ancak bu intiar ile ilgili felsefi ve teolojik adan elikiler mevcuttu. Isaac Luria bu paradoks ve problemlerle yzleip onlar zmleme yoluna gitmitir. Elde olan bilgiler Yaratl hikyesinin (Kutsal Kitap) karmak bir kod oluturduunu sylemekteydi. Isaac Luria bu kodu zerek yaratl srecinin aklama yoluna gider.106 Kabalist retilerinin Filistindeki merkezi Safedin nde gelen mistiklerinden Moses Cordoveronun dnceleri, Safedin Arisi Isaac Luria tarafndan glgede
104 105 106

Perle Epstein; Kabala, s. 46. http://theosophy.org/tlodocs/teachers/IsaacLuria.htm, Sep. 2005.

www.hermetics.org/cabala.htm, May. 2005. www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005. Gershom Scholem; Sabatay Sevi Mesih mi? Sahte Peygamber mi? s. 33- 34. www.crystalinks.com/kabala.htm, Sep. 2005.

38 braklmtr. Safed mistik okulunun lideri phesiz Luria olacaktr. Ari lakab Rabbi Isaac Ashkenazinin ksaltlmdr. Ashkenazi Alman bir ailenin ocuu olduuna iaret etmektedir. Kabalist retiler, Isaac Luria sayesinde Safedden Filistine, Filistinden de tm Avrupaya yaylmtr.107 Nitekim bu durum Kabalist gelenekte yle efsaneletirilmitir; Luria henz domadan Elijah Peygamber Luriann babasn ziyaret ederek Ona Kabalist retinin dnyaya bu ocuk vastas ile yaylacan sylemitir.108 2. 1. 1. 2. Luriann Kabalist retileri Luriaya gre Tanr dlamadan, yaratlanlar yaratmadan nce sadece Kendisi vard. Her yer ve zaman k ktleleri ile doluydu. Sonsuz Ima (Tanr) snrsz ve yalnd. Daha sonra dlamay irade ettii vakit Kendi iine geri ekildi. Geri ekilmesiyle geriye daire biiminde bir boluk kald. Bu boluk yaratlacak olanlar iindi. Tanrnn Kendini geriye ekmesiyle oluan bu snrlama kavram birok Kabalist tarafndan Luriann ie douu olarak kabul edilmitir. Tm Kabalistler bu konu zerinde hemfikir olmasalar dahi snrlamay bu literatre kazandran Luria olduu kanaatindedirler.109 Luriaya gre evren, Tanrnn glerinin i ie gemesiyle dlamtr yani olumutur. Ona gre bu maddesel dnya olay sonucu meydana gelmitir. Bunlar; 1- Zimzum 2- ebirah 3- Tikkun Zimzum, Tanrnn bu evren iin boluk oluturarak kendini snrlamasdr. Zimzum vukuu bulmadan nce Ayn Sof (Sonsuz Tanr) her yer ve her eyde bir btndr. Merhamet ve adalet gibi kart kuvvetler uyum iindedirler. Ayn Sof kendi kendini grmek istedi ve kendi iine ekildi. Zimzum bylelikle balam oldu. Bo bir uzay yaratld. Bu uzay Ayn Sofun ilk masyla meydana geldi. Daha sonra bu uzay
107 108

inasi Gndz; Din ve nan Szl, Vadi Yaynlar, Ankara 1998, s. 328 Perle Epstein; Kabala, s. 44. 109 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 97. http://www.digital-brilliance.com/kab/faq.htm, Aug. 2005.

39 boluuna insan (Adam Kadmon) getirdi. Adam Kadmonun bulunduu dnya, dier drt dnya; Azilut, Beriyah, Yezirah ve Asiyah dnyalarnn da tesindedir. Onun dnyas Azilut dnyasndan nce var olmutur. Adam Kadmonun tinsel lemi dier drt dnyay da kapsamaktadr. Adam Kadmon ekillerin ve maddeselliin dnyas Asiyaha intiar etmedii iin kendi dnyasnda 10 daire biimindeydi. Bu 10 Sefiradan stte bulunan Tanrnn n kaplarnda tutabildiler. Ancak alt sefiralar bunu baaramadlar. te bu aamada Lurianik kozmolojide dnyann oluumundaki ikinci sebep meydana gelir; ebirah. Kaplarn krlmas anlamna gelen ebirah balam oldu. Sonsuz Nura dnemeyen k demeti bu krk kaplardan geerek son dnyaya kadar ulat. te bu srada nc aama Tikkun dnemi balad. Tikkun dzeltme ve ina dnemi demektir. Dinlenme ve ekillenme Tikkun dnemi ile son bulur.110 Luriaya gre evren, byk bir enerji patlamas sonucunda olumutur. Bu enerji devinimi srasnda Tanr dnyaya direkt olarak deil ancak yansma sonucu intiar etmitir. Madde toplu olarak gelen bu kaldramam ve k katmanlar halinde krlmtr. Bu krlma srasnda tekrar kaynana rcu edemeyen bu k dnyann maddelerine yapmtr. Daha sonra maddesellie bulaan bu paralar kabuk balamtr. Bu kabuklar Luria kabalasnda Klipa adn almtr. Luria bu klipalar kaynana geri dndrebilmek iin Tikkun olaynn meydana gelmesi gerektiini dnmtr. Bu tamir, onarma olaynn ise kahraman sadece mesihtir. Bu krlmalarn dnya zerindeki maddesel yansmas ise u ekildedir; mesih gelmeden nce Yahudilere kar byk bir soykrm yaanacak ve dmanlklar had safhada olacaktr. te bu zamanda Tanr, yalvaran Yahudi halknn dualarna icabet edecek ve mesih, kurtarcy gnderecektir. Buradan da anlalaca zere mesih fikri, yle ya da byle tm Kabalistlerin retilerinde en can alc noktay oluturmutur.111 Luiranik Kabalada, Kutsal Kitaptaki Adam (Hz. dem)n grevi ebirahta oluan Tanrsal kvlcmlardan maddesel Adam Kadmonu oluturmaktadr. Ancak Adam Kadmonu bedenletirmeyi baaramad iin bu grev tm insanlara aksettirildi. Artk Adam Kadmonun ruhsal kvlcmlarna Tanrsal kaynaa rcu ettirmek btn
110

The Encyclopedia of Religion; Qabalah Maddesi, Cilt 12, s. 118119, Gershom Scholem; Sabatay Sevi Mesih mi? Sahte Peygamber mi? s. 37- 39. www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005. 111 www.zwipublishing.8m.net/kabba2.htm, Aug. 2005.

40 insanlarn grevi haline geldi. te Lurianik Kabala da felsefi temelini bu noktadan balatr.112 Luria henz tarih sahnesinde yok iken Kabalada, intiar kozmolojisinde Tanr ile yaratlan arasnda zmlenemez problemler mevcuttu. yle ki intiar Tanrnn kendini dlatrmasdr. Mkemmel olan Tanr kendini dlatrd vakit dlanlan evrenin ve insann da mkemmel olmas gerekirdi. Yahudi kozmolojisinde Tanr yaratt dnyann tesinde gizlenerek durmaktadr. Bu evren Tanrdan yayldysa evren Tanr, Tanr da evren olmaktadr. Panteist anlayla ifade edecek olursak her ey Tanr dr. Tanr kendisini lemle evrenle snrlandrm olmaktadr. Bu probleme cevap Luriadan gelir. Luria, Zimzum doktrini ile bu duruma aklk getirmeye alr. Tanr kendisini dlatrd zaman ihtiaml bir krlma olmaldr. nk sonsuz olandan sonlu olan domaktadr. Ayn Sof (Sonsuz Ima) bu muhteem krlmadan sonra Kendini derhal Kendine geri eker. ektii yerde oluan tinsel bolua evreni yerletirir. Evren henz dlamamken Tanr kendini oradan soyutlar. Mkemmeliyet problemine Zimzum doktrini ile verilen cevap Kabalada byk yanklar uyandrmtr. Luria, artk Kabalist gelenekte son derece nemli olan yerini bulmutur.113

112 113

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 100. Gershom Scholem; Sabatay Sevi Mesih mi? Sahte Peygamber mi? s. 39- 40. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 101.

41

ekil 2. 1. Zimzum 114

Luriaya gre st ilah bilgiye kiisel meditasyonlar sonucu ulaan Kabalist, maddesellie tekrar dnd zaman gl olmal ve kt dnceli ruhlar tabiatten tecrit etmelidir. Ari Kabalisti bu amaca gtrecek Kavannot (dikkat younlatrma sistemi)u gelitirmitir. Kavannotun uygulanmas iin Tikkun (dzeltme) kurslar aar. Burada zihin ve beden btn arlklarndan soyutlanr.115 Lurianik Kabala, en kk bcein bile incitilmedii, sadelik, alak gnllln ve sadakann hkim olduu bir yaam deneyimlenmesini tavsiye eder.
114 115

http://theosophy.org/tlodocs/teachers/IsaacLuria.htm, Sep. 2005. Yusuf Basalel; Yahudilik Ansiklopedisi, Kabala Maddesi, Cilt 2. s. 296, http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/kavanot_and_yichudim.htm, Oct. 2005.

42

Byk ruhani lider Ari mistiklerine her hayat deneyimleri iin kendilerine Tanry gsterecek eitli formller brakmtr. Birini aacak olursak; Mistik, Tanr grntsndeki kendi yaratl zerine sessiz ve derin bilgilere dalar. Zihin Tanr Yahvenin harfleri zerine toplanr ve ruh kendini Tada bulur. Kozmik Aa btn bedence tecrbe edilir. Seslerin susarak konutuu, kokularn duyulmayarak kuvvetlendii bu benzeri formller dini ayin ve bayramlarda sklkla uygulana gelmitir.116 Mistik lider Ari, Kabala zerine yapt almalarda, tm insanlar hedef kitlesi semi ve gen, yal, kadn, erkek ayrmna gitmemitir. Ona gre maddi dllerden tatmin olamayan insan kendini Kabalann gizemli kapsnda bulur. Gn kurtarma telan oktan halleden mistik kabalist artk nerden gelip nereye gittii zerine dnr ve evren hakknda sorular sormaya balar. Maddi strab yaayan mistik, evrendeki tm aclar ve giderilme yollar zerine var olan sorularn ancak bu lemden soyutlanarak ve st dnyalarn bilgisine ulaarak yapabileceini kavrayarak kendini Kabalann iinde bulur. Kabalann hikmeti sayesinde st dnyalara erien mistik, hayatn kontrol altna alr ve daha bu dnyadayken huzur, haz ve mutluluu elde eder.117 Safed'de yaad ksa sre iinde Luria, Yahudi mistisizmine yeni unsurlar ekleyen, ok ynl ve verimli bir Kabala dizgesi kurmay baard. Luria Kabalas'nn etkisi byk olmutur. Kabala, 13. yzylda ortaya kan ar sofu ve gizemci Hasidizm akm zerinde nemli bir rol oynamtr.

116 117

Perle Epstein; Kabala, s. 51. www.kabbalah.info/turkishkab, July. 2005.

43 2. 1. 2. ABRAHAM ABULAF A ve HARFC L K(HARF PERMTASYONU) 2. 1. 2. 1. Abraham Abulafia Abraham Abulafia (1240- 1295) spanya Saraggossada domutur. Kabalaya olan merak onu Sefer Yezirah derinlemesine incelemeye gtrmtr. Abulafia birok Kabalist tarafndan eitilmitir. Abraham Abulafia ortaa kabalistlerindendir. Tanrya her gnn basit cmleleriyle deil; farkl farkl sembollerin kullanld youn bir meditasyonla ulalabileceini savunmutur. Bundan hareketle esrime durumuna ulat brani harfleriyle eitli permtasyonlar gelitirmitir.118 2. 1. 2. 2. Abraham Abulafiann Kabalist retileri Abulafia Kabalist retilerini Sefer Yezirah zerine bina etmitir. Sefer Yezirah derinlemesine inceleyerek ulat Tzeruh (Harf Permtasyonu) tekniini Abulafia, Yaam Aac zerine yaplan meditasyondan stn tutar. Sefiralar zerine dnmeyi harfler zerine dnmey sadece bir giri olarak grr. O harf permtasyonunu sadece Yahudi mistiine tavsiye etmez. Bu srr btn insanla aarak gelenein etrafndaki zinciri krmtr. Aslnda Tzeruf teknii hem Hristiyan mistikleri hem de slam sufileri arasnda yank bulmutur. Abulafia Tzerufla harfleri ilk sebeplerine gtrmeyi hedeflemitir.119 Abulafiann Tzeruf tekniinin grnen taraflarnn aksine aslnda ok karmak bir tekniktir. Mistik Tzerufu deneyimlerken insan bedenindeki elli anlay kapsn da amaldr. Onun kaplar arasndaki bu yokluu tecrbeye hazr olmayanlar iin olduka tehlikeli olabilir. Bu yzden Abulafia Tzeruf tekniinin uygulanmasnda bir reticinin bulunmasn tavsiye eder.120 Abulafia Kabalacs, harf permtasyonlaryla yapt esrime halini ustasnn gzetiminde deneyimler. Tetragramaton(YHVH) harflerini be sesli harf vastasyla
118

Encyclopaedia of Religion and Ethics; Kabbala Maddesi, Cilt 7, s.625,Yusuf Basalel; Yahudilik Ansiklopedisi, Kabala Maddesi, Cilt 2, s. 297, 119 Perle Epstein; Kabala, s. 134- 136. http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=699&letter=A, May. 2005. 120 http://www.digital-brilliance.com/kab/faq.htm, Aug. 2005.

44 eitli sra deiiklikleriyle tekrar eder. Bu esnada dikkati ve farkndalk duygusu yapt i zerinedir. brani harfleriyle yaplan bu kombinize ayin kimi zaman baaryla kimi zaman da hsranla sonulanyordu; Abulafiann rencisi Rabbi Shem Tov Sephardi, Tzeruf yntemini baaryla uygulayanlardan biriydi. Tm dikkatini harfler zerinde toplayan Sephardi, kt ve kalemle beraber harfler arasnda eitli kombinasyonlar oluturmaya balad. Sephardi, vcudundan k demeti yaylnca telaland lakin Abulafiann dikkat zerine syledii szler zerine hemen toparland. ki hafta gibi ksa bir srede artk dikkatini kontrol edebilir hale gelmiti. Da gibi harflerin gznn nnde canlanmasyla titredi ancak vazgemedi. Abulafiadan bu arl tayabilecei g egzersizleri ald. Zaman ve mekndan soyutlanan Shem Tov Sephardi Ad zerine yapt meditasyonla Tanr ile birleti.121 Abulafiann Tzeruf (Harf Permtasyonu) u derin dnme tekniini uygulayan mistik; ilkin harfleri telaffuz eder, sonra onlar yazar ve en son onlar zerine derin dncelere dalar. Maddi canlandrma onu ruhani canlandrmaya gtrr ve her harfin ruhla karlat basamaa eriir. Madde cmleye, cmle szce, szck de harflere dnr. Kabalist mistik bu harfleri a indirger.122 brani alfabesinin her harfi ayr bir kutsiyet tamaktadr. Tanrsal adlar simgeleyen Yod, He ve Vav harfleri, bu kutsiyet iinde en grkemli yerini alr. Tanrnn adlar ile yaplan boyutlar arasndaki deruni ve gizemli yolculuun tecrbe edilii srasnda harflerin seslendirili zellikleri ise ayr bir neme haizdir. Harflerin okunuunu imgeleyen titreimler ise kendiliklerinden olmamaktadr. Aza harfleri seslendirme kuvvetini Tanr vermitir. nsan Tanrnn bildirmesiyle her harfin ayr ayr, nasl seslendirileceini ve seslerin uzatlma miktarlarn bilir.123 Torah metinlerini oluturan cmlelerin kutsal brani harflerine ayr bir manann yklenmesi anlamna gelen Adlar Kabalas, Abulafia ile farkl bir boyut kazanmtr. Abulafia iin her harf Tanrsal bir isimdir. Tetragramaton yani YHVH harfleri ne
http://f27.parsimony.net/forum67623/messages/5197.htm, Aug. 2005. Perle Epstein; Kabala, s. 125. 123 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 175. http://www.learnkabbalah.com/abraham_abulafia/, Sep. 2005.
122 121

45 kadar kutsalsa Alef harfi de o derece kutsaldr. Tanr dnyay bu seslerle beraber yaratmtr. Abulafia, brani alfabesindeki 22 harfin her birinin daha sonra bu harflerle kurulacak cmlelerdeki 22 harfden farkl olduunu iddia eder. Daha sonra oluturulan branice dhil tm dillerin temelini oluturur. Bu 22 ses grafik edilmeden nce Tanr ile birdi. Daha sonra Tanr elileri ile yapt uzlam neticesinde onlar grafikletirdi. branice daha sonra oluacak olan diller kadar bu uzlamn sonucu olarak domutur. Eer elileri harflerin ezeldeki oluumlarn bilmeseydi uzlama sonucunda oluan ikinci anlam kavrayamazd. Ancak yine de temelde olan anadil branicedir. Srgnle beraber Yahudiler anadil branicenin zn unutmulardr. Abulafiaya gre Kabalistlerin en ncelikli amac btn dnya dillerinin kayna olan braniceyi ortaya karmak olmaldr.124 brani harflerinin her biri akl ve beden arasnda birletirici unsur zellii tar. Dnyann kendisiyle nev- nema bulduu brani harfleri Tanrnn yaratma aracdr. Btn potansiyel elementleri ieren Alef, Mem ve ine kar dier harfler kutsal enerjinin kanaldr. Kabalistlere gre bu harfler altn mhr altnda saklanan byk birer srdrlar. Maddi, zamani ve cismani olan evrensel ln de kayna bu harflerdir. Kutsal tapnak, burlar, insan vcudu vs. bunlar arasndaki ahenk bu harf sayesiyledir.125 Kendini arndran mistiin brani harflerinden sadece biriyle dahi yapt meditasyon tm yaratlan eyler zerine yaplan meditasyon gibidir. nk o harf btn iinden bir paradr ve btn temsil eder. Bundan dolaydr ki Musevi mistik harfleri Ta Sefirasndaki asl kaynakla birletirmeyi ama edinmelidir.126 Kabalist, tpk bir fiziki edasyla harfleri zerreciine kadar inceler ve onlar aracl ile harflerin kaynana ulamaya alr. Harfler dnyay oluturan isim ve eklin bir bileimidir. Bu dnyada harfin zne ulamak iin bir aratr. Her bir harf bu dnyay oluturmak iin birlemitir.

124 125

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 178. Hayrullah rs; Musa ve Yahudilik, s. 344. 126 Perle Epstein; Kabala, s. 121

46 2. 1. 2. 3. Harf lmi Kabala Torahn ilk be kitabnn farkl yntemlerle okunup yorumlanmas tekniidir. Asl ama elde yazl bulunan Torah araclyla Tanrnn ezelde varettii ve meleklere emanet brakt Toraha ulamaktr. Kadim Kabalistlerin ifadesine gre Torah szckler haline getirilmeden Tanrnn huzurunda harf eklinde bulunuyordu. Torahn sesli harf ve noktalama iaretlerini iermemesi de onun ezelde harf olarak bulunmasyla alakaldr. Mesih gelerek Torahn harf dizisini deitirerek bize onun farkl okunuunu beyinlere yerletirecektir.127 Harf permtasyon teknii Tzeruf, Kabalist mistie ruhun ykseliinin saland meditasyonlarda yol gstericidir. Bu teknii uygulayan Kabalist ayetleri anlamlarn yitirinceye dek tekrar eder ve birden anlamlarn tesindeki anlama eriir. spanyol lider Abraham Abulafiann derin dnme teknii olan Tzeruf birok Kabalisti etkisi altna almtr.128 Zoharda brani harflerinin deerleriyle Themuria, Gematria ve Notaria teknikleri kullanlarak gelecee dair yorumlar yaplr. Themuria tekniinde bir kelimenin harflerinin yeri deitirilerek farkl anlama gelen yeni kelimeler tretilmektedir. Gematria tekniinde de szc oluturan harflere saysal deer verilerek toplam alnr. Son teknik Notaria ise bir szcn her harfinden ayr bir szck meydana getirilir. Kabalist gelenek iinde Torah bu farkl temel teknie gre okunur. Ayn Torahtan bu tekniklerle her okumada farkl anlamlar kartlr. Bu farkl tekniklere gre baz yorumlamalara aada iaret edilmitir; 2. 1. 2. 3. 1. Themuria Teknii Themuriada szck iindeki harflerin yeri deitirilerek farkl anlamlar elde edilmeye allr. branicede sesli harf bulunmad iin bu teknikle harflerin
127 128

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 179. Perle Epstein; Kabala, s. 124.

47 permtasyon oran fazladr. Abulafia YHVH Tetragramnda her harf iin 50 permtasyon bulmutur. Themuria yalnzca bir okuma teknii olmayp ayn zamanda yaratma srecinde olan Tanrdr. Sefer Yezirah (Oluum Kitab)ta bu durum Arzu Cengilin ifadesiyle u ekilde ortaya konmutur; Temel 22 harf kesti, biimlendirdi, lp biti, yerlerini deitirdi; onlarla tm yaratlanlara ve gelecekte oluturulacak her eye biim verdi 22 temel harfi sanki bir snrm gibi bir arka koydu Onlar nasl kattrp harflerin yerini nasl deitirdi? Alefi btn Aleflerle Beti btn Betlerle Sonuta her yaratk ve her sz tek bir isimden tredi iki ta iki ev ina eder, 3 ta alt ev ina eder, 5 ta 120 ev ina eder, 6 ta 720 ev ina eder. Burada yol ak ve azn syleyemediini ve kulan iitemediini dn.129 Themuria karmak bir yntemdir ve ok sayda ilgin kehanet yntemlerine yol amtr. Bir kelimenin harfleri belirli kural ve snrlar ierisinde evrilir veya ou kez bir diyagramla gsterilen belirli bir emaya gre bir kelimenin harfleri baka harflerle deitirilir. rnein, yaygn olan bir form alfabenin yarsn ters srada dier yars zerine yazmaktr. Bylece ilk harf A, son harf T ile yer deiir, B harfi in () harfi ile yer deiir vs. Bu permtasyon ATBSH, atba olarak bilinir. Bu ilkeye bal olarak dier baka yirmi bir olas biim gryoruz. Bu biimlerin tam birleimi tzeruf birleimleri olarak adlandrlr. Dier biimler: rasyonel, sa, ters ve dzensizdir ve her yn 22 hcreden olumu, 484 hcreli bir dikdrtgen meydana getirirler. Sonradan hcrelerin iine aa ve yukar serisine gre harfler dizilir ve yandan veya apraz olarak vs. okunmaktadr.130 2. 1. 2. 3. 2. Gematria Teknii Gematria teknii Themuriadan farkl olarak; harflere verilen saysal deerlerin toplanmasyla Toraha verilen manadr. Bu saysal deerler araclyla cmleler arasndaki gizem kefedilmeye allr. Gematriada harflerin gizli manalarnn ortaya kartlmas, bir nevi matematiksel ilem sonucudur. branice de her harfin saysal karl bulunmaktadr. rnekleyecek olursak; Tetragramaton yani YHVH
129

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 182. www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. 130 www.hermetics/cabala.htm, May. 2005. www.newadvent.org/cathen/08590a.htm, Sep. 2005.

48 harflerinin saysal deerlerinin toplam 72 yapmaktadr. Kabaliste den grev ise Tanrsal olan bu 72 zerine derin dncelere dalmaktr ve onunla birlemektir.131 Harflere saysal deer atfedilirken 4 farkl ilem uygulanr. Bunlar; 1-Mutlak Deer 2-Sradan Deer 3-Azaltlm Deer 4-Entegral Deer Gematria tekniini kullanarak Mesihin geli tarihiyle ilgili brani harfleriyle bir hesaplama yapacak olursak; Zohar, mesihin geli tarihini 408 yl sonra olarak bildirir. Yaratl da bu tarihe ekleyecek olursak 5408 ylna ularz. Miladi takvimde ise bu tarih 1648e tekabl eder. Kabalistler bu hesaplamalarn Kutsal Kitapa dayandrrlar. Torahda zgrlk ylnda herkes kendi toprana dnecek
132

denilmektedir. Mesihin geli

tarihi de buradaki zgrlk yl yani branicede ZAT kelimesi zerine yaplan matematiksel hesap ile elde edilmektedir. ZAT kelimesinin matematiksel deeri; Z=7 A=1 T=400 400+7+1=408dir. Bu rakamlara Yaratl zamann eklersek 5000+408=5408 tarihine yani Miladi 1648 ylna ularz. Bu tarih Mesihin gelecei tarihtir.133

www.yesl.org/sabatay/sabataykabbalyag, May. 2005. www.geocities.com/Athens/Acropolis/1896/kabunv.htm, Aug. 2005. 132 Kutsal Kitap; Leviller 25/13. 133 Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 141, Abraham Galante; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, s. 14.

131

49

Tablo 2. 1. brani Harfleri ve Saysal Deerleri 134

2. 1. 2. 3. 3. Notaria Teknii Notaria Teknii bir dizi cmlenin ilk harflerinin alnarak yeni bir szck elde etme ve szce gizli, irek anlamlar verme tekniidir. Yani bir nevi akrosti tekniidir. Kutsal Kitapn gizemli ierii Notaria teknii ile aklanmtr. Bu teknikte tek bir kelimenin harfleri alnr ve yeni harfler eklenerek yeni bir cmle oluturulur. rneklendirecek olursak; Leonlu Moe, Torahn kim bizim iin gklere

134

www.byzant.com, Sep. 2005.

50 kacak135cmlesine Notaria tekniini uygular. Moleh(snnet) szcne ular. Kabalist yorumda ise bu kim snnet olursa Tanrda birleecektir anlamna gelmektedir.136

2. 1. 3. MOSES LUZATTO VE DEVEKUTH 2. 1. 3. 1. Moses Luzatto ve Kabalist retileri Moses Luzatto 1707de Paduada domutur. Yaam hakknda fazla bilgiye sahip olmadmz Luzatto, parlak bir 18. yzyl Kabalacsdr.137 Luzatto, Kabalay Tanrnn tek, deimez ve bedensel zelliklerden mnezzeh olduunu anlamak ve anlatmak olduunu syleyerek tarif eder. Luzattoda dier mistik limler gibi ruhun ykselii srasnda kiinin aceleci davranmayarak, hzn kendine gre ayarlamas gerektiini vurgular. nk kalbin gnahtan arnklk dzeyi mistik yolculuu ksaltr ya da uzatr. Kalbin arndrlmas ise dnyevilik zerine dnerek onun basitliinden mkemmellie ulatrlmas sayesindedir. Luriann manevi olu Luzattoya gre benlii yok ederek Tanrsal farkndaln yaanmas iin Sefiralarn sa ve sol stunlarnn dengeli beraberlii arttr. Bu dnce Onun, Luriann takipisi olduu kanaatlerini kuvvetlendirmektedir.138 nsan kiiliini, iyi ya da kt olarak deerlendirebileceimiz balca zellik alak gnlllktr. nsan alakgnll bir hareket yapmadan daha nce alakgnll dnebilmelidir. yi insan bu davranta bulunur. Lakin kii alakgnll dnmeden hemen o vakit o fiilde bulunuyorsa zgr iradesi ile kt olan semi demektir. Aslnda burada yine karmza niyet kmaktadr. nsan niyeti sayesinde mkemmel olanla birleebilir. nsanlar baaklar gibi olmal; bilgelii arttka mtevazlemeli, ba eilmelidir. nk her akl yetenin dndnde varaca

Tensiye, 30/12. www.hermetics/cabala.htm, May. 2005. http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/Sabbatean_influence.htm#Luzzatto, Oct. 2005. 137 http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/Sabbatean_influence.htm#Luzzatto 138 Perle Epstein; Kabala, s. 59.
136

135

51 sonu onun bilgisinin maddesellii dhilinde gururu bertaraf edeceidir. Bilge kii ftratnn kendisini o bilgelie ynelttiini bilir ve kendine fazla bir deer atfetmez.139 Luzatto ktlk problemine de farkl bir adan yaklar. Mkemmel ve iyi olan Tanrda ktlk yoktur. Ancak ktlk yaratmann bir parasdr. Tanrsal olanla birlemede geilecek olan kaplardan birisidir. Ktlk ve ac ekmek mkemmellie giden yolda alt dnyalarda tecrbe edilen duygudur. Yani kt olarak algladmz paralardr. Yoksa Btn mkemmel ve iyidir. Btn alglayamayp paralara taklmak ise bizim bilincimizi, irademizin, zgrlmzn tam olmadn gsterir. Tanr ile bir olmay renme srecinde bu zelliklerimizi mkemmel klmalyz.140 2. 1. 3. 2. Devekuth (Tanr le Bir Olma) Luzattoya gre azizlik, alak gnlllk ve gnah korkusunun toplu ifadesi olan Tanr sevgisi mistii Devekutha gtrr. Burada artk mistik Tanr ile bir ve ayndr. Devkuthun son mertebesinde olan mistik otururken, yrrken, uyank iken Tanry iinde hisseder. Luzatto bu Devekuth sreci iinde Kutsal Ruh adn verdii bir dzeyden sz eder. Burada mistik hem zihnen hem de bedenen peygambere dnmektedir. Bylece mistik artk Tanr Yolundadr.141 branice olan Devekuth, kelime olarak Yarlma, Asl kalma, Yapma anlamlara gelmektedir. Gelenek ierisinde ise Tanry anmsayarak st dnyalarda Onunla bir olmay ifade eden sreci kapsamaktadr. Devekuth adeta isel bir eylemdir. Bizi Tanrya tar. Devekuth srecine katlm her bireyde potansiyel olarak vardr. Dikkatini sabitleyebildii ve younlaabildii oranda baar elde edebilmektedir. Moses Luzatto, Tanr ile Bir Olma srecini tarifledii bu deneyim iin Avodah kavramn da kullanr. Bir olmay kendi iinde iselletirebilen Luzatto, bu tecrbeyi Tanrsal hizmet olarak adlandrmtr. Btnn ayr paralar iken neden Tanr ile bir olmaldr? sorusu Luzatto Kabalasnda yle yant bulmaktadr; var olmann temeli birliktir. Tanrsal bir ve znel olup Tanrsaln

139 140

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 152. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 141 141 Perle Epstein; Kabala, s. 61. http://www.geocities.com/~kabbalah/kabintro.html, Aug. 2005.

52 doasdr. Birlik mkemmellii ifade eder. Mkemmel olan ise hakiki iyidir. Yaratma sreci ise mkemmellik ve iyilik ile balar.142 Mistik Devekuth (Tanrsalla Birleme)a yani yolculuun en yksek mertebesine ykselmeye alrken olduka dikkatli ve sevgi ykl olmaldr. Akln, bedenini ve ruhunu Asiyah leminin maddeselliinden uzaklatrp Azilut lemine ulamaya almaldr. Duygularn arndran mistik meleklerin dnyasndan Devekutha geecektir. Bu yolculuk esnasnda dikkatini toparlayamayan mistik iin yolculuk tehlikeli olacaktr. nk Musevi bilgeleri bu noktalarn mkemmel ahlak tutarlla sahip olmayan mistikler iin zorlu geeceini sylerler. Hatta bu yolculuk lmle dahi sonlanabilir. Nitekim Talmut ustalar, drt bilge; Ben Azai, Ben Zoma, Ben Abuyah ve Rabbi Akivann hikyelerini ibretle efsaneletirmilerdir. Bunlardan ilk bilge bu yolculuu baar ile sonlandramamlardr. lerinden yalnzca Rabbi Akiva yolculuunu bar ve mkemmel uyumu ile tamamlayabilmitir. Ben Zoma akln karm, ben Azai aceleci davranm ve Ben Abuyah da iki tanr grerek kfre dmtr. Dolaysyla yolculuklar baarszlkla ve hsranla sonulanmtr.143 Luzatto da ada olan tm Kabalistler gibi Cordovero ve zellikle Luriadan etkilenmitir. Luriann Tikkun srecini benimsemesine ramen yaratma kavram zerine yeni cmleler kurmutur. Luria, yaratma srecinin merkezine Sefirot kaplarnn krlmasn alrken Luzatto, yaratmay iyilik ve mkemmellikte grr. Bu mkemmellik ve iyilii mistik anlamda tecrbe eden bedenler Kabalann zevkine ererler. Bu zevki tecrbe ederken insan zgrdr. Bu zgrlk ona Tanrsal olanla Bir Olma iin verilmi bir alettir. Btn alglayabilmek iin daha zgr daha duyarl ve farkndalk duygumuz ak olmaldr.144 Luzatto Yaam Aacnn Malkut, Yesod, Hod, Nezah ve Tifered Sefiralarna aa yz; Binah, Hokmah ve Keter Sefiralarna ise yukar yz nitelemesini yapar. Tanrsalla birleme sreci olan Devekuthda yukar yz Tanrya ulatran her eyi kapsamaktadr. Tanrsal Ima yukar Sefiralarda daha youndur. nsanolu burada zgr iradesiyle iyi olan seme gayreti ierisindedir. Yukar yzde mkemmelliiyle
142

www.kabalist.bigstep.com/faq.htm, Sep. 2005. Baki Adam; Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Kurann Tartmal Konular, s. 47. 144 www.newkabbalah.com/Dogma.htm, Sep. 2005.
143

53 kefeden insan aa yzdeki Malkutun tam kart olarak bulunur. Tanrsal yaylmann iddetiyle Tanrsal alma yukar yzde deneyimlenir. Aa yzde yukar yzdeki insanolunun yksek zne kar alalan bir zn varl sz konusudur. Aa yzdeki Malkut sreci kt olandr. nk kiiolu burada bedenleip Tanrsal Imadan hayli uzaklamtr. Ancak bu ktlk kalc deildir. Kii ktln kii zerindeki bu hkimiyetine karlk saf bir irade ile kendini mkemmelletirmeye almaldr. Bu suretle kt olan iyiye doru deiime balar. Malkutta yeme, ime, hrs, mal mlk edinme sz konusudur. Bu maddeleme de insanolunu znden uzaklatrmaktadr. Malkut dzeyinde tek gerek olan maddedir. Bu maddelemeden kurtulup hakikate erme yine bizim bilincimizde gizlidir. Tanrnn birliinin, mkemmelliinin ve iyiliinin unutulduu Malkut dzeyine tam bilinliliin hkim olduu bir irade ile yukar yzn gc arlr. Luzatto, Devekuth sreci ile bu yksek ve tinsel dzeyi elde etmeye alr. Luzattoya gre Malkut dzeyi, bizi Tanrsal olanla birlemeye gtrr. yle ki madde derinlemesine incelendii vakit bizi gerek olan hakikate ynlendirebilir. Maddelemenin acs, Keteri anmsatr. eitli meditasyon ve dua biimleriyle kii Malkut dzeyinden Tanrya en yakn olan Keter dzeyine eriebilir. Btn bunlar yapabileceiniz Devekuth sreci ise bir disiplin iermelidir. Burada aranan en byk zellik samimi olan niyettir.145 Luzattoya gre Devekuth sreci ierisinde Tanr ile Birleme

Onun isimleri zerine srekli bir tefekkr ile de mmkndr. Luzatto, bunu isimler aracl ile Devekuth olarak adlandrmtr. Kabalist gelenekte Tanrnn adlar adna byk bir kutsiyet atfedilmitir. nk Tanr ismiyle arlandr. nsanolunun arsna yant veren Tanrdr. simlerle birleme olan kadim gelenek kkenini Kutsal Kitaptan almaktadr. Rabb btn dnyann kral olacaktr. O gn yalnz Rabb, yalnz Onun ad kalacak.
146

sraillilere de ki: beni size atalarn Tanrs, brahimin Tanrs, shakn Tanrs ve Yakupun Tanrs Rabb gnderdi. Sonsuza dek adm bu olacak. Kuaklar boyunca byle anlacam. 147
145 146

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 143- 144 Zekeriya, 14/9.

54

Kii her zaman Tanrnn adlar ile dolu olmaldr. Ancak Devekuth sreci ierisinde belirli saylarda zikredilmelidir. Tanrnn ismi arld vakit ancak Kendisi dilerse arya yant verir ve Tanrsal aydnlanma gerekleir. Yahudi geleneinde Tanrnn ismini telaffuz etmek yasak olduundan Ona iaret eden eitli adlar kullanlagelmitir. Genellikle Tanrnn adnn harflerini temsilen (YHVH) branicede drt harf anlamna gelen Tetragramaton kullanlr. Luzattonun Tetragramaton anlamnda kulland kelime ise Ha em dir. Ha em, btndr, kapsayandr, her eydir, soyut olan ve evrensel olandr. Tanrnn btn adlar yerine kullanlan ortak ad yani Ha em dir. branice anlam isimdir. Tanrsal niteliklerin hepsi Ha emde toplanmtr. Daha nce bahsettiimiz Devekuth srecini hzlandran iyi niyet Ha em ismine g vermektedir. Devekuth srecini pratik ederken yaanlan korku ve endienin etkisi Yaam Aacnn sol stunundaki enerjiyi harekete geirerek azaltlabilir. Luzatto Kabalasnda, bu korku, Tanrnn cezalar iin deil Onun yceliinden meydana gelir. Luzattonun yazlarnda Tanrnn tm kalbimizle sevilmesini ve Ona sadk kalnmasn tavsiye ettii grlr. Luzattoya gre insan, iyilik ve ktle meyil duygularyla beraber zgr irade ile donatlarak yaratlm bir varlktr. Dolaysyla insanlar kt ve iyi kavramlaryla nitelenirler. yi olanlar arasndan kt olanlar ayrt edildii vakit; kalan iyiler Devekuth srecinde bir araya gelmelidirler. nk Devekuth bireysel bir olay deildir. nsanlarn zgr iradeleriyle kazandklar iyi ve kt sfatlar neticesinde yarglanmalar hangi zelliin ok oluuna baldr. Genel anlamda kt olanlarn iyi zellikleri iyi olanlarn ise kt zellikleri bu dnyada karlk bulacaktr. Her eylem Tanr tarafndan karlk bulduktan sonra geriye kalan zellikler bir sonraki dnyaya aktarlr. yi olanlar Tanr ile birlemenin zevkini telerde yaarken kt olanlar ise az da olsa yaptklar iyiliklerin karln henz yaarken aldklar iin hibir ey ne sremeyeceklerdir.148
147 148

k, 3/15. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 152

55

2. 1. 4. SABETAY SEV VE KABAL STL Sabetay Sevi ile ilgili yazlm eserlerden onun ad, doum yeri ve tarihi hakknda mterek bir bilgi bulunmamaktadr. Bununla birlikte kaynaklarn ou onun Yahudi asll spanyol kkenli tccar bir aileye mensup olduuna ve 1626da doduuna iaret etmektedir. brani takvimine gre Ab aynn 9u 5386 senesinde domutur. Lambard sokanda dnyaya gelmitir. Babas Mordehey Sividir. Trkler arasnda babas Karamente olarak hret bulmutur. zmire Moradan gelip yerlemitir.149 Bu tarih Mabedin Babilliler tarafndan ykld tarihtir. Ayn zamanda gelenek iinde mesih austosun 9. gn doacaktr.150 Sabetay Sevi dine olan yatknl dolaysyla hahamlk eitimi almtr. Kabalay Rabbi Isaac Albadan almtr. Yine kk yalarda Tevrat ve Talmud eitimi alan Sabetay Sevi ilahiyat ve mistisizim alanlarnda da kendini gelitirmitir. Kabalaya bilhassa pratik Kabalaya arr ilgi duymu ve onu renmitir. Sabetay Sevi Kabalay tecrbe ederken sk sk inzivaya ekilmi ve gnlerini orulu olarak geirmitir.151 Isaac Luria ve Vitalin rencileri ile tanarak Kabalay inceleyen Sabetay Sevi Isaac Luriann Zimzum, ebirah ve Tikkun arasndaki ilikileri anlatndan olduka etkilenmitir. Sabetayclarn yaam, Lurianik Kabala ile neredeyse birebir rtmektedir. Ayrldklar tek nokta belki de Luriann kendi olunu, Sabetay Sevinin ise kendini mesih olarak ilan etmeleridir. Sabetay Sevinin mesihlik iddias haliyle Yahudi evrelerde ok etkisi yaratmtr. Ona inanp grup oluturmaya alanlar olduu kadar Onun karsnda duranlar da olmutur. Nitekim Sabetay Sevi arkasna ald insanlarla Kutsal Topraklara giderek orada Yahudi devleti kurma hazrlnda olmutur. Lakin kt haber tez yaylarak Osmanl topraklarnda doan
149

Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 211. .Aleddin Gvsa; Sabatay Sevi, Anka Yaynlar 2000, s. 24. Gershom Scholem; Sabatay Sevi, s. 100. Mehmet evket Eygi; Yahudi Trkler Yahut Sabetayclar, Zvi- Geyik Yaynlar, stanbul 2000, s. 101. Abraham Galante; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, s. 34. 150 Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 207. http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/Sabbatai_Zevi.htm, Oct. 2005. 151 brahim Aleddin Gvsa, Sabetay Sevi, s. 24. Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 215. http://www.orienternet.de/Donme/Qabala/qabala.html, Sep. 2005.

56 Sabetay Sevi, Osmanl hanedanlna ikyet edilmitir. Bunun zerine Sabetay Sevi gelenek dna kmayarak Mslmanl semitir. nk gelenee gre Mesih dinden dnerek slamiyeti seecektir. Onun bu dn sadece dil ile olmutur. Kalben Yahudi gibi yaamtr. Bunun zerine Arnavutluka srlp orada ldrlmtr. lmnn ardndan Sabetayclar, Kapanclar ve Yakubiler olarak ayrlmlardr. Kapanclardan birde Karakalar adl bir gurup tremitir. Gelenee bal yaayan grup Karakalardr. 2.dnya sava sonras Trkiyeye g eden Sabetayclar ncelikle stanbul olmak zere zmir, Bursa, Manisa, Hatay, Antep, anakkale, Giresun ve Ankaraya yerlemilerdir. Bu illerde kendilerine ait mahalle dahi kurmulardr.152 Sabetay Sevi, mesihlik iddiasnda bulunurken Lurianik Kabaladan etkilenmitir. nk Lurianik Kabalada mesihin geli tarihi Zoharn yorumlanmalarna gre 1648dir. Sabetay Sevi bu tarihe kendisini ok iyi adapte etmitir. Bu tarihte mesihin ortaya kmadn grnce kendisini mesih olarak ilan eder. Eer kendisi de ortaya kmazsa Kabala byk zarar grecektir. nk Zohara gre mesih bu tarihte kesin gelecektir. Kabalistler Sabetay Sevinin mesihliini Kutsal Kitapa kadar branicede dayandrmaktadrlar. Tanahn baz cmlelerini Kabalaya gre yorumlayp onun mesihliini tescilleme yoluna gitmilerdir. rnekleyecek olursak Chaddai kelimesi Kadir anlamnda olup Ahd-i Atikte birok kez Tanrnn sfat olarak kullanlmtr. Kabalistler, bu kelime zerinde Gematria tekniini uygulayarak bu kelimenin Sabetay Sevi ile ayn toplam verdii zerinde birlemektedirler. Buradan da hareketle Sabetay Seviyi Tanrnn yeryzndeki temsilcisi olarak kabul etmilerdir.153 Sabetayist retinin temelini Tanrnn eitli kisvelere brnerek dnyaya inii oluturur. nk evren Tanr, Tanr da evrendir. Tanr ancak mesih klnda grnmektedir. Mesih ise Sabetay Sevidir. Sabetayist reti mesih dncesinin balangcn Lurianik Kabalada bulur. Luria, Mesihin evrenin olumasndaki son olay olan Tikkunla geleceini savunur. Yahudi mitolojisinde de olduu zere her sapknlk ve arlktan sonra bir peygamber, kurtarc, ya da bir uyarc gelmitir.
152

Abraham Galante; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, s. 8490, .Aleddin Gvsa; Sabetay Sevi, s. 8287. http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/LurianicKabbalah.htm, Oct. 2005. 153 Abdurrahman Kk; Dnmeler Tarihi, s. 210, .Aleddin Gvsa; Sabetay Sevi, s. 27.

57 Luriann kozmogonisinde de ebirahtaki byk krlmadan sonra sakin tavrlar iinde bir mesih gelecek ve kargaa halini sona erdirecektir. Sabetayist reti ise Sabetaydan nce 16 mesihin geleceini savunur. 17. mesih ise Sabetay Sevi olacaktr. Son mesih yani 18. mesih ise kyametle beraber gelecektir. Gelenee gre gelen tm mesihler mevcut dzeni tamamyla deitirecek yani yeni ibadet ve ahlk kurallar getireceklerdir. Buradan hareketle Sabetay Sevi, var olan tm kurallar kaldrarak bizzat kendisi tanrsal kurallar oluturmutur. Tanrsal denildi nk mesih Tanrnn yeryzndeki halidir. 17 + 1 rakamlarndan hareketle Sabetay Sevi 18 emir bildirmitir. Sabetay Sevinin hazrlad bu 18 emrin Musaya Sina Danda verilen emirlerle paralel olduunu dnmeyenlerde yok deildir.154 Sabetay Sevinin 18 emri ve Musann 10 emrini karlatralm: te efendimiz, kralmz, mesihimiz Sabetay Sevinin 18 emri bunlardr. erefi ebediyete kadar srsn. 1-Birinci budur ki, yaratcnn birliine ve ondan baka bir yaratc bulunmadna olan iman muhafaza olunsun. Onun haricinde amir veya hkime hamd sena etmeyiniz! 2- kincisi budur ki Onun mesihinin gerek mesih olduuna ondan baka, kurtarc bulunmadna, efendimiz, kralmz Sabetay Sevinin Davut neslinden geldiine iman edilsin. erefi ebediyete kadar srsn! 3-ncs budur ki, ne Tanrnnn ne de mesihinin adna yalan yere yemin edilmesin. Ve Ona saygszlk etmemek gerekir! 4-Drdncs budur ki, Tanrnn ad anld zaman sayg gsterildii gibi mesihin zikri getii zamanda sayg gsterilsin. Ayn zamanda bilgisiyle akran arasnda sekinlii ile ne geen herkesin adna da tazim edilsin! 5-Beincisi budur ki, mesihin srlarn anlatmak ve incelemek zere toplantdan toplantya gidilsin! 6-Altncs budur ki, onlar arasnda katiller bulunmasn. Hatta kendilerinden nefret eden baka milletlerin mensuplarndan da kimse ldrlmesin!

154

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 111. www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005. http://www.gaygaye.com/populer_bilim_islammistisizmi.htm, Sep. 2005.

58 7-Yedincisi budur ki, Kislev aynn 16. gn herkes bir evde toplanarak mesih hakknda ve Mesih imannn srr hakknda iittiklerini birbirine anlatsnlar! 8-Sekizincisi budur ki, aralarnda zina hkm srmesin. 9-Dokuzuncusu budur ki, yalanc ahitlikte bulunulmasn. Ve kendi yaknna kar yalan sylenmesin, kendi aralarnda hatta mmin olmayanlar iin dahi gammazlk yaplmasn! 10-Onuncusu budur ki, kimse sark imanna zorla alnmasn, hatta inansa bile nk mcadele statlarnn zmresine mensup olanlar oraya ancak kendiliklerinden ve kendi kalplerinin ve iradelerinin sevkiyle girerler. 11-On birincisi budur ki, aralarnda kskanlar, muhterisler ve kendilerine ait olmayan eylere kar arzu ve hrs gsterenler bulunmasn! 12-On ikincisi budur ki, Kislev aynn 16sndaki bayram byk heyecan ve nee ile ilan edilsin. 13-On ncs budur ki, birbirine kar saygl ve merhametli davranlsn ve kendine yakn olann arzular iin kendi arzusuymu gibi aba sarf edilsin. 14-On drdncs budur ki, Davutun Mezamiri her gn gizli olarak okunsun. 15-On beincisi budur ki, her ay ayn douu aratrlsn ve gzlensin ve ayn yzn gnee evirmesi ve ayla gnein kar karya gelerek bakmalar iin dua edilsin. 16-On altncs budur ki, Trklerin adetlerine onlarn gzlerini rtmek maksadyla dikkat edilsin. Ramazan orucunu tutmak iin sknt gsterilmesin ve ayn ey kurban iinde yaplsn. Gzn grd her ey yerine getirilmelidir. 17-On yedincisi budur ki, onlarla (Mslmanlarla) nikh akdedilmemesi lazmdr. 18-On sekizincisi budur ki, oullar snnet etmek iin itina gsterilsin bu, mukaddes milletten hayszl kaldrmak iindir .155 Musaya verilen 10 emir ise yle sralanr: 1-Seni Msr diyarndan, esirlik evinden karan Allah benim. 2-Benden baka Tanrn olmayacak. Bolukta, yerin stnde veya yerin altnda. Denizlerin derinliklerinde mevcut olan varlklarn resimlerini yapmayacak onlara hibir surette tapmayacaksn. 3-Allahn ismini bo yere azna almayacaksn.

155

.Aleddin Gvsa; Sabatay Sevi, s. 67- 69.

59 4-Cumartesi gnn daima hatrlayp onu kutsal klacaksn. Haftann 6 gnnde alacak 7.sinde istirahat edeceksin. 5-Anne ve babana hrmet edeceksin. 6-ldrmeyeceksin. 7-Zina yapmayacaksn. 8-almayacaksn. 9-Yalan ahadette bulunmayacaksn. 10-Hi kimsenin evine, barkna, karsna, hizmetisine, kzne, eeine, velhasl sana ait olmayan bir eye gz dikmeyeceksin. 156 Mesihe olan inan Yahudi dininde nemli bir yer igal etmektedir. Aclar eken Yahudi milleti iin en byk kurtarc mesihtir. Dolaysyla znde dogmatik inan esaslarna sahip olmamasna ramen sonradan bu inan esaslar dine katlmtr. yle ki bn Meymun hazrlad 13 maddelik inan esaslarnda mesihe iman iman esaslar arasna eklemitir. bn Meymuna gre iman esaslar yledir: Btn kalbimle inanyorum ki; 1-Allah var olan her eyi yaratt ve onlara ancak O hkmeder. 2-Allah birdir ve Ondan baka Allah yoktur. 3-Allah ilk ve son yaratcdr. 4-Allah ibadete layk tek yaratcdr ve Ondan baka yaratc yoktur. 5-Peygamberlerin btn szleri hakikattir. 6-reticimiz Musa, btn peygamberlerin en bydr. 7-Elimizde olan Tevrat, Allah tarafndan Musaya verilmitir. 8-Tevrat deitirilmemi ve Yaratcdan bir bakada gnderilmemitir. 9- nsanlarn yaptklar ve dndklerini Allah bilir. 10-Allah emirlerini tutanlar mkfatlandrr, tutmayanlar cezalandrr. 11-Allah Mesihi gnderecektir ve gecikse dahi gelecei gn sabrla beklerim. 12-Allahn istedii bir tarihte ller dirilecektir. 13-Allahn bedeni yoktur ve hibir ekilde tasvir edilemez. vg ve dualar yalnz Allahadr .157
156 157

Tensiye 5/621. Ekrem Sarkolu: Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Isparta 2000, s. 242.

60

Kabalist akmn Yahudi gelenei zerindeki etkisi kanlmazdr. Mesih inancnda da gerek Kabala, Yahudi geleneinden gerekse de Yahudi gelenei Kabaladan etkilenmitir. rnein; Yahudi inancnda Mesih Ben mesihim diye ortaya kan kii deil mesih olduunu yapt ilerle gsterecek olan kiidir. Yaplacak ilerin en banda da yklan mabedi yeniden ina ederek Yahudileri tek toprakta srailde bir araya getirmek gelmektedir. Yapaca bu icraatlardan dolay mesih sadede Yahudilerce deil tm insanlk tarafndan da tannacaktr. Yahudilerce gelitirilen bu mesih inanc Kabaladaki mesih inancyla birebir rtmektedir. Sabetayist retinin Lurianik Kabaladan etkilendii bir dier balk, ruh anlaylardr. Ancak farkllklar da yok deildir. Luria, ruh g anlamnda Gilgul kelimesini kullanmaktadr. Kii ldkten sonra ruhunun evrendeki ikilikleri dzeltmek kastyla baka bir bedende hayat bulmasdr. Sabetayclarn bu anlamda kulland bur Neamatda ise durum biraz farkldr. burda henz hayatta iken dahi ruh daha st mertebede elde edebilmek iin baka bedenlerde can bulabilir. Sabetayist gelenekte Mesihin ruhu hep ayn ruhtur. Yani Adamn ruhu vakti gelince Sabetay Sevinin bedeninde olacaktr. Daha sonra da bu ayn ruh 18.Mesihte can bulacaktr.158 Sabetaycln Lurianik Kabaladan birok konuda etkilendii grlmektedir. Sabetayclarn Luria Kabalasndan ald Tikkun kavram da bu balamda deerlendirilebilir. Bu kavram yeniden ina etme, onarma anlamna gelmektedir. Luria geleneinde ise bu dzeltme durumu iki ekilde mevcuttur. lki Ayn Sof (Sonsuz Nur)a ait olan kvlcmlarn yine yerine rcu ettirilmesidir. Dieri ise evrende bulunan ztlklarn uzlatrlmasdr. Sabetayistler buradaki kutsal kvlcmlar kendileri olarak dnrler dolaysyla deiimin nc temsilcileri olarak dnldkleri iin bu ynde bir yaam tarz oluturmulardr.159 Lurianik Kabala ile taze bir bedende can bulan Sefirot inancn da Sabetayclar aynen kabul etmilerdir. On Serfirann z Ayn Softur. Bu On Sefira Ayn Sofun
158 159

http://www.kheper.net/topics/Kabbalah/SoulLurianic.htm, Oct. 2005. http://f27.parsimony.net/forum67623/messages/5197.htm, Aug. 2005.

61 dlamasyla bir kapta toplanmt. On Sefirann diyagram Yaam Aac zerine inen ma ile beraber Sefiralar bu arl kaldramaz ve krlmaya balarlar bu krlan paralar Tanrnn kendini snrlayarak geri ektii yerde oluan uzayda kendilerine yer bulmaya alrlar. Nihayetinde Lurianik Kabalada yaratma, Ayn Sofun kendini snrlamasdr.160 Sabetayclarn Lurianik Kabaladan temellendirdii ve Luria geleneinde ok nemli bir nfuza sahip olan (partzufim) kavramn biraz aalm. branicede kelime olarak yzler, perdeler anlamlarna gelmektedir. Gelenekte ise Tanrsal Kiilikler dir. Akn olan Tanrsal zlerin cinsel birlemesi yoluyla meydana gelmektedir. Partzufim, canl olan her eyin diil ve eril zelliklere sahip olmasdr. Tanr kendisini bu Partzuflar aracl ile yaymtr. Bu alm salt Tanrnn adn kutsal olan harfleri YHVH (Tetragramaton) ile olmam, Tanrnn kendisini snrlayarak Yaam Aacnn onarlarak Tikkun olayyla da vuku bulmutur.161 Luria'nn ortaya koyduu krlma teorisi ve mesihilik yaklam Sevi Kabalizminin de temeli olmutur. yle ki Sabetay Sevi yapt dini tetkikler ile kendisinin bir kurtarc olduu iddiasndayd ve Kabalas da bu inanca dayanmaktayd. Gematria ve Themuria gibi yntemler sayesinde bir takm farkl yaklamlar ileri srmtr. Kabalada tek amacn Klipalar paralayarak Tikkun olayn gerekletirmak olmadn dnmesiyle de Luriadan ayrlmaktadr. Sabetay, Luriann ekoln bir binann temeline benzeterek zerine ina edilmesi gerektiini de vurgular. Sabetayclarn Mesih konusunda Luria Kabalaclaryla ortak dnceleri Mesih gelmeden nce mesihi bir zamann yaanlacadr. Bu zaman ierisinde, Mesih tm yasaklar kaldrp kendi kurallarn koyacaktr. Ancak Rabb bu mesihi dnemi sadece insanlara bir rnek zaman olarak vermitir. Bu gibi zamanlar daha nce Musa ve Davut dahi tecrbe etmitir.162

160

http://www.kabbalah.info/engkab/the_work_of_the_heart/spirit_and_body.htm, July. 2005. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 116 161 Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 119. http://new.kabbalahscience.com/eng/content/view/full/22482, Sep. 2005. 162 www.zwipublishing.8m.net/kabba2.htm, Sep. 2005.

62 2. 1. 5. MERKABAH M ST S ZM Tanry grme deneyiminin notalat bir Merkabah ilahisi; Ey ihtiamla sarmalanm, talarla talanm, Ey Onun yksek korosundaki v, Tanry alevlerden tahtnda nk varln huzurunda En derin blmelerin En derin grkeminde Sen dikersin direini O senin adn ayrd uaklarnnkinden Alev kuatr, srayan ate Onun evresinde yanan, parlayan kmrler Merkabah mistisizmi, Eski Ahit peygamberlerinden Hezekielin Merkabah zerine derin dncelere dalarak vecd ve istirak haline ulamasyla ilgilidir. Merkabah kelimesinin branice karl ise ilahi taht yahut araba dr. Bu inanta asl gaye, Tanrnn tahtnn ve semavi dzenin dlenerek, Tanrya ykselmesidir. Bu tecrbe esnasnda mistik, yedi kat g ve yedi kat kreyi meakkatli bir yolculuk sonucu aar ve Tanrya ykselir. Tzenum ad verilen Merkabah uygulayclarnn bu yolculua kmadan nce kendilerini inzivaya ekerek dini bir yaam srmeleri gerekmektedir. Yolculuk belli hazrlk artlarn gerektirmektedir. Yolculuk srasnda da baary salayabilmeleri iin gelenek ierisinde mhr olarak tabir edilen sihirli szleri kullanmaldrlar. Bu szckler mistie yedi kat gkleri aacaktr.163 Araba ve taht mistisizmi olarak ta adlandrlan Merkabahtan kast Tanrnn insanlara kendisini gstermesidir. Tanr tarafndan kabul olan kullarn kalbine evrenin srlarnn ifa edilmesidir. Yahudi mitinde, Merkabahn kkeni Hezekiele kadar dayandrlmaktadr. Hezekiel yedi kat gk zerinde Merkabah tecrbe etmitir. Tanry drt canl yaratn ortasnda bulunan kristal bir taht zerinde otururken grmtr.164
163 164

www.geocities.com/temellicus/felsefe/felsefe_kabbala, Aug. 2005. Hezekiel, 1/5.

63

Merkabah mistisizminin temel kaynaklar, Byk Hekalot, Kk Hekalot ile 3. Enoh kitabdr. Merkabah metinlerinin ana temas, gklerin srlar ve Tanrnn ihtiaml taht zerinedir. Merkabah mistisizminin bu temel kaynaklar daha sonra Rabbilerin Tora zerine yaptklar derin ve irek aratrmalarla beslenmi ve yeni Yahudi mistisizmini oluturmulardr. Merkabah mistisizmi yazl olarak ilk defa Hekalot kitaplarnda ortaya kmtr. Yahudiliin erken dnemine ait olan bu yazmalar Gksel Yerler anlamna gelmektedir. Hekalot yazlar Rabbanik yorumlar ierir. Hezekielin ryetindeki tekerlekli arabay Tanrsal varln bireysel deneyimi olarak yorumlar; bu da temelini Kutsal Kitaptaki Hezekiel ve yaratl kitaplarndan alr. Mistik olan kiinin nihai amac bu yedi kat gk arasndaki keif ve tefekkrle birlikte Kutsal Olann lemine ulamaktr.165 Merkabah mistisizminin byk ustas Rabbi Akivann mistik tecrbesi Hekalot (Yahudiliin erken dnemlerine ait yazlar ieren mistik metin)ta sahnelenmitir. Bu tecrbe srasnda Rabbi Akiva, Tanrnn isimlerinin yazl olduu bir cbbe giyerek gcn muhafaza etmitir. Ama cbbeyi henz giymeden trensel banyosunu yapp, dualar etmi ve oru tutmutur. Bilin dzeyinde ykselmeye hazr olmutur. Tanrnn gksel tahtn tecrbe eden Akiva bu deneyim sonrasnda artk ustala ulamt. yle ki insann gznden katil ya da masum olduunu anlar hale gelmitir.166 Merkabah geleneinin bilinen dier ustas Rabbi smaildir. Rabbi ismailin de Merkabah mistisizmi zerine risaleleri mevcuttur. Bilin dzeyleri arasndaki ykselite bu tecrbeyi kolaylatracak baz nameler listelemitir. Bu listelemeyi kendi deneyimi zerine oluturmutur.167 Merkabah deneyimi, onu uygulamaya yetisi olan biri tarafndan ynetilmez ise deneyimleyenlerin saa sola savrulular lmle sonulanabilir. Merkabah teknii bir retici vastasyla yaplrsa kusursuz aydnlanma gerekleir. Yahudiliin erken dnemine ait mistik uygulamas Merkabahn bu anlamda lider ismi Rabbi Nehuniah
165

http://www2.ida.net/graphics/shirtail/kabbalah.htm, Sep. 2005. Perle Epstein; Kabala, s. 73. 167 Baki Adam; Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Kurann Tartmal Konular, s. 47.
166

64 Ben Hakanadr. Rabbi Nehuniah trans halinde iken dostlarna liderlik etmitir.168 Rabbi Nehuniah Ben Hakanann bu trans srasndaki sylevleri daha sonra gelecek iinde nemli bir yer olan Bahir ( In Kitab ) metnini oluturacaktr. Merkabah mistisizminde temel figr Metatron adl ba melektir. Tanrdan sonra gelen ikinci varlk Metatrondur. Tanrnn tahtnn yannda duran bu melek Tanrnn suretini korumaktadr. kinci Tanr Metatronun taht, Tanrnn tahtnn yanndadr. Yedinci kat ge ulaan Yahudi mistiini, Metatron karlar ve ona yolculuunun sonunda refakat eder. nana gre de, Rabbi smaile Metatron elik etmi ve Onu Tanrya gtrmtr. Rabbi smailin merakl baklarna karlk kendisiniTevratn Tekvin bahsi geen Enoh olarak tantmtr. Enohu Tanr kendi ifadesiyle yanna almtr.169 Metatronun grevleriyle ilgili belli sfatlar vardr. Bunlar; Yorde Razim , Sofer , Sar Ha- Olam dr. Yorde Razim sfat, Merkabah geleneinde en nemli olandr. yle ki Rabbi smail, szl Tevratn Musaya Metatronun bu sfatyla verildiini dnmektedir. Sofer sfat evrenin srlarn ve olaylarn yazmasna gndermede bulunmaktadr. Sar Ha- Olam sfat ise Metatronun dnyaya hkimiyeti ile ilgilidir.
170

Tevratn k kitabnda yer alan baz cmlelerin Metatronla ilgili

olabilecei de Merkabah mistisizmi gelenei ierisinde tartlmtr. Bu cmlelerden belki de en dikkat eken cmle udur; Yolda sizi hazrlamas ve gideceiniz yere gtrmesi iin nnzden bir melek gnderiyorum. Ona dikkat edin ve szn dinleyin, bakaldrmayn. nk beni temsil ettii iin bakaldrnz balamaz. 171 Burada bahsi geen melein Metatron olduu dnlmektedir. Eer bu dnce kabul edilecek olursa Metatrona da aynen Tanr gibi davranlmas gerekmektedir.

168 169

Perle Epstein; Kabala, s. 76 Baki Adam; Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Kurann Tartmal Konular, s. 45, www.en.wikipedia.org/wiki/kaballah, Sep. 2005. 170 http://fortuna.divinity.ankara.edu.tr/~adam/muselestiri, Sep. 2005. 171 k, 23/2021.

65

2. 1. 5. 1. Hezekiel Kimdir? Kutsal Kitapta mistik deneyimini en grkemli bir biimde Hezekiel peygamber anlatmaktadr. Hezekielin ryeti onun ierisinde bulunduu tarihsellii erevesinde deerlendirildii vakit anlalmas kolaylaacaktr. Hezekielin ryetini Babilin Filistini ikinci defa istila ettii zamanlarda tecrbe etmitir. Bu srgn srasnda kendi ile birlikte binlerce Yahudi doduu topraklardan srlmtr. Btn bu skntlara ramen o, devaml sabreden ve inanl bir peygamber olmutur. nk mabedin yklyla beraber Yahudilie byk bir darbe inmi ve din byk bir tehlike ile yz yze kalmt. O, bu dnemlerde grd ryetlerle beraber mnzevi bir kiilie brnmtr.172 Mistisizim, Mabedin yklyla birlikte adeta yeniden ekillenmeye ihtiya duymutur. Mabedin ikinci yklndan sonra kertilmi olan mistik duygular Merkabah mistik okulunun kurulmasyla canlanmtr. Merkabah mistisizmi, Kabalann yap ta Yaam Aac tasarlanana kadar gnlleri Tanr ile buluturmutur. 2. 1. 5. 2. Hezekielin Ryeti Hezekiel ryetini srgn lkesi olan Kevar rma kysnda tecrbe etmeye balamtr. Hezekiel, rman yznde kendi yansmasn grmtr. Bunu Kabalist gelenek ierisinde yorumlayacak olursak; Hayat Aac diyagramnda Hesed, Gevurah, Tifered, Hod ve Nezah Sefiralarna denk den nc dnya Yezirah, su dnyasdr. Malkutta kisvesine brnd bedeniyle bu aa sefiralar deneyimler. Daha sonra Hezekiel Tiferete ykselir. 30 yalarnda olduu dnlen Hezekiele gelen emirde artk Ona gkler almtr. Gkler ald. Tanrdan gelen grntler grdm173 ayetiyle nihayet Beriyah dnyasnda Hezekiel Tanry grmtr. Daha sonra Hezekiel, Kutsal Kitaptaki kuzeyden esen kasrgann gz alc bir kla evrelenmi ate saan byk bir bulutla geldiini grdm. Atein
172 173

Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 157. Hezekiel, 1/1.

66 ortas ldayan madeni andryordu.174 ifadesine gre byk bir rzgr deneyimlemitir. Mistik anlamda yorumlayacak olursak k saan byk bir buluttan kast Tanrsal Imann yansmasdr. Ortasnda var olan ldayan madene benzeyen ateten kast ise ztlarn birliidir. Beriyah dnyasna denk den Hesed ve Gevurah Sefiralarnn tecrbe etmitir. branice Hamal ldayan maden anlamna gelir.
175

Ha, sessizlik, sal ise konuma anlamna gelmektedir. Yani bir kelime iinde iki trl ztlk yaanmaktadr. Mistik deneyimlerde bu kelimenin tecrbe edildii an Hezekiel Beriyah dnyasnda olsa gerekti. Bu deneyimle Hezekiel kendisinin Tanrsal yann grmektedir. Ryete devam edecek olursak; en ortasnda insana benzer drt canl yaratk bulunuyordu. Her birinin drt yz, drt kanad vard. 176 . Hezekiel arabann yaratklarn grmtr. Bu drt yaratk, kartal, aslan, insan ve kz temsil eder.177 Ve her biri dosdoru ilerliyordu. Ruhlar onlar nereye ynlendirirse saa sola sapmadan oraya gidiyorlard. Canl yaratklarn grnts yanan ate ya da meale gibiydi. Ate yaratklarn ortasnda hareket ediyordu; k sayor ve iinde imekler akyordu. 178 Bu cmlelerden yaratklar zerinde Tanrsal bir iradenin mevcudiyetinin sz konusu olduunu kartabiliriz. Tanrsal irade onlara ne emrederse bu emirden hi sapma gstermeden o emri yerine getirirler. Hezekielde bu ryet esnasnda Sonsuz Imann kapsamna girmi ve tamamen Tanrsal irade ile hareket etmitir. Tekerleklerin grn ve yaps yleydi: sar yakut gibi parlyorlard ve drd de birbirine benziyordu. Grnleri ve yapllar i ie girmi bir tekerlek gibiydi. Hareket edince yaratklarn baktklar drt ynden birine doru saa sola sapmadan ilerliyordu.179

174 175

Hezekiel, 1/4. Arzu Cengil; Kabbalah, Yahudi Gizemi s. 156. 176 Hezekiel, 1/45. 177 Hezekiel, 1/10. 178 Hezekiel, 1/1213. 179 Hezekiel, 1/1617.

67 Meleksi varlklardan sonra Hezekiel tekerlekleri deneyimler. Tekerlek iinde var olan tekerleklerin hepsinin birbirinin ayn olduunu ifade eder tekerleklerin anlatmn sakin bir ekilde yapan Hezekiel; Tekerleklerin kenar yksek ve korkuntu, hepsi epeevre gzlerle doluydu180 cmleleriyle deneyim srecinde dehete dt aikrd. Gzlerden kastedilen mana ise gzlerin alacak iletiim noktas olmasdr. Gzler dikkati ve alc farkndal temsil ederler. Ruhlar onlar nereye ynlendirirse oraya gidiyorlard. Tekerleklerde onlarla birlikte ykseliyordu. nk yaratklarn ruhu tekerleklerdeydi.181 Bu cmlelerin bize iaret ettii mistik anlam ise psikolojik srecin fiziksel sreci hareket ettirmesidir. Yani ruh tekerlee yn vermektedir. Yoksa tekerlek hareket etmemektedir. Kabala geleneindeki Btncl, Tanrsal olanla bir olma yaklamlarn da hatrlarsak bu cmlelerin mistik yorumlamalar da daha ilgin hale gelecektir. Tanr ile olacak olan bu btnlemede katk payeleri farkl farkl olacaktr. Her canl varlk kendi zerine deni laykyla yerine getirirse bu sre daha hzl ilerleyecektir. Grdm ki beli andran ksmnn yukars ii ate dolu maden gibi ldyordu, belden aas atee benziyordu ve evresi gz alc bir kla kuatlmt. Grn yamurlu bir gn bulutlar arasnda oluan gk kuana benziyordu. yleydi evresini saran parlaklk. Rabbin grkemini andran olayn grn byleydi. Grnce yzst yere yldm. Birinin konutuunu duydum.182 Hezekiel artk tecrbe ettii bilginin doruk noktasndadr. Ate gibi ldamasndan kast Tanrsal olan Imadr. Hezekiel, Tanrnn yaylma; intiar srecine girmitir. Onun n gkkuana benzeterek anlatmn iirletirmi ve bu tecrbeden duyduu hazz dile getirmitir. Tanrsal Imay tecrbe edinen Hezekiel iin artk peygamberlik dnemi de balamtr.
180 181

Hezekiel, 1/17. Hezekiel, 1/20. 182 Hezekiel, 1/2728.

68

SONU Kabaladan kaynaklanan Kabalizm, 12. yzyldan balayarak Yahudi gizemciliini tmyle etkisi altna alm olan mistik bir akmdr. branice'de szck anlam "gelenek" olan Kabala, szl bir gelenektir. Gizemci deneyimlerin ierdii olas kiisel tehlikelerden kanabilmek amacyla, Kabala retisine ve uygulamalarna katlm, bir nderin, bir yol gstericinin gzetim ve denetiminde gerekletirilmelidir. Her ynyle gizemci bir reti olan Kabala, znde Tanr'nn Musa'ya aktard "ilh vahy" olan Torah'n (Tevrat) yazl olmayan gizli bilgilerini iermektedir. Yahudiliin temel ilkesinin Musa yasalarna uyum olmasna karn, Kabala'nn insana dorudan Tanrya ulama yollarn salad varsaylmtr. Bu bakmdan Kabala, gizemci yaklamlar ieren dinsel bir boyutu Yahudilie katmtr. Kabala Tanrnn Iyla Kabalist mistiklerin yaamn aydnlatmak iin gerekli olan donanm salayan pratikler btndr. Yahudiliin gizemli yan olan Kabalann kkeni hakknda farkl grler zikredilmitir. Gerek dnyada insann yaratlmasndan bu yana var olan hogrszlklk gerekse de bilinmeyene kar gelitirilen korku nedeniyle Kabalistler bu gelenei sakl tutmulardr. Kabala, yllarca birbiri stne eklenen bilgiyle ortaya kan bir disiplin olarak dnlebilir. Ayrca Kabala, Kinatn grnr kargaasn aklamaya ve ztlklarn kolay anlalr bir kalp haline getirmee uraan bir doktrin olarak da kabul edilebilir. Nesilden nesile aktarlan ' geleneksel bilgi' nin bu adla anlmaya balad tarih olarak M.S. 1. yzyl gsteren aklamalar kabul grmektedir. 13. yzyldan balayarak zel bir reti biiminde gelien Kabalizm, 20. yzyln son eyreinden itibaren tm dnya lkelerinde bilinir hale gelmitir. Kabalizm, bugn, isteyenin gelip kaydolduu kamuya ak kurumlarda retilir ve yaanr bir akm haline gelmitir. 1492 senesinde spanya ve talyadan kap Filistine yerleen Sefardim

Yahudilerinin Kabalann yaylmasna katklar byk olmutur. Kabalann ilk insan

69 demden bu yana szl olan tm gelenei bnyesinde barndrdn kabul edersek ok geni bir literatr karmza kmaktadr. Ancak bu byk gelenek ierisinde dierlerine nazaran daha fazla ses getiren ahsiyetler ve onlarn retileri mevcuttur. Bu ahsiyet ve retileri; 16. yzylda Ari saac Luriann temsil ettii Lurianik Kabalann Yahudi

mistisizmindeki yeri ve nemi byktr. Luria Kabbalas, bir yaratl kuram ile buna bal olarak evrenin giderek yozlat dncesini ileri srer ve zgn uyumu yeniden oluturmak iin pratik bir yntem nermektedir. Yaratl kuram temel kavrama dayanmaktadr: "ekilme" (Zimzum), "kaplarn krlmas" (Kliphot), "yenileme, tamirat" (Tikkun). Luria Kabalas'nn etkisi byk olmutur. Bu hareket hem XVII. yzylda gelien Sabetay Sevi akm, hem de XVIII. yz ylda ortaya kan ar sofu ve gizemci Hasidizm akm zerinde nemli bir rol oynamtr. 1626 senesinde zmir'de dnyaya gelen Sabetay Sevi, gen yalardan balayarak kendini Yahudi mistisizmine, Kabala'ya vermitir. Gl kiilii ile evresine birok mrit toplamay baarmtr. O yllarda, Sabetayclk akm hzla glenmi ve Venedik, Amsterdam, Hamburg, Londra ve baz Kuzey Afrika kentlerine kadar yaylmtr. Sabetay Sevi'nin mritlerinin saysndaki art ve Sabetay Seviyi ziyaret etmeleri, Osmanl ynetiminin dikkatini ekmekte gecikmemitir. Sevi, sarayn basks sonucu slamiyet'i kabul ettiini beyan ettii halde hem kendisi hem de onunla birlikte slamiyet'i kabul etmi grnen byk bir kitle Kabalist felsefeye uygun bir yaam biimi ve uygulamalaryla Anadolu ve Rumeli topraklarnda ok uzun yllar yaamtr. Bu Kabalist gurubun, bykl, yaam biimleri ve pratiklerini ne kadar sre ile devam ettirdikleri speklatif bir konu olmakla birlikte inan ve felsefelerini Mslman Trk toplumuyla belli noktalarda paylatklarn sylemek mmkndr. Sabetayc Kabalistlerin slami tasavvuf gruplarnda yer almalarnn kendi inanlarna daha yakn bir ortamda rahat edebilmeleriyle ilikili olduu dnlebilir. Sevi'yi din deitirmesine karn terk etmeyerek etrafnda toplananlardan oluan Sabetayclar, Sevi'nin dinsel yetkileri hakkndaki ar iddialar ile sonradan din deitirerek Yahudi inancna ihanet etmesi eliskisini giderme abas iindedirler. Sadk Sabetayclar, Kabalac bir yaklamla, nderlerini izleyerek Mslmanla gemilerdir. Bu dnmeler iin, kiinin kendini kalpten Yahudi

70 hissetmesi nemli olmu ve grnrde uygulanan Mslmanln ve biimsel eylemlerin deersizlii kabul edilmitir. Zohar'n, Luriac yorumundan yola karak, bir esit "Kutsal Gnah" kuramna ulaan Sabetayclar, Torah'n amalarnn tam olarak gereklemesinin ancak, manev olmayan eylemler sonucunda Torah'n grnte ortadan kaldrlmas ile gerekleebileceini ileri srmlerdir. Btn bunlardan da anlalaca zere Kabalist gelenek ierisinde Kabalistler, baz teknikler gelitirmi ve taraftar toplamlardr. Lurianik Kabala bunu aklc ve kendini aramaya ynelik meditasyonla salarken Abulafia konsantrasyon ve hayalde canlandrma teknikleriyle yapmtr. Merkabah mistisizmi ise, bizlere bir nevi psikolojik sezgi meditasyonunu nermektedir. Kabala, kendini rahat hissettii salt Yahudi toplumunu deil, dier din topluluklar etkilemi ve onlar tarafndan da etkilenmitir. nsann yaratlndan tutun da evrenin yaratlmasna kadar syleyecei szleri bulunan Kabala, Ortaa filozoflar iin nemli bir okul olan Yeni Pltonculukla paralellik gstermektedir. benzemektedir. Yahudilerin Kabalasnn slamdaki karl slam tasavvufunda ise Muhyiddin bn Arabnin Vahdet-i Vcud (Varlk Birlii) retisine Hurufiliktir. Yahudilerin brani harfleri zerine ykledikleri kutsiyet slamda Arap harfleri zerine yklenmitir. Nitekim bu cmleden hareketle slam ve Yahudi Kabalasnn gemi bir zaman ve meknda bulutuu dnlebilir. zgn amalarndan saptrlan Kabala, Yahudiliin snrlarn am, Rnesans dneminden balayarak Hristiyan toplumunda da baz dnce akmlarnn domasna yol amtr. "Hristiyan Kabalas", spanya ve talya'da din deitirip Hristiyanl kabul eden Yahudilerin etkisiyle, XV. yz ylda domu ve Kabalac belgelerde Hristiyan inancnn gereklerini bulduunu ileri srmtr. Bylece, birok Hristiyan Hmanist dnr, Yahudi gizemcilii ile uramaya koyulmu ve bazlar Kabala hakknda geni bir bilgiye ulaabilmitir. Bu kiiler arasnda Giovanni Pico della Mirandola (14631494), Egidio da Viterbo (14651532), Johannes Reuchlin (14551522) ve Guillaume de Postel (15101581) en nde gelenlerdir. Reuchlin'in kaleme ald "De Arte Cabbalistica" (1517) adl yapt,

71 Yahudi olmayanlarn anlayabilecei bir dille yazlm olan ilk Kabala aklama kitab olarak gelenek iindeki yerini almtr. Gnmzde Rabbi Mihael Laytmann bakanln yapt Bney-Baruh adl bir kurulu internet zerinden Kabala ile ilgili almalar yapmaktadr. Bu sayede taraftar toplamay amalayan kurulu Yahudi olsun olmasn herkese kaplarn amaktadrlar. ada Yahudiliin manev yaam ve dnceleri zerinde Kabala'nn oynad rol, eskiye oranla bir hayli azalm olmasna karn, azmsanmayacak bir dzeydedir. Bugn, gerek anlamyla yaayan bir Kabalac akmdan sz edilemez. Kolej ve kampslerde youn meditasyon yapan Kabalaclarn afilerine rastlanmasa da Yahudi mistisizmi zerine ipucu veren mistik Kabalistler de yok deildir. Abraham Isaac Kook (18651935) ve Martin Buber (18781965) gibi yazarlarn kiisel abalar Kabala konusunda hl etkilidirler.

72 SZLK Adam: Genel ruh, yaratlan esas varlk. Adam Kadmon: Mecazi anlamda Tanrnn bedeni anlamna gelen Adam Kadmon, tam olarak aklanamayan telerdeki bir haldir. Adam Kadmon, Elohimin suretinde yaratlan Gksel nsana gndermedir. Ari: Akenazi Rabbi shakn ksaltlm.16.yy. modern kabala metodunun gelitiricisi. Kabalist gelenekte saac Luria iin kullanlmaktadr. Asiyah: Eylemlerin olduu dnya, yani fiziksel dnyadr. Kabalist gelenekte drt dnyann drdncs olup younluk dzeyi en yksek olan dnyadr. Akenaz: branice olarak "Alman" anlamnda olan bu szck, bata Bat, Orta ve Dou Avrupa Yahudilerini tanmlar. Akenazlar, Ortaa Almancas, branice ve baz Slav dillerinin bir karm olan ve branice harflerle yazlan Yidi dilini konumaktaydlar ki, bu dil gnmzde kullanmn yitirmek zeredir. Ayn: branice hibir ey, yokluk demektir. Yaam Aacnn en derindeki negatif var olu dzeyidir. Ayn Sof: Sonsuz, snrsz, tanmsz anlamlarna gelen bu terim, Kabalist gelenekte Tanr veya Mutlak Varlk iin kullanlmaktadr. Isaac Luria tarafndan telaffuz edilen bu szck daha sonralar Zoharda gelitirilmitir. Ayn Sof doktrinine gre, kendisinden yanstan Tanr, hem gizlidir hem her eydir. Ayn Sof ile birlemeyi baarmak Kabalist iin din ve hayatta Tanryla birlemenin hedefidir. Ayn Sof Or: branice karl Sonsuz Ima, anlamna gelen bu terim, Yaam Aacnn kklendii negatif var olutan biridir. Azilut: Dlama dnyasdr. Kabalist gelenekteki drt dnyann ilk ve en yce olandr. Baal HaSulam: (Yehuda Leib Alevi Ashlagn ikinci ismi (18851955) st dnyalar edinmenin metodolojisinin yazar, Zohar kitabnn ve Arinin tm yazlarnn yorumlaycs. Beriyah: branice Yaratma Dnyasdr. Drt Kabalistik dnyann ikincisidir. Binah: Yaam Aacnn sol stunundaki en st Sefira olan Binah, branice anlay demektir. Devekuth: Tanrya ulamak iin yaplan btn almalar iin kullanlan bu kavram, branice yapmak, bal kalmak anlamlarna gelir. Tanrya balanma durumudur.

73 Diaspora: nce Babil mparatorluu, daha sonra ise Romallar tarafnca, yaam olduklar eski srail topraklarndan karlmalarnn ardndan, Yahudilerin dier lkelerdeki yaamnn genel olarak tanm. Haggada: Talmudun hikyeler, menkbeler, Tevratn tefsirleri ve sabbat vaazlarn iine alan ksm. Halakah: Yahudi hukuk retisine verilen ad; Yahudilikte dorudan Musa kanunundan kaynaklanmayan hukuki kurallar dizisi. Hokmah: Yaam Aacnn sa stununun en st Sefirasdr. Hikmet, Bilgelik demektir. Kabala: branice gelenek anlamna gelen bu terim Yahudi mistisizminin genel addr. Kabalist: Ruhani dnyalar edinmi Yahudi mistii. Kavanna: Tek noktaya younlamak, odaklanmaktr. Kavannot: Lurianik Kabalada tek noktaya younlamay salayan sembollerdir. Keter: Yaam Aacnn en st Sefirasdr. Dier ad tatr. Malkut: Yaam Aacndaki en aa Sefiradr. Karalk anlamna gelmektedir. Merkabah: branice araba anlamna gelir. Yahudi mistisizminde, mistiklerin dnyevi snrlar aarak ilahi arabalar ya da vastalarla srlar hikmetler diyar olan ilahi lemlere ykselme tasavvurudur. Metatron: Merkabah mistisizminin temel figr, ba melektir. Mina: branice anlam retidir. Yahudi geleneindeki, gr ve fetvalarn Rabbi Akiba ve Rabbi Yudah tarafndan toplanarak sistematik ekilde derlenmesinden oluan kitaptr. Mina alt ana blmden olumaktadr. Bunlar tarmla ilgili hukuk, abat ve bayramlar, aile hukuku, sivil ve ceza hukuku, tapnakla ilgili hukuk ve kurbanlar ve temizlik hukuku konularyla ilgilidir. Nefe: En az edinilen maneviyat, yaratlandaki en kk k. Partzuf: 10 Sefirottan oluan ruhani nesne. Rabbi: Dinsel konularda eitim veren retmenlerdir. M.S. 70de bu nvan Yahudi hukukunda otorite sahibi kimselere verilmekteydi. Sefarad: Bu terim geni anlamda, spanya ve Portekiz kkenli Yahudiler iin kullanlr. Sefer ha Bahir: In Kitab, on birinci yzylda yazlm Franszca mistik el kitabdr.

74 Sefer ha Yezirah: Yaratl Kitab, branice harflerinin tadklar anlam ve mistik nem zerine yazlm bir kitaptr. Sefer ha Zohar: Nur kitab, Parlakln ve htiamn kitab eklinde evrilebilir. Torahn ilk be kitabnn alegorik yorumu olan ve yazya geirilen ilk Kabala metnidir. Sefira: Yahudi Mistisizminde Ayn Sof olarak adlandrlan mutlak gten tezahr ettii dnlen 10 n her birine verilen addr. branice anlam saydr. oulu ise Sefirot tur. 10 sefirann hepsi Sefirot adn alr. Talmut: Nizam ve dzen anlamna gelen Talmut, Tevratn erh ve izah mahiyetinde olup Ahd-i Atikin zel bir yorumudur. Kuds ve Babil Talmutu olmak zere ikidir. Babil Talmutunun ise Mina ve Guamera adl blmleri mevcuttur. Tetragramaton: Yunanca drt harf anlamna gelir. Tanrnn kutsal isminin aza alnmas, sylenmesi ve yazlmasnn yasak olmas dncesidir. Yahudilikte yce Tanrnn ismi olan Yahve bu drt harften olumaktadr. Yahudiler Musaya verilen On Emir arasnda saydklar Tanrnn adn bo yere azna almayacaksn ifadesinden hareketle Yahve ismini kullanmaz, onun yerine Adonai ya da Elohim gibi dier terimleri kullanrlar. Tikkun: Oluum srasnda krlan Sefira kaplarnn yeniden ina edip dzenlenmesidir. Tzaddik: Aydnlanm aziz anlamna gelir. Tzeruf: Zihinsel olarak brani harf permtasyonudur. Yezirah: branice oluum biimlenme anlamna gelen bu terim, Kabalist gelenekte drt dnyadan psikolojik olandr. YHVH: Tanrnn sylenemeyen en kutsal ismidir. Zimzum: branice ie ekilme anlamna gelmektedir. Yaratma esnasnda Sonsuz Imann kendini geri ekmesiyle oluan Yaam Aacnn dlat dairesel alandr. Zohar Kitab ( htiamn Kitab): Evrenin erdemliiyle ilgili yazlm bir kitap (M.S. 3. y.y)

75

KAYNAKA 1. Adam, Baki; Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, Pnar Yaynlar, stanbul 2001. Yahudilerde Din ve Gelenek zerine, Ankara lahiyat Fakltesi Dergisi, Ankara 2000. Yahudilik Ve Hristiyanlk Asndan Kurann Tartmal Konular, Pnar Yaynlar, stanbul 2003. Yahudilik Ve Hristiyanlk Asndan Dier Dinler, Pnar Yaynlar, stanbul 2002. 2. Aksu, Hsamettin; Hurufilik, slam Ansiklopedisi, Cilt 18, amil Yaynevi, stanbul 2000. 3. Aydn, Mehmet; Din Fenomeni, Din Bilimleri Yaynlar, Konya 1995. 4. Basalel, Yusuf; Yahudilik Ansiklopedisi, Kabala Maddesi, Cilt 2, Gzlem Yaynevi, stanbul 2001. 5. Behar, Nisim; branilerin yks, Zvi- Geyik Yaynlar, stanbul 2001. 6. Bobarolu, Metin; Batni Gelenek: Hermetik ve Sanskrit retiler, Ayna Yaynevi, stanbul 2002. 7. Boyce, Mary; Zoroastrians, London 1979. 8. Cengil, Arzu; Kabala, Yahudi Gizemi, Ayna Yaynevi, stanbul 2004. 9. Challeye, Felicien; Dinler Tarihi, (ev: Semih Tiryakiolu), stanbul 1970. 10. Cilac, Osman; Dinler ve nanlar Terminolojisi, Damla Yaynlar, stanbul 2001. 11. Coudert, A. P; The Impact of the Kabbalah in The Seventeeth Century, Brill 1998. 12. Daud, Ibn Abraham; The Book of Tradition, By Great Britain, London 1969. 13. elebi, Ahmet; Yahudilik (ev: Ahmet M. Byknar, mer F. Harman), Kalem Yaynlar, stanbul 1978. 14. Dinler Tarihi Ansiklepodisi, Geliim Yaynlar, stanbul 1976. 15. Dorul, mer Rza; Yeryzndeki Dinler Tarihi, nkilap Yaynevi, stanbul 1963. 16. Eliade, Mircea, Loan P. Couliano; Dinler Tarihi Szl, (ev: Ali Erba), nsan Yaynlar, stanbul 1997. 17. Encyclopedia Of Religion, Qabbalah Maddesi, Cilt 12, Charles Scrbners Sons, New York 1987.

76 18. Encyclopaedia of Religion and Ethics, Kabbala Maddesi, Cilt 7, Macmillan Publishing, New York 1987. 19. Eptein, Perle; Kabala, Dharma Yaynlar, stanbul 1993. 20. Eygi, Mehmet evket; Yahudi Trkler Yahut Sabetayclar, Zvi-Geyik Yaynlar, stanbul 2000. 21. Frelly, Jhon; Kayp Mesih Sabatay Sevinin zini Srerken, Remzi Kitabevi, stanbul 2002. 22. Freidlander, Michael; The Jewish Religion, New York 1981. 23. Galante, Abraham; Sabetay Sevi ve Sabetayclarn Gelenekleri, Zvi GeyikYaynlar, stanbul 2000. 24. Gndz, inasi; Din ve nan Szl, Ankara 1998. 25. Gndz inasi; Pavlus Hristiyanln Mimar, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 2001. 26. Glpnarl, Abdulbaki; Hurufilik, Trk Ansiklopedisi, Milli Eitim Bakanl, Cilt 19. 27. Gvsa, . Aleddin; Sabatay Sevi, Anka yaynlar, stanbul 2000. 28. letiim Atlasl Byk Uygarlklar Ansiklopedisi Yahudi Dnyas, Yaynlar, stanbul 1987. 29. nan, Abdulkadir; Eski Trk Dini Tarihi, Kltr Bakanl Yaynlar, stanbul 1976. 30. slam Ansiklopedisi; Hurufilik Maddesi, Cilt 18, Trkiye Diyanet Vakf Yaynclk, stanbul 1998. Ebced, Cilt 5, Trkiye Diyanet Vakf Yaynclk, stanbul 1998. 31. slam Ansiklopedisi; Kabala Maddesi, Cilt 13, Milli Eitim Vakf Yaynclk, stanbul 1986. 32. Johnson, Paul; Yahudi Tarihi (ev: Filiz Osman), Pozitif Yaynlar, stanbul 2000. 33. Kahraman, Ahmet; Mukayeseli Dinler Tarihi, Bayrak Matbaaclk, stanbul 1999. 34. Kaplan, Aryeh; Meditation and Kabbalah, Samuel Weisher, York Beach 1982. 35. Kaufman, Francine, Eisenberg, Josy; Yahudi Kaynaklarna gre Yahudilik (ev: Mehmet Aydn), Konya 1993. letiim

77 36. Kprl, Fuad; Trk Edebiyatndaki lk Mutasavvflar, T. T. K. Yaynlar, Ankara 1976. 37. Kutsal Kitap, Kitab Mukaddes irketi, stanbul 2001. 38. Kutluay, Yaar; Tarihte ve Gnmzde slam Mezhebleri, Ankara 1968. 39. Kutluay, Yaar; slam Ve Yahudi Mezhepleri, Ajans-Trk Matbaas, Ankara 1965. 40. Kk, Abdurrahman; Dnmeler Tarihi, AlperenYaynlar, Ankara 1990. 41. rs, Hayrullah; Musa ve Yahudilik, Remzi Kitabevi, stanbul 1966. 42. zen, dem; Yahudilikte badet, Pnar Yaynlar, stanbul 2001. 43. Sarkolu, Ekrem; Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Isparta 2002. 44. Sarkolu, Ekrem; Din Fenomenolojisi, Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Isparta 2002. 45. Schimmel, Anna Marie; Dinler Tarihine Giri, Krkambar Yaynlar, stanbul 1999. 46. Scholem, Gershom; Orgons Of The Kabbalah, Jewish Publication Society, Princeton 1990. 47. Scholem, Gershom; Zohar htiamn Kitab ve Kabaladan Temel retiler (ev: Ebru Yeti), Dharma Yaynlar, stanbul 1994. 48. Scholem, Gershom; Sabatay Sevi Mesih mi? Sahte Peygamber mi? Burak Yaynlar, stanbul 2001. 49. Sunar, Cavit; Mistisizmin Ana Hatlar, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi, Ankara 1966. 50. Shahak, Israel; Yahudi Tarihi Yahudi Dini (ev: Ahmet Emin Da), Anka Yaynlar stanbul 2002. 51. eybe, Abdulkadir; ada Dnya Dinleri ve Mezhepleri (ev: Osman Cilac), Beyan Yaynlar, stanbul 1995. 52. Tanyu, Hikmet; Tarih Boyunca Yahudi ve Trkler, Yamur Yaynlar, stanbul 1976. 53. Taplamacolu Mehmet; Karlatrmal Dinler Tarihi, Ankara 1966. 54. Tmer, Gnay, Kk, Abdurrahman; Dinler Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997.

78 55. lken, Ekrem; Kabbalah Konulu Konferans Metni, Anadolu Aydnlanma Vakf, stanbul 2001 56. lken, Hilmi Ziya; slam Felsefesi, Seluk Yaynlar, Ankara 1967. 57. Yakt, smail; Trk slam Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme, tken Yaynlar, stanbul 1992. 58. Zorlu Ilgaz; Trkiye Sabetaycl, Belge Yaynlar, stanbul 1998.

NTERNET ADRESLER 1. www.aish.com. 2. www.aynsof.org. 3. www.byzant.com. 4. www.cassiopeae.org. 5. www.chabad.org. 6. www.crcsite.org. 7. www.crystalinks.com. 8. www.crystalinks.com. 9. www.delikanforum.net. 10. www.digital-briliance.com. 11. www.donmeh-west.com. 12. www.en.wikipedia.org. 13. www.f27.parsimony.net. 14. www.fags.org. 15. www.fortuna.divinity.ankara.edu.tr. 16. www.gaygaye.com. 17. www.geocities.com. 18. www.haruth.com. 19. www.hermetics.org. 20. www.inner.org. 21. www.jewfaq.org. 22. www.jewishvirtuqlibrary.org.

79 23. www.jewwatch.com. 24. www.judaism.com. 25. www.kabala.org. 26. www.kabbalaonline.com. 27. www.kaballah.startkabel.nl. 28. www.kabbala.verzamelgids.nl. 29. www.kabbalah.com. 30. www.kabbalah.info. 31. www.kabbalahsociety.org. 32. www.kabballah.com. 33. www.kabalist.bigstep.com. 34. www.kasmic-kabbalah.com. 35. www.kheper.net. 36. www.koshertorah.com. 37. www.mercek.org. 38. www.mb-soft.com. 39. www.netfirms.com. 40. www.neveh.org. 41. www.newadvent.org. 42. www.newkabbalah.com. 43. www.orlenternet.de. 44. www.pithemovie.com. 45. www.religionnewsblog.com. 46. www.revelation13.net. 47. www.ritmanlibrary.nl. 48. www.sacret-texts.com. 49. www.sceptic.com. 50. www.spirit-alembic.com. 51. www.theosophy.org. 52. www.torah.org. 53. www.ucalgary.ca. 54. www.yashanet.com. 55. www.yesil.org.

80

ZGEM ule BURUL, 23.01.1981 ylnda Kayseride dodu. lk ve Orta Okulu Kayseride bitirdi. 1997 senesinde Kayseri Karamanc mam Hatip Lisesinden mezun oldu. Ayn sene Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesinde niversite renimine balad. 2002 ylnda mezun oldu. ule BURULun lisans bitirme tezi Zedtilikte ve Sami Dinlerde Ahiret Anlaydr. ule BURUL, 20022003 eitim ylnda Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dinler Tarihi alannda yksek lisansa balad. Yksek lisans tezi olarak Kabala: Yahudi Mistisizmini almaktadr. ule BURUL, Gesi Ahmet Baldkt Yatl lkretim Blge Okulunda Din Kltr ve Ahlk Bilgisi retmenlii yapmaktadr.

Adres: Fevzi akmak Mah. oruh Cad. No:48/11 Kocasinan/KAYSER Ev Telefonu: 233 61 29 Cep Telefonu: 0533 301 45 73 E-Mail: suleburul@hotmail.com