1

ANATOM VE F ZYOLOJ DERS DERS NOTLARI Makroskobik Anatomi Gzle grlebilen organ ve olu umlar n biimlerini, birbirleriyle olan ili kilerini inceleyen bilim dal d r. Blgesel (topografik) anatomi, sistematik anatomi olarak ikiye ayr l r. Blgesel (Topografik,) Anatomi Vcudu olu turan yap lar blgelere ay rarak inceleyen anatomi dal d r. Sistematik Anatomi Fonksiyon ve ekilleri ayn olan hcreler bir araya gelerek dokular , dokular bir araya gelerek organlar , yap ve fonksiyonel ili kileri olan organlarda sistemleri olu turur.Sistemleri inceleyen anatomi dal , sistematik anatomidir.Hareket sistemi y Sinir sistemi y Endokrin sistem y Dola m sistemi-Kardiovaskler sistem y Solunum sistemi y Sindirim sistemi y Bo alt m sistemi y reme sistemi y Duyu organlar Mikroskobik Anatomi Gzle grlemeyen yap lar , mikroskop arac l ile inceleyen anatomi dal d r.Mikroskobik anatomi iki dala ayr l r.

y Histoloji : Dokular n yap s n inceleyen anatomi dal d r. y Sitoloji : Hcre ve yap s n inceleyen anatomi dal d r. Geli im Anatomisi nsan n olu umundan yani dllenme evresinden ba layarak lmne kadar geen tm geli im evrelerini inceleyen anatomi dal d r. Dnemleri; y Do um ncesi dnem y ocukluk dnemi y Yeti kinlik dnemi y Ya l l k dnemi Patolojik Anatomi Makroskobik veya mikroskobik olarak, insan dokusunun normal olmayan yap s n inceler Fonksiyonel Anatomi Doku ve organlar n al malar n bir btnlk iinde ele alarak inceleyen anatomi dal d r. Radyolojik Anatomi Vcuttan e itli yntemlerle (rntgen filmi, tomograf vs.) elde edilen grnt kesitlerinin incelenmesi ile ilgilenen anatomi dal d r. Kar la t rmal Anatomi nsanlarla hayvanlar aras ndaki benzer organlar kar la t rma yaparak inceleyen anatomi dal d r. Vcudun Blmleri nsan vcudu; ba , boyun, gvde, alt vest uzuvlar olmak zere incelenir. Eksenler (Axisler)

2
Hareket esnas nda yer de i tirmeyen noktalar birle tiren do rudur. Eksenler unlard r. Sagital eksen : nden arkaya veya arkadan ne do ru yereparalel inen yatay eksendir. Vertikal eksen : Yukar dan a a ya do ruyere dik olarak geen eksendir. Transvers eksen: Sa dan sola veya soldan sa a do ruyere paralel uzanan eksendir. Anatomik Duru Ba ve omuzlar dik, al n nde, kollar yan tarafta ve sark k, avu ii hafif ne dnk,ayaklar ve topuklar birle ik, ayakular ne do ru bakan ve ayakta durularak yap lanpozisyona, anatomik duru denir. HCRE Canl organizmas n olu turan en kk ve i levsel birim, hcredir. Hcrelerin temel ortak zellikleri unlard r: y Blnerek o al rlar. y Hareket ederler. y i ve d etkenlerle uyar l rlar. y Byyp geli irler. y Madde de i imi ve ta nmas n sa larlar. Hcrenin Yap s Hcrelerin evresi hcre zar ile sar l d r. Ortada ekirdek, hcre zar ile ekirdek aras nda ise hcre gvdesi bulunur. nsan vcudunda bulunan en byk hcre, ovumdenir. Hcre Gvdesi (Sitoplazma ) Hcre ekirde i (nukleus) ile hcre zar (plazmalemma) aras nda yer alan k sma sitoplazma denir. Hcrenin en byk ve en nemli maddesidir.Partikl ve organellerin iinde bulundu u s v hcre zar n n hemen alt na d en blmde pelte halini al r. Buraya ektoplazma ad verilir. Ektoplazma ile ekirdek aras nda kalan blme endoplazma denir. Sitoplazma; organeller, cans z maddeler ve hcre ii s v dan olu ur. Organeller Sitoplazmada bulunan fiziksel ve i levsel zellikleri olan yap lara organeller denir. Endoplazmik Retikulum (ER) Sitoplazman n kesecikler halinde bulunan bo luklar birbirleriyle birle ip kanalc klar sistemini olu turur. Olu an bu kanalc klar sistemine endoplazmik retikulum denir. Ribozom Hcrenin en kk organelidir. Mitokondri Sitoplazman n tm blmlerinde bulunur. Mitokondri olmadan hcreler besin ve oksijenden enerji retemez. Bu nedenle mitokondri, hcrenin hem solunum hem de enerji yapan ve depolayan merkezidir. Golgi Ayg t ekirde e yak n dz vezikllerin (iinde s v olan kesecik) st ste dizilmesiyle meydana gelmi bir yap d r. Salg lama grevi vard r. Lizozomlar Lizozomlar n ierisinde e itli enzimler bulunur ve bu enzimlerle hcrenin sindirim ve savunma grevini yapar Lizozomlar n etkileri:

3
Yap lar ndaki sindirim (hidrolitik) enzimleri arac l yla organik bile ikleri paralar. Glikojeni-glukoza, proteini-aminoaside dn trr. y D ar dan hcreye al nan bakteri, yabanc protein ve benzeri maddeleri sindirir yok eder. y Ya lanan, ii partiklle dolan lizozomlar n zarlar paralan r ve enzimler hcre iine geer. Serbest kalan enzimler hcrenin kendisini sindirir, yokeder. Buna, otolizis denir. Hcreyi evreleyen ince (7.5-10 nm ) zard r. Yap s nda protein, lipit, karbonhidrat, fosfolipit, kolesterol bulunur. y Hcre Zar n n Fonksiyonlar y Hcre ii ve d (intraselller-ekstraselller) s v lar n birbirine kar mas n engeller. y Sitoplazmay evreler ve hcrenin yap s n korur. y Hcrede madde gei ini dzenler ve kontrol eder. y Hcre ii aktiviteleri uyararak reseptr grevi yapar. y Hcre d ndan gerekli maddeleri hcre iine al r. Hcre iinden de baz maddeleri hcre d na verir. Hcre Zar nda Madde Ta nma Yollar Difzyon Eriyebilir maddelerin molekllerinin, kendi hareketleriyle yo unlu u ok olan ortamdan, yo unlu u az olan ortama do ru gemeleri, difzyon olarak adland r l r. Basit Difzyon: Baz molekl ya da iyonlar enerji sarf etmeden kendi enerjileriyle hcre zar ndan geer. Buna, basit difzyon denir. y Kolayla t r lm Difzyon: Baz molekl ve iyonlar n, ok yo un ortamdan az yo un ortama ta y c molekller (protein moleklleri) arac l yla gemelerine, kolayla t r lm difzyon denir. y Ozmoz Hcre zar ndan suyun difzyonuna yani yo un olan ortamdan yo un olmayan ortama gei ine, k saca yo unluk fark yla olu an su hareketine, ozmoz denir. Suyun gei ve hareketlerini sa layan kuvvet ozmotik bas n olarak adland r l r. Aktif Ta ma y Hcre zar ndan molekl ve iyonlar n ta y c molekl arac l yla ve enerji deste i alarak az yo un ortamdan, ok yo un ortama gemelerine, aktif ta ma denir. y Endositoz ve Ekzositoz (Sitozis) Makromolekler maddelerin (r: polinukleotid, polisakkarit, protein ) ve partikllerin hcrenin iine al nmas na, endositoz denir. ki ekilde olu ur: Pinositoz: Kk vezikller ektraselller s v y hcre iine al r. Buna hcrenin s v y imesi, pinositoz denir. Suda znm byk, kk molekller, elektrolit ve zeltiler bu yolla al n r. y Fagositoz: Bakteri, paralanm doku partiklleri gibi kat maddeler vezikl arac l yla al n r ve sindirilir. Lenf hcreleri, baz doku makrofaj hcreleri ve lkositler fagositoz yetene ine sahiptirler. y Ekzositoz: Maddelerin hcre zar ndan vezikller arac l yla hcre d na kar lmas na denir. Hcre iindeki vezikllerin, granllerin y k m sonras ortaya kan rnler bu yolla hcre d na kar l r. Hcre Zar Dinlenim Potansiyeli y Hcre, etkinlik gstermedi i zamanda (rne in: salg hcresinin salg yapmad ,kas n kas lmad dnem) llen potansiyel fark n, zar dinlenim potansiyeli denir. Hcre etkinlik gsterirken zar potansiyeli de i ir. Etkinlik dnemindeki zar potansiyeline,aksiyon potansiyel denir. Hcre Blnmesi ve o almas Mitoz Blnme Bir hcrenin blnerek iki yeni hcre olu turmas na, mitoz denir. y y y y y nterfaz (Haz rl k )Evresi Profaz Evresi Metafaz Evresi Anafaz Evresi Telofaz Evresi

4
Mayoz Blnme (Meiose) Tetrat: Kromozomlar n drtl ekilde grlmesidir. Sinapsis: Karde kromotidlerin birbirine sar lmas d r. Krosing over: Karde olmayan kromotidlerin aras ndaki gen de i imidir. profaz II, metafaz II, anafaz II, telofaz II evreleri grlr Hcre Geli mesi ve lm len hcrelerin yerine, di er hcrelerin blnerek yeni hcre olu turmas na rejenerasyon (yenilenme) denir. Patolojik, fiziksel, kimyasal e itli etkenlerle hcrelerin yap ve i levlerinin bozulmas dejenerasyon; hcre lm ise nekroz olarak adland r l r. DOKU, ORGAN VE S STEMLER Doku ayn i leve sahip benzer hcrelerin bir araya gelerek olu turduklar yap d r.Yeti kin bir insanda drt ana doku vard r. y Epitel doku y Destek doku y Kas doku y Sinir doku Epitel Doku Salg ve rt sistemindeki dokudur. Bu dokuda hcreler birbirine biti ik ve izgi halinde birle mi lerdir. Epitel doku hcrelerine epitel hcre veya epitelyosit denir.Epitel dokunun e itli i levleri vard r. Bunlar: y Vcudun ve organlar n i ve d yzeylerini sararak d etkilerden korur. y Endokrin ve ekzokrin salg bezlerinin yap s n olu turarak salg yapar. y Sindirim ve bo alt m organlar nda bulunan epitel doku, maddelerin emilimini sa lar. y Baz epitel dokularda bulunan duyu hcreleri arac l yla duyu alma, kas lma i levini yapar. levlerine gre epitel doku; rt epiteli, salg epiteli, miyoepitel ve nroepitel olmak zere 4 gruba ayr l r: rt Epiteli rt epitel hcreleri bazal membranda dizili lerine ve hcre biimlerine gre s n fland r l rlar. Tek Katl Epitel Bazal membranda tek s ra halinde dizilmi , de i ik ekillerdeki epitellerdir. Salg Epiteli Salg epitel hcreleri bir araya gelerek salg yapan bezleri olu turur. Salg bezleri, i salg bezleri ve d salg bezleri olarak ikiye ayr l r. y Salg Bezleri Salg lar n direkt kana verir. Salg bezlerinde salg retimi olduktan sonra hcre zar ndan d ar kar. K lcal kan damarlar taraf ndan kana geer. Bunlara, i salg (endokrin) bezi denir. salg bezlerinden kana verilen salg ya, hormon denir. rnek; byme hormonunu salg layan hipofiz bezi gibi. y D Salg Bezleri Salg lar n e itli kanallar arac l yla vcut bo luklar na veren bezlere d salg (ekzokrin) bezleri denir. rnek; tkrk bezleri, ter bezleri gibi. Myoepitel Baz bezlerin yap lar nda bulunur. Myoepitel hcrelerinin sitoplazmalar nda ince miyofibriller (kas lifleri ) vard r. Miyofibriller kas l r ve bezi s k t r r. Salg n n bo alt c kanallara gemesini sa lar.

5
Nroepitel Nroepitel hcreleri, duyu epitel hcreleridir. Duyu organlar n n yap s nda bulunur ve duyular n al nmas nda grev al r. Destek Doku Vcutta yayg n olarak doku ve organlar n iinde, organlar aras bo lukta bulunan dokudur. Doku ve organlar aras nda ba kurar ve destek sa lar. Vcutta ba doku, ya doku, k k rdak doku, kemik ve kan doku olmak zere be e it destek doku vard r. Ba Doku Ba doku, dokular organlara, organlar sistemlere ba layan yap d r. Ba Dokunun Sabit Hcreleri Fibrositler: Ba doku hcreleri aras ndaki temel maddeyi retir ve ba doku harabiyetinde onar m grevini yapar. Bu esnada aktif hale geer ve fibroblast ad n al r. y Ya Hcreleri: Kan ile gelen ya asitlerini trigliserid, kolestrol gibi ntral ya lara dn trp depo eder. Ya lar gerekti inde enerjide kullan r. Baz organlar n altlar nda veya etraf nda bulunan ya doku organlar n mekanik etkilerden zarar grmesini engeller ve korur. Ba Dokunun Hareketli Hcreleri y Histiyositler: Kan damarlar n n etraf nda bulunur. Asl nda sabit hcrelerdir; fakat aktif hale getiklerinde uzant lar ile hareket kazan r. Histiyositlerin hareketli hcre haline, makrofaj denir. Makrofaj hcrelerinin fagositoz zelli i vard r. y Mast Hcreleri: Damar geirgenli ini art ran histamin ve seratonin gibi kimyasal maddeleri sentezleyerek dokuya verir. Kan n p ht la mas n engelleyen heparin maddesini sentezleyerek kan ve doku aras s v ya salg lar. Mast hcreleri doku paralanmas s ras nda ortaya kan madde ve moleklleri enzimleriyle yok eder. y Plazma Hcreleri (Plazmositler): Lenfoid dokudaki organlarda ve kan damarlar n n evresinde ok bulunur. Antikor retir(Organizman n yabanc kabul etti i, antijene kar sentezlenen ba kl k maddesi). y Retikulum Hcreleri: Lenfoid dokular n temel hcreleridir. Lenf hcrelerini yapar. Antikor yap m nda da rol oynar. Retikulum hcrelerinin baz lar n n fagositoz yapma zellikleri vard r. y Pigment Hcreleri: Deri, ba dokusunda, piamaterde (tm beyin ve omurili in etraf n saran ince zar ) ve gzn orta tabakas nda, retinada bulunur. y Ba Dokuyu Olu turan Lifler Ba doku hcreleri aras nda, ba doku s v s nda bulunan lifler, dokular sa lamla t r r. Lifler, fibrositlerin sentezlendi i, proteinlerden yap lm ince uzun silindirik yap lard r. e it lif vard r. y Kollajen Lifler: S k ba dokusunda bulunur. Fibrillerden yap lm lard r. Yap lar nda kollajen proteini bulunur. Kemik doku, k k rdak doku ve deride bulunur. Bulunduklar dokular sa lamla t r r. Kopmadan e ilme bklme zellikleri olmas na kar n bas n ve ekmelere kar esneme zellikleri yoktur. y Elastik Lifler: Bulunduklar dokularda gev ek a olu turup dokuya esneklik sa lar. Yap lar nda elastin proteini vard r. Atardamar duvar nda, deride, kulak kepesinde omurlar aras disklerde bulunur. y Retikler Lifler: Gev ek ba dokusunda ve ba dokunun organlarla kom uluk yapt yerlerde bulunur.Esnek de ildir. K lcal damarlar, kas lifleri, sinir lifleri, alveoller aras nda, solunum yollar nda ve kemik ili inde bulunur. y Ba Dokunun Temel Maddesi Ba doku hcreleri taraf ndan yap lan, kolloidal (jel ) eriyiktir. Yap s nda; proteinler, glukoproteinler, karbonhidratlar, mukopolisakkarit, lipit ve su gibi maddeler bulunur. Temel maddeler, kapiller damarlar ve hcreler aras nda difzyonu sa lar. y Ba Doku Tipleri Gev ek Ba Doku: Esnek ba dokusudur. Vcutta yayg n bulunur. Kan ve lenf damarlar n sinirleri evreler. Periton, plevra perikard gev ek ba doku ierir. Deri ve mukoza alt gibi blmlerde de vard r. y Mezenkim Ba Doku: Embriyonal dnemde olu an dokudur. y Mukoz Ba Doku: Ba dokunun geli ti i dnemde ortaya kar. Bebeklerin gbek kordonunda bulunur. y S k Ba Doku: Kollajen lifler bir araya gelerek s k ba dokuyu olu turur. Yap s nda temel madde, fibroblastlar vard r. S k ba doku kas kiri leri, ba lar, aponevroz ( kas kas lmas nda i levi olan yap lar ), derinin derma tabakas , a z mukozas , bbrek, dalak ve lenf d m gibi organlarda bulunur. y Retikler Ba Doku: Retikler hcrelerinden retikulum lif a lar ndan ve lif a lar aras nda bulunan serbest hcrelerden olu mu tur. Lenf d mleri, bademcik, dalak gibi lenfoid dokudaki organlarda ve alyuvar, akyuvar, trombosit gibi kan hcrelerinin yap m yeri kemik ili inde bulunur. Ya Doku (Adipoz Doku) y

6
Ya hcrelerinin bir araya gelmesinden olu mu tur. Ya hcrelerinin aras nda, ara madde olarak kollajen ve elastik lifler vard r. Ya doku vcudun her yerinde bulunmakla birlikte gz ukurlar nda, bbrek kapsl d nda avu ii ayak taban nda, eklemlerde, byk kaslar aras nda, kitleler halinde bulunur. Fazla beslenenlerde ya dokusu art gstererek obezite ( i manl k ) ortaya kar. Ya Dokunun Grevleri y Ya doku, enerji deposu olarak kullan lan ya depolar ve gerekti inde kana verir. y Dokular aras bo luklar doldurarak organlar n korunmas n sa lar. y Termoreglasyon ( s n n dzenlenmesi) ve vcut s s n n korunmas n sa lar. y El ayas , ayak taban nda bulunan ya doku bu organlara mekanik destek sa lar. K k rdak Doku K k rdak doku, ba dokunun zelle mi eklidir. Hyalin K k rdak Yap s nda da n k kollajen lifler vard r. K k rdak hcreleri kmeler halinde bulunur y Elastik K k rdak Yap s nda kollajen lifler ve elastik lifler bulunur. Kulak kepesi, burun kanatlar , epiglottis ( g rtlak kapa k k rdaklar n n i k sm nda bulunur. k k rda ) ve g rtlak

y Fibroz ( Lifli ) K k rdak Yap s nda bol kollajen lif ta r. K k rdak hcreleri, lifler aras na da lm t r. Omurlar aras ndaki disklerde, diz kapa nda, simfisis pubisde (iki kala kemi ini nde birle tiren oynamaz eklem) bulunur. Ayr ca geli me dneminde, proferilizasyon k k rda vard r. Proferilizasyon K k rda : Hyalin k k rdak yap s ndad r. 20- 21 ya lar na kadar genlerin uzun kemiklerinin diafiz (gvde) ve epifizleri (u) aras nda bulunur. Hormonlar n etkisiyle diafiz taraf nda o alarak kemik dokusuna dn r. Epifiz taraf nda ise kemi in bymesini ve uzamas n sa lar. Kemik Doku y Kemik doku; kemik doku hcreleri (osteoprogenitr hcreler, osteositler,osteoblastlar, osteoklastlar ) kollajen lifler organik ve inorganik maddelerden olu mu tur. Kemik Doku Yap sal Olarak 2ye ayr l r: Sert Kemik,Sngerimsi Kemik Kan Doku Esas maddesi s v olan mezoderm kkenli zel destek dokudur.Kan plazma ad verilen s v k s m ve kan hcrelerinden olu maktad r. Kas Doku Kas dokusu kas labilir proteinler ieren fakl la m hcrelerden olu maktad r. Dz kas doku ve izgili kas doku olarak ikiye ayr l r. izgili kas doku da iskelet ve kalp kas olarak ikiye ayr l r. Dz Kas Dokusu ste imiz d nda al an organlarda bulunan dokudur izgili Kas Dokusu Kemik dokuya tutunan kas yap d r Kalp Kas izgili kas olmas na ra men iste imiz d nda al r. Sinir Doku Sinir dokuyu olu turan hcreler, uyar labilme ve uyart y iletebilme zelli ine sahiptir

7
Sinir Hcresi (Nron) Nron, hcre gvdesi ve gvdeden kan uzant lardan olu ur. Fonksiyonlar na Gre Nron e itleri Afferent (Sensitif-Al c ) Nronlar: Vcudun de i ik blgelerinden ald klar uyar y merkezi sinir sistemine (beyin omurili e) ileten nronlard r. y Efferent (Motor Verici)Nronlar: Uyar y merkezi sinir sisteminden alarak vcudun hareket ve salg organlar na gtren nronlard r. y nter Nron (Ara Ba lay c Nron): Merkezi sinir sisteminde bulunan nronlard r. nter nronlar, merkezi sinir sisteminde afferent ve efferentnronlar aras nda ba lant y sa lar. Yap lar na Gre Nron e itleri y y Unipolar Nronlar: y Bipolar Nronlar y Multipolar Nronlar Duyu Reseptrleri:Vcudun i ve d ortam ndan gelen uyar lar , duyu al c s olan reseptrler al r. Vcudun d nda olu an uyar lar alan reseptrler, ekstroreseptrlerdir. Vcudun iinde olu an uyar lar alan reseptrlere, interoreseptrler denir. Resptrler ald klar duyulara gre u ekilde s n fland r l r. y y y y y y Mekanoreseptrler: Bas n, ses, denge, temas, kaslardaki gerilme vb. duyular al r. Kemoreseptrler: Lezzet, koku, kandaki O2, CO2, pH de i ikliklerine duyarl resptrlerdir. Termoreseptrler: So uk ve s cak duygusunu al r. Fotoreseptrler: I a duyarl reseptrlerdir. Nosireseptrler: A r duyusunu alan reseptrlerdir. Ozmoreseptrler: Ozmotik bas n de i ikliklerine duyarl reseptrlerdir

. Organlar Hcre ve dokular n bir araya gelmesiyle olu an, vcutta belli bir grev iin organize olan yap lara, organ denir. Sistemler Belli bir grevi yerine getirmek zere bir araya gelmi organ topluluklar na, sistem denir. Vcudumuzda Sistemler ve Sistemi Olu turan Organlar y y y y y y y y y y Hareket Sistemi Solunum Sistemi Dola m Sistemi Kardiyo Vaskler Sistem Sinir Sistemi Endokrin Sistemi Sindirim Sistemi riner Sistem reme Sistemi Duyu Organlar GRME ORGANI

Gz kresi,d tabaka,i tabaka,orta tabaka olarak 3 e ayr l r.D Tabakada cornea(I al r ve k r lmas n sa lar) sclera vard r.Orta Tabakada ris(Gze rengini verir) Corpus ciliare ve choroidea vard r. tabaka da ise Retina ve Tunica nterna vard r.

TME VE DENGE ORGANLARI

8
Kulak d kulak(Kulak kepesi ve kulak yolu),orta kulak(Timpan Bo lu u,staki Borusu, itme kemikiklerinden olu ur) ve i kulaktan (olu ur.

KOKU ALMA

TAT ALMA Dilde bulunan tat tomurcuklar yard m ile drt temel tat duyusu al n r. Dilin u k sm tatl y , Dilin n yan kenarlar tuzluyu, Dilin arka yan kenarlar ek iyi, Dilin arka k sm ac y alg lar

NOS SEPTR:A r duyusunu alg layan septrdr. VCUT SIVILARI VE ELEKTROL TLER Vcut S v lar Yeti kin bir insan n vcut a rl n n % 60- 70i (3/2si) sudur. Erkeklerdeki su oran kad nlara, i man ki ilerdeki su oran zay flara oranla daha fazlad r. Ya ilerledike de vcut suyunda azalma grlr. Su besinler ve ieceklerle sindirim sistemi yoluyla vcuda al n r Vcuda su al m (Hidrasyon): Vcuda besinlerle (1000 ml) ve ieceklerle(1200 ml) a z yoluyla d ar dan su al m na ekzojen su kazan m denir. Bir de vcudumuzda hcre metabolizmas esnas nda meydana gelen kimyasal reaksiyonlar sonucu oksidasyon rn olarak 300 ml kadar su a a kar.Vcutta bu ekilde su a a kmas na da endojen su kazan m denir.

9
Vcuttan su kayb (Dehidratasyon): Vcuda al nan su, idrarla bbreklerden (1500 ml), solunum havas yla akci erlerden (500 ml), terleme yolu ile deriden (500 ml) ve gaitayla ba rsaklardan (100 ml) vcut d na at l r. Suyun vcuttaki grevleri y Hcrelerin ihtiyac olan maddeleri hcreye ta mak y Hcrelerin fonksiyonlar n yerine getirebilmesi iin gerekli olan kat maddelerin znmesini sa lamak y Hcrelerde metabolik faaliyetler sonucu olu an at k maddeleri bo alt m organlar na (bbrek, akci er, deri, sindirim kanal ) ta yarak vcut d na at l m n sa lamak y Vcut s s n dengede tutmak (vcut s s n da tmak suretiyle) y Kan n hacmini dengelemek y Besinlerin sindirimine yard mc olmak y Beyin, omurilik gibi baz organlar d etkenlerden korumak Vcut S v lar n n Da l m Hcre ii (intraselller) s v lar Toplam vcut s v s n n 2/3n (% 70) hcre ii s v lar olu turur. Hcrenin sitoplazma ve ekirdek k s mlar nda bulunur. ntraselller s v lar n en nemli elektrolitleri; potasyum (K), magnezyum (Mg), fosfat (P), slfat ve bikarbonat (HCO3) t r. Az miktarda da sodyum (Na) ve klor (Cl) bulunur. Hcre ii s v larda hcre d s v lara gre ok daha fazla miktarda protein bulunur. Hcre d (ekstraselller) s v lar Toplam vcut s v s n n 1/3n (% 30) hcre d (ekstraselller) s v lar olu turur.Hcre d s v lar srekli hareket hlindedir. Hareket kan dola m ile sa lan r. Ekstraselller s v lar n en nemli elektrolitleri; sodyum (Na), klor (Cl) ve bikarbonat (HCO3)t r. Ekstraselller s v lar; damar ii s v lar, doku aral (hcreler aras ) ve bo luk s v lar olmak zere blmde incelenir. Damar ii (intravazal -plazma) s v s Damarlar iinde dola an kan n s v k sm d r. Plazma s v s iinde organik ve inorganik maddeler ile kan hcreleri bulunur. Doku aral (hcreler aras -interstisyel) s v lar Dokular olu turan hcrelerin d nda ve aras nda dola an s v d r. Hcreler ve k lcaldamarlar aras ndaki madde al veri i bu s v da yap l r. Bu s v kr borucuklar hlinde ba layan lenf damarlar na girince lenf s v s (lenfa) ad n al r. Bo luklardaki s v lar (transselller s v ) Vcudun S v Dengesi Vcutta, su miktar nda gerekle en en ufak de i iklikleri hemen alg layan sistemler vard r. Bunlar n ba nda hipotalamus gelir. Hipotalamus, kanda su oran azald nda bunu hemen alg lar ve buna ynelik bir nlem olarak hipofiz bezini uyar r. Vcut S v lar ndaki Elektrolitler Vcut s v lar iinde erimi hlde bulunan ve elektrik iletebilme zelli ine sahip olan madensel tuz zeltilerine elektrolit denir. Elektrolitler suda eriyerek paraland ktan sonra en az bir negatif (-) ykl iyon (atom) ile en az bir pozitif (+) ykl iyon hlinde ayr rlar. Pozitif ykl iyonlara katyon, negatif ykl iyonlara ise anyon ad verilir. Elektrolitlerin grevleri y Vcut s v lar na gerekli olan yo unlu u kazand rarak osmotik bas nc ayarlar. y Vcut s v lar n n hcre iine ve hcre d na da l m n sa lar y Hidrojen (H+) iyonunun dengesini ve bylece asit baz dengesini (pH) sa lar. y Nromskler faaliyetleri sa lar. rne in; elektrolitler sinir uyar lar n n iletilmesinde rol oynarlar. 1.2.1. Vcut S v lar ndaki Katyonlar Hcre ii ve hcre d s v da bulunan ba l ca katyonlar; sodyum (Na+), potasyum K+), kalsiyum (Ca++) ve magnezyum(Mg++)dur. Sodyum (Na+) y y y Ekstraselller s v lar n osmotik bas nc n dzenlenmesinde, Asit baz dengesinin sa lanmas nda, Sinir ve kas hcrelerindeki kimyasal reaksiyonlarda grev al r.

Potasyum; y Hcre iindeki s v lar n osmotik bas nc n n dzenlenmesinde, y Asit baz dengesinin dzenlenmesinde, y Kas ve sinirlerdeki elektriksel uyar mlar n iletilmesinde grev al r. Kalsiyum; y Kas ve sinirlerde uyar lar n iletilmesinde, y Kas kontraksiyonlar nda, y Kan n p ht la mas nda nemli rol oynar.

10
1.2.2. Vcut S v lar ndaki Anyonlar Klor; y Ekstraselller s v da sodyum ile birlikte s v blmeleri aras ndaki osmotik bas nc n dzenlenmesinde, y Asit baz dengesinin sa lanmas nda, y Mide mukozas ndan salg lanan hidroklorik asitin yap m nda grev al r. 1.3. Asit Baz Dengesi Homeostasisin (vcudun i dengesi) sa lanmas iin s v ve elektrolit dengesinin sa lanmas yan nda asit baz dengesinin sa lanmas da olduka nemlidir. Vcut s v lar ndaki hidrojen iyonu (H+) konsantrasyonunun dzenlenmesine asit baz dengesi denir. .Solsyonlar n H+ iyonu yo unluklar pH ile ifade edilir. Buradaki p (power) g anlam na gelir. H ise hidrojen iyonudur. Suda zndklerinde H+ iyonu veren maddelere asit denir. Suda zndklerinde OH- (hidroksil) ta yarak H+ iyonu alan maddelere ise baz ad verilir. Total pH le i 0 ile14 aras nda de i ir. Asit ve baz de erlerinin toplam 14tr. Suyun pH 7 yani ntrdr. pH 7den kk alan eriyikler asit, pH 7den byk olan eriyikler ise baz yani alkalendir. Vcut s v lar n n pH hafif alkalidir.Kan n pH ortalama olarak 7,40 olarak kabul edilir Asidoz: Ekstraselller s v da H+ iyonu konsantrasyonunun artmas yani pH de erinin d mesi hlinde ortaya kan tablodur. Alkaloz: Ekstraselller s v da H+ iyonu konsantrasyonunun azalmas yani pH de erinin ykselmesi hlinde ortaya kan tablodur Asit Baz Dengesini Sa layan Sistemler Hcre metabolizmas sonucunda vcutta baz at k maddeler ve asitler a a karak kan pH de erinde de i ikliklere neden olur. Vcutta bu asitlerin ntralize edilerek ve at larak pH de erinin dengede tutulmas birtak m kimyasal tampon sistemleri, akci erler ve bbrekler taraf ndan sa lan r. Asit Baz Dengesinin Akci erler Taraf ndan Dzenlenmesi Asit baz dengesinin solunumsal mekanizmalarla dzenlenmesi, solunum h z ve derinli inin ayarlanmas yla gerekle tirilir. Organizma da parsiyel karbondioksit bas nc n n (pCO2) artmas asidoz, azalmas alkaloz nedenidir. Solunumsal tampon sistemi normal i levini grd nde pH asit tarafa kayd ka (asidoz durumunda) artan H+ iyonlar solunum merkezini etkiler ve solunumun say s ve derinli i artar. Bylece ekstraselller s v dan CO2in at l m sa lanarak H+ iyon konsantrasyonu azalt l r. pH ykseldi inde ise (alkaloz durumunda) solunum yava layarak ekstraselller s v da CO2 seviyesi ykseltilir, H+ iyon konsantrasyonu art r l r. Asit Baz Dengesinin Bbrekler Taraf ndan Dzenlenmesi Asit baz dengesinin dzenlenmesinde en nemli grevlerden biri de metabolizma olaylar s ras nda olu an H+ iyonlar n n idrarla at lmas n sa layan bbreklere aittir. Bbreklerin asit baz dengesini dzenlemede katk s , bikarbonat n (HCO3-) geri emilimini azaltmak veya art rmak ve amonyak salg lamak suretiyle olur. Asit Baz Dengesizliklerinde Ortaya kan Durumlar Organizmada vcut s v lar n n asit baz dengesinin devam nda rol oynayan bbrekler, akci erler ve di er tampon sistemleri e itli nedenlerle i levlerini yapamad klar zaman H+ iyonu konsantrasyonunda dengesizlikler ortaya kar. Asit baz dengesi bozukluklar a a da zetlenmi tir. Solunumsal (respiratuvar) asidoz Solunum merkezinin duyarl l n n azalmas ile ortaya kan yava solunuma(hipoventilasyon) ba l olarak kandaki CO2in artmas sonucu geli ir. Solunumsal (respiratuvar) alkaloz Solunum merkezinin uyar lmas ile ortaya kan solunum say s ve derinli inin artmas na (hiperventilasyon) ba l olarak kandaki CO2in azalmas sonucu geli ir. Metabolik asidoz Plazma bikarbonat dzeyindeki azalmayla birlikte H+ iyonu art na ba l olarak pH d kl yle belirlenen asit baz dengesi bozuklu udur. Metabolik asidoz, tedavi edilmemi eker hastal nda (diyabetes mellitus) oldu u gibi metabolizma olaylar s ras nda kuvvetli asitlerin olu tu u durumlarda plazma bikarbonat (HCO3-) miktar n n d mesi sonucu geli ebilir. Metabolik alkaloz Kanda bikarbonat (HCO-3) miktar n n artmas ya da H+ iyonlar n n kayb na ba l olarak ortaya kar (peptik lserli hastalar n a r alkali madde (karbonat gibi) almas , kusma ile a r asit kayb vb.). KANIN YAPI VE LEVLER Ekstraselller s v n n bir paras olan kan, insan vcudundaki damarlar iinde dola an s v bir dokudur. Normal bir eri kinin vcut a rl n n ortalama 1/13n kan olu turmaktad r. 70 kg a rl ndaki eri kinin vcudunda 5- 6 l. civar nda kan bulunur.Latincede kana hema, kan inceleyen bilim dal na ise hematoloji denir. Kan n Yap s Damarlar iinde srekli hareket hlinde canl bir s v olan kan, plazma ve ekilli elementlerden (kan hcreleri) olu ur. Plazma Toplam kan hacminin % 55ini plazma olu turur. Kan n kan hcreleri d nda kalan s v k sm na plazma denir. . Antikoaglanl kan bir sre bekletilirse kan hcreleri tpn taban na ker, stte sar renkli bir s v ayr l r. Bu s v ya plazma ad verilir.Kan, tpe al n p bir sre bekletilirse kan hcreleri tpn taban na ker stte sar renkli bir s v ayr l r. Bu s v ya ise serum ad verilir. Plazma ile serum aras ndaki en nemli fark; serumda kan n p ht la mas nda grev alan plazma proteinlerinden fibrinojenin bulunmamas d r. Bu nedenle seruma fibrinojensiz plazma da denir.

11
Eritrositler (Alyuvarlar) Eritrositler nkleus (ekirdek) iermeyen, oksijen ta y c protein olan hemoglobin ile dolu kan hcreleridir. Normal artlarda kesinlikle dola m sistemi d na kmazlar.Eritrositler olduka esnektir. Bu zelliklerinden dolay dzensiz ekillere uyum sa layarak ok kk apl k lcal damarlardan geebilirler. Eritrositlere k rm z rengini veren ta d klar hemoglobindir ve hcre a rl n n 1/3n olu turur. Hemoglobin 4 hem (demir) ve bir globin molklnden olu ur. Normal de eri 100 ml kanda 12- 13 gramd r. Oksijen ve karbondioksit hemoglobinin yap s ndaki demir atomuna ba lanarak ta n r. Eritrositlerin 1 mm3 kandaki say s eri kin bir erkekte 4,5- 6 milyon, eri kin bir kad nda ise 4- 5 milyondur. Eritrosit say s n n normalden fazla olmas durumuna polisitemi ad verilir. Eritrosit say s n n veya hemoglobin miktar n n normalden d k olmas durumu ise anemi olarak adland r l r. Eritrositlerin grevleri y Eritrositlerin en nemli grevi yap lar ndaki hemoglobin sayesinde oksijen ve karbondioksiti ta makt r. y Eritrositler hemoglobin arac l yla asit baz dengesinin dzenlenmesini sa lar. y Eritrositlerin hcre zar nda bulunan antijenler, (agltinojenler) kan grubunu belirler. Eritrositlerin ya am sreleri 120 gndr. Bu sreyi dolduran eritrositler dola mdan uzakla t r l r. Lkositler (Akyuvarlar) Lkositler vcudun savunma sisteminde rol alan hareketli kan hcreleridir. Pigment kapsamad klar ndan bunlara beyaz kan hcreleri de denir. Lkositler alyuvarlara gre daha byk ve ekirdeklidir. Normal ko ullarda lkosit say s 1 mm3 kanda 4000- 10.000dir. Ortalama 6000- 7000olarak kabul edilir. Klinikte say lar 4000den az bulunursa lkopeni, 10.000den fazla bulunursa lkositoz olarak adland r lan durum meydana gelir. Lkositlerin grevleri Lkositler, e itli yollarla vcuda giren mikroorganizmalar , l doku art klar n ,yabanc partiklleri ya fagosite ederek ya da rettikleri antikorlarla ve duyarl lenfositlerle harap ederek ortadan kald rmaya al r. Lkositler doku aral klar na diapedez ile girer. nflamasyonlu doku blgelerine kemotaksi ile hareket eder. Fagositoz i lemi ile mikroorganizmalar ve yabanc maddeleri sindirir ve yok eder. Diapedesis; lkositlerin, k lcal damarlar n endotel hcrelerinden dokuya gemesi ve s zmas d r. Kemotaksis;lkositlerin dokulardaki baz kimyasal maddelere do ru olan hareket etmesidir. Fagositoz ise lkositlerin yabanc maddeleri yutarak etkisiz hle getirmesidir. Lkositlerin yap m Lkositler kemik ili i, lenf bezleri ve dalak, tymus, bademcik gibi lenfoid organlar taraf ndan yap l r. Trombositler (Kan Pulcuklar , Plateletler) Kan hcrelerinin en k dr. Say lar 1 mm3 kanda 150- 300.000 civar ndad r. Kanda trombosit say s n nartmas tablosuna trombositoz, azalmas tablosuna ise trombositopeni (trombopeni) ad verilir. Trombositopeni durumunda kanamaya e ilim artar, kanama ve p ht la ma zaman uzar. Trombositler yakla k olarak 4 gnde bir yenilenir. Trombositlerin grevleri Trombositler kan damarlar n n duvar , btnl bozulan yerde birikir ve damar duvar na yap arak t ka olu turur.. Kan n Grevleri Kan n ta ma, dzenleme, savunma ve koruma grevleri vard r. Ta ma grevleri y Hcrelerin ihtiyac olan oksijeni, akci erlerden dokulara, metabolizma sonucu olu an karbondioksiti ise akci erlere ta r. y Besin maddelerini, hormonlar , enzimleri hcrelere gtrmek ve metabolizma art klar n hcreler aras s v dan alarak bunlar vcut d na atacak veya zararl etkilerini ortadan kald racak organlara ta r. Dzenleme grevleri y Metabolizma sonucu meydana gelen s y , btn vcuda da tarak vcut s s n dzenler. y Vcut s v lar n n pH dengesini ayarlar. Plazmadan karbondioksitin (asit) uzakla t r lmas n sa layan hemoglobin, plazman n asit baz dengesini ayarlamaya yard m eder. Savunma grevleri y Vcuda giren virs, bakteri gibi yabanc maddeler kanda bulunan lkositler taraf ndan fagosite edilerek zarars z hle getirilir. y Vcuda giren yabanc maddelere kar antikor yap m (humoral ba kl k) ve yabanc hcrelerin tan n p vcuttan at lmas (hcresel ba kl k) kan hcreleri taraf ndan gerekle tirilir. Koruma grevi y Kan n grevlerinden biri de p ht la ma mekanizmas d r. P ht la ma mekanizmas sayesinde hasara u rayan bir damarda meydana gelebilecek olan kan kayb en aza indirilmi olur. Bylece kan kendi varl n korumu olur. Kanama (Hemoraji) Kan n yaralanma, zedelenme gibi herhangi bir nedenle damar d na kmas na hemoraji denir. Vcuttaki kan n % 20sinden fazlas kaybedildi inde hayati tehlike ortaya kar. E er kontrol alt na al nmazsa ok ve lm geli ebilir. Kanamalar iki ekilde s n fland r l r. Kanaman n meydana geldi i yere gre kanamalar: kanama ve d kanama olarak ikiye ayr l r. kanama, vcut bo luklar na ve dokular aras na olan kanamad r. D kanama ise deri btnl nn bozulmas sonucu vcut d na olan kanamad r. Kanayan damar n cinsine gre kanamalar: Atardamar, toplardamar ve k lcal damar kanamas olarak e ayr l r. Atardamar (arter) kanamas nda, kan parlak k rm z renklidir ve kalp at m ile e zamanl olarak f k r r. Toplardamar kanamas nda, kan koyu k rm z renklidir ve devaml akar. K lcaldamar (kapiller) kanamas nda ise kan devaml , yava ve s z nt eklinde akar. Kanaman n Durdurulmas (Hemostazis) ve P ht la ma Mekanizmas

12
Kanaman n durdurulmas na hemostazis denir. Bir damar zedelendi i zaman s ras yla a a daki mekanizmalar gerekle erek hemostaz sa lan r. y Damar spazm y Trombosit t kac n n olu mas y Kan n p ht la mas y Fibrz doku olu mas (kabukla ma) ve p ht n n erimesi Kan Gruplar ve Rh Faktr Kanama neticesinde meydana gelen fazla miktarda kan kayb lme sebep olur. Bu nedenle kan kayb olan ki iye kan verilir. Kan verme i lemine kan nakli denir. Kan nakli iin al c n n ve vericinin kan grubu ve Rh faktrnn uygun olmas gerekir. Kan kayb olan ki iye kan grubu ve Rh faktr ynnden uygun olmayan kan nakli yap ld nda eritrositlerin paralanmas sonucu agltinasyon (kmesi) denilen olay meydana gelir. Aglutine olan kan k lcal damarlar t kayarak lmlere neden olur. Kan Gruplar Eritrositlerin hcre zarlar nda bulunan glukoprotein moleklleri, eritrositlere antijenik zellik kazand r r. Kan gruplar n n s n fland r lmas eritrositlerin zarlar nda bulunan tip A ve tip B olmak zere iki antijen (aglutinojen) bulundurmalar na gre yap l r. Yap lan bu s n fland rmaya gre A, B, AB ve 0 olmak zere 4 esas kan grubu vard r. y A Grubu: Eritrositlerinde A antijeni mevcut olan kan grubudur. y B Grubu: Eritrositlerinde B antijeni mevcut olan kan grubudur. y AB Grubu: Eritrositlerinde A ve B her iki tip antijen mevcut olan kangrubudur. y 0 Grubu: Eritrositlerinde A ve B antijenlerinden ikisini de iermeyen kan grubudur. Plazmada, eritrositlerde bulunan A ve B antijenlerine reaksiyon verebilecek maddeler bulunur. Plazmada bulunan bu protein yap s ndaki maddelere antikor (agltinin) denir Rh Faktr Kan transfzyonunda di er nemli bir faktr, Rh faktrdr. Rh faktr eritrositlerdebulunan bir antijendir. Bu antijenik yap ilk defa Rhesus cinsi bir maymunda saptanm t r. Rh Uyu mazl Rh uyu mazl ; Rh (-) anne ile Rh (+) baban n bebeklerinin kan nda Rh antijeni (+) oldu unda ortaya kan durumdur. lk gebelikte anne ile bebek aras ndaki Rh uyu mazl , bebe e zarar verecek lde anne kan nda anti-Rh antikoru yap lamad ndan bir problem olu turmaz. kinci Rh (+)bebeklerin %3, nc bebeklerin %10'u bulgular ta r; izleyen gebeliklerde s kl k giderek artar.Rh uyu mazl na ba l bu durumu nlemek iin anneye ilk do umdan sonraki ilk 72saat iinde RhoGam (Anti- D gamaglobulin) uygulan rsa plasenta yoluyla anneye geen antijenlerini antikor olu turmadan dola mdan uzakla t rarak ikinci bebekteki risk nlenir. KALB N YAPISI VE LEVi Dola m sistemi, iinde kan n vcuda da ld kapal bir a sistemidir. Vcudunta y c sistemidir. Dola m sistemine kardiyovaskler sistem de denir. Bu sistem kalp ve damarlardan (arterler, venler ve kapiller) olu ur. Ayr ca dola m sistemi iinde lenfatiksistem de yer almaktad r. Lenfatik sistem vcuttaki s v dengesini muhafaza eder ve vcudu hastal klara kar korur. Temel i i kan pompalamak olan kalp, izgili kastan yap l ii bo hayati bir organd r. izgili kastan yap lm olmas na ra men iste imiz d al r. Gl kas dokusuyla srekli kas l p gev eyerek kan n damar iinde hareket etmesini sa lar. Vcudun ihtiyalar na ba l olarak kalp dakikada 5 ile 35 litre aras nda kan pompalayabilir. Ortalama bir ya am sresince yakla k 300 milyon litre kan pompalar. Kalbin Konumu ve Kom uluklar Kalp, g s bo lu unda iki akci er aras nda ve sternumun arkas nda diyafram kas zerinde yer alan kas dokusundan olu mu bir organd r. Kalp bir koniye benzer. Bykl ya a, cinse ve ki iye gre de i ir. Her ki inin kalbi, kendi yumru u bykl ndedir. Yeti kin bir kad nda ortalama200 280 gram, erkekte 250 -390 gr a rl ndad r. Kalbin Odac klar y Sa kulak k y Sol kulak k y Sa kar nc k y Sol kar nc k Sa kalpte oksijen bak m ndan fakir olan venz (kirli) kan bulunmaktad r. Sol atrium ve sol ventrikl ise sol kalbi olu turur. Sol kalpte oksijen bak m ndan zengin olan arterial (temiz) kan bulunmaktad r. Sol atriumdan gelen arterial kan, bu bo luktan pompalanmakta ve ana atardamarla (aortae) vcudun en ince kapillerine kadar gnderilmektedir. Pompalama grevinden dolay duvar yap s di er bo luklara gre olduka geli mi tir. Kalbin Kapaklar Kalpte iki adet atrioventrikler kapak, iki adet de byk damar kapaklar (semilunar kapak) olmak zere 4 kapakc k bulunmaktad r. Kalp kapak klar n n amac kalpte kan ak n n yaln zca tek ynde ilerlemesini sa lamak ve kan n geriye dn n engellemektir.Bu kapaklar fibrz yap da olup kan damar bulunmaz, beslenmesi difzyon yolu ile sa lan r. Kalbin Damarlar Kalp de t pk di er organlarda oldu u gibi hcrelerden olu ur ve oksijenlenmesi yani beslenmesi gerekir. Her ne kadar kalbin drt odac kanla dolu olsa da kalp, kendi iindeki kanla de il aort damar ndan ayr lan sa ve sol kalp atardamarlar ndan beslenir. Kalbi besleyen bu damarlara koroner arterler denir. Kalbin Tabakalar

13
Kalbi saran tabaka vard r. Kalbi saran bu tabakalar; en d nda d tabaka pericardium veya epicardium, orta tabaka myocardium, i tabaka endocardiumdur. D tabaka (Pericardium) Kalbi d tan bir torba gibi saran fibro serz yap da bir zard r. Orta tabaka (Myocardium) Kalbin kas tabakas d r. Kaslar, enine izgilenme gstermektedir. Bu kaslar izgili olmas na ra men iste imiz d al an kaslard r. tabaka (Endocardium) Yass , tek katl epitel hcrelerden yap lm olan bu zar, kalbin i yzeyini rten zard r. eriye do ru uzant lar vererek kalpteki drt kapa n esas n olu turur. Bu tabakada kan damar bulunmaz. Kalbin al mas Kalp kas sinirsel impulsa gereksinimi olmayan, kendi uyar lar n kendi olu turabilen bir kast r. Ancak kalbin al mas otonom sinir sisteminin denetimi alt ndad r. Sempatik sinirler kalbin ritmik kas lma ve gev eme hareketlerini h zland r rken parasempatik sinirler yava lat lmas n sa lar. Kalp, srekli kas l p gev eyerek al r. Kalbin kas lmas na sistol, gev emesine diastol denir. Kalpte her iki atrium ve her iki ventrikl birlikte kas l r ve gev er. Atriumlar ve ventrikllerin kas l p gev emesi kan n hareketi iin itici bir g olu turur. Bu kas l p gev eme birbirine z tt r. Atriumlar n her ikisi ayn anda sistol durumundayken ventrikller diastol durumuna geer. Kalbin bir sistol ve diastol hareketine bir kalp at denir. Kalp at yeti kin bir insanda dakikada 6080 ortalama 70dir, ocuklarda bu say dakikada 90140 aras ndad r. Kalbin Uyar ve leti Sistemi Kalbin atrium ve ventrikllerinin kesintisiz bir ekilde sistol ve diastoln sa layan zel bir yap s vard r. Kalbin bu i ini dzenli bir ekilde idare eden ve iinde sinir elemanlar bulunan zel karakterdeki kas demetine kalbin uyar ve ileti sistemi denir. Bu sistem; zel hcre kmeleri, demetleri ve liflerden olu ur. Uyar ve ileti sistemi; drt blmden meydana gelir. Bunlardan ilk ikisi uyar , di er ikisi ileti sistemidir. DAMARLARIN YAPISI VE LEVLER Damarlar); kan n dola t boru eklindeki yap lard r. Damarlar atardamarlar(arterler), toplardamarlar (venae/venler) ve k lcal damarlar (kapiller) olarak grupta incelenir. Arterler Kalpten pompalanan kan vcut hcrelerine ta yan damarlara arter denir. Akci er atardamar hari di er arterler temiz kan (oksijen ynnden zengin) ta r. Arterlerin duvarlar kal n kas ve elastik doku tabakas ndan yap lm olup lmenleri dard r. Duvarlar venlere gre daha kal nd r nk arterlerdeki kan bas nc venlere gre daha yksektir. Akci er Atardamar (Pulmonal Arter,) Akci er atardamar kan temizlenmek zere akci erlere gtrr. Venz kan ta yan tek arterdir. Kalp ve akci er aras ndaki bu damar kk dola ma dhildir. Aorta nsan vcudundaki en byk arter aorttur. Sol ventriklden k yapan aort, kar n iinde 4. bel omuru hizas nda iki ana iliak artere ( A. iliaca communis dextra ve sinistra) ayr larak sonlan r. Aortan n uzunlu u 45 cmdir. Ba lang ta 3 cm olan ap , u dallarda 1.5 cmye kadar iner. Aorta, iindeki oksijenli kan tm organlara dokulara ve hcrelere arteriol ve kapillere ayr larak iletir. Aorta 3 blmde incelenir. y Pars ascendes (aortun kan paras ) y Arcus aorta (aort kemeri) y Pars dessendes (aortun inen paras ) Arcus Aorta (Aort Kemeri) Arcus aortadan ayr lan arterler sa dan sola do ru unlard r: y kol-ba arteri y sol ah damar y sol kprckalt atardamar Venler Dokulardan kirlenmi kan toplayarak kalbe getiren damarlard r. Akci er toplardamar (vena pulmonalisler) hari di er venler kirli kan ta r. Byk dola mda venler periferden ald klar venz kan kalbin sa atriumuna getirir. Kk dola mda ise arterial kan akci erlerden alarak sol atriuma getirir. Vena Cava nferior Vcudun diyafragma alt nda kalan venleri, kirli kan toplayarak V. cava inferiora getirirler. V. cava inferior kalbin sa atriumuna a l r. Bu ana ven, V. iliaca communis dextra ve V. iliaca communus sinistran n 5. bel omuru hizas nda birle mesinden meydana gelir. Ortalama 25 cm uzunlu unda vcudun en byk venidir. Kapiller (K lcal Damarlar) Kapiller, ince apl ve ince duvarl damarlard r. eperleri yar geirgendir. Arterlerin dokulara ula t en ince ular na arter kapilleri, venlerin ba lang yapt en ince ular na ven kapilleri denir. Arter ve ven kapilleri yer yer anastomaz yapar. Bu anastomaz yerleri bir yuma a benzer, madde gei leri buralarda olur. Arter kapilleri kalpten byk arterlere pompalanan oksijen ve besin maddelerinden zengin kan n, hcreler aras s v ya ta nmas n sa lar. Ven kapilleri ise hcrelerdeki at k maddeleri ve karbondioksitin al nmas n sa lar. Kan Bas nc (Tansiyon) Dola m sisteminin i levlerinden biri de damarlar iinde belli h zda ve srekli olarak kan ak m n sa lamakt r. Kalbin her sistolnde, arterlere pompalanan kan, damar yzeyine bir bas n uygular. Kalp ventrikllerinin sistol sonucu, kan n arter duvarlar na yapt

14
bas nca sistolik kan bas nc (byk tansiyon) denir. Kalbin ventrikllerinin diastol s ras nda arter duvarlar nda olu an diren bas nc na ise diastolik kan bas nc (kk tansiyon) denir.Kan bas nc , c va bas nc na gre belirlenen standart birim ile tespit edilir. Normal bireri kin insanda sistolik bas n ortalama 120 mmHg, diastolik bas n 80 mmHg olarak bilinir. nsan organizmas n n ihtiyac na gre kan ak h z de i ebilir. htiyaca gre olu an bu de i ikli i otonom sinir sistemi dzenler, bylece vcudun ortalama kan bas nc dzenlenmi olur. Nab z Sistol esnas nda, kalbin sol ventriklnden aortta at lan kan n olu turdu u bas n arter duvar nda dalgalanmalara yol aar. Bas nc n etkisiyle arterlerde olu an dalgalanmalara nab z denir. Bir dakikal k sre iinde kalbin kas lmas yla at lan kan n arter duvar na yapt bas nc n say s na nab z say s denir. Nab z say s normal insanda 6080/dk. aras ndad r. Nab z, kalbin bir dakikal k sre ierisinde arterlere ka defa kan pompaland n n ve pompalama i leminin ritmik olup olmad n n gstergesidir. Nab z genellikle arteria el bile inden al n r. DOLA IM E TLER VE ZELL KLER Kan Dola m Kan dola m , byk (sistemik) dola m ve kk (pulmoner) dola m olarak ikiye ayr l r. Ayr ca kan dola m iinde portal dola m ve plesental dola ma da yer verilecektir. Byk Kan Dola m (Sistemik Dola m) Byk kan dola m , sol ventriklden ba lar, sa atriumda sona erer. Ventrikllerin kas lmas ile sol ventrikldeki temiz kan aorta pompalan r. Aort, kalpten kt ktan sonra sola do ru bir yay izerek ikiye ayr l r. ste giden arterler ba ve kollara, alta ayr lan arterler ise birok yan arterle mide, pankreas ve barsaklar gibi btn i organlara ve alt ekstremitelere yay l r. Doku ve organlara ula an bu arterler, ok say da kapiller damarlara ayr l r. Btn madde al veri i, bu kapillerdeki kan ile doku hcreleri aras nda olur. zellikle temiz kandaki oksijen dokulara, karbondioksit ise kana geer. Kirlenen kan, kapillerden venlere iletilir. Vcudun alt blgesinden toplanan kan vena cava inferior yoluyla, st blgesinden toplanan kan ise vena cava superior yoluyla sa atriuma dner. Kalp ve dokular aras ndaki bu dola ma byk kan dola m denir. Kk Kan Dola m (Pulmoner Dola m) Kk dola m sa ventriklden ba lar sol atriumda sona erer. Ventrikllerin kas lmas ile kirli kan, sa ventriklden akci erlere gitmek zere a. pulmonalise pompalan r.A. pulmonalis, kalpten kt ktan sonra ikiye ayr larak sa ve sol akci erlere dallar gnderir. Akci erlere giren bu arterler, alveollerin eperinde k lcallara ayr l r. Burada kirli kandaki karbondioksit alveollere; alveolerdeki oksijen ise kana geer. Akci erlerde temizlenen kan,vena pulmonalisler yolu ile kalbin sol atriumuna dner. Kalp ile akci er aras nda olan bu dola ma kk kan dola m denir. Plasental Dola m Anne karn ndaki bebe in kendine zg dola m sistemi vard r. Fets rahim iinde besleyen ve solunumunu sa layan dola m sistemine plasental dola m sistemi denir. Fets, oksijen ve besinlerini plasenta arac l yla sa lamaktad r. Plasenta, anneden kan yoluyla ald besin maddeleri ile oksijeni villuslardan szerek gbek kordonuna verir. Lenf Dola m Lenf sistemi yap s itibariyle dola m sisteminden ok farkl d r. Dola m sisteminden ba ms z olarak al an lenfatik sistem ba kl k sistemi ieri ini yine dola m sistemine bo alt r ve genel olarak ba kl kta rol al r. Lenf sistemi, k lcal damarlardan doku aral na geen ve hcreler aras s v y tekrar toplayarak genel dola ma kat lmas n sa layan; vcutta bezler, kanallar, organlar olu turan sistemdir. Lenf damarlar iinde dola an, kan plazmas ve lenf proteinlerinden olu an dola m s v s na da lenfa denir. Lenf s v s beyin hari vcudun her yerinde srekli dola r. Lenf sistemini olu turan yap lar unlard r: y Lenf damarlar y Lenf kanallar y Lenf organlar Lenf Sisteminin levi y Doku s v s iindeki yabanc ve zararl maddeleri (mikroorganizma, parazit, hcre at vb.) lenf d mleri iinde szmek ve temizlemek y Vcudu mikroorganizmalara kar koruyan lenfositleri lenf nodllerinde retmek ve bu maddelerin kan dola m na kat l m sa lamak y nce ba rsaklardan ya asitlerinin emilimini sa lamak y Hcreler aras nda ve bo luklardaki su, protein ve elektrolit ieren s v y toplamak ve kan dola m n katmak Lenf nodlleri (D mleri) Lenf damarlar boyunca 500 kadar lenf nodl vard r. Bazen tek bazen de kme hlinde vcuda da lm lard r. nemli lenf d mleri ene alt , boynun derin k sm , g s bo lu unda mediastinum, kar nda porta hepatis ve mezenteryum, koltuk alt , dirsek ukuru,kas k, dil ve hiluslarda bulunmaktad r. Mukoza ii nodller Boru eklindeki organlar n genelinde, mukoza tabakas na ait ba dokusu iinde kk lenf dokusu kmecikleri vard r. Bu kmecikler lenf follikllerinden olu mu tur. Ba rsak, soluk borusu, bron ve bron cuklar n mukozas nda s ralar hlinde ya da tek tek bulunurlar.En ok ba rsak mukozas nda dizeler hlinde bulunurlar. Tonsillalar (Bademcikler)

15
Oropharynx iine yerle mi lenf dokusu kmeleridir. Bu kmeler lenf follikllerinden olu mu tur. Sa ve sol olmak zere iki adet olan tonsillalar, ince bir kapslle sar l d r.Tonsillalar, ocuklarda yeti kinlere gre daha byktr. Tonsillalarda lenf ak , boyun ve ene alt lenf nodllerine do rudur. Tonsillalar solunum yollar n n savunma bariyerleridir. Bu nedenle s k s k iltihaplanabilirler. Timus bezi Timus toraks bo lu unda sternumun arkas nda, n mediastinuma yerle mi tir.Simetrik olmayan iki lobdan meydana gelmi tir. Timus bezi lenfoid dokudan olu mu tur. Dalak Lenfoid dokudan olu an dalak, lenf sisteminin en byk organ d r. Kar n bo lu unun sol st taraf nda, diyaframan n alt nda bulunan dalak, tunica fibrosa denilen kapslle rtldr. Dalak, loblardan olu mu tur. Siyaha alan k rm z renkte olan dalak; 13 cm uzunlu unda, 8 cm geni li inde, 200 gram a rl nda, ii kanla dolu bir organd r. Sempatik sinirin uyar lmas yla dalak kapsl gl bir ekilde kas l r ve depo edilen kan dola ma gnderir. Dala n grevleri y Ya lanm eritrositleri szmek ve paralamak y Kan depolamak y Lenfosit retmek SOLUNUM S STEM Solunum, fizyolojik bir olayd r ve ya am iin gerekli oksijeni sa lar. Solunum yollar burun (nasus), yutak , g rtlak soluk borusu ve bron lar ve bron iolden olu ur. Akci erler) ise oksijen ve karbondioksit de i iminin oldu u solunum organ d r. Solunum sisteminin fonksiyonlar Oksijen temin eder. Karbondioksiti atar. Kan n hidrojen iyon konsantrasyonunu (pH n ) dzenler. Konu mak iin gerekli sesleri retir Mikroorganizmalara kar vcudu savunur. st Solunum Yollar st solunum yollar ; burun, farenks ve larenksten olu maktad r. BURUN: Burnun Grevleri o Solunuma yard mc olmak o Koku almak o Burun bo lu undan geen havay s tmak, temizlemek ve nemlendirmek o Sesin niteli ini ayarlamak (Hava ile dolu olan sinsler, sesin niteli ini etkilemektedir. Yutak ( Farenks) Yutak solunum ve sindirim sisteminde grevli bir organd r. Yutak; burun ve a z bo lu unun arkas nda, yemek borusunun) ve g rtla n stnde bulunmaktad r. Yakla k 1214 cm uzunlu unda, kas ve zarlardan yap lm t r.Yumu ak damak ile birbirinden ayr lan a z ve burun delikleri yutakta birle mektedir. Farinksin Blmleri Farinks, burun blm a z blm g rtlak blm olmak zere 3 blmden olu ur. Farinksin Grevleri Yutak, staki borusu arac l ile orta kula n havalanmas n sa layarak i itmeye yard m eder. Tonsillalar n bu blgede olmas ndan dolay vcut savunmas nda da rol oynar. D ar dan al nan havan n alt solunum organlar na iletilmesini sa lar. Larynxin Grevleri Solunum yolunu a k tutmak. ksrk refleksi ile alt solunum yollar n koruyup temizlemek. Yabanc maddelerin g rtla a kamas n ksrk refleksi ile engeller. Refleksle birlikte derin bir soluk al n r. Epiglot ve ses telleri kapanarak al nan hava ierde hapsedilir. Hapsedilen bu hava kar n kaslar n n kas lmas ve diyaframa kas n n yard m ile yukar do ru itilir. G s kaslar n n da kas lmas ile birlikte g s bo lu unda bulunan bu hava epiglot ve ses tellerinin ani olarak a lmas sonucu yksek bas nla d ar ya at l r. Bu refleks olaya ksrk denir. Larynx sesin olu umunu sa lar. Sesin olu umunda dudaklar, dil, yumu ak damak, farenks, g s bo lu u, a z bo lu u, burun bo lu u ve paranasal sinsler rol oynar. nsanlarda larynxin a a da bulunmas ndan dolay ekspirasyon havas dama a ve a za ula arak konu maya evrilir Alt Solunum Yollar Alt solunum yollar , soluk borusu (trachea), bron lar (bronchi) ve respiratuar bron iollere kadar olan yani havay akci er iine ileten blmlerden olu ur. Soluk Borusu (Trachea, Trakea) Solunum havas n n gei ni sa lamak. Havay temizlemek, nemlendirmek (salg lanan mukus ile yabanc maddeler tutulur, akci erlere gitmesi nlenir ve ksrk refleksi ile d ar at l r.) (Bron iol) aplar ince ve kk olan hava yollar bron iol olarak adland r l r.

16
AKC ERLER (PULMONES) YAPI VE LEVLER Akci erler, g s bo lu unda byk damarlar ve kalbin yan taraflar nda yer alan solunum havas ile kan aras ndaki gaz al veri inin gerekle ti i bir ift organd r. Akci erler sa akci er ve sol olarak adland r l r. ki akci er aras nda kalp, yemek borusu, soluk borusu ve byk damarlar n bulundu u mediastinum bo lu u bulunur. Bylece iki akci er mediastinum bo lu u ile birbirinden ayr l r.. Akci erlerin Yap s Akci erler olduka yumu ak, sngerimsi ve elastik bir yap dad r. Yzeyleri plevra ad verilen ift katl serz bir zarla kapl d r. Akci erlerin ortalama a rl 1200- 1300 gramd r. Akci erler derin yar klarla loblara ayr lm t r. Sa akci er, birbirinden iki derin yar kla ayr l r. Bu yar klar arac l yla sa akci erde lob bulunmaktad r. st lob,orta lob ve alt lob olarak adland r l r. Sol akci er iki lobdan olu ur. st loba, alt loba denir. Loblar aras nda bulunan yar klar, loblar n birbiri zerinde kayarak yer de i tirmesini sa lar. Akci er loblar , lobcuklardan olu mu tur. Alveoller gaz de i iminin yap ld hava kesecikleridir. Akci erlerin En nemli Grevleri Akci erlerin en nemli grevi, d ar daki havay al p hava iindeki oksijenin alveollerin etraf ndaki k lcal kan damarlar na gemesini sa lamakt r. kinci ana grevi de organlardan kirli kanla gelen karbondioksiti alveollere al p, d ar at lmas n sa lamakt r. Oksijen ve karbondioksit al n m n ve at l m n sa lar. Vcut pHn n dengede tutulmas n sa lar. Akci erlerin Asit-Baz Dengesine Etkileri Akci erler, vcudun pH n n dengede kalmas n sa layan nemli tampon sistemlerden biridir. Akci erler vcut s v lar ndaki karbondioksit miktar na gre solunum say s n , derinli ini art rarak veya azaltarak vcudun asit baz dengesini korur. Solunum Asidozu: yetersiz solunum yap ld nda kandaki karbondioksit ve hidrojen miktar artmas sonucu geli en tabloya denir. Solunum Alkalozu: Solunum artmas sonucu kanda ki karbondioksit ve hidrojen miktar n n azalmas yla geli en tabloya denir. Mediastinum: Mediastinum g s bo lu unun iki akci er aras nda kalan blmdr.. Plevra: Akci erlerin d yzeyini saran serz zard r. Solunum s ras nda loblar n birbirleri zerinden kolay kaymas n ve hareketini sa lar Solunum Sistemi Mekanizmas D ar dan havan n akci erlere al nmas na inspirasyon, akci erlerden kirli havan n at lmas na ekspirasyon denir. Al nan oksijen hava yollar ile akci erlere gelir. Burada alveol duvar ndan kana geer. Karbondioksitte kandan alveole geer. Bylece gaz al veri i olur.Solunum mekani i, akci er ve g s duvar n n mekanik zelliklerini yans t r. Solunum sisteminin en nemli fonksiyonu gaz al veri idir. Yeterli dzeyde gaz al veri inin olabilmesinde ventilatavuar pompan n mekanik zellikleriyle ilgilidir. Solunum Sisteminin Fizyolojisi Solunumun faz vard r. Pulmoner ventilasyon: Akci erdeki hava kesecikleri alveol ile atmosfer havas aras ndaki gaz de i imi pulmoner ventilasyon (akci er havalanmas ) olarak adland r l r. Pulmoner ventilasyon inspirasyon ve ekspirasyon ile sa lan r. Difzyon: Solunum membran yoluyla akci er alveollerindeki oksijenin akci er kapilleri iindeki kana, kandaki karbondioksitin yine ayn yolla alveollere gei i solunum difzyon faz n olu turur. Atmosfer havas ile kan aras ndaki gaz de i iminin oldu u bu faz d solunum olarak da adland r l r. Ta ma faz : Akci er kapillerindeki kana geen oksijenin dola m sistemi yolu ile hcrelere, hcrelerde metabolizma sonucu olu an karbondioksitin kana ve akci er kapillerine iletilmesine solunumun ta ma faz denir. Bu fazda olu an kan ile hcreler aras nda gerekle en gaz de i imi i solunum olarak adland r l r. Anatomik l Bo luk Gaz de i iminin yap lmad alanlara denir.