Bir Hurafe :Rnesansta Bizansl Bilim Adamlarnn Pay Lise Kitaplarndan ilk rendiimiz konulardan biri Rnesansa Trklerin

sebep olduudur.Fatih Sultan Mehmet 1453 ylnda stanbulu fethedince Bizansl Bilim adamlarnn aldklar izinle talyaya g ettikleri ve burada Rnesans ve Reform Hareketlerini balattkar gnmze kadar tarihiler arasnda genel kabul grmtr.

Dnemin Bizans kaynaklarna ve Osmanl Kaynaklarna baktmzda ise bunun doru olmadnn iaretlerini grrz. Ord Prof. Aydn Sayl, Prof. Dr. Sevim Tekeli ve Prof. Dr. Esin Kahya bilim tarihi dersleri derslerinde stanbul fethedildiinde Bizansta bilim ve bilimsel zihniyet ktn uzun yllar talebelerine anlatmlardr.Bunun fikri temeli ise udur; bir uygarlk kerken nce bilim ve bilim adamlar geriler. Hepimizin bildii gibi stanbul fethedilirken Bizansl bilim adamlar, "meleklerin cinsiyetlerinin erkek mi, dii mi olduklar"n tartyorlard. O tarihlerde Bizansta gerek anlamda bilim adam kalmamt, var olanlar sadece birka gramerci idi. talyaya gidenler bunlar olduu iin talyada bilimsel bir faaliyeti balatmalar mmkn deildi.. Prof.Dr. Sevim Tekeli Modern Bilim in Douunda Bizansn Etkileri adl kitabnda unlar yazmaktadr; Osmanl Devletinin kuruluundan stanbulun alnna kadar geen yaklak 150 yllk dnemde Konstantinopolis, Latinlerin igalinden yeni km ve neredeyse deerli olan her eyini yitirmiti; btn geliri, tarma dayanyordu ve ticaret de Venedikliler ile Cenevizlilerin denetimi altnda bulunuyordu. Bununla birlikte, Bizans bu dnemde Batya Yunan yaptlarnn aktarlmasnda da nc olmamtr. nk kendisi, slm Dnyas yaptlarn Yunancaya evirmek tela iindedir.zellikle 12. yzyl bir gei yzyldr. Bu yzylda Arapadan Latinceye evrilen yaptlarn says ok artmtr. nk Dou kltr ile Bat kltr arasnda nceki yzyllara oranla daha sk bir ilgi kurulmutur. Bu ilgi de yeni bir Avrupann domasn etkilemitir. Bu nedenle bilim tarihileri 12. Yzyl

Rnesansndan sz etmektedirler. Bunun anlam Yunan-slm Dnyas biliminin Batya geiidir. Bu gei eitli yollardan olmu ancak sonunda Latin damgas ile damgalanmtr.Genellikle Bat Ortaa Dnyasndaki entelektel urann zellii bilime katk deil, eviriler yoluyla mevcut ve daha eski kltrlerin aktarlmasdr. Bat kltrn oluturan bilgiler zel aratrmalardan deil, Arapadan yaplan evirilerle kazanlmtr. Bu nedenle eviriler, bu dnemde bilimsel alma alannn en nemli bir parasdr.12. yzylda Arapadan Latince ile braniceye ve Yunancadan Latinceye eviriler yaplmtr. Bu eviri gurubu arasnda bata gelen ve sayca stn olan ise Arapadan Latinceye yaplan evirilerdir. Bunlarn ounluunu da bilim yaptlar oluturmaktadr.Arapadan Latinceye eviri yapanlar arasnda ngilizler, spanyollar ve talyanlar bulunmaktadr. ngiliz eviriciler arasnda Bathl Adelard ve Chesterl Robert en verimli kiilerdir. Bathl Adelard, Mesleme ibn Ahmet el-Mecrit tarafndan gzden geirilmi Hrezmnin Zcini evirmitir. Bu eserde sins cetvelleri de vardr. Bylece ilk defa olarak slm Dnyasndaki almalar Batya gemitir. Ayrca o, Eukleidesin 15. kitabnn Arapadan evirisini yapmtr. Bu yzylda ilk defa Eukleides, Latinceye Arapadan evrilmitir. Oysa slm Dnyasnda Eukleides zerine almalara 300 yl nce balanmtr. Chesterl Robert ise Kindnin Judicias ile Kuran Latinceye evirmitir. Robert, ayrca ilk defa sins deyimini Arapa ceyb karl olarak kullanmtr.12. yzyln ikinci yarsnda Bat Dnyasnn en nemli baarlarndan biri olan dorudan doruya, Yunancadan Latinceye yaplan eviriler dizisi, bu yarm yzylda tmyle kesintiye uramtr. zellikle Hallarn Constantinopleu zapt ile sanat yaptlar ve yazmalar kaybolmu ve pek ou tekrar baka yerlerde de ortaya kmamtr. Daha kts, anlamadklar bir kltrn grkemli kalntlarn sadece yok etmekle kalmamlar, hala canlln srdren kltre yle sersemletici bir darbe indirmilerdir ki, artk eski durumuna geri dnmesi olanan tamamyla ortadan kaldrmtr.talyada Petrarchla balayan 14. Yzyl Rnesans bilime deil, filoloji ve edebiyata yneliktir.

Nitekim Leonardo Bruni, Aritmetik ve geometri, renim grm bir kimseye gerekli deildir demitir. Bu nedenle talyan Rnesans anti-bilimci diye adlandrlm ve bilim ynnden etkisinin dolayl ve olumsuz ancak ok nemli olduu ileri srlmtr. Oysa slm etkisi ile balayan 12. Yzyl Rnesans bilimcidir ve modern bilimin temelini oluturur. 14. yzylda, Bizansta matematik ve astronomi alanlarnda alan bilim adamlar unlardr: Manuel Moschopulos, Rhabdas, Theodorus Metochites, Joannes Pediasimos, Nicholas Cabasilas, saac Argyros ve Thedorus Meliteniotes. Bu yzylda doktor olarak n plana kanlar ise Joannes Chumnos ve Joannes Actuaristir.

Konu ile ilgili olarak zmirde bilimsel bir toplantda bir rektrn u szleri sarf ettiini ise bu konuyu aratrrken medyadan rendik: " Keke Fatih stanbulu almasayd, keke Trkler Anadoluya geldiklerinde Mslman olmam olsalard. nk Mslman olmakla bilimin gelimesini engellemilerdir". Bu dncenin bir rektr tarafndan ifade edilmesi tarihsel adan bilgisizlii ortaya koymaktadr. Zira Fatih stanbulu sahip olduu yksek bilime dayal teknolojinin yaratt silahlarla fethetmitir. Ayrca dnemin Osmanl Toplumunun da bilimsel ve fikirsel adan dnemin Avrupa medeniyetnden yukar olduu aikardr.Sz gelmiken bir yanl daha burada dzeltmek isterim.Tarihi alara ayrrken bat toplumu kendisi asndan nemli olaylar bazalmtr.stanbulun Fethi ile Ortaa kapanm Yenia balamtr.Bunun nedeni bat toplumunun bizanstan gelen eserleri evirerek zihinsel anlamda kendini gelitirmesidir.Oysa bu durum Osmanl Halk iin geerli deildir.Osmanllar pek ok adan bu dnemde avrupadan daha ileri bir konumda idi.Anadoluda bulunan ve Balkanlarda elegeirilen topraklardaki eserler lkenin kukusuz bilimsel hayatna katk sunmaktayd.Dnemin slam lkerindede benzer durum sz konusuydu.Basta tp ,matematik ve astronomi olmak zere pek ok alanda nemli almalar vard.

Sonu olarak Yukarda konu ettiimiz Bizansl bilim adamlar gitmeseydi, Rnesans stanbulda doard yada Rnesans Bizansl aydnlar balatmtr dncesi tamamen yanltr.Ne yazkki hala bu konu okullarmzda rencilerimize yanl anlatlmaktadr. Dilerim bu makale ile bu durum dzeltilir ve tarihsel bir yanllktan dnlr.

Murat Uzunaliolu 12.01.2012 zmir