T.C.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANABLM DALI SOSYOLOJ BLM DALI

POPLER MLLYETLK

MASTER TEZ

Hazrlayan Fatma MEK

Tez Danman Do. Dr. Vedat BLGN

Ankara-2006

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne Fatma MEKe ait POPLER MLLYETLK adl alma jrimiz tarafndan Kamu Ynetimi Anabilim Dal Sosyoloji Bilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

(imza) Bakan ...................................................... Akademik Unvan, Ad Soyad

(imza) ye............................................................. Akademik Unvan, Ad Soyad (Danman)

(imza) ye............................................................. Akademik Unvan, Ad Soyad

NSZ

Bugn

iinde

yaadmz Dnyada globallemenin

yaratt

dnmn ve deiimin etkisiyle, etnik, rksal, dinsel, cinsel, snfsal, kltrel farkllklarn alt daha kaln izgilerle iziliyor. Hem toplumlar hem de bireyler zgnlklerini ve zgrlklerini korumak iin ok daha fazla aba harcamak zorunda kalyor. Farkllklarn altnn bu denli kaln izgilerle izildii, biz ve teki

ayrmnn eskisinden ok daha derin ve iddetli bir biimde hissedildii bugnlerde milliyetilik kendisini dier ideolojilerden ok daha fazla hissettiriyor ve ne kyor. Milliyetilik en ok tartlan, en ok savunulan ve en ok kar klan ideoloji olmay baaryor. Bu tez almamzda Dnyada ve Trkiyede yeniden poplerleen milliyetilii anlamaya ve anlatmaya altk. Tez almam sresince bana izdii yol haritas ve sunduu rehberlik dolaysyla deerli hocam ve tez danmanm Sn. Do. Dr. Vedat Bilgine, benden eletirilerini esirgemeyen deerli hocalarma, uzun sren tez almam boyunca bana destek olan aileme teekkrlerimi sunuyorum.

Fatma imek Haziran-2006 Ankara

NDEKLER

NSZ.I NDEKLER..................................................................................................II KISALTMALAR CETVEL..............................................................................III GR............................................................................................................1-5 BRNC BLM MLL KMLK VE MLLET NEDR?............................................................6-10 KNC BLM AVRUPADA MLLYETLK VE MLL DEVLET....................................11-16 NC BLM TRKYEDE MLLYETLK..................................................................17-34 DRDNC BLM GNMZDE DEEN MLLYETLK ALGILAMASI VE GLOBALLEME KARISINDA POPLER MLLYETLK................................................35-43 BENC BLM TRKYEDE POPLER MLLYETLK.................................................44-60 Popler Kltr Aralarnda Popler Milliyetilik........................................49-60 SONU.....................................................................................................61-67 KAYNAKA..............................................................................................68-73 ZET........................................................................................................74-75 ABSTRACT...................................................................................................76

KISALTMALAR CETVEL

AB : Avrupa Birlii a.g.e. : Ad Geen Eser a.g.m. : Ad Geen Makale a.g.t. : Ad Geen Tebli bknz. : Baknz c. : Cilt ev. : eviren Der. : Derleyen Ed. : Editr Haz. : Hazrlayan No. : Numero Nu. : Numara, Number s. : Say S. : Sayfa p. : Page Vol. : Volume vs. : Vesaire

GR Milliyetilik ideolojisinin kkenlerini, bir duygu ve inan birikimi olarak milletlerin oluum srecine ve hatta tarihin en derinliklerinde yaanm ilk biz ve teki ayrmna kadar gtrmek mmkndr. Ancak bu tez almasnda milliyetilik ulus devletleme srecinin ortaya kard hakim bir ideoloji olarak ele alnacak ve bugnn dnyasnda, kreselleme karsnda bir defa daha popler hale gelen milliyetilik olgusu tarihsel kkenlerinden yola klarak aklanmaya allacaktr. Bu tez almasnda ama kreselleme ve yerelleme kskac arasnda kalan ulus devletler ierisinde yeniden poplerleen milliyetiliin etkisi ve anlamnn incelenmesidir. Popler milliyetilii izah ederken kullanacamz temel kavramlarmz, milliyetilik, kltr ve popler kltrdr. Bu bakmdan tezimizin giri ksmnda temel kavramlarmz aklamakta fayda gryoruz. Milliyetilik kavram zerinde sosyal bilimler alannda pek ok alma yaplmtr. Ancak buna ramen milliyetilik hem Trkiyede hem Bat dnyasnda bilimsel adan zerinde fikir birliine varlmam bir kavramdr. Milliyetilii inceleyen bilim adamlarnn sz birliine vardklar tek nokta milliyetiliin doasnn karmakl ve milliyetilii tanmlamann gldr, dersek abartm olmayz. Milliyetiliin izahnda karlalan zorluklar u ekilde tasnif etmemiz mmkndr: Birincisi, milliyetiliin her sosyo ekonomik bnyede farkl hatta birbirine kart siyasal ilevlere sahip biimde ortaya kmas. kincisi, milliyetiliin tanm, snflandrma ve yaklamlarnn eksik yada yetersiz kalmas. Yani milliyetiliin belli bir ileve gre (rnein ulusal birlik kurmak), bellibir esine gre (rnein ulusal dil), kulland belli bir simgeye gre (rnein ulusal dil) tanmland zaman bu tanmlamalarn iine aldndan daha fazla eyi darda brakabilmesi. Milliyetiliin belli bir tarih ve corafyadaki nitelikleri gz nne alnarak

yaplan

snflandrmalarn
1

eksik

kalmas

milliyetiliin

tanmlanmasn

gletirmektedir . Milliyetilik kavramnn izahndaki glklere ramen yine de bir milliyetilik tanmlamas yapmaya alacak olursak eer, milliyetilik hem bir duyguyu hem bir toplumsal hareketi hem de bir ideolojiyi anlatmak iin kullanlan bir kelimedir. Duygu, emel, bilin bunlarn hepsi milliyetilii oluturan veya ulus devlete deer bien grlere uyarlanan terimlerdir. Milliyetilik kendi kaderini tayin hakk, egemen devletin stnl, ulusal balln merkezililii eksenindeki baz varsaymlarn gerekliini gerektirmektedir2. Tezimizin ikinci blmnde milliyetiliin farkl tanmlarna yer vediimiz iin bu ksmda genel ve basit bir tanmlama ile yetiniyoruz. Popler milliyetilii incelerken yaralandmz temel

kavramlarmzdan ikincisi ise kltrdr. Sosyal bilimciler kltr terimiyle insan toplumunda toplumsal aralarla aktarlp iletilen her eyi anlatr. Kltr insan toplumunun sembolik ve renilmi ynlerini anlatan genel bir terimdir. Kltr bilgi, inan, sanat, ahlak, geleneksel olarak renilmi yapy ifade eder. Kltr insan rasyonalitesinin bilinli bir yaratsdr 3. Temel kavramlarmzdan ncs ise popler kltrdr. Bazen kitle kltr olarakta adlandrlan popler kltr yaygn ve herkes iin eriilebilir bir nitelie sahiptir. Popler kltr, spor, televizyon, sinema, kaytl popler mziin hakimiyeti altndadr. Gelenekiler popler kltrn kt kalitesinden yaknrlarken, liberaller ise popler kltr destekler ve yksek kltr elitizminden tr eletirirler. Sosyologlarn olmasdr4. popler kltr analizi ile ilgilenmelerinin nedeni ise popler kltrn halk bilincini anlamaya yardmc

1 2

Baskn ORAN, Az Gelimi lke Mlliyetilii, (Ankara,1977), 2-7. Gordon MARSHALL, Sosyoloji Szl, ev. O. Aknay, (Ankara,1999), 504. 3 Gordon MARSHALL, a.g.e. 442-443. 4 Gordon MARSHALL, a.g.e. 591.

Popler kltr kavramda en az milliyetilik veya kltr kadar sosyal billimler literatrnn tartmal kavramlarndan birisidir. Popler kltre dair benimsenen yaklamlar u ekilde tasnif edebiliriz: Birincisi, popler kltr kitle kltr ile ayn anlamda kullanan ve popler kltr yksek ve alak kltr tartmalar erevesinde ele alan yaklamlar. kincisi, popler kltr oulcu demokrasinin bir gstergesi olarak ele alan ve popler kltr eletirisiz bir biimde kabul eden yaklamlar. ncs, popler kltr mlkiyet ilkileri ve kltr retimi iinde ele alan yaklamlar. zellikle bu yaklamn Frankfurt Ekol ( Eletirel Teori) tarafndan benimsenen yaklam tarz olduunu belirtmekte fayda vardr5. Eletirel Teori, Marxist bir gelenek olarak, Marxizmin yeniden

deerlendirilmesi ve eletirel bir balamda yorumlanmas amacna dnktr. Eletirel Teori, faizm, burjuva toplumu, politik ekonomi, kapitalizm, n yarg, ideoloji, aznlklar, kolektif kimlikler, bireysel kimlikler, milliyetilik, modernite, ulus devlet, etniklik, kitle kltr ... gibi geni bir yelpaze iinde alm ve bu konularda zgn argmanlar ileri srm bir ekoldr. Ekoln son dnem temsilcileri, zellikle de Jrgen Habermas, kitle kltr, etniklik, modernite, egemenlik, iktidar, aznlklar, popler milliyetilik konularnda youn eletirel almalarda bulunmulardr6. Ancak Eletirel Teorinin popler kltr ve popler milliyetilik zerine ortaya koyduu argmanlar Trk sosyoloji literatrnde henz kendisine yer bulabilmi deildir. Milliyetilik Trk sosyoloji literatrnde olduka geni bir biimde incelenmi bir konudur ve son dnemlerde Trkiye ve Dnyada yaanan gelimelerin nda milliyetiliin ykseliide dile getirilmektedir ancak yine de henz popler milliyetilik olgusunun ayrntl bir analizinin yapldn sylemek mmkn deildir.

Nazife GNGR, Popler Kltr ve ktidar-Popler Kltr zerine Kuramsal ncelemeler, (Ankara,1999), 44-48. 6 Sezgin KIZILELK, Sosyal Bilimleri Yeniden Yaplandrmak, (Ankara, 2004),101-115.

Tez almamzn amac daha nceki satrlarda belirtiimiz zere kreselleme ve yerelleme kskacnda kalan ulus devletler ierisinde yeniden poplerleen milliyetiliin incelenmesidir. Bunu yaparken izlediimiz yntem daha ok tarama ve deerlendirme niteliindedir. Ancak kesin bir biimde tarama deerlendirme yntemine sadk kaldmz syleyemeyiz. nk milliyetilik hem Bat sosyal bilim literatrnde hem de Trk sosyal bilim literatrnde kendisine olduka geni yer bulmu bir konudur. Bu ortaya kard literatrn tamamnn bir tez almasna sdrlmasnn ve milli devletlerle birlikte gelien olgu olarak ele alan mmkn olmadn gz nnde tutarak kendimizi milliyetilii modernitenin sosyal bilimcilerin almalar ile snrlandrdk. Trkiyede milliyetilii

anlatrken ise kendimizi milliyetilii modernleme ve kltr olgularyla birlikte aklayan sosyal bilimcilerin almalaryla snrlandrdk.

Tez konumuz popler milliyetilik olmakla beraber, dnyamzn iinde bulunduu kaotik sreci daha iyi anlayabilmek iin milliyetiliin tarihsel kkenlerinin de incelenmesi gerektiine inanmaktayz. Bu yzden tezimizin birinci blmnde; milli kimlik, millet ve etnisite kavramlarn aklamaya altk. kinci blmde; milliyetilik ve milli devlet olgularnn Avrupadan dnyann geri kalanna yayld gereinden hareketle ulus devletlerin Avrupada ortaya kn ve btn dnyaya yayl servenini izah etmeye altk. Tezimizin nc blmnde; milliyetiliin farkl corafyalarda farkl biimlerde ve hatta ayn corafyada farkl biimlerde ortaya kabildiini dikkate alarak Trkiyede milliyetilii tarihesini , ideolojik ele aldk. Bu blmde ve farkl Trk Trk milliyetiliinin arka plann

milliyetiliklerini ksacas; milliyetiliin dnden bugne Trkiyedeki seyr- seferini anlatmaya altk.

Tezimizin drdnc blmnde ise gnmzde deien milliyetilik alglamas ve globalleme karsnda Dnyada ve Trkiyede milliyetiliin yeniden poplerlemesinin nedenlerini ele aldk. Bugn ulus devletler kendilerini hem ok-kltrllk ve

kresellemeye hem de yerel direnlere ve etno milliyetilie kar savunmak zorunda kalmaktadrlar. Bu da milli kimliin her zamankinden daha savunmac bir hal almasna ve milliyetiliin ulus devlet sathnda poplerleerek kendini yeniden retmesine yol amaktadr. Milliyetilin poplerleme srei btn dnyada benzer biimlerde gereklemektedir. Bu yzden tezimizin beinci blmn Trkiyede milliyetiliin poplerlemesini aklamaya ayrdk. Bu blmn popler kltr aralarnda popler milliyetilik alt baln tayan ksmnda popler kltr aralar (gazeteler, spor olaylar, kitaplar, internet, mzik, sinema, reklamlar...gibi) ile popler milliyetiliin yeniden retimini anlatmaya altk. Bu ksmda gazete incelemelerini yaparken muhteva analizi tekniinden faydalandk. Bilindii zere muhteva analizi teknii bir metnin elerinin nceden belirlenmi kategorilere gre nicel veya nitel bir biimde snflandrlmasna dayanmaktadr. Analiz birimleri olarak kelimeler cmleler veya tm metin seilebilir. Kelime analizi yaplrken kilit kelime seilir ve metnin ierisinde taranr. Metin analizinde ise ierik esas alnr7. Bizde tezimizde en ok tiraj olan be ulusal gazetede milliyetilik ile ilgili kan haber ve ke yazs saylarn belirlerken analizini yaparak setik. Sonu blmnde ise milliyetilie ve ulus devletlere yneltilen btn eletirilere ramen, anlattk. milliyetiliin ve ulus devletlerin amzn en nemli varlklarn devam ettirdiklerini ve ettireceklerini siyasal kavramlar olarak kilit kelime olarak milliyetilii kullandk. Daha sonrasnda verdiimiz ke yazs ve haber balklarn ise tm metnin ierik

Maurice DUVERGER, Metodoloji Olarak Sosyal Bilmlere Giri, (Ankara, 1980), 144-155.

BRNC BLM MLL KMLK VE MLLET NEDR ?

Milliyetilik sadece bir ideoloji deil ayn zamanda tarihin en eski ayrm olan biz ve onlar ayrmnn ulus devletler ve ideolojiler andaki karl olmutur. Bir btne (bize / millete) ait olma bilinci milletleme srecinin ve dolaysyla ulus devletleme srecinin kavramlarnn aklanmas gerekmektedir. Millet tanm tartmal bir konu olarak karmza kmaktadr. Ziya Gkalp millet, dilce, dince, ahlaka ve gzellik anlay bakmndan mterek olan, yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir topluluktur der.8 Yusuf Akuraya gre ise millet, rk ve dilin esasen birliinden dolay itimai vicdannda birlik hasl olmu bir cemiyeti beeriyedir.9 A. D. Smith ise milleti tarihi bir topra/lkeyi, ortak mitleri ve tarihi bellei, kitlevi bir kamu kltrn, ortak bir ekonomiyi, ortak yasal hak ve grevleri paylaan bir insan topluluunun ad olarak tanmlamtr.10 Benedict Andersona gre ise ulus hayal edilmi bir cemaattir. Hayal edilmitir nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleri tanmayacak, milleti onlarla tanmayacak , haklarnda hibir ey iitmeyecek ama temel dinamiidir. Bu bakmdan milliyetiliin tanmlanabilmesi iin ncelikle milli kimlik ve millet

oluturan fertlerin her birinin zihninde, toplamlarnn hayali yaamaya devam edecektir. Andersona gre ulus snrl olarak hayal edilir nk, en mesihi
8 9

Ziya GKALP,Trkln Esaslar(Ankara,1972),22. Yusuf AKURA,Trk Yl,(stanbul,1928),291. 10 A. D.SMITH,Mili Kimlik,(stanbul,1999),32.

milliyetiler bile kendi uluslarn insanln tmyle rtecek biimde hayal etmez, esnekte olsa sonlu snrlar vardr. Ulus egemen olarak hayal edilir nk ulusun mihenk ta egemen devlettir. Ulus bir cemaat olarak hayal edilir nk tekinin varlna kar kendi varln koruma istei derin bir yoldalk ve kardelik ban dourur11. Hilmi Ziya lken tarafndan hazrlanan Sosyoloji Szlnde millet tanm yledir: Kendi birliinden haberi olan ve kendisine ait bir topra egemenlikle kontrol altnda tutan siyasi toplum. Milletin eitli tanmlarnn olmasn lken, milletin yapsnn ok karmak ve unsurlarnn yer yer deien artlara gre farkllklar gstermesiyle aklar.lkene gre rk, iktisat, corafyac, dilci millet tanmlar tek yl, eksik ve yanltr. Milleti kltr ve gelenek birlii olarak tanmlamak daha dorudur12. Millet kelimesi, Avrupa siyasi tarihindeki nemine Fransz htilali ile kavumutur. Fransz htilali unu ifade etmektedir; Eer bir devletin vatandalar kendi toplumunun siyasi dzenini artk tasvip etmiyor ise onu daha tatmin edici dier bir dzenle deitirme hak ve gcne sahip olmaldr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde dile getirildii zere; hakimiyet aslnda millete aittir. Hibir fert yada teekkl sarih olarak bu kaynaa (millete) dayanmayan bir yetkiyi kullanamaz. Btn hakimiyet aslnda millete aittir. htilalcilerin hakimiyet aslnda millete ait derken millet tabirinden kast ettikleri ok aktr ki aristokratlar ve hkmdarlardan ok daha fazlasdr. Millet (natio) kelimesinin kkeni, bir aileden byk ve fakat kabile veya kavimden kk bir topluluu kard yeni slup ifade etmektedir. Ancak Fransz htilalinin ortaya ve yaylan yeni fikirler nda millet yeniden

tanmlanm ve milliyetilik ideolojisi gelimitir. Fransz htilalcilerine gre millet kendi kaderini hr iradeleriyle belirleyen fertler topluluudur.13

11 12

Benedict ANDERSON, Hayali Cemaatler, (stanbul,2004), 20-22. Hilmi Ziya LKEN, Sosyoloji Szl, (stanbul,1969), 205. 13 Elie KEDOURIE,Avrupada Milliyetilik,(stanbul,1971), 5-6.

zerinde birleilen bir millet tanm olmamakla birlikte btn bu farkl tanmlamalarn dayand, millete ait birtakm nesnel unsurlar sralayabiliriz. Bu unsurlar14 ; 1-Dil 2-Ortak bir soy 3-Ortak bir toplumsal miras / tarihi bellek ve buna bal olarak gelecekteki yazglarnn ortak olduu duygusu 4-Snrlar belli ortak bir toprak / lke 5-Ortak bir kltr 6-Ortak bir ekonomi 7-Btn fertler iin geerli yasal hak ve grevler. Yukarda saydmz, millete ait bu ortak unsurlar ayn zamanda milli kimliin temel zellikleridir. Grld gibi milli kimlik ok boyutludur. Milli kimlik ve millet birbirleriyle ilikili kltrel, teritoryal, ekonomik, yasal, siyasi pek ok unsurdan oluan karmak yaplardr. Kendi devletlerinde ifadesini bulsun yada bulmasn mterek paylalan anlar, mitler ve geleneklerin bir araya getirdii topluluk fertleri arasndaki dayanma balarn gsteren bu kavramlar devletin yasal ve brokratik nitelikli balarndan tmyle farkldr. Milli kimlik ve millet kavramlarn yaam ve siyasette bylesine esnek ve daimi bir g haline getiren ve kendi zelliini yitirmeksizin dier gl ideoloji ve hareketlerle etkili birleimlere girmesini salayanda bu ok boyutluluudur.15 Milli kimliin kkeni de en az doas kadar karmaklk arz eder. Milletler birdenbire ortaya kmamtr. eitli toplumlarn millet olma sreleri tarih sahnesinde farkl zamanlara denk gelmitir ve bu sreler birbirinden farkl seyir izlemitir. Ancak millet olma srecinin ortak zellii, etnik bilincin, mevcut siyasi corafyada dikkate alnarak bir millet tahayyl olarak yeniden retilmesidir. Bir baka ifadeyle syleyecek olursak
14 15

A. D. SMITH,Milli Kimlik,a.g.e.32. A. D. SMITH,a.g.e.,34-35.

etnisiteden millete doru evrilen bir sre sz konusudur. Etnik kimlik modern milli devletlerin oluumunda siyasi mcadelenin bir belirleyeni olarak karmza kmaktadr. Bu durumda milli kimlik ve milliyetilik ideolojisinin merkezinde yer alan kavramlardan biri olarak etnik kimlik kavramn aklamalyz. Etnik kelimesinin kkeni etnostur ve anlam halktr. Ancak politik tartmalara konu olan kavramlar, szlk anlamlarndan te armlar ve politik durularyla birlikte var olurlar. Etnisite de ayn kaderi izleyerek gnmze ulam, halk kelimesinin masumane ifadesinin tesine gemi ve ats altnda toplama iddiasnda olduu kesimim ortak ve zgn karlarn dile getiren gelecek projesini de barnda tamaya balamtr.16 Etnik bir topluluun zelliklerini u ekilde sralayabiliriz 17 ; 1-Kolektif bir zel ad 2-Ortak bir soy miti 3-Paylalan tarihi anlar 4-Ortak kltr farkl klan bir yada daha fazla unsur 5-zel bir yurtla ba 6-Nfusun nemli kesimleri arasnda dayanma duygusu. Etnik ekirdek bize milletlerin douu, biimlenii ve karakterleri hakknda ok ey anlatr. Nitekim bir devletin etnik ekirdei ounlukla o milletin karakter ve snrlarn ekillendirir. Zira devletler milletleri oluturmak zere ou zaman tam da byle bir temel zerinde birleirler. Zamane milletlerinin byk bir blm aslnda ok etnili olmakla yada daha dorusu ou milli devlet ok etnili olmakla birlikte; balangta pek ou, teki etnileri veya etnik paralar adn ve kltrel karakterini verdii bir devlete ilhak eden yada cezp ederek kendine eken egemen bir etni etrafnda olumulardr. Grld zere aslnda etniler ve milletler arasnda tarihi ve kavramsal
16 17

M. Naci BOSTANCI, Bir Kolektif Bilin Olarak Milliyetilik,(stanbul,1999),16-17. A. D. SMITH,Milli Kimlik,a.g.e., 42.

bakmlardan belirgin bir akma sz konusudur. Ancak yinede etnik topluluklar bir milletin sahip olduu pek ok nitelikten yoksundurlar. Etnilerin kendi teritoryal memleketlerinde ikamet ediyor olmalar gerekmez. Ortak bir i blm yada ekonomik birlikte gstermeleri gerekmez. Bu nitelikler milletlere zgdr. Manzarann teki yanna bakldnda ise milletlerin etnik evveliyat olmakszn oluma ihtimalini de tespit etmek durumundayz. Amerika, Arjantin, Avustralya gibi baz devletlerde, millet, ard arda dalgalar halinde gelen gmenlerin kltrlerini bir araya getirme ynnde bir abann neticesidir. Fakat, tarihsel bakmdan ilk milletler modern ncesi etnik ekirdekler temelinde olumutur ve kltrel adan etkili ve gl olan bu milletler, daha sonralar dnyann pek ok yerinde, millet kurma / oluturma srelerine rnek tekil etmilerdir. Ayrca millet olmakla vn duyulabilecek nemde ve lde etnik evveliyatn olmad ve etnik balarn bulank veya uydurma olduu yerlerde bile eldeki malzemeden tarihi ve kltr olan bir toplulukla ilgili tutarl bir mitoloji ve sembolizm yaratma ihtiyac her yerde milli beka ve birliin koulu olarak yce bir i haline gelmitir. Etnik bir kken olmadan millet olma sreci yarm kalrd.18 Ksacas etnik kimlikten - milli kimlie , etnisiteden -millete doru evrilen bir tarihsel ve toplumsal sre yaanmtr. Bu yaanan srecin ortaya kard olgu milli devlettir. Milli devletin hakim ideolojisi ise milliyetiliktir.

18

A. D. SMITH, Milli Kimlik, a.g.e.,70-75.

KNC BLM AVRUPADA MLLYETLK VE MLL DEVLET Milliyetilik kavram onsekizinci yzyldan gnmze kadar geen zaman zarfda yaadmz ulus devletler dnyasn temelinden etkileyen bir kavram olmakla birlikte, ayn zamanda zerinde ortak bir tanma varlamam en tartmal kavramlarn banda yer almaktadr. Milliyetiliin doasnn karmakl milliyetiliin dnyann farkl noktalarnda farkl biimlerde ortaya km olmasndan kaynaklanr. Bu da milliyetilik almalar yapan sosyal bilimcilerin birbirinden farkl pek ok milliyetilik tr tanmlamalarna yol amtr. Farkl almalarda milliyetilik belli bir ilevine gre (rnein ulusal birlii kurmak), belli bir esine gre (rnein ulusal dil), belli bir simgeye gre (rnein ulusal devlet) farkl biimlerde tanmlanm, birinin milliyetilie dair ettii bir zellik dier tanmlamada darda braklmtr19. Duygu , emel, bilin; bunlarn hepsi millyetilii oluturan yada milli devlete her eyin stnde deer bien milliyetilii tanmlamakta kullanlan terimlerdir. Bununla birlikte milliyetilik kendi kaderini tayin hakkn, egemen devletin dieri karsndaki stlnde ifade etmek iin kullanlan bir terimdir. Hans Kohn, The idea of Nationalismde (1945) milliyetilii ilk nce Fransa ve ngilterede ortaya kan Bat tipi milliyetilik ve daha sonra ortaya kan Dou tipi milliyetilik olarak ikiye ayrmaktadr. 20. Baz yazarlar ise milliyetiliin dalan cemaat yapsnn yerini tutan bit din olduu zerinde durur; Hayes milliyetilii bir dine benzetir ve Bat Avrupada ortaya kp mesafe kateden milliyetiliin modern dnyann dini olduunu ifade eder. Hayese gre bu dinin her yerde hamisi veya bir ilah
19 20

Baskn ORAN, a.g.e. 1-2. Gordon MARSHALL, a.g.e.,504.

vardr. Bu ilah Sam amca, Boa John, Hans veya van eklinde belirir. Her din gibi milliyetilikte sadece iradeye deil, akla, hayale ve duygulara sesslenir21. Louis Synder, The Meaning Of Nationalism(1964) adl kitabnda milliyetilii, entegre edici milliyetilik (1815-1871), datc milliyetilik( 18711890), saldrgan milliyetilik (1900-1945), ada milliyetilik (1945-1954) olarak snflandrmtr22. E.J. Hobsbawm ise milliyetilik nce kltrel, edebi bir mahiyete sahiptir. Sonra politik aktrler tarafndan politik bir programa dntrlr. nc ve sonuncu olarak ise kitlesel destek elde ederek iktidar oyununun deimez bir paras halini alr23. Avrupada milliyetiliin yaylnn servenini btn bu farkl

milliyetilik tipleri ayrmlarna ve farkl milliyetilk tannlamalarna ramen ortak noktalardan yola katrak izah etmemiz gerekirse eer ; Tarih on sekizinci yzyln sonuna yaklatnda farkl mecralardan gelen birikimler kkl bir nitelik deiikliine yol aarak modern a balattlar. Aydnlanma dncesini yaylmasyla her alanda referanslar aklieti. Newton fizii tabiat gizeminden syrd ve aklanabilirliini gsterdi. nsan zerkleti. Byk Hayat urad. dinlerin Tanry merkeze alarak aklad dnya insan zerinden yeniden tanmland. Buhar makinesi ve ardndan i blm kefedildi. biimleri geri dnlmez biimde kkl dnmlere

Krdan kente doru bir g balad ve geleneksel toplum yaps zld. Dalan cemaat yaps, nfus hareketlerinin, ulam ve iletiimin yaygnlk kazanmasyla yerini daha byk bir toplum birimine yani millete brakt. Demokrasinin rasyonel ve meru tek ynetim biimi olduu kanaati genel kabul halini ald. nan farkllklarndan kaynaklanan eitsizlikler yerini laik
21 22

Carlton J.H. HAYES, Milliyetilik Bir Din, ev. M. iftkaya, (stanbul,1995),227-229. Baskn ORAN, a.g.e. (Ankara,1977), 3. 23 E.J. HOBSBAWM, Milletler ve Milliyetilik, (stanbul,1993), 26-27.

dzenlemelere brakt ve dini kurumlar siyasetin dna atld. nsanlk tarihinin en hzl dnmn yaad, yaanan btn bu dnmlerle birlikte, modern a btnyle tanmlayan asl unsur milli devlettir.24 mparatorluklar a yerini milli devletler ana brakmtr. Milli devlet imparatorluklarn anti-tezidir, ok yaygn bir inann aksine dini cemaatlerin anti-tezi deildir. mparatorluklarn ve monarilerin meruiyetlerini kaybetmeleri ile milli devlet modern an genel devlet biimi haline gelmitir. O zaman u soruyu sormak gerekiyor: mparatorluklara meruiyet kaybettiren nedir? Fransz htilalinin yayd hakimiyet aslnda millete aittir prensibi esas olarak, milletlerin kendi kaderini kendisinin tayin etme hakkn ifade eder. Milliyetilik genel olarak, milli bir kendi kaderini tayin doktrinidir, hayatiyetini bu kaynaktan alr. Bir milletin kendi kaderini tayin edebilmesinin arac ise milli devlet olmutur. Tarihin hem ak hem de getirdikleri bakmndan, dnyann yaps bir dnya devletine msaade etmemitir. Dnyann bir ok devletin dnyas olmas gerekmitir. Din, dil ve rk ayrlklar tek bir dnya devletine msaade etmez. Tpk fertler arasndaki miza farkllklar ve hususiyetler gibi milli devletler arasndaki farkllklarda insanln kendini gerekletirmesinin, gelierek, deimesinin itici gcdr.25 Milliyetilik doktrininin gelitirildii devrede Avrupa karklk iindeydi. htilal Fransada, Krall ve geleneksellemi dzeni ykmaya muvaffak olmutu. htilalin yalnz rnek tekil etmesi ve tesiri deil ayn zamanda aksiyon ve politikasnn dourduu huzursuzluklarda geni dalgalar halinde Fransann dna yaylmtr. Hatrlanamayacak kadar eski basklara kar bu iddetli isyan ve eski adetleri grltl ekilde itham, ister istemez, kuvvetli bir sosyal basky da beraberinde getirmitir ki bu da milliyeti hareketlerin
24

Mmtazer TRKNE: Milli Devlet-Laiklilik-Demokrasi,Trkiye Gnl,29,(Temmuzaustos, 1994),39-40. 25 Elie KEDOURIE, a.g.e.,20-50.

canl ve iddetli karakterini izaha kafidir. Bu hareketler grnrde yabanclara, bakalarna ynelikti fakat ayn zamanda nesiller arasnda geen mcadelenin gsterisini
26

tekil

ediyordu.

Milliyeti

hareketler

ocuklarn bir hal seferidir

. Aldklar isimler bile yalla kar gsteri

mahiyetindedir. Gen talya, Gen Msr, Gen Trkler gibi. Bu hareketlerin felsefesinden ve sloganlarndan syrld vakit bir ihtiyaca, bir istee karlk geldii grlr. Bu ihtiya en basit ifadesi ile hep birlikte salam ve birbirine ballk gsteren bir cemiyete mensup olmaktr. Dnyann yaad deiim bu mensubiyeti vatandalk ba olarak aa karmtr. Milli devlet, btn vatandalarna milletin bir ferdi olarak eit muameleyi vaat etmitir. 27 On dokuzuncu ve yirminci yzyllardaki milli oluumlar, ngiltere, Fransa, spanya ve bir lde de Hollanda ile sve rneklerinden derin biimde etkilenmitir. Bu durum bat Avrupada milli oluumlar srasnda bu lkelerin sahip olduklar ekonomik gce yorulur. On yedinci ve on sekizinci yzyllarda u veren byk gler olan bu devletler baht yaver gitmeyenlerin taklit edecekleri birer model olarak grldler ve baarlarnn anahtarlar milli formatlarnn eseri olarak deerlendirildi. ngiltere, Fransa ve bir lde de spanya rneklerinde bu arzi bir durum deildi. Bu milletlerin gsterdikleri grece erken gelime, idari ekonomik ve kltrel alanlardaki ardarda gelen devrimlerle akmt. Devlet, bugn bu kadar bariz olan milli balln kulukas olmak bakmndan, zorunlu bir koul ve matristi. Vatandalk haklarnn yaygnlamas, lkenin uzak ksmlarn balayan bir alt yapnn inas ve devlet snrlar boyunca devasa llere varan youn bir ileim ann tesisi, giderek daha ok blge ve snf milli siyasi alann iine ekti ve bugnlere dek uzanan gl ballk duygular uyandran ngiltereye, Fransaya ve spanyaya dair milli topluluk imgeleri yaratt.28

26 27

Elie KEDOURIE, a.g.e.,87. Elie KEDOURIE, a.g.e.,84-93. 28 A.D. SMITH, Milli Kimlik, a.g.e., 99-102

Farkl etnik topluluklarn milletlere dnmnde izledikleri rota devlet destekliydi ve bir devletin ekirdeini oluturan yatay bir etniden yola kyordu. Bu devlet daha merkezi brokratik bir yapya kavutuka, askeri, mali, hukuki ve idari sreler eliyle orta snflar ve uzak diyarlar kendine dahil etmeye alyordu. Eer farkl olan nfuslar egemen etnik ekirdein kltrel mirasna dayanan tek bir siyasi topluluk haline getirilebilirse baarl olmu demekti.29 Ulus devletin ortaya kabilmesi iin iki eyin birlikte ina edilmesi gerekmitir. Bunlar lke ve ulustur. Bu iki unsurda yukardaki satrlarda bahsedildii zere, Bat Avrupada ve feodalitenin tasfiye sreci iinde belirmeye balam ve katalizr olarak ta iktisat i grmtr. Btn bunlarn ortaklaa hareketi ulus devleti ortaya karrken, bu oyunun oynand sahneyi de merkantalizm oluturmutur. Halk ulus devletin ncesinde siyasal biimlerin hi birinde ulus haline gelememi ve ulus bilinci ortaya kmamtr. lkeyi ise iktisat ina etmitir. yerel pazarlarn birbirine eklenmelerinin ulaaca son nokta lkesel pazar olmu ve bu lkesel pazar taban eanl olarak Sanayi Devriminin itici gcyle ulusu ve devleti ina etmitir. Ksacas ulus devlet bilekesi birbirinden koparlamaz bir rntyle ulus ve devletin hem kendilerini hem birbirlerini inas ile olumutur.30 Ulus devletin geliimi esas itibariyle ykselen burjuvazi ile birlikte olmutur. Bu gelime ile bir taraftan daha geni bir corafya ierisinde ekonomik btnlk salanrken ve ticareti engelleyen snrlamalar kalkarken dier taraftan szleme ve mlkiyet haklar gibi baz haklarn gvence altna alnmas salanmtr. Birinci hususla daha geni bir alanda btnleme ye yol alrken, ikinci hususla devlet ve hkmet gcnn snrlanmas ve baz temel haklarn ve zgrlklerin gvence altna alnmas salanmtr.

29 30

A. D SMITH, Milli Kimlik, a.g.e., 112 M. A. KILIBAY: Milliyetiliin Kimyas, Trkiye Gnl, (mart-nisan,1998),56-60.

Ulus devlet vatandalarna ekonomik refah, anayasal eitlik, kendi kaderini tayin haklarn veren devlet ekli olarak ortaya kmtr. Daha nceki satrlarda belirtildii zere ulus devletin ortaya k ile imparatorluklar ann sona erii akm, imparatorluklar tarih sahnesinden ekilirken yerlerini ulus devletlere brakmlardr. Bu deiimin ekillenmesi ise Sanayi Devrimi, Fransz htilali, Napolyon Savalar, Avrupa sathnda yaylan romantik milliyeti sylemler sayesinde gereklemitir. Ulusuluk kopular akmnn ve romantik milliyeti sylemlerin sarst

imparatorluklardan biride Osmanl mparatorluu olmu, nce Balkanlardan yaanm ardndan Birinci Dnya Savann krkledii Arap snrlarnda kopular yaanmtr. Osmanlclk, devletin ve milletin o gn imkansz topyalar milliyetilii ile Dou

slamclk, mmetilik, Turanclk gibi fikirlerin

iinde bulunduu artlar asndan gerekletirilmesi hayat ve taraftar bulmutur.

olduu grlnce geriye kalan tek rasyonel seenek olan Trklk fikri

NC BLM TRKYEDE MLLYETLK

Milliyetilik ideolojisi, yeni g odaklar olarak milli devletlerin douuna yol aarken dier taraftan da dorudan ok milletli imparatorluklar tehdit eden bir olgu olarak ortaya kmtr. te bu sebeple Avrupadaki gelimelerin dnda dnemeyeceimiz ok milletli Osmanl mparatorluu da milliyetilik akmlarndan etkilenmekte gecikmemitir. Osmanl mparatorluunda milliyetilik nce yabanc propagandas olarak ve siyasi amalarla Hristiyan unsurlar arasnda yaylmaya balam ve Osmanl mparatorluunun btnln tehdit eder hale gelmitir. Osmanl devlet adamlar, Fransz htilali sonucunda yaylan ideolojik vasfl milliyetilik cereyann, balangta, Batnn bir i problemi olarak grm ve nemsememilerdir. Ancak ok gemeden kan i isyanlarn sonucunda, on dokuzuncu yzylda byk deiimlere yol aacak olan, milliyetiliin gcyle kar karya kaldlar. Bu durum karsnda, gayri mslim unsurlar arasnda yaylan millet fikri, imparatorluktaki btn unsurlar arasndaki balar salamlatrarak devletin daln durdurmak isteyen Osmanl aydnlarnn dikkatini ekti.31 Ancak onlar bunu yaparken milliyetiliin ideolojik mahiyetini grmezden geldiler. nk Batda yaylan, laik milli egemenlik prensibi ve buna bal olarak gelien kendi kaderini tayin prensibinin olduu gibi kabul edilmesi apak Osmanl mparatorluunun paralanmas demek olacakt. Dier taraftan Batdaki milliyetilik anlaynn temeli, belli snrlar ierisinde, ayn dili konuan, ayn kltr paylaan ve birlikte yaama duygusuna sahip olan bir millet kavramna dayanyordu. Halbuki ok milletli Osmanl Devletinde byle bir millet yaps mevcut deildi. Osmanl Devletinde, toplum dzenini oluturan mekanizmaya millet sistemi denilmekteydi.32

31 32

David KUSHNER, Trk Milliyetilinin Douu, ev.S.Tret-R.Erdem,(Ankara,1978),9. Cevdet KK, Osmanl mparatorluunda Millet Sistemi ve Tanzimat Dnemi,(Ankara,1985),13.

Ancak bu sistemde millet tabiri etnilerin deil dini gruplarn ve cemaatlerin karl olarak kullanlyordu. Dolaysyla Osmanl Devletinin benimsedii millet sistemi milliyetilik fikrinin yaylmasyla fonksiyonunu yitirmeye balamtr. Nitekim imparatorluk tebasnn kendisini Ortodoks deil de Yunan, Srp, Bulgar, vesaire olarak tanmlamaya balamas ve hatta yzyln sonlarna doru bu kimlik bilincinin u veya bu yolla mslman unsurlar arasnda da yaylmaya balamas Osmanl devletini kme tehlikesiyle kar karya brakmtr.33 On dokuzuncu yzylda milliyetiliin yaylmas sadece Osmanly deil dier imparatorluklar da tehdit eden bir gelimeydi. Bu sebeple milliyetilik tehdidine kar imparatorluklar bir yandan askeri ve idari tedbirlere bavururlarken, dier yandan bir imparatorluk ideolojisi gelitirmeye almlardr.Bu balamda, Osmanl mparatorluu da Tanzimat Hareketi ile btn unsurlarn eitliine ve dayanmac bir anlaya dayanan Osmanlclk deolojisini gelitirmeye ve benimsetmeye allmtr. Bu hareket ile Tanzimat liderleri ve aydnlar, Osmanl vatan ve Osmanl hanedanna ballk temelli bir Osmanl milleti fikrini savunmulardr. Devleti kurtarmak noktasnda siyasi bir tavr olarak da niteleyebileceimiz Osmanlclk fikri, Gen Osmanllar tarafndan bir ideoloji olarak gelitirilmitir. Osmanlclk fikrinin savunucularnn amac, eitli din ve milliyetlere mensup gruplar, eit siyasi haklarla, ortak bir vatan mefhumu etrafnda, meruti bir idare iine almakt34. Ancak milliyetilik fikrinin hzla yayl Osmanllk duygusunu

datmaya balad. Osmanlclk fikrinin imparatorluun btnl salama fonksiyonunu yerine getiremeyecei anlalnca Osmanl mparatorluunun yklna kadar resmi yaklam Osmanlclk olarak kalmakla beraber hi deilse mslman unsurlar bir arada tutabilmek amacyla slamclk ideolojisine ynelmilerdir. zellikle II. Abdlhamit dneminde slamclk n
33 34

Yusuf SARINAY,Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi ve Trk Ocaklar, (stanbul 1994),15-18. Enver Ziya KARAL,OsmanlTarihi -7. Cilt,(Ankara,1977),308-309

plana kmtr. Ancak , Osmanl mparatorluunun yaps gerei, kendi dnemi ierisinde kafi tutarl saylabilecek nk bu ideolojik araylar devleti sonra, kurtarmaya gelmemitir. gayr-i mslimlerden

imparatorluktaki Trklerin dndaki mslman unsurlarda ayrlma srecine girmitir. Gayr-i mslimlerin bamszlk kazanarak devletten birer birer ayrlmalar, imparatorluktaki Trk olmayan mslmanlarn milliyeti gayeleri benimsemeleri ve bunun gibi nedenlerin etkisi ile imparatorluu srdrmeyi ve kurtarmay dnen Trklerin arasnda da Trk milliyetilii domaya ve gelimeye balamtr.35 Trk milliyetilii; slam mmetiliinden, ok milletli Osmanlcla, oradan slamcla ve nihayet Trk milliyetilii ve vatanperverlii eklinde kendisini gstermitir. Bu hareket Osmanl mparatorluunun eitli din ve milliyetlerden meydana gelen kozmopolit yaps iinde bir tepki ve kendini bulma akm olarak domu ve Trklk olarak adlandrlmtr. Dnce tarihimizde modern manas ile millet fikrinin ortaya kmas bu fikre dayal olarak gelien milliyetilik, Trklk hareketinin tekamlne bal olarak meydana gelmitir36. Trk hareket Osmanlnn son dnemine, kurtulu savamzda ve milli Trk devletinin kuruluunda hakim ideoloji olmu ve milliyetilik Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkelerinden biri haline almtr. Trklk fikrinin en nemli ideolou, bir anlamda gnmz Trk milliyetiliin fikir babas Ziya Gkalptir. Ayrca Trk devrimin dnsel dayanaklarn aratranlar ve Kemalizme bir ideolog arayanlar en ok Ziya Gkalp zerinde durmulardr. Kimi inceleyiciler Gkalpi Trk devriminin dn mimar olarak deerlendirirler, dahas Atatrkn Vcudumun babas Ali Rza Efendi, heyecanlarmn babas Namk Kemal, fikirlerimin babas ise Ziya Gkalp tir. dediini ne srmlerdir.37

35 36

Yusuf SARINAY, a.g.e., 18-20 Yusuf SARINAY, a.g.e., 20-22. 37 erafettin TURAN, Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitaplar, 18.

Gkalpe gre milli hareketler, Doulu halklar arasnda her halkarda safhadan geer. Bu hareketler kltrel bir uyanla balar, daha sonra bir siyasi hareket ekline dnr ve son olarak ta bir ekonomik program formle eder. Bu gre uygun olarak, Gkalp modern Trk milliyetiliini Trklkte bulmaya abalar. Trkln ykselii ile ilgili Gkalp bir ok sebep belirtir. zellikle Mslman Trk toplumunda ortaya km geleneksel deerlerin yok olmasna vurgu yapar. Osmanl mparatorluunun siyasi ve kltrel olarak gerilemesi Trk aydnn zihninde yeni bir ideoloji arzusu uyandrd. Avrupadan yaylan milliyetilik fikri ona izlemesi gereken rotay gsterir.38 Gkalp nceleri Turanclk fikrini benimser. Ona gre: Vatan ne Trkiyedir Trklere ne Trkistan; Vatan byk ve mebbet bir lkedir: Turan. Daha sonraki yllarda bu dizeler Turanclk fikrini benimseyenlerin bir iar olmutur.39 Ziya Gkalpe gre Turan Trkler demek olduu iin, sadece Trkleri iine alan bir birliin addr. Trklerin uzak ideali Turan nam altnda birleen Ouzlar, Tatarlar, Krgzlar, zbekleri, Azerileri, Yakutlar, dilde, edebiyatta, kltrde birletirmektir. Turan ideali Trkln sratle yaylmasn salamtr. Ona gre ideal gelecein yaratcsdr. Trkl idealin bykl noktasnda dereceye ayrr; 1) Trkiyecilik 2) Ouzculuk yahut Trkmencilik 3) Turanclk Bugnn gereklik sahasnda yalnz Trkiyecilik vardr.40 Trkiyecilik ideali bir milli devlet olarak Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas ile gereklemitir.

38 39

Uriel HEYD, Trk Milliyetilinin Kkenleri, ev. Adem Yaln,(stanbul,2001) 116. Uriel HEYD, a.g.e. ,141. 40 Ziya GKALP,Trkln Esaslar , 24-29.

Gkalpin Trkiyede kurulmasn istedii siyasi rejim bir milli demokrasidir. O demokrasi ve milliyetilii birbirine yakndan balantl iki ideal olarak grr. Ziya Gkalpe gre millet ne rki, ne kavmi, ne corafi, ne siyasi, ne de iradi bir zmre deildir. Millet dince, dilce ve gzellik duygusu bakmndan mterek olan yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir topluluktur. Ortak ahlak, ortak dil, ortak estetik zerinde durmu ve Trklk fikrini bunun zerine bina etmitir.41 Ziya Gkalpin milliyetilik anlay olduka zorlu bir milli mcadele dneminde ekillenmitir. Onun eserleri modern Trk milliyetiliinin en nemli sorunlarndan birini aka yanstr. Osmanl gc ve prestijinin Bat karsnda srekli zayflamasyla olduka derinden sarslan milli kendine sayg ve kendine gvenin nasl yeniden kazanlaca sorunu. Gkalpin retisi Gen Trkler ideolojisi ile Atatrkn rejimi arasnda bir ba oluturmutur. Gkalp cumhuriyetilik, laiklik, devletilik, halklk, milliyetilik, ve devrimcilik ilkeleri zerine bina edilmi Kemalizmin temellerini atmtr.42 Trk milliyetilii milli mcadele artlar altnda domu olmasna ramen, asla saldrgan ve etnik ayrmc olmamtr. Trkiye Cumhuriyeti anayasalarnda da yer alan Atatrk milliyetilii sosyal bir milliyetiliktir. Trkiye Cumhuriyetini kuran Trk halkna Trk milleti denir. Trkiye Cumhuriyeti devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Btn Trk vatandalar eit hak ve devlere sahiptir. Atatrk millet iin u tanm yapmaktadr: zengin bir anlar kaltna sahip bulunan, birlikte yaamak konusunda ortak arzu ve uygun grmede samimi olan ve birlemesinden meydana gelen toplulua ulus ad verilir43. sahip olunan Bu tanmla mirasn korunmas ve devam hususunda iradeleri ortak olan insanlarn

41 42

Ziya GKALP,a.g.e., 22. Uriel HEYD, a.g.e.,200-203. 43 erafettin TURAN, a.g.e., 45.

yetinmeyen Atatrk Trk ulusunun oluumunda etken olan doal ve tarihsel olgular yle sralamaktadr44; 1) Siyasal varlkta birlik 2) Yurt birlii 3) Dil birlii 4) Irk ve kken birlii 5) Tarihsel yaknlk 6) Ahlaksal yaknlk. Trk milliyetiliinin cumhuriyet tarihi boyunca zerinde en fazla tartt konu milli kltrn korunmas olmutur. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunda ve Trk modernlemesinin gereklemesi hususunda rnek alnan Avrupa medeniyeti karsnda milli kltrn korunmas gereklilii milliyeti ideolojiyi benimseyenler arasnda yaygn bir biimde savunulmutur. Batclk ve milliyetilik arasnda gidip gelen bu tartma Trk siyasal hayatna damgasn vurmutur. Bu bakmdan milli kltr kavramnn zerinde durmak gerekmektedir. Trkiye Cumhuriyeti Devletinde kltr politikasnn kuruluundan bugne kadar iki ana kayna olmutur. Bunlardan birincisi milliyetilik ikincisi ise batllamadr. Ziya Gkalpin Trklemek, slamlamak ve Muasrlamak adlarn verdii Milliyetilik, slamclk ve Batclk cereyanlar iinden slamcln siyasi realitesi Cumhuriyetle birlikte ortadan kalkm, Cumhuriyetilere sadece ikisi Batclk ve Milliyetilik kalmtr.45 Milliyetilik yirminci yzyln en byk siyasi realitesidir. Ayrca Trkiyenin hususi durumu onu milliyet prensibine daha sk sarlmaya itecek ekilde gelimitir. mparatorluun sadece dtan deil, itende yabanc milliyet hareketleri ile yklm olmas, Trk milletinin ister istemez kendi kaderiyle ba baa kalmas modern bir millet olmak iin salam bir milli
44 45

erafettin TURAN, a.g.e., 49 Erol GNGR, Dnden Bgnden Tarih Kltr ve Milliyetilik, (Ankara,1982) 97-98.

kltre dayanmak zorunluluu

o devirde milliyetilii kamlayan balca

faktr olmutur. Fakat milliyetiliimizin en byk objektif temeli yeni Trk devletini kurarken dorudan doruya millete dayanm olmamzdr. Bu milliyetiliin yrtlecei belirlenmitir.46 Batllama ve bat medeniyeti dairesine girme problemi ise sadece bizim deil bir ok memleketin problemi olmutur. Modern medeniyet ve sanayi inklab nce bat memleketlerinde gelitii iin ona sonradan katlan lkeler, ister istemez, bat memleketlerini rnek almakta ve bu yzden kalknma, modernleme, batllama gibi kavramlar ok defa ayn manada kullanlmaktadr. 47 Milliyeti sylemde kltr yada milli kltr kavramlar dillerden drlmez, her milliyetilik u yada bu derecede yabanc olarak tanmlad bir baka kltr ile bir gerilim veya mcadele iinde doar. Milli topluluu dierleri karsnda ayrt edilebilir klan da kltrn biriciklii yada benzemezliidir. Milliyetiler kltr nesnel anlam ile, yani doa karsndaki bir vaziyet al, bir etkinlikler ve rnler dnyas olarak grmekle yetinmezler. Kltr, nesnel anlam ile kabul edilmi olsa bile son tahlilde mutlaka ruhsallatrlr ve sk bir ahlaki donanma kavuturulur. Bylelikle milliyetilik milli olarak tanmlanan topluluun tartlmaz deerleri zerinde ykselir48. Milli kltrler bir medeniyetin eitli manzaralarndan ibarettir. Milletler arasnda al veri konusu olan ortak medeniyet unsurlar her milletin kendi artlar iinde kendisine mahsus bir kimlie kavuur ve bylece her millet medeniyeti kendi tarznda benimser. Bizim kltr dediimiz ey medeniyetin
46 47

hangi ise

temellere Cumhuriyet

oturtulaca

ve

hangi kltr

uygulamalarla politikalaryla

inklaplarnn

Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ... a.g.e., 98-99. Erol GNGR, Trk Kltr ve Milliyetilik, (stanbul,1976),86-87. 48 Sleyman Seyfi N, Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih Balamnda Milliyetilik,(Ankara,2000),16-19.

cemiyetlere intikal edi tarz veya onlarca benimsenmi eklidir. Ayn kltre mensup fertlerde ve gruplarda o kltrn deerleri nasl birbirinin tpatp benzeri olarak benimsenmiyorsa, ayn medeniyetim unsurlar da eitli cemiyetlerde birbirinden farkl ekil ve muhtevalar kazanmaktadr. Bir milleti bakan bir milletin tpks haline getirmek imkanszdr. Ancak saf kltrde mmkn deildir. 49 Milli kltr ve yabanc kltr diye birbirinden tamamen ayr, bamsz mevcudiyetlerden bahsetmek doru deildir. Hi bir kltr, zelliklede Trk kltr, bakalar ile temastan ve onlarn etkisinde deimekten mstani saylamaz. Ksaca tarihin her hangi bir annda milli kltr ve yabanc kltrleri birbirleriyle ilk kez tanan ahslar gibi kar karya getiremeyiz. Trk milli kltrnn yabanc kltrler karsndaki durumuna gelince, elbette devaml mnasebette bulunduu kltrlere neler verdii ve onlardan neler aldn dnmeliyiz. Batllama kavram hangi duygusal tavrla karlanrsa karlansn Trkiye batllaan bir lkedir. Her eyden nce teknolojik deimenin yaratt sosyal ve kltrel deimelerle kar karyayz. Trkiye bu kltr karlamasnda esas olarak alc konumdadr.50 Trkiyede milliyetilik balangta bir siyasi istiklal hareketi olarak ortaya km olmakla birlikte, bamszln kazanlmas ile birlikte bir milli kltr hareketi haline gelmitir. Milliyetilikle milli kltr kavramlar ok yakn kavramlar olduu iin milliyetilerin milli kltr anlaylarn belirtmekte fayda vardr. a) Milliyetiler, milli tarih iinde yeri olmayan kltr unsurlarnn ve deerlerinin milli kltr iinde saylmasna taraftar grnmyorlar. Bu gre istisna olarak sadece teknolojiyi kabul ediyorlar. b) Milliyetiler teknolojik deimeyle birlikte mutlaka deer deimelerinin de yaanacan kabul etmiyorlar.
49 50

Erol GNGR, Trk Kltr ...,a.g.e.,100-107. Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ...,a.g.e.,157-159.

c) Milliyetiler Bat medeniyeti dndaki toplumlar kabaca bir terimle bat d veya batl olmayan diye ayrp hepsini ayn kategoriye sokan dncenin karsndadrlar.51 Milliyetiliin en belirgin taraf millete onu bakalarndan ayran bir milli kimlik verme gayreti olmutur. unsurlar zerinde durmak Milliyetilerin Trkiyede bir milli kltr yaratma ve gelitirme gayretleri Batya benzemekten ziyade yerli olan ynnde olmutur. Fakat yerli unsurlarn ayn zamanda tarihi unsurlar olmas ve Trkiyenin yakn zamanda bu tarih izgisi zerinde devam etmeyi kendisi iin bir tehlike olarak grmesi onu milli kltr alannda ikilemeye gtrmtr. Cumhuriyet kendisini imparatorluun yani tarihinin bir anti-tezi olarak grd iin, geleneksel kltre bazen yabanc, bazen dman bir tavr taknd. Cumhuriyetiler ayn zamanda hararetli birer milliyeti olarak bir yandan da Trkiyede milli bir kltr kurma ve bu kltr ada Bat kltr dzeyine tama amac gtmlerdir.52 Trk milliyetiliinin kavramsal olarak ortaya kndan bu tarafa nde gelen teorisyenlerine baktmzda Ziya Gkalpten Mmtaz Turhan ve Erol Gngre uzanan dnce izgisi, bir modernleme anlayn yanstmaktadr. Buradaki modernleme anlaynn ulus devlet yapsn savunduunu ve ayn zamanda kyl toplumsal yapnn, kalknm, kentli bir sanayi toplum yapsna dntrlmesini amaladn gryoruz. Milliyetilik anlayna gre, byle bir deiimi gerekletirirken, modernleirken, kendi geleneinden, kltr ve inancndan beslenilmelidir. Ayrca modernleme tepeden inmeci olmamal serbest kltr deimeleri olarak anlalmal halkn deer alanlarna olumlu bakan zgrlk bir modernleme yaklam benimsenmeli.53

51 52

Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ..., a.g.e.,167-168. Erol GNGR, a.g.e.,169-170. 53 Vedat BLGN. 18 Nisan Seimleri zerine: Gelenekten Moderniteye Geiin zdm,Trkiye Gnl, 55,(Mart-Nisan,1999),5.

Trkiyede milliyetilik fikrinin geliimine nemli etkileri olan isimlerden bir dieri ise Yusuf Akuradr. Akura grleri ile Trklk fikrine damgasn vuran isimlerin banda gelir. Akurann Trk tarifi yledir: Trkler dediimiz zaman Trk-Tatar bazen Trk-Tatar-Mool diye adlandrlan bir rktan gelme dilleri birbirlerine pek yakn, tarihi hayatlar birbirine karm olan kavim ve kabilelerin tamamn murad ediyoruz der. Ayrca Tatar, Kazan, Azeri, Krgz, Yakut...gibi unsurlarnda Trkler tabirinin iinde olduunu belirtir.54 Akuraya gre her kavim hatta her kabile, dier kavim ve kabilelere kar daima kendi hususiyetini duymu ve ounlukla kendi stnln iddia etmitir. Bu duygu ve iddia milliyet fikrinin ilk balangcdr. Pek tabiki Trklerde de mevcuttur. Fakat milliyet fikri bu duygu ve iddiann ok gelimi bir aamasdr. Milliyet fikri, kabile ve kavmiyet fikrinin ok tesindedir. Bugnk manasyla milliyet fikri ilk nce Batda meydana gelmitir. Milliyet fikri bir millet meydana getirmi insan topluluklarnn bamsz bir devlet halinde tekilatlanarak yaama hakkn ierir.55 Yusuf Akura da dneminin dier aydnlar gibi bu devlet nasl kurtulur sorusuna yant aramtr. Bu konudaki grlerini Tarz- Siyaset adl risalesinde dile getirmitir. Ona gre belli bal yol mmkn olabilir. Birincisi Osmanlclk, ikincisi Panislamizm, ncs Pantrkizm. Osmanl milleti yaratmak fikri ciddi olarak kinci Mahmut zamannda domutur. Ali ve Fuat Paalar tarafndan benimsenmitir. Fransz htilaliyle yaylan soy ve rktan daha ok vicdana dayal milliyet esasndan hareketle Osmalnn bnyesindeki dili, dini, rk fakl unsurlara serbestlik ve eit muamele ile tek bir millet haline sokmann mmkn olduuna inanyorlard.

54 55

Yusuf AKURA, Trkln Tarihi,(stanbul, 1998),17. Yusuf AKURA, a.g.e. 18.

Ancak Fransz htilalinin yayd fikirler Osmanl topraklar iinde ncelikle gayrimslimler daha sonralar da mslmanlar arasnda ayrlma taleplerine yol at ve Osmanl milleti siyasetinin mmkn olmad grld.56 Osmanl milleti siyasetinin baarszl zerine Panislamizm politikas meydana geldi. Bu fikir hilafet makamnn Osmanlda olmasndan haraketle ncelikle imparatorluk snrlar ierisindeki mslmanlar birarada tutmay daha sonrada tm dnyadaki mslmanlar biraraya getirmeyi hedeflemitir. Abdlazizin son dnemlerinde Panislamizm tabiri diplomatik konumalara kadar yansmtr. kinci Abdlhamitte bu fikri benimseyenlerdendir. Lakin bu fikirle Osmanl Tanzimat devrinde terkettii dini devlet fikrini yeniden benimsemi olurdu ve vicdan fikir din rk konusunda getirilen serbestliklerin geri alnmas devletin farkl unsurlar arasnda huzursuzluklarn yeniden su yzne kmasna ve ayaklanmalara yol aabilirdi. Ayrca bu fikri benimsemek Avrupada Trk dmanln arttrrd. Btn bunlara ilaveten Trkler dndaki mslman unsurlarn arasnda milliyeti fikirlerin yaylmas Panislamizmin de imkanszln ortaya koydu.57 Panislamizm fikrinin imkanszlnn grlmesi zerine benimsenen fikir Pantrkizm olmutur. Irk zerine kurulmu bir Trk birliini ngren Trklk siyaseti umumidir. Snrlar nerede Trk varsa oraya kadar uzanr.58 Yusuf Akura Tarz- Siyaset risalesinin devamnda bu siyaset eklinin zorluklarn artlarn ve eksilerini hangi bakmlardan uygulanmalarnn mmkn olup olmadn izaha almtr. Osmanl milleti siyasetinin mmkn olmadn, Panislamizm ve Pantrkizmin ise eitli zorluklarnn mevcut olduunu dile getirmitir. Makaleyi kendisine yneltii

56 57

Yusuf AKURA, Tarz- Siyaset, (Ankara,1976),19-20. Yusuf AKURA, a.g.e.,21-23. 58 Yusuf AKURA, a.g.e.23-24.

Mslmanlk, Trklk siyasetlerinden hangisi Osmanl Devleti iin daha yararl ve kabil-i tatbiktir? sorusuyla bitiriyor. 59 Tarz- Siyaset yaynland dnemde yank bulmu dnemin fikir adamlarndan Ali Kemal ve Ahmet Ferit bu hususta Yusuf Akuraya cevap vermilerdir. Ali Kemal Trk slamdan, slam Trkten,Trk ve slam Osmanllktan, Osmanll Trkten ve slamdan ayrmak, teklii e blmek olamaz. Hayalimize gelse bile fikrimize yerleemez diyerek cevap vermitir.60 Ahmet Ferit ise Akuray savunuyor ve Ali Kemalin cevabna cevaben bilmem siyasi ilerde, frsatlar deerlendirmekten, daha doru, daha faydal bir yol var mdrdiyor ve/fakat Akuradan farkl olarak izlenmesi gereken siyasetin Osmanllk olduunu savunuyor.61 Pek tabidirki Yusuf Akura ve dnemin dier fikir adamlarnn iinde yer ald bu ve benzeri tartmalar Birinci Dnya Sava ve hemen sonrasnda yrtlen Kurtulu Sava ardndan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin bir milli devlet olarak hayat bulmasyla birlikte manasn yitirmitir. Akura Cumhuriyet ile birlikte kesin bir biimde Trklk ideolojisini benimsemi ve bu ynde almtr. Trk Oca, Trk Yurdu, Trk Dernei adl kurulularla Trklk fikrinin tekilatlanmas iin almtr. Akura Trklerin dilin Trklemesi, hukukun Trk hukuku olmas, estetiin ve sanatn Trklemesi, ksacas Trk kltrnn yabanc unsurlardan ve etkilerden kurtarlmas ve kendi asliyetini bulmas iin almalar gerektiini savunmutur. Siyasi ve ekonomik alanlarda da bamszln ancak milli politikalar izleyerek salanabileceini iddia etmitir.62

59 60

Yusuf AKURA, Tarz..., a.g.e.,24-36. Yusuf AKURA. a.g.e.,37. 61 Yusuf AKURA, a.g.e.,55. 62 Yusuf AKURA, Trkln Tarihi, a.g.e.165-164.

Yusuf Akurann Trk milliyetilii iin nemi dogmatizmi reddeden gl bir eletirel kimlie sahip olmasndan kaynaklanr. Akura dnya sahnesine yeni toplumsal, ekonomik ve siyasal glerin ktn kavram ve Trk toplumunun er yada ge bu glerle kar karya geleceini grmtr.63 Trk milliyetiliinin farkl tezahrlerinden bir dieri memleketciliktir. Memleketcilik grn benimseyenler milliyetilik ufkunu Trkiye ile snrl tutmulardr. Memleketciler Anadoluyu Trk kltrnn asl kayna olarak grmtr. Bu fikrin nemli temsilcilerinden Ziyaeddin Fahri Fndkolu Gkalpin fikirlerini yeniden yorumlayarak Cumhuriyet dneminin toplumsal hareketlerini bu gzle incelemitir.64 Memleketcilik akmnn bir dier nemli temsilcisi Remzi Ouz Arktr. Remzi Ouz Ark heyecanl ve takn mizac yznden ok defa yanl anlalm, rk, Turanc diye tannmtr. Ancak ona gre insanlk idealine ulamann yolu vatan sevgisinden gemektedir. En nemli eseri olan deal ve deoloji adl kitabnda btn ideolojilerin stnde millet ideolojisinin bulunduunu ve bu ideolojinin insanlk ideali ile atmadn ifade etmitir. Osmanlclk, Turanclk, slamclk ideolojilerini ana vatan ihmal ettikleri iin eletirir. Trk milliyetiliinin douunu Kuva-i milliye ile balatanlara katlr. Ona gre milliyetiliin ideali Trkiye olmaldr.65 Trkiyede milliyetiliin muhafazakar kanadnn en nemli

temsilcisilerinden biri ise Nurettin Topudur. Nurettin Topu memleketciler yada Anadolucular olarak adlandrabileceimiz milliyeti akmn muhafazakar kanadnda yer alan bir isimdir. Nurettin Topu, Turanclar ruhu milliyetilikten uzaklaarak maddeci milliyetilii benimsedikleri ynnde eletirir. Ziya Gkalpin
63 64

mmetilikten

Franois GEORGEON, Trk Milliyetiliinin Kkenleri, ev. Alev Er, (Ankara,1986),112-114. Hilmi Ziya LKEN, Trkiyede ada Dnce Tarihi Cilt II, (stanbul,1966),796-804. 65 Hilmi Ziya LKEN, a.g.e.,809-813.

milliyetilie gei diye adlandrd Turanclk hareketi Nurettin Topuya gre aslnda ruhu milliyetilikten uzaklaarak maddeci milliyetilie gei ynnde atlan ilk admdr. Turanclarn soyu milletle kartrdklarn syler ve Ziya Gkalp ve takipilerinin hayalci olduklarn dnr. Ona gre Turanclar Anadoluda bugnk ruhumuzu kazanmadan nce Orta Asyadan sahip olduumuz geleneklere ve soy esasna dayanan bir milliyetilik iddiasn yaatyorlar ve bu nedenle Anadoluculuun gereki ve ruhu milliyetiliine maddeci ve topist bir milliyetilikle kar koyuyorlar.66 Nurettin Topu slamclar ise bu memleket ocuununu yetitiren emek ve topran hakkn inkar ettiler diyerek eletirir. slamclarn, corafya ve iktisadn millet varlnn iskeleti olduunu, islamn ise ona hayat veren ruh olduunu gzden kardklarn iddia eder ve bu adan slamclar eletirir.67 Nurettin Topu kendisini Anadolucu olarak tanmlar. Anadolucularn soydan ve vatandan kaan slamclardan ve yine vatandan uzaklaan Turanclardan farkl olarak islamn Anadolu toprann ayrlmaz bir paras olduunu bilerek ve dikkate alarak bir milliyetilik gelitirdiklerini savunur. Anadolucular gerek milliyetiliimizi bin yllk tarihimizden kararak onun kalbine islam koydular 68 der. Topuya gre Trk milliyetilinin dayanmas gereken esaslar unlar olmaldr: 1-Milletin dini, islam dinidir. 2-Byk vatan, Anadolu topradr. 3-Soyumuz, Ouzlarn Anadolunun bin yllk tarihi iinde eriyip asln kaybetmeyen Trk soyudur. 4-Dilimiz bu lkede yzyllar boyunca devam eden tarihi olgunlama ile varlk kazanan kendine zg ve zengin Trk dilidir.
66 67

Nurettin TOPU, Milliyetiliimizin Esaslar., (stanbul,1978),33-43. Nurettin TOPU, a.g.e.34-42. 68 Nurettin TOPU, a.g.e.,35.

5-Devlet, merkeziyeti, otoriteli, mesuliyetli devlettir. 6-ktisadi sistemimiz halkn ihtiyalarn karlayan, her ferdi i ahlak ile seferber eden ruhu sosyalist sistemdir. 69 Trk milliyetilii balangcndan gnmze dein ok renkli bir yelpazeye sahip olmutur. Bu eitliliin nedenleri arasnda Trk milliyetiliinin, imparatorluk gemii ve ardndan verilen milli mcadele ve sonrasnda kurulan niter milli devlet olma sreci iinde gelimesi ve bu srecin ayn anda toplumun modernlemesi ve demokratiklemesi gibi sorunlar da ierisinde barndryor olmasndan sz edilebilir. Ancak Trk milliyetiliinin eitli tezahrlerini oluturan bu farkl grlerin bulutuu ortak noktalarda mevcuttur. Milliyeti bir uslubu olmasyla tannan Kaplana greTrk milliyetilii hibir zaman saldrgan bir rklk karakterine brnmemitir. Trk milliyetilii ayrc deil birletirici olmutur. Trkiyenin btnln esas almtr. Trk milliyetilii her zaman bar olmutur, baka devletlerin ve milletlerin btnln ve varln tehdit eder tutum ve hedefleri hibir zaman olmamtr. Trk milliyetilii her dnemde sosyal olaylara kar duyarll yksek ve canl bir fikir hareketi olmutur.70 Trk milliyetiliinin bu dinamik karakteri onun, Cumhuriyetimizin balangcndan gnmze kadar, Trk siyasal hayatnn deimez aktrlerinden biri olarak varln srdrmesini salamtr. Darbelerle sarslan ve kesintiye urayan Trk parlamenter demokrasisinde milliyetilik kendisine her zaman bir yer amay baarm ve Trk siyasetinin en nemli taraflarndan biri olarak varln devam etmitir. 70li yllarda Trk siyaset arenasnda milliyetiliin temsilcisi Alparslan Trke nderliindeki Milliyeti Hareket Partisi ve lkc hareket olmutur.
69 70

Nurettin TOPU, a.g.e.,63-64. Mehmet KAPLAN, Byk Trkiye Ryas ,(Ankara,1969),81-95.

lkc hareketin lideri Alparslan Trkein ismine ilk olarak 1944 ylnda Trklk davasnn sanklar arasnda rastlyoruz. Bir sre sonra serbest braklm ve Harp Akademisini bitirmi, daha sonra Genel Kurmay ve NATOda grev yapmtr. 1960 darbesinin dzenleyicilerinden ve Milli Birlik Komitesinin radikal yelerindendir (bu yzden ihtilalin kudretli albay olarak anllr). Ancak Kasm 1960ta Milli Birlik Komitesinden tasfiye edilen 14 radikal subay arasnda yer almtr ve Yeni Delhiye askeri atee olarak gnderilmitir. lkeye dndkten sonra 1965te Cumhuriyeti Kyl Millet Partisinin bakanlna gemi ksa bir sre sonra partinin ismini Milliyeti Hareket Partisi olarak deitirmitir.71 Bu tarihten sonra MHP Trk siyasetinde milliyeti sylemin merkezi olmutur. Milliyeti hareketin sembolleri bozkurt, hilal ve lkc kavramlardr. Milliyeti hareket balangta Nihal Atsz ve Necdet Sancar gibi isimlerinde etkisiyleTrkTuranc izgiden beslenmitir. Alparslan Trke tarafndan kaleme alnan Dokuz Ikn kayna ise Kemalist ilkelerdir Dokuz Ik doktrininde yer alan ilkeler unlardr: 1-milliyetilik, 2-lkclk, 3-ahlaklk, 4-toplumculuk, 5-ilimcilik, 6-hrriyetilik, 7-kylclk, 8-gelimecilik ve halklk, 9-endstricilik ve teknikiliktir72. 1970 1980 arasnda MHP dnemin siyasi koullarnnda etkisiyle daha muhafazakar bir sylem benimsemi milliyeti sylemine islami motifleride eklemitir. Bu durum Nihal Atsz ve takipilerinin hareketten ayrlmalaryla sonulanmtr.1975 ylnda MHP Sleyman Demirel bakanlndaki Milliyeti Cephe hkmetlerinde yer alm bu hkmetlerde Alparslan Trkete devlet bakanl ve babakan yardmcl yapmtr. Bu yllarda artan toplumsal iddet olaylarndan ve yaanan siyasal kutuplamalardan MHP ve lkc harekette etkilenmi. Partinin genlik kollar olan lk Ocaklar mensuplar bu dnende yaanan renci olaylarnda yer almtr. Yaanan bu siyasal kutuplama ve iddet olgusu 1980 askeri mdahalesiyle sonulanmtr. Darbeyle yasaklanan liderler arasnda Trkete yer alr. lk Ocaklar mensuplar ve MHPnin st dzey
71 72

Erik Jan ZRCHER, Modernleen Trkiyenin Tarihi, ev. Y.S.GNEN (stanbul,2002),486-487. Alparslan TRKE, Yeni Ufuklara Doru, (stanbul, 1995), 19.

yneticileride tutuklanmtr. Eski siyasetilere haklarn geri veren 6 Eyll 1987 halk oylamasyla birlikte yasaklanan dier siyasetilerle birlikte Alparslan Trkete siyasete geri dnmtr ve lmne kadar milliyeti hareketin liderliini srdrmtr73. 1990l ylardan sonra zall yllarn getirdii liberal ortamnda etkisiyle MHPnin muhafazakar sylemide deimi, islami motiflerden byk lde vazgemi ve yeniden Turanc sicilini canlandrc politikalara ynelmitir. Bu arada milliyeti evreler arasnda dinsel ve dinsel olmayan milliyetilk tartmalar yeniden alevlenmi, islamc milliyetilik akmn temsilcisi olan ve MHPden kopan lk Ocaklar Genel Bakan Muhsin Yazcolu Byk Birlik Partisini kurmutur. MHPde dinsel sylemin hayli kabul grd dnemlerde bile radikal bulunan Seyid Ahmet Arvasinin din ve milliyetilik arasnda ba kurduu Trk-slam lks Byk Birlik Partisi ve ona bal Nizam- Alem Ocaklarnn hakim ideolojisi olarak belirlenmitir. te yandan MHP ve ona bal lk Ocaklarnda islami sylem gerilemitir. Alparslan Trkein lm sonrasnda MHP liderliine seilen Devlet Baheli partinin milliyeti sylemini devam etirmi ve/fakat daha lml, daha uzlamac ve demokratik bir siyaset izlemitir ve toplumsal dinamikleri daha fazla gz nnde tutan MHP ,dnemin koullarnnda etkisiyle, 18 Nisan 1999 seimlerinde artc bir patlama gerekletirerek ikinci parti konumunda iktidar orta olmutur74. DSP-MHP-ANAP koalisyonu halkn beklentilerine cevap verememi olmas, bu koalisyon dneminde yaanan ekonomik kriz, uzun yllardr koalisyon hkmetleri nedeniyle yaanan siyasi istikrarszllar gibi pekok nedenin biraraya gelmesi sonucunda 3 Kasm 2002de yaplan seimlerde halk tepkisini kzgnlk ve tasfiye olarak ortaya koymu Trk siyasetinin merkezinde yer alan dier partilerle birlikte MHPde barajn altna inmitir. Ancak oy oranndaki bu d milliyetiliin poplerliini yitirmesinden deil ynetsel baarszlktan kaynaklanmtr.

73 74

Alparslan TRKE, Bunalmdan k Yolu, (stanbul,1996),7-8. Sleyman Seyfi N, Mukayeseli Sosyal Teori..., a.g.e.,149.

Bugn gelinen noktada ise hem Trkiye hem de dnyada yaanan deiimler ve dnmler milliyetiliin baka bir biimde alglanmasyla sonulanmtr. ki kutuplu dnyann zlmesi ve globalleme olgusunun yaygnlamas sonucunda bugnn dnyasnda politik literatr, artk, mikro milliyetiliklerden bahsetmektedir. Yine bu balamda Trk milliyetiliinin de toplumsal duyarllklar deimitir. Bugn, artk, milli devletler kendilerini hem mikro milliyetiliklere hem de kreselleen dnyaya kar savunmaya gemilerdir. Bir baka deile ulusal kendini, hem makroya hem de mikroya, yani, hem kresele hem de yerele kar savunmak zorundadr. Tezimizin bundan sonraki blmnde kreselleen dnya karsnda deien milliyetilik alglamas aklanmaya allacaktr.

DRDNC BLM GNMZDE DEEN MLLYETLK ALGILAMASI VE

GLOBALLEME KARISINDA POPLER MLLYETLK

Milliyetilik son demlerini mi yayor; 1990lardan bu yana kabar can havliyle yapt son bir atak m? Tarihin sonunun75 geldiini dnenler modernlemenin bir rn olan milliyetiliin ve milli devletlerin sona ermesini bekliyorlar. Ne var ki milli devlet ve milliyetilik sadece modernliin bir bileeni deil, modernlik sonrasna da devreden bir gereklik. Dolaysyla Milliyetiliin bitiinden / yitiinden deil yeni bir eklemlenmesinden sz etmek daha doru olur76 . Gnmz dnyasna baktmzda aka gryoruzki; her milleti muayyen bir lke iinde snrlandrdn iddia eden tabi hudutlar milletler aras bar kendiliinden salayamyor. Milliyeti hrslarn en ok alevlendii kark blgelerde grld zere bir ie yaramyor. Kendi kaderini tayin prensibinin tatbiki neticesinde kurulan devletler en az yerlerini aldklar imparatorluklar kadar kark blgeler ve anormalliklerle doludurlar.77 te yandan 1990lardan bu yana, bilimsel ve politik platformlarn en gzde tartma konusu olarak kreselleme kavramnn ne ktn gryoruz. Dizginlenmemi bir kresellemenin milli deerler ve milli devletler zerinde yaratt tahribat ve erozyon aikar bir biimde karmzda duruyor. Ulus devletler kendini yerel olana ve kresel olana kar savunmak zorunda kalyor. Milliyetilik kendisini mikroya ve makroya kar yeniden konumlandrp, yeniden tanmlyor.

75 76

Francis Fukuyama The End Of History,The National Interest,16,1(1989) Tanl BORA,Milliyetiliin Kara Bahar, (stanbul,1995),13. 77 Elie KEDOURIE, a.g.e.117-118.

Bize durmakszn iinde yaadmz krenin daha kk ve daha bileik bir hale geldii hatrlatlyor. Her yerde ekonomiler ve toplumlar arasnda daha sk balar oluturuluyor ve eskiden bamsz olan devletler ve milletler, karmak bir devletler aras rgtler ve dzenlemeler a ile kuatlarak uluslararas dzene dahil ediliyor. Dnyann her kesinde etnik gemiler yeniden gndeme getiriliyor. Eski kltrler paralanarak yeni bir biime sokuluyor. Tm dnyada insanlk teknoloji arkna kaplm ve kitle iletiimiyle kuatlm durumda. Dier taraftan ise etnik milliyetiliklerin, dinsel fundamentalizmlerin ve grup antogonizmalarnn yeniden douuna tanklk ediyoruz. zerlik ve ayrlma hedefli etnik protestolar, milli irredantizm savalar her yerde patlak veriyor ve etnik kimlikler son derece hassas siyasal meseleler olmaya devam ediyor.78 Bir dnya sreci olarak kresellemenin sonular kendisini kltrel, ekonomik, siyasal alanlarda hissettiriyor. Kresel kitle kltr olgusuna daha yakndan baktmzda gryoruzki bu olgunun ne kan zelliklerinden ilki kresel kitle kltrnn Bat merkezli olmaya devam etmesidir. Yani, Bat teknolojisi, younlamas, sermayenin younlamas (tekellemesi), tekniklerin Bat toplumlarnda gelimi emein younlamas ve Bat

toplumlarnn ykleri ve grsellii: Bunlar kresel kitle kltrnn de ynlendirici kayna olmaya devam ediyor. Bu anlamda kresel kitle kltr Bat merkezlidir ve daima ngilizce konuur. Kresel kitle kltrnn ikinci en nemli zellii ise kendine zg trdeletirme biimidir. Farkllklar zmseyerek daha byk ve her eyi kapsayan ve aslnda Amerikan tarz bir anlay olan bir erevenin iine yerletirmek istemektedir. Yani srekli daha fazla younlaan kltr ve dier sermaye biimlerinde yer edinmitir. Ama artk , ancak yerel sermayeler araclyla, dier siyasal ve ekonomik sekinlerin yannda ve onlarla ibirlii iinde hkm srebileceini anlam olan bir sermaye biimidir. Onlar silip atmaya kalkmaz; onlarn aracl ile iler. Bir yandan kreselleme erevesini ayakta tutarken te yandan

78

A.D.SMITH,Kreselleme anda Milliyetilik, ev. Derya Kmrc, (stanbul,2002),xv-xx.

sistemin polisliini yapar. Yani bugn artk, kresel ekonomik ve kltrel g okuluslu ama merkezsiz olarak ayakta kalabileceini anlam durumdadr.79 Daha akas toplumsal ve ekonomik rgtlenmelerin merkezsizletirilmi biimleri kresellemeye hizmet etmektedir. Bir baka ifade ile syleyecek olursak ulus devletin snrlar kresel ekonomik ve kltrel rgtlenmeler tarafndan alrken dier yandan etnik farkllklarn alt sklkla ve zenle izilerek ulus devletin snrlar andrlmaktadr. Farkllklarn altnn bu denli kaln kalemlerle iziliyor olmasnn sebebi, ulus devletleme srecini karm olan bu etnik unsurlarn ulus devletlerin zerindeki etkisi ne derece az yada ok- olursa olsun, kresel gler karsnda etkili olduklarn sylemenin pek de mmkn olmad gereidir. Yerele dn genellikle, kendisinin kresele bir tepki olarak doduunu iddia etse de farkllklarn kresel g iin bir nemi yoktur. Kresellemenin hakim syleminin, milliyetiliin anakronikletii tespitini ierdiini, dnyann uluslar st veya milli devletler st rgtlenmelere yneldii bu nedenle millet ve milli devlet baznda titizlenme devrinin getii savna dayandn gryoruz. Yaanan milliyeti kabarma tekdir ediliyor. Ancak milli devlet ideolojisi zlp klasik milliyetiliin dlanmasyla toplumda oluacak kimlik ve aidiyet a nasl ve neyle kapanacak?80 Globalleme ve refakatisi etniklik bu a kapamaya yeter mi? Farkl milli devletler eilimine kar, tek dnya eilimi ile tek millet eilimine kar her milli devlette farkl etnik gruplar eilimi...Bu zorlamann ulus devleti ve onunla balantl olarak milli kimliin erozyonuna yol at bir gerek. Ama bu gerek ulus devletin tarih sahnesinden ekildii anlamna gelmiyor
81

. Ulus devletler hala dnya dzeninin en rasyonel aktrleri olarak

varlklarn devam ettiriyorlar. Sadece mili devlet ve klasik milliyetiliin biz ve onlar ayrmnn farkllatn, ulus devletin kendini yerelin zmleyici ve

79

Stuart HALL: Yerel ve Kresel:Kreselleme ve Etniklik,Kreselleme ve Dnya Sistemi,Der.Anthony D. King, ev. S.H. Tuncel,(stanbul,!998),48-55. 80 Tanl BORA, a.g.e., 23 81 Stuart HALL, a.g.m., 46-47

globalin anonimletirici ve kozmopolitletirici etkilerine kar savunur hale geldiini gryoruz. Yirmi birinci yzyln banda, yeni dnya dzeni/ kreselleme; insan haklarna sayg, piyasa ekonomisine mutlak sadakat, kresel bar ve istikrar anlamna gelmektedir. Bu deerleri kabul etmeyen lkelerin ve anlaylarn kreselleme sreci dnda kalaca, daha dorusu dna itilecei dncesi kresel resmi ideolojinin ana meyyidesi olarak savunulmaktadr. Bu kavram ve deerlerin yerkrenin kuzeybatsnn gelenek ve karlarndan mlhem olmas bir yana stnlnn ve evrenselliinin de mutlak bir veri olarak kabul edilmesi istenmektedir. Kreselleme olgusu bu haliyle ister istemez bir kresel totaliter ideolojiye dnme eilimini iinde barndrmaktadr. Dnyann bugn iinde bulunduu hal ise bize yeni dnya adna sylenen parlak szler ve yrtlen politikalarn adil ve yaanlabilir bir dnya idealinden ok uzakta kaldn gstermektedir. zellikle son yllarda yaanan kanl gelimeler iyi ambalajlanm btn sylemlerin aksine, kresellemenin bat dnyas iin daha gl bir refah ve gvenlik sistemi oluturma srecine hizmet ettii gereini gzler nne sermektedir. 82 Yirmi birinci yzyl banda uluslararas ilikiler sistematiinin daha karmak bir nitelik kazanmas ile kreselleme arasnda organik bir ban bulunduu dorudur. zellikle ABDnin genelde ise Batnn ekonomik ve ideolojik alanlarda zafer ilan etmesi potansiyel rakiplerin grece zayfl kresel hegomanyann biimini ve ynn belirlemitir. Milletleraras sivil toplum rgtleri ve sermaye devlet d aktrler olarak kreselleme srecinin bir paras olmulardr. Ancak yaanan bu deiime ramen milli devletler kreselleme karsnda kendilerini yeniden reterek hayatiyetlerini srdrmeye devam etmiler / ediyorlar. Etki alan giderek byyen kresel sorunlar ve amazlar devletler aras ibirliini daha da stratejik ve zorunlu hale getirmi bulunmaktadr. Bu adan bakldnda grlyor ki milli
82

Esat Z: 21. yyda Milli Devlet, Kreselleme ve Trk Milliyetilii, Modern Trkiyede Siyasi Dnce , cilt 4, ( stanbul, 2002), 753-754.

devletlerin nemi daha ok artmaktadr. Eer her etnik toplulua bir devlet rtkanl kresellemenin mimarlar durumundakilerin yeni aa ilikin resmi sloganlar ise, bu kresel istikrara, demokrasiye ve insanla deil kresel kaosa ve toplumsal kargaaya hizmet eder. Byle bir yaklam ile kresel sorunlarla baa kmak mmkn deildir.83 Kresel sermaye ve finans sistemi nndeki milli ve insani

duyarllklarn olabildiince kaldrlmasn talep etmekle, kresel imtiyazlar an srekli geniletmek istemektedir. Bu durumda temel kalknma sorununu aamam lkeler, yabanc yatrm ve sermaye ihtiyac ile milli ve sosyal duyarllklar arasnda skp kalmaktadr. Kresel sermayenin kazand etkinlik bu sermaye snfnn son tahlilde belirli lkelere ait olduu gereini deitirmedii gibi, milli devlet olgusunu da geersiz klmamaktadr. Bu kresellemenin iinde barndrd paradokslardan biridir. Milli devletlerin egemenlik haklarn zellikle son yllarda daha ok paylamak ve bir lde blgesel organizasyonlara devretmek zorunda kaldklarn sylenebilir. Demokrasi meselesini dorudan milli devlet leinde ele aldmzda grlyor ki devletin ekonomik ve siyasi alana ait egemenlik haklarnn bir ksmndan vazgemesi yada yaptrm yeteneini kaybetmesi, aslnda milletin siyasi varl ve etkinliinin gerilemesi ile edeer bir nitelie sahiptir. Millet d kurulularn ve sermayenin tazyiki altna giren devletin, kendi halkyla d dinamikler arasna skmas sz konusu olmaktadr. Kreselleme srecinin mevcut ileyi biimi gelimekte olan lkelerin demokratik rejimlerini pekitirme ve kreselleme srecine dahil olmalarn zorlatrmaktadr. Adalet ve dayanma gibi deerlerden uzak bir kresel dzen ile batnn demokrasi ihrac ve bireysel insan haklar talebi arasnda evrensel bir eliki vardr. Daha fazla demokrasi vaadi, dnya barnn pamuk ipliine bal olduunun yaanan gelimeler nda hemen hemen her gn yeniden ispatlanmas karsnda bir vaat olarak kalmaktan teye gemediinden kresellemenin bir dier paradoksu olarak karmzda durmaktadr.84
83 84

Esat Z, a.g.m., 255-256. Esat Z, a.g.m., 256-257.

Globalleme esasen Bat-d toplumlar daha derinden ilgilendiren ve etkileyen bir srece atfda bulunmaktadr. Bu sre ok boyutludur. Bu boyutlardan birincisi; Neo-liberalizmin yn verdii ideolojik bir kavramlatrmay ifade eder. Buna gre, globalleme dnyay tek bir pazar erevesinde birletirmenin tesinde, dnyann kendisini, bizatihi, pazar, yani btn an ve noktalarnda sadece piyasa kurallarnn geerli olduu bir varlk alanna dntrmeye ynelik bir nitelik tar. Globallemi bir dnya, her yerin pazar, her eyin pazar iin olduu , herkesin pazarda olduu bir dnya olacaktr.85Globalleme srecinin boyutlarndan ikincisi; Globalleme ile bir dnya toplumu anlay dorultusunda lkelerin birbirine ok boyutlu ilikiler a iinde bal hale gelmesi hedeflenmektedir. Bu balamda dnya toplumundan kastedilen, ulus devletlerin politik hayatlarnca belirlenemeyen veya btnletirilemeyen sosyal ilikilerdir. Sz konusu ilikiler dnya toplumunun birliksiz bir okluk olarak yeniden inasn salamann aralar olarak dnlmektedir. Globalleme srecinin nc boyutu ise; Politika ve sivil toplum alanlarndaki srelerin artk ulus devletler tarafndan deil ulus ar aktrler tarafndan ynetilir hale gelmesini ieren boyuttur. 86 ok boyutlu bir sre olan globallemenin yaratt etkileri; bireysel kimliklerin patlamas ve politiklemesi, bireylerin davran kalplarn global bir perspektife ve global bir kltre gre ayarlamasna ynelik dayatmalarn belirmesi, merkezi kurum ve yaplarn etkisinin ve neminin giderek azalmas, yerel kurumlarn etkisinin ve neminin artmas olarak belirtebiliriz. Bu etkileri aracl ile globalleme, kltrel dnyay simgeleyen ulus ve politik dnyay simgeleyen devlet arasndaki gl ba giderek paralamaktadr.87

85

Kadir ANGIZBAY: Globalleme ve Kamusal Alan,Global ve Yerel Eksende Trkiye, Der. Ali Yaar SARIBAY, E. Fuat KEYMAN,( Ankara,2000),140-143. 86 Ali Yaar SARIBAY,Global Bir Bakla Politik Sosyoloji, (Ankara,2000),102. 87 Ali Yaar SARIBAY, a.g.e.,102-103

Globalleme ve ulus devlet arasndaki kriz u be durumu iermektedir. Birincisi; Globallemeye gre etnik politik iktidarn alan artk ulusal hkmetler olarak kabul edilemez. Bu iktidarn ,ulusal, blgesel, ve uluslararas dzeylerde fakl gler ve failler tarafndan paylalmas gerekmektedir. kincisi; Politik kader birlii fikri, artk , sadece bir ulus devletin snrlar iinde anlama sahip deildir. Gnmzde politik topluluklarn kader birliinin erevesini, karmak ekonomik, rgtsel, kltrel sreler ve yaplar belirlemektedir. ncs; Resmi devlet otoritesi ile blgesel ve global dzeylerde politik ve ekonomik sistemlerin fiili pratikleri ve yaplar arasnda giderek byyen kopukluklar meydana gelmitir. Bu kopukluun iaret ettii en nemli nokta, global sistem ierisinde ulus devlet ynetimlerinin kendi yurttalar iin en doru ve en uygun politikalar uygulayabilecek olan tek merci olmaktan karlmasdr. Drdncs; Ulusal egemenliin tamamen ortadan kalktn sylemek mmkn deildir. Ancak, bununla birlikte, globalleme , ulusal egemenlii , nemli alanlarda ve blgelerde apraz sadakat balar, haklarn ve grevlerin atan yorumlar, birbirleriyle balantl yasal dzenlemeler ve otorite yaplaryla makro dzeyde dnme zorlamaktadr. Beincisi; Snr problemleri de globalleme balamnda dnlmesi gereken nemli bir husus olarak kendini gstermektedir. Ulus devletin fizik gcne dayanan bir yaklamla snr problemlerini zmeye almas global aktrler tarafndan uygun grlmemektedir. .88 Gl devletlerin sadece kendi halklar iin deil bakalar iinde kararlar ald ve ulus ar aktr ve glerin ulus devletin snrlarn deiik yollarla at bir dnyada kimin kime kar ve hangi temelde sorumlu olaca sorusunun henz makul bir cevab bulunabilmi deildir. Globallemeden bahsederken sadece ulus devleti gerileten bir sreci tanmlamyoruz. Ayn zamanda bir politik-ideolojik eilimden de sz ediyoruz.

88

Ali Yaar SARIBAY, ag.e., 103-104.

zellikle bat d toplumlar iin rahatsz edici derecede Batllatrma dan veya global dzende ABDnin tek hakim g olduu gz nne alndnda Amerikanlatrma dan sz ediyoruz.89 Tabi bu arada globallemenin barnda tad yerellemenin yol at tam aksi yndeki gelimeleri grmezden gelemeyiz. Dnya kresellemenin getirdii trdelemenin yan sra yerellemenin yol at , kltrel farkllama, kltrel derinleme veya kltrel karmaa ile kar karyadr. 90 Globalleme modernitenin ulusal boyuta verdii ayrcalkl konumu sarsmakta, global-yerel etkileim anda kimlik ve fark taleplerini kamusal alana tamakta, devlet toplum ilikilerinin karmak ve ok boyutlu bir nitelik kazanmasna ve bu balamda ulus devletin bir meruiyet krizi ile kar karya kalmasna yol amaktadr. Globalleme ve ok-kltrllk srelerinin siyasetin balamn ulus devletin dna/tesine tamasyla yaratt bu krize kar liberal demokrasinin nerdii zmlerden biride anayasal vatandalk kavram olmutur. Anayasal vatandalk kavram ile hedeflenen sadece bireysel zgrlk ve haklarn korunmas ve devlet iktidarnn demokrasi erevesinde bireyler lehine snrlandrlmas deil ayn zamanda kltrel (etnik, dinsel, cinsel, vb...) farkllk taleplerinin kktenci siyasal stratejilere dnmeden engellenmesini salayabilme umudu ve ihtimalidir.91 Kresellemenin kltrleri tme gc ve hzlandrd yabanclama olgusu ile yerelleme-kreselleme kskacnn yarataca riskler, yol aabilecei muhtemel tehlikeler kresellemenin bir amazdr. Kreselleme srecinin yaratt toplumsal ve kltrel alt-st olu karsnda verilebilecek en anlaml ve evrensel yant milli kltr ve milli kimlik kavramlardr. Milli kimlik
89 90

her

eyden

nce

bir

toplumu

ve

devleti

evrensel

lekte

Ali Yaar SARIBAY, a.g.e., 187-189. Immanuel WALLERSTEIN: Ulusal ve Evrensel: Dnya Kltr Diye Bir ey Olabilr mi?, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Der.A.D. KING,ev. S.H.Tuncel, (stanbul,1998),128-129. 91 A.DUYGU, E.F.KEYMAN: Globaleme Anayasallk ve Trkiyede Vatandalk Tartmas, Global ve Yerel Eksende Trkiye, Der. E.F.Keyman,A.Y.Sarbay,(Ankara,2000)171-177.

tanmlayabilmenin ve temsil edilebilmesinin hali hazrdaki tek geerli n artdr. Grld zere kreselleme ve yerelleme olgular lkelerin

ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel hayatn, daha akas, milletlerin kaderini ilgilendirdii lde milliyetiliinde dorudan konusunu tekil etmekte. Milli devletler, adil ve onurlu bir ibirlii zerine ina edilecek bir kresel dzenin en anlaml yap talar olmaya devam etmekte. Milli devlet modelinin stnl btn iddia ve eletirilerin aksine henz alm deildir.92

92

Esat Z, a.g.e.,257-260.

BENC BLM TRKYEDE POPLERLEEN MLLYETLK

Dnyann yaad btn bu deiimlerin ve gelimelerin pek doaldr ki lkemizde de yansmalar olmakta, etkileri grlmektedir. Trk milliyetilii de yirmi birinci yzyln artlar ve dinamikleri karsnda kendisini yeniden tanmlamak ve retmek zorundadr. Trk milliyetiliinin, tezimizin nceki blmlerinde deindiimiz, geleneksel gndemi deimitir. Eski gndeme ilaveten, 1990lardan bu yana dnyada ve lkemizde yaanan gelimelerin etkisiyle, Trk milliyetilerinin zorunluluu domutur. 1990lardan bu yana dnyada ve lkemizde yaanan gelimelerin etkisiyle Trk milliyetiliinin duyarllk noktalar artk ne klasik anlamda bir anti-komnizm ne de Kaf dann ardndaki soyut bir Turanclk ddr. Trk milliyetilii Cumhuriyet tarihi boyunca karlamad derecede sahici sorunlarla karlamaktadr. Avrupa Birliine giri konusunda yrtlen politikalar, Kbrs meselesinin uluslararas platformlarda yaratt bunalml durumlar, Krt milliyetilii ve terrizm. Son ylarda hem dnyada hem de Trkiyede yaanan, vatandalk kavram zerinde younlaan tartmalarn odanda globalleme sreleri iinde artan toplumsal hareketliliin vatanda ulus devlet ilikisi zerindeki etkileri yatmaktadr. Etnik kimliklerin ykselii ve uluslararas g hareketlerinin art gibi gelimelerle birlikte bir kimlik konusu olarak baka soru ve sorunlara da cevap retme

vatandalk toplumsal ve siyasal gndemin konusu olmaktadr. Trkiyedeki vatandalk tartmalar Avrupa Birliine uyum sreci iinde demokratikleme konusu ekseninde anayasal vatandalk kavram zerinden yrtlmektedir. Farkllk talep eden kesimlerin Krt milliyetileri, slamclar, Aleviler gibi-

siyasi ve kltrel kmelerin kimliklerinin kamusal alanda tannmasn istemeleri anayasal vatandalk kavramn yeniden gndeme getirmitir.93 Hem Trkiyenin kendine zg koullar hem de dnyann deien koullar erevesinde farkllk taleplerinin kamusal alana tanmas, toplumsal kimliklerin ki bunlarn banda Krtler gelmekte- siyasal ve toplumsal olarak tannma istekleri bir tartma alan olarak ortaya km ve bu alan Cumhurbakan ve Babakan gibi devletin en yetkili azlar tarafndan bile anayasal vatandalk kavram ile tanmlanmtr. Anayasal vatandalk kavram dier btn alt kimliklerin (dinsel, cinsel, etnik, vs...) tesinde ve stnde, kuatc, szlemeye dayal bir st kimlik olarak bu tartmaya demokratik bir yant olarak dnlmtr.94 yeniden bakmak gerekmektedir. Milli kimlik sorununu ele alrken temel eksen olarak tarihselliin altn izmeliyiz. Milli kimliklerin oluumunun temel parametrelerinden birisi tarihtir. Toplumlarn tarihsel birikimlerinin oluturduu iki nemli zemin vardr. Bunlar uygarlk ve kltrel yaplardr. Uygarlk ve kltrler birlikte dnrler, onlar bir btnn farkl yzleri olarak ta grmek mmkndr. Uygarlk ve kltrn tarihsel olarak eitli etnisite, topluluk, alt kltr gibi insan gruplarnn zerinde ina ettii ortak paydalar onlarn milli kimliklerini oluturur. Dolaysyla milli kimlik her hangi bir etnisitenin iinde deil etnisitelerin ald yerde ortaya kar. Yani milli kimlik bir soy grubunun, bir etnik grubun, bir dini grubun bir dil grubunun kimlii deil onlar aan onlar dntren onlara ortak bir payda ve zemin oluturan bir st yapdr.95 Son dnemlerde Trkiyede youn olarak tartlan milli kimlik ile ilgili konularn yanl bir bak asyla ele alndn gryoruz. Trk etnisitesinin
93 94

Bu noktada

Trkiyede yaanan bu gelimeler dorultusunda milli kimlik kavramna

Ahmet DUYGU, E.Fuat KEYMAN, a.g.m., 178-182. Ahmet DUYGU, E.Fuat KEYMAN, a.g.m., 183-187. 95 Vedat BLGN: Etnisite, Milli Kimlik, Tarih ve Toplum, Trkiye Gnl,80,(Bahar 2005),81-84.

ki Trk etnisetisinden deil muhtelif Trki veya akraba etnisitelerden bahsedilebilir- Trk milli kimlii veya Trk milleti yerine kullanldn gryoruz. Bu yanl bak as Anadolu topranda bin ylda oluturulan byk sentezi yok sayan hayali bir bak asnn rndr. Oysa Trk milli kimlii herhangi bir etnisiteye indirgenemeyecek bir tarihsellie ve bykle sahiptir ve Trk milli kimlii bu etnisitelerin ald yerde ortaya kmtr. Bu gerei grmezden gelerek milli kimliin bir etnisiteye indirgenmesi tarih d bir zeminde rkla kaymak demek olur.96 Son yirmi ylda Trkiyede etnik ayrlkla dayal terr, rkla dayal milli kimlik anlaynn maliyeti yksek olmutur. Trkiyede yaayan Trk ve akraba etnisitelerin -bunlarn arasnda Krtlerinde bulunduuna, bilinen snrlarnn bin ylda ina edilen bir uygarlk ve kltrel zenginlie sahip olduuna deindik- ayrmcla ve rkla dayanan yaklamlarla bir yerlere srklenemeyecei bu kltrn yaratt saduyu sayesinde ortaya km durumda. Bin ylda oluturulan bu yap, bir etnik topluluk olarak Krtleri iddia edilenlerin aksine eski Mezopotamya halklarndan daha ok Anadoludaki Trk akrabalarna yaklatrmtr. Bu bakmdan son yirmi ylda yaanan btn terr olaylarna ramen halkn ortaya koyduu saduyulu tavr, Trk milli kimliinin kuatclnn ve toplumumuzun ortak uygarlk ve kltrnn ne denli dinamik olduunun bir kantdr.97 Trkiyede veya her hangi bir lkedeki etnik ayrmclk, etnisiteye dayal rklk, toplumsal toplumun kazanabilir. yaad Fakat toplum yap deimelerinin yaratt bunalmlardan, sanclarndan yeniden beslenerek retecek yaygnlk dinamikleri kendisini modernleme

kaybetmedii srece bu hareketler snrl kalmaya devam eder. Trkiyenin son yirmi ylda yaad etnik atma ve ayrmclnn rklk boyutlarna ulamasnda sadece Trk modernlemesinin yaad problemler deil ayn zamanda Trkiyenin ynetsel ve siyasal sisteminde yaana sorunlar ve en
96 97

Vedat BLGN,Etnisite,Milli Kimlik...,a.g.m. 84-85. Vedat BLGN, a.g.m.,85-86.

bata da Trkiyenin demokratikleme srecinde yaadklar ile ilgidir. Demokratikleme meselesini bir zgrletirme ve modernletirme paradigmas iinde ele alabilecek entelektel bir zeminini oluturulamamas ve demokratik almlarn d belirleyiciliklerin zorlamalar sonucunda gerekletirilmesi salksz bir anlayn domasna yol amtr.98 Trkiyenin gndeminde bugn en nemli proje AB yeliidir. Trkiye bu srete imdiye kadar kendi bana gerekletirmedii demokratik reformlar, dahil olmak istedii bu uluslararas yapnn etkisiyle gerekletirmeye mecbur olmutur. Belki de Cumhuriyet tarihimiz boyunca oktan gerekletirilmi olmas gereken bu reformlarn d belirleyiciliklerin zorlamalaryla gerekletirilmi olmas ,Trkiyenin kendi i hassasiyetleri de hesaba katldnda, halkn reformlar belli bir mesafe ve milliyeti bir kukuyla karlamas sonucunu da beraberinde getirmitir. Avrupa Birliine yeliin tek kar yol olarak sunulmas, bu yelik srecinde gereken yasal dzenlemelerin, reformlarn halkn bunlar sorgulayabilmesini ve kabul etmesini zorlatracak bir hzla gerekletirilmesi, uluslararas arenada Kbrs meselesi, merkezinde PKKnn yer ald Krt etnik rkl gibi konularn her frsatta Trkiyenin aleyhine adeta bir manivela gibi kullanlmas, Trk halknn btn bu yaanan srece milliyeti bir kukuyla yaklamasna neden olmaktadr. 2005 Nisan aynda Nevruz kutlamalar srasnda yaanan bayrak yakma hadisesi, Trk halknn milli duyarlklarn harekete geirmi , yurt genelinde bu hadiseyi knamak iin Trk Bayrana sayg mitingleri dzenlenmi olanlar knayan tepkiler ykselmitir. Ancak btn bu tepkiler korkulann aksine etnik bir asabiyete dnmemi, Trk halk medyaya yanstan bir iki istisna dnda saduyulu olmay bilmitir. Trk halknn bu saduyulu tavr sayesinde Trk milli kimliinin bir st kimlik olarak, tek bir

98

Vedat BLGN, Etnisite,Milli Kimlik..., a.g.m.,86-87.

etnisiteye indirgenemez ve etnik bir asabiyete dntrlemez, etnisitelerin stnde kuatc ve btnletirici grlmtr. Trkiyenin ve Dnyann iinden getii sreler milliyetiliin bir milli kimlik olduu bir kez daha

poplerlemesine ve gndelik hayatta daha fazla grnr hale gelmesine neden olmaktadr. Milliyetilik bireylerin zel hayatlarna szan bir sylem. Vatan korumak ayn zamanda aile fertlerini , dostlarn, sevdiklerin, kendi yaam biimini, zetle sahip olduun her eyi korumak anlamna da geliyor. Milliyetiliin bu zellii onu gndelik hayata tayor, elle tutulur ve gzle grnr hale getiriyor. Milli anlamlar yklenen spor karlamalar, adeta birer vatan kahramanna dntrlen milli sporcular, milliyeti slogan ieren ark szleri, iirler, her frsatta ak milliyeti mesajlar ieren gazete manetleri, milliyeti ayrntlara sahip yiyecek, giyecek isimleri, markalar, logolar, semboller, milliyeti izgiler tayan giyini biimleri, mitinglerde, spor karlamalarnda, ehit cenazelerinde karlalan milliyeti sloganlar, milli kahramanlarn isimlerini tayan sokaklar ve buna benzer biimlerle ve yollarla milliyetilik kendisini her vesileye yeniden retmektedir. Milletin devamll byk lde milleti oluturan bireylerin kendilerini milletin bir paras olarak grmeye devam etmeleri ile mmkndr. te tam bu noktada devreye popler milliyetilik kavram girmektedir. Milliyetilik popler kltrn aralaryla yeniden retilmektedir. Bu yeniden retimin ilevi olduunu syleyebiliriz. Bunlardan birincisi ayrt etmedir; Yeniden retim sreci milliyetiliin snrlarn belirler biz ve onlar ayrmn ortaya koyar. Bazen ufack bir ayrnt tanmlanan bizi, tekinden ayrr. kincisi srekliliktir; Yeniden retim milliyetilik eliyle milli kltrn ve milli tarihin sonsuz birer gerekmi gibi alglanlmas salanlr. Dn, bugn ve yarn birbirine balanr. Bylece bireylerin zihinlerinde milletin srekli, devaml ve dolaysyla lmsz olduu ynnde bir inan olumas salanr. nc

ilev ise meruiyettir; Yeniden retim sreci millete olan inanc pekitirdii iin milliyetilie meruiyet kazandrr. Bu meruluk zellikle ideolojik alt yapl krizlerin patlak verdii dnemlerde bu krize kar birlemenin harcn oluturur.99 Moderniteyle ve ulus devletlerin tarihiyle e zamanl olarak gelien ve iki yzyl akn bir sredir uluslar aras ilikilerin temel belirleyeni olan milliyetilik hi bir vakit ekiciliini yitirmemitir. Dnya siyaseti iki yzyl akn bir sredir milliyeti ilkelere gre dzenlenmektedir. Bu balamda milliyetiliin nce kaybolan sonra tekrar ortaya kan bir ideoloji olduundan bahsetmek yerine her dem varln koruyan bu ideolojinin yeniden poplerlemesinden sz etmek daha anlaml olur. Milliyetiliin bugn dnya genelinde yeniden poplerlemesinin altnda yatan neden ise kresellemenin etkisiyle milliyetiliin yeniden retim srecinin hayal bile edilemeyecek boyutlara ulam olmasdr. Popler Kltr Aralarnda Popler Milliyetilik Bu blmn ierisinde deinildii zere milliyetilik toplumsal

dinamikleri byk bir hzla kavrayan, her dnemde toplumun nabzn tutabilen ve kendine popler kltr zeminde yer amay baarabilen bir ideolojidir. Popler kltrn aralar ou kez milliyetiliin yeniden retimine aktif bir biimde hizmet ederler. Bu yeniden retim sreci Trkiyede de dnyann geri kalanndaki popler milliyetilik rneklerine benzer biimlerde tezahr eder. Bu bakmdan tezimizin bu ksmnda Trkiyede yaanan popler milliyetilik rneklerine deineceiz ve bu rnekler zerinden popler milliyetilii aklamaya alacaz.100

99

Umut ZKIRIMLI: Trkiyede Gayri Resmi ve Popler Milliyetilk Modern Trkiyede Siyasi Dnce, cilt-4, Milliyetilk, (stanbul,2002)710-711. 100 Tezimizin bu ksmnda verilen rnekler ad geen gazetelerin resmi internet sitelerinden alnmtr.

1 Ocak 2005 30 Aralk 2005 tarihleri arasnda Trkiye genelinde yaynlanan en ok okunan ilk be gazetede popler milliyetilik unsurlar tayan haber ve ke yazs saylar101:
Gazete Ad Hrriyet Sabah Milliyet Radikal Zaman Haber ve Ke Yazs Says 524 406 297 215 324

Popler milliyetilik ile ilgili olarak kan haber saylarn belirlerken muhteva analizi tekniklerinden yararlandk. Gazeteleri, en ok satan ilk be gazete olarak setikten sonra, bu gazetelerin 2005 yl arivlerinde milliyetilik kelimesini kilit kelime olarak tarayarak yukardaki rakamlar elde ettik. lerleyen satrlarda yer alan ke yazs ve haber balklar rneklerini ise ayn gazetelerin arivlerinde Trkiyede milliyetilii ykselten konular da ( rnein Nevruz kutlamalar veya milli malar...gibi) dikkate alarak tm metin muhteva analizi yaparak elde ettik. Popler kltrn merkezinde yer alan basnda her frsatta popler milliyetilie gndermelerde bulunan balklara, haberlere, ke yazlarna rastlamak mmkndr. Bu gazetelerden Hrriyetin logosunda Trkiye Trklerindir ibaresi yer almaktadr. Bu gazetelerde milliyeti duyarllk her zaman canl tutulmaktadr. Nitekim milliyeti duyarllklarla karlanabilecek her olay ve durum vatan korumak sylemiyle gazetelerde kendine yer bulmaktadr. rnein son yllarda Nevruz kutlamalar esnasnda ve sonrasnda yaanan olaylar gazete sayfalarnda, hem olanlar knayan hem rklk konusunda uyaran hem de Trk halknn milli duyarllklar zerinden popler milliyetilii besleyen pek ok haber, fotoraf, yorum, ke yazs ile ele alnm, kendine yer bulmutur.

101

Bu rakamlar ad geen gazetelerin resmi internet siteleri arivleri taranarak elde edilmitir.

rnein 22 Mart 2005 tarihli Hrriyetin bal Bayrak Ortak Deerimizdir, 23 Mart 2005 Sabrmz Tarmayn, 24 Mart 2005 Bayrak leni olmutur. Bu gn ierisinde Erturul zkk Biz Bytmek stemedike, Bu Corafyann Alaklar, Emin laan Nevruz, Vah Zavall lkem, Hadi Uluengin Krt Eli, Trk Eli, Bekir Cokun Atein zerinde, Oktay Eki Uyar, Tufan Tren Devlet Vatandandan Sadakat Bekler, Ahmet Hakan Bir Akl Karn Diyarbakr Notlar, Abartl Tepkide Zanalarn Pay, Fatih Altayl ki Velet lkeyi Germeli mi? balklarn yayan ke yazlarn bu konuya ayrmlardr. Sabah gazetesi 22 Mart 2005 tarihinde Tahrikiler Banda bal ile haberi duyurmu. 23 Mart 2005te ilk sayfa bir btn olarak bayrak zeminine ayrlm ve gazete Bayrak Yemini maneti ile kmtr. 24 Mart 2005 ise Vatanda Bayrana Sahip kt bal ile karlanm haberin devamnda lke genelinde yaplan bayrak mitinglerine yer verilmi, zmir, Dzce, Bolu, Van, Samsun, Afyon, Adapazar, Adana, Burdur, Hatay, Batman, Giresun, Sinop, Kastamonu, Zonguldak illerinde yaplan mitingleri izlemi ve pek ok fotorafla birlikte bu konuya geni yer ayrmtr. Ayn tarihlerde gazetenin yazarlarndan Mehmet Barlas Aklsz Zavalllar, Erdal afak Biz Bu Filmi Grdk, Ergun Babahan Sorumlulua ar, Asl Aydntaba El pme ve Neden Konutular balkl yazlarnda bu konuya yer vermilerdir. 22-23-24 Mart 2005 tarihli Milliyet srasyla calann Glgesinde, Sabrmz Tayor, Bayrak Asma Seferberlii manetleri ile kmtr. Gazetenin yazarlarndan Mehmet Ylmaz Hamasi Kardelik Nutuklarn Brakma Zamandr, Taha Akyol Bayrak, Hasan Cemal Kavgam, Tatlses, Haco, Apo, Franko balkl ke yazlarn bu konuya ayrmlardr. Ayn tarihlerde Zaman gazetesi haberleri zkkn Uyarlar ve Bayraa Saldranlar Gzaltnda balklar ile vermi gazetenin yazarlarndan Mustafa nal Bayraa Sayg Polise vg, Mehmet Kam

imdi Akl-selim Zamandr, A. Turan Alkan Bak Srt makalelerini bu konuya ayrmtr. Radikal gazetesi olaylar Herkes Bayrana Sahip kt ve Her Yere Trk Bayra balklar altnda anlatmtr. Mine G. Krkkanat Bizim Kavga Mein Kampf, H. Blent Kahraman ki Ate Arasnda, Murat elikkan Newroz Gerginlii, Gndz Aktan Sadece Bayrak m?, Yiit Bulut Ar Tepki Vermemek yazlarn bu konuya ayrmlardr. Yukarda verdiimiz rneklerden anlalaca zere popler kltrn merkezinde yer alan ulusal gazeteler milliyeti bir duyarllkla karlanabilecek her olaydan sonra sayfalarn bu konuya ayryor, olanlar hakknda milliyeti bir sylemden beslenen ve ayn zamanda milliyetilii besleyen pek ok haber ve ke yazs yaynlyor. Getiimiz yl ierisinde Nevruz kutlamalar srasnda yaananlar dnda, Trabzonda TAYADl be gencin izinsiz bildiri datmak istemeleri dolaysyla lin edilmek istenmeleri, yine Trabzonda ilenen Rahip cinayeti, yazar Orhan Pamukun Ermeni meselesine dair syledii szler ve yarglanma srecinde yaanan olaylar, Papa ve peki suikastinin san Acann nce alklar ve sloganlar eliinde serbest braklmas ve sonra yeniden tutuklanmas gibi pek ok olumsuz olay popler milliyetiliin kendine yer bulmutur. Milliyeti tepkilere yol aan olumsuz olaylar karsnda hem vatan korumak sylemine yaslanan hem de milliyetiliin tehlikeli ykseliinden dem vuran medya, popler milliyetiliin pozitif rnekleri olarak adlandrabileceimiz durumlar ve olaylardan reyting ve tiraj devirmeyide ihmal etmemektedir. Ulusal basnda bu konuda pek ok rnee rastlamak mmkndr: Milli takmlarn ve milli sporcularn baarlar ou kez gazetelerin ilk sayfalarnda abartl cmlelerle ve byk balklarla verilmektedir. rnein 27 tezahrleri olarak popler basnda

Mart 2005te Hrriyet, Trk Milli Futbol Takmnn Arnavutluk karsndaki galibiyetini 5 Dakikada Tamam Sradaki Gelsin cmlesiyle duyurmutur. 21 Nisan 2005te Milli Haltercilerin baarlar Hrriyetin ilk sayfasnda Altn Trkler balyla yer almtr. Milli Futbol Takmnn Grcistan galibiyeti Sabahn birinci sayfasnda yer alm, ayn galibiyet Hrriyette Bekle Bizi Dnya 5ledik Geliyoruz bal ile duyrulmutur.15 Mays 2005 Hrriyet ,17 ya alt Gen Milli futbol tarihli takmnn ampiyonluunu Harika

ocuklar diyerek duyurmu. Milliyet gazetesi Yunanistan ile yaplan ve 0-0 biten ma iin Yazk Oldu demi, yine Milliyet gazetesi 6-0 biten Kazakistan galibiyetini byk puntolarla ve Bu Sevinci zlemiiz, Bir Rya Gibi cmleleriyle duyurmutur. Milli Futbol Takmnn svireye yenilerek 2006 Dnya Kupasna katlamamas gnlerce lke gndeminde kalm, ma sonrasnda kan olaylarn UEFAya tanmas ve Trk Milli Futbol Takmnn ceza almas konuyu adeta milli bir kavga haline getirmitir. Hemen hemen her televizyonda bir rnei bulunan futbol programlarnda gnlerce bu konu tartlmtr. Dier bir popler milliyetilik rnei olarak, Adam olarak anlmakta galibiyetleri her zaman Bayan Milli birinci Voleybolcular Filenin Sultanlar, Erkek Milli Basketbol Takm 12 Dev gazetelerin sayfalarndan duyrulmaktadr. Verdiimiz rneklerden anlad zere milli takmlarn ve milli sporcularn baarlar millete gururumuzu okamakta, sporcular kahramanlatrlmakta ve Batya kar kendimizi ispat etmenin bir vesilesi haline getirilmekte te yandan yenilgileride milli bir znt olarak alglanmaktadr.

Medyada karmza kan popler milliyetilik rneklerinden bir dieri ise milli bayramlarda, tarihsel nemi olan gnlerde televizyonlarda o gnn nemi ilk haber olarak ele alnmakta, gn boyu milli duygulara hitap eden yaynlar yaplmakta, logolarnn yanna gn boyunca Trk bayra yerletirilmekte, gazeteler milli gnlere has ekler yaynlamakta, ke yazarlarnn ounluu kelerini o gnn anlamnn altn izen ve milli duygulara seslenen yazlara ayrmaktadr. rnein Hrriyet gazetesi 2005 yl ierisinde btn milli bayramlarda zel ek yaynlamtr. Popler milliyetilikle ilgili bir baka rnek ise yurt dnda yaayan yada yurt dnda i yapan Trklerin her yaptklarnn bir milli temsil gibi alglanmas ve abartlarak gndeme tanmasdr. Mesela, gurbeti bir ailenin kz olarak Almanyada byyen Asl Bayramn Almanya Gzellik Kraliesi seilmesi 15 Ocak 2005 tarihli Sabah gazetesinin birinci sayfasndan verilmi, ayn haber dier gazetelerde de yer almtr. Hrriyet gazetesi 2005 ylba ilavesinde yurt dnda baarl olan Trklere geni yer ayrm, onlardan globalizmin duvarlarn aan Trkler olarak bahsetmitir. 12 Haziran 2005 te Milliyet gazetesi modac Hseyin alayann Venedik Bianaline katlmasn Bianale Trk damgas bal ile birinci sayfasndan duyurmutur. 8 Ekim 2005 tarihli Sabah gazetesi ise Dice Kayek ve Hseyin alayann Paris moda haftasnda yer almalarn Trk modaclar Parisi sarst ifadesiyle birinci sayfasndan duyurmutur. Gazetelerin sayfalar bu ve benzeri rneklerle doludur. Tezimizde yer alan pek ok rnekten anlalaca zere medyada milliyeti duyarllk her zaman canldr. Medya popler milliyetilii hem beslemekte hem de popler milliyetilikten beslenmektedir. Popler milliyetiliin yeniden retildiine tank oldduumuz bir baka rnek ise ok satan kitaplar listelerinde yer alan romantik milliyeti sylemlerden ve yaynland dnemin koullarndan baskn biimde etkiler tayan kitaplardr. 2005 yl ok satan kitaplar listelerine baktmzda bunun

ok belirgin rneklerini grebiliriz. ok satan kitaplar listelerinde milliyetilie dair budenli kitap isminin yer almas poplerleen milliyetiliin bir baka gstergesi olarak deerlendirilebilir.102: 1- u lgn Trkler,Turgut zakman, Bilgi Yaynevi, 2- Metal Frtna 1, Burak Turna- Orkun Uar, Tima Yaynlar, 3- Metal Frtna 2 (Kayp Naa), Orkun Uar, Altn Kitaplar, 4- Metal Frtna 2 (Kurtulu), Burak Turna, Tima Yaynlar, 5- nc Dnya Sava, Burak Turna, Tima Yaynlar 6- Kavgam, Adolf Hitler, Manifesto Kitap, 7- Byk Ortadou Projesi, Emin Grses- Mahir Kaynak, Tima Yay., 8- anakkale Geilmez, Recep kr Apuhan, Tima Yaynlar, 9- Son Kahramanlar, Recep kr Apuhan, Tima Yaynlar, 10- Trkleri Anlama Klavuzu, Z. Kayahan Cokun, Birharf Yaynlar, 11- Bitmeyen Oyun: Trkiyeyi Bekleyen Tehlikeler, Metin Aydoan, Umay Yaynlar, 12- anakkale Maheri, Mehmet Niyazi, tken yaynlar, 13- Gazi Paa, Attila lhan,Trkiye Bankas Yaynlar, 14- Bir Millet Uyanyor, Attila lhan, Bilgi Yaynevi, 15- Kurtlarn Kardelii, Hakan Akpnar, Birharf Yaynlar, 16- Unutulanlar Dnda Yeni Bir ey Yok, Osman Pamukolu, nklap Kitapevi, 17- Derin Devlet:Tanmlanamayan G, Mahir Kaynak- mer Ltf Mete, Tima Yaynlar, 18- Kontrgerilla Kskacnda Trkiye, Suat Parlar, Mephisto Yaynlar, 19- The Trkler, Yaln Peken, Say Yaynlar, 20- Dnya Tarihinde Trkler, Carter Findley, Kitap Yaynlar, 21- Ya Sev Ya Sevr, Hulki Cevizolu, Ceviz Kabuu Yaynlar, 22- Trk Olmak, Hulki Cevizolu, Ceviz Kabuu Yaynlar, 23- Tarih Trklerde Balar, Hulki Cevizolu, Ceviz Kabuu Yaynlar, 24- Btn Kaleler Zaptedilmedi, Hulki Cevizolu, Ceviz Kabuu Yay.,

102

www.kitapkurdu.com.tr, www.kitap.net., www. kitapyurdu.com.tr.

25- Ey Trk stikbalinin Evlad, Hulki Cevizolu, Ceviz Kabuu Yay., 26- Trkiye ve Trke zerine Oynanan Oyunlar, Hulki Cevizolu, Ceviz Kabuu Yaynlar Bu listede yer alan u lgn Trkler sat rekorlar krd, yaynevi sahibine vergi rekormenlii getirdi, medya da gnlerce konuuldu , yazld, hakknda saysz ke yazs yaynland,herkesin herkese tavsiye ettii bir kitap halini ald. Kitap hakknda, u lgn Trkleri okumak sanki milli bir grevmi gibi bir ilizyon yaratld. Listedeki bir dier kitap olan Metal Frtna ise Irak Sava, reddedilen teskere, 11 Trk askerinin Kuzey Irakta balarna uval geirilerek tutuklanmas gibi nedenlerin etkisiyle ykselen Amerikan kartlndan beslenen ve gelecekteki Trk Amerikan savan anlatan bir roman olarak bir anda en ok satanlar listesinin tepesinde kendine yer buldu. kitap hakknda hem Trk medyasnda, hem uluslararas basnda, Trkiyede Amerikan kartl ve milliyetilik ykseliyor mu? sorusu ekseninde pek ok yorum yapld. rnein 10-13 Nisan 2005 tarihleri arasnda Hrriyet gazetesinde Faruk Bildirici tarafndan hazrlanan ve Metal Frtna Dneminde lkclk ismiyle bir yaz dizisi yaynland. ok satan kitaplar listesinde yer alan dikkat ekici rneklerden bir dieri ise Adolf Hitlerin Kavgam isimli kitabdr. Kitabn kendisinden daha ok, ok satanlar listesinde yer alyor olmas tartma konusu olmutur. Trk genliinin Kavgam okumaya merak salmas endie dolu yorumlara yol am tpk Metal Frtna rneinde olduu gibi milliyetilik ykseliyor mu? diye sorulmasna neden olmutur. Popler kltr zemininde retilen popler milliyetilie dair dikkat ekici bir dier rnek, sanal ortamda yer alan ieriini milliyeti figrlerin, sylemlerin, sembollerin oluturduu, Trkiyede ve Dnyada dikkat eken her konuya milliyeti bir bak asyla yaklaan ok sayda internet

sayfasnn varldr. Bunlarn arasnda zellikle kendilerine setikleri milliyeti isimlerlede dikkat eken bazlar unlardr103: 1- www.lkocaklar.org.tr 2- www.yanlzkurt.com 3- www.kzlelma.com.tr 4- www.lkm.net 5- www.bozkurt.com.tr 6- www.ninelight.cjp.net 7- www.asena.net 8- www.babu.com.tr 9- www.lkcyz.org.tr 10- www.kemalisttrk.com.tr 12- www.atatrkler.net 13- www.yasevyaterket.com 14- www.alemnizam.com.tr 15- www.pantrkist.net. 16- www.trkyz.tripod.com 17- www.vatanperverler.com 18- www.hrgkbayrak.net 19- www.ayyldzsonsuz.com.tr 20- www.hilal.com.tr Popler kltrn nemli unsurlarndan olan mziin popler ark szlerinin- ierisinde de milliyeti vurgulara milliyeti szlere yer verildiini gryoruz. zellikle milliyeti evrelerce benimsenen Mustafa Yldzdoann syledii Trkiyem arks bunun belirgin bir rneidir. arknn szleri yledir104: Bakoymuum Trkiyemin yoluna, Dzlne, yokuuna lrm Trkiyem, Asrlardr kr atm suladm,
103 104

www.google.com www.mustafayldzdoan.com.tr

Irmann akna lrm Trkiyem. Sevdalym yangn yeri bu sinem, Doksan yldr ile ekmi hep ninem, Pnarlardan su doldurur Eminem, Mavi boncuk takna lrm Trkiyem. Dnm, derneim, halaym, barm, Topram, ekmeim, namusum, arm, Kilimlerde izgi cizgi efkarm, Heybelerin nakna lrm Trkiyem. Trkiyem arks dnda ehitler lmez, Bu Vatan Kimin, Trk Domuuz arklarda Mustafa Yldzdoann syledii milliyeti szlere sahip arklardan bazlardr. arklardaki milliyetilie bir baka rnek ise gemi yllarda King Size Terr- Cartel isimli ve mensuplarn gurbeti genlerin oluturduu hip hop grubunun syledii szleri Cartel- karakancehennemden kan lgn Trk diye devam edip giden arkdr. ark ilk yaynland dnemde hem gurbetiler arasnda hem de Trkiyede olduka byk bir poplerlik yakalamtr. Popler milliyetiliin son dnemlerdeki en arpc rneklerinden biri Kurtlar Vadisi dizisi ve Kurtlar Vadisi Irak filmi olmutur. Dizi ve film izlenme rekorlar krm, gazetelerde ve televizyonlarda gnlerce konuulmu hakknda saysz haber, yorum, eletiri yaynlanm sadece Trk basnnda deil, ayn zamanda d basnda da kedinden sz ettirmi.Trk askerlerinin bana uval geirilmesinin hesabnn sorulmas fikri ve Amerikan kartl zerine kurgulanm olan film, Amerikan kartl, ocuklar ve genleri iddete zendirmesi, milliyetilii krkledii gerekeleriyle ok sayda eletiri alm ama yaklak 4 milyon kii tarafndan izlenilmitir.

Popler milliyetiliin karmza kt bir baka alan

reklamlardr.

Milliyetilik zerine inaa edilmi reklamlara verebileceimiz rneklerden en ok aklda kalan bazlar, Turkcell, Mavi Jeans ve Cola Turka olabilir. 1997 ylnda yaynlanan Bizi Mavi Jeans reklamnda ok Oluyoruz slogan ve kullanlm. srekli aaladklarn dndmz ABDliler

Avrupallar karsnda ok olma fikri stnlk duygumuzu, gururumuzu okam ve bu milliyeti konumlandrma Mavi Jeansi en bilindik markalarn arasna sokmutur. 2003 ylnda yaynlanan Cola Turka reklamnda ise milliyetilik ok daha etkin ve ok daha belirgin bir biimde kullanlmtr. Reklamc Serdar Erener tarafndan hazrlanan ve baroln Amerikal aktr Chevy Chasein oynad ve bir ka blmden oluan reklam filminde Cola Turka ien herkes bir anda Trkleiyor ve Trklere zg davranlar sergilemeye, Trke konumaya balyor. Reklam filmi yaynland dnemde bir anda gndeme oturmu, Cola Turkann cola pazarnda kendine hatr saylr bir yer amasn salam, medyada geni bir biimde yer almtr. Reklamc Serdar Erener 14 Eyll 2003 tarihinde Akam gazetesinde yer alan rportajnda yaptklarnn pozitif milliyetilik olduunu sylemi pozitif milliyetiliin ise Trkiyeyi Dnyaya amak olduunu belirtmitir. Medyada bu reklamla ilgili yaplan pek ok yorumdan bazlar yledir: Radikalden Zeki Cokun Kulaklarn nlasn etin Altan; Trkn Trke propagandas diye yazarken, Yarndan Duygu Asena Elencenin arkas gelecek Chevyin krmz k tanmadan araba kullandn, tre cinayetlerini, kocadr dverde severde nasihatlarn greceiz satrlarn kaleme alm, Zamandan Fikret Trel Amerikan aleyhtar kuru bir slogan yerine, en byk Amerikan rnne rakip olma iddias ok daha scak geliyor herkese derken, Hrriyet gazetesi genel yayn ynetmeni Erturul zkk olduka sert bir eletiri getirerek Bu pozitif deil kaba milliyetilik balkl bir yaz kaleme almtr. Ayrca tezimizin bundan nceki satrlarnda verdiimiz Metal Frtna ve Kurtlar Vadisi Irak rneklerinde olduu gibi Cola Turka kampanyasnn yaratt etki d basnda da kendisine yer bulmu zellikle Amerikan kart oluu ve lker Grubu ve Babakan Recep Tayyip Erdoan arasndaki yaknlk zerinde durulmu, rnein Almanyada yaynlanan

Sddeutsche Zeitung adl dergi 24 Eyll 2003 tarihli saysnda Cola Turkay siyasi olarak kusursuz bir tat olarak adlandrmtr. Tezimizin bu blmnde verdiimiz rneklerin benzerlerini saysz biimde oaltabiliriz ancak bu rnekleri vererek anlatmak istediimiz durumu, altn izmek istediimiz gerekleri iki noktada toplamamz mmkndr. Birincisi; popler kltr kendisini milliyetilik, milli duygular ve duyarllklar zerinden yeniden retmekte, milliyetilii poplerlemenin bir aracna dntrebilmektedir. kincisi; Yani popler milliyetilikte bu durumun tam terside geerlidir. popler kltrn aralarn reklamlar,

gazeteleri, televizyon kanallarn, interneti, popler sporlar, sinema filmlerini, popler mzii...vs.- kulanarak kendisini yeniden retmektedir. Milliyeti ideoloji popler kltrn aracl ile kendini sempatize ederek bireylerin zihinlerinde kendine yer amaktadr. Milliyeti ideoloji ykc doasndan kaynaklanan kukular ve korkular baarmaktadr. popler kltr aralarnn yardm ile trpleyerek kendini beslemekte ve insanlarn zihnindeki yerini geniletmeyi

SONU

Bugn dnyann pek ok yerinde atmalar kimlik mefhumu zerinde dmleniyor. Bu atmalar glerini kltrel kimliin muhakkak bir siyasal kimlie denk dt varsaymndan alyor. Gemite bir yerlerdeki saf, bozulmam bir kltrel ze atfta bulunarak kendilerini bize dayatyorlar.105 Kimliin dsel ekicilii ideolojik ve siyasal blnmeleri anlamszlatryor. Etnik kimlik kendini iddetle ifade ederek bir ulus kartlna kaplyor, ulusal aidiyet bilincini andryor ve ulusallk meselesini yabanc dmanl ve ar milliyetilik olarak alglayarak kendi kartn glendirmeye hizmet ediyor. Ulusal boyutun etnik kimlikler tarafndan eytan ilan edilmesi milliyetilii hem ulusal boyutta hem de etnik milliyetilik esasnda yayarak merulatryor106. Pek ok insan dnyann drt bir yannda patlak veren etnik atmalar ve milliyetilik karsnda akna dnm durumda. Oysa onlar etnisite ve milliyetiliklerin hzla yok olacana inanyorlard. Ama etnik topluluun uzun bir tarihi olduunu ve bir ideoloji, bir hareket olarak milliyetiliin Fransz htilalinden bu yana dnya politikasndaki en gl belirleyiciliklerin banda geldiini unuttular. Milliyetiliin bugn yeniden gndeme oturmas ancak onun tarihsellii dikkate alndnda aklanabilir. Eer milliyetilii sadece / sradan bir ideoloji olarak ele alrsak o zaman yalnzca kendisine poplerleebilecek bir neden bulabildiinde, belirli toplumsal gruplar Ancak tarafndan benimsendiinde kk salabilir olduunu iddia edebiliriz.

milliyetilik sadece / sradan bir ideoloji deildir. deolojiden te bir eydir. Milliyetilik gcn, kendisini kltrel ve tarihsel balarn zerine ina etmesinden alr.107

J. F. BAYART, Kimlik Yanlsamas, ev. M.Moral, (2002, stanbul), 2. P.A.TAGUIEFF,Milliyetilik ve Antimilliyetilik, Uluslar ve Milliyetilikler, J.Leca.(st.1998),108
106

105

Millet ve tarih arasndaki iliki iki bakmdan nemlidir. Birincisi tarihin millet hayatnda objektif bir nemi vardr. Biz pek ok eyimizle birlikte eskiden bugne gelmiizdir. Mesela Trk dili en az Gktrkler kadar eskidir. Milletin tarih ile pek ok adan objektif bir iliki iinde bulunduu aikardr. Fakat tarih bir millet iin asl nemini sbjektif manasndan alr. Bir milleti oluturanlar ortak bir tarih iinden gelmi olmasalar bile kendilerini ortak bir tarihe sahip olarak grebilirler veya gerekten ortak bir tarihe sahip olsalar bile gruplar kendilerini birbirlerinden ayr sayabilirler. Sbjektif anlamyla tarih-millet ilikisine tarih uuru da denilebilir. Tarih uuru milleti oluturan bireylerin kendi tarihleri hakkndaki fikirleridir. Bu fikirler bazen gerek tarihle uyuabilir veya bazen gerek tarihle uyumayabilir. Fakat milleti oluturan bireylerin milli bilince sahip olabilmeleri, tarih uuruna sahip olmalarna baldr. Bu yzden tarihin sbjektif nemi, tarihin objektif neminden daha byktr. aklar. Milliyetilik ve milli devlet kendilerini tarihselliin zerine ina etmi olmakla beraber asl nemlerini modern a ile birlikte kazanmlardr. Yani milli devletler, milletler ve milliyetilik modern olgular olarak kabul edilmektedirler. Fransz htilali ile ortaya kmlar ve varlklarn gnmze dein tamlardr. Milletler ve milliyetilik kapitalizmin, edstriyalizmin, brokrasinin, kitle iletiiminin ve seklarizmin zgn koullarnn birer rndr. Etniler ise insanlk tarihi iinde ne doaldrlar ne de verilidirler; temelde iktidar mcadelesi iindeki elitlerin ve liderlerin aralar ve kaynaklardrlar.109 Milli devlet bugn artk daha eski yaplar karsnda stnln kantlamtr. Modern anlaya gre devlet hukuksal anlamda tanmlanm
107 108

108

Milliyetiliin bu tarih uuru zerinde ykselen bir fenomen

olmas ise onun srekliliini ve her daim gl bir konuma sahip oluunu

A.D.SMITH: Kreselleme ...a.g.e.,I-II. Erol GNGR, Kltr Deimesi ve Milliyetilk., (stanbul,1997),78-79. 109 A.D.SMITH: Kreselleme...,a.g.e.,26-30.

bir kavram olup ite ve dta egemen bir devlet gcne, snrlar belli lke topraklarna, sosyal adan da mensuplarn tmne, yani devlet halkna iaret eder. Devlet egemenlii ve devlet vatandal pozitif hukuka yaplandrlmtr. Hukuksal ereveninde tesinde ulus ortak dil, tarih, kltr ile ekillenmitir. Hukuk, tarih ve kltr tarafndan izilen snrlar ulus devletin dier yaplar karsnda stnln salamtr110. Modernlik devrimi bugne gelindiinde kendini tketmi deildir. Ayn zamanda etnik paralanma ve ayrlk milliyetilik yakn tarihin ikincil ve geici bir sahnesi deildir. modernliin en ileri noktalara ulat blgelerde bile etnik paralanmalara ve ayrlk milliyetiliklere rastlamak mmkndr. Milletler ve milli devletlerin de sonu gelmi deildir bugnde eskiden olduu gibi varlklarn srdrmeye devam etmektedirler. kinci dnya savann yaratt ykm ve dehet nedeniyle rklk ve etnisiteye dayal ayrlkla kar btn dnya genelinde bir mesafe olumutu. nsanlk yaananlarn etkisiyle milliyetilie belli bir temkinle bakmaya balamt ve milliyetilik geri plana ekilmiti. Bugn gelinen noktada ise milliyetilik yeniden n plana gelmi durumdadr. Bir baka ifade ile syleyecek olursak; milli alt yap siyasal ve ekonomik st yapnn yeniden zerine km durumdadr. Yani milli kltr siyaset ekonomi ve teknoloji zerinde stnln yeniden oraya koymutur. nk toplumun vazgeilmez dokusunu oluturmaktadr. 111 Etnik ayrlk taleplerin snrlarn zorlad bu ortama ramen milli devletler ve milli kltr nemini ve varlklarn korumaya devam etmektedirler. Milli devletlerin miadn henz doldurmadn gryoruz bu durumu daha iyi anlayabilmek iin milli devletlerle ilgili baz genellemelere daha yakndan bakabiliriz:
110 111

milli

kltr her eyi kapsayan sembolik kodlar ve toplumsal iliki alar ile

J. HABERMAS, teki Olmak tekiyle Yaamak, ev.. Aka, (stanbul,2002)15-17. A.D.SMITH:Kreselleme..., a.g.e.,52-56.

1-Gnmzde milli devlet , uluslararas olarak tannm tek siyasal birlik yaps olmaya devam etmektedir. Bugn sadece gerektii gibi kurulan milli devletler Birlemi Milletlere ve dier uluslararas topluluklara kabul edilir. 2-1991den beri pek ok yeni milli devlet halef devlet olarak tannmtr ve halk iradesiyle etnik ayrlma ilkesi gnlszce de olsa kabul edilmitir. Bu kabul edi krk yllk Souk Sava boyunca desteklenen uzun bir genel kabul etmeme dneminin ardndan gereklemitir. 3-Tarihsel olarak bu devletlerin yaratlmas asla kolay olmam genellikle sava ve antlamalarn ardndan zoraki tannmlardr. Yani yeni milli devletler ancak uluslararas olaylarn aniden dntrd bask ve atma ortamnda ortaya kmlardr. 4-Sosyolojik adan varolan milli devletlerin dalmlar da farkllk arz eder. Bir uta, yle yada byle bir etninin egemenliindeki milli devletler (Polonya, Japonya, Danimarka...gibi), dier uta etnik adan kesin bir biimde blnm milli devletler (Belika, Kanada, Lbnan, Nijerya, Hindistan, Pakistan... gibi), bu iki ucun arasnda ise, egemen bir etnisite etrafnda bir yada daha fazla nemli etnik aznla sahip (in, Endonezya, ran, Msr, Cezayir, Meksika, spanya, Fransa, Bulgaristan, Grcistan...gibi) milli devletler mevcuttur. 5-Ayrca siyasal adan da nemli bir eitlilik sz konusudur. Baz devletler demokratikken dierleri otoriterdir ve etnik aznlklarn taleplerini kolay kolay kabul etmeleri pek olas gzkmemektedir. Ancak milli devlet etnik sorunlarn zmndeki tek alan olarak varln srdrmektedir.112 Bu deerlendirmeden hareketle unu syleyebiliriz ki ok geni toplumsal ve siyasal farkllklar olmakla birlikte genel bir norm olarak milli devletin stnlne ciddi bir meydan okumann olmad grlmektedir.

112

A.D.SMITH: Kreselleme...,a.g.e.,115-117.

Ayrlk talepleriyle ortaya kan etnilerinde hedeflerinin en nihayetinde milli devlet olmak olduu dnldnde milli devletlerin her bakmdan nemlerini srdrmeye muvaffak olduklarn grebiliriz. Milliyetilik, milletle devleti eitlemeye alan bir harekettir. Milletle devlet arasnda yakn bir ba kurulamad taktirde milliyetiliin toplumsal ve siyasal neminin yok olaca ak bir gerektir. Milliyetilik tarihsel nemini de milletlerin kendi kaderini tayin prensibi dorultusunda ortaya konan milli devlet olgusuna borludur. Ancak milliyetilik ideolojisi devletten daha ok millet zerine odaklanr. Yani milliyetilik iin korunmas gereken millettir ve bu korumay salayp milleti milletleraras arenada etkin klacak olan ise devlettir. Devlet ile millet arasndaki uyum ise milliyetiliin beslendii en nemli ve en gl kaynaktr. Milliyetiliin yaratmay hedefledii devlet ise kltrel olarak tanmlanmtr. Devlet ierisinde birden fazla etnisite bulunabilir ancak bu etnilerin zerinde kristalize edilmi bir milli kimlik mevcuttur. Devleti ve milleti bir arada tutan ite bu milli kimliktir. Milliyetilie eletirel bir gzle bakanlarn , dnyann iinde bulunduu her trl karkln; rklk, faizm, yabanc dmanl gibi hastalkl durumlarn kkeninde milliyetiliin yattn dnenlerin, milliyetiliin aleyhine getirdii eletiriler boyutludur: entelektel, etik ve jeopolitik. 1- Entelektel adan eletirenler milliyetiliin tutarsz ve temel postulatlarnn savunulamaz olduunu dnrler. Kolektif kltrel kimlikle ilgili olarak milli kimliin belirlenmesinde kullanlan ltlerin elikili olduu iddia edilir. Milletin tanm zerindeki farkllklar ve kararszlklar buna rnek olarak gsterilir. Ayrca eletirmenler milliyetiliin milli iradenin halkn zgr iradesi mi yoksa millete ekil verenlerin iradesi mi olduu hakknda karar vermeye yardmc olacak aralardan yoksun olunduunu iddia ederler113. Bu nedenlerle bir milliyetilik doktrinin olamayacan, ne kadar millet varsa o kadar ok milliyetilik olduunu ileri srerler. Bu btnyle yanl bir

113

A.D. SMITH , Kreselleme..., a.g.e., 166-168.

milliyetilik ideolojisi okunmasdr. Bu yanl anlayn stesinden gelebilmek iin milliyetiliin ekirdek doktrininin ve milliyetilik hareketlerinin belli bal ideallerini gzden karmamak gerekir. Birincisi; Milliyeti hareketlere gre dnya her biri kendi kaderine ve yazgsna sahip milletlere blnmtr. kincisi; Millet siyasal iktidarn kaynadr ve millete ballk dier tm ballklarn stndedir. ncs; zgr olmak, haklarn kullanabilmek iin insanlarn belirli bir milletle zdelemi olmas gerekir. Drdncs; zgn ve otantik olabilmek iin her millet zerk olmaldr. Beincisi; Dnyada bar ve adaletin hkm srebilmesi iin milletlerin zgr ve gvende olmalar gerekmektedir. Bu be nermenin sonucunda diyebiliriz ki her milliyetiliin nihai hedefi, ideali milli kimlik, milli birlik ve milli zerkliin gereklemesidir.114 2- Milliyetilik aleyhindeki etik argmanlar ise doas itibariyle milliyetiliin kanlmaz biimde arc olduu zerinde younlar. Milliyetiliin kltrel homojenlik kaygsnn aznlklarn dlanmasna ve toplumun sosyal bakmdan ie kapanmasna yol atn, bu kayg nedeniyle insan haklarnn ve bireylerin bamszlnn gz ard edildiini ileri srerler. Ancak tm milliyetiliklerin fanatik ve arc doktrinler olduu iddialar, tamamen demokratik, liberal ve lml olan pek ok hareket, rejim ve lider tarafndan rtlmtr. Ayrca tm milliyetiliklerin kltrel homojenlik oluturmak iin ayn lde aba sarf ettiini syleyemeyiz. Tm milliyetiliklerin istedii, sadece bir tane kamusal kltre sahip olmaktr. Milliyetiliklerin kamusal kltre yani milli kltre zarar vermemek kaydyla etnik ve dinsel aznlklar iin bir dereceye kadar zgnle izin verdikleri rnekler mevcuttur. Ayrca tm milliyetiliklerin temel insan haklarn ve bireysel eitlilii gz ard ettii sylenemez.115 3- Milliyetilik aleyhine gelitirilen argmanlarn sonuncusu jeopolitiktir. Bu gr savunanlar milliyetiliin jeopolitik adan istikrarszlatrc ve
114 115

A.D. SMITH, Kreselleme..., a.g.e., 170. A.D. SMITH, Kreselleme..., a.g.e., 171-172.

blc olduunu ileri srerler. Bu iddia abartl bir ifadedir. elbette milliyetiliin etnik adan kark blgelerde halklar arasnda huzursuzluklar yaratt veya blnmelere yol at rnekler (Bosna gibi) vardr. Ancak devletlerin knden sorumlu olan bizatihi milliyetilik deildir; milliyetilikler etnik nedenlerin yan sra dier nedenlerle de ayakta kalamayacak hale gelen devletlerin ykntlar arasnda ortaya kmaya eilimlidirler. popler, devletlerin Milliyetilik bazen istikrarszlatrc olabilse de ou kez ve dayanmacdr. Milliyetiliin yapt egemen rekabetini kitlesel bir kltrel temele oturtmak dolaysyla hzl birletirici

toplumsal deiim dnemlerin de bir tr toplumsal uyum salamaktr.116 Son sz olarak diyebiliriz ki; etnik atmalarn , milletleraras savalarn, soykrmlarn yaand bir dnyada milliyetiliin sonunun gelmedii ok ak. Milliyetiliklerin terr ve ykm yaratma kapasitesine ramen milli devletler ve milliyetilik modern an, en gereki sosyokltrel erevesi olmaya devam etmektedir. Milli kimlik, pek ok kii iin nemini korumakta ve kltrel olarak kendini tanmlayabilmenin en kapsaml ifadesi olarak grlmektedir. Milli devletler ise kreselleme-yerelleme kskacnda ayakta kalabilmek iin insanln bulabildii en gereki yaplar olmaya devam etmektedirler.

116

A.D. SMITH, Kreselleme... , a.g.e., 173-174.

KAYNAKA

AKURA, Yusuf. Tarz- Siyaset,T.T.K. Basmevi, Ankara,1976. AKURA, Yusuf. Trk Yl,Kltr Bakanl Yay.,stanbul,1928. AKURA, Yusuf. Trkln Tarihi, Kaynak Yay.,stanbul,1998. ANDERSON, Benedict. Hayali Cemaatler, ev. skender Savar, Metis Yay., stanbul, 2004. BAYART, Jean Franois, Kimlik Yanlsamas, ev. M. Moral, Metis Yay. stanbul, 2002. BLGN, Vedat. Etnisite, Milli Kimlik, Tarih Ve Toplum, Trkiye Gnl,Say 80,(Bahar 2005),81-87. BLGN , Vedat. 18 Nisan Seimleri zerine: Gelenekten Moderniteye Geiin Siyasal zdm, Trkiye Gnl, Say 55,(MartNisan,1999), 5-11. BORA, Tanl. Milliyetiliin Kara Bahar, Birikim Yay., stanbul,1995. BOSTANCI, M. Naci. Bir Kolektif Bilin Olarak Milliyetilik, Doan Kitap A.., stanbul, 1999. CANGIZBAY, Kadir. Globalleme Ve Kamusal Alan, Global Ve Yerel Eksende Trkiye, Der. E.Fuat KEYMAN-A.Yaar SARIBAY, Alfa Yay., Ankara, 2000,141-169.

DUVERGER, Maurice. Metodoloji Asndan Sosyal Bilimlere Giri, ev. nsal Oksay, Bilgi Yay., Ankara, 1980. GEORGEON, Franois. Trk Milliyetiliinin Kkenleri, ev. Alev Er, Yurt Yay., Ankara,1986. GKALP, Ziya. Trkln Esaslar, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1972. GNGR, Erol. Dnden Bugnden Tarih Kltr Ve Milliyetilik, Maya Yay., Ankara, 1982. GNGR, Erol. Trk Kltr Ve Milliyetilik, tken Yay., stanbul, 1976. GNGR, Erol. Kltr Deimesi Ve Milliyetilik, tken Yay., stanbul, 1996. GNGR, Nefise. Popler Kltr ve ktidar-Popler Kltr zerine Kuramsal ncelemeler, Vadi Yay. stanbul, 1999. HABERMAS, Jurgen. teki Olmak tekiyle Yaamak, Aka, YKY, stanbul,2002. HALL, Stuart. Yerel Ve Kresel: Kreselleme Ve Etniklik, Kltr Kreselleme Ve Dnya Sistemi, Der. Anthony D. KiNG, ev. S.H. TUNCEL, Bilim-Sanat Yay.1998, 39-61. HAYES, J.H. Carlton. Milliyetilik Bir Din, ev. M. iftkaya, z Yay., stanbul, 1995. ev. lknur

HEYD, Uriel. Trk Milliyetiliinin Kkenleri, ev. AdemYALIN, Pnar Yay., stanbul,2001. HOBSBAWM, Eric John. Gnmzde Milletler ve Milliyetilik,

Program, Mit, Gereklik, Ayrnt Yay., stanbul, 1993. DUYGU, Ahmet - KEYMAN, E.Fuat. Globalleme Anayasallk ve Trkiyede Vatandalk Tartmas, Global Ve Yerel Eksende Trkiye, Der. E.Fuat KEYMAN A.Yaar SARIBAY, Alfa Yay., Ankara,2000, 172-187. KAPLAN, Mehmet. Byk Trkiye Ryas,T.K.E. Yay., Ankara,1969. KARAL ,Enver Ziya. Osmanl Tarihi, VII. Cilt, T.T.K. Yaynlar, Ankara, 1977. KEDOURIE, Elie. Avrupada Milliyetilik, ev. M:H: TMURTA, MEB Yaynlar, Ankara, 1971. KILIBAY, M. Ali. Milliyetiliin Kimyas, Trkiye Gnl, Say 50, (Mart-Nisan, 1998), 56-64. KIZILELK, Sezgin. Sosyal Bilimleri Yeniden Anlamlandrmak, An yay., Ankara, 2004. KUSHNER, David. Trkiyede Milliyetiliin Douu, ev. S:S:TRETR.ERDEM, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1978. KK ,Cevdet. Osmanl mparatorluunda Millet Sistemi Ve Tanzimat Dnemi, MEB Yaynlar, Ankara, 1985.

MARSHALL, Gordon. Sosyoloji Szl, ev. Osman Aknhay, Bilim Sanat Yay., Ankara, 1999. ORAN, Baskn. Az Gelimi lke Milliyetilii Kara Afrika Modeli, A.. Yay. Ankara, 1977. N, Sleyman Seyfi, Mukayeseli Sosyal Teori Balamnda Milliyetilik, Alfa Yay., Ankara,2000. Z, Esat. 21. Yzylda Milli Devlet, Kreselleme Ve Trk Milliyetilii, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt-4, Milliyetilik, letiim Yay., stanbul 2002, 751-762. ZKIRIMLI , Umut. Trkiyede Gayri Resmi Ve Popler Milliyetilik, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt-4, Milliyetilik, letiim yay., stanbul,2002, 706-717. SARIBAY, Ali yaar. Global Bir Bakla Politik Sosyoloji, Alfa Yay., Ankara, 2000. SARINAY, Yusuf. Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi Ve Trk Ocaklar, tken Yay., stanbul, 1994. SMITH, A.D. Milli Kimlik, ev. Bahadr Sina ENER, letiim Yay., stanbul, 1999. SMITH, A.D. Kreselleme anda Milliyetilik, ev. Derya

KMRC, letiim Yay., stanbul, 2002. TOGUIEFF, 1998. P.A., Milliyetilik ve Antimilliyetilik, Uluslar ve

Milliyetilikler, Der. Jean LECA, ev. S. demen, Metis Yay. stanbul,

TOPU,

Nurettin.

Milliyetiliimizin

Esaslar,

Dergah

Yay.,

stanbul,1978.

TURAN, erafettin. Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitaplar, T.T.K. Yay., Ankara, 1982. TRKE, Alparslan. Bunalmdan k Yolu, Hamle Yay.,stanbul, 1996. TRKE, Alparslan. Yeni Ufuklara Doru, Kamer Yay., stanbul,1995. TRKNE, Mmtazer. Milli Devlet, Laiklik, Demokrasi, Trkiye Gnl, Say 29, (Temmuz-Austos,1994), 39-58. LKEN, Hilmi Ziya. Sosyoloji Szl, MEB Yay. stanbul, 1969. LKEN, Hilmi Ziya. Trkiyede ada Dnce Tarihi, Cilt-2, Seluk Yay.,stanbul,1966. WALLERSTEIN, Immanuel. Ulusal Ve Evrensel: Dnya Kltr Diye Bir ey Olabilir mi? Kreselleme Ve Dnya Sistemi, Der. Anthony D. KING, ev. S:H:TUNCEL, Bilim-Sanat Yay., stanbul, 1998, 120-137. ZURCHER, Eric Jan. Modernleen Trkiyenin Tarihi, ev.

Y.S.GNEN, letiim Yaynlar, stanbul, 2002. www.aksam.com.tr www.google.com.tr www.hrriyet.com.tr www.mustafayldzdoan.com.tr

www.milliyet.com.tr www.kitapyurdu.com.tr www.kitapkurdu.com.tr www.kitap.net www.radikal.com.tr www.sabah.com.tr www.habertrk.com.tr www.yarn.com.tr www.zaman.com.tr.