2.6.2.3.2.

Elmas Tel Kesme le Yap lan retim Yntemi

Son 10 y lda iinde zellikle geli i gzel ktlelerden blok almak amac ile elmas tel ile kesme yntemi geli tirilmi tir. Helezon tel kesme yntemine gre daha s n rl yat r m gerektiren ve retim h z daha yksek olan bir yntemdir. Elmas telin kullan lmas ile gerek ocaktan blok almada gerekse kar lm olan bloklara dzgn ekil vermek iin gereken zaman nemli lde k salm t r. rne in, bir ocakta 20 m uzunlu unda ve 9 m yksekli inde (180 m2) bir dikey kesim, helezon tel kesme yntemi ile en az 200 i saati al r. Elmas tel kullan lmas ile 2830 saat iinde tamamlanabilmektedir. Kesim i lemi, 2060 m uzunlu undaki elmasl telin her yne dnebilen 3040 HP gcndeki elektrik motoru taraf ndan dndrlmesi ile sa lan r. Elmas tel kesme makinas n n al mas iin gerekli yatay ve d ey delikler hidrolik delici makinalarla, genellikle 9 cm a lmaktad r. Yatay ve d ey delik boylar 815 cm aras nda de i mektedir. Kullan lan elmas tel, 5 mm apl elik tel zerine 10 mm apl elmas boncuklar n tak lmas ile olu turulmaktad r. Elmas boncuklar n birbirine yakla mas n nlemek ve telin deliklerden kolayca gemesini sa lamak amac yla boncuklar aras na elik yaylar tak lm t r.

ekil 2.6: Elmas tel

al ma esnas nda tel h z 040 m/sn, tel gerginli i 0200 kgd r. Kesim alan 3 6 m2/htir. Kesme i lemi s ras nda s nan telin s cakl su kullan larak giderilir. lk olarak kar lacak blo un iki yan ndan d ey ve yatay delikler a larak yan kesimler yap l r. Daha sonra stten ve ayna nnde tabandan 67 cm aral klarla delikler delinip kamalar vas tas yla ilk

blok kart l r. lk blo un al nmas nda delmekamalama ve tel kesme birlikte kullan lmaktad r. lk bloktan sonraki arka ve taban kesimleri elmas tel kullan larak yap l r. Kesim i lemine basamak sonuna kadar ayn ekilde devam edilir. Delinen deliklerin ap 6 intir. Elmas teli bu deliklerden geirmek iin delik dibine kadar bir ip halat uzat l r. Sonra bu tip halat delik iersine s k lan r. Delik a z na bas nl hava verilerek di er delik a z ndan ip halat n kmas sa lan r. Sonra ipin ucuna elmas tel ba lanarak deliklerden gemesi sa lan r.

2.6.2.3.2.1. Elmas Tel Kesme Makineleri zellikleri ve al ma Sistemi

Elmas telle kesme ynteminin temeli, ktle zerine deliciler ile delinen deliklerden geirilen ve zerinde elmas boncuklar bulunan telin makinenin dairesel hareketi ile olu an srtnme yard m yla mermerin a nd r lmas ile olmaktad r. Elmas tel kesme makinesinin grevi bu teli belirli bir gerginlikte tutarak evirmesi ve raylar zerinde do rusal hareket yapmas d r. Elektrikli elmas telle blok kesme makinesi(redktr k l ) teknik zellikleri retici firmalara gre de i iklikler arz etmekle beraber u ekilde verilebilir. izelge 2.2: Elektrikli elmas tel kesme makineleri teknik zellikleri Motor cinsi Motor Gc Yry Motoru Tel evirme Kapasitesi Kesme H z al ma A s Ray Su htiyac Sistem Tipi al ma ekli Elektrikli 50 HP 1 HP (hidrolik-otomatik) 80 m (max.) 8-12 m/saat 360 (Dikey-Yatay) 2 Adet 3'er Metre Kreamaiyerli 500-700 lt/saat Elektrik-Mekanik Otomatik, elektronik h z ayarl 17

Dizel tel kesme makinesini teknik zellikleri ise u ekildedir: izelge 2.3 : Dizel tel kesme makineleri teknik zellikleri Motor Cinsi Motor Gc Tel evirme Kapasitesi Kesme H z al ma A s Ray Su htiyac Sistem Tipi al ma ekli Dizel 82 HP 80 metre(max.) 7-10 m/saat 360(Dikey-Yatay) 2 Adet 3'er Metre Kreamaiyerli 500-700 lt/saat Hidrostatik Otomatik, elektronik h z ayarl

Elmas tel kesme makinelerinde kesim sresince elmas telin gerginli i hidrostatik tip makinelerde hidrolik piston ile, elektro-mekanik sistemli makinelerde elektrik motoru- balata veya elektrik motoru-di li grubu birli i ile sa lanmaktad r. Elmas tel kesme makinelerinde telin h z sabit olmas istendi inden elektro-mekanik sistemli makineler daha avantajl d r.

2.6.2.3.2.2. Tel ve Elmas Boncuklar

Mermer ocak i letmecili inde, ocaktan ktlelerin kesme i lemini yapan as l eleman elmas teldir. Elmas tel olarak adland r lan grup; elik halat n zerine zel olarak imal edilmi elmas boncuklar, yaylar, s kmac klar ve pullar n dizilmesi ile elde edilir. Elmas teller genellikle 5 10 15 metre uzunluklarda haz rlan r. Resim 1.65 te elmas teli olu turan elmas boncuk, yay ve ba lant elemanlar grlmektedir. a)Elmas Boncuklar Elmas tel kesim i leminde, blo u ana kayatan koparan nite, tel halat zerindeki elmas boncuklard r. Bu boncuklar retim ekline gre; y y Sinterize Elektrolitik

kkenli olmak zere iki tiptir. Her birinin kullan m zellikleri birbirinden farkl d r. Kesim i lemi srecinde, kayac n tekno-mekanik zelli ine gre her bir elmas boncu un bir kullan m mr vard r. Bu kullan m mr, kesilecek kayac n fiziksel ve mekanik zellikleri ile do rudan ili kilidir. Elmas boncuk aplar , kullan m amalar na ve retim teknolojisine gre farkl aplarda olabilmektedir. Ocak retiminde blok kesme i leminde kullan lan boncuk aplar , ss i ili inde kullan lan boncuk aplar ndan daha byk boyutlardad r. Genel bir kullan m olarak elmas boncuk d de i mektedir. b) Yaylar Paslanmaz elik tellerin bklp zel s l i lemden geirilmesi yoluyla elde edilirler. Mermer kesimi s ras nda elmas telde meydana gelebilecek ani gerilmeleri absorbe ederek elmas telin kopmas n nlemek amac yla kullan l rlar. Yaylar elik telin zerinde hareket etmelidir. Granit gibi sert ta lar n kesiminde kesim esnas nda kopan sert ta parac klar (k r nt lar) yaylar n aral klar na girerek, halat-yay aras nda s k r. S k an bu sert k r nt lar elik halat ve elmas boncuklar n i eperlerini y pratt ndan, elik yay yerine zel yap ml sert plastik tpler kullan l r. yzey aplar ; 8mm, 8.8mm, 10mm, 10.2mm, 10.5mm ve 11mm de erlerinde olmaktad r. Yzk i aplar ; 7mm, 8mm, 8.5mm olarak

c) S kmac klar Elmas telde kullan lan s kmac klar al ma esnas nda elmas boncuklar n elik halat zerinde kay p bir tarafa toplanmas n nlerler. elik halat zerinde bulunan elmaslar n korunmas n da sa larlar. Elmas telin al ma s ras nda kopmas halinde s kmac klar soketlerin, yaylar n ve pullar n f rlayarak kaybolmalar n nlerler. Bu amala elik halat zerinde belirli aral klarla s kmac klar yerle tirilmektedir. Bu sitem ayn zamanda al ma an nda elmas soketlerin tek tek al mas n da sa lamaktad r. Genel olarak, iki s kma aras na 3-5 elmas boncuk tak l r. Dolay s yla, herhangi bir kopma durumunda sadece iki s kma aras ndaki boncuk say s kadar bir kay p sz konusu olur.Ba lant eleman olarak,iki ucu ters di li vida-somun veya bak r tp kullan l r.Telin iki ucu,vidal tipte vidalanarak; bak r tpte ise; iki ucu bak r tp iinde birle tirildikten sonra, pres makas ile s k t r larak ba lan r. d) Tel Ba lant Elemanlar Elmas tellerin sonsuz uzunlu unu sa lamak iin bir tak m tel ba lant elemanlar

kullan lmaktad r. Bunlar vida-somun tipi, ters vida-somun tipi ve bak r tp tipi olmak zere e ayr l rlar. Vida-somun tipi ba lant elemanlar di erlerine nazaran kesim s ras nda daha kolay bo ald ndan dezavantajl d r. Bu dezavantaj ndan dolay di er iki tip ba lant elemanlar n n daha ok kullan lmas na neden olmu tur. Ayr ca meydana gelen bo almalardan do acak zaman kay plar da asgariye indirilmi tir. e) Pullar Elmas boncuk ve yay aras na yerle tirilen, elik yaylar koruyucu elemanlard r. Pullar elik yaylar ve elmas soketlerin dn n sa lamak ve korumak amac yla kullan l rlar. f) elik Halat Krom-nikel ala ml tellerden olu ur. elik tellerden olu an bir zn etraf na 6 adet halat n burularak sar lmas yla olu turulur. Her bir halat k 7 telden olu ur. ekme dayan m : 1830 kN/mm2, kopma dayan m : 20 kN olan tellerdir. Elmas boncuklar n i ap na uygun olarak; 4.0 mm, 4.8 mm ve 4.9 mm aplar nda imal edilirler.

2.6.2.3.2.2.1. Elmas Boncuk Ba lant s Yapma

elik tel zerine pul - elmas boncuk pul yay- pul s ralamas ile istenilen uzunlukta (5, 10, 15 m) dizilir. al ma esnas nda elmas boncuklar n elik halat zerinde kay p bir tarafa toplanmas n nlemek iin 50-60cm aral klarla s kmac klar yerle tirilir. Telin sonunda ba lant elemanlar ile ba lant s yap l r. grlmektedir. ekil de elmas boncu un elik halata tak l ve ba lant s yap lm elmas tel

ekil 2.7: Elmas teli olu turan paralar ve dizili leri Elmasl tel mermer ktlesine ve tel kesme makinesine ko ulduktan sonra de i ik tipte ba lant elemanlar kullan larak iki ucu ba lan r. Ba lant eleman n tipine gre ba lant tekni i de farkl l k gsterir. a) Vida Somun Tipi Ba lant Eleman Bu ba lant eleman kullan ld nda elmasl tel ba lanmadan nce telin bir ucu N=D+L kadar

vidalama ynnden tersine kendi etraf nda burgu eklinde evrilir. Burada D ba lant eleman ndaki di say s , L ise kullan lan elmas telin metre cinsinden uzunlu udur. Bundan ama kesim esnas nda ba lant eleman n vidas n n zlmesini nlemek ve telin kendi etraf nda dn n sa layacak kesim esnas nda elmas boncuklar n mermer ktlesi iindeki s k mas n nlemektir. Teldeki bu burgu hareketi ayn zamanda elmas boncuklar n homojen olarak a nmas na da yard mc olur. N kadar kendi etraf nda dndrlen elmas tel telin di er ucundaki ba lant eleman ile vidalanarak kapat l r.

b) Bak r Tp ve ki Ucu Ters Di li Vida Somun Tipi Ba lant Eleman Bu ba lant elemanlar n kullan ld nda telin bir ucu yukar da anlat lan nedenlerden dolay tel uzunlu u metre kadar yani 50 metre ise tel 50 kez kendi etraf nda evrilir. Telin iki ucu vidal tipte oldu u gibi vidalan r bak r tpte ise telin iki ucu bak r tp iine sokulduktan sonra pres makas ya da pres pompa ile belirli bir dzende s k t r larak ba lan r.

2.6.2.3.2.3. Mermer Ktlesine Ko ulacak Telin Boyu (TB)

Kesilecek mermer blo un uzunlu u ve yksekli ine ba l olarak tel boyu hesap edilir. Buna gre tel boyu;

(TB) = 2L +3H cinsinden hesap edilir. Burada; L: kesilecek ktlenin uzunlu u H: kesilecek ktlenin yksekli ini ifade eder.

2.6.2.3.2.4. Elmas Tel Kesme Makinalar Kullan m nda Baz nemli Hususlar
Yurdumuzda son y llarda elmas tel kesme uygulamas h zla artmaktad r. Ancak bu h zl art a ra men btn makinalar n ayn ba ar yla kullan ld klar n sylemek zordur. Esas olarak, tel kesme uygulamas nda lkemizde yeterli say da operatrn eksikli i ve genel tecrbesizlik birok makinelerin kullan lmadan yatmas na neden olmaktad r. Burada elmas tel uygulamas nda netice almay , retim h z n ve verimini artt r c baz nemli hususlar vurgulanacakt r.

2.6.2.3.2.4.1. Elmas Telle Kesimin Planlanmas

Elmas telle kesim uygulamas nda verimi artt r c ana prensiplerinden biri oca n yap s n n ve ekipman n n olanak verdi i mmkn olan en byk ktleyi da dan kesip devirmek ve sonra yerde istenilen bloklara ebatlanmakt r. Byle bir i lemde kritik darbo az o unlukla kesilen blo un hidrolik kriko ile devrilmesi kabul edilirse, 10x6x3 m (uzunluk x ykseklik x derinlik) llerinde kesilmi , bir masif ktle ideal llere yakla r. Byle bir uygulaman n yle faydalar grlr. y Byk bir ktle hacmi delindi inden, bu ktlede olabilecek do al atlak, renk bozukluklar gibi istenmeyen blmlerden rahatl kla kurtulup ktleden istenilen kalitede sa lam blok elde etme olas l y artar. Ocakta olu an telle kesilmi byk ayna bir sonraki kesim iin ocak ya rengin yneli i ve tabii atlaklar n durumu hakk nda ok nemli ipular verecek, bu ikinci kesimde ne tarafa ynlenmesi karar na yol gsterecektir. Bu sayede daha ana ktleyi keserken ocak ya blok kalitesi ay r m yapma imkn sa lar. y Byk ktleleri keserken, kesim say s azalaca iin makinelerin pozisyonland r lmas

esnas nda ortaya kan l zaman asgariye indirilir ve makine verimi artar.

2.6.2.3.2.4.2. Tel Kesme Makinesinin Kesme Pozisyonu

Delikleri a lm ve kesime haz r bir ktleye tel kesme makinas n n pozisyonland r lmas nda

birka ufak ama nemli noktalar vard r.

Bir telle kesme operasyonu esnas nda en kritik nokta ba lang kalk lar d r. Bu esnada kesilmesi gereken 4 veya daha fazla k e bulunur ve bu k e kesimler elmas teli y pratan ana unsurlardan biridir. Operatr kritik durumlarda makina pozisyonunu ayarlayarak ek yard mc zellikle yatay kesimlerde makinay telin k kesiminden otomatikman kurtulunabilir. Elmas teli dndren tel ile volandaki lastik aras ndaki srtnme kuvvetidir. Volan lasti ini makaralar

kullanarak k e say s n asgariye indirmelidir. Baz hallerde bu say 1e kadar d rlebilir. y deli inin tam nne oturtarak bir k e

y pratmamak ve elmas teli rahat evirebilmek iin volan n evresinin mmkn oldu u kadar byk bir blmn kullanmak gerekir. Bunu sa lamak iin ya makine kesilecek ktleden belli bir uzakl a koymak veya yard mc ynlendirici makaralar kullanmak gerekir. Aksi halde elmas yelin volan giri ve k aras ndaki a s byyecek. Bu da patinaja ve lastik y pranmas na yol aacakt r. Bu konuda Makina pozisyonland r l p tel halka halinde birle tirilince, makina volan na geirilmeden nce muhakkak giri ve k deliklerindeki 2 elemanla kar l kl elle git gel yap larak telin keskin k elerinin biraz k r larak telin kendisine bir yatak amas sa lanmal d r. Bu i lem ayn zamanda telin kolay dnp dnmedi ini de gsterir. E er tel kolay dnmyorsa makinaya ba lanmadan nce muhakkak nedeni ara t r l p giderilmelidir. Aksi halde telin kopma tehlikesi ykselir. zellikle yard mc ynlendirici makaraya sahip olmayan makarada ok nem kazan r.

2.6.2.3.2.4.3. Kesme Sratinin Ayarlanmas

Bilindi i gibi elmas tel kesme makinalar nda kesim volan n n bir taraftan dnerken bir taraftan da ray zerindeki lineer hareketiyle sa lan r. Bu lineer modern makinalarda bir do ru ak m motoruna kumanda eden elektronik bir niteyle yap l r. Bu elektronik sistem hidroli e olan byk avantaj darbe yap lmad , dolay s yla kopmalar azaltt nedeniyle btn talyan makina , tele reticilerince tercih edilmektedir. Elektronik sistem, hidroli e nazaran daha dzgn al t srati ve verimde art

ve otomatik ayarlamaya izin verdi i iin kesme

sa lanmaktad r. Kesme srati esas olarak volan n ray stndeki bu lineer

hareketine paralel bir uyum ierisindedir. Bu hareket (telenme) miktar birim zamanda yle ayarlanmal d r ki telin ayn birim zaman ierisinde ktlede yapt d sn. E er volan n ray stndeki lineer telenmesini gerekti inden az tutarsan z h z n z d er ve tel sarkmaya ba lar. Aksine volan ray stnde gerekti inden daha h zl geri ekmeye ba larsan z, tel gittike gerginle ir ve nihayet kopar. Bu tehlikeyi, kesilen ta ktleden makinaya dnen blmne bakarak anlamak mmkndr. kesim nedeniyle serbest kalan blmnn lineer uzama mesafesine denk

Uygun bir kesim h z nda bu dn

teli son derece dzgn bir ak

gsterir. Volan

gerekti inden daha fazla geriye ekerseniz gerginle en tel dn blmnde frekans ve dalga uzunlu u gittike artan sallanmalara nende olur. Bunun sonucu kesin tel kopmas d r ve yap lacak tek ey volan n telenme hareketinin h z n d rmektir. Bu h z azalt l nca telin yine eski normal dzgn seyrine dnd gzlenir. Unutulmamal d r ki, kesimi as l yapan teldeki elmas boncuklar d r ve nihai kesme sratini bu boncuklar tayin eder, makine de il. Yeni bir telin yksek srati zamanla kullan ld ka azalaca na gre operatrde her bir kesimde bu dn telinin hareketini izleyerek kesin h z n ve ona uyumlu volan telemesini ayarlamal d r.

2.6.2.3.2.4.4. Yard mc Ynlendirici Makara Kullan m

Tel kesme makinalar nda hareket sadece volan lasti i ile tel aras ndaki srtnme kuvveti ile sa lan r. Kesim alanlar byyp, keskin k e say lar artt ka tele binen yk artt iin bir mddet sonra volan teli sa l kl dndrme de zorlan r; patinajlar, kopmalar meydan gelebilir. Byle durumlarda yard mc ynlendirici makaralar kullan larak telin kesme esnas nda zerine tatbik edilen yk azalt labilir.

2.6.2.3.2.5. Tel Kesme

lemi in Deliklerin Delinmesi

2.6.2.3.2.5.1. Delme Makinesini Ana Ktleye Tespit Etme

nceden delik yerleri i aretlenmi ana ktle zerine delme makinesi sabitlenir. Sabitleme i lemi makine yatay dzlemde olacak ekilde konumu tespit edildikten sonra zincirlerle gerdirme eklinde olur. Zincirler ana ktle zerine elik dubeller yard m ile tespit edilir. Makinenin ana ktle zerine sabitlenmesinin nedeni delme esnas nda olu an gerilim ve titre imlerin yok edilmesi ve bask kuvvetinin blok zerine verilmesidir. ekil 2.8de makinenin d ey delik delme konumunda ana ktle zerine sabitlenmesi grlmektedir.

ekil 2.8: Makinenin d ey delik delme konumunda ana ktle zerine sabitlenmesi

Yatay delik delmede de makine yatay konumda birinci retim faaliyetinde belirtildi i gibi delik konumu ayarland ktan sonra delik ekseninde ayarlan r. Daha nce delinmi olan k sa deli e makinenin k lavuz mili tak ld ktan sonra gerdirme tertibat ile ana ktle zerine tespit edilir. zerine tespit edilmesi grlmektedir. ekil 2.9da delik delme makinesinin yatay delik delme pozisyonunda ayarlanmas ve gerdirme ile ana ktle

ekil 2.9: Makinenin yatay delik delme konumunda ana ktle zerine sabitlenmesi

2.6.2.3.2.5.2. Ana Ktleden akl Yard m yla Delik Yeri Tespiti

a) Yatay Deliklerin aretlenmesi (D ey Kesim)

Kesme hatt n kesilecek blo un bulundu u kademenin st taraf na, d ey deli in bulundu u n k eden ba layarak d yze paralel olacak ekilde i aretlenir. Mesafe, blo un byk kenar na e it veya katlar olmal d r. Yatay deli in pozisyonunu i aretlemek iin akl kullan l r.

ekil 2.10 : Delik delme makinesi ile yatay delik delinmesi

b) D ey Deliklerin

aretlenmesi

Referans olarak yatay deli e bir ubuk yerle tirilir. Kesilecek blo un st k sm ndan 3 m d ar sarkan ubuk iki akl kullan larak alt yatay delikteki ubuk ile ayn hizaya getirilir ve blok zerindeki bu referans hatt yard m yla d ey delik yeri i aretlenir ( ekil 2.11).

ekil 2.11: D ey deliklerin delinmesi c) K lavuz pini Delikten Geirme Elmas tel kesme yntemi ile blok karma ynteminde yap lacak kesimler iin d ey ve yatay deliklerin delinerek birbirleriyle irtibatland r lmas ve elmesl telin deliklerden geirilmesi gerekmektedir. Bu i lemde nce ip tr hafif malzeme delikten bas nl hava ile geirilir. Bas nl hava retmeye yarayan kompresrler ile bu i lem gerekle mektedir Hafif bir malzemeye (ip, aput) ba lanan elmasl tel, gemesi gereken delikten bas nl hava ile itilen hafif malzemenin di er delikten kmas yolu ile geirilir. E er bas nl hava ile iletilen hafif malzeme di er utan kmazsa bir kanca yard m yla ekilip kar labilir.

ekil 2.12: Klavuz ipini delikten geirme

d) Elmas Teli Delikten Geirme nce esnek ve sa lam bir halat (ya da tel), st delikten sokulur, ucuna kolayl kla delik iinde kayabilecek ve teli birlikte ekebilecek bir mantar veya benzeri hafif bir para ba lan r. Bas nl hava veya bas nl su yard m yla alt delikten gemesi sa lan r. Telin ucuna elmas tel ba lan r ve di er utan bir ka metre kana kadar ekilir.