KURANIN DRT TEMEL TERM -Mevdudi-

-NSZ-

LAH, RAB, DN ve BADET; bu drt terim Kuran terminolojisinde temel bir neme sahiptir. Kurann tm daveti yalnzca Allah Tealann Rab ve lah olduu eklindedir.Ondan baka ne herhangi bir lah ve Rab e herhangi bir uluhiyet ve ne de rububiyet vardr.Onun eriki de yoktur.Bu yzden sadece Onun lah ve Rab olarak kabul edilmesi,Ondan baka herkesin ilahlk ve rablik iddiasnn reddedilmesi,Ona ibadet edilip bakalarna edilmemesi,dinin sadece Ona hasredilmesi,dier baka dinlerin ise reddedilmesi gerekmektedir. Senden nce hibir peygamber gndermedik ki ona Benden baka bir ilah olmadndan (sadece) bana ibadet ediniz diye vahyetmi olmayalm (Enbiya, 25) Onlara tek bir ilaha ibadet etmelerinden baka bir ey emredilmemiti.Ondan baka bir ilah yoktur.Onlarn irk komalarndan O mnezzehtir. (Tevbe, 31)

-1-

te bu sizin (tm nebiler) mmetiniz tek bir mmet ve ben sizin rabbiniz olduumdan yalnz bana ibadet ediniz. (Enbiya, 92) De ki,her eyin Rabbi O olduu halde Allahtan baka rab mi edineyim? (Enam, 164) Rabbine kavumay umanlar salih ameller ilemeli ve rabbine yapt ibadete hi kimseyi ortak komamaldr. (Kehf, 110) Andolsun ki,biz her mmete Allaha ibadet edin de Tauta ibadet etmekten saknn mesajn tayan bir peygamber gnderdik. (Nahl, 36) Gklerde ve yerde ne varsa Ona isteyerek ve istemeyerek boyun edii ve Ona dndrlecekleri halde Allahn dininden baka bir din mi edinmek istiyorlar. (Al-i mran, 83) (Ey Peygamber) De ki, Bana dini kendisine has klm olduum halde Allaha ibadet etmem emredildi. (Zmer, 11) Allah hem benim rabbim ve hem de sizin rabbiniz olduu iin Ona ibadet edin.te doru yol budur. (Al-i mran, 51) Bu birka ayet burada srf misal olarak verilmitir. Kuran okuyan kii ilk bakta Kurann tm beyanlarnn bu drt terim etrafnda dnp dolatn hemen fark edecektir.Bu kitabn ana temasn unlar oluturmaktadr; Allah Rab ve lahtr. Rablik ve lahlk Allahdan bakasnn anndan deildir. Bu nedenle badetin Ona has klnmas gerekir. Yine bunun iin Dinin de Ona has klnmas gerekir.

DRT TERMN NEM

Kuran- Kerimin retisini anlamak iin bu drt terimin sahih ve mkemmel anlamn tam manasyla kavramak zorunludur.Eer herhangi bir kimse lah ve Rabbin manasnn ne olduunu,badetin ne anlama geldiini ve Dinin neye isnad edildiini bilmezse onun iin Kurann tamam anlalmaz bir hal alr.

-2-

(nk) O (byle bir durumda) ne tevhidi bilebilecek ne irki anlayabilecek ne ibadeti yalnz Allaha mahsus klabilecek ve de dini Allaha has klabilecektir.Ayn ekilde yine bu terimler herhangi bir kimsenin zihninde kapal ve eksik olursa,o kimse iin Kurann tm retileri kapal olur ve Kuran- Kerime iman etmesine ramen hem akidesi hem de ameli eksik kalr.O, lailahe illallah demeye devam etmekle birlikte putlar da ilahlatrmaya devam eder.Allahtan baka rab olmadn devaml ilan etmesine ramen,kendisine Allahtan baka birok rab edinmekte devam eder.O,tm iyi niyetiyle birlikte Allahtan bakasna ibadet etmediini her frsatta bildirmekle birlikte dier birok mabudlara ibadetle megul olur.O,tm gcyle Allahn dininde olduunu haykrd ve kendisini baka dinde grenlerle kavgaya hazr olmakla birlikte,birok dinin yular kendi boynunda asldr.Kendi azndan Allahtan bakas iin lah ve Rab szckleri hibir zaman kmazken,bu szcklerin ortaya koyduklar manalar itibaryla,onun birok ilah ve rabbi olur.Hal byle olmasna ramen o zavallnn gerek Allahtan baka,kendisinin ilah ve rabler edindiinden haberi bile olmaz.Eer siz ona kendisinin Allahtan bakasna ibadet ettiini,dine irk bulatrdn syleseniz,size ta ve sopayla saldrr ve fakat ibadet ve dinin hakikat asndan o,bakalarnn kuludur ve baka bir dine girmitir.Ancak hareketlerinin gerekte bakalarna ibadet etmek olduunu ve iinde bulunduu durumun kendisini slamdan baka dine mensup kldn bilmez.

Yanl Anlamalarn Asl Sebebi

Kuran- Kerim Araplara indirildii iin herkes lahn ne manaya geldiini,Rab diye kime hitap edildiini biliyordu.nk bu iki terim onlarn gnlk konumalarnda nceden beri kullanlyordu.Onlar bu terimlerin hangi manalara atfedildiini biliyordu.Bu yzden onlara Yalnzca Allah,lah ve Rabdir,Onun ilahlk ve rabliinde baka bir kimsenin kesinlikle ortakl yoktur denildiinde onlar bunu tamamen anlamlard.Onlar hibir phe ve karmakla mahal brakmadan bakalar iin nelerin nehyedildii ve nelerin Allah Tealaya mahsus klnacan idrak etmiti.slam davetine muhalefet edenler,Allahtan bakasnn ilahlk ve rabliini inkar etmenin ne manaya geldiini bilerek kar kmt.man edenler de bu akideyi kabul etmekle neleri brakmalar ve neleri semeleri gerektiini biliyordu. Ayn ekilde,badet ve Din terimleri de Araplarn konumalarnda yaygnca kullanlyordu.Onlar abdin (kul) kime dendiini,hangi eylemin ibadet olduunu ve dinin ne anlama geldiini biliyordu.Bu yzden onlara Hereye (putlara) ibadeti brakp yalnz Allaha ibadet ediniz ve irk dinlerinden uzaklaarak yalnz Allahn dinine giriniz denildii zaman,Kurann davetini anlamakta herhangi bir yanl anlamaya dmeleri szkonusu olmamt.Onlar daveti iitir iitmez bunun kendi hayat sistemlerinde ne trden deiiklikler talep ettiini hemen anlyordu. Kurann nazil olduu dnemlerde anlalan btn bu terimlerin gerek manalar daha sonraki asrlarda gitgide deimeye yz tutar.O kadar ki terimlerin her biri kendi geni

-3-

anlamlarndan kaya kaya olduka dar ve anlalmaz birer ifade haline gelir.Bunun bie sebebi z Arapa zevkinin azalmasdr.Dier bir sebebi ise,yeni yetien nesil iin artk lah,Rab,badet ve Din kavramlarnn;Kurann nazil olduu dnemdeki yaygn anlamlarn kaybetmesidir.Bu nedenlerle,daha sonraki lgat ve tefsir kitaplarnda Kuran terimlerinin ounun aklamas;asl lgat manalar yerine,daha sonraki Mslmanlarn anladklar anlamlarla yaplmaya balanr.rnein;lah terimi hemen hemen putlar ve ilahlarla zletirildi. Rab;byten,besleyen ve yetitirenle eanlaml bir hale getirildi. badetin manas tapmakla zdeleti. Din de (ayn ekilde) mezheb,mereb ve Religion kelimelerine karlk olarak kullanlr oldu. Taut,put ya da eytan eklinde tercme edildi. Bunun neticesinde insanlar Kurann asl sylemek istediini anlamakta zorlanr oldu.Kuran Allahtan bakasn ilah edinmeyin demektedir.nsanlar putlar ve ilahlar brakrlarsa Kurann isteinin yerine geleceini sanmaktalar.Oysa onlar ilah tanm ierisine giren dier birok nesneye ok sk bir ekilde balanmlar,ancak bu durumlarnn Allahtan bakasn ilah edinmek manasna geldiini bilmemektedirler.Kuran Allahtan bakasn rab olarak kabul etmeyiniz buyurmakta,insanlar ise, Biz phesiz ki Allahtan bakasn rab olarak grmeyiz.Bu yzden bizim tevhidimiz mkemmeldir derler.Oysa Rab kavramnn tlak edildii dier mefhumlar asndan insanlarn ou Allah yerine bakalarnn rabliini kabul etmektedir.Kurann Tautlara tapnmay terk edip srf Allaha ibadet edin emrine karlk,insanlar Biz putlara tapmyor,eytana lanet ediyor ve yalnzca Allaha secde ediyoruz,bu yzden biz Kurann bu emrini yerine getiriyoruz demektedirler.Halbuki ta putlar dndaki dier tautlarla onlar sk fkdrlar.Tapnmadan baka dier btn ibadetleri Allah yerine Allahtan bakasna mahsus klm bulunmaktadrlar. Dinin durumu da ayndr.Dini Allaha has klmann manas,kiinin hinduluk,Hristiyanlk ya da Yahudilii reddedip slam dinini kabul etmesi olarak anlalmaktadr.Bu durumda slam dini nde olan herkes,bylece dini Allaha has kldn zannetmektedir.Oysa,dinin daha geni anlam ifade etmesi nedeniyle bu kimselerin dini Allaha has klmayan kiiler olduklar ortadadr.

Yanl Anlamann Yol At Neticeler

Sonuta,bu drt temel stlahn anlamlar zerine perde ekilmesinden dolay Kurann drtte nden fazla retisi,hatta,onun gerek ruhu gzlerden saklanmtr.nsanlarn slam kabul etmelerine ramen,akide ve amellerinde gze arpan eksikliklerin ana

-4-

sebeplerinden birisi de budur.Bu yzden,Kurann temel retisi ve gerek gayesini ortaya karmak iin bu terimlerin tam anlamyla aklanmas olduka zorunludur. Ben,her ne kadar,bundan nceki eitli makalelerimde bu meseleyi aydnlatmaya ynelik abalarda bulunmusam da,imdiye kadar ki aklamalarm aslnda,ne btn yanl anlamalar izale etmeye yeterlidir ve ne de insanlar tam manasyla ikna edebilecek derinliktedir.Bundan dolay,kaleme aldm bu makalemde,sz konusu drt terimin mkemmel manasn aa karmaya ve bunu yaparken de Kuran ve lgatta delili bulunmayan eyler sylememeye aba sarfedeceim.

Seyyid Ebul Ala el-Mevdudi

BRNC BLM

LAH

CAHLYE NSANININ LAH DNCES

slamdan nceki araplarn ve eski milletlerin ilahlk balamnda ne gibi dncelere sahip olduklarna,buna karlk Kurann bu szckle ilikili hangi yaklamlar reddettiine de bakmamz gerekmektedir. 1. Onlar,kendileri iin bir g kayna olmak zere (ya da onlarn himayesine girerek mahfuz kalmak iin) Allahtan baka ilahlar edindiler. (Meryem, 81)

-5-

Yardm edilecekleri (Yani ilahlarn kendilerine yardm edecekleri) midiyle Allahtan baka ilahlar edindiler. (Yasin, 74)

Bu iki ayet-i kerimeden anlalmaktadr ki,cahiliye ehli,ilah olarak niteledikleri varlklarn kendilerini desteklediini,musibet ve belalardan koruduunu ve onlarn himayesinde korku ve zarardan mahfuz kaldklarn dnyordu. 2. Rabbinin kararnn vakti gelince,Allaha erik kotuklar ilahlar bir ie yaramad ve onlarn ykm ve felaketlerinden baka bir eyi artrmad. (Hud, 101) Allahtan baka edindikleri ilahlar,yaratlmlardr,hibir ey yaratamazlar,diri deil ldrler,ne zaman yeniden diriltileceklerini de bilmezler,ilahnz tek bir ilahtr. (Nahl, 20-22) Allahtan baka ilah edinme,Ondan baka ilah yoktur. (Kasas, 88) Allahtan bakalarn (ilah olarak) arp duranlarn,gerekte bu ortak koageldikleri eylere de uyup balandklar yok (ya) Sadece vehim ve zanlarna uyuyor onlar;yalan sylemek,btn yaptklar. (Yunus, 66) Bu ayetler birka meseleye k tutmaktadr: a. Cahiliye insan,ilah olarak nitelediklerinden sorunlarnn zmn ve gereksinimlerinin karlanmasn diliyor,baka bir deyimle onlara niyazda bulunuyordu. b. Onlarn ilahlar sadece cin,melek ya da tanrlardan olumuyordu.Bunlar arasnda lp-gitmi insanlar da vard.Nitekim bu, Diri deil ldrler ve Ne zaman yeniden diriltileceklerini bilmezler ibarelerinden aka anlalmaktadr. c. Onlar ilahlarnn,kendi dualarn iittiini ve onlara yardm etmeye kadir olduunu zannediyordular.

Bu noktada,sz konusu niyaz ve yardm beklenen ilahn keyfiyetinin iyice anlalmasn gerekli gryorum.Eer ben susayp ta su getirmesi iin hizmetimi veya hastalanp beni tedavi etmesi iin doktoru aryorsam;ne bu arma niyaz olarak nitelendirilebilir ve ne de bu,hizmeti ya da doktoru ilahlatrmak manasna gelir. nk btn bu olanlar sebep ve sonu zinciri ierisinde gereklemektedir,dnda deil.Ancak eer ben susuzluk hali ya da hastalk durumunda hizmeti ya da doktoru armak yerine,herhangi bir veli ya da putu yardmma arrsam, bu tabii ki onlar ilahlatrmak ve onlara dua etmek olur.nk,benden yzlerce kilometre uzakta bir kabirde istirahat etmekte olan veliyi yardmma armam,onun bu haliyle beni duyup iittiini kabul ettiim manasna gelir.Bana gre,o,sebepler alemine hkmetmektedir ve bu yzden de bana su yetitirmeye ya da hastalm gidermeye kadirdir.Ayn kyastan hareketle byle

-6-

bir durumda herhangi bir putu yardma armak da onun su,shhat ya da hastalk zerine hakimiyeti olduu ve olaanst bir ekilde benim gereksinimimi karlamak iin sebepleri harekete geirebildii manasna gelir.O halde kendisine niyaz etmeyi gerektiren ilah kavram hi phesiz olaanst bir otorite ile birlikte olaanst glere sahip olma dncesini de beraberinde getiren bir kavramdr. 3. Etrafnzdaki (kalntlarn grdnz) kyleri (ahalisini) biz helak ettik.Belki geri dnerler diye onlara ayetlerimizi defalarca gstermitik.Yaknlk vesilesi grerek Allahtan baka edindikleri ilahlar,azabmz inerken neden onlara yardm etmediler? Yardm etmek bir tarafa onlar brakp kayboldular.Bu onlarn yalan ve uydurup durduklar eylerdi. (Ahkaf, 27-28) Sizlerin de (sonunda) ona dndrlecei,beni yaratana neden ibadet etmeyeyim? Rahman bana bir zarar vermek istediinde efaatleri bir ie yaramayacak ve beni kurtaramayacak ilahlar m edineyim? (Yasin, 22-23) Allahtan baka veliler edinenler var ya,biz onlara srf Allaha yaklatrmalar iin tapyoruz (derler) Allah,onlarn ihtilafa dtkleri meselede (kyamet gn) kararn verecektir. (Zmer, 3) Allah brakp ta kendilerine ne zarar ve ne de fayda verebileceklere tapyor ve bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir diyorlar. (Yunus, 18) Bu ayet-i kerimeler nda dier baz meseleler de aydnla kavumaktadr.Bu ayetlerden cahiliye insannn uluhiyetin kendi ilahlar arasnda blld ve onlarn zerinde daha yce bir ilah olmad gibi bir gr tamadklar anlalyor.Cahiliye insann da ak bir ekilde,en yce ilah dncesi vard ve dillerinde Allah kelimesinin bulunmas da bu yzdendi.Dier ilahlar balamnda ise,en yce ilahn ilahlnda dier ilahlarn da birazck mdahale ve nfuzlar olduu inancn tayordular.Onlara gre dier ilahlarn szleri tutuluyor,onlar vastasyla iler yrtlebiliyor,herhangi bir kazan salama ve zararlardan korunma yolunda efaatleri kabul ediliyordu.Bu gibi inanlar yznden onlar,Allahla birlikte dierlerini de ilah olarak gryordular.Dolaysyla onlarn terminolojisine gre herhangi bir kimseyi Allah katnda arac tutarak ondan yardm dilemek,onun nnde tazim ve terkim merasimleri tertiplemek ve adak adamak,onu ilahlatrmaktr.(1) 4. Allah iki ilah edinmeyin dedi.lah sadece bir tanedir.O halde sadece benden korkun. (Nahl, 51) Ve (brahim) Rabbim bir ey dilemedike Ona erik kotuklarnzdan asla korkmuyorum dedi. (Enam, 80) (Hudun (a.s) kavmi ona) Sana szmz ancak udur;Tanrlarmzdan bazlar seni fena halde arpm dediler. (Hud, 54)

-7-

(1) Burada efaatin iki eit olduunun iyice bilinmesi gerekir: a. u veya bu ekilde,zor ve nfuza dayal olan ve behemehal kabul ettirilip braklan, b. Srf bir iltica ve istek nitelii tayan ve kabul ettirme gibi bir basky peinden getirmeyen, Birinci ktaki manasyla herhangi bir kimseyi efi (efaat edici) ya da arac olarak grmek onu ilahlatrmak ve ilahlkta Allaha e komaktr.Kuran byle bir efaati reddetmektedir.kinci ktaki anlamyla,Peygamberler (a.s),melekler,Salihler,ehl-i iman ve tm kullar baka bir kul hakknda efaat edebilirler.Ancak,herhangi bir kimsenin efaatini kabul etme ya da etmeme hususunda yce Allah tam bir yetkiye sahiptir.Kuran- Kerim bu tr efaati teyid etmektedir. (Mevdudi)

Bu ayetlerden,cahiliye insannn,eer ilahlarn u veya bu ekilde darltrlar ve onlarn ynlendirme ve inayetlerinden mahrum kalrsa,kendilerinin hastalk,ktlk,can ve mal kayb ve dier afetlere urayacaklar korkusunu tadn anlyoruz. 5. Onlar alim ve rahiplerini Allaha ortak kotular ve Meryem olu Mesihi de ilahlatrdlar.Oysa,onlara kendisinden baka ilah olmayan tek bir ilaha ibadet etmeleri buyurulmutu. (Tevbe, 31) Nefsini ilahlatran grmedin mi? Sen onun sorumluluunu zerine alr msn? (Furkan, 43) Ayn ekilde (ilahlkta) ortak kotuklar, mriklerin ouna evlatlarn ldrmeyi ho gsterdiler. (Enam, 137) Onlarn (ilahlkta) ortak kotuklar,Allah izin vermedii halde,onlar iin din cinsinden bir eriat m koymular? (ura, 21) Bu ayetlerde,ilahn daha nceki manalarndan ok daha farkl bir anlam gze arpmaktadr.Burada,ilahlatrlm olanlarda herhangi bir olaan stnlk sz konusu deildir.Onlar ya insandr ya da insann kendi nefsidir.Bunlar,kendilerine niyazda bulunulduklar,fayda ya da zarar vermeye kadir olduklar ve himaye gc tadklar iin ilahlatrlmamlardr.Bilakis,onlar,koyduklar hkmler kanun olarak kabul edildii,emir ve nehiylerine itaat edildii,helal kldklar helal,haram kldklar haram olarak benimsendii iin ilahlatrlmlardr.Ayn ekilde bunlarn yalnz balarna hkm koyma ve yasaklama yetkilerine haiz olduu ve bunlardan daha stn kendisine bavurulacak ya da izin alnacak bir otorite olmad dncesi reva bulmutur. lk ayette alim ve rahiplerin ilahlatrlmas sz konusu edilmektedir.Bu ayetin dolayl aklamasn hadislerde bulmaktayz.Adiy Bin Hatemin (r.a) bu ayetle ilgili olarak Peygamber Efendimiz (s.a)e ynelttii soruyu;O,yle cevaplamt: Sizler,alim ve rahiplerinizin helal

-8-

kldn helal,haram kldn haram kabul ediyor ve Allahn bu konuda ne buyurduuna aldrmyordunuz. kinci ayetin anlam ise gayet aktr;nefsi arzularna boyun een ve onun emirlerini daha stn gren kimse,aslnda kendi nefsini ilahlatrmtr. lk iki ayetten sonra gelen dier iki ayette,her ne kadar ilah kelimesi yerine ortak(erik) kelimesi gelmise de,bizim tercmede belirttiimiz gibi burada ilahlktan ortaklk kastedilmektedir.Her iki ayette de,Allahn izni olmadan herhangi bir kimsenin koymu olduu rf,kanun ve sistemi caiz grenlerin,sz konusu kanun koyucuyu Allaha ilahlkta ortak kotuklar aka belirtilmektedir.

ULUHYET KONUSUNDA MESELENN Z

Yukarda aklamaya altmz tm ilah kavramlar arasnda mantki bir iliki vardr.Bir kiinin olaanst anlamda bir varl kendi hami ve yardmcs,sorunlarnn halledicisi, gereksinimlerinin karlaycs, niyazlarnn iiticisi, menfaatlendiricisi ve zararlarnn gidericisi olarak grmesinin nedeni;ona gre,sz konusu varln kainat nizam zerinde yle ya da byle bir yaptrm gc,bir otoriteye sahip olmasndandr.Ayn ekilde birisinden ekinen,korkan ve onun darlmasnn kendisine zarar vereceini,raz olmasnn fayda getireceini dnen bir kimsenin,bu inan ve davranlarnn sebebi,bu kiinin sz konusu varln bir eit otoriteye sahip olduunu dnmesindendir.Yine,en yce tanry kabul etmekle birlikte,ihtiyalarn karlamak amacyla bakalarna ynelen kiinin bu davran,onun yneldii varl tanrlk otoritesinde u veya bu ekilde ortak olarak grmesi nedeniyledir.Benzer bir karsamayla,herhangi bir kimsenin hkmne,kanun,emir ve yasaklamalarna mutlak itaat ve benimsemek de onu en stn otorite olarak kabul etmektir.O halde uluhiyetin temel esas egemenliktir.Bu egemenlik,ister kainat nizam zerinde olaanst bir nitelik arzeden bir anlamda dnlsn;isterse dnya hayatnda,insann onun hkm altnda olduu ve yalnzca o hkmlere uymak zorunda bulunduu manasnda alnsn,deimez.

KURANIN YAKLAIMI

-9-

Kurann, Allahtan bakasnn ilahln reddetmede ve yalnzca Onun ilahln ispatlamada tm gcn sarfettii kavram egemenlik kavramdr.Kurann bu balamdaki yaklam (sylemi) udur; gklerde ve yerde tm yetki ve otorite sahibi Allah (c.c)tr.Yaratma Ona hastr,nimetler Ondandr,hkm Onundur,g ve kuvvet kesinlikle Onun elindedir.Her varlk isteyerek veya istemeyerek Ona boyun emektedir.Onun dnda kimsenin ne bir otoritesi vardr,ne hkm geer,ne yaratma,ynetme ve dzenlemenin srrna vakftr ne de zerre miktarnda da olsa Onun dnda hibir ilah yoktur. Bu balamda Kurann mriklere gnderdii mesajn ifadesi udur: Gerekten Ondan baka bir ilah olmadna gre,sizin bakalarn ilah sanarak yaptnz btn ameller tamamen yanltr,batldr.Bu ameliniz niyazda bulunma,iltica isteme,efaat dileme ya da hkmn benimseyip itaat etme eklinde de olsa bir ey fark etmez.Sizin bakalaryla gelitirmi olduunuz tm balarn yalnz Allaha has klnmas gerekir.nk otorite sahibi tek bana Odur. Bu konuyu Kurann hangi slupla kantlama yoluna gittiini geliniz kendi dilinden dinleyelim: Gklerde de tek ilah Odur,yerde de tek ilah Odur.Hakim ve Alim de Odur. (yani O,gklerde ve yerde hakimiyet salamak iin gerekli ilim ve hikmete sahiptir.) (Zuhruf, 84)

Hi yaratanla yaratmayanlar bir olur mu? Bu kadarn da m anlamyorsunuz?... Allah brakp ta ortak kotuklar var ya; hibir ey yaratamazlar bilakis kendileri yaratlyorlar lahnz tek bir ilahtr. (Nahl, 17,20-22) Ey insanlar,Allahn zerinizdeki nimetlerini ann.Sizi gkten ve yerden rzklandran Allahtan baka bir yaratc var m?Ondan baka ilah yoktur.O halde,nereye dndrlyorsunuz. (Fatr, 3) De ki,Allah,grmenizi ve iitmenizi giderip,kalplerinizi mhrlese,(yani aklnz alsa),Allahtan baka bunlar geri getirecek kimdir,hi dndnz m? (Enam, 46) O,kendinden baka ilah olmayan Allahtr.Hamd dnyada da ahirette de Onadr.Hkm ve otorite yalnzca Ona aittir ve siz de Ona dndrlrsnz.De ki, Allah geceyi zerinize kyamet gnne kadar ekip uzatsa,Allahtan baka size aydnlk getirecek kimdir,hi dndnz m? Artk duymazsnz. Yine,de ki: Allah gndz,zerinizde kyamet gnne kadar ekip uzatsa iinde dinlenip rahatladnz geceyi getirecek Allahtan baka kimdir,hi dndnz m? Artk grmezsiniz. (Kasas, 70-72)

- 10 -

De ki: Allahn dnda (tanr diye) ne srdklerinizi arn.Onlar gklerde ve yerde zerre kadar bir eye sahip deildir.Gklerde ve yerde onlarn ne bir paylar ne de Allahn onlarn arasndan bir yardmcs vardr.Onun katnda Onun izin verdii kimsenin dnda kimse iin efaatin yarar yoktur. O gkleri ve yeri hak ile yaratmtr.O geceyi gndze,gndz de geceye dolar.Gne ve Ay buyruuna almtr.Bunlarn her biri belirlenmi bir vakte kadar akp gider O bir tek nefisten sizlerin yaratln balatt, (Yani insani yaam balatt) sonra O,bir tek nefisten,onun eini var etti ve sizlere davarlardan sekiz ift indirdi.O sizleri annelerinizin karnnda ayr perde (zar) ierisinde yaratltan yaratla geirerek aamal bir ekilde var etmektedir.te budur rabbiniz olan Allah.Hkmranlk ancak Onundur.Ondan baka ilah yoktur.yleyse nereye dnp gidiyorsunuz. (Zmer, 5-6) Kimdir gkleri ve yeri yaratan,gkten sizin iin su indirip de o suyla, (sizlere kalsa bir aa bile bitiremeyeceiniz) gzei gzel baheler bitiren? Allaha bu ilerde ortak,bir ilah m var? Ne ki onlar haktan yz evirmektedirler.Kimdir yeri oturmaya uygun klp arasndan nehirler aktan,orada sarslmaz dalar yaratan ve iki deniz arasna bir engel koyan? Allaha bu ilerde ortak,bir ilah m var? Ne ki mriklerin ou bilmezler.Kimdir darda kalndnda kiinin duasna icabet eden,ktl gideren ve sizleri yeryznde halifeler klan (tasarruf yetkisi veren)? Allaha bu ilerde ortak bir ilah m var? Ne ki,siz ne kadar da kt anyorsunuz.Kimdir o,karalar ve denizlerin karanlnda sizlere yol gsteren ve rahmetinin (yani yamur) hemen nnde rzgarlar bir mjdeci olarak gnderen? Allaha bu ilerde ortak,bir ilah m var? Allah onlarn irk kotuklarndan ycedir.Kimdir O,gkten ve yerden sizi rzklandran?Allaha bu ilerde ortak bir ilah ta m var? De ki: Ortak komada haklysanz,delillerinizi getirin. (Neml, 60-64) Gklerin ve yerin hakimiyeti Onundur.ocuk edinmemitir.Hkmranlnda hibir orta yoktur.O her eyi yaratm ve her ey iin tam tamna bir l belirlemitir.nsanlar (ise) Onu brakp ta,hibir ey yaratamayan,bilakis kendileri yaratlan,kendilerine bile ne zarar ne faydas dokunan,ne lm ne hayat ve ne de yeniden diriltme gcne sahip ilahlar edinmilerdir. (Furkan, 2-3) Gkleri ve yeri yoktan varedendir.Ei olmad halde,ocuk nasl edinebilir? O her eyi yaratm ve her eyi bilendir.te budur rabbiniz olan Allah.Ondan baka ilah yoktur,her eyin yaratcsdr.O halde Ona ibadet edin.Her eyin korunup gzetilmesinde vekil Odur. (Enam, 101-102) nsanlardan kimi Allahtan baka eler tutar.Allah sever gibi onlar severler.nananlar ise en ok Allah severler.Zulmedenler azab grdkleri zaman btn kuvvetin Allaha ait olduunu ve Allahn azabnn etin olduunu anlayacaklarn keke bilselerdi. (Bakara, 165) De ki: Allahtan baka yalvardklarnz grdnz m? Bana gsterin,onlar yerden neyi yarattlar? Yoksa gkler(in yaratln)da onlarn bir ortakl m var? Eer doru

- 11 -

iseniz bundan nce (inmi olan) bir kitap,yahut bir bilgi kalnts getirin.Allah brakp da kyamet gnne kadar kendisine cevap veremeyecek eylere yalvarandan daha sapk kim olabilir? Oysa onlar,bunlarn yalvardklarndan habersizdirler. (Ahkaf, 4-5) Eer gkte ve yerde Allahtan baka ilahlar olsayd kainat nizam alt st olurdu.Arn (yani kainatn saltanat tahtnn) rabbi olan Allah,onlarn vasfedegeldiklerinden mnezzehtir.O,yaptklarndan sorulmaz,onlar ise sorulurlar. (Enbiya, 22) Allah ne bir evlad edinmi ve ne de Onunla birlikte bir ilah vardr.Eer byle olsayd her ilah yarattklaryla ayrlp mstakil olur ve her biri birbirine stn gelmeye alrd. (Mminun, 91) Ey peygamber de ki: Onlarn dedikleri gibi,eer Allahla birlikte baka ilahlar olsayd,arn sahibinin hakimiyetini ele geirmek iin areler ararlard.Onlarn syleyegeldiklerinden Allah yce ve mnezzehtir. (sra, 42-43) Bu ayetlerde bandan sonuna kadar bir tek ana fikir gze arpmaktadr.yle ki;ilahlk ve otorite birbirinin ayrlmaz paralardr.Anlam ve espri itibariyle de ikisi tek bir eydir.Otoritesi olmayan ilah da olamaz ve ilah olmamas gerekir.Dolaysyla otoriter olan ancak ilah olabilir ve onun ilah olmas gerekir.nk bir ilaha olan gereksiniminiz veye bu gereksinme nedeniyle bir kimseyi ilah olarak kabul etmeniz gerekiyorsa,bunlardan hibiri egemenlik olmadan karlanamaz.yleyse egemenlii sz konusu olmayann ilah olmas anlamsz,gereklere aykrdr.Byle bir ilaha ynelmek son derece sama ve yararszdr. Bu ana temadan hareketle,Kuran- Kerimin gndeme getirdii delilleri,balang ve sonular itibariyle aadaki sralama ile daha iyi anlamak mmkn olur: 1. Sradan birer iler olarak grlen gereksinimleri karlama,sorunlar zme,himaye etme,imdat ve yardma koma,koruma ve kollama,dualara icabet etme,aslnda sradan iler olmayp,bunlarn bir ucu btn bir kainat nizamn yaratan ve yneten bir otoriteye dayanmaktadr.Kk ve nemsiz gereksinimler zerinde yle bir dnseniz,gk ve yerin o muhteem fabrikasnda,saysz sebeplerin toplu devinimleri olmadan,sz konusu basit ihtiyalar bile karlamann imkansz olduunu anlarsnz.mi olduunuz bir bardak suyun,yemi olduunuz bir tahl tanesinin olumas iin bile,Allah bilir;gne,toprak,rzgar ve denizlerin ne gibi fonksiyonlarda bulunmas gerekiyor.O halde sizin dualarnz iitmek ve gereksinimlerinizi karlamak iin,sradan bir g deil de gkleri ve yeri yaratabilecek, gezegenleri hareket ettirebilecek,rzgarlar estirebilecek,yamurlar yadrabilecek,ksaca,tm evrenin dzen ve intizamn salayabilecek mutlak bir kudret ve otorite lazmdr. 2. Bu egemenlik (kudret ve otorite) blnemez bir btndr.Yaratma gcnn bir kimsede,rzklandrma yetkisinin bir bakasnda,gnein birinin kontrolnde,yerin bir bakasnn hakimiyeti altnda,hastalk ve shhat vermenin birisinin yetkisinde,ldrme ve

- 12 -

yaatmann bir dierinin kontrolnde olmas imkan ddr.Byle olsayd bu kainat nizam asla yrmezdi.Bu yzden tm yetki ve glerin bir tek merkezi hkmrann elinde toplanmas zaruridir.Kainat nizam vakann byle olmasn gerektirmektedir ve gerek de byledir. 3. Tm egemenliin bir tek otoritenin elinde bulunmas ve bu egemenlikte hibir kimsenin zerre kadar bile hissesinin olmamas gerektiine gre,phesiz,uluhiyetin de hi kimseyle paylalmakszn tmyle sz konusu otoriteye mahsus olmas gerekir.Ondan baka kimsenin insanlarn feryatlarn iitmeye,dualarn kabul etmeye iltica vermeye,insanlara hami,yardmc ve veli olmaya,fayda veya zarar vermeye gc yoktur.O halde,ne gibi bir ilah dncesine sahip olursanz olun,ilahlk kavram Allahtan baka bir ilah olmamasn gerektirmektedir.Hatta,kainatn hakimi nezdinde,Ona yaknl hasebiyle ok az da olsa sznn gemesi,efaatinin kabul edilmesi manasnda bile hibir ilah yoktur.Onun hkmranlk nizamnda kimsenin parman oynatmaya bile gc yetmez.Hi kimse Onun ilerine burnunu sokamaz.efaatleri kabul ya da reddetme tamamyla Onun insiyatifindedir.Ona efaatini zorla kabul ettirebilecek hibir g yoktur. 4. Hakimiyet ve egemenliin ne kadar eidi varsa,hepsinin bir tek yce hakimin zatnda odaklamas ve egemenliin en basit bir parasnn bile bakasna devredilemeyecei yce otoritenin vahdaniyetinin,yani birliinin bir gereidir.Yaratc O ise ve yaratma da Ona bir ortak yoksa;rzklandrc O ise ve rzk vermede Ona bir e yoksa,tm kainat nizamnn yrtcs (mdebbir) ve yneticisi (munazzim) O ise,ve bu yrtme ve ynetme iinde Onun bir orta yoksa,o halde,yarg,yrtme ve yasamann da Ona ait olmas gerekir.Ve bu hususta da Onun hi kimseyle ortak olmasn gerektirecek bir sebep yoktur.Nasl ki,Onun egemenlii noktasnda Ondan baka bir imdada koan,gereksinimleri karlayan ve himaye edenin bulunmasn dnmek batldr;ayn ekilde,Onun mutlak egemenliine ramen,bir bakasnn egemen bamsz,hkmran ve zgr kanun koyucu olduuna inanmak da son derece batldr.Yaratma ve rzklandrma,diriltme ve ldrme,gne ve ayn boyun edirilmesi,gece ve gndzn birbiri peine evrilmesi,kaza ve kader,hkm ve hkmranlk,emir ve kanun koymann her biri tek klli egemenlik ve hakimiyetin eitli boyutlardr ve bu egemenlik ve hakimiyet blnemez bir btndr.Allahn hkm olduuna dair delili olmadan herhangi bir hkme itaat zorunlu gren kimse,Allahtan bakasna el ap dua eden bir kimsenin irke bulat gibi irke bulamaktadr.Ayn ekilde,siyasi manada kendisini mlkn hakimi,stn g ve mutlak otorite sahibi olduunu iddia eden bir kimsenin durumu da Ben sizin veliniz,yardmcnz ve koruyup kollaycnzm demek suretiyle metafizik manada ilahlk iddiasnda bulunan bir kiinin durumuna benzemektedir.Bu nedenle,Allahn yaratma,eyann takdiri ve kainatn ynetimi hususunda ortaksz olduunun zikredildii yerlerde Hkm Ona mahsustur , Mlk Onundur ve Mlkte Onun hibir orta yoktur ibarelerinin kullanlmas,ilahlk kavramnn padiahlk ve hkmranlk kavramlarn da kapsadna ve uluhiyetin (ilahn) bu anlamlar itibariyle de Allaha ortak koulmasnn kabul edilemeyeceine aka delalet etmektedir. Bu konu aadaki ayetlerde biraz daha genie ifade edilmitir: De ki; Ey Allahm,sen sahibi olduun mlknde istediine iktidar verir istediinden alrsn;dilediine izzet verir,dilediini zelil klarsn. (Al-i mran, 26)

- 13 -

Hakiki hkmdar olan Allah stndr,ycedir.Ondan baka ilah yoktur.Ar- Alann maliki Odur. (Mminun, 116) De ki;nsanlarn Rabbine,insanlarn hkmdarna,insanlarn ilahna snrm (Nas, 1-3) Herkesin ortaya kt ve hi kimsenin srrnn Allaha gizli kalmad gn, imdi,hkmranlk kimindir? denir. Bunun cevab, gc herkese yeten tek Allahndr dan baka bir ey olmaz. (Mmin, 16) mam Ahmedin Hz.Abdullah bin merden (r.a.) rivayet ettii hadis,bu ayeti en gzel bir ekilde tefsir etmektedir.Bu hadiste Peygamber Efendimizin (s.a.v.) bir hutbesinde yle buyurduu rivayet edilmektedir: Allah Teala gkler ve yeri avucuna alp, Hkmran benim,Cebbar benim,Mtekebbir benim,neredeler yeryznn hkmdarlar? Nerede cebbarlar, nerede mtekebbirler? diye seslenir. Abdullah bin mer,hutbede bu ibareleri okurken,Peygamber Efendimizi bir titremenin tuttuunu,yle ki O minberden dt decek diye korkuya kapldklarn rivayet etmektedir.

KNC BLM

RAB

KURAN-I KERMDE RAB KELMESNN ETL KULLANI EKL

1.Mrebbi,gereksinimleri karlayan,terbiye veren ve yetitiren; 2.Kefil,gzetici,koruyup kollayan,slahla sorumlu olan; 3.eitli kimselerin oluturduu bir toplulukta merkezi bir sfata sahip olan;

- 14 -

4.Kendisine balananlarn efendisi,sz geen,stnl ve ycelii kabul edilen ve tasarruf hakkna sahip,itaat ve boyun eilen efendi,g ve egemenlik sahibi reis; 5.Malik,efendi.

Rab kelimesi Kuran- Kerimde yukarda akladmz tm manalarda kullanlmtr.Ayetlerde,bazen bu manalardan sadece bir ya da ikisi bazen daha fazlas bazen de be anlamyla birden kullanlmtr.Bunu Kuran- Kerimden eitli misaller vererek daha da ak bir ekilde gstermek istiyoruz:

a. Rabbn ilk manada kullanlna misal: O (Yusuf) (Bundan) beni gzel bir ekilde korumu olan Rabbime snrm dedi. (Yusuf, 23)

b. Birinci manay da ksmen ihtiva eden ikinci manada kullanlna misal: Dorusu sizin bu mabudlarnz benim dmanmdr.Benim dostum,ancak beni yaratm olan ve hidayete erdiren,beni yediren ve iiren,hastalandmda bana ifa veren,alemlerin rabbidir. (uara, 77-80)

Sahip olduunuz ne kadar nimet varsa,hepsi Allahtandr.Sonra,herhangi bir belaya derseniz,akn bir halde hemen Ona ynelirsiniz.Ancak O,sizden belay giderince, (btn bu nimetler ve skntlar gidermelere ramen) sizlerden bazlar rablerine bakalarn ortak koarlar. (Nahl, 53-54)

De ki: Her eyin rabbi yalnz O iken,Allahtan baka rabler mi arayaym? (Enam, 164) Dounun da batnn da rabbi Odur.Ondan baka ilah yoktur.yleyse Onu vekil (tm ilerinde kefil ve mesul) tut. (Mzzemmil, 9)

c.Rabbn nc anlamda kullanlna misal:

- 15 -

O rabbinizdir ve dnnz Onadr. (Hud, 34)

Sonra,dnnz rabbinizedir. (Zmer, 7)

De ki: Rabbimiz sonunda hepimizi toplar. (Sebe, 26)

Sizin gibi bir mmet olmayan,ne yeryznde bir canl ne de havada iki kanadyla uan bir ku vardr.Biz kitabmzda bunlardan hibirini gzmzden karmadk.Sonra,onlarn hepsi rableri(nin huzuruna) toplanacaklardr. (Enam, 38)

Sura frlnce,onlarn hepsi mezarlarndan rableri(nin huzuru)na koarak karlar. (Yasin, 51)

d. Rab kelimesinin az ok nc manay da ihtiva eden drdnc manada kullanlna misal: Onlar Allah brakp ta alimlerini ve dervilerini rabler edindiler. (Tevbe,31)

Bizden hibir kimse Allahtan bakasn rab edinmesin. (Al-i mran, 64)

Bu son iki ayette erbab (rabler) kelimesi ile kastedilen,milletlerin ve toplumlarn kesin olarak kendi nder ve liderleri olarak benimsedikleri kimselerdir.Bu kimselerin uyguladklar emir ve nehiyler,kural ve kanunlar,helal ve haramlar herhangi bir delile ihtiya duyulmakszn kabul edilmekte ve onlar haddi zatnda kendilerini hkm ve yasak koyma hakkna haiz grmektedirler.

Yusuf (a.s) dedi ki: Sizlerden biri rabbine (efendisine) arap iirecek ve bu ikisinden kurtulacan sandna Yusuf rabbinin (efendinin) yannda beni an dedi.Ancak,eytan rabbine (efendisine) onu hatrlatmay unutturdu (Yusuf, 41-42)

- 16 -

Haberci Yusufa geldii zaman Yusuf ona; rabbine (efendine) geri dn ve ellerini kesen kadnlarn durumunu sor dedi.Muhakkak ki Rabbim onlarn tm hilelerini bilir. (Yusuf, 50)

Bu ayetlerde Hz.Yusuf Msrllar muhatap alarak Msr Firavununu onlarn rabbi olarak nitelemitir.nk Msrllar Firavunun merkezi kiiliini ve stn otoritesini kabul etmekte,onu emretme ve nehyetmeye tam yetkili olarak grmektedirler.u halde o,onlarn rabbi idi.

e. Beinci manada rab kelimesinin kullanlna misal:

yleyse onlar,kendilerini aken rzklandran ve korkudan emin klan bu evin sahibine ibadet etsinler. (Kurey, 3-4)

Onur ve egemenlik sahibi Rabbin,onlarn yaktrd tm noksan sfatlardan beridir. (Saffat, 180)

Arn maliki rabbin,onlarn yaktrd tm noksan sfatlardan beridir. (Enbiya, 22)

(Onlara) sor ki yedi gn ve yce arn sahibi kimdir? (Mminun, 86)

Gklerin,yerin,bunlar arasnda ne varsa ve zerine gne doan her eyin malikidir O. (Saffat, 5)

Dorusu irann (yldz) sahibi de ancak Odur. (Necm, 49)

- 17 -

RUBUBYET KONUSUNDA SAPIKLIA DEN KAVMLERN GRLER

Btn bu misallerden rab kelimesinin anlam phe gtrmez bir ekilde ortaya kmaktadr.imdi bizim sapk kavimlerin rububiyetle ilgili grlerini incelememiz Kuran- Kerimin onlar hangi noktalardan ve niin reddetme yoluna gittiini ve buna karlk Kurann insanlar nasl bir rububiyet anlayna ardn gzden geirmemiz gerekir.Bu noktada meselenin tamamen akla kavuabilmesi iin Kuranda sz konusu edilen sapk kavimlerin ayr ayr incelenip,grlerinin tartlmas daha uygun gzkmektedir.

Nuh (a.s)un Kavmi:

Kuran- Kerimden aka anlalmaktadr ki bu kavmin mensuplar Allahn varln inkar etmiyorlard.Hz.Nuh (a.s)un kendilerini hak dine davet etmesine karlk olarak bu kavmin verdii cevab Kuran- Kerim aynen yle aktarmaktadr:

Bu kii,sizin gibi insandan baka bir ey deildir.Size stn gelmek (size hakim olmak) istiyor.Eer Allah herhangi bir eli gndermek isteseydi melekleri gnderirdi. (Mminun, 24)

Onlar Allahn yaratc olduunu kabul ediyor ve hatta Rabbin birinci ve ikinci manasyla Rab olduunu yadsmyorlard.Nitekim Hz.Nuh (a.s) onlara: O rabbinizdir ve Ona dndrleceksiniz. (Hud, 34) Rabbinizden balanma dileyin,O ba olduka bol olandr. (Nuh, 10) Allahn yedi g nasl kat kat yarattn,aralarnda aya aydnlk verip gnein k samasn saladn ve Allahn sizi yerden bitki bitirir gibi nasl bitirdiini grmez misiniz? (Nuh, 15-17) eklinde hitap ettiinde,onlardan hibiri Allahn rableri olmadn

- 18 -

veya gkleri,yeri ve kendilerini Onun yaratmadn ya da kainat nizamn Onun yrtmediini sylememitir. Onlar,Allahn ilahlar olduunu da inkar etmiyorlard.Bu yzdendir ki,Hz.Nuh (a.s) davetini onlara Sizin Ondan baka ilahnz yoktur ibaresiyle sunmutur.Aksi taktirde,eer onlar Allahn ilahln yadsr bir pozisyonda olsalard,Hz.Nuh (a.s) davetini Allah ilah tutun eklinde sunard. O halde onlarla Hz.Nuh (a.s) arasndaki ekimenin z ne idi? Kuran- Kerim ayetleri dikkatlice incelenirse,sz konusu ekimenin temelini iki noktann oluturduunu gzlemleriz:

1. Hz.Nuh (a.s)un retisi una dayanmaktayd;Sizlerin de benimsediiniz gibi, (ey kavmim) alemlerin rabbi,tm kainatn yaratcs ve tm gereksinimlerinizin karlaycs ve kefili olan Allah,aslnda sizin tek ilahnzdr.Ondan baka hibir ilah yoktur.Sizin ihtiyalarnz giderecek,sorunlarnz zecek,niyazlarnz iitecek ve yardmnza koacak baka bir varlk yoktur.O halde Ona boyun einiz.

Ey milletim,Allaha ibadet edin,Ondan baka ilahnz yoktur Ben ancak alemlerin Rabbinin elisiyim ve size rabbimin arlarn iletiyorum. (Araf, 59-62)

(Hz.Nuhun) aksine kavmi,alemlerin Rabbinin yalnzca bir tek Allah olduunu kabul etmekle birlikte,bakalarnn da ilahlk dzeninde az ok katks bulunduu,gereksinimlerinin onlara da bal olduu ve bu yzden de Allahla birlikte,bakalarn da ilah olarak benimsedikleri zerinde srar ediyorlard.

Onlarn nderleri ve ileri gelenleri (ey kavmimiz),ilahlarnz sakn brakmayn, ved,suva,yegus,yeuk ve nesrden sakn vazgemeyin dediler. (Nuh, 23)

2. Nuh kavmi, Allah yalnzca yaratclar, yer ve gklerin maliki ve kainat dzeninin en yce yrtcs anlamnda rab olarak gryordu. Ancak onlar ahlak,davran,medeniyet, siyaset ve hayatn her muamelesinde yce otoritenin Onun hakk olduuna kail deildiler.Onun tek bana nder,kanun koyucu,emretme ve nehyetme selahiyetine sahip olduunu bir trl kabullenemiyor,yalnzca Ona itaat edilmesi gerektiini onaylamak istemiyorlard.Onlar,btn bu muamelelerde kavmin ileri gelenleri ve dini nderlerini rabler edinmilerdi.Onlarn bu davran hilafna Hz.Nuh (a.s) onlardan rububiyeti paralamamalarn,tam ve btn anlamyla

- 19 -

yalnz Allah rab olarak kabul etmelerini ve Onun elisi olmas hasebiyle,kendilerine iletmekte olduu kanun ve hkmlere tabi olmalarn istiyordu. Ben,Allahn sizlere gnderdii gvenilir elisiyim.yleyse Allahtan korkun da bana itaat edin. (uara, 107-108)

Ad Kavmi

Nuh kavminden sonra Kuran,Ad kavmini zikreder.Bu kavim de Allahn varln inkar etmiyor ve ilahln yadsmyordu.Hz.Nuh (a.s)un kavminin kabul edip benimsedii manada bu kavim de Allah rab olarak gryor ve benimsiyordu.Ayn ekilde bu kavimle peygamberleri olan Hud(a.s) arasndaki ekimenin odak noktasn da yukarda Nuh(a.s)un kavmi bahsinde arzettiimiz iki temel nokta olan Allahtan baka ilahlar,rabler edinme olgusu oluturmaktadr.Nitekim aada zikredeceimiz ayetler konuyu aydnlatrken bu olguyu da ortaya karmaktadr.

Ad kavmine de kardeleri Hudu gnderdik.Hud onlara; Ey kavmim Allaha ibadet ediniz.Sizin Ondan baka ilahnz yoktur dediinde Onlar cevaben; Sen,bize yalnzca Allaha ibadet etmemizi ve atalarmzn tapageldii ilahlar brakmamz sylemeye mi geldin? Dediler. (Araf, 65-70)

Eer Rabbimiz dileseydi melekleri gnderirdi dediler. (Secde,14)

te Ad (kavmi), Rablerinin ayetlerini inkar ettiler,peygamberlerine isyan ettiler ve her inat hak dman zorbann emrine uydular. (Hud, 59)

Semud Kavmi

imdi de,Ad kavminden sonra en azgn kavim olan Semudu ele alalm.Allahn varln,Onun ilah ve rab olmasn inkar etmedikleri gibi Ona ibadet etmeyi de yadsmyorlard.Onlar,Allahn yalnz bana ilahln,ibadetin sadece Ona yaplacan ve rububiyetin btn anlamlaryla srf Allaha ait olduunu benimsemeyip,Allahtan baka yardma

- 20 -

koan,ihtiyalar karlayan ve sorunlar zen ilahlar da olabilecei konusunda srar ediyorlard.Yine kendi ahlaki ve toplumsal yaantlarnda Allah brakp,nder ve ileri gelenlerine itaat etmekte ve toplumsal yaam dzenini onlardan almakta diretiyorlard.te bu keyfiyet bilahare onlarn azgn ve azaba mstehak bir kavim olmalarna neden oldu.Bunu u ayet-i kerimelerle daha gzel aklayabiliriz.

Ey Muhammed! Eer bu insanlar sana itaatten yz evirirlerse onlara de ki: Ad ve Semud kavimlerinin urad cinsten korkun bir ceza ile sizi korkuturum.Bu kavimlere,nlerinden ve arkalarndan peygamberler gelip de Allahtan bakasna kulluk etmeyin dediinde onlar eer Rabbimiz (byle) dileseydi melekler indirirdi,bu yzden sizin getirdiklerinizi kabul etmeyiz demilerdi. (Fussilet, 13-14)

Semud kavmine de kardeleri Salihi gnderdik.O, Ey kavmim Allaha ibadet ve kulluk edin,Ondan baka bir ilahnz yoktur dediinde, onlar; Ey Salih dediler.Dorusu bundan nce sana bir hayli mit balamtk,imdi sen bizi atalarmzn tapnageldiklerine tapmaktan men mi ediyorsun? (Hud, 61-62)

Kardeleri Salih onlara kendi kurtuluunuzu dnp hi saknmaz msnz? Dorusu ben size gnderilmi gvenilir bir eliyim,yleyse Allahtan korkun ve bana itaat edin Yeryznde fesat karp slah etmeyen haddini amlara itaat etmeyin dedi. (uara, 142-152)

brahim (a.s) Kavmi ve Nemrud

Bu kavmin kral Nemrud hakknda yanl bir genel anlay vardr.Onun Allah inkar ettii ve bizzat kendisini ilah olarak grd sanlmaktadr.Oysa,Nemrud Allahn varln kabul etmekte ve Onun yaratc ve kainat nizamnn yrtcs olduuna inanmaktadr.Ancak,rab teriminin nc,drdnc ve beinci anlamlar itibariyle kendisinin de Rab olduu davasn gtmekteydi Yine ayn ekilde,Semud kavminin de Allah hi tanmad ve Onu ilah ve Rab olarak kabul etmedii eklinde genel bir yanl anlay vardr.Halbuki bu kavmin durumunu da Nuh (a.s), Ad ve Semud kavimlerinden farkl deildir.Onlar da Allahn varln kabul ediyor,Onun rab olduunu,yerin ve gklerin yaratcs ve kainat nizamnn yrtcs olduunu biliyorlard.Allaha ibadet etmeyi inkar da etmiyorlard.Ancak,terimin birinci ve ikinci anlamyla gk cisimlerini de rububiyete ortak gryor,bu nedenle Allahla birlikte onlar da mabud kabul ediyorlard.te yandan nc,drdnc ve beinci manalar itibariyle de padiahlarn rabler edinmilerdi.

- 21 -

Kurann bu konudaki izahlar o denli ak olmasna karn,insanlarn bu meseleyi anlamaktan uzak kalmalarna armamak elde deil.Her eyden nce,Hz.brahim (a.s) henz peygamber deilken,onun hakk arama yolunda izledii aamalar gsteren ve akln kullanarak onu hakka ulatran olay ele alalm: zerine gece (karanl) knce bir yldz grd.te benim rabbim dedi.Yldz batnca da Batanlar sevmem dedi.Ay parlarken grnce te benim rabbim dedi.Ancak o da batnca eer rabbim bana doru yolu gstermeseydi phesiz sapklardan olurdum dedi.Gnei parlarken grnce ite benim rabbim,bu hepsinden byk dedi. Ancak,o da batnca, Ey kavmim! Ben,sizin (Allaha) irk kotuklarndan uzam dedi. Dorusu ben yzm gkleri ve yeri yoktan var edene evirdim ve ben irk koanlardan deilim. (Enam, 76-79) Yukardaki ayetlerden Hz.brahim (a.s)in iinde gzlerini dnyaya at toplumda gk cisimlerinin rablii dncesinin yannda gklerin ve yerin yaratcs ve bu yaratcnn rab olduu dncesinin,mevcut olduu aka anlalmaktadr.Byle bir dncenin var olmamas iin bir sebep yoktur.nk bu kavim Hz. Nuh(a.s.)a iman etmi olan mslmanlarn neslindendi ve bunlarn yakn akrabalar ve komular olan Ad ve Semud kavimlerine peyderpey gnderilen peygamberler vastasyla slam dini yenilenerek ihya ediyordu. Onlara nlerinden ve arkalarndan peygamberler geldi(Fussilet,14) ayet buna delalet etmektedir. O halde Hz.brahim(a.s.) Allahn gklerinde ve yerin yaratcs ve rabbi olduu dncesini erevesinden almt.Tabii ki onun kafas kurcalayan yle bir soru vard; Rububiyet Allahla birlikte ay, gne ve yldzlarn ortak olmas eklinde kavmi ierisinde doup yaygnlaan dnce ve buna dayanarak bu insanlarn ubudiyette de onlarn Allaha ortak komalar ne lde gereklere uyuyordu? Nitekim, brahim (a.s.) nbvvetinden nce, bu soruyu cevaplandrmann peine dm ve gk cisimlerinin dou ve batndaki eksiksiz dzen brahim (a.s.) iin yerin ve gn yaratcsndan baka rab olmad hakikatini yakalamada yoldaki iaretler vazifesini grmtr.Bu nedenle Hz. brahim (a.s.) ay batarken grnce eer rabbim,yani Allah,beni doruya yneltmeseydi benim de hakikate ulaamamamdan ve etrafmdaki yzbinlerce insan gibi d grnlere aldanmamdan korkulurdudemektedir. Daha sonralar Hz. brahim (a.s.) nbvvet makamyla ereflenince Allaha davete balad. Onun bu daveti sunarken kulland ibareler zerinde durulursa bizim yukarda aklamaya altmz konu biraz daha aydnlanacaktr.brahim(a.s.)yle buyurmaktadr: Kendilerinin uluhiyet ve rububiyete ortak olduklarna dair Allah sizlere hibir senet (delil) gndermedii halde, siz onlar Allaha ortak komaktan korkmazken,ben neden sizin Allaha ortak kotuklarnzdan korkaym? (Enam,81) Sizden de, sizin Allahtan baka ardklarnzdan da uzak duruyor ve Rabbime snyorum. (Meryem,48)

- 22 -

O (brahim) Hayr, rabbimiz ancak, gklerin ve yerin rabbidir. Btn bunlar O yaratmtr dedi ... O halde Allah brakp ta size hibir fayda ve zarar vermeyecek olan bakalarna m tapyorsunuz? (Enbiya,56-66)

Bir zaman brahim babas ve kavmine yle demiti: Siz kime tapyorsunuz? Allah brakp ta kendi uydurduunuz ilahlara kulluu mu istiyorsunuz? O halde alemlerin rabbi hakknda dnceniz nedir? (Saffat, 85-87)

(brahim (a.s) ve Ona inananlar kavimlerini muhatap alarak) yle dediler: Biz sizden ve Allahtan baka taptklarnzdan uzaz.Sizi(n dininizi) inkar ettik.Artk bizimle sizin aranzda bir tek Allaha iman edinceye kadar ebedi dmanlk ve fke ba gstermitir. (Mmtehine, 4)

Hz.brahimin btn bu szlerinden aka anlalmaktadr ki,Onun muhataplar Allahtan kesinlikle habersiz,Onun alemlerin rabbi ve mabudu olduunu bilmeyen ya da inkar eden kimseler deillerdi.Bilakis Hz.brahimin kavmi Allaha rububiyet (birinci ve ikinci anlamda) ve uluhiyette bakalarn ortak komaktayd.Bu yzden Kurann hibir yerinde Hz.brahim (a.s)in kavmini Allahn varlna ve Onun rab ve tek ilah olduuna inandrmaya altn gsteren bir ayet yoktur.Bilakis konuyla ilgili her ayette sadece Allahn rab ve ilah olduu olgusu ilenmektedir. Konunun Nemrudla ilgili boyutuna gelince;Onun Hz.brahim (a.s)le yapt tartma Kuran- Kerimde aynen yle nakledilmektedir:

Allah kendisine hkmdarlk verdi diye brahimle,Rabbi hakknda tartan grdn m? brahim ona lm de hayat ta Rabbimin elindedir deyince,o da Ben de ldrr ve diriltirim demiti.brahim dorusu,Allah gnei doudan doduruyor,sen de onu batdan dodursana deyince de afallayp kalmt. (Bakara, 258)

Kurann naklettii bu konumadan,asl tartmann Allahn var olmas ya da yok olmas hakknda deil de,brahimin (a.s) kimi rab olarak grd konusunda olduu aka anlalmaktadr.yle ki;ilk olarak,Nemrud Allahn varln kabul eden bir kavme mensuptu.kinci olarak,Nemrudun yerin ve gn yaratcs,ayn ve gnein yrtcs olmak gibi ahmaka bir iddiaya kalkabilmesi iin,katksz bir deli olmas gerekirdi.O halde o Ben Allahm veya Ben gklerin ve yerin rabbiyim gibi bir iddiaya kalkmamt.Bilakis Nemrud, brahim (a.s)in de bir fert sfatyla yaad lkenin rabbi olduunu savunuyordu.Onun bu rablik

- 23 -

iddias,rububiyetin birinci ve ikinci anlamlar itibariyle deildi.nk bu balamda bizzat Nemrut ta ;ay,gne ve yldzlarn rububiyetine inanyordu.u da varki,o kendisini ubudiyetin nc,drdnc ve beinci manalar itibariyle,lkesinin rabbi olarak gryordu.Yani,onun iddias uydu; Ben bu lkenin sahibiyim,lkenin tm sakinleri benim kulumdur.Benim merkezi otoritem onlarn toplum dzeninin temelini oluturmaktadr.Benim buyruklarm vatandalarm iin kanundur. Ayette geen Allah kendisine hkmranlk verdi diye ibaresiyle onun,bu rububiyet iddiasnn temelini hkmranlk sansna dayandrdna iaret edildii aka anlalmaktadr.Nemrud,kendi tebaasndan brahim isimli bir gencin ne ayn,gnein ve yldzlarn olaanst rububiyetini ve ne de vaktin padiahnn siyasi ve toplumsal rububiyetini kabul etmediini duyunca arr ve Hz.brahim (a.s)i ararak yleyse kimi rab kabul ediyorsun? diye sorar.brahim (a.s) buna cevap olarak ilk nce, lm ve hayat benim Rabbimin gc dahilindedir demitir.Ancak Nemrud bu szdeki incelii yakalayamadndan lm ve hayat benim de gcm dahilindedir,istediimi ldrr istediimin cann balarm diyerek kendi rububiyetini kantlamak ister.Bunun zerine Hz.brahim (a.s) Ben yalnzca Allah rab olarak kabul ediyorum,rububiyetin btn anlamlar itibar ile,bana gre rab,srf Allahtr.Gnein dou ve bat zerinde zerre kadar bile etkisi olamad halde bu kainat nizamnda bakasnn rububiyetine nasl yer verilebilir? diye cevap verince,zeki bir kii olan Nemrud,bu delili iitince hakikati kavramt.Gerekten de Allahn bu saltanatnda onun rablik iddias batl bir kuruntudan baka bir ey deildi.Bu yzden sesi soluu kesilip ylece kalakalr.Ancak,bencillii,ahsi ve ailevi menfaatlere klelik derecesinde bamll,hakkn gn gibi ortaya kmasna karlk Nemrudun keyfince yrtt hkmranlk makamndan inip Allah ve Onun rasulne itaata yanamasna engel oldu.Bu nedenle Nemrudla brahim (a.s) arasndaki tartmadan sonra Allah Teala; Hayr,Allah zalimleri hidayete erdirmez buyurmaktadr.Yani Nemrut,hakkn ortaya kmasndan sonra,tutmas gereken yolu tutmayp,despota idaresini srdrm,hem bakalarna ve hem de kendisine zulmetmeyi tercih etmi,Allah da onu hidayet aydnlndan mahrum brakmtr.nk,bizzat istemeyene hidayetini zorla dayatmas Allahn snnetinden deildir.

Lut (a.s)un Kavmi

Kuran- Kerimden rendiimize gre bu kavim de ne Allahn varln inkar ediyor ve ne de birinci ve ikinci anlamda Allahn yaratc ve rab olduunu yadsyordu.Bu kavim yalnzca nc,drdnc ve beinci anlamyla rububiyetini ve Onun gvenilir temsilcisi sfatyla gnderdii elisinin risaletini kabul etmiyordu.Onlar kendi nefsi arzularna uygun olarak,istedikleri gibi hareket etmek istiyorlard.te asl sular bu idi ve bu nedenle de azaba mstehak olmulard.Aada zikredeceimiz Kuran ayetleri buna ehadet etmektedir.

- 24 -

Kardeleri Lut onlara bir zaman yle demiti: Siz hi (Allahtan) saknmaz msnz? Dorusu ben sizlere gnderilmi,gvenilir bir eliyim.yleyse Allahn gazabndan kendinizi koruyun ve bana itaat edin.Bunun iin sizden bir karlk da istemiyorum.Benim ecrim ancak alemlerin Rabbine aittir.Rabbinizin sizler iin yaratt elerinizi brakp ta insanlardan erkeklere mi yanayorsunuz? Dorusu siz Allahn haddini am,olduka azgn bir kavmisiniz. (uara, 162-166)

Byle bir hitabn Allahn varln,yaratc ve rab olduunu inkar etmeyen bir kavme yaplaca aktr.Nitekim sz konusu kavim Hz.Lut (a.s)a cevaplarnda Allah da kim? veya yaratc da kim oluyor ya da O da nereden rabbimiz oluyor demeyip bilakis yle kar kmlardr;

Ey Lut,eer bu sylediklerinden vazgemezsen lkeden srlenlerden olacaksn. (uara, 167)

Kuranda bu hadise baka bir yerde u ekilde anlatlmaktadr:

Lut da kavmine gnderildiinde Siz sizden nce dnyada hi kimsenin yapmad aalk bir fiil iliyorsunuz.Siz erkeklere yaklayor,yol kesiyor ve toplantlarnzda herkesin gz nnde irkin eyler yapmyor musunuz? dediinde,kavminin cevab, Eer sznde sadk isen,getir Allahn azabn zerimize demekten baka bir ey olmad. (Ankebut, 28-29)

Bu,hi de Allah inkar eden bir kavmin cevabna benzemiyor.O halde onlarn saptmalarnn sebebi Allahn uluhiyet ve rububiyetini inkar etmeleri deildir.Asl sebep (tabiatst) planda Allah ilah ve rab olarak kabul etmelerine ramen kendi siyasi,ahlaki ve toplumsal yaamlarnda Allaha itaat ve Onun kanunlarna uymay yadrgamalar ve gnderdii elinin gsterdii yolda yrmeye yanamamalardr.

uayb (a.s)in Kavmi

- 25 -

imdi de Hz.uaybin gnderildii Meyden ve Eyke kavmine bir gz atalm.Bunlarn,Hz.brahimin soyundan olduklarn biliyoruz.Bu yzden onlarn Allahn varln tanmamas,ilah ve rab olduunu kabul etmemesi gibi bir durumun sz konusu edilemeyecei aikardr.Aslnda bu kavim kken olarak mslman olmasna ramen daha sonralar akide ve amellerinde sapklklarn ortaya kmasyla durumlar giderek bozulmutur.Hatta Kurandan anlaldna gre bu kavmin mensuplar mmin olduklarn bile iddia ediyorlard.Nitekim,Hz.uayb onlara defalarca Eer siz mminseniz unlar unlar yapmanz gerekir diye hitap etmektedir.Hz.uayb (a.s)n tm konumalar ve kavminin cevaplarndan,bu kavmin,Allah kabul ettii,Onu mabud ve rab olarak benimsedii ama iki konuda sapkla dm olduu aka anlalmaktadr.Bunlardan birincisi,metafizik manada Allahtan bakalarn da ilah ve rab olarak grmeye balamalardr.Bu yzden ibadetleri sadece Allaha mahsus deildi.kincisi ise,onlara gre Allahn rububiyetinin,insann ahlaki,toplumsal,ekonomik,medeni ve siyasi boyutlaryla hibir ilikisi yoktu.Bu yzden Biz kendi medeni yaantmzda zgrz,ilikilerimizde istediimiz gibi davranrz diyorlard.

Aada nakledeceimiz ayetler bizim bu aklamalarmz tasdik etmektedir.

Medyene de kardeleri uaybi gnderdik.Onlara yle dedi: Ey kavmim, Allaha ibadet edin.Sizin Ondan baka tanrnz yoktur.Rabbinizden size apak bir burhan gelmitir.yleyse l ve tarty tam tutun,insanlara kendi eyalarnda cimrilik yapmayn.Islah edildikten sonra,yeryznde bozgunculuk karmayn.Eer siz mminseniz bilin ki bu sizin iin daha hayrldr Madem ki iinizde benimle gnderilene inanan bir topluluk ve inanmayan bir topluluk var;yleyse Allah aramzda hkmn verinceye kadar bekleyin.O hkmedenlerin en iyisidir. (Araf, 85-87)

Ey kavmim,ly ve tarty adaletle tamtamna yapn,insanlara eyalarn eksik vermeyin.Yeryznde bozgunculuk yapp dolamayn.Eer mminseniz,Allahn inayetiyle ticaretten kazandnz size kafidir.Ben sizin bekiniz de deilim.Kavmi uayb (a.s)a cevap olarak; Ey uayb,namazn bize atalarmzn tapna geldiklerine ibadeti terk etmeyi ya da mallarmz istediimiz gibi kullanmay brakmay m emrediyor? Dorusu sen akl banda ve yumuak huylu birisin dedi. (Hud, 85-87)

Namazn bize atalarmzn tapnageldiklerine ibadeti terk etmeyi mi emrediyor ibaresi onlarn uluhiyet ve rububiyet konusunda dm olduklar sapkl ok ak bir ekilde gstermektedir.

- 26 -

Firavun ve Hanedan

imdi de,hakknda Nemrud ve kavminden daha fazla oranda yanl kanlar bulunan Firavun ve kavmini ele alalm.Firavun hakknda,onun sadece Allah inkarla kalmayp,kendisini tanr olarak grd eklinde bir genel kan vardr.Yani o,herkesin gz nnde,aka,yerin ve gn yaratcs olduunu iddia edecek kadar akln oynatm ve kavmi de onun bu iddialarna kanacak derecede aklsz idi!... Oysa,Kuran- Kerim ve tarihteki veriler uluhiyet ve rububiyet noktasnda,Firavun ve kavminin sapklnn, Nemrudun ve kavminin yoldan kmlndan pek fazla farknn olmad hakikatini gzler nne sermektedir.Aralarndaki fark yalnz udur:O ortamda,siyasi sebepler dolaysyla srailoullarna ynelik milliyeti bir ztlama ve taassuba dayal bir dmanlk ba gstermiti.Bunun sonucu olarak gnmzde de ateistlerin ounda olduu gibi,Allahn rab ve ilah oluu,kalblerde gizlice itiraf edilmesine ramen,srf inat yznden grnrde inkar ediliyordu. Aslnda meselenin z udur; Hz.Yusuf (a.s) Msrda iktidar ele aldktan sonra,slam retisinin yaylmas iin tm gcn sarfetmeye balamt.Hz.Yusufun davetinin Msr zerindeki etkileri o kadar derindi ki,yzyllar boyunca bu etkileri silmeye kimsenin gc yetmedi.O halde,firavun devrinde,btn Msr halk hak dini zere olmasa da,Msrda herhangi bir kimsenin Allah tanmamas,ya da gklerin ve yerin yaratcsnn O olduunu bilmemesi mmkn deildi.Sadece bununla da kalmayp,Hz.Yusuf (a.s)un retileri her Msrl zerinde,en azndan metafizik manada Allah,ilahlarn ilah ve rablerin rabbi olarak kabul edecek ve hibir Msrlnn Allahn uluhiyetini inkar etmeyecek derecede etkisi vard.Bununla beraber,onlardan kfr zerinde ayak direyenler,uluhiyet ve rububiyette Allaha bakalarn ortak kouyorlard.Hz.Yusuf (a.s)un brakt bu etkiler Hz.Musann peygamberliine kadar sregelmitir. Nitekim,bir Kpti liderin,Firavunun saraynda yapm olduu konuma,bunun ak delilidir.Firavun,Hz.Musa (a.s)y ldrmek istediini aa vurunca,Mslman olmasna ramen bunu gizleyen,saraydaki Kptilerin bir reisi,dayanamayarak yle der:

Rabbinizden size apak ayetler getirdii halde,Rabbim Allahtr dedii iin mi bu ahs ldreceksiniz? Eer yalanc ise,yalannn vebali kendisine.Ama,eer doru szl ise,sizi tehdit edegeldiklerinin bir ksmnn da olsa banza gelebileceinden sizi sakndrmaktadr.phesiz Allah ar yalancy doru yola iletmez.Ey kavmim,bugn iktidar sizin,yeryznde galip sizsiniz,ancak,eer yarn Allahn azab gelir atarsa bize kim yardm eder (Mmin, 28-29)

- 27 -

Ey kavmim,nice byk kavimlerin zerine gelen o gnn,size de gelmesinden ve sonunuzun Nuh,Ad,Semud ve onlardan sonra gelen kavimlerinki gibi olmasndan korkarm (Mmin,30-31)

Daha nce Yusuf da size apak burhanlar getirmiti. Onun getirdiklerinden de phelenip durmutunuz.Sonunda Yusuf lnceAllah ondan sonra eli gndermeyecek demitiniz. (Mmin, 34)

Ey kavmim,ne tuhaftr ki ben sizi kurtulua davet ettiim halde,siz beni atee aryorsunuz.Siz beni Allah inkar etmeye ve bilmediim eyleri Ona ortak komaya aryorsunuz.Bense sizi O aziz ve ok balayana aryorum. (Mmin, 41-42)

Bu ayetler Hz.Yusuf (a.s)un stn ahsiyetinin etkilerinin aradan birka yzyl gemesine ramen hala devam ettiine aka delalet etmektedir. Bu yce peygamberin retisinden etkilenmi olmalar hasebiyle,Msr halk,Allahn varlndan; Onun ilah ve rab olarak tabiat gleri zerindeki hkm ve tasarrufundan;gazabndan korkulan,rahmetine mit balanan stn ve kahir bir mabut olduundan bsbtn habersiz kalmalar mmkn deildi. Son ayetten u da aka anlalmaktadr ki,bu kavim,Allahn uluhiyet ve rububiyetini kati bir ekilde inkar etmeyip,bunlarn sapkl da dier kavimlerde akladmz cinstendi.Yani,uluhiyet ve rububiyet balamnda Allaha bakalarn ortak kouyorlard. Firavun meselesinde pheleri zerine eken bir iki noktay da burada aklamamz gerekiyor.Byle bir phe Hz.Musa (a.s)nn biz alemlerin rabbinin elisiyiz dediinde,Firavunun Bu alemlerin rabbi dediin de nedir? diye sormas,veziri Hamana: Ey Haman! Bana yksek bir kule yap belki yollara,gklerin yollarna eriirim de Musann rabbine bir sz atarm. (Mmin, 36-37) demesi,Hz.Musay benden bakasn ilah edinirsen seni hapsederim diye tehdit etmesi,tm lkeye en yce rabbiniz benim diye ilan ettirmesi ve saray ehline Ben sizin iin benden baka ilah tanmyorum diye bbrlenmesi gibi nedenlerden ileri gelmektedir.Bu gibi ibareleri gren insanlar,Firavunun Allahn varln bile inkar ettiini,alemlerin rabbi diye bir ey tanmadn ve sadece kendisini mabud olarak grd zannna kaplmaktadr.Oysa Firavun btn bunlar aslnda kat bir milliyetilie dayal dmanlk nedeniyle sylemiti. Hz.Yusuf zamannda,sadece Onun stn kiiliinin etkisiyle Msrda slam retisi yaylmakla kalmam,iktidar elinde tutmas dolaysyla da srailoullarnn Msrdaki nfuzu olduka artmt.Hz.Yusuf (a.s)u mteakiben,srailoullarnn Msrdaki nfuz ve gc -drt asr sonrasna kadar devam eder.Daha sonra srailoullar aleyhine milliyeti akmlar filizlenmeye balar.Sonunda i o noktaya gelir ki,srailoullar iktidardan uzaklatrlr ve Msrl

- 28 -

milliyeti bir aile lkenin dizginlerini eline geirir.Bu yeni hkmranlar sadece sraillileri bask altnda tutmak ve onlar ezmekle yetinmeyip Yusuf (a.s) devrinin tm etkilerini de tek tek yok ederek,kendi eski cahili din ve adetlerini yeniden ihya etmeye almlardr.Durum bu minval zere devam ederken,Hz.Musa (a.s)nn gnderilmesiyle bu yeni iktidar sahipleri,iktidarlarnn tekrar kendi ellerinden kp sraillilerin ellerine dmesi korkusuyla telaa kaplrlar.te bu inat ve dmanlk yzndendir ki,Firavun kzarak Hz.Musa (a.s)ya Bu alemlerin rabbi dediin de nedir? ve Benden baka kim ilah olabilir? diye soruyordu.Yoksa,aslnda o alemlerin rabbinden habersiz deildi.rnein;bir ayette Firavun,Musann Allahn elisi olmadn ispatlamak iin kavmine yle demektedir: O na altn bilezikler verilmeli ya da yannda Ona yardm edecek melekler gelmeli deil miydi? (Zuhruf, 53) Bu szler,Allah ve melekler hakknda tamamen habersiz bir kimsenin sz olabilir mi? Yine baka bir yerde,Hz.Musa (a.s) ile Firavun arasnda yle bir konuma cereyan eder: Firavun Ona: Ey Musa! Ben seni bylenmi sanyorum dediinde Musa da Ona: Andolsun ki bunlar,gklerin ve yerin rabbinin ak ak ibretler olarak indirdiini biliyorsun.Ey Firavun! Dorusu senin felaketin yakndr sanyorum diye cevap vermiti. (sra, 101-102)

Baka bir ayette Allah Teala, Firavun kavminin kalbi durumlarn yle beyan buyurmaktadr:

Ayetlerimiz gzlerinin nne serilince, Bu apak bir sihirdir dediler.Kalpleri kesin olarak kabul ettii halde,hakszlk ve byklenmelerinden dolay bile bile inkar ettiler. (Neml,13-14)

Kuran- Kerim iki taraf arasnda geen baka bir diyalou u ekilde aktarr:

Musa yazklar olsun size dedi. Allah hakknda (byle) yalan(lar) uydurmayn;yoksa iddetli azabyla kknz kazr.Dorusu Allaha iftira eden perian olmutur. (Sihirbazlar bunu iitince) kendi aralarnda ilerini tarttlar ve gizli grmeler yaptlar. (Musa ve Harunu gstererek) Dediler ki: Bunlar iki byc,baka bir ey deil.Sizleri sihirleriyle lkenizden karmak ve ideal hayat dzenimizi yok etmek istiyorlar. (Ta-Ha, 61-63)

- 29 -

Hz.Musann,Allahn azabyla korkutma ve Allaha iftira atmann sonularn bildirmesiyle sihirbazlar arasnda kan bu tartmaya o insanlarn kalplerindeki Allahn azameti ve korkusunun sebep olduu aktr.Ancak iktidar elinde tutan milliyeti zmre yaklamakta olan bu siyasi tehlikeyi grr ve hemen harekete geer.Musa (a.s) ve Harun (a.s)n arsna uymann,Msr halk iin,yeniden srailoullarna teslim olmak anlamna geldii propagandasna balarlar.Bu propaganda sonucu Msrllarn kalpleri yeniden katlar ve peygamberlere kar birlikte mcadele vermeye karar verirler. Bu siyasi gerek ortaya ktktan sonra,imdi,Hz.Musa (a.s) ile Firavun arasndaki kavgann asl sebeplerini;Firavun ve kavminin hangi noktada saptp yoldan ktn ve Firavunun hangi anlamda uluhiyet ve rububiyet iddia ettiini dnebiliriz.Bu amala srasyla u ayetleri dikkatlice gzden geirelim:

1. Firavunun saray ehlinden Hz.Musa (a.s)nn davetinin kknden yok edilmesi zerinde srar eden bir grup,bir ara Firavuna hitaben yle diyorlar:

Yeryznde bozgunculuk yapsnlar,seni ve tanrlarn terk etsinler diye mi Musa (a.s) ve kavmini babo brakyorsun? (Araf, 127)

Dier taraftan yine saray ehlinden,ancak,Hz.Musa (a.s)ya iman etmi olan ahs bu insanlara yle hitap etmektedir:

Siz,beni Allah inkar etmeye ve hibir ilmi delile sahip olmadm birini Ona ortak komaya m davet ediyorsunuz? (Mmin, 42)

Bu iki ayeti;tarihi aratrmalar ve arkeolojik bulgularla birlikte deerlendirirsek,Firavunun hem kendisinin hem de kavminin,rububiyetin birinci ve ikinci manalar itibariyle baz tanrlar lahlkta Allaha ortak kotuklarn ve onlara tapndklarn aka grrz.

1. Aka grlyor ki,eer Firavun tabiatst nitelikte tek tanr olduunu iddia etseydi,yani,sebepler zincirinin hakiminin kendisi olduunu,gklerde ve yerde kendisinden baka ilah ve rab bulunmad davasn gtseydi,baka ilahlara tapmazd.

- 30 -

2.Firavunun Kuranda nakledilen u szleri; Ey ileri gelenler! Sizin iin benden baka bir ilah tanmyorum. (Kasas,38)

Bu ibarelerden Firavunun kendisinden baka tm ilahlar tanmad anlam karlmamaldr.Onun asl amac Hz.Musa (a.s)nn davetini reddetmektir.nk,Hz.Musa (a.s) yle bir ilaha ibadete davet ediyor ki,O,srf tabiatst nitelikte mabud olmayp,bilakis,siyasi ve toplumsal alanda da yasa koyucu ve en byk otoritenin sahibidir.Bu yzden Firavun,kavmine, sizin benden baka byle bir ilahnz yok demi ve Hz.Musay da, eer bu anlamda benden bakasn ilah edinirsen zindan naslm grrsn eklinde tehdit etmitir.

Ayn ekilde,Kurann bu ayetlerinden anlalmaktadr ki,Firavunlarn sadece kendilerinin Msrn mutlak egemenliine sahip olduklar iddialaryla beraber,duygu ve dncesinde kendi hakimiyetlerini iyice pekitirebilmek gayesiyle,sahte tanrlarla kendi aralarnda birtakm balar kurarak bir eit kutsanmlk iddiasnda da bulunmulardr.Bunu tarihsel veriler ve arkeolojik eserler de tasdik etmektedir.Bu balamda Firavunlar tarih boyunca yalnz deillerdir; dnyada ahlkla ynetilen birok lkedeki ahlar,siyasi egemenlie ilave olarak,metafizik manada da uluhiyet ve rububiyete az ok ortak olmaya almlar,halkn kendi nlerinde istedikleri trden bir ibadet treni yapmasn mecbur tutmulardr.Fakat,bu mecburi ibadet ettirilip ve rububiyet taslama asl ama deildir,bir ayrntdr.Oysa asl hedeflenen,kendi siyasi egemenliklerini perinletirmekti.Bu nedenle,sadece bir tedbir olarak metafizik anlamda ilahlk davas gdlmektedir.Vaka byle olunca,gerek Msrda olduu gibi,gerekse dier cahiliyenin hakim olduu mrik dzenlerde,siyasi k ve yklmayla beraber,ahlarn,krallarn ilahlklar da sona ermektedir.Sonuta tahta kimler hakim olur ve otoritelerini salarsa uluhiyete de onlar sahip olmaktadrlar.

3.Firavun aslnda metafizik nitelikte deil de siyasi anlamda ilahlk davas gtmekteydi; O, yle diyordu: Rububiyetin nc,drdnc ve beinci anlamlar itibariyle Ben Msr lkesi ve halknn yce rabbiyim.Bu lke ve kaynaklarnn sahibi benim.Burann mutlak hakimiyet hakk bana aittir.Burada medeniyet ve toplumun temelini,sadece benim merkezi ahsiyetim oluturur.Bu topraklarda benden bakasnn kanunlar gemez.

Kurann ifadesiyle Firavun,bu iddialarnn temellerini una dayandrmaktayd; Firavun kavmine; Ey kavmim! diye seslendi. Ben Msrn sahibi deil miyim ve bu rmaklar benim ayaklarmn altndan akmyor mu? Grmez misiniz? (Zuhruf, 51)

- 31 -

Aynen Nemrud da rablik iddiasn ite bu temellere dayandryordu:

Allah kendisine hkmranlk verdi diye brahimle rabbi hakknda tartan grdn m? (Bakara, 258)

Hz.Yusuf (a.s)un ada kral da benzer iddialarla kendini lkesinin rabbi ilan etmiti.

4. Firavun ve hanedannn Hz.Musa (a.s)nn davetine itiraz ettikleri asl nokta,Hz.Musa (a.s)nn davetinde alemlerin rabbi olan Allahtan baka,hangi anlamda olursa olsun baka hibir ilah ve rabbin yer almamasyd.Hz.Musa yle diyordu:

Metafizik nitelikte de,siyasal ve toplumsal anlamda da sadece O,tek bana lahtr ve Rabdr.badet de yalnz Ona yaplmaldr,kulluk ve mutlak itaat de yalnz Ona gsterilmelidir.Yalnz Onun kanunlar merudur.O,beni apak delillerle bir temsilcisi olarak size gndermitir.Benim araclmla size emir ve nehiylerini kapsayan hkmlerini iletmektedir.yleyse,Onun kullarn ynetme ve yetki otoritesi sizin deil de benim ellerimde olmas gerekir. Bu yzdendir ki Firavun ve hkmetinin ileri gelenleri defalarca unu yinelemektedirler: Bu iki karde (Musa ve Harun) bizi bu topraklarn idaresinden uzaklatrmak,yetki ve otoriteyi kendi ellerine almak ve lkemizin dini ve toplumsal dzenini bozarak,kendi siyasal sistemlerini kurmak istiyorlar.

Muhakkak ki biz Musay ayetlerimizle ve ak bir belgeyle, (sultan:otorite) Firavun ve onun ileri gelenlerine gnderdik.Onlar Firavunun emirlerine boyun ediler.Oysa Firavunun emirleri hi de doruya iletici deildi. (Hud, 96-97)

Biz,onlardan nce Firavunun kavmini imtihan etmitik.Saygn bir eli onlara gelmiti. Allahn kullarn bana brakn. Dorusu ben sizin iin gvenilir bir eliyim.Allaha kar stnlk taslamayn.Ben size apak bir kant getirdim demiti. (Duhan, 17-19)

- 32 -

 (Ey ehl-i Mekke) Nasl ki Firavuna bir eli gndermisek,size de durumunuza ahitlik edecek bir eli gnderdik.Ne var ki,Firavun elimize kafa tuttu da onu amanszca yakalayverdik. (Mzzemmil, 15-16)

Firavun, Ey Musa, (siz ne tanrlar ve ne de ahlk ve krallk hanedanlarn rab olarak grmyorsanz,o halde) sizin rabbiniz kimdir? diye sorunca, Musa da; Bizim rabbimiz,her eye zel bir dzen veren ve sonra ne yapacan gsterendir demiti. (Ta-Ha, 49-50)

Firavun bu alemlerin rabbi dediin de nedir? diye sormutu da,Musa; eer gerekten inanmak istiyorsanz,bilinki O,gklerin,yerin ve her ikisi arasndakilerin rabbidir diye cevap vermi, Firavun etrafndakilere iitiyor musunuz? demiti.Musa devamla sizin de,atalarnzn da rabbidir deyince Firavun dorusu size gnderilen bu peygamberiniz hi phesiz delidir demiti.Musa devamla eer akln kullanabilen kimselerseniz,dounun,batnn ve bu ikisi arasndaki her eyin rabbidir deyince Firavun,Musaya hitaben eer benden baka bir ilah edinirsen,andolsun ki seni zindandakilerin arasna katarm demiti. (Ta-Ha, 23-29)

Firavun Ey Musa,by ile bizi topraklarmzdan karmaya m geldin? dedi. (Ta-Ha, 57)

Firavun brakn da Musay ldreyim dedi, sterse rabbini yardma arsn.Onun dininizi deitirmesinden veya lkede bozgunculuk karmasndan korkuyorum. (Mmin, 26)

Bu ikisi sihirbazdrlar.Sihirlerinin gcyle sizi topraklarnzdan karmak ve sizin rnek olarak seip benimsediiniz hayat sisteminizi ortadan kaldrmak istiyorlar. (Ta-Ha , 63)

- 33 -

Buraya kadar sraladmz btn bu ayetleri dikkatlice gzden geirirsek,Rububiyet konusunda baka dnemlerde ve baka lkelerde yaayp gitmi toplumlarn iine degeldikleri sapkln karanlk glgesini Nil vadisinde de grmekteyiz.

Yine,Musa ve Harun (a.s)un memur olduklar insanlar,ardklar ynnde,onlardan nceki btn peygamberlerin (a.s) davet edegeldikleri taraf olduunu ifade edebiliriz.

Yahudi ve Hristiyanlar

Firavun ve kavminden sonra karmza srailoullaryla,Yahudi ve Hristiyan inanibadet sistemini benimseyen toplumlar kar.Bu toplumlar iin Allahn varln inkar ettikleri yada Onu ilah ve rab olarak grmedikleri gibi bir zanda bulunmak imkanszdr.nk bizzat Kuran onlar Ehl-i Kitap olarak tanmlam ve onlarn bu konudaki inanlarna tanklk etmitir.O halde,bizim asl zerinde durup dnmemiz gereken udur: Rububiyet noktasnda Kurann bu insanlar sapk olarak nitelemesine yol aan akide ve amellerinde alkanlk haline getirdikleri belirgin sapmalarn mahiyeti nedir? Bu sorunun kapsaml cevabn bizzat Kuranda bulmaktayz:

De ki; Ey Kitap ehli,dininizde haksz yere arla dalmayn,daha nce sapm,biroklarn da saptrm ve doru yoldan km bir kavmin heveslerine uymayn. (Maide, 77)

Bu ayet-i kerimeden anlalmaktadr ki, Yahudi ve Hristiyan kavimleri de kendilerinden nce gelen kavimler gibi ayn noktalarda saptmlardr.Benzer ekilde, bu saptmann onlara dinde ar gitmeleri yoluyla sirayet ettii anlalyor. imdi, bu ayeti kerimenin ayrntlarn aklayan dier ayetlere yle bir gz atalm:

Yahudiler zeyr Allahn oludur dediler. Hristiyanlar da Mesih Allahn oludur dediler.Bu onlarn azlaryla geveledikleri szlerdir. (Szlerini), nceden inkar etmi (olan mrikler)lerin szlerine benzetiyorlar. Allah (c.c) onlar kahretsin, nasl da (haktan batla) evriliyorlar. (Tevbe,30)

- 34 -

Allah,Meryem olu mesihin ta kendisidir diyenler phesiz,kafir olmulardr.Oysa Mesih Ey srailoullar rabbim ve rabbiniz olan Allaha kulluk edin.Zira kim Allaha ortak koarsa muhakkak ki,Allah ona cenneti haram etmitir;zalimlerin yardmclar yoktur demiti. (Maide, 72)

Allah ten biridir diyenler hi phesiz kafir olmulardr.Oysa, bir tek tanrdan baka bir tanr yoktur.Bu dediklerinden vazgemezlerse elbette onlardan inkar edenlerden ac bir azap dokunacaktr. (Maide, 73)

Allah demiti ki: Ey Meryem olu sa,insanlara sen mi beni ve annemi Allahtan baka ilahlar olarak benimseyin dedin? Haa dedi, sen ycesin,benim iin gerek olmayan bir eyi sylemek bana yakmaz.Eer demi olsam,sen bunu bilirsin,sen benim nefsimde olan bilirsin,ben senin nefsinde olan bilmem.nk gaybleri bilen yalnz sensin, sen!(Maide,116)

Allahn,kitap,hkm ve peygamberlik vererek ycelttii bir kiinin,insanlara Allah brakp ta bana kulluk edin demesi yakmaz.Ona yakan Allahn kitabn renen ve reten bir kimse olarak rabbe tapclar olun demesidir.Yine size melekleri ve peygamberleri rabler edinin diye emretmesi de yaramaz.Mslman olduktan sonra size inkar etmeyi mi emredecek? (Al-i mran, 79-80)

Bu ayetlere bakarak,Ehl-i Kitabn saptmasna yol aan birinci noktann u olduunu gryoruz:

Onlar dindeki mevki ve makamlarndan dolay peygamber,evliya ve melekler sevgi ve saygya layk grmler,onlara kar hrmet ve tazimde ok ar gitmiler,bylece onlarn gerek makamlarn gzlerinde ar derecede byterek ,ilahlk makamna eritirmiler,Allahn ilerine ortak yapmlard.Onlara tapmlar ve onlardan niyazda bulunmulard.Onlar metafizik manada rububiyet ve uluhiyete ortak grmler ve balama,yardm etme,koruma ve kollama yetkilerine sahip olduu zannna kaplmlard.

Onlarn saptt ikinci noktay u ayet aklamaktadr:

- 35 -

Onlar Allah brakp ta alim ve rahiplerini rabler edindiler. (Tevbe, 31)

Ayet-i kerimenin de belirttii gibi,din dzeni ierisinde,ileri srf,Allahn eriatn retmek ve toplumun ahlakn Allahn rzasna uygun bir ekilde slah etmek olan kiiler,gitgide yle bir zellik kazanmaya baladlar ki,artk onlar kendi arzu ve heveslerine gre istediklerini haram,istediklerini de helal klmaya baladlar.Allahn kitabndan herhangi bir delil getirmeksizin istediklerini emreder ve istediklerini nehyeder,istediklerini snnet ilan eder oldular.Bylece bu toplumlar da,daha nceleri Nuh,brahim,Ad,Semud,Medyen ehli ve dier kavimlerin tutulduu iki byk temel sapkla dm oldular.Aynen onlar gibi metafizik nitelikte melekler ve byklerini rububiyet balamnda Allaha ortak kotular.Yine aynen onlar gibi,toplumsal ve siyasi rububiyeti Allaha mahsus klnacaklar yerde insanlara verdiler.Kendi medeni,toplumsal,siyasi ve ahlaki kanun ve prensiplerini Allahn delillerine gerek duymadan insanlardan almaya baladlar.yle ki i ta u noktaya dayand:

Kendilerine Allahn kitabndan bir pay verilmi olanlar grmedin mi; Onlar Cibt ve Tauta inanyorlar ve kfredenlere; Bunlar inananlardan daha doru yol zerindeler diyorlar. (Nisa, 51)

De ki; Allah katnda fasklardan daha kt cezann kime uygulandn size haber vereyim mi? Allah kimlere lanet ve gazap etmi, kimlerden maymunlar,domuzlar,tauta kulluk edenler yapmsa, ite onlar yeri en kt ve doru yoldan en fazla sapm olanlardr. (Maide, 60)

Cibt; sihir,muska,tlsm,kehanet,falclk,uursuzluk ve ftrata aykr iler gibi vehmin btn ksmlar ile hurafeler iin kullanlan geni kapsaml bir szcktr.

Taut ise; Allaha kar isyana kalkm ve kulluk snrn aarak ilahlk bayran ykselten btn ahs,zmre ya da ynetimlerdir.

O halde, Yahudi ve Hristiyanlar,yukarda zikrettiimiz iki byk sapklktan birinci sapkl ilemekle her eit vehim ve hurafeleri kalp va kafalarna iyice yerletirmiler,ikinci

- 36 -

sapkl isteyerek de alim,rahip,zahid ve sofilerine kul olmular; bylece Allaha aka kar kan zalim ve despotlarn tutsa ve birer uydusu durumuna dmlerdir.

Arap Mrikleri

imdi de, Peygamber Efendimiz (s.a.s.)in kendilerine eli olarak gnderildii ve Kurann ilk muhatablar olan arap mriklerinin uluhiyet ve rububiyet noktasnda ne gibi bir sapkla dtn incelememiz gerek. Acaba onlar Allah tanmyorlar veya varln inkar ediyorlard da, Peygamber Efendimiz (s.a.s.) onlara Allahn varln bildirmek zere mi gnderilmiti? Acaba onlar Allah ilah ve rab olarak kabul etmiyorlar da, Kuran onlar Allahn rububiyet ve uluhiyetine ikna etmek zere mi indirilmitir? Allaha ibadet ve kulluk etmeyi mi yadsyordular? Veya onlar Allah dualar iiten, ihtiyalar gideren bir varlk olarak grmyorlar myd? Ya da, onlar mabudlarn yasalar koyan ve dzenleyen toplumsal ve ahlaki konularda hidayet ve rehberlik kayna olarak m gryordular? Bu sorularn her birisine Kurann olumsuz cevap verdiini grrz. Kuran- Kerim bizce aka bildirmektedir ki, arap mrikleri sadece, Allahn varln kabul etmekle yetinmiyorlar, Onu kendi mabudlar da dahil tm kainatn yaratcs ve sahibi olarak gryorlar, tek yce tanr olduunu itiraf ediyorlar ve Onu rab ve ilah olarak kabul ediyorlard. Herhangi bir sorunla karlanca yada bir msibetle yz yze olma durumunda, sndklar en son makam yine Allah Teala idi. Ksaca Allaha ibadet ve kulluu inkar etmiyorlard. Kendi tanr ve mabudlarna gelince; onlarn, ne kainatn yaratcs ve rzklandrcs olduuna inanyorlar ve ne de hayatn toplumsal ve ahlaki meselelerinde birer ynlendiricisi olduklarn kabul ediyorlar. Nitekim aadaki ayette bu durum aka ifade edilmektedir:

Ey Muhammed de ki; Yer ve onda bulunanlar kimindir, biliyorsanz syleyin. Allahndr diyecekler. yleyse ders almaz msnz de. Yedi gn ve yce arn rabbi kimdir? diye sor. Allahndr diyecekler. O halde, siz hi saknmaz msnz de. Her eyin hkmranln elinde tutan, himaye eden, ancak onu himayeye g yetmeyen kimdir, biliyorsanz syleyin de. Bu Allahn sfatdr diyecekler. yleyse, nasl aldanyorsunuz de. Hayr, biz onlara hakk getirdik ama phesiz onlar yalancdrlar. (Mminun,84-90)

Sizleri karada ve denizde yrten ite Odur.yleki, bulunduunuz gemi iindekileri uygun bir rzgarla gtrrken yolcular neelenir coarlar ama,aniden bir frtna kopup da dalgalar her taraftan vurmaya balaynca,epeevre kuatldklarn sanp herkes yalnzca Allah arr ve dini yalnz Ona mahsus klarak; Bizi bu beladan kurtarrsan,andolsun ki sana kreden kullarndan oluruz diye dua ederler.Ancak, Allah

- 37 -

kurtarnca onlar, yine haktan saparak yeryznde taknlklara balarlar. (Yunus, 2223)

Denizde bir afete yakalandnz zaman Allahtan baka, ardklarnzn hepsi kaybolur gider.Ama, O sizi karaya karp kurtarnca yine yz evirirsiniz.Zaten insan pek nankrdr. (Yunus, 67)

Arap mriklerinin mabudlar hakkndaki grleri Kuranda,kendi dillerinden,yle zikredilmektedir;

Allahtan baka veliler edinenler Onlara, ancak bizi Allaha yaklatrsnlar diye,ibadet ediyoruz derler. (Zmer, 3)

Onlar Allah indinde efaatilerimizdir derler. (Yunus, 18)

Yine Arap mrikleri, hayati konularda da mabutlarnn kendilerini ynlendirdii gibi bir fikre de sahip deildiler.Nitekim, Yunus suresinde Allah Teala peygamberine yle emretmektedir:

Kotuunuz ortaklardan hi hakka eritireni var m? diye sor onlara (Yunus, 34)

Ancak,bu soruyu iittikleri halde mrikleri sonsuz bir skut kaplamakta ve onlardan hibiri kp ta Evet, Lat,Menat,Uzza ya da dier mabudlar bize dnce ve amel balamnda doru yolu gstermekte, dnya hayatmzda bize adalet,selamet ve bar yntemlerini retmekte ve onlardan kaynaklanan ilimle kainattaki temel gerekleri renme yolu almaktadr diyememektedir.Bunun zerine Allah Teala peygamberine yle buyurmaktadr:

- 38 -

De ki; Ama Allah doruya eritirir.Geree eritirene mi uymak,balanmak dorudur,yoksa kendisine yol gsterilmedike yolunu bulanamayana m? yleyse neyiniz var? Nasl hkm veriyorsunuz? (Yunus, 35)

Btn bu aklamalardan sonra,imdi u sorunun cevabn vermemiz gerekiyor; Arap mriklerinin rububiyet balamnda, Allahn kendilerine peygamber gndermesini ve kitap indirmesini gerektiren ne gibi bir sapkl sz konusu idi?

Bu sorunun cevabn bulmak zere Kuran- Kerime mracaat ettiimizde; onlarda da,gelmi gemi btn eski sapk kavimlerde rastladmz, akide ve ameldeki o iki temel sapkl buluyoruz.Yani;

1. Onlar, metafizik manada rububiyet ve uluhiyette Allaha baka ilah ve rableri ortak kouyorlar ve kainat nizam zerinde melekler,byk insanlar,gkcisimleri v.s.nin yetki sahibi ve otorite g olma noktasnda u veya bu ekilde sz sahibi olduklarn zannediyordular.Buna binaen onlar dua,niyaz ve ibadet trenlerinde sadece Allaha ynelmekle yetinmeyip,uydurma tanrlara da yneliyor,yakarta bulunuyordular.

2. Arap mrikleri toplumsal ve siyasi rububiyet balamnda da Allahn rab olduu inancn tamyordular.Onlar, bu balamda kendi dini nderlerini,kabile reislerini yada aile byklerini rabler edinmiler, kendi yaam ilkelerini onlardan alyordular.

Nitekim, Kuran onlarn birinci sapklklar hakknda yle buyurmaktadr:

nsanlardan yleleri vardr ki tapnmann snrnda durarak Allaha ibadet ederler. Bir fayda dokunursa mutmain olur, herhangi bir belaya urarlarsa yzst dnerler.Byleleri hem dnyay, hem de ahireti kaybetmitir.te bu apak hsrandr.Allah brakp ta,kendisine ne fayda ve ne de zarar veremeyecek olan eylere yalvarp, yakarr.te en byk sapklk da budur.Zarar faydasndan daha yakn olana yalvarr,bu ne kt mevla (yardmc) ve ne kt arkada! (Hac, 11-13)

- 39 -

Allah brakp ta,kendilerine zarar da fayda da veremeyenlere tapar ve bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir derler. (Ey Peygamber) De ki; Allaha,gklerde ve yerde bir bilmediini mi haber veriyorsunuz? Onlarn ortak kotuklarndan Allah mnezzehtir. (Yunus, 18)

Ey peygamber! De ki; Siz gerekten yeri iki gnde yaratm olan inkar edip te,bakalarn ona e ve ortaklar m kouyorsunuz? (Fussilet, 9)

De ki; Allah brakp ta,size zarar ve yarar verme selahiyeti tamayanlara m tapyorsunuz? Halbuki iiten ve bilen srf Allahtr. (Maide, 76)

nsana bir sknt,bir zarar dokunduu zaman Rabbine itenlikle ynelerek yakarr.Sonra rabbi onu kendi katndan bir nimetle ycelttii zaman Allaha yalvarp yakarmasna sebep olan o sknt ve zarar unutur da,kendisini saptracak bir ekilde Allaha ortak komaya balar. (Zmer, 8)

Sahip olduunuz her nimet Allahtandr.Sonra, size bir sknt ve zarar dokunduu zaman ancak ve sadece Ona yalvarp yakarrsnz.Sonra da,O sizden sknty giderince bir de bakarsnz iinizden bir grup kendilerine verdiimize nankrlkle karlk vererek Rablerine ortak koarlar.Keyfinize bakn,ancak bunun neticesini yaknda greceksiniz.Onlar, kendilerine rzk olarak verdiklerimizden, bilmedikleri eylere (put ve benzeri eylere) pay ayrrlar.Allaha andolsun ki,bu uydurduunuz eylerden behemehal sorulacaksnz. (Nahl, 53-56)

kinci sapkla gelince,bununla ilgili olarak Kuran- Kerimde u delilleri buluyoruz:

Ayn ekilde,Allaha ibadette ortak kotuklar kimseler,mriklerden birouna z ocuklarn ldrmeyi ssleyip ekici klmt. (Bu da) hem onlar mahvetmek hem de dinlerini yozlatrmak iindi. (Enam, 137)

- 40 -

Bu ayette ortak kotuklar deyimiyle kastedilenler putlar veya ilahlar deil, evlat ldrmeyi arap toplumuna bir iyilik ve faziletmi gibi gsteren ve Hz.brahimle smailin dinine bu insanlk d adeti sokan lider ve nderler olduu aktr.Ayn ekilde,Araplarn bu sz konusu lider ve nderlerini sebepler zinciri zerinde hakim olarak grmedikleri,onlara niyazda bulunmadklar da aktr.Bilakis Arap toplumu medeniyetle ilgili;toplumsal,ahlaki, ve dini meselelerde onlarn istedii gibi kanun koyma yetkisine sahip olduklarn kabul etme noktasnda (balamnda) onlar rububiyet ve uluhiyette Allaha ortak kouyordu.

Yoksa, Allah izin vermedii halde sanki dinmi gibi kanunlar koyan ortaklar m edindiler? (ura, 21)

Din kelimesinin aklamasn ilerde yapacaz ve sz konusu aklama ile birlikte bu ayetin anlam da ayrntl bir ekilde ortaya kacaktr. Ancak, burada aka anlalmaktadr ki; Allahn izni olmadan mrik nderlerinin din zelliini tayan kanun ve kurallar koymas ve toplumun sz konusu bu kanun ve kurallar tanmasyla rububiyet ve uluhiyette putlarn (ilahlarnn) Allaha ortak olmakta ve Arap toplumu da bu ortakl kabul etmektedir.

KURANIN ARISI

imdiye kadar incelediimiz kavimlerin gznde,metafizik manada yaratklar rzklandrmas,ihtiyalarn grmesi,skntlarn gidermesi ve koruyup kollamas anlamlaryla Rabb kavram baka bir keyfiyete sahipti.Bu anlaylar itibariyle,onlar her ne kadar en yce rab olarak sadece Allah kabul etmi olsalar da melekler,sahte ilahlar,cinler,grnmez gler,yldzlar,gezegenler,peygamberler,veliler ve ruhani liderleri de Onunla birlikte rububiyete ortak gryorlard.

Yine Rab kavramnn,emretme ve nehyetme yetkisine sahip tek merci,egemenliin tek sahibi,hidayet ve ynlendirme kayna,kanun koyucu,lkenin bakan ve toplumun merkezi olmas eklindeki anlam onlarn gznde tamamen baka bir nitelie sahipti.

Bu anlaylar nedeniyle onlar;teorik planda Allah mutlak otorite,egemen g v.s. anlamlaryla rab olarak gryorlard.Pratik hayatlarnda ise toplumun katnda gl olan,nfuz

- 41 -

sahibi kimselerin ahlaki,siyasi ve toplumsal anlamdaki rububiyetlerini kabul ederek onlara itaat ediyorlar,onlarn siyasal otoritelerine tabi oluyorlard.

Bu sapkl ortadan kaldrmak iin yce Allah her dnemde deiik toplumlara kendi ilerinden peygamberler gndermi ve son olarak da bu grev iin Hz.Muhammed (s.a.v)i memur klmtr.Sz konusu btn peygamberler insanlaru una davet etmitir; Btn anlamlar itibariyle Rab sadece bir tanedir.Bu tek Rab ise Allah (c.c.)tr.Rububiyet blnmez bir btndr.

Rububiyette hibir anlamda, hibir yaratn Allahtan baka hi kimsenin en ufak pay yoktur.Kainat nizam tek bir ilahn yaratm olduu kamil,klli bir nizamdr.Yine bu nizam zerinde bir tek ilahn hakimiyeti vardr.Bu nizamda btn yetki ve glerin sahibi de yine o bir tek ilahtr.Bu nizamn yaratlmasnda baka bir varln herhangi bir ekilde herhangi bir katks sz konusu deildir.Bu nizamn ynetim ve idaresinde herhangi bir kimsenin rol yoktur ve Onun hakimiyeti mutlaktr,ortakszdr.Merkezi otoritenin sahibi olmas itibariyle tek bir ilah olan yce Allah,hem metafizik manada hem de siyasi,ahlaki ve toplumsal manada Rabbdir.Yegane mabudumuz Odur.Odur secde ve rku edilecek olan.Odur dualarn ulaaca hedef.Odur tevekkl ve itimadn destekisi.Odur gereksinimlerin kefili.Ayn ekilde padiah ta Odur,mlkn sahibi de O.Kanun koyucu da Odur,emretme ve nehyetme yetkisine sahip olan da O.Cehalet nedeniyle insanlarn birbirinden ayrm olduu rububiyetin bu iki zellii,gerekte uluhiyetin gerei ve ilahn ilah olmasnn vazgeilmez zelliidir.Bu iki zellii birbirinden ayrmak mmkn deildir.Ayn zamanda bu iki zellikten herhangi birinde herhangi bir yarat Allaha ortak komak doru bir davran olamaz.

Bu ary Kurann sunduu ekliyle bizzat Kurann dilinden dinleyelim:

Gerekte sizin rabbiniz,gkleri ve yeri alt gnde yaratan sonra da ara istiva eden Allahtr.O, geceyi, durmakszn kendisini kovalayan gndze bryp rten,gnee,aya ve yldzlara kendi buyruuyla ba edirendir.Haberiniz olsun,yaratmak da,emir de yalnzca Onundur.Alemlerin Rabbi olan Allah ne ycedir. (Araf, 54)

Gklerden ve yerden sizi rzklandran kimdir? Kulaklara duyma,gzlere grme gc veren kimdir? Kimdir ly diriden,diriyi de lden karan? Kimdir bu alem nizamn yrten (ekip,eviren)? diye sor onlara. Allah diyecekler.O halde artk saknmaz msnz? de. (Btn bunlar O yapyorsa) o halde sizin gerek rabbiniz sadece

- 42 -

Allahtr.yleyse haktan sonra geriye sapklktan baka ne kalr? O halde nasl oluyor da haktan dndrlyorsunuz? (Yunus, 31-32)

O, gkleri ve yeri hak zere yaratmtr.Geceyi gndze,gndz de geceye O sarp rtmektedir.Her biri belirli bir ecele doru akp giden gnei ve ay da kendi kanunlarna tabi klmtr te budur rabbiniz olan Allah.Hkmranlk ancak Onundur.Ondan baka ilah yoktur.yleyse neye aldanp ta evriliyorsunuz? (Zmer, 5-6)

Allah,geceyi kendisinde skun bulmanz iin yaratm,gndz de aydnlatmtr te budur rabbiniz olan Allah.Her eyin yaratcsdr O.Ondan baka ilah yoktur.yleyse neye aldanp ta evriliyorsunuz? Sizin iin yeryzn bir karar yeri klan ve gkyzn de at gibi ayakta tutan Allahtr.O sizleri biimlendirmi,biimlerinizi de en gzel klm ve gzel eylerle rzklandrmtr.te budur rabbiniz olan Allah.Alemlerin Rabbi Allahn bereketi ne ycedir!.. O diridir.Ondan baka ilah yoktur.yleyse, dini Ona has klarak (Allaha) dua edin. (Mmin, 61-65)

Allah sizi topraktan yaratt Geceyi gndzle,gndz de geceyle perdelemektedir.Her biri belirlenmi eceline kadar akp giden,gnei ve ay kendi kanunlarna tabi klmtr.te budur rabbiniz olan Allah.Hkmranlk yalnz Ona mahsustur.Onu brakp ta tapmakta olduunuz dier varlklarn zerre kadar bile yetkisi yoktur.Onlar arsanz,arnz duymazlar,duysalar bile isteklerinizi karlamaya gleri yetmez.Kyamet gnnde ise sizin onlar Allaha ortak komanz kendileri reddeder. (Fatr, 11-14)

Gerek u ki, sizin bu mmetiniz tek bir mmettir.Ben de sizin Rabbinizim.u halde yalnzca bana kulluk edin.Ama insanlar rububiyet ve kulluk meselesini aralarnda paylatlar. (Oysa) onlarn hepsi (sonunda) bize dneceklerdir. (Enbiya, 92-93)

Rabbinizden size indirilene uyun, Onu brakp ta baka velilere uymayn. (Araf, 3)

- 43 -

De ki; Ey Kitap Ehli bizimle sizin aranzdaki u ortak bir kelimeye gelin.Ne Allahtan bakasna kulluk edelim, ne Ona herhangi bir eyi ortak koalm ve ne de Allah brakp da kimimiz kimimizi rabler edinelim. (Al-i mran, 64)

Kim Rabbine kavumay umuyorsa,artk salih bir amelde bulunsun ve Rabbine ibadette hi kimseyi ortak komasn. (Kehf, 110)

Bu ayetlerden aka anlalmaktadr ki, Kuran rububiyeti tamamyla hakimiyet ve egemenlikle eanlamda tutmakta ve Rabbin kainatn mutlak sultan,ortaksz sahibi ve hakimi olduu eklinde bir dnceyi gzlerimizin nne sermektedir.Her eit rububiyetin, kainat dzenini oluturan tek bir Allaha mahsus olduuna,bizzat bu dzenin merkezilii ehadet etmektedir.Bu yzden, bu nizam ierisinde yaayan bir kimse,rububiyetin herhangi bir blmn,herhangi bir manada Allahtan bakasna yaktn dnyor ya da yaktryorsa,aslnda hakikatle savamakta,sadakate yz evirmekte, hakka isyan etmekte, bylece gsterdii nankrlk yznden bizzat kendine zarar vermekte ve felaketini kendi elleriyle hazrlamaktadr.

NC BLM

BADET

KURANDA BADET KAVRAMININ KULLANIMI

Kuran Kerime yneldiimizde sz konusu kelimenin ounlukla ilk manasnn (kle,itaat ve kulluk) kullanlm olduunu gryoruz.

- 44 -

I. Klelik ve taat Manasnda badet

badet kavramnn birinci ve ikinci manalar ile ilgili misaller unlardr:

Sonra Musa ve kardei Harunu, ayetlerimizle ve apak bir delille Firavun ve nde gelen evresine gnderdik.Ancak onlar byklk tasladlar.u iki adamn kavmi bize klelik ederken,imdi biz kalkp bizim gibi iki insana m inanacaz,dediler. (Mminun, 45-47)

(Firavunun ocukluundan beri besleyip bytmekten bahisle Hz.Musay nankrlkle sulamas zerine) Hz.Musa yle dedi; Bama kaktn bu nimet srailoullarn kle klmandan trdr. (uara, 22)

Bu iki ayette ibadet ile kastedilen klelik,itaat ve emirlere uymaktr. Firavun Musa ve Harunun kavmi bizim klemizdir demiti.Yani bizim klemiz ve emirlerimize itaat edenlerdir demek istemiti.

Ey iman edenler,eer siz bana ibadet ediyorsanz, size balam bulunduumuz temiz eylerden yiyin ve Allaha kredin. (Bakara, 172)

Bu ayetin nzul sebebi udur: slamdan nceki Arap toplumu atalarndan kalma rf ve adetlere ve nderlerinin koymu olduu yasalara uyarak yeme ve imede eitli engeller ve yasaklar koyarlard.Bu insanlar slam kabul edince Allah Teala yle buyurdu: Eer siz bana ibadet ediyorsanz,btn o eski yasaklar kaldrn ve benim size helal ettiklerimi hibir saknca grmeden yiyin iin. Bunun manas aka udur; Eer siz nderlerinize ve byklerinize kulluu,boyun emeyi ve itaat brakp ta yalnzca bana boyun eip,kulluk ve itaat ediyorsanz, sizin iin artk helal ve haram klma hususunda onlara deil,bana uymanz,onlarn yasalarn tmyle reddetmeniz gerekir.Bu da gsteriyor ki,yukardaki ayette de ibadet kelimesi sadece klelik ve itaat manasnda kullanlmtr.

- 45 -

De ki; Allah katnda yeri bundan daha kt olan size syleyeyim mi? Allah kim(ler)e lanet ve gazap etmi,kimlerden maymunlar,domuzlar ve tauta kulluk(ibadet) edenler klmsa,ite onlarn yeri daha ktdr ve onlar dz yoldan daha ok sapmlardr. (Maide, 60)

Andolsun ki biz her kavme Allaha ibadet edin ve tauta ibadetten kann diye bir eli gnderdik. (Nahl, 36)

Tauta kulluk etmekten kanan ve Allaha ynelenlere mjde var.Mjdele kullarm!.. (Zmer, 17)

Bu ayette de tauta ibadetle kastedilen tauta itaat ve kleliktir.Daha nce de iaret ettiimiz gibi,Kuran terminolojisinde taut kavramyla,Allaha isyan ederek Allahn mlknde kendi buyruk ve yasalarn hakim klmaya alan ve Onun kullarn ya zorbalk ve terrle yada vaad,ulufe veya propaganda gibi aldatc yollarla kendisine itaat ve kullua aran her trl devlet,hkmet,dzen,sistem,nder,kii ve zmre ifade edilmektedir. Kurana gre bu tr sistem, kii yada zmrelere boyun emek ve ona itaat ederek onun koyduu buyruk ve yasalara bilerek isteyerek uymak aka tauta kulluk,tauta ibadet etmek demektir.

II. taat Anlamnda badet

Aadaki ayetlerde ibadet kelimesi sadece ikinci anlamda yani itaat anlamnda kullanlmtr. Ey Ademoullar, Ben size eytana tapmayn, o sizin iin apak bir dmandr diye bildirmedim mi? (Yasin, 60)

Grupsal cinnetlerin bir tr olarak gnmzde nadiren rastlanan kk,gizli arlatanlklarn dnda dnyada hi kimsenin eytana tapmad aktr.Bilakis, her taraftan ona lanet yamaktadr.Bu nedenle Allah Teala, hesap gn Ademolunu eytana tapmasndan dolay sulamayacaktr.Fakat O, eytann vesvesesine uymakla, onun telkin ettii emirlere itaat etmekle ve iaret ettii yollara kouturmakla sulanacaktr.

- 46 -

(Kyamet gn Allah Teala yle buyurur) Zulmedenleri, onlarla ibirlii edenleri ve Allah brakp ta taptklarn bir araya getirip toplayn.Onlar cehennem yoluna koyun (Saffat, 22-23)

Birbirlerine dnp sorgulamaya balarlar. (Tabi olanlar tabi olduklarna) Dorusu siz bize hayr yoluyla gelenlerden idiniz deyince (onlarn tabi olduklar) hayr siz inanm kimseler deildiniz.Sizin zerinizde bizim bir nfuzumuz yoktu.Bilakis siz,azm bir kavimdiniz derler. (Saffat, 27-32)

Bu ayet-i kerimelerde Allahtan bakalarna kulluk edenlerle, kendilerine kulluk edilenler arasnda geen temsili syleide aktarlan soru ve cevaplar aka gstermektedir ki, bu ikinciler tanr yerine konulan sembolik varlklar yada putlar deil, insanlarn nne kurtarc yada yol gsterici klnda kp onlar Allahn yolundan eviren, onlara Allahn dininden baka dinler neren lider konumundaki nfuzlu kimseler,kavim,kabile,airet bykleri yahut din adamlardr.Sz konusu nderler,tesbih,cbbe,seccade v.s. ile Allahn kullarn aldatarak kendi amalarna ulam,slah ve yardmseverlik iddialaryla ktlk ve bozgunculuu yaymlardr.Bu gibi kimseleri kr krne taklit etmek, hibir sorgulamaya tabi tutmadan buyruklarna boyun emek bu ayette ibadet kavramyla ifade edilmektedir:

Onlar, Allah brakp ta bilginlerini ve din byklerini rabler edindiler.Ayn ekilde Mesih ibn-i Meryemi de.Halbuki tek tanrdan bakasna ibadet etmekle emrolunmamlard. (Tevbe, 31)

Burada bilgin ve din byklerini rabler edinip, onlara ibadet etmekten kast, onlar emir ve yasaklamaya (nehiy) yetkili grmek, Allah ve peygamberden gelen hibir delili olmadan onlara itaat etmektir.Peygamber Efendimizden nakledilen sahih rivayetlerde bu anlamn dorulandn gryoruz; Peygamber Efendimize biz bilgin ve din byklerimize katiyen ibadet etmedik diye bildirilince O yle cevap vermiti; Onlarn helal kldklarn helal, haram kldklarn da haram olarak grmyor muydunuz?

III. Tapnma Anlamnda badet

- 47 -

imdi ibadet kavramn, tapnma anlamndaki nc anlamyla ifade eden ayetleri inceleyelim.Ancak bunu yaparken, Kuran Kerime gre, ibadet kavramnn tapnma anlamnda kullanlmasnda iki eyin belirleyicisi olduunu iyice bilmemiz gerekir.

1. Herhangi bir kimse iin yaplan secde,rku,elleri balayp dikilme,tavaf,kabri pme,bir ey adama ve kurban kesme gibi merasimler genellikle tapnma amacyla yaplmaktadr.

Bu merasimler sunulan ve bylece kendisine taplan kii veya nesne, bizzat en byk bamsz mabud kabul edilse yada ona yaklamak ve efaatini kazanmak iin bir vesile saylsa veya o,en byk mabudun denetimi altndaki ilahlk (uluhiyete) dzenine ortak grlse de bir ey fark etmez.

2. Herhangi bir kimseyi sebepler aleminde yetki sahibi zannedip kendi ihtiyalarn gidermek iin ona niyazda bulunmak,sknt ve belalara uraynca ondan yardm dilemek, tehlike ve zarardan kurtulmak iin ona iltica etmek.

Bu iki tr eylemin ikisi de Kurann tapnma tanmna uymaktadr.Aadaki Kuran ayetleri bunun rnekleridir.

De ki; Bana Rabbimden apak belgeler gelince sizin Allahtan baka ibadet ettiklerinize kulluk etmekten kesin olarak men edildim ve alemlerin Rabbine teslim olmakla emrolundum. (Mmin, 66)

(brahim dedi ki) Sizden de Allahtan baka yalvardklarnzdan da ayrlyorum ve yalnz Rabbime dua ediyorum.Umarm ki Rabbime yakarmakla (sizin gibi) bahtsz olmam. (stediklerimden mahrum braklmam) te onlardan ve onlarn Allahtan baka (taptklarndan) ibadet ettiklerinden ayrlnca Ona shak ve (shakn olu) Yakubu armaan ettik ve hepsini de Peygamber yaptk. (Meryem, 48-49)

Allah brakp ta kendisine kyamet gnne kadar cevap vermeyecek olan eyleri aranlardan, yalvarandan daha sapk kimdir? Oysa onlar, bunlarn arlarndan, yalvarmalarndan habersizdirler.nsanlar harolunduu zaman Allahtan baka

- 48 -

yalvardklar onlara dman kesilirler ve onlarn (kendilerine) ibadet etmelerini de inkar ederler. (Ahkaf, 5-6)

Kuran- Kerim bu ayette de aklad gibi, ibadet kavram (ilah) tanr yerine konulan eylere dua,yakarma ve onlardan yardm istemek anlamnda kullanlmaktadr.

Bilakis onlar cinlere tapyorlard ve ou onlara iman etmiti. (Sebe, 41)

Burada cinlere ibadet ve onlara iman etmeyi Cin Suresinin u ayeti aklamaktadr:

Dorusu insanlardan baz kimseler, cinlerden baz kimselere snrlard da, onlarn (marklklarn ve) azgnlklarn artrrlard. (Cin, 6)

Bu iki ayette cinlere snmak, cinlere ibadet etmek deyimleriyle anlatlmak istenen onlara snmak, tehlike ve zarara kar onlardan korunma isteinde bulunmaktr.Cinlere iman etmek deyimiyle de cinlerin koruma ve kendilerine snanlar muhafaza etme gcne sahip olduklarna dair inanlar belirtiliyor.

(Rabbin) onlar ve Allahtan baka taptklarn toplad gn, (taplanlara) de ki: Bu kullarm siz mi azdrdnz, yoksa kendileri mi yolu sapttlar? Derler ki; Seni tenzih ederiz senden baka dostlar (veliler) edinmek bize yaramaz (Furkan, 17-18)

Bu ayetin slubundan aka anlalmaktadr ki; mabudlar ibaresiyle veliler ve Salihler kastedilmektedir.

Onlara ibadet etmek teriminden maksat ise, onlar kulluk sfatndan yce,ilahlk sfatlaryla muttasf grp, gaybi yardm,hacetleri grme,yardma komaya kadir zannetme ve tapnma derecesine ulaacak derecede onlar iin sayg ve tazim ifade eden amellerde bulunmaktr.

- 49 -

O gn hepsini bir araya toplar; sonra meleklere; Bunlar size mi tapyorlard (ibadet ediyorlard) diye sorar.Onlar da; Seni tenzih ederiz.Bizim velimiz sensin.Onlarla bir bamz, balantmz yok bizim.Hayr, onlar cinlere tapyorlard.oklar onlara inanyorlard. (Sebe, 40-41)

Bu ayette meleklere ibadet etmekten gaye, melekler iin trbe,ziyaretgah ve hayali heykeller yaparak onlara tapmaktr.Bu tapnma yoluyla, onlar raz ederek, onlarn inayet ve himmetlerini elde etmek,bylece dnyaya ynelik ilerinde onlarn yardmn kazanmak amalanmaktadr.

Allah brakp da kendilerine ne zarar ne de fayda verebilenlere ibadet ederler ve bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir derler. (Yunus, 18)

Allah brakp da bakalarn veli (dost) edinenler; biz bunlara ancak bizi Allaha yaklatrmalar iin ibadet ediyoruz derler. (Zmer, 3)

Bu ayetlerde de ibadetten kast, tapmaktr ve tapnma gayesi de aklanmtr.

IV. Kulluk, taat ve Tapnma Manasnda badet

Yukarda verdiimiz rneklerden aka anlalmaktadr ki ibadet kavram Kuran- Kerimde bazen kulluk ve itaat manasnda bazen de sadece itaat manasnda kullanlmaktadr.badet kavramnn sz konusu manasn da bnyesinde toplayan rneklere gemeden nce kafalarmza iyice yerletirmemiz gereken nemli bir nokta var.

Yukarda naklettiimiz tm ayetlerde Allahtan bakalarna ibadet anlatlmaktadr.Sz konusu ayetlerde ibadet kavramyla kulluk ve itaat kastediliyor, mabut ise ya eytandr yada Allahn kullarn Allaha deil, kendisine itaat ve kulluk ettirerek tautlaan asi insan veya Allahn kitabn bir tarafa brakarak kendi uydurduu usullerle halk yneten nder ve liderlerdir.badetin tapnma anlamyla kullanld ayetlerde ise mabud,ideolojiler (retiler) ve ynlendirmeler sonucu mabudlatrlan veli,nebi ve salihler ile srf yanl anlama nedeniyle

- 50 -

metafizik anlamda rububiyete ortak koulan melek ve cinler veya eytann ivas yoluyla tapnma oda haline gelen hayali glerin put ve resimleridir.Kuran btn bu mabud trlerini deil mi ki, onlara kulluk yada itaat ediliyor veya taplyor- batl olarak nitelemekte ve onlara ibadetin sapklk olduunu bildirmektedir.Kurann ifadesi udur: Sizin bu ibadet edegeldiiniz mabudlarnz hepsi Allahn kulu ve klesidir.Ne onlarn ibadet edilmeye haklar vardr ve ne de onlara ibadet etmekle elinize hzn,zillet ve rezillikten baka bir ey geer.Gerekte onlarn ve tm kainatn maliki sadece Allahtr.Tm yetkiler Onun elindedir.Bu yzden bir tek Allahtan baka hi kimse ibadet edilmeye layk deildir.

Allah brakp ardklarnz (yalvardklarnz) da sizin gibi kullardr.Eer doru szl kimselerseniz, onlar arn da size cevap versinler bakalm Allahtan baka ardklarnz ne size ve ne de kendilerine herhangi bir yardmda bulunmaya g yetirebilirler. (Araf, 194-197)

Rahman ocuk edindi dediler.O (bu yaktrmadan) mnezzehtir.Hayr, melekler erefli klnm kullardr.Onlar szle (bile olsa) Onun nne gemezler ve ancak Onun emriyle amel ederler.Allah, onlarn zahirlerini de batnlarn da bilir.Onlar Allahn honut olduundan bakasna efaat de edemezler.Onun korkusuyla titrerler. (Enbiya, 26-28)

Onlar, Rahmann kullar olan melekleri de dii (ilahe) saydlar. (Zuhruf, 19)

Onlar, cinlerle Allah arasnda bir soy ba kurdular.Oysa andolsun ki, cinler de kendilerinin hesap yerine gtrleceklerini bilirler. (Saffat, 158)

Mesih (Hz.sa) de mukarreb (Allaha en yakn) melekler de Allaha kul olmaktan asla ekinmezler.Kim Ona kulluktan ekinir ve byklk taslarsa, bilsin ki O, hepsini huzurunda toplayacaktr. (Nisa, 172)

- 51 -

Gklerde ve yerde olan her ey Rahmana ba emi kul olarak gelecektir.Andolsun ki onlarn hepsini hesaba katm, teker teker saymtr.Kyamet gn hepsi Ona yapayalnz tek balarna geleceklerdir. (Meryem, 93-95)

De ki; Ey mlkn sahibi Allahm,dilediine mlk verirsin ve dilediinden mlk alrsn.Dilediini aziz klar, dilediini alaltrsn.yilik (hayr) senin elindedir.Gerekten Sen her eye g yetirensin. (Al-i mran, 26)

Bylece Kuran- Kerim, herhangi bir ekilde kendisine ibadet edilen btn kimse ve nesnelerin, hibir yetki ve otoriteye sahip olmayan Allahn kullar ve yaratklar olduunu ispatladktan sonra, dinlerin ve insanlarn hepsinin tm anlamlaryla ibadetlerini sadece Allaha yapmalar, Ona zg klmalar ve Ona tahsis etmeleri gerektiini vurgulamaktadr.Kulluk edilecekse Allaha edilmeli, itaat edilecekse yine Ona edilmeli, taplacnenksa yine Ona taplmaldr.Bu ibadet ekillerinden hi birini Allahtan bakas iin akldan geirmek bile doru deildir.

Andolsun ki, her mmete Allaha ibadet edin tautlara ibadetten kann diyen bir peygamber gnderdik. (Nahl, 36)

Tauta ibadetten kanp da Allaha ynelenlere mjdeler olsun. (Zmer, 17)

Ey Ademoullar, ben size eytana ibadet etmeyin, o sizin iin apak bir dmandr diye bildirmedim mi? Yalnz bana ibadet edin.te doru yol budur. (Yasin, 60-61)

Onlar, Allah brakp da bilginlerini ve din byklerini rabler edindiler ve Meryem olu Mesihi de Halbuki tek ilahtan bakasna ibadet etmemekle emrolunmulard (Tevbe, 31)

Ey iman edenler! Eer siz bana ibadet ediyorsanz, size balam bulunduumuz temiz eylerden yiyin ve Allaha kredin. (Bakara, 172)

- 52 -

Bu ayetlerde yalnzca Allaha yaplmas istenen ibadetin kulluk,klelik,itaat ve boyun eme manalarna geldii hkme balanmtr.Bu itibarla ibadet kavramnn ierii daha da netlemi, ibadetin ilevi belirginlemitir.Ksacas Allahu Teala, bykleri (Ahbar ve ruhban)ile ata ve ecdada itaat ve kulluktan kanmay emretmi, itaat ve kulluu yalnzca Allaha yapmak gerektiinin kesin hkmn belirtmitir.

De ki; Bana Rabbimden apak belgeler gelince, sizin Allahtan baka ibadet ettiklerinize kulluk etmekten kesin olarak men edildim ve Alemlerin Rabbine teslim olmakla emrolundum. (Mmin, 66)

Rabbiniz buyurdu ki; Bana dua edin ki, duanza icabet edeyim.Bana ibadet etmekten byklenenler alalm olarak cehenneme gireceklerdir. (Mmin, 60)

(Allah) Geceyi gndzn iine sokar, gndz de gecenin. Gnei ve ay buyruu altna almtr O.Her biri belli bir vakte kadar akp gider.te budur Rabbiniz olan Allah.Hkmranlk yalnz Ona mahsustur.Onu brakp da tapmakta olduunuz dier varlklarn zerre kadar bile yetkisi yoktur.Onlar arsanz, arnz duymazlar, duysalar bile icabet etmeye gleri yetmez.Kyamet gnnde ise sizin onlar Allaha ortak komanz kendileri reddederler (Fatr, 13-14)

De ki; Allah brakp da size fayda da zarar da vermeyecek olanlara m ibadet ediyorsunuz.Allah iitendir, bilendir. (Maide, 76)

Bu ayetlerde tapnma manasna gelen ibadetin Allaha has klnmas hkm verilmektedir.Burada ibadet kavram, dua ile e anlamda kullanlmtr.nceki ve sonraki ayetlerde ise, rububiyetin metafizik manasyla Allaha ortak koulan mabudlar zikredilmitir.

Kuranda Allaha ibadetin zikredildii her bir ayetin anlam ve kapsam itibariyle ieriinde ibadet kavramnn yukarda anlatlan anlamlarndan herhangi biri zellikle vurgulanmyorsa bylesi btn ayetlerde ibadet kavram anlamn hepsini birden yani kulluk, itaat ve tapnma anlamlarn kapsamaktadr.Misal olarak u ayetlere bakalm;

- 53 -

phesiz ben Allahm.Benden baka ilah yoktur.yleyse bana ibadet et. (Taha, 14)

te budur Rabbiniz olan Allah. Ondan baka ilah yoktur.Her eyin yaratcsdr O.yleyse yalnz Ona ibadet edin.O her eye de vekildir. (Enam, 102)

De ki; Ey insanlar, eer benim dinimden yana bir kuku ierisindeyseniz; ben sizin Allahtan baka ibadet ettiklerinize ibadet ettiklerinize ibadet etmiyorum, ancak ben sizin hayatnza son verecek olan Allaha ibadet ederim.Ben, mminlerden olmakla emrolundum. (Yunus, 104)

Siz, Allah brakp, sizin ve atalarnzn uydurduu birtakm isimlere tapyorsunuz.Allah onlar hakknda hibir delil indirmemitir.Hkm yalnzca Allahndr.O yalnz kendisine kulluk etmenizi emretmitir.te doru din budur.Ne var ki, insanlarn ou bilmezler. (Yusuf, 40)

Gklerin ve yerin grnmeyen/bilinmeyeni Allaha aittir.Btn iler Ona arz edilmektedir.yleyse sen de Ona kulluk et ve Ona dayan, tevekkl et ki, Rabbin yaptklarnzdan gafil deildir. (Hud, 123)

Biz ancak Rabbimizin emriyle ineriz.Bizim nmzde, arkamzda ve bunlarn arasnda varolan her ey Ona aittir.Senin Rabbin asla unutkan deildir. (Meryem, 64)

Gklerin, yerin ve bu ikisi arasnda bulunan her eyin Rabbidir.yleyse Ona kulluk et ve Ona kullukta devamllk ve diren (sebat) gster.Hi Onun adyla anlan birini biliyor musun? (Meryem, 65)

- 54 -

De ki; Ben de sizin gibi bir insanm.Yalnz ilahnzn tek ilah olduu vahyediliyor bana.Bunun iindir ki, kim Rabbine kavumay umuyorsa, artk salih bir amelde bulunsun ve Rabbine ibadette hi kimseyi ortak komasn! (Kehf, 110)

Bu ayetlerde veya benzeri dier btn ayetlerde ibadet kavramnn sadece tapnma veya sadece kulluk ve itaat manasna alnmas iin hibir sebep yoktur.Aslnda bu ayetlerde Kuran- Kerim tm arsn ortaya koymaktadr.Kurann daveti gayet aktr;ister kulluk,ister itaat,isterse tapnma olsun hepsi Allaha has klnmaldr.Bu yzden, yukardaki ve benzeri dier ayetlerde ibadet kavramn tek bir anlam ile snrlamak, gerekte Kurann btn bir davetini snrlamaktr.Bu durum ise yle kanlmaz bir netice dourur; Kurann davetini snrl bir dnceyle anlayp, iman eden kimseler, Ona eksik bir ekilde tabi olurlar.badet kavramnn dier anlamlarn Allahtan baka kii, g ve nesnelere hasretme tehlikesini bnyelerinde srekli tarlar.Bu da onlar iin irke alan bir kapy ifade etmektedir.Dolaysyla Tevhid inanc srekli tehlike iindedir.

DRDNC BLM

DN

KURANDA DN KAVRAMININ KULLANILII

Kuran mesaj iinde din kavram, aada sraladmz drt ana ksmdan oluan mkemmel bir dzeni tarif etmektedir:

1. Hakimiyet ve egemenlik.

- 55 -

2. Hakimiyet karsnda boyun eme ve itaat. 3. Sz konusu hakimiyetin etkisi altnda kurulan fikri ve ameli dzen. 4. Bu dzene ballk ve itaat sonucu elde edilen mkafat ya da isyan ve kar kmann neticesi olarak, yce egemenlik tarafndan verilen mkafat yada ceza.

Kuran Din kavramn bazen birinci ve ikinci manalar (hakimiyet, egemenlik ile itaat ve boyun eme) bazen nc (dzen) bazen de drdnc manas (yarg,ceza) ile kullanmakta; baz ayetlerde ise Din diyerek, drt ana ksmdan oluan sz konusu mkemmel dzeni kasdetmektedir.Bu farkl kullanmlar iyice anlayabilmek iin aadaki ayetleri gzden geirelim.

1. Birinci ve kinci Manasyla Din

Sizin iin yeryzn bir durak, bir konak yeri klan ve gkyzn de at gibi ayakta tutan Allahtr.O sizlere bir biim verdi, u grnnz de en gzel kld ve sizi gzel eylerle rzklandrd.te budur Rabbiniz olan Allah.Alemlerin Rabbi Allahn bereketi ne ycedir! O diridir.Ondan baka ilah yoktur.yleyse dini Ona has klarak (Allaha) dua edin. (Mmin, 64-65)

De ki; Dini Allaha halis (zg) klarak, Ona kulluk etmekle emrolundum. Ve ben Mslmanlarn ilki olmakla da emrolundum De ki; Ben dinimi yalnzca Ona halis klarak Allaha ibadet ederim.Siz de Onun dnda dilediklerinize ibadet etmekte serbestsiniz. Tauta ibadetten kanp da iten Allaha ynelenlere mjdeler olsun. (Zmer, 11-17)

Hi phesiz biz sana bu kitab hak ile indirdik.yleyse sen de dini yalnzca Ona halis klarak Allaha ibadet et.Haberin olsun, halis olan din yalnzca Allahndr.Ondan baka veliler edinerek; Biz bunlara, srf bizi Allaha yaklatrsnlar diye tapyoruz (ibadet ediyoruz) diyenlere (gelince); phesiz ki Allah, onlar arasnda ayrla dtkleri eyde hkmn verecektir.Allah yalanc, nankr insan doru yola iletmez. (Zmer, 2-3)

- 56 -

Gklerde ve yerde ne varsa Onundur.Din de halis olarak ancak Ona aittir.yleyse, Allahtan bakasndan m korkuyorsunuz? (Yani, Allahtan baka, hkmne uymamaktan sakndnz ve gazabndan korktuunuz baka bir ilah m var?) (Nahl, 52)

Allahn dininden baka bir din mi aryorlar? Oysa, gklerde ve yerde ne varsa ister istemez Onun emrine uymutur ve Ona dndrlp gtrlecektir. (Al-i mran, 83)

Oysa kendilerine, dini yalnz Allaha halis klp, Onu birleyerek Allaha kulluk etmeleri, namaz klmalar, zekat vermeleri emredilmiti.te doru din budur. (Beyyine,5)

Btn bu ayetlerde din kavram, yine egemenlik ve bu egemenlii kabul ederek ona itaat etmek ve kulluk yapmak anlamnda kullanlmtr.Allaha dini halis klmann manas udur; Kii, Allahtan bakasnn hakimiyet, egemenlik ve hkmranln reddederek itaat ve kullukta kimseyi Ona ortak komakszn itaat ve kulluunu yalnzca Allaha halis klmaldr.

Yani, Allahtan baka kime itaat edilirse edilsin, bu itaat Allahn itaat altnda ve Onun belirledii snrlar dahilinde olmaldr.ocuklarn ana babaya, karnn kocasna, kle yada hizmetinin efendisine v.b. gibi dier tm itaatlar eer Allahn hkmne dayal ve Onun belirledii snrlar dahilinde olursa, bu, Allahn emri gerei yaplan itaattir.Ancak, sz konusu itaatler, Allaha itaatten bamsz, Rabb yerine konulan kimse ve nesnelerin emir ve isteklerine olursa, bu itaat Allaha isyandr.Eer hkmet, Allahn kanunlarna balysa Ona itaat farz, eer Allahn kanunlar yerine insanlarn ortaya srd kanun ve dzenlemelerle hareket ediyorsa byle hkmete itaat etmek Allaha isyandr, Ona kar gelmektir.

2. Dinin nc Anlamyla Kullanl

- 57 -

De ki; Ey insanlar, eer benim dinimden yana bir kuku ierisindeyseniz, ben, sizin Allahtan baka ibadet ettiklerinize ibadet etmiyorum, ancak ben, sizin hayatnza son verecek olan Allaha ibadet ederim. Ben mminlerden olmakla emrolundum. Ve yzn dosdoru dine evir ve sakn mriklerden olma diye emredildi bana. (Yunus, 103-104)

Hkm, yalnzca Allahndr.O, kendisinden bakasna kulluk etmemenizi emretmitir.Dosdoru olan din ite budur, ancak, insanlarn ou bilmezler. (Yusuf,40)

Zina eden kadn ve erkein her birine yzer denek vurun.Eer Allaha ve ahiret gnne iman ediyorsanz, onlara Allahn dinini uygulama konusunda sizi bir acma tutmasn. (Nur, 2)

Gerek u ki, Allah katnda aylarn says, gkleri ve yeri yaratt gnden beri Allahn kitabnda onikidir.Bunlardan drd haram aylardr.te budur dosdoru olan din (Tevbe, 36)

te biz Yusuf iin byle bir dzen hazrladk (yoksa) hkmdarn dinine gre kardeini yannda alkoyamazd. (Yusuf, 76)

Yoksa onlarn kendilerine Allahn izin vermedii dine benzer kanunlar yapan birtakm ortaklar m var? (ura, 21)

Sizin dininiz size, benim dinim de bana. (Kafirun, 6)

Btn bu ayetlerde din kelimesi ile kastedilen mana; kanun, kural, eriat, yol ve insanlarn yaamn ona baml olarak srdrd dnce ve hayat nizamdr.Eer bir kimsenin birtakm kanun ve kurallara uyarak, tabi olduu egemenlik Allahn egemenlii ise, o kii Allahn dinindedir.Yok eer bu egemenlik herhangi bir despotun, bir kraln, bir efin egemenlii ise; kii o despotun,kraln,efin dinindedir.Eer egemenlik herhangi bir ruhban snfn elindeyse, kii onlarn dinindedir.te yandan egemenlik herhangi bir aile, hanedan yada

- 58 -

halkn ounluunun egemenlii eklinde ise kii sz konusu zmrelerin dinindedir.zetle, kii son noktada kimin hkm ve iradesini gznnde bulunduruyor, kimin yasa ve nerilerini l ve esas olarak alyor, onunla amel ediyor, hayatn dzenliyorsa onun dinini benimsemi, onun dininin takipisi olmutur.

3. Drdnc Manasyla Din

Size vadedilen ey lmden sonraki hayat mutlaka dorudur.Din (yarg ve ceza) mutlaka gerekleecektir. (Zariyat, 5-6)

Din (yarg ve cezay) yalanlayan grdn m? te yetimi itip-kakan, yoksulu doyurmay tevik etmeyen odur. (Maun, 1-3)

Din gnnn (yarg ve ceza gnnn) ne olduunu sen nereden bileceksin! Ve yine din gnnn ne olduunu nereden bileceksin! O gn kimsenin kimseye yardm edemeyecei bir gndr! O gn emir yalnzca Allaha aittir. (nfitar, 17-19)

Bu ayetlerde din kelimesi yarg ve ceza,hesap,mkafat manalarnda kullanlmtr.

4. En Genel Kavram Olarak Din

Kuran- Kerim Din kelimesini, bu son anlamyla yle ifade eder: Din, insann benimseyip, itaat ederek boyun edii herhangi bir yce egemenliktir.Bu egemenliin koyduu yasa ve kurallar erevesinde hayatn srdrr.Boyun edii egemenliin siyasal otoritesine itaat etmesine karlk izzet,ycelme ve mkafat bulmay umar.syan etme veya otoriteyi tanmama durumunda alaklk ve perian hale dmekten, en ar azaplarla karlamaktan korkar.

- 59 -

Aadaki ayetlerde din kelimesi birbirini tamamlayan drt anlam boyutunu (egemenlik,itaat ve boyun eme,kural,yasa ve dzen,yarg ve ceza) hepsine birden iaret etmektedir.

Kendilerine kitap verilen kimselerden (tek yce hakim sfatyla) Allaha ve (yarg,hesap ve ceza gn sfatyla) ahiret gnne inanmayan, Allahn ve Rasulnn haram kldn haram tanmayan ve hak dini (slam) din olarak benimsemeyenlerle, onlar kk dp, kendi elleriyle cizye vermeye raz oluncaya kadar savan. (Tevbe, 29)

Bu ayette, Hak dini deyimi terminolojik bir ifadedir.Aklamasn bizzat deyimin sahibi Allah Teala nceki ifadede yapmaktadr.Biz de tercmemizde din kelimesinin drt ayr anlamnn akland ifadeleri numaralandrdk.Sonra da hak dini deyiminin kelimenin btn anlamlarn bnyesinde topladn belirttik.

Firavun dedi ki; Brakn beni, Musay ldreyim de o (gitsin) Rabbine yalvarp yakarsn.nk ben, sizin dininizi deitirmesinden yada yeryznde fesat karmasndan korkuyorum. (Mmin, 26)

Firavunla Hz.Musa (a.s) arasnda geen olaylar, Kuranda verilen tm ayrntlaryla gzden geirip, deerlendirdiimiz zaman, bu ayette geen din kelimesinin, sadece inan ve manevi deerler btnnden ibaret bir dini hayat eklini anlatan religion kavramn deil, devlet ve toplum dzeni anlamn da kapsadn ak bir ekilde gryoruz.Musa (a.s.) eer misyonunda baarl olursa Firavun, devletin deieceini sylemek istiyordu.Bu taktirde firavunlarn hakimiyet ve egemenlii bitecek, devrin yrrlkteki yasa ve gelenekleriyle srdrlen hayat nizam kknden sklecek, btn bunlarn yerine, yeni yasa ve geleneklerin zerinde ykselen yepyeni bir nizam kurulacaktr.

Allah katnda din, hi phesiz slamdr. (Al-i mran, 19)

Kim ki, slamdan baka bir din ararsa, onun dini asla kabul edilmez ve bu kimse ahirette kaybedenlerden olacaktr. (Al-i mran, 85)

- 60 -

Mrikler istemese de, O hak dini btn dinlere stn klmak iin peygamberini hidayetle gnderdi. (Tevbe, 33)

Fitne kalmayncaya ve din btnyle Allahn oluncaya kadar onlarla savan (Enfal, 39)

Allahn yardm ve fethi geldii ve insanlarn dalga dalga Allahn dinine girdiklerini grdn zaman; Rabbini hamd ile tesbih et ve Ondan mafiret (balanma) dile.nk O, tevbeleri ok kabul edendir. (Nasr, 1-3)

Btn bu ayet-i kerimelerde din kelimesi itikadi, nazari,ahlaki ve ameli boyutlar ile topyekn mkemmel bir hayat nizamn ifade etmektedir.

lk iki ayette insan iin, Allah katnda kabul gren yegane hayat nizamnn yalnzca ve sadece Allaha itaat ve kullua dayanan hayat nizam (slam) olduu belirtilmektedir.Temelleri Allahtan baka bir egemen gc mutlak otorite olarak grmeye ve bu otoriteye itaata dayanan baka bir nizamn, kainatn sahibi yannda kabul grmesi kesinlikle mmkn deildir.Bu eyann tabiatna, evrensel varoluun ilkelerine(ftrat) aykrdr.nk, insan yaratan ve rzklandran, mlknde onu raiye sfatyla barndran Allahn, kendi egemenliinin dnda, baka bir egemenlie boyun eip, itaat ve kulluk ederek hayat srdrlmesini, baka kii, kurum ve otoritelerin ynlendirmesini ve bu dorultuda hareket edilmesini normal grmesi olacak ey deildir.

nc ayette, Allahn, resulleri araclyla insanoluna gerek ve doru hayat nizam olarak slam dinini gnderdii ifade ediliyor.Yine bu ayette elilerin grevinin insanlara slam, bu gerek hayat nizamn tebli etmek ve bu dinin dier btn nizamlara,dinlere galip gelip yeryznde hakim olmas iin her trl aba ve gayreti sarfetmesi gerektii buyurulmaktadr.

Drdnc ayette, slam dinine tabi olanlara; yeryznde fitnenin, yani Allaha isyan esasna dayal btn nizamlarn kk kaznncaya ve itaat ve kulluk nizam olarak yalnz Allahn dzeni yeryzne hakim oluncaya kadar savamalar emredilmektedir.

- 61 -

Beinci ayette ise, 23 sene aralksz sren aba ve gayret sonucunda arap toplumunda,toplumsal bir devrimin baaryla gerekletii anlatlyor.slam artk itikadi,fikri,ahlaki,siyasi,medeni,iktisadi,sosyal ve psikolojik tm boyutlaryla uygulanmaya koyulmutur.slam otoritesinin hakim olmasyla da Araplar her ke ve bucaktan dalga dalga gelerek Allahn nizamna katlmaktadr.Ve nihayet bu ayet, Allah Rasulnn btn bu gelimelerden grevinin tamamland bir dnemde indiriliyor.Ayn ekilde bu ayette, Hz.Muhammed (s.a.v.)e memur edildii vazifesini baaryla yerine getirmesinden dolay gurura kaplmamas gerektii, noksan sfatlardan mnezzeh, ayplardan uzak ve kamil zatn sadece Allah olduu uyars yaplmaktadr.Bu muhteem misyonun baarlmas nedeniyle Peygamber Efendimizin Allah Tealaya tesbih,hamd ve senada bulunmas gerektii hatrlatlmakta; Hz.Peygamber (s.a.v.)den 23 yllk hizmet dneminde grevini yerine getirirken, kendinden sadr olan hamlk ve noksanlklardan sana snrm diyerek yce Allahtan af ve mafiret talebinde bulunmas istenmektedir.

- 62 -