Finans Matematigi Temel

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ
________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
TSPAKB

Sermaye Piyasas Faaliyetleri Temel Dzey Lisans Eitimi

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER,
MUHASEBE ve MAL ANALZ

ARALIK 2002


TSPAKB

Bu notlar; Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii tarafndan
(TSPAKB) Lisanslama Snavlarna kaynak oluturmak amacyla hazrlanmtr.
Bu notlarda yer alan her trl bilgi, deerlendirme, yorum ve istatistiki deerler
hazrland tarih itibariyle, MKB Sermaye Piyasas Temel Bilgiler
Klavuzundan, Dr. Kerem enel ve Yrd. Do. Dr. Serhat Yank tarafndan temin
edilerek derlenmitir.

Bilgilerin hata ve eksikliinden doabilecek zararlardan TSPAKB hibir ekilde
sorumluluk kabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak
gsterilmek artyla izinsiz yaynlanabilir, ancak ticari amala oaltlamaz ve
satlamaz.


TSPAKB

1) FAIZ KAVRAMI VE PARANIN ZAMAN DEERI ..................................................... 1
1.1) Parann Zaman Deeri Finansn Birinci Temel Prensibi ................................... 1
1.2) Faiz Kavram ............................................................................................................ 1
1.2.1) Faizin Tanm ve Faizi Etkileyen Faktrler................................................................. 1
1.2.2) Nominal Faiz Reel Faiz Oran Ayrm ..................................................................... 2
1.2.3) Basit Faiz................................................................................................................... 2
1.2.4) Bileik Faiz ................................................................................................................ 3
1.2.5) imdiki (Bugnk) Deer, Net imdiki Deer ve Gelecekteki Deer ........................ 4
1.2.6) Aniteler .................................................................................................................... 6
1.2.7) Sonsuz Aniteler ....................................................................................................... 8
2) ENDEKS KAVRAMI VE SERMAYE PIYASALARINDA KULLANILAN
ENDEKSLER ............................................................................................................ 9
2.1) Genel Tanm............................................................................................................. 9
2.2) Bir Endeksin Oluturulmasnda nemli Kriterler................................................. 9
2.3) Hisse Senedi Endeksleri ....................................................................................... 10
2.4) MKB Hisse Senetleri Endeksleri ......................................................................... 12
2.4.1) MKB-30, MKB 50 ve MKB-100 Endekslerinde Yer Alacak Hisse Senetlerinin
Seimi ......................................................................................................................15
2.4.2) Dnemsel Deerleme ve Deiiklikler..................................................................... 16
2.4.3) Dnemsel Olmayan Deiiklikler............................................................................. 18
2.4.4) Endeksin Hesaplama Yntemi ............................................................................... 19
2.4.5) Endekslerde Dzeltme ............................................................................................ 21
2.4.6) MKB'de Kullanlan Eski Endeks Formlleri............................................................. 26
2.4.7) MKB Ulusal-100 Endeksini ABD Dolar ve Euro Baznda Gsterme......................28
2.4.8) Endekslerin Dier Kullanm Alanlar ........................................................................ 30
3) MALI TABLOLARIN DZENLENMESI ..................................................................31
3.1) Giri ........................................................................................................................ 31
3.2) Finansal Tablolarn Temel zellikleri ..................................................................32

TSPAKB

3.3) Mali Tablolara likin Temel lkeler.......................................................................33
3.4) Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Dzenleme Ykmll..................................... 34
3.5) Bildirim ve lan.......................................................................................................35
3.6) Temel Finansal Tablolar........................................................................................ 36
3.7) Bilano.................................................................................................................... 36
3.8) Gelir Tablosu.......................................................................................................... 37
3.9) Satlarn Maliyeti Tablosu ................................................................................... 38
3.10) Fon Akm Tablosu ................................................................................................. 39
3.11) Nakit Akm Tablosu ............................................................................................... 42
3.12) Kar Datm Tablosu.............................................................................................. 44
3.13) zkaynaklar Deiim Tablosu.............................................................................. 46
4) MALI TABLOLAR VE ANALIZ YNTEMLER....................................................... 46
4.1) Mali Analiz eitleri ............................................................................................... 46
4.2) Analizin Yaplma Amacna Gre........................................................................... 47
4.3) Analizin erii veya Yapl Biimine Gre Yaplan Analizler.......................... 48
4.4) Analizi Yapacak Olan ahslara Gre..................................................................48
4.5) Mali Analiz Teknikleri ............................................................................................ 49
4.6) Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz).................................................... 49
4.7) Yzde Yntemi ile Analiz (Dikey Analiz)............................................................. 50
4.8) Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz (Trend Analizi) .......................................... 50
4.9) Oran Analizi............................................................................................................51
5) IRKET DEERLEME YNTEMLERINE LIKIN TEMEL KAVRAMLAR........... 69
5.1) irket Deeri Hisse Senetlerinin Toplam Deeri Ayrm ................................. 69
5.2) irket ve Hisse Senedi Deerleme Yntemleri ................................................... 70
5.2.1) Borsa (Piyasa) Deeri ............................................................................................. 70
5.2.2) Muhasebe (Defter) Deeri ....................................................................................... 70

TSPAKB

5.2.3) Net Aktif Deeri .......................................................................................................71
5.2.4) Temett Kapitalizasyonu ile Deerleme..................................................................72
5.2.5) Piyasa arpanlar ile Deerleme............................................................................. 73
5.2.6) ndirgenmi Nakit Akmlar Yntemi ile Deerleme .................................................75
6) RISK KAVRAMI VE TRLERI ................................................................................ 77
6.1) Risk Kavram .......................................................................................................... 77
6.2) Sistematik - Sistematik Olmayan Risk Ayrm .................................................... 79
6.3) Sistematik Riskin Kaynaklar................................................................................ 80
6.3.1) Kur Riski .................................................................................................................. 80
6.3.2) Piyasa Riski ............................................................................................................. 80
6.3.3) Satnalma Gc Riski .............................................................................................. 80
6.3.4) Politik Risk............................................................................................................... 81
6.3.5) Faiz Oran Riski .......................................................................................................81
6.4) Sistematik Olmayan Riskin Kaynaklar ............................................................... 81
6.4.1) Ynetim Riski........................................................................................................... 81
6.4.2) ve Endstri Riski ..................................................................................................82
6.4.3) Finansal Risk........................................................................................................... 82
6.5) Finansal Varlk Fiyatlandrma Modeli ve Beta..................................................... 82
7) MENKUL KIYMET DEERLEMESI........................................................................ 83
7.1) Tahvil Deerlemesi ................................................................................................83
7.1.1) Tahvil Deerleme Modeli ......................................................................................... 83
7.1.2) Verim Oran (Vadeye Kadar Verim) ..................................................................... 84
7.1.3) Piyasa Faiz Oranndaki Deiimlerin Tahvil Deerine Etkileri................................. 85
7.2) mtiyazl Hisse Senedi Deerlemesi..................................................................... 87
7.2.1) mtiyazl Hisse Senedi Kavram ............................................................................... 87
7.2.2) mtiyazl Hisse Senedi Deerleme Modeli ............................................................... 87
7.3) Hisse Senedi Deerlemesi .................................................................................... 87
8) MUHASEBENIN TEMEL KAVRAMLARI VE GENEL LKELERI ...........................88

TSPAKB

8.1) Muhasebenin Tanm ve eitleri ......................................................................... 88
8.2) Muhasebenin Tarihi Geliimi ................................................................................ 89
8.3) Muhasebecilik Meslei .......................................................................................... 90
8.4) Temel Muhasebe Kavramlar ................................................................................ 91
8.5) Muhasebe lkeleri................................................................................................... 94
8.5.1) Gelir Tablosu lkeleri: ............................................................................................... 95
8.5.2) Bilano lkeleri : .......................................................................................................96
8.6) Muhasebede Kullanlan Defter ve Belgeler ....................................................... 100
8.7) Hesap Kavram ve Muhasebe Dngs ............................................................ 101
8.8) Deerleme Esaslar ............................................................................................. 103
8.8.1) Menkul Kymetlerin Deerleme Esaslar ............................................................... 103
8.8.2) Stoklar Deerleme Esaslar .................................................................................. 103
8.8.3) Alacak ve Borlar Deerleme Esaslar ................................................................. 111
8.8.4) Dvize Dayal lemler........................................................................................... 112
8.8.5) tirakler, Bal Ortaklklar ve Bal Menkul Kymetleri Deerleme ....................... 112
8.8.6) Maddi Duran Varlklar Deerleme Esaslar .......................................................... 112
8.8.7) Maliyet Art Fonu ve Sermayeye Eklenecek tirak Hisseleri ve Gayrimenkul Sat
Kazanlar le lgili Esaslar..................................................................................... 114
8.8.8) Kurulu ve Tekilatlanma Giderleri ile lgili Esaslar ............................................... 115
8.8.9) Aratrma ve Gelitirme Giderleri .......................................................................... 115
8.8.10) Haklar ve Petemallk (Firma Deeri).................................................................... 115
8.8.11) Maddi Duran Varlklarda Yeniden Deerleme Uygulamas ................................... 116
8.8.12) Duran Varlklarda Amortisman Muhasebesi .......................................................... 117
9) SERMAYE PYASASINDA TEK DZEN MUHASEBE SSTEM VE LEY ... 118
9.1) Halka Ak Anonim Ortaklklarn Kullanacaklar Hesap Plan ......................... 119
9.2) Hesaplarn leyii ............................................................................................... 141
9.3) Arac Kurum Hesap Plan.................................................................................... 142
9.4) Yatrm Fonlarnn Hesap Plan........................................................................... 154

TSPAKB

10) ARACI KURUMLARDA BELGE VE KAYIT DZENI ........................................... 160
10.1) Genel Esaslar....................................................................................................... 160
10.1.1) Arac Kurulular Tarafndan Tutulacak Defter ve Belgeler .................................... 161
10.2) Hisse Senedi lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni ............................................. 163
10.2.1) Mteri Emirlerinin Alnmas ve zlenmesi ............................................................. 163
10.2.2) Kesinleen lemlerin Hak Sahiplerine Datlmas Srasnda Dzenlenecek
Belgeler ................................................................................................................. 164
10.2.3) Hisse Senetlerinin Sat ve Al lemlerinin Muhasebeletirilmesi ....................... 164
10.2.4) Rhan Hakk Kullanm ve Bedelsiz Hisse Senetlerinin Muhasebeletirilmesi .... 165
10.2.5) Temett Farklar .................................................................................................... 166
10.2.6) Hisse Senetlerinin Temett Gelirleri ...................................................................... 166
10.3) Borlanmay fade Eden Menkul Kymet lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni 167
10.3.1) Mteri Emirlerinin Alnmas, Yerine Getirilmesi ve Hak Sahiplerine Datm...... 167
10.3.2) Borlanmay fade Eden Menkul Kymetlerin Alm Satm lemleri ve
Muhasebeletirilmesi ............................................................................................. 168
10.3.3) Anapara, Faiz, Kupon ve Gelir Paynn Muhasebeletirilmesi............................... 168
10.4) Repo ve Ters Repo lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni................................... 169
10.4.2) Repo ve Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi.......................................... 169
10.4.3) Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi ................................................................ 169
10.4.4) Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi ........................................................ 170
10.5) Kredili Menkul Kymet ve Aa Sat lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni .... 172
10.5.2) Kredili Menkul Kymet lemlerinin Muhasebeletirilmesi ...................................... 172
10.5.3) Aa Sat ve Menkul Kymetlerin dn Alnmas lemlerinin
Muhasebeletirilmesi ............................................................................................. 172
10.5.4) Menkul Kymetlerin dn Verilmesi lemlerinin Muhasebeletirilmesi ............... 173
10.6) Bankalarn Belge ve Kayt Dzeni ...................................................................... 174
11) KONTROL SISTEMI ......................................................................................... 174
11.1) Muhasebe Kontrolleri .......................................................................................... 175

TSPAKB

11.2) Ynetsel Kontrol .................................................................................................. 175
11.3) Kontrol Sisteminin Unsurlar .......................................................................... 175
11.4) Kontrol Sistemi ve Risk Kavram ................................................................... 176
11.5) Arac Kurulularda Kontrol Sistemi ............................................................... 176
11.5.1) Kontrol Sisteminin Genel Esaslar ..................................................................... 177
11.5.2) Tefti Kurulu .......................................................................................................... 177
11.5.3) Mevzuata Uygunluk Birimi ..................................................................................... 178
11.5.4) Denetim Elemanlar ve Mesleki Yeterlilik ............................................................. 179
11.6) I Kontrol Sistemine likin rnekler................................................................. 179
11.6.1) Ama ..................................................................................................................... 180
11.6.2) Uygulama Alan ..................................................................................................... 180
11.6.3) Tanm ve Prosedrler ............................................................................................ 180
11.6.4) Sorumluluklar......................................................................................................... 180
11.6.5) Uygulama .............................................................................................................. 181
11.6.6) Belgelerin Saklanmas ........................................................................................... 183

TSPAKB

1

1) FAIZ KAVRAMI VE PARANIN ZAMAN DEERI

1.1) Parann Zaman Deeri Finansn Birinci Temel Prensibi

Bugn elinizde bulunan 1 milyar TL bundan bir yl sonra elinize geecek 1 milyar TLndan daha
deerlidir. Finansn birinci temel prensibi aadaki ekilde ifade edilebilir.

Bugnk bir TL yarnki bir TLndan daha deerlidir.

Yukardaki ifadede, TLn istediiniz para birimi ile deitirebilirsiniz. Finansn temel prensibi
dnyann her yerinde ve her trl makroekonomik koul altnda geerlidir. Bugn elinizde
bulunan 1 milyar TLnn bundan bir yl sonra elinize geecek 1 milyar TLndan daha deerli
olmasnn nedeni, bugnk 1 milyar TLnn, yatrma dntrld takdirde, hemen faiz
kazanabilecek olmasdr. En basit ifadeyle, bugn 1 milyar TLn bankaya yatrdnzda, faiz
oranlar ne mertebede olursa olsun, bir yl sonra elinize geecek mebla 1 milyar TLndan daha
fazla olacaktr.

1.2) Faiz Kavram

1.2.1) Faizin Tanm ve Faizi Etkileyen Faktrler

Faiz parann kirasdr. Paranz dn verdiinizde, anaparann zerinde elinize geen her
trl mebla faiz olarak adlandrlr.

Sermayenin bir sre iin dn verilmesi karl denen faiz bir fiyat nitelii tamaktadr. Faiz,
fiyat olarak, deme sresinin ve katlanlan riskin bir fonksiyonu eklinde dnlebilir. deme
sresi ve/veya katlanlan riskin derecesi arttka, parann kira deeri ya da faiz artar.

Faiz oranlar beklenen enflasyon iin de bir prim ihtiva eder. Enflasyon beklentisi ne kadar
yksekse, faiz oranlar da o kadar yksek olur.

Bir an iin, enflasyonun olmad bir dnya varsayalm. Byle bir dnyada, faiz oran,
sermayenin arz ve talebini dengeleyen fiyat olacaktr. Sermayenin arz bireylerin tasarruf
yapma, ya da dier bir deyile tketimi erteleme isteine, sermayenin talebi ise karl yatrm
frsatlarnn varlna baldr.

Karl yatrm frsatlarnn artt bir ortamda, sermayeye olan talep artar. Fazladan sermaye
talebini karlayabilmek iin, bireylerin daha fazla tasarrufa ynelmeleri gerekir. Bunu
salayabilmek iin faiz oranlar ykselmelidir. Karl yatrm frsatlar azaldnda ise, faiz oranlar
decektir.


TSPAKB

2

1.2.2) Nominal Faiz Reel Faiz Oran Ayrm

Reel faiz oran enflasyonun etkisinden arndrlm faiz orandr. rnek olarak, paranz bankaya
bir yllk mevduat hesabna %50 faizden yatrm olduunuzu varsayalm. %50, bir yln
sonunda alacanz nominal faiz orandr. Diyelim ki, bir yln sonunda, yllk enflasyon %50
seviyesinde gerekleti. Sonuta, reel kazancnz sfr olur. Dier bir deyile, reel faiz oran
sfrdr.

Reel faiz aadaki ekilde formle edilir.

1
Oran Enflasyon 1
Oran Faiz al min No 1
Oran Faiz el Re
+
+
=

Bu konuda pratikte en ok yaplan hata, reel faiz oran hesaplarken nominal faiz oranndan
enflasyon orann karmaktr. ABD gibi enflasyonun ok dk olduu lkelerde, reel faiz
orann bu ekilde hesaplamak, doru ekilde yaplan hesaplamadan ok farkl sonular
retmez. Ancak, Trkiye gibi yksek enflasyon yaanan lkelerde, doru hesaplama yntemini
kullanmak bir zorunluluktur.

rnek Soru 1.1:

Aye bir yl vadeli %75 faizli Hazine bonosu almtr. Bir yln sonunda, yllk enflasyon %45
seviyesinde gerekleir. Reel faiz orann hesaplaynz.

69 . 20 % 1
45 . 0 1
75 . 0 1
Oran Faiz el Re =
+
+
=

Reel faiz oran, hatal ekilde, nominal faiz oran ile enflasyon orannn fark eklinde
hesaplanrsa, kan sonu %30 olur ki, bu deer gerek reel faiz orannn yaklak %50
zerindedir.

1.2.3) Basit Faiz

Basit faiz verilen dn miktar zerinden hesaplanr. Faiz oranlar, genellikle, yllk olarak ele
alnr. Faiz hesabnda, bir yl 365 gn kabul edilmekle birlikte, Trkiyedeki uygulamalarda, kredi
faizlerinin hesabnda 360 gn olarak alnmaktadr. Bu uygulama sadece kredi faizlerine zel bir
uygulama olup, mevduat ve dier faiz hesaplarnda bir yl 365 gn kabul edilmektedir.

Basit faiz forml aadaki ekilde ifade edilebilir.

|
.
|
\
|
=
365
Says Gn
Oran Faiz Basit Anapara Faizi Dnem

TSPAKB

3

rnek Soru 1.2:
1 milyar TL 6 aylk vadeli mevduat hesabna %50 net (vergi sonras) faizden yatrld takdirde
faiz geliri ne olur?

TL 342 , 575 , 246
365
180
50 . 0 TL milyar 1 Faizi Dnem = |
.
|
\
|
=

1.2.4) Bileik Faiz

Bileik faiz tahakkuk etmi faizlerin ilk dn verilen miktara eklenmesiyle hesap edilir. Bileik
faiz oran, bir yllk dnem iinde kazanlan faizlerin anaparaya katlmasyla bulunan toplam faiz
gelirini hesap etmek iin kullanlr.

Bileik faiz forml aadaki ekilde ifade edilebilir.

1
365
Says Gn
Oran Faiz Basit 1 Oran Faiz Bileik
Says Gn
365
|
.
|
\
|
+ =
|
|
.
|
\
|

Yukardaki formlde
(
|
.
|
\
|
+
365
Says Gn
Oran Faiz Basit 1 , 1 TL tutarndaki anaparann bir
dnem sonunda dnem faizi ile birlikte ulaaca toplam tutardr. Anaparayla dnem faizi
toplamnn ikinci dnem sonunda ulaaca toplam tutar,

=
(
|
.
|
\
|
+
(
|
.
|
\
|
+
365
Says Gn
Oran Faiz Basit 1
365
Says Gn
Oran Faiz Basit 1
2
365
Says Gn
Oran Faiz Basit 1
(
|
.
|
\
|
+ ,

n-inci dnemin sonunda ulaaca toplam tutar,

n
365
Says Gn
Oran Faiz Basit 1
(
|
.
|
\
|
+ dir.


TSPAKB

4

Yukardaki formllerde, herbir dnem iin, sadece anaparann deil, faizin faizinin de hesaba
katld unutulmamaldr. Bir yl iindeki dnem says
|
|
.
|
\
|
Says Gn
365
olduuna gre, yukardaki
formlde n yerine
|
|
.
|
\
|
Says Gn
365
konursa, bir yl sonunda 1 TLnn ulaaca tutara, bu tutardan
anaparann (1 TLnn) karlmasyla da bileik faiz formlne ulalmaktadr.

rnek Soru 1.3:

37 gnlk (krk) vadeli mevduat hesabnn basit faizi net (vergi sonras) %40 ise, bileik faizi
nedir?

01 . 48 % 4801 . 0 1
365
37
4 . 0 1 Oran Faiz Bileik
37
365
= =
(
|
.
|
\
|
+ =
|
.
|
\
|

1.2.5) imdiki (Bugnk) Deer, Net imdiki Deer ve Gelecekteki Deer

imdiki deer, gelecekte gereklemesi beklenen bir nakit akmnn, parann zaman deerini ve
katlanlan riskin derecesini yanstan uygun bir iskonto (faiz) oran ile, bugne indirgenmi
halidir.

imdiki deer kavramn aklamak iin bir rnek verelim. 200 milyar TL deerinde bir arsanz
olsun. Bu arsaya apartman ina ederek satmak istiyorsunuz. Byle bir inaat bugn
gerekletirmek isteseniz 1 trilyon TL harcayacaksnz. naat gerekletirdiiniz takdirde,
daireleri bir sene sonra (bir sene sonrann fiyatlaryla) toplam 1.5 trilyon TLna satabileceiniz
syleniyor. Bu inaatn arsa deeri dahil maliyeti 1.2 trilyon TL olduuna gre, bir sene sonra
alacanz 1.5 trilyon TLna karlk bu inaat gerekletirmek mantkl mdr?

Eer, bir sene sonraki 1.5 trilyon TLnn imdiki deeri 1.2 trilyon TLnn zerindeyse
mantkldr; altndaysa, deildir. Olay basite indirgemek iin, inaat yatrmnn banka mevduat
ile eit riske sahip bir yatrm olduunu varsayalm. Bir sene sonraki 1.5 trilyon TLn elde etmek
iin tek alternatifiniz inaat yatrm deildir. Bugn, bir miktar paray bir yllk mevduat hesabna

TSPAKB

5

yatrarak da ayn sonuca ulaabilirsiniz. Bir yllk vadeli mevduat faizi net (vergi sonras) %55
ise, bir yl sonra 1.5 trilyon TL elde etmek iin bugn bankaya yatrmanz gereken tutar,

TL 5,484 967,741,93
55 . 1
TL trilyon 5 . 1
= dr.

967,741,935,484 TL, bir sene sonraki 1.5 trilyon TLnn imdiki deeridir. Bu deer inaat
yatrm iin balangta yatrmanz gereken 1.2 trilyon TLnn altnda olduu iin inaat
yatrmn gerekletirmek mantkl deildir.

Net imdiki deer, imdiki deerden balangtaki yatrm tutarnn dlmesiyle bulunur. Net
imdiki deer pozitifse, yatrm gerekletirmek mantkldr; negatifse deildir. naat
yatrmnn net imdiki deeri,

TL 64,516 -232,258,0 TL 000,000 1,200,000, - TL 5,484 967,741,93 = dr.

Bu deer negatif olduu iin inaat yatrmn gerekletirmek mantkl deildir.

Ayn sonuca, gelecekteki deer kavramn kullanarak da ulaabiliriz. Gelecekteki deer,
balangtaki yatrm tutarnn, parann zaman deerini ve katlanlan riskin derecesini yanstan
uygun bir iskonto (faiz) oran ile, gelecee tanm halidir. rneimizde, balangtaki yatrm
tutarnn gelecekteki deeri 1.5 trilyon TLnn altndaysa inaat yatrm mantkldr; zerindeyse,
deildir. Bir yllk vadeli mevduat faizi net (vergi sonras) %55 olduuna ise, 1.2 trilyon TLnn
(bir yl sonraki) gelecekteki deeri,

TL 000 , 000 , 000 , 860 , 1 55 . 1 TL trilyon 2 . 1 = dr.

Bu deer inaat yatrmndan bir yl sonra kazanlacak 1.5 trilyon TLnn zerinde olduu iin
inaat yatrmn gerekletirmek mantkl deildir.

Yukardaki rnekten hareketle, imdiki deer, net imdiki deer ve gelecekteki deer formlleri
aadaki ekilde ifade edilebilir.


TSPAKB

6

( )
n
n
k 1
C
PV
+
=
PV : imdiki Deer
C
n
: n Dnem Sonra Gerekleecek Nakit Akm
k : skonto (Faiz) Oran
n : Dnem Says

( )
n
n
0 0
k 1
C
C PV C NPV
+
+ = + =
NPV : Net imdiki Deer
C
0
: Balangtaki Nakit Akm (genelde balangtaki yatrm tutarna eit olup, negatif
bir deerdir)

( )
n
0
k 1 C FV + =
FV : Gelecekteki Deer

1.2.6) Aniteler

Anite kavram eit zaman aralklaryla eit miktarlarda yaplan demeler iin kullanlmaktadr.
demelerin her dnemin (genelde bir yllk srenin) sonunda yapld varsaylr. Aniteler iin
yukardaki formller kullanlarak imdiki deer ve gelecekteki deer hesaplanabilir. rnein, n
dnemli bir anite iin imdiki deer ve gelecekteki deer formlleri aadaki ekilde ifade
edilebilir.

( ) ( ) ( ) (
(
+
=
+
+ +
+
+
+
=
n n 2
k 1
1
1
k
C
k 1
C
k 1
C
k 1
C
PV K

( )
( )
| | ( )
( )
| |
( )
k
1 k 1
C C k 1 C k 1 C FV
n
2 n 1 n
+
= + + + + + =

K


TSPAKB

7

PV : imdiki Deer
FV : Gelecekteki Deer
C : Anite
k : skonto (Faiz) Oran
n : Dnem Says

Anite formllerini eitli amalar iin kullanmak mmkndr. Bu deiik kullanm alanlarna
sigorta ve emeklilik demeleri ile bor taksitlerinin hesaplanmas rnek gsterilebilir.

rnek Soru 1.4:

%60 yllk faizle kullandrlan 100 milyar TL tutarnda bir banka kredisi drt sene iinde, sene
sonlarnda yaplacak eit demelerle, geri denecek ise yllk bor taksidini hesaplaynz.

Bu soruyu zmek iin anite formlnden faydalanabiliriz. 100 milyar TL %60 faizli, 4 dnemli
bir anitenin imdiki deeridir.

( )
TL 939 , 802 , 803 , 70 C
6 . 0 1
1
1
6 . 0
C
TL milyar 100
4
=
(
(
+
=

Dier bir deyile, bankadan bugn aldnz %60 faizli 100 milyar TL tutarnda krediyi, bir yl
sonra balamak zere, drt ylda eit taksitler halinde deyecekseniz, herbir bor taksidinin
tutar 70,803,802,939 TL olacaktr.

rnek Soru 1.5:

Ahmet bir yl sonra zel okula balayacaktr. Ahmetin annesi ve babas, bir yl sonra 10 milyar
TL tutarnda olmas beklenen okul cretini deyebilmek iin, her ay ne kadar paray banka
mevduatnda deerlendirmelidir? Ahmetin annesi ve babasnn bir aylk mevduat tercih ettiini
ve bir aylk mevduat faizinin, aylk bazda, net (vergi sonras) %3 olduunu varsayn.

10 milyar TL %3 faizli, 12 dnemli anitenin gelecekteki deeridir.


TSPAKB

8

( )
TL 855 , 620 , 704 C
03 . 0
1 03 . 0 1
C TL milyar 10
12
=
+
=

Dier bir deyile, Ahmetin annesi ve babas, bir yl boyunca, her ay bankaya 704,620,855 TL
yatrdklar takdirde, bir yln sonunda Ahmetin 10 milyar TL tutan okul cretini
karlayabileceklerdir.

1.2.7) Sonsuz Aniteler

Anite formlnn n sonsuza giderken limit deeri alnrsa, sonsuz anite formlne ulalr.

( ) ( ) ( )
k
C
k 1
1
1
k
C
lim
k 1
C
k 1
C
k 1
C
lim PV lim
n
n
n 2
n n
=
(
(
+
=
+
+ +
+
+
+
=

K

Bu basit forml, zellikle hisse senedi deerlemelerinde, olduka sk kullanlr. Bir finansal
varln sonsuza kadar, eit zaman aralklaryla eit miktarlarda nakit rettii varsaylrsa, bu
finansal varln deeri yukardaki sonsuz anite forml ile bulunabilir.

Sonsuz anite formlnn dier bir versiyonu, anitenin sabit olmayp, belirli bir hzda
byd durumdur. Eer anite g hznda byyorsa, anite forml aadaki ekilde
deiir.

( ) ( )
( )
( )
( )
( ) ( )
g k
g 1 C
k 1
g 1
1
k 1
g 1
1
k 1
g 1 C
lim
k 1
g 1 C
k 1
g 1 C
k 1
g 1 C
lim PV lim
n
n
n
n
2
2
n n
+
=
(
(
(
(
(
|
.
|
\
|
+
+
|
.
|
\
|
+
+
+
+
=
+
+
+ +
+
+
+
+
+
=

K


TSPAKB

9

2) ENDEKS KAVRAMI VE SERMAYE PIYASALARINDA KULLANILAN ENDEKSLER

2.1) Genel Tanm

Endeks, bir veya daha fazla deikenin hareketlerinden ibaret olan oransal deiimi lmeye
yarayan bir gstergedir. Endeksler, karmak olaylarn tek bir rakama indirgenmesini salayan,
olaylar ve sonular hakknda yaklak bilgi verebilen aralardr. Endeksler kullanlrken
kapsam, temsil yetenei, hesaplama yntemi ve skl, avantajlar, dezavantajlar ve endeks
zerine yansmayan zelliklerin neler olduu iyi bilinmelidir.

Endeksler, zaman iinde bir sreklilik, dolaysyla karlatrabilme imkan salarlar. Bylece
endekse konu olan deiken veya deikenlerin yn, deiimi veya gidii belirlenebilir. Bu
nedenle endeksin, incelenmek istenen olay temsil etmesi gerekmektedir.

"Gsterge" olarak da adlandrlabilecek endeksler, ayn veya farkl zaman dilimi iindeki iki veya
daha fazla deikeni karlatrma imkan salarken, gelecei tahmin arac olarak da
kullanlmaktadrlar. Endeksler, ayrca, ayn veya deiik mekanlardaki (rnein dier bir
lkedeki) ayn veya farkl deikenlerin (rnein hisse senedi getirilerinin) karlatrlabilmesini
salarlar. Endeksler, iktisat, iletme ve sosyal olaylardaki konular arasnda bir iliki (bant)
olup olmad hakknda fikir de verebilir.

2.2) Bir Endeksin Oluturulmasnda nemli Kriterler

- ncelikle endeksin amac, yani tam olarak temsil etmesi hedeflenen deikenler iyi
tanmlanmaldr.
- Endekslerden (zellikle Hisse senedi fiyat endeksleri) zaman iinde sreklilik imkan
salamas beklendiinden, hesaplamada kullanlacak verilerin sreklilii ve
karlatrlabilirliine zen gsterilmelidir.
- Kapsama alnacak rnekler, endeksin amacyla uyumlu olacak ve deikenleri hedeflenen
ekilde temsil edecek rnekler olmaldr.
- Endeksler serideki deerlerden birini baz alp, dierlerinin bu baza gre deiim orann
gsterdii iin baz dnemin tespiti nemlidir.

TSPAKB

10

- Endeksi oluturan deerlere verilmesi gereken arlklarn seimi ve zaman iinde
deitirilmesi veya sabitlii de nemlidir.
- Endeksin hesaplanma yntemi, serideki deiimleri doru gstermesi bakmndan endeksin
baarsn etkiler.

2.3) Hisse Senedi Endeksleri

Hisse senedi piyasasnn genel bir gstergesi olan hisse senedi endeksleri, endeks
kapsamndaki hisse senetlerinin fiyatlar baz alnarak "piyasa performans" hakknda genel bir
bilgi verir. Hisse senedi endeksleri, genellikle piyasann anlk durumunu yanstr. Dnyada 1884
ylndan beri kullanlmakta olan hisse senedi endeksleri (stock indexes and averages) genellikle
ayr ekilde hesaplanmaktadr;
a) Aritmetik ortalama forml ile: Aritmetik ortalama forml ile hesaplanan endekslerde,
hisse senedi fiyatlarnn ya da herbiri iin hesaplanan basit endekslerin aritmetik ortalamas
alnr. Bu tr endekslerde eer hisse senedi fiyatlarnn ortalamas alnyorsa, endeksteki hisse
senetlerine fiyatlar orannda arlk verilmi olur. Bylece fiyatlarnda ayn oranda deiim olan
iki hisse senedinden fiyat daha yksek olan endeksi daha fazla etkiler. Dier yntemde de
btn hisse senetlerine eit arlk verilmi olur.

Aritmetik ortalamalarn kullanld endekslere rnek olarak Dow Jones ve Nikkei verilebilir.
Dow Jones Industrial Average (DJIA), New York Borsasnda ilem gren, piyasa deeri yksek
30 sanayi irketinin hisse senetleri kullanlarak hesaplanmaktadr. DJIA deeri, hisse senedi
fiyatlarnn toplanp, hisse senedi blnmesi (stock split) gibi baz zel durumlarda deitirilen
blene oranlanmas sonucu bulunur. Dow Jones & Company, DJIA dnda, Dow Jones
Transportation Average' (DJTA)
1
ve Dow Jones Utility Average' (DJUA)
2
(srasyla "ulatrma"
ve "hizmetler"
3
ortalamalarn) hesaplayp yaynlamaktadr. Dow Jones Composite (Bileik) ise
DJIA, DJTA ve DJUA ortalamalarndaki hisse senetlerinin tmn ierdii iin "65 Stock
Average" olarak adlandrlr.

1
DJTA 20 hisse senedini ierir.
2
DJUA 15 hisse senedini ierir.

3
Kamuya ait blgesel gaz ve elektrik kurulular.

TSPAKB

11

Nikkei ortalamas ise Tokyo Borsas'nda 16 Mays 1949dan beri ilem gren 225 irketi ierir.
Dow Jones endeksi gibi Nikkei de endeks kapsamndaki hisse senetlerinin fiyatlarnn
toplamnn, ilk hesap gnnde endeksteki irket says olan ancak, sermaye artrm, blnme
veya birleme gibi durumlar nedeniyle endeksin srekliliini salamak ve fiyatlardaki
deiiklikler dndaki etkileri gidermek amacyla deiiklie urayan bir blene blnmesiyle
hesaplanr. Bu ortalama, Tokyo Borsas tarafndan 1 Temmuz 1969'a kadar hesaplanmtr.
Borsa bu tarihten sonra piyasa deeri arlkl olan TOPIX endeksini hesaplamann daha iyi
olacan dnm ve Nikkei'yi hesaplamay brakmtr. Nikkei endeksi bu tarihten beri
"Nihon Keizai Shimbun-Sha" adl Japon yayn firmas tarafndan hesaplanmakta ve gnmzde
"Nikkei Average" olarak adlandrlmaktadr.

b) Geometrik ortalama forml ile: Bu yntemde endekse dahil herbir hisse senedinin fiyat
bir nceki gnk fiyatna blnr, bulunan rakamlar birbiriyle arpldktan sonra hisse senedi
says kadar kk alnr ve bir gn nceki endeks deeriyle arplr. rnek olarak Value Line
Composite Index verilebilir. Value Line Composite Index, NYSE, AMEX ve tezgahst piyasada
ilem gren 1695 hisse senedini iermekte ve geometrik ortalama forml ile
hesaplanmaktadr.
4

c) irketlerin piyasa deerlerinin (market capitalization) kullanld formllerle: Bu tr
endekslerde, piyasay temsil etmesi iin oluturulan endeks portfynn deerindeki art veya
azallar endeksteki art veya azallar verir. Endeks, toplam piyasa deeri, piyasa deerinin
bir ksm (halka ak ksm, takas hesaplarnda alm satma konu olabilecek ksm, endeksin
hesapland borsa kotunda bulunan ksm vb) veya eit arlkl olarak hesaplanabilmektedir.

Piyasa deeri arlkl endekslere rnek olarak S&P 500, Topix, Financial Times (FT 100),
NYSE Composite ve MKB Endeksleri verilebilir. Bunlardan MKB Endeksleri irketlerin toplam
piyasa deeri deil, aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan
(alm-satma konu olabilecek) hisse senetlerinin piyasa deeri arlkl olarak hesaplanmaktadr.
NYSE Composite endeksi ise New York Borsas'nda ilem gren, alm satma konu olabilecek
hisse senetlerinin piyasa deeri arlkldr. Hesaplamalara ADR'lar ilem gren yabanc

4
Buna gre, endeks kapsamndaki her hisse senedinin fiyat, bir nceki ilem gnndeki fiyata blnr. Bulunan
rakamlar birbiriyle arpldktan sonra, sonucun 1695. kk alnr. Bu rakamn bir nceki endeks deeri ile arpm
endeksi verir.

TSPAKB

12

irketlerin de toplam piyasa deeri deil, New York Borsas'nda ADR olarak ilem gren
ksmnn piyasa deeri dahil edilir.

Standard & Poor's 500 endeksi, NYSE, AMEX ve tezgahst (over-the-counter) piyasada ilem
gren 500 irketin hisse senetlerini ierir ve toplam piyasa deeri arlkldr.

Japonya'da ise TOPIX endeksi Tokyo Borsas'nn 1. pazarnda ilem gren 1230 irketi kapsar.
Piyasa deeri arlkl olan bu endeks, her 60 saniyede bir hesaplanp duyurulmaktadr. TOPIX
endeksinin 28 endstri grubu iin ayr ayr hesaplanan alt endeksleri (sub-indices) dnda,
irketlerin kardklar toplam hisse miktarlarna gre gruplama yaplmas sonucu elde edilen 3
endeks ile Tokyo Borsa'snn 2. pazarnda ilem gren hisse senetlerini kapsayan bir endeks
de hesaplanmaktadr. Bu endeksler gnde alt kere belirli aralklarla hesaplanmaktadr.

ngiltere'de ise Financial Times endeksleri hesaplanp yaynlanmaktadr. Bunlarn en nemlisi
olan "FT-SE 100 Share Index" piyasa deeri arlkldr ve 100 hisse senedini ierir.

Eit Piyasa Deeri Arlkl Endekslerde, endekse dahil her bir hisse senedine eit piyasa
deeri ve hisse senedinin gerekleen son fiyatna gre o piyasa deerini verecek hisse adedi
belirlenir. rnein endeksteki her bir hisse senedi iin belirlenen piyasa deeri 10 milyar TL ve
A hisse senedinin en son fiyat 20.000 TL ise, endeks portfyne A hisse senedinden 500.000
adet alnacaktr. Bu yntemle tm hisse senetlerine endekste eit arlk verilmi olur. AMEX
Retail endeksi ile Morgan Stanley Consumer endeksi bu yntemle hesaplanan endekslerdendir.

2.4) MKB Hisse Senetleri Endeksleri

MKB Hisse Senetleri Piyasas Endeksleri, Borsada ilem gren hisse senetlerinin fiyat ve
getirilerinin btnsel ve sektrel bazda performanslarnn llmesi amacyla oluturulmutur.
Fiyat endeksleri, endeksin hesaplanmasnda ve srekliliinin salanmasnda denen temetty
dikkate almayan endekslerdir. Bu tr endekslerde sadece hisse senedinin deer
kazanmasndan doan kazan endekse yansmaktadr.
Getiri endeksleri, endeksin hesaplanmasnda denen temetty de dikkate alan, srekliliinin
salanmasnda denen temettlere gre de dzeltme yaplan endekslerdir. Bu tr endekslerde

TSPAKB

13

hisse senedinin deer kazanmasndan doan kazancn yannda temettden dolay elde edilen
kazan da endekse yansmaktadr.
Fiyat endekslerinden sadece MKB Ulusal-100, MKB Ulusal-Snai, MKB Ulusal-Hizmetler ve
MKB Ulusal-Mali 1997 yl bandan itibaren seans sresince yaynlanmakta iken, MKB
Ynetim Kurulunun 24.06.1997 tarihli toplantsnda fiyat endekslerinin tmnn seans
sresince yaynlanmas kararlatrlmtr. Getiri Endeksleri ise sadece seans sonunda
yaynlanmaktadr.
MKB Ulusal-100 Endeksi Ulusal Pazar iin temel endeks olarak kullanlmaktadr. Tm
endeksler tamsaydan sonra iki haneli olarak gsterilir ve ilan edilir. Tamsaydan sonraki
nc hane 5ten kk ise atlr, 5 ve 5ten byk ise ikinci hane yukarya yuvarlanr.

MKB Ulusal-100 Endeksi: 1986 ylnda 40 irketin hisse senedi ile balayarak
zamanla says 100 irketin hisse senedi ile snrlanan Bileik Endeksin devam
niteliindedir. Ulusal Pazarda ilem gren menkul kymet yatrm ortaklklar hari,
2.4.1 ve 2.4.2 de belirtilen artlara gre seilmi hisse senetlerinden olumakta olup,
MKB Ulusal-30 ve MKB Ulusal-50 hisse senetlerini otomatik olarak kapsamaktadr.
MKB Ulusal-50 Endeksi: Menkul kymet yatrm ortaklklar hari Ulusal Pazarda
ilem gren irketlerden 2.4.1 ve 2.4.2 de belirtilen artlara gre seilen 50 hisse
senedinden olumakta olup, MKB Ulusal-30 hisse senetlerini otomatik olarak
kapsamaktadr.
MKB Ulusal-30 Endeksi: Vadeli lemler Piyasasnda kullanlmak zere, menkul
kymet yatrm ortaklklar hari Ulusal Pazarda ilem gren irketlerden 2.4.1 ve 2.4.2
de belirtilen artlara gre seilen 30 hisse senedinden olumaktadr.
MKB Ulusal - Tm Endeksi: Menkul kymet yatrm ortaklklar hari Ulusal
Pazarda ilem gren hisse senetlerinden olumaktadr.
Sektr Endeksleri ve Alt Sektr Endeksleri: Menkul kymet yatrm ortaklklar hari
Ulusal Pazarda ilem gren hisse senetlerinden olumaktadr.
MKB Blgesel, YP Endeksi: Blgesel Pazarlar ve Yeni irketler Pazarnda ilem
gren hisse senetlerinden olumaktadr.
MKB Menkul Kymet Yatrm Ortaklklar Endeksi: Ulusal Pazarda ilem gren
menkul kymet yatrm ortaklklarnn hisse senetlerinden olumaktadr.


TSPAKB

14

Mevcut endekslerin balang deerleri aadaki tabloda gsterildii gibidir.

BALANGI
ENDEKS DEER
MKB ULUSAL-100 Ocak 1986 = 1
MKB ULUSAL-50 28.12.1999 = 15.208,78
MKB ULUSAL-30 27.12. 1996 = 976
MKB ULUSAL - TM 27.12. 1996 = 976
MKB ULUSAL - SINA 31.12. 1990 = 32,56
GIDA, ECEK 27.12.1996 = 1.046
TEKSTL, DER 27.12.1996 = 1.046
ORMAN, KAIT, BASIM 27.12.1996 = 1.046
KMYA, PETROL, PLASTK 27.12.1996 = 1.046
TA, TOPRAK 27.12.1996 = 1.046
METAL ANA 27.12.1996 = 1.046
METAL EYA, MAKNA 27.12.1996 = 1.046
MKB ULUSAL - HZMETLER 27.12.1996 = 1.046
ELEKTRK 27.12.1996 = 1.046
ULAIM 27.12.1996 = 1.046
TURZM 27.12.1996 = 1.046
TCARET 27.12.1996 = 1.046
MKB ULUSAL - MAL 31.12.1990 = 32,56
BANKA 27.12. 1996 = 914
SGORTA 27.12. 1996 = 914
FN. KRA, FAKTORNG 27.12. 1996 = 914
HOLDNG VE YATIRIM 27.12. 1996 = 914
GAYRMENKUL YAT. ORT. 28.12.1999 = 21.180,77
MKB ULUSAL - TEKNOLOJ 30.06.2000 = 14.466,12
BLM 30.06.2000 = 14.466,12
SAVUNMA 30.06.2000 = 14.466,12
MKB MENKUL KIYMET YAT. ORT. 27.12. 1996 = 976
MKB BLGESEL, YP 27.12. 1996 = 976


TSPAKB

15

2.4.1) MKB-30, MKB 50 ve MKB-100 Endekslerinde Yer Alacak Hisse Senetlerinin
Seimi

MKB Ynetim Kurulu, Deerleme ve statistik Mdrl tarafndan hazrlanan periyodik
piyasa verilerini inceleyerek endekslerde ve yedek listelerde yer alacak hisse senetlerini
belirler.
a) Ulusal Pazarda ilem gren hisse senetlerinin MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB
Ulusal-100 endeksine alnabilmesi iin; deerleme dnemleri (Kasm, ubat, Mays ve
Austos) sonu itibaryla Borsada en az 60 gn sreyle ilem grmesi arttr. lk defa halka
arz edilen ksmnn piyasa deeri, halka arz tarihleri itibaryla Ulusal Pazarn Takasbank
saklamasnda bulunan ksmnn ortalama piyasa deerinin %2si veya zerinde olan hisse
senetlerinin deerleme dnemleri sonu itibaryla Borsada ilem grm olmas yeterli olup,
bu hisse senetleri iin Borsada en az 60 gn sreyle ilem grme art aranmaz.

b) MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 endekslerine, birden fazla grup
(rnein A,B,C) hisse senedi bulunan irketin, sadece bir grup hisse senedi dahil edilir.

c) MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 Endekslerinde yer alacak hisse
senetlerinin seimi aada gsterildii ekilde yaplr:
i) Aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse
senetleri, deerleme dnemi sonu itibaryla piyasa deerlerine (hisse says
kapan fiyat) gre bykten ke doru sralanr. Piyasa deerlerinin
hesaplanmasnda Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetlerinin deerleme
dnemindeki gnlk ortalama says esas alnr.
ii) Hisse senetleri birincil piyasa, toptan sat, zel emir ilemleri ve deerleme dnemi
iinde ilem grmeye balayanlarn ilk 20 gnlk verileri hari gnlk ortalama ilem
hacimlerine gre bykten ke doru sralanr. Deerleme dnemi iinde ilk
defa halka arz edilerek ilem grmeye balayan ve halka arz edilen ksmnn piyasa
deeri, halka arz tarihleri itibaryla Ulusal Pazarn Takasbank saklamasnda
bulunan ksmnn ortalama piyasa deerinin %2si veya zerinde olan hisse
senetlerinin gnlk ortalama ilem hacimleri, ilem grd gnlerin tamam
hesaba katlarak belirlenir.


TSPAKB

16

iii) Hisse senetleri 2.4.1.c.i. ve 2.4.1.c.ii. maddelerine gre iki ayr liste halinde
sralandktan sonra aada gsterildii ekilde nihai olarak sralama yaplr:
Her iki listede; birinci srada yer alan hisse varsa nihai listede ilk sraya konur. Her
iki listede; birinci srada yer alan hisse yoksa, ilk iki sra iinde yer alan hisse olup
olmadna baklr. Nihai listede ilk srada yer alacak hisse senedi belirleninceye
kadar bu ilemler tekrarlanr. Nihai listede ilk sraya konulacak hisse senedinin
belirlenmesinden sonra yukardaki ilem takip eden sralar iin tekrar edilir. Her iki
listede ilk n sra iinde olma artn salayan iki hisse senedinin bulunmas halinde
piyasa deeri byk olan nihai listede daha st sraya konur.

2.4.2) Dnemsel Deerleme ve Deiiklikler

a) MKB Endekslerinin kapsamndaki dnemsel deiiklikler MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50
ve MKB Ulusal-100de Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eyll ve Ekim-Aralk dnemleri
iin ylda 4 kez yaplr.

b) Hisse senetlerinin deerleme dnemleri, MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-
100 endekslerinde Kasm, ubat, Mays ve Austos sonlar itibariyle ilem hacimleri iin
gemi 12 ay, Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetleri iin gemi aydr.

c) MKB Endekslerinin kapsamndaki hisse senetlerinde dnemsel olarak yaplan deiiklikler
15 gn nceden ilan edilir.

d) MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 Endekslerinin kapsamndaki hisse
senetlerinde dnemsel deiiklikler aadaki esaslara gre yaplr:
i) Deerleme dnemi sonu itibariyle 2.4.1.c.iii.ye gre MKB Ulusal-30 iin yaplan
sralamada;
- 25. sraya veya daha yukarya kan ve MKB Ulusal-30 Endeksinde olmayan
hisse senetleri kapsama alnr.
- 35. sradan daha aaya inen ve MKB Ulusal-30 Endeksinde olan hisse
senetleri endeks kapsamndan karlr.
- 25. sraya veya daha yukarya kan hisse senedi saysnn, 35. sradan daha
aaya inen hisse senedi saysndan fazla olmas halinde, 35. sradaki hisse

TSPAKB

17

senedinden balanarak 31. sradaki hisse senedine ve giren-kan hisse senedi
saysnn eitlii salanncaya kadar gerekli sayda hisse senedi MKB Ulusal-30
Endeksi kapsamndan karlr.
- 35. sradan daha aaya inen hisse senedi saysnn, 25. sraya veya daha
yukarya kan hisse senedi saysndan fazla olmas halinde, 26. sradaki hisse
Endeksi kapsamna alnr.
ii) Deerleme dnemi sonu itibariyle 2.4.1.c.iii.ye gre MKB Ulusal-50 iin yaplan
sralamada;
Endeksi kapsamndan karlr.
Endeksi kapsamna alnr.
iii) Deerleme dnemi sonu itibariyle 2.4.1.c.iii.ye gre MKB Ulusal-100 iin yaplan
sralamada;

TSPAKB

18

saysnn eitlii salanncaya kadar gerekli sayda hisse senedi MKB Ulusal-
100 Endeksi kapsamndan karlr.
saysnn eitlii salanncaya kadar gerekli sayda hisse senedi MKB Ulusal-
100 Endeksi kapsamna alnr.

e) Yedek Liste: Dnemler iinde olabilecek deiikliklerde MKB Ulusal-30 iin 2, MKB
Ulusal-50 iin 3, MKB Ulusal-100 iin 5 hisse senedi yedek olarak seilir.

f) Faaliyet konusu deien irketler, faaliyet konusu deiikliine ilikin tescilin Borsaya
bildirildii haftay izleyen hafta banda yeni sektr endekslerine alnr.

2.4.3) Dnemsel Olmayan Deiiklikler

a) Pazarlar kesin olarak kapatlan hisse senetleri tm endekslerden karlr. MKB Ulusal-30,
MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100 Endeksleri yedek hisse senetleri ile tamamlanr.

b) i) Pazarlar kesintisiz 5 i gnnden fazla sre iin kapatlan hisse senetleri kapsamnda
olduklar endekslerden karlr. MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100
Endekslerinden karlan hisse senetlerinin yerlerine yedek hisse senetleri alnr.

ii) lem grd pazardan baka bir pazara alnan hisse senetleri, eski endekslerinden
karlarak yeni alnd pazara ait endekslere dahil edilir. MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50
ve MKB Ulusal-100 Endekslerinden karlan hisse senetlerinin yerlerine yedek hisse
senetleri alnr.

c) Endeks kapsamndan 2.4.3.b.de belirtilen sebeplerle karlan hisse senetleri, karld
dnem tamamlanana kadar MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 ve MKB Ulusal-100
Endekslerine yeniden alnmaz, tekrar ilem grmeye balad gn ilem grd pazar ve
sektr endekslerine alnr.


TSPAKB

19

d) lk defa ilem grmeye balayan hisse senetleri, 11. ilem gnnde ilem grd pazar ve
sektr endekslerine dahil edilir.

e) Hisse senetleri MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB Ulusal-100 Endeksi
kapsamnda olan iki irketin birlemesi veya devri sonucunda ortaya kan irketin hisse
senetleri endeks kapsam iinde kalr ve eksilen irket yedeklerden tamamlanr.

f) Hisse senetleri MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB Ulusal-100 Endeksi
kapsamnda olan bir irket, kapsamda olmayan bir irketi devir alr veya devir olursa ortaya
kan yeni irket Ulusal Pazar iinde yer alrsa endeks kapsamnda kalr, Ulusal Pazar
iinde yer almazsa endekslerden karlr, yerine yedek listeden irket veya hisse alnr.

g) Hisse senetleri MKB Ulusal-30, MKB Ulusal-50 veya MKB Ulusal-100 Endeksi
kapsamnda olan bir irket iki veya daha fazla irkete blnyorsa, ortaya kan irketlerden
piyasa deeri en byk olan dnem sonuna kadar endeks iinde kalr, dierleri karlr.

2.4.4) Endeksin Hesaplama Yntemi

a) MKB Endekslerinin hesaplanmasnda en son tescil edilmi fiyatlar kullanlr.
b) irketin piyasa deeri, eski ve (varsa) yeni hisse senetlerinin fiyatlar ayr ayr dikkate
alnarak hesaplanr.

(Piyasa deeri = Eski hisse senedi says x Eski hisse senedi fiyat + Yeni hisse senedi
says x Yeni hisse senedi fiyat)

Esas sermaye sistemine tabi olup, temett demeden sermaye artrm yapan
irketlerin verdii geici makbuzlar Borsada alnp satlmadndan yeni hisse
senedine dnnceye kadar fiyat olumaz. Bu nedenle, eski hisse senetlerinin fiyat
geici makbuzlar iin de geerli kabul edilerek irketin piyasa deeri buna gre
hesaplanr.


TSPAKB

20

c) MKB Endeksleri, endeks kapsamnda bulunan irketlerin, aynen saklamada bulunanlar
hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetlerinin toplam piyasa deerleri ile
arlkl olarak hesaplanr.

Bir hisse senedinin MKB Ulusal-30 Endeksindeki en yksek arl, dnem banda %10,
dnem iinde ise %12 olarak snrlandrlmtr. Uygulama Vadeli lemler Piyasasnn
alna kadar ertelenmitir. Snrlandrmada aadaki yntem uygulanr:

i) Dnem banda, endeks iindeki arl %10dan byk olan hisse senedinin
arl %10a ekilir.
ii) Dnem iinde, endeks iindeki arl %12yi aan hisse senedinin arl
takip eden gn %10a ekilir.
iii) Dnem sonunda (yeni dnem banda), endeks kapsamndaki deiikliklerden
sonra snrlandrma yaplmadan arlklar incelenir. Arl %10dan byk olan
hisse senedi varsa %10a ekilir.

Endekslerin hesaplanmasnda aadaki forml kullanlr:

n

F
it *
N
it *

H
it

i=1

E
t
=
____________________

B
t

E
t
= Endeksin t zamandaki deeri
N = Endekse dahil olan hisse (irket) says
F
it
= i nci hisse senedinin t zamandaki fiyat
N
it
= i nci hisse senedinin t zamandaki toplam says (denmi veya karlm
sermaye/1000)
H
it
= i nci hisse senedinin t zamandaki aynen saklamada bulunanlar hari,
Takasbank saklamasnda bulunan miktarnn sermayeye gre tamsayya
yuvarlanm oran
B
t
= Blenin (Dzeltilmi baz piyasa deeri) t zamandaki deeri


TSPAKB

21

2.4.5) Endekslerde Dzeltme

Hisse senetlerinin piyasa deerlerinde, arz-talep artlarnn haricinde meydana gelen
deiikliklerden dolay, endekslerde d veya ykselme olmasn engellemek amacyla,
endeks hesaplama formlnn paydasnda dzeltme yaplarak devamllk salanr.

MKB Endekslerinin baz deerinde dzeltme aada gsterildii ekilde yaplr:

PD
t

E
t
=
________

B
t

E
t
= t gn endeks kapan deeri (deiiklik ncesi)
PD
t
= t gn endeks kapsamndaki hisselerin kapan piyasa deeri
B
t
= t gn baz deeri
PD = Aada tanmlanan irket faaliyetleri nedeniyle toplam piyasa
deerinde meydana gelen deiiklik
B
t+1
= t+1 gnnde kullanlacak baz deer
E
t+1
= Deiiklik sonras endeks deeri
E
t
= E
t+1

PD
t
PD
t
+ PD

________
=
___________________

B
t
B
t+1

PD
B
t+1
=

(1+
___________
) B
t

PD
t

Endekslerde dzeltme yaplmasn gerektiren irket faaliyetleri ve dzeltmelerin yaplma
zamanlar yledir:


TSPAKB

22

Fiyat Endeksleri

Faaliyet Tr Dzeltme Zaman
a) Nakit karl sermaye artrm
i. Rhan hakk kullanlarak
ii. Rhan hakk kullanlmayarak

Rhan hakk balama tarihi
Sat ileminin biti tarihi
b) Endekslere yeni hisse alnmas Alnd gn
c) Endekslerden hisse karlmas karld gn
d) Takasbank saklama orannn deimesi Dnemsel
e) irketlerin birlemesi Hisse datm tarihi
f) irketin blnmesi Hisse datm tarihi

Getiri Endeksleri

Faaliyet Tr Dzeltme Zaman
a) Nakit karl sermaye artrm
i. Rhan hakk kullanlarak
ii. Rhan hakk kullanlmayarak

Rhan hakk balama tarihi
Sat ileminin biti tarihi
b) Endekslere yeni hisse alnmas Alnd gn
c) Endekslerden hisse karlmas karld gn
d) Takasbank saklama orannn deimesi Dnemsel
e) Nakit Net Temett demesi Kupon kesim tarihi
f) irketlerin birlemesi Hisse datm tarihi
g) irketin blnmesi Hisse datm tarihi

2.4.5.1) Endeks Kapsamnda Olan Bir irketin Nakit Karl Sermaye Arttrm
Yapmas Durumunda Yaplan Dzeltme lemi

26 Ocak'ta "endeks bleninin deerinin" 24.956.400 TL ve "endeks kapsamndaki irketlerin
aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetlerinin toplam
piyasa deerinin" 9.526.836.700 TL olduunu varsayalm. Buna gre;

TSPAKB

23

Endeks = 9.526.836.700 = 382 olmaktadr.
24.956.400

Endeks kapsamnda olan bir irketin, 27 Ocak'ta denmi sermayesini %100 bedelli, %10
bedelsiz artrarak 12 milyon TL'den (12 x (1+1+0,1)) = 25,2 milyon TL'na kard durumda
endeks bleninin deerinde dzeltme yapmak gerekmektedir. irketin Takasbank
saklamasndaki hisse senetlerinin sermayeye oran % 45 olduundan, dzeltme ileminde 12
milyon TL'lik bedelli artrmn % 45'i olan 5,4 milyon TL toplam piyasa deerine eklenecektir. Bu
durumda yeni piyasa deeri 9.526.836.700 + 5.400.000 = 9.532.236.700 TL olacaktr. Bu
piyasa deerine gre ise;

Yeni Blen Deeri = 24.956.400 x 9.526.836.700 + 5.400.000
9.526.836.700

Yeni Blen Deeri = 24.956.400 x 9.532.236.700
9.526.836.700

Yeni Blen Deeri = 24.970.546 TL
Olacaktr.

Formle yeni piyasa deerine gre belirlenen yeni blen yerletirildiinde;

Endeks = 9.532.236.700 = 382
24.970.546

olarak hesaplanmaktadr. Bata hesaplanan endeks deeri ile ayn kan bu deer, bedelli
sermaye art nedeniyle endeks blen deerinin doru olarak dzeltildiini gstermektedir.


TSPAKB

24

2.4.5.2) Endekse Yeni Bir irket Eklenmesi Durumunda Yaplan Dzeltme lemi

27 Ocak'tan sonra sermaye artrm yaplmad (dolaysyla blenin deerinin ayn kald),
buna karn fiyatlarn ykselmesi nedeniyle 12 ubat'ta toplam piyasa deerinin 9.595.913.445
TL'ye, endeksin ise;

9.595.913.445 = 384'e ykseldiini varsayalm.
24.970.546

Endeks kapsamna 13 ubatta 12 milyon TL piyasa deerine sahip yeni bir irket dahil edilmek
istendiinde, ncelikle irketin Takasbank saklamasndaki hisse senetlerinin sermayeye
orannn, yani endeks kapsamna alnacak piyasa deerinin belirlenmesi gerekir. Bu oran %20
olarak belirlenmi ise, endeksin toplam piyasa deerine (12 x 0,20) = 2,4 milyon TL
eklenecektir. Bu durumda;

Yeni Blen Deeri = 24.970.546 x 9.595.913.445 + 2.400.000
9.595.913.445
= 24.970.546 x 1,00250106
= 24.976.791 TL
olacaktr.
Yeni blen endeks formlne yerletirildiinde;

Endeks = 9.595.913.445 + 2.400.000 = 384 olarak ayn deeri verecektir.
24.976.791

2.4.5.3) Endeks Kapsamndaki Bir irketin Takasbank Saklama Orannn Deimesi
Durumunda Yaplan Dzeltme lemi

Endeks kapsamndaki irketlerin toplam piyasa deerinin 10.285.809.370 TL, endeksin ise;

10.285.809.370 = 412 olduunu varsayalm.
24.976.791


TSPAKB

25

Endeks kapsamndaki bir irketin Takasbank saklama orannn %15den %25e ykseldiini
dnelim. Toplam piyasa deeri 18 milyon TL olan irketin saklama orannn 10 puan daha
artmasyla, endeksteki irketlerin toplam piyasa deerinde (18 milyon TL x %10) 1,8 milyon
TLlk bir art olacaktr. Buna gre;

Yeni Blen Deeri = 24.976.791 x 10.285.809.370 + 1.800.000
10.285.809.370
= 24.976.791 x 1,000174998
= 24.981.162 TL
olacaktr.

Yeni blen endeks formlne yerletirildiinde;

Endeks = 10.285.809.370 + 1.800.000 = 412 olarak ayn deeri verecektir.
24.981.162

2.4.5.4) Endeks Kapsamndaki Bir irketin Temett demesi Durumunda Getiri
Endekslerinde Yaplan Dzeltme lemi

(Fiyat Endekslerinde, temett demesi nedeniyle dzeltme ilemi yaplmaz)
25 Nisanda endeks kapsamndaki irketlerin toplam piyasa deerinin 11.639.386.512 TL,
endeksin ise;

11.639.386.512 = 466 olduunu varsayalm.
24.981.162

Endeks kapsamndaki bir irketin 26 Nisanda %75 oranndaki temettlerini demeye
baladn dnelim. irketin sermayesi 40 milyon TL, Takasbank saklamasndaki hisse
senetlerinin sermayeye oran %35 olduuna gre deyecei toplam temett 30 milyon TL,
Takasbank saklamasnda bulunan ksma deyecei temett ise 10,5 milyon TL olmaktadr.
irketin saklama oran %35 olduundan, dzeltme ileminde 30 milyon TL'lik temettnn %35'i
olan 10,5 milyon TL toplam piyasa deerinden dlecektir. Bu durumda yeni piyasa deeri
11.639.386.512 - 10.500.000 = 11.628.886.512 TL olacaktr. Bu piyasa deerine gre ise;

TSPAKB

26

Yeni Blen Deeri = 24.981.162 x 11.639.386.512 - 10.500.000
11.639.386.512
= 24.981.162 x 0,999097891
= 24.958.626 TL
olacaktr.

Yeni blen getiri endeksi formlne yerletirildiinde;

Getiri endeksi = 11.639.386.512 - 10.500.000 = 466 olarak ayn deeri verecektir.
24.958.626

2.4.6) MKB'de Kullanlan Eski Endeks Formlleri

Borsann alndan 1989 yl sonuna kadar MKB Endeksi, endekste yer alan irketlerin her
birinin kendisine ait basit endeks deerlerinin aritmetik ortalamas alnarak hesaplanmtr.

Bu yntemden, endeks hesaplamasnda endeks kapsamndaki tm irketlere eit arlk
vermesi nedeniyle vazgeilmi, 1990 yl banda endeksteki hisse senetlerine toplam piyasa
deerleri orannda arlk veren yeni hesaplama yntemine geilmitir.

MKB Endeksleri, 1991 ylnn bandan itibaren de, irketlerin halka arz edilmi ksmlarnn
piyasa deerleri dikkate alnarak hesaplanmaya balanmtr.

MKB'nin hisse senedi piyasasnda hesaplanan endekslerin hepsi ayn gemie sahip deildir.
En eski endeks, kapan fiyatlar kullanlarak hesaplanan bileik endeks (IMKB-100) tir. Bu
endeksin "baz deer"i Ocak 1986 tarihi itibariyle 1'dir. Bu endeks 26 Ekim 1987'den itibaren
gnlk olarak hesaplanmaktadr. Bu tarihten nce ise haftalk hesaplama yaplmtr.

1991 yl bandan 1996 yl sonuna kadar her ilem gn, stanbul Menkul Kymetler
Borsas'nn hisse senedi piyasasnda belli artlar salayarak tescil edilen ve endeks
kapsamnda olan hisse senetlerinin fiyatlar kullanlarak alt ayr endeks hesaplanmtr. Bunlar;

TSPAKB

27

kapan fiyatlar ve arlkl ortalama fiyatlarla hesaplanan bileik endeks, mali sektr ve snai
sektr endeksleridir. 1997 yl bandan itibaren arlkl ortalama fiyatlara gre endeks
hesaplamasndan vazgeilerek, Ulusal Pazarda ilem gren tm hisse senetlerinin yer ald
MKB Ulusal-Tm, Blgesel ve Yeni irketler Pazarnda ilem gren hisse senetlerinin yer
ald MKB Blgesel-YP, Ulusal Pazarda ilem gren yatrm ortaklklarnn hisse senetlerinin
yer ald MKB Yatrm Ortaklklar endeksi, Vadeli lemler Piyasasnda kullanlacak MKB
Ulusal-30 ve snai sektr iinde yer alan hizmetler sektr irketleri iin ayr bir MKB Ulusal-
Hizmetler endeksi ve alt sektr endeksleri hesaplanmaya balanmtr. Ayrca 1996 yl sonuna
kadar sadece fiyat endeksleri hesaplanmakta iken 1997 yl bandan itibaren hem fiyat hem de
getiri endeksleri hesaplanmaya balanmtr.

1996 yl sonunda yaplan nemli deiikliklerden biri de 1986-1996 tarihleri arasnda
hesaplanm olan MKB Endekslerinin rakamsal ifadesinin kolaylatrlabilmesi iin daha nce
hesaplanm olan deerlerin 100e blnmesi suretiyle 1986 Ocak = 100 olan MKB-100
Endeksinin balang deerinin 1986 Ocak = 1 olacak ekilde revize edilmesi ve 1997 ylndan
itibaren bu ekilde hesaplanarak ilan edilmeye balanmas ve endeks deerlerinin tam say
olarak ifade edilmesidir.

1998 yl bandan itibaren ise tm endeksler, tamsaydan sonra iki haneli olarak gsterilmeye
ve aynen saklamada bulunanlar hari, Takasbank saklamasnda bulunan hisse senetlerinin
piyasa deeri arlkl olarak hesaplanmaya balanmtr.

2000 yl bandan itibaren Ulusal-30 ve Ulusal-100 endeksleri kriterlerine gre MKB Ulusal-50
endeksi hesaplanmaya balanmtr. Gayrimenkul yatrm ortaklklar iin Gayrimenkul Y.O.
adyla ayr bir endeks oluturulmu, gayrimenkul yatrm ortaklklarnn Ulusal-Mali ve Ulusal-
Tm endekslerine dahil edilmesi, kriterlerini salamas durumunda Ulusal-30, Ulusal-50 ve
Ulusal-100 endekslerine de dahil edilebilmesi kararlatrlmtr. Mevcut Yatrm Ortakl
Endeksi, daha nce dahil olan gayrimenkul yatrm ortaklklar hari tutularak Menkul Kymet
Y.O. adyla hesaplanmaya devam edilmitir.

01.07.2000 tarihinden itibaren ise, MKB Ulusal-Teknoloji ana sektr endeksi ile Biliim ve
Savunma olmak zere 2 alt sektr endeksinin hesaplanmasna balanmtr.


TSPAKB

28

Sektrel bazda endekslerin hesaplanmas, zelletirilecek veya halka alacak irketlerin hisse
senetlerinin fiyatlandrlmas aamasnda da ek bilgi salar. Bunun dnda, endeksler iin
deiim veya getiri hesaplanarak, endeksle ayn veya farkl sektrdeki hisse senetlerinin
ve/veya portfylerin getirileri karlatrlabilir.

Endeks hesaplamasnda her sektr iin blen deeri farkl olduu gibi, fiyat endekslerinin blen
deeri, getiri endekslerinin blen deerinden farkldr.

2.4.7) MKB Ulusal-100 Endeksini ABD Dolar ve Euro Baznda Gsterme

Deiik lke borsalarnn endeks kapsamnda bulunan hisse senetleri her lkenin kendi para
birimi ile ilem grd iin, borsa endekslerinin lkeleraras karlatrlmas ortak bir para
cinsinden yaplmaldr. Ortak para birimi olarak genellikle ABD Dolar kullanlmakta, bylelikle
eitli lkelerdeki borsalarn performanslar veya alternatif yatrm aralar birbirleriyle
kyaslanabilmektedir. Dnyada eitli kurulu ve yaynlar (IFC, Financial Times gibi) borsa
endekslerini Dolar baznda (Dollar terms) hesaplayp yaynlamaktadr. MKB Ulusal-100
endeksi de ABD Dolar bazl olarak hesaplanmaktadr.

Avrupa Birlii'ne dahil ve Euro'ya katlmc 11 lkenin Hisse Senetleri Piyasalarnn 1999
ylndan itibaren Euro'ya gemesi nedeniyle, Avrupa kkenli yatrmclarn piyasamz kolaylkla
takip etmesini teminen MKB Ulusal -100 Endeksi 1999 ylndan itibaren Euro bazl olarak da
hesaplanmaya balamtr. Euro bazl endeksin balang deeri de, ABD Dolar bazl endeksin
1998 yl kapan deeridir (31.12.1998 = 484,01).

Dviz bazl endeksler, dvizdeki ve TL bazl endeksteki deiimlere gre deer alr.
Dolaysyla, dvizdeki artn endeksteki arttan daha fazla olmas durumunda, TL bazl
endeks artarken dviz bazl endekslerin debilecei unutulmamaldr.

Not: ABD Dolar ve Euro bazl endekslerin hesaplanmasnda baz olarak alnan tarihteki parite
ile cari dnemdeki parite arasndaki deiim endekslere yansyaca iin, bu iki dnemdeki
paritelerin bilinmesi gerekir.


TSPAKB

29

rnek (ABD Dolar bazl endeksin hesaplanmas) :

MKB Ulusal-100 endeksinin 1986 yl Ocak ayndaki balang deeri 1, ayn dnemdeki T.C.
Merkez Bankas ortalama efektif dolar al kuru 581,91; ABD Dolar bazl endeksi
hesaplayacamz 26.02.1999 tarihindeki MKB Ulusal-100 endeksinin deeri 3.890,83, ayn
tarihteki T.C. Merkez Bankas efektif dolar al kuru ise 349.789 TL'dir.

ABD Dolar bazl endeksin hesaplanmasnda, ncelikle TL bazl endeksin balang tarihindeki
ve 26.02.1999 tarihindeki deerlerini ilgili kurlardan dolara evirmek, daha sonra da birbirine
blmek suretiyle 26.02.1999 tarihli endeksin balang dnemine gre dolar baznda deiim
oran bulunur. ABD dolar bazl endeksin balang deeri 100 olarak kabul edildiinde,
26.02.1999 tarihindeki dolar baznda MKB Ulusal-100 endeksi;

3.890,83 / 349.789 _
x 100 = 647,28 olarak bulunur.

1 / 581,91

rnek (Euro bazl endeksin hesaplanmas) :

MKB Ulusal-100 endeksinin, Euro bazl endeksin balang tarihi olan 31.12.1998 tarihindeki
deeri 2.597,91, ayn tarihteki T.C. Merkez Bankasnn 1 ECU (01.01.1999 tarihinde 1 Euro = 1
ECU) iin belirledii dviz al kuru 366.060; Euro bazl endeksi hesaplayacamz 26.02.1999
tarihindeki MKB Ulusal-100 endeksinin deeri 3.890,83, ayn tarihteki T.C. Merkez Bankasnn
Euro iin belirledii dviz al kuru ise 386.227 TL'dir.

Euro bazl endeksin hesaplanmasnda ncelikle TL bazl endeksin, Euro bazl endeksin
balang tarihi olan 31.12.1998 tarihindeki ve 26.02.1999 tarihindeki deerlerini ilgili kurlardan
Euro'ya evirmek, daha sonra da birbirine blmek suretiyle 26.02.1999 tarihli endeksin, Euro
bazl endeksin balang tarihindeki deerine gre Euro baznda deiim oran bulunur. Euro
bazl endeksin balang deeri (31.12.1998 tarihindeki ABD Dolar bazl endeksin kapan
deeri) 484,01 olarak alndnda, 26.02.1999 tarihindeki Euro bazl MKB Ulusal-100 endeksi;

TSPAKB

30

3.890,83 / 386.227_
x 484,01 = 687,04 olarak bulunur.

2.597,91 / 366.060

2.4.8) Endekslerin Dier Kullanm Alanlar

Sermaye piyasalarnda hisse senedi fiyat endekslerinden yararlanma
1- Pazardaki deiim ile ekonomik gstergelerdeki deiimler arasndaki karlatrmalarda,
2- Kurumsal ve bireysel yatrmclarn portfy getirileri ile piyasann genel performansnn
karlatrlmasnda,
3- Portfy analiz modelleri ile ilgili analizlerde temel girdiler olarak kullanmnda,
4- Opsiyon ve vadeli ilemlerde,
5- Endeks fonlarda yararlanlmaktadr.

Endeksler, opsiyon (option) ile vadeli ilemler (futures) piyasalarnda nemli bir yere sahiptir.
Dier lkelerde bir hayli hareketli olan bu iki piyasada, "vadeli ilem veya opsiyon
szlemelerine konu olan endeksin" ilerideki bir tarihte alaca deer nemlidir. Bu yatrm
aralar ngilizce'de "index options" ve "index futures" olarak adlandrlr.
5
Bu yatrm aralarnn
ilem grd piyasalar, hisse senedi piyasas gibi "beklenti" zerine kurulmutur.

Endekslerle endeks kapsamndaki menkul kymetlere, "endeks ierikli fon" (indexed fund)
olutururken ayr bir nem verilir. Bu eit portfylerde ama, sz konusu endeks kapsamnda
olan hisse senetlerine endeksteki arl aynen koruyarak yatrm yaplmas sonucu, piyasa ile
ayn getirinin elde edilmesini kesinletirmektir. Bu fonlarn ynetim giderleri, dierleri ile
kyaslandnda azdr.

Teknik analizciler ise, hisse senedi piyasas hakknda genel bir bilgi edinip, alm-satm karar
verebilmek amacyla endeksleri srekli olarak izlerler. Bunun dnda Amerika'daki "The Wall
Street Week" (W$W) endeksinde olduu gibi sadece teknik analizcilere zg endeksler de
hesaplanmaktadr.


TSPAKB

31

3) MALI TABLOLARIN DZENLENMESI

3.1) Giri

Gnmzn global iktisadi ortamnda faaliyette bulunan iletmeler, gerek iletme iinde,
gerekse iletme dnda hergn nem derecesi birbirinden farkl ok sayda karar almaktadr.
Bu kararlar alanlar veya alnan kararlarla ilgili olanlar, iletme sahipleri, yneticileri ve personeli
ile devlet yatrmclar, kamuoyu, alacakllar, borlular ve borlar, sendikalar ve kredi kurumlar
eklinde sralanabilir. Tm ilgili taraflar asndan doru ve gvenilir bilgilere ulamak byk bir
nem arzetmektedir.

Mali tablolar, muhasebenin temel grevlerinden olan rapor etme fonksiyonunu yerine getirmek
amacyla Iletme tarafndan hazrlanrlar. letmeler belirli aralklarla finansal tablolar
dzenleyerek iletme ortaklarna ve dier ilgililere iletmenin finansal durumu hakknda bilgi
sunmaktadrlar.

Mali tablolarn hazrlnamasnda ve finansal analizlerin amac iletmelerle ilgili olarak, iletmenin
likidite durumu, karllk durumu, sermaye yaps, aktiflerin kullanm durumu, iletme hakknda
nemli trendlerin saptanmas olmaktadr. Finansal analizlerde baarl olamak iin, finansal
analistin aadaki noktalara dikkate etmesi gerekmektedir:

Finansal analist finansal tablolar doru yorumlayabilmek iin muhasebe teorisi ve
uygulamalarn bilmelidir.
Finansal analiz yaplrken, iletmenin ve ait olduu i kolunun zellikleri gznnde
bulundurulmaldr.
Deerlendirmelerde analizin yapld dnem ve o dnemdeki ekonomik koullar gz
nnde tutulmaldr.
Finansal analize konu olan iletmenin politikalar ve yntemleri analist tarafndan
bilinmelidir.

5
Her iki yatrm arac, ngilizce'de tek kelime ile "index derivatives" olarak ifade edilir. Bu yatrm aralarna ksa
dnemli speklasyon yapmak veya riskten korunmak (hedging) amacyla ynelinir.

TSPAKB

32

3.2) Finansal Tablolarn Temel zellikleri

letmelerce ilgili dnemlerde hazlanarak ilgili kii ve kurumlara sunulan finansal tablolar,
anlalabilirlik, ihtiyaca uygunluk, gvenilirlik ve karlatrlabilirlik zelliklerine sahip olmaldr.

Finansal tablolarda yer alan bilgiler bu bilgileri kullanacak kiiler tarafndan anlalabilir nitelikte
ve kullanclarn ihtiyalarna cevap verebilecek nitelikte olmaldr. Ayrca finansal tablolarda yer
alan bilgiler iletme hakknda gerek ve doru bilgileri yanstmas bakmndan gvenilir ekilde
hazrlanmaldr.

Bu konuda dikkate alnacak bir dier zellik ise hazrlanan finansal tablolarn hazrlandklar
ierik ve ekil artlar bakmndan bir nceki dnemle karlatrlmaya uygun olarak
hazrlanmal ve bu ekilde sunulmaldr. Ancak bu konuda yllar itibariyle deien muhasebe
politikalar gzden karlmamaldr. Ksaca sralamak gerekirse aadaki zellikler gze
arpmaktadr:

Mali tablolar geici niteliktedir.
Belli bir dneme ait gelir ve giderlerin karlatrlmasna odaklanmtr
Mali tablolarda yer alan rakamlar salt ve mutlak doru ve kesin deildir.
Mali tablolar farkl tarihlerde farkl para deerleriyle olan ilemleri yanstrlar
Mali tablolar bir firmann mali durumuna etki yapan tm etmenleri gstermezler

Finansal tablolarn amalar noktada toplanmaktadr. Bunlar;

Yatrmclar, kredi verenler ve dier ilgililer iin karar almada yararl bilgiler
salamak,
Gelecekteki nakit akmlarn deerlendirmede yararl bilgiler salamak,
varlklar, kaynaklar ve bunlardaki deiiklikler ile iletme faaliyet sonular hakknda
bilgi salamak


TSPAKB

33

Yukarda belitilen ana amalardandan da anlalaca zere finansal tablolarn amac tm tablo
kullanclarna iletmenin varlk, kaynak durumu, nakit alk gibi konularda bilgi sunmaktr.
Finansal tablolar kulanlar bu tablolardan iletme hakknda aadaki bilgiler elde edeceklerdir:

Ekonomik kararlarn alnmasnda yardmc olucak bilgiler,
Iletmenin kazanma gcn ngrme, karlatrmak ve deerlendirmek iin gerekli
bilgiler,
Iletmenin hedeflerine ulamada ve kaynaklarnn etkin kullanlmasnda yneticilerin
baarsn lmek iin gerekli bilgiler,
Devlet pay olan vergi tutarnn belirlenmesini salayan bilgiler,
Makro ekonomik kararlara yardmc olarak istatistiksel bilgiler,
Iletmenin denetlenmesine olanak salayacak bilgiler,
Halka almalarda potansiyel yatrmclara sunulacak bilgiler,
Iletme yneticilerinin ileriye dnk kararlar almasna olanak salayacal bilgiler

3.3) Mali Tablolara likin Temel lkeler

Mali tablolarn hazrlanmas srasnda esas alnacak temel ilkeler aadadr:
Mali tablolarn; iletmelerin varlklar, kaynaklar, mali durumu ve kr veya zarar
hakknda, gerei ve doruyu yanstacak bir ekilde hazrlanmas zorunludur.
Mali tablolarn ak ve anlalr olmas iin, bu tablolarda bulunmas gereken bilgilerin
tmnn yer almas arttr.
Mali tablolarda, bu tablolardan yararlananlarn kararlarn etkileyebilecek boyutta
olan hesap kalemleri ayr olarak gsterilir.
Tablolarda yer alan hesap kalemlerini ak ve anlalr bir duruma getirmek iin
gerekli grlen bilgiler, mali tablolarn dipnotlarnda veya eklerinde verilir.
Mali tablolar iki hesap dnemini karlatracak ekilde dzenlenir. Mali tablolarda
yer alan bilgilerin bir nceki dnem tablolaryla tutarl olarak verilmesi gerekir.
Mali tablolara ek olarak dzenlenecek "Satlarn Maliyeti Tablosu", "Kr Datm
Tablosu", "Fon Akm Tablosu" ve "Nakit Akm Tablosu"nun, bu Tebli'deki esaslara
uygun olarak hazrlanmas arttr.

TSPAKB

34

Mali tablolarda yer alan hesap kalemlerine ilikin herhangi bir aklamann bulunmas
durumunda, hesabn yanna dipnot numaras yazlarak aklamaya yollama yaplr.

3.4) Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Dzenleme Ykmll

letmeler tarafndan dzenlenecek ara mal tablolarn hazrlanmasna mnhasr olarak
uyulmas zorunlu ilke ve kurallar Sermaye Piyasasnda Ara Mali Tablolara likin lke ve
Kurallar Hakknda Tebli ile belirlenmitir.

Ara mali tablolar ilgili bulunduklar ara dnemler itibariyle, iletmelerin mali durumlarnn ve
faaliyet sonularnn deerlendirilmesine imkan salamak zere Kurulca belirlenen iletmeler
tarafndan dzenlenir.

Menkul kymetler yatrm fonlarnca dzenlenecek mali tablolar ile raporlarn hazrlanmas ve
ilgililere sunulmasna ilikin ilke ve kurallar ise Menkul Kymetler Yatrm Fonlar Mali Tablolar
ve Raporlarna likin lke ve Kurallar Hakknda Tebli ile dzenlenmitir.

Sermaye Piyasas Kanunu'na tabi anonim ortaklklar (Kaytl veya Esas Sermaye
Sistemine tabi olmalarna, denmi veya karlm sermayelerine veya Borsa'da ilem
grp grmediklerine baklmakszn tm anonim ortaklklar), arac kurumlar, bankalar,
yatrm ortaklklar, yatrm fonlar yllk bilano ve gelir tablosu dzenlemekle
ykmldr.
Arac kurumlar, araclk faaliyetine mnhasr olmak zere bankalar, yatrm ortaklklar,
yatrm fonlar ve hisse senetleri menkul kymet borsalarnda ilem gren anonim
ortaklklar ilk alt aylk ara dnemleri iin ara bilano ve gelir tablosu dzenlemekle
ykmldr.
Yatrm ortaklklar ve hisse senetleri menkul kymet borsalarnda ilem gren anonim
ortaklklar, er aylk ara dnemleri iin de ara bilano ve gelir tablolar dzenlemekle
ykmldr
Menkul kymetlerini halka arz eden ortaklklardan, bilano aktif toplam 100 milyar TL'yi,
brt sat haslat 200 milyar TL'yi ve alan personel says 50 kiiyi amas
kriterlerinden en az ikisine birlikte sahip ortaklklar ile arac kurumlar yllk bilano ve

TSPAKB

35

gelir tablolarnn yansra ek mali tablolar (fon akm, nakit akm, satlarn maliyeti ve kar
datm tablolar) da dzenlemek zorundadr.
Hisse senetlerinin halka arz nedeniyle kanun kapsamnda olanlar dnda tahvil,
finansman bonosu ve benzeri borlanma senetlerini halka arz etmeleri nedeniyle
Kanuna tabi anonim ortaklklar yllk bilano ve gelir tablosu dzenlemekle ykmldr.
Daha nce kanun kapsam dnda olup, sermaye artrm veya mevcut paylarn
ortaklarca halka sat yoluyla hisse senetleri ilk kez halka arz olunacak ortaklklar ile
borlanma senedi ihra etmek isteyen ortaklklar hesap dneminin ilk ay iindeki
ihralar iin yllk mali tablolar; daha sonraki halka arzlar ve ihralar iin ara bilano ve
gelir tablosu dzenlemekle ykmldr.
Hisse senetleri Borsa'da ilem grmeyen ancak hisse senetleri halka arz olunan veya
arz olunmu saylan ortaklklar, hesap dnemlerinin ilk ayndan sonraki bir sre
iinde menkul kymetlerini halka arz etmek zere Kurul'a bavurduklar takdirde, ara
bilano ve gelir tablosu dzenlemek ve bu tablolar iin bamsz snrl denetleme
yaptrmakla ykmldrler. Mevcut paylarn ortaklar kanalyla halka arz halinde de ayn
hkm uygulanr.

3.5) Bildirim ve lan

Sermaye Piyasas mevzuatna gre arac kurumlar bilano, gelir tablosu, fon akm tablosu,
nakit akm tablosu, satlarn maliyeti tablosu ve kar datm tablosunu belirlenen formatlar
itibariyle dzenlemek zorundadrlar. Arac kurumlarn dzenleyecekleri mali tablolar ve
standartlar Kurul tarafndan saptanmtr. Arac kurumlar, hesap dnemlerinin bitimini izleyen
10 hafta iinde, ayrntl bilanolar ve gelir tablolar ile ayrntl bamsz denetim raporlarn
Kurula ve borsa blteninde yaymlanmak zere ilgili borsaya gndermekle ykmldrler.

zet mali tablolar her yl olaan genel kurul toplantlarn izleyen 30 gn iinde Trkiye Ticaret
Sicili Gazetesi'nde yaymlatlr. Bu ilan zorunluluuna ek olarak menkul kymetleri bir borsada
ilem gren iletmeler, lke apnda datm yaplan herhangi bir gazetede ve merkezlerinin
bulunduu yerde kan en yksek tirajl iki mahalli gazeteden birinde ilan ederler. Mahalli
gazetede ilan ykmll lke apnda yaym yapan gazetelerde ilanla yerine getirilebilir.
Menkul kymetleri bir borsada ilem grmeyen arac kurumlar ise, ye olduklar borsann

TSPAKB

36

bltenlerinde ilan ederler. Yllk mali tablolar dnda 6 aylk dnemi kapsayan ara mali tablolar
da dzenlenip, Kurul'a gnderilmek zorundadr.

3.6) Temel Finansal Tablolar

Muhasebe sistemi uygulama genel tebliinde dzenlenmesi istenen ve iletmelerin
hazrladklar finansal tablolar unlardr.

Temel Finansal Tablolar
Bilano,
Gelir Tablosu :
Satlarn Maliyeti Tablosu
Dier Finansal Tablolar
Fon Akm Tablosu:
Nakit Akm Tablosu,
Kar Datm Tablosu
zkaynaklar Deiim Tablosu:

Saylan finansal tablolardan bilano, gelir tablosu ve satlarn maliyeti tablosu temel finansal
tablolardr. Bu tablolarn dnda finansal tablolar ise her yl maliye bakanlnca belirlenen
artlar tayan iletmelerce dzenlenir.

3.7) Bilano

letmenin belli bir tarihte sahip olduu varlklar ve bu varlklarn saland kaynaklar gsteren
tabloya bilano ad verilir. Bilano aktif ve pasif ad verilen iki taraftan olumaktadr. Aktif
tarafnda iletmenin varlklar, pasif tarafnda ise iletmenin kaynaklar yer almaktadr. Bilano
Tekdzen hesap plannda ilk be grupta yer alan hesaplardan olumaktadr. Bunlar aadaki
gibidir

1. Dnen Varlklar
2. Duran Varlklar
3. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar

TSPAKB

37

4. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
5. zkaynaklar

Bilanonun aktifinde yer alan varlklar, paraya dnme hzlarna gre en ok likitten en az likit
deere doru, pasifinde yer alan kaynaklar ise en ksa vadeli kaynaktan en uzun vadeli
kaynaa doru sralanrlar.

Bilano hesaplar arasnda mahsup yaplamaz. Tabloda "Dier" bal altnda yer alan bir
kalem tutarnn, ait olduu grubun toplam tutarnn % 20 sini amas durumunda, bu kalem ayr
bir balk altnda ayrca gsterilir.

Bilanonun aktif ksm dnen varlklar ve duran varlklar olarak iki gruba ayrlmaktadr. Dnen
varlklar grubu nakit olarak elde tutulan varlklar ile normal koullar altnda faaliyet dnemi
iersinde veya en fazla bir yl iinde paraya evrilmesi veya kullanlaca dnlen varlklar
ierir. Duran varlklar hesap grubu ise bir yldan veya bir faaliyet dneminden daha uzun sreler
iin iletme faaliyetlerinini gerekletirilmesinde kullanlan hesaplardr.

Bilanonun pasif ksm ise, Ksa ve Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklarla, zkaynaklardan
olumaktadr. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar; en ok bir yl veya faaliyet dnemi sonunda
denecek yanbanc kaynaklardan oluur. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar ise, ilikide bulunulan
n kii ve kurumlardan salanan ve bir yldan daha uzun bir srede denecek olan iletme
borlarna ait hesaplardr. zkaynaklar kalemi, letme sahip veya ortaklarnn bilano tarihinde
iletmeye tahsis etmi olduklar sermaye ile faaliyetlerden elde edilen fakat iletme ortaklarna
verilmeyip iletmede braklan kar, deer ykselmelerinin neden olduu artlar ve dnemin net
karna ait hesaplar kapsar.

3.8) Gelir Tablosu

Gelir tablosu iletmenin belli bir dnemde elde ettii tm gelirler ile ayn dnemde katland
btn maliyet ve giderleri ve bunlarn sonucunda iletmenin elde ettii dnem net karn veya
dnem net zararn gsteren tablodur.


TSPAKB

38

Gelir tablosunun dzenlenmesinde Mali Tablolar lkelerinde verilmi aklamalar esas alnr. Bu
tablonun dzenlenmesinde esas faaliyetlerden salanan gelir ile sreklilik gsteren dier
olaan faaliyetlerden salanan gelir ayr gsterilecei gibi, sreklilik gstermeyen olaand
gelirler de ayr olarak gsterilir. Buna gre, esas faaliyetler iin yaplan giderler ile sreklilik
gsteren dier olaan faaliyet giderleri ve sreklilik gstermeyen olaand giderler ayr ayr
gsterilir.

3.9) Satlarn Maliyeti Tablosu

Gelir tablosundaki satlarn maliyeti ksm iletmenin dnem iindeki stok hareketleri ile satlan
maml, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satlan hizmetlerin maliyetini
gstermek zere ayr bir tablo halinde dzenlenir. Bu tablo, gelir tablosunun ekini oluturur ve
gelir tablosunu tamamlar.

Satlarn maliyeti tablosunun ana kalemleri aada aklanmtr:

A Direkt lk Madde ve Malzeme Giderleri : Mamln bnyesine giren mamln temel esini
oluturan ve mamln bnyesine dorudan yklenebilen maddelerin kullanm bu grupta yer
alr. retimde kullanlmayan ve satlan ilk madde ve malzemenin maliyeti, tablonun ticari
faaliyete ilikin blmnde dikkate alnr.

B Direkt ilik Giderleri : Maml meydana getirmek iin harcanan ve maliyetlere dorudan
yklenebilen direkt iilik giderlerini ierir.

C Genel retim Giderleri : retim faaliyetleri ve bu faaliyetlerle ilgili olarak yaplan hizmetlere
ilikin direkt ilk madde ve malzeme ile direkt iilik giderleri dnda kalan giderleri ierir.

D Yar Maml Stoklarnda Deiim : Henz maml haline gelmemi fakat ilk madde ve
malzeme ile iilik ve genel retim giderlerinden pay alm, retim aamasndaki maddelerin
dnem ba stoku ile dnem sonu stoku arasndaki fark bu grupta yer alr.

E Maml Stoklarnda Deiim : Direkt ilk madde ve malzeme, direkt iilik, genel retim
giderleri ve yar maml kullanm tutarlarnn toplam retim maliyetini verir. Dnem ba maml

TSPAKB

39

stoku ile dnem sonu maml stoku arasndaki fark ifade eden maml stok farknn retim
maliyetine eklenmesiyle satlan mamln maliyetine ulalr.

letmenin satlan mamul maliyeti, satlan ticari mal maliyeti ve satlan hizmet maliyetinin
toplam, gelir tablosunda "Satlarn Maliyeti" blmnde yer alan tutarlar ifade eder.

3.10) Fon Akm Tablosu

Finansal tablolarn en nemlilerinden biride fon akm tablosudur. Fon Akm Tablosu bir
iletmenin mali faaliyetlerini fonlarn elde edildikleri kaynaklar ve kullanldklar yerler
bakmndan gsteren bir tablodur. Fon akm tablosunun dzenleni amac bir iletmenin
finansman ve yatrm faaliyetlerinin ve dnem ii mali durumundaki deiiklikleri kapsayan
bilgilerin finansal tablo kullanclarna sunulmasdr.

Fon akm tablosunun ierii fon kavramnn kabul edilen anlamna gre deimektedir.
Uygulamada genellikle fon kavramnn anlam zerinde durulmaktadr. Dar anlamda Fon
kavram, nakit ve nakde edeer varlklar ifade etmektedir. Bu kavrama gre hazrlanan fon
tablosuna nakit akm tablosu denmektedir. kinci anlamda ise fon net alma sermayesini
belirtmektedir. Geni anlamda fon kavram ise yasal olarak kullanlabilen haklarn tmn ifade
etmektedir. Baka bir ifade ile btn finansman aralar fon kavram iersinde kabul
edilmektedir.

Fon kavramnn ieriine gre fon akm tablolar;

i) Fon Akm Tablosu,

ii) Nakit Akm Tablosu,

iii) Net letme (alma) Sermayesindeki Deiim Tablosu, olarak ifade edilir.

Fon Akm Tablosu : iletmenin, belirli bir hesap dneminde salad fon kaynaklarn ve
bunlarn kullanm yerlerini gsteren tablodur. Bu tabloda, fon kavram tm finansal aralar
kapsar.

TSPAKB

40

Nakit Akm Tablosu : letmenin belirli bir hesap dnemi iinde ortaya kan nakit aklarn,
kaynaklar ve kullanm yerleri bakmndan gsteren tablodur. Bu tabloda fon kavram, kasa
mevcudu ve bankadaki mevduatlar kapsar.

Net letme (alma) Sermayesindeki Deiim Tablosu: letmenin belirli bir hesap
dneminde, net iletme sermayesinin kaynaklarn ve kullanm yerlerini gsteren tablodur. Bu
tabloda, fon kavram dnen varlklar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar farkn belirten net iletme
(alma) sermayesini kapsar.

Fon akm tablosu fon kaynaklar ve fon kullanmlar olmak zere iki ana blmden
olumaktadr. Fon kaynaklar blmnde aada da detayl ekilde ele alnd zere
iletmenin sahip olduu varlklarn finansmannda elde ettii olaan ve olaand
faaliyetlerden salanan tm kaynaklar belirtilir. Fon kullanmlar blmnde ise salanan bu
fonlarn nerelerde kullanld tasnifli bir ekilde belirtilir.

A. FON KAYNAKLARI

1. Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar: Bu balkda iletmenin olaan faaliyetlerinden salanan
net kaynak tutar gsterilir. Bu kalemin hesaplanmasnda, gelir tablosundaki olaan kr bir fon
kayna olarak dikkate alnr. Bu tutara, krn oluumuna etki eden ancak, gerek anlamda bir
fon hareketi salamayan giderler eklenir, fon hareketi salamayan gelirler ise indirilir. Fon k
gerektirmedii iin eklenmesi gereken giderler; amortismanlar, karlklar ve gelecek aylara ait
giderlerin dneme ilikin paylardr. Olaan kr olumlu etkilemekle birlikte, fon girii
salamayan gelecek aylara ait gelirlerin bu dneme ilikin paylar ve konusu kalmayan
karlklar bu krdan indirilir.

2. Olaand Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar: Bu grupta, iletmenin sreklilik gstermeyen
olaand ilemlerinden dolay salad net fon tutar gsterilir. Olaand gelir ve krlar ile
olaand gider ve zararlar arasndaki pozitif fark gsteren olaand kra, fon k
gerektirmeyen kalemler eklenir ve fon girii salamayan kalemler bu krdan indirilir. Duran
varlk satlarndan salanan kaynan sat tutar zerinden fon akm tablosunda yer almas
gerektiinden, olaand gelir ve krlara kaydedilen duran varlk sat kr veya zararnn

TSPAKB

41

gerekli dzeltmeyi yapmak zere, olaand kra; duran varlk sat zarar eklenir ve duran
varlk sat kr ise indirilir.

3. Dnen Varlklar Tutarndaki Azallar: Dnen varlklarn brt tutarlarnda ortaya kan
azallar ifade eder.

4. Duran Varlklar Tutarndaki Azallar: Duran varlklarn tutarndaki azallar da bir fon
kaynadr. Duran varlk satndan salanan kaynaklar sat tutar zerinden tabloda gsterilir.

5. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar: Bilanolardaki bor ve gider karlklar dnda,
ksa vadeli yabanc kaynak kalemlerindeki artlar gsterir.

6. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar: letmenin bilanoda yer alan bor ve gider
karlklar dnda, uzun vadeli yabanc kaynak artlarn ifade eder.

7. Sermaye Artrm: letmenin sermayesinde d kaynaklardan salanan art tutarlarn ifade
eder.

8. Hisse Senetleri hra Primleri: Cari dnemle ilgili ihra primi tutarlar da bir fon kaynadr.

B. FON KULLANIMLARI

1. Faaliyetlerle lgili Fon Kullanm: letmenin dnem faaliyetini zararla kapatmas halinde bu
zarar tutar bir kaynak kullanmdr. Fon k gerektirmeyen giderler, olaan zarar azaltr.
Buna karlk, fon girii salamayan gelirler, olaan zarar artrr. Bu ekleme ve indirimler
sonucunda pozitif bir tutarn ortaya kmas durumunda; sz konusu tutar, fon kayna olarak
dikkate alnr.

2. Olaand Faaliyetlerle lgili Kullanmlar: Olaand gelir ve krlar ile olaand gider ve
zararlar arasndaki negatif fark, olaand zarar ifade eder. Bu olaand zarara, fon kn
gerektirmeyen kalemlerin eklenmesi ve fon girii salamayan kalemlerin indirilmesi sonucunda
bulunan negatif fark, olaand faaliyetlerle ilgili fon kullanmdr. Bu farkn pozitif bir tutar
olmas durumunda, fon kayna olarak dikkate alnmas gerekir.

TSPAKB

42

3. denen Vergi Ve Benzerleri: Bir nceki dnem krndan denen kurumlar ve gelir vergileri
ile dier kesinti kalemlerini gsterir.

4. denen Temettler: Bir nceki dnem krndan pay sahiplerine ve dier kiilere denen
temettleri ve yedeklerden datlan temettleri ifade eder.

5. Dnen Varlklarn Tutarndaki Artlar: letmenin dnen varlklarnn brt tutarlarnda
meydana gelen artlar ifade eder.

6. Duran Varlklarn Tutarndaki Artlar: Yeniden deerlemeden kaynaklananlar dnda, duran
varlklarn brt tutarnda, ortaya kan artlar ierir.

7. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar: letmenin bor ve gider karlklar dnda,
ksa vadeli yabanc kaynak kalemlerindeki azallar ifade eder.

8. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar: letmenin bor ve gider karlklar dndaki,
uzun vadeli yabanc kaynaklarnda ortaya kan azallar ifade eder.

9. Sermayedeki Azal: lgili mevzuat uyarnca sermayede yaplan indirim tutarlarn ifade eder.

3.11) Nakit Akm Tablosu

Bir iletmede belli bir dnemde oluan nakit akn aklayan tabloya nakit akm tablosu denilir.
Tablonun ana kalemleri aada aklanmtr. Bu hesap kalemleri deerlendirilirken
amortismanlar, karlklar, reeskontlar, vazgeilen alacaklar, nceki dnem gelir, kr, gider ve
zararlar gibi nakit giri veya kn gerektirmeyen tutarlarn dikkate alnmas gerekir.

A Dnem Ba Nakit Mevcudu :

letmenin dnem banda kasa ve bankalarda bulunan nakit mevcudunu ifade eder. Herhangi
bir vade tamayan ve ibraz edildiklerinde tahsili mmkn bulunan ekler, nakit mevcudu iinde
deerlendirilir.

TSPAKB

43

B Dnem i Nakit Girileri :

1) Satlardan Elde Edilen Nakit:
2) Dier Faaliyetlerden Olaan Gelir ve Krlardan Dolay Salanan Nakit:
3) Olaand Gelir ve Krlardan Salanan Nakit:
4) Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit
5. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit:
6. Sermaye Artrmndan Salanan Nakit:
7. Hisse Senedi hra Primlerinden Salanan Nakit:
8. Dier Nakit Girileri:

C Dnem i Nakit klar :

1. Maliyetlerden Kaynaklanan Nakit klar:
2. Faaliyet Giderlerine likin Nakit klar:
3. Dier Faaliyetlerden Olaan Gider ve Zararlara likin Nakit klar:
4. Finansman Giderlerinden Dolay Nakit k:
5. Olaand Gider ve Zararlardan Dolay Nakit k:
6. Duran Varlk Yatrmlarna likin Nakit klar:
7. Ksa Vadeli Yabanc Kaynak demeleri:
8. Uzun Vadeli Yabanc Kaynak demeleri:
9. denen Vergi ve Benzerleri:
10. denen Temettler:
11. Dier Nakit klar:

D Dnem Sonu Nakit Mevcudu:

letmenin dnem sonunda kasa ve bankalarda bulunan nakit mevcudunu ifade eder. Herhangi
bir vade tamayan, ibraz edildiklerinde tahsili mmkn bulunan ekler nakit mevcudu iinde yer
alr.


TSPAKB

44

E Nakit Art veya Azal:

letmenin dnem ii nakit girileri ile dnem ii nakit klar arasndaki fark nakit art veya
azallarn gsterir. Dier bir anlatmla dnem ii nakit girilerinin, dnem ii nakit klarndan
fazla olmas durumunda aradaki fark nakit artn; az olmas durumunda ise nakit azaln
ifade eder. Dnem sonu nakit mevcudu ile dnem ba nakit mevcudu arasndaki fark, nakit
art veya azaln gsterir.

Sonu olarak nakit akm tablosu iletmedeki para akn zetleyerek hem gemiin finansman
politikasnn deerlendirilmesinde, hem de gelecee ynelik nakit planlamasnn yaplmasnda
gerek ynetime gerekse dier ilgili taraflara nemli bilgiler sunar.

3.12) Kar Datm Tablosu

Kar datm tablosu, iletmenin dnem krnn datm biimini gsteren tablodur. Bu tablonun
dzenlenme amac, zellikle sermaye irketlerinde dnem krndan, denecek vergilerin,
ayrlan yedeklerin ve ortaklara datlacak kr paylarnn aka gsterilmesi ve irketlerin hisse
bana kr ile hisse bana temett tutarnn hesaplanmasdr. Tablo hazrlanrken aadaki
esaslar dahilinde hazrlanr.

i) Kr datm tablosu; dnem krndan yaplan datmla yedeklerden yaplan datm,
ayr ayr gsterecek biimde dzenlenir.

ii) Kr datm tablosunda; denecek vergiler ve yasal ykmllkler, ortaklara
denecek 1. ve 2. temettler, ayrlan 1. tertip ve 2. tertip yasal yedeklerle stat yedekleri,
olaanst yedekler ve krdan ayrlan zel fonlar aka gsterilir.

iii) Dnem krnn datmnda; imtiyazl paylarn bulunmas halinde, imtiyazl ve adi
hisse senetlerine denen kr paylar, tabloda belirtilen blmlerinde ayr ayr gsterilir.

iv) Katlma intifa senedi, kra itirakli tahvil ile kr ve zarar ortakl belgesi ihra
edilmesi nedeniyle, bu senet sahiplerine mevzuat hkmleri erevesinde denen paylar, kr
datm tablosunda ayrca gsterilir.

TSPAKB

45

Kar datm tablosu ek formda sunulan biimde nceki dnem ve cari dnem verilerini ierecek
ekilde dzenlenir (Ek Tablo ). Tablo, dnem karnn datm, yedeklerin datm, hisse bana
kar ve hisse bana temettnn gsterildii blmlerden olumaktadr.

A. Dnem Karnn Datm : Bu blmde dnem krnn datm yer alr.

1. Dnem Kr:.
2. denecek Vergi ve Yasal Ykmllkler:
3. Gemi Yllar Zarar:
4. Birinci Tertip Yasal Yedek Ake:
5. letmede Braklmas ve Tasarrufu Zorunlu Yasal Fonlar:
6. Ortaklara Birinci Temett:
7. Personele Temett:
8. Ynetim Kuruluna Temett:
9. Ortaklara kinci Temett:
10. kinci Tertip Yasal Yedek Ake:
11. Stat Yedekleri:
12. Olaanst Yedekler (Datlmam Krlar):
13. Dier Yedekler:
14. zel Fonlar:

B. Yedeklerden Datm :Bu blmde gemi yllarda ayrlm yedek ve datlmam krlardan
yaplan datm yer alr.

1. Datlan Yedekler:
2. II. Tertip Yasal Yedekler:
3. Ortaklara Pay:
4. Personele Pay:
5. Ynetim Kuruluna Pay:

C.Hisse Bana Kar : Datm konusu krdan hisse bana den pay burada yer alr.

D. Hisse Bana Temett: Datlan krdan pay alanlara den ksm burada yer alr.

TSPAKB

46

3.13) zkaynaklar Deiim Tablosu

zkaynaklar deiim tablosu; ilgili dnemde z kaynak kalemlerinde meydana gelen art veya
azallar bir btn olarak gsteren tablodur. Tablonun dzenleni amac zellikle sermaye
irketlerinde dnem iinde zkaynak kalemlerinde meydana gelen deimelerin topluca
gsterilmesini salamaktr.

zkaynaklar Deiim Tablosu cari dnem ve nceki dnem verilerini ierecek biimde sunulur.
Ayrca, denmi sermaye, sermaye yedekleri, kr yedekleri ve gemi dnemler kr(zarar) ve
dnem net kr (zarar) kalemlerinin herbirinin dnem ba tutarn, dnem iinde kalemlerde
meydana gelen azallar, artlar ve dnem sonu kalann ayr ayr gsterecek biimde
dzenlenir.

4) MALI TABLOLAR VE ANALIZ YNTEMLER

4.1) Mali Analiz eitleri

Mali tablolar analizi bir firmann mali durumunu faaliyet sonularn ve finansal ynden
gelimesini deerlendirebilmek gelime ynlerinin saptayabilmek ve o firma ile ilgili gelecee
dnk tahminlerde bulunabilmek iin mali tablolarda yer alan kalemler arasndaki ilikilerin ve
bunlarn zaman iinde gstermi olduklar eilimlerin incelenmesidir.

Mali tablolarda yer alan kalemler arasndaki ilikiler ve bunlarn gstermi olduu eilimler
incelenirken ayn i kolunda benzer firmalar arasnda karlatrmalar yapmak ou kez gerekli
olmaktadr.

Finansal tablolara yaplacak analizleri eitli ekillerde snflandrmak mmkndr. Bu
snflandrma, Analizin yaplma amacma gre, Analizin ierii veya yapl biimine gre ve
Analizi yapacak olan ahslara gre yaplabilir.


TSPAKB

47

4.2) Analizin Yaplma Amacna Gre

Finansal Tablolarn analizi analizin yapl amacna gre deiik alardan yaplmaktadr.
Analizin yaplmas amacna gre analiz trleri e ayrlmaktadr. Bunlar, Ynetim Analizleri,
Kredi Analizleri ve Yatrm Analizleridir.

Ynetim analizleri; iletme ynetimi ilevlerinin yerine getirilmesinde alnacak kararlara
dayanak olmak zere iletme ynetimi iin yaplan analizdir. Bu analizleri iletme
ynetimlerinde sorumlu kiiler kullanrlar. Bu analiz ile;

letme faaliyetinin baar derecesi llr.
letmenin ksa ve uzun vadeli hedeflerine ulap ulamad belirlenir.
Hedeflerden sapma saptanmas durumunda sebepleri ortaya konulur.
Gelecee dnk planlar hazrlanr.
retilecek mal ve hizmetlerin trleri, miktar retim bileimi ve izlenecek fiyat
politikas konusunda karar alnr.
Faaliyetler denetlenir ve deerlenir.
Uygulamann her aamasnda doru ve dzeltici kararlar alnr.

Kredi analizleri, iletmenin finansman durumu ile bor deme gcn anlayabilmek iin
yaplan analizlerdir. Kredi analizi iletmeye kredi verenler veya verecek olanlarla, iletmenin
finansman yneticileri tarafndan yaplmaktadr. Kredi analizlerinde iletmenin cari aktifleri ile
ksa vadeli borlar arasndaki iliki, cari aktiflerin yaps, sermaye yaps, zsermaye, yabanc
sermaye yaps ve finansman yntemleri ok byk nem tamaktadr.

Yatrm analizleri ise, iletmeye ortak olanlar veya ortak olmay dnenler ile iletmeye uzun
vadeli kaynak salayanlar tarafndan yaplan analizdir. letmenin ortaklar ile iletmeye yatrm
yapmay dnenler iletmenin sreklilii, yatrmn gvencesi, karllk gelecekteki kazanma
gc, hisse senetlerinin deerindeki artlar, kar datm politikas ve bunlarn gsterdii
eilimle ilgilenmektedirler. Bu konudaki bilgiler finansal tablolar yardmyla salanmaktadr.


TSPAKB

48

4.3) Analizin erii veya Yapl Biimine Gre Yaplan Analizler

Finansal tablolar analizi ieriine gre bir blmlenmeye tabi tutulduunda ikiye ayrlmaktadr.
Bunlar statik analiz ve dinamik analiz olarak isimlendirilmektedir.

Statik analiz, iletmenin bir dneme ait finansal tablolarnda yer alan kalemler arasndaki
ilikileri incelemek amacyla yaplan analizlerdir. Bu analiz trnde tek dneme ait ve belirli
tarihte dzenlenmi finansal tablolar analize tabi tutulmaktadr. Bu analiz iletmenin finansal
durumunu ve faaliyet sonularn cari faaliyet dnemi iinde gsterir ve yaplacak geni
kapsaml analizin nemli bir parasn oluturur. Statik analizde oranlar, yzdeler ve dier
analitik tekniklerden yararlanlr. Bu analiz ile iletmenin analizi yaplan faaliyet dnemiyle ilgili
yararl ve nemli bilgiler elde edilmesine karlk bilgilerin karlatrlmasna imkan verebilecek
verilerin olmamas statik analizin bir eksikliini tekil eder.

Dinamik analiz ise biribirini izleyen dnemlere ait finansal tablolarn incelenerek, gstermi
olduklar eilimlerin saptanmasdr. Dinamik analiz belli bir faaliyet dnemine ait bilgilerin
gemi dnemlerle karlatrlarak eilimlerin ilikilerin tespiti, olumsuz ve olumlu gelimelerin
ortaya konmasna imkan verir. Bu da dinamik analizin stnln tekil eder.

4.4) Analizi Yapacak Olan ahslara Gre

Analiz trleri analizi yapacak olan kiilerin iletme iinden yada dndan olmalarna gre de i
yada d analiz olarak bir ayrma tabi tutulmaktadr.

D analiz, iletmeyle ilikisi bulunan nc kiilerin iletmenin yaynlam olduu raporlardan
yararlanarak yaptklar analizdir. Bu analiz trnde analizi yapan kiiler iletmenin kadrosunda
almamaktadrlar.

analiz ise yneticiler, muhaebeciler, i denetiler gibi iletmenin iinden olan kiilerin yapm
olduklar analiz trdr.


TSPAKB

49

4.5) Mali Analiz Teknikleri

Finansal tablolarn analizinde kullanlan teknikler aadaki gibidir;

1) Karlatrmal Tablolar Analizi
2) Yzde Yntemi ile Analiz
3) Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz
4) Oran Analizi

4.6) Karlatrmal Tablolar Analizi (Yatay Analiz)

Karlatrmal tablolar analizi, bir iletmenin iki vaya daha fazla hesap dnemine ilikin finansal
tablolarn biribirini takip eden dnemler bakmndan karlatrmal olarak dzenlenmesi ve bu
tablolarda yer alan kalemlerin zaman iinde gstermi olduklar deiikliklerin incelenerek
deerlendirilmesidir. Bu analiz yntemi dinamik bir analiz tr olup finansal tablolarda yer alan
kalemler ve hesap gruplar yllar itibariyle karlatrlmakta ve ngrlen deiiklikler
incelenmektedir.

Bu yntemi kullanabilmek iin karlatrmaya tabi tutulan tablolarn dnemlerinin ayn olmas
(aylk, aylk, alt aylk ve yllk tablolar eklinde) ve bu tablolarn ayn muhasebe politikalarn
kullanarak hazrlanm olmas gerekmektedir.

Karlatrmal tablolar analizinin uygulanmas iin karlatrlacak tablolarn zerinde bulunan
enflasyon etkisinden arndrlmas gerekmektedir. Bu nedenle karlatrlacak tablolar
analizden nce enflasyon etkisinden arndrlr.

Tablolar karlatrmal olarak hazrlandktan sonra sonularn yorumlanmas gerekmektedir.
Ortaya kan art veya azallarn nedenleri belirlenmelidir. Bu analiz esnasnda ilretmenin
faaliyet konusu, retim hacmi, lkenin iinde bulunduu ekonomik durum gibi baz faktrlerin de
gznnde tutulmas gerekir.


TSPAKB

50

4.7) Yzde Yntemi ile Analiz (Dikey Analiz)

Yzde yntemi ile analiz tekniinde, finansal tablolarda yer alan her kalem ayn tabloda yer
alan belirli bir kaleme veya toplam ksmna oranlanmakta ve bulunan yzdelere gre ifade
edilmektedir. Baka bir anlatmla finansal tablolarda yer alan kalemin kme toplam iindeki
oran hesaplanmaktadr. Bu yntemde bilanolar analiz edilirken bilanonun aktif ve pasif
toplamlar 100 olarak kabul edilmekte ve her kalemin toplama olan oran bulunmaktadr. Ayrca
her kalem kendi grubu iinde de analiz edilebilmektedir.

Gelir tablosunun yzde yntemi ile analizinde ise net satlar 100 olarak kabul edilmekte ve
gelir tablosu verilerinin net satlara oran hesaplanmaktadr. Yzde yntemi ile analiz statik bir
analizdir ve tek bir dneme ait finansal tablolarn analizinde kullanlr. Ancak istenirse birden
fazla dneme ilikin finansal tablolar karlatran bu analize dinamik bir nitelik kazandrlabilir.

4.8) Eilim Yzdeleri Yntemi ile Analiz (Trend Analizi)

Bu analiz trnde finansal tablolarda bir yl baz olarak kabul edilmekte ve o yla ait tutarlar 100
kabul edilerek dier yllarn bu deere gre tadklar deiimler ortaya konulmaya
allmaktadr. Trend analizi yntemi iletmede dinamik bir analiz yaplmasna olanak
vermekte, iletmelerin finansal tablolarda yer alan kalemlerinin dnemler itibariyle gstermi
olduklar deiimler saptanmakta ve bu deiimlerin temel yla gre oransal nlemleri ortaya
konularak iletmenin gelime yn incelenmektedir.

Trend analizinin finansal tablolara uygulanmasndan nce finansal tablolarn enflasyondan
arndrlmas gerekir. Aksi bir durumda analiz sonular gerei yanstmayacaktr. Bu analizde
finansal tablolarn dzenlenmesinde aadaki sra izlenir.

Eilim yzdeleri hesaplanacak zaman diliminin belirlenmesi,
Yzde hesaplamasna esas tekil edecek yln belirlenmesi,
Finansal tablo kalemlerinin seilen temel yla gre deerinin belirlenmesi


TSPAKB

51

4.9) Oran Analizi

Oran analizi ile mali tablolarda yer alan tutarlarn nisbi ilikileri incelenerek iletmenin mali
durumu konusunda bilgi edinilir. Mali tablolarda ok sayda oran hesaplamak mmkndr.
Ancak oran hesaplamaktaki ama yorumlanabilir bilgiler elde etmektir. Hesaplanan oranlar tek
balarna bir anlam ifade etmekten uzaktr. Ancak dier ilgili oranlar gemi yllara ilikin
oranlar ve sektr ortalamalar ile karlatrlmalar ile anlam ifade etmeye balarlar.

Oran Analizinde Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar aadaki gibidir.

Oran analizinde oranlar doru ve amalara uygun bir biimde yorumlanmaldr.
Oranlar zerindeki mevsimlik ve konjonktr hareketlerinin etkileri yorumda dikkate
alnmaldr.
Oranlardaki deiikliklerin nedenleri ve iletme asndan tad nem doru
belirlenmelidir.
Oranlardaki deiimler ek bilgilerle desteklenerek yorumlanmaldr.
Oranlar deerlendirilirken iletmenin kendi gemii ve sektrel bilgiler de dikkate
alnmaldr.

Oranlar iletme faaliyet sonular ile mali durumunu deerlemedeki kullanl amalar dikkate
alnmak suretiyle snflandrlr. Buna gre oranlar aadaki gibi gruplara ayrlr.

a. Likidite Oranlar
b. Mali Yap Oranlar
c. Faaliyet Oranlar
d. Karllk Oranlar

A. LKDTE ORANLARI

Likidite durumunun analizinde kulanlan oranlar, iletmenin dnen varlklar ile ksa vadeli
yabanc kaynaklar arasndaki ilikilerin analiz edilmesinde kullanlrlar. Bu oranlar iletmenin
ksa vadeli borlarn deyebilme yeteneinin llmesinde ve alma sermayesinin yeterli

TSPAKB

52

olup olmadnn belirlenmesinde kulanlrlar. Temel likidite oranlar, cari oran, asit-test oran ve
nakit orandr.

aa. Cari Oran : Dnen varlklar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar arasndaki ilikiyi
gsteren bir orandr
Dnen Varlklar
Cari Oran = --------------------------
Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar

Cari oran sonucunun 2 olmas yeterli olarak kabul edilir. Ksaca, iletmenin sahip olduklar
dnen varlklar toplamnn, ksa vadeli yabanc kaynaklardan 2 katna ulaacak ekilde fazla
olmas arzu edilmektedir.

bb. Asit-Test Oran ( Likidite Oran) : Bu oranlar stoklar olmakszn dnen varlklarn
ksa vadeli yabanc kaynaklara orann gstermektedir. Stok kalemlerinin satlarak paraya
evrilmesi dier dnen varlklara nazaran daha fazla bir zaman gerektirdiinden bu orann
hesaplanmasnda stoklar gz ard edilmektedir.

Dnen Varlklar- Stoklar
Asit-Test Oran = -------------------------------------

Asit test orannn sonucunun 1 olmas yeterli kabul edilmektedir. Yani iletmenin stoklarn
satmadan dnen varlklarn, ksa vadeli borlar deyebilecek bir dzeyde olmas istenmektedir

cc. Nakit Oran ( Disponibilite Oran) :Nakit oran iletmenin hazr deerlerinin, ksa
vadeli borarnn ne kadarn karlayabileceini gsteren bir orandr.

Hazr Deerler (Kasa +bankalar ve Nakde edeer Varlklar)
Nakit Oran = ----------------------------------------------------------------------------------


TSPAKB

53

Nakit orannn 0.20nin altna dmemesi arzu edilmektedir. Aksi bir durumda iletmeyi nakit
skntsna sokarken, orann byk olmas da iletmenin nakitlerini iyi planlamad ve
kullanamadnn bir gstergesi olmaktadr.

B. MAL YAPI ANALZNDE KULLANILAN ORANLAR

letmenin kaynak yapsnn ve uzun vadeli bor deme gcnn llmesinde kullanlan
oranlar bu grupta toplanmaktadr. Baka bir anlatmla, iletmenin z kaynann yeterli olup
olmad, kaynak yaps iinde bor ve zkaynan dengesi ve zkaynak olarak yaratlan
fonlarn ne tr dnen varlk yada duran varlklara kullanldnn llmesinde kullanlan
oranlardr. Bu oranlar ksaca iletmenin uzun vadeli borlarn deme gcn gsteren
oranlardr.

aa. Borlarn Aktif Toplamna Oran (Finansal Kaldra Oran) : Bu oran ksa ve uzun
vade ki yabanc kaynaklarn, aktif toplamna (veya pasif toplama) blnmesi ile elde edilir.

Yabanc Kaynaklar Toplam
Finansal Kaldra Oran = -------------------------------------
Aktif Toplam

Bu oran varlklarn ne kadarlk bir ksmnn yabanc kaynaklar ile ne kadarlk bir dzeyinin ise z
kaynaklar ile finanse edildiini gstermektedir.

bb. zkaynaklarn, Aktif Toplamna Oran, Bu oran zkaynaklarn aktif toplamna
blnmesi ile elde edilir.

zkaynaklar zkaynaklar
-------------------- veya --------------------------------------------
Aktif Toplam Yabanc Kaynaklar + zkaynaklar

Bu oran varlklarn yzde kann iletme sahip ve ortaklar tarafndan finanse edildiini ortaya
koyar.


TSPAKB

54

cc. zkaynaklarn, Toplam Yabanc Kaynaklara Oran (Finansman Oran)
Finansman oran, iletmenin zkaynaklar ile toplam yabanc kaynaklar arasnda uygun bir
orann olup olmadn gsterir. Orann en az 1 olmas istenir. nk zkaynaklar ile yabanc
kaynaklar arasnda denge kurulmas iletmeler iin nemli bir husustur.
zkaynaklar
Finansman Oran = -------------------------------
Toplam Yabanc Kaynaklar

dd. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklarn, Toplam Kaynaklara Oran: Ksa vadeli
yabanc kaynaklarn toplam kaynaklara oran, iletmenin varlklarnn ne kadarlk ksmnn ksa
vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir.

Oran = ----------------------------------------------
Toplam Kaynaklar (Pasif Toplam)

ee. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklarn Toplam Kaynaklara Oran : Uzun vadeli
yabanc kaynaklarn toplam kaynaklara oran, iletmenin varlklarnn yzde kann uzun vadeli
yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir

Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
Oran = ----------------------------------------------
Toplam Kaynaklar (Pasif Toplam)

ff. Borlarn, Maddi z Varla Oran : Maddi z varlk, zkaynaklardan maddi
olmayan duran varlklarn karlmasyla bulunur.

Yabanc Kaynaklar Toplam
Oran = ----------------------------------------------
Maddi z Varlk

Orann, 1den kk olmas istenir. Yani, iletmenin maddi z varlnn, yabanc
kaynaklarndan daha fazla olmas arzulanr.

TSPAKB

55

gg. Otofinansman Oran : letmelerin oto finansman yoluyla yaratm olduklar
kaynaklarn llmesinde bu orandan yararlanlr. Normal artlar altnda bu oran ne kadar
byk karsa iletmenin durumu o kadar iyi saylr.
Kar Yedekleri - Birikmi Zararlar
Oran = ----------------------------------------------
denmi Sermaye

hh. Duran Varlklarn, zkaynaklara Oran : Duran varlklarn zkaynaklara oran,
aktifteki duran varlklarn ne kadarlk ksmnn zkaynaklara finanse edildiini gsterir.
Duran Varlklar
Oran=--------------------------------
zkaynaklar

ii. Duran Varlklarn, Devaml Sermayeye Oran

Duran varlklarn devaml sermayeye (zkaynaklar + Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar) oran,
iletmenin duran varlklarnn ne kadarlk ksmnn uzun vadeli borlarla ve zkaynaklarla
finanse edildiini gsterir.
Duran Varlklar
Oran= ---------------------------------------------------------
Devaml Sermaye
(zkaynaklar + Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar)

Orann, birden kk olmas istenir. Orann birden byk olmas duran varlklarn bir
ksmnn ksa vadeli yabanc kaynaklarla finanse edildiini gsterir.

jj. Maddi Duran Varlklarn zkaynaklara Oran (Yatrm Oran)

Maddi duran varlklarn zkaynaklara oran, iletmenin maddi duran varlklarnn ne kadarlk
ksmnn zkaynaklarla finanse edildiini gsterir. Orandaki maddi duran varlklar birikmi
amortismanlar ktktan sonra kalan net deerleri ifade eder.


TSPAKB

56

Maddi Duran Varlklar (Net)
Oran= --------------------------------
zkaynaklar
Orann birden kk olmas istenir.

C. ALIMA DURUMUNUN ANALZNDE KULLANILAN ORANLAR
(FAALYET ORANLARI)

Faaliyet oranlar; iletmenin varlklarn verimli kullanp kullanmadn lmede kullanlan
oranlardr.

aa. Stok Devir Hz Oran: Stok devir hz oran, iletmenin stoklarn ne kadarlk bir
sre iinde sattn gsterir. Baka bir anlatmla, iletmenin stoklarnn bir dnemde ka defa
yenilendiini gsterir.
Satlan Ticari Mallarn Maliyeti
Stok Devir Hz Oran = -------------------------------------
Ortalama Ticari Mal Stok

Ortalama stok rakam ise aadaki ekilde hesaplanr.

Dnemba Stok + Dnemsonu Stok
Ortalama Stok = -------------------------------------------
2
Orann sonucu, stoklarn bir dnemde ka defa yenilendiini gsterir. Eer sonu 360a
blnrse, stoklarn bir ylda ka gnde bir yenilendii bulunabilir. Stok devir hznn
saptanmasnda bazen satlan mallarn maliyeti yerine net satlar alnd ve net satlara
ortalama stoun blnd grlmektedir.
.
bb. Alacaklarn Devir Hz Oran: Alacaklarn devir hz oran, iletmenin alacaklarn
ne kadarlk bir sre iinde tahsil ettiini gsterir. Bu oran, alacaklarn bir dnemde ka defa
tahsil edildiini ifade eder.


TSPAKB

57

Kredili Net Satlar
Alacaklarn Devir Hz Oran = --------------------------------
Ortalama Ticari Alacak

Orann sonucu 360a blndnde, alacaklarn bir ylda ka gnde bir tahsil edildii
bulunabilir. Alacaklarn devir hznn art iletmenin lehine yorumlanan bir durumdur ve iletme
sermayesinin alacaklara nispeten az miktarda balandn gsterir. Tersine devir hznn
azalmas iletme sermayesinin byk bir blmnn alacaklara tahsis edildiini belirtir.

cc. Hazr Deerler Devir Hz Oran: Hazr deerler devir hz oran, iletmenin kasa,
banka vb. hazr deerlerinin satlar ile ka ayda karlandn gsterir.
Net Satlar
Hazr Deerler Devir Hz Oran = --------------------------------
Ortalama Hazr Deerler

dd) Net alma (letme) Sermayesi Devir Hz Oran: Net alma sermayesi devir
hz oran, iletmenin net alma sermayesinin bir dnemde ka defa devrettiini, net alma
sermayesinin yeterli olup olmadn gsterir.
Net Satlar
Net alma Sermayesi Devir Hz Oran = -----------------------------------------
Ortalama Net letme Sermayesi

(Net letme Sermayesi = Dnen Varlklar Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar)

Bu orann dk olmas ise, iletmenin ar net alma sermayesine sahip olduunu stok ve
alacaklarn devir hznn yava olduunu iletmenin gereksiniminden fazla nakdi deerlere
sahip olduunu gsterebilir. Orann yksek olmas net alma sermayesinin verimliliinin
yksek olduunu ortaya koyar.

ee. Dnen Varlklar Devir Hz Oran: Dnen varlklar devir hz oran, iletmenin dnen
varlklarnn verimliliini lmede kullanlr.Orann sonucunun yksek olmas, iletmenin dnen
varlklarn iletmenin ihtiyacndan az olduunu, orann sonucunun dk olmas ise iletmenin
dnen varlklarnn gerekenden ok fazla olduunu gsterir. Orann her iletme asndan

TSPAKB

58

geerli olabilecek standart bir sonucu yoktur. Bu sebeble her iletmenin zelliine gre orann
sonucu deiik yorumlanabilir.
Net Satlar
Dnen Varlklar Deviz Hz Oran = --------------------------------
Ortalama Dnen Varlklar

ff. Duran Varlklar Devir Hz Oran: Duran varlklar devir hz oran, iletmenin duran
varlklarnn verimliliini lmede kullanlr. Orann sonucunun yksek olmas, iletmenin duran
varlklarnn kapasitelerinin zerinde kullanldn, orann sonucunun dk olmas ise
iletmenin duran varlklarn yeterince verimli kullanmadn gsterir. Orann sonucu, her
iletmenin zelliine gre farkl yorumlanabilir. Bu nedenle orann standart bir sonucu yoktur.
Net Satlar
Duran Varlklar Deviz Hz Oran = --------------------------------
Ortalama Duran Varlklar

gg. Toplam Aktifler Devir Hz Oran: Toplam aktifler devir hz oran, iletmenin tm
aktiflerinin verimliliini lmede kullanlr. Orann sonucunun dk olmas, iletmenin aktiflerini
verimli bir ekilde kullanmadn gsterir.
Net Satlar
Toplam Aktifler Deviz Hz Oran = --------------------------------
Ortalama Toplam Aktif

Orann dk olmas iletmenin tam kapasite ile almadn gstermektedir.

hh. zkaynaklar Devir Hz Oran: zkaynaklar devir hz oran, iletmenin
zkaynaklarnn verimli kullanlp kullanlmadn gsteren bir orandr. Orann standart bir
sonucu yoktur. letmenin faaliyet konusu, gemi yl verileri vb. faktrler, orann sonucunun
yorumlanmasn etkilerler.

Net Satlar
zkaynaklar Devir Hz Oran = --------------------------------
Ortalama zkaynaklar

TSPAKB

59

D. KARLILIK ORANLARI

Karllk oranlar; iletmenin karl bir ekilde alp almadn lmede kullanlan oranlardr.

aa. Kar ile Satlar Arasndaki likiyi Gsteren Oranlar

1- Brt Sat Kar / Net Satlar Oran

letmenin net satlarnn yzde kann brt sat kar olduunu gsteren orandr. Baka bir
anlatmla, her yz liralk satn iindeki brt sat kar tutarn veren orandr.

2- Faaliyet Kar / Net Satlar Oran

letmenin net satlarnn yzde kann faaliyet kar olduunu yani esas faaliyetlerinden ne
lde kar elde edildiini gsterir.

3- Olaan Kar / Net Satlar Oran

letmenin olaan karnn, net satlarnn yzde kan oluturduunu gsteren orandr. Oran,
iletmenin olaan faaliyetleri sonucunda elde edilen karn yeterli olup olmadn gsterir.

4- Dnem Kar / Net Satlar Oran

letmenin net satlarnn yzde kann dnem kar olduunu gsteren orandr.

5- Dnem Net Kar / Net Satlar Oran

letmenin dnem net karnn yeterli olup olmadn lmede kullanlan orandr.


TSPAKB

60

bb. Mali Rantabilite Oran (zsermayenin Karll Oran)

Mali rantabilite oran, iletme sahibi veya ortaklarnn iletmeye salam olduklar
kaynaklarnn verimli kullanlp kullanlmadnn llmesinde kullanlr. Oran, iletme sahipleri
tarafndan salanan kaynan bir birimine den kar payn gsterir.
Net Kar
Mali Rantabilite Oran = --------------------------------
zkaynak Toplam

cc. Ekonomik Rantabilite Oran

Ekonomik rantabilite oran, iletmenin toplam kaynaklarnn ne lde karl kullanldn
gsterir. Oran, iletmeye yatrlan fonlarn getirisini lmede kullanlr.

Vergiden nceki Kar + Faiz Gid.
Ekonomik Rantabilite Oran = --------------------------------
Toplam Kaynaklar (Pasif)

Ekonomik rantabilite orannn payna, zkaynan getirisi olan vergiden nceki kar ile yabanc
kaynan gtrs olan faiz giderleri toplanarak yazlmakta ve bu toplam iletmenin toplam
varlklarna blnmektedir. Ekonomik rantabile orannn mali karllk oranndan dk olmas
gereklidir. Aksi durumda yabanc kaynaktan yararlanma maliyetinin normalin zerinde olduu
dnlr.

dd. Faizleri Karlama Oran

Faizleri karlama oran, iletmenin demek zorunda olduu faiz giderlerini bir dnemde ka
kere kazandn gsterir. letmenin demesi gereken faizleri, kolaylkla deyip
deyemeyeceini gsteren orandr.


TSPAKB

61

Vergiden nceki Kar + Faiz Giderleri
Faizleri Karlama Oran = -----------------------------------------------
Faiz Giderleri

ee. Fiyat Kazan Oran

Bu oran hisse senedi bana den kar pay ile hisse senedinin borsa fiyat arasndaki ilikiyi
ortaya koyar.
Hisse Senedinin Borsa Fiyat
Fiyat Kazan Oran = -----------------------------------------------
Hisse Senedi Bana Den Kar Pay

Bu oran iletmeye yatrm yapacak olan yatrmclar ncelikle ilgilendiren bir orandr.

ff. Baa Ba Noktas (Kara Gei Noktas)

Baa ba noktas, iletmenin gelirleri ile iletmenin giderlerinin birbirine eit olduu noktadr.
Baaba noktas hem miktar cinsinden hem de tutar cinsinden hesaplanabilir.

Toplam Sabit Giderler
Baa Ba Noktas (Miktar) = ------------------------------------------
Birim Katk Pay
(Sat Fiyat Birim Deiken Gider)

Toplam Sabit Giderler
Baa Ba Noktas (Tutar) =------------------------------
Katk Oran
Katk oran; birim katk paynn sat fiyatna veya toplam katk paynn, toplam sat
gelirlerine blnmesiyle bulunur.


TSPAKB

62

Ek 1: Bilano rnei
LETME ZET BLANO TP(.............TL.)*
AKTF(VARLIKLAR) PASF ( KAYNAKLAR)
I DNEN VARLIKLAR I -KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR
A-Hazr Deerler A-Mali Borlar
B-Menkul Kymetler B-Ticari Borlar
1-Menkul Kymetler Deer Dkl
Karl(-)
1-Bor Senetleri Reeskontu(-)
C-Ticari Alacaklar C-Dier Borlar
1-Alacak Senetleri Reeskontu(-) 1-Bor Senetleri Reeskontu(-)
2-pheli Alacaklar Karl(-) D-Alnan Avanslar
D-Dier Alacaklar E- denecek Vergi ve Ykmllkler
1-Alacak Senetleri Reeskontu(-) F-Bor ve Gider Karlklar
2-pheli Alacaklar Karl(-) 1-Dnem Kar Vergi ve Dier Yasal
Ykmllk kar

E- Stoklar 2-Dnem Karnn Pein denen Vergi ve
Dier Yk

1-Stok Deer Dkl Karl(-) 3-Kdem Tazminat Karl
2-Verilen Spari Avanslar 4-Dier Bor ve Gider Karlklar
F- Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir
Taahhuklar
G-Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider
Taahhuklar

G- Dier Dnen Varlklar H-Dier Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar
DNEN VARLIKLAR TOPLAMI KISA VADEL YABANCI KAYNAK TOPLAMI

II -DURAN VARLIKLAR II -UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
A-Ticari Alacak A-Mali Borlar
1-Alacak Senetleri Reeskontu(-) B-Ticari Borlar
2-pheli Alacaklar Karl(-) 1-Bor Senetleri Reeskontu(-)
B-Dier Alacaklar C-Dier Borlar
1-Alacak Senetleri Reeskontu(-) 1-Bor Senetleri Reeskontu(-)
2-pheli Dier Alacaklar Karl(-) D-Alnan Avanslar
C-Mali Duran Varlklar E- Bor ve Gider Karlklar
1-Bal Menkul Kymetler 1-Kdem Tazminat Karlklar
2-Bal Menkul Kymetler Deer Dkl
Karlklar
2-Dier Bor ve Gider Karlklar

TSPAKB

63

3-tirakler F-Gelecek Yllara Ait Gelirler ve Gider
Taahhuklar

4-tiraklere Sermaye Taahhtleri(-) G-Dier Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar
5-tirakler Sermaye Paylar Deer
Dkl K.
UZUN VADEL YABANCI KAYNAK TOPL
6-Bal Ortaklklar
7-Bal Ortaklklara Sermaye Taahhtleri(-) III -Z KAYNAKLAR
8-Bal Ortaklklara Sermaye Paylar A-denmi Sermaye
Deer Dkl Karl(-) 1-Sermaye
9-Dier Mali Duran Varlklar 2-denmemi Sermaye(-)
10-Dier Mali Duran Varlklar Deer B-Sermaye Yedekleri
Dkl Karl(-) 1-Hisse Senedi hra Primleri
D-Maddi Duran Varlklar 2-Hisse Senedi ptal Karlar
1-Maddi Duran Varlklar (Brt) 3-M.D.V.Yeniden Deerleme Artlar
2-Birikmi Amortismanlar (-) 4-tirakler Yeniden Deerleme Artlar
3-Yaplmakta Olan Yatrmlar 5-Dier Sermaye Yedekleri
4-Verilen Sipari Avanslar C-Kar Yedekleri
E-Maddi Olmayan Duran Varlklar 1-Yasal Yedekler
1-Maddi Olmayan Duran Varlklar(Brt) 2-Stat Yedekler
2-Birikmi Amortismanlar (-) 3-Olaanst Yedekler
3-Verilen Avanslar 4-Dier Kar Yedekleri
F-zel Tkenmeye Tabi Varlklar 5-zel Fonlar
1-zel Tkenmeye Tabi Varlklar(Brt) E-Gemi Yllar Zararlar(-)
2-Birikmi Tkenme Paylar F-Dnem Net Kar(Zarar)
3-Verilen Avanslar Z KAYNAKLAR TOPLAMI
G-Gelecek Yllara Ait Giderler ve Gelir
Tahakkukla

B-Dier Duran Varlklar
DURAN VARLIKLAR TOPLAMI PASF(KAYNAKLAR) TOPLAMI
AKTF (VARLIKLAR) TOPLAMI

DPNOTLAR:


TSPAKB

64

Ek 2: Gelir Tablosu rnei
LETME AYRINTILI GELR TABLOSU TP (..................... TL)
nceki Dnem Cari Dnem
A-BRT SATILAR
1-Yurtii Satlar
2-Yurtd Satlar
3-Dier Gelirler
B-SATI NDRMLER(-)
1-Sattan adeler(-)
2-Sat skontolar(-)
3-Dier ndirimler(-)
C-NET SATILAR
D-SATILARIN MALYET(-)
1-Satlan Mamuller Maliyeti(-)
2-Satlan Ticari Mallar Maliyeti(-)
3-Satlan Hizmet Maliyeti(-)
4-Dier Satlarn Maliyeti(-)
BRT SATI KRI VEYA ZARARI
E-Faaliyet Giderleri(-)
1-Aratrma ve Gelitirme Giderleri(-)
2-Pazarlama, Sat ve Datm Giderleri(-)
3-Genel Ynetim Giderleri(-)
FAALYET KRI VEYA ZARARI
F-DER FAALYETLERDEN OLAAN GELR VE KRLAR
1-tiraklerden Temett Gelirleri
2-Bal Ortaklklardan Temett Gelirleri
3-Faiz Gelirleri
4-Komisyon Gelirleri
5-Konusu Kalmayan Karlklar
6-Faaliyetle lgili Dier Olaan Gelir ve Krlar
G-DER FAALYETLERDEN OLAAN GDER VE ZARARLAR(-)
1-Reeskont Faiz Giderleri
2-Komisyon Giderleri
3-Karlk Giderleri
4-Dier Olaan Gider ve Zararlar
H-FNANSMAN GDERLER(-)

TSPAKB

65

1-KISA VADEL BORLANMA GDERLER(-)
2-UZUN VADEL BORLANMA GDERLER(-)
OLAAN KR VEYA ZARAR
I-OLAANDII GELR VE KRLAR
1-nceki Dnem Gelir ve Krlar
2-Dier Olaand Gelir ve Krlar
J-OLAANDII GDER VE ZARARLAR(-)
1-almayan Ksm Gider ve Zararlar(-)
2-nceki Dnem Gider ve Zararlar(-)
3-Dier Olaand Gider ve Zararlar(-)
DNEM KRI VEYA ZARARI
K-DNEM KRI VERG VE DER YASAL YKMLLK KARILIKLARI(-)
DNEM NET KRI VEYA ZARARI
DPNOTLAR :

Ek 3: Nakit Akm Tablosu rnei

NAKT AKIM TABLOSU(..................... TL)
nceki Dn. Cari Dnem
A-DNEM BAI NAKT MEVCUDU
B-DNEM NAKT GRLER
1-Satlardan Elde Edilen Nakit
a) Net Satlar
b) Ticari Alacaklardaki Azallar
c) Ticari Alacaklardaki Artlar(-)
2-Dier Faaliyetlerden Olaan Gelir ve Krlardan Dolay Salanan Nakit
3-Olaand Gelir ve Krlardan Salanan Nakit
4-Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit
a) Menkul Kymet hralarndan
b) Alnan Krediler
c) Dier Artlar
5-Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlardan Salanan Nakit
a) Menkul Kymet hralarndan
b) Alnan Krediler
c) Dier Artlar
6-Sermaye Artndan Salanan Nakit

TSPAKB

66

7-Hisse Senedi hra Primlerinden Salanan Nakit
8-Dier Nakit Girileri
C-DNEM NAKT IKILARI
1-Maliyetlerden Kaynaklanan Nakit klar
a) Satlarn Maliyeti
b) Stoklardaki Artlar
c) Ticari Borlardaki (Almlardan Kaynaklanan) Azallar
d) Ticari Borlardaki (Almlardan Kaynaklanan) (Artlar)(-)
e) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Giderler(-)
f) Stoklardaki Azallar(-)
2-Faaliyet Giderlerine likin Nakit klar
a) Aratrma ve Gelitirme Giderleri
b) Pazarlama Sat ve Datm Giderleri
c) Genel Ynetim Giderleri
d) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Dier Giderleri(-)
3-Dier Faaliyetlerden Olaan Gider ve Zararlar likin Nakit klar
a) Dier Faaliyetlerle lgili Olaan Gider ve Zararlar
b) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Dier Gider ve Zararlar(-)
4-Finansman Giderlerinden Dolay Nakit klar
5-Olaanst Gider ve Zararlar
b) Amortisman ve Nakit k Gerektirmeyen Dier Gider ve Zararlar(-)
6-Duran Varlk Yatrmlarna likin Nakit klar
7-Ksa Vadeli Yabanc Kaynak demeleri (Almlarla lgili Olmayan)
a) Menkul Kymetler Anapara demeleri
b) Alnan Krediler Anapara demeleri
c) Dier demeler
8-Uzun Vadeli Yabanc Kaynak demeleri (Almlarla lgili Olmayan)
a) Menkul Kymetler Anapara demeleri
b) Alnan Krediler Anapara demeleri
c) Dier demeler
9-denen Vergi ve Benzerleri
10-denen Temettler
11-Dier Nakit klar
D-DNEM SONU NAKT MEVCUDU (A-B-C)
E-NAKT ARTI VEYA AZALI (B-C)


TSPAKB

67

Ek 4: Fon Akm Tablosu

FON AKIM TABLOSU (..................... TL)

A-FON KAYNAKLARI
1) Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar
a) Olaan Kr
b) Amortismanlar(+)
c) Fon k Gerektirmeyen Dier Giderler(+)
d) Fon Girii Salamayan Gelirler(-)
2) Olaand Faaliyetlerden Salanan Kaynaklar
a) Olaand Kr
b) Fon k Gerektirmeyen Dier Giderler(+)
c) Fon Girii Salamayan Gelirler(-)
3) Dnen Varlklar Tutarndaki Azallar
4) Duran Varlklar Tutarndaki Azallar
5) Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar
(Bor ve Gider Karlklarn Kapsamaz.)(*)
6) Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Artlar
(Bor ve Gider Karlklarn Kapsamaz.)
7) Sermaye Artrm (Nakit Karl veya Dardan getirilen dier Varlklar)
8) Hisse Senetleri hra Primleri
B-FON KULLANIMLARI
1) Faaliyetlerle lgili Kullanmlar
a) Olaan Zarar
b) Amortismanlar(+)
c) Fon k Gerektirmeyen Dier Giderler(+)
d) Fon Girii Salamayan Dier Gelirler(-)
2) Olaand Faaliyetlerle lgili Kullanmlar
a) Olaan D Zarar
b) Fon k Gerektirmeyen Giderler(+)
c) Fon Girii Salamayan Gelirler(-)
3) denen Vergi ve Benzerleri
(Bir nceki dnem krndan denen)
4) denen Temettler

TSPAKB

68

a) Bir nceki Dnem Krndan denen
b) Yedeklerden Datlan
5) Dnen Varlklarn Tutarndaki Artlar
6) Duran Varlklarn Tutarndaki Artlar
(Yeniden Deerlemeyi Kapsamaz.)
7) Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar
8) Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklardaki Azallar
9) Sermayedeki Azallar

Ek 5: Kar Datm Tablosu

KR DAITIM TABLOSU (..................... TL)

A-DNEM KRININ DAITIMI
1) Dnem Kr
2) denecek Vergi ve Yasal Ykmllkler(-)
Kurumlar Vergisi (Gelir Vergisi)
Gelir Vergisi Kesintisi
Dier Vergi ve Yasal Ykmllkler
NET DNEM KRI
3) Gemi Dnemler Zarar(-)
4) I. Tertip Yasal Yedek Ake(-)
5) letmede Braklmas ve Tasarrufu Zorunlu Yasal Fonlar(-)
DAITILABLR NET DNEM KRI
6) Ortaklara Birinci Temett(-)
Adi Hisse Senedi Sahiplerine
mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine
7) Personele Temett(-)
8) Ynetim Kuruluna Temett(-)
9) Ortaklara kinci Temett(-)
10) kinci Tertip Yasal Yedek Ake(-)
11) Stat Yedekleri(-)

TSPAKB

69

12) Olaand Yedekler (Datlmam Krlar)
13) Dier Yedekler
14) zel Fonlar
B-YEDEKLERDEN DAITIM
1) Datlan Yedekler
2) II. Tertip Yasal Yedekler(-)
3) Ortaklara Pay(-)
4) Personele Pay(-)
5) Ynetim Kuruluna Pay(-)
C-HSSE BAINA KR
1) Adi Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
2) mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
D-HSSE BAINA TEMETT
1) Adi Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)
2) mtiyazl Hisse Senedi Sahiplerine (TL %)

5) IRKET DEERLEME YNTEMLERINE LIKIN TEMEL KAVRAMLAR

5.1) irket Deeri Hisse Senetlerinin Toplam Deeri Ayrm

irket deeri kavram, genellikle, hisse senetlerinin toplam deeri kavram ile eanlaml olarak
kullanlmaktadr. Ancak, teknik olarak, bu iki kavram birbirinden farkl kavramlar olup, irket
deeri ile hisse senetlerinin toplam deeri arasndaki fark bilmek gerekir. Bununla birlikte,
irket deerleme yntemleri dendiinde, bu yntemlerin pek ounun dorudan hisse senedi
deeri hesaplamaya ynelik olduu gznnde bulundurulmaldr.

Bir irketin sahibi hissedarlar olduu kadar, hatta hissedarlardan daha fazla, o irkete finansal
kredi salayan kreditrlerdir. nk irket tasfiye edildiinde, kreditrlerin alacann
hissedarlarn yatrd sermayeye gre ncelii vardr.

irket deeri irketin operasyonlarnn deeridir. rnein, irketin tek aktifi bir fabrika ise, irket
deeri bu fabrikann piyasa deerine eittir. Ancak, fabrikann tek sahibi hissedarlar deildir.

TSPAKB

70

Dolays ile irket deeri, irketin net (hazr deerler ve menkul kymetler dldkten sonra)
finansal borcu ile hisse senetlerinin deerinin toplamna eittir. Dier bir ifadeyle, hisse
senetlerinin toplam deeri irket deerinden finansal borcun karlmasyla bulunur.

Hisse Senetlerinin Toplam Deeri = irket Deeri irketin Net Finansal Borcu

5.2) irket ve Hisse Senedi Deerleme Yntemleri

5.2.1) Borsa (Piyasa) Deeri

Hisse senetleri iin en objektif deer, varsa, borsa deeridir. Borsa deeri piyasa deeri olarak
da bilinmektedir.

Borsa deeri objektif bir deer olmakla birlikte, bu her zaman borsa deerinin birinci ncelikle
kullanlmas gerektii anlamna gelmez. Piyasalarn zayf ve gl olduu dnemler vardr.
Byle dnemlerde borsa deeri hisse senedinin gerek deerinin ok altnda ya da ok stnde
olabilir. Burada gerek deerden kast, hisse senedi piyasasndaki koullardan bamsz olarak,
hisse senedinin olmas gereken (oluturduu ekonomik deere paralel) deeridir.

Ayrca borsaya kote olmayan irketler iin, borsa deeri de olmadna gre, alternatif
deerleme yntemleri kullanmak bir zorunluluktur.

5.2.2) Muhasebe (Defter) Deeri

Bir hisse senedi iin muhasebe ya da defter deeri, irketin bilanosunda grnen zkaynak
rakamnn toplam hisse senedi saysna blnmesiyle bulunur.

Trkiye gibi enflasyonun ok yksek olduu lkelerde, enflasyonun mali tablolar zerindeki
tahrip edici etkisi nedeniyle, muhasebe deeri ok anlaml sonular vermez. Banka ve dier
finansal kurulular gibi sermayenin nakit ve menkul kymet arlkl olduu irketlerde,
muhasebe deeri daha anlamldr.


TSPAKB

71

Enflasyon muhasebesi prensipleri uyguland lde, muhasebe deerleri ile piyasa ya da
borsa deerleri arasndaki fark da ayn oranda kapanacaktr.

5.2.3) Net Aktif Deeri

Net aktif deerlemesi, kabaca bir irketin aktif (varlk) ve pasiflerinin (bor) piyasa deerlerinin
bulunarak irket deerinin ve/veya hisse senetlerinin toplam deerinin bulunmas anlamna
gelir.

rnein, bir bankay net aktif deerlemesi kullanarak deerleyebilmek iin;

Bankann hazr deerlerini, dier bir ifadeyle kasasnda bulundurduu nakit ve menkul
kymet czdannda bulunan kymetlerin piyasa deerini (hisse senedi ile Hazine bonosu
ve Devlet tahvillerinin borsa deerini),

Bankann kullandrd kredilerin piyasa deerini (banka verdii kredileri bugn tahsil
etmek istese toplayabilecei nakit miktar + bugn tahsil edemeyecei (batk ya da
pheli olmayan) krediler iin bu kredileri baka bir finansal kuruma satt takdirde
alabilecei nakit miktar ya da bu kredilerin makul bir iskonto oran kullanlarak bugne
indirgenmi deerini),

Bankann gayrimenkullerinin ve dier duran varlklarnn piyasa deerini,
Bankann bankaclk lisans ve isminin piyasa deerini

toplayarak bulunan deerden;

Bankann toplam olduu mevduatn piyasa deerini,
Bankann alm olduu kredilerin piyasa deerini

toplayarak bulunan deerin karlmas gerekir. Sonuta bulunan deer bankann hisse
senetlerinin toplam deeridir.


TSPAKB

72

Net aktif deerinin hesaplanma sreci, irketin tasfiyesi halinde aktif kalemlerinin para para
satlarak paraya evrilmesine benzetilebilir. Bu itibarla, net aktif deeri bir anlamda irketin
tasfiye deeri olmaktadr. Ancak, tasfiyenin szkonusu olmad durumlarda, irketin btn
olarak deeri paralarn toplam deerinden daha yksek olabilir. Net aktif deerleri
kullanlrken, bu olaslk gznnde bulundurulmaldr.

Anlalmas olduka kolay ve objektif bir yntem olan net aktif deerlemesi, aktif veya pasif
kalemlerinin piyasa deeri olarak kullanlabilecek borsa deeri gibi objektif kriterlerin
bulunmad durumlarda, sbjektif bir yntem haline dnebilir.

5.2.4) Temett Kapitalizasyonu ile Deerleme

Bir hisse senedinin uzun vadeli yatrmc asndan getirisi irketin her sene datt nakit
temettlerdir. Gordon Byme Modeli, bir hisse senedinin deerinin gelecekte beklenen nakit
temettlerin imdiki deerine eit olduunu ngrr.

( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
g k
g 1 D
k 1
g 1 D
k 1
g 1 D
k 1
g 1 D
Deeri Senedi Hisse
0
1 t
t
t
0
2
2
0 0
+
=
+
+
= +
+
+
+
+
+
=
=
K

D
0
: Cari (Bu Yl Datlan) Nakit Temett
g : Temett Byme Oran
k : skonto (Kapitalizasyon) Oran

Temett kapitalizasyonu ile deerleme, teorik adan doru bir yaklam olmakla birlikte,
temett byme orannn tahmini ve irketin riskini yanstan uygun iskonto (kapitalizasyon)
orannn belirlenmesi gibi pratik sorunlar ierir.

Temett, hereyden nce, karn bir fonksiyonudur. Trkiye gibi yksek enflasyon yaanan
lkelerde, kar rakamlar ounlukla gerek karll yanstmaz. Sonuta, nakit temett rakamlar
da irketlerin gerek karlln yanstmaktan uzaktr. Ayrca, bu rakamlar gelecee ynelik
tahmin edebilmek ok zordur.


TSPAKB

73

5.2.5) Piyasa arpanlar ile Deerleme

Piyasa arpan, fiyat belirli olan bir irketin deerinin, o irketin belirli bir ekonomik
byklne blnmesi ile elde edilir. rnein en sk kullanlan piyasa arpan Fiyat/Kazan
orandr. Fiyat/Kazan oran hisse senetlerinin toplam deerinin irketin net (vergi sonras)
karna blnmesiyle bulunur.

Fiyat belirli olan bir irketten kast, bu irketin hisse senetlerinin borsalarda ilem grmesi ya
da bu irketin bir ksm hissesinin ya da tamamnn yakn bir tarihte belirli bir fiyattan satlm
olmasdr.

Piyasa arpanlar ile deerleme yapabilmek iin deeri bulunacak irkete benzer, tercihen ayn
sektr iinde, fiyat belirli irketler bulunarak bu irketlerin piyasa arpanlarnn hesaplanmas
gerekir. Sonra deeri bulunacak irketin belirli ekonomik bykl ile bulunan piyasa
arpanlarnn ortalamas arplarak irket deerine ya da hisse senetlerinin toplam deerine
ulalr.

rnein borsada ilem gren gda irketlerinin Fiyat/Kazan oranlarnn ortalamas 10 olsun.
Deerlemek istediimiz gda irketinin net kar 100 milyar TL ise, bu irketin hisse senetlerinin
toplam deeri iin ortalama Fiyat/Kazan oranndan hareketle 1 trilyon TL deerine ularz.

Piyasa arpanlar ile deerleme, uygulamas en kolay deerleme yntemlerinden biri olduu
gibi, piyasa verilerini baz ald iin olduka objektif bir yntemdir. Ancak, piyasa arpanlar ile
yaplan deerlemelerin baz nemli dezavantajlar olduu unutulmamaldr.

Piyasa arpanlar, muhasebe byklklerini baz alan kaba bir yntem olduu iin irkete zel
ekonomik gerekleri tam olarak yanstmaktan uzaktr. Benzer irketlerin piyasa arpanlarn
kullanmak, deerlemesi yaplan irketin ekonomik zellikleri ile benzer irketlerin ortalama
zelliklerinin ayn olduu varsaymn ierir. Bu varsaym ounlukla gereki deildir.

Ayrca, deerlemesi yaplacak irkete benzer irketler bulmak her zaman mmkn olmayabilir.


TSPAKB

74

Son olarak, bu yntemde piyasa deerleri kullanld iin, piyasalarn miyop olduu gerei
unutulmamaldr. Bunun anlam piyasalarn genelde ksa vadeli beklentileri almas ya da
satmasdr. Piyasalarn zayf ve gl olduu dnemlerde, ksa vadeli beklentilere paralel
olarak, piyasa deerleri gerek deerlerin ok altnda ya da ok stnde olabilir.

5.2.5.1) Fiyat/Kazan Oran

Fiyat/Kazan oran bir irketin net kar ile hisse senetlerinin toplam deeri arasnda iliki kurar:

Fiyat/Kazan Oran = Hisse Senetlerinin Toplam Deeri/Net Kar

Ya da alternatif olarak (pay ve payda toplam hisse senedi saysna blnrse):

Fiyat/Kazan Oran = Hisse Senedi Fiyat/Hisse Bana Den Net Kar

Fiyat/Kazan oran en ok bilinen ve en sk kullanlan piyasa arpandr. Ancak, dier piyasa
arpanlar iinde hataya en ak olandr. Net kar bir irketin ekonomik durumu iin ne kadar iyi
bir gstergeyse, Fiyat/Kazan oran da deerleme iin ancak o kadar iyi bir gstergedir.
zellikle lkemizde, yksek enflasyon nedeniyle, net kar rakam irketin gerek karlln
yanstmaktan ok uzaktr.

rnein borlu bir irket iin kar-zarar tablosuna yansyan faiz gideri gerek faiz giderinin ok
stndedir. Bunun nedeni lkemizde enflasyon muhasebesi uygulanmamasdr. Trkiyede faiz
gideri olarak adlandrlan kar-zarar tablosu kalemi, aslnda ksmen faiz gideri ksmen de
anapara demesidir. Bu nedenle borlu bir irketin aklad net kar rakam, dier faktrler
devre d brakldnda, gerek karllnn altndadr. Eer irket karlatrma yaplan
(Fiyat/Kazan oranlar kullanlan) irketlere oranla daha borlu bir irketse, Fiyat/Kazan oran
kullanlarak yaplan deerleme, gerek deerden daha dk sonu verecektir.

5.2.5.2) Piyasa Deeri/Defter Deeri

Piyasa Deeri/Defter Deeri bir irketin hisse senetlerinin piyasa deeri ile bilanoda grlen
nominal deeri (zkaynaklar toplam) arasnda iliki kurar:


TSPAKB

75

Piyasa Deeri/Defter Deeri = Hisse Senetlerinin Toplam Deeri/zkaynaklar Toplam

Piyasa Deeri/Defter Deeri, zellikle konuyla ilgi akademik almalarda ska kullanlan bir
yntemdir. Bu arpan, indirgenmi nakit akmlar metodu gibi sofistike metodlarn kullanmnn
grece zor olduu banka gibi finansal kurumlarn deerlemesi iin pratikte de ska
kullanlmaktadr. Ancak, bu arpanla yaplan deerleme almalar da, dier piyasa
arpanlarnda olduu gibi, nemli birtakm dezavantajlara sahiptir.

5.2.6) ndirgenmi Nakit Akmlar Yntemi ile Deerleme

ndirgenmi nakit akmlar yntemine gre, bir irketin deeri gelecekte retecei serbest nakit
akmlarnn imdiki deerine eittir. Bu yntemde, genellikle be ya da on yl gibi uzun dnemli
projeksiyonlar yaplr. Projeksiyonlardan elde edilen nakit akmlar, irketin, sektrn ve
ekonominin tad risk seviyesine uygun bir iskonto oran ile bugne indirgenerek, irket
deeri hesaplanr. Bu deer irketin, borsa koullarndan bamsz olarak hesaplanan, gerek
deeridir.

Burada vurgulanmas gereken nokta, kar rakamlar yerine nakit akmlarnn kullanlmasdr. Kar-
zarar tablosunda srekli kar aklayan bir irket gerekte deer retmiyor olabilir. Pozitif nakit
akmna sahip olmayan irketler sermayelerini eritirler. Karlln en doru gstergesi kar
rakamlar deil, nakit akmlardr.

ndirgenmi nakit akmlar ynteminde operasyonel nakit akmlar baz alnabilir. Operasyonel
nakit akmna aadaki formlle ulalr.

Serbest Nakit Akm = + Esas Faaliyet Kar
+ Amortisman Giderleri
+ Nakit k Gerektirmeyen Dier Giderler
-/+ Net letme Sermayesindeki Art/Azal
- Yatrm Harcamalar
- Nakit denen Vergiler


TSPAKB

76

Operasyonel nakit akmlarnn bugne indirgenmesinde kullanlmas gereken iskonto oran
arlkl ortalama sermaye maliyetidir. Arlkl ortalama sermaye maliyeti, kullanlan kaynaklarn
(bor, zkaynak, ...) herbirinin maliyetinin ayr ayr arlklar ile arplp, bu deerlerin
toplanmasndan oluur.

( ) t 1 k
E D
D
k
E D
E
k
d e
|
.
|
\
|
+
+ |
.
|
\
|
+
=

k : Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti
k
e
: zkaynak Maliyeti
k
d
: Bor Maliyeti
E : Hisse Senetlerinin Toplam Deeri
D : Net Finansal Bor
t : Kurumlar Vergisi Oran

zkaynak maliyetini hesaplamak iin Finansal Varlk Fiyatlandrma Modelinin kullanlmas
gerekir.

k
e
= r
f
+
e
[E(r
m
) r
f
]

r
f
: Risksiz Faiz Oran
e
: zkaynak Betas (Sistematik Riskin ls)
E(r
m
) r
f
: Risk primi (Beklenen Piyasa Getirisinin Risksiz Faiz Orann Aan Ksm)

ndirgenmi nakit akmlar ynteminde, projeksiyonlar genellikle be ya da on yl gibi dnemler
iin hazrlanr. Projeksiyon dneminin sonras iin Gordon Byme Modeli kullanlarak bir u
deer bulunur. U deer ile birlikte projeksiyon dnemi iin hesaplanan nakit akmlar bugne
indirgenip toplanarak irket deerine ulalr.

( ) ( )
T
T
1 i
i
i
k 1
Deer U
k 1
C
Deeri irket
+
+
+
=
=


TSPAKB

77

( )
g k
g 1 C
Deer U
T
+
=
C
i
: Projeksiyon Dneminin i-inci Ylndaki (Operasyonel) Nakit Akm
k : skonto Oran (Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti)
C
T
: Projeksiyon Dneminin Son Ylndaki (Operasyonel) Nakit Akm
g : Nakit Akmnn Projeksiyon Dnemi Sonras Byme Hz

Yukardaki formlde, nakit akm olarak operasyonel nakit akm, iskonto oran olarak da arlkl
ortalama sermaye maliyeti kullanld takdirde, bulunan deer irket deeridir. Hisse senedi
deerine ulamak iin, nce, irket deerinden net finansal bor rakam karlarak hisse
senetlerinin toplam deerine ulalr. Hisse senetlerinin toplam deeri toplam hisse senedi
saysna blnerek bir hisse senedinin deeri bulunmu olur.

6) RISK KAVRAMI VE TRLERI

6.1) Risk Kavram

Risk, szlk anlam itibar ile, gelecekte istenmeyen bir durumun ortaya kma ve zarara
urama olasldr. Sigorta irketleri, bireyler ve kurumlar asndan, bu tip risklerin etkilerini en
aza indirgemeye alrlar.

Finansal yatrmlar asndan risk, yatrmlarn gelecekteki getirilerinin tahmin edilememesidir.
Dier bir ifadeyle, olas getirilerin beklenen ortalama getiriden sapmasdr. Bu sapma ne kadar
oksa, risk de o kadar yksektir.

Olas getirilerin beklenen getiriden sapmasnn ls, istatistiksel bir l olan standart
sapmayla, ya da standart sapmann karesi varyansla, ifade edilebilir.

( ) ( )
2
N
1 t
t
2
r r
1 N
1
r
=


TSPAKB

78

r : Finansal Yatrmn Getirisi
2
(r) : Finansal Yatrmn Getirisinin Varyans
N : Gzlem Says
r
t
: Finansal Yatrmn t Dnemindeki Getirisi
r : Finansal Yatrmn Getirilerinin Ortalamas

Finansal yatrmlarn riskini, beklenen getiriyi drmeden, azaltmann yolu portfy
oluturmaktan ve portfy eitlendirmesinden geer. Portfy oluturmak, basit bir ifadeyle,
btn yumurtalar ayn sepete koymamaktr. rnein, portfy oluturan hisse senetlerinden
birinin getirisi dtnde, dier bir hisse senedi bunu telafi edebilir.

ekil 6.1, portfy eitlendirmesinin portfyn riskini (portfy getirisinin standart sapmasn)
nasl azalttn gstermektedir.

ekil 6. 1

ekil 6.1de grld zere, portfydeki hisse senedi says arttka portfyn riski, dier bir
deyile portfy getirisinin standart sapmas, azalmaktadr. Bu azalma balangta daha hzldr.
Portfye daha fazla hisse senedi aldka, eitlendirmenin marjinal faydas dmektedir.

1 5 10 15
Portfy Getirisinin
Standart Sapmas
Portfydeki
Hisse Senedi

TSPAKB

79

6.2) Sistematik - Sistematik Olmayan Risk Ayrm

ekil 6.1de, hisse senedi says ne kadar artrlrsa artrlsn, portfy getirisinin riski belirli bir
seviyenin altna dmemektedir. Bu risk seviyesi sistematik risk olarak adlandrlr.
eitlendirme yoluyla azaltlabilen ya da yokedilebilen riske ise sistematik olmayan risk ad
verilir.

ekil 6.2de toplam risk sistematik ve sistematik olmayan eklinde ikiye blnmtr. Eer
portfynzde sadece bir hisse senedi bulunuyorsa, sistematik olmayan risk portfynzn
getirisini ciddi ekilde etkileyebilir. Portfynzdeki hisse senedi saysn, rnein 20nin zerine
kardnzda, yaptnz eitlendirme sistematik olmayan riskin byk bir blmn ortadan
kaldrm olacaktr. yi eitlendirilmi bir portfy iin nemli olan sadece sistematik risktir.

ekil 6. 2

Sistematik risk kaynaklar tm ekonomiyi ve dolays ile btn irketleri etkiler. rnein, yksek
reel faiz tm ekonomiyi etkileyen sistematik bir risk kaynadr. Yksek reel faziler beraberinde
ekonomik durgunluu getirir. Ekonomik durgunluk ise sadece tek bir irketi ya da sektr deil,
btn ekonomiyi, dolays ile, az ya da ok, btn irketleri etkiler.

1 5 10 15
Portfy Getirisinin
Standart Sapmas
Portfydeki Hisse
Senedi Says
Sistematik Olmayan Risk
Sistematik Risk

TSPAKB

80

Sistematik olmayan risk ise sadece tek bir irketi ya da sektr etkiler. Halka ak bir futbol
takmnn, alaca kt sonular neticesinde borsa fiyatnn decek olmas sistematik olmayan
riske bir rnektir. Bu futbol takmnn alaca kt neticeler sonucu ampiyonlar Ligine
katlamayacak olmas takmn gelirlerini olumsuz ynde etkileyecektir. Ancak, bundan sadece
szkonusu futbol takm kt etkilenecektir. Bu olayn, rnein bir seramik reticisinin gelirleri
zerinde hibir etkisi olmayacaktr.

6.3) Sistematik Riskin Kaynaklar

6.3.1) Kur Riski

Kur riski ya da dviz riski, piyasalarn kresellemesiyle birlikte gittike nem kazanmaktadr.
Dviz kurlarnn nceden kestirilemeyecek ekilde deimesi olasl kur riski olarak
adlandrlmaktadr.

Kur riski farkl irketleri farkl ekilde etkileyebilecek olmakla birlikte, dviz kurlarndaki
deiimlerden btn ekonomi, dolays ile tm irketler etkilenir.

6.3.2) Piyasa Riski

Sermaye piyasalarnda zaman zaman yaanan byk dalgalanmalar, belirli bir nedene
balanabilir olsun ya da olmasn, piyasa riski olarak adlandrlr. rnein, hisse senedi
piyasasnda, balon tabir edilen ykselileri (temel verilerle aklanamayacak kadar byk
ykseliler) ok ciddi dler takip eder (balon patlar). Byle durumlarda, hemen hemen btn
hisse senetleri ok ciddi deer kaybeder. Bu tip fiyat hareketleri piyasa riskine rnek
gsterilebilir.

6.3.3) Satnalma Gc Riski

Satnalma gc riski ya da enflasyon riski, genel fiyat dzeyinde nceden kestirilemeyen
deiimlerin, finansal varlk getirileri zerindeki etkilerini ifade etmektedir. rnein, enflasyon
orannn ykselmesi, enflasyona endeksli enstrmanlar hari, btn tahvil ve bonolarn reel
getirisini drr. Enflasyonun hisse senedi piyasasna olan etkisi daha mulaktr. Enflasyon

TSPAKB

81

ykseldiinde, irketler de fiyatlarn, dolays ile gelirlerini, buna paralel ykseltecei iin, hisse
senetlerinin reel getirileri tahvil ve bonolar kadar etkilenmeyebilir. Ancak, yksek enflasyonun
bir belirsizlik unsuru olduu ve belirsizliin riski artrarak deerlemeleri genel anlamda olumsuz
etkiledii gzard edilmemelidir.

6.3.4) Politik Risk

Politik risk, siyasetteki gelimelerin finansal varlk getirileri zerindeki etkilerini ifade etmek iin
kullanlr. rnein, seimlerden nce yaanan seim sonrasna dair belirsizlikler finansal varlk
getirilerini olumsuz ynde etkiler. Savalar ve lkeler aras ilikiler de politik risk erevesinde
deerlendirilir.

6.3.5) Faiz Oran Riski

Faiz oran riski, faiz oranlarndaki deiimlerin finansal varlk getirileri zerindeki etkilerini ifade
etmek iin kullanlr. Faizlerde yaanan ykselme, bono ve tahvil fiyatlarn drr. Baz
istisnalar dnda, ykselen faizler hisse senetleri iin de iyi haber deildir. Yksek reel faizler
beraberinde ekonomik durgunluu getirdii iin, ykselen reel faizlerden tm ekonomi, dolays
ile, az ya da ok, btn irketler etkilenir.

6.4) Sistematik Olmayan Riskin Kaynaklar

6.4.1) Ynetim Riski

Ynetim riski, bir irketin ynetici kadrosunun irketin performans zerindeki etkisini ifade
etmek iin kullanlr. rnein, baarsn A irketinde kantlam bir genel mdrn B irketinde
greve balamas, B irketinin hisse senetlerini bir anda ykseltebilir. Ya da son dnemlerde
olduka sk rastlanan muhasebe skandallarnda olduu gibi, kt ynetim yatrmclar olumsuz
etkileyebilir. irket yneticilerinin, bulunduklar konumun nimetlerinden azami derecede
faydalanmak uruna, ktye giden ileri kamudan saklamalar, bu irketlerin hisse senetlerine
yatrm yapan yatrmclarn ciddi zararlara uramasna neden olmutur. Bu rnekte, birden ok
muhasebe skandalnn ayn anda yaanmas piyasann genelini etkilemitir. Dolays ile, bu

TSPAKB

82

durum sistematik risk kapsamnda bir piyasa riski olarak dnlebilir. Ancak, ynetim riski,
genelde snrl etkisi nedeni ile, sistematik olmayan bir risktir.

6.4.2) ve Endstri Riski

Bir ya da birka sektr birden etkileyen, ancak ekonominin geneline etkisi olmayan, olas
durumlar ifade etmek iin i ve endstri riski terimi kullanlr. rnein, Avrupa lkelerinin
televizyon reticilerimize anti-damping soruturmas ama olasl, sadece televizyon reten
irketlerin hisse senetlerini etkileyecektir. Bu durumdan, otomobil reten irketlerin hisse
senetleri etkilenmez. Dolays ile, i ve endstri riski sistematik olmayan bir risktir.

6.4.3) Finansal Risk

Finansal risk, bir irketin borluluundan kaynaklanan olas durumlar ifade etmek iin kullanlr.
ler iyiye giderken, finansal bor bir kaldra vazifesi grerek karlar artrr. ler ktye
gittiinde ise, irketin bor deme kapasitesi der ve irket finansal ykmllklerini
karlayamayacak duruma gelebilir. Bir irketin borlarn deyememesi, o irketin kreditrleri
dnda, dier irketleri etkilemez. Dolays ile, finansal risk sistematik olmayan bir risktir.

6.5) Finansal Varlk Fiyatlandrma Modeli ve Beta

Finansal Varlk Fiyatlandrma Modeli bir finansal varln beklenen getirisini sistematik riskle
ilikilendirir. Bu modele gre, sistematik olmayan risk fiyatlandrlmaz. Finansal Varlk
Fiyatlandrma Modeli aadaki ekilde ifade edilir.

E(r) = r
f
+
e
[E(r
m
) r
f
]

E(r) : Beklenen Finansal Varlk Getirisi
r
f
: Risksiz Faiz Oran
e
: zkaynak Betas (Sistematik Riskin ls)
E(r
m
) r
f
: Risk primi (Beklenen Piyasa Getirisinin Risksiz Faiz Orann Aan Ksm)

TSPAKB

83

Beta, finansal varlk getirisinin piyasa getirisine olan hassasiyetini ler. Dier bir deyile, beta
finansal varlk getirisinin sistematik riskini lmektedir.

rnein, betas pozitif olan bir hisse senedinin piyasa ile ayn ynde, betas negatif olan bir
hisse senedinin ise piyasa ile ters ynde hareket etmesi beklenir. Beta birden bykse,
beklenen hisse senedi getirisindeki deiim, beklenen piyasa getirisindeki deiimle ayn
ynde, fakat daha byktr. Beta birden kkse, beklenen hisse senedi getirisindeki deiim,
beklenen piyasa getirisindeki deiimle ayn ynde, ama daha kk olacaktr.

Betas sfr olan bir finansal varln beklenen getirisi risksiz faiz oranna eittir. Bu finansal
varln toplam riski sfrdan byk olabilir. Ama, beta sfrsa, sistematik risk de sfrdr.
Sistematik olmayan risk fiyatlandrlmad iin, byle bir finansal varln getirisi risksiz faiz
oranna eit olacaktr. yi eitlendirilmi (sistematik olmayan riski en aza indirgenmi) bir
portfye sahip olan bir yatrmc iin, risksiz bir enstrmanla sadece sistematik olmayan riske
sahip bir enstrman arasnda fark yoktur. Her iki enstrman iin de, byle bir yatrmcnn getiri
beklentisi risksiz faiz orandr.

Betay hesaplamak iin regresyon analizi kullanlmaktadr. Pratikte, bakalar tarafndan
hazrlanm beta tablolar kullanlabilir.

7) MENKUL KIYMET DEERLEMESI

7.1) Tahvil Deerlemesi

7.1.1) Tahvil Deerleme Modeli

Bir tahvilin deeri, vade sonuna kadar olan btn kupon faiz demelerinin ve vade sonunda
denen tahvilin nominal deerinin, cari faiz oran ile bugne indirgenmi (imdiki) deerlerinin
toplamna eittir.
( ) ( )
=
+
+
+
=
n
1 t
n t
t
r 1
FV
r 1
C
Deeri Tahvil


TSPAKB

84

n : Tahvilin Vadesi (Kupon Faizi denen Dnem Says)
C
t
: Dnemsel Kupon Faiz demesi
FV : Tahvilin Nominal Deeri
r : Dnemsel Faiz Oran

rnek Soru 5.1:
On yl vadeli, yllk kupon faizi demeli, kupon faiz oran %50 ve nominal deeri 1 milyar TL
olan bir tahvilin deeri nedir? Cari faiz orannn kupon faiz oranna eit olduunu varsayn.

Kupon faiz oran %50 olduuna gre, yllk kupon faiz demesi,

TL milyon 500 TL milyar 1 5 . 0 = dr.

Cari faiz oran, kupon faiz oran olan %50ye eit kabul edilirse,

( ) ( )
=
+
+
+
=
10
1 t
10 t
5 . 0 1
TL milyar 1
5 . 0 1
TL milyon 500
Deeri Tahvil ,

eklinde hesaplanr.

Eitliin sandaki ilk terim bir anitedir. Anite hesaplama forml kullanlarak,

( ) ( )
TL milyar 1
5 . 0 1
TL milyar 1
5 . 0 1
1
1
5 . 0
TL milyon 500
Deeri Tahvil
10 10
=
+
+
(
(
+
= ,

olarak bulunur.

7.1.2) Verim Oran (Vadeye Kadar Verim)

Tahvil deeri formlnde, tahvil deerini tahvilin cari fiyatna eitleyen faiz oranna i verim
oran ya da vadeye kadar verim denir. verim orann hesaplamann, genelde, deneme-

TSPAKB

85

yanlma yntemi uygulamaktan baka yolu yoktur. Ancak, bilgisayarda hesap tablosu
kullanarak ya da elektronik hesap makinalarn programlayarak bu ilem basitletirilebilir.

rnek Soru 5.2:

1.9.2001 tarihinde ihra edilen iki yl vadeli, yllk kupon faizi demeli, kupon faiz oran %40 ve
nominal deeri 1 milyar TL olan bir tahvilin fiyat 1.8.2002 tarihinde 1,215,000,000 TLdr.
1.8.2002 tarihi itibar ile tahvilin i verim orann hesaplaynz.

1.8.2002 tarihi itibar ile, ilk kupon demesine 31 gn, ikinci kupon ve tahvilin nominal deerinin
denmesine 396 gn bulunmaktadr. Dolays ile,

( ) ( ) ( )
365
396
365
396
365
31
r 1
TL milyar 1
r 1
TL milyar 1 4 . 0
r 1
TL milyar 1 4 . 0
TL 000 , 000 , 215 , 1
+
+
+
+
+
= ,

olarak yazlabilir. Bu ifadede, eitliin solundaki terim tahvilin fiyat, sandaki ilk terim ilk kupon
demesinin imdiki deeri, ikinci terim ikinci kupon demesinin imdiki deeri, nc terim ise
tahvilin nominal deerinin imdiki deeridir. Deneme-yanlma yntemiyle (ya da bir bilgisayar
veya elektronik hesap makinas yardmyla),

r = %61.73,

olarak bulunur.

7.1.3) Piyasa Faiz Oranndaki Deiimlerin Tahvil Deerine Etkileri

Tahvil, dvize ya da enflasyona endekslenmemise, kupon demeleri ve tahvilin nominal deeri
sabittir; deimez. Ancak, piyasadaki faiz oranlarnn deiimiyle tahvilin deeri artar ya da
azalr. Faiz oranlarndaki deiim ile tahvil deerindeki deiim ters ynldr. Faiz oranlar
arttnda tahvillerin deeri der. Faiz oranlar dtnde ise, tahvil deerleri artar.


TSPAKB

86

rnek Soru 5.3:

rnek Soru 5.1de cari faiz oran %60a ykselirse, tahvil deeri nasl deiir?

( ) ( )
=
+
+
+
=
10
1 t
10 t
6 . 0 1
TL milyar 1
6 . 0 1
TL milyon 500
Deeri Tahvil

( ) ( )
TL 158 , 849 , 834
6 . 0 1
TL milyar 1
6 . 0 1
1
1
6 . 0
TL milyon 500
Deeri Tahvil
10 10
=
+
+
(
(
+
=

Cari faiz oran %50den %60a ykseldiinde, tahvil deeri 1 milyar TLndan 834,849,158 TLna
dmtr.

rnek Soru 5.4:

rnek Soru 5.1de cari faiz oran %40a derse, tahvil deeri nasl deiir?

( ) ( )
=
+
+
+
=
10
1 t
10 t
4 . 0 1
TL milyar 1
4 . 0 1
TL milyon 500
Deeri Tahvil

( ) ( )
TL 097 , 357 , 241 , 1
4 . 0 1
TL milyar 1
4 . 0 1
1
1
4 . 0
TL milyon 500
Deeri Tahvil
10 10
=
+
+
(
(
+
=

Cari faiz oran %50den %40a dtnde, tahvil deeri 1 milyar TLndan 1,241,357,097 TLna
ykselmitir.


TSPAKB

87

7.2) mtiyazl Hisse Senedi Deerlemesi

7.2.1) mtiyazl Hisse Senedi Kavram

mtiyazl hisse senedi baz ynlerden hisse senedine, baz ynlerden ise tahvile benzerlik
gsterir. Kreditrlerin imtiyazl hisse senedi sahiplerine gre, imtiyazl hisse senedi sahiplerinin
ise adi hisse senedi sahiplerine gre ncelii vardr. Bir irket nce bor anapara ve faizlerini
demekle ykmldr.

mtiyazl hisse senedi temettleri adi hisse senedi temettlerinden nce denir. Ancak, kar
dkse, bu temettler de denmeyebilir. mtiyazl hisse senedi temetts, tutar sabit olduu
iin, tahvil faiz demesine benzer. te yandan, imtiyazl hisse senedinin adi hisse senedine
benzerlii, ikisinin de vadesi olmamasdr.

7.2.2) mtiyazl Hisse Senedi Deerleme Modeli

mtiyazl hisse senetlerinin ou sahibine sabit temett alma hakk verir. mtiyazl hisse
senedinin vadesi olmad gznnde bulundurulduunda, imtiyazl hisse senedinin deeri
anite forml ile hesaplanabilir.

k
D
Deeri Senedi Hisse mtiyazl =

D : (Sabit) Temett
k : skonto Oran

7.3) Hisse Senedi Deerlemesi

Hisse senedi deerlemesine ilikin ayrntl bilgi, irket Deerleme Yntemlerine likin Temel
Kavramlar ksmnda verilmitir.


TSPAKB

88

8) MUHASEBENIN TEMEL KAVRAMLARI VE GENEL LKELERI

8.1) Muhasebenin Tanm ve eitleri

Muhasebenin temel amac bir iletmede ortaya kan ve para birimi ile ifade edilebilen olaylar
Genel Kabul Grm Muhasebe lkelerine uygun olarak belirli bir sistem iinde kaydetmek,
snflandrmak, zetlemek, finansal tablolar biiminde raporlamak ve yorumlamaktr. Muhasebe
mali nitelikteki ilemleri ve olaylar para ile ifade edilmi ekilde kaydetme, snflandrma,
zetleme, rapor etme ve sonular yorumlama bilim ve sanatdr. Bu tanmlardan da
anlalaca gibi muhasebenin temel fonksiyonlar;

kaydetme,
snflandrma
rapor etme (zetleme)ve
yorumlama, eklinde ortaya kmaktadr.

Muhasebenin amac ve temeli ayn olmasna ramen iletmelerin eitli ama ve faaliyetlerinin
farkl olmas, farkl muhasebe trlerini ortaya karmtr. Muhasebe; genel muhasebe, maliyet
muhasebesi ve ynetim muhasebesi olarak ana blme ayrlmaktadr.

Genel Muhasebe, (Finansal Muhasebe): Genel muhasebe iinde finansal bilgiler hibir analize
ve deiime tabi tutulmakszn kaydedilir. Genel Muhasebe ilemleri objektif belgeye dayanarak
ve olduu gibi kaydeder ve esas olarak muhasebe iletmelerinin mali yapsn gsterir. Bu
nedenle iletmelerin kaynaklarn ve bu kaynaklarn hangi varlklar iin ne ekilde kullanldn
gstermektedir. Dier bir ifadeyle, temel iletme faaliyetlerinden mal ve hizmetlerin satn alnp
mal ve hizmetin satlmasn, ayn zamanda iletmenin ekonomik ve finansal yapsndaki
deimeleri konu alan muhasebeye finansal muhasebe denir. Bu noktada iletmelerin faaliyet
konularna gre genel muhasebe, sigorta Muhasebesi, Banka muhasebesi, Otel Muhasebesi
eklinde uzmanlk muhasebeleri olarak ortaya kabilmektedir.

Maliyet Muhasebesi : retim faaliyetlerini konu alan ve retimle ilgili deer al-verilerini
bnyesinde kaydeden snflandran ve birim maliyetlerini hesaplayarak bu bilgi sisteminden elde

TSPAKB

89

edilen bilgileri rapor eden muhasebeye maliyet muhasebesi denir. Maliyet Muhasebesi; retim
maliyetlerini belirler. Kontrol arac olur. Planlamada yardmc olur.

Ynetim Muhasebesi: Gerek genel muhasebe, gerekse maliyet muhasebesince salanan
verilerden hareket ederek iletme yneticilerinin karar alma srelerinde gereksinim duyduklar
saysal bilgileri salayan muhasebe trdr .

Muhasebe bilgileri iletmenin mali durumu ve faaliyetlerinin sonucu ile ilgili bilgiler sunmas
nedeniyle, birok kii ve kuruluu yakndan ilgilendirmektedir. Bu taraflar aadaki gibi
sralanabilir:
Yneticiler
letme sahibi veya ortaklar
Bor veren kii ve kurulular
letmede alanlar,
Devlet
Kamu (Toplum)

Yukarda belirtilen tm taraflarn muhasebe bilgilerine kar olan ilgileri farkl neden ve
gdlere dayanmaktadr.

8.2) Muhasebenin Tarihi Geliimi

Gnmzdeki anlamyla muhasebenin temelleri 13. yzylda talyada uygulanmaya
balamtr. Ticaretin gelimesi, muhasebe biliminin de gelimesine olanak salamtr. 1494
ylnda Venedikte Luca Pacioli (Defter Tutma ve Ona Ait Evrak zerinde Ett) bir eser
yaynlayarak bu gnk anlamda ift tarafl kayt ynteminin uygulamasn bu kitapta anlatmtr.
Ayrca 1363 ylnda Farsa olarak Risal-i Felekiye adl almasnda Abdullah bn Muhammed
bu kitaba benzer ekilde muhasebe esaslarn anlatan bir almada bulunmutur. lkemizde
Cumhuriyetle birlikte muhasebe uygulamalar gelime gstermitir. 1926 ylnda Ticaret
Kanunu, 1950 ylnda GV ve VUK ile uygulama gelimitir. KTlere ilikin dzenlemeler iin 440
sayl ktisadi Devlet Teekklleri ve tirakleri Hakkndaki Kanun ve buna benzer almalar en
son 1993 ylnda Tek Dzen Hesap plannn lkemizde uygulamaya girmesi ile devam etmitir.

TSPAKB

90

Sermaye piyasasna ilikin temel dzenleme, 1.1.1995 tarih ve 22217 sayl Resmi Gazetede
yaymlanan Seri: XI, No: 11 sayl teblidir. Bu tebli ile, Mali Tablolarda Muhasebe
Politikalarnn Aklanmas ve Muhasebenin Temel Kavramlar, Mali Tablolara likin Uygulama
Standartlar, Mali Tablolara likin ekil ve Esaslar ve Mali Raporlara likin ekil ve Esaslar
zerinde eitli dzenlemeler getirilmitir.

8.3) Muhasebecilik Meslei

Muhasebecilik meslei 13.06.1989 tarih ve 20194 sayl Resmi Gazetede yaynlanan, 3568
sayl Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Mavirlik ve Yeminli Mali Mavirlik
Kanunu ile 1989 ylndan itibaren yasal bir yapya kavuturulmutur.
Yasaya gre meslek mensuplar,
Serbest Muhasebeci,
Serbest Muhasebeci Mali Mavir
Yeminli Mali Mavir, eklinde gruba ayrlmtr.

Serbest muhasebecilik mesleinin konusu gerek ve tzel kiilere ait temel muhasebe
kaytlarn tutmak, mali tablolar ve vergi beyannamelerini dzenlemek biimindedir. Serbest
Muhasebeci olabilmek iin en az lise mezunu olmak ve 6 yl staj yapmak, niversite mezunlar
iin ise 2 yl staj yapmak zorunluluu vardr.

Serbest Muhasebeci Mali Mavir olabilmek iin hukuk siyasal iletme iktisat maliye bankaclk
kamu ynetimi ve siyasal bilimler dallarndan birinden mezun olmak veya bu konularda
lisansst eitimi tamamlayan kiiler iki yl sreli staj ile meslek snavn baarm olmalar
zorunludur. Serbest Muhasebeci Mali Mavirler hesaplarn denetimlerini ve danmanlk
grevini yrtrler.

Yeminli Mali Mavirler ise denetim grevinin yannda bu defter ve belgeleri tastik yetkisine
sahiptirler. Ancak tastik yetkisi ile birlikte, bu ilemlerin sonularna kar mterileri ile birlikte
ortak ve mteselsilen sorumludurlar. Yeminli Mali Mavir olabilmek iin en az 10 yl Serbest
Muhasebeci Mali Mavir olarak alm olmak ve snav baarm olmak art aranr.


TSPAKB

91

8.4) Temel Muhasebe Kavramlar

Tm dnyada uygulanarak bir benzerlik tamaya balayan muhasebe biliminin temel
kavramlar, kurallar giderek bir evrensellik ve kalclk kazanmaya balamtr. Bu sz konusu
kural ve genel eilimler, Genel Kabul Grm Muhasebe lkeleri olarak adlandrlmaktadr.
GKGMnin dayanan oluturan temel muhasebe kavramlar aadaki gibidir.
a) Sosyal Sorumluluk Kavram

Genel olarak sosyal sorumluluk gerek ve tzel kiilerin kendi davranlarn ve yetki
alanlarndaki herhangi bir olayn sonularn stlenmesi olarak tanmlanr. Muhasebecilerde
hazrladklar va akladklar rapor ve belgeler dolays ile byk bir sorumluluk altndadr. Bu
sebeple muhasebeciler, hukuku sorumluluklarndan ok daha geni bir sorumluluu anlatan bir
sorumluluk duygusu ile hareket etmek durumundadrlar. Bu anlam ile sosyal sorumluluk
kavram; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarnn yrtlmesinde ve mali
tablolarn dzenlenmesi ve sunulmasnda; belli kii veya gruplarn deil, tm toplumun
karlarnn gzetilmesi ve dolaysyla bilgi retiminde geree uygun, tarafsz ve drst
davranlmas gerektiini ifade eder.

b) Kiilik Kavram

Bu kavram iletmenin sahip ve ortaklarndan, personelinden ve dier ilgililerinden farkl bir
kiilie sahip olduunu ve o iletmenin muhasebe ilemlerinin bu kiilik adna yrtlmesi
gerektiini ngrmektedir.

c) letmenin Sreklilii Kavram :

Her iletme belli bir sreye bal olmakszn sonsuz bir mre sahip olmak zere kurulur ve
faaliyetlerini bu esas erevesinde srdrr. Bu kavram maliyet esas kavramnn da temelini
oluturmaktadr. Bu kavramn, iletmeler asndan geerliliinin bulunmad veya ortadan
kalkt durumlarda ise, bu husus mali tablolarn dipnotlarnda aklanr.

d) Dnemsellik lkesi


TSPAKB

92

Dnemsellik kavram; iletmenin sreklilii kavram uyarnca snrsz kabul edilen mrnn,
belli dnemlere blnmesi ve her dnemin faaliyet sonularnn dier dnemlerden bamsz
olarak saptanmasdr. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasna gre muhasebeletirilmesi, haslat,
gelir ve krlarn ayn dneme ait maliyet, gider ve zararlarla karlatrlmas bu kavramn
gereidir.

Bu kavramn, iletmeler asndan geerliliinin bulunmad veya ortadan kalkt durumlarda
ise, bu husus mali tablolarn dipnotlarnda aklanr

e) Para le lme Kavram

letmedeki eitli fizik lleri ile ifade edilen olaylarn kaydedilebilmeleri ve takip edilebilmeleri
iin ortak bir para birimi ile ifade edilmeleri gerekmektedir. Parayla llme kavram, parayla
llebilen iktisadi olay ve ilemlerin muhasebeye ortak bir l olarak para birimiyle
yanstlmasn ifade eder. Muhasebe ilemleri ulusal para birimine gre yaplr.

f) Maliyet Esas Kavram

Maliyet esas kavram; para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mmkn veya
uygun olmayan dier kalemler hari, iletme tarafndan edinilen varlk ve hizmetlerin
muhasebeletirilmesinde, bunlarn elde edilme maliyetlerinin esas alnmas gereini ifade eder.
Ksaca, iletme tarafndan edinilen varlk ve hizmetlerin muhasebeletirilmesinde, bu kalemlerin
elde edilme maliyetlerinin esas alnmasn anlatr.

g) Tarafsz objektif belge kavram

Muhasebe kaytlarna esas olan ilemlerin tarafsz ve usulne uygun olarak dzenlenmi
belgelere dayandrlmas gereklidir. Bu kavram muhasebe kaytlarnn gerek durumu yanstan
ve usulne uygun olarak dzenlenmi objektif belgelere dayandrlmas ve muhasebe
kaytlarna esas alnacak yntemlerin seilmesinde tarafsz ve n yargsz davranlmas
gereini ifade eder.

h) Tutarllk ilkesi

TSPAKB

93

Muhasebe uygulamalar iin seilen muhasebe politikalarnn birbirini izleyen dnemlerde
deitirilmeden uygulanmaya devam edilmesi gereini anlatr. letmelerin mali durumunun
faaliyet sonularnn ve bunlara ilikin yorumlarn karlatrlabilir olmas bu kavramn amacn
oluturur. Tutarllk kavram benzer olay ve ilemlerde kayt dzeni, deerleme lleri, mali
tablolarn biim ve ierik bakmndan deimezliini ngrr. Geerli nedenlerin bulunduu
durumlarda, iletmeler, uyguladklar muhasebe politikalarn deitirebilirler. Ancak bu
deiikliklerin ve bunlarn parasal etkilerinin mali tablolarn dipnotlarnda aklanmas
zorunludur.

) Tam Aklama Kavram

Bu kavram mali tablolarn ve muhasebe kaytlarnn bu kaytlardan yararlanacak kii ve
kurulularn doru karar vermelerine yardmc olacak lde yeterli, ak ve anlalr olmas
gereini anlatr. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak aklanmas yannda, mali tablo
kalemleri kapsamnda yer almayan ancak alnacak kararlar etkileyebilecek, gereklemesi
muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramn gereidir.

i) htiyatllk (Tutuculuk ) Kavram

Bu kavram muhasebe ilemlerinde temkinli davranlmas, tarafsz bir muhakeme ile iletmenin
karlaabilecei risklerin gz nnde bulundurulmas gereini anlatr. Bu kavramn sonucu
olarak iletmeler, muhtemel giderleri ve zararlar iin karlk ayrrlar, muhtemel gelir ve krlar
iin ise gerekleme dnemlerine kadar herhangi bir muhasebe ilemi yapmazlar. Ancak bu
kavram gizli yedekler veya gereinden fazla karlklar ayrlmasna gereke oluturamaz.

j) nemlilik Kavram

Mali tablolarn hazrlanmasnda ve ilemlerin yaplmasnda bir finansal verinin parasal
bykl kk olmas o ilemin gz ard edilebilecei anlamna gelmez. nemlilik kavram,
bir hesap kalemi veya mali bir olayn nispi arlk ve deerinin, mali tablolara dayanlarak
yaplacak deerlemeleri veya alnacak kararlar etkileyebilecek dzeyde olmasn ifade eder.

TSPAKB

94

nemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve dier hususlarn mali tablolarda yer almas
zorunludur.

k) zn ncelii Kavram

lemler muhasebeye yanstlrken onlarn hukuki biimlerinden ok zlerinin esas alnmasn
ngren kavrama zn ncelii denilir. rnein vergi mevzuat bakmndan pheli alacak
olarak kabul edilen takipteki bir alacak, pratikte pheli grlmyorsa bu hesap iin pheli
alacak ilemi yaplmamaldr. Genel olarak ilemlerin biimleri ile zleri paralel olmakla birlikte,
baz durumlarda farkllklar da kabilir. Bu takdirde, zn biime ncelii esastr.

8.5) Muhasebe lkeleri

Muhasebe Uygulama teblii ile ortaya getirilen Genel Kabul Grm Muhasebe lkelerinin
amac; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kar iletmede brakan sahip veya
hissedarlar ile alacakllarn iletmeye saladklar kaynaklar ve bunlar yardm ile elde edilen
varlklarn, muhasebe kayt, hesap ve tablolarnda anlaml bir ekilde tespit edilmesi ve
gsterilmesi yoluyla belirli bir tarihte iletmenin mali durumunun aklkla ve ilgililer iin geree
uygun olarak yanstlmasdr.

Mali tablolarn amalar ksaca; yatrmclar, kredi verenler ve dier ilgililer iin karar almada
yararl bilgiler salamak, gelecekteki nakit akmlarn deerlendirmede yararl bilgiler salamak
ve varlklar, kaynaklar ve bunlardaki deiiklikler ile iletme faaliyet sonular hakknda bilgi
salamak eklinde ifade edilebilir. Mali tablolarda yer alan bilgilerin karar vericiler tarafndan en
iyi ekilde ve sratle kullanlabilmesi iin bu tablolarn anlalabilir, ihtiyaca uygun, gvenilir,
karlatrlabilir olmas, zamannda dzenlenmesi gerekir

Bu ereve iersinde Bilano ve Gelir Tablosu lkeleri GKGMleri temel mali tablolara paralel
olarak aadaki gibi blmlenmitir.

1- Gelir Tablosu lkeleri
2- Bilano lkeleri
a) Varlklara likin lkeler,

TSPAKB

95

b) Yabanc Kaynaklara likin lkeler,
c) zkaynaklara likin lkeler.

8.5.1) Gelir Tablosu lkeleri:

Gelir tablosu ilkelerinin amac; satlarn, gelirlerin, satlar maliyetinin, giderlerin, kr ve
zararlara ait hesaplarn ve belli dnemlere ait iletme faaliyeti sonularnn snflandrlm ve
geree uygun olarak gsterilmesini salamaktr. Btn satlar, gelir ve krlar ile maliyet, gider
ve zararlar brt tutarlar zerinden gsterilirler ve hi bir sat, gelir ve kr kalemi bir maliyet,
gider ve zarar kalemi ile tamamen veya ksmen karlatrlmak suretiyle gelir tablosu
kapsamndan karlamaz.

Bu ama dorultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri aada belirtilmitir:

a) Gereklememi satlar, gelir ve krlar; gereklemi gibi veya gerekleenler
gerek tutarndan fazla veya az gsterilmemelidir. Belli bir dnem veya dnemlerin geree
uygun faaliyet sonularn gstermek iin, dnem veya dnemlerin banda veya sonunda
doru hesap kesimi ilemleri yaplmaldr.

b) Belli bir dnemin satlar ve gelirleri bunlar elde etmek iin yaplan satlarn maliyeti
ve giderleri ile karlatrlmaldr. Belli bir dnem veya dnemlerin banda ve sonunda maliyet
ve giderleri geree uygun olarak gsterebilmek iin stoklarda, alacak ve borlarda doru
hesap kesimi ilemleri yaplmaldr.

c) Maddi ve maddi olmayan duran varlklar ile zel tkenmeye tabi varlklar iin uygun
amortisman ve tkenme pay ayrlmaldr.

d) Maliyetler; maddi duran varlklar, stoklar, onarm ve bakm ve dier gider gruplar
arasnda uygun bir ekilde datlmaldr. Bunlardan direkt olanlar dorudan doruya, birden
fazla faaliyeti ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktr dikkate alnarak tahakkuk ettirilip,
datlmaldr.


TSPAKB

96

e) Arzi ve olaanst nitelie sahip kr ve zararlar meydana geldikleri dnemde
tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonularndan ayr olarak gsterilmelidir.

f) Btn kr ve zararlardan, nceki dnemlerin mali tablolarnda dzeltme yaplmasn
gerektirecek byklk ve niteliktekiler dnda kalanlar, dnemin gelir tablosunda gsterilmelidir.
g) Karlklar, iletmenin krn keyfi bir ekilde azaltmak veya bir dneme ait kr dier
dneme aktarmak amacyla kullanlmamaldr.
h) Dnem sonularnn tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen deerleme esaslar ve
maliyet yntemlerinde bir deiiklik yapld takdirde, bu deiikliin etkileri aka
belirtilmelidir.
) Bilano tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya bir ka olayn gelecekte ortaya
kp kmamasna bal durumlar ifade eden, arta bal olaylardan kaynaklanan, makul bir
ekilde geree yakn olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar tahakkuk ettirilerek gelir
tablosuna yanstlr. arta bal gelir ve krlar iin ise gerekleme ihtimali yksek de olsa
herhangi bir tahakkuk ilemi yaplmaz; dipnotlarda aklama yaplr.

8.5.2) Bilano lkeleri :

Bilano ilkelerinin amac; sermaye koyan veya sonradan kendilerine ait kr iletmede brakan
sahip ve hissedarlar ile alacakllarn iletmeye saladklar kaynaklar ve bunlarla elde edilen
varlklarn muhasebe kayt, hesap ve tablolarnda anlaml bir ekilde tespit edilmesi ve
gsterilmesi yoluyla, belli bir tarihte iletmenin mali durumunun aklkla ve ilgililer iin geree
uygun olarak yanstlmasdr.

Bilano, varlklarn iinde bulunulan zamandaki deerini veya tasfiye halinde bunlarn
satndan elde edilecek para tutarlarn yanstan bir tablo deildir. Btn varlklar, yabanc
kaynaklar ve z kaynaklar bilanoda gayri safi deerleri ile gsterilirler. Bu ilke, bilanonun net
deer esasna gre dzenlenmesine bir engel oluturmaz. Bu dorultuda net deer bilano
dzenlenmesinin gerei olarak indirim kalemlerinin ilgili hesaplarn altnda aka gsterilmesi
esastr.

Bu ama dorultusunda benimsenen bilano ilkeleri; varlklar, yabanc kaynaklar ve
zkaynaklar itibariyle aada belirtilmitir.

TSPAKB

97

a- Varlklara likin lkeler:

1- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde paraya dnebilecek varlklar,
bilanoda dnen varlklar grubu iinde gsterilir.

2- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde paraya dnemeyen,
hizmetlerinden bir hesap dneminden daha uzun sre yararlanlan uzun vadeli varlklar,
bilanoda duran varlklar grubu iinde gsterilir. Dnem sonu bilano gnnde bu grupta yer
alan hesaplardan vadeleri bir yln altnda kalanlar dnen varlklar grubunda ilgili hesaplara
aktarlr.

3- Bilanoda varlklar, bilano tarihindeki geree uygun deeriyle gsterebilmek iin,
varlklardaki deer dklklerini gstererek karlklarn ayrlmas zorunludur.

Dnen varlklar grubu iinde yer alan menkul kymetler, alacaklar, stoklar ve dier dnen
varlklar iindeki ilgili kalemler iin yaplacak deerleme sonucu gerekli durumlarda uygun
karlklar ayrlr. Bu ilke, duran varlklar grubunda yer alan alacaklar, bal menkul kymetler,
itirakler, bal ortaklklar ve dier duran varlklardaki ilgili kalemler iin de geerlidir.

4- Gelecek dnemlere ait olarak nceden denen giderler ile cari dnemde tahakkuk
eden ancak, gelecek dnemlerde tahsil edilecek olan gelirler kayt ve tespit edilmeli ve
bilanoda ayrca gsterilmelidir.

5- Dnen ve duran varlklar grubunda yer alan alacak senetlerini bilano tarihindeki
geree uygun deerleri ile gsterebilmek iin reeskont ilemleri yaplmaldr.

6- Bilanoda duran varlklar grubunda yer alan maddi duran varlklar ile maddi olmayan
duran varlklarn maliyetini eitli dnem maliyetlerine yklemek amacyla, her dnem ayrlan
amortismanlarn birikmi tutarlar ayrca bilanoda gsterilmelidir.


TSPAKB

98

7- Duran varlklar grubu iinde yer alan zel tkenmeye tabi varlklarn maliyetini eitli
dnem maliyetlerine yklemek amacyla, her dnem ayrlan tkenme paylarnn birikmi
tutarlar ayrca bilanoda gsterilmelidir.

8- Bilanonun dnen ve duran varlklar gruplarnda yer alan alacaklar, menkul kymetler,
bal menkul kymetler ve dier ilgili hesaplardan ve ykmllklerden iletmenin sermaye ve
ynetim bakmndan ilikili bulunduu ortaklara, personele, itiraklere ve bal ortaklklara ait
olan tutarlarnn ayr gsterilmesi temel ilkedir.

9- Tutarlar kesinlikle saptanamayan alacaklar iin herhangi bir tahakkuk ilemi
yaplmaz. Bu tr alacaklar bilano dipnot veya eklerinde gsterilir.

10- Verilen rehin, ipotek ve bilano kapsamnda yer almayan dier teminatlarn
zellikleri ve kapsamlar bilano dipnot veya eklerinde aka belirtilmelidir.Bu ilke alnan rehin,
ipotek ve bilano kapsamnda yer almayan dier teminatlar iin de geerlidir.

Ayrca, iletme varlklar ile ilgili toplam sigorta tutarlarnn da bilano dipnot veya eklerinde
aka gsterilmesi gerekmektedir.

b- Yabanc Kaynaklara likin lkeler:

1- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde vadesi gelen borlar, bilanoda
ksa vadeli yabanc kaynaklar grubu iinde gsterilir.

2- letmenin bir yl veya normal faaliyet dnemi iinde vadesi gelmemi borlar,
bilanoda uzun vadeli yabanc kaynaklar grubu iinde gsterilir. Dnem sonu bilano gnnde
bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yln altnda kalanlar ksa vadeli yabanc kaynaklar
grubundaki ilgili hesaplara aktarlr.
3- Tutarlar kesinlikle saptanamayanlar veya durumlar tartmal olanlar da iermek
zere, iletmenin bilinen ve tutarlar uygun olarak tahmin edilebilen btn yabanc kaynaklar
kayt ve tespit edilmeli ve bilanoda gsterilmelidir.
letmenin bilinen ancak tutarlar uygun olarak tahmin edilemeyen durumlar da bilanonun
dipnotlarnda ak olarak belirtilmelidir.

TSPAKB

99

4- Gelecek dnemlere ait olarak nceden tahsil edilen haslat ile cari dnemde tahakkuk
eden ancak, gelecek dnemlerde denecek olan giderler kayt ve tespit edilmeli ve bilanoda
ayrca gsterilmelidir.

5- Ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklar grubunda yer alan bor senetlerini bilno
tarihindeki geree uygun deerleri ile gsterebilmek iin reeskont ilemleri yaplmaldr.

6- Bilanonun ksa ve uzun vadeli yabanc kaynaklar gruplarnda yer alan borlar, alnan
avanslar ve dier ilgili hesaplardan iletmenin sermaye ve ynetim bakmndan ilgili bulunduu
ortaklara, personele, itiraklere ve bal ortaklklara ait olan tutarlarnn ayr gsterilmesi temel
ilkedir.

c) zkaynaklara ilikin lkeler:

1- letme sahip veya ortaklarnn sahip veya ortak sfatyla iletme varlklar zerindeki
haklar zkaynaklar grubunu oluturur.
letmenin bilno tarihindeki denmi sermayesi ile iletme faaliyetleri sonucu oluup, eitli
adlar altnda iletmede braklan krlar ile dnem net kr (zarar) bilnoda zkaynaklar grubu
iinde gsterilir.

2- letmenin denmi sermayesi bilnonun kapsam iinde tek bir kalem olarak
gsterilir. Ancak, esas sermaye zellikleri farkl hisse gruplarna ayrlm bulunuyorsa, esas
sermaye hesaplar her grubun haklarn kar ve tasfiye paylarnn datmnda sahip
olabilecekleri zellikleri ve dier nemli zellikleri yanstacak biimde bilnonun dipnotlarnda
gsterilmelidir.

3- letmenin hissedarlar tarafndan yatrlan sermayenin devam ettirilmesi gerekir.
letmede herhangi bir zararn ortaya kmas, herhangi bir nedenle zkaynaklarda meydana
gelen azalmalar, hem dnemsel, hem de kmlatif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir.

4- zkaynaklarn bilnoda net olarak gsterilmesi iin gemi yllar zararlar ile dnem
zarar, zkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alr.

TSPAKB

100

5- zkaynaklar; denmi sermaye; sermaye yedekleri, kr yedekleri, gemi yl krlar
(zararlar) ve dnem net kr (zarar)ndan oluur. Kr yedekleri yasal, stat ve olaanst
yedekler ile yedek niteliindeki karlklar, zel fonlar gibi iletme faaliyetleri sonucu elde edilen
krlarn datlmam ksmn ierir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihra primleri, iptal
edilen ortaklk paylar, yeniden deerleme deer artlar gibi kalemlerden meydana gelir.
Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarlamaz.

8.6) Muhasebede Kullanlan Defter ve Belgeler

Vergi Usul Kanunu gerek ve tzel kiilerce tutulacak defterlerin eit ve zellikleri, gerek ve
tzel kiilerin mesleklerine, iletmelerin niteliklerine, imalat ii ile urap uramadklarna, i
konularna ve bal olduklar vergi trlerine gre iletmelerin tutmak zorunda olduklar defterleri
belirlemitir.

Birinci snf tccarlar (Bilano Esas)
Yevmiye Defteri (Gnlk Defter)
Byk Defter (Defteri Kebir)
Envanter Defteri
Gnlk Kasa Defteri
Kambiyo Senetleri Defteri

kinci snf tccarlar (letme Hesab Esas)
letme Hesab Defteri
Gnlk Perakende ve Haslat Defteri
Kambiyo Senetleri Defteri

Yukardaki muhasebe defterlerine geirilecek muhasebe kaytlar asndan bilgilerin gvenilir
olabilmesi iin ilemlerin belgelere balanmas gereklidir. Bu belgeler VUK ve Trk ticaret
kanununda saylmtr.


TSPAKB

101

VUKna gre muhasebe ilemlerinde kullanlacak belgeler; Faturalar, Perakende Sat
VPsikalar, Gider Pusulas, Mstahsil Makbuzlar, cret Bordrosu, Tama rsaliyesi gibi
belgelerdir.

TTKna gre muhasebe ilemlerinde kullanlacak belgeler ise Polie, Bono, ek, Hisse Senedi,
Tahvil, Emtia Senetleri, Nakliye Belgeleri (Ordino, Konimento, manifesto, vb) gibi belgelerdir.

Muhasebe defterleri ve belgelerinin yan sra muhasebe srecinde kullanlan birtakm
muhasebe fileri bulunmaktadr. Ticari ilemleri, kasa ile ilgili ilemler, kasa ile ilgili olamayan
ilemler olarak iki gruba ayrmak mmkndr. Kasa ile ilgili ilemler tahsilat ve demelerdir. Bu
durumlarda Tahsil Fii ve Tediye Fii dzenlenir. Kasa ile ilgili olamayan durumlarda ise
Mahsup Fii dzenlenir.

8.7) Hesap Kavram ve Muhasebe Dngs

letme faaliyetlerinde sreklilik esas niteliktedir. Ancak belirli aralklar iersinde de faaliyetlerin
belirlenmesi, llmesi ve sonucun mali tablolar eklinde gsterilmesi gerekmektedir bu konuda
bir yl faaliyet dnemi olarak dikkate alnr. Her yl 1 Ocak tarihinde balayan mali yl, o yln
sonunda, 31 Aralk tarihinde sona erer ve mali sonular hazrlanan mali tablolar yardmyla ilgili
taraflarn kullanmna sunulur.

Bir faaliyet dnem iersinde muhasebe ak temel olarak aadaki gibi gerekleir :
e Balama Bilanosunun dzenlenmesi,
Belge ve bilgilerin toplanmas,
Yevmiye Defterine kayt,
Defteri Kebire kayt,
Aylk Mizan dzenlenmesi,
Dnem sonu envanter ilemlerinin yaplmas,
Genel Kesin Mizan dzenlenmesi
Dnem sonu Bilano ve Gelir Tablosunun dzenlenmesi
Dnem Hesaplarnn Kapatlmas


TSPAKB

102

Yukarda belirtilen sre her yl ayn ekilde gerekleir. Yl iersinde ayn nitelikteki ilemler,
bir hesap iinde tutulur. Bylece ilemlerin snflanmas ve kaydedilmesi kolaylam olacaktr.
rnek vermek gerekirse para ile ilgili ilemler kasa hesabnda, demirba ile ilgili ilemler
demirba hesabnda bor ve alacaklar ile ilgili ilemlerde, srasyla alclar ve satclar
hesaplarnda takip edilirler.

Muhasebe kaytlarnn tutulmas esnasnda, ortaya kan her olay en az iki ekonomik kavram
etkilemesinden dolay en az iki tarafa kayt yaplmas gerekmektedir. (ift Tarafllk lkesi) Bu
durum temel muhasebe eitliinin ele alnmas ile daha iyi ortaya konulacaktr.

Temel Muhasebe Eitlii
VARLIKLAR = SERMAYE + BORLAR

Bu eitlie gre iletmenin sahip olduu varlklar ve bu varlklarn kaynan tekil eden, iletme
sahip veya sahipleri tarafndan veya nc kii veya kurulular tarafndan salanan kaynaklar
bir iletmenin temel muhasebe denkliini oluturmaktadr. Bu sebeple herhangi bir hesapta
meydana gelen deiim eitliin bir dier kalemlerinde deiime sebep olmaktadr.

Hesaplarn ileyi ekli ele alndnda varlk hesaplar ile kaynak hesaplarnn ileyileri
arasnda farkllklar bulunmaktadr.

Varlk hesaplarnda, herhangi bir art meydana geldiinde hesabn bor taraf, azal
meydana geldiinde ise alacak taraf altrlmaktadr. Kaynak hesaplarnda ise, bu uygulama
deierek, bir kaynak hesabnda art meydana geldiinde hesabn alacak taraf, azal
meydana geldiinde ise bor taraf kullanlmaktadr.

VARLIKLAR = BORLAR + SERMAYE
Art Azal Azal Art Azal Art
(+) (-) (-) (+) (-) (+)


TSPAKB

103

8.8) Deerleme Esaslar

Deerleme her varlk, bor ve z sermaye kalemi itibariyle ayr ayr yaplr. Ancak, nitelikleri
itibariyle bir btnlk gsteren benzer kalemler toplu olarak deerlenebilir.

8.8.1) Menkul Kymetlerin Deerleme Esaslar

Geici amalarla, iktisap edilen menkul kymetler, elde etme maliyeti ile kaydedilir.
Ancak, iletmeler satnalma bedeline bal olarak yaptklar giderleri "dier faaliyetlerden
giderler ve zararlar" olarak muhasebeletirilebilirler.Elde etme maliyetinin hesplanmasnda
hareketli veya arlkl ortalama maliyet yntemlerinden birinin uygulanmas arttr. Menkul
kymetler, szkonusu maliyet yntemlerine dayanlarak serileri itibariyle ayr ayr deerlenir.

8.8.1.1) Borsalar ve Tekilatlanm Dier Piyasalarda lem Gren Menkul Kymetler

Borsalar ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren hisse senetleri, bilano gnnden
nceki 5 ign boyunca oluan gnlk arlkl ortalama fiyatlarn ortalamas zerinden
deerlenir. Bu ortalamann hesabnda sermaye artrm ve temett demesi gibi ilemlerden
kaynaklanan etkiler giderilir. Bilano gnnden nceki 5 ign iinde elde edilen hisse
senetleri ise, elde etme maliyeti ve bilano gnnde oluan arlkl ortalama fiyatn dk olan
ile deerlenir.

Yatrm fonu katlma belgeleri, ilgili yatrm fonunun bilano tarihi iin aklad al fiyatlar
zerinden; borsalar ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren borlanmay temsil eden
dier menkul kymetler ise bilano tarihindeki arlkl ortalama fiyatlar zerinden deerlenir.

Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve Gelir Ortakl Senetleri gibi kamu menkul kymetlerinde,
vadelerinde elde edilecek gelirin szkonusu menkul kymetlerin iktisabndan bilano tarihine
kadar geen sreye isabet eden ksm iin gelir tahakkuk ettirilir. Tahakkuk ettirilen tutar menkul
kymetler hesabnn alt hesab olan "gelir tahakkuklar" hesabnda muhasebeletirilir ve
bilanoda "Menkul Kymetler", gelir tablosunda ise, "Dier Faaliyetlerden Gelirler ve Krlar"
hesap grubu iinde gsterilir.

8.8.1.2) Borsalar ve Tekilatlanm Dier Piyasalarda lem Grmeyen Menkul
Kymetler

Borsalar ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem grmeyen menkul kymetler, elde etme
maliyetlerine gre % 10 veya daha fazla bir oranda deer kaybetmeleri ve bu deer
dklnn yakn bir gelecekte ortadan kalkacana dair objektif ve makul bir gerekenin
varolmamas durumunda rayi deerleriyle deerlenir. Rayi deer, borlanmay temsil eden
menkul kymetler iin T.C.Merkez Bankasnn aklad iskonto oran zerinden hesaplanan
deer; hisse senetleri iin net defter deeridir.

8.8.2) Stoklar Deerleme Esaslar

letmenin stoklar, iletmelerin satmak, retimde kullanmak veya kendi tketimlerini karlamak
amacyla edindii, ilk madde ve malzeme, yar mamul, mamul, ticari mal, yan rn, artk ve
hurda gibi varlklardan oluur. Stoklar iletmede bir yldan daha ksa srede tutulur ve bu sre

TSPAKB

104

iersinde kullanlr ya da tketilir. Tekdzen Hesap plannda ilgili stok hesaplar aadaki
gibidir.
150 LK MADDE VE MALZEME
151 YARI MAMLLER-RETM
152 MAMULER
153 TCAR MALLAR
157 DER STOKLAR
158 STOK DEER DKL KARILII (-)
159 VERLEN SPAR AVANSLARI

1.1.1.1) Stok Hareketleri ile lgili Kayt Yntemleri

Mal alm satm ilemlerinin kayt edilmesi konusunda iki farkl yntem uygulanmaktadr. Bu
farklln sebepleri, alm satm yaplan mallarn eitlilii ve elde edilmek istenilen bilginin
ayrntlar nedeniyle ortaya kmaktadr. Bu yntemler unlardr;
Aralkl Envanter Yntemi
Srekli Envanter Yntemi

8.8.2.1.1) Aralkl Envanter Yntemi

Aralkl envanter yntemi, iletmedeki mal mevcudunun ancak belirli aralklarla yaplacak saym
ilemleri ile hesaplanabildii bir yntemdir. Bu yntemde, dnem ba mal mevcudu, dnem ii
allar, satn alma giderleri, al iskontolar ve al iadeleri 153 TCAR MALLAR
HESABINDA, sat ilemleri 600 YURT SATILAR HESABINDA izlenir. Ancak satlar ile
kan her mal 153 TCAR MALLAR HESABINA kaydedilmediinden dnem sonunda bu
hesabn bakiyesi fiili mal mevcudunu doru bir biimde gstermeyecektir. Bu nedenle dnem
sonu mal mevcudunu, satlan mallarn maliyetini ve dolays ile sat kar veya zararn
hesaplayabilmek iin fiili saym ve deerleme (envanter) yaplmas gereklidir.

rnek: 1 Aralk 2001 tarihinde faaliyete geen Teneke letmesinin bu dnemde mal alm
satm ile ilgili olarak gerekleen ilemleri aadaki gibidir. (KDV oran hesaplama kolayl
salamas amacyla %10 olarak kullanlmtr.)

1 ARALIK 2001 Z iletmesinden kredili olarak 140.000 TL+ 14.000 TL KDV ile mal
alnmtr.
2 ARALIK 2001 letme satn ald mal iletmeye getirebilmek iin 40.000 TL+ 4.000
TL KDV demitir.
8 ARALIK 2001 L iletmesine yars pein yars kredili olmak artyla 80.000 TL+
8.000 TL KDV karlnda mal satlmtr.
10 ARALIK 2001 L iletmesine sattmz mal ile ilgili olarak kargo irketine 5.000 TL +
500 TL KDV tama gideri pein olarak denmitir.
15 ARALIK 2001 Z iletmesinden aldmz mallardan 14.000 TL + 1.400 TL KDVlik
ksm sat rneklerine uygun olmad gerekesi ile iade edilmitir.
20 ARALIK 2001 T letmesinden 100.000 TL + 10.000 TL KDV karlnda yars
pein yars senet karlnda mal alnmtr.
24 ARALIK 2001 B iletmesine pein bedelle 50.000 TL + 5.000 TL KDV karlnda
mal satlmtr.
31 ARALIK 2001 Yl sonunda yaplan saymda mal mevcudunun 166.000 TL olduu
belirlenmitir.

TSPAKB

105

Buna gre, ilgili gnlk defter kaytlar aadaki gibi olacaktr:

Bor Alacak
1)------------------------------ 01.12.2001 -------------------------
153 TCAR MALLAR HESABI 140.000
191 NDRLECEK KDV 14.000
320 SATICILAR HESABI 154.000
2) ------------------------------ 02.12.2001 ----------------------
100 KASA HESABI 44.000
3) ------------------------------ 08.12.2001 -----------------------
120 ALICILAR 44.000
600 YURT SATILAR 80.000
391 HESAPLANAN KDV 8.000
4) ------------------------------ 10.12.2001 -----------------------
760 PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDER 5.000
191 NDRLECEK KDV 500
5) ------------------------------15.12.2001-------------------------
6) ------------------------------ 20.12.2001-------------------------
321 BOR SENETLER HESABI 55.000
7) ------------------------------ 24.12.2001------------------------
------------------------------ --------------------------

31 Aralk tarihinde yaplan saymda mal mevcudunun 166.000.- TL olduu belirlenmitir. Buna
gre satlan mallarn maliyeti aadaki gibi hesaplanacaktr.

Dnem ba mal mevcudu+ allar + al giderleri al iadeleri
( 153 Ticari Mallar Hesabnn Bor Kalan)
266.000
Dnem sonu mal mevcudu 166.000
Satlan maln maliyeti 100.000

8.8.2.1.2) Srekli Envanter Yntemi

Srekli Envanter Yntemi dnem iinde her an mevcut mallarn miktarn ve maliyetini, bunun
yannda satlarn tutarn ve maliyetini gsterecek ekilde kayt esasna dayal bir sistemdir. Bu

TSPAKB

106

yntemde, dnem ba mal mevcudu, dnem ii allar, satn alma giderleri, al iskontolar ve
al iadeleri 153 TCAR MALLAR HESABINDA, sat ilemleri 600 YURT SATILAR
HESABINDA ve sat srecinde satlan mallarn maliyeti 621 SATILAN TCAR MALLAR
MALYET HESABInda izlenir. Dolays ile sat ilemlerinde biri maliyetler ile ilgili, biri de sat
ilemleri ile ilgili iki muhasebe kayd yaplmaktadr.

rnek: elik ticaret letmesinin Mart ay iersinde mal alm satm ile ilgili olarak gerekleen
ilemleri aadaki gibidir.

1 MART 2001 Z iletmesinden kredili olarak 240.000 TL+ 24.000 TL KDV ile mal
alnmtr.
2 MART 2001 letme satn ald mal iletmeye getirebilmek iin 50.000 TL+ 5.000 TL
KDV demitir.
8 MART 2001 L iletmesine yars pein yars kredili olmak artyla 70.000 TL+ 7.000
TL KDV karlnda mal satlmtr. (Satlan maln maliyeti 50.000
TLsdr.)
10 MART 2001 L iletmesine sattmz mal ile ilgili olarak kargo irketine 10.000 TL +
1.000 TL KDV tama gideri pein olarak denmitir.
20 MART 2001 T letmesinden 100.000 TL + 10.000 TL KDV karlnda yars pein
yars senet karlnda mal alnmtr.
24 MART 2001 B iletmesine pein bedelle 80.000 TL + 8.000 TL KDV karlnda mal
satlmtr. (Satlan maln maliyeti 40.000 TLsdr.)

Buna gre, ilgili gnlk defter kaytlar aadaki gibi olacaktr:

Bor Alacak
1)------------------------------ 01.03.2001 -------------------------
2) ------------------------------ 02.03.2001 ----------------------
3) ------------------------------ 08.03.2001 -----------------------
120 ALICILAR 38.500
4) ------------------------------ 08.03.2001 -----------------------
621 SATILAN TCAR MALLAR MALYET 50.000
153 TCARMALLAR HESABI 50.000
5) ------------------------------ 10.12.2001 -----------------------
760 PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDER 10.000
6) ------------------------------ 20.12.2001-------------------------

TSPAKB

107

321 BOR SENETLER HESABI 55.000
7) ------------------------------ 24.12.2001------------------------
8) ------------------------------ 10.12.2001 -----------------------
621 SATILAN TCAR MALLAR MALYET 40.000
153 TCARMALLAR HESABI 40.000
------------------------------ --------------------------

8.8.2.2) Stok Maliyetlerini Hesaplama Yntemleri

Stok maliyetinin hesaplanmasnda "ilk giren ilk kar", "son giren ilk kar", "arlkl ortalama
maliyet" veya "hareketli ortalama maliyet" yntemlerinden birinin uygulanmas arttr.
Stoklarda, trler itibariyle ayn deerleme ynteminin esas alnmas zorunludur. Ancak, ksmen
zel siparilerin olmas veya bal bana maliyetlerinin saptanmas gerekli kalemlerin
bulunmas halinde, bunlara zg olarak "zel sipari maliyeti" yntemi uygulanabilir. Aralkl
envanter yntemi ve srekli envanter uygulamalarna gre stok deerleme yntemlerinin
uygulamasnda deiiklikler olmaktadr. Bu farkllklar aadaki rneklerde ele alnmtr.

8.8.2.2.1) Aralkl Envanter Yntemine Gre Stok Deerleme Yntemleri
Uygulamas

rnek: letmenin dnem sonunda 200 adet stoku bulunmaktadr. letmenin yl iindeki stok
hareketleri aadaki gibidir.

Satnalma tarihi Miktar Birim Maliyet Toplam Maliyet
Dnem ba mevcut 100 40.000 4.000.000
9 Mays 300 50.000 15.000.000
8 Haziran 400 55.000 22.000.000
8 Austos 200 52.000 10.400.000
4 Aralk 150 60.000 9.000.000
1.150 60.400.000

lk Giren lk kar Yntemi (FIFO)

Bu ynteme gre, iletme satlarn ilk nce ald ve depolad mallardan yapmaktadr. Bu
varsayma gre dnem sonunda iletmede stok olarak bulunan mallar son satn alnan mallar
olmaktadr.

Dnem Sonu Stok

150 x 60.000 = 9.000.000
50 x 52.000 = 2.600.000
11.600.000


TSPAKB

108

Bu ynteme gre SMM;

Dnem Ba Mal Mevcudu 4.000.000
+Allar 56.400.000
60.400.000
- Dnem sonu stoklar (11.600.000)
SMM 48.800.000

Son Giren lk kar Yntemi (LIFO)

Bu yntemi gre, iletme satlarn EN SON ald ve depolad mallardan yapmaktadr. Bu
varsayma gre dnem sonunda iletmede stok olarak bulunan mallar ilk alnan mallar
olmaktadr.

Dnem Sonu Stok
100 x 40.000 = 4.000.000
100 x 50.000 = 5.000.000
9.000.000

Bu ynteme gre SMM;
+ Allar 56.400.000
- Dnem sonu stoklar 60.400.000
(9.000.000)
SMM 51.400.000

Arlkl Ortalama Maliyet Yntemi

Dnem ii allar ve dnem ba mal toplam 1150 adet ve bedeli 60.400.000 TLsdr. Bu
duruda ortalama maliyet aadaki gibi hesaplanr.

60.400.000 / 1.150 = 52.522 TL.

Dnem sonu stok 200 adet olduuna gre dnem sonu stok ;

200 x 52.522 TL = 10.504.400 TL

Bu ynteme gre SMM;

+ Allar 56.400.000
- Dnem sonu stoklar 60.400.000
(10.504.400)
SMM 49.895.600


TSPAKB

109

8.8.2.2.2) Devaml (Srekli) Envanter Yntemine Gre Stok Deerleme
Yntemleri Uygulamas

rnek : Bir letmenin yl iindeki stok hareketleri aadaki gibidir.

ilem Miktar Birim
Maliyet
Toplam Maliyet
1 Ocak Devir 80 500.000 40.000.000
5 Mart Sat 50
10 Mays Al 40 600.000 24.000.000
15 Haziran Sat 30
20 Ekim Al 70 700.000 49.000.000
30 Kasm Sat 80

lk Giren lk kar Yntemi (FIFO)

TARH GREN IKAN KALAN
LEM Mikt Birim
Mal.
Top. Mal Mikt Birim
Mal.
Top.
Mal
Mikt Birim
Mal.
Top.
Mal
1.1 Devir 80 500 40.000 80 500 40.000
5.3 Sat 50 500 25.000 30 500 15.000
10.5 Al 40 600 24.000 30
40
500
600
15.000
24.000
15.6. Sat 30 500 15.000 40 600 24.000
20.10 Al 70 700 49.000 40
70
600
700
24.000
49.000
30.11 Sat 40
40
600
700
24.000
28.000
30 700 21.000
31.12 Toplam 190 113.000 160 92.000 30 700 21.000

Miktar Toplam Maliyet
Dnemin Allar 190 113.000.000
Dnemin SMM (160) (92.000.000)
Dnem Sonu mal stoku 30 21.000.000

Son Giren lk kar Yntemi (LIFO)

GREN IKAN KALAN
TARH LEM Mikt Birim
Mal.
Top. Mal Mikt. Birim
Mal.
Top.
Mal
Mikt. Birim
Mal.
Top.
Mal
1.1 Devir 80 500 40.000 80 500 40.000
5.3 Sat 50 500 25.000 30 500 15.000
10.5 Al 40 600 24.000 30
40
500
600
15.000
24.000
15.6. Sat 30 600 18.000 30
10
500
600
15.000
6.000
20.10 Al 70 700 49.000 30
10
70
500
600
700
15.000
6.000
49.000

TSPAKB

110

30.11 Sat 70
10
700
600
49.000
6.000
30 500 15.000
31.12 Toplam 190 113.000 160 98.000 30 500 15.000

Dnemin Allar 190 113.000.000
Dnemin SMM (160) (98.000.000)

Hareketli Ortalama Maliyet Yntemi

GREN IKAN KALAN
TARH LEM Mi
kt
Birim
Mal.
Top. Mal Mikt Birim
Mal.
Top.
Mal
Mikt Birim
Mal.
Top.
Mal
1.1 Devir 80 500 40.000 80 500 40.000
5.3 Sat 50 500 25.000 30 500 15.000
10.5 Al 40 600 24.000 70 557 (a) 39.000
15.6. Sat 30 557 16.710 40 557 22.290
20.10 Al 70 700 49.000 110 648 (b) 71.290
30.11 Sat 80 648 51.840 30 648 19.450
31.12 Toplam 19
0
113.000 160 93.550 30 19.450

a) 39.000 / 70 = 557 b) 71.290 / 110 = 648

Dnemin Allar 190 113.000.000
Dnemin SMM (160) (93.550.000)

8.8.2.3) Giderlerin Datlmas

Genel retim giderleri; dolaysz ilk madde ve malzeme, dolaysz iilik ve faaliyet giderleri
dnda kalan ve retimle ilgili olan dolayl malzeme, dolayl iilik, amortisman, bakm-onarm,
elektrik, su v.b. giderlerden oluur. Genel retim giderlerinin gider yerlerine ve mamul
maliyetlerine uygun esaslarla datlmas gerekir. retim dzeyinin dk olduu dnemlerde
ve atl kapasite bulunmas durumunda atl kapasiteye den sabit genel retim giderleri retim
maliyeti dnda tutulur. retim kapasitesine ilikin veriler nceden belirlenen esaslara gre
tutarl bir biimde uygulanr. Faaliyet giderlerinden retim maliyetine pay verilmez.

8.8.2.3.1) Net Gerekleebilir Deer Esasnn Uygulanabilecei Durumlar

Net gerekleebilir deerin, elde etme maliyetinden dk olabilecei durumlar aada
sralanmtr.

a) letmenin mal ve mamul maliyetlerinde artlarn veya bunlarn sat fiyatlarnda
dlerin ortaya kmas,
b) eitli nedenlerle stoklarda bozulma, rme, krlma, atlama, paslanma gibi deer
dklne neden olan olaylarn olmas,

TSPAKB

111

c) Satn alnan veya retilen maln hatal olmas,
d) Teknolojik gelimeler ve moda deiiklikleri dolaysyla maliyetlerin artmas veya sat
fiyatlarnn dmesi,
e) letmelerin, pazarlama stratejilerinin bir sonucu olarak zararna sat yapmalar.

8.8.2.3.2) Net Gerekleebilir Deerin Belirlenmesi

Net gerekleebilir deer;
a) letmenin sat verileri,
b) Varsa sat szlemelerinde yer alan fiyatlar,
c) Varsa borsa rayici,
d) Resmi kurumlar veya meslek kurulularnca aklanan veya takdir edilen fiyatlar, gibi
ltlere dayanlarak tahmin ve tesbit edilebilir.

Net gerekleebilir deerin tahmini, fiyat veya maliyetteki geici dalgalanmalara gre deil,
stoklarn deerlemenin yapld tarihteki maliyet ve satlaryla ilgili en gereki verilere gre
yaplr. retimde kullanlacak ilk madde ve malzemenin net gerekleebilir deeri ikme
maliyetine gre hesaplanr. kme maliyeti, deerleme gnnde szkonusu stoklar satn alma
durumunda ortaya kabilecek yenileme maliyetidir.

8.8.3) Alacak ve Borlar Deerleme Esaslar

Alacaklar ve borlar bilanoda mukayyet (kaytl) deerleri ile gsterlir. Ancak, avans, depozito
ve teminat niteliinde olanlar hari olmak zere, senetli alacak ve borlar (vadeli ekler ve
polieler dahil) ile 3 aydan daha uzun vadeli senetsiz alacak ve borlarn reeskont ilemine tabi
tutulmas arttr. Reeskont ileminde, szkonusu alacak ve borlar iin ngrlen faiz oran; bu
yoksa Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas'nn iskonto oran uygulanr. Arac kurumlar,
bankalar ile sigorta irketleri, alacaklarn ve borlarn Merkez Bankasnn iskonto oran veya
muamelelerinde uyguladklar faiz oran ile deerleme gn kymetine dntrrler.

Alacaklara ilikin olarak ayrlan reeskont tutarlar, gelir tablosunda "Dier Faaliyetlerden
Giderler ve Zararlar", borlara ilikin reeskont tutarlar ise, "Dier Faaliyetlerden Gelirler ve
Krlar" hesap gruplarnda muhasebeletirilir.

8.8.3.1) pheli Alacaklar

pheli alacaklar, eitli nedenlerle tahsil imkanlarnn glemi olduu tahmin edilen
alacaklar ifade eder. letmelerin makul bir gerekeye dayanarak pheli alacaklarn tahmin
etmesi ve bu alacaklar iin karlk ayrmas arttr. pheli alacaklar, iletmelerin nceki
yllarda tahsil edilemeyen alacaklarna ilikin veriler, borlunun deme yetenei, iletmenin
iinde bulunduu sektrde ve cari ekonomik ortamda ortaya kan olaanst koullar esas
alnarak ve makul bir gerekeye dayanlarak tahmin edilebilir. Bu yolla ayrlan karlklarn
neden olduu giderler, vergi mevzuat bakmndan aksine bir dzenleme olmadka, kanunen
kabul edilmeyen gider niteliindedir.

Makul bir sonuca ulamay nleyen nemli belirsizliklerin var olmas halinde, pheli alacaklar,
perakende sat yntemi kullanlarak hesaplanr. Perakende sat yntemine gre, deerleme
yaplan dnemden nceki iki hesap dneminde vadesinde tahsil edilemeyen alacaklarn ilgili
bulunduu dnemlerdeki toplam vadeli satlara oranlarnn ortalamas, deerleme

TSPAKB

112

dnemindeki vadeli satlara uygulanarak, tahmini pheli alacaklar hesaplanr. Tahmin edilen
pheli alacaklarn dnda, ilgili bulunduu dnemde vadesi getii halde tahsil edilemeyen
veya dava ve icra aamasnda bulunan veya yaplan protestoya veya yaz ile bir defadan fazla
istenilmesine ramen borlu tarafndan denmemi bulunan alacaklar iin ayrca karlk ayrlr.
pheli alacaklar iin ayrlan karlk tutarlar "Genel Ynetim Giderleri" veya "Pazarlama, Sat
ve Datm Giderleri" olarak muhasebeletirilir.

8.8.4) Dvize Dayal lemler

Dvize dayal ilemlerin ilem tarihinde geerli kurlar esas alnarak muhasebeletirilmesi
gerekir. Deerleme gnnde, iletmenin kasa ve bankalar hesab iinde yer alan dvizleri ile
dvize dayal alacaklar ve borlar; varsa oluan borsa kur'u, borsa kur'unun bulunmamas
halinde Merkez Bankas'nca ilan edilen kurlar zerinden deerlenir.

8.8.5) tirakler, Bal Ortaklklar ve Bal Menkul Kymetleri Deerleme

tirakler, bal ortaklklar ve bal menkul kymetler elde etme maliyeti zerinden deerlenir.
Borsa ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem gren itirakler, bal ortaklklar ve bal menkul
kymetler, bilano gnnden nceki 5 ign boyunca oluan gnlk arlkl ortalama fiyatlarn
ortalamas zerinden deerlenir. Bu ortalamann hesabnda sermaye artrm ve temett
demesi gibi ilemlerden kaynaklanan etkiler giderilir. Bilano gnnden nceki 5 ign iinde
elde edilen hisse senetleri ise, elde etme maliyeti ve bilano gnnde oluan arlkl ortalama
fiyatn dk olan ile deerlenir.

Borsa ve tekilatlanm dier piyasalarda ilem grmeyen itirakler, bal ortaklklar ve bal
menkul kymetler ise, net defter deerleri elde etme maliyetlerinden dk olduu takdirde, net
defter deerleri zerinden deerlenebilir.
Deerleme yaplmas durumunda, oluan deer artlar, bilanoda Yeniden Deerleme Deer
Art hesap grubu iinde Borsada Oluan Deer Art hesabnda izlenir, ortaya kan deer
azallar iin ayrlan karlklar ise, varsa Borsada Oluan Deer Art hesabndan mahsup
edilir, aksi takdirde Dier Faaliyetlerden Giderler ve Zararlar hesap grubunda
muhasebeletirilir. Bu karlk aksine bir dzenleme olmadka vergi mevzuat bakmndan
kanunen kabul edilmeyen gider niteliindedir. Borsada Oluan Deer Art hesab sermaye
artrmnda kullanlamaz.

tirakler, Bal Ortaklklar ve Bal Menkul Kymetlerin aktifletirilmesinden sonra ortaya kan
ve bu varlklarn iktisabnda kullanlan kredilerden kaynaklanan kur farklar elde etme maliyetine
ilave edilebilir. Bu durumda izlenen muhasebe politikas ve maliyete ilave edilen kur fark tutar
dipnotlarda aklanr.

8.8.6) Maddi Duran Varlklar Deerleme Esaslar

Maddi duran varlklar, yeniden deerleme uygulamas hari, elde etme maliyeti ile deerlenir.
Maddi duran varln satnalma ilemine bal olarak yaplan giderler, al ve ithalde denen
vergiler ile varln nceden belirlenen amalar erevesinde kullanlmak zere alabilir
duruma getirilmesi iin katlanlan bilumum giderlerden oluur. Bu giderlere;

a) Nakliye ve montaj giderleri,
b) Varln yerletirilecei yerin veya arsasnn hazrlanmas iin yaplan giderler,

TSPAKB

113

c) Donatm giderleri (tesislerin altrlabilmesi iin yaplan eklemelere ilikin giderler
gibi),
d) Noter, mahkeme, kymet takdiri v.b. giderler,
e) Duran varlklarla ilgili olarak yaplan ilerden dolay serbest meslek erbabna denen
cretler,
f) Varln iktisap edilmesinde kullanlan kredilerle ilgili olan ve bu varlklarn
aktifletirildii tarihe kadar birikmi bulunan finansman giderleri (kur farklar dahil), gibi giderler
rnek olarak gsterilebilir.

Maddi duran varlklarn mtemmim cz'leri ve teferruat ilgili maddi duran varlkla birlikte
deerlenir. Maddi duran varlklarn aktifletirilmesinden sonra ortaya kan ve bu varlklarn
iktisabnda kullanlan kredilerden kaynaklanan kur farklar aktifletirilebilir. Bu takdirde,
szkonusu giderler ilgili bulunduu varln kalan amortisman sresi iinde itfa edilir.

8.8.6.1) Normal Bakm-Onarm Giderleri ve Yatrm Harcamalar

Maddi duran varlklar ile ilgili olarak yaplan normal bakm ve onarm giderleri ilgili varln
maliyetine dahil edilmez. Bunlar retim veya faaliyet giderleri olarak muhasebeletirilir. Ancak
maddi duran varln kapasitesini genileterek kendisinden gelecekte elde edilecek fayday
artran "yatrm harcamalar" maddi duran varln maliyet bedeline eklenir.Yatrm harcamalar

a) Varln ekonomik mrn uzatan giderler,
b) Varln hizmet kapasitesini artran giderler,
c) retilen mal veya hizmetin kalitesini artran ya da maliyetlerini azaltan giderler, gibi
maliyet unsurlarndan oluur.

Bu harcamalar duran varln kalan amortisman sresi iinde itfa edilir.

8.8.6.2) Duran Varln Takas Yoluyla ktisab ve Maliyet Bedelinin Bilinmemesi
Durumu

Bir duran varln baka bir duran varlkla takas edilmesinde, elden karlan varln net defter
deeri yeni varln elde etme maliyeti olarak kabul edilir. Bir maddi duran varln iletmeye ait
menkul kymetlerin devri yoluyla elde edilmesi halinde varln deeri, menkul kymetlerin rayi
bedeli dikkate alnarak hesaplanr.

8.8.6.3) Hizmetten Alnan ve Elden karlacak Olan Duran Varlklar ile lgili Esaslar

Hizmetten alnan ve gelecekte elden karlmak amacyla bulundurulan maddi duran varlklar,
net defter deeri ile net gerekleebilir deerin dk olan ile deerlenir. Bu varlklar iin
amortisman ayrlmaz.

8.8.6.4) naat Szlemeleri ile lgili Esaslar

Mteahhit sfatyla stlenilen yllara sari inaat ileriyle ilgili inaat szlemelerinin mali tablolara
yanstlmasnda "szlemenin tamamlanmas" yntemi kullanlr. Szlemeyle ilgili katlanlan
maliyetler ve hakediler szleme konusu inaat ii tamamlanana kadar gelir tablosu ile
ilikilendirilmeksizin bilanoya yanstlr. naat iinden salanan gelir, ancak stlenilen inaat
iinin tamamlanmasyla hesaplanr ve mali tablolara yanstlr. naat gelirinin mali tablolara

TSPAKB

114

yanstlmasnda, baz eksiklikler veya formaliteler nedeniyle kesin kabul yaplamam olsa dahi
inaatn tamamlanm olmas yeterlidir.

Szlemeyle ilgili katlanlan maliyetler szleme tamamlanana kadar gelir tablosuyla
ilikilendirilmeksizin biriktirilir. Szlemeyle ilgili olarak alnan avanslar ve hakediler szleme
maliyetlerinden bir indirim veya bor olarak kaydedilir. Szleme hkmleri erevesinde
denmek zorunda bulunan ceza ve tazminatlar da szleme maliyetlerine yanstlr.
Szlemenin birden fazla projeyi kapsamas durumunda, szleme koullar iinde her projeye
ait maliyet ve gelirlerin ayr belirlenebilmesi mmknse her proje ayr bir szleme olarak ele
alnabilir. naat yklenim szlemesi yapan irketlerin mali tablo dipnotlarnda;
Yrttkleri inaat ileri baznda inaat iinin toplam bedeli, tamamlanma yzdesi,
katlanlan maliyet, hakedi olarak alnan nakit ve alacak tutar, alnan ve alnacak avans tutar,
Uygulanan muhasebe politikalar ve
Varsa maliyet-art szlemelerden doan alacak tutarnn gsterilmesi zorunludur.

8.8.6.5) Borlanma Maliyetleri ile lgili Esaslar

Varlklarn elde etme maliyeti ile ak ilgisi kurulabilen borlanma maliyetleri (kur farklar dahil
finansman giderleri) ilgili varln maliyetine dahil edilir. Varlklarn aktifletirilmesinden sonra
ortaya kan ve varlklarn iktisabnda kullanlan kredilerden kaynaklanan borlanma maliyetleri
aktifletirilemez.

8.8.6.6) Tevik ve Sbvansiyonlar

Tevik ve sbvansiyonlar ancak elde edilecekleri kanaatini oluturan ilgili btn artlarn
tamamlanmasndan sonra gelir kaydedilir. Maddi duran varlk edinilmesiyle ilgili olmayan tevik
ve sbvansiyonlar dorudan gelir kaydedilerek muhasebeletirilir.
Maddi duran varlklarn edinilmesinde yararlanlan maliyet azaltc tevik ve
sbvansiyonlarn ilgili duran varln maliyetinden dlmesi veya gelir kaydedilmesi
konusunda, iletmeler, varlk baznda bir politika benimseyerek bunu tutarl ekilde uygulamak
zorundadrlar. Gelir kaydedilmesi politikas benimsendii takdirde bu gelir, zkaynaklarda bir
zel fon hesabnda tutularak ilgili varln amortisman sresince gelir tablolarna (Dier
Faaliyetlerden Gelir ve Krlar Hesap Grubuna) eit olarak aktarlr.
Salanan tevik ve sbvansiyonlarn sonradan herhangi bir nedenle ksmen veya
tamamen geri denme zorunluluunun ortaya kmas halinde, daha nce dorudan gelir
kaydedilmi olanlar iin gider yazma; zel bir fon hesabnda toplanarak yllara sari biimde gelir
kaydedilmi olanlar iin ise ncelikle zel fon hesabndan mahsup ilemi yaplr. Tevik ve
sbvansiyonlarn maddi duran varlk maliyetinden dlmesi politikas uygulanm olmas
durumunda ise, iade konusu tevik ve sbvansiyon tutar ilgili varlk maliyetine eklenir ve daha
nce amortisman ayrlm olmas halinde amortisman kaytlarnda gerekli dzeltmeler yaplr.

8.8.7) Maliyet Art Fonu ve Sermayeye Eklenecek tirak Hisseleri ve Gayrimenkul
Sat Kazanlar le lgili Esaslar

Elden karlan gayrimenkul, itirak hisseleri ve amortismana tabi dier iktisadi kymetlerin vergi
mevzuat erevesinde arttrlan maliyet bedellerine tekabl eden kazanlar, Yedekler hesap
grubu iinde Olaanst Yedekler hesap kaleminden sonra gelmek zere, Maliyet Art
Fonu hesab iinde izlenebilir. tirak hisselerinin veya gayrimenkullerin satndan doan
kazancn, Kurumlar Vergisi istisnasndan yararlanlmak amacyla sermayeye ilave edilmesi

TSPAKB

115

kararlatrlan ksm Yedekler hesap grubu iinde Maliyet Art Fonu hesap kaleminden
sonra gelmek zere Sermayeye Eklenecek tirak Hisseleri ve Gayrimenkul Sat Kazanlar
hesab iinde izlenebilir.

8.8.8) Kurulu ve Tekilatlanma Giderleri ile lgili Esaslar

letmelerin kuruluu veya faaliyetlerinin gelitirilmesi iin yaplan ve karlnda maddi br
kymet iktisap edilmeyen giderlerdir. Kurulu giderleri iletmenin faaliyete gemeden nce
yapt ve dier varlklarn maliyetine dahil edilmesine imkan olmayan giderlerin tmn ierir.
Tekilatlanma giderleri ise kuruluunu tamamlayan iletmelerin faaliyete gemek iin veya
faaliyeti gelitirmek iin yaptklar giderlerden oluur. letmeler, diledikleri takdirde kurulu ve
tekilatlanma giderlerini aktifletirebilir veya dorudan gider yazabilirler. Aktifletirilen kurulu ve
tekilatlanma giderleri iletmenin faaliyete getii (varsa deneme retimine balad)
dnemden itibaren 5 ylda eit taksitlerle itfa edilir.

8.8.9) Aratrma ve Gelitirme Giderleri

Aratrma ve gelitirme giderleri, yeni bir rn veya ileri bir teknoloji gelitirmek iin yaplan
aratrma giderleri ile aratrma bulgularnn yeni rnler, varlklar, retim yntemleri, sistemler
veya hizmetler iin projeye dntrlmesinde katlanlan gelitirme giderlerinden oluur.
Aratrma ve gelitirme maliyeti;
a) Aratrma ve gelitirmeyle ilgili olarak denen cretlerle aratrma ve gelitirme
personeline ilikin dier giderleri,
b) Aratrma ve gelitirme faaliyetinde tketilen malzeme ve iilik giderlerini,
c) Aratrma ve gelitirme faaliyetlerine ayrlan ara-gerelerin amortismanlarn,
d) Aratrma ve gelitirmeye ilikin dier giderleri, ierir.
Aadaki unsurlarn varl halinde aratrma ve gelitirme giderleri aktifletirilebilir:
a) Aka tanmlanabilen bir proje veya rnn bulunmas ve bu rn veya projeye
ilikin maliyetlerin ayr belirlenebilmesi,
b) Kurulu yneticilerinin rn imal etme, pazarlama veya kullanma konusunda karar
vermi olmalar,
c) rnn veya projenin teknik olarak gerekletirilebilir olmas,
d) Yeni rnn veya hizmetin pazarlanma veya iletme iin yararl olma imknnn
bulunmas,
e) Projeyi tamamlamak iin yeterli kaynak bulunmas.

Aktifletirilen aratrma ve gelitirme giderleri aktifletirildikleri dnemden itibaren 5 yllk bir
srede eit taksitlerle itfa edilir. Yukarda yer alan kriterlerin ortadan kalkmas halinde aratrma
ve gelitirme giderlerinin itfa edilmeyen tutarlar faaliyet gideri olarak muhasebeletirilir.

8.8.10) Haklar ve Petemallk (Firma Deeri)

Maddi olmayan duran varlklar iinde yer alan; patent, lisans, know-how, iletme hakk, marka
ve benzeri haklar elde etme maliyeti ile deerlenir. Haklar yararlanma sreleri ierisinde;
yararlanma srelerinin belli olmamas veya tesbit edilmemi olmas halinde, 5 yllk srede eit
taksitlerle itfa olunur. Petemallk (firma deeri) bir iletme devralnrken katlanlan maliyet (elde
etme maliyeti) ile szkonusu iletmenin rayi bedelle hesaplanan net varlklarnn deeri
arasndaki olumlu farktr. Petemallk hesaplanrken, rayi bedelin tesbit edilememesi halinde
bunun yerine net defter deeri esas alnr.Petamallk 5 ylda eit taksitlerle itfa edilir.

TSPAKB

116

8.8.11) Maddi Duran Varlklarda Yeniden Deerleme Uygulamas

Yeniden deerleme uygulamas, maddi duran varlklarn yksek enflasyon dnemlerinde piyasa
deerleri ile bilano deerleri arasnda maydana gelen farkllklar ortadan kaldrabilmek
amacyla uygulanmakta olan bir yntemdir. lkemizde bu uygulama her yl Maliye Bakanlnca
belirlenen bir katsay hesaplama yaplr. Duran varlk, yeniden deerleme katsays ile
arplarak varlktaki deer art, birikmi amortismanlar yeniden deerleme katsays ile
arplarak birikmi amortismanlardaki deer arthesaplanr. Bu iki art arasndaki fark da
yeniden deerleme art fonunu oluturmaktadr. Yeniden deerleme ile ilgili temel esaslar
aadaki gibidir:

a) Yeniden deerleme uygulamas sreklidir.
b) Yeniden deerleme iktisadi kymetlerile bu kymetlerin birikmi amortismanlar o yl
iin belirlenen katsaylararplarak hesaplanr.
c) Yeniden deerleme oran her yl Maliye Bakanlnca DEnn Toptan Eya Fiyatlar
Endeksine gre belirlenir.
d) Deerlemenin yaplddnemde aktifealnan duran varlklaro yl yeniden
deerlenemez.

rnek :

1998 yl kasm aynda bir demirba 100.000 TLsna alnmtr. Demirba iin ylk %20
amortisman uygulanmaktadr. Belirlenen yeniden deerleme oranlar yllar itibariyle 1998 yl
iin %60, 1999 yl iin % 50 ve 2000 yl iin %50dir.

1998 yl dnem sonu kaytlar :
iktisadi kymet 1998 yl iinde alnm olmasne deniyle bu yl yeniden deerleme
ilemine tabi tutulmayarak sadece amortisman ayrlacaktr. Buna gre;

Demirban Defter deeri : 100.000 X % 20 = 20.000 TL

----------------------------- -----------------
770 GENEL YNETM GDERLER 20,000
257 BRKM AMORTSMANLAR HS 20,000
----------------------------- ------------------

1999 yl sonu ilemleri
Demirban Defter deeri : 100.000 X % 50 = 50.000 TL
Birikmi Amortisman : 20.000 X % 50 = 10.000 TL
Yeniden deerleme art 40.000 TL

----------------------------- -----------------
255 DEMRBALAR HS. 50,000
522 MADD DURAN VARLIK
YENDEN DEERLEME ARTII
40,000
----------------------------- ------------------

TSPAKB

117

Dnem sonu amortisman (yenideerzerinden haplanmaldr)
----------------------------- -----------------
----------------------------- ------------------

2000 yl sonu ilemleri
Demirban Defter deeri : 150.000 X % 50 = 75.000
Birikmi Amortisman : 60.000 X % 50 = 30.000
Yeniden deerleme art 45.000 TL

----------------------------- -----------------
255 DEMRBALAR HS. 75,000
522 MADD DURAN VARLIK
YENDEN DEERLEME ARTII
45,000
----------------------------- ------------------

Dnem sonu amortisman (yenideerzerinden haplanmaldr)
----------------------------- ------------------
----------------------------- ------------------

8.8.12) Duran Varlklarda Amortisman Muhasebesi

Amortisman muhasebesinin konusu, duran varlklarda, kullanmdan, belli bir srenin
gemesinden ve teknolojik gelimeler nedeniyle varln demode olmasndan dolay ortaya
kabilecek eskime, ypranma ve tkenme eklindeki deer kayplarn dikkate alarak, duran
varlklarn faydal mrlerini tahmin etmek ve bu sre iinde szkonusu varlklarn elde etme
maliyetini gider olarak muhasebeletirmektir. letmelerde bir yldan fazla kullanlan ve snrl bir
mre sahip olan duran varlklar iin amortisman ayrlmas arttr. Amortismanlarn ayrlmasnda
aadaki ilkelere uyulmas arttr.

a) letmeler, normal amortisman yntemi, azalan bakiyeler yntemi veya dier
amortisman hesaplama yntemlerinden herhangi birini yllk amortismanlarnn saptanmasnda
esas alabilirler.
b) Amortismana tabi varlklarn faydal mrleri, iletmeler tarafndan gereki
tahminlere dayanlarak serbeste tayin edilir. Vergi mevzuatnn amortisman sresine ilikin
dzenlemelerine uyulmas bu hkme aykrlk tekil etmez.
c) Varlklarn tahmin edilen faydal mrlerinde eitli nedenlerle deiikliklerin ortaya
kmas durumunda, amortismana tabi tutulmam tutarlar, saptanan yeni srede itfa edilir.
d) Amortisman, yeniden deerleme uygulamas hari, duran varln elde etme maliyeti
zerinden ayrlr.
e) Amortismann bilano tarihinde ayrlmas gerekir. Ancak maliyet muhasebesi
uygulamasnda yllk maliyet dneminden farkl bir sistemin benimsenmesi halinde, maliyet

TSPAKB

118

dnemine (aylk, aylk, alt aylk v.b.) rastlayan amortisman tutarlarnn hesaplanarak
maliyetlere yanstlmas arttr.
f) Bo arsa ve arazi amortismana tabi deildir. Ancak, tarm iletmelerindeki meyvalk,
fndklk, zeytinlik ve gllkler, incir baheleri ve balar gibi tarm tesisleri ile iletmede ina
edilmi olan her nev'i yollar ve arklar amortismana tabi tutulur.
g) Seilen amortisman yntemlerinin sreklilii temel ilkedir. Ancak, uygulanan
amortisman yntemleri makul bir gerekeye dayanlarak deitirilebilir.
h) Amortisman yntemlerinin deitirilmesinden kaynaklanan ve mali tablolar nemli
lde etkileyen deiikliklerin mali tablolarn dipnotlarnda parasal etkileriyle birlikte
aklanmas zorunludur.

Yukarda belirtilen uygulamalar nedeniyle vergi matrahn etkileyebilecek tutarlar, aksine bir
dzenleme olmadka, vergi mevzuat asndan kanunen kabul edilmeyen gider olarak ilem
grr.

9) SERMAYE PYASASINDA TEK DZEN MUHASEBE SSTEM VE LEY

lkemizde Maliye Bakanl tarafndan uygulamaya konulan hesap plannn lkemizde faaliyet
gsteren btn irketler tarafndan kullanlmas zorunludur. Kurul 1984 ylnda halka ak
anonim ortaklklarn kullanmak zorunda olduu bir standart genel hesap plan yaynlam, eitli
deiikliklere urayan bu hesap plan Maliye Bakanl dzenlemesinin yrrle girmesinden
sonra uygulamadan kaldrlmtr.

Tek dzen hesap planlar lkedeki muhasebe sistemine bir standart getirmekle birlikte, gelimi
ekonomilerde ok sayda sektrde faaliyette bulunulmas nedeniyle bunlarn tmnn ihtiyacna
cevap verememektedir. Bu nedenle, birok kuruluun kendi zelliklerine uygun olarak, kendi
kurulu yasa ve ynetmelikleri uyarnca uymak zorunda olduu ok eitli hesap planlar
mevcuttur. Bu iletmelere, rnek olarak bankalar, sigorta irketleri, arac kurumlar ve yatrm
fonlar verilebilir.

Sonu olarak sermaye piyasanzdaki irketlerin kullanmak zorunda olduu ayr hesap plan
mevcuttur. Aada nce halka ak anonim ortaklklarn kullanmak zorunda olduu Maliye
Bakanlnn tek dzen hesap planna, daha sonra ise arac kurumlarn ve yatrm fonlarnn
Kurulca belirlenen kendilerine zg hesap planlarna yer verilecektir.


TSPAKB

119

9.1) Halka Ak Anonim Ortaklklarn Kullanacaklar Hesap Plan

Tek dzen hesap planna gre iletme hesaplar Dnen ve Duran Varlklar, Ksa ve Uzun
Vadeli Yabanc Kaynaklar, zkaynaklar, Gelir Tablosu Hesaplar, Maliyet Hesaplar ve Nazm
Hesap kalemleriden olumaktadr.

DNEN VARLIKLAR: Dnen varlklar grubu nakit olarak elde tutulan varlklar ile
normal koullar altnda faaliyet dnemi iersinde veya en fazla bir yl iinde paraya evrilmesi
veya kullanlaca dnlen varlklar ierir.

DURAN VARLIKLAR: Duran varlklar hesap grubu bir yldan veya bir faaliyet
dneminden daha uzun sreler iin iletme faaliyetlerinini gerekletirilmesinde kullanlan
hesaplardr

KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR :En ok bir yl veya faaliyet dnemi sonunda
denecek yabanc kaynaklardan oluur.

UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR : ilikide bulunulan nc kii ve kurumlardan
salanan ve bir yldan daha uzun bir srede denecek olan iletme borlarna ait hesaplardr.

Z KAYNAKLAR : letme sahip veya ortaklarnn bilano tarihinde iletmeye tahsis
etmi olduklar sermaye ile faaliyetlerden elde edilen fakat iletme ortaklarna verilmeyip
iletmede braklan kar, deer ykselmelerinin neden olduu artlar ve dnemin net karna ait
hesaplar kapsar.

GELR TABLOSU HESAPLARI : Varlk veya hizmet satlarndan ve faiz kira gibi gelir
ilemleri ile gelir elde etmek amac ile tketilen ve sermayeyi azaltc etkisi olan ilemlere ait
hesaplar yer alr.

MALYET HESAPLARI ( 7/A VE 7/B SEENE ) : Mal ve hizmetlerin planland
ekilde retilmesi ve yaplmas iin katlanlan giderlerin topland ve maliyet unsurlarna
dntrlerek izlendii hesaplar kapsar.


TSPAKB

120

NAZIM HESAPLAR : Varlklarda borlarda ve sermayede art veya azal yaratmayan
ancak iletme ynetimi ve dier ilgililer tarafndan bilinmesi ve izlenmesi gereken ilemlere ait
hesaplar yer alr.

1- DNEN VARLIKLAR
Bu ana hesap grubu; nakit olarak elde ve bankada tutulan varlklar ile normal koullarda en
fazla bir iletmenin normal faaliyet dnemi iinde paraya evrilmesi veya tketilmesi ngrlen
varlk unsurlarn kapsar.Dnen varlklar; hazr deerler, menkul kymetler, ticari alacaklar, dier
ksa vadeli alacaklar, stoklar, gelecek dneme ait giderler ve gelir tahakkuklar ile dier dnen
varlklar eklinde blmlenir.

10- HAZIR DEERLER
Bu grup, nakit olarak elde veya bankada bulunan varlklar ile istenildii zaman deer kaybna
uramadan paraya evirme imkn bulunan varlklar (menkul kymetler hari) kapsar. Bu grup
aadaki hesaplardan oluur.
100 - KASA
101 - ALINAN EKLER
102 - BANKALAR
103 - VERLEN EKLER VE DEME EMLER (-)
108 - DER HAZIR DEERLER

11- MENKUL KIYMETLER
Bu grup, faiz geliri veya kr pay salamak veya fiyat deimelerinden yararlanarak krlar elde
etmek amac ile geici bir sre elde tutulmak zere alnan hisse senedi, tahvil, hazine bonosu,
finansman bonosu, yatrm fonu katlma belgesi, kr-zarar ortakl belgesi, gelir ortakl senedi
gibi, menkul kymetler ile bunlara ait deer azalma karlklarnn izlenmesi amacyla kullanlr.
Bu grup aadaki hesaplardan oluur.

110 - HSSE SENETLER
111 - ZEL KESM TAHVL, SENET VE BONOLARI
112 - KAMU KESM TAHVL, SENET VE BONOLARI
118 - DER MENKUL KIYMETLER
119 - MENKUL KIYMETLER DEER DKL KARILII (-)

TSPAKB

121

12- TCAR ALACAKLAR
Bir yl iinde paraya dnmesi ngrlen ve iletmenin ticari ilikisi nedeniyle ortaya kan
senetli ve senetsiz alacaklar bu hesap grubunda gsterilir. Ticari ilikilerden dolay ana kurulu,
itirak ve bal ortaklklardan olan alacaklar varsa bu grupdaki ilgili hesaplarn ayrntlarnda
aka gsterilir. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.

120 - ALICILAR
121 - ALACAK SENETLER
122 - ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
126 - VERLEN DEPOZTO VE TEMNATLAR
128 - PHEL TCAR ALACAKLAR
129 - PHEL TCAR ALACAKLAR KARILII (-)

13- DER ALACAKLAR
Bu hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmi ve en ok bir yl
iinde tahsil edilmesi dnlen senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait pheli alacak ve
pheli alacak karlnn izlenmesini salar. Bu grup aadaki hesaplardan oluur .

131 - ORTAKLARDAN ALACAKLAR
132 - TRAKLERDEN ALACAKLAR
133 - BALI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
135 - PERSONELDEN ALACAKLAR
136 - DER ETL ALACAKLAR
137 - DER ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
138 - PHEL DER ALACAKLAR
139 - PHEL DER ALACAKLAR KARILII (-)

15- STOKLAR
Bu grup, iletmenin satmak, retimde kullanmak veya tketmek amacyla edindii, ilk madde ve
malzeme, yar mamul, mamul, ticari mal, yan rn, artk ve hurda gibi bir yldan az bir srede
kullanlacak olan veya bir yl ierisinde nakde evrilebilecei dnlen varlklardan oluur.
Faturas gelmemi stoklar ilgili bulunduklar kalemin iinde gsterilir. Bu grupta yer alan
hesaplar aadaki gibidir:

TSPAKB

122

150 - LK MADDE VE MALZEME
151 - YARI MAMLLER - RETM
152 - MAMLLER
153 - TCAR MALLAR
157 - DER STOKLAR
158 - STOK DEER DKL KARILII (-)
159 - VERLEN SPAR AVANSLARI

17- YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM MALYETLER
Bu grup, yllara yaygn inaat ve onarm ileri yapan iletmelerin, bu ileri dolaysyla yaptklar
harcamalarn izlendii hesaplar kapsar.

170- 178 YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM MALYETLER
179- TAERONLARA VERLEN AVANSLAR

18- GELECEK AYLARA AT GDERLER VE GELR TAHAKKUKLARI
Bu grup, iinde bulunulan dnemde ortaya kan, ancak gelecek dnemlere ait olan giderler ile
faaliyet dnemine ait olup da kesin bor kayd hesap dneminden sonra yaplacak gelirlerden
oluur. Bu grup hesaplar aadaki gibidir

180 - GELECEK AYLARA AT GDERLER
181 - GELR TAHAKKUKLARI
182 - 189 ARASI HESAPLAR

19- DER DNEN VARLIKLAR
Yukarda belirtilen blmlere girmedii iin zellikle kendi blmlerinde tanmlanmam olan
dier dnen varlk kalemleri bu grupta yer alr. Bu grupta yeralan hesaplar aadaki gibidir:

191 - NDRLECEK KATMA DEER VERGS
192 - DER KATMA DEER VERGS
193 - PEN DENEN VERG VE FONLAR
196 - PERSONEL AVANSLARI

TSPAKB

123

197 - SAYIM VE TESELLM NOKSANLARI
198 - DER ETL DNEN VARLIKLAR
199 - DER DNEN VARLIKLAR KARILII (-)

2- DURAN VARLIKLAR
Bu ana hesap grubu; bir yldan veya bir normal faaliyet dneminden daha uzun srelerle,
iletme faaliyetlerinin gerekletirilmesi iin kullanlmak amacyla elde edilen ve ilke olarak bir
ylda veya normal faaliyet dnemi iinde paraya evrilmesi veya tketilmesi ngrlmeyen
varlklar kapsar. Duran Varlklar, Ticari Alacaklar, Dier Alacaklar, Mali Duran Varlklar, Maddi
Duran Varlklar, Maddi Olmayan Duran Varlklar, zel Tkenmeye Tabi Varlklar, Gelecek
Yllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar ve Dier Duran Varlklar olarak blmlenir.

22- TCAR ALACAKLAR
Bu grupta bir yldan fazla uzun vadeli senetli ve senetsiz ticari alacaklar izlenir. Vadesi bir yln
altna denler, dnen varlklar ierisindeki ilgili hesaplara aktarlr. Ticari ilikilerinden dolay
ana kurulu itirak ve bal ortaklklardan olan alacaklar varsa, bu gruptaki ilgili hesaplarn
ayrntlarnda gsterilir. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.

220 - ALICILAR
221 - ALACAK SENETLER
222 - ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
226 - VERLEN DEPOZTO VE TEMNATLAR
229 - PHEL ALACAKLAR KARILII

23- DER ALACAKLAR
Herhangi bir ticari ileme dayanmadan meydana gelmi ve bir yldan uzun srede tahsil
edilmesi dnlen alacaklar kapsar. Vadesi bir yln altna denler dnen varlklar
ierisindeki ilgili hesaplarna aktarlr. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.

230 - ORTAKLARDAN ALACAKLAR
231 - TRAKLARDEN ALACAKLAR
232 - BALI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
235 - PERSONELDEN ALACAKLAR

TSPAKB

124

236 - DER ETL ALACAKLAR
237 - DER ALACAK SENETLER REESKONTU (-)
239 - PHEL DER ALACAKLAR KARILII (-)

24- MAL DURAN VARLIKLAR
Uzun vadeli amalarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle elde tutulan uzun vadeli menkul
kymetlerle veya paraya dnme niteliini kaybetmi uzun vadeli menkul kymetler bu grupta
izlenir. Ayrca, dier bir iletmeye veya bal ortakla ortak olmak amacyla edinilen sermaye
paylar da bu grupta yer alr. Bu grup aadaki hesaplar kapsar.

240 - BALI MENKUL KIYMETLER
241 - BALI MENKUL KIYMETLER DEER DKL KARILII (-)
242 - TRAKLER
243 - TRAKLERE SERMAYE VE TAAHHTLER (-)
244 - TRAKLER SERMAYE VE PAYLARI DEER DKL KARILII (-)
245 - BALI ORTAKLIKLAR
246 - BALI ORTAKLIKLARA SERMAYE VE TAAHHTLER (-)
247 - BALI ORTAKLIKLAR SERMAYE PAYLARI DEER DKL KARILIGI
248 - DER MAL DURAN VARLIKLAR
249 - DER MAL DURAN VARLIKLAR KARILII (-)

25- MADD DURAN VARLIKLAR
letme faaliyetlerinde kullanlmak zere edinilen ve tahmini yararlanma sresi bir yldan fazla
olan fiziki varlk kalemlerinin ve bunlarla ilgili birikmi amortismanlarnn izlendii hesap
grubudur. Bu grupta aadaki hesaplar yer alr.

250 - ARAZ VE ARSALAR
251 - YER ALTI VE YER ST DZENLER
252 - BNALAR
253 - TESS, MAKNE VE CHAZLAR
254 - TAITLAR
255 - DEMRBALAR
256 - DER MADD DURAN VARLIKLAR

TSPAKB

125

257 - BRKM AMORTSMANLAR (-)
258 - YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR
259 - VERLEN AVANSLAR

26- MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
Herhangi bir fiziksel varl bulunmayan ve iletmenin belli bir ekilde yararland veya
yararlanlmay bekledii giderler ile belli koullar altnda hukuken himaye gren haklar ve
erefiyelerin izlendii hesap grubudur.

260 - HAKLAR
261 - EREFYE
262 - KURULU VE RGTLENME GDERLER
263 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER
264 - ZEL MALYETLER
267 - DER MADD OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

27- ZEL TKENMEYE TAB VARLIKLAR
Belirli bir maddi varlkla ok yakndan ilgili bulunan veya tamamen tketime tabi varlklar iin
yaplan, retim almalarnn zaman ve younluu ile snrl bir mre sahip olan giderleri ierir.

271 - ARAMA GDERLER
272 - HAZIRLIK VE GELTRME GDERLER
277 - DER TKENMEYE TAB VARLIKLAR
278 - BRKM TKENME PAYLARI (-)

28- GELECEK YILLARA AT GDERLER VE GELR TAHAKKUKLARI
Bu grup, iinde bulunan dnemde ortaya kan ancak gelecek yllara ait olan giderler ile faaliyet
dnemine ait olup da ileriki yllarda tahsil edilebilecek gelirlerden oluur. Bu grup hesaplar
aada gsterilmitir.


TSPAKB

126

280 - GELECEK YILLARA AT GDERLER
281 - GELR TAHAKKUKLARI

29- DER DURAN VARLIKLAR
Bundan nceki blmlerde saylan duran varlk kalemlerine girmeyen zellikle kendi
blmlerinde tanmlanmam olan dier duran varlk kalemleri bu grupta yer alr.

291 - GELECEK YILLARDA NDRLECEK KDV
292 - DER KDV
293 - GELECEK YILLAR HTYACI STOKLAR
294 - ELDEN IKARILACAK STOKLAR VE MADD DURAN VARLIKLAR
297 - DER ETL DURAN VARLIKLAR
298 - STOK DEER DKL KARILII (-)
3- KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR
Ksa vadeli yabanc kaynaklar, dnen varlklarn ayrlmasnda kullanlan lye uygun olarak,
en ok bir yl veya iletmenin normal faaliyet dnemi sonunda denecek yabanc kaynaklar
kapsar.

Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar, Mali Borlar, Ticari Borlar, Dier Borlar, Alnan Avanslar,
denecek Vergi ve Dier Ykmllkler, Bor ve Gider Karlklar, Gelecek Aylara Ait Gelirler
ve Gider Tahakkuklar ile Dier Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar eklinde blmlenir

30- MAL BORLAR
Kredi kurumlarna olan ksa vadeli borlar ile ksa vadeli para ve sermaye piyasas aralar ile
salanan krediler ve vadesine bir yldan daha az bir sre kalan uzun vadeli mali borlarn ana
para taksit ve faizlerini kapsar.

300 - BANKA KREDLER
303 - UZUN VADEL KREDLERN ANAPARA TAKSTLER VE FAZLER
304 - TAHVL ANAPARA BOR, TAKST VE FAZLER
305 - IKARILMI BONOLAR VE SENETLER

TSPAKB

127

306 - IKARILMI DER MENKUL KIYMETLER
308 - MENKUL KIYMETLER HRA FARKI (-)
309 - DER MAL BORLAR

32- TCAR BORLAR
Kuruluun ticari ilikileri nedeniyle ortaya kan senetli ve senetsiz borlarn kaydedildii
hesaplar kapsar.

320 - SATICILAR
321 - BOR SENETLER
322 - BOR SENETLER REESKONTU (-)
326 - ALINAN DEPOZTO VE TEMNATLAR
329 - DER TCAR BORLAR

33- DER BORLAR
Bu hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmi ve en ok bir yl
iinde denmesi dnlen borlarn kaydedildii hesaplar kapsar.

331 - ORTAKLARA BORLAR
332 - TRAKLERE BORLAR
333 - BALI ORTAKLIKLARA BORLAR
335 - PERSONELE BORLAR
337 - DER BOR SENETLER REESKONTU (-)
339 - DER ETL BORLAR

34- ALINAN AVANSLAR
Gerek sat szlemeleri dolaysyla gerekse dier nedenlerle, iletme tarafndan nc
kiilerden alnan avanslarn izlendii hesaptr.

340 - ALINAN SPAR AVANSLARI
349 - ALINAN DER AVANSLAR


TSPAKB

128

35- YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM HAKEDLER
Bu grup, yllara yaygn taahht ileri yapan iletmelerin stlendikleri ilerden, gerekletirdikleri
ksm karlnda aldklar hakedilerin izlendii hesaplar kapsar.

350- YILLARA YAYGIN NAAT VE ONARIM HAKED BEDELLER

36- DENECEK VERG VE DER YKMLLKLER
letmenin sorumlu veya mkellef sfatyla, deyecei vergi, resim, har, kesinti, sigorta primi,
sendika aidatlar, icra taksitleri ve benzeri borlarnn izlendii hesap grubudur.

360 - DENECEK VERG VE FONLAR
361 - DENECEK SOSYAL GVENLK KESNTLER
368 - VADES GEM, ERTELENM VEYA TAKSTLENDRLM VERG
VE DER YKMLLKLER
369 - DENECEK DER YKMLLKLER

37- BOR VE GDER KARILIKLARI
Bilano tarihinde belirgin olarak ortaya kan ancak tutarnn ne olaca kesin olarak
bilinemeyen veya tutar bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edecei bilinemeyen ksa vadeli
borlar veya giderler iin ayrlan karlklarn izlendii hesap grubudur. Bu grupta yer alan
karlk hesaplar aktifi dzenleyici nitelikte deildir.

370 - DNEM KARI VERG VE DER YASAL YKMLLK KARILIKLARI
371 - DNEM KARININ PEN DENEN VERG VE DER YKMLLKLER (-)
372 - KIDEM TAZMNATI KARILII
373 - MALYET GDERLER KARILII
379 - DER BOR VE GDER KARILIKLARI

38- GELECEK AYLARA AT GELRLER VE GDER TAHAKKUKLARI
Bu grup, iinde bulunulan dnemde ortaya kan ancak gelecek aylara ait gelirler ile faaliyet
dnemine ait olup denmesi gelecek aylarda yaplacak giderlerden oluur.


TSPAKB

129

380 - GELECEK YILLARA AT GELRLER
381 - GDER TAHAKKUKLARI

39 - DER KISA VADEL YABANCI KAYNAKLAR
zellikle kendi blmlerinde tanmlanmam olan dier ksa vadeli yabanc kaynaklar bu grupta
yer alr.
391 - HESAPLANAN KDV
392 - DER KDV
398 - SAYIM VE TESELLM FAZLALARI
399 - DER ETL YABANCI KAYNAKLAR

4- UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
Kredi kurumlarndan, sermaye piyasasndan ve iletmenin ilikide bulunduu nc kiilerden
salanan ve bir yldan fazla vadeli olan iletme borlarn kapsar.
Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar, Mali Borlar, Ticari Borlar, Dier Borlar, Alnan Avanslar,
denecek Vergi ve Dier Ykmllkler, Bor ve Gider Karlklar, Gelecek Yllara Ait Gelirler
ve Gider Tahakkuklar ile Dier Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar eklinde blmlenir.

40 - MAL BORLAR
Bilano tarihi itibariyle vadesine bir yldan fazla sre kalm bulunan, banka ve dier finans
kurulularndan alnan krediler ile iletmece borlanma amacyla ihra edilmi, menkul deerler
bu hesap grubunda yer alr.

400 - BANKA KREDLER
405 - IKARILMI TAHVLLER
407 - IKARILMI DER MENKUL KIYMETLER
408 - MENKUL KIYMETLER HRA FARKI (-)
409 - DER MAL BORLAR

42 - TCAR BORLAR

TSPAKB

130

Bilano tarihinden itibaren vadelerine bir yldan fazla sre bulunan ticari borlar bu hesap
grubunda yer alr. Bal ortaklklara ve itiraklere olan ticari borlarn tutarlar bilno
dipnotlarnda belirtilir.

420 - SATICILAR
421 - BOR SENETLER
422 - BOR SENETLER REESKONTU (-)
426 - ALINAN DEPOZTO VE TEMNATLAR
429 - DER TCAR BORLAR

43- DER BORLAR
Bu hesap grubu, herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmi vadeleri bir yldan
fazla sreli bulunan borlarn kaydedildii hesaplar kapsar.

431 - ORTAKLARA BORLAR
432 - TRAKLERE BORLAR
433 - BALI ORTAKLIKLARA BORLAR
437 - DER BOR SENETLER REESKONTU (-)
438 - KAMUYA OLAN ERTELENM VEYA TAKSTLENDRLM BORLAR
439 - DER ETL BORLAR

44- ALINAN AVANSLAR
Sat szlemeleri ve dier nedenlerle alnan ve vadeleri bir yl aan avanslar bu blm
kapsamna girer.

440 - ALINAN SPAR AVANSLARI
449 - ALINAN DER AVANSLAR

47- BOR VE GDER KARILIKLARI
Bilano tarihinde belirgin olarak ortaya kan ancak tutarnn ne olaca kesin olarak bilinemiyen
veya tutar bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edecei bilinmeyen uzun vadeli borlar veya
giderler iin ayrlan karlklarn izlendii hesap grubudur.

TSPAKB

131

Bu grupta yer alan karlk hesaplar aktifi dzenleyici nitelikte deildir.

472 - KIDEM TAZMNATI KARILII
479 - DER BOR VE GDER KARILIKLARI

48- GELECEK YILLARA AT GELRLER VE GDER TAHAKKUKLARI
Bilnonun karld dnemi izleyen yldan daha sonraki bilano dnemlerine ait pein tahsil
olunan gelirler ile faaliyet dnemine ait olup da gelecek bilano dnemlerinde denecek
giderlerden oluur.
480 - GELECEK YILLARA AT GELRLER
481- GDER TAHAKKUKLARI

49- DER UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR
zellikle kendi blmlerinde tanmlanmam olan dier uzun vadeli yabanc kaynaklar bu
grupta yer alr.

492 - GELECEK YILLARA ERTELENEN VEYA TERKN EDLEN KDV
493 - TESSE KATILMA PAYLARI
499 - DER ETL UZUN VADEL YABANCI KAYNAKLAR

5- Z KAYNAKLAR
letme sahip veya ortaklarnn bilano tarihinde iletmeye yapm olduklar sermaye
yatrmlarnn tutarn gsteren denmi sermaye ile, Sermaye Yedekleri, Kr Yedekleri,
Gemi Yllar Krlar ve Gemi Yllar Zararlar ve Dnemin Net Kr veya Zararn kapsar.

50- DENM SERMAYE
500 - SERMAYE
501 - DENMEM SERMAYE (-)


TSPAKB

132

52- SERMAYE YEDEKLER
Hisse senedi ihra primleri, iptal edilen ortaklk paylar ve yeniden deerleme deer artlar gibi
sermaye hareketleri dolaysyla ortaya kan ve iletmede braklan tutarlarn izlendii hesap
grubudur.
520 - HSSE SENETLER HRA PRMLER
521 - HSSE SENED PTAL KARLARI
522 - M.D.V. YENDEN DEERLEME ARTILARI
523 - TRAKLER YENDEN DEERLEME ARTILARI
529 - DER SERMAYE YEDEKLER

54- KAR YEDEKLER
Kanun, ana szleme hkmleri ya da ortaklklarnn yetkili organlar tarafndan alnan kararlar
uyarnca, datlmam ya da iletmede alkonulmu krlar bu hesap grubunda gsterilir.

540 - YASAL YEDEKLER
541 - STAT YEDEKLER
542 - OLAANST YEDEKLER
548 - DER KAR YEDEKLER
549 - ZEL FONLAR

57- GEM YILLAR KARLARI

570 - GEM YILLAR KARLARI

58- GEM YILLAR ZARARLARI (-)
580 - GEM YILLAR ZARARLARI

59- DNEM NET KARI (ZARARI)
590 - DNEM NET KARI
591 - DNEM NET ZARARI (-)


TSPAKB

133

6- GELR TABLOSU HESAPLARI
letmenin faaliyet dnemine ilikin brt satlar, sat indirimleri satlarn maliyeti, faaliyet
giderleri, dier faaliyetlerden gelir ve krlar, dier faaliyetlerden gider ve zararlar, finansman
giderleri, olaand gelir ve karlar ve olaand gider ve zararlardan oluur.

60- BRT SATILAR
letmenin esas faaliyetleri erevesinde satlan mal yada hizmetler karlnda alnan yada
tahakkuk ettirilen toplam deerleri kapsar. Satlan mal ve hizmetlerle ilgili subvansiyonlar, sat
tarihindeki vade farklar, ihracatla ilgili dnem iinde ortaya kan kur farklar, vergi iadeleri brt
satlar iinde gsterilir. Brt Satlara Katma Deer Vergisi dahil edilmez. Holding ana
irketinin, kendine bal yurtii ve yurtd ortaklklarndan elde ettii gelirler ana irketin esas
faaliyet gelirini oluturduundan bu blmdeki hesaplarda izlenir.
Gereksinime gre blmlenebilir. Brt Satlar; yurtii satlar, yurtd satlar ve dier gelirler
eklinde blmlenir.

600 - YURT SATILAR
601 - YURTDII SATILAR
602 - DER GELRLER
61 - SATI NDRMLER (-)
Net sat haslatna ulaabilmek iin brt satlardan indirilmesi gereken deerleri kapsar.
Sattan iadeler, sat iskontolar ve dier indirimler eklinde blmlenir.

610 - SATITAN ADELER (-)
611 - SATI SKONTOLARI (-)
612 - DER NDRMLER (-)

62- SATILARIN MALYET (-)
letmenin dnem iindeki stok hareketleri ile satlan mamul, yar mamul, ilk madde ve
malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satlan hizmetlerin maliyetini kapsar. Baka bir deyile
dnem iinde alclara satlan ya da devredilen mal ve hizmetlerin retimi (imalat) ya da satn
alnmas iin yaplan tm giderleri ierir.


TSPAKB

134

620 - SATILAN MAMLLER MALYET (-)
621 - SATILAN TCAR MALLAR MALYET (-)
622 - SATILAN HZMET MALYET (-)
623 - DER SATILARIN MALYET (-)

63- FAALYET GDERLER (-)
letmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve retim maliyetlerine yklenmeyen aratrma ve
gelitirme giderleri; pazarlama, sat ve datm giderleri ve genel ynetim giderlerinden oluan
hesap grubudur. 7 nci grupta izlenen esas faaliyet dnem giderleri, yanstma hesaplar alaca
ile dnem sonlarnda bu grupta yer alan hesaplara devredilir.

630 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER (-)
631 - PAZARLAMA, SATI VE DAITIM GDERLER
632 - GENEL YNETM GDERLER (-)

64- DER FAALYETLERDEN OLAAN GELR VE KARLAR
letmelerin sermayelerine katldklar itiraklerden elde ettikleri temett gelirlerinin izlendii
hesaptr. Hisse senedi ve tahvil gibi menkul kymet satndan doan krlar ya da zararlar bu
hesaba alnmaz.

640 - TRAKLERDEN TEMETT GELRLER
641 - BALI ORTAKLIKLARDAN TEMETT GELRLER
642 - FAZ GELRLER
643 - KOMSYON GELRLER
644 - KONUSU KALMAYAN KARILIKLAR
649 - FAALYETLE LGL DER GELR VE KARLAR

65- DER FAALYETLERDEN OLAAN GDER VE ZARARLAR
letmenin esas faaliyetleri dnda kalan olaan faaliyetlerle ilgili gider ve zararlar ierir.

652 - REESKONT FAZ GDERLER (-)

TSPAKB

135

653 - KOMSYON GDERLER (-)
654 - KARILIK GDERLER (-)
659 - DER GDER VE ZARARLAR

66- FNANSMAN GDERLER (-)
letmenin borland tutarlarla ilgili olarak katlanlan ve varlklarn maliyetine eklenmemi
bulunan faiz, kur farklar kredi komisyonlar ve benzeri dier giderleri kapsar.

660 - KISA VADEL BORLANMA GDERLER (-)
661 - UZUN VADEL BORLANMA GDERLER (-)

67- OLAANDII GELR VE KARLAR
letmenin olaan faaliyetlerinde bamsz olan ve bu nedenle arzi nitelik tayan duran
varlklarn satlarndan elde edilen krlar ile olaan d olay ve gelimeler nedeniyle ortaya
kan gelir ve krlarn yer ald hesap grubudur.

671 - NCEK DNEM GELR VE KARLARI
679 - DER OLAAN DII GELR VE KARLAR

68- OLAANDII GDER VE ZARARLAR (-)
letmenin olaan faaliyetlerinden bamsz olan ve bu nedenle sk sk ve dzenli olarak ortaya
kmas beklenmeyen ilem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararlarn yer ald hesap
grubudur.

680 - ALIMAYAN KISIM GDER VE ZARARLARI (-)
681 - NCEK DNEM GDER VE ZARARLARI (-)
689 - DER OLAAN DII GDER VE ZARARLAR (-)


TSPAKB

136

69- DNEM NET KARI (ZARARI)

690 - DNEM KARI VEYA ZARARI
691 - DNEM KARI VERG VE DER YASAL YKMLLK KARILIKLARI (-)
692 - DNEM NET KARI VEYA ZARARI

7 MALYET HESAPLARI
Maliyet hesaplar, mal ve hizmetlerin planlanan biim ve nitelie getirilmesi iin yaplan
giderlerin topland ve maliyet unsurlarna dntrlerek izlendii hesaplardr.

Bu blmde yer alan gider hesaplar uygulamada esneklik salamak zere iki seenek halinde
7/A ve 7/B olarak sunulmutur. 7/A seeneinde giderler defter-i kebirde fonksiyon esasna
gre, 7/B seeneinde ise eit esasna gre belirlenmitir. Bu suretle, iletmelere giderlerin
blmlenmesinde ve defter-i kebirde izlenmesinde kendi organizasyon yaplarna,
byklklerine ve ihtiyalarna gre dzenleyebilmeleri iin kolaylk salanm, farkl maliyet
hesaplama yntemlerine uyulabilmesi asndan da geni bir esneklik tannmtr.

7/A SEENENDE MALYET HESAPLARI
Tebliinde IV-DZENLEMENN KAPSAMI blmne gre, ek mali tablolar dzenlemek
durumunda olan retim ve hizmet ilemleri iin zorunlu olan 7/A seeneinde; giderler, esas
defterlerde fonksiyon esasna gre belirlenmitir. E zamanl kayt ynteminin kullanlmas
nerilen bu uygulamada, giderler yapldklar anda ilgili defter-i kebir hesaplarna Fonksiyon
Esasna gre kaydedilirken, sz konusu giderler ayn zamanda yardmc defterlerde hem eit
esasna hem de ilgili yerlerine gre izlenir. Gider eitlerinin izlenecei yardmc defter
kaytlarnn, giderlerin ait olduklar gider yerlerini de gsterecek ekilde tutulmas durumunda,
yntem amacna uygun biimde yrtlm olacaktr. Bu kayt ynteminde; giderler e zamanl
olarak ayn anda hem fonksiyonlarna, hem eitlerine hem de ilgili gider yerlerine gre
izlendiinden; muhasebe kaytlarnn azaltlmasna ve her kademenin retim ve hizmet
maliyetlerinin belli bir dzen iinde oluturulmasna olanak salamaktr.

Bu uygulama maliyet hesap gruplar aadaki gibi blmlenmitir.

70- Maliyet Muhasebesi Balant Hesaplar

TSPAKB

137

(Maliyet muhasebesinin genel muhasebeden bamsz almas durumunda bu grup
altrlr.)
71- Direkt lkmadde Ve Malzeme Giderleri
72- Direkt ilik Giderleri
73- Genel retim Giderleri
74- Hizmet retim Maliyeti
75- Aratrma Gelitirme Giderleri
76- Pazarlama Sat ve Datm Giderleri
77- Genel Ynetim Giderleri
78- Finansman Giderleri

Bu uygulamada yardmc defterlerde izlenecek Gider eitleri 0-9 sayl hesaplarda, Gider
Yerleri ise 10-99 sayl hesaplarda gsterildii gibidir. Bu blmlerde yer alan Maliyet Hesap
Gruplarnn her biri defter-i kebir hesab dzeyinde gider hesaplar, yanstma hesaplar ve fark
hesaplar olarak blmlenir.

GDER HESAPLARI :
Bu hesaplar dnem iinde yaplan ve tahakkuk ettirilen giderlerin izlendii ve borlarna
kaydedildii hesaplardr. Gider hesaplarna yaplacak kaytlara ilikin olarak dzenlenecek
muhasebe filerinde gider yerleri ve gider eitleri hesaplarna ait numaralar birlikte yazlr.

GDER YANSITMA HESAPLARI :
Bu hesaplar, fiili maliyetlerin uyguland durumlarda gider hesaplarnda toplanan giderlerin
tmnn; nceden saptanm maliyet yntemlerinin kullanlmas durumunda ise, bunlara gre
saptanan giderlerin ilgili hesaplara yanstlmasn salamak amacyla kullanlr.

FARK HESAPLARI :
Bu hesaplar, nceden saptanm maliyet yntemlerinin uygulanmas halinde fiili giderler ile
nceden saptanm giderler arasndaki farklarn kaydedildii hesaplardr. Fark hesaplar bor
ve alacak kalnts verebilir.


TSPAKB

138

70- MALYET MUHASEBES BALANTI HESAPLARI
Bu grupda yer alan hesaplar genel muhasebe ile maliyet muhasebesinin birbirinden ayr olarak
yrtlmesinin istenmesi durumunda, genel muhasebe ile maliyet muhasebesi, arasnda
balantlarn kurulmasn salamak amacyla kullanlr.

700 - MALYET MUHASEBES BALANTI HESABI
701 - MALYET MUHASEBES YANSITMA HESABI

71- DREKT LK MADDE VE MALZEME GDERLER
Bu grupta yer alan hesaplar retilen mamln bnyesine ana madde olarak katlan ve hangi
mamlden ne kadar tketildii, ekonomik bakmdan ayr olarak izlenebilen ilkmadde ve
malzemelerle ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarn kapsar.

710 - DREKT LK MADDE VE MALZEME GDERLER
711 - DREKT LK MADDE VE MALZEME YANSITMA HESABI
712 - DREKT LK MADDE VE MALZEME FYAT FARKI
713 - DREKT LK MADDE VE MALZEME MKTAR FARKI

72- DREKT LK GDERLER
Bu grup bir mal veya hizmetin retim maliyetine dorudan doruya verilebilen iilik giderleri ile
ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan oluur.

720 - DREKT LK GDERLER
721 - DREKT LK GDERLER YANSITMA HESABI
722 - DREKT LK CRET FARKLARI
723 - DREKT LK SRE ( ZAMAN ) FARKLARI

73- GENEL RETM GDERLER
Bu grup iletmenin retimi ve bu retime bal hizmetler iin yaplan direkt ilkmadde ve
malzeme ve direkt iilik dnda kalan giderlerle ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan
oluur.

730 - GENEL RETM GDERLER

TSPAKB

139

731 - GENEL RETM GDERLER YANSITMA HESABI
732 - GENEL RETM GDERLER BTE FARKLARI
733 - GENEL RETM GDERLER VERMLLK FARKLARI
734 - GENEL RETM GDERLER KAPASTE FARKLARI

74- HZMET RETM MALYET
Bu grup hizmet iletmeleri ile ilgilidir. Hizmet iletmelerinde 71, 72 ve 73 gruplarda yer alan
hesaplar kullanlmaz. Bu hesaplar yerine bu grubdaki hesaplar kullanlr. Hizmet iletmelerinin
retim maliyetlerinin izlenmesinde kullanlan hesaplar bu grupta yeralr.

740 - HZMET RETM MALYET
741 - HZMET RETM MALYET YANSITMA HESABI
742 - HZMET RETM MALYET FARK HESAPLARI

75- ARATIRMA VE GELTRME GDERLER
Bu grup aratrma ve gelitirme faaliyetleri ile ilgili gider yanstma ve fark hesaplarndan oluur.

750 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER
751 - ARATIRMA VE GELTRME GDERLER YANSITMA HESABI
752 - ARATIRMA VE GELTRME GDER FARKLARI

76- PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER
Bu grup, pazarlama, sat ve datm faaliyetleri ile ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan
oluur.

760 - PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER
761 - PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER YANSITMA HESABI
762 - PAZARLAMA SATI VE DAITIM GDERLER FARK HESABI

77- GENEL YNETM GDERLER
Bu grup ynetim fonksiyonu ile ilgili gider, yanstma ve fark hesaplarndan oluur.

770 - GENEL YNETM GDERLER

TSPAKB

140

771 - GENEL YNETM GDERLER YANSITMA HESABI
772 - GENEL YNETM GDER FARKLARI HESABI

78- FNANSMAN GDERLER
Bu grupta iletmenin borland tutarlarla ilgili olarak katlanlan ve varlklarn maliyetine
eklenmemi bulunan faiz ve benzeri giderlerle, yanstma ve fark hesaplar yer alr.

780 - FNANSMAN GDERLER
781 - FNANSMAN GDERLER YANSITMA HESABI
782 - FNANSMAN GDERLER FARK HESABI

79- GDER ETLER ( 7/B SEENE )

790 - LK MADDE VE MALZEME GDERLER
791 - VE CRET GDERLER
792 - MEMUR CRET VE GDERLER
793 - DIARIDAN SALANAN FAYDA VE HZMETLER
794 - ETL GDERLER
795 - VERG, RESM VE HARLAR
796 - AMORTSMANLAR VE TKENME PAYLARI
797 - FNANSMAN GDERLER
8- ( SERBEST )

9- NAZIM HESAPLAR

7/B SEENENDE MALYET HESAPLARI

Ek mali tablo dzenleme zorunda olmayan ticaret iletmeleri, kk hizmet iletmeleri ve kk
retim iletmelerinden isteyenler, giderlerin izlenmesinde bu seenei uygular.


TSPAKB

141

Bu uygulamada; giderler defter-i kebir de maliyet dnemi boyunca eit esasna gre izlenir.
Maliyet karma dnemlerinde, sz konusu giderler gider datm tablosu araclyla
fonksiyonlarna dntrlerek ilgili gider yerlerine ve hizmet veya mamul maliyetlerine veya
sonu hesaplarna aktarlr.

Gider eitlerinin fonksiyonlarna dntrlmesinde ve ilgili gider yerlerine yklenmesinde,
iletmeler isterlerse gider eidi hesaplarndan ilgili gider yerlerine ve fonksiyonel gider
hesaplarna aktarmalar yaplmasn gerektirecek kayt dzenini seerler. sterlerse, e zamanl
kayt dzenini bu seenek iinde kullanarak, yardmc defterlerde fonksiyonel gider hesaplarn
ve gider yerlerini izleyebilirler. Bu suret ile gider eitleri tahakkuk ettike ilgili defter-i kebir
hesaplarnda izlenirken; ayn anda yardmc defterlerde fonksiyonlarna gre izlenip e zamanl
olarak gider yerlerine aktarlabilir.

7/B seeneinde iletmeler 79 No.lu gruptaki maliyet hesaplarn kullanr. Bu uygulamada
maliyet hesap gruplar aadaki gibi blmlenir:

79- GDER ETLER

790- lk Madde ve Malzeme Giderleri
791- i cret ve Giderleri
792- Memur cret ve Giderleri
793- Dardan Salanan Fayda ve Hizmetler
794- eitli Giderler
795- Vergi, Resim ve Harlar
796- Amortismanlar ve Tkenme Paylar
797- Finansman Giderleri
798- Gider eitleri Yanstma Hesaplar
799- retim Maliyet Hesab

9.2) Hesaplarn leyii

Giderler tahakkuk ettike dnem boyunca 790-797 No.lu eit esasna gre blmlenmi ilgili
gider hesaplarnn borcuna kaydedilir.

TSPAKB

142

retim ve Hizmet iletmelerinde, maliyet karma dnemlerinde dzenlenen gider datm
tablosu sonucuna gre fonksiyonlarna ve gider yerlerine gre gruplanan eit hesaplarnn
toplam tutar, 798- Gider eitleri Yanstma Hesab alaca ile 799- retim Maliyet Hesabna
ve 630- Aratrma ve Gelitirme Giderleri, 631- Pazarlama Sat ve Datm Giderleri, 632-
Genel Ynetim Giderleri, 66- Finansman Giderleri grubunun ilgili hesabna, 680- almayan
Ksm Gider ve Zararlar hesaplarnn ilgili olanlarna veya aktiflemesi gereken tutarlar ise ilgili
aktif hesaplarnn borcuna kaydedilir. Dnem sonlarnda 799- retim Maliyet Hesab, retim
iletmelerinde 151- Yar Mamller retim ve 152- Mamller hesaplarna, hizmet
iletmelerinde ise 622- Satlan Hizmet Maliyeti Hesabna devredilerek kapatlr.

Ticaret iletmelerinde ise dnem boyunca gider eitleri hesabnn borcuna kaydedilen tutarlar,
dnem sonlarnda fonksiyonlarna dntrlerek sonu hesaplar arasnda yer alan
630,631,632 hesaplar ile 66- Finansman Giderleri Grubu ilgili hesabnn borcuna, 798- Gider
eitleri Yanstma Hesaplarnn alacana yazlr. 798 ile 790-797 no.lu hesaplar dnem
sonlarnda karlatrlarak kapatlr.

9.3) Arac Kurum Hesap Plan

Arac kurumlarn dzenlemek ve yaymlamak zorunda olduklar mali tablolarn salkl
karlatrma ve tahliller yaplmasna elverili, genel kabul grm muhasebe ilkelerine uygun
ekilde dzenlemelerini salayarak, mali durumlarnn gvenilir bir ekilde izlenebilmesine
imkan hazrlamak amacyla arac kurum hesap plan ve kullanm esaslar Arac Kurum Hesap
Plan ve Plann Kullanm Esaslar Hakknda Tebli ile dzenlenmitir.

Sermaye Piyasasnda Mali Tablo ve Raporlara likin lke ve Kurallar Hakknda Tebli ile
belirlenen mali tablolarn hazrlanmasnda dayanak tekil eden hesaplarn ileyiinde yukarda
belirtilen dzenlemede yer alan hesap planna uyulmas gerekir. Bu tebli ile, hem tm arac
kurulular tarafndan uygulanacak muhasebe uygulamalarnda yeknesaklk salanrken, dier
yandan zellik arz eden araclk faaliyetine ilikin muhasebe uygulamalar da dzenlenmi
olmaktadr.


TSPAKB

143

Arac kurumlarn uygulama srecinde, hesap plannn genel btnln bozmamak
bakmndan ana hesaplarn numaralarn deitirmemesi gerekir. Yardmc defterlerde yer
alacak tali hesaplar, arac kurumun ihtiyacna gre, desimal sistem kullanlarak ve gerektiinde
daha alt hesaplar alarak tutulabilir. Ancak bu durumda ana hesabn Arac Kurum Hesap
Plnnda ngrlen ieriini deitirecek ekilde alt hesaplar almamaldr.

Arac kurumlar bu Tebli uyarnca, tutacaklar hesaplarnda ayrca, vergi mevzuatnn ilgili
hkmlerine de uymak zorundadrlar. Vergi mevzuatnn bu Tebli'de belirlenen
uygulamalardan farkl uygulamalara yer verdii durumlarda, iletmelerin sz konusu mevzuat
erevesinde gerekli dzeltmeleri yapmalar kendi sorumluluklar ierisindedir.

Hesap Plan aada belirtilen bmlerden olumaktadr.

I -DNEN VARLIKLAR : Hesap plannn bu blmnde arac kurulularn elinde bulunan
hazr deerler bulunmaktadr. Bunlar, kasa alacaklar, kamu ve zel kesime ait menkul
kymetler, ksa vadeli alacaklar, avanslardr.

II. DURAN VARLIKLAR : Bu blmde,Uzun Vadeli Ticari Alacaklar, Verilen Depozito ve
Teminatlar, Ortaklardan Alacaklar, tiraklerden Alacaklar, Personelden Alacaklar, Uzun Vadeli
Dier Alacaklar, Finansal Duran Varlklar, tirakler, Dier Finansal Duran Varlklar, Maddi
Duran Varlklar, Maddi Duran Varlklar Amortisman ve Maddi Olmayan Duran Varlklar yer
almaktadr.

III. KISA VADEL BORLAR: Hesap plannn bu blmnde arac kuruluun 1 yldan ksa
vadeli senetli ve senetsiz borlar, ortaklara ve itiraklere olan borlar denecek vergi ve gider
karlklar yer almaktadr.

IV. UZUN VADEL BORLAR : letmenin 1 yldan fazla sahip olduu finansal ve ticari
borlar, ortaklara ve personele olan borlar ve eretelen vergi borlar ve giderleri bu blmde
takip edilmektedir. Buna ek olarak hesap plannn bu blmnde zkaynaklar ile ilgili
hesaplarda yer almaktadr. Bunlar; Sermaye Heasab, Yeniden Deerleme Deer Art, Yasal
Yedekler, Stat Yedekleri, Net Dnem Kr yada Zarar ve Gemi Yllar Zararlardr.

TSPAKB

144

V. SONU HESAPLARI: Hesap plannn sonu hesaplar blm, esas faaliyetlerle ilgili
olarak elde edilen gelir ve giderlerin yer ald hesap blmdr. Bu blmde elde edilen
komisyon gelirleri, yurt ii ve yurt d sat gelirleri gibi hesaplar ile bu srecte katlanlan, genel
ynetim giderleri, aratrma ve gelitirme giderleri gibi giderlerin izlendii blmdr.

VI. GEC HESAPLAR: Bu blmde zellikle mteriler adna yaplan menkul al ve
sat ilemler sonucunda ortaya kan hesaplar yer almaktadr. Bu hesaplar geici nitelikler
tar. Bu blmde mteriler adna hisse senedi, finansman bonosu, devlet tahvili, gelir ortakl
senedi gibi kymetlerin al ve sat sreci takip edilir.
VII. MENKUL KIYMETLER NAZIM HESAPLARI : Arac kurumlara ilikin olarak dier
kurululardan farkl olarak ortaya kan en nemli farkllklar nazm hesaplarn kullanmnda
ortaya kmaktadr. Mterilerin adna menkul kymet almlarna araclk esnasnda emanet
olarak ortaya kan hesaplar bu blmde dikkate alnmaktadr.

Ek: Arac Kurumlar Hesap Plan
I - 100-1990 DNEN VARLIKLAR
100-1090 Hazr Deerler
1000 Kasa
1040 Tahsil Edilecek ekler
1050 Kuponlar
1060 Bankalar
(-) 1070 Verilen ekler
1090 Dier Hazr Deerler
1000-1190 Menkul Kymetler
1100 Hisse Senetleri
1110 Hisse Senetleri Geici lmuhaberler
1140 zel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar
1160 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar
1180 Dier Menkul Kymetler
(-) 1190 Menkul Kymetler Deer Dkl Karl
1200-1390 Ksa Vadeli Ticari Alacaklar

TSPAKB

145

1200 Mteriler
1210 Kredi Hesab
1220 dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Teminatlar
1300 Alacak Senetleri
(-) 1310 Alacak senetleri Reeskontu
1320 Verilen Depozito ve Teminat
1330 Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar
1340 Temett Fark
1350 Dier Ksa Vadeli Ticari Alacaklar
(-) 1390 pheli Alacaklar Karl
1400-1490 Dier Ksa Vadeli Alacaklar
1400 Ortaklardan Alacaklar
1420 tiraklerden Alacaklar
1440 Personelden Alacaklar
1460 Ksa Vadeli Dier Alacaklar
1500-1590 Takas ve Saklama Merkezi
1500 Takas Merkezi
1510 Vadeli ilem ve Opsiyon Szlemenin Takas Merkezleri
1511 Vadeli ilem ve Opsiyon Szlemenin Takas Merkezleri
1550 Saklama Merkezi
1600-1690 Verilen Avanslar
1600 Akreditifler
1650 Yurtii Avanslar
1700-1990 Dier Dnen Varlklar
1700 Gelecek Aylara Ait Giderler
1750 Trev Araca Konu Standart Varlklar
1800 Geici Vergi
1900 Saym ve Tesellm Noksanlar
(-) 1910 Saym ve Tesellm Noksanlar Karl
II- 2000-2990 DURAN VARLIKLAR
2000-2090 Uzun Vadeli Ticari Alacaklar

TSPAKB

146

2000 Mteriler
2040 Alacak senetleri
(-) 2050 Alacak Senetleri Reeskontu
2060 Verilen Depozito ve Teminatlar
2070 Dier Uzun Vadeli Ticari Alacaklar
2100-2190 Dier Uzun Vadeli Alacaklar
2100 Ortaklardan Alacaklar
2120 tiraklerden Alacaklar
2140 Personelden Alacaklar
2160 Uzun Vadeli Dier Alacaklar
2200-2390 Finansal Duran Varlklar
2200 Bal Menkul Kymetler
(-) 2210 Bal Menkul kymetler Deer Dkl Karl
2300 tirakler
(-) 2310 tirakler Sermaye Taahhtleri
(-) 2320 itirakler Deer Dkl Karl
2390 Dier Finansal Duran Varlklar
2400-2590 Maddi Duran Varlklar
2400 Arazi ve Arsa
2420 Yerst ve Yeralt Dzenleri
2440 Binalar
2460 Makina Tesis ve Cihazlar
2480 Tat Ara ve Gereler
2500 Deme ve Demirbalar
2520 Dier Maddi Duran Varlklar
2540 Yaplmakta Olan Yatrmlar
2560 Akreditifler
2580 Verilen Yurtii Sipari Avanslar
2600-2790 Maddi Duran Varlklar Amortisman
(-) 2600 letme Arazisi Amortisman
(-) 2620 Yerst ve Yeralt Dzenleri Amortisman

TSPAKB

147

(-) 2640 Binalar Amortisman
(-) 2660 Makina Tesis ve Cihazlar Amortisman
(-) 2680 Tat Ara ve Gereleri Amortisman
(-) 2700 Deme ve Demirbalar Amortisman
(-) 2720 Dier Maddi Duran Varlklar Amortisman
2800-2850 Maddi Olmayan Duran Varlklar
2800 Kurulu ve Tekiltlanma Giderleri
2810 Haklar
2820 Aratrma ve Gelitirme Giderleri
2840 Dier Maddi Olmayan Dnen Varlklar
2850 Verilen Avanslar
2860-2890 Maddi Olmayan Duran Varlklar tfa Paylar
(-) 2860 Kurulu ve Tekilatlanma Giderleri tfa Pay
(-) 2870 Haklar tfa Pay
(-) 2880 Aratrma ve Gelitirme Giderleri tfa Pay
(-) 2890 Dier Maddi Olmayan Duran Varlklar tfa Pay
2900-2990 Dier Duran Varlklar
2900 Gelecek Yllara Ait Giderler
2950 Geici Vergi
III- 3000-3990 KISA VADEL BORLAR
3000-3190 Finansal Borlar
3000 Banka Kredileri
3040 Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri
3180 Dier Finansal Borlar
3200-3490 Ticari Borlar
3200 Satclar
3220 dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan Teminatlar
3220 Vadeli lem Opsiyon Szlemelerinden Alacakllar
3300 Bor Senetleri
3310 Bor Senetleri Reeskontu
3320 Alnan Depozito ve Teminatlar
3490 Dier Ticari Borlar
3500-3790 Dier Ksa Vadeli Borlar

TSPAKB

148

3500 Ortaklara Borlar
3520 tiraklere Borlar
3540 Bal Ortaklklara Borlar
3560 denecek Giderler
3580 denecek Vergi, Har ve Dier Kesintiler
3600 Ertelenen ve Takside Balanan Devlet Alacaklar
3620 Gelecek Aylara Ait Gelirler
3660 Personele Borlar
3700 Saym ve Tesellm Fazlalar
3790 Ksa Vadeli Dier Borlar
3900-3990 Bor ve Gider Karlklar
3900 Vergi Karlklar
3990 Dier Bor ve Gider Karlklar
IV- 4000-4990 UZUN VADEL BORLAR
4000-4190 Finansal Borlar
4000 Banka Kredileri
4190 Dier Finansal Borlar
4200-4390 Ticari Borlar
4200 Satclar
4220 Bor Senetleri
(-) 4230 Bor Senetleri Reeskontu
4240 Alnan Depozito ve Teminatlar
4390 Dier Ticari Borlar
4400-4590 Dier Uzun Vadeli Borlar
4400 Ortaklara Borlar
4420 Bal Ortaklklara Borlar
4460 Ertelenen ve Taksite Balanan Devlet Alacaklar
4480 Gelecek Yllara Ait Gelirler
4500 Personele Borlar
4550 Uzun Vadeli Dier Borlar
4600-4690 Alnan Sipari Avanslar
4700-4790 Bor ve Gider Karlklar
4700 Kdem Tazminat Karl

TSPAKB

149

4790 Dier Bor ve Gider Karlklar
4800-4990 z Sermaye
4800 Sermaye
(-) 4810 Sermaye Taahhtleri
4820 Emisyon Primi
4840 Yeniden Deerleme Deer Art
4860 Yasal Yedekler
4900 Stat Yedekleri
4940 zel Yedekler
4970 Net Dnem Kr
(-) 4980 Dnem Zarar
(-) 4990 Gemi Yllar Zararlar
V-. 5000-5990 SONU HESAPLARI
5000-5490 Esas Faaliyetle lgili Sonu Hesaplar
5000 Yurtii Brt Satlar
5010 Yurtd Brt Satlar
5100 Yurtii Satlardan skontolar
5110 Yurtd Sat skontolar
5200 Yurtii Satlarn Maliyeti
5210 Yurtd Satlarn Maliyeti
5300 Yurt i Komisyonlar
5310 Yurtd Komisyonlar
5340 Temett Gelirleri
5360 Faiz Gelirleri
5370 Trev Piyasa lemleri Deerleme Farklar
5390 Dier Hizmet Gelirleri
5400 Pazarlama Sat ve Datm Giderleri
5410 Aratrma ve Gelitirme Giderleri
5440 Genel Ynetim Giderleri
5490 Komisyon ve Dier Hizmet Giderleri
5500-5590 Dier Faaliyetlerden Gelirler ve Krlar
5500 tirak Kazanlar

TSPAKB

150

5550 Faaliyetle lgili Dier Gelirler ve Krlar
5600-5640 Dier Faaliyetlerden Giderler ve Zararlar
5650-5690 Finansman Giderleri
5700-5790 Olaanst Gelirler ve Krlar
5700 Konusu Kalmayan Karlklar
5750 nceki Dnem Gelirleri ve Krlar
5790 Dier Olaanst Gelirler ve Krlar
5800-5890 Olaanst Giderler ve Zararlar
5800 nceki Dnem Giderleri ve Zararlar
5890 Dier Olaanst Giderler ve Zararlar
5990 Kr Zarar Hesaplar
Dnem Kr (Zarar)
Gemi Yl Kr (Zarar)
VI- 6000-6990 GEC HESAPLAR
6000 Gerekleen Hisse Senedi Allar
6010 Gerekleen Hisse Senedi Geici lmuhaber Allar
6200 Gerekleen zel Sektr Tahvili Allar
6210 Gerekleen Finansman Bonosu Allar
6220 Gerekleen Banka Bonosu Allar
6230 Gerekleen Banka Garantili Bono Allar
6240 Gerekleen Kr ve Zarar Ortakl Belgesi Allar
6250 Gerekleen Hisse Senedi le Deitirilebilir Tahvil Allar
6260 Gerekleen Kra tirakli Tahvil Allar
6270 Gerekleen Katlma ntifa Senedi Allar
6300 Gerekleen Devlet Tahvili Allar
6320 Gerekleen Hazine Bonosu Allar
6340 Gerekleen Gelir Ortakl Senedi Allar
6350 Gerekleen Konut Sertifikas Allar
6500 Gerekleen Hisse Senedi Satlar
6510 Gerekleen Hisse Senedi Geici lmuhaber Satlar
6700 Gerekleen zel Sektr Tahvili Satlar
6710 Gerekleen Finansman Bonosu Satlar
6720 Gerekleen Banka Bonosu Satlar

TSPAKB

151

6730 Gerekleen Banka Garantili Bono Satlar
6740 Gerekleen Kr ve Zarar Ortakl Belgesi Satlar
6750 Gerekleen Hisse Senedi le Deiitirilebilir Tahvil Satlar
6760 Gerekleen Kra tirakli Tahvil Satlar
6770 Gerekleen Katlma ntifa Senedi Satlar
6800 Gerekleen Devlet Tahvili Satlar
6820 Gerekleen Hazine Bonosu Satlar
6840 Gerekleen Gelir Ortakl Senedi Satlar
6850 Gerekleen Konut Sentifikas Satlar

VII- 7000-8990 MENKUL KIYMETLER NAZIM HESAPLARI
7000 Datma Tabi Tutulacak Hisse Senedi Satlar
7010 Datma Tabi Tutulacak Hisse Senedi Geici lmuhaber Satlar
7200 Datma Tabi Tutulacak zel Sektr Tahvili Satlar
7210 Datma Tabi Tutulacak Finansman Bonosu Satlar
7220 Datma Tabi Tutulacak Banka Bonosu Satlar
7230 Datma Tabi Tutulacak Banka Garantili Bono Satlar
7240 Datma Tabi Tutulacak Kr ve Zarar Ortakl Belgesi Satlar
7250 Datma Tabi Tutulacak Hisse Senedi le Deiitirilebilir Tahvil Satlar
7260 Datma Tabi Tutulacak Kra tirakli Tahvil Satlar
7270 Datma Tabi Tutulacak Katlma ntifa Senedi Satlar
7300 Datma Tabi Tutulacak Devlet Tahvili Satlar
7320 Datma Tabi Tutulacak Hazine Bonosu Satlar
7340 Datma Tabi Tutulacak Gelir Ortakl Senedi Satlar
7350 Datma Tabi Tutulacak Konut Sentifikas Satlar
7500 Datma Tabi Tutulacak Hisse Senedi Allar
7510 Datma Tabi Tutulacak Hisse Senedi Geici lmuhaber Allar
7700 Datma Tabi Tutulacak zel Sektr Tahvili Allar
7710 Datma Tabi Tutulacak Finansman Bonosu Allar
7720 Datma Tabi Tutulacak Banka Bonosu Allar
7730 Datma Tabi Tutulacak Banka Garantili Bono Allar
7740 Datma Tabi Tutulacak Kr ve Zarar Ortakl Belgesi Allar
7750 Datma Tabi Tutulacak Hisse Senedi le Deiitirilebilir Tahvil Allar

TSPAKB

152

7760 Datma Tabi Tutulacak Kra tirakli Tahvil Allar
7770 Datma Tabi Tutulacak Katlma ntifa Senedi Allar
7800 Datma Tabi Tutulacak Devlet Tahvili Allar
7820 Datma Tabi Tutulacak Hazine Bonosu Allar
7840 Datma Tabi Tutulacak Gelir Ortakl Senedi Allar
7850 Datma Tabi Tutulacak Konut Sentifikas Allar

8000 Emanet Hisse Senetleri
8010 Emanet Hisse Senetleri Geici lmuhaberleri
8020 Emanet Hisse Senetleri Temettleri
8050 Kredili Mterilerin Emanet Hisse Senetleri
8070 Kredili Mterilerin Menkul Kymet zkaynaklar
8090 dn Alnan Menkul Kymetlerden Borlular
8110 Aa Sat Mterileri Menkul Kymet zkaynaklar
8130 dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Menkul
Kymet Teminatlar
8150 dn Verilen Menkul Kymetlerden Borlular
8170 dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan Menkul
8200 Emanet zel Sektr Tahvilleri
8210 Emanet Finansman Bonolar
8220 Emanet Banka Bonolar
8230 Emanet Banka Garantili Bonolar
8240 Emanet Kr ve Zarar Ortakl Belgeleri
8250 Emanet Hisse Senetleri le Deitirilebilir Tahviller
8260 Emanet Kra tirakli Tahviller
8270 Emanet Katlma ntifa Senetleri
8300 Emanet Devlet Tahvilleri
8310 Emanet Devlet Tahvilleri Makbuzlar
8320 Emanet Hazine Bonolar
8330 Emanet Hazine Bonolar Makbuzlar
8340 Emanet Gelir Ortakl Senetleri
8350 Emanet Konut Sertifikalar
8390 Trev Aralar Takas Merkezleri (Yabanc Para)

TSPAKB

153

8400 Emanet Faiz, Kupon ve Gelir Paylar
8410 Ak Uzun Pozisyon Vadeli lem Szlemeleri
8411 Ak Ksa Pozisyon Vadeli lem Szlemeleri
8412 Ak Uzun Pozisyon Alm Opsiyonu Szlemeleri
8413 Ak Ksa Pozisyon Alm Opsiyonu Szlemeleri
8414 Ak Uzun Pozisyon Satm Opsiyonu Szlemeleri
8415 Ak Ksa Pozisyon Satm Opsiyonu Szlemeleri
8420 Trev Aralara Konu Standart Varlklar
8440 Trev Piyasa Gayrinakdi Teminatlar
8500 Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar
8510 Emanet Geici lk Muhaberlerinden Alacakllar
8520 Emanet Hisse Senetleri Temettlerinden Alacakllar
8550 Kredili Mterilerin Emanet Hisse Senetlerinden
8570 Kredili Mterilerin Menkul Kymet zkaynaklarndan
8590 dn Alnan Menkul Kymetlerden Alacakllar
8610 Aa Sat Mterileri Menkul Kymet
8630 dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Menkul Kymet
Teminatlarndan Alacakllar
8650 dn Verilen Menkul Kymetlerden Alacakllar
8670 dn Alnan Menkul Kymetler in Alnan Menkul Kymet
Teminatlarndan Alacakllar
8700 Emanet zel Sektr Tahvillerinden Alacakllar
8710 Emanet Finansman Bonolarndan Alacakllar
8720 Emanet Banka Bonolarndan Alacakllar
8730 Emanet Banka Garantili Bonolardan Alacakllar
8740 Emanet Kr ve Zarar Ortakl Belgeleri Alacakllar
8750 Emanet Hisse Senetleri le Deitirilebilir Tahvillerden Alacakllar
8760 Emanet Kra tirakli Tahvillerden Alacakllar
8770 Emanet Katlma ntifa Senetlerinden Alacakllar
8800 Emanet Devlet Tahvillerinden Alacakllar
8810 Emanet Devlet Tahvilleri Makbuzlarndan Alacakllar
8820 Emanet Hazine Bonolarndan Alacakllar
8830 Emanet Hazine Bonolar Makbuzlarndan Alacakllar

TSPAKB

154

8840 Emanet Gelir Ortakl Senetlerinden Alacakllar
8850 Emanet Konut Sertifikalarndan Alacakllar
8890 Trev Aralar Teminat, Prim, Kr ve Zarar
8900 Emanet Faiz, Kupon ve Gelir Paylarndan Alacakllar
8910 Ak Pozisyon Vadeli lem ve Opsiyon Szlemelerinden Alacakllar
8920 Trev Aralara Konu Standart Varlklardan Alacakllar
8940 Trev Piyasa Gayrinakdi Teminatlardan Alacakllar

VIII- 9000-9990 DER NAZIM HESAPLAR
9000 Araclk Ykleniminden Borlar
9100 Tevdi EdilecekTrev Piyasa Teminatlarndan Borlular
9102 Ksa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borlular
9110 Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borlular
9300 Dier Nazm Hesaplar
9310 Repo Taahhtlerinden Borlular
9320 Ters Repo Taahhtlerinden Borlular
9500 Araclk Ykleniminden Alacakllar
9600 Tevdi Edilecek Trev Piyasa Temitlarndan Alacakllar
9602 Ksa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacakllar
9610 Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacakllar
9800 Dier Nazm Hesaplar
9810 Repo Taahhtlerinden Borlular
9820 Ters Repo Taahhtlerinden Alacakllar

9.4) Yatrm Fonlarnn Hesap Plan

Kurulun Seri:XI, No:6 sayl Menkul Kymetler Yatrm Fonlar Mali Tablolar ve Raporlarna likin
lke ve Kurallar Hakknda Teblii ile yatrm fonlarnn kullanmak zorunda olduklar bir hesap plan
belirlenmitir.

Yatrm fonlar bu teblide yer alan hesaplama ilkelerine gre ilemlerini aada yer alan
hesaplara kayetmek ve bu hesap planndan yararlanarak yine teblide belirlenen ekilllere uygun
bilano ve gelir tablosu hazrlamak zorundadrlar.

TSPAKB

155

Ek: Fon Hesap Plan

100-109 Hazr Deerler
100 Kasa
106 Bankalar
109 Dier Hazr Deerler
110-119 Menkul Kymetler
110 Hisse Senetleri
112 zel Kesim Borlanma Senetleri
Tahviller
Finansman Bonolar
.............
114 Kamu Kesimi Borlanma Senetleri
Devlet Tahvilleri
Hazine Bonolar
Gelir Ortakl Senetleri
Dvize Endeksli Tahviller
.............
118 Dier Menkul Kymetler
120-129 Alacaklar
................
130-149 Dier Varlklar
Pein denmi Giderler
Kasa Noksanlar
Dier
...................
150-189 Borlar
150 Banka Avanslar
155 Banka Kredileri
160 Dier Borlar
denecek Banka Avans Faizleri
denecek Fon Ynetim cretleri

TSPAKB

156

Kasa Fazlalar
denecek Vergi, Resim Har vb. Giderler
Banka Tarafndan Geici Olarak denen Giderler
denecek hra zni creti
denecek ln Giderleri
denecek Sigorta cretleri
denecek Araclk Komisyonu Giderleri
denecek Noter Har ve Tasdik cretleri
denecek Denetim cretleri
denecek Katlma Belgesi Basm Giderleri
Dier
190-199 Fon Toplam Deeri
Katlma Belgeleri
Katlma Belgeleri Deer Art/Azal
Fon Gelir Gider Fark
Cari Yl Fon Gelir Gider Fark
Gemi Yllar Fon Gelir Gider Fark
200-299 Fon Gelirleri
200 Menkul Kymetler Portfynden Alnan Faiz ve Kr Paylar
zel Kesim Menkul Kymetleri Faiz ve Kr Paylar
Hisse Senetleri Kr Paylar
Borlanma Senetleri Faizleri
Tahvil Faizleri
Finansman Bonosu Faizleri
...............
Kamu Kesimi Menkul Kymetleri Faiz ve Kr Paylar
Devlet Tahvili Faizleri
Hazine Bonosu Faizleri
Gelir Ortakl Senetleri Kr Paylar
Dvize Endeksli Tahvil Faizleri
.............
Dier Menkul Kymetler Faiz ve Kr Paylar
240 Menkul Kymet Sat Krlar

TSPAKB

157

zel Kesim Menkul Kymetleri Sat Krlar
Hisse Senetleri Sat Krlar
Borlanma Senetleri Sat Krlar
Tahvil Sat Krlar
Finansman Bonosu Sat Krlar
...............
Kamu Kesimi Menkul Kymetler Sat Krlar
Devlet Tahvili Sat Krlar
Hazine Bonosu Sat Krlar
GelirOrtakl Senetleri Sat Krlar
Dvize Endeksli Tahvil Sat Krlar
.............
Dier Menkul Kymetler Sat Krlar
270 Gerekleen Deer Artlar
280 Dier Gelirler
Bankalardan Alnan Faizler
Katlma Belgeleri Sat Komisyonlar
...............
300-399 Fon Giderleri
300 Menkul Kymet Sat Zararlar
zel Kesim Menkul Kymetleri Sat Zararlar
Hisse Senetleri Sat Zararlar
Borlanma Senetleri Sat Zararlar
Tahvil Sat Zararlar
Finansman Bonosu Sat Zararlar
............
Kamu Kesimi Menkul Kymetleri Sat Zararlar
Devlet Tahvili Sat Zararlar
Hazine Bonosu Sat Zararlar
Gelir Ortakl Senetleri Sat Zararlar
Dvize Endeksli Tahvil Sat Zararlar
..........
Dier Menkul Kymetler Sat Zararlar

TSPAKB

158

350 Gerekleen Deer Azallar,
360 Faiz Giderleri
Banka Avans Faizleri
Banka Kredi Faizleri
370 Dier Giderler
hra zni cretleri
ln Giderleri
Sigorta cretleri
Araclk Komisyonu Giderleri
Noter Har ve Tasdik cretleri
Fon Ynetim cretleri
Denetim cretleri
Katlma Belgesi Basm Giderleri
Vergi, Resim, Har vb. Giderler
..............
900-999 Nazm Hesaplar
Katlma Belgeleri - Borlu
Merkezdeki Katlma Belgeleri
ubelerdeki Katlma Belgeleri
Yoldaki Katlma Belgeleri
Tedavldeki Katlma Belgeleri
Katlma Belgeleri - Alacakl
Yedek Katlma Belgeleri - Borlu
Yedek Katlma Belgeleri - Alacakl
Menkul Kymetler Borlu
zel Kesim Menkul Kymetleri
Hisse Senetleri
Borlanma Senetleri
Tahviller
Finansman Bonolar
...............
Kamu Kesimi Menkul Kymetleri
Devlet Tahvilleri

TSPAKB

159

Hazine Bonolar
..................
Dier Menkul Kymetler
Menkul Kymetler - Alacakl
Teslim Alnacak Menkul Kymetler - Borlu
Hisse Senetleri
Borlanma Senetleri
Tahviller
Finansman Bonolar
...........
Devlet Tahvilleri
Hazine Bonolar
.............
Teslim Alnacak Menkul Kymetler - Alacakl
Teslim Edilecek Menkul Kymetler - Borlu
Hisse Senetleri
Borlanma Senetleri
Tahviller
Finansman Bonolar
...........
Devlet Tahvilleri
Hazine Bonolar

TSPAKB

160

..........
Teslim Edilecek Menkul Kymetler - Alacakl
Vadesi Gelen Kuponlar ve Menkul Kymetler - Borlu
Tahsile Gnderilen Kuponlar ve Menkul Kymetler
Czdandaki Kuponlar ve Menkul Kymetler
Vadesi Gelen Kuponlar ve Menkul Kymetler - Alacakl
Menkul Kymetler Saym Noksanlar - Borlu
Menkul Kymetler Saym Noksanlar - Alacakl
Menkul Kymetler Saym Fazlalar - Borlu
Menkul Kymetler Saym Fazlalar - Alacakl

10) ARACI KURUMLARDA BELGE VE KAYIT DZENI

10.1) Genel Esaslar

Araclk faaliyetinde belge ve kayt dzeni Sermaye Piyasas Kurulunun Seri:V, No:6 sayl
Araclk Faaliyetinde Belge ve Kayt Dzeni Hakknda Tebli ile dzenlenmitir. Bu Tebliin
amac arac kurulularn araclk faaliyetlerinde dzenleyecekleri belgeler ile muhasebe
ilemlerinde uyacaklar esaslar belirlemektedir.

Arac kurulular, araclk faaliyetlerine ilikin muhasebe kayt ve ilemlerine dayanak tekil
etmek zere, bu Teblide aklanan form ve belgeleri eksiksiz olarak dzenlemek, saklamak ve
menkul kymet ilemleri ile ilgili muhasebe kaytlarn bir gn iinde yasal defterlerine ilemek
zorundadrlar. Bankalar dndaki arac kurulular, ubelerinde yrttkleri araclk faaliyeti ile
ilgili muhasebe kaytlarn merkezlerinde veya ubelerinde tutarlar ve muhasebe hesaplarnn
ileyiinde, Seri: XI, No: (7) Kurul tebliinde dzenlenen Arac Kurum Hesap Plann esas
alrlar.

Arac kurulularn trev aralarn alm satmna araclk faaliyetlerinde dzenleyecekleri belgeler
ve kayt dzeni ise Seri V, No:51 Sayl Arac Kurulularn Trev Aralarn Alm Satmna

TSPAKB

161

Araclk Faaliyetlerinde Dzenleyecekleri Belgeler ve Kayt Dzeni Hakknda Teblide yer
almaktadr.

10.1.1) Arac Kurulular Tarafndan Tutulacak Defter ve Belgeler

Arac kurulular Araclk Faaliyetinde Bulunacak Kurulular ile Bunlarn Faaliyetlerinde ve
Yetkilendirilmelerine likin Esaslar Hakkndaki Ynetmelikin 48nci maddesinde belirtilen
defter ve belgeler yannda, aadaki belgelerin dzenlenmesi zorunludur:

Alnd Belgesi,
dendi Belgesi,
Hesap Ekstresi,
Mteri Menkul Kymet Hareket
Listesi,
Mteri Menkul Kymet Dkm,
lem Sonu Formu,
Menkul Kymet Giri Fii,
Menkul Kymet k Fii,
Menkul Kymet Bordrosu
Mteri Emri Formu,
Seans Takip Formu,
lem Datm Listesi (Menkul Kymet ve
Mteri tibariyle),
Emir Takip Formu
Kredili Menkul Kymet lemleri zleme
Formu,
Aa Sat lemleri zleme Formu,
dn Alnan Menkul Kymetleri zleme
Formu,
dn Verilen Menkul Kymetleri zleme
Formu,

Arac kurulularn araclk faaliyetleri dolaysyla aldklar mektup, yaz, telgraf, cetvel, senet gibi
vesikalar ile yazdklar mektup, yaz ve telgraflarn kopyalarn ve szlemeleri, taahht, kefalet
ve dier teminat senetleri ve mahkeme ilanlar gibi belgeleri dzenli ve tasnif edilmi bir biimde
saklamalar zorunludur.
Gerek gerekletirilen gerekse gerekletirilemeyen mteri emirlerine ilikin Mteri Emri
Formlar dzenleme tarihinden sonra gelen takvim yl sonuna kadar saklanr, bunlardan

TSPAKB

162

ihtilafl olanlarn bu sre ile kaytl olmakszn ihtilaf sonulanncaya kadar muhafazas
zorunludur.

Arac kurulular Hesap Ekstresi, Mteri Menkul Kymet Hareket Listesi ve Mteri Menkul
Kymet Hareket Dkmn, aylk dnemler itibariyle ilgili dnemi izleyen yedi gn iinde
mterilerin adreslerine gndermek zorundadrlar. Ancak ilgili dnem iinde herhangi bir ilem
yapmayan mterilere yukarda yeralan belgelerin gnderilmesi zorunlu deildir.

Arac kurulular, araclk faaliyetlerinin yrtlmesinde, mterileri iin bir hesap numaras verir
ve bu numara mteri ile ilgili her trl ilem ve alt hesaplarda kullanlr.Mteri kimliinin belge
ve kaytlarda yer almas gerekmez, ancak arac kurulular, hesap numaras verdikleri
mterilerinin kimlik bilgilerinin doruluundan sorumludurlar.
Tutulmas zorunlu olan tm belge ve kaytlarda, silinemez yaz aralarnn kullanlmas, silinti ve
kaznt yaplmamas; dzeltmelerin yanl kaydn grlmesine engel olmayacak tarzda
yaplmas, bo satr braklmamas zorunludur.

a) Alnd ve dendi Belgeleri
Mterilerden tahsilat yapldnda Alnd Belgesi, mterilere deme yapldnda dendi
Belgesi dzenlenir. Alnd ve dendi Belgelerinde yaplan tahsilatn veya demenin tr
belirtilir. Biribirini takip eden sra numaras izleyen bu belgeler en az iki rnek olarak dzenlenir
ve imzal bir rnei mteriye verilir.

b) lem Sonu Formu
Yaplan alm satmlarn, verilen hizmetlerin ve bunlar iin alnan paralarn mahiyetini
gstermek zere mteselsil numaral lem Sonu Formu dzenlenir. En az iki rnek olarak
dzenlenen lem Sonu Formunun bir rnei mteriye verilir; dier rnei ise, ilgili ilemin
muhasebeletirilmesine dayanak tekil etmek zere saklanr.

c) Menkul Kymet Giri ve k Fileri
Mterilere veya arac kurululara ait menkul kymetlerin arac kurulu menkul kymet kasasna
fiilen giri ve klarnda Menkul Kymet Giri veya Menkul Kymet k fii dzenlenir.
Mterilerden menkul kymet alnmas veya onlara menkul kymet teslim edilmesi halinde,
Menkul Kymet Giri veya Menkul Kymet Bordrosu dzenlenir belgenin imzal bir rnei

TSPAKB

163

mterilere verilir. Arac kuruluun merkez ve merkez d rgtlerinin birbirleri arasndaki
menkul kymet sevkleri, yukardaki fkrada belirtilen Menkul Kymet Bordrosuna balanr.

d) Araclk Yklenimi lemleri ve Kayd
Arac kurulular menkul kymetlerin halka arzna araclk ettiinde, baz durumlarda ihra eden
ortaklk ile arac kurulu arasndaki mevcut araclk yklenim szlemesine gre, halka arz
edilen menkul kymetin satlamayan ksmnn arac kurulua satn alnmas taahht
edilebilmektedir. Bu durumda taahht tutar nazm hesaplarda izlenir. Sat sresi iinde,
menkul kymetin satlmas suretiyle, taahht tutarnda meydana gelen eksilmeler, ters kaytla bu
hesaplara intikal ettirilir.

10.2) Hisse Senedi lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

10.2.1) Mteri Emirlerinin Alnmas ve zlenmesi

Mterilerden yazl emir alndnda Mteri Emri Formundan en az iki rnek dzenlenir ve
formun imzal bir rnei mteriye verilir. Mterilerden gerek seanstan nce gerekse seans
srasnda telefon ve benzeri iletiim aralaryla ya da szl olarak da emir alnabilir. Bu
emirlerde ispat yk arac kurulua aittir. Ancak, mteri mutabakatn iermeyen arac kurulu
kaytlar tek tarafl delil oluturamaz. Arac kurulular bu tr emirleri aada belirtilen seans
takip formuna kaydetmeden nce, mteri imzas aranmakszn yazl hale dntrrler.
Alnan tm emirlere (gerek yazl gerekse szl) numaratrle veya bilgisayarla mteselsil bir
numara verilir.

Seans ncesinde alnan tm mteri emirleri, ncelik srasna gre dzenlenen Seans Takip
Formuna kaydedilir. Borsada seans srerken alnan emirler de arac kurumun merkez
brosunda tutulan ayn Seans Takip Formuna kald sra numaras izleyen numaralar
verilerek seans esnasnda yazlr. Bu ekilde kaydedilen mteri emirleri, yerine getirilmek
zere borsa temsilcilerine bildirilir. Arac kuruluun kendi nam ve hesabna yapaca alm ve
satmlarn da arac kuruluun merkezinde dzenlenen Seans Takip Formuna kaydedilmesi
zorunludur.

TSPAKB

164

10.2.2) Kesinleen lemlerin Hak Sahiplerine Datlmas Srasnda Dzenlenecek
Belgeler

Borsa tarafndan dzenlenen Gnlk lem Defteri uyarnca gerekletirdii saptanan ilemler,
lem Datm Listelerine kaydedilerek hak sahiplerine datlr. Bu listeler, ilgili muhasebe
ilemlerinin dayanan tekil eder.

10.2.3) Hisse Senetlerinin Sat ve Al lemlerinin Muhasebeletirilmesi

Hisse senetlerinin sat ve al ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir.
a) Mteriden hisse senedi teslim alndnda dzenlenen Menkul Kymet Giri
Filerinden hareketle Emanet Hisse Senetleri Hesabna bulunduklar yer baznda hisse
senetleri itibariyle bor, Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna mteriler baznda,
hisse senetleri itibariyle alacak kaydedilir.
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------------------
Emanet Hisse Senetleri Hesab XXXX
Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesab XXXX
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------------------
b) Sat ilemlerinde gerekleen satlarn parasal tutarlar, alm satm szlemeleri ve
ilem datm tablolarna uygun olarak Takas Merkezi Hesabna bor, ilgili mteri
hesaplarna alacak kaydedilir. Arac kuruluun kendi portfynden yaplan satlarda,
muhasebe kaytlarnn srekli envanter yntemine gre yaplmas ve hisse senetlerinin birim
maliyetinin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre belirlenmesi zorunludur. Buna
gre arac kuruluun kendi portfynden sat yapldnda, satlarn parasal tutar Takas
Merkezi Hesabnana bor, Yurtii Satlar-Hisse Senetleri-lgili Hisse Senedi Hesabna
alacak; satlan hisse senetlerinin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre belirlenen
maliyet tutar ise Yurtii Satlarn Maliyeti Hisse Senetleri-lgili Hisse Senedi Hesabna bor,
Hisse Senedi Hesabna alacak kaydedilir.
c) Sat yaplan hisse senetlerinin mterilere gre nominal bedelle datmnda
Emanet Hisse Senetleri-Takas Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle alacak, Emanet
Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna mteriler baznda hisse senetleri itibariyle bor
kaydedilir.


TSPAKB

165

----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------------------
Emanet Hisse Senetleri-Takas Merkezi Hesab XXXX
Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesab XXXX
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------------------
d) Al ilemlerinde gerekleen allarn parasal tutarlar, alm satm szlemeleri ve
ilem datm tablolarna uygun olarak Takas Merkezi Hesabna alacak, mteri hesaplarna
bor kaydedilir. Arac kurumun kendi portfy iin yaplan allarda Takas Merkezi Hesab ve
Hisse Senetleri Hesab iletilir.
------------------------------------------ / -------------------------------------------------
Mteri Hesaplar XXXX
Takas Merkezi Hesab XXXX
----------------------------------------- / ---------------------------------------------------
e) Al yaplan hisse senetlerinin mterilere gre nominal bedelle datmnda
ncelikle Emanet Hisse Senetleri- Takas Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle bor,
Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesab na mteriler baznda, hisse senetleri
itibariyle alacak kaydedilir.

f) Mteriye hisse senedi teslim edildiinde dzenlenen menkul kymet k filerinden
hareketle, Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar Hesabna mteriler baznda hisse
senetleri itibariyle bor; Emanet Hisse Senetleri Hesabna k yerleri baznda hisse senetleri

g) Borsa dnda gerekletirilen alm-satm ilemlerinde, arac kuruluun Hisse
Senetleri Yurtii Satlar ve Yurtii Satlarn Maliyeti hesaplar ile bu hesaplarn ilgili alt
hesaplar kullanlr.

10.2.4) Rhan Hakk Kullanm ve Bedelsiz Hisse Senetlerinin Muhasebeletirilmesi

Arac kurulu tarafndan mterilere ait emanetteki hisse senetleri iin rhan haklarnn
kullanlmas durumunda mteri hesaplar borlandrlr. Rhan haklarnn kullanlmasn
takiben geici ilmhaber veya hisse senedi alnmas durumuna gre, Emanet Hisse Senetleri
veya Emanet Hisse Senetleri Geici lmhaberleri hesabna bulunduklar yer baznda hisse
senetleri itibariyle nominal bedelle bor; Emanet Hisse Senetlerinden Alacakllar (Emanetteki

TSPAKB

166

Geici lmuhaberlerden Alacakllar) hesabna mteriler baznda hisse senetleri itibariyle
nominal bedelle alacak kaydedilir. Sermaye arttrm nedeniyle bedelsiz hisse senedi alnmas
halinde de ayn nazm hesaplar kullanlr.

10.2.5) Temett Farklar

Arac kurulular mteri hesaplarn temett farklarn gznnde tutmakszn izlerler. Bu
farklar, hisse senedinin mterilere verilmesi veya onlardan alnmas durumunda mteri
hesaplarna yanstlr. Mterilerin emanete vermi olduklar hisse senetleri eksik temett
ieriyorsa, eksik tutar mteri hesabna bor Temett Fark Hesabna alacak kaydedilir.
Mterilere eksik temett ieren hisse senedi teslim edildiinde, Temett Fark Hesabna
bor, mteri hesabna alacak kayd yaplarak temett fark mteriye denir.
Hisse senedi satn alnmas ve takas merkezinin eksik temett ieren hisse senedi teslim
etmesi halinde, temett fark toplam Takas Merkezi Hesabna bor, Temett Fark
Hesabna alacak kaydedilir. Takas Merkezine hisse senedi teslim ederken eksik temett
ieren hisse senetlerinin verilmesi halinde Temett Fark Hesabna bor, Takas Merkezi
Hesabna alacak kaydedilir.

10.2.6) Hisse Senetlerinin Temett Gelirleri

Arac kurulu, mterileri iin yapaca temett tahsilatn, ihrac irketin temett datmna
balad ilk gn itibariyle nazm hesaplarda izler. Bu amala arac kurulua ve mterilere ait
hisse senetleri iin, temett farklar dikkate alnmakszn hesap edilen temett tutar kadar
Emanet Hisse Senetleri Temettleri Hesabna bulunduklar yer baznda hisse senetleri
itibariyle bor, Emanet Hisse Senetleri Temettlerinden Alacakllar Hesabna mteriler veya
portfy baznda hisse senetleri itibariyle alacak kaydedilir.

Arac kuruluun kendi portfynde bulunan hisse senetlerine ilikin olarak tahakkuk eden
temett gelirleri, ihrac irketin temett datmna balad ilk gn Temett Gelirleri
Hesabna alacak, Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar Hesabna bor
kaydedilir.


TSPAKB

167

Temettnn ihrac irketten tahsil edilmesi durumunda; temett farklarna baklmakszn
mteri hesaplarna ve Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar Hesabna alacak,
tahsil edilen tutar kadar Kasa Hesabna bor ve aradaki fark kadar da Temett Fark
Hesabna bor kaydedilir. Temett tahsilatnn yaplmas halinde, birinci fkra hkmnce
alm olan nazm hesaplar da ters kaytla kapatlr.

10.3) Borlanmay fade Eden Menkul Kymet lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

10.3.1) Mteri Emirlerinin Alnmas, Yerine Getirilmesi ve Hak Sahiplerine Datm

Arac kurulular, mterileri nam ve hesabna veya kendi namlarna mterileri hesabna
borlanmay ifade eden menkul kymet alm veya satmnda bulunmalar halinde Mteri Emri
Formundan en az iki rnek dzenler ve formun imzal bir rneini mteriye verirler.
Mterilerden telefon ve benzeri iletiim aralaryla ya da szl olarak da emir alnabilir. Arac
kurulular bu tr emirleri, mteri imzas aranmakszn yazl hale dntrrler. Bu emirlerde
ispat yk arac kurulua aittir. Ancak, mteri mutabakatn iermeyen arac kurulu kaytlar
tek tarafl delil oluturamaz. Alnan tm emirlere numaratrle veya bilgisayarla mteselsilen bir
numara verilir ve bu emirler ncelik srasna gre Emir Takip Formuna kaydedilir.

Arac kuruluun kendi nam ve hesabna yapaca alm ve satmlarn da Emir Takip Formuna
srasyla kaydedilmesi zorunludur. ubede ayr bir muhasebe tutuluyorsa, ubeler, mterileri
iin merkezden ayr bir Emir Takip Formu dzenler ve mterilerinden aldklar emirleri
merkeze topluca iletirler. Bu emirler, merkezde tutulan Emir Takip Formuna ube adna
kaydedilir.

ube muhasebesi merkezde tutuluyorsa, gelen mteri emirleri ube Emir Takip Formuna
kaydedilir ve srasna gre bu emirler merkeze aktarlr. Merkez, ubeden gelen emirleri kendi
dzenledii emir takip formuna nc fkradaki esaslar dahilinde mteriler itibariyle kaydeder.

Arac kurulular borlanmay ifade eden menkul kymetlerle ilgili olarak, kendi nam ve
hesaplarna, mterileri nam ve hesabna veya kendi namlarna mterileri hesabna
gerekletirdikleri emirleri lem Datm Listelerine hisse senedi datmlarndan sonra gelmek
zere kaydederek hak sahiplerine datr.

TSPAKB

168

10.3.2) Borlanmay fade Eden Menkul Kymetlerin Alm Satm lemleri ve
Muhasebeletirilmesi

Borlanmay ifade eden menkul kymetlerin alm ve satm ilemlerinin Borsada
gerekletirilmesi halinde, muhasebe kaytlar menkul kymet trnn adn tayan ilgili
hesaplar kullanlarak yaplr. hale suretiyle satn alnan ancak teslim alnamayan Hazine
Bonosu, Devlet Tahvili veya dier kamu menkul kymetlerinin miktar ve fiyatn gsteren bir
makbuzun T.C. Merkez Bankas tarafndan arac kurulua verilmesi halinde, bu menkul
kymetler nominal bedel ile Emanet Hazine Bonosu Makbuzlar (veya Emanet Devlet
Tahvilleri Makbuzlar) ve Emanet Hazine Bonosu Makbuzlarndan Alacakllar (veya Emanet
Devlet Tahvilleri Makbuzlarndan Alacakllar) hesaplarnda izlenir.

10.3.3) Anapara, Faiz, Kupon ve Gelir Paynn Muhasebeletirilmesi

Arac kuruluun gerek kendi portfynde bulunan menkul kymetleri iin, gerekse mterileri
iin yapaca faiz, kupon, temett ve gelir paylar tahsilat, ihrac irketlerin datma balad
ilk gn itibariyle nazm hesaplarda izlenir. Bu amala, arac kurulua ve mterilere ait menkul
kymetler iin hesaplanan faiz kupon, temett ve gelir paylar kadar Emanet Faiz, Kupon ve
Gelir Paylar Hesabna bulunduklar yer baznda menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Faiz
Kupon ve Gelir Paylarndan Alacakllar Hesabna mteriler veya portfy baznda menkul
kymetler itibariyle alacak kaydedilir.

Arac kuruluun kendi portfynde bulunan borlanmay ifade eden menkul kymetlere ilikin
olarak tahakkuk eden faiz, kupon, temett ve gelir paylar, ihrac irketin datma balad ilk
gn ilgili gelir hesaplarna alacak, Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar
Hesabna bor kaydedilir. Bu menkul kymetlerin anaparalar muaccel hale geldiinde ilgili
menkul kymet hesabna alacak kayd yaplr.

Faiz, kupon, temett ve gelir paylarnn tahsil edilmesi durumunda, kasa hesabna bor,
mteri hesaplar ile Tahsil Edilecek Anapara, Faiz, Kupon, Gelir Paylar Hesabna alacak
kaydedilir. Bu tahsilatlarn yaplmas ile birlikte, birinci fkra hkmnce alm olan nazm
hesaplar, ters kaytla kapatlr.

TSPAKB

169

10.4) Repo ve Ters Repo lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni


Arac kurulular mterileri ile borsa dnda yaptklar repo ve ters repo ilemlerinde, Repo ve
Ters Repo lemleri Dekontundan en az iki rnek dzenlerler ve formun imzal bir rneini
mteriye verirler. Mterilere verilen btn dekontlara, numaratrle veya bilgisayarla repo ve
ters repo ilemlerine ilikin mteselsilen bir numara verilir.

10.4.2) Repo ve Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi

Arac kurulularn kendi portfylerinde gerekletirdikleri repo ve ters repo ilemlerinde,
muhasebe kaytlarnn srekli envanter yntemine gre yaplmas;repo ve ters repo yaplan
menkul kymetlerin birim maliyetlerinin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre
belirlenmesi zorunludur.

10.4.3) Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi

a) Arac kurulularn Borsada kendi namna bakalar hesabna yaptklar repo ilemleri
aadaki ekilde muhasebeletirilir:

aa) Repo ilemlerinin parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna alacak, ilgili mteri
hesabna bor kaydedilir. Repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetler-Takas
Merkezi Hesabna ilgili menkul kymet itibariyle bor, Emanet Menkul Kymetlerden
Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymet itibariyle alacak kaydedilir.

bb) Repo ileminin vade tarihinde denen parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna
bor, ilgili mteri hesabna alacak kaydedilir. Repo ileminin nominal tutarlar Emanet Menkul
Kymetler-Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymet itibariyle alacak, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymet itibariyle bor
kaydedilir.


TSPAKB

170

b) Arac kurulularn kendi nam ve hesabna yaptklar repo ilemleri aadaki ekilde
muhasebeletirilir:

aa) Arac kurulularn yaptklar repo ilemlerinin parasal tutar ilgili mteri hesaplarna
bor, Yurtii Satlar-lgili Menkul Kymet Hesabna alacak kaydedilir. Daha sonra repo yaplan
menkul kymetlerin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre belirlenen maliyet
tutarlar Yurtii Satlarn Maliyeti - lgili Menkul Kymet Hesabna bor, Menkul Kymetler-
lgili Menkul Kymetler Hesabna alacak kaydedilir.

bb) Repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllar-irket
Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle bor Emanet Menkul Kymetlerden
Alacakllar Hesabna mteriler baznda, menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.

cc) Repo ileminin vadesinde denmesi taahht edilen parasal tutarlar, Repo
Taahhtlerinden Borlular Hesabna repo ilemlerinin vadeleri itibariyle bor, Repo
Taahhtlerinden Alacakllar Hesabna repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler itibariyle
alacak kaydedilir.

dd) Repo ileminin vadesinde denen parasal tutarlar Menkul Kymetler lgili Menkul
Kymet Hesabna bor, ilgili mteri hesaplarna alacak kaydedilir.

ee) Repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllar-irket
Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle alacak, Emanet Menkul Kymetlerden
Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle bor kaydedilir.

ff) Repo ilemlerinin vadesinde denen parasal tutarlar Repo Taahhtlerinden Borlular
Hesabna repo ilemlerinin vadeleri itibariyle alacak, Repo Taahhtlerinden Alacakllar
Hesabna repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler itibariyle bor kaydedilir.

10.4.4) Ters Repo lemlerinin Muhasebeletirilmesi

a) Arac kurulularn Borsada kendi namna bakalar hesabna gerekletirdikleri ters
repo ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir.

TSPAKB

171

aa) Ters repo ilemlerinin parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna bor, ilgili mteri
hesabna alacak kaydedilir. Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetler-
Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle alacak, Emanet Menkul Kymetlerden
Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle bor kaydedilir.
bb) Ters repo ileminin vadesinde denen parasal tutarlar Takas Merkezi Hesabna
alacak, ilgili mteri hesabna bor kaydedilir. Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet
Menkul Kymetler-Takas Merkezi Hesabna ilgili menkul kymet itibariyle bor, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle alacak
kaydedilir.
b) Arac kurulularn kendi nam ve hesaplarna yaptklar ters repo ilemleri aadaki
ekilde muhasebeletirilir:
aa) Arac kurulularn yaptklar ters repo ilemlerinin parasal tutarlar Menkul
Kymetler-lgili Menkul Kymet Hesabna bor, mteri hesaplarna alacak kaydedilir.
bb) Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacak
Hesabna mteriler baznda ilgili menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Menkul
Kymetlerden Alacakllar - irket Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle alacak
kaydedilir.
cc) Ters repo ilemleriyle vadesinde denmesi taahht edilen parasal tutarlar Ters
Repo Taahhtlerinden Borlular Hesabna ters repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler
itibariyle bor, Ters Repo Taahhtlerinden Alacakllar Hesabna ters repo ilemlerinin vadeleri
dd) Ters repo ileminin vadesinde alnan parasal tutarlar Yurtii Satlar-lgili Menkul
Kymet Hesabna alacak, ilgili mteri hesaplarna bor kaydedilir. Daha sonra ters repo
yaplan menkul kymetlerin hareketli arlkl ortalama maliyet yntemine gre belirlenen
maliyet tutarlar Yurtii Satlarn Maliyeti-lgili Menkul Kymet Hesabna bor, Menkul
Kymetler-lgili Menkul Kymet Hesabna alacak kaydedilir.
ee) Ters repo ilemlerinin nominal tutarlar Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllar-
irket Portfy Hesabna ilgili menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Menkul Kymetlerden
Alacakllar Hesabna mteriler baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.
ff) Ters repo ilemlerinin vadesinde alnan parasal tutarlar Ters Repo Taahhtlerinden
Borlular Hesabna ters repo ilemlerinin vadeleri baznda, mteriler itibariyle alacak, Ters
Repo Taahhtlerinden Alacakllar Hesabna ters repo ilemlerinin vadeleri itibariyle bor
kaydedilir.

TSPAKB

172

10.5) Kredili Menkul Kymet ve Aa Sat lemlerinin Belge ve Kayt Dzeni

Arac kurulularn, kredili menkul kymet alm ve aa sat ilemlerinde bulunmalar halinde
Tebliin 9 uncu maddesinde belirtilen belge ve kayt dzenine uyulur. Kredili menkul kymet
alm ve aa sata ilikin emirlerde, ilemin kredili alm veya aa sat olduu aka
belirtilmelidir.

10.5.2) Kredili Menkul Kymet lemlerinin Muhasebeletirilmesi

Kredili menkul kymet ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir;
a) Kredili menkul kymet ilemine ilikin zkaynan mteri tarafndan nakit olarak
yatrlmas halinde alnan parasal tutarlar Kasa Hesabna bor, Kredi Hesab-Kredili
Mterilerin Nakit zkaynaklar Hesabna alacak kaydedilir. zkaynan menkul kymet olarak
yatrlmas halinde, alnan menkul kymetlerin nominal tutarlar Kredili Mterilerin Menkul
Kymet zkaynaklar-Saklama Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul kymetler
itibariyle bor, Kredili Mterilerin Menkul Kymet zkaynaklarndan Alacakllar Hesabna
mteriler baznda menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.

b) Kredili menkul kymet almlarnn parasal tutarlar alm-satm szlemeleri ve ilem
datm tablolarna uygun olarak Kredi Hesab-Kredili Mteriler Hesabna ilgili mteri
baznda bor, Takas Merkezi Hesabna alacak kaydedilir.

c) Kredili menkul kymet almlarnn nominal tutarlar, Kredili Mterilerin Emanet Hisse
Senetleri-Takas Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle bor, Kredili Mterilerin Emanet
Hisse Senetlerinden Alacakllar hesabna mteriler baznda, hisse senetleri itibariyle alacak
kaydedilir.

10.5.3) Aa Sat ve Menkul Kymetlerin dn Alnmas lemlerinin
Muhasebeletirilmesi

Aa sat ve menkul kymetlerin dn alnmas ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir;

TSPAKB

173

a) Aa sat ilemlerine ilikin zkaynan mteri tarafndan nakit olarak yatrlmas
halinde, alnan parasal tutarlar Kasa Hesabna bor, Kredi Hesab-Aa Sat Mterileri
Nakit zkaynaklar Hesabna mteriler baznda alacak kaydedilir.

zkaynan menkul kymet olarak yatrlmas halinde, alnan menkul kymetlerin nominal
tutarlar Aa Sat Mterileri Menkul Kymet zkaynaklar- Saklama Merkezi veya Merkez
Kasas Hesabna menkul kymetler itibariyle bor, Aa Sat Mterileri Menkul Kymet
zkaynaklarndan Alacakllar Hesabna mteriler baznda, menkul kymetler itibariyle alacak
kaydedilir.
b) Aa satlarn parasal tutarlar alm-satm szlemeleri ve ilem datm tablolarna
uygun olarak Takas Merkezi Hesabna bor, Kredi Hesab-Aa Sat Mterileri Hesabna
ilgili mteri baznda alacak kaydedilir.

c) Aa satlan hisse senetlerinin nominal tutarlar, Emanet Hisse Senetleri-Takas
Merkezi Hesabna hisse senetleri itibariyle alacak, dn Alnan Menkul Kymetlerden
Borlular Hesabna mteri baznda, menkul kymetler itibariyle bor kaydedilir. Aa satlan
menkul kymetlerin nominal tutarlar daha sonra dn Alnan, Menkul Kymetlerden
Alacakllar Hesabna dn alnan kii veya kurulu baznda, menkul kymetler itibariyle
alacak, Emanet Hisse Senetleri-Takas Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul
kymetler itibariyle bor kaydedilir.

d) dn alnan menkul kymetler karlnda nakit teminat verilmesi halinde, teminat
tutarlar dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Teminatlar Hesabna dn veren kii
veya kurulu baznda bor, Kasa Hesabna alacak kaydedilir.

dn alnan menkul kymetler karlnda menkul kymet teminat verilmesi halinde, verilen
menkul kymet teminatlarnn nominal tutarlar dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen
Menkul Kymet Teminatlar Hesabna dn veren kii ve kurulu baznda menkul kymetler
itibariyle bor, dn Alnan Menkul Kymetler in Verilen Menkul Kymet Teminatlarndan
Alacakllar Hesabna teminat hisse senedini veren mteriler veya irket portfy baznda,
menkul kymetler itibariyle alacak kaydedilir.

10.5.4) Menkul Kymetlerin dn Verilmesi lemlerinin Muhasebeletirilmesi

TSPAKB

174

Menkul kymetlerin dn verilmesi ilemleri aadaki ekilde muhasebeletirilir:
a) Arac kurulularn mteri emanetlerinden veya irket portfynden dn verdii
menkul kymetlerin nominal tutarlar dn Verilen Menkul Kymetlerden Borlular Hesabna
dn verilen kii ve kurulu baznda menkul kymetler itibariyle bor, Emanet Menkul
Kymetler-Takas Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul kymetler itibariyle alacak;
dn Verilen Menkul Kymetlerden Alacakllar Hesabna dn veren mteriler veya irket
portfy baznda, menkul kymetler itibariyle alacak, Emanet Menkul Kymetlerden Alacakllar
Hesabna mteriler veya irket portfy baznda, ilgili menkul kymetler itibariyle bor
kaydedilir.

b) dn verilen menkul kymetler karlnda nakit teminat alnmas halinde alnan
parasal tutarlar Kasa Hesabna bor, dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan Teminatlar
Hesabna ilgili kii veya kurulu baznda alacak kaydedilir.

dn verilen menkul kymetler karlnda menkul kymet teminat alnmas halinde, alnan
menkul kymet teminatlarnn nominal tutarlar dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan
Menkul Kymet Teminatlarndan Alacakllar Hesabna dn alan kii veya kurulu baznda,
menkul kymetler itibariyle alacak, dn Verilen Menkul Kymetler in Alnan Menkul Kymet
Teminatlar-Saklama Merkezi veya Merkez Kasas Hesabna menkul kymetler itibariyle bor
kaydedilir.

10.6) Bankalarn Belge ve Kayt Dzeni

Bankalar araclk faaliyetleri ile snrl olarak bu Teblideki belge dzenine ilikin hkmlere
uyarlar; ancak yetkili mercilerce ngrlmesi halinde, bu Teblide belirtilen kayt dzenini
dikkate alarak muhasebe ilemlerini yrtrler.

11) KONTROL SISTEMI

kontrol; iletme varlklarnn korunmasn, muhasebe verilerinin doruluunu ve
gvenilirliinin kontroln, faaliyetlerin etkinliinin gelitirilmesini ve konulmu ynetsel

TSPAKB

175

politikalara uygunluun desteklemede rgt plann ve kabul edilmi tm e gdml yntem ve
nlemleri ierir. kontrol sisteminin kurulma amalar
letmenin varlklarnn korunmas
Muhasebe verilerinin doruluunu ve gvenilirliini salamas
letme faaliyetlerinin etkinliinin artrlmas
Ynetsel politikalara uygunluu salamas

kontrol sistemi ynetsel kontroller ve muhasebe kontrolleri olmak zere 2 temel alana
ayrlabilir.
11.1) Muhasebe Kontrolleri

letme iersinde yaplan muhasebe kontrolleri, iletme varlklarnn korunmas ile muhasebe
verilerinin ve bilgilerinin doruluunun gvenilirliinin salanmasna ynelik yntem ve
nlemlerden olumaktadr. Muhasebe denetiminde; lemlerin ynetiminin yetkilendirmesine
uygun olarak gerekletirilmesi ve finansal tablolarn genel kabul grm muhasebe ilkelerine
uygun olarak hazrlanmas gibi konulara dikat edilmektedir.

11.2) Ynetsel Kontrol

Ynetime karar alma srecinde ve ilemlerin yetkilendirilmesinde yol gsteren rgt plann,
yordamlarn ve bunlara ilikin tutanaklar ierir. Ynetsel kontroln amalar ise faaliyetsel
etkinlik ve ynetsel politikalara uygunluktur.

11.3) Kontrol Sisteminin Unsurlar

Etkili bir i kontrol yaps kurabilmenin n koulu, uygun bir ortamn salanmasdr. letme ii
ve d unsurlarn oluturduu bir ortama Kontrol Ortam ad verilir. Ortamn olumasn
etkileyen eitli unsurlar ynetimin bu konudaki dncesi ve yaklam, organizasyon yaps,
yetki ve sorumluluklarn dalm, ynetimin kontrol yntemleri, personel politikalar ve
prosedrleridir.

Bir iletmenin para ile belirtilebilen eitli hareketlerini kaydetme, snflandrma, zetleme,
analiz, yorum ve raporlama ilemlerini yerine getirmeye yaramaktadr. letmelerde muhasebe

TSPAKB

176

ilemleri yoluyla eitli hata ve dzensizlikler yaplabilmektedir. kontrol yaps bnyesinde bu
hata ve dzensizlikleri nleyebilmek iin etkili bir i kontrol yapsnn ortaya koyduu hedefler
unlardr:

Kayda alnan ilemlerin gerekten varolup olmad
lemlerin verilmi olan yetkiye dayanlarak yaplp yaplmad
Gerekleen ilemlerin kaytlara alnp alnmad
lemlerin uygun bir biimde deerlenip deerlenmedii
lemlerin doru hesaplara kaydedilip kaydedilmedii
lemlerin zamannda kayt altna alnp alnmad
lemlerin tablo ve raporlara gerektii biimde yanstlp yanstlmad

11.4) Kontrol Sistemi ve Risk Kavram

Denetim riski, finansal tablolara yansm olan maddi hatalarn deneti tarafndan saptanmayp,
yanl gr ortaya konmas riskidir. Belirli risk bileenleri 3 grupta incelenir. lk grupta, hesaplar
iersinde veya belirli ilem gruplarnda maddi hata bulunma olasldr. Dier bir risk unsuru ise
hesap ve ilemlerde yer alan hata ve yolsuzluklarn i kontrol sistemi tarafndan nlenememesi
veya bulunamamas riskidir. Son olarak ortaya konulabilecek bir dier risk ise denetinin
hatalar bulma ve ortaya karmada yetersiz kalmas durumudur.

11.5) Arac Kurulularda Kontrol Sistemi

Arac kurumlarda i kontrol sisteminin kuruluu ve ileyii ile ilgili dzenlemeler, 07.09.2000
tarih ve 24163 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan Seri V, 46 Numaral Araclk Faaliyeti ve
Arac Kurululara likin Esaslar Tebliinin Kontrol ile Tefti ve Mevzuata Uygunluk Birimine
likin Esaslar isimli 8. blmnde dzenlenmitir.

kontrol sistemi, arac kurumun merkez d rgtleri dahil tm i ve ilemlerinin dzenli ve
etkin yrtlmesi, mevzuata uygunluu, hata, hile ve usulszlklerin nlenmesi ve tespiti,
muhasebe kaytlarnn doru ve gvenilir olarak zamannda hazrlanmas amacyla arac
kurumda uygulanan organizasyon plan ile bunlara ilikin tm esas ve usullerdir. kontrol
sisteminde gze arpan esas arac kurulularn tm birimleri arasnda btn i srelerinin

TSPAKB

177

dzenli ve etkin yrtlerek, muhasebe kaytlarnn doru ve zamannda retilebilmesinin
salanmasdr.

11.5.1) Kontrol Sisteminin Genel Esaslar

Bu noktada arac kurulularda i kontrol sisteminin temel zellikleri aadaki ekilde ortaya
kmaktadr;

kontrol sistemi merkez ve ubeler dahil kuruluun btnnde uygulamaya konulmaldr.
Arac kurumlarn i kontrol sistemlerine ilikin tm politika ve prosedrlerini yazl hale
dntrmeleri zorunludur.
kontrol sistemlerine ilikin bu gibi yazl prosedrlerin kabul ve yrrle konulmas iin
arac kurum ynetim kurulunun karar arttr. Bu karar metninde, yrrle giren her bir
prosedrn ad ve varsa kodu aka belirtilir ve bu prosedrlerden bir nshas her bir
sayfasna irket kaesi vurularak karara katlan ynetim kurulu yeleri tarafndan imzalanr
ve "ana nsha" olarak saklanr.
Arac kurum yneticileri ve tm ihtisas personeli, grev, yetki ve sorumluluklarna ilikin
olarak belirlenen esaslar erevesinde ve yazl i kontrol prosedrlerine uygun ekilde
hareket etmek zorundadrlar.
kontrol prosedrlerinin uygulanmasndan genel mdr, gzetiminden ise
ynetim kurulu sorumludur.

Yukarda da belirtildii gibi i kontrol sisteminin kuruluu srasnda tm i srelerini kapsayan
gerekli belge dzenini ve i aklarn gsteren yazl prosedrler hazrlanr. Prosedrler, bir iin
nasl kim tarafndan ne zaman ne kadar sklkla yaplaca, kim tarafndan kontrol edilecei gibi
tm detaylar ele alr. Szkonusu yazl porsedrler ynetim kurulunun karar ile uygulamaya
konulur. Prosedrlerin uygulanmasna tm yneticiler ve personel katlmak zorundadr. Bu
uygulamadan Genel Mdr, gzetiminden ise ynetim kurulu sorumludur.

11.5.2) Tefti Kurulu

Arac kurulular, i srelerinin dier bir ifadeyle i kontrol sistemlerinin etkin almas
amacyla denetim faaliyetlerini sistemli bir ekilde yrtmek zorundadrlar. Muhasebe ve

TSPAKB

178

ynetsel kontrollerin yaplmas arttr. Bu sebeble tebliin 33. maddesi uyarnca arac
kurumlarn bnyelerinde bir tefti birimi oluturmalar ve bu birimde mnhasran almak zere
yeter sayda mfetti istihdam etmeleri zorunlu klnmtr.

Kurulacak tefti birimi dorudan ynetim kuruluna bal ve sorumlu olarak alr. Ynetim
Kurulu bu birime ilikin yetkilerini, ancak genel mdr dnda olmak zere en az iki ynetim
kurulu yesine devredebilir. Bu birim arac kurumun merkez ve merkez d rgtlerinin
faaliyetlerinin sermaye piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmleri yannda, arac kurum esas
szlemesi ve i kontrole ynelik yazl kurallar erevesinde yrtlmesinin kontrol ve
denetiminden sorumludur. Yukardada belirtildii gibi yaplan denetimler sadece sermaye
piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmlerinin denetimi ile snrl kalmamakta, i kontrol
sisteminin ve prosedrlerin uygulanma esaslar da bu denetim konusunu oluturmaktadr.

Tefti birimi tarafndan yaplan denetim almalar ylda en az bir kere olmak zere rapora
balanarak arac kurum merkezinde saklanr. Bu raporlar istendiinde Kurul'a ibraz edilir.

11.5.3) Mevzuata Uygunluk Birimi

Tefti birimi, arac kurumun mali durumunu zayflatacak veya olaand sonular douracak
herhangi bir durumun varlnn tespit edilmesi halinde hazrlayaca raporu en ksa zamanda
ynetim kuruluna sunar ve bir rneini Kurul'a gnderir. Bu durum arac kurulu zerinde,
yaplan denetimin kurul tarafndan daha detayl bir ekilde srdrlmesi sonucunu douracaktr.
Bu sebeble tefti esnasnda ortaya kacak sorunlar ksa srede zlmelidir.

Arac kurumlar, faaliyetlerinin sermaye piyasas mevzuat ve ilgili mevzuat hkmlerine uygun
olarak yrtlmesinin salanmasndan sorumlu olmak ve bu konularda danmanlk yapmak
zere tefti biriminden bamsz olarak mevzuata uygunluk birimi kurabilirler. Ayr bir mevzuata
uygunluk biriminin kurulmamas halinde bu birimin grevleri tefti birimi tarafndan yerine
getirilemez. Bu birimde grev alacak personel, bu Tebli'in 35 ve 36 nc maddelerinde belirtilen
ve tefti kurulunda grev alacak personelin niteliklerini belirleyen esaslara tabidir.


TSPAKB

179

11.5.4) Denetim Elemanlar ve Mesleki Yeterlilik

Arac kurumlar, tefti biriminde grev yapacak mfettilerde mesleki yeterlilii aramak
zorundadrlar. Mesleki yeterlilik lisans dzeyinde ve sonrasndaki eitim ve retim ile mesleki
deneyimin denetleme yapacak dzeyde olmasn ifade eder. Mfetti olarak atanacaklarda
iktisat, iletme, kamu ynetimi, muhasebe, maliye ve hukuk konularnda en az 4 yllk lisans
eitimi veren kurumlardan mezun olma art aranr. Mfettilerde yksek renim yannda
muhasebe, vergi, banka ve kambiyo, iletme analizi, organizasyonu, denetimi veya hukuk
konularnda en az 3 yllk mesleki tecrbe art aranr.
Tefti biriminde grev alacak mfettiler ynetim kurulu karar ile greve balarlar. Bankalarla
acentelik tesisine izin verilen arac kurumlar acentalarnn sermaye piyasas faaliyetleriyle snrl
olmak zere bankalarn tefti birimlerinden istifade edebilirler. Mfettilerin herhangi bir nedenle
grevden alnmas ya da istifa etmesi durumunda, grevden alnmann veya istifa etmenin
gerekesi ile yerlerine atanan kiiler, arac kurum ve ayrlan mfetti tarafndan 15 gn iinde
Kurul'a yazl olarak bildirilir.

Tefti elemanlar asndan yukarda da ortaya konulan artlar deerlendirildiinde ncelikle,
denetim elemanlarnn iyi bir eitim dzeyine sahip olmalar gerektii grlmektedir. Gze
arpan bir dier unsur ise en az 3 yllk mesleki deneyime sahip olmalardr.Denetim elemanlar
altklar kuruluun eleman olmalarna ramen yaptklar almalar ve denetimler itibariyle
bir noktada kurulun arac kurulular zerinde denetimi salamasnda kulland elemanlar olma
zelliini de tamaktadr. Bu zellikleri ile, arac kurulularn mevzuat hkmlerine uygunluklar
daha kolay salanmakta ve olaand durum ve uygulamalarn ortadan kaldrlmas
kolaylamaktadr.

11.6) I Kontrol Sistemine likin rnekler

Uygulama rnei:
Bu blmde bir arac kurumda hisse senedi alm satm emirlerinin alnmas ve uygulanmasna
ilikin olarak yazl hale getirilmi bir i kontrol sistemi prosedr rnek olarak ele alnacaktr.
Bu rnek bir arac kurumun i ak srecinin kk bir blmne ait bir kesit sunmay
amalamaktadr.


TSPAKB

180

11.6.1) Ama

Hisse Senedi Piyasas Alm-Satm Emirlerinin Alnmas ve Uygulanmas Prosedrnn amac ,
......... Deerler A. yatrmclarnn , hisse senedi alm-satm emirlerinin kabul edilmesi ,
stanbul Menkul Kymetler Borsas Hisse Senetleri Piyasasna iletilmesi, takibi, ksmen yada
tamamen gereklemesi durumunda yaplacak ilemlerin belirlenmesi ve her aamada ilgili
kaytlarn tutulmas esaslarn dzenlemektir.

11.6.2) Uygulama Alan

Bu Prosedr tm .............. Deerler A. yatrmc hesaplarn ve ilgili blmler alanlarn
kapsar.

11.6.3) Tanm ve Prosedrler

Hisse Senedi Alm-Satm lemleri: Yatrmclarn irketimizle altklar sre ierisinde
hesaplaryla ilgili hisse senedi alm satm ilem taleplerinin, yatrmc portfy yapsna uygun
olarak ksa ve uzun vadede arzu edilen performans dzeyinde gerekletirilmesi, yaplan
ilemlere ilikin muhasebe kaytlarnn yaratlmas ve bunlara ilikin ara kontrollere ynelik
etkinlikler srecidir Bu sre iinde aada belirtilen formlar ve belgeler kullanlr.

Ordino (Yatrmc Emri Formu)
Seans Takip Formu
lemler Listesi
MKB lem Defteri

11.6.4) Sorumluluklar

Bu prosedrn uygulanmasndan, uygulanmasnn takibinden, gerekletirilmesinden, Hisse
Senedi Piyasas lemleri Mdrl (HSM), Merkez D Hizmet Birimleri (MDH) ve muhasebe
ilemlerinin kontrolyle takas gn bor kapama ilemlerinden Muhasebe-Operasyon ve dari

TSPAKB

181

ler Mdrl (MO) sorumludur. Prosedrn gerektii zaman gncellenmesinden HSM
sorumludur.

11.6.5) Uygulama

11.6.5.1) Yatrmc Emirlerinin Kabul ve lemlerin Sonulandrlmas

Yatrmclarn Hisse Senedi alm-satm ilemleri talimatlar iin, SPK teblii ve irket kural ve
stratejileri de gznnde bulundurularak konuyla ilgili prosedrde belirtilen grevler yerine
getirilerek istenen dzeyde gerekletirilmesini salamak amacyla yaplmas gerekli ilemler
srecidir.

11.6.5.2) Alm-Satm Emirlerinin Alnmas

Yatrmc, genel mdrlk, irtibat brolar ya da ubelerdeki seans odalarnda ordino doldurarak
veya telefonla arayarak hisse senedi alm-satm talebinde bulunur. Telefon emirlerinde mteri
temsilcisi bu formu doldurur. Yatrmclarn telefon emirleri, seslerin kayt edildii hatlardan
alnmas halinde kabul edilir. Kayt edilmeyen hatlardan mteri telefon emri kabul edilemez.

Mteriler emirlerini nternet ubesi aracl ile de iletebilirler. Seans esnasnda gelen emirler
dorudan Mteri temsilcisinin ekrannda grlr. nternet ubeden gelen emirleri sistem
otomatik olarak kontrol etmektedir. Disket emirlerinin alnmasnda da normal seans emirlerinin
alnmasndaki kontrol ve kayt sistemi uygulanr. Bir gn sonra geerli olacak olan disket
emirleri, saat 18:00 e kadar kabul edilir. Mteriden alnan emir , hisse senedi dnda herhangi
bir menkul kymet alm-satm hakknda ise mteri SGM ne ynlendirilir.

11.6.5.3) Yatrmc Talebinin ncelenmesi

Mteri temsilcisi, ordino doldurularak alnan yatrmc emrini, yatrm hesabnn portfy
pozisyon kontroln yaparak seans takip formuna kaydeder.

Yatrmc kredili menkul kymet yatrmcs ise, portfy durumu haricinde baka kriterlerin de
mteri temsilcisi tarafndan kontrol edilmesi gerekmektedir. Sermaye Piyasas Kurulu Seri:V
No:18 sayl Kredili Menkul Aa Sat ve Menkul Kymetlerin dn Alma ve lemleri

TSPAKB

182

hakkndaki Teblie gre yatrmcnn yapt ilemin nitelii, tahsis edilen kredi limiti ve
teminat/kredi oran da kontrol edilmesi gerekmektedir.

Kredi hesab olan yatrmc emirleri ve gerekleen ilemleri dikkate alnarak limit am olup
olmad , zkaynak orannn korunduu , eksi overall durumunun olumadnn kontrol
yaplarak,am halinde yatrmcnn bilgilendirilmesi sonucu seans ii satlarla limit ayarlanabilir
veya kredi teminat msait ve kredi komitesi onayyla limit artrm yaplabilir.

11.6.5.4) Mteri Emirlerinin Gerekletirilmesi

Seans takip formuna ilenen emirler mteri temsilcisi tarafndan yatrmc numaras ile birlikte
brokera iletilir.Aktif emirlerde emir kalan emri iptal et emri ise brokera ayrca bildirilir. Aktif
emirler ise broker tarafndan hemen sisteme girilir ve teyit verilir. Teyidi alan mteri temsilcisi
Seans takip formuna kaydeder. Emir, nternet ube emri ise ayn zamanda Hisse
Men/zlem/Emir zleme sayfas kullanlarak ilemin sonucu sisteme kaydedilir. Pasif emirler
mteri temsilcisi tarafndan yatrmc numaras ve geerlilik sresi ile birlikte ncelik srasna
gre brokera bildirilir. Broker ald emri sisteme girer ve gerekleen pasif emirleri mteri
temsilcisine bildirir. Pasiften gerekleen nternet ube emirleri gerekletii anda yine sisteme
kaydedilir. Normal emirlerde teyidi alan mteri temsilcisi bunu Seans takip formuna kaydeder.
Mteri temsilcisi seans iinde ve seans sonrasnda Seans takip formuna ilenmi ancak
iaretlenmemi aktaki pasif emirlerin teyidini brokerdan ister. Seans sonrasnda
gereklemeyen tarihli emirler bir sonraki seans iin yeni bir Seans takip formuna kaydedilir.

Disket emirleri standart disket formatnda emirleri kabul eden tm mteri temsilcileri tarafndan
yazl olarak konsolide eden mteri temsilcisine iletirler. Disketi hazrlamakla grevli mteri
temsilcisi yine standart disket formatnda tm emirleri birletirir ve iki kopya halinde MKBna
gnderir. Her sabah saat 9:30 10:00 arasnda, leden sonra ise 14:00 14:15 arasnda
MKB bilgisayar sistemine bu emirler yklenir. lk seans baladktan sonra dier emirlerle
birlikte ileme girer ve sonular seans ierisinde renilir. Teyidi alnan disket emirleride
normal emirler gibi Seans takip formuna kaydedilir.

nternet yoluyla gelen emirler , emir bildirme ekrannda takip edilir. Ekranda grnen emir
hemen Seans takip formuna kaydedilir ve brokera iletilir. Ekranda bildirme kayd yaplr. lemin

TSPAKB

183

gerekletii teyidi brokerdan alnd anda emir izleme ekrannda gerekleme kayd yaplr ,
Seans takip formuna da kaydedilir. Yatrmc gerekleme mesajn annda kendi ekranndan
grebilir.

11.6.5.5) Mteri Temsilcisi-Broker Mutabakatnn Salanmas

Seans bitiminde mteri temsilcileri ve broker teyitleirler. Gerekleen ve gereklemeyen
emirlerin kontrol yaplr. Seans sonras emirler ile Ordino ile Seans takip formu karlatrlr.
Seans takip formunda bulunan emirler Arac Kurum Hisse Men Modl kullanlarak sisteme
girilir ve buradan elde edilen lemler listesi ile kontrol yaplr.

11.6.5.6) MKB lem Defteri ile lem Dalm Listesinin Mutabakatnn Salanmas

MKB lem Defteri Arac Kurum sistemine yklendikten sonra Borsa lem Defteri Detay
Rapor penceresi alarak Karlatrma butonuna baslr. Arac Kurum sistemine girilmi olan
Alm-Satm emirleri ile MKB lem Defterinin karlatrmasn sistem otomatik olarak yapar.
Hatal veya eksik emir girii varsa ekranda grlr. lem defteri detaylarna baklarak gerekli
uyarlar yaplr ve eksik emirlerin tamamlanmas ile eitlik salandnda karlatrma ekran
bo grnr. Bu durumda alm-satm ilemlerinin toplamnda mutabakat salanm demektir.

11.6.5.7) Alm Satm lemlerinin Muhasebeletirilmesi, lemlerin Muhasebe-Operasyon
ve dari ler Mdrl Tarafndan Kontrol ve Sonulandrlmas

lk kontrolleri Hisse Senetleri Mdrl HSM tarafndan yaplarak eksiksiz olduklar kontrol
edilmi olan Ordino ve Seans takip forrmlar ilemlerinden Muhasebe-Operasyon ve dari ler
Mdrlne (MO) teslim edilir.(Merkez d hizmet birimleri, evraklarn asllarn belirlenen
kurallara uygun olarak MO ne haftada bir kez gnderir).

11.6.6) Belgelerin Saklanmas

Kullanlan belgelerin saklanmasndan sorumlu birimler ve saklama sreleri aadaki gibidir:


TSPAKB

184

Belge Saklama Sorumlusu Saklama Sresi
Ordino (Yatrmc Emri Formu) HSM 2 yl
Seans Takip Formu HSM 2 yl
lemler Listesi MO 10 yl
MKB lem Defteri MO 10 yl

Finans Matematigi Temel

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Finans Matematigi Temel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEMEL FNANS MATEMAT, DEERLEME YNTEMLER, MUHASEBE VE MAL ANALZ

You might also like