Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

EBR SANATINDA NECMEDDN OKYAYIN MEHMET HATP EFENDDEN YKNME ZLER

r. Gr. nal ERDN Sleyman Demirel niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Geleneksel Trk Sanatlar Blm, ISPARTA Tel : 0246 2113455 E-mail: uerdinc@sdu.edu.tr ZET Ebr tarihimiz iinde bilinen en nemli ustalardan biri 1778 ylnda evinde kan yangn nedeniyle hayatn kaybeden Hatip Mehmet Efendidir. Hatip Ebrsu diye bilinen figratif ebr yapma tekniini gelitiren odur. Boyalar frayla atmak yerine ine ucuyla astar yzeyine indirir. ie halkalar biiminde alan bu boyalara, ayn ine ucuyla mdahale ederek soyut da olsa figr yapmay baarmtr. Bylece, gnmzde Hatip Ebrsu ad ile bilinen, ancak ann ebrlarndan olduka farkl almalar yapmtr. Gnmzn en nemli Ebru ustalarndan Necmeddin Okyay (1883-1976), Hatip Mehmet Efendiden yaklak bir asr sonra domutur. Hezarfen lakabyla bilinen Okyay, hatip ebrlarna yknerek ebrya iek motiflerini uygulayan ilk sanatdr. iek ebrlarnn soyut bir ekil biiminde ilk kez stad Necmeddin Okyay tarafndan yaplm olmas nedeniyle, Necmeddin Ebrsu denilmitir. Trk ebr sanat zerine figr yapmay baaran Hatip Mehmet Efendinin bu yeniliki, aratrc ve yaratcl daha sonraki ebr sanatlarna esin kayna olmutur. Bir yzyl sonra Necmeddin Okyay, Hatip ebrlarndan yola karak, izleksel olarak kendi ebrlarn ortaya koymutur. Bu alma Ebru sanatnn ilk ustalarndan Hatip Mehmet Efendinin Ebru anlayn ortaya koymakta ve gnmzn en nemli ustas Necmettin Okyayn almalarn, yaklamn ve alma tarzn irdelemektedir. Bu erevede Mehmet Hatip Efendinin Ebru sanat anlaynn Necmeddin Okyay zerine etkileri ile figratif Ebru yapmndan iekli Ebru yapmaya gei incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Ebr, Necmeddin Okyay, Hatip Mehmet Efendi, figratif ve iekli ebru yapm. The Imitation Traces of Necmeddin Okyay from Mehmet Hatip Efendi in the Marbling Art ABSTRACT It is not well known who found it and when it was first developed. The most important master in our marbling history is Hatip Mehmet Efendi. He died in 1778 when his home was burned down in a fire. He developed the figurative marbling making technique known as Hatip Marbling. In this technique, paints are dropped to the face of lining by a tip of needle instead of using brushes. Therefore, he produced Hatip Marbling art works different from the present marbling works. The most important Marbling art master today, Necmettin Okyay (1883-1976) was born approximately one century after Hatip Mehmet Efendi died. He is known with the nickname of Hazarfen and is the first marbling artist applying the flower patterns inspired by hatip marblings. Flower marblings as an abstract form was firstly made by Necmettin Okyay. Therefore, this marbling was nowadays named as Necmeddin Marbling. This innovative, explorative and creative manner of Hatip Mehmet Efendi, who accomplished to make a figure on Turkish Marbling Art, set an example for later marbling art researchers. After one century, Necmeddin Okyay has thematically exposed his own marbling skills from the Hatip Marblings. This study presents the marbling art style of Hatip Mehmet Efendi, who was one of the founding marbling artists, and of Necmettin Okyay, who is the prominent marbling artists of current times. In this respect, the paper also explores influence of the marbling style of Mehmet Hatip Efendi on Necmeddin Okyay, and the transition from figurative marbling making to marbling making with flower figures or pictures. Keywords: Marbling, Necmeddin Okyay, Hatip Mehmet Efendi, figurative and pictural marbling making. 53

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

1.GR Ebr sanat, en eski Trk kt ssleme sanatlarndan biridir. Trk sanat tarihinde zel bir yeri olan ebr, bizim gzellik anlaymzdan doup, bizim gzellik araymzla gelimi kt ssleme sanatlarnn en nemlilerindendir. Geleneksel sanatlarla uraan sanatkrlar, yaptklar eserlerin kalc olmasna zen gstermiler, bu uurda akla hayale gelmeyecek giriimlerde bulunmulardr. Bu yolda gelitirdikleri yntemler sayesinde bilginin ve bilimin sanata katksn da ortaya koymulardr (Sungur, 1994: 54). Gnmzde ebr sanat, dier soyut ve plastik sanatlar gibi deerlendirilmektedir. Ebr, uyumlu renkler dnyasnn gze ho gelen grsel zarafetin yan

sra, ilgin ahenk ve gzelliklerini de karmza sanat olarak sunmaktadr. Geleneksel Trk Ebr sanat tarihine bakldnda, klasik ebr rnekleri dnda, Necmeddin Okyay ile Hatip Mehmet Efendinin, kuaklar arasnda kpr olduunu, farkl teknik ve boyut kazandrdklarn grmek olaandr. Hatip Mehmet Efendinin bulduu teknikten yknerek gelitirdii, iek figr yapmay baaran sanatlarn en baarls Necmeddin Okyaydr. te bu nedenle aratrmada, Hatip Mehmet Efendi ebrlarndan Necmeddin Okyayn iekli ebrlarn alrken, nasl yknmeler yapt izleri zerinde durulmaya allacaktr (ekil 1).

ekil: 1. Mustafa Dzgnmann Lle Ebr Kompozisyonu ( Derman 1977: 53)

2. EBR SANATI Trk sanat tarihinde zel bir yeri olan Ebr, bulutumsu, bulut gibi manasna gelen Farsa Ebr adn alan ktlar, yzyllar boyunca byle anlmtr. Ancak, ebr kelimesi daha ahenkli bulunduu iin, isim deitirmi ve galat olarak

ebr kd veya ebrculuk denilmeye balanmtr (Derman, 1977: 8). Ebr, gzellik anlaymzdan doup, yine gzellik anlaymzla gelimi kt ssleme sanatlarnn en nemlilerinden biridir (ekil 2).

54

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

ekil: 2. Necmeddin Okyayn Hatip Ebrsu, (Derman, 1977: 18)

Bu sanat konusunda aratrma yapanlar ayn zamanda Ebrnun, uyumlu renkler dnyasnn gze ho gelen harika eserlerinin sunmasnn yannda, fiziin ve kimyann kanunlarnn da uyguland bir sanat olarak karmza kmakta olduunu ileri srerler (Sungur, 1994: 54). Ebr sanatnn hangi tarihte balad ve kimin tarafndan bulunduuna dair elimizde kesin bir belge yoktur. Ancak ok eski tarihli kitap ciltlerinde yan kd, albm iindeki yazlarn zemininde ve yaz kenarlarnda kullanldn da grmek olaandr. Ebr sanatnn tarihi hakknda elimizde bugn iin iki eser bulunmaktadr. Bunlardan biri Arifinin 15391540 tarihli Gy-i evgan adl eseridir (Sungur, 1994: 55). Eserin her yaprann kenarlar ebrlu olup, bu da, Trk ebrculuk tarihinin daha ncelere kadar uzandn gstermektedir. kincisi de, 1608 ylnda Mehmet (ebek) Efendi tarafndan yazlm olan ebr yapm ve ebrculukta kullanlan malzemeyi anlatan Tertib-i Risale-i Ebri adl eserdir (ekil 3).
ekil: 3. Tertip-i Risale-i Ebr Adl Eserden Bir Sayfa, (Derman, 1999: 390)

55

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

Ebr sanat, XVI. ve XVII. yzyllar arasnda en parlak dnemini yaamtr. Bununda en byk sebebi, Trk ebr sanatlar vastasyla Trk kd, Trk mermer kd, Trklerin kd mermerletirme sanat diye tanyan Avrupallar olmutur. Ciltiliin ve sslemenin o yllarda rabet grmesi, ayrca birok krala da ebrlu hatra defteri gnderilmesi Avrupallar tarafndan tannmasna ve gelimesine neden olmutur. XVII. yzyldan sonra, matbaann bulunuu ve bask kitaplarn ortaya kmas, cilt ve ebr sanatnn azalmasna yol amtr. Ayrca matbaayla birlikte, bask ebrlarn ortaya kmas neticesinde ebr sanatnn tamamen geriledii de grlmektedir. Ebrnun, Cumhuriyet dneminde Sanayi-i Nefise Mektebi (imdiki Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi)nde ders olarak okutulmaya balanm olmas, ebr sanat iin nemli bir adm olmutur. Hatip Mehmet Efendiden iek ebrlarn yknen Necmeddin Okyay, bu mektepte 1948e kadar ebr hocal yapm ve

bugn birok sanatnn yetimesine vesile olmutur. Eskiden bir kt boyama sanat olan ebr, artk gelime gstermi, kuma, ahap, porselen, cam ve benzeri malzemeler zerine tatbik edilmektedir. Gnmzde Trk ebr sanat gemiinden gelen birikimlerle en st zirvesine oturmu, artk klasik sanatlarmzdan en nemlilerinden birisi olmutur (Baar ve Tiryaki, 2000: 3). 2.1. HATP MEHMET EFEND VE HATP EBRSU Ayasofya Camiinin hatibi Mehmet Efendi, 1778deki Hocapaa Mahallesinde kan yangn sonucunda, evinden eserlerini kurtarmak isterken kendiside ebrlar ile birlikte yanmtr. Hatip Mehmet Efendi ayn zamanda iyi bir hattattr. hat Kendisinin yazm olduu hsn-i pervazlarnda kulland ebr tr olmas nedeniyle Hatip Mehmet Efendi Ebrsu ya da ksaca Hatip Ebrsu diye bilinen figratif ebr yapma tekniini gelitirmitir (ekil 4).

ekil:4. 1729 Tarihli Hatip Mehmet Efendinin Sls Mek Etrafndaki Hatip Ebrsu, (Derman, 1977: 30)

Ebr sanatnn en nemli ustalarndan biri saylan Hatip Mehmet Efendi, iekli ebrlarn atas saylan, gnmzde Hatip ad ile anlan ebr

trn oka kullandndan bu adla anlr olmutur. 56

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

Figratif ebr yapma tekniini gelitirip ilk uygulayan kiidir. yi bir ebr ustas olan Mehmet Efendi, ebr sanatn ebek Mahlasl ebr ustasndan renmi olabilir. Geleneki deil, yenilikidir. Yaratc ve aratrcl onu, ebr da olsa, figr retmeyi baarmtr (http://ebruefa.wordpress.com). Bylece daha sonra alacak olan ebr sanatlarna da yknme yolunu amtr. Hatip ebrsunun boyalarn hazrlarken ve desenlerini yaparken ok zen gsterilmesi gerekir. Boyalarn renk, d ve su ayarlarnn iyi yaplmas; birbirini fazla iten veya hi almayp dibe kme eilimi gsteren boyalarn olmamasna dikkat edilmelidir. Hatip ebrsu, herhangi bir zemin ebrsu zerine uygulanabilir. Eski ustalar genellikle zeminde ak renkli battal ebrsunu tercih etmilerdir. Bu zemin zerine istenilen kalnlkta bir bz yardm ile aplar 2 veya 4 cm gemeyecek biimde eit aralkl daireler eklinde boyalar damlatlr. Grntnn daha belirgin olabilmesi iin zemin renginin ak, damlalarn ise koyu renk seilmesinde yarar vardr. kinci, nc ve hatta istee bal olarak drdnc renk de damlatlabilir. Daha sonra bir bz yardm ile bu noktalara hareketler verilir. Bunlar yrek, ters yrek, iek, yldz ve ark felek gibi isimlerle anlrlar. Hepsinin bir arada 2.2. NECMEDDN EK EBRSU OKYAY VE

aralarn ustasndan farkl kullanmaya gtrr. Boyalar frayla atmak yerine, ine ucuyla su yzne indirir. ie halkalar eklinde alan bu boyalara ayn ine ucuyla mdahale eder. Soyut bulunmasna da hatip Mtenevvia) denir (ekil 5). eitleri (Hatip-i

ekil: 5. Hikmet Barutcugil Hatip-i Mtenevvia Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 111)

Necmeddin Okyay (18831976), Hatip Mehmet Efendiden yaklak bir asr sonra domutur. Hocalarnn yapm olduu ebrlar, bir fotokopi makinesi gibi taklit etmek yerine iindeki yaratma drts Necmeddin Okyay hattatlk, ebrculuk, mcellitlik, mrekkepilik, okuluk ve glclk

gibi deiik mesleki almalara itmi ve bugn Hezarfen lakabyla anlmaktadr. Ebrculuu Edhem Efendiden renen Necmeddin Okyay, hatip ebrlarndan yknerek ebrya iek motiflerini amzda uygulayan ilk sanatdr (ekil 6).

57

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

ekil: 6. Necmeddin Okyay Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 115)

1916da Medresetl - Hattatinde hocala balayan Okyay, Cumhuriyet sonras da Devlet Gzel Sanatlar Akademisinde 1948 ylna kadar grevine devam etmitir. iek ebrlarnn soyut bir ekilde (lle, karanfil, hercai meneke, gelincik, goncagl, smbl) ilk kez stad Necmeddin Okyay tarafndan yaplm

olmas nedeniyle, Ord. Prof. Dr. Sheyl nverin nerisi dorultusunda bu ebrlara Necmeddin Ebrsu denilmitir. Daha sonralar da da yeen Mustafa Dzgnman Necmeddin Okyayn iekli ebrlarndan yknerek, bu ieklere papatyay eklemitir (ekil 7).

ekil: 7. Mustafa Dzgnman Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 125) 58

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

iekli ebr yapmnda ilk nce ak veya ayn rengin bir koyu ve bir de ak tonu zemine atlr. Tekne byklne gre iek sap ve yapraklar hesaplanr. Daha nce hazrlanan yeil boya bir bz yardm ile tekne ortalanarak damlatlr. Bu yuvarlak halkalara yine bz yardm ile yaprak ve dal formu verilir. Yaplan bu dal veya sap ularna iein rengine gre renk damlatlr. Uygun bz yardm ile iee istenilen form verilir. Bu ekilde elde edilen ebrlara iekli ebr ya da yukarda bahsedildii gibi Necmeddin ebrsu ad verilir. 3.YKNME (PAST) yknme, Birinin yapt almay baka biri tarafndan yeniden yapma veya taklit etmektir (M.E.B. rnekleriyle Trke Szlk 1996: 2237). yknme bir bakma renmedir. Birey kiiliini yknerek kazanr, nce bakas ya da bakalar olur, sonra kendisi olur(Afar, 2000: 263). Bu bakmdan yknme, bir sanatnn almasndaki anlatm zellikleri, taklit edilerek gerekleir. Bir sanat baka bir sanatnn biemini kendi biemiymi gibi benimseyerek, sanat izleyicisinin zerinde oluturmak istedii etkiye gre kendi eserine sokarak ya da zgn bir sanat eserinin ieriini kendi eserine uyarlayarak yeni bir sanat eseri ortaya karr. Ancak yknme biemsel olarak snrlanmamaldr; bir sanat eserinin zgn ierii, izlei de taklit edilebilir. yknme, sanaty yaln bir tasardan ya da konudan yola kararak, onun bieminden yeni bir yapt oluturabilir ve bylece bir taklit ilikisi kurulur. yknme yntemiyle sanat, bir yaptn tr ve zgn bir eserin biemini taklit edebilir. Bir sanatya zg, bir eseri belirleyen zellikler yinelenir ve taklit edilir. yknme bir metni deil biemi taklit eder. Bir yaptn biemi, ya da anlatm biimi (idolecte) dolayl taklit edilir. Genettein sylediine baklrsa, bir metin dorudan taklit edilemez. nk taklit etmek; aynsn yapmak, yani kopyalamaktr. Bu nedenle metin yerine ancak bir biem, bir tr, bir ada ortaya kan bir yaznsal okulun bir rn, ne kan belirgin zellikleri; XVIII. yzyl biemi, barok biemi, romantik biem vb.; ya da, yukarda hatrlattmz gibi, bir yazarn yapt, onun kendine zg sylemi taklit edilebilir (Aktulum, 1999: 134). zgl bir yaptn biemini taklit etmek demek onun biemsel zellikleri

yannda kendine zg izleksel zelliklerini de taklit etmektir. Ayn zamanda yknmenin eletiri deeri de tamas ve hatta biimsel zmleme yapmas da gerekir. Bylece yknmenin taklit zelliine ciddi bir boyutta katm olur. Sonuta yknme, ayn biemde baka bir eseri, ayn ltler iinde kopyalayarak yeni bir rnek yapt retmektir. Bu makalede ama hatip ebrsunun bieminin bir asr sonra baka bir sanat tarafndan nasl yknerek farkl ekillerde uygulandn rneklemelerle aklamaktr. Ayn zamanda XVIII. yzyln balarnda allm olan hatip ebrsunu XIX. ve XX. yzyla uyarlayarak yaad an sradan biemiyle yeniden tasarlayarak, bir yaknlk, bildik etki yaratmak; eski bir ebr yaptn, yeniden yapld dnemdeki biemine uygun, yeni bir tasarma dntrerek onu daha anlar klmak ve sonuta sanatseverlerin beencesine sunmaktr. Ancak baz sanat dallarnda yknme, malzemelerden dolay tam gereklemez. Bunu dier sanatlarda olduu gibi, ebru sanatnda da grebiliriz. nk ebr, birebir taklidi mmkn olmayan bir sanat daldr. 3.1.NECMEDDN OKYAYIN MEHMET HATP EFENDDEN YKNME ZLER Gnmzde hatip ad ile anlan ebr eidi, 1700l yllarda Mehmet Efendi tarafndan uygulandn ve yaad an ebrlarndan olduka farkllk gsterdii belirtmitik. Bu yzyla kadar klasik (battal, gelgit, al, somaki, tarakl, blblyuvas, akkase, hafif, kumlu) ebr almalar dnda, deiik her hangi bir uygulama olmad, ancak Mehmet Efendinin hatip ebrsu, yaad an plastik sanat yaptlarna olduka k tutduu grlr. Geleneksel Trk ebr sanat zerine figr yapmay baaran Hatip Mehmet Efendinin bu yeniliki, aratrc ve yaratcl daha sonraki ebr sanatlarna da yknme yolunu amtr. Hatip Mehmet Efendinin ebr almalar, genellikle fazla koyu olmayan ak zemin zerine, dzgn aralklarla battal (ebrnun ilk kademesi olup, tekneye serpilen boyalara hi mdahale edilmeden alnd ekil) ebrsu olarak grlmektedir. Hatip ebr eitleri genellikle, bir kt zerinde hep ayn motiflerin oluturulmasyla meydana getiriliyor. 59

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

Mtenevvia (eitli) tarzdaki Hatip ebrlarnda ise bir kt zerinde btn motiflerin bir arada bulundurulmasdr. Hatip Mehmet Efendiye ait Sleymaniye ktphanesinde bulunan Hamidiye, 31 yazl kitabn cilt kapa buna iyi bir rneklemedir

(ekil 8). Bu cilt kapanda kullanlan ebr kd motifleri dengeli, homojen ve tek renk mavi zeminli klasik battal ebrsunun zerine allmtr.

ekil: 8. Hatip Mehmet Ebrsu, (Derman, 1977: 31)

Ebrya bakldnda, sanatnn geleneki deil yeniliki olduu grlecektir. Boyalar klasik zemin zerine frayla atmak yerine, zemin zerine ine ucuyla yzeye indirilmitir. ie halkalar eklinde farkl ve uyumlu renklerde damlatlm olan bu boyalara ayn ine ucuyla mdahale edilmi ve yldz biimi verilmitir. Baz yldz rgelerin alt ksmna yaprak eklini andran figrler allm olup iek motiflerinin

nasl gelitiini gstermek asndan nem arz etmektedir. Dolaysyla Hatip Mehmet Efendinin, soyut da olsa su yzeyine klasik ebr sanat dnda figr retmeyi baard grlmektedir. Ne var ki, Hatip Mehmet Efendinin evinin yanmas ve kendinin de bu yangn neticesinde lmesi sonucunda birka orijinal ii gelebilmitir gnmze. Birde gelitirdii teknii (http://ebruefa.wordpress.com) (ekil 9).

60

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

ekil: 9. Hatip Mehmet Efendi Ebrsu, (Barutcugil, 2001: 110)

Hatip ebrsu, ortaya kndan bugne kadar eitli dallarda birok aamalar geirmek suretiyle mkemmeliyete ulamtr. Hatip ebrlar ilk olarak yapldnda gerek teknik gerekse dier hususlarda bugnk seviyesinde deildi. Bu rgelerin zenginlemesi ve teknik ynden baz standartlara ulamas byk stat Necmeddin Okyay tarafndan balatlmtr. Hatip ebrsu diye bilinen bu ebr eidi, sanat tarihimizde Hatip Ebrsu denilmekle, Onun buluu olan daha nce tanttmz- ebr tarz anlalr. Hatibin ebrsu denilirse, hangi tarzda olursa olsun, Onun tarafndan yaplm, Onun elinden km ebr kd anlatlmak istenir(Derman, 1977: 32). Ksacas, Hatipin elinden kmad halde, onun tarznda yaplm ebrlara da Hatip ebrsu ad verilmektedir (Resim 5). Bir asr sonra Necmeddin Okyay, Hatip Mehmet Efendinin ebrlarndan izleksel olarak, kendi ebrlarn ortaya koymutur. Burada yknme yntemiyle Necmeddin Okyay, bir ebr eidini, zgn bir eser biimini taklit etmitir. Hatip ebrlarnn biimsel zelliklerin yannda yinelenen Necmeddin Okyay ebrlarnda baz izleklere de rastlanr yknmede. (rnein, hatip ebrlarndaki sert izgiler ve byk motifler, Necmeddin Okyayda yumuam ve klmtr vb.).

stat Necmeddin Hoca, iekli ebr yapmaya balamasn veya yknmesini yle aklar; Medresetl Hattatindeki hocalm srasnda bir zat gelerek iekli ebr yapmanz istiyorum dedi Efendi beyim dedim. Bu sanatta iek falan olmaz, geri eskiler tecrbe etmilerdir ama o da iee pek benzemez adam hoca deil misiniz yapmanz lazm deyince eve geldim, tekneyi kurdum, iek ekillerini kartmak iin uramaya baladm. O esnada bize, ok sevdiim arkadam Hattat Macid Ayral geldi. Ben lle yapmaya alyordum. Macid birden Birader u ular yukar doru eksene dedi. Ben hayatta, bir ii bilmeyenlerden o i hakknda ok ey renmiimdir. Bu da yle oldu. Elimdeki tek atkuyruunu teknenin iinde yukarya doru ekince, iek tpk lleye benzedi. ok heyecanlandm ve zevklendim. Gnlerden Cuma olduu iin, camiye namaza indik. Namazdan sonra lle, smbl, karanfil, o mevsimde hangi iekler varsa hepsinden aldm ve eve dnte onlara bakarak teknede aynn resmetmeye baladm (http://ebruforum.com) diye, paragraf iinde daha nceki ebrzenlerin (Hatip Mehmet Efendi) almalarn incelediini ve bu almalardan ykndn vurgulamak istemektedir (ekil 10).

61

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

ekil: 10. Necmeddin Okyay Ebrsu, (Derman, 1977: 17)

Literatre bakldnda iekli ebr motiflerini ilk alann Necmeddin Okyay Hoca olduu grlecektir. Ebrda cesaretle denedii yenilikler ve yaratclk ruhu, bugnlere k tutmutur. Hatip Mehmet Efendinin bulduu teknii daha da ileri aamalara tayan, farkl iek figrlerini yapmay baaran sanatlarn banda gelen Necmeddin Okyay, daha sonraki ebrzenler tarafndan da taklit ve yknmeye allmtr. Mehmet Efendiden yaklak bir asr sonra domu olan Okyay, usta veya hocalarnn yaptklar almalarn bir tekrarn yapmam, ancak o almalardan yknerek yeni rnler meydana getirmitir. Okyay, Osmanl dneminden Cumhuriyet dnemine ebr sanatnn geiini bugnlere gelmesini ve ykselmesinin zeminini hazrlamtr. Her iki ebrcu arasnda ki srete ebr yapanlar yle oalm ve retmilerdir ki, zamanla

Osmanl Devleti, Avrupaya ebr ihra eder duruma gelmitir. Ancak, hibir sanat veya ebrzen Hatip ebrlarnn benzerlerinden ileri gidememilerdir. stat Necmeddin Okyay ise yknme yoluyla yaln bir tasardan ya da konudan esinlenerek, Hatip ebrlarnn bieminden yz yl sonra yeni bir yapt oluturabilmi ve bylece bir taklit ilikisi kurmutur. Bu balamda, hatip ebrlarnda Necmeddin Okyayn yanslamasnn, zgn ve soylu bir ekilde taklit ilikisi kullanlarak uyguland grlmektedir. Necmeddin Okyay Hocann ebrlar, genellikle tek renk battal zemin zerine allm, bazen zeminde ayn rengin farkl tonlarn kulland da olmutur (ekil 11). iek hatlar olduka yumuak fakat u ksmlar da olduka kt bir ekilde bitmitir.

62

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

ekil: 11. Necmeddin Okyay Ebrsu, (Derman, 1977: 29)

Hatip ebrlarnda rgeler iri bir grnm kazanrken Okyayn ebrlarnda motifler klm, yzey ve figrler aras dengeler salanmtr. Akkase (Bir kdn yaz yazlacak ksmnn ayr, etrafnn ayr renge boyanmasdr.

Bu ekilde yaplan ktlara ise akkaseli kt denir.) ebr tekniini de gelitirmi olan Okyay, bu almalarn etrafnda da yine farkl olarak Hatip Ebr motiflerini kullanmtr (ekil 12).

ekil: 12. Necmeddin Okyay Hatip Tarznda Yazl Ebrsu, (Derman, 1977: 22)

63

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

4. SONU Necmeddin Okyay Efendinin, Hatip ebrlarndan olduka etkilendii grlmekte ve yukarda bahsedildii gibi, kendisi ile yaplan grmelerde dile getirmektedir. Trk sanat tarihine bakldnda, hem Hatip Mehmet Efendi hem de Necmeddin Okyay Hocann kuaklar arasnda kpr olduu grlecektir. Bunun da tek sebebi bu kiilerdeki yaratclk ruhu ve geliime ak olmalardr. Ebr, sanat olarak geliime ak olduu gibi yknmeye de olduka msaittir. Ancak yaplan aratrma ve almalarda Trk plastik sanatlarnn, Bat plastik sanatlar gibi gnmzde deerlendirme ve analizlerinin fazla yaplmad gzlenmektedir. Bunun sebebi sanatkrn iini bakasna sz brakmayacak bir ekilde ortaya koymas, yorumu ise seyredene veya anlayana brakmasdr. Byle olmakla birlikte, bizim sanat yaptlarmzn hi deilse n yap bakmndan deerlendirilmesi ve analizi iin yeni araylar yani anlatm yollar gerekmektedir. Ebr nedir? Ssleme midir, yoksa plastik bir anlatm mdr? Veya ebr bizim kltrmze zg, bal bana bir sanat mdr? Eer ebr sanatnn ssleme yn ar bast kabul edilecek olursa, bu alandaki aratrmalarn gerekten az olduu grlecektir. ncelikle bu sorulara cevap bulabilmek iin ebr sanatnn nyap bakmndan yazma eserlerde yan kt olarak kullanlan trlerinin tespit edilmesi ve daha sonrada bu eitler zerindeki analizlerin yaplmasnn uygun olaca dnlebilir. Dier sanat dallarnda olduu gibi, ebr sanatnn da kendine has malzemelerinin olduu bilinmekte olup, acaba konu sadece bu malzeme veya ebrnun nasl yapld meselesi midir? Tabii ki bunlar ok nemli. Fakat burada daha da nemli olan ebrnun, bir sanat eserinde aranlan deerler asndan analizidir. Ebr renk, leke (ton), yn, biim, espas gibi nyap elemanlar seviyesinde olduu kadar, bu elemanlarnn birbiriyle olan ilikileri sonucu grne ulaan birlik, tekrar, ahenk, kontrast gibi estetik ilkeler asndan da incelenmesi gerekmektedir. Ebr sanatnn gzelliini, nyap elemanlarnn ve bu unsurlarn birbirleriyle olan ilikilerinde aranmas lazmdr. Bu adan ebr ne kadar zenginse, bu bak asna ynelik aratrmalar da o kadar eksik ve yetersizdir. Oysaki elimizde konuyla ilgili bir hayli bilgi ve dokmanlar bulunmaktadr. Bu tr

bilgiler, hibir yenilik katlmadan tekrarlanp durmaktadr. Bu da Trk sanat ve zellikle ebr sanat iin bir engel oluturmaktadr. Ebr sanat, geirdii yzyllarca yllk sre iinde, yapmnda kullanlan malzemede olduu kadar elde edilen motifler ve ebr kdnn kullanm alanlar bakmndan devaml olarak deiime, yeniliklere ve yknmelere ak bir sanat dal olduunu bu yzylda grmek mmkndr. Zamanmza ulam en eski ebr rnekleri ile gnmze ait olan ebr rneklerine karlatrldnda tekneden sadece klasik ebrlarn kmad, yknme veya taklitle, farkl boyutlara tand grlecektir. Ksacas, Trk sanatlarnn Bat plastik sanatlar gibi analizinin yaplmas ve Hatip Mehmet Efendi ebrlarndan Necmeddin Okyay nasl yknme (pasti) gerekletirdiyse, gnmz sanatlar da, Hoca Efendinin almalarndan etkilenip, bundan sonra gelecek kuak sanatlarnn yknmelerine k tutacak eserlerin ortaya kmasna kaynaklk oluturmas gerekmektedir.

64

Trk Sanatlar Aratrmalar Dergisi Say 1/Cilt 1 (2011)

KAYNAKLAR Aktulum, Kubily (1999), Metinleraras likiler. Baslmam ders notlar. Barutcugil, Hikmet (2001), Suyun Ryas Ebr Yaayan Gelenek, Ebristan Yaynlar, stanbul. Baar, Fuat ve Yavuz Tiryaki (2000), Trk Ebr Sanat, Gzde Yaynlar, stanbul. Boyta, Nihat (1994), Talik Yazyla Plastik Deerler Asndan Bir Yaklam, M.E.B. Yaynlar, stanbul. oktan, Ahmet (1992), Trk Ebr Sanat, Emekin Matbaas, stanbul. Derman, M. Uur (1977), Trk Ebr Sanat, Ak Yaynlar Trk Ssleme Sanatlar Serisi 5. Derman, M. Uur (1999), Gecikmi Bir Vaad, Prof. Dr. Nihad M. ETNe Armaan, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Basmevi, stanbul, s. 371 380. Diyarbakrl, Necdet, Oktay Aslanapa, Metin Szen, mr Bakrel, Gnl ney, erare Yetkin, lker Erginsoy, Fuat Bayramolu, M. Uur Derman, Zeren Tannd, Rhan Ark, Gnsel Renda (1993), Balangcndan Bugne Trk Sanat (Koordinatr. Mehmet nder), Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara. Edg, Ferit, Trk Hat Sanat (Karalama Mekleri), Ada Yaynlar. Emre, smet (2006), Postmodernizm Edebiyat, An Yaynclk, Ankara. ve

Sungur, Necati (1994), Sanat ve Kimya Birarada Ebru, Bilim ve Teknik, Mart/ Say:316, s. 53 59. Timuin, Afar (2000), Felsefe Szl, Bulut Yaynlar. Trkmenolu, Turan M. (1999), Sudaki Nak Ebr, Milenyum Yaynlar, stanbul. Uyar, Ylmaz (1992), Gnmzde Ebr ve Ustalar, AKBANK Trkiyemiz Kltr ve Sanat Dergisi, Yl: 22, Ekim/ Say: 68, s. 2641.

Gombrich, E. H. (1992), Sanat ve Yanlsama, Resim Yoluyla Betimlemenin Psikolojisi, Remzi Kitabevi, stanbul. http://ebruefa.wordpress.com/catagory/ebruustadlari/ Er. Tar. 01.11.2010. Lynton, Norbert (1982), Modern yks, Remzi Kitabevi, stanbul. Sanatn

Mill Eitim Bakanl rnekleriyle Trke Szlk (1996), Ankara. Necmeddin Okyay, http://www.ebruforum.com/index.php?topic=12.0, Er. Tar. 01.11.2010. Ovalolu, lhan (2007), Osmanl Belgelerinde Ebr ve Etiket, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul. 65