NANOTEKNOLOJ VE TEKSTL UYGULAMALARI

NANOTECHNOLOGY AND ITS APPLICATIONS IN TEXTILE INDUSTRY

Yrd. Do. Dr. Esen ZDOAN
Ege . Tekstil Mhendislii Blm

Ar. Gr. Asl DEMR

Ege . Tekstil Mhendislii Blm

Prof. Dr. Necdet SEVENTEKN

Ege . Tekstil Mhendislii Blm

ZET Nanoteknoloji, , cihazlarn ve sistemlerin eklini ve boyutunu nano dzeyde tutarak yaplarn tasarm retimi ve uygulamas eklinde tanmlanabilmektedir. Nanoteknoloji, tekstil endstrisi iin de frsat sunmaktadr. Tekstil sektrnde nanoteknolojinin mevcut uygulamalar arasnda lifler, iplikler, kumalar, terbiye, elektronik tekstiller, lif modifikasyonu saylabilmektedir. Anahtar Kelimeler: Nano, nanoteknoloji,tekstil ABSTRACT Nanotechnology is the design, production and application of structures, devices and systems by controlling shape and size at the nanoscale. Nanotechnology is an opportunity for the textile industry. Current Applications of anotechnology in the textile industry include fibres, yarns, fabrics, finishing; dyeing and coating, electronic textiles, fibre modification. Key Words: Nano, nanotechnology, textile

1. GR Nano kelimesi, Yunanca cce anlamndaki nanos tan gelmekte olup, herhangi bir fiziksel bykln bir milyarda biri anlamndadr. Nanoyaplar uzunluk olarak bakldnda yaklak -9 10-100 atomluk sistemlere (10 metre) karlk gelmektedir. nsan sa teli apnn yaklak 100.000 nanometre olduu dnlrse ne kadar kk bir lekten bahsedildii daha rahat anlalmaktadr. Bir baka deyile, bir nanometre iine yan yana ancak 2-3 atom dizilebilmektedir; yaklak 100-1000 atom bir araya gelerek nanoleklerde bir nesneyi oluturmaktadr. Nanoteknoloji de bu balamda ok kk maddelerin teknolojisi olmaktadr. Bu boyutlarda sistemlerin fiziksel davranlarnda normal sistemlere kyasla farkl zellikler gzlenmektedir. Nanobilim ve nanoteknoloji olarak nitelendirilen bu farkllklar yaklak 10 yldan beri sivil-askeri bilim ve teknoloji stratejilerini belirler hale gelmitir. Nano teknoloji; maddenin atomik-molekler boyutta mhendisliinin yaplarak yepyeni zelliklerinin aa karlarak, na-

no boyuttaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylarn anlalmas, kontrol ve retimi amacyla, fonksiyonel materyallerin, cihazlarn ve sistemlerin gelitirilmesidir. Nano teknoloji, her trl nesnenin yapta olan atomlar, istenilen ekilde dzenleme ansna sahip olmay ve her alanda, daha dayankl, daha hafif ve doaya daha az zarar vererek retim yaplmasn salayacak bir teknolojidir. Malzemelerin zellikleri nano lekte, makroskopik lekten tamamen farkl olup nano-lee yaklatka birok yeni zellikler ortaya kmaktadr. rnein, iletim zellikleri (momentum, enerji ve ktle) artk srekli olarak deil ancak kesikli olarak tarif edilmektedir. Benzer olarak, optik, elektronik, manyetik ve kimyasal davranlar klasik deil kuantum olarak tanmlanmaktadr. Gnmzde maddeyi nanometre seviyesinde ileyerek ve ortaya kan deiik zellikleri kullanarak, yeni teknolojik nano-lekte aygtlar ve malzemeler yapmak mmkn olmaktadr. rnein, tarama ve atomik kuvvet mikroskop-

larn kullanarak yzey zerinde atomlar iterek birbirlerinden ayrmak ve istenilen ekilde dizmek mmkn olmaktadr. Btn bu gelimeler, 19. yzylda dnyay yeniden ekillendiren sanayi devrimine edeer bir bilimsel ve teknolojik devrim balatmtr. Bu ekilde atom ve molekller ile oynayarak tek moleklden oluan transistor ve elektronik aygtlar gerekletirilmitir. Dnyada birok grubun aktif almalar ile gelitirme abalar srmektedir. Tm bu almalar ve gelimeler elektronik, kimya, fizik, malzeme bilimi, uzay ve salk bilimlerini ortak noktada buluturmutur. nmzdeki birka on yl ierisinde nanoteknoloji sayesinde sper bilgisayarlara mikroskop altnda baklabilecei, insan vcudunun iinde hastalkl dokuyu bulup iyiletiren, ameliyat yapan nanorobotlar bulunabilecei, insan beyninin kapasitesinin ek nanohafzalarla glendirilebilecei, kirlilii nleyen nanoparacklar sayesinde fabrikalarn evreyi ok daha az kirletecei ifade edilmektedir. Ulusal gvenlii ilgilendiren konularda nano malzeme bilimi, yeni savunma sistemlerinin gelitirilmesinde, haber alma/gizlilik konula-

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

159

rna ynelik ok kk boyutlarda aygtlarn yaplmasnda da kullanlabilecektir. Nanobilim ve nanoteknolojinin odak noktalar, kuantum etkileri gibi temel fizik aratrmas ieren konularn yannda, atomik boyutlarda grntlemede deneysel yntemlerin gelitirilmesi, -10 Angstrom alt (10 metreden kk) boyutlarda lm yapabilme teknikleri, dk boyutlarda e tip malzeme retebilme, malzeme yapsn atomik boyutlarda kontrol edebilme, kzltesi ve mortesi radyasyonlara kar tepkisi kontrol edilebilir malzeme ve zel amaca ynelik aygt gelitirme yntemleridir (1,2). 2. TARHE Nanoyaplarn olaanst zellikleri ok ncelerden tahmin edilmekteydi. 1960l yllarda, Feynman nanoyaplarn bu ynn vurgulayarak bilim adamlarnn dikkatlerini nanometre boyutlarna ekmek iin aba gstermitir. Ayn tarihlerde, kimyaclar da mikroelektronik sanayiine seenek oluturmak zere molekllerden transistr yapmay nermilerdir. Molekler transistr yapmnn baarlmas, Bell Laboratuvarlarnda 1940l yllarda Shockley, Bardeen ve Brattain tarafndan yaplan ve bir yumruk byklnde olan kat hal transistorn boyutunun, yaklak yzmilyonda bir klmesi anlamna gelmekteydi. Ancak, molekler tansistrlerin birbirlerine iletken tellerle balanmalar ve bu transistrlerden btnleik devre yaplmas, zm zor problemleri de beraberinde getirmitir. Bu nedenle silisyum mikroelektronik teknolojisi hl egemenliini srdrebilmektedir. 1980li yllarda pepee gelen Nobel Fizik dllerine konu olan eitli bilimsel almalar hem nanometre leklerinde sakl yeni davranlar ortaya karm, hem de atomu grp onu istediimiz yere tayabilmemize olanak salamtr. 1981 ylnda IBM tarafndan yeni bir mikroskop tr Scanning Tunneling Microspcope (STM) gelitirilmi ve gelitirmede pay sahibi olan aratrmaclar bu bulular ile 1986da Nobel Fizik dln almlardr. Ayn zaman-

larda STM mikroskopunun bir trevi olan Atomic Force Microscope (AFM) gelitirilmitir. Feynmann bahsetmi olduu scanning electron microscope, atomic force microscope, near field microscope vb. gibi cihazlarn 1980lerde gelitirilmesi ve ezamanl olarak gelien bilgisayar kapasiteleri ile nano leinde lm ve modelleme yaplmas da mmkn olmutur. 1990larn banda Rice niversitesinde Richard Smalley nclndeki aratrmaclar 60 karbon atomunun simetrik biimde sralanmasyla elde edilen futbol topu eklindeki fullerene moleklleri gelitirmilerdir. 1 nanometre byklnde ve elikten daha gl, plastikten daha hafif, elektrik ve s geirgen bu molekl yaps ile 1996 ylnda Nobel Kimya dln almlardr. 1991 ylnda Japon NEC firmas aratrmaclarndan Sumio Iijimann, karbon nano tpleri bulduu belirtilmitir. Karbon nano tpler, fullerene moleklnn esnetilmi bir ekli olup, elikten 100 kat daha gl ve arl eliin arlnn 6da 1i kadardr.

masna karn, 1992 ylnda yaynlam olduu Nanosystems: Molecular Machinery, Manufacturing, and Computation kitabnda genel kavram ve dncelerini detayl analiz ve tasarmlar ile ayrntl olarak anlatmtr. 1999 ylnda ABDde Bill Clinton hkmeti nanoteknoloji alannda yrtlen aratrma, gelitirme ve ticariletirme faaliyetlerinin hzn artrma amacn tayan ilk resmi hkmet programn, Ulusal Nanoteknoloji Admn (National Nanotechnology Initiative) balatmtr. 2001 ylnda Avrupa Birlii, ereve Programna nanoteknoloji almalarn ncelikli alan olarak dahil etmitir. Japonya, Tayvan, Singapur, in, srail, svire, Norve, rlanda ve Rusya benzer programlar balatarak 21. yzyln ilk kresel teknoloji yarnda nlerde yer almak iin almalarna hz vermilerdir. Dnyada nanoteknoloji alannda byk yatrmlar bulunmaktadr. Amerika Bileik Devletlerinde Cornell, Harward, Pennsylvania, Stanford, California, North Carolina, Michigan, Minnesota, New Mexico, Texas, Washington ve Northwestern niversitelerinde bulunan nanoteknoloji merkezlerinde almalar devam etmektedir. ABD nanoteknolojiden 2015 ylnda yaklak 3 trilyon dolar gelir elde etmeyi hedeflemektedir. Dnyada IBM, Fujitsu, Intel gibi irketler nano teknolojinin aratrma ve gelitirmesi zerinde milyonlarca dolar harcamaktadr. ekil 3de, Dnyada nanoteknoloji alannda yaplan devlet yatrmlarnn zel-

ekil 1. Karbon nano tp

90larda Feynmanin fikirleri Eric Drexler tarafndan yazlan Engines of Creationadl kitapta gelitirilmitir. Drexlern fikirleri pheyle karlan-

ekil 2. Nanoteknoloji Devlet Yatrmlar (1) TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

160

likle gelimi lkelerde artarak devam ettii grlmektedir. Trkiyede ise u anki bte 30 milyon YTLdir.(4 milyon YTLsi Bilkent niversitesi, 11 milyon YTL si Devlet Planlama Tekilat geriye kalan 15 milyon YTLde proje karl olarak dalmaktadr.) Bilkent niversitesi Aratrma ve Gelitirme Laboratuar bu konuda olduka nemli almalar yrtmektedir.
Tablo 1. Dnya Nanoteknoloji Yatrmlar 2003 lkeler nanoteknoloji destekleri (milyon $) Japonya ABD in Gney Kore Almanya Avustralya ngiltere Tayvan Fransa srail Hindistan Finlandiya Kanada Singapur Dierleri Dnya Toplam 1,610 1,524 480 280 218 193 160 115 90 50 45 33 31 30 685 5,544

Devlet katks (%) 50 51 58 71 54 48 56 35 56 40 44 55 52 50 50 52

lan almalar izlemek zorlamtr. nce taramal tnelleme mikroskopunun (STM) daha sonra atomik kuvvet mikroskobunun (AFM) kefi, yzeyde bulunan atomlarn ve molekllerin gzlenmesine, atomsal dzeyde tepkimelerin izlenmesine olanak tanmtr. Dr. Eigler yzeyde bulunan bir atomun STM ucuyla baka bir yere nasl tanabileceini, yzeyle u arasnda atomun istee bal olarak hareket ettirilerek nasl akm iddetini ayarlayan atom-anahtar yaplacan gstermitir. Bylece 20. yzyln son eyreinde, doada bulunmayan yeni nanoyaplarn atomsal dzeyde tasarlanarak sentezlenmesi devri balamtr.

metal ine yzeye yaklamakta, ine yzeye 0,3-0,4 nm kadar yaklatnda ineden elektronlar (ine yzeye demedii halde) atlamaya balamaktadr. Tnelleme denen bu olayda, geen akm, yani birim zamanda ineden yzeye akan elektron says, ineyle yzey aras uzakln stel bir fonksiyonudur. STMlerin tek kusuru, yalnzca iletken ve yariletken yzeylerde atomlar grntleyebilmesi idi. Yaltkanlarda almyordu. 1986da Binnig ucunda tek atom olan ineyle yzey atomlar arasndaki kuvveti lebilecek kadar duyarl bir cihaz olan atomik kuvvet mikroskobunu (AFM) gelitirmitir. Atomlar aras kuvvetler, kimyasal balarn olumasn salamaktadr. Eer iki atomu birbirine yaklatrrsak (rnein iki oksijen atomu) birbirleri arasnda bir ekim kuvveti olumakta ve bir sre sonra oksijen molekl ortaya kmaktadr. Atomlararas kuvvetler hep ekici deildir. Eer ayn oksijen molekln alp, oksijen atomlarn birbirine doru yaklatrmaya allrsa, bu defa birbirlerini itmeye balayacaklardr. AFM de llen kuvvetler pico-Newton ile nano-Newton dzeyindedir. AFMnin baars, baka mikroskop eitlerinin domasna yol amtr. Manyetik kuvvetleri len manyetik kuvvet mikroskopu (MKM), srtnme kuvvetlerini len srtnme kuvveti mikroskopu (SKM), optik mikroskoplarn znrln 10 kat artran yakn alan optik mikroskopu (YAOM), yzey s-

eki1 3. Scanning Tunneling Microspcope (STM) mikroskobunun alma prensibi ve incelenen yzey grnm (3)

3. NANOMATERYALLER VE LM YNTEMLER Daha kk boyutlarda aratrma almalarna balanmasyla birlikte yap-

Tnelleme mikroskobunun alma ilkesi, ok nemli dier bulular gibi aslnda olduka basittir. En u ksmnda tek atom kalacak kadar sivriltilmi bir

ekil 4. Atomik Kuvvet Mikroskobu (AFM) ve AFM altndaki yzey grnm (4)

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

161

caklk mikroskopu (YSM) ve yzeyin manyetik alan haritasn karan taramal Hall aygt mikroskobu (THAM) benzer yntemler kullanarak gelitirilmilerdir. Bir ula yzey arasndaki fiziksel etkileimi ltkleri iin bu mikroskop ailesine Taramal U Mikroskoplar (TUM) ad verilmitir. TUM ailesinin yelerinden birisi olan taramal Hall aygt mikroskopu (THAM), ok kk bir nano-Hall alglaycs yzeye yaklatrlp yzeyde dolatrldnda yzeyin manyetik alan haritasn, manyetik alan etkilemeden ve manyetik alan iddetini dorudan lerek yapabilmektedir. THAM ile 50 nm ye kadar znrlk elde edilebilmekte ve ok duyarl manyetik alan lmleri yaplabilmektedir. TUM mikroskoplar vakum, yksek basn, sv, hava, dk ve yksek scaklk gibi ortamlarda rahat alabilmekte ve TEM, SEM gibi mikroskoplara gre byk avantajlar salamaktadrlar. Elektron mikroskobu, difraksiyon yntemleri, spektroskobik aralar, taramal probe mikroskobu nanoyaplarn incelenmesini mmkn klmaktadr (5, 1, 6). 4. KARBON NANOTPLER Karbonun tp eklinde yap oluturabilecei ilk defa 1991 ylnda Iijima tarafndan deneysel olarak farkedilmitir. Grafitten "arc discharge" buharlatrma yntemiyle elde edilen tpler, grafit plakasnn kvrlarak silindir ekline gelmesiyle ii bo boru halini almaktadr. Farkl ap ve boyda olabilen bu yaplarn ular da ak veya kapal, duvarlar tek ya da i ie gemi silindirler halinde idi. Grafit plakasnn kvrlma ynne gre nanotpler deiik mekanik ve elektronik zellikler gstermektedir. Kk apl (yaklak 12 nm) tplerden oluturulmu bir demeti koparabilmek iin uygulanan ekme kuvvetinin bykl yaklak 36 gigapaskaldr. Buna gre, nanotplerin gerilmeye kar en salam malzeme zelliini tad ak bir ekilde grlebilmektedir. Hasarsz bir karbon nanotp, kendi arlnn 300 milyon kat

bir arla dayanabilecek salamlkta olup bu salamlkta baka bir malzeme bulunmamaktadr. Nanotp yapda, grafit plakalarnda olduu gibi sadece altgen ekiller bulunmaktadr. Yap, eer tpn u ksmna gelen ksm altgenin kenar ise "sandalye kolu", kesi ise "zikzak" olarak adlandrlmaktadr. Sandalye kolu modeli metal zellii gsterirken, zikzak modeli yar iletken zelliindedir. Ancak zikzak model, tpn evresindeki altgen saysnn 3'n katlar olmas durumunda metal zellii gstermektedir. Karbon nanotplerin aplar nanometre, boylar mikrometre dzeyinde olabilmektedir. Nanotplerin aplar imdiye kadar retilebilen en ileri yar iletken aygtlarnkinden ok daha kktr. Karbon nanotplerin yar iletken teknolojisinde kullanlmaya balamas ile yar iletken fiziinde ok byk bir atlm yarataca dnlmektedir. Tpn geometrisine (apna ve silindir yzeyinin kvrlma ynne) bal olarak nanotpler metal veya yar iletkenlik zellii gsterebilmektedir. Yar iletken nanotplerin yasak enerji aral ("band gap") 1 ile 0 eV arasnda deitirilebilmektedir.

notpn elmastan daha gl bir materyal olduunu gstermektedir. Hi bir katk maddesi olmakszn, nanotpn geometrik parametrelerinin (ap, tp yzeyinin yn vs.) deitirilmesi yoluyla elektronik zelliklerinin de deitirilebilir olmas, tplere elektronik uygulamalarda nemli bir yer vermektedir. Karbon nanotplerin elektronik malzeme olarak manyetik ve optik nanoaygt yapmnda, ayrca hafza eleman, kapasitr, transistr, diyot, mantk devresi ve elektronik anahtar yapmnda kullanm alanlar bulunmaktadr. Karbon nanotoplar genellikle kre eklinde bir kafes yapsna sahiptir. Bu yap karbon atomlarnn begen ve altgen yzeyler oluturmalarndan kaynaklanmaktadr. 20 atomdan balayarak 1.000'lerle ifade edilecek atom saysna sahip karbon nanotoplar, bu atom saysna bal olarak farkl byklkler gstermektedir. Karbon nanotplerden olumu kristal yaplar da sz konusudur. Bunlar genellikle kp eklindedir. zellikle C60 ve C70'den oluturulmu kristal yaplarn fiziksel zellikleri iyi bilinmektedir. Ayrca nanotplerden yaplan kristaller baka atomlar ilave edilerek farkl zelliklerde yeni malzemeler (zellikle sper iletken malzemeler) retilebilmektedir (6,9).

5. NANOTEKNOLOJNN KULLANIM ALANLARI Nanometre leklerinde malzemelerin sahip olduklar stn fiziksel zellikleri kullanarak eitli alanlarda (biliim ve iletiim, elektronik, biyoteknoloji, farmakoloji, tp, savunma, tekstil, makina ve inaat sanayileri vb. gibi) teknolojik devrim niteliinde yeni rnler elde edilebilmektedir. Nanoteknolojinin kullanm alanlar aadaki emada gsterilmektedir. Teknolojide pazar beklentileri birbirinden farkllklar gstermektedir: Artan iletiim olanaklar ok kk, fakat yksek kapasiteli ve czdan gibi tanabilir bilgisayarlarn kiilerin kullanmna sunulmasna olanak hazrlamaktadr.
TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

ekil 5. Karbon nano tpler ( 8)

Karbon nanotplerin yaps grafite benzemektedir. deal durumda, bir karbon nanotp tek katmandan oluabildii gibi ok katmanl silindirik grafit tabakasndan da oluabilmektedir. ok katmanl karbon nanotplerde katmanlar arasndaki mesafe 0.34-0.36 nm civarndadr. Karbon-karbon balar 0.14 nm uzunluunda olup bunlar elmastaki balardan daha ksadr. Bu durum, na-

162

ekil 6. Nanoteknolojinin Kullanm Alanlar (7)

rasnda kullanlan malzemelerin arl, maliyetlerin artnda ok nemli bir yer tutmaktadr. Nano teknoloji bu malzemelerin arln nemli lde azaltrken, maliyetlerin drlmesini de salayabilecektir. Ayrca ekme direnci elikten kat kat yksek nano tpler sayesinde dnya yzeyinden atmosfere kadar ykselebilecek yaplar ina edilmesi potansiyel uygulama alanlar iinde yer alabilmektedir. Bylece uzay aratrma maliyetlerinin byk ksmn oluturan frlatma maliyetleri drlebilecektir. 5.5. evre ve Enerji Nano malzemelerin ve nano kompozitlerin fosil yakt endstrilerinin verimliliini gelitirme potansiyeli bulunmaktadr. Nano kompozitlerin yaygn olarak kullanlmas ile daha yksek verimlilie sahip motorlarn ve dolays ile daha temiz, evre dostu ulam sistemlerinin kurulmas mmkn olacaktr. 5.6. Biyoteknoloji ve Tarm Tp ve salk sektrlerinde uygulanabilecek teknolojilerin geniletilmesi ile biyoteknoloji, ila ve tarm sektrleri de rnlerinde bu teknolojileri uygulayacaktr. Yeni ilalar, gbreler, daha besleyici ve hastalk direnci yksek bitkiler veya hayvanlar birok niversite ve zel sektr kuruluunun aratrma alanlar ierisinde yer almaktadr. Bugn bile bitki ve hayvan genlerinin dzenlenmesi ile ortaya kartlm olan baz ticari rnlere rastlamak mmkndr. 5.7. Savunma Sektr Nano teknoloji askeri uygulamalar konusunda birok alanda potansiyel vadetmektedir. Gelitirilmi elektronik sava kapasitesi, daha iyi silah sistemleri, gelitirilmi kamuflaj ve akll sistemler bir ok Ar-Ge almasnn gerekletirildii alanlardr.
(devam edecek)

Yerel gen ve ila tedavileri, baz organlarn ve kemiklerin tamiri, protein motorlar gibi biyoteknolojik uygulamalar olaanst zellikler gsteren nano-yaplara talep dourmutur. Savunma sanayiinde, biyolojik, kimyasal ve nkleer silahlara kar mikrosensrler, sper mukavim malzemeler, kompozit kumalar. Kuantum kriptoloji, kuantum bilgi ilemleme. Hava tahmini, yaygn ekonomik modellemeler, stratejik ve savunma planlar, araba arpma testleri gibi ok parametreli ve ok kompleks problemlerin hassas zmleri sper bilgisayarlarn kullanmn gerektirmektedir. Aygtlarn klerek yksek operasyon hzlarna eriebilecei beklenmektedir. 5.1. Malzeme ve malat Sektr Malzemelerin atomik ve molekler boyutlardan balayarak ina edilmesi, konvansiyonel metodlar ile elde edilen malzemelere oranla daha salam ve hafif maddelerin ortaya kmasn salamaktadr. Bu malzemeler, daha dk hata seviyeleri ve esiz dayankllk gleri ile mevcut birok endstriyel sre iin devrimsel yenilikler getirmektedir. Benzersiz ve allmam zellikleri ile nano tpler ve kaplama malzemeleri imalat yntem ve teknik-

lerinin gelimesine olanak salayacaktr. 5.2. Elektronik ve Bilgisayar Teknolojileri Elektronik aralarn nanometre leklerinde elde edilmesi ile halen kullanlan sistemlerin ilem gleri ve kapasiteleri bir ka kat artacaktr. Nano teknolojilerin kullanm alanlarndan biri olarak nerilen quantum bilgisayarlarn gelitirilmesi ile gnmzn en modern bilgisayarlar olan Pentium bilgisayarlar ile kyaslanamayacak seviyelerde ilem gc elde etmek mmkn olacaktr. Bunlara ek olarak elektronik aralar iin gelitirilen sensr, gsterge sistemleri ve sinyal iletimi alanlarnda ciddi ilerlemeler kaydedilecektir 5.3. Tp ve Salk Sektr Nanoteknoloji yaayan sistemlere molekler seviyelerde mdahele etme olana yaratabilecektir. Yaayan organizmalar ile etkileime geebilecek boyutlarda aralar retilmesi ile birok yeni tehis ve tedavi yntemlerinin gelimesi olanakl hale gelecektir. Sadece hastaln bulunduu ve/veya yayld blgelere saldrarak ila veren makineler, insan vcudu iinde hareket edilmesine olanak salayan tehis aralar, nano-teknolojinin tp ve salk sektr zerindeki potansiyel uygulamalar rneklerinden bazlardr. 5.4. Havaclk ve Uzay Aratrmalar Havaclk ve uzay aralar ok maliyetli teknolojilerdir. Bu aralarn imalat s-

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

163

DKKAT BR SONRAK SAYIDA DEVAM EDECEK

6. NANOTEKNOLOJ VE TEKSTL Nanoteknoloji tekstil sektrne de girmi ve pek ok alanda, bununla ilgili olarak almalar younlamtr. Nano materyaller bir, iki veya boyutlu olabilmektedirler. Tek boyutlu nanomateryaller, ok ince yzey filmleri veya kaplamalar (2-3 nm - < 100nm arasnda deiebilmektedir) alannda kullanlabilmektedir. ki boyutlu nanomateryaller, nanolif veya karbon nanotpleri kapsamaktadr. Havaclk, uzay gemileri, otomobil endstrisi ve balistik tekstillerde kullanm iin son derece yksek mukavemete sahip nanokompozit retiminde kullanlmaktadr. boyutlu yapdaki nano materyaller yumuatma, antimikrobiyal, ya ve kir iticilik bitim ilemleri, g tutuurluk gibi ok geni bir yelpazede kullanlmaktadr. Ayrca, polimer iinde mikrokapsl olarak da farkl uygulamalarda kullanlabilmektedir. Titanyumdioksit, aliminyum oksit, inko oksit ve magnezyum oksitin sentetik lifler iine ilave edilmesiyle fotokatalitik etki, UV absorblama, elektriksel iletkenlik ve fotooksidasyon etkilerine sahiptirler. Fotooksidasyon zellii zellikle kimyasal veya biyolojik maddelere kar koruyucu kumalarda dekontaminasyon amal kullanm asndan son derece uygundur. Metal oksitlerin nanopartikllerine ilikin yaplan youn almalar askeri alanda ve insan sal alannda kullanmlar zerinde younlamtr. Bunlar arasnda antimikrobiyal zellik, kendi kendini temizleyebilme ve UV koruma saylabilmektedir.

rnein, titanyum dioksidin bu ekilde lifler ierisine ilave edilmesiyle gne veya UV k altnda lekeleri uzaklatrma amal da kullanlabilmektedir. Dolgu materyali olarak ZnO kullanlan naylon liflerinin etkili bir UV koruma yannda antistatik zellik de kazand ifade edilmektedir. Bu durum kir iticilik ilemlerinde de avantaj olarak karmza kmaktadr. TiO2/MgO nanopartiklleri ile retilen kompozit lifler kendi kendini sterilize etme zeliine sahiptir (11). Nanopartikller ayn zamanda daha byk boyuttaki partikllere gre daha byk yzey alan kazandrmaktadrlar. TiO2 ve MgO gibi nanopartikller, lif ekimi srasnda, life elektrostatik yntem veya spreyleme yntemine gre uygulanmaktadr. Nanoteknolojinin tekstilde dier bir uygulama alan da g tutuurluktur. Nanopartikl formundaki g tutuurluk maddeleri naylon 6.6. liflerine uygulandnda g tutuurluu nemli lde arttrd ifade edilmektedir. rnein naylon 6.6 filmlerine fonksiyonel nanokil ilave edildiinde, s aa karma orannn dt ve kmr oluumunu destekledii grlmtr. Fosfor esasl bileiklerle kombinasyon halinde uygulandnda ise, yine kmr oluumunun desteklendii grlmtr (9) . Nanopartikller, tekstiller zerindeki koku, antifungal ve biyosidlerin kontroll salnm amacyla da kullanlmaktadr. Ciba Specialty Chemicals (CSC) bu amala antimikrobiyal nanokapslleri ile lifleri modifiye ederek bakteri geliimini nlediini ifade etmektedir. Benzer teknoloji, kokular absorplamada da kullanlmaktadr. Korede Mipan Nano-Magic Silver lifi ad altnda retilen yeni antibiyotik life, gm metali nanopartikl formunda polimerizasyon ilemi srasnda ilave edilmektedir. Bu lif antibiyotik adan son derece iyi sonular vermektedir. Zylon (poly(p-phenylene-2,6-benzobisoxazole) (PBO) bilinen en gl liftir. Bu liflerin yaplarna % 10 karbon

nanotplerin ilave edilmesiyle mukavemetlerinin % 50 orannda daha arttrlabildii belirtilmektedir (10). Japon Kanebo Spinning Corp. Firmas, normal poliesterden 30 kat daha fazla nem absorplama kapasitesine sahip poliester iplii retmitir. plik zellikle i amarlar yapmnda kullanlmaktadr. PES iplik toplam 20 katmandan olumakta olup, tabakalarn toplam kalnl 50 nm civarndadr. Yine Japon firmas Toray Industries, Inc. ultra tarafndan retilen nano incelikte naylon iplikleri de stn nem absorplama zelliine sahiptir. Japon Teijin Fibres Ltd parlak poliester retimi iin almalarn srdrmektedir. Poliester substrat farkl refraktif indekslere sahip yaklak 60 kat poliester ve naylon ile kaplanmtr. Kalnl sadece 69 nm olan tabakalar, krarak gzlemcinin bak asna ve n kumaa geli asna gre mistik bir yansma oluturmaktadr (5). Nanoteknoloji sadece eitli liflerin yapmnda deil ayn zamanda kimyasal bitim ilemlerinde de kullanlmaktadr. Nano boyutta retilen emlgatrler sayesinde daha dzgn ve hassas bir ekilde aplikasyon yaplabilmektedir. Kir iticilik, hidrofilik, antistatik zellik, burumazlk ve ekmezlik gibi ok eitli gelimi performans zellikleri kazandrlabilmektedir. Nanoteknolojinin burumazlk bitim ilemlerinde kullanm ile kumalar 10 nm boyutundaki kk partikllerle ileme sokulmakta, bu kk partikller selloza balanmakta bylece svlarn ieri giriine izin vermemektedir. Bu kavram lotus efektine de benzemektedir. Lotus-etkisi, birok bitkide grlebilmekte ve mikro yapdaki hidrofob yzeylere bal olmaktadr. Przsz yzeylerde temas as 110 iken, mikron apndaki przllk 170 temas as ile sper hidofoblua ulamaktadr. Bu tr durumlarda suyun adhezyonu iin gerekli alan minimize olmakta ve damla ile her bir mum kristali arasnda hava hapsolmaktadr. Bu durum partikler iin de geerlidir. Par-

164

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

tikl ve przl yzey arasndaki temas alan minimize olmakta ve yaprak yzeyi zerinde yuvarlanan su damlasna partikller tutunabilmektedir. Byklk ve kimyasal yapdan bamsz olarak partikller sper hidrofob yzey zerinden az miktardaki yamur ile uzaklatrlabilmektedir. Yzey bu ilem sayesinde nanopartikllerle ok kk dzeyde przl hale gelmektedir. Nanopartikllerle ilem sonras uygulanan kondenzasyon ile bu etkinin daha kalc olduu belirtilmektedir (4,9). Silikon esasl yumuatclar, makro ve mikro emlsiyon halinde kumalara uzun yllardr uygulanmaktadr. Makroemlsiyonlar 150 nm ve altndaki, mikro emlsiyonlar ise 50-150 nm ara-

emlsiye etme zelliindedir. Emlsiye edici madde yumuatcnn polisiloksan zincirine kovalent bala balanmaktadr. Ayrca kuman i ksmlarna kadar nfuz edebilmekte ve ok daha iyi yumuaklk hissi vermektedir (9, 13).

kendini tamir edebilme/onarabilme eklinde karmza kmaktadr (11). Klasik kaplama teknolojisinden tamamen farkl yeni bir teknoloji de Nano kaplamalardr. Nano kaplamalar, kimyasal molekllerin materyal zerinde nanometre kalnlnda ve kendi kendine bir araya gelebilen mono tabakalardan olumaktadr. Her biri nanometre kalnlnda olan tabakalarn says istenildii kadar arttrlabilmektedir. Kaplama kalnl yannda dzgnlk ve younluklar da nem tamaktadr. Sonsuz bir ince tabaka oluturmak iin teknik yaklamlardan birisi de kuma bir n ileme tabi tutmaktr. Bylece ykler dzgn bir ekilde kuma zerinde dalm gsterecek ve zt ykteki istenen kimyasal maddeler elektrostatik kuvvetlerle aplike edilebilecektir. n ilem olarak plazma, iyon implantasyonu ve kimyasal ilemler kullanlabilmektedir. Polielektrolitler ve nanopartikller, farkl fonsiyonel zellikler kazandrmada en st tabakada kullanlmaktadr. Nano kaplamalar konusunda seramik indiyum kalay oksit kullanlarak multi spektral kamuaj materyalleri kullanm zerine almalar devam etmektedir (11). 6.1. Nanolifler ve Kullanm Alanlar Lif sanayisinin ilgilendii ve kullanm alan bulan konulardan birisi de aplar 0,5 mikrondan daha az olan nanoliflerdir. Nanoliflerin ap 50-300 nanometre arasnda deimektedir. Bu liflerde en kk l yaklak 50 nanometredir. Nanoliflerin retimi ile ilgili aratrmalar yaklak 20 yldr devam etmektedir. Bu alanda en ok giyimde kullanlmak zere gelitirilmi bariyer kumalar aratran U.S. Army Naticik Soldier Center almaktadr. Naticik son olarak eitli nonwoven kumalarn yzeyindeki kk miktardaki nanoliflerin su tutma zelliklerini byk lde arttrdn ve su temas asn drdn bildirmitir. Hava direnci ve nefes alabilirlik gibi dier zellikler de nonwoven kumalarn yzeylerinde nanolifler kullanldnda byk apta iyiletirme gstermektedir. Uygulama

Nano boyuttaki kristalin piezoseramik partikller ile ileme tabi tutulan kumalar bir materyal sensr haline dntrlebilmektedir. Piezoseramik partikller mekaniki kuvvetleri elektriksel sinyallere dntrmektedir. Eer bu tr kumalar cilde yakn giysi yapmnda kullanlrsa kullancnn kalp ritmi ve atlar gibi vcut fonksiyonlar

ekil 7. Lotus efekti

ekil 8. Nanoliflerin mikroskop altndaki grnmleri

lndaki partikllerden olumaktadr. Yeni jenerasyon nanopartikl boyutundaki silikon yumuatclar da gnmzde pazara sunulmutur. Sandoperm SE1 maddesi (Clariant) kendi kendisini

rahatlkla gzlemlenebilecektir (8). Dier yandan nanoteknoloji uygulamalar akll tekstiller alannda da kendi kendini temizleyebilme ve yine kendi

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

165

alanlar aadaki ekilde zetlenebilmektedir: Koruyucu kask ya da yelek iin dokunmu ya da rlm rnler ok hassas sensrler Nano elektronikler Anma, biyolojik ve kimyasal dayanml dokusuz yzeyler Mikro seviyede dokunmu penetrasyon engelleyici kumalar Kuma mhendislii iin boyutlu grnme sahip materyaller Bitkilere bcek zehiri uygulamalarna filtre olarak Kompozitlerde kuvvetlendirmek amacyla kullanlabilir Polimer filament ieren ayrtrma membranlar

6.2. Nano Lif retimi Eriyikten lif ekimi, kuru ve ya lif ekimi gibi konvansiyonel lif retim teknikleri mekanik kuvvetlerle eriyiin ya da zeltinin bir dzeden geirilmesini salama ve daha sonra katlatrlmas esasna dayanmaktadr. Ancak konvansiyonel lif retim yntemlerinde kullanlan dze aplarnn nano liflerin retiminde kullanlabilecek kadar kltlmesinin imknsz olmas nedeniyle bu yntemlerle nano liflerin retilmesi mmkn olmamaktadr. Nano liflerin retimleri temel olarak iki gruba ayrlmakt adr: 6.2.1. Ko nv an siy on Elektrospinning Yntemi

sreklilik tamad iin istenilen zellikleri tamamaktadr. 6.2.2. Elektrostatik yntemlerle lif retimi Nanolif retim yntemleri arasnda elektrostatik yntemle elde edilen lifler istenilen tm zellikleri salayabilmekte, lif incelii kontrol altnda tutulabilmektedir. Bu yntemde, polimer zeltisi veya lif eriyiinden lif eldesi iin elektrostatik kuvvet kullanlmaktadr.

Kontroll deikenler -Voltaj/elektrik alan/yk younlu -Kapilar iindeki hidrostatik basn -Besleme miktar
Yapay organlar
zelti zellikleri -Konsantrasyon/viskozite -Dielektril zellikler -Yzey gerilimi

ekil 10. Elektrospinning retimi (14)

Kontroll deikenler -Voltaj/elektrik alan/yk younlu -Kapilar iindeki hidrostatik basn -Besleme miktar

Ortam parametreleri -Scaklk -Nem -Hava akm

rnga

ekil 9. Elektrospinning yntemi ile lif ekimi

zellikle askeri alanda nano lifler tene yapp ikinci bir ten vazifesi yapacak ekilde tasarlanmtr. Bu uygulama askerler iin ok iyi bir koruma gerekletirmenin yan sra mikro gzenekleri sayesinde derinin nefes alabilmesi salandndan askerler iin salk asndan da konfor salanm olmaktadr.

el yntemlerde dze modifikasyonlaryla lif retimi Konvansiyonel yntemlerde dze ierisinden bikomponent lifler geirilmekte ve bu lif karmlar daha sonra ayrlmaktadr. Ancak bu yntemlerle retilen nano liflerin incelii niform olmamakta ve enine kesit grnmleri de

1934 ylnda Formhals tarafndan, elektrostatik kuvvetler kullanlmak suretiyle polimerlerden filament lif retilmesi ileminin patenti alnm ve kullanlan bu yntem elektrospinning olarak tanmlanmtr 5 kV ile 30 kV arasndaki elektrik akm bir polimerin yzey gerilimini yok etmektedir. Herhangi bir yzey gerilimine

166

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006

sahip olmayan polimer zeltisi, zel tasarlanm ve ok ince yapdaki jet dzesinden geirilerek dzenin karsna yerletirilmi olan topraklanm hedefe doru akmaktadr. Lif n eklinde topraklanm yzeyde biriken lifler ise srekli olarak ekilmektedir. Bylece elektrospinning yntemi, polimerlerin nce ok yksek voltajl elektrik akm ile yklenmesi daha sonrada bir dzeden toprakl bir plakaya doru akmas esnasnda katlamas ve lif halini almas eklinde zetlenebilmektedir. Elde edilecek life ait polimer svs ile doldurulmu klcal boru sistemine bir elektrod yardm ile yksek voltaj uygulanmakta ve lifler bu yksek voltajl elektriksel alanda retilmektedir. Polimer zeltisi veya eriyii iinde piston olan bir rnga ierisine doldurulmaktadr. rngann ucu paslanmaz elikten yaplmtr ve elektrod grevi grmektedir. Kart elektrod olan metal plaka bu klcal borunun altna yerleti-

rilmitir. Bu klcal boru ucu ile elektrod arasna yksek voltaj uygulanmaktadr. Kontroll hz altnda rnga iindeki piston bir motor ile tahrik edilerek hareket ettirilmektedir. Polimer zeltisinin bir damlas rnga ucundan kmakta ve sv yzey gerilimi sayesinde damlamadan bir sre iin asl kalmaktadr. Eer voltaj bir eik deeri geerse elektrostatik kuvvetler yzey gerilimini amakta ve zeltiden damlann uzaklamasna neden olmaktadr. Elektriksel alann kuvveti arttka svnn yarm kre eklindeki yzeyi konik ekil oluturacak ekilde uzamaktadr. Buna Taylor koni ad verilmektedir. Bylece kar elektroda doru hareket balamaktadr. Bu fkrmakta olan damlaya jet denilmektedir. Bu jet (yksz) ierisindeki zgen kar elektroda hareket esnasnda buharlamakta ve kat halde lifler olumaktadr. Bunlar yksek oranda ekilmi ve metal plaka zerinde toplanmadan nce yapt rasgele hareket srasnda

incelmilerdir. Lifler, kar elektrodun zerinde veya bu elektrod stne yerletirilmi olan bir materyal zerinde toplanmaktadr. Bu ekilde aplar 5 nmden balayan lifler elde edilebilmektedir (7, 11, 12,14). Elektrospinning yntemi ile retilen tlbentlerde, liflerin kk apl olmas sebebiyle, nanolif tlbentinin kalnl da olduka kktr ve yaklak olarak 1 mikron civarndadr. Bu ince tlbentlerin dk mekaniksel zellikleri, kullanmlarn snrlamakta, bunun sonucu olarak da nanolif tlbentleri eitli materyaller zerine uygulanmaktadr. Materyaller uygun mekanik zellikleri salayacak ve nanolif tlbentinin ilevselliklerini arttracak ekilde seilmektedirler. Nanolifler cam, poliester, poliamid ve selloz gibi ok deiik materyallerin zerine filtrasyon amac ile uygulanabilmektedir. Nanolifler yksek mekaniksel zelliklere ve iyi esneklie sahiptir. ap 3-5 nm olan liflerin retilebilirliinden bahsediliyorsa da, 50 nm apndan daha dk apa sahip lifler niform olmayan bir yapya sahip olmaktadr. nce apa sahip liflerde, zgenin buharlamas ve jet stabilitesinin salanamamas, zerinde allmas gereken konulardr. Tekstilde uygulamalara rnek olarak aadaki uygulamalar da ilave edilebilmektedir:

ekil 11. Taylor koni oluumu Tablo 2. Kullanlan polimerler ve zcler (12) Polimer Snf Yksek performans polimerleri Sv kristalin blgeye sahip polimerler Kopolimerler letken polimerler Biyopolimerler Polimerler Poliimidler Poliamik asit Poliamid 6 - Poliimid Polianilin Polihidroksibtirat-valerat zc Fenol m-Kresol Formik asit Slfirik asit Kloroform

Oto demelikleri Vinil esasl kaplamalar adr,branda kaplamalar UV dayanml gnlk giysiler Askeri amal smart tekstiller Antimikrobiyal kaplamalar Hidrofilik poliester ve poliamid kumalar(Nano dry) Doal lif tutumuna sahip, nefes alabilen, antistatik sentetikler (Nanotouch) Kalc (En az 30 ykama)su-kir-ya itici nefes alabilen kumalar (Nano pel)

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006 ekil 12. Hava filtrasyonu iin WETLAID selloz materyalleri zerine uygulanan nanolifler

167

 Yksek burumazlk dayanm, ekmez, su-kir-iticipamuklu, keten kumalar (Nano-Care)[4] SONU Nanoteknoloji atomik-molekler boyuttaki bir maddenin yeni zelliklerinin aa karlmasdr. Nano boyutlara inildiinde madde makro-boyutlardan ok daha farkl fiziksel, kimyasal ve biyolojik zellikler kazanmaktadr. Nanosistemlerin fabrikasyonu, karakterizasyonu ile daha nce varl bilinmeyen eitli fonksiyonlar ortaya kartlmakta bunlarn verimli bir ekilde insanlin kullanmna sunulmas ile de hayat

standartlarnda nemli kaydedilmektedir.

ilerlemeler

zede atomsal byklkte cihazlar ve makineler retilmesini salayabilmektedir. Benzer ekilde nanoteknoloji tekstil sektrne de girmi ve pek ok alanda bununla ilgili almalar younlam durumdadr. Gelecekte nanoteknoloji ile retilen liflerin ve yeni fonksiyonel rnlerin hayatmz kolaylatraca dnlmektedir. Pekok avantaja sahip nano materyallerin, henz insan sal ve evreye olan etkileri tam olarak bilinmemektedir. Bu durumun detayl bir ekilde incelenmesi nem tamaktadr.

Nano seviyelerde grntleme, mekanik kuvvetler uygulayabilme ve mekanik zellik tayini, nanosaniyelerde balayp biten eitli ilemlerin yakalanabilmesi ve izlenmesi, nano-leklerde kimyasal analiz gibi analitik inceleme tekniklerindeki ilerlemeler, beraberinde nanoteknoloji bilimini mhendislie ve oradan da uygulamalara ulatrm ve sensrlerde, hafza elemanlarnda, tpta etkili yeni cihazlarn ortaya kmasn salamtr. Bu yeni bilim alan, tptan havaclk ve uzay alanna kadar ok geni bir yelpa-

KAYNAKLAR
1. Prof. Dr. Salim rac, Prof. Dr. Ekmel zbay Do. Dr. Ouz Glseren, Yrd. Do. Dr. Hilmi Volkan Demir, Dr. Mehmet Bayndr , Ahmet Oral, Turul Senger, Atilla Aydnl, Aykutlu Dana, Yeni Ufuklar, Trkiyede Nanoteknoloji, Bilim ve Teknik Dergisi, Austos 2005 2. Tbitak nanobilim ve Nanoteknoloji Stratejileri Vizyon 2023 Projesi Nanoteknoloji Strateji Grubu, 2004 3. http://physics.nist.gov/GenInt/STM/stm.html 4. zdoan E., Demir A., Seventekin N., Lotus Etkili Yzeyler, Tektil ve Konfeksiyon, 1/2006, 287-290 5. http://www.nanoteknoloji.net/NT_tarihi.htm 6. Fong H., Reneker H., Electrospinning and the Formation of Nanofibres, .. 7. Yasemin BOZKAYA, Anadolu niversitesi leri Teknolojiler Aratrma Birimleri, Nanoteknolojiler Sunumu 8. Karbon Nanoyaplar, akir Erko, Bilim ve Teknik Dergisi,Ocak 2001 9. Karbon nanotpler, Gamze DOAN, Fikri ENOL, Ebru Tayyar, Necla YAMAN, Tekstil ve Konfeksiyon, 3/2005, 135-138. 10. Nanotechnology in textiles, INNEUROTEX, March 2004. 11. Nanotechnology, Ian Holme,International Dyer, July 2005, 5-7. 12. Yldrm D., ktem T., Seventekin N., Nanolifler, Tekstil ve Konfeksiyon, 1-2004, 7-10. 13. The base of molecular nanotechnology and its implication in textiles, Ghosh T., Colourage March 2005, 39-43 14. NANO LFLER, Tekstil Mh. Gamze Spren, Tekstil Mh. Z. Evrim Kanat, Ar. Gr Ahmet ay, Dr. Tlay Glmser,Prof. Dr. Ik Tarakolu, Tekstil Mh. Tuba KIRCI, Prof. Dr. Ik Tarakolu, www.ttamege.edu.tr Nanoteknoloji Bilim Dal Nanoteknoloji Bilim Dal,

168

TEKSTL ve KONFEKSYON 3/2006