Edirnekri zen ve yaratclk isteyen geleneksel el sanat : Edirnekri El sanatlar bir milletin yzyllar boyu sregelen yaam boyunca

oluan ve kuaktan kuaa aktarlan en nemli kltr varlklardr. Edirnekari lake ileri ahap, karton ve deri gibi malzeme zerine boya ve cilayla yaplan motiflerin yer ald bir ssleme biemidir. Bu sslemelerde en ok natralist iek, yaprak ya da meyve motifleri kullanlr. Yeil, ak mavi, kahverengi, krmz ve ak sar zemin zerine ilenen iekler tek tek olabilecekleri gibi bir vazo iinde ya da ortadan kurdeleyle bal bir buket biiminde olabilir. Bu sanatlarn en byk esin kayna doadr.

Kavukluk, sehpa, koltuk, kanepe, vitrin ve karyola gibi ahaptan yaplm ev eyas XVIII.yzyln bandan itibaren, daha ok Edirnekri dediimiz teknikle dekore edilmitir. Bu teknik, altn, yaldz, yeil ve krmz renklerin deiik tonlarnn lke usul ile yaplmas suretiyle elde edilir. Edirnekri aa ilerini grupta toplayabiliriz. 1- Oyma eserler , 2 - Kakma eserler , 3 - Boya bezekli eserler Teknik ynden yaplan bu ayrmdan baka, eserler kullanm alanlarna gre de gruplara ayrlr. Dekoratif eserler a- Tavan ilemeleri , b- Yklk ve ke dolaplar, c-Trabzan ayaklar Ev iinde eya olarak kullanlan a- Sofra, sini altlar , b- Kavukluklar , c- Yaz ekmeceleri ve sandklar d- Rahleler ve dier eserler Eserlerin dier zelliklerini de 5 maddede sralayabiliriz. 1- Edirnekri aa ilemelerinde geometrik motifler ok az kullanlmtr. 2- Bir ok eserde barok tesir bazen kuvvetli olarak hissedilmektedir. 3- Genelikle lale, smbl, karanfil, iek buketi, meyve gibi bitkisel motifler kullanlmakta tali olarak geometrik (daire, kemer, yldz gibi) ve rumi kvrmlara yer verilmektedir. 4- Boya bezekli eserlerde susen yeili, mor, safran sars,hindiba esmeri ve kahve esmeri gibi nebati boyalar kullanlmtr. 5- Aa cinslerinden ceviz, dut, mee, kestane, imir,hlamur tercih edilmitir. OYMA ESERLER Sini sofra altlar

Tamamen Edirneye has bir teknikle ok keli olarak yaplan bu eserlerin bir altlk veya kaide olarak yapldklar iin st ksmlar dz ve tezyinatszdr.Oyma suretiyle ilenen yan cephelerinde muayyen bir kompozisyon her iki ke arasnda tekrar eder. Kelerde uzun ucu kvrk bir palmet ok gzel bir ayak ss tekil eder. Bu ekil dorudan doruya yabanc tesir olarak kabul edilir. Ancak dier motifler bilhassa stteki kubbe veya kemer motifi dorudan doruya yerli olup, Edirnede sevilen bir motiftir. Trk mimarisinde bu tip motiflerle bezeli tezyinata ok rastlanr. Kavuklar Daha ziyade rokoko ilemelerle ssl bulunan Edirne ii kavuklar, zemini yeil ve kabartmalar altn yaldzla boyanmaktadr. Rokoko kvrmlar arasnda yer yer yksek kabartma olarak ilenmi iek rozetler bulunur. Ortada kk ve yuvarlak bir ereve ve ierisinde Ya Maallah ibaresi bulunmaktadr, stanbul ve Anadoluda bu kavuklara rnekler grlmesi ya eitli sebeplerle Edirneden alndn veya Edirnekri kavuklara benzetilmek istendiini ifade eder. Bu kavuklarda renkler ve boyalar tamamen orjinaldir. Tavan ilemeleri Edirne evlerinde ok kullanlan tavan tezyinat bilhassa 19.yyn balarnda rokoko ve barok sslerle daha da gelitirilmitir. Ancak, yalnz yerli motifleri havir rnek bulunamamtr. Bitkisel Edirne boyalaryla boyanan bu tavan ilemelerinin gleleri bilhassa dikkate deer. Trabzan ayaklar Edirnekri aa ilemeciliinin en gzel rneklerinden olan bu eserler oyma bitkisel ssl ve boyaldr. Ayaklar helezoni ve silindiriktir. zerlerine yksek ve alak kabartma olarak tezyinat ilenmitir.Ayaklarn dip taraflarna muhtemel ayak darbeleri iin dz bir sprgelik braklmtr. Bunun zerinde dolama da tabir edilen sarmak motifler ilenmekte ve rokoko kvrmlara rastlanmaktadr. Bu kabartma motifler klasik Trk sanat eserlerinden olan cami kaplar ve rahleler zerine yaplan girifit bitkisel motiflerin bir halk sanatkar elinde ald ekil olarak gsterilebilir. KAKMA ESERLER Sedef kakma olarak yaplm eserlerimiz bulunmasna ramen gerek mzede ve gerekse Edirne ev ve camilerinde Edirneyi temsil edebilecek tipik eserlere rastlanmamaktadr. Sanat dallarnda bu kadar ilerlemi bir merkezde bu eidin gelimemi olmas iddia edilemez. Ancak Edirnekri kakma eserlerin eitli sebeplerle baka yerlere gitmi olmas ihtimali kuvvetlidir.

BOYA BEZEKL ESERLER Yklk ve ke dolaplar Trkiyenin bir ok blgelerinde son zamanlara kadar kullanlan bu ev ii mefruat Edirnede zel bir mevkiye ve stnle sahiptir. Edirnede yklk, ke dolab, pencere pervazlar divan olarak kullanlan kanepeler bir manzume olarak ele alnmakta ve en gzel motifler gzel

boyalarla ilenmektedir. Bu aa eserlerinin stanbul ve dier ehirlerde daha az tezyinatl olanlarna rastlanr. Ancak aradaki gerek form ve gerekse renk ve motif ayrlklar hemen dikkati eker. Edirne evlerinin kkl odalarna ve odann kap karsndaki pencereli duvarna monte edilen bu manzume iin odalarn plan zel olarak yaplr veya deitirilir. Duvar zerine alacak iki pencere arasna yklk gelmeli ve bu yklk duvarn her iki kesine pencere pervazlar ve pencere nndeki oyma kanepelerle balanmaldr. Balant kelerde bulunan ke dolaplarna istinat ettirilir. Eserler iin kullanlan boyalar tamamen yerli ve Edirnede sevilen tutulan renklerden seilmekte (ak yeil, kirli sar, mavi gibi) ve pencere pervazlar (perde gibi ilenir) ile ke dolaplarnn kelerinde oyma ilemeler bulunmaktadr. Motif olarak tamamen kark motifler (geometrik, bitkisel) kullanlmtr. Edirnede bol bol kullanlan rokoko sslerin bu eserlerde grlmemesi paralarn 19.yydan daha nceye ait olduunu ifade etmektedir. Yaz ekmeceleri Byk ne sahip Edirne ii yaz ekmeceleri zerafet ve boyalaryla dikkati eker. Genellikle kapak st ve ii, yanlar eitli bitkisel motiflerle sslenmekte ve bu ssler dorudan doruya mstakil bir slupla doup devam etmektedir. Kapaklarn zeri bazen madeni paralarla tezyin edilmektedir. Kapak iinde ise devrin turas kullanlmaktadr. Turalar elips bir ereve ierisinde sanatkarane bir tarzda ilenerek, yaz takm veya ekmecesinin sanatyla ilgisi en gzel ekilde belirtilmi olur. Boya ile yaplan tezyinata gelince, bunlar ince bir tarzda ilenerek sath ve keler deien kompozisyonlarla sslenmitir. phesiz bazen gze ho grnmeyen ve btn sahay mutlaka kaba figrle doldurmay gaye edinen baz sanatkarlar ve bu tip eserleri vardr. Ancak elde mevcut ekmecelerin ounluu bunun aksine byk sanat deeri tar, yleki Edirne devrinin en gzel yaz ekmecelerini ihra ederek Edirnekari yaz ekmeceleri ile ne sahip olmutur. ekmecelerin i ksmlarnda kat, hokka takm, makas, makta gibi yaz takmlarn koymak iin zel yuvalar ve blmeler yaplmtr. Edirnekrilerin motif zellikleri Osmanllarn 15.yydan itibaren uygulad bu teknik ilk kez Edirnede youn olarak stanbul, Bursa, Diyarbakr, Erzurum gibi Anadolu kentlerine buradan yayld iin bu isimle anlmaktadr. Kap, dolap kapa, pencere kepengi gibi ahap yap elemanlarnda oyma kakma boya tekniklerinin tek tek veya bir iki tekniin bir arada uyguland grlr. Edirnekrilerde nceleri geleneksel hatai ve pen motifleri son zamanlarda da barok ve rokoko desenleri olarak kullanlmtr. Cilt kapaklarnda Edirnekri motif ve boyamalarn kullanlmasnn ranl ustalar eliyle lkeye girdii sanlmaktadr. Saray nakkal ve tezhipiliine dayal bir bezeme teknii olmakla beraber yer yer halk sanatna yaklaan daha serbest uygulanm rnekleri de mevcuttur. Cilt kapaklarndan baka cekmece, Sultan III. Murat dnemi ciltleridir. Yusuf Msri, Ali El skdari, Mustafa Naki bilinen Edirnekri lake alm cilt ve tezhip ustalar da Nakibeni Er Rakm gibi isimlere rastlamaktayz. Edirnede dier yerlerde olmayan bir zellik de, ahral ve mhreli beyaz katlarla kaln ve ince defter yaplp bunlarn iek dallar veya buketleri ile sslenip memleketin her yerine ihra edilmesidir. Bunlar kaplamada el ile stilize iek resimleri, vazolu veya vazosuz iek

buketleri yaplmaktayd. Zamannda bu ile bir ok ailenin geimini temin ettiini kaynaklardan renmekteyiz. 17.yydan kalma sade, zarif ve mkemmel bezenmi rnekler olan elliden fazla eser gnmze gelebilmi, mzelerin korumas altna alnmlardr. 15.yya kadar stilize olan bitkisel ssleme 16. ve 17.yylarda giderek younlaan bir natralizm sonucunda kendine zg bir karakter kazand. 18.yydan itibaren ise bat etkisi kendini gsterdi. Barok, rokoko, ampir sluplar iek sslemelerini de etkisine ald. Bu etki ile Trk sanatnda kfe tarz adn alan natrmort anlaya brnen bir iek sslemesi olutu. Topkap Saray harem ksmnda bulunan Sultan III. Ahmetin yemi sofras sslemeleri ile Ali skdari resim ve lakelerini bu slubun en gzel rnekleri arasnda sayabiliriz. Edirnekri motifler natralist anlayta yaplm gl, lale, smbl, akayk, nergis, hanmeli, karanfil gibi iekler olup bunlarn yan sra bazen tabak iinde meyve kompozisyonlar da yer alr. 17.yy da, yani erken dnem Edirnekri motiflerde iekler daha ok tek bana basit buketler veya stilize iekli dallardan oluur.18.yyda ise motifler buketlere dnm eitli iekler vazo iinde veya sapndan kurdele ile bal buketler halinde ilenmitir.Ge dnem Edirnekri motifler 18.yy sonu ve 19.yzyl iine alr.Bu dnemden balayarak Edirnekrinin tm Anadoluda sadelikleri ve zerafetleri gitgide kaybolmutur. Edirnekrilerin yapm teknii lk olarak motiflerin ilenecei eser usta tarafndan tezyinatsz olarak hazrlanr. rnein; eser yklk kapa veya ahap ekmece ise marangoz tarafndan, cilt kapa ise mcellit tarafndan hazrlanr.Eserin sslenecek yzeylerine nisadr ve stbe karm astar ekilir. Daha sonra eser fonu oluturacak renge boyanr. Krem,bej,ak pembe,yeil gibi. Bu boyalar erken dnemde kk boyalardr. Ge devirde ise yal boyalar kullanlmtr. Bu ilemden sonra fon boyasnn zerine sslemeler yaplmaya balanr, nce motif konturlar ekilir. Daha sonra renklendirilir. Naklar kuruduktan sonra son aama olarak eserin zerine lak adn verdiimiz gomalak cila ince katlar halinde srlerek boyalar kurumaya alnr. 18.19.yzyla ait deerli bir ka para Edirnekri Edirne Mzesinde, kalem kutular yaz ekmeceleri, saraf ekmeceleri, saatlikler, kavukluklar ve kitap kaplar gibi bazlar da Topkap Saray Mzesi ile slam Eserleri Mzelerinde sergilenmektedir. Yararlanlan Kaynaklar : www.osmanlisanati.com www.edirneden.com Edirne Halk Eitim Merkezi ve Akam Sanat Okulu Mdrl ETSO Tantm ve Rehber Kitab2003 Trk El Sanatlar, Yap Kredi Bankas A.. Yaynlar, 1969 http://www.etso.org.tr/edirneye-ozgu-degerler/edirnekari.html alnt yaplmtr..