T.C.

SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES

ELEKTRK ELEKTRONK MHENDSL BLM

TASARIM DEV
GNE ENERJL EV ELEKTRK SSTEM TASARIMI

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Trker Fedai AVU

HAZIRLAYAN
Salih BAYDAN

ARALIK 2011

ii

ZET

Getiimiz 20 yl ierisinde alternatif enerji kaynaklar hakknda almalar olduka younlam, kresel snmaya kar nlemler alma ve gelecein enerji zmleri konusundaki almalar artan bir ivme ile devam etmitir. Gne enerjisinin alternatif enerji kaynaklar arasndaki nemi yar iletken teknolojisindeki gelimelere paralel olarak hzl bir ekilde artmtr. Fotovoltaik modllerin den fiyatlar sayesinde sistem kurulum maliyetleri dm bu sayede insanlarn evlerinin elektrik ihtiyacn gneten karlayabilmeleri mmkn hale gelmitir. Bu almada normal bir evin gnlk elektrik ihtiyacn ebekeden bamsz (off-grid) bir ekilde gne enerjisinden salayabilecek bir elektrik sistemi iin rnek bir tasarm yaplm ve sistemin temel paralar aklanmaya allmtr.

iii

NDEKLER ZET...................................................................................................................................II NDEKLER ................................................................................................................. III EKLLER LSTES ......................................................................................................... V TABLOLAR LSTES ...................................................................................................... VI

BLM 1.GNE ENERJSNN GELM SREC ................................................... 1 BLM 2.GNE ........................................................................................................... 3 2.1.Solar Radyasyon ............................................................................................... 3 2.2.Solar Spektrum .................................................................................................. 4 2.3.Hava Ktlesi(AM-air mass) .............................................................................. 5 BLM 3.FOTOVOLTAK HCRELER ....................................................................... 6 3.1.Fotovoltaik Hcre Yapmnda Kullanlan Malzemeler ..................................... 7 3.1.1.Silisyum (Si) ...................................................................................... 7 3.1.2.Galyum Arsenik (GaAs) .................................................................... 7 3.1.3.Thin Film Gne Hcreleri ................................................................ 8 3.1.3.1.Amorf Silisyum ....................................................... 8 3.1.3.2.Kadmiyum Tellrid (CdTe) .................................... 8 3.1.3.3.Bakr ndiyum Diselenid (CuInSe2) ....................... 8 3.1.3.4.Optik Younlatrcl Hcreler .............................. 8 3.2.Fotovoltaik Hcre Verimi ................................................................................ 8 3.2.1.Enerji evrim Verimlilii .................................................................. 9 3.2.2.Termodinamik Verim Snr .............................................................. 9 3.2.3.Kuantum Verimlilii ........................................................................ 10 3.2.4.Maksimum G Noktas ................................................................. 10 3.2.5.Fill Factor (FF)(Dolunum Faktr) ................................................. 10 BLM 4.FOTOVOLTAK ENERJ SSTEMNN PARALARI ............................. 11 4.1.Gne Panelleri (Modl) ................................................................................ 11 4.1.1.Gne Modllerinin Balanmas ..................................................... 13 4.2.MPPT (Maksimum G Noktas zleyicisi) ................................................... 14

iv

4.3.Depo Bataryalar ............................................................................................. 16 4.3.1.BMS(Batarya Kontrol Sistemleri) ................................................... 18 4.4.AC Inverter ..................................................................................................... 18 BLM 5.EV N GNE ENERJL SSTEM TASARIMI ..................................... 20 5.1.Gnlk Elektrik Enerjisi htiyac ................................................................... 20 5.2.Batarya Paketi Tasarm ................................................................................. 21 5.3.MPPT Seimi ................................................................................................. 22 5.4.Gne Paneli Tasarm .................................................................................... 23 5.5.AC Inverter Seimi ......................................................................................... 25 5.6.Tasarlanan Sistemin ncelenmesi ................................................................... 26 5.6.1.Sistemin Pratikteki Sonular .......................................................... 27 BLM 6.SONULAR ve NERLER... .................................................................. 32 KAYNAKLAR ................................................................................................................. 33 EKLER .............................................................................................................................. 34

EKLLER LSTES ekil1.1 Yllara gre fotovoltaik modl maliyet grafii .................................................... 1 ekil1.2 Fotovoltaik hcrelerin yllara gre verimlilik geliimleri .................................... 2 ekil 2.1 Trkiye solar nm haritas ............................................................................... 4 ekil2.2 Solar Spektrum ..................................................................................................... 4 ekil 3.1 Fotovoltaik hcre elektriksel modeli[8] .............................................................. 6 ekil 3.2 Fotovoltaik hcre alma yaps ........................................................................ 7 ekil 3.3 Termodinamik verimlilik .................................................................................... 9 ekil 4.1 Sunpower C65 hcrelerden oluturulmu Gne Panelleri .............................. 11 ekil 4.2 Sunpower 65 Fotovoltaik hcresinin zellikleri ............................................... 12 ekil 4.3 Fotovoltaik modllerin birbirine balanmas .................................................... 14 ekil 4.4 Fotovoltaik hcrelerin V-I erisi ...................................................................... 15 ekil 4.5 Deiken solar radyasyon altnda V-I erisinin deiimi ................................. 15 ekil 4.6 Gne Hcresi I-V grafiinden k gc hesaplanmas ................................. 16 ekil 4.7 Inverter k ekilleri ....................................................................................... 19 ekil 5.1 Batarya Paketi Tasarm .................................................................................... 21 ekil 5.2 Outback Flex60 MPPT Datasheet ..................................................................... 22 ekil 5.3 Kyocera KD210GX-LP teknik zellikleri ........................................................ 23 ekil 5.4 Gne Paneli Tasarm ...................................................................................... 24 ekil 5.5 MPPT G-Verim-Gerilim Grafii.................................................................... 25 ekil 5.6 Cotek SK-3000-48 AC Evirici Teknik zellikleri ........................................... 26 ekil 5.7 Normal Gneli Gn Solar Radyasyon Senaryosu ........................................... 28 ekil 5.8 Bulutlu Gn Solar Radyasyon Senaryosu ......................................................... 28 ekil 5.9 Tasarlanan Sistemin Senaryolara gre klar ................................................ 29 ekil 5.10 Sistemin Genel Yaps ..................................................................................... 31

vi

TABLOLAR LSTES Tablo.1 Trkiyede aylk ortalama solar radyasyon deerleri (W/m^2) ............................ 3 Tablo.2 Batarya Teknolojilerinin Karlatrlmas [10] .................................................. 17 Tablo.3 Ev Elektrik Enerjisi Gereksinimi ........................................................................ 20 Tablo 4.Sistem Maliyet Tablosu ...................................................................................... 26

BLM 1.GNE ENERJSNN GELM SREC

Gnmzde allagelmi yntemlerle elektrik enerjisi retiminin yan sra, alternatif enerji kaynaklarnn nemi de gnden gne artmaktadr. Bu durumun en byk sebebi ise Dnya atmosferindeki sera gaz emisyonunun artmas ve bu sebeple kresel snma sorununun ortaya kmasdr. Ayrca gelecee ynelik evresel tehditlerin azaltlmas ve kresel olarak temiz bir Dnya anlaynn benimsenmesi de fotovoltaik teknolojisine olan ilginin ve bu alandaki almalarn artmasna vesile olmutur. zellikle getiimiz 20 yl ierisinde gne enerjili sistemler gizli birer askeri alma olmaktan km, yar iletken teknolojisindeki gelimeler sayesinde fotovoltaik retim maliyetleri dm ve endstriyel ve kiisel uygulamalarda her yl artan bir oran ile kullanlmaya balanlmtr.[1] Artan elektrik enerjisi birim fiyatlar ve fotovoltaik modl fiyatlarnn dmesi sebebiyle, 2010 ylnda Dnya genelindeki fotovoltaik satlarnn %23nn evlerde at st fotovoltaik sistemlerde kullanlmak zere alnan modllerin oluturaca tahmin edilmitir.[2]

ekil1.1 Yllara gre fotovoltaik modl maliyet grafii 1839 ylnda Becquerel, foto galvanik etkiyi gzlemlediinde, gne nn direk olarak elektrie dntrlebileceini kefetti. Daha sonra 1876 ylnda Adams ve Day selenyum elementinin fotovoltaik zelliklerini kefettiler. 1900 ylnda Planck n kuantum doasn akladnda, dier bilim adamlar iin bu teori zerinde alma frsat domu oldu. 1905 ylnda Albert Einstein yapt aklamada gne hcresi zerine fotoelektrik-metal sourmas ile daha ok gne enerjisini ekmenin mmkn olduunu belirtmi bylece daha yksek verimli gne hcreleri yapmak sz konusu olmutur. Ancak en byk adm 1954 ylnda Chapin, Fuller ve Pearsonun %6 verimli

ilk gne hcresini retmesi ile atlabilmitir. Sadece 4 yl sonra 1958de bu ilk gne hcreleri Vanguard I isimli uyduda kullanlmtr.[1] 1960 ylndan bu yana bata uzay ve askeri uygulamalarda olmak zere fotovoltaik sistemler aktif olarak kullanlmaya balanmtr. Ancak gne hcresini retmek iin ihtiya duyulan yksek saflktaki yar iletken malzemelerin retilmesi sreci uzun srd iin verimliliklerindeki gelimeler son 20 yla dek olduka yava bir ekilde olmutur.

ekil1.2 Fotovoltaik hcrelerin yllara gre verimlilik geliimleri Gne hcrelerinin bu geliimlerine ek olarak, byk apl fotovoltaik enerji tarlalarnda (solar farm) yaplan uygulamalarda gne n takip eden ve concentrator sistemler ile younlatrarak gneten gelen enerjiden en st dzeyde kullanlan sistemlerin gelitirilmeye balanmasnn bir sonucu olarak, gne enerjisi lkelerin enerji zmleri arasnda daha st sralara kmaya balamtr. Gne enerjisinin evlerde kullanlmaya balamas ise bu gelimelerin ardndan gne hcrelerinin fiyatlarnn dmesinden sonra olmutur. Bugnk durum incelendiinde gne enerjili sistemlerin, rzgar enerjili sistemlerle beraber, hidroelektrik, nkleer ve termal enerjiden sonraki srada yer aldn syleyebiliriz. Gne hcresi verimliliklerindeki gelimeler yariletken teknolojisinin paralelinde halen srmektedir ancak daha byk ilgi gsterilen alan gneten alnan enerjinin maksimum verimle ilenip kullancya sunulmas konusundadr. Gne as takip sistemleri, k younlatrclar ve g elektronii uygulamalar konusundaki gelimeler gne enerjisini gnden gne daha kullanlabilir klmaktadr.

BLM 2.GNE
Dnya st atmosfer seviyesinde Gneten yaklak olarak 174 Petawatt (PW) enerji salar. Bu enerjinin %30 kadar uzay boluuna geri yansrken geri kalan ksm ise okyanuslar bulutlar ve dier yer ekilleri tarafndan sourulur.

2.1.Solar Radyasyon Gnein merkez blgesinde aa kan toplam enerji 3.83 x Wattdr. Gnein en d ksm fotosfer olarak adlandrlr ve solar radyasyonun byk bir blm bu ksmdan yaylr. Fotosfer deki enerji miktar 6.33 x W/ dir. Dnya atmosferinin dnda Gneten yaklak 5 x metre uzaklktaki 1 alana den enerji miktar 1367 W/ dir. Bu say solar sabiti olarak adlandrlan dir. Solar sabiti Dnya Gne arasndaki uzakln mevsimsel olarak deimesinden dolay az miktarda deiebilir.(%3.5) Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran 1410 1399 1379 1356 1335 1323 Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk 1323 1335 1355 1379 1398 1410

Tablo.1 Trkiyede aylk ortalama solar radyasyon deerleri (W/m^2) Solar sabitinin yln gnlerine gre deien deeri aadaki forml aracl ile bulunabilir.[3] = [ 1+ 0.033cos( ) ]

atmosfer dndaki solar radyasyon deerini, N ise 1 Ocaktan itibaren geen gn saysn belirtmektedir. Yukardaki formlde ve tablodaki daha nceden llm deerlerde gne nlar yzeye dik iken lmler yaplmtr. Yzeyin gne nlarna dik olmad durumlarda, yzeye den radyasyon miktar gne nlar ile yzey normali arasnda kalan ann kosins ile doru orantl olarak azalr. Ayrca bu deerler bulutsuz bir gn iin geerlidir, gneten atmosfere ulaan fotonlar hesaplara uygun enerji ile gelmi olsalar bile atmosfer ile yer kre arasndaki etkiler (bulut, nem vb.) reelde llen solar radyasyon deerinin daha dk olmasna sebep olabilmektedir.

Trkiye iin Gne nm haritas incelendiinde zellikle Ege ve Akdeniz blgesinin Dnya zerindeki en yksek derecede gne na maruz kalan blgeler olduu kolayca grlebilir.

ekil 2.1 Trkiye solar nm haritas

2.2.Solar Spektrum Ik kaynaklar ok farkl dalga boylarnda k yaymaktadrlar. Gne ierisinde Xray, ultraviyole, grnr k, kzltesi ve radyo dalgalar bile bulunmaktadr. Gne, geni bir spektrum iinde elektromanyetik radyasyon eklinde yayar. [4]

ekil2.2 Solar Spektrum

Solar radyasyon atmosferden geince spektrumu ve iddeti ekil 2,1de gsterildii gibi bozulmaya uramaktadr. Ozon tabakas mortesi bandndaki radyasyonu, su buhar ve karbondioksit ise kzltesi bandndaki radyasyonu emer. Gne enerjisinin yaklak %48i (656 W/ ) yeryzne grlebilir, yzde 45i (623 W/ ) kzltesi, yzde 6s (88 W/ ) mortesi spektrumda yeryzne ular. Yeryzne ulaan solar enerji spektrumu, gne nnn atmosferin ne kadarndan getiine de baldr. Bu faktr ise hava ktlesi (AM-air mass) cinsinden llr. 2.3.Hava Ktlesi(AM-air mass) Hava ktlesi sabiti, n radyasyonunun atmosferden geerken izledii yolun gnein dik olduu zamanki haline oranna verilen isimdir. Bu deer solar radyasyon atmosferin iinden getikten sonraki solar spektrumun karakteristiklerini belirlemede kullanlmaktadr. Hava ktlesi sabiti deeri, gne hcrelerinin ideal koullar altnda yaplan testlerinde dikkat edilen bir deerdir ve gne hcresi bilgi sayfalarnda hcrenin test koullar belirtilirken AM1.0 AM1.5 gibi deerler vastas ile hangi hava ktlesi deerinde test edildikleri belirtilmektedir.[5] AM0:Atmosfer dndaki spektrumdur.AM0 sfr atmosfer anlamnda kullanlmaktadr. Uzay boluunda kullanlmak zere tasarlanm olan gne hcrelerinin karakteristikleri karlrken bu hava ktlesi kullanlr. AM1:Spektrumun dik olarak deniz seviyesinde bir yzeye ulat durumlar iin kullanlmaktadr. AM1.5:Gne hcreleri genellikle AM1 hava ktlesi deerinde alamazlar, eer gne yeryzne belli bir ayla ulayorsa, efektif hava ktlesi daha byk olacaktr. Dnya nfusunun byk bir ounluu orta enlemlerde yaamaktadr. Yani gnein tam dik olarak geldii yerler genel olarak ok fazla hesaba katlmaya deer deildirler.AM1.5, 1,5 atmosfer kalnl yaklak 48.2 dir. Bu deer gne hcrelerinin testlerinde bir standart olarak kullanlmaktadr. AM2-3:AM2(z=60) den AM3(z=70) aral Kuzey Avrupada kurulacak olan gne enerjisi sistemleri iin hcre reticilerinin bilgi sayfalarnda verebilecei bir standart deer olarak kabul edilmektedir.

BLM 3.FOTOVOLTAK HCRELER

Fotovoltaik hcreler, Gneten yeryzne ulaan fotonlarn enerjilerini yar iletken malzemeler vastasyla elektron hareketine dntrerek elektrik akm elde edilmesini salayan elektronik elemanlardr. Genel olarak gne hcreleri silikon ve galyum arsenidten yaplmaktadrlar. Ga-As gzelerde verimlilik %34 civarlarna ulam iken, Silikon gzelerde maksimum verimlilik %24 dolaylarnda seyretmektedir.

ekil 3.1 Fotovoltaik hcre elektriksel modeli[8] Yar iletken malzemeyi, daha dorusu yar iletkenin balang noktas olan pn jonksiyonunu oluturmak iin baz alnan element silisyumun katklanmas gerekmektedir. Silisyum elementine periyodik cetvelin 5. Grubundan bir element eklenir. Silisyum un d yrngesinde 4, fosfor elementinde ise 5 elektron vardr, bileik olutuunda d yrngesinde 8 elektron mevcut olur ve fazla olan bir elektron kristal yapya verilir. Dolaysyla kristal yapda bir adet fazla negatif yk olumu olur ve elde edilen yap n tipi yar iletken malzeme haline gelmi olur. p tipi yar iletken elde etmek iin ise, silisyum ile 3. Grup elementlerinden bor ile bileik oluturmak gerekir. Bor elementinin son yrngesinde ise 3 elektron vardr. Bileik olutuunda kristal yapdan bir adet elektron eksilmek zorundadr ve bu durumda yapda pozitif yk delik olumu olur. Bu ekilde oluan yapya da p tipi yar iletken denilmektedir. p yada n tipi malzemenin ierisine gerekli olan katklama yaplarak yukarda anlatld ekilde pn jonksiyonu oluur. n tipinde elektronlar, p tipinde ise delikler ounluk taycsdr. pn jonksiyonu olutuu anda n tipindeki ounluk tayc elektronlar ,p tipine doru akm olutururlar, ayn zamanda p tipindeki deliklerin de n tipi maddeye doru yer deitirdii varsaylr. Bu ekilde difzyon akm ile eit miktarda yk taycs kar tarafa geerek geride sabit iyonlar brakr. Her bir sabit pozitif ve negatif iyon bir elektrik alan izgisi oluturur. Jonksiyon blgesinden geen difzyon(ounluk tayclar) ve srkleme(aznlk tayclar) akmlar birbirini dengelediinde mutlak akm deeri sfr olur. Sabit iyonlarn olutuu blgeye fakirlemi blge denilir. Fakirlemi blge ierisinde elektrik alan sebebi ile yk tayc bulunamaz. Fakirlemi blgedeki elektrik alan sebebiyle oluan gerilime bariyer gerilimi denilir.[6]

ekil 3.2 Fotovoltaik hcre alma yaps Yar iletkenler bir yasak enerji aral tarafndan ayrlan iki enerji bandndan olumaktadr. Bunlar valans ve iletim banddr. Yasak banda eit veya daha byk enerjili bir foton yar iletken zerine dtnde, bu enerjiyi bir st banttaki bir elektrona vererek, elektronun iletkenlik bandna kmasn salar. Bylece elektron-delik ifti olumu olur. Bu olay gne hcresinin pn jonksiyonunun ara yznde meydana gelmi ise elektron delik iftleri buradaki elektrik alan tarafndan birbirlerinden ayrlrlar. Bu ekilde gne hcresi elektronlar n blgesine delikleride p blgesine iten bir ekilde alr. Birbirlerinden ayrlan elektron delik iftleri gne hcresinin ularnda bir g k olutururlar.

3.1.Fotovoltaik Hcre Yapmnda Kullanlan Malzemeler

3.1.1.Silisyum (Si) nce bytlp daha sonra 200 mikron kalnlkta ince tabakalar halinde dilimlenen tek kristal Silisyum bloklardan retilen gne pillerinde laboratuar artlarnda %24, ticari modllerde ise %15'in zerinde verim elde edilmektedir. Dkme silisyum bloklardan dilimlenerek elde edilen ok kristal Silisyum gne pilleri ise daha ucuza retilmekte, ancak verim de daha dk olmaktadr. Verim, laboratuar artlarnda %18, ticari modllerde ise %14 civarndadr.

3.1.2.Galyum Arsenik (GaAs) Bu malzemeyle laboratuvar artlarnda %25 ve %28 (optik younlatrcl) verim elde edilmektedir. Dier yariletkenlerle birlikte oluturulan ok eklemli GaAs pillerde %30

verim elde edilmitir. Ga-As gne pilleri uzay uygulamalarnda ve optik younlatrcl sistemlerde kullanlmaktadr. 3.1.3.Thin Film Gne Hcreleri

3.1.3.1.Amorf Silisyum Kristal yap zellii gstermeyen bu Si pillerden elde edilen verim %10 dolaynda, ticari modllerde ise %5-7 mertebesindedir. Gnmzde daha ok kk elektronik cihazlarn g kayna olarak kullanlan amorf silisyum gne pilinin bir baka nemli uygulama sahasnn, binalara entegre yarsaydam cam yzeyler olarak, bina d koruyucusu ve enerji reteci olarak kullanlabilecei tahmin edilmektedir. 3.1.3.2.Kadmiyum Tellrid (CdTe) ok kristal yapda bir malzeme olan CdTe ile gne pili maliyetinin ok aalara ekilecei tahmin edilmektedir. Laboratuar tipi kk hcrelerde %16, ticari tip modller de ise %7 civarnda verim elde edilmektedir. 3.1.3.3.Bakr ndiyum Diselenid (CuInSe2) Bu ok kristal pilde laboratuvar artlarnda %17,7 ve enerji retimi amal gelitirilmi olan prototip bir modlde ise %10,2 verim elde edilmitir. 3.1.3.4.Optik Younlatrcl Hcreler Gelen 10-500 kat oranlarda younlatran mercekli veya yanstcl aralarla modl verimi %17'nin, pil verimi ise %30'un zerine klabilmektedir. Younlatrclar basit ve ucuz plastik malzemeden yaplmaktadr. 3.2.Fotovoltaik Hcre Verimi Bir gne hcresinin verimi, yansma verimi, termodinamik verim, yk taycs verimi ve iletim veriminin ayr ayr hesaplanp birbiriyle arplmas sonucu elde edilir. Ancak bu parametrelerin direk olarak llmesi olduka g olduundan, baka parametreler llrler. Bunlar, termodinamik verimlilik, kuantum verimlilii, ve fill factordr. Resistif kayplar arlkl olarak fill factorun altnda kategorize edilirler.

3.2.1.Enerji evrim Verimlilii Bir gne hcresinin enerji evrim verimlilii o anki k enerjisinin hangi oradan elektriksel gce evrildiini belirler. Bu deer mpp(maksimum g) noktasnda in, o anki standard test koullar(STC) altndaki solar radyasyon deeri (E, ) ile gne hcresi alan ( ) nin arpmna blnmesiyle oluur. = Standart Test Koullar: 25C de, 1000 solar radyasyon altnda, AM1.5 hava ktlesindeki spektrumda yaplan testler anlamna gelmektedir. rnek olarak bu koullar altnda 100 cm^2 lik yzeye sahip %12 verimlilikte bir fotovoltaik hcre 1.2 watt g retecektir.

3.2.2.Termodinamik Verim Snr

ekil 3.3 Termodinamik verimlilik Carnot limiti gne yzeyi tarafndan sourulan edilen fotonlar sebebiyle, maksimum evirme verimi %95 dolaylarnda olduunu ortaya koymaktadr. Bununla birlikte gne hcreleri kuantum enerji evirim cihazlar olarak almaktadrlar ve bu yzden termodinamik verimlilik snrlar vardr. Enerjisi gne hcresinin yasak bandndan daha dk olan fotonlar elektron delik ifti oluturamazlar ve bu yzden ie yarar bir k gc retemezler sadece hcrede sya sebebiyet verirler. Sadece enerjisi yasak bant enerjisinden yksek olan fotonlarn enerjisi ie yarar enerji haline evrilebilmektedir. ekil 3.3te tek jonksiyonlu bir gne hcresinin konsantre edilmemi gne altndaki verimine ait bir grafik verilmitir. Buradaki yaklak %34 lk verimlilik snr ok jonksiyonlu hcreler ile alabilmektedir.

10

3.2.3.Kuantum Verimlilii Gne hcresi tarafndan sourulan fotonlarn ne kadarnn elektriksel gce evrilebildiinin gstergesidir. Kuantum verimlilii genellikle spektral lmler ile foton dalga boyu ya da enerjisinin bir fonksiyonu olarak aklanr. Baz dalga boylar bazlarndan daha fazla absorbe edilebildii iin bu lm sonular, yar iletken ynnn kalitesi ve yzey kalitesi ile ilgili eitli bilgilere ulalabilmesini salar. 3.2.4.Maksimum G Noktas Gne hcreleri olduka geni bir gerilim akm aralnda alabilmektedirler. zerine gne den bir gne pilinin knda resistif yk sfrdan (ksa devre), ok yksek bir diren dorusuna doru ykseltilirse, izilen V-I grafiinden sz konusu gne pilinin o anki solar radyasyon deerinde verebilecei maksimum gcn hangi noktada olduu bulunabilir. Bir fotovoltaik hcrenin maksimum g noktas zerine den gne younluuna bal olarak srekli olarak deiir. MPPT (Maximum Power Point Tracker)ler srekli olarak gerilim ve akm deerlerini lerek, bu bilgiyi dinamik olarak k ykn ayarlar ve maksimum gcn srekli transferini, solar radyasyondaki deiiminden bamsz ekilde salarlar. 3.2.5.Fill Factor (FF)(Dolunum Faktr) FF deeri maksimum g noktasnda bulunan blnerek elde edilen bir orandr. FF= = deerinin deerinin arpmna

ve

11

BLM 4.FOTOVOLTAK ENERJ SSTEMNN PARALARI

Gne hcrelerinin seri ya da paralel kombinasyonla birletirilip yanstma oran dk bir malzeme ile laminasyon yaplmas sonucu gne panelleri oluturulur. Gne panelinden alnan elektriksel enerji bu haliyle verimli ekilde kullanlamaz ve bu sebeple panellerden alnan elektriksel gcn dzenlenip, gerekirse depolanp, ardndan doru akm yklerine direk olarak aklerden ya da bir inverter aracl ile alternatif akm yklerine balanmas gerekmektedir. Bir fotovoltaik elektrik sisteminin paralar srayla aklanmtr.

4.1.Gne Panelleri (Modl)

Tek bir gne hcresinin verdii g olduka kktr. (Maksimum 3-4Watt). Bu sebeple pratik foto voltaik sistem uygulamalarnda pek ok sayda gne hcresi birbirlerine seri-paralel ya da seri-paralel olarak balanarak gne modl haline getirilmelidir.

ekil 4.1 Sunpower C65 hcrelerden oluturulmu Gne Panelleri Fotovoltaik uygulamalar iin gne hcreleri tek tek satn alnp tasarmc tarafndan birletirilebilecei gibi, hazr olarak birletirilmi ve laminasyonu (gne hcrelerini d etkenlerden korumak iin yaplan koruma katman) zel teknikler ile yaplm gne paneli haline getirilmi modllerde kullanlabilir. Modl performanslar rn datasheetlerine genel olarak STC (Standart Test Koullar) altndaki veriler kullanlarak yazlmaktadr.(STC: 1000 W/ solar radyasyon, 1.5 Airmass spektrum ve 25C scaklk ) .Bu sebeple tasarlanacak sistemde kullanlacak olan modllerin verecei k gc gerilimi akm vb. eldeki datasheet deerleri ile kendi koullarmz kullanarak bulunmaldr.

12

Bir gne modln oluturan gne hcresinin datasheet sayfasnn bir blm ekil 4.2 de grld gibidir. Bu bilgi sayfasndaki parametreler kullanlarak hesaplamalar kolaylkla yaplabilir. retici tarafndan salanan scaklk sabiti deerleri laminasyon yaplmam plak gne hcresi iin verilmitir. Ve genel olarak endstriyel uygulamalar iin dayankl malzemelerden yaplm olan gne paneli laminasyonlarn da bu katsaynn -2.3mV/C olduu kabul edilmektedir.[3]

ekil 4.2 Sunpower 65 Fotovoltaik hcresinin zellikleri Scakla ek olarak, sistemimizi kurduumuz noktaya gelen solar radyasyon miktar da, datasheet deerlerinden farkl bir panel k gc gerilimi ve akm grmemize sebep olacaktr. Bu etkiyi lebilmek iin sistemi kurduumuz konumdaki solar radyasyon miktarn lmemiz gerekmektedir. Pyronometer ad verilen cihazlarla yaplan bu lmlere dayanarak panellerimizin pratikteki gerek verimlilik deerlerinide hesaplayabiliriz. Panel ak devre gerilimine jonksiyon scaklnn etkisini hesaplamak istersek ;

VOCW VOC 0.0023n(Tj 25)

Denklemini kullanabiliriz. Burada;

VOCW yeni alma koullar altndaki ak devre gerilimi (V)

VOC standart test koullar altndaki ak devre gerilimi (V)

13

Tj

seri bal hcre says jonksiyon scakl (C) (panel scakl ortam scaklndan daha yksek bir deer

olmaldr)

T j jonksiyon scakl, retici tarafndan verilen NOCT(Normal Operating Cell Temp)

deeri bilinerek aadaki gibi hesaplanabilir.

T j Ta

NOCT 20 xG 1000

Ta ortam scakl (C)

G k miktar (W/

Bir gne hcresinin ksa devre akm gne miktar ile doru orantldr. I I SCW SC xG 1000

I SCW
I SC

yeni alma koullar altndaki ksa devre akmdr(A) standart koullar altndaki ksa devre akmdr(A)

Yeni alma koullar altnda tepe noktas gc aadaki gibi hesaplanabilir.

FF

PM I SCVOC

,Fill Factor (Doyma Faktrnn) alma koullarndan bamsz

olduunu varsayarsak :
PMW FFxI SC xVOCW

PM
PMW

standart koullar altnda modl tepe gc (W) yeni alma koullar altnda modl tepe gcdr(W)

4.1.1.Gne Modllerinin Balanmas Gne hcreleri gne modllerini oluturmak iin seri balanrlar, ancak genellikle tek bir modl kullanmak yeterli olmaz ve modllerinde seri yada paralel olarak balanmalar gerekir. Modller birletirilecei zaman modllere paralel olarak by-pass diyotlarn ve seri kn sonuna da blok diyotlarnn balanmalar bir gerekliliktir.

14

ekil 4.3 Fotovoltaik modllerin birbirine balanmas By-pass diyotlar, bir modln yada bir parasnn hatal olmas durumunda dk direnli bir yol salamak iin kullanlmaktadr. Hatal alan yada bozulan bir modl olumas durumunda, eer by-pass diyotlar kullanlmam ise, tm modllerden akan akm ya kesilecek yada olduka azalacaktr. By-pass diyot kullanldnda, ana kol akm hatal modl zerinden gidemediinde by-pass diyodu zerinden geecek ve sistem almasna sadece bir modl eksik ile devam edebilecektir. Blok diyotlar, gne modllerinin klandrlmad zamanlarda(geceleri yada n olmad zamanlarda) akmn modllere bal bir bataryadan tekrar modllere geri dnmesini engellemek amac ile kullanlabilir. Modller geceleri diyot gibi alrlar ve batarya boalma akm iin dk empedansl bir yol olumasn salarlar. Blok diyotlar bu boalma akmn engellemek iin kullanlabilir. Ancak gnmzde, fotovoltaik sistemlerde kullanlan arj cihazlar ve mpptler bu kontrol otomatik olarak yapabilmekte ve gne modllerinin zerine k dmedii durumlarda, panel k ile bataryalar arasndaki balanty ya kesmektedir ya da bu cihazlarn tasarm esnasnda panel ile batarya aras izole ekilde tasarlanmaktadr. Gnmzde blok diyotlar endstriyel uygulamalarda ok sk kullanlmamaktadr. 4.2.MPPT (Maksimum G Noktas zleyicisi) Gne hcrelerinin k gerilimleri tipik olarak ekil 4.4de grld gibidir. Bu eriler retici tarafndan, Standart Test Koullar altnda hcre kndaki yk deitirilerek elde edilmektedir ve gne hcresi datasheetlerine konulmaktadr.

15

ekil 4.4 Fotovoltaik hcrelerin V-I erisi Farkl solar radyasyon deerleri iin farkl I-V erileri oluaca ve dolaysyla farkl MPP(Maximum Power Point) noktalar elde edilecei rahatlkla grlebilir.(ekil 4.5)

ekil 4.5 Deiken solar radyasyon altnda V-I erisinin deiimi MPPT, gne hcrelerinin bu non lineer k karakteristiklerini izleyerek sz konusu hcrelerin sahip olduu tm gc yke aktarabilmelerini salayan elektronik sistemlerdir. MPPTler evresel koullara bal olmakszn gne paneli kn rnekleyerek, panellerden maksimum g ekilmesi iin gerekli olan deiken empedans panellere uygulayan sistemler olarak da tanmlanabilmektedir.[7] Bir elektriksel kaynaktan alnabilecek g P VxI olarak bulunur. Bu durumda non lineer bir k z erisi bulunan bir elektriksel kaynak olarak gne hcrelerinin maksimum k gc noktasn bulabilmek iin bu grafiin altnda kalan alann maksimum olduu noktann yani integralin maksimum olduu noktann bulunmas gerekir. MPPTlerin yapm olduu ii tam olarak aklamak iin, konvansiyonel arj kontrolcs ile yaplan ilem ile MPPTlerin yapm olduu ilem karlatrlmtr. Konvansiyonel kontrolclerde panel k gerilimi belirli bir deere sabitlenir ve bu sebeple ekil4.6 da

16

grlen gne panelinden maksimum alnabilecek olan g belirli bir deere snrlandrlm olur.

ekil 4.6 Gne Hcresi I-V grafiinden k gc hesaplanmas Maksimum G zleyicilerine izleyici denmesinin sebebi paneli srekli olarak kontrol etmesidir. Yani konvansiyonel arj kontrolcleri ile k gerilimi sabit bir deer olarak alnr ve panelin o anki ma ve scaklk durumuna gre hangi gerilim k deerinde maksimum g verebileceine baklmakszn sadece istenen deerde gerilim retmesi salanr. Gne panellerinin bu ekilde MPPT kontrolcs olmadan kullanlmas durumunda PV sistemlerin maliyetinin byk bir ksmn oluturan ve zaten malzeme teknolojisi sebebiyle snrl olan verimliliklerinden de yararlanlamamas durumu ortaya kmaktadr. Sonu olarak, fotovoltaik sistemimizin en yksek yatrm maliyetine sahip gne modllerinden maksimum ekilde yararlanabilmek iin , ekil 4.5de ki gibi deiken ekilde sistem knda oluacak olan maksimum g noktalarn yakalayabilmemiz iin akll bir kontrol algoritmas ile donatlm bir MPPT devresi kullanmak bir gerekliliktir. MPPTlerin sistem kurulum maliyetine yaklak %7lik bir ek masraf katmasna ramen, sistemden elde edilebilecek olan enerjinin konvansiyonel arj kontrolclerine gre %45 orannda artt yaplan lmler sonucu belirlenmitir.[8][9]

4.3.Depo Bataryalar Bir alternatif akm eviricisi ile mevcut ehir ebekesine balanma durumu olmayan sistemlerde, ya da ehir ebekesinin mevcut olmad sistemlerde gneten alnan enerjinin anlk olarak tketimine ek olarak gne olmad zamanlarda da sistemlerin beslenebilmesi iin bir depolama birimine ihtiya duyulmaktadr. Balca batarya retiminde kullanlan kimyasallar birbirleri ile on karlatrmalar ile beraber Tablo.2 de verilmitir.

17

Tablo.2 Batarya Teknolojilerinin Karlatrlmas [10] NiCd bataryalar olduka eski bir teknoloji olmas ve retimi srasnda ve kullanm srasnda doaya zararl kadmiyum maddesinin oluturduu sebepler dolaysyla baz lkeler tarafndan kullanmna snrlama getirilmi ve yava yava nemini yitiren bir batarya teknolojisidir. NiMh bataryalar Lead-Acid(Kurun Asit) bataryalar ile bir rekabet ierisinde olup birbirlerine kar baz avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. Lithuim-Ion ve LithuimIon Polymer bataryalar ise uanda en yksek enerji younluu deerine sahip ve bakm gerektirmeyen en st dzey batarya teknolojisidir. Tablo.2 incelendiinde Lithuim-Ion bataryalarn yaplacak olan bir uygulama iin olduka uygun olduu grlr. Ancak yksek enerji younluu, yksek C rating deeri ve yksek devir saysna (cycle life) sahip olmasna ramen, snma ve gvenilirlik sorunlar olan Lithuim Ion bataryalar ancak gvenliklerinin BMS (Battery Management System) devreleri tarafndan korunmu olduu sistemlerde kullanrlar. Lithuim Ion Polymer bataryalar, Lithuim-Ion bataryalarn tehlikeli yanlarnn azaltlm olan versiyonu olarak dnlebilir, ancak temel farkllk Lithuim-Ion Polymer bataryalarn istenilen ekilde retilebilmesi ve bu sayede tanabilir cep cihazlar iin istenilen yerlere sdrlabilmeleridir.

18

Gne Enerjili ebeken bamsz alan fotovoltaik sistemler iin yer ve arlk snrlayc bir etken olmad iin, Kurun Asit aklerin kullanlmas uygun bir seim olmaktadr. Lithuim Ion Polymer bataryalar hi bakm gerektirmemeleri ve yksek C deerlerinde akm verebildikleri iin daha uygun olabilirler, ancak maliyetleri ve bu batarya hcrelerini korumak ve dengeli arj olmalarn salamak iin BMS devreleri kullanmak gerekli olabilecei iin tm avantajlarna ramen ok fazla tercih edilmemektedirler.

4.3.1.BMS(Batarya Kontrol Sistemleri) BMS (Battery Management Systems) devreleri, arj edilebilir batarya paketlerinin durumunu kontrol altnda tutan, batarya paketinin hcreleri ile ilgili bilgiler toplayan, batarya hcreleri arasndaki dengesizlikleri dzenleyen, bataryann arj ve salk durumunu (SOC-State of Charge ve SOH-State of Health) kontrol altnda tutan elektronik sistemlerdir. zellikle Lithuim bataryalarn kullanld ve ok sayda hcreden oluan byk batarya paketlerinin kullanm durumunda kullanlmas tavsiye edilen sistemlerdir. zellikle elektrikli aralar iin oluturulan yksek gerilimli ve kapasiteli Lithuim batarya paketlerinde kullanlmaktadrlar. BMS devreleri ilgili batarya paketine ait, Gerilim, arj Akm, Scaklk, SOC, SOH ve bataryaya giren kan akm deerlerini gsterirler, ayrca maksimum arj akm ,maksimum dearj akm gibi nceden girilen parametrelere gre batarya hcrelerini tehlikeli akm deerlerine kar korurlar. Batarya paketine giren ve kan enerji miktarn srekli olarak hesaplarlar ve bu sayede batarya paketinin gerek arj seviyesini doru olarak hesaplayabilirler. reticisine gre eitli haberleme protokolleri zerinden baka sistemlerle haberleebilirler ve batarya paketini oluturan hcreleri, Yksek akm , Yksek Voltaj (arj esnasnda), Dk Voltaj (Dearj esnasnda ,Li-ion ve Kurun Asit bataryalar iin olduka hayati bir deerdir.), Yksek Scaklk, Dk scaklk gibi tehlikelerden korumak iin arj cihazlar ile haberleebilir, eer varsa aktif bir soutma sistemini devreye alabilir yada hzlanmasn salayabilir, ya da herhangi bir mekanik switchin kapanmasn salayarak (rle vb.) batarya hcrelerini tehlikeli durumlardan korurlar. BMS devreleri kullanlan batarya paketlerinde, batarya mrleri daha uzun olmakta ve olas tehlikeli durumlarn olumas engellenmektedir.

4.4.AC Inverter ebekeden bamsz yada ebekeye bal alan tm fotovoltaik sistemlerde eer doru akm yklerinin yan sra alternatif akm ile alan cihazlarda altrlmak isteniyor ise, bataryalara depolanan enerjinin yada MPPT kndan gelen doru gerilimin sins formuna dntrlmesi gerekmektedir. Bu ilemi yapan cihazlara inverter ad verilmektedir.

19

ekil 4.7 Inverter k ekilleri Kare dalga inverterlar, modifiye sins inverterlar ve tam sins inverterlar olmak zere3 eittirler. Kare dalga inverterlar, keli dalga formu olutururlar ve en ucuz tiptirler, fakat bu eviricilerdeki harmonik distorsiyonu olduka yksektir ve sadece herhangi bir elektriksel devre parasna sahip olmayan sistemlerde kullanlabilirler. (stclar, motorlar, lambalar ) Modifiyeli sins inverterlar daha pahaldrlar ve voltaj frekans deiimlerinin ok kritik olmad elektronik devre ieren uygulamalarn ounda kullanlrlar. G elektronii elemanlar ile DC gerilimin bir sins periyodu ierisinde eitli anlarda tetiklenmesi ile oluturulurlar. Tam sins dalga eviriciler en pahal olanlardr. Bu inverterlarn knda saf sins dalgas grlr. Bu eit inverter ile televizyon, bilgisayar gibi her trl elektronik cihaz rahatlkla kullanlabilir. Genelde PWM yntemiyle sins dalga formu oluturulur ve ka verilmeden nce iyi tasarlanm bir filtreden geirilerek harmonik distorsiyonu minimuma indirgenir. Inverter verimlikleri %60 - %90 arasnda deimektedir ve saf sins eviriciler en verimli olanlardr. evirici seiminde , D.C. giri voltaj (genelde 12 24 yada 48 Volt) A.C. k voltaj(genelde 220-230V 50 Hz yada 110V 60 Hz) G Kontrol kapasitesi Ar ykleme korumas olup olmamas Ksa devre korumas olup olmamas Dk bekleme akm olmas

kriterlerine dikkat edilmelidir.

20

BLM 5.EV N GNE ENERJL SSTEM TASARIMI

Gne enerjili elektrik sistemlerinde iki eit uygulama bulunmaktadr. 1.ebekeye bal bir inverter araclyla ev kullancsnn fotovoltaik sisteminde retmi olduunu elektrik enerjisini mevcut ebekeye vermesi ve ayn zamanda ebekeden kendi yklerini ekmesi ve bu durumda arada oluacak fark kadar devlete elektrik creti dedii sistem (on grid). 2.Kullancnn fotovoltaik enerji sisteminin ehir ebekesinden tamamen izole olduu kullancnn sadece kendi yklerini besledii sistemdir(off grid). 2 numaral sistem iin off grid bir fotovoltaik sistemin hesaplamalar yaplacaktr. 5.1.Gnlk Elektrik Enerjisi htiyac

Tablo.3 Ev Elektrik Enerjisi Gereksinimi

21

Tablo.3den grld zere bir evin gnlk yaklak elektrik tketimi 6400 Wattdr. Tasarmda elektrik ihtiyacn 5kWlk blmn fotovoltaik sistemden karlayabilecek bir sistem tasarlanmak istenmektedir. 5.2.Batarya Paketi Tasarm Tablo.3 de hesaplanan tm ykler A.C. ykler olduundan inverter zerinden besleneceklerdir ve inverter verimleri %80 - %90 arasnda deimektedir. Bu sebeple batarya kapasitemiz 5000Wh ile 6000 Wh aras bir miktardaki enerjiyi depolayabilecek kapasiteye sahip olmaldr. Kurulacak olan sistem iin seilecek olan MPPT ve AC Inverter seenekleri gz nnde bulundurularak depolama sisteminin gerilimi 48V nominal olarak seilmitir. Best LBP1265 kodlu 65Ah (10 hour rate) akm kapasitesine sahip 12V Kurun Asit bataryalardan 4 seri 2 paralel kol oluturularak bir batarya paketi tasarlanmtr. Oluturulan batarya paketi 48V, 130 Ah yani 6240 Wh enerji depolama kapasitesine sahiptir.

ekil 5.1 Batarya Paketi Tasarm Batarya paketini oluturan her bir Kurun asit ak hcresinin maksimum arj akm datasheetinde 19.5 A olarak belirtilmitir. htiya duyulacak olan gne paneli gcnden yola karak maksimum MPPT k gcnde batarya hcrelerine 19.6 Aden daha byk bir akm gelmemesi iin batarya gerilimi 48V olarak seilmitir. Bu ekilde panellerden maksimum g alnrken MPPT k akmnn 4te 1ine indirilmesi bu sayede her bir paralel batarya kolu zerine den akmn 19.6A snrnn altnda kalmas salanmtr.

22

48V batarya gerilimi AC inverter iinde yksek verim deerlerini saladndan dolay 48V gerilim seilmesinde bir dezavantaj olumamtr. 5.3.MPPT Seimi 48V batarya paketini arj etmek iin Outback Flex60 MPPT seilmitir.

ekil 5.2 Outback Flex60 MPPT Datasheet Outback Flex 60 MPPTnin maksimum k akm 60 Adir. arj ettii bataryalarn akmna baklmakszn bu k akm deeri sabittir. Bu sebeple, Flex60 MPPT 12V ak grubuna bal olduunda maksimum 900Wlk bir panel ile kullanlabilirken 48V ak grubuna balandnda 3600Wa kadar panel ile sorunsuz ekilde kullanlabilmektedir, nk k gerilimi en fazla 60 A civarnda kalmaktadr. Birden fazla MPPT kullanp maliyetleri arttrmamak adna sistem gerilimi 48Va ykseltilmi ve sisteme balanabilecek olan maksimum panel gc 3600Wa ekilmitir.

23

5.4.Gne Paneli Tasarm Gne paneli olarak, Japon Kyocera firmasnn KD210GX-LP multi kristal silikon panelleri seilmitir. Yaklak olarak %16 verime sahip olan KD210GX-LP gne panelleri uygun fiyatlar ile endstriyel uygulamalarda olduka tercih edilen panellerdir.

ekil 5.3 Kyocera KD210GX-LP teknik zellikleri Seilen modller 54 adet gne hcresinin birletirilmesi ve zel koruyucu laminasyon ile kaplanp d etkenlere kar korunmas ile oluturulmutur. Gne panelleri 4 seri modlden 2 adet oluturulup birbirine paralel balanarak sistemi oluturmulardr. 4 seri 2 paralel konfigrasyonda birbirlerine balanan 6 gne panelinin oluturduu sistem; 106.4 Volt Vmpp , maksimum g noktas gerilimine,15.8 Amper Impp, maksimum g noktas k akmna,Ve dolaysyla 1681 Watt nominal k gcne sahiptir.

24

ekil 5.4 Gne Paneli Tasarm Yaplan panel konfigrasyonu seilen MPPTinin alma parametreleri ierisinde kalmaktadr. Panel tasarm srasndaki kriterlerden biriside MPPT giriinin maruz kalabilecei maksimum Voc ak devre panel gerilimi deeridir. Bu deer MPPTnin giriinde maruz kalabilecei maksimum gerilimin snrn belirler. Bu parametre panel tasarm esnasnda kullanlrken, yaklak 0C de ve maksimum solar radyasyon altnda panel knda oluabilecek gerilim hesaplanarak bulunur. Outback Flex60 MPPT iin maksimum Voc gerilimi 150Vtur , seilen panelin maksimum Voc gerilimi ise 33.2 V olduundan dolay , 4 seri bal kolun MPPT giriinde oluturabilecei maksimum gerilim 132.8 V dolaylarndadr. Bu gerilim sadece MPPTnin almaya balayaca ilk anda MPPT giriine uygulanabilir, MPPT almaya balad anda, panel kna o anki Maksimum G Noktasna gre bir yk balayacandan dolay bu gerilim decektir. Ancak ilk alma annda bu gerilimin etkisiyle MPPTye zarar verme ihtimali bulunmaktadr.

25

ekil 5.5 MPPT G-Verim-Gerilim Grafii ekil5.5 de grld zere, yaklak 100V giri gerilimi iin izilen Giri Gc,Verimlilik grafii incelenirse, tasarlanan gne panellerine ve seilen 48V batarya geriliminde maksimum g girii durumunda MPPTimiz yaklak %95.5 verimle almaktadr.

5.5.AC Inverter Seimi

48 Volt batarya paketinin kna balanacak ve srekli alacak olan Inverterlar iin Cotek SK-3000-48 tam sins inverter seilmitir. Seilen rn 48V ile almaktadr ve %3 harmonik distorsiyonu deerine sahip olmas sebebiyle tam sins bir inverter olarak deerlendirilmektedir.%94 verime sahip olmas asndan da kurulmak istenen sistem iin idealdir.

26

ekil 5.6 Cotek SK-3000-48 AC Evirici Teknik zellikleri Ancak sz konusu sistem iin bir adet SK-3000-48 inverter kullanlmas yeterli deildir. Invertern maksimum srekli k gc 3kVA olmas sebebiyle sistemiz iin birbirine paralel bal iki adet inverter kullanmamz gerekmektedir. 5.6.Tasarlanan Sistemin ncelenmesi Bir evin ortalama g tketimi gz nnde bulundurularak tasarlanan fotovoltaik elektrik sistemini oluturan paralar aada sralanmtr. 8 adet Kyocera KD210-GX Gne Paneli 1 adet Outback Flex60 MPPT 2 Cotek SK-3000-48 AC Inverter 8 adet Best LBP1265 Kurun Asit Kuru Tip Ak Birim Fiyat 2100 TL 1500 TL 3650 TL 200 TL Adet 8 1 2 8 Toplam Fiyat 16800 TL 1500 TL 7300 TL 1600 TL 1000 TL

rn Kyocera KD210-GX Outback Flex60 Cotek SK-3000-48 Best LPB1265 Dier Giderler GENEL TOPLAM

28200 TL

Tablo 4.Sistem Maliyet Tablosu

27

5.6.1.Sistemin Pratikteki Sonular Sistemin pratikteki sonularn bulmak iin, daha nceden kaydedilmi olan solar radyasyon verileri kullanlarak, kullanlan panel ve elektronik devrelerin gerekte alaca yaklak verim deerleri kullanlarak iki farkl senaryoya gre hesaplamalar yaplmtr. Kyocera Solar Panelin datasheet bilgileri vastasyla; Solar Panel Alan=1.5m x 0.9m 1.35 / modl dir. 210

8 adet modl kullanldndan toplam gne paneli alanmz 10.8 Standart Test Koullar altnda (1000 olduundan ,panel verimlilii , AM 1.5, 25 C)

Pm ExAc

210 0,155 %15,5 1000 x1,35

Kullanlacak olan solar radyasyon datalar birimine dntrlmlerdir, yani 1 saat boyunca 1 lik alana decek olan solar radyasyonu gstermektedirler. Bu durumda sistemde kullandmz gne panelinden scaklk etkisini katmadan nce alabileceimiz enerjiyi , Alnabilecek Enerji = Toplam Panel Alan x x Solar Radyasyon denklemi ile bulabiliriz. Scaklk etkisiyle panellerde oluacak olan verim dmnde hesaplarmza eklemek iin ihtiyacmz olan NOCT bilgisi Kyocera tarafndan setiimiz panelin datasheetine yazlmtr. NOCT = 49 olarak verilmitir.

T j Ta

NOCT 20 xG 1000

Hesaplamalarda kullanacak olduumuz solar radyasyon datalarnn lld zaman dilimleri iin ortam scakl deerleri de mevcut olduundan dolay scaklk etkisi sebebiyle panellerde oluacak durumu tam olarak hesaplayabiliriz. MPPT verimi sistem kn etkileyecek olan en nemli parametrelerden birisi olacaktr. MPPT verimlilii 100V civar bir giri iin giri gcne bal olarak %92 -%96 arasnda dolamaktadr. Hesaplamalar srasnda MPPT verimlilii srekli sabit ve %93 olarak alnmtr. Sistemde kullanlan AC Inverterlarda %94 verimlilii sahiptirler ve kurduumuz sistemde sadece AC yklerin olduunu kabul ettiimiz iin panellerden kullancya kadar olan yolda, sistem k MPPT ,batarya ve Inverter yolunu izlemektedir. Bu yol zerinde

28

sistemlerin yaklak %90 verimle iletim yapt yani kablo veriminin %90 olduu kabul edildiinde sistem k gc, Panel Pratik k Gc x MPPT verimlilii x Inverter Verimi x Kablo Verimi lemi yaplarak bulunabilecektir.

ekil 5.7 Normal Gneli Gn Solar Radyasyon Senaryosu Grafikte len saatlerinden nce bir miktar paral bulutlu havaya sahip olan bir gn iin llm olan solar radyasyon datalar grlmektedir. Bu senaryo ve farkl senaryolar iin sistemin kn elektronik cihazlarn verimlerini de gz nne bulundurarak hesaplamak iin bir MATLAB kodu yazlmtr ve bu programn koturulmas sonucu elde edilen sistem k verileri aadaki grafiktedir. kinci hesaplamalar iin daha youn bulutlu ancak ya olmayan bir gn iinde kaydedilen datalar kullanlmtr. kinci senaryo sistemin bir yl boyunca en ok maruz kalabilecei senaryo olarak da dnlebilir.

ekil 5.8 Bulutlu Gn Solar Radyasyon Senaryosu

29

Senaryo1 ve Senaryo2 iin sistem klar aadaki gibidir.

ekil 5.9 Tasarlanan Sistemin Senaryolara gre klar Hesaplamalar sonucunda sistem gnlk k gcnn sz konusu evin gnlk yaklak 6kW olan enerji ihtiyacn karlayabilecei grlmektedir. Tasarlanan 6240 Wh enerji kapasitesine sahip batarya paketinin de sistemden yk ekilmedii gnler iin yeterli depolamay yapabilecei grlmtr. Sistem Paralar Tekrar zetlenmek Gerekirse, Gne Paneli MPPT 8 adet Kyocera KD210-GX multi crystalline Solar Panel 4 seri 2 paralel konfigrasyon 106.4 Volt, 15.8 Amper ,maksimum k 1681 Watt Nominal k Gc %15.5 verim

30

1 adet Outback Flex60 Maksimum G Noktas zleyicisi Ortalama %93 Verim , %98.1 Maksimum Verim 150 V Maksimum Ak Devre Gerilimi Panel Girii 12V-24V-48V k gerilimi ayarlanabilme 48V sistemde 3600 Watta kadar panel girii 128 gnlk veri kayd yapabilme

AC Inverter 2 adet COTEK SK-3000-48 Tam Sins Inverter THD < %3 42V -60V aras giri gerilimi Verimlilik %94 Her bir cihaz iin 3000 Watt k gc 6000 Watt anlk g k Toplamda 6000 W g k Depolama Bataryas 8 adet Best LBP1265 Kurun Asit Ak 48V nominal gerilim 6240 Wh enerji kapasitesi 130 Ah nominal akm kapasitesi

31

ekil 5.10 Sistemin Genel Yaps

32

BLM 6.SONULAR VE NERLER

Normal dzeyde elektrik ihtiyac olan bir ev iin yaplm olan gne enerjili elektrik sisteminde gnlk toplam 6kWh enerji harcamasnn gneten karlanmas senaryosu zerine sistem tasarm yaplmtr. Sistemde 1.6 Kw gcnde gne paneli tasarm yaplm ve panellerden alnan enerjinin ortalama %93-95 aras bir verim ile 6kWh enerji kapasitesine sahip olan bataryalara Maksimum G Noktas zleyicisi ile arj edilmesi salanmtr. Bu ekilde gne panellerinden maksimum g k alnmas salanmtr. Tasarlanan sistemde gne panelleri 4 seri 2 paralel kol olarak balandndan dolay, at zerine montaj yaplrken paralel koldaki gne panellerinin ayn ada gnei alacak ekilde yerletirilmeleri nemlidir, aksi halde k gerilimi her iki koldan dk olann deerini alacak ve sistem performans olumsuz ynde etkilenecektir. Eer at zerinde ayn ay yakalamak iin gerekli alan mevcut deilse, ikinci paralel kol ilk paralel koldan ayr olarak farkl bir MPPTye balanabilir, ancak bu durumda iki adet MPPT kullanlacandan dolay sistem maliyeti artacaktr. Sistemde AC evirici olarak tam sins inverter kullanlm ve bu sayede sisteme bal olan cihazlarn harmonik akmlardan minimum derecede etkilenmesi ebeke dalga ekline ok yakn bir dalga ekli elde edilmesi salanmtr. Ancak tam sins inverterlar maliyetleri asndan sistem bedelini arttrmtr. Sistem maliyeti 28.000 TL olmutur. Bu maliyet ile normal bir evin tm elektrik ihtiyac karlanabilmektedir. Vergiler dahil 1 kWh elektrik enerjisi yaklak 0.3 TLye mal olmaktadr. Gnde 6 kWh enerji tketimi olan bir ev iin aylk elektrik faturas 60 TL civarnda olmaktadr. [12] Sonu olarak bir evin yllk elektrik giderleri 720 TL tutmaktadr. Bu durumda sistem kendisini 39 ylda amorti etmektedir. Sistemin kendisini amorti etme sresi ok uzun olacandan dolay kiisel kullanclarn evleri iin bu sistem uygun dmemektedir. Sistem maliyetinin %25 ini oluturan inverter fiyatlarnn ve %59unu oluturan gne paneli maliyetlerinin bir miktar daha dmemesi durumunda sistem pek pratik olmamakla beraber %100 temiz enerji salanmas asndan kullanlabilir. Ayrca bu almada ngrlen yntemlerle daha byk apl sistemlerin tasarlanmas mmkn olabilecektir.

33

KAYNAKLAR

[1] Photovoltaic System Engineering Second Edition , Messenger Venture CRC Press [2] http://www.agores.org/Publications/PV2010/Vol3chapter0.pdf [3] Gne Enerjisi Uygulamalar ,Prof.Dr.Doan brahim ,Bileim Yaynevi,2006 [4] http://en.wikipedia.org/wiki/Solar_radiation [5] http://en.wikipedia.org/wiki/Air_mass_%28solar_energy%29 [6] Grsel Dzenli - Elektronik 1 Ders Notlar [7] http://en.wikipedia.org/wiki/Maximum_power_point_tracker [8] SZMEN Z. ;Maksimum G zleyicisi Tasarm;Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits,Yksek Lisans Tezi,Temmuz 2009 [9] ZDEMR . ; Fotovoltaik Sistemler iin Mikrodenetleyicili En Yksek G Noktasn zleyen Bir Konvertrn Gerekletirilmesi; Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Aralk 2007 [10]http://www.batteryuniversity.com [11]GKL C.,SUNAN E.,DURSUN B. ;Rzgar Enerjisi Kullanarak Gebze'de Bir Evin Elektrik htiyacnn Karlanmas,GYTE [12]Seda Elektrik Faturas

34

EK-A Hesaplamalarda Kullanlan MATLAB Program Pratikte sistem kndan alnabilecek gc bulmak iin yaplan hesaplamalar esnasnda kullanlm olan MATLAB m.file kod dosyas aadaki gibidir.
%Teorik-Pratik Solar Sistem k Hesaplamas clc,clear all n=0.155; A=10.8; NOCT=49; nm=0.93; ni=0.94; nk=0.9; % Kyocera kd210-gx panel verimlilii % Toplam Gne Paneli Alan % Nominal Operating Cell Temp % MPPT verimi %AC Inverter verimi %kablo ve iletim verimi

%Radiation=[1,4,13,23,29,40,41,63,80,88,95,101,162,184,181,178,172,163,1 52,139,124,108,89,69,48,27]; % Senaryo 1 (Normal Gneli gn)10*kjoule*m^2 Radiation=[8,25,29,62,64,96,60,71,115,111,62,86,93,75,94,79,104,53,26,19 ,13,24,13,5,4,1];% Senaryo 2 (Bulutlu Gn) Scklk=[26;26;26;26;26;26;28.70;29;29;29;29;29;29;29;29;32;32;32;34;34;34 ;34;32;30;30;30]; Scklk=Scklk'; Ewh1=((Radiation*1000)*10)/3600 ;%Saat ba metrekareye den Watt cinsinden solar enerji %Energy Wh * Solar Cell Efficiency * Solar Cell Area Ewh2=Ewh1*n*A; Tj=Scklk+((NOCT-20)/1000)*Ewh1; Ewh= Ewh2-(Ewh2.*(abs((Tj-25)+20).*((23e-2)./100))); for i = 1 :(length(Ewh1)-1) Ewatt1(i)=Ewh1(i)+Ewh1(i+1); end for i=1:((length(Ewh1))/2) Ewatt(i)=Ewatt1(2*i-1); end Ewatt; %Metrekareye den enerji - Watt saat / metrekare

35
for i=1:(length(Ewh)-1) Rad(i)=Ewh(i)+Ewh(i+1); end for i=1:(length(Ewh)/2) Rdn(i)=Rad(2*i-1); end figure(1) plot(Rdn) Pc=Rdn*nm*ni*nk; figure(2) plot(Pc) k=[1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13]; Topp=(cumtrapz(k,Rdn)); % Toplam retilen enerji hesab iin izilen grafiin altnda kalan alan integral alnarak bulunuyor. ToplamSolar=Topp(end) ToplamCikis=ToplamSolar*nm*ni*nk