Alkinler

Giri
Alkinler l baa sahiptir. Genel forml : CnH2n-2. Herbir l ba = 2 doymamlk. Baz tepkimeleri alkenlerinkine benzer: katlma ve ykseltgenme. Baz tepkimeler ise alkinlere zeldir. =>
8. Blm-2.Ksm 2

Adlandrma: IUPAC
l ba kapsayan en uzun zinciri bul. -an son ekini in e dntr. l baa yakn taraftan karbonlar numaralandr. Dal ve sbstitenlerin pozisyonlarn bu numaralar kullanarak belirle. =>
8. Blm-2.Ksm 3

Adlandrn
CH3 C CH
propin
CH3 C C CH2 CH2 Br

5-bromo-2-pentin 5-bromopent-2-in
CH3 CH3 CH CH2 CH3 C C CH CH3

2,6-dimetil-3-heptin 2,6-dimetilhept-3-in
8. Blm-2.Ksm

=>
4

Dier Fonksiyonel Gruplar

Eter ( R-O-R) veya halojenrler dnda kalan btn fonksiyonel gruplar alkinlere gre ncelie sahiptir.

=>

8. Blm-2.Ksm

rnekler
CH3 CH2 CH CH2 CH C CH

4-metil-1-hekzen-5-in 4-metilhekz-1-en-5-in
OH CH3 C C CH2 CH CH3

4-hekzin-2-ol hekz-4-in-2-ol
8. Blm-2.Ksm

=>
6

Yaygn Adlar
Substite olmu bir asetilen gibi adlandrmak:
CH3 C CH

metilasetilen (terminal alkine)

CH3 CH3 CH CH2 CH3 C C CH CH3

izobutilizopropilasetilen (i alkin)
8. Blm-2.Ksm

=>
7

Fiziksel zellikler
Apolar, suda znmez. ou organik zcde znr. K.n. ayn byklkteki alkanklara yakndr. Yunluk suyunkinden az. 4 karbonlu alkinlerden daha kk alkinler oda scaklnda gaz halindedir. =>
8. Blm-2.Ksm 8

Ba Uzunkuklar
Daha fazla s karakteri, daha ksa

Ba as 180, lineer geometri.

8. Blm-2.Ksm

=>
9

Alkinlerin Asitlii
U alkinler, R-CC-H, dier hidrokarbonlardan daha asidiktirler. Asetileni asetilid anyonuna dntrmek iin baz olarak amid(NH2-) kullanlr. OH- veya RO- kullanlamaz. Daha fazla s karakteri nedeniyle anyondaki elektron ifti ekirdee daha ok yaklar. Bylelikle yklerin ayrm azaldndan anyon daha kararl olur. 8. Blm-2.Ksm 10 =>

Asitlik Tablosu

8. Blm-2.Ksm

=>
11

Asetilid yonlarnn Oluumu

U alkinden sodium amid, NaNH2,ile koparlr H+ NaNH2 sentezi:

=>
8. Blm-2.Ksm 12

Asetilidlerden Alkinlerin Eldesi

Asetilid iyonlar iyi nkleofillerdir. 1 alkil halojenrlerle olan SN2 reaksiyonlar zinciri uzatr.

=>
8. Blm-2.Ksm 13

1 Halojenrler Olmal
Asetilid iyonlar da H+ koparr Eer arka taraftan yaklama engellenmise, E2 reaksiyonu olur.

=>
8. Blm-2.Ksm 14

Ayrlma Tepkimesi Yoluyla Sentez

Bir dihalojenrden 2 HX molekl ayrlmas bir alkin verir. lk basamak (-HX) kolayca gerekleerek bir vinil halojenr oluturur. kinci basamak, vinil halojenrden HX ayrlmas, ok kuvvetli baz ve yksek scaklk gerektirir. =>
8. Blm-2.Ksm 15

Sentez
Br CH3 Br KOH (fused) 200C CH3 C C CH2 CH3 CH CH CH2 CH3

200C de erimi KOH veya KOH in alkol zeltisi i alkin veririr. 150C de Sodyum amid, NaNH2, ve daha sonra su bir u alkin verir.
CH3 CH2 CH2 CHCl2 1) NaNH2 , 150C 2) H2O
8. Blm-2.Ksm

CH3

CH2

C CH

=>
16

l Ban Yer Deitirmesi

=>
8. Blm-2.Ksm 17

Halojen Katlmas
Cl2 ve Br2 alkinlere katlarak vinil dihalojenrler. sin veya anti olarak katlrlar, rn cis ve trans izomerlerinin bir karmdr. Tepkimeyi dihalojenrde durdurmak zordur.
CH3 C C CH3 Br2 CH3 Br Br C C CH3 + CH3 Br Br2
CH3
8. Blm-2.Ksm

CH3 C C Br
Br Br C C CH3 Br Br
18

=>

HX Katlmas
HCl, HBr, ve HI alkinlere katlarak vinil halojenrler verirler. U alkinler, Markovnikov rn verir. 2 mol HX eklendiinde, ikiz (geminal) dihalojenr oluur.
HBr Br CH3 C CH2
Br HBr CH3 C CH3 Br
8. Blm-2.Ksm 19

CH3

C C H

=>

HBr ve Peroksitler
U alkinlerle Anti-Markovnikov rn.
H CH3 C C H HBr ROOR CH3 C C H
HBr H Br CH3 C C H H Br

Br ROOR

E ve Z izomerlerinin karm

=>
8. Blm-2.Ksm 20

Alkinlerin Hidrasyonu
Civa slfat ve sulu slfrik asit zeltisi birlikte bir pi bana Markovnikov oryantasyonunda H-OH katar, bir vinil alkol (enol) oluur ve daha sonra ketona dnr. Hidroborasyon-ykseltgenmesi antiMarkovnikov oryantasyonunda H-OH katar, ve daha sonra bir aldehit oluur. =>
8. Blm-2.Ksm 21

Mekanizma
Civa (Hg2+) iyonu elektrofildir. Vinil karbokatyonu en ok sbstite olmu C zerinde oluur. Su nkleofildir.
CH3 C C H Hg
+2

CH3 C

Hg C
H2O

Hg CH3 C O H
+

H
+

C H

H CH3 C OH C H

H3O

Hg CH3 C OH
8. Blm-2.Ksm

H2O

enol

=>
22

Enol - Keto Deiimi (Asit iinde)

H+ iyonu C=C bana eklenir. enoln OH inden H+ kopar.
H CH3 C OH C H H3O
+

H CH3 C C H

H CH3 C C H OH H
H H2O

OH H

Bir metil keton

CH3 C

C H H

=>

8. Blm-2.Ksm

23

Hidroborasyon Reaktifi
Di(sekonder izoamil)boran=disiamil boran. Byk, dallanm yapya sahip reaktif en az sterik engelli karbona eklenir. Sadece tek bir mol eklenebilir. =>
8. Blm-2.Ksm 24

H3C HC CH3 CH H3C

CH3

B CH CH H CH3 H3C

HidroborasyonYkseltgenmesi
B ve H l baa katlr. Bazik H2O2 ile tepkime enol oluturur.
CH3 C C H Sia2 BH H CH3 C H C

H2O2

H CH3 C H C OH

BSia2 NaOH

=>

8. Blm-2.Ksm

25

Enol - Keto (Baz iinde)

Enol n OH inden H+ kopar. Sonra su komu karbona H+ verir.
H CH3 C H C OH OH CH3 C H C H O

H CH3 C H C O

HOH H C O

Bir aldehit

CH3 C H
8. Blm-2.Ksm

=>
26

Alkinlerin Ykseltgenmesi
Alkenlerin ykseltgenmesine benzer. Seyreltik, ntr zeltide KMnO4 alkinleri bir diketona ykseltger. Scak, bazik KMnO4 l ba paralar. Ozonoliz, ve takibeden hidroliz, l ba paralar. =>
8. Blm-2.Ksm 27

KMnO4 ile Tepkime

Hafif artlarda, seyreltik, ntr zelti
CH3 C C CH2 CH3 KMnO4 H2O, neutral
ntr

O O CH3 C C CH2 CH3

Daha kuvvetli, scak, bazik

CH3 C C CH2 CH3 KMnO4 , KOH H2O, warm O CH3 C O O

+ O C CH2

CH3

=>
8. Blm-2.Ksm 28

Ozonoliz
Alkinlerin ozonolizi of alkynes produces karboksilik asitleri oluturur (alkenlerse aldehit ve keton verir). O O
CH3 C C CH2 CH3 (1) O3 (2) H2O CH3 C OH + HO C CH2 CH3

l bam bir molekldeki pozisyonunun belirlenmesinde kullanlr.. =>

8. Blm-2.Ksm 29

10