DENETM (Gmrk Dnyas Dergisinin 52.

saysnda yaynlanmtr) Mustafa AKIL Denetim Birimi Bakan

Giri

Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine Dair Kararn 2'nci maddesinde, tm kamu kurum ve kurulularnn gerekli almalarnn Ulusal Programda yer alan hedefler dorultusunda ve belirlenen zamanda gerekletirmelerinin esas olduu, 3'nc maddesinde, kamu kurum ve kurulularnn AB mktesebatnn ulusal mevzuata aktarlmas ve uygulanmas iin Ulusal Programda yer alan gerekli idari dzenlemeleri ve personelin hizmet ii eitimini yapacaklar hkme balanmtr.

Ulusal Programn yelik Ykmllklerini stlenebilme Yetenei balkl IV'nc ksmnn Mali Kontrole ilikin 28-1.2'nci blmnde; Merkezi uyumlatrma birimi olarak grev yapmak zere Kontrol Uyumlatrma Birimi kurulmas, i denetim standartlarn belirlemek ve i denetilerin almalarn koordine etmek zere Denetim Koordinasyon Kurulu oluturulmas ve bu kurula destek hizmetleri vermek zere bir birim kurulmas, i denetilerin ve harcama ncesi kontrol srecinde yer alanlarn yetitirilmesi amacyla, sistemli ve kapsaml eitim programlarnn uygulamaya konulmas, Denetim Koordinasyon Kurulu, Maliye Bakanl ile harcamac kurulular arasnda bilgi alverii, raporlarn iletimi ve bilgi stoklanmas amacyla bilgisayar a kurulmas ve Babakanlk ve ilgili bakanlklar tarafndan yeteri kadar i deneti grevlendirilmesi; 11-Ekonomik ve Parasal Birlik ve 29-Mali ve Btesel Hkmler balklar altnda kamu idarelerinde tahakkuk esasl devlet muhasebesine geilmesi ve Avrupa Topluluu Ulusal ve Blgesel Hesaplar Sistemine (ESA95) uyum salanmas konularnda mevzuatn uyumlatrlmas ve gerekli kurumsal yaplanmann salanmas takvime balanmtr.

Ulusal Program hkmlerinde, mali alanlarda yaplan bu dzenlemeler ile AB Anlamalar arasndaki ba ortaya konulmaktadr. Buradan, Denetim ile ilgili dzenlemelerin de bu Programn bir paras olduu grlmektedir.

Bu erevede, Ulusal Program paralelinde, 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu'nda dzenlenen Denetim, Denetilerin alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikin 12 Temmuz 2006 tarihinde Resmi Gazete'de yaymlanmas ve i denetilerin zlk haklar ve dier alanlardaki yasal dzenlemelerin yaplmas ile fiili olarak faaliyetlerine balama aamasna gelmitir.

Anlalaca zere, i denetim, AB sreci ile gndeme gelmitir. AB ye lkeleri kamu idarelerinde de i denetim, bir birim olarak faaliyet gstermektedir.

Hukuki Dayanak

denetimin hukuki dayanan 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu oluturmaktadr. Bununla birlikte, bu alanda ikincil ve ncl dzey mevzuat mevcuttur. Ayrca, mesleki faaliyetler, uluslararas standartlar ve etik kurallara uygun olarak yrtlr. Bu erevede, Denetim Koordinasyon Kurulu tarafndan meslek standartlar ve etik kurallar belirlenmitir. Sz konusu denetim srecinde, uluslararas gelimeler ve en iyi uygulama rneklerinden de yararlanlarak ncl dzey mevzuat almalarnn devam edecei sylenebilir.

Denetim Faaliyeti

Sz konusu ynetmelikte i denetim, kamu idaresinin almalarna deer katmak ve gelitirmek iin kaynaklarn ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarna gre ynetilip ynetilmediini deerlendirmek ve rehberlik yapmak amacyla yaplan bamsz, nesnel gvence salama ve danmanlk faaliyeti olarak tanmlanmtr. denetimde esas olan, grev yaplan idarenin almalarna deer katmak ve gelitirmektir. Bu durumda, i denetim, kamu idarelerinin temel hedeflerine ulamasnda, genel ilkelerinin uygulanmasnda nemli bir rol stlenmektedir.

Kamu idarelerinin yurt d ve tara dahil tm birimlerinin ilem ve faaliyetleri denetim kapsamndadr. Ynetmelikte, sz konusu denetim alan u ekilde belirlenmitir:

- Kamu idaresinin i kontrol sisteminin yeterlilii ve etkinliinin incelenmesi ve deerlendirilmesi,

- Risk ynetimi iin neriler gelitirilmesi ile risk deerlendirme ve risk ynetim metotlarnn uygulama ve etkinliinin incelenmesi,

- Kaynaklarn etkili, ekonomik ve verimli kullanlmasn salama amal performans deerlendirmelerinin yaplmas ve idarelere nerilerde bulunulmas,

- darenin faaliyet ve ilemlerinin mevzuata, belirlenen hedef ve politikalara uygunluunun denetlenmesi,

- Muhasebe kaytlar ile mali tablolarn, doruluu ve gvenilirliinin incelenmesi,

- retilen bilgiler ile kamuoyuna aklanan her trl rapor, istatistik ve mali tablolarn doruluu, gvenilirlii ve zamanndalnn snanmas,

- Elektronik bilgi sistemi ve e-Devlet hizmetlerinin ynetim ve sistem gvenilirliinin gzden geirilmesi.

Grlecei zere, Mevzuata Uygunluk Denetimi, Mali Denetim gibi bilinen denetim alanlar yannda, Kamu idaresinin i kontrol sisteminin yeterlilii ve etkinliinin incelenmesi ve deerlendirilmesi olan Kontrol Sistemi, Risk Ynetimi, Performans Deerlendirmesi, Bilgi Teknolojileri Denetimi, Sistem Denetimi (Sistem Denetimi: Denetlenen birimin faaliyetlerinin ve i kontrol sisteminin; organizasyon yapsna katk salayc bir yaklamla analiz edilmesi, eksikliklerinin tespit edilmesi, kalite ve uygunluunun aratrlmas, kaynaklarn ve uygulanan yntemlerin yeterliliinin llmesi suretiyle deerlendirilmesidir.) gibi tamamen yeni denetim alanlar, i denetim ile kamu alanna girmektedir.

Denetimin Bamszl

denetim faaliyetinin bamsz olmas gerei uluslararas i denetim standartlarndandr. Bu erevede, i denetilerin, i denetim faaliyetine ilikin grevlerini yerine getirirken bamsz olarak hareket edecekleri ynetmelik hkm ile gvence altna alnmtr.

Kurum ii bamszlk Trkiye Denetim Enstits tarafndan yaymlanan Uluslararas Denetim Standartlarnda; i denetim faaliyeti, i denetimin kapsamnn tayin edilmesi, i denetim ilerinin yaplmas ve sonularn raporlanmas konularda her trl mdahaleden uzak ve serbest olmaldr, eklinde ortaya konulmutur. Bu bamszlk, i denetimin faaliyetlerini yerine getirmesi anlamnda olup, idari tekilat iinde i denetim, faaliyetinin sorumluluklarn yerine getirmesine imkan salayan bir ynetim kademesine bal olacaktr. Bu alanda dzenleme yapan Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu'nda i denetimin bal olduu makam, genel anlamda st ynetici olarak hkme balanmtr.

 Denetim Koordinasyon Kurulu'nun sz konusu fonksiyonel bamszln bir gvencesi olduu dnlmektedir.

Bir Denetim Faaliyeti Olarak Denetim

AB sreci ile gndeme gelen i denetimin denetim anlay olarak aada yer verilen hususlar sylenebilir: - denetim faaliyetleri, uluslararas mesleki standart ve etik kurallara sahiptir. deneti objektiflik ve tarafszlk ilkeleri dorultusunda denetim yapar. Bu faaliyetler, balangcndan sonulanncaya kadar her bir adm nceden belli olan kurallar, ilkeler, rehberler erevesinde yrtlr. Yaplan her bir ilem ve eylem yazldr, belgelenir.

- Denetimde ama, tekilata deer katmak, faaliyetlerin iyilemesine katkda bulunmaktr. Hata bulmadan ziyade, srelerde bir aksaklk olup olmad, kaynaklarn verimli bir ekilde ynetilip ynetilmedii, kontrol yaplarnn iyi ileyip ilemedii gibi konular zerine odaklanlr. Kiiler deil faaliyetler, hatalar deil sreler zerinde younlalr.

- Srekli mesleki geliim sz konusudur. A sertifikal olarak atanan i deneti A1'den balayp A4'e kadar devam eden sertifika derecelerini, her 3 ylda bir yeterli puana ulamas halinde elde edebilecektir.

- denetim tarafndan Kurumun faaliyetleri konusunda verilen gvence, kamuoyu, dier kurumlar ve uluslararas ajanlara kar nem arz etmektedir. Ancak, Denetim Biriminin kendisi de, en az 5 ylda bir bamsz kurulular tarafndan Kalite Gvencesi kapsamnda deerlendirilmesi gerekir. Yani, i denetim kendisini de tarafsz ve bamsz kurulularn deerlendirmesine amak durumundadr. Bu gn itibariyle, bu deerlendirme Denetim Koordinasyon Kurulu tarafndan yaplacaktr.

- denetimin planlamas mantksaldr. Plan kuruluun tmn kapsar. Plan risk odakl olarak yaplr. Denetim planlar 3-5 yllk dnemleri kapsar.

- denetim, nesnel gvence salamaktadr. Bu gvence, kurum iine ve kurum dna, kurum ierisinde etkin bir i denetim sisteminin var olduu; kurumun risk ynetimi, i kontrol sistemi ve ilem srelerinin etkin bir ekilde iledii; retilen bilgilerin doruluu ve taml; varlklarnn korunduu; faaliyetlerin etkili, ekonomik, verimli ve mevzuata uygun bir ekilde gerekletirildii ynndedir.

 Denetiminin Amac

denetim, esas olarak bir danmanlk ve denetim faaliyetidir. Bu denetim faaliyeti, kendi denetim anlay ve yaklamna, denetim aralarna sahiptir. Ynetmelik'te yer ald ekliyle, amac,

- Kamu idarelerinin faaliyetlerinin ama ve politikalara, kalknma planna, programlara, stratejik planlara, performans programlarna ve mevzuata uygun olarak planlanmasn ve yrtlmesini; kaynaklarn etkili, ekonomik ve verimli kullanlmasn; bilgilerin gvenilirliini, btnln ve zamannda elde edilebilirliini salamay amalar. denetim faaliyeti sonucunda, kamu idarelerinin varlklarnn gvence altna alnmas, i kontrol sisteminin etkinlii ve risklerin asgariye indirilmesi iin kamu idaresinin faaliyetlerini olumsuz etkileyebilecek risklerin tanmlanmas, gerekli nlemlerin alnmas, srekli gzden geirilmesi ve mmknse saysallatrlmas konularnda ynetime nerilerde bulunulur.

- denetim, nesnel gvence salamann yannda, zellikle risk ynetimi, kontrol ve ynetim srelerini gelitirmede idarelere yardmc olmak zere bamsz ve tarafsz bir danmanlk hizmeti salar. Danmanlk hizmeti, idarenin hedeflerini gerekletirmeye ynelik faaliyetlerinin ve ilem srelerinin sistemli ve dzenli bir biimde deerlendirilmesi ve gelitirilmesine ynelik nerilerde bulunulmasdr.

- Nesnel gvence salama, kurum ierisinde etkin bir i denetim sisteminin var olduuna; kurumun risk ynetimi, i kontrol sistemi ve ilem srelerinin etkin bir ekilde ilediine; retilen bilgilerin doruluuna ve tamlna; varlklarnn korunduuna; faaliyetlerin etkili, ekonomik, verimli ve mevzuata uygun bir ekilde gerekletirildiine dair, kurum iine ve kurum dna yeterli gvencenin verilmesidir.

Deerlendirme

5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu'nun yaymlanmasn mteakip, 2005 ylnda Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl'nde Deiim Ynetimi Projesi Ekibi kurularak Kontrol ve Denetim konularnda almalara balanlmtr. Mali ynetim ve kontrol sisteminin deitirilmesinde Maliye Bakanl, ileri Bakanl, Milli Eitimi Bakanl, Sosyal Sigortalar Kurumu, Orta Dou Teknik niversitesi, Ankara Bykehir Belediyesi pilot idareler olarak belirlenmitir. Gmrk Mstearl ise, Saytay, Salk Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, DPT Mstearl, Hazine Mstearl

Sermaye Piyasas Kurulu, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu ile birlikte Proje kapsamnda bulunmaktayd.

Bu almalarla birlikte, zellikle i denetim konusunda bir tartma balamtr. Bu tartmalar, zellikle, mevcut denetim birimleri yannda yeni bir denetim biriminin ihdas edilmesinin gereklilii ve yerindelii, bu kararn arkasndaki etkenler, mevcut denetim birimlerinin durumu, yeni birimin hangi alanlarda faaliyet gsterecei, yeni birimin tekilat yaplarndaki yeri gibi noktalarda younlamtr.

Bu makalede, bu sorulardan bir ksmna cevap verdiimizi dnyoruz. rnein, bu birimin kurulma kararnn AB srecinin bir neticesi olduunu vurguladk. AB'ne yelik bavurumuz bir vakadr ve bu karar Trkiye'nin tercihidir. Bilindii zere, AB Mktesebatna uyum Trkiye'nin bir mkellefiyetidir. denetim ise, AB yesi lkelerde mevcuttur. Esasnda, i denetim Amerika Birleik Devletleri orijinlidir. lk nce zel sektrde kurulmu, daha sonra kamu kesiminde de faaliyetlerine balamtr. AB kamu kesimindeki faaliyetleri de ok eskilere dayanmamaktadr. Ancak, i denetim btn gelimi Dnya lkelerinde yer bulmu ada bir denetim yaklamdr. denetim, btn Dnya birikimi ile kendini srekli gelitirmektedir. Bu anlamda, Trkiye'nin bu birikimden yararlanmas, denetim alannda Dnya ile birlikte hareket etmesi anlalabilir bir durumdur.

Bunun dnda, dier konular tartmak ok da verimli olmayacaktr. Esas olan, btn birimlerin tekilatlarnn hedeflerine varmas konusunda bir katma deer salamasdr.

Sonu

u aamada, kamu kurumlarnda i deneti atamalar yaplm olup, gerekli hazrlk dnemini mteakip, 2007 yl sonunda fiilen faaliyetlerine balamalar ngrlmektedir. denetimin, kamu kurulularnn faaliyetlerini gelitirmesine yardmc olacana ve onlara deer katacana inanyoruz.