ANADOLUDA SELUKLU AI MMARLII Ara Altun 1071 Malazgirt Savandan sonra tmyle Trklere alan Anadoluda, 13.

yzyln sonuna kadar sren bir dnemin sanatna verilen genel isim, Seluklu a Sanatdr nce znik, sonra Konyay bakent yapan Anadolu Seluklularnn ikinci derecede merkezleri Kayseri ve Sivas ile evreleri olmutur. zellikle 12. yzyl boyunca, batda Bizans ile ilikilerini ve Hal seferlerine kar mcadelesini srdren Anadolu Seluklular, taht kavgalarn da zmlemek zorunda kalm, youn bir siyasal ortamda yaamtr. Bu sre iinde, zellikle dou ve gneydou Anadoluda lk Trk Devletleri, zaman zaman Anadolu Seluklu Sultanln veya ran ve Suriye Seluklularnn yksek egemenliini tanyarak, erken dnemin mimarlk rnlerini vermeye balamlardr. Bunlar arasnda Sivas, Kayseri, Malatya evresinde 1071-1174 arasnda Danimentliler; Hasankeyf, Mardin, sonra Diyarbakr merkezleri ve Harputda 1101-1312 arasnda Artuklular; Erzurumda 1081-1202 arasnda Saltuklular; Erzincan, Kemah, ebinkarahisar, Divrik merkezlerinde 1171-1252 arasnda Mengckller Anadolu Trk Mimarlnn ekillenmesinde, erken dnemin nemli denemelerini ortaya koymulardr. Anadolu Trk Mimarlnn genel karakterini kesme ta malzeme, ta iiliine dayanan ssleme ve yaln bir mekn etkisi meydana getirir. Tula, srl tula, mozaik ini ve bazen de al genellikle ssleme malzemesi olarak kullanlm, ok az rnekte, Byk Seluklu mimarlnn genel karakteri olan tula malzeme, ssleme amac dnda, yap malzemesi olarak da ele alnmtr. Anadolu Seluklu a mimarlnn dier bir zelliini de cepheler ve klandrma meydana getirmektedir. Da ak geni pencere dzeni, zellikle erken dnemde, grlmemektedir. Bunun yerine, st hizalarda yer alan tepe pencereleri ile yaplarn ortalarnda, rtde meydana getirilen aklklar klandrmay salamaktadr. Bu orta aklklarn, her tip yapda, i avlunun geleneini yaatt dnlebilir. Cephelerde ta kaplar genel bir zelliktir. ounlukla mukarnasl ni biimindeki kemerli kaplar, birka sra ve eitli ta iilii gsteren bordrlerle ereve iine alnmtr. Cephelerde, ta kaplarn iki yannda veya cepheyi snrlayacak biimde iki yanda, minareler, baz merkezlerde, zellikle 13.yy.n ortasndan itibaren yaygnlamtr.

Plan ve form tasarm bakmndan yap tiplerinin kendi ilerinde belli bir geliimini izlemek mmkndr. Bu bakmdan yap tiplerini ele alarak, genel karakterini belirlemek mmkndr. Seluklu a Anadolu Trk Mimarlnda, gnmze ulaabilen ant niteliindeki mimarlk rnlerinin byk ksm dini mimarlk rnekleridir. Camiler bunlarn en ilgi ekicileridir. Dini eitim yannda, din d eitim de yaplan ve ann yksek retim kurumlar olan medreseler, ikinci bir gurubu meydana getirirler. Mezar antlarnn da, Anadoluda ilgi ekici bir gelimesi vardr. Kervansaraylar ise en gelimi biimiyle Anadoluda Seluklu anda ortaya km olan Ortaan nemli mimarlk rnekleridir ve yzden fazla salam rnei Anadoluda gnmze ulaabilmitir. Seluklu dnemi Anadolu Saray ve Kkleri, son yllardaki kazlarla aydnlatlm, geni alanlara yaylm yap topluluklar olarak dikkati ekerler. zellikle ini sslemeleri artc detay zenginlii gstermesi bakmndan ilgi eker. Bu inilerdeki figrlerle birlikte, her tip yapda rastlanan ta kabarta figr detaylar Seluklu a Anadolu Trk mimarlnn dier bir ilgi ekici ynn meydana getirir. Camilerde; Gneydou Anadolu bata olmak zere erken dnem Anadolu Trk mimarlnda, am Emeviye Camiinin modelini tekrarlayan Diyarbakr Ulu Camii gnmze ulaabilen en erken rnek olmaktadr. Geni bir avlunun gneyinde enine gelien ok direkli ana mekn, tasarmn asln meydana getirir. Siirt ve Bitlis Ulu Camilerinde de zamanla ayn biime ulalm olduu gzlenir. Enine gelien bir ana meknn ortasnda ve mihrap nnde kubbenin yer ald plan tasarm ise Artuklu camilerinde ortaya kar ve yerleir. Silvan ve Mardin camilerinden sonra, Kzltepe Ulu Camii bu tipin en gelimi rneidir. Buna karlk, Danimentli camilerinde, ok ayakl ana mekn, mihrap nnde kubbe motifini vazgeilmez biimde kullanmakla birlikte, mekn enine gelimeyi bir yana brakmakta, kuzeydeki geni avlu, yerini ana meknn ortasna, merkeze alnm i avluya brakmaktadr. ounlukla zeri ak braklan veya cameknla rtlen bu i avlu ayn zamanda klandrmaya da yaramaktadr. lk Trk Beyliklerinin ve Anadolu Seluklularnn camilerinde Artuklularn enine gelien tasarm dnda, genellikle mihrap nnde kubbeli blmn yer ald, ok ayakl bir dzen gzlenmektedir. Ancak, orta aklk veya bunu yaatan camekn toplayc olmakta, ok az rnekte, dorudan dikine bir gelime gzlenmektedir. zellikle mihrap duvar ynnde enine bir gelime, gerek rtde, gerekse alt blmde mutlaka yapya

egemen olmakta, mihrap n kubbesiyle de bu durum vurgulanmaktadr. Geni orta avlusu, tulann da kullanld malzemesi ve genel plan tasarm ile ran Byk Seluklu camilerini andran Malatya Ulu Camii tek rnek olarak kalmaktadr. Malatyal mimar bilinen bu yap, Anadolu Seluklu a mimarlarnn randaki Byk Seluklu mimarlna yabanc olmadklarn, ancak, Anadoluda yeni bir tasarm gerekletirmek iin altklarn kantlayan gzel bir rnektir. Bu abalar, Beylikler ve Osmanl dnemi mimarlnn temellerini atacaktr. Cami ile Medresenin birletirilerek ele alnd bir mimari tasarma Kayseride Danimentli dneminden Klk Camiinde, sonra da Seluklu dneminden Hac Kl Cami-medresesinde rastlanmaktadr. Bu aba, Amasyada Gk Medrese-Camii gibi ilgi ekici denemelerden sonra, Osmanl mimarlnda, medresenin caminin avlusunda yer almasyla sonulanacaktr. Anadolu Seluklu Camilerinin nemlilerini Konya Alaeddin Camii, Nide Alaeddin Camii, Malatya Ulu Camii, Kayseri Huand Hatun Camii, Bnyan, Sinop, Develi Ulu Camileri gibi rneklerle oaltmak mmkndr. Bu dnemin nemli bir tipini de aa direkli camiler oluturur. Aa direkler zerinde dz daml bu yaplarda dier camilerin tasarmn detaylarda yakalamak mmkndr. zellikle ortada aklk-klk blmleriyle, aa iilii rnekleriyle dikkati ekici yaplardr. Afyon, Sivrihisar, Ankara Arslanhane, Beyehir Erefolu Camileri bunlarn nemli rnekleridir. Beyehir rneinde, tuladan mihrap n kubbesi heriki tipin kaynatrld bir rnei meydana getirmektedir. 13.yy. iinde, zellikle Konya ve evresinde rnekleri grlen tek kubbeli kk ldeki mescitler, hazrlk meknlaryla dikkati eker. Bu gelime, kk denemeler biiminde, Beylikler ve Osmanl dnemi mimarlnn son cemaat yerleri bulunan tek kubbeli camilerinin tasarmn hazrlayan bir temel olarak grlebilir. Medreselerde; Anadolu Trk Mimarlnda, iki balca tip medresenin paralel bir gelime iinde 13.yy.n sonuna kadar yapld grlmektedir. Bunlardan birincisi, tek ya da iki katl olmakla birlikte, eyvanl bir orta avlu dzenine dayanmaktadr. Eyvan says tek, iki, ya da drt olabilmekte, avlu da revakl ya da revaksz olabilmektedir. Avlu evresinde eyvanlardan artan blmlerde hcreler bulunmaktadr. ounlukla ta kaplarnn sslemeleri, eyvanlarnn kaplamalar ile dikkati eken bu

yaplarda genellikle ke odalar kubbeli olmakta, bazen de kapal bir mescit ve trbe yer almaktadr. Bu tip yaplara genelde avlulu medreseler ad verilmektedir. Ayn biimde tasarlanm fakat ortadaki avlusunun zeri kubbe ile rtl olan medreselere de genelde kubbeli medreseler ad verilmektedir. Bunlarn bir blmnn gzlemevi olduu anlalmaktadr. Avlulu medreseler grubunun ilk rnekleri Artuklu yaps olarak Mardin ve Diyarbakrda karmza kmaktadr. Olduka gelimi iki katl bu rneklerden sonra, Kayseride ifte Medrese ile Sivas Keykvus medreseleri 13.yy. n banda iki deiik uygulama olarak dikkati ekmektedir. Herikisi de tp medresesi ve hastahanesi olarak bitiik iki yapdan meydana gelen bu rnekler, trbeleri, figrl kabartmalar ve boyutlaryla dikkati ekerler. Konyada Sral Medrese, Akehir Ta Medrese, Kayseri Huand ve dierleri gibi rneklerden sonra Sivasda 1271de yaplan medrese, bu tipin en gzel rnekleridir. Sivas Gk Medrese, Sivas ifte Minareli Medrese, Sivas Buruciye Medresesi, Erzurum ifte Minareli Medresede toplanan zellikleri hazrlayan rneklerdir. Kubbeli Medreselerin ilk rnekleri ise 12.yy.n ortalarnda Danimentlilerin Tokat ve Niksar Yabasan medreseleriyle balar. Mengckllerin Divrii Ulu Camiine bitiik Turan Melik ifahanesinde deiik bir rnei grlr. Seluklu kapal veya kubbeli medreseleri ise Isparta Atabeydeki Ertoku Medresesiyle Afyon Boyalky Medresesi rneklerinden sonra, Konyada iki muhteem uygulama ile karmza kar. 1251 ylndan Karatay Medresesi, dengeli ve simetrik planl, mermer ta kaps, ortadaki geni kubbesiyle kendini belli eder. Kubbenin ii ve ana eyvan zengin ini mozaik ssleme ile kapldr. 1260-65 den Sahip Atann mimar Klk bin Abdullaha yaptrd Konya nce Minareli Medrese ise, ayn plan emasn aa yukar tekrarlayan, i meknda, srl tulann hafif kullanld bir yapdr. Buna karlk cephesinde yksek ve dikkati ekici, yksek kabartma ta iiliine sahip ta kaps, btn sanat tarihilerinin dikkatlerini zerinde toplamtr. Bitiiindeki tek kubbeli ve da ak mesciti birletiren uzun ve ift erefeli yivli minaresinin byk ksm depremde yklmtr. ayda Ta Medrese, Krehir Caca Bey Medresesi, bu dnemden dier kubbeli medrese rnekleridir. Kayseride Huand Hatun, Konyada Sahip Ata gibi klliye olarak yaplan yaplarda, hamam, trbe, hanikh gibi eitli fonksiyonlardaki yaplar, cami ve medrese ile birlikte topluca ele alnmaktadr. Mezar Antlarnda; Bir blm zellikle medreselerle birlikte veya camilere bitiik olarak yaplan Anadolu Seluklu a mezar antlar

da medreseler gibi iki ana tipte incelenir. Trbeler ve Kmbetler. Trbeler, genellikle kare veya okgen gvdeye sahip, ounlukla kubbe ile rtl mezar antlardr. Kmbetler ise, ayn biimdeki gvdelerinin stndeki kubbeleri piramit ya da koni biimi bir klhla rtl, altnda da mumyalk ad verilen l gmme odasnn bulunduu bir yap tipidir. Bu ok genel tarifler, form olarak yaplar birbirinden ayrmak iin kullanlmaktadr. Trbelerin Anadoluda bir de zel tipi Eyvan biimi trbeler olarak karmza kmaktadr. XII.yy.dan Danimentli, Mengckl, Saltuklu Kmbetleri Anadolu Seluklu Kmbetlerini hazrlayan rnekler olmulardr. Artuklularda ise, tek bana trbe veya kmbete rastlanmamtr. Seluklu Sultanlarndan ounun gml olduu on kenarl bir kmbet biimindeki mezar ant Konya Alaeddin Camii avlusundaki II. Klarslan Kmbetidir. Bir dier Seluklu Sultan zzeddin Keykvus ise, Sivasdaki medresesinin gney eyvannda gmldr ve zerine tuladan on kenarl bir kmbet yaplmtr. Medrese ve camilere bal eitli trbe ve kmbetlerden baka ilgi ekici bir mezar ant, Tercanda Mama Hatun Kmbetidir. 13.yy. balarnda Ahlatl bir ustann kitabesini tayan mezar ant, daire biiminde bir evre duvar ile kuatlm, ilgi ekici ta kapya sahiptir. Bu evre duvarnn ortasnda ise dilimli gvde ve klha sahip kmbet yer almaktadr. Kayseride Dner Kmbet, oniki keli gvdesiyle kmbet tipinin tek bana ilgi ekici bir uygulamasdr. Kayseriden sonra Ahlat, 13.yy. kmbetleriyle dikkati ektii kadar, mezar talaryla da zerinde durulan bir merkezdir. Burada eyh Necmeddin, Hasan Padiah, ifte Kmbetler gibi rneklerin en dikkate deerlerinden birisi, silindir gvdesiyle Ulu Kmbetdir. Antsal bir adr gibi her taraftan grlebilen, ta iilii detaylaryla da dikkat eken bir yapdr. 1278 den kalan Amasya Turumtay Trbesi, tonozlu yaps, cephesini kaplayan kalkan duvar ile deiik bir uyguluma olarak karmza kar. Eyvan Trbelere doru bir adm olarak grlebilen bu yapdan baka, Konya, Afyon, Ktahya evrelerinde yaygn olarak karlalan eyvan trbeler, altta mumyalk, stte bir eyvan yapsndan meydana gelmektedir. Bunlarn en antsal rnei olarak Konya Musalla mezarlndaki Gme Hatun Trbesi gsterilebilir. Kervansaraylarda; Anadoluda Seluklu a mimarlnn btn zelliklerini, mekn denemeleri ve ta kaplardaki ta sslemeleriyle sergileyen en nemli yaplar, Ortaan en ilgi ekici kurumlar halinde karmza kan kervansaraylardr. Anadolu ncesi benzer yaplarda rastlanan ribat deyimine

Anadolu kervansaraylarnn bir blmnn yaztlarnda da rastlanr. Her trl yol bakm ve hizmetinin vakf olarak yapld ve belirli menzil aralklarnda kurulu bulunan bu konaklama yaplar kervan ve kervan yolcularnn hertrl gereksinimini karlayacak tekilata sahipti. Kesme tatan kaleyi andran bu konaklama yaplar, geni tekilatlar, zenli ta iilii, ta sslemeleri, zellikle kapal blmlerinin ok etkileyici meknlaryla gerekten saraylar aratmayacak dzendeydi. Anadoluda bu yaplarn genel ad han olmakla birlikte kervansaray sonradan yaktrlm fakat uygun bir terimdir. Bunlardan dokuzu Seluklu sultanlar tarafndan yaptrlm sultanhanlardr. Dierlerinin says yz geer. En belirgin rnekleri sultanhanlarnda grlen Anadolu Seluklu kervansaraylar genellikle iki blmden oluur. Ta kapnn belirgin olarak cepheyi ssledii bu yaplarda birinci blm ak avlu esasna dayanr. Bu avlu ounlukla revakldr. Revaklar arasnda saylar deien eyvanlar da yer alr. Sultanhanlar plan dzeninde, avlunun ortasnda kkmescit denilen bir yap vardr. Drt ayak ve drt kemer stnde ykselen kare planl bu mescit, baz rneklerde, takapnn stne alnm ve yle uygulanmtr. Dtaki takap gibi bir dieri kapal hol blmne gtrr. ya da be nefli, kaln ta ayaklar zerinde ykselen tonozlarla rtl bu kapal meknn merkezinde, kasnakla ykseltilmi ve fener grevi de olan kubbeli bir blm grlr. Bu tipin en gzel rneklerinden biri Konya-Aksaray yolundaki mimar Muhammed Havlann Alaeddin Keykubat iin yapt Sultan Handr. 4500 m2lik bir alanda kurulu olan bu han sslemeleriyle de ayrca dikkate deer. Sultanlar tarafndan yaptrlm olan iki han, genel emann dnda denemelere iaret eder. Evdir Han, iki sra revak eklinde, drt eyvanl bir uygulama biiminde gnmze ulamtr. Alaeddin Keykubatn Alara Han ise e odakl tipte bir yapdr. Ortaya alnm blmeli meknlar, epeevre tonozlu ahr blmleriyle kuatlm, yapnn tamam kapal tonoz rtleri altna alnmtr. Anadoluda kervan yollar zerinde rastlanan hanlarn bazlarnn ak avlu blmleri zamanla yklm, sadece kapal blmleri ayakta kalmtr. Bazlarnn yaztlarndan anlald kadar ile kapal blm ile ak avlulu blm farkl tarihlerde ele alnmtr. Yukarda ad geenlerden baka, Azkara Han, Karatay Han, Tuzhisar Sultan Han, Krkgz Han, Avanos Sar Han, Zazadin Han, Ak Han akla gelen nemli rnekler arasndadr. ay Han, Seluklu yazt bulunan son han olarak saptanmtr. 1278/79 tarihli bu yap Mimar Oul Bey bin Mehmetin adn da

vermektedir. Hanlardaki yaztlar pek ok mimar ve usta ad ile birlikte, tarihi kaynak tekil edecek isim ve tarihler tamaktadr. Kervan yollar zerinde, saysz Seluklu dnemi kprs ile birlikte bu hanlar, gvenli bir ulam ebekesi meydana getiriyordu. Anadolu Seluklu a Saray ve Kklerinin erken rneklerine kazlarn nda bakacak olursak; 1192den nce, Konyada Klarslan tarafndan balatlp, Alaeddin Keykubat dneminde tamamlanan Saraydan gnmze mimari olarak fazla birey kalmamtr. Ancak buradaki ilgin al figrl kabartmalar ile ini kaplamalardan rnekler mzelerdedir. Diyarbakrda 13.yy.n balarnda yaplan Artuklu saraynn kalntlar drt eyvanl ema gsteren bir taht salonuna iaret eder. Kazlarda ortaya karlan bu salonun ortasnda ini kaplamal selsebil ve havuz dikkati eker. Anadolu Seluklu Saraylarndan dierlerinin genel karakteri, dank yaplarn geni bir alan iinde ele alndna iaret etmektedir. BeyehirGl kysndaki Kubadabad (1236) ve Kayserideki Keykubadiye (122426) saraylar su kenarnda bulunmaktadr. Herikisinde de ini kaplamalar, kazlarda ortaya karlm ilgi ekici rnekler sergilemektedir. zellikle Kubadabad saraynn insan ve hayvan figrl inileri bunlar arasndadr. Alara tepesinde hamaml bir kk ve figrl freskolar, Aspendos tiyatrosunun bir blmnn ini kaplamalarla kk haline getirilmesi yannda, Erkilet Hzrilyas, Argnck Haydar Bey, Aksaray IV. Klarslan kkleri ilgin ve kk denemelerdir. Antalya Yanky Hisar (Sillyon) kk de bunlar arasnda saylabilir. 1071den itibaren, 14.yy.n balarna kadar geen bir sre iinde, nce ilk Trk Beylikler, 13.yy.n bandan itibaren de Anadolu Seluklu Devletinin Anadolu Birliini salamasndan sonra, Anadolu Seluklularnn mimarlk rnleri, Anadolunun Trkleme dneminde, birer damga gibi kentlerin grnmn deitirmi, kuvvetli bir yaratma heyecan ile meydana getirilmi eserlerdir. Kesme ta mimarinin, ta iilii ile bezendii, kuvvetli mekn etkisine dayal bu aratrma yaplar, 14.yy.Anadolu Trk Mimarlnn ve dolaysyla Osmanl Evrensel Mimarlnn temelini oluturmutur. Seluklu a olarak ele alnan bu dnemin mimarlk rnleri, Anadolu ncesi Trk Mimarlnn eitli denemelerinin, ta malzeme ile, yeni bir aratrma heyecanyla yorulup denendii eserlerdir. Geleneksel plan ve biim (form) tasarmlar, yeni imknlarla ilgi ekici denemelere sahne olmu, devamllk iinde, yeni araylar, an mimarlk slubunun genel karakterini meydana getirmitir.

Anadolu Seluklu Devleti (Arapa: el-Salcika el-Rm Farsa: Selckiyn-i Rm; Rum Seluklular), SeluklularnAnadoluda kurduu devlettir. Trklerin Anadoluya yerlemesi 1071deki Malazgirt Savandan sonra hzland. Seluklu komutan Kutalmolu Sleyman ah Anadoludaki fetihleri batya yayarak 1075'te zniki Bizanstan ald ve buray bakent yaparak bamszln ilan etti.[1] Bylece kurulan Anadolu Seluklu Devleti, lhanllarn son Anadolu Seluklu sultann tahttan indirdikleri 1308'e kadar varln srdrd. Bizans'n snr komusu olan Sleyman ah bir sre sonra bu devletin iilerine karmaya balad. 1078'de Byk Seluklu Sultan Melikah, Anadoluda ayr bir devlet kuran I. Sleyman ahn glenmesinden kayg duymaya balad. 1078'de ordusunu Sleyman ah'n zerine gnderdi.Bekledii zaferi kazanamad. Sleyman ah, Bizans'taki taht kavgalarndan yararlanarak snrlarn geniletmeyi brakmak zorunda kald. Daha sonra I. Sleyman ah 1082'de Adana ve Tarsus kentleriyle birlikte btn Kilikya topraklarna sahip oldu. 1084'te de Antakya'y ele geirdi. Kutalmolu Sleyman ah 1086 ylnda Antakya yaknlarnda Suriye Seluklu Devleti Sultan Tutu'la yapt savata yenilerek lnce, Sleyman ah'n iki olu I. Kl Arslan ve Kulan Arslan Byk Seluklu Devleti Sultan Melikah'n sfahan'daki sarayna esir olarak gnderilmiti. Bylece Anadolu'da bir otorite boluu meydana geldi. Bu dneme Anadolu Seluklu Devleti'nin Fetret dnemi denilebilir. Bu otorite boluundan yararlanan znik beyi Ebu'lKasm Anadolu Seluklu Devleti'nin ynetimini eline geirdi. Kardei Ebu'l-Gazi Hasan Bey'le birlikte Marmara civarnda Bizansllarla savaarak devletin snrlarn geniletmeye balad. Anadolu'yu kendisine balayamay uman Byk Seluklu Devleti hkmdar Melikah, Urfa emiri Bozan' Ebu'l-Kasm'n zerine yollad. Emir Bozan znik'i kuattysa da alamad. Ancak Byk Seluklu Devleti'yle savamay gze alamayan Ebu'l-Kasm kardeini znik'te brakarak Melikah'la anlamak zere sfahan'a hareket etti. Melikah Ebu'l-Kasm'la anlamay kabul etmedi. Ebu'l-Kasm znik'e geri dnerken 1092ylnda yolda yakalanarak idam edildi. Ebu'l-Kasm'n lmnden sonra kardei Ebu'l-Gazi ksa bir sre daha znik'i elinde tutmaya devam etti. Ancak Byk Seluklu Devleti sultan Melikah'n lm zerine Sleyman ah'n iki olu I. Kl Arslan ve Kulan Arslan sfahan'da serbest brakldlar. Ebu'l-Gazi znik'e 1092 yl sonlarnda ulaan I. Kl Arslan'a hi direnmeden ynetimi devretti. Bylece Anadolu Seluklu Devleti'nin ynetimi tekrar Kutalmolu Sleyman ah'n hanedanna geri dnm oldu.
Konu balklar
[gizle]

1 Tarihi

1.1 Son parlak yllar 1.2 Anadolu Seluklu Devletinin Dal

ve Ykl

2 Devlet yaps ve ordu 3 Toplumsal ve ekonomik yaam 4 Mimari 5 Notlar 6 Kitaplar 7 Ayrca baknz

Tarihi [deitir]

Selukluda nemli sultanlar ve olaylar

Byk Seluklu Sultan Melikah'n lmnden sonra I. Kl Arslan 1092'de Anadolu Seluklu tahtna kt. I. Kl Arslan, zmir yresinde gittike glenen Trk beyi aka Bey'i ortadan kaldrd. Hallar karsnda yenilgiye uraynca zniki terk edip Anadolu ilerine ekilmek zorunda kald ve Konya'y bakent yapt. 1100'deDanimendlilere yenilen Hallar ertesi yl Anadolu'ya ikinci bir ordu gnderdiler. Anadolu beylikleriyle birlikte hareket , I. Kl Arslan'n da Elbistan' almas iki devlet arasnda savaa yol at, artk Byk Seluklu tahtn isteyecek kadar glenmiti. Bu amala 1107'de Byk Seluklu ynetimindeki Musul zerine sefere kt. Ama Habur Suyu kysnda Byk Seluklu ordusuna yenildi ve atyla rma geerken boularak ld. I. Kl Arslan n lmyle Anadolu Seluklu Devletinin egemenlii sarsld. Anadoluda stnl Danimendliler ele geirdi. Anadolu Seluklu taht bir sre bo kaldktan sonra, I. Kl Arslan'n olu ahin ah 1110'da baa geti. Ama kardei Rkneddin Mesud onun sultanln tanmad ve Danimendlilerin desteiyle iktidar ele geirdi. I. Rkneddin Mesud, bir sre Danimendlilerin denetimi altnda kald. 1142'de Danimendli Mehmed Beyin lmnn ardndan Anadolu Seluklularnn Anadolu'daki stnln yeniden kurdu.

Bizans ordusunu 1146'da Konya nlerinde yendi. Ertesi yl II. Hal ordusunu Eskiehir yaknlarnda bozguna uratt. I. Rkneddin Mesud, gelenee uyarak lkesini olu arasnda paylatrd ve II. Kl Arslan' veliaht ilan etti. I. Rkneddin Mesudun 1155te lmesinin ardndan oullar arasnda taht kavgalar balad. Bu srada Danimendliler, Bizansllar, Musul Atabeyi Nureddin Mahmud Zengi ve Ermeni Derebeyi Toros birleerek Anadolu Seluklu Devleti'ne kar harekete getiler. II. Kl Arslan devleti ayakta tutabilmek iin nce Bizansla bar yapmann yollarn arad ve stanbul'a giderek bir antlama yapt. Daha sonra, amcas ahin ah ile Danimendlilerin birleik ordusunu yendi. 1175'te Danimendlilerin egemenliine son verdi. Bir sre sonra II. Kl Arslan ile Bizans arasndaki bar bozuldu. Bunun zerine Bizansllar byk bir orduyla Anadolu ilerine girdi. II. Kl Arslan 1176'da Sandkl ile Dinar'n dousunda, Miryakefalon Sava'nda Bizans ordusunu pusuya drd ve ar bir yenilgiye uratt. Bu, Trklerin Anadoluda Bizans karsnda Malazgirt'ten sonraki en byk zaferdi. Bu yenilginin ardndan Bizans, Trkleri Anadolu'dan karma umudunu tmyle yitirdi. II. Kl Arslan 1186'da lkesini 11 olu arasnda paylatrd. Ne var ki, daha kendisi hayattayken oullar arasnda veliahtlk mcadelesi balad. 1192'de II. Kl Arslan'n lmnden sonra oullarndan I. Gyaseddin Keyhsrev tahta kt. Ama 1196'da tahtn aabeyi II. Sleyman ah'a brakmak zorunda kald. II. Sleyman ah, Erzurum'u alarak Saltuklular'n varlna son verdi. 1204'te ldnde Anadolu Seluklu Devletini yeniden eski gcne ulatrmt.

Son parlak yllar [deitir]

1097 ylnda Avrupa, Bat Anadolu'da Anadolu Seluklular grlmektedir.

1205te I. Gyaseddin Keyhsrev ikinci kez tahta kt. Karadeniz'deki ticaret yollarn kesen Trabzon mparatorluu zerine bir sefer dzenleyerek bu yolu yeniden Trklere at. Daha sonra nemli d ticaret liman olan Antalya'y topraklarna katt. I. Gyaseddin Keyhsrev, sultann lke topraklarn oullar arasnda paylatrma geleneine son vererek merkezi ynetimi glendirdi. Vilayetleri ynetmekle grevlendirilen ehzadeleri merkezi ynetime bal birer vali durumuna getirdi. I. Gyaseddin Keyhsrev 1211'de ld ve yerine byk olu I. zzeddin Keykavus tahta kt. nce kendisine kar ayaklanan kardei Alaeddin Keykubad etkisiz hale getiren I. zzeddin Keykavus, bylece iktidarn salamlatrdktan sonra btn dikkatini Anadolu'da ticaretin canlandrlmasna verdi. Kbrs Krallyla bir anlama yaparak iki lke arasndaki ticareti serbest hale getirdi. Kuzey ticaret yolunu amak iin Sinop'u Trabzon mparatorluundan ald. Daha sonra, gney ticaret yolunu

engelleyen Ermeni derebeyinin zerine yrd ve Ermenileri yenerek Suriye ticaret yolunu at. Bylece Anadolu, ticaret kervanlarnn merkezi durumuna geldi. 1220'de Keykavus'un lnce kardei I. Alaeddin Keykubad tahta kt. En nl Anadolu Seluklu hkmdarlarndan biri olan I. Alaeddin Keykubad, Akdeniz kysnda nemli bir liman olan Kalonoros'u (bugnk Alanya) ald. Kendi adndan dolay daha sonra Alanya olarak anlan bu kentte bir tersane kurdurdu ve kentin kalesini yeniden yaptrd. Tccarlarn karada Ermenilerin, denizde Avrupal korsanlarn saldrlarna uramas zerine el'den Antalya'ya kadar btn ky eridini topraklarna katt. Moollarn Anadoluya girmesi tehlikesi karsnda 1226'daEyyubilerle ilikilerini gelitirdi. Bu arada Trabzon Rum mparatorluuyla ittifak kuran Harzemahlar 1230da Yass emen Savanda ar yenilgiye uratt. Moollara kar komu devletlerle bir birlik kuramayan I. Alaeddin Keykubad, 1233te Mool kaannn egemenliini tanmak zorunda kald. Alaeddin Keykubad 1237de lnce yerine olu II. Gyaseddin Keyhsrev tahta kt. Ama devletin ynetimi fiilen vezir Sadeddin Kpek'in elindeydi. Moollarn nnden kaarak Anadoluya snan gebe Trkmenler Anadolu Seluklu lkesini tam bir kargaaya srkledi. Anadolu Seluklu ynetimi bu kargaay nlemek iin sert nlemlere bavurunca, Anadolu Seluklu tarihinin en byk ayaklanmas patlak verdi. Baba shak'n nderliindeki ayaklanmaclar bakent Konya zerine yrynce II. Gyaseddin Keyhsrev kenti terk etmek zorunda kald. Ama sonunda, 1240ta ayaklanma kanl biimde bastrld. Baba shak ayaklanmasnn Anadolu Seluklu Devletini iyice zayflattn gren Moollar, frsat bu frsat deyip Anadoluyu igal etmeye karar verdiler. Mool ordular Dou Anadoluya girerek nce Erzurumu igal ettiler. Daha sonra, Seluklu ordusu ve Mool ordusu Sivasn dousundaki Ksedada kar karya geldiler. II. Gyaseddin Keyhsrevin komutasndaki Seluklu ordusu, Kseda Savanda sayca fazla olmasna ramen, yanl sava taktikleri yznden ar bir yenilgi ald. Moollar bu zaferden sonra Erzincan, Sivas ve Kayseri gibi kentleri ele geirdiler ve yamaladlar. Sultan II. Gyaseddin Keyhsrev Moollarla anlama yapt ve her yl onlara vergi vermeyi kabul etti. Bylece, Anadolu Seluklu Devleti Moollara bal bir devlet haline geldi. Kseda Savandan sonra Moollar Anadoluda tam bir bask kurdular. Koyduklar ar vergiler halk zor durumda brakt. Mool basksnn yan sra, artan Bizans saldrlar, siyasal cinayetler, doal afetler ve salgn hastalklar devleti bsbtn sarst. Anadolu Seluklu Devleti birka kez iki ve e blnd.

Anadolu Seluklu Devletinin Dal ve Ykl [deitir]

Moollarn basksnn iyice artmas zerine, Anadolu Seluklular birka baarsz ayaklanma denemesine giritiler. Hatta, bu ayaklanmalardan birinde Memlkl Sultan Baybarstan yardm istediler. Ordusu ile Anadoluya gelen Baybars 1277 ylnda Elbistan ovasnda Moollar darmadan etti. Ancak, Sultan Baybarsn lkesine geri dnmesinden sonra, Moollarn intikam ac oldu. ok sayda insan acmaszca ldrdler. Bundan sonra Anadolu tamamen Mool egemenliine girdi. Anadoluyu atadklar valilerle ynettiler. 1308 ylnda, son sultan II. Mesudun lmnden sonra Anadolu Seluklu Devleti ykld.

Devlet yaps ve ordu [deitir]

Anadolu Seluklularnda devlet topraklar hanedann ortak mlkyd. Sultan lke topraklarn oullar arasnda paylatryordu ve ehzadeler ynetimleri altndaki blgelerde yar bamsz hareket ediyorlard. Bu, Anadolu Seluklu Devletindeki taht kavgalarnn ve ehzadelerin ayaklanmalarnn nemli nedenlerinden biriydi. I. Gyaseddin Keyhsrev bu gelenee son verdi ve merkezi yapy

glendirdi. Sultan unvanyla anlan Anadolu Seluklu hkmdarlar devletin ve ordunun bayd. Merkezi devlet ileri Divan- li (Byk Divan) ad verilen bir kurulda grlr ve karar balanrd. Bu kurula vezirler bakanlk ederdi. Vezirden sonraki en yksek devlet grevi, Niyabet-i saltanatlk makamyd. Bu makama atanan saltanat naibi, yokluunda sultana veklet ederdi. br yksek devlet grevlilerinden mstevfi, maliye ilerini yrtrd. Pervane, divann yapt atamalara ve dirliklerin (iktalarn) datm ilerine bakard. Yazmalar turac yrtr, hukuk ilerine emir-i dd bakar ve askerlik ileriyle beylerbeyi ilgilenirdi. Askeri davalara ise Kad-i leker bakard. Vilayetlerin ynetiminden sorumlu kiiye suba denirdi. Bir tr vali saylan suba, kentin dzenini salar ve blgedeki askerlere komutanlk ederlerdi. Ayrca melik denen ehzadelerin ynettii vilayetler vard. Melikler dorudan sultana balydlar ve vilayet merkezinde Byk Divana benzer bir divan kurarlard. Anadolu Seluklular, Bizans snrlarna bir tr sabit nc kuvvet olarak Trkmen boylarn yerletirmilerdi. Bu boylarn beyleri snr blgelerinde, ubeylii denen yar bamsz beylikler kurmulard. Anadolu Seluklular'nda devletin mal olan topraklar e ayrlrd. Bunlara dirlik, vakf ve mlk denirdi. Sultan dirlikleri, kendisi iin asker besleyip yetitirmeleri karlnda Trkmen beylerine ve komutanlarna verirdi. Mlk denen topraklar stn hizmetlerde bulunanlara gene sultan tarafndan verilirdi. Vakf araziler ise, han, hamam, medrese gibi kurumlarn giderlerinin karlanmas iin ayrlm topraklard. Seluklu ordusu asl olarak, beylerinin komutasnda savaa katlan Trkmenlere dayanyordu. Dirlik sahiplerinin kendilerine verilen topraklarda besledikleri tmarl sipahiler ve kapkulu askerleri, sava zamannda ordunun nemli bir parasyd. Tmarl sipahiler subalarn buyruunda savaa katlrd. Kapkulu askerleri, devlet tarafndan ocuk yata alnp eitilen Trkler ve Hristiyanlardan oluuyordu.

Toplumsal ve ekonomik yaam [deitir]

Anadolu Seluklular dneminde lkenin hemen her yerinde imarethaneler vard. Buralarda yoksul halka, rencilere ve yolculara parasz yemek verilirdi. Balca eitim kurumlar medreselerdi. Bata Konya, Sivas, Tokat ve Amasya olmak zere birok kentte medreseler kurulmutu. Darifa denen hastaneler daha ok Divrii, Sivas, Tokat, Amasra, Kayseri, Konya ve Kastamonu gibi kent merkezlerinde younlamlard. Kent ve kasabalar birbirine balayan yollar zerinde han ve kervansaray denen konaklama yerleri vard. Ulam ve ticaretin gelimesine bal olarak bu tr konaklama yerlerinin says gittike artt. Bu kurumlarn giderleri vakflarca karlanrd. Anadolu Seluklular ticarete ve yol gvenliine byk nem verdiler. Kervan yollarnn gvenliinin salanmasna bal olarak Anadolu'da ticaret ok geliti. Karadeniz ve Akdeniz'deki limanlar nemli birer d ticaret merkezi durumuna geldi. Ticareti gvence altna alan devlet, karada haydutlarn, denizde korsanlarn saldrsna urayarak mallar yamalanan tccarlarn zararlarn karlyordu. Gerek yolculuklar srasnda, gerekse kervansaray ve hanlarda konakladklarnda tccar ve yolcularn gvenlii ve ihtiyalar salanyordu. Anadolu Seluklularnda zellikle dokumaclk ok gelimiti. Ayrca Anadolu'nun eitli blgelerindeki demir, bakr, gm gibi madenler iletiliyordu. Seluklular Devletinde edebiyat ve dncede byk gelimeler oldu. Necmeddin shak, Muhiddin Arabi, Sadreddin Konevi, Mevlana Celaleddin Rumi gibi bilgin ve yazarlar yetiti.

Mimari [deitir]
Ana madde: Seluklu mimarisi Anadolu Seluklular lkenin pek ok yerinde cami, han, kervansaray, imaret, kpr, eme ve medreseler yaptrdlar. Beyehir'deki Erefolu Camisi (1296), Anadolu Seluklu mimarisinin

zelliklerini tayan en nemli rneklerden biridir. Aa direkler zerine kurulan, ii ini mozaik ve aa oyma ileriyle sslenen tip camilerin baka rnekleri de vardr. Anadolu Seluklu sultanlar adna yaplan kervansaraylar "Sultan Han" ya da "Han" olarak adlandrlrd. Bu dnemdeki dinsel yaplar genellikle kk boyutlarda olmasna karn, hanlar ok byk boyutlu yaplardr. Bir bakma sultann ihtiamn yanstrlar. Anadolu Seluklu mimarisinin gnmze kalan en nemli rnekleri arasnda, Konya'da Aleddin Camii, Karatay Medresesi, nce Minareli Medrese, Nide'de Alaeddin Camii, Ankara'da Aslanhane Camisi, Kayseri'de Huand Hatun Camii ve Klliyesi, Afyonkarahisar'da Ulucami, Erzurum'da ifte Minareli Medrese, Sivas'da Gk Medrese, Buruciye Medresesi ve ifte Minareli Medrese, Krehir'de Melik Gazi Kmbeti,Tercan'da Mama Hatun Trbesi, Ahlat'da Ulu Kmbet ve ifte Kmbetler ile Nevehir'de (Tuzky camii, Kzlkaya camii) ve dier yaplar (Nevehir Kalesi v.b.) gsterilebilir.

Notlar [deitir]
Tarimizde nemli bir yere sahip olan Anadolu Seluklu Devletinin kuruluundan yklna kadar gerirdii dnem zet halinde sitemizde bulunuyor. Anadolu Seluklu Devletinin kurucusu I. Kl Arslan dur..

Kurulu Devri Byk Seluklu Hkmdar Melikah tarafndan Anadolu hkmdarlna tayin edilen Kutalm'nolu Sleyman ah tarafndan 1077 tarihinde kuruldu. Byk Seluklular'a bal olan bu devletin bakenti znik idi. Sleyman ah, halife tarafndan onaylanarak "Sultan" nvan ile ereflendirildi. Sleyman ah Dnemi 1077 tarihinde Anadolu Seluklu Devleti'ni kurdu. lk nce Konya, Afyon, Ktahya'y alarak znik'e kadar ilerledi. Tarihte ilk kez Boaz'n Anadolu yakas Trkler tarafndan kontrol altna alnd. 1086 ylnda yaplan Habur Sava'nda Suriye Seluklu hkmdar Tutu'a yenildi ve ld. UYARI : Boazn Anadolu yakas ilk defa kontrol altna alnm ve Boaz'dan geen gemilerden gmrk alnmtr. I. Kl Arslan Dnemi Malikah'n lm zerine Berkyaruk, Sleyman ah'n olu Kl Arslan' 1092'de Anadolu hkmdarlna tayin etti. 1096 ylnda balayan I. Hal Seferi'nde, znik ve Bat Anadolu Bizansllara verildi. UYARI : Bu durum Bizans'n iine gelmi, Trklere kar savunmay brakp taarruza gemitir. I. Kl Arslan, 1107 tarihinde Byk Seluklularla yapt savata Habur Irma'nda boularak ld.

UYARI : znik 'in kaybedilmesi zerine devletin merkezi Konya'ya tanmtr. Bu durum Trkler'in Bat'ya ilerleyiini bir sre engellemitir.

I. Mesud Dnemi 1116 tarinde Aadolu Seluklu Devleti'nin bana geti. Bir sre Danimentlilere bal olarak hareket etmek zorunda kald. 1147 tarihinde II. Hal seferi balad. Hallar bozguna uratld. Sultan I. Mesut 1155 tarihinde vefat etti. UYARI : Anadolu'daki ilk bayndrlk ve kurumlama hareketleri bu dnemde balamtr. II. Kl Arslan Dnemi I. Mesut'un 1155 tarihinde lm zerine olu II. Kl Arslan baa geti. 1176 tarihinde Miryakefalon'da Bizansllar bozguna uratld. UYARI : Bir daha Anadolu iin "Trkler'in igali altndaki lke" deyimi kullanlmad. Miryakefalon'dan sonra Trkler'in Anadolu'ya yerlemesi kesinleti. 1178 tarihinde Danimenliler Beylii'ne son verildi. II. Kl Arslan, 1192 ylnda ld. Seluklu tahtna Gyaseddin Keyhsrev geti. Sleyman ah Dnemi Rkneddin Sleyman, 1192 tarihinde tahta geen Gyaseddin Keyhsrev'i tanmayarak, 1196 tarihinde baa geti. Bizans' vergiye balad, ukurova Ermenilerini Toroslarn gneyine ekilmeye zorlad. Saltuklu Beylii'ne son verdi. Sleyman ah, 1204 tarihinde ld. UYARI : Bu tarihten itibaren Anadolu Seluklular Grclerle komu oldu. I. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi Sleyman ah'n 1204 ylnda lm zerine tahta Gyaseddin Keyhsrev yeniden geti. Karadeniz seferi sonunda Trabzon Rum Devleti'ni yendi. Akdeniz seferi sonunda Antalya'y ald. UYARI : Anadolu Seluklular ilk kez Akdeniz'e indi. Antalya ithalat ve ihracat yaplan yer haline geldi. Ticareti gelitirmek amacyla Venedik'le ilk defa ticaret anlamas yapt.

lk defa bir ticaret anlamas Venediklilerle bu dnemde yapld. Gyaseddin Keyhsrev 1211 tarihinde ld. I. zzeddin Keykavus Dnemi Gyaseddin Keyhsrev'in 1211 ylnda lmesi zerine tahta geti. Trabzon Rum mparatorluu'nu yenerek Sinop'u fethetti. Bylece Anadolu Seluklular ilk defa Karadeniz'e ulat. Kbrs Krll ve Venedik Cumhuriyeti ile ticaret antlamalar imzalad. I. zzettin Keykavus 1220 ylnda ld. Alaaddin Keykubat Dnemi zzettin Keykavus'un 1220 ylnda lm zerine tahta geti. Krm'a bir donanma gndererek Krm'n Sudak Liman'n fethetti. UYARI : Anadolu Seluklu Devleti bylece ilk deniz ar sefer yapm oldu. Karadeniz ticareti tam gvenlie kavutu. 1228'de Mengcek Beyliine son verdi. 1230 tarihinde Yass imen Sava'nda Harzemahlar yendi. UYARI : Bu savan tek olumsuz yn Anadolu'yu Mool istilasna ak hale getirmesidir. Bunun nedeni Harezmahlarn Anadolu Seluklular ile Moollar arasnda tampon blge olmasdr. Bu tampon blge ortadan kalknca Anadolu Moollarla komu oldu. I. Alaaddin Keykubat 1237 ylnda bir ziyafet esnasnda zehirlenerek ld. Ykl Dnemi Alaaddin Keykubat'n lm zerineolu II. Gyaseddin Keyhsrev tahta geti. Asya'da balayan Mool istilas bir ok Trkmen boyunun Anadolu'ya g etmesine neden oldu. Baba shak, 1240 tarihinde devlete kar ayakland. 1242 ylnda Moollar, Anadolu'ya girdi. 1243 ylnda Kseda Sava'nda Seluklular yenildi. II. Gyaseddin'in lm zerine Rkneddin Kl Aslan tahta geti. Memlk hkmdar Baybars Anadolu'yu Mool basksndan kurtarmak iin Anadolu'ya gelerek Moollar yenilgiye uratt