Dosy 7

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
TEMEL ELEKTRK MALZEMELER
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................v GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. LETKENLER VE YALITKANLAR...............................................................................3 1.1. letkenler...................................................................................................................3 1.1.1. letkenlerin Grevi .............................................................................................3 1.1.2. letken Gereler..................................................................................................3 1.2. Yaltkanlar ................................................................................................................7 1.2.1.Yaltkanlarn Grevi............................................................................................7 1.2.2. Yaltkan Gereler ...............................................................................................7 1.3. letken Snflar .......................................................................................................11 1.3.1. plak letkenler ve zellikleri.........................................................................11 1.3.2. Yaltlm letkenler ve eitleri .......................................................................12 1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri ..............................................................................13 1.4.1. N Kablolar (TS) ..............................................................................................13 1.4.2. Y Kablolar (TS) ..............................................................................................14 1.4.3. H Kablolar (TS) ..............................................................................................15 1.4.4. Dier Kablolar .................................................................................................17 1.5. letken Balantlar..................................................................................................18 1.5.1. letkenlerin Kesilmesi ......................................................................................19 1.5.2. letken zerindeki Yaltkann Soyulmas..........................................................19 1.5.3. letkenlerin Bklmesi .....................................................................................20 1.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar ........................................................................20 1.5.5. letkenlerin Terminallere Balanmas ...............................................................27 1.5.6. Kablo Pabucu Taklmas...................................................................................28 1.5.7. letkenlerin Yaltlmas.....................................................................................30 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................31 LME VE DEERLENDRME .................................................................................35 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................36 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................37 2. KABLO DEME MALZEMELER ............................................................................37 2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar...............................................................................37 2.1.1. Grevi..............................................................................................................37 2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar...............................................................37 2.2. Kanallar ..................................................................................................................39 2.2.1. Grevi..............................................................................................................39 2.2.2.eitleri ve Ek Paralar ....................................................................................39 2.3. Ek Kutular .............................................................................................................41 2.3.1. Grevi..............................................................................................................41 2.3.2. eitleri ...........................................................................................................41 2.4. Kasalar....................................................................................................................42 2.5. Kroeler ..................................................................................................................42 2.5.1. Grevi..............................................................................................................42 2.5.2. Kroe eitleri .................................................................................................43 2.6. Kablo Ba ve Spiralleri ..........................................................................................44 i
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................47 LME VE DEERLENDRME .................................................................................48 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................49 RENME AALYET-3 .................................................................................................50 3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA ................................................................................50 3.1. Topraklama .............................................................................................................50 3.1.1. Topraklamann nemi......................................................................................50 3.1.2. Topraklama eitleri ........................................................................................50 3.1.3. Topraklama Elemanlar ....................................................................................52 3.2. Sfrlama .................................................................................................................55 3.2.1. Sfrlama Yapm Nedenleri...............................................................................55 3.2.2. Sfrlamann Sakncalar ...................................................................................55 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................57 LME VE DEERLENDRME .................................................................................58 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................59 RENME FAALYET-4 ...............................................................................................60 4. ZAYIF AKIM MALZEMELER....................................................................................60 4.1. Transformatr .........................................................................................................60 4.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi ve Yaps ..................................................60 4.1.2. alma Prensibi ..............................................................................................61 4.2. Butonlar ..................................................................................................................62 4.2.1. Butonlarn Grevi ............................................................................................62 4.2.2. Buton eitleri .................................................................................................62 4.3. Ziller .......................................................................................................................63 4.3.1. Zil eitleri ......................................................................................................63 4.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi................................................................63 4.4. Kap Otomatii .......................................................................................................64 4.4.1. Grevi..............................................................................................................64 4.4.2. alma Prensibi ..............................................................................................64 4.5. Numaratr...............................................................................................................65 4.5.1. Grevi..............................................................................................................65 4.5.2. alma Prensibi ..............................................................................................65 4.6. Refkontak ...............................................................................................................66 4.6.1. Grevi..............................................................................................................66 4.6.2. alma Prensibi ..............................................................................................66 4.7. Diyafon...................................................................................................................67 4.7.1. Grevi..............................................................................................................67 4.7.2. alma Prensibi ..............................................................................................68 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................69 LME VE DEERLENDRME .................................................................................70 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................71 RENME FAALYET-5 ...............................................................................................72 5. AYDINLATMA ve PRZ DEVRE ELEMANLARI .......................................................72 5.1. Filer.......................................................................................................................72 5.1.1. Grevleri..........................................................................................................72 5.1.2. Yaplar Bakmndan Fi eitleri.....................................................................72 5.1.3. Enerji Al ekillerine Gre Fi eitleri ..........................................................73 ii
5.1.4. Jaklar ve eitleri.............................................................................................73 5.2. Prizler .....................................................................................................................74 5.2.1. Grevleri..........................................................................................................74 5.2.2. Kullanm Yerlerine Gre Priz eitleri .............................................................75 5.2.3. Yaplar Bakmndan Priz eitleri ...................................................................75 5.3. Duylar.....................................................................................................................77 5.3.1. Grevi..............................................................................................................77 5.3.2. Yapm Gerelerine Gre Duy eitleri .............................................................77 5.3.3. Yapllarna Gre Duy eitleri.......................................................................78 5.3.4. Kullanm Yerlerine Gre Duy eitleri.............................................................78 5.3.5. Byklklerine Gre Duy eitleri...................................................................78 5.3.6. Soketler............................................................................................................79 5.4. Lambalar (Ampl)...................................................................................................79 5.4.1. Grevi..............................................................................................................79 5.4.2. Lamba eitleri................................................................................................79 5.5. Armatrler ..............................................................................................................82 5.5.1. Armatrlerin Grevi.........................................................................................82 5.5.2. Armatr eitleri .............................................................................................82 5.6. Aydnlatma Kontrol Elemanlar...............................................................................85 5.6.1. Anahtarlar ........................................................................................................85 5.6.2. Merdiven Otomatii .........................................................................................87 5.6.3. Darbe Akml Role(mpuls Role)......................................................................87 5.6.4. Zaman Saati .....................................................................................................87 5.6.5. Sensrler ..........................................................................................................87 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................89 LME VE DEERLENDRME .................................................................................90 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................91 RENME FAALYET-6 ...............................................................................................92 6. DAITIM TABLOLARI, KUMANDA ve KORUMA DEVRE ELEMANLARI ...........92 6.1. Datm Tablolar....................................................................................................92 6.1.1. Grevi..............................................................................................................92 6.1.2. Yapldklar Malzemeye Gre Datm Tablolar ..............................................92 6.1.3. Kullanm Yerlerine Gre Datm Tablolar......................................................93 6.2. Sigortalar ................................................................................................................94 6.2.1. Grevi..............................................................................................................94 6.2.2. Sigorta eitleri ...............................................................................................95 6.3. Kaak Akm Koruma Roleleri .................................................................................96 6.3.1. Grevi..............................................................................................................96 6.3.2. alma Prensibi ..............................................................................................96 6.4. Roleler Grevi ve alma Prensibi .........................................................................98 6.5. Kontaktrler Grevi ve alma Prensibi.................................................................98 6.6. Selenoidler ..............................................................................................................99 6.7. alterler, Grevi ve eitleri ...................................................................................99 UYGULAMA FAALYET.........................................................................................101 LME VE DEERLENDRME ...............................................................................102 PERFORMANS DEERLENDRME .........................................................................103 MODL DEERLENDRME.........................................................................................104 iii
CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................107 NERLEN KAYNAKLAR ............................................................................................109 KAYNAKA ..................................................................................................................110
iv
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0011 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan ortak Temel Elektrik Malzemeleri Elektrikte kullanlan temel tesisat malzemelerinin yaplar, eitleri, retim standartlar ve balantlar ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koul yoktur. Temel elektrik malzemelerini standartlara uygun semek ve balantlarn yapmak. Genel Ama Her trl yerde, standartlara, TSE ve elektrik i tesisleri, kuvvetli akm, topraklama ynetmeliine uygun olarak, temel elektrik malzemelerini seip, balantlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. Standart ve ynetmeliklere uygun, iletken ve yaltkan eitlerini seebilecek, iletken ek ve balantlarn yapabileceksiniz. 2. Standart ve ynetmeliklere uygun, kablo deme malzemelerini seebilecek ve kullanabileceksiniz. 3. Standart ve ynetmeliklere uygun, topraklama elemanlarn seebileceksiniz. 4. Standart ve ynetmeliklere uygun, zayf akm tesisat malzemelerini seebilecek ve iletken balantlarn yapabileceksiniz. 5. Standart ve ynetmeliklere uygun, aydnlatma ve priz tesisat malzemelerini seebilecek, iletken balantlarn yapabileceksiniz. 6. Standart ve ynetmeliklere uygun, datm tablolar, temel elektrik kumanda ve koruma elemanlarn seebileceksiniz.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
ORTAM: Atlye ve laboratuvar, sektr sanayi kurulular. DONANIM: letken ve yaltkanlar, el aletleri, klemens, kablo pabucu, izolebant, elektrik tesisat borular, buat, kasalar, kroeler, kablo kanallar, kablo ba ve spirali, topraklama elemanlar, trafo, buton, zil, kap otomatii, fi, priz, duy, lambalar, datm tablolar, sigortalar, kaak akm rolesi, kontaktr, selenoidler, alterler, malzeme kataloglar, projeksiyon, slayt, tepegz Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri ve becerileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac ( oktan semeli, doru yanl ve tamamlamal test, uygulama vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
vi
GR GR
Sevgili renci, amzda teknolojik gelimeler ok hzl bir biimde olmaktadr. Hzl gelimeler zellikle elektrik-elektronik alannda daha ok grlmektedir. Siz de elektrik-elektronik alann setiiniz iin kendinizi ansl grebilirsiniz. nk hemen hemen btn meslekler elektrikle ilikilidir; dolaysyla elektrik-elektronik alan geerliliini her zaman koruyacaktr. Bu modlde elektrikte en ok kullanlan malzemelerin basit yaplarn tanyacak, bu malzemelerin nerelerde kullanlacan ve temel devrelerde kullanmn reneceksiniz. rendiiniz bu bilgilerden faydalanarak evrenizdeki elektrik malzemelerini seebileceksiniz, ayrca basit devrelerde kullanp arzal elektrik elemanlarn deitirebilme becerisi kazanacaksnz. Elektrik malzemelerini i gvenlii ve ynetmeliklere uygun olarak kullanmalsnz. Kullanacamz elektrik malzemeleri seiminde ok dikkatli ve titiz olmalyz. Elektrik malzemeleri Trk ve uluslar aras standartlara uygun olarak imal edilmi olmaldr. lkemizdeki birok firmann ok kaliteli ve uluslar aras standartta retim yapt bilinmektedir. Eer elektrik malzemeleri standart d ise ltfen kullanmaynz; nk standart d elektrik malzemeleri ev ve iyerlerinde kullanldnda cana ve mala byk zarar verebilmektedir.
Elektriin akas olmaz, her zaman dikkatli olunmaldr.
RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun atlye ortamnda, standartlara ve elektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak iletkenleri ve yaltkanlar seebilecek, iletken ek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: letken ve yaltkan eitlerini aratrnz. letkenleri hangi yntemlerle ekleyebiliriz, aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik-elektronik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca iletken, yaltkan, kablo, klemens kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
1. LETKENLER VE YALITKANLAR
1.1. letkenler
1.1.1. letkenlerin Grevi
Elektrik akmn bulunduu yerden baka bir yere iletmek iin kullanlan, bir veya birden fazla telden meydana gelen, plak (izolesiz) veya yaltlm (izoleli) tel veya tel demetine iletken denir. Dier bir ifade ile akm kayna ile alcy birletiren ve elektrik akmnn getii yoldur.
1.1.2. letken Gereler

Elektrik ve elektronikte en ok kullanlan iletkenler ve zellikleri unlardr. zdirenci fazla olan gere, zdirenci az olan gerece gre kt bir iletkendir.
1.1.2.1. Bakr Rahat ilenebilen, mekanik dayankll iyi, krmz renkte iletken geretir. zdirenci 0,0178 mm/m (1/56), zgl arl 8,93 kg/dm, ergime derecesi 1083 Cdir. Bu zellikleri ile birlikte, ok retilmesi ve ekonomik olmas iyi bir iletken olarak kullanm alann arttrmtr.
Resim 1.1: Ham ve ilenmi bakr iletken
1.1.2.2. Alminyum Mekanik dayankll azdr, bakra gre daha yumuak yapdadr. Gm beyaz, mavimtrak renkte bir metaldir. zdirenci 0,028 mm /m (1/35), zgl arl 2,7 kg/dm, ergime derecesi 658 Cdir. Bakrdan sonra en ok kullanlan iletken gere olan alminyum daha ok d tesisatta ve hava hatlarda elik telle birlikte kullanlr.
Resim 1.2: Alminyum iletken
1.1.2.3. Gm Beyaz parlak renkte ve olduka yumuaktr. zdirenci 0,016 mm/m (1/ 63), zgl arl 10,5 kg/dm, ergime derecesi 961 Cdir. Elektrii en iyi ileten gere olmasna ramen pahal olduundan, l aleti yapm ile, role kontaktr ve alterlerin kontaklar ile baz sigortalarda kullanlmaktadr.
Resim 1.3: Gm gere ve gm alam kontaklar
1.1.2.4. Demir Parlak gri renkte yumuak bir metaldir. zdirenci 0,1 mm/m, zgl arl 7,86 kg/dm, ergime derecesi 1526 Cdir. Bakr ve alminyuma gre iyi bir iletken gere deildir. Elektrik makinelerinin gvdelerinin yapmnda ve baz tezgahlarda yap malzemesi olarak kullanlr. erisinde bulunan karbonun miktarna gre dkme demir (font), yumuak demir ve elik isimlerini alr. Ayrca mknatslanma zellii bulunduundan, sac levha haline getirilerek elektrik motorlarnn stator nveleri ile transformatrlerin manyetik nvelerinin yapmnda kullanlr. 1.1.2.5. Kurun Gri, mavimtrak renkte, mekanik dayanm az yumuak bir metaldir. Pillerde ve akmlatrlerde elektrot olarak yer alt kablolarnda ve lehim yapmnda kullanlr. 1.1.2.6. Platin Parlak beyaz renkli yumuak bir metaldir, havada oksitlenmez. Diren, elektrot, kontak, paratner ular yapmnda kullanlr. 1.1.2.7. Kalay Beyaz, sarmtrak renkli yumuak ve ilenebilirlii kolay olan bir geretir. Buonlu sigortalarn ergiyen tellerinde, akmlatr plakalarnda, bir ksm iletken tellerinin kaplanmasnda, kondansatr levhalarnn yapmnda, lehim yapmnda kullanlr. 1.1.2.8. Krom Gm beyaz renginde sert bir metaldir. Oksitlenmedii ve mknatstan etkilenmedii iin diren yapmnda, maden kaplamaclnda kullanlr. 1.1.2.9. Tungsten Korozyona dayankl sert bir metaldir. Yksek ergime derecesi (3410 C) nedeniyle lamba flaman, diren teli yapmnda kullanlr.
1.1.2.10. Volfram Yksek ergime derecesine (3500 C) sahip olduundan lamba flamanlarnn yapmnda kullanlr. 1.1.2.11. Konstantan % 40 nikel, % 60 bakr alamndan oluur. Direnleri yksek ve s ile diren deiimi az olduundan, diren teli yapm, l aletlerinde ve stclarda kullanlr. 1.1.2.12. Krom-Nikel % 70 nikel, % 30 krom alamdr. Diren deeri yksek ve s ile diren deiimi az olduundan, diren teli yapm ve stc rezistans yapmnda kullanlr. 1.1.2.13. inko Beyaz, mavimtrak renkte mekanik dayanm az ve yumuak bir metaldir. Hava ve sudan etkilenmez. Diren yapmnda, pillerde negatif elektrot olarak ve l aletlerinde kullanlr. 1.1.2.14. Kadmiyum Gm mavimtrak renktedir. Kurun ile birletirilerek yumuak lehim yapmnda kullanlr. 1.1.2.15. Pirin Bakr-inko karmdr. Oksitlenmedii iin l aletleri, anahtar, alter, srgl reosta gibi aletlerin kontaklarnn yapmnda, tesisat malzemelerinde kullanlr. 1.1.2.16. Civa Beyaz parlak renkli, 18-22 Cde buharlama zelliinde svms halde bir metaldir. Elektrii, sy iletme zellii vardr. Elektrik cihazlarnda cam tp ierisinde kontak malzemesi olarak kullanlr. Buhar zehirlidir.
Resim 1.4: Civa
1.1.2.17. Su Saf su yaltkandr, ancak kullanlmak zere tabiatta bulunan su saf olmayp ierisinde deiik mineraller bulunduundan kt de olsa iletkendir. Saf su ierisine asit veya metal tuzlar katlarak iletken hale getirilir. Saf su akmlatr, pil ve galvano banyolarnda elektrolit olarak kullanlr.
1.2. Yaltkanlar
1.2.1.Yaltkanlarn Grevi
Yaltkan, elektrii geirmeyen anlamndadr. Elektrik akmn tayan iletkenleri ve dier cihazlar insanlarn gvenlii asndan yaltan gerelerdir. Yaltkanlarda bulunmas gereken zellikler: Yaltkanlar, akm geiine ok diren gstermeli, s ile yaltkanlk zelliini kaybetmemeli, suya dayankl olmal, nem almamal, mekanik dayankll iyi olmal, tutuma scakl yksek olmaldr.
1.2.2. Yaltkan Gereler

Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan yaltkan gerelerin zellikleri incelenecektir. 1.2.2.1. PVC (Polivinil clorr) Ham petroln damtlmasndan meydana gelen PVC saf halde iken krlgandr. erisine deiik oranlarda ya ieren maddeler kartrlarak yumuak hale getirilir. PVC kendi rengi ile braklmayp deiik renkler verilerek iletkenlerin ve elektrikli aletlerin yaltmnda kullanlr. PVC gelien teknoloji kullanlarak effaflatrlr, eilir ve bklr, nem ve rutubet almaz, i atlamalara ve ypranmaya dayankl, temiz ve przsz olarak imal edilebilmektedir. PVC stn zelliklerinden dolay en ok kullanlan yaltkan geretir.
Resim 1.5: PVC (Polivinil Clorr) ham maddeleri
1.2.2.2. Porselen Beyaz renkte pimi topraktan yaplmaktadr. Suya, asite, s deimelerine kar dayankldr. Genellikle izolatr yapmnda, anahtar, priz, alter, sigorta, duy gibi elektrik malzemelerinde kullanlr.
Resim 1.6: Porselen gereten yaplan izolatrler
1.2.2.3. Kauuk Bitkisel maddelerin svlarndan elde edilen ve doal bir yaltkan olan kauuk saf iken nem alr, 0 Cde krlgandr, 50 Cde birbirine yapr. Bu nedenle ierisine % 1- 4 orannda kkrt katlr. Daha ok iletkenlerin ve aletlerin yaltmnda kullanlr. 1.2.2.4. Mika Doal bir yaltkan olan mika, parlak, sert yapl ve sya dayankldr. Asit ve yadan etkilenmeyen mika levhalar halinde bulunur. Kollektr dilimlerinin birbirine kar yaltmnda, kondansatrlerde, deiik elektrik gerelerinin yapmnda, elektrikli havya, t ve stclarda kullanlr. 1.2.2.5. Bakalit Doal olmayp formik asit (karnca asiti) ile fenol (katran ruhu) bileiminden elde edilir. Isya, suya kar dayankl ve serttir. Elektrik malzemelerinin yapmnda kullanlr. 1.2.2.6. Cam Silis ve sodyum, potasyum karbonatlar, kurun ve kire oksitleri gibi eitli maddelerin eritilerek karmndan elde edilen saydam ve krlgan bir yaltkandr. Su, ya, asit ve gerilime kar dayankllk gsterirken ani s deimelerine kar krlgandr. Deiik izolatrlerin yapm ile elektrikli aydnlatma lamba ve armatrlerinde kullanlr.
Resim 1.7: Cam gereten yaplan izolatrler
1.2.2.7. Vernik Normalde sv halde bulunmaktadr. Istlnca ve hava ile temas edince kuruyarak sertleen yaltkan geretir. Motor ve transformatr sarglarnn yaltm, bobin iletkenlerinin titreimini nleme ve bobinleri bir arada tutmak amacyla kullanlr. 1.2.2.8. Ya Sv halde bulunan yalar, kullanldklar yere gre trafo ve alter ya eklinde isimlendirilir. Yaltkan gere olarak kullanlan yalarn nem almama, iyi bir s transferi yapma, yksek gerilime kar dayankllk gibi zellikleri bulunmaldr. Trafolarn yaltlmas ve soutulmasnda, alterlerde ark sndrc olarak kullanlr. 1.2.2.9. Parafin Beyazms renkte iyi bir yaltkan olan parafin, yaltkan gerelerin zerine srlerek yaltkanlklarn arttrr ve neme kar korur. 1.2.2.10. Amyant Kalsiyum silikat ve magnezyum karmndan elde edilen lifli bir yaltkandr. eitli kalnlklarda levhalar halinde bulunur. Isya ve yanmaya dayankl olduu iin elektrikli soba, t, havya gibi cihazlarda kullanlr. 1.2.2.11. Presbant Dayankl ve ok iyi bir yaltkan olan presbant, kadn pres ile sktrlmasndan elde edilir. Sarglarn yaltmnda, transformatr sarglar iin makara yapmnda, endvi ve stator oyuklarnn yaltmnda kullanlr.
Resim 1.8: Presbant eitleri ve motorda kullanm
1.2.2.12. Makaron Pamuun rlmesi, ya veya vernik ile doyurulmasyla elde edilen boru eklindeki yaltkandr. eitli renklerde ve kalnlkta yaplan makaron, sarglarn ek yerleri ile sarg giri ve k ularnn yaltmnda kullanlr.
Resim 1.9: Makaronlar
1.2.2.13. Kat Kullanma yerlerine ve grdkleri ilemlere gre, mumlu, ziftli veya katranl, yal, parafinli kat eklinde isimlendirilir. yi bir yaltkan olduklarndan kk transformatr bobinlerinin yaltmnda, kondansatrlerde, yer alt kablolarnda kullanlr. 1.2.2.14. Aa Doal bir yaltkandr. Yksek sya, mekaniki etkilere dayankl deildir. Emprenye edilerek aa direk, l aleti altlklar, trafo takozu ve motorlarda oyuk tas yapmnda kullanlr.
Resim 1.10: Aa direkler
1.2.2.15. Pamuk Doal bir yaltkan olan pamuk, kuru iken ok iyi bir yaltkandr. 125 Cden yksek slarda yanarak kmrleir. Pamuk, iplik ve erit halinde (tiret) motor, trafo ile dier sarglarn bandaj ve yaltmnda kullanlr. 1.2.2.16. Kuvars Nemden, yksek sdan, asitlerden etkilenmeyen doal bir yaltkandr. Elektrikli cihazlarn yaltkan ksmlarnn yapmnda, stma cihazlarnda ve toz halinde sigorta buonlarnda kullanlr. 10
1.2.2.17. zolebant Bir PVC rn olan izolebant, plastik zerine yaptrc madde srlerek yaplr. Ek yerlerinin ve iletken gerelerin yaltlmasnda kullanlr. En ok kullanlan izolebant 10 mm geniliinde rulolar halinde bulunur
Resim 1.11: zolebant eitleri
1.2.2.18. Ebonit Kauuk ierisine %20- 48 orannda kkrt katlmas ile elde edilir. Sert kauuk veya sert lastik olarak da anlan ebonit, akmlatr kaplar, l aleti altlklar yapmnda ve aletlerin yaltmnda kullanlr.
1.3. letken Snflar

letkenler plak ve yaltlm olmak zere eitlere ayrlr.
1.3.1. plak letkenler ve zellikleri

Elektriki olarak yaltlmam iletkenlerdir, tek telli ve ok telli plak iletkenler olmak zere eitlere ayrlr. Tek Telli plak letkenler: Btn iletken tek bir telden meydana gelir. Genelde 16 mmden byk kesitte yaplmamaktadr, topraklama ve hava hat tesislerinde kullanlr. ok Telli plak letkenler: letken kesiti bydke ilemek zorlatndan, birden ok kk kesitli iletken bir araya getirilip birbiri zerine burularak (sarlarak), 35 mmden 150 mmye kadar byk kesitte ok telli, plak iletkenler yaplmaktadr.
11
Resim 1.12: ok telli alminyum ve bakr plak iletkenler
1.3.2. Yaltlm letkenler ve eitleri

Elektrik akmna kar izole etmek iin zerleri yaltkan bir madde ile kaplanan iletkenlerdir. ounlukla elektrolitik bakr ve alminyumdan yaplrlar. Gnmzde en ok kullanlan yaltm maddesi PVCdir. 1.3.2.1. Tel Saysna Gre Yaltlm letkenler Tek Telli Yaltlm letkenler: letken ksmn tamam tek telden yaplan iletkenlerdir. 16 mm kesite kadar yaplr. ok Telli Yaltlm letkenler: ok telli plak iletkenin zeri bir izole ile kaplanarak yaplr.
Resim 1.13: Tek ve ok telli yaltlm iletkenler
1.3.2.2. Damar Saysna Gre Yaltlm letkenler Tek Damarl Yaltlm letkenler: Bir veya daha ok plak telin zerinin yaltkan ile kaplanmasndan meydana gelir. Sabit ve hafif iletme artlarnda sva alt ve sva st tesisatta kullanlr. Tek damarl tek telli ve tek damarl ok telli eitleri vardr. ok Damarl Yaltlm letkenler: Birden fazla, tek telli veya ok telli damar ayr ayr yaltldktan sonra, tek bir yaltc klf altnda toplanarak yaplrlar. ok damarl tek telli ve ok damarl ok telli eitleri vardr.
12
Resim 1.14: ok damarl iletkenler
1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri

Elektrik enerjisini ileten ve iki elektrik cihazn birbirine elektrik akmyla balayan, elektrie kar yaltlm, bir veya birden ok damardan oluan yaltlm iletkendir. Ayrca bir sinyali bir yerden baka bir yere iletmede de kullanlr.
Resim 1.15: Deiik kablo eitleri
Kablolar; TS (Trk standartlar), VDE (Alman standartlar), IEC (nternational Electrical Comission), BS (British Standart) sembollerine gre snflandrlmaktadr.
Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan kablo eitleri incelenecektir.
1.4.1. N Kablolar (TS)

Sabit olarak sva st ve sva altnda kullanlr. Normal ve hafif iletme artlarnda alan elektrik tesislerinde kullanlr.
13
rnek: NVV (TS) - VDE karl NYM;
1-Bir veya ok telli bakr iletken 2-Protodur yaltkan 3-Dolgu 4-Protodur manto (klf)
ekil 1.1: NVV ( NYM) kablo
NVV kablo zellii: Bir veya ok telli, bakr iletkenli, bir veya ok damarl protodur (PVC bazl zel bir termoplastik ) yaltkanl, protodur d klfl antigron alak gerilim kablosudur. Toprak altna denmez. eitli kesitte ve damarl yaplmaktadr, 1,5- 2,5- 4- 6-10- 16 mm kesitlerinde ve 2,3,4 damarl standart retilir.
1.4.2. Y Kablolar (TS)

Enerji, ebeke ve aydnlatma, kumanda (enerji santrallarnn vb.) kablosu olarak harite, kablo kanallarnda, toprak altnda zel olarak imal edildii takdirde tatl ve tuzlu suda kullanlr. Sabit tesislerde kullanlan ve ar iletme koullarna dayankl kablodur. rnek 1: YVV(TS) VDE karl NYY;
1-Bakr iletken 2-Protodur yaltkan 3-Protodur d klf

ekil 1.2: YVV kablo
YVV kablo zellii: Bir veya ok telli, bakr iletkenli bir veya ok damarl, protodur yaltkanl, protodur d klfl alak gerilim enerji kablosudur
rnek 2: YE3SV(TS) VDE karl 2XSY; 1-Bakr iletken 2-Yar iletken tabaka 3-Protothen-x yaltkan 4-Yar iletken krep kad 5-Bakr tellerden ekran 6-Koruma bant 7-Protodur d klf 14
ekil 1.3: YE3SV kablo
YE3SV kablo zellii: ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk Protothen-x (Saf polietilenin eitli yntemler uygulanarak, mekanik zellikleri gelitirilmi termoset yaltkan ) yaltkanldr. zel i ve d yar iletken tabakal, yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takviye edilmi bakr ekranl, protodur d klfl, bir damarl orta gerilim enerji kablolardr (E3-apraz bal polietilen, S-Siper, V-PVC termo plastik yaltkan veya klf).
rnek 3: YSLTK-JZ (VDE); 1-Tayc eleman 2-Lastik klf 3-Protodur yaltkanl numaral damarlar 4-Ayrc 5-Tekstil rg 6-Soua dayankl protodur d klf
ekil 1.4: YSLTK- JZ kablo
YSLTKJZ kablo zellii; nce ok telli bakr iletkenli, protodur yaltkanl, damarlar numaral, zeri lastik klfl tayc elemanl, kuru, buharl ve slak yerlerde asansr, vin ve yryen bant tesislerinde kullanlan kablolardr. Standart kesitleri 1 mm x (7, 12, 18, 24, 30 damarl) olarak yaplmaktadr.
1.4.3. H Kablolar (TS)

Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz balantlarnda, sva alt ve sva stnde kullanlr. rnek 1: HO5V-U (TS) - Eski TS sembol NV; 1-Bir telli bakr iletken 2-Protodur yaltkan
ekil 1.5: HO5V-U kablo
HO5V- U kablo zellii: Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, datm tablolarndaki irtibatlarda, sva alt ve sva stnde boru iinde, kroeler zerinde kullanlan bir damarl kablodur. Standart kesitleri 0,5- 0,75- 1 mmdir. Msaade edilen iletme scakl 70Cdir (Harflerin anlamlar; H- Harmonize tip, 05- 300 ile 500 Volt gerilim, V- PVC yaltkan, U- Tek telli).
15
rnek 2: H03VV-F (TS) Eski TS sembol FVV;
1-nce ok telli bakr iletken

2-Protodur yaltkan 3-Protodur d klf
ekil 1.6: HO3VV-F kablo
HO3VV- F kablo zellii: Mekanik zorlamalarn az olduu kapal ve kuru yerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak kullanlr. nce ok telli bakr iletkenli ok damarl, protodur yaltkanl, protodur d klfl, fleksibl kablolardr. Standart kesitleri 0,50 mm x (2 ,3 veya, 4 damarl )- 0,75 mm x (2 , 3 veya, 4 damarl ) olarak yaplmaktadr (H- Harmonize tip, 03- 300 volt gerilim, V- Pvc yaltkan, F- Fleksibl ince ok telli ).
rnek 3: H05RR- F (TS );
1-Kalayl iletken
2-Kauuk izolasyon 3-Kauuk klf
ekil 1.7: HO5RR-F kablo
HO5RR- F kablo zellii: Kalayl, ince ok telli, bakr iletkenli lastik yaltkanl, ok damarl, lastik d klfl endstriyel tip kablolardr. Rutubetli yerlerde, su stclar, elektrik ocaklar, el matkaplar ve elektrikli el lambalar gibi tanabilir atlye cihazlarnda, mekanik etkilerin az olduu yerlerde kullanlr. Standart kesitleri 0,75- 1- 1,5- 2,5- 4 mm x (2, 3 veya 4 damarl) olarak yaplr (H- Harmonize tip, 05- 300/500 V gerilim, R-ok telli, F-Fleksibl ince ok telli ).
rnek 4: H05VV5-F(TS);
ekil 1.8: HO5VV5-F kablo ( kumanda ve kontrol kablosu )
16
nce ok telli, bakr iletkenli, protodur yaltkanl, damarlar numara baskl, flexibl kontrol, l ve kumanda kablolardr. Mekanik zorlamalarn bulunmad yerlerde, kontrol cihazlarnda, bilgisayar sistemlerinde kullanlr. Standart kesitleri 0,75 mm x eitli damar saylarnda yaplr.
1.4.4. Dier Kablolar

Alpek Kablolar: Alpek tipi hava hatt kablolarnda, plastik yaltkanl alminyum faz iletkenleri plak ntr iletkeni etrafnda bklerek sarlmtr. Ask teli btn yk ve gerilmeleri tar. Alak gerilim hatlarnda kullanlr.
ekil 1.9: Alpek kablo ( alminyum yaltlm kablo )
Scakla dayankl kablolar: Yksek ortam scaklnn bulunduu kuru yerlerde kullanlr.
rnek: SA(E);
ekil 1.10: SA kablo (silikon, yanmaz kablo )
Bir telli, bakr iletkenli, silikon kauuk yaltkanl, yksek sya dayankl kablolardr. Aydnlatma elemanlarnn ve cihazlarnn balantlarnda, alt cihazlarnn balantlarnda, panolarn i balantlarnda, 180- 250 C scaklkta kullanlabilir. Standart kesitleri 1,5- 2,54- 6- 10 mmdir (S-Silikon kauuk). Haberleme kablolar: Plastik izoleli ve klfl, yer alt-kanal- ask telli hava, d ve i tesisatta kullanlr. Dielektrik kayplar ok azdr.
rnek: KPD-V ;
ekil 1.11: KPD-V kablo
Bina ii tesisatlarda santral ile abone datmlarnda kullanlr. Elektrolitik (tavl) bakr iletken (TS ve IECye gre), PE (polietilen) izolasyon, nem iermeyen ve dielektrik zellii olan polyester bant, gri renkli PVC d klf, iletken aplar 0,4-0,5 mm ve eitli damar saylarnda yaplr. 17
Koaksiyel kablo: Anten kablosu olarak kullanlmaktadr. Empedans 75 , kablonun ortasnda zeri yaltlm ve canl u olarak anlan bir iletken bulunur. Yaltkann zerinde ise hasr eklinde rlm metal siper vardr.
ekil 1.12: Koaksiyel kablo
Fiber optik kablo: Cam fiberden yaplmtr, k aktarm yaplmaktadr, aktarlan k dntrc vastasyla tekrar elektrik sinyaline evrilir, elektromanyetik alanlardan etkilenmez.
Resim 1.16 : Fiber optik kablo
1.5. letken Balantlar

letkenlerin balantlarnda, iletkenlerin kesilmesi ve yaltkannn soyulmasn, bklmesini, ek yntemlerini, terminallere balantsn ve kablo pabucu taklmasn inceleyeceiz.
18
1.5.1. letkenlerin Kesilmesi

letkenler genellikle 100 metrelik toplar halinde retilir, dolaysyla iletkenleri kullanacamz zaman kesmek gerekirse, kesme ilemini eitli aletlerle i gvenlii kurallarna uygun yapmamz gerekir. letkenlerin kesilme yntemleri unlardr; Pense ile: nce, rgl, bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr. Yan keski ile: nce, rgl bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr. Hidrolik kesme pensesi veya demir testeresi ile: Kaln kesitli iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr.
Resim 1.17: letkenlerin pense ve yankeski ile kesilmesi
Resim 1.18: letkenlerin hidrolik kesme pensi ile kesilmesi
1.5.2. letken zerindeki Yaltkann Soyulmas

Elektrik tesisatlarnda kullanlan iletkenlerin zeri yaltkan kapldr. letkenler eklenecei veya bir yere balanaca zaman, zerindeki yaltkann soyulmas gerekir. letken ve kablolarn zerindeki yaltkann kartm ve eer iletkende oksit tabakas olumusa temizlenmesine iletkenlerin soyulmas denir. letkenlerin zerindeki yaltkann kartm srasnda, iletkenin zedelenmemesine ve gereinden fazla soyulmamasna ok dikkat edilmelidir. letkenlerin soyulmasnn yaplmasnda; yan keski, kablo soyma pensi, ak kullanlmaktadr. 19
Resim 1.19: Yaltkann soyma pensi ile karlmas
1.5.3. letkenlerin Bklmesi

letkenlerin tablo, pano montajnda ve u ksmlarnn, soyulduktan sonra kullanm yerlerine balanmas iin bklmeleri gerekebilir. Bklme ilemlerinde genellikle ince iletkenler iin kargaburun, kaln iletkenler iin pense kullanlr. Bklecek iletken bkm noktasndan (iletken zerindeki yaltkann zedelenmemesine dikkat edilmeli) skca tutulduktan sonra istenen ada bkme gerekletirilmelidir.
ekil 1.13: letkenlerin bklmesi
1.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar

Elektrik tesisatlarnda iletkenlerin ksa gelmesi veya dz giden bir hattan enerji almak gerektiinde ekleme ilemi yaplr. Ekleme ilemi yaplrken iletkenler deiik metodlarla birbirleri zerine sarlr. Genellikle ince kesitli iletkenler el, pense veya kargaburun ile sarlarak, kaln kesitli iletkenlerin eklenmesi ise klemenslerle yaplr. Boru ierisinde kesinlikle ek yaplmamaldr. Ekleme ileminden sonra temasn iyi olmas iin lehimlenebilir, ek yerleri izolebant ile yaltlmaldr. 1.5.4.1. Dz Ek Genellikle ince kesitli iletkenlerde el, pense ve kargaburun kullanlarak yaplr. letkenin tek damarl veya iki damarl olmas ekin yapm eklini deitirmez.
20
Ancak iki damarl iletkenle yaplan ekte damarlardaki ek yerleri akmamal ve ekleme ileminden sonra zerleri izolebantla sarlmaldr. Dz ekte dikkat edilecek husus, ek yerinin salam ve sk olmasdr. Gevek olarak yaplan eklerde hem ek yeri alr, hem de iletkenlerde temas zayf olur ve ark oluur. Dz Ek Yapm lem Sras Eklenmek zere setiiniz iletkenlerin u ksmlarndan 30 mmlik ksm soyarak anz. letkenleri ak ksmlarn st ste getirerek apraz ekilde tutunuz (Resim 1.20.a). letkenler apraz durumda iken 1/3 orannda tutulmasna dikkat ediniz. letkenleri kesime noktalarndan birini dierinin zerine 90lik bir a ile bknz. Bkme ilemine, bir iletkenin tamam dier iletkenin zerine sarlana kadar devam ediniz (Resim 1.20.a-b.). Dier iletkeni, birinci iletkenin zerine bu kez ters ynde ve ayn ekilde sarnz. Bkme ilemini yaparken zerine iletken sarlan blmn eilme ve burulma yapmamasna ve sk sarlmasna dikkat ediniz. U ksmlarnda fazlalk varsa, sarlan iletkene zarar vermeden fazlalk ksm dikkatlice kesiniz. inizin dzgnlnden emin olduktan sonra yaltnz. Ek yaplacak iletkenlerin, yaltkannn ayn renk olmasna dikkat edilmelidir.
Resim 1.20.a: letkenlerin dz ek yapm
21
Resim 1.20.b: letkenlerin dz ek yapm
Resim 1.20.c: letkenlerin dz ek yapm
letken ekinin gevek olmamasna dikkat ediniz, gevek yaplm ekler tehlikeli sonular meydana getirebilir.
22
Resim 1.21: ok telli iletkenlerin dz ek yapm
ok telli iletkenlerin yaltkann soyar iken iletkenlerin kopmamasna dikkat edilir, ift dz ek yapmnda da iki ek yerinin karlkl gelmemesine dikkat edilir (Resim 1.22.). Ayrca kablolar ek muflar ile de ekleme yaplabilir (Resim 1.23).
Resim 1.22: ift dz ek yapm
Resim 1.23: Kablolarn ek muf ile eklenmesi
23
1.5.4.2. T Ek Alak gerilim hava hatlarnda ve i tesisatta ekme kuvveti az olan yerlerde kullanlr. Hava hatlarda klemens ile ekleme yaplrken i tesisatta buat ierisinde klemens ile veya sarlarak yaplr. Eer ekme kuvveti fazla ise dml T ek yaplr. T ek yaplrken iletken izolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izolebant ile yaltlmas gerekir. T ek yapm ilem sras Setiiniz iki tekli iletkenden birinin ucunu istenen lde soyarak anz. kinci iletkenin ek alnacak yerinden 30 mmlik bir blmn soyarak anz.
Birinci iletkeni, T ek alnacak iletkenin zerine dik olarak ve izoleli ksmn iyice yaklatrarak tutunuz (Resim 1.24.e. baknz ). letkeni bkerek sarnz, ekin sk ekilde olmasna dikkat ediniz. Sarma ilemi tamamlandktan sonra, bklen iletkende fazlalk kalrsa, fazlal keserek kaldrnz ve ek yerini izolebantla yaltnz.
Resim 1.24.a: T ek yapm
24
Resim 1.24.b: T ek yapm
ekil 1.14:T ek eitleri
1.5.4.3. ift T Ek Dz giden hatlardan iki farkl yne ek almak iin kullanlan bir yntemdir. Ek alnan iletkenlerin soyulmu ksmlar, ek alnacak iletken zerinde farkl ya da ayn ynlere sarlabilir. ift T ek yapldktan sonra ek yerinin iletkenliini ve dayanmn arttrmak iin lehimlenebilir, ek yerinin izolebantla yaltlmas gerekir.
Resim 1.25: ift T ek
ekil 1.15: ift T ek
25
1.5.4.4. zel Ekler Genellikle d tesisatta kaln kesitli iletkenler klemens ve boru ile eklenir. Alak gerilimli i tesisatlarda ise klemens bulunmad yerlerde veya iki iletkenin ayn yere balanmas gerektiinde fare kuyruu ve gemeli tip ekler yaplr.
Resim 1.26: Hava hat klemensi ile ek yapm
1.5.4.5. Klemens Eki Klemens, kablolarn balant ve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yaplan eitleri vardr. eitli boyutlarda yaplmaktadr, iletkenlerin kalnlna gre bykl seilmelidir. nce kesitli iletkenler daha iyi elektriki temas salanmas iin, kaln kesitli iletkenler sarlarak eklenmesi zor olduundan klemenslerle eklenir. Ayn kesitte olmayan iletkenlerin eklenmesi uyumsuzlua neden olur. Ayn veya farkl kesitteki iletkenler klemens kullanlarak eklendiinde iletkenler arasnda daha sk bir irtibat salanr. Klemensle ekleme yaplrken iletkenlerin klemens boyuna gre yeterli miktarda almasna ve uygun byklkte klemens kullanlmasna dikkat edilmelidir. Ayrca ince iletkenlerin dayanmn arttrmak iin birka kez katlanmal ve klemens vidasnn tam altna gelmesi salanmaldr. Klemensin sktrma vidalar yeterince sktrldktan sonra, klemens dna taan ak ular varsa kesilerek kaldrlmaldr.
Resim 1.27: PVC klemensler
26
Resim 1.28: Porselen ve ray klemens
Klemensle ek yapm ilem sras Eklemek zere setiiniz uygun klemens ve iletkenleri inceleyerek, iletkenlerin ucunu klemensin boyunu gemeyecek ekilde soyarak anz ve bknz. letkeni klemense takmak iin klemensin vidalarn geveterek iletkenin geecei kadar boluk anz. Ular alm (ayn kesitte) iletkenlerin tamam klemensin iinde olacak ekilde karlkl yerletiriniz. Gevetilen klemens vidalarn iyice sknz. eitli kesitlerdeki tek ve ok telli iletkenleri deiik klemenslerle ayn ekilde ekleyiniz.
ekil 1.16: Klemens eki
1.5.5. letkenlerin Terminallere Balanmas

Yaltkan soyulmu olan iletken ular, balant yerinin (terminalin) zelliine gre ekillendirilir. Vidalara balanacak tek telli ve ok telli iletkenler, vida apna gre kargaburun ile bklr. letken ucu vida apna uygun olarak kvrldktan sonra meydana gelen halka ucu kapatlr ve iletkene dokundurulur. Daha sonra ierisine, alt ve st ksmlarna pul veya rondela konularak vida geirilir. Bu srada iletkenin vidaya saat ibresi ynnde sarlmasna dikkat edilmelidir. ok telli iletkenler vida ierisine geirildikten sonra u ksmlar lehimlenmeli veya tel ile sarlmaldr. 27
ekil 1.17: letkenlerin terminallere balants
1.5.6. Kablo Pabucu Taklmas

Kaln kesitli ve ok telli iletkenlerin cihazlara balants, ou kez mmkn olmaz. Kablo pabular deiik tipte ve deiik boyda yaplmaktadr. ok telli ve kaln kesitli iletkenlerin ularna, balamadan nce kablo pabucu taklr. Kablo pabucu, mekaniki ve elektriki bakmdan iyi bir balant salar. Balant srasnda iletkenlerin plak ksmlarnn pabu dnda kalmamasna dikkat edilmelidir. Gerekirse zerine taklan iletkenle birlikte lehimlenerek balant mukavemeti arttrlabilir.
Resim 1.29: Kablo pabu skma pensleri
Resim 1.30: Kablo pabular
28
Resim 1.31: Kablo ular ve ykskleri
Kablo pabucu taklmas ilem sras Elinizdeki iletkene uygun kablo pabucunu seiniz. letkenin ucunu kablo pabucuna geecek kadar uygun boyutta soyunuz, gerekirse iletkeni fra ile temizleyiniz. letkenin soyulmu ucunu kablo pabucundaki yerine geiriniz. Kargaburun veya pense kullanarak (byk kesitli iletkenlerde pabu skma aleti kullanarak) kablo pabucunu sktrnz. Kesinlikle eki, tornavida vb. aletlerle vurarak pabucu skmaynz. Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice keserek kaldrnz, sktrlm iletkeni gerekirse lehimleyiniz.
ekil 1.18: Kablo pabucu taklmas
Resim 1.32: Kablo pabucu taklmas
29
1.5.7. letkenlerin Yaltlmas

letkenler eklendikten sonra plak olan ek yerlerinin birbirine dokunarak ksa devre olmamas iin ve herhangi bir harici dokunmaya kar mutlaka yaltlmas gerekir. tesisatta ek yerlerinin yaltlmasnda izolebant, sarglarn ek yerlerinin yaltlmasnda ise makaron kullanlr. zolebant ile yaplan yaltma ileminde sarma iine, yaltkan ksmn zerinden balanr ve izolebantn st ste gelmesi salanarak ek yerinin zeri tamamen sarlr. Ek zerindeki izolebant kalnl, kullanlan gerilime gre deiir.
Resim 1.33: letkenlerin yaltlmas
30
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LETKENLERN KESLMES ve YALITKANININ SOYULMASI
lem Basamaklar
letkenleri kesiniz.
neriler
nce kesitli iletkenlerin yankeski ve pense ile kesileceini, kaln kesitli iletkenlerin testere veya hidrolik pens ile kesileceini unutmaynz. Gerekli olan iletkeni seiniz ve uzunluunu tespit ediniz. Kesici aletin az ksmn, iletkende iaretlenen yere 90 dik olacak ekilde koyunuz. Kesici aleti normal bir kuvvetle skarak iletkeni kesiniz. letkeni yankeski ile soymak iin uygun bir yankeski alarak yankeskinin kesici azn setiiniz iletken zerinde iaretlenen yere yerletiriniz. Hafife bastrp dndrmek sreti ile (iletken ksm zedelemeden) yaltkan ksm kesiniz ve iletkenin ucuna doru ekerek kartnz. letkeni kablo soyma pensi ile soymak iin soyulmak istenen ksmn balangcn, kablo soyma pensinin azna ve uygun olan yere yerletirip pensenizi, setiiniz iletkeni tutacak kadar sktrnz. Soyulmak istenen ksm yeterli ve iletkende uygun yerde bulunuyorsa, kablo soyma pensenizi biraz daha sktrarak yaltkan ksmn kesilmesini ve soyulmasn salaynz. Yaptnz ilemlerde i gvenlii tedbirlerine uyunuz.
letkenlerin yaltkann soyunuz.
31
LETKENLERN BKLMES ve DZ EK YAPILMASI
lem Basamaklar
letkenleri bknz.
neriler
istenilen alarda Her hangi yntemle atnz iletkeni veya nceden alm bir iletkeni kargaburun ya da pense kullanarak (30 -60 -90 vb.) bkebilirsiniz. Bunun iin elinize kargaburunu alarak bklmek istenen yerden tutunuz. Bir elinizle iletkeni tutarken dier elinizdeki kargaburunu hafife skarak istediiniz ada dndrp bknz. Bkme ileminde yaltkan ksmn zedelenmemesine dikkat ediniz.
letkenleri dz ek yntemi ile ekleyiniz.
Dz ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ve yaltkan klf renkleri ayn olmaldr. Dz ek yntemini tekli ve oklu iletkenlerle ayr ayr uygulaynz. Ayrca ift dz ek yntemini de uygulaynz. Dz ek yapmnda, Resim 1.20den faydalannz. Eklenmek zere setiiniz iletkenin u ksmlarndan 30 mmlik ksm soyarak anz. letkenleri ak ksmlarn st ste getirerek apraz ekilde tutunuz. letkenler apraz durumda iken 1/3 orannda tutulmasna dikkat ediniz. letkenleri kesime noktalarndan birini dierinin zerine 90lik bir a ile bknz. Bkme ilemine, bir iletkenin tamam dier iletkenin zerine sarlana kadar devam ediniz. Dier iletkeni, birinci iletkenin zerine bu kez ters ynde ve ayn ekilde sarnz. Dz ekin sk olmasna dikkat ediniz, ekleme ilemini yaptktan sonra ekin zerini yaltnz. Yaltma ileminde izolebant veya makaron kullannz. Yaptnz ilemlerde i gvenlii tedbirlerine uyunuz.
32
T EK ve KLEMENSLE EK YAPILMASI
lem Basamaklar
neriler
letkenleri T ek yntemi ile T ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ve yaltkan ekleyiniz. klf renkleri ayn olmaldr. T ek yntemini tekli ve oklu iletkenlerle ayr ayr uygulaynz. Ayrca ift T ek yntemini de uygulaynz. T ek yntemi uygulamasnda Resim 1.241.25ten faydalannz. Setiiniz iki iletkenden birinin ucunu istenen lde soyarak anz, iletkenin zedelenmemesine dikkat ediniz. kinci iletkenin ek alnacak yerinden 30 mmlik bir blmn soyarak anz. Birinci iletkeni, T ek alnacak iletkenin zerine dik olarak ve izoleli ksmn iyice yaklatrarak tutunuz. letkeni bkerek sarnz, ekin sk ekilde olmasna dikkat ediniz. Sarma ilemi tamamlandktan sonra, bklen iletkende fazlalk kalrsa, fazlal keserek kaldrnz. Ek yerinin zerini izolebantla yaltnz. letkenleri ekleyiniz. klemens ile Ekleyeceiniz iletken kesitleri ve yaltkan klf rengi ayn olmaldr. letkenlerin ucunu klemensin boyunu gemeyecek ekilde soyarak anz ve bknz. letkeni klemense takmak iin klemensin vidalarn geveterek iletkenin geecei kadar boluk anz. Ular alm (ayn kesitte) iletkenlerin tamam klemensin iinde olacak ekilde karlkl yerletiriniz. Gevetilen klemens vidalarn iyice sknz. Vidalar ok sklrsa iletkenler zedelenir. eitli kesitlerdeki tek ve ok telli iletkenleri deiik klemenslerle ayn ekilde ekleyiniz. gvenlii tedbirlerine uyunuz.
33
KABLO PABUCU TAKMA ve TERMNAL BALANTISI YAPILMASI lem basamaklar Kablo pabucu taknz. neriler
Seilen kabloya uygun kalnlkta pabu seiniz. letkenin ucunu kablo pabucuna geecek kadar uygun boyutta soyunuz. letkenin soyulmu ucunu kablo pabucundaki yerine geiriniz. Kargaburun veya pense kullanarak kablo pabucunun kanatklarn iletken zerine yatrp sktrnz. Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice keserek kaldrnz, sktrlm iletkeni gerekirse lehimleyiniz. Kaln kesitli kabloya pabucu skarken, kablo pabucu skma pensini kullannz. Kesinlikle ekile ve tornavida ile vurarak pabu takmaynz. letkenleri balaynz. terminallere
Vidalara balanacak tek telli ve ok telli iletkenler, vida apna gre kargaburun ile bklr. letken ucu vida apna uygun olarak kvrldktan sonra meydana gelen halka ucu kapatnz ve iletkene dokundurunuz. Daha sonra ierisine, alt ve st ksmlarna pul veya rondela konarak vida geiriniz. gvenlii tedbirlerine uyunuz.
34
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aada Doru-Yanl ve oktan Semeli deerlendirme kriteri uygulanmtr. 1. Bakrn zdirenci alminyumun zdirencinden fazladr. DORU YANLI.. 2. Gm bakrdan daha iyi bir iletkendir. DORU YANLI..
3. Tungsten metalinin ergime derecesi dktr. DORU YANLI.. 4. Krom- nikel, diren teli ve rezistans yapmnda kullanlr. DORU YANLI.. 5. Saf su akmlatr ve galvanoda elektrolit olarak kullanlr. DORU YANLI.. 6. Ham petroln damtlmasndan meydana gelen PVC saf halde iken krlgandr. DORU YANLI.. 7. Presbant elektrikli soba, t ve havya gibi cihazlarda yaltm iin kullanlr. DORU YANLI.. 8.Tek telli plak iletkenler ka mm kesite kadar retilmektedir? A) 25 mm B) 20 mm C) 16 mm D) 30 mm E) 35 mm
9. NVV (TS) kablonun VDE (Alman) sembolne gre karl hangisidir? A) NYY B) NYV C) NVY D) NYM E) NMY
10. Aadakilerden hangileri ek yapmnda doru olan uygulamalardr? 1. ift eklerde, ek yerleri karlkl gelmelidir. 2. Ek yaplacak iletken d yaltkan klf renkleri ayn olmaldr. 3. Ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ayn olmaldr. 4. Eer ekme kuvveti fazla ise dml T ek yaplmaldr. A) 1- 2- 3 B) 1- 2- 4 C) 2- 3- 4 D) 1- 3- 4 E) HEPS
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. 35
PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME
MODL ADI: Temel Elektrik Malzemeleri UYGULAMA FAALYET: letken ek ve balantlarn yapmak
RENCNN ADI SOYADI:. SINIF VE NU:.
AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.
DEERLENDRME LTLER
1. letken ve yaltkanlar doru seebildiniz mi? 2. letkenleri uygun yntem ve aralarla kesip yaltkann soyabildiniz mi? 3. letkenleri uygun yntem ve aralarla bkebildiniz mi? 4. Uygun yntem ve ara gerelerle dz ek yapabildiniz mi? 5. Uygun yntem ve ara gerelerle T ek yapabildiniz mi? 6. Klemensle ek doru yapabildiniz mi? 7. Kablo pabucunu uygun yntem ve ara gerelerle takabildiniz mi? 8. Kablolar terminale uygun yntem ile takabildiniz mi? 9. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.
36
RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara ve elektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak, kablo deme malzemelerini seebilecek ve demesini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evrenizde bulunan kablolarn denmesinde hangi malzemeler kullanlmtr, aratrnz. evrenizde bulunan kablo deme yntemlerini aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca tesisat borular, kanal, kroe kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
2. KABLO DEME MALZEMELER

2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar
2.1.1. Grevi
Elektrik tesislerinde alclar ile enerji kayna ve kumanda aralar arasndaki balant, iletkenlerle salanmaktadr. Devrenin alt srede kablolarda, evreye tehlikeli olabilecek enerji geii vardr. Bu tehlikeli durumun ortadan kaldrlmas iin, kablolar boru ve paralar iine alnr. Boru ve paralar da tesisin yaplaca ortama uygun zellik ve ekillerde eitli gerelerden yaplr.
2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar

Tesisat borular, dz borular ve bklgen borular olmak zere ikiye ayrlr. Tesisat boru ek paralar, dirsek ve muf olarak adlandrlmaktadr.
37
2.1.2.1. Dz Borular Sert termoplastikten (PVC) veya sacdan yaplmtr. Gnmzde PVC (plastik) alev almayan borular tesisatlarda kullanlmaktadr. PVC borular anmaya ve korozyona dayankldr. PVC borular, eitli boyda ve aplarda retilir. PVC borularn yn deitirdii yerlerde dirsekler, borularn ksa geldii yerlerde ek paras (muf) kullanlr. Eski tesisatlarda sva st tesisatlarda bergman (yumuak elik sacdan, ii ziftli kartonla yaltlm boru), sva alt tesisatlarda peel (elik sacdan, ii yaltkansz boru) borular kullanlyordu.
Resim 2.1: Dz PVC tesisat borular
Resim 2.2: Tesisat Boru dirsei ve muf
2.1.2.2. Bklgen Borular Bklgen (spiral) borular metal ve yaltkan (PVC) gerelerden yaplr. Hareketli, bklgen, arpma ve vurma tehlikesi olan yerlerde kullanlr. eitli aplarda ve boyda retilir (Spiral boru standart aplar 9111418263237 mm ).
Resim 2.3: PVC ve metal spiral ( bklgen ) borular
38
2.2. Kanallar
2.2.1. Grevi
Bina ierisinde sva alt tesisat denip tamamlandktan sonra telefon, bilgisayar, asansr, televizyon, seslendirme ve bildirim tesisatlar, kuvvet tesisatlar yaplmaktadr. Bu tesisatlar svann zerine ve deiik ekillerde dendiinden zellikle i dekorasyonun dzenli grnmn bozar. Bunun iin sonradan denen elektrik tesisatlar zel tayclar kullanlarak, dekoratif grnmle uyumlu hale getirilmitir.
2.2.2.eitleri ve Ek Paralar
Kablo kanallar (PVC), kablo tavalar (sac), busbar kanal enerji datm sistemi olmak zere genelde kanal eiti vardr. 2.2.2.1. Kablo Kanal Genellikle seyyar tesisatlarn, dekoratif demelere uyumlu bir ekilde ekilmesini salar. eitli boyut ve renklerde genelde 2 m uzunluunda yaplr. Pano tipi ve duvar tipi kanallar mevcuttur. Ara blme, i ke, d ke, T ke, sonlama, priz montaj seti gibi ek paralar bulunur.
Resim 2.4: PVC kablo kanal
Resim 2.5: Pano tipi PVC kablo kanal
39
2.2.2.2. Kablo Tavalar Kablo tavalar, zellikle havadan veya duvardan gemesi gereken bir veya birden ok saydaki kablolarn emniyetli bir ekilde ve bir arada tanmas iin kullanlr. Bunlar eitli genilikte ve uzunlukta, delikli saclardan U profil eklinde yaplrlar. Tavana zel aparatlar ile aslarak, duvara ise ayak balanarak monte edilir.
ekil 2.1: Kablo tava ve merdivenleri
ekil 2.2: Kablolarn denmesi
2.2.2.3. Busbar Kanal Enerji Datm Sistemi Tavana monte edilen kanallar ile baral datm sistemi olan busbar sistemi gnmzde yeni gelitirilen enerji datm sistemidir. Bu datm sistemi aydnlatma, kuvvet ve hem aydnlatma, hem de kuvvet tesisat birlikte yaplabilmektedir. Busbar sisteminde, atlye ierisinde bulunan makine ve tezgahlarn tamamna ulaacak ekilde, iinde enerji tayan alminyum veya bakr baralarn bulunduu kanallar denir. Ayrca hareketli makineler iin troley sistemi ile hareket halinde kesintisiz enerji salanmaktadr. Busbar kanall sistemin deiik uygulama ekilleri ve bunlar uygulamaya ynelik, eitli yan gereleri mevcuttur.
ekil 2.3: Busbar kanal yaps ve birletirilmesi
40
ekil 2.4: Busbar enerji datm sistemi uygulamalar
Resim 2.6: Busbar enerji datm sistemi uygulamalar
2.3. Ek Kutular
2.3.1. Grevi
Elektrik tesisatlarnda ierisinde iletkenlerin eklendii ve datmlarnn yapld ek kutulardr (buatlar).
2.3.2. eitleri
Gnmzde sva alt ve sva st tesisatta kullanlan buatlar PVCden veya metalden yaplmaktadr. 5-7 cm apnda ve deiik derinliklerde yuvarlak buatlar dnda, deiik boyutlarda kare buatlar ve nemli yer buatlar bulunmaktadr. 41
Resim 2.7: Sva alt yuvarlak ve kare PVC buatlar
Resim 2.8: Sva st antigron buatlar
2.4. Kasalar
Anahtar ve prizlerin montaj iin kullanlan gerelerdir. PVCden sva alt ve sva st olarak imal edilir. Normal, norm (derin kasa), gemeli ve alpan kasalar olarak eitleri vardr.
Resim 2.9: Normal ve derin kasa
Resim 2.10: Alpan ve gemeli kasa
2.5. Kroeler
2.5.1. Grevi
Kablolarn, borularn duvar veya tavana tutturulmasna yarayan gerelerdir. PVC veya sacdan yaplr.
42
2.5.2. Kroe eitleri

Kroeler boru veya kablolarn zelliine ve apna gre deiik byklklerde retilir. Plastik veya sac kroe, ivili kroe, antigron kroe, ray ve tandr kroe (hava hat iletkenlerinde kullanlr) olarak adlandrlr. Antigron kroeler en ok 30 cm aralklarla dbellerle tutturulur. Dbeller plastikten veya elikten imal edilen, eitli boyutlarda yaplan vida tutturma gerecidir. ivili kroeler ile kablo denmesi tavsiye edilmemektedir.
Resim 2.11: ivili kroeler
Resim 2.12: Ray ve antigron kroeler
Resim 2.13: Kroe eitleri
Resim 2.14: Plastik ve elik dbel eitleri
43
2.6. Kablo Ba ve Spiralleri

Plastik malzemeden yaplan, kilitli balar ya da spiral eklindeki eritler, kablolarn bir arada durmasn salar. Pano gvdesine yapmalar iin altlklar da vardr. eitli boyda ve kalnlkta eitleri vardr.
Resim 2.15: Kablo balar
Resim 2.16: Kablo balarnn kullanm
Resim 2.17: Kablo spirali kullanm
44
Kablo kanal ve antigron kroe denmesi
Resim 2.18
Atig nk e n ro ro
Ba ut
KtPnsu a ao Atig nk e n ro ro
P ksa riz a s
P ksa riz a s
ekil 2.5
ekil 2.6
45
Resim 2.19
Resim 2.20: NVV kablo
46

PVC KABLO KANALI DENMES ve ANTGRON KROELER LE KABLO DENMES
lem Basamaklar
Kablo kanal montajn yapnz.
neriler
Uygun boyutlarda PVC kablo kanaln seiniz. Planete veya duvara kanal gei yerini iaretleyiniz. Kablo kanaln ve kapan istenen uygun boyda, dzgn olarak kesiniz (demir testeresi veya ak ile). Kablo kanal ularnda oluan apaklar temizleyiniz. Kanal, planete veya duvara montaj deliklerini anz. Kanal duvar veya planeteye uygun ve dzgn bir ekilde tutturunuz. Kanal kapaklarn taknz. Kesici aletleri kullanrken dikkat ediniz ve emniyet ve gvenlik tedbirlerine uyunuz.
Enerji altnda almaynz.
Antigron kroe ile kablo demesini yapnz.
3 x 2,5 antigron (NVV) kablosunu seiniz. Uygun boyda ve kesme aleti ile kabloyu kesiniz. Kabloya uygun boyutta antigron kroeyi seiniz. Eer kroeler byk seilirse, kablo sk ekilde tutturulamaz. Planete veya duvara uygun aralklarla (30 cm) kroe montaj deliklerini iaretleyip deliniz. Duvara montaj yaplacaksa matkab ok dikkatli kullannz. Kasalar ve buatlar ekle uygun olarak montaj yapnz. Kroeleri montaj deliklerine tutturunuz. Kabloyu kroelere yerletiriniz ve kroe kapaklarn taknz. Kabloyu buat ve kasalara geiriniz. lerinizi verilen srede yapnz.
47

Aada bu renme faaliyetiyle ilgili test, tamamlamal, doru-yanl lme kriterleri uygulanmtr. 1. Muf, tesisat borusunun ek yapmnda kullanlr. DORU YANLI.. 2. Busbar enerji datm sisteminde, enerji tanmasnda bakr veya alminyum baralar vardr. DORU YANLI.. 3. Aadakilerden hangisi kasa eitlerinden deildir. A) Normal B) Derin (Norm) C) Gemeli D) Alpan E) Antigron
4. Tandr kroe kablolarn duvara tutturulmasnda kullanlmaktadr. DORU YANLI.. 5. Antigron kroeler en ok ka cm aralklarla denmelidir. A) 40- 70 cm B) 45- 65 cm C) 30- 60 cm D) 20- 70 cm Aadaki sorulardaki boluklar doldurunuz. 6. letkenlerin sva stne denmelerini salayan gerelere. ve...denir. 7. letkenlerin, iinde ek yaplmasn salayan gerelere denir. 8. Anahtar ve prizlerin sva altna tutturulmasn salayan gerelere denir. 9. Kablolarn bir arada durmasn salayan gerelere ..ve ..denir.
E) 35- 65 cm
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
48

MODL ADI: Temel Elektrik RENCNN Malzemeleri UYGULAMA FAALYET: Kablo ADI SOYADI:. kanal ve antigron kroe demesini SINIF VE NU:. yapmak AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.
DEERLENDRME LTLER
1. Tesisat borusu ve kablo kanaln doru seebildiniz mi? 2. Busbar kanal enerji datm sistem elemanlarn doru seebildiniz mi? 3. Buat, kasa ve kroe eitlerini doru seebildiniz mi? 4. Kablo ba ve spirallerini doru seebildiniz mi? 5. Kablo kanaln duvara veya planeteye uygun yntemle deyebildiniz mi? 6. Antigron kroe ile kabloyu duvara veya planeteye uygun yntemle deyebildiniz mi? 7. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.
49
RENME FAALYET-3 RENME AALYET-3

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara ve elektrik i tesisleri ve topraklamalar ynetmeliine uygun olarak, topraklama elemanlarn seebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Topraklama neden yaplr, aratrnz. Topraklama eitleri nelerdir, aratrnz. evrenizde bulunan topraklama yntemlerini inceleyiniz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca topraklama elemanlar kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA
3.1. Topraklama
3.1.1. Topraklamann nemi
Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn, uygun iletkenlerle toprak kitlesi ierisine yerletirilmi bir iletken cisme (elektrot) balanmasdr. Topraklamann amac, elektrikli alclar kullananlarn can gvenliini salamak ve cihazlarn zarar grmesini nlemektir. Btn elektrik makinelerinin gvdeleri, borularn madeni ksmlar, kurunlu kablolarn kurun klflar, tablo ve benzerlerinin metal ksmlar topraklanmaldr.
3.1.2. Topraklama eitleri

Koruma, iletme, fonksiyon ve yldrma kar topraklama olmak zere drt eittir.
50
ekil 3.1: Topraklama ekilleri
3.1.2.1. Koruma Topraklamas nsanlar ve canllar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme akm devresinde bulunmayan iletken bir blmn topraklanmasdr. Cihazlarn gerilim altnda olmayan metal ksmlarnn topraklanmasdr. 3.1.2.2. letme Topraklamas letme akm devresinin bir noktasnn, cihazlarn ve tesislerin normal iletilmesi iin topraklanmasdr. Bir iyeri veya fabrikann enerjisini salamak iin alan trafonun veya alternatrn yldz noktalarnn topraklanmasdr. ki ekilde, dirensiz ve direnli iletme topraklamas yaplmaktadr. 3.1.2.3. Fonksiyon Topraklamas Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu yerine getirmesi amacyla yaplan topraklamadr. Fonksiyon topraklamas, topra dn iletkeni olarak kullanan iletiim cihazlarnn iletme akmlarn da tar. 3.1.2.4. Yldrma Kar Topraklama Yldrm dmesi sonucunda iletme gerei gerilim altnda bulunan iletkenlere atlamalar (geri atlamalar) geni lde nlemek iin iletme akm devresine ilikin olmayan iletken blmlerin topraklanmasdr. Yldrm topraklamas sistemine paratner de denir. 51
Paratner sisteminde yakalama ubuu vardr ve bu ubuk binalarn en st noktasna monte edilir, bu ubua toprak iletkeni balanr ve balanan iletken toprak iindeki elektrota tutturulur.
ekil 3.2: Paratner tesis elemanlar
ekil 3.3: Yldrm olumas ve binann paratner tesisi
imekli ve yldrm dme riskli havalarda elektrikli cihaz filerini prizden ekiniz.
3.1.3. Topraklama Elemanlar

Topraklama tesisinde kullanlan elemanlar; topraklama iletkeni, topraklayclar, topraklama balant elemanlar ve zemindir. 3.1.3.1. Topraklama letkeni Topraklanacak bir aygt veya tesis blmnn bir topraklaycya balayan topran dnda ya da yaltlm olarak topran iinde ekilmi bir iletkendir. eitli kalnlkta yuvarlak, rgl veya yass lama eklinde bakr veya galvanizli iletkenden yaplmaktadr.
52
Topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri, elektrik tesislerinde topraklamalar ynetmeliine gre; Bakr: 16 mm Alminyum 35 mm elik 50 mm olmaldr.
Resim 3.1: Bakr ve galvaniz toprak iletkeni
3.1.3.2. Topraklayc (Topraklama Elektrodu) eitleri Topraklayclar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyona kar dayankl malzemelerden olumaldr. erit, ubuk ve levha topraklayclar olmak zere eitleri vardr. Levha topraklayclarn kullanlmas pek tercih edilmemektedir. Ayrca beton temeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier doal topraklayclar topraklama tesisinin bir ksm olarak kullanlabilir. erit Topraklayclar: erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve genellikle az derine gmlen topraklayclardr. Bunlar uzunlamasna denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde dzenlenebilir. ubuk Topraklayclar: Boru yada profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr. Genellikle plak bakr veya bakr kaplamal elikten yaplr. En az 0,51 metre derine gmlmelidirler.
ekil 3.4: Galvaniz ve bakr ubuk topraklayclar
Levha Topraklayclar: Dolu ya da delikli levhalardan yaplan topraklayclardr. Bunlar genel olarak teki topraklayclara gre daha derine gmlr.
53
Yeni yaplacak binalarda temel topraklayc tesis edilmesi zorunludur.
ekil 3.5: Binalarn temel topraklamas
3.1.3.3. Balant Elemanlar Klemens, pabu ve dier yardmc balant elemanlarndan olumaktadr, bakr ve galvanizden yaplmaktadr.
Resim 3.2: Topraklama balant elemanlar
3.1.3.4. Zemin ve zellikleri Topran zgl elektrik direnci vardr. Bu diren kenar uzunluu 1 metre olan toprak bir kpn karlkl iki yzeyi arasndaki direntir. Bataklk 5- 40 ohm. m Killi ve humuslu toprak 20- 200 ohm. m Kum 200- 2500 ohm. m akl 2000- 3000 ohm. m olarak direnleri tespit edilmitir.
zgl direnci az olan zemin iyi bir topraklamaya olanak verir.
54
3.2. Sfrlama
3.2.1. Sfrlama Yapm Nedenleri
Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn ebekenin sfrlama hattna (topraklanm ntr hattna) veya ayr ekilmi koruma iletkenine balanmasdr. Alternatr, trafo gibi cihazlarn topraklanm sfr (ntr) noktalarndan kan hatlara sfr veya ntr hatt denir. Topraklamaya gre daha kolay ve ucuz olan bu korunma eklinde, elektrikli cihazda herhangi bir kaak olduunda ksa devre meydana gelir ve sigorta atarak cihazn enerjisini keser. Yani sfrlama yaplmakla, gvdeye kaak arzas ksa devreye dntrlerek sigortay attrmak suretiyle devrenin enerjisi kesilmi olur. Masrafsz ve kolay uygulanmasnn yannda, sfrlamann birtakm sakncalar da vardr.
ekil 3.6: Topraklama ve sfrlama yaplmas
3.2.2. Sfrlamann Sakncalar

Giri faz ntr iletkenleri eer yer deitirilirse alclar zerinde faz verilmi olur. Normalde ntr hattnda enerji bulunmamaldr; ancak ebeke hatlarnn dengesiz yklenmesi sonucu olarak ntr hattnda da enerji olabilir. Kk deerdeki kaaklar sigorta tarafndan alglanmayaca iin cihaza dokunan kiiler iinde her zaman potansiyel tehlike oluturur.
55
Gnmzdeki ebeke su borular yaltkan malzemedendir, topraklama yapamaz.
Su borusundan topraklama yaplamaz.
56
TOPRAKLAMA LETKEN BALANTISI YAPILMASI
lem Basamaklar
Topraklama iletkenini ekiniz.
neriler
Elektrikli bir cihaz seiniz. Topraklama iletkenini seiniz, iletken yaltkannn yeil- sar renk olmasna dikkat ediniz. Elektrikli cihazn gvdesine yaltlm telden topraklama iletkenini balaynz. Balant yeri eer boyal ise boya tabakasn kazynz. Baladnz yaltlm iletkeni datm tablosundaki topraklama barasna veya topraklama iletkeni bulunan buata kadar ekiniz. Topraklama iletken balantsn yapnz, balantnn gevek olmamasna dikkat ediniz. Eer ortamda topraklama hatt yoksa sfrlama yapnz. Sfrlama balants iin renme faaliyetindeki balant eklinden faydalannz. Sfrlamann sakncal olduunu unutmaynz. Enerji altnda almaynz. gvenlii ve emniyet tedbirlerine uyunuz. Uygun ara gereleri kullannz.
Sfrlama yapnz.
57

Aadaki sorular, tamamlamal, doru-yanl olarak deerlendiriniz. 1. nsanlar ve canllar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin, cihazlarn gerilim altnda olmayan metal ksmlarnn topraklanmasna, denir. Boluu doldurunuz. 2. Transformatr sarglarnn yldz balant noktasnn topraklanmasna,.denir. 3. Bakr topraklama iletkeni kesiti en az 10 mm olmaldr. DORU YANLI.. 4. Alminyum topraklama iletkeni kesiti en az 35 mm olmaldr. DORU YANLI.. 5. ubuk topraklama elektrotu en az 0,2 metre derine gmlmelidir. DORU YANLI.. 6. Levha topraklayclar, dier topraklayclara gre daha derine gmlmelidir. DORU YANLI.. 7. Killi ve humuslu toprak zgl direnci, akl zgl direncinden daha oktur. DORU YANLI.. 8. Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn ebekenin sfrlama hattna (topraklanm ntr hattna) veya ayr ekilmi koruma iletkenine balanmasna sfrlama denir. DORU YANLI..
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
58

MODL ADI: Temel Elektrik RENCNN Malzemeleri UYGULAMA FAALYET: ADI SOYADI:. Topraklama iletkenini ekmek ve SINIF VE NU:. sfrlama yapmak AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.
DEERLENDRME LTLER
1.Topraklamann nemini kavradnz m? 2.Topraklama eitlerini kavradnz m? 3.Topraklama elemanlarn doru setiniz mi? 4.Topraklama iletkenini doru ve uygun yntemle ektiniz mi? 5.Topraklama balantsn doru yaptnz m? 6.Sfrlama yaplma nedenlerini ve sakncalarn kavradnz m? 7. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
59

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara ve elektrik i tesisleri ynetmeliine, Bayndrlk Bakanl Elektrik Genel Teknik artnamesine uygun olarak, zayf akm malzemelerini seebilecek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Zayf akm tesisatlarnda neden dk gerilim kullanlmaktadr, aratrnz. evrenizde bulunan zil tesisatnda hangi elemanlar kullanlmtr, aratrnz. Kap otomatii nasl almaktadr, aratrnz. Resmi dairelerde hizmetlilerin arlmasnda hangi sistem kullanlmaktadr, aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca zayf akm tesisat malzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
4. ZAYIF AKIM MALZEMELER

4.1. Transformatr
4.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi ve Yaps
Transformatr; sarglarndan herhangi birine uygulanan alternatif gerilimi, elektromanyetik endksiyon yolu ile dier sarglarnda ayn frekansta; fakat farkl akm ve gerilime dntren ve hareket eden paras olmayan elektrik makinesidir. Kk gl transformatrlere zil transformatr denilmekte ve 220 / 3- 5- 8 volt, 220 / 4- 8- 12 volt ve 220/ 24 voltluk standart gerilimlerde retilmektedir. Gleri ise 5- 10- 20- 50 watt olarak deimektedir.
60
Zayf akm transformatr, demir nve ve sarglar olmak zere iki blmden meydana gelmitir. Demir nve, 0,35- 0,5 mm. kalnlndaki birer yzeyleri yaltlm ince silisli saclarn paketlenmesi ile yaplmtr. Sarglar primer ve sekonder sarg olmak zere iki adettir. Drc trafolarda birbiriyle elektriki balants olmayan bu iki sargdan ince kesitli iletkenle ok sipirli olarak sarlan birinci sargya primer sarg, kaln kesitli iletkenle az sipirli olarak sarlan ikinci sargya ise sekonder sarg denir. Zil, kap otomatii, refkontak, numaratr, kap otomatii zayf akm trafo kna balanr (4- 8- 12 volt).
Resim 4.1: Zayf akm transformatr (raya montajl)
4.1.2. alma Prensibi

Transformatr prensip emasnda, primer sargya alternatif gerilim uygulandnda, bobinden alternatif akm geer. Bu akm, demir nve zerinde zamana gre yn ve iddeti deien bir manyetik alan meydana getirir. Devresini sekonder sargnn bulunduu ayak zerinden tamamlayan deiken manyetik alan kuvvet izgileri, sekonder sarg iletkenlerini keserek bir emk (elektro motor kuvvet) endkler. Manyetik Alan
I1 U1 I2 N1 N2
Primer Sarg .
Sekonder U 2 Sarg . Nve
ekil 4.1: Transformatr prensip emas
Bu ekilde aralarnda hibir elektriki ba olmad halde, primer sargya uygulanan alternatif gerilimin etkisi ile sekonder sargdan ayn frekansl, dk gerilim elde edilir. Transformatrn, sekonder sargsndan dk deerli alternatif gerilim uygularsak bu defa dier sargsnda ayn frekansl yksek gerilim alrz. Fakat fazla akm ekilemez.
61
Transformatrn bir sargsna doru gerilim uygulandnda kndan gerilim alabilir miyiz, aratrnz.
4.2. Butonlar
4.2.1. Butonlarn Grevi
arma ve bildirim tesisatlarnda devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara buton denir. Buton, iletkenlerin baland iki vida ve yayn hareket ettirdii bir kontaktan meydana gelmitir. Buton normalde yay tarafndan ak tutulur ve zerinden akm gemez. Butona basldnda yay kuvveti yenilerek hareketli kontan vidalar zerine basmas, yani devreyi kapatmas salanr. Bu durumda devreden akm geer. Zil butonu zerinden elimizi ektiimizde yay, tekrar konta iterek devreyi aar.
ekil 4.2: Buton
4.2.2. Buton eitleri

Zil butonlar, sva alt veya sva st, yuvarlak, keli, etiketli, oklu (butoniyer) eklinde retilir. Son yllarda butoniyerler sesli ve grntl haberlemeye olanak salamaktadr. Ayrca kap otomatii ve merdiven otomatii butonlar, yangn bildirim butonlar da bulunmaktadr.
Resim 4.2: Zil butonlar (hoprlrl, fotoselli, kameral)
62
4.3. Ziller
4.3.1. Zil eitleri
Zil, zayf akm tesisatnn bildirim ksmn oluturmaktadr. eitleri; elektromekanik zil, elektronik zil, melodili ziller en ok kullanm alan bulmaktadr.
Resim 4.3: Elektromekanik ve elektronik ziller
4.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi

Elektromekanik zil, elektromknats, tokmak, an ve bunlarn monte edidii kaideden meydana gelir. Bobin ularna 8-12 voltluk alternatif gerilim uygulandnda, bobin etrafnda bir manyetik alan meydana gelerek bobinin gbeini oluturan sac nveyi mknatslar. Mknatslanan nve, karsndaki paleti eker ve ucundaki tokmak ana vurur. Palet ekildii anda A konta aldndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda nve mknatsln kaybederek paleti brakr. Palet normal konumuna dndnde ise kontak kapanarak tekrar bobine gerilim gelmesi oluur. Zilin almas, bobine gerilim uyguladmz mddete devam eder.
ekil 4.3: Elektromekanik zil i yaps
Zil ayar vidasndan, zilin alma sesini ayarlaynz. 63
4.4. Kap Otomatii

4.4.1. Grevi
Apartman veya dier binalarn ana giri (cmle kap) kaplar, s kayb ve gvenlik asndan kapal tutulmas gerekir. Bu amala kap, genelde hidrolik bir kol dzenei ile srekli kapal tutulur. Dardan gelen kiiye kapnn otomatik olarak almasn salayan elektrikli elemana kap otomatii denir. Kap otomatii zerinde gergi zincirleri vardr, bu gergi zincirini ayarlayarak iyi bir alma salanmaktadr. Yeni nesil kap otomatiklerinde bu zincir dzenei kaldrlmtr, kap otomatiine enerji geldiinde direk kap almaktadr.
Resim 4.4: Kap otomatikleri

Kap otomatii zerinde (zincirli tip) elektromknats, kurma kolu, srg kolu, yerine getirme yay mandal, palet gibi elemanlar bulunmaktadr. Mekanik paralarn oluturduu kilit sistemi elektromknatsn enerjilenmesi ile harekete geerek kap zerindeki kilidi aar. Kap otomatii daima, srgl kilitle birlikte kullanlr ve alr, kapanr ve bina kapsnn i tarafna monte edilir. Srg kolu, kk bir zincir yardmyla kilit srgsne, kurma kolu ise, kap mesnedindeki duvara balanr. Bina kaps kapatlnca, kurma yay gergin duruma gelir ve kurma yayna bal srg kolu ekilmek ister, fakat srg kolu pimi ve palet zerindeki trnaa takl bulunan mandal nedeni ile ekilemedii iin srg kolu hareket edemez ve kap almaz. Kapnn almas iin, paletin ekilmesi ve mandaln trnaktan kurtulmas gerekir. Kap otomatii bobini enerjilenince (butona basldnda) bobin mknatslanarak paletini eker ekmez mandal trnaktan kurtulur. Bylece gergin durumdaki kurma yay, srg kolu piminin mandal zerindeki yerinden kurtulmasn salar. Srg kolu ekilerek kilidi ve dolaysyla kapy aar. Kap aldktan sonra yerine getirme yay yardmyla srg kolu pimi, mandal zerindeki oyua girer ve kap otomatii tekrar kurularak yeniden almaya hazr hale gelir.
64
ekil 4.4: Zircirli tip kap otomatii i yaps
4.5. Numaratr
4.5.1. Grevi
Gnmzde kullanm yeri ok azalm olan numaratr tesisat apartmanlarda kapcy, iyerlerinde hizmetliyi armak amacyla kulanlmaktadr. Gnmzde eskiden kalma tesisatlar haricinde kullanm azdr. Kullanlan yerler tam olarak bitmedike retimi ve tesisat da yaplacaktr.
Resim 4.5: Numaratr

Numaratrler ve be aboneli olarak yaplmaktadr. Daha fazla aboneye ihtiya olduunda l veya beli gruplar oluturularak say arttrlabilir. Numaratrlerde her abone iin bir elektromknats, elektromknatsn nnde bir palet ve bu paletin zerinde dmeye hazr bekleyen bir numara bulunur. Elektromknatslara ayr ayr butonlar kumanda eder ve her elektromknats tek bir zile seri baldr.
65
Numaratr tesisatnda numaratr, kapc veya hizmetli odasnda, butonlar ise binalarda daire iinde, resmi dairelerde ise ynetici odasnda bulunur. Kapc yada hizmetliyi armak isteyen kii, numaratr butonuna basarak kapc odasndaki zili alarken kendisine ait olan numarannda, numaratr ekranna dmesini salar. Zilin almas ile arldn anlayan hizmetli, numaratre bakarak kim tarafndan arldn anlam olur. Numaratr kurma kolu yardm ile den numaray yerine kaldrdktan sonra hizmeti yerine getirmek zere gider, bu arada kendisi bakalar tarafndan aranmsa dndnde numaratre bakarak bunu anlayabilir.
Numaralandrma kolu
Numara
Paletin ekilme yn
1
T rna k
Ekran
Bobin
Mp R
220/12 V 6/25 A
ekil 4.5: Numaratr alma prensibi
4.6. Refkontak
4.6.1. Grevi
ocuk bakm evleri, ktphane, hastane, okul gibi sessizliin nemli olduu yerlerde arma ve bildirim amal olarak, kl arma (refkontak) tesisatlar kullanlr.

Refkontak tesisat role, arma butonu, sndrme butonu ve iki adet sinyal lambasndan meydana gelmektedir. Role ve sndrme butonu ary yapan kiinin odasnda, arma butonu kiinin hemen yannda bulunur. Sinyal lambalarndan biri, ary yapan kiinin odasnn koridora bakan ksmnn stne, dieri ise arlan grevlinin bekledii yere konulur. Grevliyi armak iin arma butonuna baslr. Bu durumda role bobinine enerji uygulanr ve akm geerek karsndaki paleti eker. Palete bal kontak kapandndan refkontak lambalar yanar.
66
Butondan basn kaldrldnda bobin enerjisi kesilerek paleti brakr; fakat palet trnaa takl bulunduundan kontak almaz ve dolaysyla lambalar yanmaya devam eder. Grevli kii bulunduu yerdeki lambann yandn grnce koridora kar. Hangi kapnn zerindeki lamba yanyorsa o odadan arldn anlar ve odaya gider. Oda ierisine girerek grevini yaptktan sonra, yine oda ierisinde bulunan sndrme butonuna basar, trnaktan kurtulur. Bylece sinyal lambalar sner ve role tekrar ilk alma durumuna dner.
ekil 4.6: Refkontak elemanlar
Gnmzde elektronik refkontaklarda retilmektedir. Elektronik refkontaklarda mekanik role trnak dzenei yoktur. zerinde lamba, zil, sndrme butonu (Off), arma butonu (On) ve 24 Volt gerilim balant klemensleri bulunur.
Resim 4.6: Elektronik refkontak i yaps
4.7. Diyafon
4.7.1. Grevi
Diyafon tesisatlar gnmzde numaratr ve refkontak tesisatnn kullanld yerlerde alternatif olarak kullanlmaktadr. Diyafonda aran ve arlan kiiler birbirlerinin sesini duyduklarndan, daha kolay iletiim kurulmakta ve zamandan tasarruf salanmaktadr. Gnmzde grntl diyafonlarda kullanlmaktadr.
67
Resim 4.7: Bro tipi grntl diyafonlar ve santral

Diyafon tesisatlarnda bir merkez nitesi ve ona bal ube niteleri bulunmaktadr. Merkez nitesinin zerinde her niteye ait bir buton bulunur. Konuulmak istenen ube nitesinin anahtar kapatldktan sonra, konuma butonuna baslarak gerekli ses mesaj ubeye ulatrlr. Merkeze bal ubelerin tamam merkezle ayr ayr grebilir. Diyafonlar en ok ay ocaklar, brolarda, okullarda, imalathanelerde kullanlmaktadr. Diyafonlar gelitirilerek apartman zil tesisatlar ile birlikte kullanlmaya balanmtr. Ayrca grntl sistemde yaygnlamaktadr.
ekil 4.7: Apartman diyafon sistemi
Apartman tipi diyafon ubelerinde, kap otomatii, merdiven otomatii, konuma butonlar bulunmaktadr.
68

ZL, KAPI OTOMAT, NUMARATR ve BRO TP DYAFON ALITIRILMASI
lem Basamaklar
neriler
Elektromekanik zile enerji Elektromekanik zile, zayf akm transformatr dk vererek altrnz. gerilim tarafndan 12 volt uygulaynz. Elektromekanik zilin ayar vidasn ayarlayarak sesini ayarlaynz. Balantlarnz enerji var iken yapmaynz. Kap otomatiine enerji vererek altrnz. Zincirli tip kap otomatiini seiniz. Kap otomatiine zayf akm transformatr dk gerilim tarafndan 12 volt uygulaynz. Numaratre enerji vererek Kap otomatii gergi zinciri ayarn yapnz. altrnz. Aadaki balant eklinden faydalannz. Zayf akm trafosunun knn bir ucunu uygun kabloyla butona balaynz. Trafonun dier ucunu numaratr bobinine balaynz. Bobine seri olarak zil de balayabilirsiniz. Butonun k ucunu numaratr bobinine balaynz. Trafoya ok dikkatli biimde 220 volt enerji veriniz. Butona basnz, numaratr paleti derse numaratr almaktadr. Devreyi 3 veya 5 buton ile de yapabilirsiniz.
Bro tipi diyafon balantsn yapnz. Diyafon merkez ve ubesini seiniz (3 ubeli). Merkez ile ube arasnda uygun kablo ile balant yapnz. Uygun kablo seilmezse seste bozulmalar olabilir. Merkez diyafona enerji veriniz, ube konuma butonuna basarak, haberlemeyi salaynz.
69

Aadaki sorularn cevaplarn, oktan semeli, doru-yanl olarak deerlendiriniz. 1. Zayf akm transformatrleri standart olarak 220 / 12 veya 220 / 24 voltluk olarak retilir. DORU YANLI.. 2. Transformatr primer sargsna alternatif gerilim uygulandnda sekonderinden deiik frekansl dk gerilim elde edilir. DORU YANLI.. 3. Transformatrn sekonder sargsndan dk deerli alternatif gerilim uygulanrsa, dier sargsnda yksek gerilim alnr; fakat fazla akm ekilemez. DORU YANLI.. 4. Aadakilerden hangisi refkontak elemanlarndan deildir. A) Role B) Lamba C) arma butonu D) Sndrme butonu
E) Butoniyer
5. Zincirli tip kap otomatiinde, gergi zinciri gevek olduunda kap otomatik olarak almaz. DORU YANLI..
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
70
MODL ADI: Temel Elektrik Malzemeleri UYGULAMA FAALYET: Zayf akm malzemeleri balantlarn yapmak
DEERLENDRME LTLER
1.Zayf akm transformatr alma prensibini kavradnz m? 2.Elektromekanik zil, kap otomatii alma prensibini kavradnz m? 3.Numaratr, refkontak ve diyafonun alma prensibini kavradnz m? 4.Elektromekanik zil, kap otomatiine doru ekilde enerji verip almasn saladnz m? 5.Numaratr ve diyafona doru biimde enerji verip almasn saladnz m? 6. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
71
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara ve elektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak, aydnlatma ve priz devre elemanlarn seebilecek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evrenizde bulunan lamba eitlerini aratrnz. evrenizde bulunan priz eitlerini aratrnz. evrenizde bulunan aydnlatma kontrol elemanlarn aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca aydnlatma ve priz tesisat malzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
5. AYDINLATMA VE PRZ DEVRE ELEMANLARI

5.1. Filer
5.1.1. Grevleri
Fi, bir aygt veya uzatma kablosundaki iletkenleri, prizdeki kontaklar aracl ile elektrik tesisi iletkenlerine birletirmeyi veya bunlardan ayrmay salayan bir aratr.
5.1.2. Yaplar Bakmndan Fi eitleri

Normal fi, toprakl fi, fazl fi, telefon fii, yeni sistemde Amerikan ve Avrupa fileri (bu filer adaptr ile bizim kullandmz prizlere dntrlmektedir) olmak zere eitleri kullanlmaktadr. Fi gvdesi bakalit, sert PVC, termoplastikten yaplmaktadr. Fi kontaklar printen yaplmaktadr. 72
Resim 5.1: Normal, toprakl ve telefon fii
Resim 5.2: fazl yuvarlak ve yass filer
5.1.3. Enerji Al ekillerine Gre Fi eitleri

Erkek fi, dii fi olmak zere eitleri bulunmaktadr.
Resim 5.3: Dii filer
Resim 5.4: oaltc filer
5.1.4. Jaklar ve eitleri

Antenden gelen (TV) yksek frekansl sinyali yabanc d sinyallerden korumak iin, koaksiyel kablo kullanma mecburiyeti vardr. Televizyonlarn anten tesisatlar ile TV cihaz, koaksiyel kablo ve anten jak aracl ile irtibatlandrlr. Kablonun orta ucu (canl u) anten jaknn ortasndaki canl ula irtibatlandktan sonra, kablonun hasr rgl ksmda anten 73
jaknn asesi ile irtibatlandrlarak balanr. Elektronik cihazlarn birbirine balanmasnda ve osilaskop gibi cihazlarn sinyal girilerinde kullanlan BNC jakn balarken de benzer yntem kullanlr.
Resim 5.5.a: Anten jak
Resim 5.5.b: BNC connector
Resim 5.6.a. ve b.de anten kablosunun jaka taklmas gsterilmektedir, inceleyiniz.
Resim 5.6.a: Anten kablosunun jaka taklmas
Resim 5.6.b: Anten kablosunun jaka taklmas
5.2. Prizler
5.2.1. Grevleri
Elektrik cihazlarna, bir elektrik devresinden fi aracl ile dorudan veya uzatma kablosu ile enerji alnmas iin kullanlan aratr. D erevesi sert PVC madde, bakalit veya termoplastik malzemeden yaplmtr, enerjinin balanaca kontak yuvalar dzenei, yanmaz zellikli PVC veya porselen malzemenin iinde bulunmaktadr.
74
5.2.2. Kullanm Yerlerine Gre Priz eitleri

Kullanm yerlerine gre prizler; sva alt, sva st, etan (Antigron), seyyar grup prizi olmak zere eitleri vardr.
Resim 5.7.a: Sva alt priz
Resim 5.7.b: Sva st priz
Resim 5.8: Antigron prizler
Resim 5.9.a: Grup prizler
Resim 5.9.b: fazl yass priz
5.2.3. Yaplar Bakmndan Priz eitleri

Yaplar bakmndan prizler; normal, ups, toprakl, fazl, telefon, data, mzik yayn, uydu tv prizi olmak zere eitleri vardr.
75
Resim 5.10.a: Priz eitleri
Resim 5.10.b: Priz eitleri
76
Resim 5.10.c: Priz eitleri
5.3. Duylar
5.3.1. Grevi
Duy, elektrik lambasnn, vidalanmak veya takmak suretiyle elektrik tesisine balanmasn salayan aratr. letken ksmlar genellikle pirinten yaplr ve anahtardan gelen iletken, mutlaka duyun orta (i) kontak ksmna balanr.
5.3.2. Yapm Gerelerine Gre Duy eitleri

Porselen ve bakalitten yaplm eitleri bulunmaktadr. Ayrca bronz ve kauuktan da yaplmaktadr.
Resim 5.11: Porselen ve bakalit duylar
77
5.3.3. Yapllarna Gre Duy eitleri

Sngl ve vidal duy olmak zere eitleri vardr.
Resim 5.12: Sngl ve vidal duy
5.3.4. Kullanm Yerlerine Gre Duy eitleri

Asma duy, tavan duy, bahe duy, donanma duy, braol duy olmak zere eitleri vardr.
Asma duy
Bahe duy
Braol duy
Donanma duy
Duvar duyu
Duvar glop duy Tavan glob duy Nemli yer duy Tavan duy niversal duy Resim 5.13: Kullanm yerlerine gre duy eitleri
5.3.5. Byklklerine Gre Duy eitleri

Minyonet duy, minyon duy, normal duy, golyat duy olmak zere eitleri vardr.
Resim 5.14: Minyon duy
78
5.3.6. Soketler
zellikle fluresant, halojen, ralina armatrlerde kullanlr. Uzun (dz) fluoresant ve dairesel (simit) fluoresant lamba soketleri bulunmaktadr.
Resim 5.15: Fluoresant ve halojen ampl soketi, ralina ampl soketi
5.4. Lambalar (Ampl)

5.4.1. Grevi
Elektrik enerjisini k enerjisine eviren gerelere ksaca, lamba veya ampl denmektedir.
5.4.2. Lamba eitleri

Akkor flamanl, fluoresant, civa buharl, sodyum buharl, metal buharl, halojen, neon, led lambalar olmak zere eitleri vardr. Bu ampllerden en ok kullanlan akkor flamanl ve fluoresant ampllerin i yaps incelenecektir. Akkor flamanl ampl i yaps Elektrik akm bir iletken zerinden geince, iletkenin cinsine bal olarak deien bir s ve daha fazla akm geirilirse, iletken akkor hale geleceinden s ile birlikte kta samaya balar. Ancak bu ilem ak havada yapldnda, ksa zamanda iletkenin kopmasyla neticelenir. Bu ilem, k elde etmek iin kapal bir ortamda ve zel seilmi gazlarn iinde yaplmaldr. Akkor flamanl lambalarn kzaran teli tungsten (volfram) metalinden yaplmtr. Flamann yapl ok basit olmayp nemli teknolojik aamalardan gemektedir. Tungsten metalinin ergime derecesi yksektir. 3410 C derecede eritelemediinden sktrlarak ve ezilerek ilenmektedir. Bu ilemler sonucunda boyu 2 metreye, ap 1 mmye getirilen tungsten metali yaplan ok ince iilik ve teknoloji ile, boyu uzatlm ap da inceltilmitir. 220 volt 15 wattlk lambann flaman kalnl 15 mikron uzunluu ise 30 cmdir. Yaklak 1000 saat mr olan akkor flamanl ampller daha ok i aydnlatmada kullanlr. Is kayplar fazladr, fazla g harcarlar. Bu sakncalarna ramen stnlkleri de vardr; maliyeti ucuzdur, rettikleri k ynlendirilebilir, k ayar yaplabilir, az yer kaplarlar. 79
Resim 5.16: Akkor flamanl ampl i yaps
Resim 5.17: Halojen Ampller
Fluoresant ampl i yaps Silindirik bir cam boru eklinde yaplan fluoresant ampln, her iki banda tungstenden yaplm ift sarml flamanlar vardr. Flamanlar sndnda elektron yayma zellii kazanmas iin zerileri oksit tabakas ile kaplanm ve ular lamba bal zerindeki lamba ayaklarna balanmtr. Boru eklindeki cam tpn i yzeyi floresan ve fosfor madde ile kaplanm ve tpn iindeki hava alnarak yerine argon gaz doldurulmu, kk bir damla da civa konulmutur. Fluoresant ampln stn zellikleri unlardr; rettikleri k miktar fazladr, mrleri uzundur, s eklindeki kayplar azdr, az g harcarlar. Fluoresant ampllerin olumsuz taraflar da vardr; armatrnn ilk kurulu maliyeti fazladr, ok yer kaplarlar, rettikleri k ynlendirilemez, dk gerilimlerde almazlar, fazl aydnlatmada gerekli nlem alnmazsa stroboskobik (gz yanlmas- dnen paralarn duruyormu gibi grnmesi) oluur.
80
ekil 5.1: Fluoresant ampl i yaps
Fluoresant ampllerin, dz uzun boy (36- 40 W), ksa boy (18- 20 W), dairesel (32 W) ve tasarruflu (kompakt 8- 10- 14- 18- 20- 24 W) olarak eitleri vardr.
Resim 5.18: Fluoresant ampller
Resim 5.19: Kompakt fluoresant lambalar
Kompakt fluoresan (tasarruflu) lambalar, ampl ve elektronik devreden oluur. Normal fluoresan lambalarda bulunan starter, balast, soketler bulunmad iin kapladklar alan kktr.
81
5.5. Armatrler
5.5.1. Armatrlerin Grevi
Armatrler, lambalarn bir veya birden ounu bnyesinde tayan onlara dekoratif bir grnm veren ve bazen de olumsuz d etkilerden koruyan aydnlatma aralardr.
5.5.2. Armatr eitleri

Gnmzde ok eitli ve gzel grnml armatrler yaplmaktadr. Bunlarla lambann rettii k istenen yere odaklanabildii gibi, kamuflaj yaplmakta, n gze verecei zarar ortadan kaldrlmaktadr. Armatrler deiik harflerle isimlendirilerek standartlatrlmtr. eitleri olarak en ok kullanlan eitleri, fluoresant armatr, etan armatrler, bahe aydnlatma armatrleri, d aydnlatma armatrleri (yol vb.), atlye aydnlatma armatrleri, dekoratif i aydnlatma armatrleri, bina acil k gsteren armatrler bulunmaktadr.
Resim 5.20: Dekoratif i aydnlatma armatrleri
Resim 5.21: D aydnlatma armatrleri
82
Resim 5.22: aydnlatma armatr eitleri
Resim 5.23: Bahe aydnlatma armatrleri
Resim 5.24: Atlye aydnlatma armatrleri
Resim 5.25: Bina acil k ynlendirme armatrleri
Acil durum aydnlatma niteleri, ebeke geriliminin yangn, deprem, sabotaj, su baskn, elektrik arzas gibi nedenlerle kesilmesi ve normal aydnlatma sisteminin devre d kalmas durumunda otomatik olarak devreye girerek asgari dzeyde bir aydnlatma salayan cihazlardr. Acil durum ynlendirme niteleri ile birlikte binalarda can kayb, panik ve 83
izdiham nlemek, hzl ve gvenli bir tahliye salamak iin kullanlrlar. kincil (acil durum) aydnlatma enerji kayna, merkezi olarak yerletirilmi bir besleme kayna olabilir (merkezi batarya sistemi), veya her bir armatrn iine yerletirilebilir (kendinden bataryal cihazlar).
Resim 5.26: Fiber optik ve ledle aydnlatma sistemi
Floresant armatr elemanlar
Fluoresant armatr devre elemanlar starter, balast, soketler ve ampldr. Soketler ve ampl daha nceden incelenmiti, imdi starter ve balastn yapsn inceleyeceiz. Balast: Birer yzeyleri yaltlm silisli saclarn paketlenmesi ile oluan demir nve zerine gcne uygun zellikte bobin sarlarak yaplmtr. Balast fluoresan lamba devresinde, gerilimi ykselterek gerekli atelemeyi salar. Lamba yandktan sonra, devrede seri bal endktif diren gibi grev yaparak lamba zerindeki gerilimi % 50 orannda azaltp dengede tutar. Standart gleri 20- 32- 40- 65 Wtr. Gnmzde starter gerektirmeyen elektronik balastlarda kullanlmaktadr.
Resim 5.27: Elektronik balast
ekil 5.2: Bobinli balast i yaps
Starter: Silindir eklindeki bir cam tp iinde iki elektrotlu bir kontak yerletirilerek, havas alnm ve iine neon gaz doldurulmutur. Kontak elektrotlarndan biri, uzama katsaylar farkl iki metalin birlemesinden meydana gelen, bimetalden yaplm ve hareketlidir. Starterde ateleme 84
annda oluan arktan dolay parazit meydana gelir. Oluan paraziti nlemek iin kontak ularna paralel balanr.
ekil 5.3: Starter i yaps
Resim 5.28: Starter
ekil 5.4: 1x40 W fluoresan lamba balant emas
5.6. Aydnlatma Kontrol Elemanlar

5.6.1. Anahtarlar
5.6.1.1. Grevi Elektrik devrelerinde el ile kumanda edilmek suretiyle enerjiyi ani olarak ama ve kapama grevi yapan devre elemandr. Yaltkan ksmlar bakalit, sert plastik ve porselenden, metal ksmlar ise nikel kapl pirinten yaplmtr. 5.6.1.2. Anahtar eitleri Elektrik tesisatnn ekline gre; sva st, sva alt, etan (Antigron) anahtar olarak yaplr. Kullanldklar devreye gre ise eitleri; adi (tek kutuplu), komitatr (iki alcya ayr ayr kumanda eden), vaviyen (bir alcya iki ayr yerden kumanda eden), dimmer (elektronik ayarl) anahtarlar bulunmaktadr.
85
Butonlar ile anahtarlarn fark; butonlar basldklar srece devreyi altrrlar, anahtarlar ise kalc tiptir.
Resim 5.29: Sva alt anahtarlar
Resim 5.30: Sva st antigron anahtarlar
Resim 5.31: Arapuar ve pano anahtar
Resim 5.32: Komitatr ve vaviyen anahtar
86
5.6.2. Merdiven Otomatii

ok katl binalarda merdiven boluunun aydnlatlmasnda kullanlan ve zaman ayarl elektronik bir cihazdr. eitli firmalarn rettikleri merdiven otomatiklerinin balants deiiklik gstermekle birlikte balant emalar klemens kapa ierisinde verilmitir.
Resim 5.33: Merdiven otomatii
5.6.3. Darbe Akml Role(mpuls Role)

Darbe akml role tesisat bir veya birden ok lamba veya lamba grubunu ikiden ok yerden yakp sndrmeye yararlar. Darbe akml role, buton (liht) aracl ile kendisine ulaan akmn her geliinde (darbesinde) bulunduu konumu deitirme zelliine sahiptir
5.6.4. Zaman Saati

stenen zaman aralnda lambalarn yaklp sndrlmesi ilemini yapar. Mekanik ve dijital olarak eitleri vardr.
Resim 5.34
5.6.5. Sensrler
Bir yere girildiinde zerlerindeki alglayclar vastasyla lambalarn yaklmas ve sndrlmesinde kullanlr. Ia, sese ve sya duyarl tipleri vardr. Ortama girildiinde zerilerindeki alglayclar vastasyla aydnlatma sistemine kumanda ederler. Aydnlatma sisteminin yanma sresi ayarlanabilir. Yeni binalarda merdiven otomatiine alternatif olarak kullanlabilmektedir.
87
Resim 5.35: Sensrl aydnlatma kontrol
ekil 5.5: Toprakl fi ve priz kablo balants (uygulama faaliyeti ekli)
88
UZATMA KABLOSU, ANTEN KABLOSU ve DUY KABLOSU TAKILMASI
lem Basamaklar
Seyyar grup prizine uzatma kablosunu taknz.
KESC ALETLER KULLANIRKEN DKKAT EDNZ
neriler
3x1,5 kabloyu seiniz. Kabloyu 3 metre kesiniz. Uygun toprakl fi ve 3l grup prizi seiniz. Kablonun iki ucundaki d yaltkan klf uygun ve dikkatli olarak karnz. letkenin zedelenmemesine dikkat ediniz. Fii anz ve kabloyu fie taknz, toprak kablosunu fiin toprak ksmna taknz. (ekil 5.5. baknz) Fiin kapan kapatnz. Seyyar grup priz kapan anz Kabloyu grup priz klemenslerine taknz. Toprak kablosunu doru yere taknz. Grup priz kapan kapatnz. Yaptnz ii son kez kontrol ediniz. Uygun anten jakn seiniz. (dii ve erkek) Uygun tv anten kablosunu seiniz. Anten kablosunu 3 metre kesiniz. Anten kablo iki ucunu da uygun bir ekilde anz. letkenin zedelenmemesine dikkat ediniz. Anten kablosunun bir ucunu dii jaka taknz. Anten kablosunun dier ucunu erkek jaka taknz. Yaptnz ii son kez kontrol ediniz. Uygun asma duy ve kabloyu seiniz. Kabloyu 30 cm kesip ucunu anz. Duy arka kapan kartnz. Duy klemensine uygun bir ekilde kabloyu taknz. letkenlerin birbirine dememesine dikkat ediniz. Duy kapan kapatnz. Deiik duy eitlerine uygun kablo takma uygulamas yapnz. 89
Tv anten uzatma kablosu yapnz.
Asma duy kablosunu taknz.

Aadaki sorular oktan semeli, tamamlamal, doru-yanl olarak deerlendiriniz. 1. Bir aygt veya uzatma kablosundaki iletkenleri, prizdeki kontaklar aracl ile elektrik tesisi iletkenlerine birletirmeyi veya bunlardan ayrmay salayan araca denir. 2. Aadakilerden hangisi kullanm yerlerine gre priz eitlerinden deildir? A) Sva alt B) Sva st C) Etan D) Grup priz E) Energy saver 3. Anahtardan gelen iletken duyun i orta klemensine balanmaldr. DORU YANLI.. 4. Aadakilerden hangisi kullanm yerlerine gre duy eitlerinden deildir? A) Asma duy B) Braol duy C) Bahe duy D) Golyat duy E) Tavan duyu 5. Akkor flamanl ampln havas boaltlmtr. DORU YANLI.. 6. Aadakilerden hangisi akkor flamanl ampl stnlklerinden deildir? A) Maliyeti ucuzdur. B) I ynlendirilir. C) Ik ayar yaplabilir. D) Is kayb azdr. E) Az yer kaplar. 7. Floresant ampln iinde neon gaz vardr. DORU YANLI.. 8. Aadakilerden hangisi fluoresan armatr sakncalarndan deildir? A) G tketimi fazladr. B) Kurulu maliyeti fazladr. C) ok yer kaplarlar. D) Dk gerilimle almazlar. E) I ynlendirilemez. 9. Elektronik balastl fluoresan armatrde startere gerek yoktur. DORU YANLI.. 10. Starterde arktan dolay oluan paraziti nlemek iin kondansatr seri olarak balanr. DORU YANLI..
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. 90
MODL ADI: Temel Elektrik Malzemeleri UYGULAMA FAALYET: Fi, priz, duy balantlarn yapmak
DEERLENDRME LTLER
1.Filerin ve prizlerin eitlerini seebildiniz mi? 2.Duylarn ve lambalarn eitlerini seebildiniz mi? 3.Armatrlerin eitlerini ve fluoresan armatr elemanlarn doru olarak seebildiniz mi? 4.Aydnlatma kontrol elemanlarn doru seebildiniz mi? 5.Seyyar grup priz kablo balantsn yaptnz m? 6.Anten uzatma kablosu ve duy kablo balantsn yntemine uygun yaptnz m? 7. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
91

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara ve elektrik i tesisleri, topraklamalar ynetmeliine uygun olarak, datm tablolar, temel elektrik kumanda ve koruma elemanlarn seebilecek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evrenizde bulunan, datm tablolar ve iinde hangi malzemeler bulunuyor, aratrnz. Elektrik kaa ve ksa devrelerine kar hangi koruma elemanlar kullanlr, aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca datm tablolar, sigortalar, kaak akm roleleri malzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
6. DAITIM TABLOLARI, KUMANDA VE KORUMA DEVRE ELEMANLARI

6.1. Datm Tablolar
6.1.1. Grevi
Bina iindeki tesisatn enerjisi kolay, gvenli ve kesintisiz bir ekilde datm tablosu aracl ile salanmaktadr. Datm tablolar, bal olduklar tesisata enerji datrken tesisatn ve tesisat kullanan kiilerin gvenliklerini salayc koruma elemanlarn da zerinde bulundurur.
6.1.2. Yapldklar Malzemeye Gre Datm Tablolar

Sac ve yaltkan malzemeden yaplan eitleri vardr. Ayrca etan tabloda eitlerindendir.
92
Sac tablolar: 1-2 mm kalnlnda DKP sacdan yaplr. Kk boyutlu sva st ve gmme tipleri, dzgn kvrml ve nokta kayna ile salamlatrlm, kapal ve ak tipte yaplr. Byk olanlar ise kebent demirleri ile desteklenerek dayanmlar arttrlr ve pano tipi olarak yaplr. Frnlanm elektrostatik boya ile boyanr. Yaltkan malzemeli tablolar: Sert plastik, pertinaks, fiber ve polyester gibi maddelerden retilen bu tablolar, kumanda ve kontrol elemanlarnn yerleimi iin yaplr. Yksek dayankllk isteyen yerlerde sac korumalarla desteklenir. Etan tablolar: Yaltkan malzeme veya sacdan yaplabilirler. Kapaklar contaldr. Kimyasal madde, nem ve mekanik etkilere kar korunmas gereken yerlerde kullanlr. Anahtar ve alterlere kapak almadan ulalabilir.
Resim 6.1: Yaltkan malzemeli ve sac tablolar
6.1.3. Kullanm Yerlerine Gre Datm Tablolar

Aydnlatma tablolar, kuvvet datm tablolar, kumanda devreleri tablolar, kontrol devreleri (Plc, pnomatik kontrol vb.) tablolar, antiye tablolar olmak zere eitleri vardr. Ayrca kk lekli kombinasyon kutular (tablo) kullanlmaktadr.
Resim 6.2: Aydnlatma (saya), antiye, kumanda tablolar
93
Resim 6.3: Sigorta, deme st priz ve kombinasyon priz tablolar (kutular)
Aada rnek olarak montaj yaplm bir datm tablosu verilmitir, inceleyiniz.
Resim 6.4: rnek montaj yaplm bir datm tablosu
6.2. Sigortalar
6.2.1. Grevi
Besleme hatlarn ve bal bulunduu alclar ar yklere, ksa devre akmlarna, bunlar kullanan insanlar, kullanldklar iletmeleri de olabilecek kazalara kar korumak amacyla kullanlan koruyucu devre elemandr. Koruduklar alclarn akmlarna uygun seilmelidir.
94
6.2.2. Sigorta eitleri

Buonlu sigortalar, anahtarl otomatik sigortalar, NH (bakl) sigortalar, yksek gerilim sigortalar, cam sigortalar, diren sigortalar, fili sigortalar, sofit (oto sigortas) sigortalar olmak zere eitleri vardr. eitli amperlerde yaplr, amper miktar arttka boyutlar da artmaktadr. Gnmzde yeni yaplarda buonlu sigortalarn kullanlmamas istenmektedir.
Resim 6.5: Cam ve fili sigortalar
Resim 6.6: Anahtarl otomatik ve buonlu sigortalar
Resim 6.7: NH (bakl) ve YG sigortalar
Kablolar kemirgenlerden korunmal ve kapasitelerinden fazla yklenmemelidir. 95
6.3. Kaak Akm Koruma Roleleri

6.3.1. Grevi
Elektrik tesisatnda kk grlen; ancak zararlar bakmndan hi de kmsenmeyecek kaak akmlar fark ederek devreyi aan anahtarlara kaak akm koruma anahtarlar (diferansiyel koruma cihaz) denmektedir.

Kaak akm koruma anahtarlar, herhangi bir tesisatn hattndan gelen ve dnen akmlarn toplamnn sfr olmas esasna gre alr. Normal bir tesisatta gelen akmlarn meydana getirdii manyetik alanla giden akmlarn meydana getirdii manyetik alan birbirine eit ve zttr. Burada tesisatn bir veya fazl olmas sonucu deitirmez. Kaak akm koruma anahtarnn akm bobini, bir fazl devreler iin faz ile ntr, iinden geecek ekilde balandndan, tesisata gelen ve giden akmlarn bilekesinden etkilenmektedir. Belirttiimiz gibi gelen ve giden akmlar birbirine eit ise bileke alan sfr olacandan, cihazn akm bobinine etki eden alan bulunmayacaktr. Ancak tesisatn herhangi bir yerinden kk bir kaak (hata akm) akm varsa, gelen akm giden akma eit olmayacandan cihazn akm bobini zerinde fark alan (bileke alan) meydana gelerek bir emk endkler. Bu emk, kaak akm koruma anahtarnn ama snrna (30 mA) ulatnda devreyi otomatik olarak kesmektedir. 300- 500 mAde devreyi aanlar yangn koruma anahtar olarak isimlendirilir. Kaak akm koruma anahtar evde ve iyerinde tesisatn ana giriine, yangn koruma anahtarlar ise ana kolon hatt giriine balanmaldr.
ekil 6.1: Kaak akm koruma rolesi alma prensibi
Kaak akm koruma rolesinin tam grevini yapabilmesi iin tesisin topraklamasnn iyi yaplm olmas ve topraklama iletkeninin yaltlm iletkenden olmas gerekir.
96
ekil 6.2: fazl ve bir fazl K.A.K. rolesi
ekil 6.3: Kaak akm rolesinin tesisata balants
97
6.4. Roleler Grevi ve alma Prensibi

Elektrik devrelerini ap kapamaya yarayan ve bir tahrik sistemi ile uzaktan kumanda edilebilen kk gl elektromanyetik anahtarlara role denir. Elektromknats, palet ve kontaklar olmak zere ksmdan olumaktadr. Bobinine enerji verildiinde bobin nvesi elektromknats zellii kazanr ve nve paleti eker, palete bal kontaklarda konum deitirir, yani ak kontaklar alr kapal kontaklar alr. Role bobinleri hem doru hem de alternatif akmda alr. Bobin doru akma balanacaksa demir nve bir paradan yaplr. Demir nvenin n yzne plastikten yaplm bir pul konur, bu pul bobin akm kesildikten sonra artk mknatsiyet nedeniyle paletin demir nveye yapk kalmasn nler. Bobini alternatif akma balanacak rolelerin demir nveleri sac paketinden yaplr. Demir nvenin n yznde alan oyua bakrdan yaplm bir halka geirilir. Bu bakr halka konmazsa alternatif alan nedeniyle palet titreim yapar. Kontaklar alp kapanr ve role grltl alr.
Resim 6.8: Elektromanyetik role ve montaj soketi
6.5. Kontaktrler Grevi ve alma Prensibi

Byk gteki elektromanyetik anahtarlara kontaktr ad verilir. Roleler de olduu gibi kontaktrler de elektromknats, palet ve kontaklar olmak zere ksmdan oluur. Kontaktr bobinleri de doru veya alternatif akmla alr. Her iki akmla alacak kontaktrlerin demir nveleri genellikle E eklinde yaplr. Eer bobin doru akmla alacaksa E eklindeki demir nve yumuak demirden ve bir para olarak yaplr. Demir nvenin d bacaklarna plastikten yaplm iki pul konur, bu pullar bobin akm kesildikten sonra kalan artk mknatsiyet nedeniyle paletin demir nveye yapk kalmasn nler. Bobini alternatif akma balanacak olan kontaktrlerin E eklindeki demir nveleri, silisli saclarn paketlenmesiyle yaplr. Bylece manyetik devrenin demir kayplar en kk deere indirilmi olur. Bir kontaktr bobini alternatif gerilime balanrsa bu bobin alternatif manyetik alan oluturur. Frekans 50 olan bir ebeke de bu manyetik alan saniyede 100 kere sfr olur, 100 kerede maksimum deere ular. Manyetik alan maksimum olduunda palet ekilir, sfr 98
olduunda da palet braklr. Bu nedenle palet titreir, kontaklar alr ve kapanr, kontaktr ok grltl olarak alr. Bu sakncay gidermek iin demir nvenin d bacaklarnn n yzlerinde alan oyuklara kaln bakr halkalar taklr. Bir trafonun sekonder sargs gibi alan bu bakr halkalarn her birinde gerilim indklenir. Halkalar ksa devre edilmi olduklarndan, indksiyon gerilimi halkalardan akm dolatrr ve halkalar ek bir manyetik alan oluturur. Oluan bu manyetik alanla palet srekli ekili kalr.
Resim 6.9: Kontaktr ve i yaps
6.6. Selenoidler
zerindeki bobine enerji verilince kullanld yere gre sv ve hava geiini kontrol etmeye yarayan elektromekanik vanadr.
Resim 6.10: eitli selenoidler
6.7. alterler, Grevi ve eitleri

Enerjinin alp kapatlmas iin kullanld devrenin bana konur. Tek hareketle devre akmn ani olarak keserler. Genellikle elle kumandal olmakla birlikte otomatik olarak da devreyi aabilir. Alclarn rahata alabilecekleri akm snrlar iinde seilmelidir. Kullanldklar yerlere gre yk alteri, pako (paket), buton tipi ve evirmeli motor koruma, termik manyetik, nihayet (snr) alteri olmak zere eitleri vardr. 99
Resim 6.11: Yk alteri ( sigortal), motor koruma alteri ve snr anahtarlar
Resim 6.12: Paket (pako) alterler
ekil 6.4: Paket (pako) alter i yaps
100

ROLE, KONTAKTR, SELENODLERE ENERJ VEREREK ALITIRMA
lem Basamaklar
Roleye enerji vererek altrnz.
neriler
12 ve 24 voltluk doru akm ve alternatif akmla alan role seiniz. Doru akm ve alternatif akml role yaplarnn farkn hatrlaynz. Role etiket anma deerlerine uygun gerilim kayna kullannz. Kesinlikle enerji var iken balantlar yapmaynz. Role bobin ularna enerji kablolarn balaynz. Role ak kontaklarna dk gerilimli bir alc balaynz. Roleye enerji vererek alcnn altn grnz. gvenlii tedbirlerine uyunuz!!!Elektrikle aka olmaz.
Kontaktre enerji vererek altrnz.
Doru ve alternatif akml kontaktrleri seiniz. ebekeye balayacanz kontaktrn anma gerilimi, ebeke gerilimine uygun olmaldr. Enerji varken kontaktr balantlarn yapmaynz. Kontaktr bobinine ebeke enerji kablolarn balaynz. Kontaktr normalde ak kontaklarna uygun alcnn bir ucunu balaynz. Alcnn dier ucunu ebekeye balaynz. Kontaktre dikkatli biimde enerji veriniz ve alcnn enerjilendiini grnz. Selenoid etiket anma deerlerine uygun gerilim kayna kullannz. Kesinlikle enerji var iken balantlar yapmaynz. Selenoid bobin ularna enerji kablolarn balaynz. Selenoide enerji vererek altn grnz. Yapldklar malzemeye gre tablolar seiniz. Kullanldklar yere gre tablolar seiniz
Selenoide enerji vererek altrnz.
Datm tablo eitlerini seiniz
101

Aadaki sorular oktan semeli, doru-yanl olarak deerlendiriniz. 1. Etan tablolar, kimyasal madde, nem ve mekanik etkilere kar korunmas gereken yerlerde kullanlr. DORU YANLI.. 2. Besleme hatlarn ve bal bulunduu alclar ar yklere, ksa devre akmlarna kar korumak amacyla kullanlan devre elemanna kaak akm rolesi denir. DORU YANLI.. 3. Diferansiyel koruma cihaz kaak akmlara kar koruma elemandr. DORU YANLI.. 4. 30 mA kaak akm rolesi ana kolon hatt giriine balanr. DORU YANLI.. 5. Doru akm role bobin nvesi sac paket eklinde yaplr. DORU YANLI.. 6. Alternatif akm role nvesinde bulunan bakr halkann grevi palet titreimini nlemektir. DORU YANLI.. 7. Aadakilerden hangisi kullanm yerlerine gre alter eitlerinden deildir. A) Yk alteri B) Snr alteri C) Sva alt alter D) Paket alter E) Termik manyetik
DEERLENDRME
Cevaplarnz, cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.
102
MODL ADI: Temel Elektrik Malzemeleri UYGULAMA FAALYET: Kontaktr, role, selenoidi altrmak
DEERLENDRME LTLER
1. Datm tablo eitlerini doru setiniz mi? 2. Sigorta eitlerini doru setiniz mi? 3. Kaak akm koruma rolelerinin yapsn ve balant eklini kavradnz m? 4. Role ve kontaktr yapsn kavradnz m? 5. Selenoid ve alter eitlerini doru setiniz mi? 6. Role, kontaktr ve selenoidi enerji vererek altrabildiniz mi? 7. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise modl deerlendirmeye geiniz.
103
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Yaplacak : ki Trifaze ve ki Monofaze Prizli Kombinasyon Kutusu Kablo Balantlarn Yapmak Kullanlacak Malzemeler 1- Kombinasyon kutusu (2 trifaze, 2 monofaze prizli) 2- 2,5 mm kesitinde ok telli kablo (yeterli boyda) 3- 2 adet 16 Amper trifaze anahtarl otomatik sigorta 4- 2 adet 10 Amper monofaze anahtarl otomatik sigorta 5- Torvida, pense, kargaburun, yankeski, kablo soyma pensi, kablo yz, kablo ba
104
105
UYGULAMALI LME ARALARI (PERFORMANS TESTLER)

Modln Ad Temel Elektrik Malzemeleri rencinin Ad Soyad: Snf Nu:
Uygun ortamda kombinasyon Ama kutu balantlarn yapmak. AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birini rencide gzleyemediyseniz (0), Zayf nitelikli gzlemlediyseniz (1), Orta dzeyde gzlemlediyseniz (2), ve iyi nitelikte gzlemlediyseniz (3) rakamn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.
DEERLENDRME LTLER
Kombinasyon kutu malzemelerinin seimi A)Kombinasyon tablo grevini bilme B)Kombinasyon tablo zelliklerini bilme C)Kombinasyon tablo sigorta grevini bilme D)Sigorta, prizlerin seimi Kombinasyon kutu malzemeleri montaj A)Malzeme montaj ara gerelerini bilme B)Sigorta montajn doru yapma C)Priz montajlarn doru yapma Kombinasyon kutu malzemelerinin balantlar A)Malzeme balant emalarn okuma B)Malzeme balant iletkenleri zelliklerini bilme C)Sigorta kablo balantlarn doru yapma D)Monofaze prizlerin balantlarn doru yapma E)Trifaze prizlerin balantlarn doru yapma Tertip dzen, i gvenlii D)Montaj ve balantlarda emniyet ve gvenlik tedbirlerine uyma B) tulumu, nlk, eldiven, baret, dier ekipmanlarn kullanm C)alma ortamn temizleyip dzenleme TOPLAM PUAN
DEERLENDRME
Performans denetim listesinde, kazandnz davranlar retmeniniz tarafndan belirlenen deer leine gre deerlendirilecektir. Yukardaki lee gre kendinizi deerlendirip yetersiz bulduunuz faaliyeti tekrar ediniz.
106
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 YANLI DORU YANLI DORU DORU DORU YANLI C D C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 DORU DORU E YANLI C KANALKROE BUAT KASA KABLO BAISPRAL
107

1 2 3 4 5 6 7 8 KORUMA TOPRAKLAMASI LETME TOPRAKLAMASI YANLI DORU YANLI DORU YANLI DORU

1 2 3 4 5 DORU YANLI DORU E DORU

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 F E DORU D DORU D YANLI A DORU YANLI

1 2 3 4 5 6 7 DORU YANLI DORU YANLI YANLI DORU C
108
NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Elektrik malzeme retimi yapan firmalarn internet siteleri Elektrik malzemeleri kataloglar Teda- Teia internet siteleri Elektrik Mhendisleri Odas internet sitesi Elektrik Teknisyenleri Odas internet sitesi Verilen internet sitelerini bulmak iin arama motorlarndan faydalannz.
109
KAYNAKA KAYNAKA
Federal elektrik.com tr internet sitesi Viko elektrik.com.tr internet sitesi Siemens elektrik.com.tr internet sitesi Yavas elektrik.com.tr internet sitesi zkarakular.com.tr internet sitesi Serel elektrik.com.tr internet sitesi ABB.com.tr internet sitesi Else.com.tr internet sitesi Kaleporselen.com.tr internet sitesi nal karde.com.tr internet sitesi Kayseri kcetas.com.tr EAE.com.tr internet sitesi Amperelektrik.com.tr internet sitesi MASelektrik.com.tr internet sitesi YILMAZ nsal, Hayati DURMU, Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi Kitab, ANKARA, 2002. YAVA Hakan, Elektrik Tesisat Malzemeleri Ders Notlar, BURSA, 2005. GRKEM Abdullah, Atelye 1 Ders Kitab, ANKARA, 2000. KAPUDERE F.Nurettin, izimleri NAYMAN Muhsin, Atlye 1 Asetat izimleri NAYMAN Muhsin, Atlye 1 Ders Kitab, ANKARA, 2002. HRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi Kitab, G..Teknik Eitim Fakltesi Matbaas, Ankara. Tuzla teknik lise JICA (Japon Uluslararas birlii Kuruluu), Dearj Lambalar ve Tesisatlar, STANBUL.
110

Dosy 7

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dosy 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

TEMEL ELEKTRK MALZEMELER

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Elektriin akas olmaz, her zaman dikkatli olunmaldr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

1.1.2. letken Gereler

Resim 1.1: Ham ve ilenmi bakr iletken

Resim 1.2: Alminyum iletken

Resim 1.3: Gm gere ve gm alam kontaklar

Resim 1.4: Civa

1.2.2. Yaltkan Gereler

Resim 1.5: PVC (Polivinil Clorr) ham maddeleri

Resim 1.6: Porselen gereten yaplan izolatrler

Resim 1.7: Cam gereten yaplan izolatrler

Resim 1.8: Presbant eitleri ve motorda kullanm

Resim 1.9: Makaronlar

Resim 1.10: Aa direkler

Resim 1.11: zolebant eitleri

1.3. letken Snflar

1.3.1. plak letkenler ve zellikleri

Resim 1.12: ok telli alminyum ve bakr plak iletkenler

1.3.2. Yaltlm letkenler ve eitleri

Resim 1.13: Tek ve ok telli yaltlm iletkenler

Resim 1.14: ok damarl iletkenler

1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri

Resim 1.15: Deiik kablo eitleri

Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan kablo eitleri incelenecektir.

1.4.1. N Kablolar (TS)

rnek: NVV (TS) - VDE karl NYM;

1.4.2. Y Kablolar (TS)

1-Bakr iletken 2-Protodur yaltkan 3-Protodur d klf

ekil 1.3: YE3SV kablo

1.4.3. H Kablolar (TS)

ekil 1.5: HO5V-U kablo

rnek 2: H03VV-F (TS) Eski TS sembol FVV;

1-nce ok telli bakr iletken

rnek 3: H05RR- F (TS );

ekil 1.7: HO5RR-F kablo

ekil 1.8: HO5VV5-F kablo ( kumanda ve kontrol kablosu )

1.4.4. Dier Kablolar

ekil 1.9: Alpek kablo ( alminyum yaltlm kablo )

ekil 1.10: SA kablo (silikon, yanmaz kablo )

ekil 1.11: KPD-V kablo

ekil 1.12: Koaksiyel kablo

Resim 1.16 : Fiber optik kablo

1.5. letken Balantlar

1.5.1. letkenlerin Kesilmesi

Resim 1.17: letkenlerin pense ve yankeski ile kesilmesi

Resim 1.18: letkenlerin hidrolik kesme pensi ile kesilmesi

1.5.2. letken zerindeki Yaltkann Soyulmas

Resim 1.19: Yaltkann soyma pensi ile karlmas

1.5.3. letkenlerin Bklmesi

ekil 1.13: letkenlerin bklmesi

1.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar

Resim 1.20.a: letkenlerin dz ek yapm

Resim 1.20.b: letkenlerin dz ek yapm

Resim 1.20.c: letkenlerin dz ek yapm

Resim 1.21: ok telli iletkenlerin dz ek yapm

Resim 1.22: ift dz ek yapm

Resim 1.23: Kablolarn ek muf ile eklenmesi

Resim 1.24.a: T ek yapm