KAPTALZM VE AHLAK ANLAYII

BRAHM AYGN 1118224201

KAPTALZM VE AHLAK ANLAYII GR

Sistemlerin ekonomilerinin iine girii insanlk tarihi kadar eski olmasa da, ekonominin ok konuulmaya baland 16. asr Avrupasnda retim anlaylarnda nemli etkisi olmutur. retimin kontrol, retim aralarnn eitliliinden ziyade anlaylarn ynlendirmesiyle gelime iinde olmutur. Kukusuz Orta a Avrupasnda din, zellikle Katolik kilisesi, belirleyici olmutur. Katolik anlaynn Protestanlk zihniyetiyle yer deitirmesi ve ortaya kan ekonomik anlaylar hep tartlmtr. Ahlak anlay m ekonomik sistemi belirlemi, sistem mi ahlak zorunlu olarak ortaya karmtr? Bu almamzda Kapitalizmin ortaya k ve dayand ahlak anlayn temellerini incelemeye alacaz. Kapitalist devlet modelinin temelleri ve dayand ilkelerin gnmz uygulamalarnn avantaj ve dezavantajlar bu almann snrlar iinde aklanmaya allacaktr. 1- EKONOMDE AHLAKIN NEM

Kreselleme ve ekonomik kalknma ile beraber ahlakn daha da nem kazanmaya baladn sylemek herhalde yanl olmaz. Ahlaki ve sosyal deerlerin hkim olduu bir toplumda salkl, dengeli bir toplum ve srdrlebilir bir kalknma mmkn olmaktadr. Ahlak genelde dorunun ve yanln ayrt edilmesi olarak tanmlanmaktadr. Bu tanm kullan asndan son derece duraandr. Ahlak toplumda adaletin gereklemesine katkda bulunan faaliyetlerin yan sra ekonomik uygulamalar inceleyen bir disiplindir. Ahlak ekonomiden baskn olmamaldr. Ekonomi de ahlak geersiz klmamaldr. Her ikisi de bir birbirini tamamlayan disiplinlerdir. Hukuk, ahlak ve vicdan kurallar iersinde ilemeyen bir ekonomik sistem kmeye mahkmdur. Ekonomik ilikilerde ahlaki ilkeler etkisini kaybedecek kadar etkisini kaybederse hukuktan bahsetmek mmkn olmad gibi ilikiler kaba kuvvete bavurmak durumunda kalr. Ahlaki ilikiler ve ekonomik ilikiler diere temel ilkelerle i ie olmaldr. Ahlaki deerler olmadan ekonomik deerlerin ayakta kalmas mmkn deildir.1
1

ZGENER, Dr. evki Ekonomik Sistemler ve Ahlak , S.D.., ktisadi ve dari bilimler Fakltesi,Y.2000, C.5, S. 176

2- KAPTALST EKONOMK ORTAYA IKII

2.000.000 yl ncesine (Paleolitik dneme) ait bulunan aletler, insanln avclkla ve toplayclkla geindiini gsteriyor. 8.000 ylna (Neolitik dneme) kadar devam eden bu sre, insanlarn artk, avclk ve toplayclk yannda, gda yetitirmeye balamalaryla son buluyor. phesiz ki gebe hayattan yerleik hayata gei de bu gelimenin zorunlu bir sonucu olarak ilk defa o dnemde grlmeye balanyor. Gda toplamaktan ve avlanmaktan gda retimine gei, beraberinde byk deiiklikler meydana getirmitir. Bu deiikliklerin en nemlisi insanlarn kendi ihtiyalarndan fazlasn retmeye balamas ile ortaya kan art rn kavram ve bu kavramn toplumun kendi ierisinde ihtisaslamas olgusunu dourmasdr.1 retim sadece ailelerin kendileri iin olmaktan knca bunlarn datm sorunlu bir fonksiyon olmu ve bunun sonucunda ticaret ortaya kmtr. Art rnn artmas, ulatrma, datma ve dier ihtisaslamalar bir baka grubun bu fonksiyonlar tanzim etmesini gerektirmitir. dare edenler ile edilenler ayrlyor. Daha sonra mahkemeler ve vergi dzenleri ortaya kyor. rgtlenmi din ortaya kyor. Yerlemeler arasnda da farkllama oluyor; ky ortaya kyor. Tarmsal retimin yapld yerlerle (ky) tarmsal olmayan retimin yapld ve her trl retimin kontrol edildii, ticaretin yapld, dinsel adamlarn yerletii yerler (ehir) birbirinden ayrlyor. Muhafaza edilmesi gereken servet, tarmsal art rn ehirlere aktarlmtr. Savunma ve muhafaza etmek amacyla ehirlerin etrafna surlar yaplm ve bunlar korumak iin kurum olarak ordu geliiyor. Surlarn ortaya k, art rnn kontrolnn ortaya k ile birlikte gerekleiyor2 Kapitalizm olarak nitelendirilen yeni ekonomik sistemin ortaya kmas, 16. Yzylda kymetli madenlerin Amerikadan Avrupaya getirilmesi, nfusun oalmas, doubilimlerindeki gelimeye paralel olarak teknolojik deimeyle ilgilidir. Hlihazrdaki ekonomik dzenin, gelien ekonomik durum ve toplumun ihtiyalarna cevap vermemesi kapitalist sistemin ortaya kmasnda rol oynamtr.3

KIRAY, Mbeccel Belih ,Toplumsal Yap Toplumsal Deime, Balam Yaynlar, stanbul, (2006), S.176 KIRAY, Mbeccel Belih, a.g.e., S.177 GRZ, Adnan, Kapitalizm ve Hukuk, S.195

Servete ulamak istei daha nce knanrken Reform hareketinin nemli ismi Calvinin de etkisiyle bir dev zellii kazanmtr. Max Webere gre, kapitalizm Calvin teolojisinin sosyal kopyasdr.1

M.Weber; din alanndaki gelimelerin kapitalist ruhu yarattn, bu durumda insanlarda srekli bir kazanma itiyaknn olutuundan bahsetmektedir.2 Bat iin 15. ve 16. yzyl deiimin balad; 17 ve 18. yzyllar ise bu deiimin ivme kazand yllar olmutur. 18. yzylda ngilterede balayp, Bat Avrupada devam eden sanayi devrimi, beraberinde modern kapitalizmi de dourmutur3 Durgun, atl ve rasyonelleememi bir iktisat anlayn barndran ortaa iktisat zihniyeti, maceraperestlerin, yeni yerler grmek, buralarda beklenmedik servetler elde etmek, vurgun ve baskn gibi sradan olmayan istek ve arzularlaryla sona ermeye balarken, merkantilizm ile birlikte Batda yeni bir ekonomik zihniyet filizlenmeye balamtr. Olumaya balayan bu yeni zihniyetin ad kr ve teebbs zihniyetidir. Kr ve teebbs, kazan isteinden, servet isteinden daha dar bir manay ifade etmek zere kullanlmaktadr. Kazan ve servet istei, herhangi bir ekilde kazanp zenginlemeyi ifade ederken, kr ve teebbs, makul retim ve ticaret yollarn kullanmak suretiyle rasyonel bir ekilde para kazanmay ifade etmektedir4 Batdaki deiim ve dnm srecinin nemli admlarndan biri de sanayi devrimiyle birlikte, gelimi aletlerin retim srecine katlmas ve bu aletlerin retim srecinde kullanlmasyla insanlarn doay ileme tarznda deiikliklerin meydana gelmesidir. Bahsi edilen deiikliklere bal olarak krsal ve kentsel yaam alanlarndaki nfus oranlar da deimitir. Sanayi devriminin salad teknik girdiler, tarmsal retim ile sk bir iliki ierisinde olan kentsel nfus orann nemli lde artrmtr. yle ki; kyl kesimin rettii rn ncelikle kendi geimini salamakta, artan rn ise eitli mekanizmalarla ehirlere aktarlmaktadr. Saban ve kze (basit teknolojiye) dayal bu
1

WEBER, Max , Protestan Ahlak ve Kapitalizmin Ruhu, (ev.) Zeynep Grata, Ayra Yaynevi, (2002), Ankara, S.2

WEBER, Max. A.g.e. S.2-9

ZKRAZ, Ahmet,Sabri F. lgenerde Zihniyet Analizi, A Yaynevi, Ankara. (2000), S.153; ZKRAZ,Ahmet, HAMDEMR,Berkan, Anayasaclk Hareketleri, Kapitalizm ve Osmanl , Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi 11 / 2 (2009). 59 78, S.62 LGENER, S.Fehmi , ktisadi zlmenin Ahlak ve Zihniyet Dnyas, Der Yaynlar, stanbul. (1981a), S. 128-129

tarm sisteminde nfusun yaklak yzde sekseni krsal alanda, yzde yirmisi ise ehirlerde yaamaktadr. Bu da tarmla uraan nfusun (%80in), mevcut teknolojiyle rettii rnn, nfusun kendilerinden baka, art yzde yirmilik ksmnn da gdasn karlayabildii anlamna gelmektedir. Sanayi devriminin salad teknik girdilerle beraber deien topra ileme tarz, yani basit teknolojiden modern teknolojiye gei, tarmla uraan nfusun orannda da nemli bir deiime, daha dorusu azalmaya sebep olmutur. Artk bugn, tarmsal retimle uraan nfus, Amerikada toplam nfusun %1,5dur ve bu %1,5luk kesimin tarmsal retimi, hem Amerika nfusunun tamamna yetmekte, hem de baka lkelere ihra edilmektedir. Bu oran (tarmsal retimi gerekletiren nfus oran) ngilterede %1e yakn, Kanadada ise %1in bile altndadr 1
3- KAPTALST EKONOMK SSTEMN LEY

Esas olarak bir kapitalistim sistem, retim aralarnn zel olarak sahiplenildii ve pazarn retime yol gsterdii ve gelirin datlmasnn ilettii bir sistemdir. Klasik kapitalizm teorisi iki varsayma dayanr. nsan doann ve evrenin sistemine vakf bir varlktr, dieri ise ekonomi devletin rolnn stn olmamasdr.2 Kapitalist sistemin temel eleri u ekilde zetlenebilir: 3. 1.1.zel Mlkiyet: Kapitalizmde hibir zellik zel mlkiyet kadar nemli olamaz. Mlkiyet kimde ise g ona gemektedir. Kapitalist sistemde birey zel mlkiyet hakkna sahiptir. Hkmet mlkiyet hakkn koruduu srece kar maksimum seviyeye kacak oda refah salayacaktr. 3. 1.2. Ekonomik Tevikler: Kapitalizm kazan varsa vardr. Kazancn olmad yerde kapitalist sistemden bahsetmek mmkn deildir. rade srekli karn peindedir. Verimliliin peindedir. Bu iki durumun olmad dzen batmaya mahkmdur. 3.1.3. Serbest Pazar Sistemi: Serbest piyasa, arz ve talep vastasyla belirlenir. Alclar ve satclar izleyerek ve hatalardan ders kararak deneyim elde ederler. Mala olan talep arz aarsa fiyatlar trmanr. Buna karn mal art, kar azaltr, fiyatlar drr ve rekabeti artrr. Kapitalist sistem reticilerin neyi, nasl, ne zaman ve hangi fiyattan retmesi konusundaki kararlarna dayanr. Tketici; seimi, retimi, datm ve mbadeleyi ynlendirir. Seim serbesti olduundan halk parasn istedii gibi harcar. Serbest piyasa halkn isteklerine abuk tepki verir. Kamu kaynaklar daha karl alanlara kaydrlr. 3.1.4. Politik ve Ekonomik zgrlk: Devletilikte olduu gibi Serbest piyasa ekonomisinde hkmet dzenlemeleri yoktur. Kapitalist sistemde hkmetin grevi zgrl korumaktr. zgrl salayan ey serbest piyasadr. Piyasa birey zgrl iin ortam hazrlar. nk ger trl al-veri gnllk esasna re yaplr.3 3.1.5. Kapitalizm ve Devlet: Devletin varl kapitalizmde zorunludur. Kapital olmadan devlet var olabilir. Ancak, devlet olmadan kapitalizm varl srdrlemez.
1

KIRAY, Mbeccel Belih, a.g.e., S.315-316, ZKRAZ,Ahmet, HAMDEMR,Berkan, a.g.m, S.63-64 ZGENER, Dr. evki, a.g.m., S.177 ZGENER, Dr. evki, a.g.m., S.178-179

Kapitalist dzende devletin fonksiyonlar u ekilde ifade edilebilir: 1- Devlet gvenlii salar 2- Adalet hizmetlerini lke apnda salar 3- Mlkiyet hakkn gvence altna alr 4- Serbest dolam snrlayan engelleri kaldrr 5- Krizleri engelleyici tedbirler alr 6- Nitelikli emek gc iin mdahale eder
7- Sosyal adaleti salamak iin ekonomiye mdahale eder.1

4. KAPTALZME GETRLEN ELETRLER 4. 1. Kapitalizmin Dezavantajlar 4.1.1. Kr Gds: reticiler, mal sahipleri, hissedarlar ve ynetim iin kr nemli olduundan sosyal maliyetleri (hava kirlilii gibi) gz ard etme eilimi grlr. Kapitalizmin en byk zaaf miyop oluudur. Kapitalizmin bir an evvel kendi karndan toplum karna hizmete gemesi gerekir aksi halde kapitalizm uzun vadeli olmayabilir. 4.1.2. Servetin Eit Olmayan ekilde Dalm: Servet ve g ayn merkezde toplandnda ayrlklar kanlmaz olacaktr. cretler ykselmez, d eilimi gsterirse, baarnn kurallar bilinmiyor ve deiiyorsa mutsuzluk kanlmaz olur. 4.1.3. sizlik ve Dk cretler: isizliin fazla olduu, niteliksiz i gcnn fazla olduu bir ortamda iveren avantajl durumdadr. Nitelikli i gc kt olduunda ise, talep cretlerin ykselmesine neden olur. 2 SONU Tarihi srete zenginliin srekli el deitirdii dnyada, zenginliin kayna da srekli deiim iinde olmutur. nsanolu ihtiya fazlas artk rn ihtiyac ile deitirme istei mbadeleyi zorunlu klmtr. nan yada din olgusu toplumlarn dntrlmesinde yada etkilemesinde nemli bir faktr olarak ortaya kmtr. Ortaa Katolik anlay zenginleme deil kanaatkr olmay, servet biriktirmemeyi isterken, Protestan anlay; almay, mal biriktirmeyi savunarak zenginliin insann mutluluuna kap aacan iddia etmektedir. Neticede kapitalizmin bir ahlaki dayana vardr. Bu dayanak zaman zaman sorunlar da beraberinde getirmektedir. Ekonomik sistemler ahlaki deerleri gz ard etmemelidir. Bireyin zgrl bakalarnn zgrlnn alann ve snrlarn, salt kazanma, hep kazanma gds ile, ihlal etmemelidir. Herkesin refahn isteyen bir ekonomik dzeni hayal etmek hepimizin hakk olmal.

1 2

GRZ, Adnan, Kapitalizm ve Hukuk, S.202-203 ZGENER, Dr. evki, a.g.m., S.180

KAYNAKA
1. GRZ, Adnan, Kapitalizm ve Hukuk 2. KIRAY, Mbeccel Belih ,Toplumsal Yap Toplumsal Deime, Balam Yaynlar, stanbul, 2006 3. ZGENER, Dr. evki Ekonomik Sistemler ve Ahlak , S.D.., ktisadi ve dari bilimler Fakltesi,Y.2000, C.5 4. ZKRAZ, Ahmet ,Sabri F. lgenerde Zihniyet Analizi, A Yaynevi, Ankara. 2000

5. ZKRAZ,Ahmet, HAMDEMR,Berkan, Anayasaclk Hareketleri, Kapitalizm ve Osmanl ,

Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi 11 / 2 (2009). 59 78, S.62 6. WEBER, Max , Protestan Ahlak ve Kapitalizmin Ruhu, (ev.) Zeynep Grata, Ayra Yaynevi, Ankara, 2002 7. LGENER, S.Fehmi , ktisadi zlmenin Ahlak ve Zihniyet Dnyas, Der Yaynlar, stanbul. (1981