UKAY2011

NSZ
Gnmzde evre sorunlar, zellikle kat atk sorunu ihmal edilemeyecek boyutlara ulamtr. Yaam artlarnn deimesi, sanayinin gelimesi, piyasaya yeni rnlerin karlmas, evre korumacl nedeniyle ynetmeliklerin uygulanmas ile artma tesislerinin saysnn, dolays ile bu tesislerden kaynaklanan ve tehlikeli atk snfnda kabul edilen artma tesisi amurlarnn artmas gibi nedenlerden tr kat atklarn miktar ve kompozisyonu srekli olarak deimektedir. Dzenli depolama alanlarnda oluan metan gaz doru kullanlmad/ uzaklatrlmad takdirde oluan evre sorunlar sadece gnmzdeki yaam deil gelecek nesilleri de tehdit etmektedir. Gerek evre ve gerekse halk sal asndan konunun neminin bilincinde olan ve stlendii sosyal sorumluluk misyonu ile Kat Atk Kirlenmesi Aratrma ve Denetimi Trk Milli Komitesi her sene deiik bir niversite ile Ulusal Kat Atk Ynetimi konusunda Kongre dzenlemektedir. Getiimiz yllarda Anadolu niversitesi ve Mersin niversitesi ile birlikte gerekletirilen bu Kongrenin ncs bu sene KKTCde bnyesinde evre Mhendislii Blm bulunan tek niversite olan Uluslararas Kbrs niversitesi ile birlikte 3nc UKAY 2011 olarak Lefkoa ve Girnede gerekletirilmektedir. Kongre akademisyenler, aratrmaclar, mhendisler, sosyal bilimciler, kamu ve zel sektr karar vericilerini ve uygulayclarn; yaplan aratrmalarn, uygulamalarn tartlaca ve karlalan sorunlara zm nerilerinin getirilecei bir platformdur. Bu platformda tm dnyada karlalan sorunlar ve uygulanan zmlerle birlikte, zellikle Kbrsn evre sorunlar, kat atklar, geri kazanma programlar, kat atk deponi alanlar, deponi alan yer seimi ve alternatif enerji kaynaklar gibi yresel sorunlar da tartlacaktr. Davetli konumaclarmz da konularn nemini deiik perspektiflerden vurgulayarak sorunlara zm nerilerini sunacaklardr. evre korumaclnn ve atk azaltlmasnn bilincinde olarak sunulan bildirilerin sadece zetleri Bildiri zeti Kitabnda baslp, tm metinlerin yer ald Kongre Bildiri Kitab ise elektronik ortamda sunulmutur. Kongrenin baars phesiz szl ve poster sunucularnn ve dinleyicilerin Kongreye katlmlar sayesinde olumaktadr. Kongreye destek veren T.C. evre ve ehircilik Bakanlna, Onur Kuruluna, davetimizi kabul eden davetli konumaclarmza, Kongre sunumlarn deerlendiren Bilim Kurulu yelerine, evre sorunlarnn en belirgin olarak yaand ok scak yaz gnlerinde tatillerini yapmadan Kongre hazrlklarn tamamlayan Organizasyon Komitesi yelerine ve alanlarna, Boazii niversitesi Yaym lerine, orijinal fikirleriyle bize destek veren Gonca
i

UKAY2011 Yerliyurta ve niversite-sanayi ibirliini ok gzel bir ekilde sergileyen sponsorlarmza sonsuz teekkrlerimizi iletiriz.

Akademik ve bilimsel seviyesinin doyurucu olmasn arzuladmz Kongrenin, kat atk/evre konularnda gerek bilimsel ve gerekse de uygulamaya ynelik pratik zmler asndan katlmclara fayda salayacan umuyor, tm katlmclarn, sosyal faaliyetler asndan da ayn derecede baarl olmasn mit ettiimiz Kongreden KKTCnin doal gzellikleri ve tarihi zenginlikleri ile ilgili ho anlarla ayrlmalarn diliyoruz. Sayglarmzla, Prof. Dr. Mehmet Ali YKSELEN Prof. Dr. Gnay KOCASOY UK Bakan, KAKAD Eyll, 2011 Rektr,

ii

UKAY2011

ONUR KURULI
Prof. Dr. Veysel Erolu (T.C. Orman ve Su leri Bakan) Prof. Dr. Mehmet Ali Ykselen (Uluslararas Kbrs niversitesi Rektr) Prof. Dr. Glay Altay (Kriton Curi evre Vakf Bakan)

BLM KURULU
Prof. Dr. Gnay Kocasoy, Bakan (KAKAD, Boazii niversitesi) Prof. Dr. Fikret Adaman (Boazii niversitesi) Prof. Dr. mer Akgiray (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Erdem Albek (Anadolu niversitesi) Prof. Dr. Nesrin Algan (Ankara niversitesi) Prof. Dr. Necdet Alpaslan (KAKAD, Dokuz Eyll niversitesi) Do. Dr. Ahmet Altn (Zonguldak Karaelmas niversitesi) Prof. Dr. brahim Alyanak (Pamukkale niversitesi) Prof. Dr. Semiha Arayc (KAKAD, stanbul niversitesi) Prof. Dr. Semra Atabay (Yldz Teknik niversitesi) Prof. Dr. Aysel Atmtay (Orta Dou Teknik niversitesi) Prof. Dr. Mehmet Emin Aydn (Seluk niversitesi) Prof. Dr. Nuri Azbar (Ege niversitesi) Do. Dr. Hasret Benar Balcolu (Uluslararas Kbrs niversitesi) Do. Dr. Mfide Banar (KAKAD, Anadolu niversitesi) Prof. Dr. Abdurrahman Bayram (Dokuz Eyll niversitesi) Prof. Dr. Recep Boncukuolu (Atatrk niversitesi) Prof. Dr. Avni akc (Atatrk niversitesi) Do Dr. Bar all (Marmara niversitesi) Do. Dr. Emine Ubay okgr (stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Ahmet Demir (Yldz Teknik niversitesi, SK) Do. Dr. brahim Demir (stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Gksel Demirer (Orta Dou Teknik niversitesi) Do. Dr. Ertan Durmuolu (KAKAD, Kocaeli niversitesi) Prof. Dr. Ekrem Ekinci (KAKAD, stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Erturul Erdin (Dokuz Eyll niversitesi) Prof. Dr. Ferruh Ertrk (Yldz Teknik niversitesi) Prof. Dr. Hnay Evliya (ukurova niversitesi) Prof. Dr. Aye Filibeli (KAKAD, Dokuz Eyll niversitesi) Prof. Dr. Sultan Giray (ukurova niversitesi) Prof. Dr. M. Talha Gnll (Yldz Teknik niversitesi) Blent nan (BOTA Genel Mdrl) Prof. Dr. Bahar Kasapgil nce (Boazii niversitesi) Prof. Dr. Blent Keskinler (Gebze Yksek Teknoloji Enstits) Prof. Dr. Cumali Knac (stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Falih Kksal (Boazii niversitesi) Prof. Dr. Erhun Kula (Baheehir niversitesi) Prof. Dr. Halil Kumbur (Mersin niversitesi) Do. Dr. Blent Mertolu (Marmara niversitesi) Do. Dr. rem Nuholu (Boazii niversitesi) Prof. Dr. zzet ztrk (stanbul Teknik niversitesi)
iii

UKAY2011 Prof. Dr. Mustafa zyurt (Mersin niversitesi) Prof. Dr. Ayegl yiliki Pala (KAKAD, Dokuz Eyll niversitesi) Prof. Dr. Ahmet Samsunlu (stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Dilek Sanin (KAKAD, Orta Dou Teknik niversitesi) Do. Dr. Selim Sanin (Hacettepe niversitesi) Prof. Dr. Delya Sponza (KAKAD, Dokuz Eyll niversitesi) Prof. Dr. lhan Talnl (stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Mete Tayan (Marmara niversitesi) Prof. Dr. Blent Topkaya (KAKAD, Akdeniz niversitesi) Prof. Dr. smail Torz (stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Olcay Tunay (KAKAD,stanbul Teknik niversitesi) Prof. Dr. Orhan Uslu (Baheehir niversitesi) Prof. Dr. Kahraman nl (Orta Dou Teknik niversitesi) Do. Dr. M. rfan Yeilnacar (KAKAD, Harran niversitesi) Prof. Dr. lk Yeti (Orta Dou Teknik niversitesi) Dr. Caner Zanbak (KAKAD, Trkiye Kimya Sanayicileri Dernei)

ORGANZASYON KOMTES
Do. Dr. Rana Kdak, Bakan (Uluslararas Kbrs niversitesi) Do. Dr. Serkan Abbasolu (Uluslararas Kbrs niversitesi) Yrd. Do. Dr. Nur Paaoullar Aydnlk (Uluslararas Kbrs niversitesi) Gkhan Ccelolu (KAKAD) ada Dedeolu (KAKAD) ifa Doan (Uluslararas Kbrs niversitesi) Yrd. Do. Dr. Hatice Ataa Erkurt (Uluslararas Kbrs niversitesi) Merve Mahmutolu (KAKAD) Devrim zdal (Uluslararas Kbrs niversitesi) Mehmet enol (Uluslararas Kbrs niversitesi) Prof. Dr. Blent Topkaya (KAKAD, Akdeniz niversitesi) Yrd. Do. Dr. Murat Tznkan (Uluslararas Kbrs niversitesi)

Ana Sponsor
Ekolojik Enerji A..

Sponsorlar
Anel Doa Entegre Geri Dnm Endstri A.. Dolsar Mhendislik Ltd. ti. Gintem Kat Atk Ynetimi A.. ZAYDA (zmit Atk ve Artklar Artma, Yakma ve Deerlendirme A.) Kriton Curi evre Vakf Mavi Deniz evre Hizmetleri A.. Procter and Gamble UNILEVER San. Ve Tic. Trk A.

Destekleyen Kurulu
Kros Teknolojik rnler San.Tic. A.

iv

UKAY2011

NDEKLER
nsz indekiler 25. Dnya niversiteler K Oyunlar Erzurum 2011 - Kat Atk Ynetimi Zeynep Eren Turistik Safranbolu lesi Entegre Kat Atk Ynetim Sistemi ve Ambalaj Atklarnn Ynetimi Ylmaz Yldrm, Mustafa Eraslan Uluslararas Finans Kurulularnca Desteklenen Projelerde evre Ynetim Plan (YP) ve Kat Atklar Ahmet Altn, Sreyya Altn, Glin Demirel, Elif Alaydn Mersin li Erdemli lesi Yayla Kyleri Entegre Kat Atk Ynetimi Halil Kumbur, Gamze Koyuncu, Feyza nel, Emre Tzel, Mehmet Ta Sakarya li Entegre Atk Ynetimi A.Suna Erses Yay, Yasin akr, evhan Sayar Trabzon ve Rize linde Kat Atk Ynetimi Fahrettin Ulu, Blent Sar Ardahan li Kat Atk Karakterizasyonu ve Ynetim Planlarnn ncelenmesi Sebahat eker, Rven Gulyev, Filiz Yanglar, Mustafa Akgn, Mustafa Korkmaz Antalya Kentinde retilen Kat Atk zelliklerinin Mevsimsel Deiiminin ncelenmesi pek Ylmaz, Mehmet Yurdakul, Blent Topkaya Antalya Kenti Kat Atk Dzenli Depolama Tesisi letmesi ve letme Problemleri Tahir Bat, mdat Demir, H. zge Dora Kat Atk Depolama Alanlar Sznt Sularndan Kaynaklanan Kirlilik Yklerinin Tespiti, rnek alma: Burdur Havzas Selma Ayaz, Nail Erdoan, B. Hande Grsoy, Elif Atasoy, Cihangir Aydner, Ahmet Baban, zzet ztrk, Nermin iek, Ltfi Aka KKTCde p Sznt Sularnn Ozonlama Yntemiyle Artma almalar Rana Kdak, Hatice Ataa Erkurt, Nur Paaoullar Aydnlk, ifa Doan, Devrim zdal

i v 1 7

16

26 34 43 49

56

72

81

90

UKAY2011 Dikmen p Sznt Suyunun Karakterizasyonu ve Fenton Yntemiyle Artlmas Hatice Ataa Erkurt, Emrah Ahmet Erkurt, Nur Paaoullar Aydnlk, Rana Kdak, Aye Akanser, ifa Doan Kat Atklar ve Geosentetik Uygulamalar Mge Balkaya Kat Atk Depolama Alanlarnda Organokillerin Geirimsiz ilte Olarak Kullanlabilirlii Suat Akbulut, Seracettin Arasan, Z. Nee Kurt, Yasemin Pekdemir Dzenli Depolama Tesislerinde Oluan Depo Gaz (LFG) Emisyonlarnn LandGEM Modeli ile Belirlenmesi E. Olcay In, Deniz Dlgen, M. Necdet Alpaslan Dzenli Depolama Alan BTEX Emisyonlarnn Yaz ve K Mevsimlerindeki Deiimlerinin Belirlenmesi Fatih Tapnar, Ertan Durmuolu, Aykan Karademir Gne Enerjisiyle Atksu Artma amurlarnn Ak Yataklarda Kurutulmas Nur Paaolular Aydnlk, Rana Kdak, Hatice Ataa Erkurt, Devrim zdal, ifa Doan Kentsel Artma amurlarnn Kurutulmas Il Grler, A. Mete Yksel, F. Dilek Sanin Aerobik Granler amurun Anaerobik rtlmesi ve Susuzlatrlmas Asl Yldrml Akz, E. Koorneef, M.C.M. Van Loosdrecht, Ayen Erdinler amur Kompozisyonunun ve Mayann Evsel Atklarn Bozunmasna Etkileri Gnay Kocasoy, Gyasettin Gne Kentsel Artma amuru n Artm Yntemlerinin Anaerobik rtme zerindeki Etkileri B. Aylin Alagz, Ayen Erdinler, Orhan Yenign Gemiten Gnmze Avrupa Birlii Atk Direktifleri ve Trkiyenin Adaptasyonunun Kapsam ve Snr Deerler Asndan rdelenmesi Grkem Aknc, E. Duyuen Gven, Glden Gk Hastanelerdeki Tbbi Atk Ynetimi Uygulamalarnda Mevzuatn Ortaya kard Farkllklarn rdelenmesi Glfer Bekta, Arzu rban, Hayat Yaln, Nazm Topal, Serap Uslu PCB Ynetimi Konusunda Trkiyedeki Mevcut Durum Nazan zyrek, Nihal Sevingel, Kemal Kurusakz 97

103 113

121

128

136

142 151 158 169

178

188

197

vi

UKAY2011 Kat Atk Ynetiminde Sal ve Gvenlii Uygulamalarnn Toplama-Tama Srelerine Entegrasyonu Ensar elikel, Yaln Akn ktem Geri Dntrlm Malzemelerin Kullanld rnlere Tketicilerin deme Eilimi ile lgili Bir Aratrma Ula Akkk Cam Atklarnn Geri Dnm ile Trkiye ve AB lkelerinin Ekonomilerine Katks Tuncer Gvdeli Geri Dnm ve Kat Atk Toplayclar Elif Ylmaz Atk Poliamid Elyafn Geri Kazanm ve Elde Edilen Ara rnn zelliklerinin ncelenmesi Yasemin Ylmaz, Serkan Emik, Tlin B. yim Kocaeli linde Kullanlm Kzartmalk Yalarn Kaynanda Ayr Toplanmas almalar Necmi Kahraman, Hseyin Kl, Serkan Uur, Bahadr Korkmaz Atk Elektrikli ve Elektronik Eyalarn Kaynanda Ayr Toplanmas, Tanmas ve Geri Kazanmna likin almalar; Kocaeli rnei Lokman Karagz, M.Bilal Dle, Hseyin Kl, Necmi Kahraman Avrupa Birliinde Elektronik Atklarn Geri Dnm ve Almanya rnei ebnem Batan Ylman, Erturul Erdin Trkiyede Elektrikli ve Elektronik Atklarn Ynetim Uygulamas Mahmut zbay, slam akr Ambalaj Atklarnn Kaynanda Ayr Toplanmas almalarnn Kat Atk Karakterizasyonu ile zlenmesi; Kocaeli rnei Necmi Kahraman, Hseyin Kl, Melek Keskin Yenice Tehlikeli Atk Beyan Sistemi - Kontrol Mekanizmalarnn Gelitirilmesi . Yiit, G. lmez, N.akr, .Ylmaz, A. Nuray, B. Doru, . Doan, C.F. Gkay, K. nl, E. Alp, F.B. Dilek, T. Karanfil, .Yeti stanbulda TopraklardakiAr Metal Kirliliinin Aratrlmas Zeynep zbek, smail Torz, Kadir Alp, Edip Avar Tehlikeli Atklarn Bertarafnda zayda rnei Onur Uluda, Muhammet Sara Tehlikeli Atk Ynetimi - Almanya'dan Uygulama rnekleriHaluk Dou 206

214

224

229 235

244

253

261 268 276

283

292 300 308

vii

UKAY2011 Ege niversitesinde Tehlikeli Atklarn Entegre Ynetimi Nuri Azbar, Glin Tl Elektrik Ark Oca Baca Tozunun Dk Kalite MgO Katksyla Stabilizasyonu ve Solidifikasyonu Ahmet Can Bayraktar, Edip Avar, smail Torz, Kadir Alp, Asude Hanedar elikhane Curufu ve Kire ile Yksek Plastisiteli Bentonit Kilinin Islah Gamze Bilgen, Aydn Kavak Polimer plik Endstrisi Atklarnn Gazlatrlmas ve Sentez Gaz Kompozisyonunun Belirlenmesi Serdar Aydn, Atakan ngen, Sinan Gneysu Buzdolab Geri Dnm le Yaltm Malzemesinden Aa kan CFC-11 Miktarnn Belirlenmesi Burcu Yazc, Bar all, Zehra S. Can Salk Kurulularndan kan Tehlikeli Atklar ahan Dede Trkiyede la Sanayinden Kaynaklanan Tehlikeli Atklarn Atk retim Faktrlerinin Belirlenmesi Sinem Erdodu, zgr Doan, Hatice Merve Baar, Volkan Pelitli, Burcu Uyuur, lk Yeti Eczanelerden Kaynaklanan Raf mr Dolmu la Atklarnn Ynetimi, stanbul rnei Tansu Haksevenler Tbbi Atk Ynetimine Blgesel zm: Bolu-Dzce-Sakarya rnei Kamil B. Varnca, Cengiz Esmen, Yaar Avar Bir Hastane Patoloji Laboratuvarnda Tbbi Atk Ynetimine Bak Serap Uslu, mit nce, Glfer Bekta, Arzu rban, Aydn Sav zel Atklarn Kompanzasyonu ve Snflandrlmas H. Smbl, M.Tademir, A. Cokun Ekosalk Fatma Eti Aslan Yakma Harici Tbb Atk Bertaraf Teknolojilerinin Seiminde Gz nnde Bulundurulmas Gereken Hususlar Kamil B. Varnca, Cengiz Esmen, Yaar Avar Trkiyede Entegre Tbbi Atk Ynetimi Uygulamas zge Dolunay 317 326

334 343

353

359 366

374

379 391 396 405 410

420

viii

UKAY2011 Trkiyede Hayvansal Atklarn Ynetiminde Biyogaz Seenei ve Yek Kanunu Recep Klc, Bar elik, Kamil Ekinci Aktif amur Klnn Mukavemet Kaybn Engelleyerek Beton Hazrlamada Kullanm Serta elik, Selim L. Sanin Orman ve Tarm Atklarndan Enerji retimi Mustafa Tolay, Cengiz Karaca, Ron Baileys Polipropilen Elyaf Katkl Yksek Hacimli Uucu Kl Kompozitlerinin naat Sektrnde Kullanm Mehmedali Egemen ,Ertu Aydn Mermer Toz Atnn naat Sektrnde Kullanm Ertu Aydn, Mehmedali Egemen Sedimanlar ve Faydal Kullanm Alanlar Nilgn Balkaya Li Atklarndan ve Bor Trevlerinden Renkli, Sertborosilikat Borcam retimi Ayegl Pala, Turan Batar, Filiz Msrl, Beril Sln, Yasemin Paksoy Tavukuluk Kat Atklarn Tavuk Gbresine lenerek evre Kirliliinin Azaltlmas Hasan Elerolu, Arda Yldrm Uucu Kln Enjeksiyon Yntemiyle Zemin yiletirmede Kullanm Aye Pekriolu Balks Demir elik Endstrisi Cruflarnn Yeniden Kullanlabilirlii zerine Bir Deerlendirme Mesut Tekba , M. Salim ncel, Nihal Bekta Atktan Tretilmi Yaktn imento retiminde Kullanmna Ynelik Trkiyede Yaplan lk Uygulama Mustafa Kara, Esin Gnay, Yasemin Tabak, enol Yldz, Volkan En, Ufuk Durgut Seramik Fabrikalarndaki Yer Karosu retiminden Kaynaklanan Atklarn Beton retiminde Deerlendirilmesi Yasemin Tabak, Mustafa Kara, Esin Gnay, enol Ylmaz Mermer Tozlarnn Tula retiminde Kullanlmasnda n alma Aratrmas S. Arslana, E. Gnay, N. Bilgin, E, H. A. Yeprem, A. Bilgin, M. Marolu 427

436

445 454

464 473 482

494

504 510

517

527

536

ix

UKAY2011 Ekolojik Malzeme Olarak Toprak: Kerpi Yaplarn evreye Katks Aye Pekriolu Balks Okul ncesi ve lkretimde Geri Dnm ve evre Eitiminin nemi Aye Kuleyin, Didem Alta lkretimde Srdrlebilir Atk Ynetimi Bilincinin Oluturulmas Recep Klc, zlem Takn Klc Okullarda Atk Ynetimi Sistemine rnek Model: Yeil Okul Projesi Glen Nili, Ahmet F. zten, Lokman Hanecio, Yeim Kl, Hseyin Kara niversite rencilerinin evre Bilinci, Kat Atk ve Toplum Sal Alglarna likin rdelemeler Zlfikar Haluk, Beken Nalan Florrn nsan Salna Etkisi ve Killerle Sulardan Florr Gideriminin Aratrlmas M. rfan Yeilnacar, M. ahin zdemir, D. Atasoy, T. Doan Rastgeldi Seyreltik Atksularn Anaerobik Artm Emel Ener Alptekin Endstriyel Atk Boyar Madde Uzaklatrlmasnda Semi-IPN Jellerin Kullanm Aya Bal, Bengi zkahraman, Serkan Emik, Il Acar Sentetik Boyar Madde Karmlarnn Poli(Akrilik Asit) Hidrojelleri ile Renksizletirilmesi Serkan Emik, Il Acar, Aya Bal, Bengi zkahraman Atk Sulardan Metilen Mavisi Boyar Maddesinin P(NIPAM-KO-IA) Hidrojelleri le Uzaklatrlmas Aya Bal, Bengi zkahraman, Il Acar, Serkan Emik eker Pancar Kspesinden Halofil Sp. ile Ekzopolisakkarit retimi Serap Mjgan Akyldz, Elif St, Ebru Toksoy ner 550 559 567 574 585

596

605 614

625

635

644

UKAY2011

YAKMA HARC TIBB ATIK BERTARAF TEKNOLOJLERNN SEMNDE GZ NNDE BULUNDURULMASI GEREKEN HUSUSLAR
Kamil B. Varnca, Cengiz Esmen, Yaar Avar Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi evre Mhendislii Blm, 34220, Esenler, stanbul zet Tbb atklarn bertaraf konusunda birok teknoloji bulunmaktadr. Bu teknolojiler arasnda lkemizde genelge ile de tevik edilen yntem sterilizasyon teknolojisidir. Tbb atk bertarafnda sterilizasyon seenei kullanlacaksa dikkat edilmesi gereken birok husus bulunmaktadr. Bunlar; sistem kapasitesi, ilenen atk trleri, mikrobiyolojik lm etkinlii, evresel emisyonlar ve atk kalntlar, yasal izinler, alan ihtiyac, su, kamusal hizmet almlar ve dier kurulum ihtiyalar, atn hacim ve arlk olarak azaltlmas, ii sal ve i gvenlii, grlt ve koku, otomasyon, gvenilirlik, teknolojinin ticarileme seviyesi ve reticisinin gemii, yatrm ve iletme maliyeti, halkn ve salk nitelerinin teknolojiyi kabul olarak sralanabilir. Bu bildiride yukarda sralanan hususlar irdelenmi ve sonuta tbb atk bertarafnda sterilizasyon metodu seilecekse bu karar verildikten sonra nasl bir yol izlenmesi gerektii sistematize edilmeye allmtr. Anahtar Kelimeler: Sterilizasyon, tbb atk, tbb atk bertaraf

FACTORS TO CONSIDER IN SELECTING MEDICAL TREATMENT TECHNOLOGIES EXCEPT INCINERATION

Abstract

WASTE

There are many technologies for treatment of medical wastes. These technologies also are encouraged with the circular technology of sterilization technology in Turkey. Sterilization of medical waste treatment option Determining the best technology or combination of Technologies for a particular facility depends on many site-specific factors including: throughput capacity, types of waste treated, microbial inactivation efficacy, environmental emissions and waste residues, regulatory acceptance, space requirements, utility and other installation requirements, reduction of waste volume and mass, occupational safety and health, noise and odor, automation, reliability, level of commercialization and technology manufacturer/vendor background, investment and operating cost, community and staff acceptance. In this paper, the above-mentioned issues are discussed. If the result of sterilization of medical waste disposal method is selected, how this decision was made, and then tried to be a way to systematize be monitored Keywords: Sterilization, medical waste, medical waste treatment

410

UKAY2011 GR Tbb atklarn bertaraf konusunda eitli yntemler bulunmaktadr. Bu yntemler arasnda dnya genelinde sterilizasyon ynteminin giderek yaygnlat grlmektedir. lkemizde tbb atklar, 22/07/2005 tarih ve 25883 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliine gre ynetilmektedirler (OB, 2005). Ynetmelikte tbb atklarn bertaraf yntemleri arasnda, dzenli depolama, yakma ve sterilizasyon yntemi olmasna ramen evre ve Orman Bakanlnn 31/03/2006 tarih ve 2006/07 sayl Tbb Atklarn Sterilizasyonu hakkndaki teblii ile de tbb atk bertarafnda sterilizasyon yntemi tavsiye edilmitir (OB, 2006). 26/03/2010 tarih ve 27533 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Atklarn Dzenli Depolanmasna Dair Ynetmelikin 33. maddesi bendi ile de Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliinin tbb atklarn dzenli depolanmas ile ilgili hkmleri yrrlkten kaldrlm, yani tbb atklarn dzenli depolanmas yasaklanmtr (OB, 2010a). Bu kapsamda lkemizde tbb atklarn bertaraf iin kullanlacak yntemin sterilizasyon yntemi olaca grlmektedir. evre ve Orman Bakanlnn 05/11/2010 tarih ve 2010/17 sayl Tbb Atklarn Bertaraf hakkndaki teblii ile birlikte belediyelerin tbb atklarn gvenli ynetimi konusunda adm atmalar salanmaya balanmtr. 2011 yl sonuna kadar tbb atklarn lke genelinde sterilize edilmeden bertarafnn nne geilecektir (OB, 2010b). Sterilizasyon ileminde farkl birok teknoloji de bulunmaktadr. Teknoloji seenei ok olunca neye gre seim yaplaca sorusu gndeme gelmektedir. Bu bildiride yakma haricindeki tbb atk bertaraf teknolojileri ksaca aklanm ve bu teknolojiler arasndan seim yaplrken nelere dikkat edilmesi gerektii irdelenmitir. TIBB ATIK BERTARAF TEKNOLOJLER Yakma harici bertaraf teknolojileri; ebat, maliyet, ilenen atk tr, pazar pay gibi birok alanda snflandrlabilir. Burada; teknolojiler, atn mikroorganizmalardan arndrma ilemine gre snflandrlmtr. Buna gre 4 ana ilem aadaki gibidir (HCWH, 2001); Isl lemler Kimyasal lemler In lemleri Biyolojik lemler

Isl lemler Atktaki patojenleri imha etmek iin scakla (s enerjisine) dayanan ilemlerdir. Bu snf; dk scaklkl, orta scaklkl ve yksek scaklkl sl ilemler olarak alt snflara ayrlabilir. Dk scaklkl sl ilemler Dk scaklkl sl ilemler s enerjisi kullanarak atklarn sterilize edilmesini salar. Genellikle dk scaklkl sl teknolojileri 93 il 177C aras altrlr (Emmanuel, 2000). Bu teknoloji slak (buhar) ve kuru (kuru hava) dk scaklkl sl teknolojileri diye iki ksma ayrlr. Islak sl ilemler genellikle otoklav teknolojisi kullanlarak otoklavn ierisine buhar vererek atn iindeki mikroorganizmalarn lmesi salanr. Kuru sl ilemlerde buhar ya da su eklemek yerine s
411

UKAY2011 transferi scak kuru hava ile doal veya zorla ve/veya sl radyasyon ile yaplmaktadr (Emmanuel, 1996). lkemizde en ok kullanlan tbb atk bertaraf teknolojisi otoklav teknolojisidir (OB, 2010c). Orta scaklkl sl ilemler Orta scaklkl sl ilemler 177 il 370C aralnda yaplr. Bu aralkta alan sistemler geri polimerizasyon veya scaklk depolimerizasyon olarak adlandrlr (Polimerizasyon molekl gruplarn polimer denilen ok byk bir molekl oluturmak iin devaml olarak birletirme ilemidir) (Emmanuel, 2000). Kauuk ve plastikler polimer rnekleridir. Bununla birlikte orta scaklkl sl ilemlerde uyguland gibi depolimerizasyon terimi kompleks molekllerin daha kk molekllere ayrtrlmasnda da kullanlr. Yksek scaklkl sl ilemler Yksek scaklkl sl ilemler ise 540 il 8.300C scaklk aralnda uygulanr. Elektriksel diren, endksiyon, doal gaz ve/veya plazma enerjisi daha youn s salar (Emmanuel, 2000). Yksek scaklkl sl ilemler kimyasal ve fiziksel deiiklikler meydana getirerek atn tamamen yok edilmesini salar. Atn hacminde %90-95 orannda azalma olur. Kimyasal lemler En sk kullanlan dezenfektan malzemeler; kire, aldehitler, klor bileikleri, amonyum tuzlar ve fenol bileikleridir. Kimyasal dezenfeksiyon teknolojisi; enfekte vcut svlar ve paralar, mikrobiyolojik atklar, kesiciler (neter, lanset, vb.) ve yeniden kullanlabilir aletler ve ayrca hastane kanalizasyon sisteminin dezenfeksiyonu iin kullanlabilmektedir. Dezenfeksiyon prosesinin paralama ve s ilemi ile kombinasyonu, atk miktarnn %60-90 kadar hacimsel azalmasn salamaktadr (Emmanuel, 1999). Tbb atklarn bertaraf iin yeni gelitirilen yntemler arasnda ozon da bulunmaktadr. Kimyasal yntemle bertaraf yaplmadan nce yntemin etkinliinin kantlanmas gerekmektedir. Mesel, kimyasal sterilizasyon tbb atk bertaraf metodu olarak ABDde kullanlacaksa Federal nsektisit, Fungisit ve Rodentisit Yasas (FIFRA) tarafndan yntemin tbb atklar iin etkili olduuna dair sertifika alnmas gerekmektedir (STAATT, 1998). Inl lemler In tabanl teknolojilerin elektron demetleri Kobalt-60 ya da ultraviyole nlarn ierir. Bu teknolojiler meslek hastalklar nlemek iin koruyucu gerektirir. Elektron demeti nlama, mikroorganizmalarn hcre duvarlarnn kimyasal blnmeler ve rptrne neden olarak atklar yok etmek iin yksek enerjili elektronlarn bulunduu bir du kullanr. Patojen imhas etkinlii; n younluu ve atk tarafndan absorbe edilen doza baldr (HCWH, 2001). Biyolojik lemler Biyolojik ilemlerde tbb atklar kirlenmemi bir enzim karm kullanlarak bertaraf edilir. Sistemde HEPA filitresi kullanlr ve kta sv ve kat son rnler oluur. Sv son rn kanalizasyona, kat son rn ise dzenli depolama sahasna gnderilir. Bu teknolojinin kullanlmas scaklk, pH, enzim seviyesi ve dier deikenlerin dzenlenmesini gerektirir (HCWH, 2001).
412

UKAY2011 BERTARAF TEKNOLOJS SEMNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR Tbb atklarn bertaraf teknolojisi seilirken tesisin kurulaca yerdeki atk miktar ve bu atn yllk art oran kurulacak sistemin kapasitesi ve ilevsellii bakmndan nemlidir. Tbb atk bertaraf teknolojisi seilirken aadaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. ABDde bertaraf teknolojilerinin snflandrlmas ve standartlatrlmas iin State and Territorial Association on Alternative Treatment Technologies (STAATT, Devlet ve Blgesel Alternatif Artma Teknolojileri Dernei) isminde bir tekilat oluturulmu ve almalara balamtr. Tekilat 2005 ylnda yapm olduu STAATT III toplantsnda otoklav ile sterilizasyonu tbb atk bertaraf teknolojisi olarak kabul etmitir (STAATT, 2005). Sistem Kapasitesi Gnmzde teknolojilerin uygulanmasnda en ok dikkat edilmesi gereken hususlarn banda sistem kapasitesi gelmektedir. Sistem kapasitesi seilirken mevcut blgedeki tbb atk miktarnn iyi ett edilmesi ve tbb atk miktarnn her geen yl arttnn dikkate alnmas gerekmektedir. rnein, toplam tbb atk miktarndaki art Bursa blgesinde %20,75, Sakarya blgesinde 20002008 yllar arasnda %56,42, stanbul blgesinde1996-2008 yllar arasnda %18,44 olmaktadr (BBB, 2007; SBB, 2009, BB, 2009). Ancak art miktarnn bu kadar ok olmasna dayanarak reel tbb atk miktarnn ayn ynde artacan kabul etmek yanlgya drebilir. Daha nceki yllarda atk reticileri, belediyeler ve Bakanlk tbb atklar kat atklar ile birlikte deerlendirmekte ve kaynanda atklar doru ayrtrlamamaktayd. Avrupa Birlii uyum srecinde yenilenen evre politikalar/mevzuat ve evre konularnda gerekletirilen yeni proje ve dzenlemelerle tbb atklar ayr bir ynetim sistemi altnda deerlendirilmeye balanmtr. Bu dorultuda Trkiyedeki tbb atk miktarnn zamansal deiimi ekil 1de gsterilmektedir (OB, 2008;2010c). Bu bilgilerden yola karak Trkiyedeki ortalama tbb atk art oran %5,44 olarak hesaplanmaktadr.

113.274 Tbb atk miktar (ton) 108.481 104.481 98.422 92.090 86.968

2007

2008

2009

2010

2011

2012

ekil 1. Trkiyedeki tbb atk miktarnn zamansal deiimi (OB, 2008;2010c)

413

UKAY2011 Yatrm maliyetinin drlmesi iin tbb atk sterilizasyon tesislerinin bir ilin atk kapasitesine gre seilmesinden ziyade blgesel amaca ynelik ve gelecek 15-20 yl ierisindeki tbb atk artlarnn da gz nnde tutularak kapasite seimine gidilmesi, kmlatif anlamda yatrm maliyetinin drlmesi iin tercih edilmesi gereken bir yoldur. Ayrca atk miktarnn ok olmas atk ileme birim maliyetini drmektedir. Yukardaki bilgiler nda kurulacak bir sterilizasyon tesisinin balangta blgedeki tbb at tek vardiyada (8 saat) bertaraf edebilme kapasitesinde olmas, 10-15 yl sonra ayn blgedeki tbb atklarn 2-3 vardiyada (16-24 saat) bertaraf edebilecei kabul edilebilir. G alan illerdeki tbb atk art oran dier illerden daha fazla olduu iin kapasite seiminde ayrca dikkate alnmas gerekir. lenen Atk Trleri Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliinin 46. maddesine gre enfeksiyz atklar ile kesici-delici atklar, sterilizasyon ilemine tabi tutularak zararsz hale getirilebilirler. Ynetmelik EK-2sinde dzenlenen snflandrma tablosunda C ve E gruplar altnda yer alan ve tanmlanan atklar, enfeksiyz atklar ile kesici ve delici atklardr. C ve E grubu altndaki atklarn yannda kk miktardaki patolojik atklar (Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii EK-1 Cde belirtilen nitelerde oluan tbb atklar) otoklav ile sterilizasyon yaplabilir (OB, 2005). Doru ayrtrmann yaplmas sterilizasyon sisteminin her hangi bir hasar ve zarara uramamas iin nemlidir. Tbb atklarn ierisinde Ynetmeliin C ve E grubu altna girmeyen metallerin bulunmas sistemlerde byk zarar meydana getirebilir. zellikle paralama nitesi sterilizasyon nitesinin nnde olan sistemlerde bu zarar ok daha byk olmaktadr. Sistemin paralama nitesinde meydana gelecek herhangi bir arza srasnda tbb atklar bertaraf edilmedii iin eitli kimyasal kullanlarak bu ilem gerekletirilmesi gerekir ki bu da iletme ve evresel asndan sakncal bir durumdur. Bu nedenlerden dolay paralamann sterilizasyon nitesinden sonra olduu sistemler ii sal ve i gvenlii bakmndan tercih sebebi olmaktadr. Mikrobiyolojik lm Etkinlii Bertaraf teknolojisinin seimindeki en nemli etkenlerden biri de teknolojinin mikro organizmalarn lmesini salayarak sterilizasyon/dezenfeksiyonun salayp salamaddr. ABDde birok yakma harici alternatif teknolojiler lm etkinliinin salanmas halinde kabul edilmektedir. Tbb atk bertaraf teknolojilerinin ana hedefi patojenleri imha ederek at mikroplardan arndrmaktr. State and Territorial Association on Alternative Treatment Technologies (STAATT) 1994, 1998 ve 2005 yllarnda toplanarak tbb atk bertaraf teknolojilerinin mikrobiyolojik lm etkinlii iin baz kriterler belirlemitir. lk STAATT toplantsnda belirlenen bu kriterler yledir (STAATT, 1994); 1. Seviye: Bitkisel bakteri, mantarlar, lipofilik virslerin 6Log10 seviyesinde azalmasn salamak, 2. Seviye: Bitkisel bakteri, mantarlar, lipofilik virsler, parazitler ve mikobakterilerin 6Log10 seviyesinde azalmasn salamak, 3. Seviye: Bitkisel bakteri, mantarlar, lipofilik virsler, parazitler ve mikobakterilerin 6Log10 seviyesinde azalmasn salamak ya da Bacillus stearothermophilus veya Bacillus subtilis bakteri sporlarnda 4Log10 seviyesinde azalmasn salamak, 4. Seviye: Bitkisel bakteri, mantarlar, lipofilik virsler, parazitler ve mikobakteriler, Bacillus subtilis veya Bacillus stearothermophilus bakteri sporlarnda 6Log10 seviyesinde azalmasn salamak.
414

UKAY2011 Tbb atk bertaraf teknolojilerini reten firmalar sterilizasyon kriterlerini saladn garanti etmek zorundadrlar. STAATT tarafnda minimum 3. Seviye lm etkinlii tavsiye edilmektedir. lkemizde ise sterilizasyon ileminin geerli kabul edilmesi iin Bacillus stearothermophilus veya Bacillus subtilis bakteri sporlarnda minimum 4log10-6log10 orannda azalma salanmas zorunludur (OB, 2005). Yani STAATT seviyelerinden 3. ve 4. seviyenin bir karm eklindedir. 1998 ylnda alnan STAATT karalarnda ise; Tbb atk teknolojilerinin kontroln yapmak iin kullanlacak mikroorganizmalarn Mycobacterium spp ve Bacillus sporlar olmas, Bu iki organizma iin gerekli azaltma seviyeleri mevcut seviyelerde (STAATT 1 de alnan kararlarda) kalmas, Bu biyolojik indikatrlerin beratraf sistemleri iin ilk etkinlik testleri iin kullanlmas kararlar alnmtr (STAATT, 1998). Tbb Atklarn Kontrol Ynetmeliine gre bir sterilizasyon tesisi kurulduunda her sterilizasyon ilemi balamadan nce atklarla beraber ileme kimyasal indikatr eklenerek sterilizasyonun gerekleip gereklemedii her seferde, biyolojik indikatrlerle de haftalk olarak kontrol edilir. Biyolojik indikatrle kontrol ilemi her 6 ayda bir bakanlk gzetiminde yaplmak zorundadr. Bu indikatrler araclyla sterilizasyon ileminin uygun olup olmad takip edilmektedir. Ayrca aylk olarak sterilizasyon ileminin her aamas bir rapor halinde tesisin bulunduu ildeki l evre ve Orman Mdrlne (yeni ismiyle evre ve ehircilik Mdrlne) iletilmelidir (OB, 2005). evresel Emisyonlar ve Atk Kalntlar Tesisler, atklarn veya emisyonlarn (uucu emisyonlar dhil) evreye, alma ortam ve d evre havasna; atk kalntlarnn ise atk sulara, p imha tesislerine v.s. potansiyel evresel etkilerini ve seilen teknolojinin doaya etkisini dikkate almak zorundadrlar (HCWH, 2001). Tbb atklarn bertaraf amac ile kurulan tesislerin ve uygulanan teknolojinin; evre ve insan salna olan etkilerinin iyi deerlendirilmesi ve analiz edilmesi gerekmektedir. Atk bertaraf etmek amac ile kurulan baz tesislerin iletilmesi ve teknolojisi itibari ile evreye verdikleri zarar ne yazk ki bu atklardan daha fazla olabilmektedir. Teknoloji seiminde dikkat edilmesi gereken bir baka husus enfekte sv k olup olmamasdr. Enfekte k olmas durumunda bu sv iin ayrca bir dezenfeksiyon ilemi yaplmak zorundadr ki bu da tbb atk bertaraf ve yatrm maliyetini dorudan etkileyen bir baka faktrdr (HCWH, 2001). Sterilizasyon ilemi srasnda kimyasal kullanm oluyorsa; kullanlan kimyasal iletme asndan maliyet oluturmakta ve evre sal iin ise olumsuz bir ortam dourabilmektedir. Kurulacak sistemin elektrik, doalgaz, LNG, CNG ve LPG uyumlu olmas sistemin hava kirlilii emisyonu oluturmasn minimum seviyede tutacandan tercih edilmesi gereken bir husustur. Yasal zinler ABDdeki tm eyaletler tbb atklarn bertaraf iin otoklavla sterilizasyon teknolojisine izin vermektedirler. Dier teknolojilerin kullanlabilmesi iin onay alnmas gerekmektedir. Baz eyaletlerde onay almak iin belli bir prosedr olmasa da bir ok eyalette mikrobiyolojik lm etkinlii ve emisyon kontrolnden sonra onay verilmektedir (HCWH, 2001). lkemizde ise evre ve Orman Bakanlnn (yeni ismiyle evre ve ehircilik Bakanlnn) tbb atklarn bertaraf iin seilecek teknolojiyi bertaraf teknolojisi olarak kabul etmesi gerekmektedir.
415

UKAY2011 Gelimi otoklavlar da dhil olmak zere dier teknolojiler iin lkemizde Bakanlktan evre Lisans alnmas gerekmektedir (OB, 2005). Bu nedenle seilecek teknolojinin Bakanlk tarafndan onaylanp onaylanmayacann kontrol mutlaka yaplmaldr. Alan htiyac Tbb atk bertaraf/sterilizasyon tesislerini kurmak/kurdurmak, iletmek/ilettirmek, Bykehirlerde Bykehir Belediyesi dier yerlerde ilgili belediyenin yetkisindedir (OB, 2005). Tbb atk tesisi yaplrken ilk nce bertaraf teknolojisi seilmelidir. Kurulacak tbb atk bertaraf tesisinin binasnn bykl ve ykseklii seilecek olan sisteme gre farkllk arz edebilmektedir. Bu nedenle tesisin kurulaca alan belirlerken seilecek olan bertaraf teknolojisi gz nne alnmaldr. Kurulacak teknolojinin alma alan dikkate alnmaldr. Bu alan yalnz nitenin konulaca alan ve ykseklik deil, atk giri kaps, steril atk k kaps, atk giri kapann almas, kontrol panellerine eriim, hidrolik kaldralar iin yer, konveyrler, bidonlarn tanmas, depolama alan gibi alanlar da gereklidir. Kamusal Hizmet Almlar ve Dier Kurulum htiyalar Baz teknolojiler almak iin sadece elektrik balantsna ihtiya duyarlar (genellikle kk kapasitedeki sistemler). Bazlarnn ise buhar, basnl hava, doal gaz, kanallar, havalandrma v.s. gibi sistemlere ihtiyac vardr (HCWH, 2001). Bu sebeple de sistemin kurulaca blgenin iyi ett edilmesi gerekmektedir. Kurulacak tesisin yaknlarnda elektrik, su ve doalgaz olup olmad mutlaka kontrol edilmelidir. Bu kaynaklarn olmamas halinde alternatif yaktl sistemler tercih edilmelidir. Sistemin doalgazl olmas halinde alternatif olarak LNG, CNG gibi yaktlar baklmal, bunlarn yokluunda da LPG ya da dizel yakt tercih edilmelidir. Tesis kurulacak blge su kayna bakmndan zengin deilse sistemin su kullanmnn minimum seviyede olduu (sadece buhar iin su kullanan buhar younlatrmak iin alternatif olarak hava kullanan younlatrclar) sistemler tercih edilmelidir (ERA, 2011). Atn Hacim ve Arlk Olarak Azaltlmas Tesisler, ilenmi atn dzenli depo sahasna tanmasna da hacimsel ya da arlka cret deyebilmektedir. Bu nedenle arlk ve hacim azaltlmas olduka nemlidir. Yksek scaklkl sl sistemlerde en yksek seviyede hacimsel azalma (%90-98) salanr. Dier teknolojiler hacim azaltlmas iin paralayc veya sktrcya ihtiya duyarlar ve hacimsel olarak %70-90 aras azalma salanabilmektedir (HCWH, 2001). i Sal ve Gvenlii Bir tbb atk bertaraf teknolojisi seimi yaplrken iilerin unlara maruz kalaca unutulmamaldr; scak yzeyler, radyasyon iyonlamas, alma alanlarna yaylan kimyasallar, tama srasnda kesici-delici atklarn alma alanna dmesi sonucu bunlarla temas, paralama srasnda ortaya kan aerosoller ve patojenler (HCWH, 2001). Kurulacak sistemde zellikle scak yzeylerin izolasyonunun yaplp yaplmadna dikkat edilmesi alanlarn gvenlii asndan nemlidir.

416

UKAY2011 Grlt ve Koku Baz teknoloji reticileri grltsz ve etrafa koku yaymayan sistemler sunarlar. i sal ve halkla ilikiler asndan grlt ve sala zararl kokularn azaltlmas ok nemlidir. Kurulacak tesisin hkim rzgr ynnde olmas halinde kurulan tesisler yerleim blgesi dnda olsa bile koku yerleim blgesine kadar ulaabilmektedir. Bu sebeple koku ve grlty nleyici nlemlerin alnd sistemler tercih edilmelidir. Koku problemini nlemek iin buharn younlatrlmas, grlty azaltmak iin de ekipmanlarn izolasyonu salanm olmaldr (ERA, 2011). Otomasyon Kurulacak sistemin kullanm ve bakmnn kolay olmas iletme maliyetini drecei gibi bunun yan sra ii hatalarn en aza indirgemek iin sistemin olabildiince otomatik olmas tercih sebebi olmaldr. Sistemin otomatik olmas sayesinde sistem operatr gerekli kontrolleri yaptktan sonra sistemi altrmak iin uzaktan ya da sistem zerindeki panodan sistemi altrabilmelidir. Bu sayede alarmlarla, uzaktan sistem takibi ve arza tespitiyle emniyet kilitleriyle etkili ve kolay bir kontrol salanarak i gvenlii asndan sistemin azami gvenliinin salanmas tercih sebebi olmaldr (HCWH, 2001). Kurulacak makinelerin tam otomatik olarak almas herhangi bir arza durumunda kendini steril edebilme kabiliyetine sahip olmas gerekir (HCWH, 2001). Ayrca kurulacak blgedeki tbb atk miktarna bal olarak tesisin tm ekipmanlar arasnda tam otomasyon ya da yar otomasyon sistemler tercih edilebilir. Atk miktarnn yksek olmas durumunda (yaklak 15 ton/gn ve zeri) tam otomatik ya da yar otomatik tesislerin tercih edilmesi iletme ve yatrm maliyetleri bakmndan daha avantajl olmaktadr (ERA, 2011). Gvenilirlik Ekipmann gvenilirlii gemiteki kaytlar ile teyit edilebilir. Baz satclar uzaktan sistem takibi ve arza tespiti ile tamir hizmetleri sunabilirler. En fazla bakm isteyen ksmlar ise ana hareketli aksamlardr (paralayclar, krclar, besleme sistemleri, refraktrler gibi yksek s deiim direnlerine maruz kalan paralar). Kurulacak sistemin yedek para ve teknik desteinin tam ve yeterli verebilecek sistemlerin kullanlmas bu sistemlerin devamll iin nemlidir. nceden kurulmu tesislerin ne sklkla arzalandna baklarak sistemin gvenirlii kontrol edilebilir (HCWH, 2001). Teknolojinin Ticarileme Seviyesi ve reticisinin Gemii Kurulacak bir sistemin nceden aratrmas yaplmal ve aktif olarak kurulmu ve iletilen rneklerinin olup olmadnn bilinmesi gereklidir. retici firmann otoklav konusunda tecrbeli olmas reticinin gemiinin iyi olduunu gstermez. Otoklav retici firmann tbb atk otoklav retimi konusunda ne kadar iyi bir gemii olup olmadna baklmas daha salkl tercihlerde bulunulmasn salayacaktr. Bir sistemin ticarileme seviyesi o sistemin ne kadar tercih edildiini ve uygulama srasnda ne gibi avantaj ve dezavantajlarnn olduunu gsterecektir. Tamamen ticarilemi teknolojilerin geni bir bayi ve servis a bulunur ve servis hizmet ya da yedek para gerektiinde ok hzl cevap verebilmelidir. Ayrca teknoloji retenin gemiini, mali durumunu, yasal durumunu bilmek kullanm sresince karlalabilecek sorunlarn daha abuk giderilmesi iin nemlidir. Teknoloji tercih edilmeden nce sistemin referanslar istenmeli ve bu referanslarla balantya geerek memnuniyetleri ya da memnuniyetsizlikleri renilmelidir (HCWH, 2001).
417

UKAY2011 Yatrm ve letme Maliyeti Mahalli evre Kurullarnda tbb atk birim fiyat belirlenirken birim ileme maliyeti yksek bir sistem tercih edildiinde birok skntlarla karlalabilmektedir. Bu nedenle blgesel ve byk kapasiteli kurulacak sistemlerin birim atk ileme maliyeti dk olaca ve Mahalli evre Kurullarnda fiyat belirleme aamasndaki zorluklarn nceden stesinden gelinebilmesi muhtemeldir (ERA, 2011). Tesiste kullanlacak su, elektrik, yakt, ii, bakm maliyeti, yedek para maliyeti, kullanlyorsa hepa filtre maliyeti, kimyasal madde maliyeti gibi birok kalem iletme maliyetini etkileyen unsurlardr (HCWH, 2001). Seilecek teknolojide yukarda yazlan unsurlarn hepsini dikkate alacak bir analiz yaplmas gerekmektedir. Halkn ve Salk nitelerinin Teknolojiyi Kabul nitelerin avantaj ve dezavantajlar alanlara, topluma ve salk kurumlarna anlatlmaldr. Bylece teknolojinin seiminde onlarn desteini almak iyi bir seenektir. Salk kurulularnn bilgilendirip karar alma mekanizmasnda yer almalarn salamak, karar veren mercilere toplumun desteini salayacak ve onlarn da karara katlm ve paylamn gerekleecektir (HCWH, 2001). Bu nedenle bu gibi tesisler kurulmadan nce belediyeler yatrmclarla beraber ortaklaa olarak okullar ve hastanelerde ayrca halkn katlmnn da salanaca yerlerde seminerlerle bilgilendirme toplantlar yapmal ve tbb atk hakknda tm taraflar bilgilendirmeli, atklarn doru ayrtrlmas ve ayr bertaraf edilmesinin nemi zerinde durmalar gerekmektedir. DEERLENDRME ve SONU lkemizde tbb atklarn bertaraf ile ilgili ynetmelik Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii adyla 2005 ylnda km olmasna ramen 2008 ylndan itibaren bu tesislerin yaplmas ve iletilmesi yaygnlamaya balanmtr. Ynetmeliinin yaynlanmasndan sonra lke genelinde tbb atklar genel olarak ayr toplanmaya balanm ancak bertaraf tesisi yokluu sebebiyle birok yerde vahi ya da dzenli depolama sahalarnda kireleme yaplarak nihai depolanmaktaydlar. Ancak 2010 ylnda yrrle giren Atklarn Depolanmasna likin Ynetmelik ile tbb atklarn dzenli depolama sahalarna kabul yasaklanmtr. Bu yasaktan dolay sterilizasyon sistemlerinin lke genelinde ksa zaman ierisinde yaygnlaaca tahmin edilmektedir. Zaten dnya geneline bakldnda tbb atklarn bertaraf teknolojisi olarak sterilizasyon sistemlerine zellikle de otoklav ile sterilizasyon sistemlerine doru bir gidiin olduu grlmektedir. Sonuta seilecek teknoloji ne olursa olsun seilirken blgenin 15-20 yllk atn bertaraf edebilecek kapasitede, iletme maliyeti dk, kimyasal madde ve filtreye ihtiya duymayan, sterilizasyonu gerekletirirken evreye enfekte sv k ve emisyon vermeyen, sterilizasyon ileminin tam otomatik olarak olduu, eitimli personel ihtiyac en az, yedek para ve bakm maliyeti ise dk olan ve rnek olarak gsterilebilecek teknolojilerin olmas dikkat edilmesi gereken ana unsurlardr. KAYNAKLAR BBB, 2007 Bursa Bykehir Belediyesi, Tbb Atk Sterilizasyon Tesisi Fizibilite Raporu, Kasm 2007.
418

UKAY2011 OB, 2005 evre ve Orman Bakanl, Tbb Atklarn Kontrol Ynetmelii, R. G. Tarih: 22/05/2005, R.G. Say: 25883. OB, 2006 evre ve Orman Bakanl, Tbb Atklarn Sterilizasyonu hakknda tebli, Tarih: 31/03/2006, Say: 2006/07. OB, 2008 evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl Atk Ynetimi Dairesi Bakanl, Trkiyede Atk Ynetimi Sunumu, 19 Haziran 2008, stanbul. OB, 2010a evre ve Orman Bakanl, Atklarn Dzenli Depolanmasna Dair Ynetmelik, R. G. Tarih: 26/03/2010, R.G. Say: 27533. OB, 2010b evre ve Orman Bakanl, Tbb Atklarn Bertaraf hakknda tebli, Tarih: 05/11/2010, Say: 2010/17. OB, 2010c evre ve Orman Bakanl, evre Ynetimi Genel Mdrl, Atk Ynetimi Dairesi Bakanl, Tbbi Atk 2010 Yl Durum Raporu, 31.12.2010, Ankara.. ERA, 2011 ERA evre Teknolojileri San. Tic. Ltd. ti., http://www.eracevre.com/, 2011. Emmanuel, 1996 Emmanuel J. and Jones, M., A Review of Alternative Treatment Technologies for Medical Waste, poster presentation at the 33rd Annual Conference & Technical Exhibition, American Society of Healthcare Engineering, Orlando, Florida, June 24-25, 1996. Emmanuel, 1999 Emmanuel, J., New and Emerging Technologies for Medical Waste Treatment, EPRI Healthcare Initiative Report CR-107836-R1, Palo Alto, CA: EPRI, 1999. Emmanuel, 2000 Emmanuel, J., Alternative Technologies for Medical Waste Treatment, workshop presented at the Peoples Dioxin Action Summit, University of California at Berkeley, August 13, 2000. HCWH, 2001 Health Care Without Harm, Non-Incineration Medical Waste Treatment Technologies, August 2001. BB, 2009 stanbul Bykehir Belediyesi evre Koruma Daire Bakanl, Atk Ynetim Mdrl, Yllara Gre Tbb Atk Miktarlar, Say: M.34.0.BB.0.22.27-622.01.02/T.N. Tarih: 25/03 2009. SBB, 2009 Sakarya Bykehir Belediyesi, Tbb Atk Sterilizasyon Tesisi Fizibilite Raporu, Mays 2009. STAATT, 1994 STAATT I, Technical Assistance Manual: State Regulatory Oversight of Medical Waste Treatment Technologies, State and Territorial Association on Alternative Treatment Technologies, April 1994. STAATT, 1998 STAATT II, Technical Assistance Manual: State Regulatory Oversight of Medical Waste Treatment Technologies: A Report of the State and Territorial Association on Alternative Treatment Technologies, EPRI Report TR-112222, Palo Alto, CA: EPRI, 1998. STAATT, 2005 December, 2005. STAATT III, Executive Summary and Daily Discussions, Orlando, Florida

419