1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

1. Ynetim Sistemlerinin Geli imi Ynetim gr lerinde meydana gelen geli meleri, aralarnda kesin snrlar ve geni ayrlklar olmamakla beraber klasik, neo-klasik ve modern teoriler olmak zere ana grupta toplamak mmkndr. 1. Klasik Organizasyon Teorisi Klasik Organizasyon Teorisi, i letmenin formal yapsn kendisine inceleme ve ara trma sahas olarak alan, organizasyon konusunda ortaya kan ilk teoridir. Bu gr Fransada Fayol (1916), Amerikada Taylor (1911), Mooney ve Reiley (1932), Allen (1958), ngilterede Urwick (1928 ve 1943) ve Brech (1957)in eserlerinde gze arpmaktadr. Klasik teoride organizasyon, gaye ve hedeflerin gerekle tirilmesi iin bir ara olarak d nlmekte, mevcut kaynaklardan maksimum dzeyde yararlanlarak organizasyonun gayelerinin gerekle tirilmesi n planda ele alnmaktadr. Klasik Organizasyon Teorisi ad altnda ayr yakla m bulunmaktadr. Bu yakla m; ncln Taylorun yapt Bilimsel Ynetim Yakla m, ncln Fayolun yapt Ynetim Sreci Yakla m ve ncln Weberin yapt Brokrasi Yakla mdr. Her yakla m da, organizasyonlarda etkinlik ve verimliliin arttrlmas iin hangi ilkelere uyulmas gerektiini ara trm tr. Klasik Organizasyon Teorisinde i ve pozisyonlar ile bunlar arasndaki ili kiler n planda deerlendirilirken, insan unsuru veri olarak kabul edilir ve psiko-sosyal karakteri ile psikolojik ve sosyal al ma ko ullar gz nne alnmaz. Bunun anlam, bu teori neyin, nasl, ne zaman ve ne kar l olarak yaplacann ak ve kesin bir biimde tayin edilmesi gerektiini ve bu i , kural, yntem ve disiplinine sk bir biimde uymayan cretini kesme, i ten atma gibi kesin cezalandrma nlemleriyle yola getirme zorunluluunu ileri srer. te bu zelliklerinden dolay, klasik doktrin dar, snrl, mekanik ve brokratik olmakla ele tirilmi tir.

1.2. Neoklasik Organizasyon Teorileri Klasik gr e kar ele tiriler ikinci dnya sava ncesi ba lam ve bu arada bir ok sosyolog ve sosyal psikoloji uzman bu konuda e itli ara trmalar yapm tr. letmelerin verimliliinde insan unsurunun oynad nemli rol aa km tr. Organizasyonun sosyal ve be eri ynn ne alan Neoklasik Gr n nderliini yapan Mayo (1933), Roethlisberger (1941) ve onlarn izinden yryen Bakke, White, Gardner ve Moore (1955), Davis (1957), McGregor (1960), Dubin ve Likert gibi bilimadamlar, eserlerinde zamanmzn en nemli sorununun bireyler ve organizasyonlar arasnda i birlii ruh ve anlay nn geli tirilmesi olduunu ileri srerek klasik organizasyonu bir bakma ele tirmekte bir bakma da tamamlamaktadr. Bu d nceye gre organizasyon kavram, nceden belirlenmi bir tzk eklindeki bilimsel olmayan gruplardan olu makta ve biimsel organizasyon tamamen biimsel kalp i lememekte, yerini sosyal ve psikolojik ili kilerin geli tirildii bir organizasyona brakmaktadr. Ancak neoklasik teori de rgt olu turan unsurlarn kendi ba larna birer varlk olduklar gr nden kurtulamam , motivasyon konusuna gereinden fazla arlk vermi tir. Biimsel ve biimsel olmayan unsurlarn birle mesini aka ortaya koymad ve motivasyon teorisini kymetler, bunalm, renme, psikoloji, salk teorileriyle birlikte ele almad iin uygulamada beklenen sonular alnamam tr. te yandan, toplumlarn sosyal deerlerinin zamanla dei mesi, al anlarla i verenler arasndaki ili kilerin
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 1/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

dzenlenmesinde devlet ve sendikalarn etkin olmaya ba lamas, organizasyonu olu turan gruplarn davran larn byk oranda etkileyip, kar lkl tutumlarnn dei mesine neden olmu tur. Bu durumda, dinamik bir yapya sahip olan organizasyonun, zaman iinde olu umu ve geli imi, evre ko ullarndaki dei ime paralel olarak dzenlemeli ve zellikle be eri unsurun davran larndaki dei imlerin dikkate alnmas gerektii fikri yeterince ortaya kmam tr.

1.3. Modern Ynetim D ncesi Ynetim ve organizasyon konusundaki modernizasyon yakla mlar, 1950 - 1960 yllar arasnda Modern Ynetim D ncesinde neoklasik yakla ma paralel olarak ba latlm tr. te bu yakla mn temelini olu turan akmlar Sistem Yakla m ve Durumsallk Yakla mdr. 2. Sistem Yakla mnn Dou u 1950lerden gnmze kadarki dnem bir geli me ve sentez dnemidir. Bu dnemde psikoloji, sosyoloji, antropoloji gibi bilimlerin geli mesinden ve sistem kavramndan yararlanlm tr. Modern organizasyon teorisinin temelini sistem gr temsil eder. Bu teorinin en nemli zellii analitik bir temele sahip olmasdr. Organizasyonlarn karma k yapya sahip olmas kesin kurallarla ynetilmesini imkanszla trdndan organizasyonbilimciler yeni baz boyutlar d nmeye ba lam lardr. Eski in, Msr ve Roma uygarlklarna kadar giden organizasyon kavram devaml dei mi tir. Sistem yakla m da bu yakla mn safhalarn olu turmu tur. Sistem Yakla m her ne kadar Modern Ynetim d nceleri arasnda saylsa da sistem anlay ok eskilere dayanmaktadr. Aristonun btn, paralarn toplamndan daha fazladr sz, sistem gr asn ifade etmektedir. Sistem kavramnn nemi be eri ili kiler hareketinin ba lang noktasn te kil eden Hawthorne ara trmalarndan anla lm tr. Yirminci yzyln ba larnda i letmeler gzden geirilirken verimlilik bir sorun olarak grlmekte ve organizasyonlarn amalarna neden ula p ula madklar d nlmekteydi. lk olarak dier bilim dallarnda uygulanm ve biyoloji dalnda d nlm tr. Bertalanffy, Genel Sistem Teorisinde, her olay belirli bir evre iinde ba ka olaylarla ili kili olarak incelemenin olaylar anlama, tahmin ve kontrol etme asndan daha etkin olduu ileri srlm tr. Bertalanffy, biyolojide uygulad sistem teorisini dier alanlara da uygulamak istemi ve e itli disiplinler iin ortak prensiplerin var olduunu gstererek hepsine uygulanabilecek genel bir analitik model geli tirmeye al m tr. Dier bir bilim adam ise, sibernetik alannda nclk yapm matematiki Norbert Wienerdir. 1948 ylnda, ayn amalar erevesindeki sistemlerin birle iminin yapsn olu turmak konusuyla ilgili nemli bir kitap yaynlam tr. Bylece genelci ve btnc bir gr n ynetim ve organizasyon konularna uygulanmas ile ynetimde sistem yakla m ad verilen yeni d nce tarz ortaya km tr. 2.1. Genel sistem teorisi ve tarihesi Sistem kavramnn ok eski bir gemi i vardr. Sistem Yakla m veya Genel Sistem Teorisi, 19.yzyln
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 2/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

ba nda ekillenmeye ba lam tr. Bu konuda en eski ve temel kavramlar Alman filozofu, Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) tarafndan ileri srlm , ancak o dnemde yeterince ilgi uyandramam tr. Bununla birlikte, Enerji Mhendisliinin geli meye ba lad dnemlerde nem kazanmaya ba lad sylenebilir. 20. yzyln ba larnda Khler, konuyu fizik alannda incelemi tir. Lotka ise, 1925 ylnda sistem kavramn genel olarak ele alm ve temel formller geli tirmi tir. Bu dnemlerde sistemleri aklamaya ynelik iki gr ten szedilmekteydi; birincisi, Mekanistik Gr ; her olu umun esasnn fiziksel ve kimyasal etkenlere bal olduunu savunuyordu. kinci gr ise Vitalistik Gr ; buna tepki olarak canlln metafizik kurallara bal olduunu ileri srmekteydi. Ancak, 1937 ylnda Ludwig Von Bertalanffynin Genel Sistem Teorisi adyla sunduu bir bildiri, bu alandaki en nemli al malardan biri olmu tur. Genel Sistem Teorisi uygulama alannda en geni haliyle ana ba lkta ele alnm tr: Sistem Mhendislii Yneylem Ara trmas Be eri Mhendislik (Human Engineering) Genel Sistem Teorisi al malarnda ise iki yntemden sz edilebilir. Birincisi, Ludwig Von Bertalanffynin geli tirdii temelde deneysel olan bir yntemdir. Buna gre, sistemler alglandklar biimde gzlenip incelenir ve daha sonra bu gzlem sonular ifadelendirilir. kinci olarak ise, Ashbynin d nlebilen btn sistemleri gznne alarak bunlar, zerinde i lem yaplabilecek, yarglara varlabilecek en uygun boyuta indirgedii yntem yer almaktadr. Her iki yntemin de stnlkleri ve sakncalar bulunmaktadr. Belirtilmek istenen genel sistem teorisi al malarnda tek bir yntemden sz edilemeyeceidir. Bu teorinin amac, genel olarak sistemlere uygulanabilecek genel prensiplerin olu turulmas ve formlasyonudur. Kenneth E. Boulding ise genel sistem teorisinin yerini yle tanmlam tr; Genel sistem teorisinin amac, ilgili disipline ili kin teorilerden ve saf matematikten yararlanarak yeni bir model in asdr. Grld zere temelde bu disiplinin amac, bilimler arasndaki haberle meyi mmkn klarak medeniyetin daha abuk ilerlemesine katkda bulunmaktr. Bu amala, 1954 ylnda meydana gelen The Society of the Advancement of General Systems Theory adl kurulu , 1957 ylnda The Society of General Systems Theory adn alm tr. Bu kurulu , gnmzde International Society of Social Sciences (ISSS) ad altnda varln srdrmektedir. 1970li yllarda Ulrich, i letmeyi retim yaplan, sosyal bir sistem olarak tanmlayarak ynetim alannda da Sistem Yakla mnn etkilerini gstermi tir. 2.2. Sistem Yakla mnn Dier Disiplinlerle li kisi a. Ynetim bilimi ve sistem yakla m: Ynetim bilimi, organizasyonun amalarn ve kaynaklarn dikkate alarak, bilimsel problem zme teknikleriyle, organizasyonun uzun, orta ve ksa dnemli politika ve kararlarn belirlemektedir. b. Yneylem ara trmas ve sistem yakla m: Yneylem ara trmas, rgtn btnle ik amalarna en iyi uyum salayacak biimde organize (insan-makine) sistemlerin kontrol edilebilir problemlerinin zmnde disiplinleraras bir ekiple, bilimsel yntem uygulamasdr. Yneylem ara trmas, zm arad problemi tm evresindeki sistemle birlikte ele almakta ve yntemin elverdii lde tm
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 3/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

bile enleri incelemektedir.

ekil 1 : Sistem Biliminin Dier Disiplinlerle Olan li kisi

c. Endstri mhendislii ve sistem yakla m: Endstri mhendislii, insan-makine ve dier bile enlerin olu turduu sistemleri bilimsel yakla mla ele almaktadr. Bu nedenle, sistem teorisiyle yakndan ili kilidir. d. Sibernetik ve sistem yakla m: Sibernetik szcnn yaratcs, nl matematiki Norbert Wienerdir. Sibernetik, Tm hayvanlar ve makinalarla ilgili kontrol ve haberle me teorisi anlamna gelmektedir. Norbert Wienera gre sibernetik, ikinci endstri devrimini temsil etmektedir. Bu yeni geli imin amac, sadece insan kaslarnn yerini alan makinalarn (1. endstri devrimi), yine makinalar tarafndan kontrol edilmesini (2. endstri devrimi) salamaktadr. Sibernetiin temel ura alan sistem kavramdr. Sadece, sistemlerde kontrol, haberle me ve geri besleme kavramlarn derinliine incelemesi ile genel sistem teorisinden farkllk gstermektedir. Sibernetik kavramnda en nemli zellik geri beslemedir. 2.3. Sistem Analizinin Genel Grnts Sistem analizinin kendine zg klasik ve neoklasik organizasyon teorilerinde zerinde pek durulmam bir gr as vardr. Burada birbirine bal bir dizi sorudan hareket edilmektedir. 1. 2. 3. 4. 5. Sistemim stratejik paralar nelerdir? Paralarn kar lkl bantlarnn nitelii nedir? Sistem iinde paralar balayan ve birbirine uymalarn kolayla tran ana sreleri nelerdir? Sistemin ula maya yneldii amalar nelerdir? Sistemler evreleriyle birlikte nasl dei irler?

3. Sistem Yakla mnn Temel Kavramlar Sistem Yakla mnn ilk olarak biyolog Ludwig von Bertalanffy tarafndan Genel Sistem Teorisi (Allgemeine
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 4/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

System Theorie) ad altnda ortaya karldndan daha nce sz etmi tik. Bertalanffy, o gne kadar fizik alannda al lan tm sistemlerin kapal olduuna, d dnya ile etkile im iinde olmadklarna dikkat ekti. Oysa bir biyolog olarak ou fenomen iin byle bir yakla mn imkansz olduunu biliyordu. Ya ayan bir organizmann evresinden ayrldnda, ksa bir sre iinde oksijen, besin ve su yetersizliinden leceini hatrlatarak organizmalarn ak sistemler olduunu ve ak sistemlerin srekli olarak evreleriyle madde ve enerji dei imi yapmadan ya ayamayacaklarn dile getirdi. Bylece ilk kez d evre faktrnden bahsedilmi oldu. Ak sistemlerin kendileri d ndaki sistemlerle etkile im iinde olmalar, bu tr sistemlerin en byk zelliidir. Bu etkile imin iki yolu vardr: Girdi ve kt. Girdi, sisteme d ardan gelen her ey, kt ise sistemden evreye gitmek iin ayrlan her ey olarak tanmlanabilir. Sistem ve evre bir snrla birbirlerinden ayrlrlar. rnein canl sistemlerde deri, snr grevini grr. Bir sistemin kts, genellikle girdinin direk ya da endirek sonucudur. D ar kan her ey daha nceden ieri girmi olmaldr. Tabii ki sistem girdi ve kt arasnda kalan bir gei tneli deildir; aktif bir i lemcidir. rnein aldmz oksijen vcudumuzdan karbondioksit olarak kar. Girdinin sistem tarafndan ktya dn trlmesi i lemine dn m (transformation) denir. 3.1. Sistem Kavram Sistem, bir veya daha ok amaca veya sonuca ula mak zere aralarnda ili kiler olan fiziksel veya kavramsal, birden ok bile enin olu turduu btndr. Burada drt nemli e vardr: sistemin paralar olan birden ok soyut veya somut bile enin bulunmas, sistemi bir yn olmaktan kurtaran ve birbirine balayan bile enler arasndaki ili kiler, bu bile enlerin olu turduu btn (fonksiyonunu yerine getiren bir olu um) ve bu btnn bir amacnn olmasdr. Oxford Engilsh Dictionarye gre sistem, karma k bir birim olu turmak iin birbirine balanm veya birle tirilmi set veya takmdr. Belli bir plan veya projeye gre srayla dzenlenen paralarn olu turduu btndr. 3.2. Sistem Nedir? Sistem, kaos olmayan herhangi bir durumdur (Kenneth Boulding, 1985). Sistem, organize edilmi unsurlardan olu an bir yapdr (Churchman, 1979). Sistem, bir amac gerekle tirmek iin organize edilmi ileti im hatlar ile birbirlerine bal insan, makine ve materyal toplamdr ( Ynetimi). Sistem, baz fonksiyonlar gerekle tirmek iin tasarlanm entegre bir btn olu turan, kar lkl olarak birbirlerini etkileyen birim ya da elemanlar topluluudur (Lars Skyttner, 1996). Bir ili kiler sistemi ve etkile im iinde olan sistem paralarnn veya elerinin dzenli bir ekilde biraraya getirildii, organize veya karma bir btndr. Gerekler, ilkeler ve doktrinlerin belli bir d nce ve bilgi alannda, dzenli ve kapsaml bir ekilde bir btn olu turmasdr. Sistem, birbirleri ve birbirlerinin nitelikleri arasnda ili kiler olan nesneler dizisidir. Sistemin blmleri yle zetlenebilir: 1. 2. 3. 4. Temel blm, birey ve bireyin olu turduu bir organizasyon ki ilii, Biimsel organizasyon dzeni, Biimsel olmayan organizasyon, Stat ve rol dzenlenmesi,
5/15

www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

5. Fiziksel ortam.

ekil 2. Floodun sistem modeli (Flood R. ve Johnson M., 1991), http://www.ies.luth.se/%7Ebail/iea324/GST(All2)/sld003htm

Snr Kapsam: nsan Kaynaklar, Malzeme Kaynaklar, Finansal Kaynaklar , Bilgi

ekil 3: Sistemin unsurlar ve

Ynetim (Karar verme, planlama, kontrol, yaplandrma), retim, BakmDestek ve Adaptasyon

Snr Kapsam (kt i lemleri) : Sat ktlar, Reklam ve Halkla li kiler

ynetimdeki fonksiyonlar

Sistem, bir ok alt sistemden olu an, ve bu alt sistemlerin her birinin kendi zellikleri olmasyla birlikte, birbirleriyle kar lkl etkile im iinde bulunduu bir btndr. te sistem yakla m btn olu turan bu paralar, bunlarn birbirleriyle olan ili kilerini bir arada incelemektedir. Btn olu turan paralar birbirlerini etkiledii gibi btn de etkilerler. Alt sistemlerden herhangi birinde aksaklk olduunda bu, btne de yansyacaktr. Yani, sistemdeki bir durumu anlayabilmek, onu olu turan alt sistemleri ve bu sistemlerin birbirleriyle olan ili kilerini inceleyerek mmkn olabilir. Sistem yakla mnn temeli, asl nemli olann btn olduu ve paralarn bu btn etkiledii oranda nemli olduu gr ne dayanmaktadr. 3.3. FEEDBACK (GER BESLEME)
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 6/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

Bir sistemde dn mn olduu yerde girdi ve ktlar da bulunur. Girdiler, evrenin sisteme etki etmesinin sonucu iken ktlar, sistemin evreye etkisinin sonucudur. Girdi ve kt, nce ve sonra ya da gemi ve imdi gibi zaman srekliliiyle ayrlrlar. Her dn mn sonunda olu an bilginin tekrar sistemin girdisine girdi verisi olarak gnderilmesiyle ge i be leme olu ur. Eer bu yeni veri, dn m ncekilerle ayn ynde etkiliyor, ya da dn me pozitif bir ivme kazandryorsa bu, pozitif bir geri beslemedir. Eer yeni veri nceki sonularn tersi ynde bir etkide bulunuyorsa bu, negatif bir geri beslemedir. Geri beslemelerde her art ba ka bir artya yol aar; etkisi vardr. Buna bir ok rnek sayabiliriz: nfus patlamas, zincirleme reaksiyon, endstriyel geni leme, enflasyon, kanser hcrelerinin oalmas, vb. Bir eksi ba ka bir eksiye yol atnda ise olaylar tamamen durur. Tipik rnekleri: iflas ve ekonomik depresyon. D evreden salanan geribildirimle sistem, dinamik bir denge salayabilir. Denge, organizasyon sabit bir konuma ula tnda olu ur ve bylece yokolma tehlikesi ortadan kalkar.

4. Sistemin zellikleri 1. Bir sistem ak veya kapal olabilir. 2. Ak sistem ya amak iin d evreyle ili ki kurmaldr: Bu, sistemin dinamik bir denge salamas iin gereklidir. 3. Her sistemde bir ama ve amalar vardr: Her sosyal sistem belirli bir amaca ula mak iin kurulmu tur ve sisteme hviyetini kazandran da budur. 4. Sistemler evre ile ili ki kurarlar. 5. Sistemde geribildirim ili kisi vardr: Sistem bu sayede eksikliklerini ve aksaklklarn renebilir. 6. Sistemin kesin snrlar yoktur. Ancak, bir sistemin varlndan bahsedebilmek iin onu d evreden ayran snrlarnn olmas gerekir. Organizasyon d evreden ayrt edilmelidir. 7. Sistemin alt sistemleri vardr. 8. Sistemde olumlu ve olumsuz entropi grlr: Bir sistemde faaliyetlerin bozulmas, dengenin kaybolmas ve sonunda sistemin durmas ynnde bir eilim vardr. Entropi, bu eilimi ifade eder. Kapal sistemler, entropinin etkisinde kalr. Enerji kaybndaki art sonuta sistemin lmne neden olur. Ak sistemler, bunun stesinden gelebilme yeteneine sahiptir. 5. Sistem e itleri 5.1. Kenneth Bouldingin snflandrmas Kenne h Bo lding yeryzndeki sistemleri basitten karma a doru belirli bir hiyerar i iinde dokuzlu bir snflamaya tabii tutmu tur. 1. Statik yap dzeyindeki sistemler; buna rnek olarak masa, sandalye, binalar gsterilebilir. 2. Baz belirli hareketlere sahip basit dinamik sistem dzeyi; buna rnek olarak da gne sistemi, yldz sistemleri, saatlerin al mas gsterilebilir. 3. Kontrol mekanizmal sistem veya sibernetik sistemi; bu sistem dengeyi koruma bakmndan kendi kendini otomatik olarak ayarlayabilmektir. Buna rnek olarak termostat, makineli tfekler gsterilebilir. 4. Kendi kendini koruyucu ve evre ile etkile imi olan ak sistem; buna rnek olarak canl hcreleri gsterebiliriz.
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 7/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

5. Jenetik-toplumsal dzey sistemi; bu sistem evresiyle etklile im halindedir. Ancak hareketli deildir. rnek olarak bitkileri gsterebiliriz. 6. Hayvan Sistemi; bu sistem evresiyle etkile im halinde olduu gibi artan bir hareketlilie sahiptir. Kendinin farkndadr, dier bir deyimle ya amak iin yiyecek arar, tehlikelerden kaar, dost bildiklerine snr. 7. nsan Sistemi; bu sistem evre ile etkile im, hareketlilik, kendi farknda olma yannda dil ve sembol kullanarak fiziki evresi snrlar d nda da etkili olabilmektir. 8. nsan rgt sistemleri veya Sosyal Sistemler; aile, ordu, millet, devlet, okul, i letme, arkada grubu gibi biimsel olarak kurulsun veya biimsel olmayan ekilde kendiliinden olu sun, insan gruplarnn meydana getirdii sistemlerdir. Tm insanlar birarada tutan ve kayna tran, ortak amalar, dilleri, deer ve inan sistemleri ile maddi ve manevi karlar vardr. Bu insanlar belirli gn veya gnn belirli saatlerinde belirli bir yerde ve dzen iinde birarada olmay sadece karlar asndan deil duygusal adan da uygun grmektedirler. nk insan, yalnz olduu zaman kendisini zayf ve gsz hisseder, ba ka insanlarla birarada bulunmak ister, dier bir deyimle, sosyaldir. Her insan, kendisi bir sistem olduu gibi, sosyal sistemlere girerek onun bir paras, eleman veya alt sistemi olmaktadr. 9. Fizik tesi sistemler; bunlar kanlmaz bilinmeyenler, nedeni tam izah edilemeyen olaylardr. Sistematik yapy ve ili kileri ortaya koyar. Matematikdeki postula ve bantlar gibi, bunlar ispat etmek mmkn deildir. Ancak, varlklar kabul edilmektedir. 5.2. Ludwig von Bertalanffynin snflandrmas Ludwig Von Bertalanffyye gre sistem e itleri (1972): Gerek Sistem (Somut ya da Fiziksel):Sonular gzlemlerden karlan, gzlemciden bamsz olarak bulunan sistemlerdir. Sonradan yaplm ya da doal, canl veya cansz sistemler olabilirler. Kavramsal Sistem: Sembolik fikir yaplar (dilbilimi, matematik, mantk). Soyut Sistem: Gereklikle ayn olan kavramsal sistemler (trafik modeli, bir kpr). Canl ve Cansz Sistemler: Biyolojik zelliklere sahip sistemlere canl sistemler, doum lm gibi gerek anlamda canllk gstermeyen sistemlere ise cansz sistemler denir. (Yap ve genetik, kontrol ve zgrlk) Ak / Kapal Sistemler:Ak sistem, srekli madde, enerji ya da bilgi transferi yapabilecei bir evreye bamldr. Kapal sistem, sadece bilgi girdisi(enerji) iin ak olan sistemdir. 6. Sistemlerde Hiyerar i 6.1. Cansz Sistemler Birinci dzey, statik yap dzeyidir. at (ana) dzey ad da verilir (framework). kinci dzey, gerekli faaliyetleri nceden dzenlenmi ilkel dinamik sistemler dzeyidir. Bu dzeye, saat gibi i leyen sistemler dzeyi denir. Gne sistemi buna en iyi rnektir. nc dzey, denetim dzenine sahip sibernetikleri ieren denetim dzeyidir. Sibernetik, geribesleme ve bili im teorileri kullanlmaktadr. Termostat rnek olarak verilebilir. 6.2. Canl Sistemler Drdnc dzey, ak sistemler veya kendi varln srdrebilen sistemler dzeyidir. Canllk ba lam tr bu yzden hcre dzeyi ad verilir. Be inci dzey, ilkel organizmalar dzeyidir. Daha az bilgiyle varln srdren nispeten geli mi bir i
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 8/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

blmne sahip ya ayan organizmalardan olu ur. Bu dzeye bitkiler rnek verilebilir. Alt nc dzeyde, hayvanlar dzeyine ula lr. Bu dzeyin en byk zellikleri, artan hareketlilik, evreyle ileti im ve kendi varlnn farknda olmalardr. Bu dzeydeki sistemler, geli mi sinir sistemine sahiptir. Bir sonraki dzey, insan dzeyidir. Hayvanlarn sahip olduu zelliklerin hemen hepsine ilave olarak daha karma k d nebilme yeteneinin yannda insan, sadece bilmeyip bildiini de bilmektedir (kendi kendinin bilincindedir). nsan evreleyen sosyal organizasyon ayr bir kategori olarak kabul edilmektedir. Kullanlan teoriler, sosyal yaps, ekonomik durumu, tarihi ve kltr gibi unsurlarna ili kin kurallardr. Hiyerar ik yapy tamamlamak iin sembolik sistemler adnda bir dzey eklemeye gerek duyulmu tur. lk sekiz dzeyde olmayp da sistem zellii gsteren dil, mantk, matematik, sanat ve hatta bugn bilmediimiz tm sistemler bu dzeyin konusudur. 6.2. Ak ve Kapal Sistemler Sistemin evresi kavram, bu iki tip sistemin tanmlanmasnda nemli rol oynar. Kapal sistemler, kendisi d nda hibir sistem olmayan veya evresindeki sistemlerden hibir ekilde etkilenmeyen sistemlerdir. Ak sistemler ise, mutlaka bir evresi ve onlarla ili kileri olan, haberle en ve birbirlerini dei tiren sistemlerdir. Tm canl sistemler ak, cansz sistemler ise kapal sistemlerdir. Termodinamiin ikinci yasasna gre sistemler, maksimum entropi ynnde hareket ederler. Ak sistemler ayn son duruma farkl ba lang ko ullarndan ula abilirler. Bunun nedeni, ak sistemlerin evreyle farkl etkile imde bulunabilmesidir. Bu zellie E sonluluk denir. Kapal sistemlerde geri-beslemelerle ula lan denge durumu hem ba lang ko ullarna hem de sistemin yapsna baldr. Kapal sistemler, kendi ba na sreklidir ve d ardan enerji ve kaynak almaz. evreleriyle ili ki iine girmeye ihtiyalar yoktur. Enerji kullanm olmadndan entropi adndaki kme durumunu ya arlar. Organizasyonlarla ilgili en nemli ilerleme, onlarn kapal bir sistem olmadnn anla lmasdr. nk onlarn, enerji salamak iin d evrelerine gereksinimleri vardr. Ak sistemler entropiden kanabilirler ve fiziksel, insan ve finans kaynaklar eklinde enerji giri i salayarak negatif entropi adnda bir durum yaratabilirler. Ak sistemler organizasyonlarn d evrelerindeki nemli kaynaklardan enerji temin etmeleri (girdi) gerektiini kabul eder. rnein, GM bamsz tedarikilerden paralar, i i kurumlarndan i iler ve yatrmc ve bor verenlerden nakit temin eder. Bunun yannda, ktlarn i letmenin d nda yer alan m terilerine satar. rnlerin ve hizmetlerin sat , nakit ak na yol aar ve sisteme daha fazla enerji giri i salar. D evrenin dier birok yn de her i letmenin varl asndan kritiktir. D evreye cevap vermede organizasyonlar iki tr kuvvetle mcadele etmek zorunladrlar. Birincisi, organizasyonun yapt i e devam etmesini ve yeni malzeme ve bilgi almamasn te vik eder. Dieri ise, organizasyonu dei meye sevk eder. Verimli (efektif) organizasyonlar, ikisini dengelemeye al arak kaos veya hzl dei imden kaynaklanan belirsizlie yolamakszn, gerekli dei imi gerekle tirirler.

www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm

9/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

Girdi ve kt ksmlar ak sistem modellerinin kritik ksmlardr. nk, bunlar organizasyonun d evreyle olan iyzn temsil etmektedir. Bu girdi ve kt fonksiyonlar s n r kapsam (boundary spanning) altsisteminin bir parasdr. Girdi altbirimleri, kaynaklarn ve bilginin organizasyona salanmasndan sorumludur. kt birimleri ise, organizasyonla ilgili bilgilerin yaylmas ve firma ktlarnn datmnn salanmasndan sorumludur. Burada nemli olan nokta, bu faaliyetlerin al anlarn kar lkl olarak birbirleriyle ve d evreyle youn bir ekilde gerekle tirdii etkile imlerinin varldr. D evrenin hem enerji ve hem de organizasyon iin byk bir belirsizlik kayna olduu unutulmamaldr ve organizasyonlar, ya amak iin evresiyle al veri halinde bulunmaldr. Sistem modelinin geriye kalan prosesi, dn m srecidir. Birka nemli olay gerekle mektedir. lki, girdilerin ktya dn trlmesinden sorumlu olan retim altsistemidir. malat firmas olan GMda elik, plastik, d lastik gibi saysz girdi, i ilik, sermaye ve bilginin de kullanmyla, ta t ekline dn trlmektedir. Dier faaliyetler de dn m srecini desteklemek iin gereklidir. Organizasyonlar, dei en d evreye uyum salayabilmek iin duraanlk ve ngrye gereksinim duyarlar. Duraanlk ve ngr iki nemli altsistemin sorumluluudur. Ynetim, e itli altsistemlerin koordinasyonu ve kontrol faaliyetlerinden ve organizasyonun hedeflerine ula ma, dizayn ve yapsndan sorumludur. Bu fonksiyonlar, organizasyon iinde ngrl ve duraanlk etkile imi salar. kincisi, dzgn, sorunsuz i ler bak m ve destek altsistemi (maintenance subsystem) nin sorumluluudur. Bu altsistemdeki faaliyetler, insanlarn temizlemesi ve tamir etmesiyle retim vastalarnn bakm ve kanuni birimler, klinikler, bilgi sistemleri ve dier gerekli ama merkezi olmayan fonksiyonlar gibi, destek tesisat ve vastalarn i letilmesini kapsar. Uyarlama altsistemi (adaptation subsystem)nin evresi, istikrar ve ngr ihtiyacna kar n organizasyonun dei en d evre talebine cevap verebilmesidir. Ar-Ge ve Pazar Ara trmas gibi departmanlar, yenilikler yaratmaya al rlar ve firmann dei ime ayak uydurmasna yardmc olurlar. Genellikle, evrenin dei en ko ullarnda barnabilmek iin organizasyonlarn kendisi dei meye ihtiya duyar. Bu dei iklikler retimdeki yenilik faaliyetleri, dn m srecindeki teknolojik dei iklikler ve organizasyonun yapsndaki ve planndaki dei iklikler olabilir. 7. Sistem olarak Organizasyon
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 10/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

Organizasyon tanmmz ayn zamanda sistem kavramn da iermektedir. Sistem teorisi, organizasyonlarn yapsna ve organizasyonun bile enleri arasndaki kar lkl dayan ma ve ili kilerine odaklanarak modellenmesinde kolay bir yol salar. Sistem teorisi, organizasyonlarn paralardan olu tuu ve bu paralarn organizasyonun amalarn gerekle tirmek zere birbirleriyle etkile im iinde olduu d ncesini ta r. General Motors (GM) firmasnn satnalma departman elik, d lastik, boya, tel gibi otomobil yapmak iin gerekli birok paray alr. nsan kaynaklar departman, gerekli becerilere sahip al anlarn alnmasn salamak, eitim, cret ve idari i lerini gerekle tirerek, onlar motive etmek durumundadr. retim, malzeme ve insan girdilerini alarak otomobil ktsn salar. Pazarlama departman, reklamlarn yaplmas, retim altsisteminin rettii arabalarn sat n kolayla tracak sat stratejilerinin gerekle tirilmesini salar. Tipik bir organizasyonda departmanlar ve birimler firmann hedeflerini gerekle tirmek zere birbirlerini etkilemelidirler.

Bu departmanlar arasnda kritik ili kiler ve bamllklar yeralmaldr. GMde, retim ve insan kaynaklar departmanlarnn i letmenin retim iin gerekli zelliklere sahip yeterli sayda al annn olmas konusunda birlikte al malar gerekmektedir. Satnalma ve retim departmanlar ise, retim iin gerekli olan hammaddenin ak n birlikte planlamaldr. Hammaddenin fazla olmas, maliyetli olacak, nakit balanmasna neden olacak ve stoklar olu acaktr. Tam zamannda retim (Just-In-Time) gibi yeni sistemler, retim ve satnalmann kar lkl bamllnn yapsn dei tirmi ve koordinasyon ok daha kritik hale gelmi tir. Bunun gibi birok rnek verilebilir. Koordinasyon eksiklii, fazla mesai yapan i ilere, malzemenin tkenmesine, hatal rnlerin retimine, sipari lerin zamannda yeti tirilememesine, m terinin memnuniyetsizliine ve kazan kaybna neden olmaktadr. Sistemlerin dier iki karakteristik zellii de b t nl k ve sinerjidir. Btnlk, sistemin i leyen bir btn olarak d nlmesidir. Sistemin herhangi bir yerinde gerekle en bir dei iklik, sistemin tmnn etkilenmesine neden olur. Dolaysyla, dei imlerin herhangi bir birimi etkilemesi durumunda, organizasyonun her bir biriminin performans dikkate alnmaldr. Sinerji, sistemde al an paralarn kar lkl etkile imi anlamna gelmektedir. Bir organizasyonda birbirini etkileyen paralarn toplam, bunlarn ayr ayr al mas
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 11/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

durumunda olu acak etkiden daha byk bir etki yaratr. Yada genel bir tanmlamayla, 2+2 = 5 eklinde ifade edilebilir. Sistemin her bir paras grevini gerekle tirirken dier paralarn da performanslarn arttrmaktadr. Sistem Teorisine gre i letme dinamik, ak, kompleks ve ama odakl bir sosyo-teknik sistem olarak tanmlanm tr. letmenin fonksiyon alanlar da sistemin altsistemlerini olu turmaktadr. Bu sistem, daha st bir sistem tarafndan (evre) kapsanmaktadr ve dier sistemlerle arasnda mal, nakit ve bilgi ak gerekle ir. letmeler, her alann ayr uzmanlk gerektiren bilgi ve becerileri nedeniyle retim, satnalma, sat ve insan kaynaklar gibi birbirinden ayr departmanlar olu turmaktadr. Ancak, bu departmanlarn kar lkl koordinasyonu sonucunda organizasyonlar amalarn gerekle tirebilirler. Ak sistemlerde, dinamik rgtlerde rgtn farkl unsurlar birbirleriyle ve zamanla daha byk bir evreyle etkile im iine girerler. Bu nedenle, personel alt sisteminin rgtn dier fonksiyonlarndan ayr d nlemeyecei ortaya km tr. Sonuta, sistem yakla myla ele alndnda, personel sorunlarnn rgtn dier fonksiyonlaryla ili kilerinden soyutlanarak incelenemeyecei, rgtte al an bireyin rgt iin yalnzca bir maliyet unsuru olmad, dier kaynaklar gibi bulunup geli tirilmesi, etkinliinin artrlmas gereken, ba ars, rgtn btnnn ba arsn tmyle etkileyen bir unsur olduu kabul edilmi tir. Ak sistemler bydke daha zelle irler. rnein, organizasyon geni ledike, zelle mi departmanlarn says artar, retim hatt byr, yeni ofis ve blgeler olu turulur. Byme e itli ekillerde olur. rnein, byk bir imalat firmas makul-fiyat makul-kalitede retim yaparken, bir dieri yksek-fiyat yksek-kalitede mallar retebilir (otomobil sektrnde uyguland gibi; birincisine Chevrolet, ikincisine Rolls Royce rnek verilebilir).

Tablo1 : Sistemler ve fonksiyonlar Altsistem Fonksiyonu Snr Kapsam Girdi: nsan kaynaklar, satnalma, Pazar ara trmas, yatrmc ili kileri, evre incelemesi. kt: Sat , pazarlama, halkla ili kiler, kamuoyu olu turma. retim Organizasyonun ktlarn olu turan fayda ve hizmetlerin retilmesi. rnekler, montaj hatt al anlarn, sat personelini ve tedarikileri kapsamaktadr. Bakm ve Destek Tm altsistemlerin ve fiziksel vastalarn dzgn bir ekilde i lemesinin salanmasna destek olur. rnekler, fabrika faaliyetlerini, hukuk personelini, bekileri, insan kaynaklar ynetimini ve dier destek personelini kapsamaktadr. Uyarlama (adaptation) evredeki frsat ve tehlikeler kar snda organizasyonun dei mesine yardm etmekten sorumludur.
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 12/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

Ara trma-geli tirme, mhendislik, pazar ara trmas ve dier departmanlarn yenilenmesi ve dei mesinden sorumludur. Ynetim Dier tm altsistemlerin birlikte dzgn bir ekilde al masndan sorumludur. dare eder, kontrol eder ve dier altsistemlerin i lerini koordine eder. Organizasyonel hedef ve stratejileri belirler. rnekler, st ynetim, departman yneticileri ve denetileri kapsamaktadr.

8. Sistem yakla mnn nemi Sistem kelimesi gnmzde en sk kullanlan kelimelerden birisidir. Hemen hemen her bilim dalnda yer almaktadr ve byk neme sahiptir. e itli bilim dallarnda yaplan al malar, dier bilim dallarna yeterince aktarlamamaktadr. Bunun da disiplinler arasndaki haberle me sorunundan kaynakland d nlmektedir. Genel sistem teorisinin amac, genel ili kileri bilimsel olarak tanmlayacak teorik ve sistematik bir al ma alan geli tirmektir. Sistem yakla mnda olaya bir btn olarak bakma amalanm tr. Bylece, birimler arasndaki ili kiler grlecek ve gereksiz i lemler ortadan kaldrlabilecektir. Sonuta, birimlerin tek tek iyi bir ekilde al yor olmas, bir btn olarak ele alndnda sorun olmayaca anlamna gelmez. letme bilimi asndan ele alndnda ama, karma k bir btn olan i letmenin altsistem ve bile enlerini incelemek ve bunlarn arasndaki ili kileri belirleyerek elde edilen bilgilerle sisteme istenen yn vermektir. te sistem yakla m, her bir birimi bir sistem olarak ele alp, ynetim olaylarnn ve birimlerinin birbirleriyle olan ili kilerini ve bu ili kilerin niteliini, ksaca ynetim olaylarn ba ka olaylarla ve d evre artlaryla il kili olarak incelemektedir. Ynetimde sistem yakla m, ynetim problemlerinin ele alnmasnda kullanlan nemli yollardan birisidir. Organizasyonu tek bir amaca sahip, birbiriyle ili kili bir grup olarak ele alr. Bir ksmdaki bir faaliyet dierlerini de etkilemektedir ve yneticiler paralarla tek tek ilgilenemezler. rnein, retimde bir sorun ortaya ktnda bunun zlmesinin sat faaliyetini etkilemeyeceini d nmek yanl olur. Sistem yakla mn kullanarak problem zmede yneticiler, organizasyonu dinamik bir btn olarak incelemeli ve kararlarnn maksatl veya maksatsz etkilerini ngrmeye al maldrlar. Yneticiler sistem yakla mn kullanarak kendine zg problemleri zmezler. Bunun yerine, ynetim fonksiyonlarn (planlama, organize etme ve kontrol) kullanarak birbirleriyle ili kili paralardan olu an sistemin btnne mdahale ederler. Bireysel olarak yneticiler, i lerine geni bir perspektiften bakmay benimsemelidirler. Sistem perspektifiyle, e itli ksmlarn amalaryla organizasyonun amalar arasnda ok basit bir ekilde koordinasyon salamay ba arabilirler. Ynetim, aralarnda dorudan ili ki kurulmam bulunan kaynaklarn, amaca ula mak zere bir sistem dahilinde btnle melerini salayan bir sretir. Ynetici ise, sistemin amalarn gerekle tirmek zere teknik ve insan unsuru arasndaki i birliini salayan ve bu yolla i lerin yrtlmesini temin eden ki i olmaktadr. Bu nitelii ile ynetici, amaca ula mak iin gerekli faaliyetleri bizzat yrtmekten ok ba kalarnn faaliyet ve i lerini koordine eden ve btnle tiren bir unsur olarak kar mza kmaktadr.
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 13/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

Yneticiler, sistem yakla mnn etkisiyle olaylar, eskisinden farkl olarak, bir btn erevesinde grmeyi ba arm lardr. Ak sistem d ncesi, yneticilerin dier isel ve d sal gerekleri gznnde tutmakszn, sadece rgt ynetiminin tek ynyle yetinerek karar vermelerini engellemektedir. rnein, bir ynetici mal veya hizmet retir veya saterken mevcut kaynak durumunu, teknolojik geli meleri ve pazarn trendlerini de deerlendirmek zorundadr. Sistem yakla mnn bir dier olumlu yn de, e itli ynetim biimlerini entegre etmeye ynlendirmesidir. Operasyon ynetimi ve rgtsel davran , birbirlerinden esas olarak olduka farkl da olsalar, sistem d ncesinden ikisi de ok etkilenmi tir. 9. Sistem Yakla mna yneltilen ele tiriler: Sistem ve Durumsallk yakla mlarnn ko ullara ili kin dei kenlerle rgtsel dei kenler arasndaki nedensonu ili kilerini ya da uyumu aklamakta yetersiz kaldklar grlm tr. Sistem yakla mnn soyut kavramlara dayanmas ve genel olmas nedeniyle e itli d nrler ynetim gr lerinin yaratt karga adan kurtulamam lardr; bu nedenle, sistem yakla m yetersiz kalm tr. Sistem yakla mnn esas amac, kantitatif yakla mlarla sonu alnamayan konulara tm bilim dallarnnn etkilerini kapsayan genel formller geli tirme ve kolay anla labilir, ortak noktalar bulma amacn ta yorsa da bunda ba arl olamam tr. Baz ynetimbilimciler sistem d ncesini daha ok entellektel bir gr , ho bir terminoloji olarak kabul etmi ler; ancak pek doruluu kantlanabilir ve pratik bir uygulama olmadn da belirtmi lerdir.

10. Sonu Modern organizasyon teorisinin temelini olu turan sistem yakla m, ikinci dnya sava ndan sonra egemen olmaya ba lam ve temelde biyoloji ve fizikte kullanlan bu teori, organizasyonlarda da ba arl bir ekilde uygulanmaya ba lam tr. Karma k yapl organizasyonlarn incelenmesi ve be eri ili kilerin neminin anla lmasyla organizasyonlar sosyal sistemler olarak ele alnm tr. Sistem yakla m analitik bir zellie sahiptir ve Bertalanffy tarafndan 1920'lerde ortaya atlan genel sistem teorisiyle ba lam tr. Sistem teorisinde sistemin genel amalarnn neler olduunun belirlenmesi nemlidir. Sistemin stratejik adan nemli ksmlar, bunlar arasndaki kar lkl balln zelliklerinin ara trlmas ve bu ksmlar birle tiren srelerin neler olduu temel noktadr. letmenin alt sistemleri ve st sistemleri evreyle devaml ili ki halindedir. Sistem kavram, tm rgt birbiriyle ili kili altsistemlerden olu an bir btn olarak grm , bylece rgt fonksiyonuna kavramsal bir ereve salam tr. Klasik ve Neoklasik kavramlar rgt incelemelerine kar n modern rgt kuramlar, rgt evresiyle etkile im iinde bulunan, evreden salad geri-veri ile entropiyi (sistemin kendi kendini sona erdirmesi) yenerek ya amn srdrebilen bir ak sistem olarak ele alm tr. Sistem teorisi, son yllarda da geerliliini koruyan temel bir teori olmu tur. ok e itli grnen olaylara
www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm 14/15

1/4/12

Ynetim Sistemlerinin Geli imi (Ders Notlar)

sistematik bir yakla mla odaklanmaktadr. Si em olmalar gereine dayanarak sistem davran larn tespit etmeye al r ve sistemi anlamaya ve kontrol etmeye abalar. ok ynl bir yakla m olan sistem teorisi, dar kapsaml bir teknikten geni kapsaml bir filozofiye doru giden bir ilgi geli tirir. Ynetim teknolojisi, geni bir ekilde sistem teorisine dayanr. Sistem teorisi, organizasyon teorisindeki ynetim teknolojileri (planlama, programlama, bteleme sistemi) arasnda kavramsal bir ili ki olu turur. Organizasyon teorisindeki ak sistem kavram, organizasyonlar ve evrelerindeki (dier organizasyonlarla) kar lkl etkile imi anlamaya yardmc olmas asndan ok deerlidir. Gittike artan saydaki dei en ve e itlenen organizasyonlar uyumlu hale getirmek iin kullanlmaktadr. Sistem yakla m 1970 ylndan itibaren yerini sorunlara ayrntl bir biimde yaplan ara trmalar ile zm arayan Durumsallk Yakla mna brakt.

www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/orgut/sistem.htm

15/15