Mula niversitesi SBE Dergisi Bahar 2001 Say 5

KLASK VE NEO-KLASK DNEMDE RGTSEL GVENN KARILATIRILMASI ZERNE BR DENEME Tuncer ASUNAKUTLU* ZET
rgtsel gven gnmzde, rgtsel baarnn arttrlmas, etkinlik ve verimliliin yaratlmas asndan byk nem tamaktadr. Bu almada rgtn baarl, etkin ve verimli olmasnn, rgtte yneticiler ile alanlarn birbirine duyduklarn gvene byk lde bal bulunduu grnden hareketle tarihsel bir analiz sunulmaya allacaktr. almada rgtsel gven; yneticiler ile alanlar arasndaki ilikiler asndan ele alnmakta ve gven duygusunun klasik ve neo-klasik ynetim dncesinin egemen olduu tarihsel sre iinde nitelii incelenmektedir ve karlatrlmaktadr. Bu almann amac; ynetim bilimi tarihi asndan klasik ve neo-klasik dnemde rgtsel gven kavramn analiz etmek ve bu dnemlerde yneticiler ve alanlar aras ilikileri gven kavram balamnda deerlendirilmektir.

ABSTRACT
Organizational trust is of great significance today, when viewed in the perspective of the increase in the organizational success, and of the creation of efficiency and productivity. This study will try to present an historical analysis starting from the view that the organizations success, efficiency and productivity are dependent, to a great extent, on the mutual trust developed among the managers and employees. In the study organizational trust is dwelt on as a feeling mutually developed by managers and employees and then it is examined and compare the development of this feeling, during the historical process where the classical and neo-classical management idea is dominant. The aim of the study is to analyse the concept of the organizational trust from the perspective of the history of management science, during the classical and neoclassical period and to explore and compare the meaning attributed to the concept of trust, in the inter-organizational relationships during the same period.

I. Giri Deien dnya; deien iliki alarnn, deer yarglarnn ve farkl kiilik zelliklerinin olumasna yol amaktadr. Kuaklar arasnda anlay, yaam biimi ve beklentiler bakmndan ok nemli farkllklar olumakta ve bu toplumsal ilikilerin yeniden tanmlanmasn gerekli klmaktadr. 1900 l yllarn bandan itibaren ynetim biliminin geliimi, i ilikilerinde ve dolaysyla toplumsal yaplarda nemli deiimlere yol amtr. Bu almada ynetim tarihinin klasik ve neo-klasik dnemlerinde deien toplumsal iliki ve alma biimleri iinde yneticiler ile alanlar arasndaki gven ilikisi analiz edilmektedir. Toplumsal yapnn ve ekonomik ilikiler sisteminin deimesi, insanlar aras ilikilerin bal olduu unsurlar temelden
*

Yrd.Do.Dr., Mula niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi letme Blm.

Tuncer ASUNAKUTLU

etkilemektedir. Bu anlamda gven; toplumsal gelimenin ve refahn yaratlmasnda temel belirleyiciler arasnda yer almaktadr. almada gven unsurunun iletmelerde yneticiler ile alanlar arasndaki ilikiler asndan neminin incelenmesi ve karlatrlmas tarihsel bir perspektif iinde gerekletirilmeye allmaktadr. Genel olarak rgtler asndan amalar, hedefler, taktikler, normlar ve benzeri tm unsurlar ile ekip kurma ve motivasyon almalar, aslnda rgt yeleri arasnda varolduu dnlen gven temeline dayandrlmaktadr. Ancak gvenin yetersizlii, sz konusu faaliyetlerden beklenen sonularn gereklemesini byk lde engelleyebilmektedir. almada, klasik ve neoklasik ynetim dnemlerinde gelitirilen ynetim yaklamlarnda rgtsel gven konusunun incelenmesi bir anlamda bu nedene dayandrlmaktadr. letmenin yneticileri ile alanlar arasnda tm faaliyetlerde bulunduuna inanlan gven, iletme ynetimi tarihi boyunca gerekte hangi anlam ve ierikte varolmutur? Bunu incelemek amacyla; Taylor, Fayol ve Weberin gelitirmi olduklar ynetim dnceleri ile rgtsel gven kavram arasnda ilikiler kurulmaya allmtr. Ayrca neo-klasik dnemin nemli grleri, rgtsel gven kavramyla ilikilendirilerek analiz edilmitir. almada, yneticiler ve alanlarn birbirlerine ynelik olarak gelitirdikleri gvenin klasik ve neo-klasik dnemde karlatrlmasna yer verilmitir. II. Gven Kavram Gven; insanlarn doasnda var olan bir duygudur ve aslnda tarihin balangcndan itibaren kiisel ve toplumsal ilikilerin nemli unsurlar arasnda yer almtr. yinin ve gzelin ortaya konulmasna imkan veren, insan motivasyonun en yksek biimi olarak ifade edilebilir. Ancak soyut nitelii ve karmak bir yapya sahip olmas kavramn kolayca tanmlanmasn engellemektedir. Gven duygusunun yokluu yada varl hayatn her annda hissedilmektedir. Bu duygunun bulunmad ilikilerin srdrlemez olduu kabul edilmektedir. Gven duygusunun boyutu bulunmaktadr (Balta, 2000: 57-58-59): 1. Kendine gven duymak 2. Gvenilir olmak 3. Bakalarna gven duymak nsann kendine gven duymas; ncelikle kendisini ve snrlarn kabul etmesiyle balamakta ve kendi i sesine kulak vermesiyle biimlenmektedir. nsann temel ahlaki deerlerini ve bu konudaki kararlln iine almakta ve kendine gven (zgven), bakalarna gvenmenin ve gvenilir olmann temelini oluturmaktadr.

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

Bir insan gvenilir bulmak iin kiinin szn tutmas, btnlk sergilemesi (z sz bir olmak), bir grevi yapacak yetkinlik ve beceriye sahip olmas, drst ve sorumluluk sahibi olmas ve kendisine ynelik beklentileri karlamas gereklidir. Bununla beraber gven yaratlmas iin beklentilerin aka ortaya konulmas byk nem tamaktadr. Kiilerin bakasna gven duymas ise; beklentilere, kiisel zelliklere, dnya grne, risklere ve karlara bal karmak bir sretir. Birey ve grup davrannda gvenin daha ok beklentisel ve ilikisel balam ne kmaktadr. Bu adan gven, bir tarafn dier tarafn eylemlerinden zarar grmeyeceinden veya kar tarafn risk yaratmayacandan emin olmasdr. Dier bir deyile gven, kar tarafn eylemlerinin zararl olacandan ok yararl olacana ilikin beklenti olarak ifade edilebilir. Bir bakasnn davranlar ile ilgili pozitif beklentiler, kar tarafn davranlarna gvenme ve ona gre hareket etme gnlll gstermesine yol amaktadr (Erdem ve ba, 2000: 634). Bireyler aras ilikilerde gven, bilisel ve duygusal olarak iki temel formda ele alnmaktadr. Bilisel gven modelinde kime, hangi koullarda ve hangi gereke ile gvenileceine ynelik rasyonel bir seim sz konusudur ve bilisel modelde ortaya kan gven yaplar; hesaplanm gven ve bilgiye dayal gvendir. Duygusal modelde ise gven, bireylerin birbirlerinin iyiliini dndklerini gsteren ifade ve eylemlerden oluan duygusal alanda yaplanmaktadr. zdeleme temelli gven olarak da aklanan bu gven formu, kar tarafn istek ve niyetlerine ynelik empatiye dayanmaktadr (Erdem ve ba, 2000: 634). Kiiler aras ilikilerin yannda, iletmeler asndan gven duygusunun temel talar; sonular, btnlk ve ilgiden olumaktadr. Genel olarak kiilerin szlerini tutmalar ve beklentileri karlamalar sonular asndan gvenilir bulunmalarna olanak salamaktadr. Kiilerin davranlarnn drst, ahlakl ve nceden kestirilebilir olmas ve kiiliklerinin btnlk gstermesi gven kazanmalar asndan byk nem tamaktadr. Ayrca ilgisizlik ve duyarszlk ilikilerde gven kaybna yol aarken, ilgi gsterildiinin hissedilmesi gvenin oluumuna byk katk salamaktadr (Balta, 2000: 5960). letmelerde gven yaratabilmenin temel artlar; elde edilen sonularn deerlendirilmesi ve beklentilerin karlanmas, alanlarn btnlk sergilemesi ve rgte geni lde ilgi oluturulmas ile belirlenebilir. Ancak iletmelerin tarihsel sre iinde bu deerlere ne lde yaklatklar tartma konusudur.
3

Tuncer ASUNAKUTLU

Gven, nemli bir kltrel deer olarak rgtsel yaplarn zellikleri zerinde etkili olmaktadr. rgt bireyleri arasndaki yksek gven, merkezlemenin azalmasna neden olmaktadr. Gevetilmi, iselletirilmi denetim, ballk kavramnda olduu gibi ne kmaktadr. Gven azlysa merkezlemeyi arttrmakta, kat dsal denetimi devreye sokmaktadr (Sargut, 1994: 101-102). Genel gvenin dzeyi toplumlar arasnda deiiklikler gsterdii gibi, ayn zamanda belirli koullar yada olaylarn sonucunda, zaman iinde de deiebilmektedir (Fukuyama, 2000: 242). Bu aklamalar nda almada tercih edilen gven kavram; yneticilerin alanlar ile karlkl olarak birbirlerinden zarar grmeyecekleri veya birbirleri iin risk yaratmayacaklarndan emin olmalar eklinde deerlendirilmektedir. Dier bir deyile gven, kar tarafn eylemlerinin zararl olacandan ok yararl olacana ilikin beklenti niteliiyle ele alnmaktadr. rgtsel gvenin karlkl pozitif beklentilerin olumasna olanak salayan zellii nemle vurgulanmaldr. Bu temelden hareketle alma, yneticiler ile alanlar arasndaki karlkl gven duygusunun klasik ve neo-klasik ynetim dnemlerinde incelenmesi ve karlatrlmasna yneliktir. Klasik ve Neo-klasik teorinin esas ald ynetici-alan ilikileri asndan gven kavramna ynelik yaklamlar deerlendirilmekte ve karlatrlmaktadr. Ancak almann kapsam, klasik ve neo-klasik dnemin tm gr ve dncelerini ierecek boyutta olamayaca iin, ilgili dnemlerin nemli grlen temel dnceleri esas alnmtr. III. Klasik Dnemde rgtsel Gven Anlay Klasik teori iinde yer alan Bilimsel Ynetim Dnemi; 1880 ile 1930 yllar arasn kapsamaktadr. Endstri Devrimi ngilterede balamasna ramen, Amerikada ok hzl bir gelime kaydetmitir. Bu nedenle bilimsel ynetim teorisini ortaya atan dnrler genelde Amerika Birleik Devletlerinde ortaya kmtr. Bilimsel ynetim alanndaki fikir ve dncelerin nemli kesimi, bilimsel ynetim hareketinin kurucusu kabul edilen Frederick Winslow Taylora aittir (Ertrk, 2000: 8, Akat vd., 1999: 27). Taylor, bilimsel ynetim ilkelerini belirli temel prensiplere dayandrmtr. Bunlar (Taylor, 1997: 99; Eren, 1993: 12-13; Ertrk, 2000: 9 ve Akat vd., 1999: 37-38); inin bireysel yargsnn yerine bilimin ikamesi, baka deyile gerek bir ynetim biliminin gelitirilmesiyle her iin en iyi nasl yaplacann belirlenmesi,

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

ilerin rastgele seilip gelitirilmeleri yerine alanlarn tek tek bilimsel olarak seilip gelitirilmesi, baka deyile incelenip, eitilip, yetitirilmesi, Ynetimin alanlarla samimi bir ibirlii iinde olmalar eklinde ifade edilebilir.

Dnemin zellikleri dikkate alndnda aslnda Taylorun zgn bir sylemle ortaya kt grlr. Taylor, mant retimi arttrmaya dayal olan bilimsel ynetim anlaynn temel prensipleri arasnda; alanlar ve ynetim arasnda samimi ve dosta ilikiler kurma ve ibirliini gelitirme ynl bir prensibin bulunmas gerekliliini ifade etmitir. Dosta ibirliinin temeli kanlmaz olarak karlkl gven fikrine dayal olmaldr. Bu balamda Taylorun retimin belirlenmi kurallar sayesinde arttrlaca fikrinin yansra, rgt ii karlkl iliki sisteminin gven sayesinde mmkn olabilecei fikrini de, ynetim bilimi asndan formle ettii dnlebilir (Taylor, 1997:24-31). Taylor, ynetimin alanlarla samimi bir ibirlii iinde olmas gerektii zerinde durmaktadr. Bu sayede gelitirilmi bilimsel kurallara uygun beraber almann salanabileceini belirtmektedir (Taylor, 1997: 99). Taylora gre iin bilimsel kurallara uygun olarak yaplabilmesi ile ynetim ve alanlar arasnda dengeli bir sorumluluk paylam mmkn olabilecektir (Taylor, 1997: 33). Ayrca Taylor, bir anlamda insanlarn zellikleri ile rgtlerin oluturduu toplumsal evre ve i evresi arasndaki etkileimin zmlenmesini amalamtr (March ve Simon, 1975: 13). Yneticiler ile alanlar arasnda ibirlii ve uyumun bulunmas, bu iki grup arasnda gven duygusunun mutlaka oluacana anlamna gelmemektedir. alanlar, ynetimle ibirlii yapmak durumunda kalmalarna ramen yneticilerine gven duymayabilirler. Ayn ekilde yneticiler de, gvenin salanmas iin uyumlu almann ve ibirliinin gerekli olduunu, ancak yeterli olmadn bilerek ynetim uygulamak durumunda olabilirler. Bu balamda alanlar ve yneticiler arasnda uyum ve ibirliinin salanmas gven ortamnn olumas asndan yeterli grlmemektedir. letmede rasyonel yntemlerin uygulanmas iin esas sorumluluk ynetime bal olmakla beraber, ii yeni alma sistemini kabullenmeye hazr olmaldr (Mouzelis, 2000:105). Taylorist grte iletmelerde sorun zmnn genellikle ynetime braklmas karlkl gven asndan nemli bir engele yol amaktadr. Her ne kadar Taylor kurulan sistemin ihtilafa yol amayacan ne srse de (Taylor,1997:22 ve Mouzelis, 2000:105) karar inisiyatifinin genellikle st ynetimde bulunmas, yneticilerin alanlara snrl gven duyduu eklinde yorumlanabilir. Ayrca kararlarn niteliini sorgulamaktan mahrum kalan ve her durumda karara uymak zorunda olan
5

Tuncer ASUNAKUTLU

alann da yanl kararlar ile karlamas durumunda yneticilere gvenini yitirme tehlikesi bulunmaktadr. standartlarnn ve kullanlacak ara-gerelerin ynetim tarafndan kontrol edilmesi gven konusunda bir dier nemli unsurdur. Ynetimin tm retim aralarn denetlemesi, standartlar belirlemesi, uygulama ve kullanma dzenini oluturmas yneticiler ile alanlar arasnda gvenin olumasn nemli lde etkilemektedir. Ayrca rgtn merkezi ve mekanik yapda tasarlanmas da alan ve ynetenlerin karlkl gvenlerini olumsuz biimde ekillendirmektedir. Ancak bu durum sadece sisteme uygun personel alnmas ve alanlarn sisteme tam uyum salama konusunda ibirlii gstermesi halinde geerli olmayacaktr. Taylorun grleri ve uygulamalar sonraki dnemlerde nemli eletiriler almtr. Taylor ve arkadalarnn igren sorunlarna bak alar daha ok teknik adam gzyle olmutur. Bu nedenle bak alarnn rutin ve allm ilerin etkin bir ekilde rgtlenmesi ve yrtlmesi iin yntem gelitirme abalarndan teye geemedii ynnde yaygn bir kan vardr. Taylor iletmenin zellikle teknik ynyle ilgilenmitir (Eren, 1993: 13-14, Akat vd., 1999: 35, Fiek, 1979: 38). Oysa rgt kuram zerine alan aratrmaclarn nemli bir blm rgtleri kltrel ortamlar olarak deerlendirmektedirler (Sargut, 1994: 73). Bilimsel ynetim daha ok tannnca, mantksal olarak Taylorculuk dk gvenli, kural-bazl fabrika sistemini zetleyen bir ekilde sistematikletirilmitir (Fukuyama, 2000: 242). Dk gven grn destekleyen temel argmann ise iin ar ayrntl hale getirilmesi ile gzetleme ve denetim konusundaki hassasiyete dayal olduu belirlenebilir. Taylor un alanlarn makinenin bir paras gibi davranmasna yol at iddia edilen yaklamlar, ynetimin alanlara yksek lde gven beslemelerini engelleyen nemli bir unsur olarak grlmtr. nisiyatif almayan, dnemin istihdam artlar gerei yksek lde aidiyet duygusuna sahip olmayan ve sadece maddi unsurlarla motive edilen alanlara yksek gven duyulmamas, kanlmaz bir sonu olmutur. Taylorun grlerini gelitiren bilimcilerin tmnn incelenmesi almann amac dndadr. Ancak Taylorun ilkelerine bal bir dnr olan Morris Cooke un grleri gven konusu ile ilgili olarak nem tamaktadr. Cooke, Taylordan farkl olarak bilimsel ynetimde nemli olann sistem deil, alanlarca sisteme duyulan gven olduuna inanmaktadr. Cookea gre, gerek verimliliin ancak bu iliki kurulduktan sonra salanabilmesi mmkndr. Ona gre, retimden, ynetim kademeleri kadar, fiili retim

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

yapan alanlar ve tm dier personel de sorumludur. gc bu sorumluluu yklendike iilik ve dk cret sorunlar sz konusu olmayacaktr (Ertrk, 2000: 12 ve Akat vd., 1999: 41). Taylorun Bilimsel Ynetim grnn etkileri Amerikada srerken, Avrupada Henry Fayolun Ynetim Sreleri gr ynetime yeni bir bak as getirmitir. 1916da Fransada yaymlad Genel ve Endstriyel Ynetim adl kitabnda Fayol, ynetsel davran iin ilke ve kurallar getirmi (Baaran, 1992: 41), Taylordan farkl olarak anlaylar, fikirler, davranlar stnde durmu (Tortop vd., 1993: 23) ve grlerinde rgtlerin verimliliini arttrc ynetsel nlemlere arlk vermitir (Eren, 1993: 15). letmeyi toplumsal organizma olarak deerlendiren Fayol (Tosun, 1992: 24), almalar ile, Ynetimi bir takm sreler btn olarak gren ilk yazar olarak ynetim tarihine gemitir. Taylorun ardndan Henry Fayol, bir rgtn birimlerinden birinin banda bulunan yneticinin yapmas gereken faaliyetler ile bunlara ilikin ilev, ilke ve kurallar aklamak suretiyle klasik teoriye nemli katklarda bulunmutur. Fayol, iletme faaliyetlerini ana blmler asndan incelemi ve kendi iinde alt grupta toplamtr. Bu faaliyetler; ticari, teknik, finansal, gvenlik, muhasebe ve ynetim faaliyetleridir. ncelemelerinin arlk noktasn ynetim faaliyetleri oluturmu ve ynetimi kendi iinde be nemli ileve ayrmtr. Bunlar; a) ngrme ve planlama, b) rgtlenme, c) emir kumanda haberleme ve yrtme, d) koordinasyon e) denetleme olarak aklanmaktadr (Eren, 1993: 13-14, Akat vd., 1999: 41). Fayol, ynetimde insan ilikileri iin de kaynaklk edecek nitelikte ynetim ilkeleri gelitirmitir (Baaran, 1992: 41). Fayolun aklad ynetim ilkeleri asndan bir deerlendirme yapldnda, ilkeler arasnda yer alan unsurlarn rgtsel gven ile ilikileri kurulabilir. Fayol, iblm ve uzmanlamay, astlara yetki ve sorumluluk verilmesi ve ilerin belirli bir dzen ve disiplin iinde yrtlmesi gerektiini ilkelere balamtr. rgt alanlarnn uzmanlamalarn salayarak, onlara sorumluluk ve yetkinin disipline edilmi ve kurallara bal bir rgt sistemi iinde verilmesi, gven ile ilikili bir tutum olarak kabul edilebilir. inde bilgili ve belirli kurallar altnda yetki ve sorumluluk verilen alanlarn, kendilerini byk lde gvende hissetmeleri beklenirken, Fayol alanlara gvenilemeyecei konusunda bir anlay gelitirmitir. Fayolun kafasnda canlandrd ortalama insan tembeldir. yapmaktan kamann yollarn aratrr. Bu nedenle dnr, onlar yola getirecek kat ve msamahasz bir disiplin ve ceza sisteminin oluturulmasna
7

Tuncer ASUNAKUTLU

gerek olduunu ne srmektedir. Yneticiler astlarna gvenmemeli ve yaplan her ie nezaret etmeli ve mutlaka kontrolden geirmelidirler. Fayola gre insanlar sorumluluktan kamay ve ynetilmeyi tercih ederler. Sorumluluk, korku kaynadr, bu nedenle onu yklenebilme cesaretini gsteren kiilerin says toplumda ok azdr2. Dnr, daha sonra bu cesur kiileri kahraman olarak nitelendirmekte ve bunlarn fiziksel ve salk bakmndan kusursuz entelektel niteliklere sahip manevi ve kltrel ynlerden kendilerini gelitirmi, iletmeciliin her ilevi ile ilgili yeterli bilgilerle donatlm otorite kurabilecek ynetsel kiilie sahip kimseler olmalar gerektiini ileri srmektedir. Fayola gre toplumda saylar ok az olan bu kiiler ynetim kadrolarna getirilebilir (Eren, 1993: 15). Bu anlay eliinde yneticilerin alanlara olduka snrl dzeyde gven duymalar doal karlanmaktadr. Fayol tarafndan ifade edilen tembellik, yneten ve alan arasnda gvenin olumasn engelleyen bir unsurdur. Taylor ise tembellii; doal ve sistematik olarak snflandrmakta ve sistematik tembellii (kaytarmay) bilinli bir eylem olarak nitelendirmektedir. Taylora gre tembellik ana nedene dayanmaktadr. Bunlar; alanlarn tm kapasitelerini kullanmalar halinde dier alanlarn iini kaybedeceklerini dnmeleri, ii yavalatarak menfaatlerini daha iyi koruyacaklar konusundaki hatal grleri ve verimsiz i metodlar olarak saylabilir (Taylor, 1997: 25-29). Bu nedenlerin yol at tembellik, rgtsel yap iinde yneticilerin alanlara gven duymasn snrlamaktadr. Erene gre Fayol ve yandalar insann stn yetenek ve becerileri ile yaratcln grmek yle dursun, onu tabiatna aykr bir biimde tanmlamlar ve retim iin duygusuz bir ara yada robot gibi alglam ve deerlendirmilerdir. Bu nedenle, dndkleri ve kurduklar ynetim sistemi insan iin davransal bir sorun kayna olmu, baarya ulaamam ve ynetimin etkinliine katkda bulunamamtr (Eren, 1993: 15). Klasik dnemde Taylor ve Fayoldan sonra grleri en ok tartlan dnr Max Weberdir. Weber retisine gre, modern ekonomik yaamn z, kural ve yasalarn eitlenmesi ve saylarnn artmasndan olumaktadr. Webere gre aklcln nihai olarak cisimletii yap brokrasidir. Modern brokratik otoritenin aklcl ve istikrar, kurallara balanm olmas gereinden kaynaklanmaktadr. Bu durum stlerin istedikleri gibi davranmalarnn effaf ve aka dile getirilen bir biimde snrlandrlmas ve astlarn haklarnn ve grevlerinin, nceden belirlenmesi anlamna gelmektedir.
2

Klasik dnemde Fayol ve ksmen Taylor tarafndan ifade edilen bu grler, daha sonraki yllarda McGregor tarafndan gelitirilen X ve Y Teorisinde X Kuram varsaymlar arasnda yer almtr.

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

Modern brokrasiler, dzenli kurallarn toplumsal olarak somutlamas olarak deerlendirilebilir (Fukuyama, 2000: 237-238). Brokrasi modeli, bir ynetim iin aklc, gl amalara ulatracak salam bir rgt yapsnn kurulmas, bu yapda sadece belirli grevleri yerine getirmekten sorumlu olan kimselerin kendi alanlarnda uzmanlamalar, kiisel arzu, hrs ve ihtiyalardan arnm objektif ve aklc bir ynetim sistemi kurmas, ibana getirilecek yneticilerin bilgi, yetenek ve tecrbelerine gre seimle demokratik olarak grevlendirilmeleri gibi yararl bir takm kurallar iermektedir. Bu zellikleri ile model bilimsel ve ideal bir nitelie sahiptir. Ancak, ar ekilci olmas, grev, yetki ve sorumluluklarda katlk ve deimezlii ile yaratc insan davranlarna aykr dmekte, rgtlerde esneklii azaltmaktadr. Belirli grevler iinde robotlama, insan ruhunun kolayca kabul edemedii bir durumdur. Ayrca yazl haberlemeye dayanan ilikiler, hem gecikmelere ve gereksiz masraflara ve hem de insanlar aras gvensizlik duygusunun yerlemesine neden olmaktadr. Ayrca arya kaan denetimler de ast st arasndaki gvensizlik duygusunu arttrmakta ve grevlileri tedirgin etmektedir (Eren, 1993: 17). Weber, brokrasinin nesnellii iin belirttii hesaplanabilir kurallar, ada brokrasi iin son derece nemli bulmaktadr. Bu hesaplanabilirlik; ada kltrn, teknik ve ekonomik temellerinin zgnlnn bir sonucudur. Brokrasinin kiisellikten arnml onun kapitalizmle rten bir zellii olarak deerlendirilebilir (Cokun ve Asunakutlu, 2001: 184). Bu konuda Weber yle demektedir: Brokrasi ne denli insanlktan uzaklarsa, o denli kusursuz geliir; resmi ilerden sevgi, nefret ve tm hesaplanamaz kiisel, irrasyonel ve duygusal eler ne denli ayklanrsa, brokrasi asl niteliine o denli yaklar. Brokrasinin bu zgl nitelii, onun zel erdemi olarak kabul edilir (Weber, 1993: 206). Weberin gelitirdii brokrasi kuram aslnda rgtsel gven asndan nemli bir sorunun gndeme gelmesine yol amtr. rgt yksek dzeyde kurallar ile donatlm ve yelerine inisiyatif imkan vermeyen ve esnemeyen bir karaktere sahip olduunda, rgt yelerinin gven hissi bundan ne derece etkilenecektir? Bir baka deyile, kurallarn fazla ve ayrntl olmas alanlarn kendilerine ve birbirlerine ynelik gven duygusunun olumasna ve gelimesine olanak salayacak mdr? Bu soru, aslnda alanlara ynelik grlerin aklanmas ile cevaplanabilir. Profesyonellere, profesyonel olmayanlardan daha yksek dzeyde gven duyulmakta ve bu yzden daha az kurallarla erevelenmi bir ortamda faaliyet gstermektedirler. Eitim ve beceri dzeyi azaldka, gvende de bir azalmann olmas kanlmazdr. Deneyimli bir tornac gibi kalifiye bir
9

Tuncer ASUNAKUTLU

iiye, bir profesyonelden daha az zerklik verilmektedir. Sanayileme srecinin, zellikle de kitlesel retimin boyutlarnn genilemesinin, kanlmaz bir biimde kurallarn oalmasna ve iyerlerinden hem beceriye hem de gvene dayal ilikilerin ortadan kalkmasna neden olaca, uzun yllardr yaygn olarak paylalan ve gnmzde de geerliliini koruyan bir grtr. 20.yzyldan nce her trl karmak retim esas olarak zanaatkarlar tarafndan yaplmakta ve zanaat anlay erevesinde, genel amal aletleri kullanabilen kalifiye bir ii, kk apl bir retim yapabilmek iin eitli ileri stlenmekteydi. iler profesyonel anlamda eitilmemi olmalarna ramen, belirli bir ii yapmada gerekli nitelikleri kazanmak iin uzun bir raklk dnemine ihtiya duymaktaydlar. Bu durumda, genellikle bir iinin kendi kendisini denetleyeceine gvenilmekte ve neticede, uygun grd bir retim iini organize etmesi iin ciddi boyutta zerklik verilmekteydi. Bununla birlikte vasfsz bir montaj hatt iisinin, kalifiye bir zanaatkardan daha fazla denetim ve kurala gereksinim duymas sonucu ortaya kmaktadr (Fukuyama, 2000: 239-240). Sonu olarak klasik grte genel anlamda, yneticiler ve alanlar arasnda karlkl olarak birbirlerinden zarar grmeyecekleri veya birbirleri iin risk yaratmayacaklarndan emin olma ve karlkl pozitif beklentilere sahip olma eklinde ifade edilebilecek gven duygusunun snrl kald dnlebilir. Ynetenler sisteme uyum salayan ve itiraz etmeden sistemin gereklerini yerine getiren alanlara gven gelitirirken, genel olarak alanlarn bireysel karlarnn korunduu kararlar alabilen yneticilere gven duyduklarn ifade etmek mmkndr. IV. Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gven Anlay Klasik yaklamn ynetim olgusunu aklamakta daha da gelitirilmesi gerektiine inanan dnrler, grlerine zemin oluturan bir takm deneyler gerekletirmilerdir. Bu deneyler ynetim tarihinde Hawthorne ve Harwood aratrmalar olarak anlmaktadr. 1927-1932 yllar arasnda ABD'de Western Elektrik irketinin Hawthorne tesislerinde, E. Mayo ynetiminde F. J. Roetlisberger ve W. J. Dickson gibi psikologlar, binlerce ii zerinde yllarca sren aratrmalar yrtmler ve bu aratrmalar kapsamnda klandrma deneyi, rle-montaj odas deneyi ve tel balama gzlem odas deneyi eklinde temel deney yaparak ortamnn dzenlenmesi anlaynn gerekten geerli olup olmadn test etmek istemilerdir. Ancak sonular beklenenden byk lde farkl kmtr. Deneylerin sonucunda; klasiklere eletiri niteliinde olmak zere rgtte olup biten her eyin yazl belgelerde bulunmayacan ve informel ilikilerin de byk nem tadn belirlemilerdir. rgtlerin temel ve en nemli esinin insan olduu,

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

rgtlerin bir ilikiler a olduu, bu ilikilerin verimlilik zerinde etkili olduu ve ynetici davranlarnn byk nem tad tespitler arasnda yer almtr. Fiziksel olmayan deikenlerin personel zerinde fiziksel deikenlerden daha byk etkiye sahip olduu, rnein, personelin morali ve motive edilmesinin, s, k ve rengin etkisinden daha byk lde nem tad, ekonomik olmayan dllerin de personeli motive ve mutlu etmekte nemli olduu belirlenmitir. blm ve uzmanlamann mutlaka verimi arttrmad, aksine tek dzelik ve meslek hastalklarna neden olarak verimi drebildii dier bulgular arasnda yer almtr. Deneyler alanlarn rgtte bir kii olarak deil, bir doal grubun yesi olarak davranta bulunduklarnn ortaya karlmasna hizmet etmitir (Fiek, 1979: 40). Bu aratrmalarn sonular, ynetimde davran yaklamn domasna yol amtr. Gzlerini, rgt iindeki insana ynelten aratrmaclar, insanlarn rgtten beklentileri, rgt yelerinin karlkl ilikileri, atmalar, tepkileri, i doyumu ve verim arasndaki ilikiler, liderlik, ie katlmn psikolojik etkileri, karar verme, iletiim gibi konular gndeme getirerek neo-klasik dnemin olumasn salamlardr. Hawthorne Aratrmalar; alanlarn klasik dnemde gelitirilen mekanik anlayn dnda, psikolojik niteliklerinin ne karld ve motivasyonda farkl aralarn kullanlmas gerektii anlayn ortaya karan almalar dizisi olmutur. Ayrca organizasyonun, teknik niteliinden te, psikolojik ve toplumsal ilikilerin ortaya kard psiko-sosyal bir varlk olduu dncesi bu almalarn bulgular arasnda dnlebilir (Tosun, 1992: 24). Bu dnemde gelitirilen, insanlarn ekonomik unsurlarn dndaki aralarla motive edilebilecei fikri, ynetim anlaylarna ve alma ilikilerine yansmtr. Klasik teorideki eksiklikleri gidermek amacyla gelitirilen neo- klasik teori aslnda beeri ilikiler hareketi olarak deerlendirilmektedir. Biimsel olmayan organizasyonun sistematik bir ekilde ele alnmas halini kavrar, resmi bir yap ve sistem iindeki fertler zerindeki etkisini de gsterir. yeri sosyal bir sistemdir sonucuna dayandrlan Hawthorne aratrmalar bulgular neoklasik teorinin temelini oluturmaktadr (Ertrk, 2000: 83-84 ve Hawthorne deney aamalar hakknda ayrnt iin bkz.: Baaran, 1992: 41-42). Tm eletirlere ramen (Ertrk, 2000: 84) Neo-klasik teori, organizasyon teorisine nemli katklar salamtr. Alveri ve i ilikilerinin sadece iktisadi rasyonellikle aklanamamas ve ilikilerde psikoloji ve sosyoloji bilgisinden de yararlanlmas gereklilii anlay ile (von Colbe ve Lassmann, 1991: 4 ve Whe, Dring, 1993: 26-27) zellikle beeri ilikiler ve insan faktrnn ne
11

Tuncer ASUNAKUTLU

kmas, insanlara ve sosyal gruplara ilikin bir takm tutum ve davranlarn zmlenmesine olanak salamtr. 1930larda gerekletirilen Hawthorne deneyleriyle iilerin kk gruplarda organize olmasnn verimlilik zerinde son derece pozitif etkiye yol at ortaya konulmutur. alma kurallar kat bir ekilde tanmlanmayan, bunun yerine retim sreci hakknda kendi kararlarn vermelerine izin verilen iilerin, hem daha verimli olduklar, hem de i tatminlerinin daha yksek dzeye kt grlmtr. Bu koullar altndaki iiler, birbirlerine hatr saylr lde yardmc davranlar iine girmiler; kendi liderlik sistemlerini kurmular ve karlkl dayanma sergilemilerdir. Bu deneyim 1930larda Elton Mayonun insan ilikileri diye adlandrd hareketine destek vermitir. Sz konusu akm, daha esnek ve daha grup ynelimli iyerlerinin oluturulmasn amalyordu (Fukuyama, 2000: 246). Bu biimde yaplandrlan rgtlerde alanlarn ynetime daha yksek lde gven duymalar beklentiler arasnda yer almtr. Douglas McGregor tarafndan gelitirilen X ve Y Teorisi aslnda rgtsel gvenin yaratlmas asndan nemli bir reete nitelii tamaktadr. Bu teori, alanlara atfedilen farkl zellikleri genellemek suretiyle gven duygusuna ilikin nemli ip ular ortaya atmaktadr. Klasik yaklamda greceli olarak eksik grlen gven duygusuna karn, neo-klasik yaklamda daha yksek lde gvenin varolduu gr, kullanlan motivasyon aralarnn iki dnem arasnda farkllk gstermesine yol amtr. Neo-klasik teoride gvenin, bireyin nemsenmesi ve i ilikilerinde psikolojik ve sosyolojik zelliklerinin dikkate alnmas sayesinde klasik teoriye gre daha belirgin hale geldii sylenebilir. Neo-klasik teori bireyin rgt iindeki davranlarnn sadece maddi beklentilerine dayal olmad grne bal olarak igrenin rgt ortamndaki psikolojik beklentilerinin de tatmin edilmesi gerekliliini ortaya koymutur. Bu balamda rgt ierisinde psikolojik atmosferin iyiletirilmesi sonu itibariyle yneticiler ve alanlar arasnda gven duygusunun salanmas ile mmkn olabilecektir. McGregorun X ve Y Teorisinin Y kuram varsaymlarna bakldnda arka planda gven unsurunun olduka nemsendii grlmektedir. Y kuram varsaymlar rgt iinde bireye i ilikileri bakmndan gvenmeyi kolaylatran grleri kapsamaktadr. V. rgtsel Gven likilerinin Karlatrlmas Mekanistik rgt yaplarnn, biimsel olmayan (informel) sistemleri gzard etmeleri (Sargut, 1994: 88), rgt iinde gvenin geliimini, sadece klasik tanml rgt hiyerarisi iinde aramay zorunlu klmtr. Bu durum,

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

rgtn canll asndan byk nem tayan informel rgt sisteminin deerlendirme dnda kalmas gibi nemli bir eksiklie ve deerlendirme hatasna yol amaktadr. Oysa rgt formel ve informel nitelii ile bir btn olarak deerlendirilmeli ve gven unsuru rgtn tanml ve tanmsz tm iletiim ilikileri asndan ele alnp yorumlanmaldr. Klasik ve neo-klasik dnemlerde rgtsel gven farkl ieriklere sahip olmutur. Yksek lde kurallar, mekanik anlay ve iddetli verimlilik3 kaygsn ekillendiren klasik dnem dnrleri, rgt alanlarna olduka snrl dzeyde gven beslemilerdir. Gven eksikliini giderme kaygs ise, yksek llerde kurallar ile donatlm rgtsel yaplarn ekillenmesine yol amtr. Ancak bu eilim belirli bir srecin sonunda ciddi eletirilere maruz kalm ve Elton Mayo nclnde Neo-klasik akm dnrleri hereyin maddiyata bal olmad olgusunu dnya ynetim kamuoyuna duyurmulardr. Genel karlatrma neticesinde Neo-klasiklerin daha insancl yaklamlar ile alanlar verimli klmaya altklar grlmektedir. Bu insancl yaklamlarn rgtsel gvenin geliimindeki nemi gz ard edilemez. rgtsel insancll (Organizational Humanism) gerekletiren rgtlerde, igrenin yaratcln, gcn, gdlerini engelleyen gereksiz kurallar, kat grev dzenlemeleri, sk denetimler ve tek dze iler kaldrlmtr. Bu rgtler igrene daha fazla zgrlk verilmesinin ve iten doyumun salanmasnn, insann doasna daha yaktn savunmaktadrlar. nk zbenliini gelitiren igrenlerin, yksek dzeyde gdlenerek rgte daha ok yararl olduklar belirlenmitir (Baaran, 1992: 161). Gven kavramnn tarih iindeki ykselen ve den deeri, sosyal ve ekonomik gelimeler yannda, farkl kltrel yaplar ile ilikilendirilebilir. Ekonomik koullar, sosyal yap ve istihdam artlarnn yannda kltr; alan ilikilerinde gven kavramna yklenen anlam belirleyen nemli bir deiken olmutur. Farkl kltrel artlar, alanlar ile yneticiler arasndaki gveni etkilemitir. Klasikler ve Neo-klasikler zamannda gvenin farkllamasna yol aan temel sebep yaplan aratrmalarda rgt iinde insan unsuruna yklenen
Verimlilik asndan rgtn baarl olmasn salayan asl unsurun, evresel beklentileri karlamann yansra, rgt yelerinin ihtiyalarna cevap vermeye de bal olduu bilinmektedir (Schertler, 1995: 66). Optimal alma artlarnn yaratlmas ve bu sayede verimlilie ulama, byk lde insan yetenekleri ve ihtiyalarnn rgtsel adan dikkate alnmasna bal bulunmaktadr (Whe ve Dring, 1993: 262). Ynetim ve alanlar arasnda gelitirilmesi gereken ilikinin, karlkl sorumluluk ve gven temelli olmas, verimli almann bir dier n koulu olarak grlmektedir.
3

13

Tuncer ASUNAKUTLU

anlamn farkllamas olarak aklanabilir. Neo-klasik grn temellerini oluturan aratrmalarn balang nermelerinin Klasik teoriyi dorulamaya ynelik olmasna karn, sonular byk farkllk gstermi ve alanlarn soyutlanm psikolojik varlklar deil, davranlar byk lde grup normlar ve deerleri ile kontrol edilen grup yeleri olarak alglanmalarna yol amtr (Mouzelis, 2001:124). nsan unsuruna ynelik yeni alglama, gven unsurunun Neo-klasik teoride farkllamasna yol amtr. Bu farkllk, Neo-klasik dncede alanlara daha yksek lde gven beslenmesi eklinde aklanabilir. rgtsel amacn ortaya konulan kurallar, standartlar ve uygulamalar belirlemesi ve gveni etkilemesi mmkndr. rgtsel ama farkllatka yneticiler ile alanlar arasnda farkl alglamalardan kaynaklanan gven koullar oluur. rgtsel amalarn gerekletirilmesi iin yksek lde kurallar konulmas, alanlar asndan gvenin azalmasna yol aabilmektedir. Bu kapsamda Klasik teori ar ayrntl olarak belirlenmi ve standartlara balanm i yaps ile gveni byk lde snrlarken, Neo-klasik dncede alanlara ynelik tutum ve denetleme anlay gveni pekitirir grnmektedir. Neo-klasik dncede ar standardizasyon ve kat kuralc yapdan ziyade kiinin nemsenmesi bu dorultuda iyiletirici nlemlerin nerilmesi bunun bir gstergesi olarak ifade edilebilir. Tarihsel koullar dikkate alndnda klasik dnemde ve neo-klasik dnemde verimlilie ynelik nemli bir vurgu yer almaktadr. Bireysel iilere bak asyla bilimsel ynetimden ayrlan ama, Taylorcu verimlilik art tutkusunu paylaan insan ilikileri yaklamnda (Fiek, 1979: 41) rgtler asndan temel ve birletirici unsur insandr. likiler asndan bu dnemde daha ok alanlarn psikolojik ve sosyal beklentilerini de gz nnde bulunduran yaklamlar gelitirilmitir. Klasik dnem dnrleri zellikle mekanik anlayla verimlilik arttrma abasna ynelirken, neo-klasik anlay benimseyenler bunu sosyal ve psikolojik aralarla gerekletirmeye almlardr. Gven unsurunun ise neo-klasik anlay ile ekillenen rgtsel yaplarda, klasik anlay ile ekillenen rgtsel yaplara gre daha yksek derecede olduu ifade edilebilir. Neo-klasik dncede astlarn davran kalplarn belirlemede stlerce benimsenen nderlik biimlerinin byk pay olduu ortaya konulmu, otoriter ynetim biimlerinin moral ve verimlilikte dlere yol amasna karlk daha esnek ve destekleyici nderliin kiisel doyum ve verimi arttrd belirlenmitir (Fiek, 1979: 40). Bu adan kendisine gvenildii hissini esnek ve destekleyici liderden aldn dnen alanlarn kurumsal katklarnn ykselecei aktr. Ancak klasik dnemde dnrler, alanlarn

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

ynetimle ibirlii iinde bulunmalarn beklemekte, buna karn gveni snrl tutmak suretiyle bir anlamda bu ibirliinin oluumu iin gerekli artlar byk lde oluturamamaktadrlar. Ayrca ynetimde kat bir kontrol sisteminin varl, katlmcl ve lider esnekliini olumsuz etkileyen bir unsur olarak deerlendirilebilir. Gven, Klasik ve Neo-klasik dnemlerin tesinde rgtsel ilikiler asndan alar ieren bir anlama da sahip bulunmaktadr. rnein rgt kltrlerinin ekillenmesinde nemli bir unsur olarak ii iveren ilikilerinin tarihsel atmac nitelii, bu iki ana iktisadi grup arasnda derin bir gven ilikisinin olumasn byk lde engelemitir. Hak mcadelesi, iktisadi bakmdan sermaye ve emek arzedenleri tarih boyunca pheli bir karlamann taraflar haline dntrmtr. Zaman zaman ciddi iktisadi ve sosyal sonulara yol aan ii hareketlerinin temelinde patronlara ynelik tarihsel ve derin bir gvensizlik hissinin bulunduu sylenebilir. Bar bir alma ortam iin ise, taraflarn hemen her kltrde birbirlerine ynelik gven derecelerinin yksek olmas, belirleyici bir art olarak grlmektedir. Gven konusunda spor karlamalar ile analoji yapldnda bir yenilginin, sreklilik arzeden ve gven kaybnn neden olduu seri yenilgilere zemin yaratt dnlebilir. Buna karn galibiyetlerin de, ounlukla gven geliimine ve seriye dnen galibiyetlere olanak yaratt da sk karlalan bir deneyim olarak grlmektedir. Bu bakmdan aslnda dnemler arasnda yaplan karlatrmada, gvensiz sistemlerin, sonular itibariyle yeni gvensiz sistemlerin olumasna yol atklar dnlebilir. Klasik ynetim dneminin rgtsel yap tercihleri, bu manta dayandrlabilir. Ayn ekilde Neo-klasik dnemde rgtlerde genel bir gven anlaynn hakimiyeti de, dneme ilikin genel uygulama sonular ile aklanabilir. VI. Sonu Taylor balangta, yneticiler ve alanlar arasnda sorumluluklarn paylalmasn salamak suretiyle daha verimli i grme usulleri ve daha etkin bir alma ortam yaratmay amalarken, uygulamada ortaya kan standardizasyon ve srelerin ar ayrntl hale getirilmesi sonu itibariyle alanlar asndan duygularn gz ard edildii mekanik bir srecin ortaya kmasna yol amtr. Bu mekanik sre alanlarn kendilerine ve yneticilerine ynelik gven oluumunu snrlamtr. Bununla birlikte klasik dnemde Fayolun alanlara ynelik yarglar ve Weberin brokrasi anlay ile nerdii rgtsel ilikiler bu srete etkili olan unsurlardr. Buna karn Neo-klasik dncede bireyin duygularn dikkate alan alanlara ynelik yeni

15

Tuncer ASUNAKUTLU

alglama, gven esasna dayal alma ilikilerinin gelitirilmesini kolaylatran bir zemin oluumuna olanak salamtr. Klasik ve Neo-klasik dncede gven unsuruna ynelik karlatrma, McGregorun X ve Y kuramlarnn baz varsaymlarnn karlatrlmas sonucunda daha somut bir nitelik kazanabilir. Bilindii gibi McGregora gre szkonusu kuramlardan X kuram klasik ynetim anlayn, Y kuram ise neoklasik ynetim anlayn betimlemektedir. rnein X kuramnn temel varsaymlarndan biri vasat insann ii sevmedii ve elinden geldii kadar iten kama yollarn araddr. Bu bak as yneticiler ile alanlar arasnda gvenin oluumunu engellemektedir. Yine ayn kuramn alanlara ynelik olarak ne srd, bencillik, kendi amalarn rgt amalarndan stn tutma ve sorumluluk almaktan kanma gibi olumsuz yaklamlar gven oluumuna nemli bir engel tekil etmektedir. Buna karn Y kuramnda alanlarn ii, baar ve tatmin kayna olarak grdkleri ve rgt iinde sorumluluk alma arzusu tadklar ifade edilmektedir. Ayrca kiilerin yaratc yetenee sahip olduklarn ve ii ve arkadalarn benimsemeleri durumunda zynetim ve denetim yollarn kullanabildikleri belirtilmektedir. Bu anlay dorultusunda alanlar ile yneticiler arasnda gven ilikisinin olumas greceli olarak daha kolay grnmektedir. e bal ve sorumluluk sahibi alanlar ynetimin gvenini kazanmakta ve ayn ekilde kendilerine serbest alma ortam yaratan yneticilere kar gven duygular artmaktadr. rgtler anda temel ama, rgtlerin verimlilik ve etkinliklerini arttrmak olmutur. Buna hizmet etmek iin birok ara ve anlayn gelitirildii bilinmektedir. Bu almada rgtsel gven, rgtsel amalar gerekletirmeye hizmet eden nemli bir unsur olarak klasik ve neo-klasik dnemin nemli grleri nda tartlmaya ve karlatrlmaya allmtr. Gnmzde rgtlerde gvenin yaratlmas, etkinliliin ve verimliliin nemli bir n art olarak grlebilir4.

Gnmzde rgtlerde etkinlik ve verimlilik yaratmak amacyla birok ynetsel anlay ve uygulamadan yararlanlmaktadr. Bunlar arasnda yer alan Toplam Kalite Ynetimi anlaynda kuruluun performansn ykseltmeye imkan veren sistemeleri kurmak ve gelitirmek ama edinilirken, mevcut bir sistemin belirlenen amalar dorultusunda altrlmas hedeflenmektedir. Kuruluun performansn; sistem ve insan olmak zere iki faktrn belirledii dnlmektedir (Kavrakolu, 1998:16). rgtsel amalara alanlarla ulalaca gereinden hareketle, insan kaynaklarndan optimum dzeyde yararlanlmas gereklilii ve rgtsel etkinlik iin btnlemi rgt ve insan kayna stratejilerinin uygulanmasnn nemli olduu vurgulanmaktadr (Canman, 1995:57). Bu kapsamda ada ynetim sistemlerinde gven olgusu her zaman nemsenen bir unsur olarak karmza kmaktadr.

Klasik ve Neo-Klasik Dnemde rgtsel Gvenin Karlatrlmas zerine Bir Deneme

KAYNAKLAR Akat, lter - Budak, Gnl - Budak, Glay, letme Ynetimi, Faklteler Kitabevi Bar Yaynlar, zmir, 1999 Balta, Acar, Ekip almas ve Liderlik, Remzi Kitabevi, stanbul, 2000 Baaran, brahim Ethem, Ynetimde nsan likileri Ynetsel Davran, Gl Yaynevi, Ankara, 1992 Canman, Doan, ada Personel Ynetimi, TODAE Yaynlar No: 260, Ankara, 1995 Cokun, Bayram - Asunakutlu, Tuncer, Max Weber ve Brokrasi Kuram, Trk dare Dergisi, Yl: 73, Say: 432, Ankara, Eyll 2001 Erdem, Ferda - ba, Janset zen, Takm almalarnda Gven ve Gvensizlik: Performans iin Koulsuz Gven mi, Optimum Gven mi?, Erciyes niversitesi 8. Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler, 25-27 Mays 2000, Nevehir, 2000 Eren, Erol, Ynetim Psikolojisi, Geniletilmi Drdnc Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 1993 Ertrk, Mmin, letmelerde Ynetim ve Organizasyon, 3. Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 2000 Fiek, Kurthan, Ynetim, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar No 437, Ankara, 1979 Kavrakolu, brahim, Toplam Kalite Ynetimi, Kalder Yaynlar Rekabeti Ynetim Dizisi No: 3, stanbul, 1998 March, James G. - Simon, Herbert A., rgtler (ev.: mer Bozkurt-Ouz Onaran), TODAE Yaynlar No: 144, Ankara, 1975 Mozelis, N.P.; rgt ve Brokrasi Modern Teorilerin Analizi, (ev.H.Bahadr Akn), izgi Kitabevi, Konya, 2001 Sargut, A.Selami, Kltrleraras Farkllama ve Ynetim, V Yaynlar, Ankara, 1994 Schertler, Walter, Unternehmensorganisation, 6.Auflage, R.Oldenbourg Verlag, Mnchen, 1995 Taylor, Frederick W., Bilimsel Ynetimin lkeleri, (ev.: H.Bahadr, Akn), izgi Yaynlar, Konya, 1997 Tortop, Nuri sbir, Eyp G. Ayka, Burhan, Ynetim Bilimi, Yarg Yaynlar, Ankara, 1993 Tosun, Kemal, letme Ynetimi, Sava Yaynlar, Ankara, 1992 von Colbe, W.Busse - Lassmann, G., Betriebswirtschaftstheorie, 5. Auflage,Springer-Verlag, Berlin, 1991 Weber, Max, Sosyoloji Yazlar (ev.: Taha Parla), 3.Bask, Hrriyet Vakf Yaynlar, stanbul, 1993 Whe, Gnther Dring, Ulrich, Eifhrung in die Allgemeine Betriebswirtschaftslehre, Verlag Franz Wahlen, Mnchen, 1993
17