T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

ISITMA, SOUTMA ve HAVALANDIRMA SSTEMLER

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1.KLMA SSTEM ................................................................................................................. 3 1.1.Klima Sisteminin Grevi ve Genel Yaps..................................................................... 3 1.2.Klima Sistemlerinde Temel Tanmlar............................................................................ 4 1.2.1. Basn .................................................................................................................... 4 1.2.2.Vakum .................................................................................................................... 4 1.2.3.Is ............................................................................................................................ 4 1.2.4. Scaklk .................................................................................................................. 5 1.2.5. Nem ....................................................................................................................... 5 1.2.6. Serinletme.............................................................................................................. 5 1.2.7. Serinletme Sisteminini Etkileyen Faktrler........................................................... 5 1.3.Klimann Kullanm Amalar......................................................................................... 5 1.3.1. Kabin i Scaklnn stenilen Deerde Ayarlanmas ......................................... 5 1.3.2. Kabin i Nem Orannn Ayarlanmas ................................................................... 5 1.3.3.Kabin ine Temiz Havann Alnabilmesi .............................................................. 6 1.3.4.Hava Sirklasyonunun Salanmas ........................................................................ 6 1.3.5.Klima Elektronik Kontrol nitesi .......................................................................... 6 1.4. Kompresr..................................................................................................................... 6 1.4.1.Yaps...................................................................................................................... 6 1.4.2.almas ................................................................................................................ 8 1.4.3. Bakm ve Kontrolleri ............................................................................................ 9 1.4.4. Elektro-manyetik Kavramal Kasnak .................................................................... 9 1.5. Klima Sistemi Soutucu Akkan Devresi Elemanlar ............................................... 11 1.5.1. Kondenser (Younlatrc) ................................................................................. 11 1.5.2. Evaparatr (Buharlatrc) .................................................................................. 12 1.5.4. Basn Anahtar (Presostat) ................................................................................. 14 1.5.5. Nem Tutucu Filtre................................................................................................ 16 1.5.6. Kondenser Fan.................................................................................................... 17 1.5.7. Evaparatr Fan.................................................................................................... 18 1.6. Klima Soutucu Akkan Devresi ve almas ......................................................... 19 1.7.Klima Gazlar ve zellikleri ........................................................................................ 20 1.7.1.Klimalarda Kullanlan Gazlarn eitleri ve zellikleri ...................................... 20 1.7.2. nsan Sal zerine Etkileri .............................................................................. 22 1.7.3. Klima Kompresr Yann zellikleri ................................................................ 22 1.8. Klima Soutucu Akkan Tplerinin Kullanlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar ..... 23 1.9. Klima Servis Cihazlar ................................................................................................ 24 1.10. Klima Sistemleri Elemanlarnn Bakmlar ve Kontrolleri ....................................... 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 33 2. ISITMA VE HAVALANDIRMA SSTEM ..................................................................... 33 2.1. Istma ve Havalandrma Sistemlerinin almas ve Yaps ....................................... 33 2.2. Istma ve Havalandrma Sistemlerinin Paralar ve Grevleri.................................... 34

2.2.1. D Hava Giri Klapesi ........................................................................................ 34 2.2.2. D Hava Giri Elektrofan Motoru ...................................................................... 35 2.2.3. Karm Klapesi ................................................................................................... 35 2.2.4. Kalorifer Radyatr ............................................................................................. 36 2.2.5. Kabin i Datm Kapaklar ............................................................................... 36 2.3. Ayar Dmeleri .......................................................................................................... 36 2.3.1. Yatay Ynde Ayar Dmesi................................................................................ 36 2.3.2. Hava Miktar Ayar Dmesi ............................................................................... 37 2.4. lave Kalorifer Sistemleri............................................................................................ 37 2.4.1. Yaps................................................................................................................... 37 2.4.2. almas ............................................................................................................. 40 2.4.3. Kontrolleri ........................................................................................................... 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 44 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 48 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI 525MT0071 Motorlu Aralar Teknolojisi Makinalar Bakm ve Onarm-Liman Hizmet Istma, Soutma ve Havalandrma Sistemleri Istma, soutma ve havalandrma sistemlerinin bakm, onarm ve ayarlarn yapmak iin gerekli bilgileri ieren eitim materyalidir. 40/32 Temel Elektrik ve Elektronik 2 Modln baarm olmak Istma, Soutma ve Havalandrma sistemlerinin bakmn yapmak. Genel Ama; Istma, soutma ve havalandrma sistemlerinin arza tehis, onarm, ayar ve bakmn, ara teknik katalouna uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar; Klima sisteminin paras olan kompresrn kataloa uygun olarak bakm ve onarmn yapabileceksiniz. Klima sistemi soutucu akkan devresi elemanlarnn bakm ve onarmn teknik kataloa uygun olarak yapabileceksiniz. Klima sistemine gaz doldurmay ve boaltmay teknik kataloa uygun olarak yapabileceksiniz. Klima sisteminin genel elektrik, elektronik ve verim kontroln teknik kataloa uygun olarak yapabileceksiniz. Istma ve havalandrma sisteminin bakm ve onarmn teknik katolouna uygun olarak yapabilecektir. Ortam: Ara bakm atelyesi Donanm: Ara bakm katalou, servis cihazlar, el aletleri, l aletleri.

MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

iii

GR GR
Sevgili renci,

Teknolojideki gelimeler insanlarn ilgilerinin konfora ve lkse ynelmesine sebep olmutur. Bu gelimeler ulam aralar bata olmak zere birok zel arata da uygulanmaktadr. Aralarda rahatlk ve konforu salayan sistemlerin banda stma, soutma ve havalandrma sistemleri gelmektedir. Artk aralarda standart olarak kullanlan bu sistemler i makinlarnda da kullanlmaktadr.

Deiik mevsim artlarnda alan i makinalarnn kabin scakl bazen dayanlmaz hal almaktadr, bu nedenle kabin ii scaklnn normal bir dzeyde tutulmas ve havalandrlmas gerekmektedir. makinalarnda konfor sistemlerinin yaygnlamas arac kullanan operatrn alma artlarn iyiletirmi ve bylelikle i makinalarnn kullanm kolaylaarak i verimi artmtr.

makinalarnda kullanlan bu sistemlerin bakm ve onarm alma veriminin artmas ve i gvenlii asndan da nemlidir, dolaysyla stma, soutma ve havalandrma sistemlerininin arza tehis, onarm, ayar ve bakmn yapabilecek donanma sahip teknisyenlere de ihtiya olacaktr. Bu modlde Istma, soutma ve havalandrma sistemlerinin tanm, yaps, almas, paralar, kontrol ve bakmlar ile ilgili bilgiler verilecektir.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

Bu renme faliyeti ile stma, soutma ve havalandrma sistemlerinin arza tehis, onarm, ayar bakm ve kontrollerini ara teknik katalouna uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan ara servislerinde stma, soutma ve havalandrma sistemlerinin alma prensipleri, paralar ve paralarnn sklmesi hakknda bilgi edininiz, edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp grubunuza sunum yaparak paylanz.

1.KLMA SSTEM
1.1.Klima Sisteminin Grevi ve Genel Yaps
''Klima'' rahatlk veren bir ortam scakl salayabilmek iin aracn iindeki havay soutan veya nemini alan bir nitedir. Kabin havasnn scakl yksek olduu zaman, havann ss alnarak (soutularak) ve havann ierisindeki nem miktar da fazla ise havann nemi alnarak (kurutularak) arata bulunan kullancya byk konfor salanr. Bir ara iin klima sistemi temel olarak, kompresr, kondenser, nem tutucu filtre, genleme valfi ve evaparatrden oluur. ekil.1,1de bir klima sistemi ve paralar grlmektedir. Normal oda scaklna yakn artlara ulamann tek yolu klimadr. Klima ev tipi buzdolabna benzer ekilde alr. Motor tarafndan tahrik edilen bir kompresr buhar halindeki soutma maddesini younlatrcya (kondenser) gnderir, soutucu madde bu esnada snr ve ardndan kondenserde soutulur ve sv haline dnr. Daha sonra, sv haline gelen soutucu madde bir genleme valfi zerinden buharlatrcya (Evaparatr) pskrtlerek buhar haline getirilir. Evapatrdeki soutucu, sv halden gaz haline geer ve evaparatr petekleri arasndaki havay soutur, sonra bu souk hava elektrofan tarafndan aracn iine verilir. Klima sistemi, aracn kendi stma ve havalandrma sistemini tamamlayc niteliktedir. Manuel ve otomatik olarak iki tip klima sistemi bulunmaktadr.

ekil.1.1: Klima Sistemi ve Paralar

1.2.Klima Sistemlerinde Temel Tanmlar

1.2.1. Basn
Basn, kat, sv veya gaz halindeki maddeler tarafndan, birim yzeye etki eden dik kuvvettir. Basn birimi olarak, genellikle kg / cm2 veya bar kullanlr. Atmosfer basnc ise atmosferdeki havann, birim yzeye uygulad kuvvettir. Atmosfer basnc, deniz seviyesinde 1,033 kg / cm2 'ye eittir. Yaklak 1 kg / cm2 olarak alnabilir. Gazlar, sndka genleir ve hafifler.

1.2.2.Vakum
Kapal bir kap iersindeki basncn, atmosfer basncndan dk olmasna denir.

1.2.3.Is
Is, bir enerji eididir. Birimi, kalori (cal) 'dir. Genellikle de kilokalori (kcal) olarak kullanlr. Uluslar aras birim sisteminde ise Watt (W) ve st birim sistemi Kilo Watt (kW) kullanlmaktadr.

1.2.4. Scaklk
Scaklk, s etkisi ile deitirilebilen byklktr. Basn ile scaklk arasnda doru orantl bir iliki vardr. Basn arttka, scaklk da artar.

1.2.5. Nem
Havann ierisindeki su buhar miktarna nem denir. Souk havalarda pencere camlarnda oluan su tanecikleri havadaki nemden kaynaklanr.

1.2.6. Serinletme
Ortamdan s ekilerek hava scaklnn drlmesi ilemine serinletme denir. Serinletme sistemi; sistemde kullanlan gazn, sv halden gaz haline geiinde, ortamdan s almas ile ortam scaklnn drlmesi prensibine dayanr. Bu olayn gereklemesi iin, kapal gaz dolam sisteminin olmas gerekir.

1.2.7. Serinletme Sisteminini Etkileyen Faktrler

Havann scakl ve nemi Aracn hz ve motorun devri Kabin iine gnein etkisi ile scaklk girii: n cam (%35) Arka cam (%23) Yan camlar (%16) Tabandan (%19) Tavandan (%5) Kaplardan (%2) Havalandrma sisteminden s girii Kap fitillerinden hava girii

1.3.Klimann Kullanm Amalar

1.3.1. Kabin i Scaklnn stenilen Deerde Ayarlanmas
Kabin scakl manuel (elle) veya otomatik olarak ayarlanr. Scaklk ayar dmesi ile istenilen scaklk 18 C ile 32 C arasndan seilebilir. Otomatik sistemlerde kabin ii scakln istenilen deerde sabit tutmak mmkndr. Normal alma scakln ayarlamak iin scaklk kontrol dmesi 24 C'a ayarlanabilir.

1.3.2. Kabin i Nem Orannn Ayarlanmas

Kabin ierisindeki fazla nem klima tarafndan alnmaktadr. Ara ierisine alnan taze hava veya ara iindeki hava evaparatr petekleri zerinden geerken ierisinde bulunan nem younlar ve kabin ierisine nemi alnm hava alnr.

1.3.3.Kabin ine Temiz Havann Alnabilmesi Hava sirklasyon (i hava dolam) dmesi kapal konumda iken, d ortam havas emilerek aracn iine gnderilir. D hava giriinde yer alan bir anti - toz / anti - polen filtresi ile daha temiz bir hava alnr.

1.3.4.Hava Sirklasyonunun Salanmas

Tozdan veya egzoz dumanlarndan korunmak iin hava sirklasyon dmesine basarak ierdeki havann devirdaimi salanr. Aracn, d hava scakl yksek iken kullanlmas durumunda; ara iindeki hava istenilen dereceye ulatnda, i hava dolam fonksiyonunun devreye alnmas klima sisteminin daha az enerji ekmesini salar. Ancak gerekli temiz hava deiiminin yaplabilmesi iin bu fonksiyonu ok uzun sre kullanmamak gerekir.

1.3.5.Klima Elektronik Kontrol nitesi

Kabin ierisinin serinletilmesi ve stlmas ilemi, termostatik kontroll (yar otomatik) veya tam otomatik klima elektronik kontrol nitesi tarafndan kontrol edilir. Aracn n tarafnda bir kumanda paneli vardr ve zerine dijital gstergeler yerletirilmitir, kontrol buradan yaplmaktadr. Klima elektronik kontrol nitesi; kendisi ile balantl olan paralarn srat ve hareketleri ile aldklar pozisyonlar ve alma ekillerinden elektriki bilgileri alglayarak alr. Hava deeri ve aracn durumu sensrler araclyla alglanp, klima elektronik kontrol nitesine bildirilir. Bu sensrler tarafndan elde edilen hava scakl, arzu edilen kabin i hava scakl deeri ve aracn deerleri klima elektronik kontrol nitesine iletilir. Daha sonra elektronik kontrol nitesi kompresr kavramasnn devreye girip - kmasna kontrol edilmesi, hava giri klapelerini altran motorlara kumanda ederek klapelere pozisyon salanmas ve evaparatr fan motorunun belirli bir hzda almasnn salanmas gibi baz ilemleri gerekletirir.

1.4. Kompresr
1.4.1.Yaps
Kompresr klima gaznn basncn ykseltmek iin tasarlanm bir pompadr. Stroklu (pistonlu) veya dnel kanatkl (paletli) tip olabilmektedir. Kompresr evaparatrde buharlaarak ortam havasnn ssn ekmi olan soutucu akkann emilerek kondensere baslmasn salar.

ekil.1.2: Paletli Tip Kompresr

Paletli tip kompresr; kanatkl tip olup, odac ieren bir gvde ile gvde ekseninden kak yataklanm bir gbek ve gbek tarafndan dndrlen 4 adet paletten olumaktadr. ekil.1.2de paletli tip kompresr grlmektedir. Pistonlu tip kompresr; salg plakas, piston, debriyaj balatas, baz modellerde lastik formlu eleman, kay kasna, gvde ve kapaklardan oluur. ekil.1.3de ve ekil.1.4de pistonlu tip komresr kesiti grlmektedir.

ekil.1.3: Pistonlu tip kompresr

1.4.2.almas
Aletli kompresr hareketini krank mili kasnandan bir oluklu kay ve manyetik kavramal kasnak yardmyla alr. Klima sistemi almad zaman manyetik kavrama devre d braklarak kompresrn bo yere dnmesi ve krank milinden g ekmesi nlenir. Gvdedeki odacn ekli, dnen paletlerin daima odacn i yzeyi ile temasta olmasn salar. Bylece, dnme srasnda paletler arasndaki boluk deeri srekli deimi olur. Biri nde, dieri de arkada olmak zere, muhafazaya iki kapak tesbit edilmitir. Gaz, n kapaktaki giri yeri ile ieri alnr. Gvdedeki kanal ve dk basn odac boyunca ilerler. Paletlerin dn ile sktrlan gaz, yksek basn odacndaki k kanal boyunca itilir. k kanalnn nnde bulunan valf, kompresr durduunda yksek basnl gazn geri gitmesini engeller. Kompresr gvdesinin zerinde bulunan emniyet termal konta; elektromanyetik kavrama ile seri bal olup, sktrlan gazn scakl 180 C gibi tehlikeli boyuta ulatnda, elektromanyetik kavramay devre d brakr. 120 C scaklkta ise tekrar devreye alr. Pistonlu tip kompresr, salg plakas prensibiyle alr. Salg plakasnn eiklik durumu deiir, bununla strok hacmi belirlenir ve bylece soutma gc belirlenmi olur. Baz modellerde kompresr alrken; oluklu kay kasna ve balata, lastik formlu elemanla birbirine kuvvetlice baldr. Kompresr, oluklu kay tahrikiyle klima sistemi kapalyken de almaya devam eder. Bu elektromanyetik kavrama yerine kullanlan farkl bir tasarmdr. ekil.1.6da lastik formlu eleman ve almas grlmektedir.

ekil.1.4: Pistonlu tip kompresr kesiti

1.4.3. Bakm ve Kontrolleri

Kompresr, soutma gaz ile birlikte sistemde dolaan zel bir ya ile yalanr. Yalamada kullanlan ya, yksek basn odac ierisinde bulunur. Kompresr deitirilecek ise yeni kompresrde yeterli miktarda ya bulunmaktadr. Bu nedenle; kompresr yerine takmadan nce, sistem iinde kalan miktara bal olarak bir miktar ya boaltmak gerekir. Sistem iinde kalan ya yle tespit edilebilir: Deitirilmesi gereken kompresrn kna monte edilen ya ayrc aygt kartlarak kompresrdeki ya bir l kabna tamamen boaltlr. Yeni kompresrden de ya ayrc aygt ayrlr ve kompresrn iindeki ya iyice szlerek baka bir l kabna boaltlr. Her iki l kabnda bulunan ya miktar arasndaki fark, sistemde kalm olan ya miktarn verir. Sistemde kalan bu fazla yan ayrlmas gerekir. nk sistemde kalan fazla ya soutma verimini nemli lde azaltr. Kompresr ya havadaki nemi eker, bu nedenle ya ve sklm elemanlar uzun sre akta braklmamaldr. Sistem paralarnn deitirilmesi durumunda her para iin katalogda belirtilen miktar kadar ya eklenmelidir. Yeni alnan kompresrler; nem ve pisliklerin girmesini engellemek iin, nitrojenle basnlanm olarak satlmaktadrlar. Bu nedenle; montaj esnasnda giri ve k tapalar yavaa karlarak, kompresrn kapa yukary gsterecek ekilde tutulmasna dikkat edilmelidir.

1.4.4. Elektro-manyetik Kavramal Kasnak

Yaps Elektromanyetik- kavrama kompresrn motorla balantsn salamak veya ayrmak iin kullanlr. Elektro-manyetik kavrama; kavrama kasna, lastik kavramal gbek (bask plakas), selonoidler (stator ve stator bobini) ile kompresr aftndan olumaktr. ekil.1.5te elektro-manyetik kavramal kasnak ve paralar grlmektedir.

ekil.1.5: Elektro-manyetik Kavramal Kasnak Paralar

almas Kompresr kasna motorun almas ile birlikte dnmeye balar. Ancak, kompresr hareketini motordan almasna ramen kasnak kompresrn hareket veren miline kavratrlmad mddete almaz. Bu halde klima sistemi devrede deildir ve kopresrn kasna yataklar zerinde boa dner. Kasnak zerindeki dnme hareketi kompresre manyetik kavrama dzenei ile iletilir. Klima altrldnda elektro-manyetik kavramann ierisindeki stator sarglarna elektrik akm gnderilir ve gl bir manyetik kuvvet oluur, bu manyetik kuvvet ile bask plakas ekilerek kasnak ile mil mekanik olarak balanrlar, bu durumda hareket kasnaktan kompresre iletilir. Lastik formlu eleman elektro-manyetik kavramadan farkl ekilde alr. ekil.1.6da Lastik formlu kasnan almas grlmektedir. Bakm ve Kontrolleri Kompresr yerinden skldnde; Elektro-manyetik kavramayla balantl termik alterin elektriki kontrolleri yaplr. Elektro-manyetik kavrama sklmse tm tespit bilezikleri yenilenir. Gbek ve kavrama arasndaki boluk katalog deerine gre ayarlanr ve grubu kompresr miline balayan cvata tork deerinde sklr.

10

ekil.1.6: Lastik formlu kasnan almas

1.5. Klima Sistemi Soutucu Akkan Devresi Elemanlar

1.5.1. Kondenser (Younlatrc)
Kompresr tarafndan sktrIm yksek scaklk ve yksek basntaki soutma gazndan s alp soutarak gaz sv hale dntrmek (younlatrmak) amacyla kullanlr. Kompresr, klima gazn kondansere sktrr. Basnc ve scakl artan klima gaz, kondanserden geerken ortalama 60 C scaklkta sv hale dnr.

11

ekil.1.7: Kondenser

Kondenser termik s deikenlii yksek alminyum kanatklar olan bakr veya alminyum borulardan oluur. Kondanser aracn n ksmna radyatrn nne ya da uzana yerletirilmitir, soutulmasn salamak iin bir de elektrofan vardr. Soutucu gaz kondenserin serpantinlerinden geerken gaz halinden sv haline dnr. Kondenserde oluan yetersiz bir s deiiklii sistemde basncn ykselmesine neden olaca gibi soutucu gazn youmamasna neden olur ve genleme valfine (Expansiyon) hala gaz eklinde geleceinden sistemin soutma kapasitesi der. ekil.1.7de kondenser grlmektedir.

1.5.2. Evaparatr (Buharlatrc)

Evaparatrn amac kondanserin amacyla terstir, sistemin soutma elemandr. Soutma gaznn genleme valfinden hemen ncesindeki durumu % 100 svdr. Basnc yksek sv haldeki klima gaz, genleme valfinden, geni bir hacme geer ve basnc der. Sv halindeki soutucu gaz, evaparatr ierisinde buharlar ve evresindeki sy alarak havay soutur. Evaparatr yzeyi ve evresi -10 C ile -18 C 'ye kadar sour. Evaparatr etrafndaki souk hava, evaparatr fan tarafndan aracn iine flenir. ekil.1.8de evaparatr grlmektedir. Evaparatr, alminyum kanatkl bakr borulardan yaplmtr, evaporatrn de kondenser gibi basit bir yaps vardr. Evaparatr, fleyici elektrofan, genleme valfi ile tahliye haznesinden meydana gelmitir ve aracn iine yerletirilmitir. Evaporatr kanatklar arasna giren hava soutulur, nemi alnr ve bu hava aracn iine verilir. Havann ierisinde bulunan fazla nem evaparatrn kanatklarna arpnca younlar, younlaan nem bir su toplama kabyla toplanarak sistemden atlr. Evaparatrn alma scakl yaklak olarak 0 C ile 15 C'ler arasnda deiir. Scakln 0 C'nin altna dmesi durumunda serpantinler (kanatklar) arasnda ar younlaan su buz haline geerek kanatklarn arasn kapatr ve kanatklar arsnda arasnda hava akm engellendiinden soutma verimi der. Bu buzlanmay nlemek iin termostatik prensiplere gre alan mekanik ya da elektrik kontroll sistemler gelitirilmitir.

12

ekil.1.8: Evaparatr

1.5.3. Expansiyon (Genleme Valfi)

Genleme valfi, evaparatrn giri ve k borular zerinde bulunur. Soutucu sistem zerindeki alak ve yksek basn devrelerini birbirinden ayrr. Soutucu akkann evaparatre girmeden nce sv halden gaz haline gemesini salayarak akn ve genlemesini dzenler. Ana hatlaryla, scaklk alcs yay, ine valf, diyafram, klcal boru ve gvdeden oluur. ekil.1.9da ve ekil.1.10da genleme valfi kesitleri grlmektedir.

ekil.1.9: Expansiyon Valf Kesiti ve ematik Resmi

13

ekil.1.10: Expansiyon (Genleme Valfi)

Kondenserden gelen sv haldeki soutma gaz, bir dar geitten pskrtlr, sv haldeki soutucu gaz aniden genletirilerek buu eklinde (ksmen sv ksmen gaz) dk scaklkta ve dk basnl soutma gazna dntrlr. Expansiyon valfin soutma sistemindeki grevi iki madde ile aklanabilir: Soutucu akkan evaparatre sevkeder ve basncn drr. Basn dengeleme sistemi sayesinde evaparatre gerektii kadar soutucu akkan gnderir. Termal genleme valfini kullanarak, evaparatre yalnz evaparatrn buharlatrabilecei kadar soutma gaznn girmesine izin vermek mmkndr. Bu evaparatr kapasitesinin tam olarak kullanlmasn mmkn klar, bylece tm evrimde yer alan klima elemanlar daha iyi verimle alrlar.

1.5.4. Basn Anahtar (Presostat)

Basn anahtar, nem tutucu filtre ile genleme valfinin arasna yerletirilmitir. Soutma evriminin yksek basn hattndaki basncn ar yksek veya ar dk olmasndan doacak tehlikeleri nlemek iin kullanlr. Ara durdurulduunda veya aracn hareketi ile oluan hava akmnn mevcut olmamas ya da yetersiz olmas durumunda

14

soutucu akkann youmas iin havalandrma gerektii zaman; basn anahtar elektrofan devreye sokar. ekil.1.11de basn anahtar ve kesiti grlmektedir. Yksek basn hattna bal olan perostatn sistemdeki basnca gre grevi vardr: 15 bar basnta, ara park halinde veya ykte iken gazn younlamas (kondense olabilmesi) iin kondenser elektrofann devreye alr. Soutucu akkan basnc 25 bar zerine ktnda (kondanser fan herhangi bir nedenden dolay devreye girmez ise basn ykselir), sistemde kaak olduunda veya d hava scakl 10 C 'nin altna dtnde kompresr devre d brakr. Soutucu akkan basnc 2,5 bar altna indiinde kompresr devre d brakr. Ayrca klima sistemlerinde buzlanmay nleyici termostatik sensr (alglayc) de kullanlmaktadr. Scaklk 0 C - 3 C 'nin altna derse evaparatrn donmas riski ortaya kar. Bunu nlemek iin alglaycdan gelen sinyaller scaklk kontrolnde kullanlr. Petek scakl ok dt zaman elektro-manyetik kavrama devred kalr ve kompresr durdurulur.

ekil.1.11: Basn Anahtar ve Kesiti

15

1.5.5. Nem Tutucu Filtre

Drayer, toplayc-kurutucu da denilir, klima sisteminin ok nemli bir parasdr. Kondanser tarafndan sv hale getirilmi soutma gazn, soutma ykne uygun olarak gerektiinde kullanlmak zere geici olarak saklama amacyla ayn zamanda sisteme zararl olan pislik ve nemi filtre etmek iin kullanlmaktadr. Aracn n tarafnda radyatr pancurunun arka ksmna yerletirilmitir. ekil.1.12de nem tutucu filtre grlmektedir.

ekil1.12: Nem Tutucu Filtre

Nem tutucu filtrenin duru konumu nemi tutacak ekildedir. 81,94 cmteki ve 65,56 Cdeki younlamay nceden gsterir. Scaklk artnca kurutucu eleman nem orann drr. Bu zellik evre scakl ile orantldr. Nem tutucu filtre baz elemanlardan meydana gelmektedir. Bunlar: Kurutucu Eleman: Havadaki rutubeti nler. Silis jel ve elek grevi yapan bir maddeden oluur. ki szgecin arasnda yer alr. Nadiren tankn iinde de olabilir. Kapasitesi kullanmna bal olarak hacimdeki nem artna gre deiir. rnein; 81,94 cm silis jel 65 C 'de 100 damla nemi absorbe edebilir. Katk maddesinden istenen sistemdeki ar nemi engellemesidir. Katk maddesi bir eit alkoldr. Dier kurutucular alkol yznden hzla ktleir. Katk maddesinin sistemin fazla soumasn nlemesine karn bu durum otomatik klimalarda tavsiye edilen bir unsur deildir.

Filtre: Birok kurutucuda souk havann depodan ktktan sonra iinden getii filtreler vardr. Filtre elemanlar tozun ve kat maddelerin klima sisteminde dolamasn

16

engeller. Baz sistemlerde biri kurutucunun iinde olmak zere iki filtre bulunabilir. Souk hava, depodan ktktan sonra mutlaka filtreden gemek zorundadr. Baz sistemlerde filtreye gerek duyulmayp filtrenin yapt i szgece devredilmitir. Ayklama Tp: Ayklama tp soutma maddesinin termostattan % 100 sv olarak gemesinin salar. Soutucunun depoya girmesine kadar hava ile sv karabilir ve soutucunun gazl ksm en stte kalabilir. Ayklama tp, deponun dibine yaylm vaziyettedir. Bylece gerekli miktarda havann ve svnn termostattan gemesini salar. Szge: ok ince tellerin birbirine gemesiyle oluan szge pisliklerin atlmasna yardm eder. Baz sistemlerde bir tanesi kurutucunun iinde olmak zere iki szge bulunur. Baz sistemlerde de filtre yerine filtrenin grevini yapan szgeler kullanlabilir. Soutucu akkann sisteme dalmadan filtreden ve szgeten muhakkak gemesi gerekir. Gzetleme Delii (gzetleme cam) : Gzetleme delii sistemin almasna dikkat etmek amacyla kullanlr. Gzetleme delii nem tutucu filtrenin st ksmnda bulunur. Soutucu akkan sv halde ise cam temiz grnr, akkan miktar yeterli deilse veya youma problemleri sebebiyle sv halde deilse hava kabarcklar veya kpkler grlebilir. Gzetleme deliinin normal almas evre scakl 21 C olduunda mmkndr. Akmlatr: Baz klima sistemleri kurutucuya benzeyen bir alet ierir. Bu alet akmlatr olarak bilinir. Kompresrden gelen nemi engeller.

1.5.6. Kondenser Fan

Soutucu akkan kondenser ierisinde sktrlr ve basnc artar, dolaysyle kondenserin scakl ykselir ve soutulmas gerekir. Bu soutma ilemi bir fan tarafndan gerekletirilir. Kondenser genellikle radyatrn nne monte edilir, aracn nndeki hava akm kondenserin soutulmasna yardmc olur. Ara zerinde kondenser iin retilmi zel bir fan bulunmuyorsa, aracn motor soutma suyunu soutan radyatr iin kullanlan elektrofan kullanlr. ekil.1.13te kondenser ve fan grlmektedir.

17

ekil1.13: Kondenser ve Fan

1.5.7. Evaparatr Fan

Evaparatr kanatlar arasnda soutulan havann, ynelticilere deiik hzlarda gnderilmesini salayan bir elektrofandr. Manuel veya otomatik olarak kumanda paneli zerinden kontrol edilir. Evaparatr elektrofan klima muhafazas ierisinde bulunmaktadr. 12 volt gerilimle beslenir. ekil.1.14te evaparatr elektrofan grlmektedir.

ekil.1.14: Evaparatr Elektrofan

18

1.6. Klima Soutucu Akkan Devresi ve almas

Evaparatre giren soutucu akkan, eperlerden s alarak buharlar. Ara iinden gelen scak havann evaparatr kanatklarndan gemesi salandnda, havann ss evaparatr tarafndan ekilir, bylece hava soutulur. Soutulmu hava aracn iini konfor scaklna getirmek iin flenir. eri giren havadaki ar nem younlatrlarak alnr. Klima sisteminin bu ilem srasna soutma evrimi denir. ekil.1.11de klima soutucu akkan devresi ve almas grlmektedir. Sistem yle alr: Kompresr, evaparatrden emilen, yksek scaklkta ve yksek basnta soutma gaz basar. Gaz halindeki bu soutma gaz kondensere girer. Kondenserde gaz halindeki soutma gaz ortama s vererek sv haline dnr. Sv haldeki bu soutma gaz, evaparatr soutma gazna ihtiya duyuncaya kadar svy saklayp filtre eden nem tutucu filtreye geer. Genleme valfi sv haldeki soutma gazn dk scaklkta dk basnl sv - gaz karmna dntrr. Bu souk ve baloncuklu soutma gaz evaparatre geer. Evaparatrde svnn kaynayarak buharlamasyla evaparatr peteklerinden gemekte olan scak havann ss, soutma gaz tarafndan alnr. Evaparatr ierisinde, sv haldeki soutma gaznn tm gaz haline dnr ve sadece s ykl soutma gaz kompresre girer. Daha sonra ilem tekrarlanr.

19

ekil.1.11: Klima Soutucu Akkan Devresi ve almas

1.7.Klima Gazlar ve zellikleri

Klimalarda aada belirtilen gazlar kullanlmaktadr. Bunlar farkl zelliklere sahiptir. Bu ksmda belirtilen farkl zellikleri yer veilmektedir.

1.7.1.Klimalarda Kullanlan Gazlarn eitleri ve zellikleri

Aralarn klimalarnda atmosferik basnta kendiliinden buharlaan ve buharlarken ierisinde bulunduu havann scakln zerine alarak havay soutan, soutma gaz kullanlmaktadr. Soutucu akkanlarn fiziksel ve kimyasal baz zelliklere sahip olmalar, emniyetli ve ekonomik olmalar gerekir. Genel olarak soutucu akkanlarda u zellikler aranr: Buharlama gizli ss yksek olmaldr.

20

Kritik scakl ve basnc yksek olmaldr. Atmosfer basncnda kaynama scakl dk olmaldr. Doygunluk basnc, genleme valfi basncnn altnda bulunmaldr. Yanc ve patlayc olmamaldr. Devre elemanlarn olumsuz ynde paslandrmayan zellikleri bulunmaldr. Zehirleyici olmamaldr. Ucuz ve kolay temin edilebilmelidir. Kk kapasiteli bir kompresrn kullanmna elverili olmaldr. Kapal devrelerde sistemdeki kaaklar kolayca tespit edilebilmelidir. Yukardaki zelliklerin hemen hemen hepsini karlayan R-134a gaz ve Freon12 gazdr. Freon12 gaz, R-12 gaz (Refrigerant) olarak da adlandrlmaktadr, ancak Freon12 gaznn kullanm yava yava terkedilmektedir. Freon 12 gaz; 1 atmosfer basn altnda, -29,7 C scaklkta kaynar. 5-6 atmosfer basnda, 20 C scaklkda sv haline gelir. Kilogram bana ektii s miktar 35 kilokaloridir. Byk bir s tama kabiliyeti vardr. Patlayc deildir, kolaylkla sktrlabildii gibi, basn altnda kimyasal deiiklii de olmaz. Alak basnta, dk scaklkta buharlar. Aralarda bugne kadar soutucu gaz olarak R-12 gaz kullanlmaktayd. Ancak R-12 gaz atmosfere brakld zaman ozon tabakasn delmekte veya ozon tabakasndaki mevcut delii bytmektedir. Dnya atmosferinin st ksmnda bulunan ozon tabakas dnyaya gelen gne nlarnn insan sal iin zararl olan ksmlarn yanstmakta ve bunlarn dnya yzeyine ulamasna engel olmaktadr. Ozon tabakasnda meydana gelen bu delikten yeryzne ulaan bu zararl nlar insanlarda cilt kanserine neden olmakla, hatta dnya havasnn scakln artrarak dnya ikliminin deimesine neden olmaktadr. Ozon tabakasnn korunabilmesi iin, evre koruma rgtleri ve hkmetlerce alnan kararlar uyarnca, freon gazlar (R-11, R-12, R-113, R-114, R-115) yerine, daha zararsz soutucu gazlar kullanlacaktr. R-12 gaz yerine HFC-134a (R-134a) gaz kullanlmaya balanmtr. R-134a gaznn doaya hibir zarar vermedii tespit edilmitir. 1995 yl ile birlikte tm otomotiv imalatlar R-134a gazna gemek mecburiyetindedir. etkilememeli, andrmayan ve

21

R-134a gaz; ozon tabakasna zarar vermemekte, ancak " greenhouse " (sera) etkisine yol amaktadr. Greenhouse etkisi, " atmosferin s nleme zelliini azaltma etkisi " eklinde aklanabilir. Bu etki sonucu, yerkrenin ss artmaktadr. R-134a gaz; Ekim - 1993 ylndan itibaren lkemizde retilen aralarn bir ksmnda kullanlmaya balanmtr. R-134a gaznn kimyasal ve fiziksel zellikleri tamamen farkl olduu iin freon gazlar bulunan klima devrelerinde kesinlikle kullanlmamaldr. nk; R-134a gaznn kullanlaca klima sistemlerinde, bir ok para farkldr. Klima sistemi servis hizmetleri srasnda; R-12 paralar ile kartrlrsa komple sistemin hasar grmesi riski vardr. R-134a devresindeki tm rekor balantlar deitiinden, kullanlacak tamir ve bakm takmlar da deiik olacaktr. R134a devrelerine gaz dolumu iin, bu gazn zelliklerine uygun dolum cihazlar ve kaak dedektrleri gelitirilmitir. R-12 gaznn dolumunda kullanlan gaz dolum cihazlar, R-134a gazn doldurmak iin kesinlikle kullanlmamaldr. Yanl kullanmlar nlemek iin, boru balantlar deitirilmi, dolum vanalar deitirilmi, uyarc etiket ve yazlar kullanlmtr.

1.7.2. nsan Sal zerine Etkileri

Klima gaznn deriye ve gze temasnda, solunmas veya iilmesi durumunda insanlar zerinde bir takm olumsuz etkileri vardr. Bunlar: Kalc bir etkisi olmamasna karn; sv halindeki klima gaz deriye temas ettiinde, souk yanklar grlebilir. Genellikle deri ile temas ellerde olabileceinden dolay, zel malzemeden imal edilmi eldiven ile korunmaldr. Deri ile temas eden blge; bez ile kurulanarak, bol su ile ykamaldr. Herhangi bir etki grldnde doktora bavurulmaldr. Klima gaznn sv veya buhar halinde gze temasnda; gz svs ve doku tabakas donabilir. Klima gaz ile temas eden gz ovalanmamal, en az 10 dakika steril gz ykama solsyonu ile ykanmaldr ve hemen doktora bavurmaldr. Klima sistemindeki herhangi bir alma annda, koruyucu gzlk kullanlmaldr. Uzun sre klima gaznn solunmasnda; yetersiz oksijen alnmas nedeniyle, solunum zorluu meydana gelir ve ani lme yol aabilir. Uzun sre klima gaz solumak zorunda kalan kii; ak havaya kartlmal, gerekiyorsa oksijen tp ile oksijen verilmelidir ve derhal doktora bavurmaldr. Klima gaznn ak olarak kullanld yerlerin havalandrlmas gerekir. Ancak tpten klima sistemine gaz aktarma ilemleri iin normal havalandrma yeterlidir. Kalc etkisi olmamasna karn; R-134a gaznn mideye gitmesi durumunda, souk yanklara yol aabilir. Herhangi bir etki grldnde doktora bavurulmaldr.

1.7.3. Klima Kompresr Yann zellikleri

Soutma kompresrlerinde kullanlan yalama yalarnda normal bir mekanik cihaz yalamasndan beklenenden ok daha fazla zellik aranr. yle ki;

22

Ya, sktrlan soutucu akkann basn hattndan emme hattna szmasn nlemelidir. Soutmaya yardmc olmal ve kompresr iinde hareket eden paralarn meydana getirdii grlty ksmen de olsa yutmaldr. Ne kadar nlem alnrsa alnsn, yalama yann bir ksm kondenser ve evaparatre tanr. nemli olan bu yan buralarda toplanp kalmamas ve sratle kompresre dnmesidir. Bunu salamak zere, yalama ya dk scaklk seviyelerinde de akc olmaldr. yi bir s iletimi salamas ve kompresre abuk dnebilmesi iin yan, tm evrim boyunca soutucu akkanla iyi karma zelliini korumas gerekir. Yalama ya temas ettii yzeylerde kimyasal reaksiyona girip bozulmamaldr. Yalamada kullanlan ya, yksek basn odac ierisinde bulunur. Soutucu devresindeki kompresr ya, soutucu gaz iinde znr ve srekli devrede dolaarak kompresr yalar. Kompresr alrken; odacktaki yksek basn, kalibre edilmi delik boyunca ya ileterek, ierdeki hareketli paralara doru gnderir. Gaz ile karan ya, valf boyunca yksek basn odacna doru itilir. Gaz kna bulunan bir ayrc; gaz kndan karken, yadan gazn ayrlmasn salar. Bu ayrc sisteme giren ya miktarn asgariye indirerek sistemin termal verimini arttrr. Freon 12 gaz kullanlan sistemlerdeki kompresr yalar, R-134a iinde znemez ve sistem gazla beraber dolaamaz. Yalama olmadndan, kompresrn mr nemli lde ksalr ve hava kompresr kilitlenir. R-134a gazl sistemler iin, zel kompresr yalar gelitirilmitir. Kompresr deitirilecek ise yeni kompresrde yeterli miktarda ya bulunmaktadr. Bu nedenle; kompresr yerine takmadan nce, sistem iinde kalan miktara bal olarak bir miktar ya boaltmak gerekir. Ya, nem alma zelliine sahiptir, kutularn ak bir ekilde, kompresr ya da herhangi bir paray gerekenden daha fazlas iin sistemden ayrlm olarak braklmamaldr.

1.8. Klima Soutucu Akkan Tplerinin Kullanlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar

23

Doldurulan klima gaznn, doru olduu mutlaka kontrol edilmeli, zerindeki etiketler asla sklmemelidir. Soutucu akkan metal tpler iine depolanr; kesinlikle gne nlarna maruz braklmamal, s kaynaklarndan uzak tutulmal ve drlmemelidir. Tpler; her zaman iyi havalandrlm, kuru ve yangn riskinden uzak depolanmal ve kullanlmaldr. Klima gazlar yanc olmamasna karn; yangn durumunda, ar basntan dolay patlayabilir. Bu gibi durumlarda tplerin su ile soutulmaldr. Tp vanalarnn emniyetli bir ekilde takld kontrol edilmelidir. Tpler ve tp valfleri asla tamir edilmemeli ve bozuk olanlar kullanlmamaldr. Dolum tpleri uzun sre tamamen dolu olarak braklmamal ve boaltma esnasnda tp kesinlikle ters evirilmemelidir. Tp ierisine, ya ve su gibi yabanc maddelerin girmesi nlenmelidir. K aylannda, tp iindeki dk basn sebebi ile tpn boaltlmas zor olabilir. Bu durumda boaltma ileminden nce, tp scakl 35 C'den yksek olmayan bir ortamda tutulur. Tpn stlmas gerekiyorsa; stma ilemi kesinlikle plak atele yaplmamaldr, stma 40 C 'nin zerinde olmayacak ekilde scak su veya hava kullanlarak yaplmaldr. Tpn basnc; doluluk oran iin bir gsterge olarak kabul edilmemelidir, tpn tartlmas ile bo veya dolu olduuna karar verilir.

1.9. Klima Servis Cihazlar

Klima sistemlerinin her sistemde olduu gibi bakm, tamir ve onarma ihtiyac vardr. Bu ilemler klima servis cihazlar ile yaplmaktadr. Sistemde basnca dayankl zel bakr borular kullanlmaktadr. Sistemdeki elemanlarn tamiri iin zel tamir takmlar, oring ve contalar kullanlr. Sistemde eksilen veya tamamen boalan gazn dolumu iin soutma svs ieren servis tpleri kullanlr. Sistemdeki kaaklarn tespiti iin kaak dedektr kulanlr. Tamir ve bakm esnasnda zel olarak imal edilmi eldiven ve gzlk kullanlr. R-134a soutucu akkan iin kullanlan servis cihazlarnn kullanm servis kitaplarnda kullanm klavuzunda bulunmaktadr, servis cihazlar aracn klima sistemi zerinde aada belirtilen ilemlerin yaplmas iin kullanlr:

24

Sistemin almasnn kontrol, Sistemde mevcut olan soutucu akkann geri kazanm, Soutucu akkann temizlenmesi, Sistemin boaltlmas ve nemden arndrlmas, Klima sisteminin doldurulmas,

1.10. Klima Sistemleri Elemanlarnn Bakmlar ve Kontrolleri

Klima sistemi elemanlarnn aracn servis katalounda belirtilen kilometre veya yl doldurmalaryla ve eitili nedenlerden dolay bakm ve kontrolleri, sistemin verimli almas asndan nemlidir. Elektronik kontrol nitesi; sistemi etkileyebilecek bir dizi hatay ve arzay sensr kumanda yazlm ve kendi kendine ayarlanan aktvatrler vastas ile kaydederek hafzasnda saklayabilir. Eer bu arzalardan herhangi biri ortaya karsa, kontrol nitesi hatal deerleri dzeltme deerleri ile deitirerek sistemin almasna kumanda etmeye devam eder. Bu ekilde sistem ok iyi olmasa da almasna devam eder. ki tr arza kaydedilir: Ara sra ortaya kan arzalar. Bu arzalar kontak anahtar STOP konumuna evrildiinde silinirler. " Kalc " arzalar. Eer herhangi bir arza 5 defadan daha fazla belirli bir sre iin ortaya karsa, bu arza kalc arza olarak kabul edilir ve kontrol nitesinin hafzasnda saklanr. Bu arzalar kontak anahtar STOP konumuna evrildiinde silinmezler, sadece test cihaz kullanlarak giderilebilirler. Klima sistemleri elemanlarnn bakm ve kontrolleri esnasnda ve herhangi bir mdahaleden nce alnmas gerekli tedbirler ve uyulmas gereken baz kurallar vardr, bunlar yle sralanabilir: Klima gaz atmosfere braklacak olursa havann ierisindeki oksijen ile yer deitirir. Dolaysyla, Klima sistemi ile ilgili iler iyi bir havalandrmaya sahip yerlerde yaplmaldr. Soutucu akkann klima sisteminden boaltlmasn kolaylatrmak iin, nce aracn motoru ve klima sistemi 10-15 dakika kadar altrlmaldr. Aratan klima sistemi sklecek ise; ncelikle aknn negatif kutup ban sklr. Sistem boaltlr ve soutucu akkan toplanr.

25

Aratan klima sistemi skldnde, ilerinde kompresr ya bulunan klima elemanlarnn tapalar hemen kapatlr, nem ve toz giriini nlemek iin borularn ular ve rekorlar tkanr. Sistem elemanlarnda hasar veya krlmalar olduunda ve borularn ok uzun bir sre iin ak havaya maruz kald tamir ilemlerinin yaplmas durumunda, nemin giderilmesi iin sistemin iyice temizlenmesi gerekir. Anti - toz ve anti - polen filtresi kirli ise temizlenir veya gerekiyorsa deitirilir, aksi takdirde soutma verimi der. Kondenser ve evaparatr petekleri kirli ve tkanm ise temizlenir, kanatklarda kapanma, ezilme ve yamulma varsa dzeltilir, deitirilmesi gerekiyorsa deitirilir. Sistem paralarnn deitirilmesini gerektiren tamir ilemlerinde, deitirilen her para iin aracn katalounda belirtilen miktar kadar ya eklenmelidir. Klima montaj esnasnda, elemanlarn montajn yaparken sistemin, bilhassa nem tutucu filtrenin nem almamas iin seri hareket edilmelidir. Rekorlar ve borular yerlerine taklrken, balantlardaki o-ringler soutucu akkanna dayankl olan yenileri ile deitirilir. Balant yerlerindeki diler belirtilen tipteki donmaya kar dayankl ya ile yalanr. Sistemdeki kaaklarn tespiti iin sisteme belirli bir miktarda (yaklak 200 g) R134a soutucu akkan doldurulur; bir kaak tespit dedektr kullanarak, nerede kaak olduunu belirlenir ve daha sonra akkan boaltlarak kaaklar giderilir. Sistem basnc; dolum ekipman kullanlarak, motor alr durumda (yaklak 1500 dev/dk' da) ve d hava scakl 20-30 C iken kontrol edilir. Bu artlar altnda basn lm cihaznn dk basn ve yksek basn devrelerinin katalog deerlerini gstermesi gerekir. R12 gaz ile R-134a gaz kesinlikle kartrlmamaldr, iki gaz ok kk miktarlarda bile kartrlsalar klima kompresr arzalanr. Klima gazlarnn stokland yerin ss 52C 'den fazla olmamaldr. Klima gaznn ierisinde bulunduu kaba kesinlikle ak ate tutulmamal ve drlmemelidir.

26

R-134a gaznn kullanld aralarn klima kompresrnn ya zeldir. Ya seviyesini tamamlamak iin, sadece belirtilen tipte yeni ya kullanlmaldr. Baka eit bir kompresr ya kullanm sistemde ok ciddi hasara neden olur. R-134a gaznn kullanld klima sistemindeki kompresr ya atmosferin rutubetinden hemen etkilenir ve zellikleri bozulur. Yan bulunduu kabn iyi izole edilmi olduu kontrol edilmeli, kalan yan bozulmamas iin kabn kapa skca kapatlmaldr. Kompresr yann kesinlikle aracn plastik blgelerine temas etmesine ve R134a gaznn atmosfere dalmasna izin vermemelidir. Uygun bir geri toplama sistemi kullanlmaldr.

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
eitli klima sistemlerinin genel yapsn, almasn ve paralarn inceleyiniz. eitli klima kompresrlerini sknz. Ara katolounu hazrlaynz. Pule-klan-manyetik mekanizmay sknz. Klima pule rulmann deitiriniz. Gvdeyi sknz. Gaz basncn salayan mekanizmay (piston-salyangoz-bakl sistem) sknz. Pule rulmann, conta ve keelerini deitiriniz. Kompresr iersine, gazn cinsine gre ya koyunuz. Kondenseri rekorlardan sknz ve basnca balayp kaak testini yapnz. Fan sknz ve elektriki kontrollerini yapnz. Drayeri (Nem tutucu filtre) sknz ve yenisini taknz. Alak basn (Anahtar) mirini sknz. Sistem zerinde alak basn-yksek basn devre kontrol yapnz. Expansion sknz ve basnca balayarak kaak kontroln yapnz, tkal olup olmadn kontrol ediniz. Paralar takarken skme srasnn tersi ilem yapnz. alma alannda yangn tehlikesi oluturacak herhangi bir cihaz almadndan emin olunuz. alma alannn temiz ve dzenli olmasna dikkat ediniz. Sklen paralar yerletirmek iin i tezgahn hazrlaynz. Sistemi nemden korumak iin gerekli tedbirleri alnz. Sistem elemanlarnnn kontrollerini servis katolouna gre kontrol ediniz. Servis cihazlarnn kullanmn reniniz. Sistemde kullanlan yan ve soutucu akkann cinsini doru tespit ediniz. Paralar takarken skme srasnn tersi ilem yapnz. Sklen paralar yerletirmek iin i tezgahn hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz.

neriler
Arac uygun olan bir yere ekiniz. Yangn tpn hazr bulundurunuz.

28

Evaparatr sknz ve basnca balayarak kaak kontroln yapnz, tkal olup olmadn kontrol ediniz. Polen filtresini deitiriniz. Kompresr arza testi yapnz. Kilitlenip kilitlenmediini kontrol ediniz. Basn vererek zel sv ile kaak kontrol yapnz. Sisteme 15-20 bar hava basnc vererek

Sistemi nemden korumak iin gerekli tedbirleri alnz. Sistem elemanlarnnn kontrollerini servis katolouna gre kontrol ediniz. Servis cihazlarnn kullanmn reniniz. Sistemde kullanlan yan ve soutucu akkann cinsini doru tespit ediniz. alma alannda yangn tehlikesi oluturacak herhangi bir cihaz almadndan emin olunuz. alma alannn temiz ve dzenli olmasna dikkat ediniz.

basn kontrol saati balaynz ve kaak testi yapnz.

Klima sistemine vakum cihaz balayarak sisteme vakum yapnz. Sisteme gaz arj (katalog deerindeki miktarna gre) ediniz ve ya veriniz. Klima kontrol nitesinin kontroln yapnz. Klima tesisat kablolarnn balantlarn ve sensrlerin kontroln yapnz.

Klimann (termometre ile) verim kontroln yapnz.

29

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OKTAN SEMEL SORULAR 1. ''Klima'' nn tanm aadakilerden hangisidir? A) Araca manevra kazandran sistemdir. B) Aracn gvenliini salayan nitedir. C) Aracn gcn artran sisteme denir. D) Ara iini soutan ve nemini alan nitedir. Aadakilerden hangisi klima sistemi paralarndan deildir? A) Kondenser B) Karbratr C) Evaparatr D) Genleme valfi Klima sistemi paras aadakilerden hangisidir? A) Kompresr B) Redresr C) Klbtr D) Alternatr Aadakilerden hangisi klima sisteminde kullanlan bir kompresr eitidir? A) Paletli tip B) Distribtrl tip C) Vakumlu tip D) Dili tip Aadakilerden hangisi serinletme sistemini etkileyen faktrlerden deildir? A) Havann scakl ve nemi B) Gnein etkisi C) Kap fitilleri D) Tekerlerin havas Aadakilerden hangisi klimann kullanm amalarndan deildir? A) Scakln istenilen deere ayarlanmas B) Yakt tketiminin azaltlmas C) Kabin ii nem orannn ayarlanmas D) Hava siklasyonunun salanmas Elektro-manyetik kavramann paras aadakilerden hangisidir? A) Gaz kesme valfi B) Expansiyon C) Lastik kavramal gbek D) Basn anahtar

2.

3.

4.

5.

6.

7.

30

8.

Aadakilerden hangisi klima sistemi soutucu akkan devresi eleman deildir? A) Kondenser B) Radyatr C) Evaparatr D) Perostat Klima soutucu akkan devresinde soutucu akkan hangisinde sv hale geer? A) Perostat B) Kondenser C) Evaparatr D) Genleme valfi Aralarn klima sisteminde kullanlan soutucu gaz aadakilerden hangisidir? A) R-431e B) Hidrojen C) Oksijen D) R-134a

9.

10.

11. Klima sisteminde kullanlan akkan tpleri hakknda aadakilerden hangisi yanltr? A) Gne nlarndan ve scaktan korunmaldr. B) Souk havalarda ak atele stlmaldr. C) zerindeki etiketler sklmemelidir. D) ok uzun sre dolu olarak depolanmamaldr. DORU YANLI SORULARI Aadaki cmleleri okuyunuz. Doru ise (D) yanl ise (Y) iareti koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. (..) Havann ierisindeki su buhar miktarna nem denir. (..) Kompresr soutucu akkan emer ve basar. (..) Soutucu akkana plak elle temas edilebilir. (..) Kondenser su ile soutulur. (..) R 12 gaz ile R-134a gaz kesinlikle kartrlmamaldr. (..) Yalama ya temas ettii yzeylerde kimyasal reaksiyona girmelidir. (..) Klima gaz ucuz ve kolay temin edilebilmelidir. (......) Evaparatr buharlatrcdr. (..) Basn anahtar gerektiinde elektrofan devreye sokar. (..) Nem tutucu filtre sistemdeki gaz nemlendirir.

31

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

Yaplacak i: Klima sisteminin paralarn tespit etmek, bakm ve kontrollerini yapmak. Kullanlacak gere: Maket klima tesisat, el aletleri, klima test cihaz KONTROL LSTES GZLENECEK DAVRANILAR Evet eitli klima sistemlerinin genel yapsn, almasn ve paralarn incelediniz mi? eitli klima kompresrlerini sktnz m? Kompresr paralarn sktnz m? Pule rulmann, conta ve keelerini deitirdiniz mi? Kompresr iersine, gazn cinsine gre ya koyundunuz mu? Kondenseri rekorlardan skerek ve basnca balayp kaak testini yaptnz m? Fan skerek ve elektriki kontrollerini yaptnz m? Drayeri (Nem tutucu filtre) skerek ve yenisini taktnz m? Alak basn (Anahtar) mirini sktnz m? Sistem zerinde alak basn-yksek basn devre kontrol yaptnz m? Expansion skerek kaak kontroln, tkal olup olmadn kontrol ettiniz mi ? Polen filtresini deitirdiniz mi? Kompresrn kilitlenip kilitlenmediini kontrol ettiniz mi? Basn vererek zel sv ile kaak kontrol yaptnz m? 15-20 bar hava basncnda basn kontrol saati ile ve kaak testi yapnz m? Vakum cihaz balayarak sisteme vakum yaptnz m? Sisteme gaz arj (katalog deerine gre) ettiniz mi? Sisteme ya verdiniz mi? Klima kontrol nitesinin kontroln yaptnz m? Klima tesisat kablolarnn balantlarn ve sensrlerin kontroln yaptnz m? Klimann (termometre ile) verim kontroln yaptnz m? Uygulama faaliyetinde nerilen davranlar gsterdiniz mi?

Hayr

Not: lem basamaklarn yaptktan sonra kontrol listesinde iaretleme yapnz. Cevaplarnzn tamamnn evet olmas gerekir. Cevaplarnzda hayr olan davranlar retmeninizin kontrolnde tekrar yapnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnzn tamamnn doru olmas beklenir. Yanl iaretlediiniz sorular iin ilgili konular tekrarlayn.

32

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu renme faliyeti ile stma ve havalandrma sistemlerinin arza tehis, onarm, ayar-bakm ve kontrollerini ara teknik katalouna uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evremizde bulunan ara servislerinde stma ve havalandrma sistemlerinin bakm, ayarlar ve kontrolleri hakknda bilgi edininiz, bu bilgileri rapor haline getirip gurubunuza sunum yaparak paylanz.

2. ISITMA VE HAVALANDIRMA SSTEM

2.1. Istma ve Havalandrma Sistemlerinin almas ve Yaps
Ara iinin havasz kalmamas ve souk k aylarnda gerekli scakln temin edilmesi ara ierisinde bulunanlarn salk, gvenlik ve konforu asndan nemlidir. Bu stma ve havalandrma ileminin gerekletirilmesi, aralarda kullanlan stma ve havalandrma sistemleri ile yaplr. Modern teknolojinin rettii aralar, insann rahat ve sal daha ok dnlerek farkl ekilde imal edilmektedir. Fakat her modelin stmahavalandrma sisteminin alma prensibi ve yaps temelde ayndr. Dolaysyla bu ksmda size genel bilgiler verilecektir. Aralardaki stma ve havalandrma sistemleri: Klasik stma ve havalandrma (klima olmakszn) Yar otomatik manuel (elle) kumandal yaplan stma ve havalandrma eklindedir. Yeni model aralarda daha ok otomatik kalorifer sistemi kullanlr. Otomatik kalorifer sistemi pratik olarak klasik sistemin ayns olup tek bir komple kutudan ibarettir, sistem bir kumanda paneli ile elektronik olarak kontrol edilir. Klapeler (kapak) ve kalorifer musluunun ama kapama ilemi, fan hz, kabin ierisine alnan havann scakl ve nemi otomatik olarak kontrol edilir; i hava sirklasyonu, sabit fan hz, buu zme gibi baz

33

ilemler manuel olarak yaplr. Istma sistemine dizel aralar iin bir elektrik rezistansl hava stcs ilave edilmitir, ayrca dizel ve baz benzinli aralar iin ek su stma tertibat kullanlmaktadr. Istma tertibatnda, dardan alnan havann kalorifer radyatrnden geirilerek kabin ierisinin stlmas salanr. Kalorifer radyatrnde stlan hava, elektrofan tarafndan aracn deiik ksmlarna flenir. stendiinde scak-souk konumunun ayarlanmasyla sadece souk veya scak ya da lk hava kabin ierisine flenebilir, bylelikle ayn zamanda ara iinin havalandrlmas yaplr. ekil.2.1de klasik stma ve havalandrma tertibat grlmektedir.

2.2. Istma ve Havalandrma Sistemlerinin Paralar ve Grevleri

ekil.2.1: Klasik Istma ve Havalandrma Tertibat

2.2.1. D Hava Giri Klapesi

Havann dardan, dorudan doruya kabin ierisine alnmasn kontrol eder. Hava fleme tertibatnn ierisinde bulunur. Elektrofann n tarafna veya arka tarafna yeletirilir. Kalorifer sisteminde elle bir tel vastas ile ayarlanarak kumanda edilir. Klima sisteminde ise elektronik kumandaldr; d havann ieri girii nlendiinde sadece i dolam havas emilir ve i havann sirklasyonu salanr.

34

2.2.2. D Hava Giri Elektrofan Motoru

D havay veya i dolam havasn muhafaza - datc nitesine gndermekle ykml olan fan 12 volt gerilimle beslenir ve yannda yer alan elektronik reglatr vastas ile srekli olarak deiik hzlarda altnlr. Elektrofan otomatik olarak veya istee gre bir buton (dme) ile devreye sokulabilir. Klasik sistemde kalorifer kutusu ierisinde ve alt ksmda hava giriine gre yerletirilmi olan elektrofan farkl hzlara ayarlanabilir. ekil.2.2de elektrofan motoru grlmektedir.

ekil.2.2: Elektrofan Motoru

2.2.3. Karm Klapesi

Dardan emilen havann aracn deiik ksmlarna scak ekilde (kalorifer radyatrnden geerek) veya souk olarak ya da kartrlarak ynlendirilmesini salar. Bu klape hava fleme tertibat ierisinde kalorifer radyatrnn ncesine yerletirilmitir. Klasik sistemde kumanda panelinden manuel olarak, otomatik sistemlerde scak ve souk hava karm aktvatrne (konumlama motoru) kumanda edilerek ayarlanr. Bu aktvatr; ieri giren havann, kalorifer radyatrne gnderilip gnderilmeyeceini belirler. Aktvatr 12 volt gerilimle beslenen bir motordur, direkt olarak hava karm kapak zerinde etkili olan kumanda piminin dnme hareketine kumanda eder. Bir potansiyometre gerek konumu kaydeder ve kontrol nitesine sinyal gnderir. ekil.2.4de klapeler ve aktvatrler grlmektedir.

35

2.2.4. Kalorifer Radyatr

Motorlarda bulunan radyatrlerin kk bir benzeridir. Ara ierisini stmak iin kullanlr. Motor soutma suyu bir musluk vastasyla kalorifer radyatrnden geirilir ve bu esnada zerindeki sy ortama brakr, bu scak hava bir elektrofan ile kabin ierisine flenir. Kalorifer radyatr alminyum veya bakrdan imal edilmitir. Aracn deiik blmlerine scak havann daha etkin gnderilebilmesi iin baz aralarda birden fazla kalorifer radyatr kullanlmaktadr. ekil.2.3de kalorifer radyatr grlmektedir.

ekil.2.3: Kalorifer Radyatr

2.2.5. Kabin i Datm Kapaklar

Kabin ierisine alnan hava, aracn alt ksmna (ayak blmne), n gs ksmna ve yanlara, n camlardaki buz ve buuyu gidermek iin defrost kna kabin ii datm kapaklar (klape) ile salanr. Bu klapeler klasik sistemlerde elle, otomatik sistemlerde aktvatr ile kumanda edilir. Havann nereye ynlendirilecei kumanda paneli zerindeki dmeler vastas ile yaplr. Camlardaki buz buunun zlmesi defrost (MAX DEF) dmesi ile yaplr. Klima beyni buz / buu zme klapesinin kumandasn bir konumlama motoru ile ynetir. Bu motor bir klapeyi hareket ettirerek, n hava devresindeki havann akn n cam ve yan kap cam zgaralarna doru ynlendirir. ekil.2.4de otomatik havalandrma tertibatnda bulunan klapeler grlmektedir.

2.3. Ayar Dmeleri

2.3.1. Yatay Ynde Ayar Dmesi
Kabin iine verilecek havann scakln veya soukluunu ayarlayan dmedir. Klasik kalorifer sistemlerinde ayar dmesi krmz uta ise stma balar, mavi uta ise soutma balar, ara konumlarda karm scakl ayarlanr. Otomatik sistemlerde kumanda paneli zerindeki dmelere, aracn markasna gre krmz veya mavi konuma evrilmesiyle veya baslmasyla elektronik kontrol nitesi tarafndan otomatik olarak ayarlanr.

36

2.3.2. Hava Miktar Ayar Dmesi

Hava miktar elktrofan kumanda anahtaryla veya hava zgaralar zerinde bulunan dmeler ile ayarlanr. Hava miktar ayar kumanda dmesi, havalandrmaya kumanda eder. Bu dme de eitli asal konumlar kaydeden ve elektronik kontrol nitesine sinyal gnderen bir potansiyometreye baldr. Manuel olarak drt sabit hava akm miktar seilebilir. Eer "AUTO" fonksiyonu seilmi ise; sistem otomatik olarak, gereken scakla ulamak ve bu scakl sabit tutmak iin en uygun hava akm miktarn seer.

ekil.2.4: Otomatik Kontroll Klima Istma ve Havalandrma Tertibat

2.4. lave Kalorifer Sistemleri

2.4.1. Yaps
Dizel motorlu aralara ''elektrikli ek stc'' yerletirilir. Elektrikli ek hava stmas, motor suyu scakl derecesinin ok dk olduu hallerde, souk altrma sonras ara iinin ksa srede stlmasn salar. Ayrca buz ve buu zme ileminde kullanlr. Ara ek su stmasna sahipse; bu, uygun d scaklkta kalorifer destei olarak kullanldndan, elektrikli ek hava stmas devre d kalr. Elektrikli ek hava stmas, direkt i mekana giren havay str. letim iin gerekli btn bilgileri, konfor veri hatt (Kontrol niteleri arasnda balant salayan sistem) zerinden alr. Bu elektrik rezistansl ek stc klima blounda yer

37

alr ve 1000-1800 watt gcndedir. ekil.2.5de elektrikli ek hava stma eleman grlmektedir. Elektrikli ek hava stmasnn altrlmasnda aadaki artlar dikkate alnr: Otomatik veya yar otomatik klima tertibatnda veri hatt zerinden otomatik olarak, kaloriferde ise, kullanclar kumanda nitesinde %90' lk bir stma gc ayarlamlarsa (analog sinyal) Motor soutma svs scakl 60 C- 75 C'den dkse Devir, 500 d/dk'dan yksekse Yk ynetim sistemi aktif deilse D hava scakl 13 C'den dkse Ak gerilimi 11,5 volttan yksekse Alternatr yk % 65'ten dkse AC veya baz modellerde ECON tuu basl deilse

ekil.2.5: Elektrikli Ek Hava Istma Eleman

Motordan bamsz alan ilave stma cihazlarndan biride ''ek su stmas'' dr. Ek su stmasn etkinletirmenin olana vardr. Istma ya da havalandrma fonksiyonlar gsterge paneli ekrannda ayarlanabilir. Ek su stmasnn, kullanma nitesindeki hemen st komutu tuunun zerinden aktifletirilmesi.

38

Ek su stmasnn, veri ekranna sahip ok foksiyonlu gsterge zerinden programlanmas. Programlama, gsterge panelinde bulunan ekran zerinden ''Bamsz kalorifer'' ad altnda gerekletirilir. Ayr ek su stmas uzaktan kumandas ile alp kapanmas. Motorun altrlmasndan sonra, soutma suyu ek bir stcyla stlr. Bu sayede dizel motorlar, performanslarn artrr ve ksa sre iinde alma scaklna ular. Ayrca aracn ii de daha hzl bir ekilde stlr. Motor almad srada ek su kaloriferi devreye sokulursa, soutma suyu kapama solenoid valfi kapanr. Devir daim pompas soutma suyunu, ek su kaloriferi iindeki su klfnn iinden ve daha sonra aracn iindeki kalorifer radyatrlerinin iinden pompa valf nitesine ve tekrar ek su kaloriferine pompalar ve aracn ii stlr. Kullanma balamadan nce aracn iinin stlmas ile camlardaki buulanma ve karlanma alr. evrenin daha iyi grlmesi salanr. nceden stlm bir aracn iindeki uygun kyafetler, emniyet kemerinin koruma etkisini ve srcnn tepki verme yeteneini artrr. Bu nedenle ek kaloriferin kullanlmasnda fayda vardr. Ek su stma cihazlar scaklk sensrne sahiptir ve su scaklnn denetimi ve ayar bu sensrle yaplmaktadr. Soutma suyu sirklasyonu, motorun allmad durumlarda devir daim pompas ile salanr. Devir daim pompas, ek su kaloriferi kontrol nitesi tarafndan elektrikle altrlr. Ek su stma cihaz, egzost borusu ve susturucudan oluan bir egzost sistemine sahiptir. Egzost sistemi, ortaya kan egzost gazlarn, aracn egzost sisteminden bamsz olarak aa iletir. Aracn yakt deposundan stma cihazna yakt gnderilmesini dozaj pompas stlenir. Dozaj pompas, bir besleme, dozaj ve blokaj sistemidir. Dozaj pompas alma srasnda yaktn dozajn ayarlar ve stma cihaz kapatldktan sonra yakt akn bloke eder. (durdurur) ekil.2.6da ek su stma cihaz kesiti grlmektedir.

39

ekil.2.6: Ek Su Istma Cihaz Kesiti

Ek su stmas aadaki grevler iin kullanlr: Ara i meknn stabilmek ve ara camlarnn buzlarn zebilmek iin bamsz kalorifer olarak. Ara, gne altna park edildiinde, i blm ssn drmek amacyla bamsz havalandrma olarak. Benzinli ve dizel motorlarda ek stc olarak. Eer dizel motorlu ara ek su stmasna sahipse, bu, dardaki s 5 C 'nin altna dtnde otomatik olarak ek stma fonksiyonunu stleneceinden, elektrikli ek hava stmasna gerek duyulmaz.

2.4.2. almas
Ek su kaloriferinin balatma aamas, hemen altrma, n zaman seimi ya da uzaktan kumanda zerinden gerekleebilir. Ek su stma kontrol nitesi stma cihazna btnlemi edilmitir. n stma bujisi snmaya balar ve yanma havas fan, yakc azna hava pompalar. Yanma iin gerekli hava, yaltm hava emme borusu zerinden yakt evaparatrne (tl) giden hava kanal zerinden emilir ve yanma odasna iletilir, devir daim

40

pompas altrlr. Yaklak 30 saniye sonra dozaj pompas yakt gnderir. Yakt enjeksiyonu iin ventri memesi vardr. Emilen hava, ventri memesi biiminde ekillendirilmi olan seramik bir muhafaza tarafndan aktarlr. Bu ekilde yakt enjeksiyonu emme etkisiyle desteklenir. Yakt hava karmnn yaplanmas yanma odasnda gerekleir.

ekil.2.7: Ek Su Istma Tertibatnn almas

Daha sonra kvlcm borusunda yanma gerekleir. Fotoselli n stma bujisi yanma odasnda yer alr ve altrma aamasnda yakt hava karmn ateler. Yakt hava karmnn atelenmesi, scak aamada, yanma odasnn kzan duvarlarnda gerekleir. Yanma srasnda oluturulan s, su perdelemesinin iinde soutma suyuna aktarlr. Soutma suyu, soutma suyu giri azndan su perdesinin muhafazasna (s aktarcs) gider. Orada, stmak iin gerekli sy alr. Soutma suyu, soutma suyu k azndan muhafazay terk eder. Ek su kaloriferinin kapanmas; motorun durdurulmas, ek su kaloriferinin kapatlmas ya da otomatik stma sresinin dolmas ile gerekleir. Dozaj pompas kapatlr, yanma sonlandrlr, yanma havas fan ve devir daim pompas soutmak iin almaya devam eder ve daha sonra otomatik olarak kapatlr. ekil.2.7de ek su stma tertibatnn almas grlmektedir.

41

ekil.2.8: Ek Su Istma Tertibat ematik Resmi

2.4.3. Kontrolleri
Kontroller, lm ve tehis cihaz ile yaplr. Aadaki sistem elemanlar tehisle denetlenir: Ek su kaloriferi kontrol nitesi Yanma havas fan n stma bujisi Dozaj pompas Soutma suyu kapama solenoid valfi Devir daim pompas Ek olarak, besleme voltaj ve veri hatt iletiimi kontrol edilir ve hatal fonksiyonlar hata hafzasna kaydedilir. Arzal sistem elemanlar deitirilir.

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Kalorifer ve havalandrma sisteminin almasn inceleyiniz. Kalorifer ve havalandrma sisteminin genel yapsn inceleyiniz. Kalorifer ve havalandrma sisteminin paralarn inceleyiniz. Kalorifer sisteminin radyatrn skerek, tkal olup olmadnn kontroln yapnz. lave kalorifer sistemini sknz ve devre kontroln yapnz. Kalorifer sisteminin fann sknz ve elektriki devre kontrollerini yapnz. Termal sistemli kontrol ediniz. kalorifer devresini

neriler
Arac uygun olan bir yere ekiniz. Yangn tpn hazr bulundurunuz. Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm hazrlaynz. ve avadanlklar

Paralar takarken skme srasnn tersi ilem yapnz. alma alannda yangn tehlikesi oluturacak herhangi bir cihaz almadndan emin olunuz. alma alannn temiz olmasna dikkat ediniz. ve dzenli

Sklen paralar yerletirmek iin i tezgahn hazrlaynz.

Kalorifer ve havalandrma sisteminin kumanda mekanizmasnn kontroln yapnz. Hava karm, hava datm, i dolam kapak aktvatrlerinin kontroln yapnz.

43

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A.OKTAN SEMEL SORULAR
1. Istma ve havalandrma sisteminin ilevi aadakilerden hangisidir? A) Kabin ii nemini artrr. B) Konfor scakl ve temiz hava salar. C) Karbonmonoksit temin eder. D) Kabin iini soutulmasn salar. Aadakilerden hangisi klasik stma ve havalandrma sistemi paralarndan deildir? A) Evaparatr B) Kalorifer C) Elektrofan D) D hava klapesi Klasik stma ve havalandrma aadakilerden hangisidir? A) Tamamen otomatik kontrolldr D) Elektronik kontrolldr. C) Tamamen mekanik kontrolldr E) Aktvatr kullanlr. sisteminin yar otomatik sistemden fark

2.

3.

4.

Yar otomatik stma ve havalandrma sisteminin kontrol hangi ekilde yaplr? A) Dorudan yaplr. B) Mekanik olarak yaplr. C) Uzaktan kumanda ile yaplr. D) Elektronik olarak yaplr. Istma ve havalandrma sistemine temiz hava aadakilerden hangisi ile alnr? A) D hava klapesi B) Is klapesi C) Buu klapesi D) Alt blm klapesi Aadakilerden hangisi d hava elektrofannn zelliklerindendir? A) Klapeleri altrr. B) 12 V gerilimle farkl hzlarda alr. C) Kondenseri soutur. D) Motor radyatr nnde bulunur. Scak ve souk hava karmn aadakilerden hangisi yapar? A) Elektrofan B) n cam klapesi C) Hava miktar ayar dmesi D) Karm klapesi

5.

6.

7.

44

8.

Ara iinin ksa srede stlmasn aadakilerden hangisi salar? A) Elektrikli ek hava stmas B) Soutma suyu radyatr C) Scaklk sensr D) Elektrikli cam rezistans Motor soutma suyunu ve ara iinin hzl stlmasn aadakilerden hangisi salar? A) Ek su stma tertibat B) Motor radyatr C) Konumlama motoru D) Klapeler Ek su kaloriferinin kapanmas hangi durumda gereklemez? A) Motorun durdurulmas B) Ek su kaloriferinin kapatlmas C) Motora gaz verildiinde D) Otomatik stma sresinin dolmas DORU YANLI SORULARI

9.

10.

Aadaki cmleleri okuyunuz. Doru ise (D) yanl ise (Y) iareti koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. (..) Istma, havann kalorifer radyatrnden geirilip kabinin soumas ile olur. (..) Aktvatr hava karm kapak dnme hareketine kumanda eder. (..) Konumlama motorunun dier ad akmlatrdr. (..) Dozaj pompas, bir besleme, dozaj ve blokaj sistemidir. (..) lave kalorifer sisteminde hatal fonksiyonlar hata hafzasna kaydedilir. (..) Yar otomatik kalorifer sistemi elektronik olarak kontrol edilir. (..) Ek su stma cihaz, bir egzost sistemine sahip deildir. (......) Kalorifer radyatr elikten imal edilmitir. (..) Ek stma ile souk altrma sonras ara iinin hzl stlmas salanr. (..) Klasik stma ve havalandrma klima olmakszn yaplr.

45

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

Yaplacak i: Istma ve havalandrma sisteminin paralarn tespit etmek, bakm ve onarmn yapmak Kullanlacak gere: Maket kalorifer ve havalandrma tesisat, servis cihaz ve aletleri KONTROL LSTES
EVET GZLENECEK DAVRANILAR Istma ve havalandrma sisteminin almasn incelediniz mi? Sisteminin genel yapsn incelediniz mi? Istma ve havalandrma sisteminin paralarn incelediniz mi? Kalorifer sisteminin radyatrn skerek, tkal olup olmadnn kontroln yaptnz m? lave kalorifer sistemini skerek devre kontroln yaptnz m? Kalorifer sisteminin fann skerek, elektriki devre kontrollerini yaptnz m? Termal sistemli kalorifer devresini kontrol ettiniz mi? Kalorifer ve havalandrma sisteminin kumanda mekanizmasnn kontroln yaptnz m? Hava karm, hava datm, i dolam kapak aktvatrlerinin kontroln yaptnz m? HAYIR

Not: lem basamaklarn yaptktan sonra kontrol listesinde iaretleme yapnz. Cevaplarnzn tamamnn evet olmas gerekir. Cevaplarnzda hayr olan davranlar retmeninizin kontrolnde tekrar yapnz.

46

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

DEERLENDRME
Cevaplarnzn tamamnn doru olmas beklenir. Yanl iaretlediiniz sorular iin ilgili konular tekrarlayn. Modlle kazanacanz yeterlii len bir lme arac retmeniniz tarafndan hazrlanarak size uygulanacaktr. Uygulama sonunda yaplan deerlendirme ile gemeyeceiniz retmeniniz tarafnda size bildirilecektir. bir sonraki modle geip

47

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET -1 CEVAP ANAHTARI oktan Semeli Cevap Anahtar
1 D 2 B 3 A 4 A 5 D 6 B 7 A 8 B 9 B 10 D 11 B Doru Yanl Cevap Anahtar 1 D 2 D Y 3 Y 4 D 5 Y 6 D 7 D 8 D 9 Y 10 D

48

RENME FAALYET -2 CEVAP ANAHTARI oktan Semeli Cevap Anahtar

1 B 2 A 3 C 4 D 5 A 6 B 7 D 8 A 9 B 10 C Doru Yanl Cevap Anahtar 1 D 2 D 3 Y 4 Y 5 D 6 Y 7 D 8 D 9 D 10 Y

49

KAYNAKA KAYNAKA
ATA Yakup, Fatih YAMA, Motor Tekml Kursu Kurs Notlar, Ankara, 1997. TOFA, Servis Katalou. VOLKSWAGEN AG, Servis Eitimi, 2004. RENAULT, Servis Eitimi, 2004. AUD, Servis Eitimi, 2002. www.obitet.gazi.edu.tr7

50