Bauman, en bandan beri bamsz ve eletirel kiiliini korumutur.

Polonya'daki Komnist Rejim hakknda honutsuzluu artan ve rnein Stalin Zhdanov'un yaratc entelijensiyay "ruh mhendisleri" olarak niteleyen sloganna kar kan Bauman ve arkadalar, rejime ynelecek eletirileri Polonya'da zaten var olan anti- semitik duyguya kanalize ederek savuturmak isteyen hkmet tarafndan snr d edilmitir (Kilminster ve Varcoe, 1998 : 25). Bauman ngiltere'de de bamsz entelektel kiiliini srdrmtr (Bkz. Smith, 1998).

Baumann Modernite ve Holocaust adl eseri 1989 Avrupa Amalfi Sosyoloji ve Sosyal Teori dl'ne layk grlmtr. Bauman ayrca 1998 Adorno dl'nn de sahibidir.

1.Modernite ve Postmodernite

Bauman genellemeler yapmay seven bir dnrdr. Bu, onu ister istemez indirgemecilie gtrr. Baumann ele ald konularda meseleyi sadece tek bir ya da birka olguya irca etmesi genellikle eletirilmitir. Bu onun meselenin dier vehelerini bilerek ya da bilmeyerek gzden karmasna neden olur.

Bu indirgemecilii aada inceleyeceimiz modernite ve postmodernite konularnda da grebiliriz. Bauman moderniteyi aklcla ve daha spesifik olarak Weberin tanmlad biimiyle arasal akla indirger. Baumana gre modernite bir aklclk, kesinlik, dzen ve tek biimcilik araydr. Modernite geleneklere ve

duygulara kar akln, belirsizlie kar kesinliin eitlilie kar tek biimliliin,

kaosa kar dzenin bir savadr. Fakat bu trden bir bak as modern dnce iindeki farkl basamaklarn ve bizzat moderniteyi de muhalefet edilen bir sylem haline getiren eitli paradigmalarn gz ard edilmesine neden olmaktadr.

Baumann moderniteye saldrs zellikle Modernite ve Holocaust

adl

eserinde ok iddetlidir. Yazar, moderniteyi Holocaust ve benzeri soykrmlardan sorumlu tutar. Modernite olmadan Holocaustun dnlemeyeceini belirten

Bauman, Yahudilere ynelik daha nceki saldrlardan rnekler vererek bunlarn hibir zaman soykrm derecesine ykselmediini ifade eder.

Baumana gre, Holocaust sadece belli bir topraa, yani Almanyaya mahsus bir olay deildi. Holocaust istisnai bir olay, bir cinnet patlamas ya da insann kt olan znn bir da vurumu da deil bizzat modernitenin bir sonucuydu. O, modernliin bir hatas, ksa sreli bir yoldan sapmas deil, bizzat onun rnyd.

Holocaust bizim aklc toplumumuzda, uygarlmzn yksek sahnesinde ve insan olunun kltrel zaferlerinin zirvesinde domu ve uygulanmtr ve bu nedenle toplumun, uygarln ve kltrn bir sorunudur. (Bauman, 1997b: 11)

Baumana gre, Holocaust tipi zmler arasal akl ve onun modern, brokratik kurumsallama biimi nedeniyle mmkn olmutur. Belli bir amaca ulamak iin uygun aralarn seilmesini rasyonel olarak tanmlayan ve hedefi

etkinlik olan arasal akl ve brokrasi, yazara gre, Holocaustu akla uygun klmtr. te yandan rklk yabanc korkusundan ziyade modern akln dzenleme tutkusundan kaynaklanan ve modern dnemde ortaya kan bir olgudur. Baumana

gre yine modern bir olgu olan soykrm topluma srekli dzenlenip gzetlenecek bir bahe gibi bakanlarn eylemlerinden biridir (Bauman, 1997b:126).

Arasal akl Bauman tarafndan eylemi adiaforize ettii iin reddedilir. Adiaforik* eylem ne iyidir ne ktdr. Arasal akl ve ona dayanan brokratik

rgtlenme biimi, eylemi ahlaksal deerlerle deil de, teknik deerlerle llebilir hale getirir (Bauman, 1997b:270). Ross Pooleun ifadesiyle arasal akln ar basan ilgisi verimlilik olup, bu lt niceldir (1993:60). Baumana gre arasal akl eylemi ahlaktan soyutlayarak onun yerine etkinlii, teknik baary koyar.

Holocaustu mmkn klan dier unsur olan brokrasi ise, aslnda arasal akln kurumsallam bir biimi olduu iin doal olarak eylemi ahlaki hesaplardan soyutlama becerisine sahiptir. Brokrasi iki ekilde eylemi ahlaki deerlerden koparr; onu adiaforize eder, yani eylemi ahlaki adan ilgisiz hale getirir; onu doru yanl gibi deer yarglaryla deerlendirilebilir olmaktan karr. Eylem ahlaki kstaslara vurulamaz hale gelir. Bunlardan birincisi olan grevsel i blm, eylemi, hibirinin tek bana sorumluluu stlenemeyecei biimde kiiler arasnda paralar. Sorumluluk yzer-gezer hale gelir, yle ki hi kimsenin o eylemden tek bana ve nihai olarak sorumlu olduu ileri srlemez. Eylem ufak paralara blnm olup her bir para sonu zerinde tek bana etkili olamayacak kadar kktr. Dolaysyla o paray yerine getiren kii kendisini olayn sonularndan sorumlu grmez. kinci olarak brokrasi ahlaki sorumluluun yerine teknik sorumluluu

Aldr edilmeyen, ahlaki ynden kaytsz kalnabilir olan. Kelimenin kkeni olan Adiaphoron, Kilise tarafndan ilgisiz, nemsiz olduu ilan edilen, dolaysyla hibir dayanak, resmi onay ya da yasaklama gerektirmeyen bir inan ya da adet anlamna gelir.

koyar. Ama teknik baary yakalamak, ii iyi yapmaktr. Bu eylemi ahlaktan soyutlar.

Bauman tm bunlarn sonucu olarak zalimlii kiilerin mizalarndan ziyade toplumsal ilikilere balar. Baumana gre Naziler tek tek ele alndklarnda barbar ve vahi deildiler; fakat onlar bu zalimlie iinde bulunduklar modern sistem ve toplumsal ilikiler a itmitir. Baumana gre modernlik insanlar daha zalim yapmamtr, sadece zalim olmayanlarn da zalimlik yapabilecei bir sistemi

mmkn klmtr. Gayri ahsi ve adiaforize edilmi modern rgtlenme a iindeki insanlar, yani rasyonel insanlar bu trden eylemleri mkemmel biimde yapabilir hale gelmilerdir (Bauman,2001:258).

Bu aklamalardan anlalaca zere Bauman Holocausttan tamamyla rasyonel etkinlik hesaplarnn, brokrasinin ve onlarn emrindeki teknoloji bilimin sorumlu olduunu savunur. ve

Bauman ve benzer biimde Frankfurt Okulunun modernite ve Aydnlanma yorumu Webere ok ey borludur. Weber, kapitalizmi ve brokrasiyi modern uygarln belirleyici zellii olan daha genel rasyonalizasyon srelerinin rnekleri olarak grr. Devlet, brokrasi araclyla amalarn gereklemesi iin etkin ynetim aralarn rgtler; kapitalizm de ayn ekilde retim kaynaklarn dzenler. Brokrasi yalnzca tek yanl bir akl yani arasal akl temsil eder. Brokrasi, ve bu arada kapitalizm, toplumu sadece belirlenmi amalar iin etkin aralarn seimiyle ilgilenen formel akl anlamnda rasyonalize eder. Bu rasyonalizasyon, amalarn

znel rasyonalitesine, akln insan eylemlerinin nihai amalarna deer bimedeki rolne kar kaytsz kalr. Dolaysyla toplumun arasal adan rasyonalize edilmesi akl d sonularn ortaya kmasyla elimez (West,1998:93). Baumann arasal akl aklamas Weberin bu grlerine dayanr.

Nitekim gerek Sorensen (1995) ve gerekse Spencer (1998) Bauman sosyolojinin iindeki, Weberden olduka etkilenmi olan hermeneutik-

fenomenolojik gelenek iinde grmektedir. Bu, ayn zamanda Marksist bir gemie sahip olan Baumann Horkheimer ve Adornonun Eletirel Teorisine benzeyen bir pozisyon gelitirmesine imkan tanmtr. Bauman da bunu 1991 tarihli almas Modernity and Ambivalenceda Aydnlanmann Diyalektiinin iskeletini tarihsel ve sosyolojik Hegelyen ete brndrmeye altn syleyerek ifade eder. Fakat Bauman, Marksizmi reddettii, aklcl radikal biimde eletirdii ve

hermeneutie daha ok eilimli olduu iin, Eletirel Teoriden farkl olarak btn suu toplumun aklclna ykler ve modern aklcl tmyle reddetmekten ekinmez. Ona gre modernite phe gtrmeyecek biimde tarihteki en az insani safhadr (Sorensen,1995).

Bir baka farkllk

ise Joasn belirttii zere (1998:50) Adorno ve

Horkheimer arasal akln hakimiyetinde dorusal bir art varsayarken Bauman bu srecin i elikilerine daha aktr ve daha az dorusaldr. Ayrca bu gn arasal akln hakimiyetinin daha fazla artmasna kar bir alternatife izin verme konusunda daha isteklidir. te yandan Eletirel Teori modernitenin bir karakteristii olarak efsane ile rasyonalitenin karlkl bamlln vurgular. Onlara gre, nasyonal

10

sosyalizm rgtsel etkinlik ve baar ile atalara zg barbarl esiz biimde birletirmitir (West, 1998:93). Bauman ise nasyonal sosyalizmdeki rgtsel etkinlik ve baar unsuruna ok fazla arlk vermekle beraber en az onun kadar nemli olan romantizmi gz ard eder. Hans Joas (1998:52) Baumann almasndaki bu eksiklii vurgular; ayrca ona gre Bauman nihai zme gtren karar mekanizmalarn analiz etmemi ve Nazi rejiminin giderek radikallemesini gz ard etmitir. Joas, soykrmn brokratik karakterinin genelletirilmesini problemli bulmaktadr. te yandan Bauman Holocaustun sava srasnda meydana geldiini de yeterince vurgulamamaktadr. Bu, askeri stratejilerle soy krm stratejileri arasndaki ilikinin analizini de imkansz klmaktadr (Joas, 1998 :49, 52).

Tm bunlar gz nne aldmzda Holocausta sosyolojik bir tan koymak ve onu gncel sosyolojik tartmalarn mecrasna sokmak isteyen Baumann, belki de bir tarihi olmad iin, bu olay btn unsurlaryla ele almadn syleyebiliriz. Yapt daha ziyade sosyolojik genellemelere ulaabilmek iin ne kan baz unsurlarn vurgulanmas, daha dorusu bu unsurlarn temel alnmas olmutur.

Benzer biimde buraya kadar incelediimiz haliyle modernite arasal aklcla ve onun toplumdaki brokrasi gibi eitli kurumsal uzantlarna indirgenmitir.

Aada

ilkin, bilgi ve iktidar

ilikisinin modernite ve postmodernite

deneyimlerini nasl oluturduunu inceleyeceiz. Bu balamda yazarn dncesinde nemli bir yer tutan yasa koyucu yorumcu ayrmna deineceiz. retim Toplumu ve Tketim Toplumu bal altnda ise yazarn postmodern toplum tasvirine yer vereceiz.

11

a)Yasa Koyucular ve Yorumcular

Baumann moderniteye ve modern devlete nasl baktn anlamamz iin onun avlak bekisi ve bahvan benzetmelerini incelememizde yarar vardr. Buna gre modern-ncesi devlet avlak bekisi rolnde iken modern devlet bahvan rolne brnr. Dolaysyla modernite eylerin daha ok kendi hallerine brakld bir vahi kltrden srekli olarak dzenlenip denetlendii bahe kltrne gei olarak grlr.

Yazara gre modern ncesi alarda insanlar eylerin Tanrsal ve doal dzenine inanyor, insan biimlerinin ve farkllklarn nceden belirlendiini dnyorlard. Dolaysyla Tanrsal dzenin gerei olarak algladklar bu farkllklarn ve insani zelliklerin insani Bu etkiyle inanlarn ve insani tasarmlarla Kilise

deitirilebileceini

dnmyorlard.

korunmasnda

hiyerarisinin salad denetimin de etkisi vard.

Bauman bu dnya grnn on altnc yzylda yaanan krizlerle zldn ifade eder. Bu yzyl, Kiliseye bal kesinliin kt ve evrensel hakikat anlaynn yeni ve laik bir zemine oturtulduu bir gei dnemiydi. Ayrca bu yzylda ktlk, salgn hastalklar, yoksulluk ve bo gezerlik de alabildiine

yaygnlamt. Bu, hem dncede hem de toplumsal yapda meydana gelen dnmler eski yapy paralamtr. Varolan karmaa ve kaostan kurtulmak

isteyen ve dzenin ve kesinliin peinde olan modern zihniyet hzla toplumu dzenlemeye girimitir . Baumana gre iki zihniyet arasndaki fark burada aa

12

kar. Avlak bekisi ile bahvan arasndaki fark modern ncesi a yneticisi ile modern a yneticisi arasndaki fark gibidir.

Avlak bekileri, insanlarn (ya da kendilerinin) kendi yaamlarn idare etmek konusundaki yetilerine pek inanmazlar. Doal olarak, dindar kimselerdir. Bekiliini yaptklar vahi kltrn salad bir model , kalp ya da biim olmadndan, insanlar dnyasnn insani kkeni, insann kendine yeterlilii, insanlk durumunun biim verilebilir bir ey olduu, vb. konularda fikir oluturmalarn

salayacak bir deneyimden yoksundurlar. ( Bauman , 1996:67)

Bahvan ise yukarda tasvir edilen avlak bekisinin tersine srekli olarak dikkat ve zenle baheyi dzenler. Aksi halde baheyi yabani otlar saracak ve bahe olmaktan kacaktr. Bu denetim ve dzenleme sisteminin aktrleri ise okumular ya da uzmanlardr. Ksacas Baumana gre moderniteyi yaratan iktidar bahvan modeli zerine kurulmutur. Modernite ncesi ynetici snf ise bir anlamda kolektif avlak bekisiydi (Bauman, 1996:66).

Bauman Yasa Koyucular ve Yorumcular da modernite ve postmodernite konularn Batda ortaya kt biimiyle entelektel pratik asndan ele almaktadr. Bauman, Foucaultya benzer biimde, bilgi ile zgrlk arasnda deil de bilgi ile iktidar arasnda bir balant kurar. Glnur Savrana gre (1999:162) Foucaultnun modern dnceye vurduu en byk darbe aklla zgrlk arasnda Aydnlanmada kurulan balanty kopararak akl ve bilgiyi iktidarla

balantlandrmasyd. Bauman da bu gr kabul etmitir. Yazar bilgi ve iktidarn belli artlar altnda karlkl etkileiminin modernite deneyimini yarattn savunur. te yandan bu ikisi arasndaki kopma ise postmoderniteyi yaratmtr (1996:8-9).

13

Bauman, modernite ve postmodernite ile ilgili olarak iki entelektel stratejiden bahseder. Modern entelektel stratejiyi yasa koyucu eretilemesi temsil eder. Buna gre entelektel dierlerinde olmayan bilgilere sahiptir. Bu bilgiler ona yarglama, doruyu yanltan, iyiyi ktden, gzeli irkinden ayrma, grler arasnda tercih yapma ve merulatrma yetkisini ve gcn verir. ounluk ise tm bunlar salayan bilgiden yoksundur; dolaysyla, bu bilgiyi elinde tutan aznlk tarafndan yani hkmedenler tarafndan aydnlatlmal ve

ynlendirilmelidir. Hkmedenlerin ellerindeki bilgiyi bilgeler, uzmanlar ve retmenler olarak hkmedilenlerin yararna kulland varsaylr (Bauman,1996:1128). Yorumcu rol ise tipik postmodern stratejiyi temsil eder. Gnmzn dnyasnda artk yasa koyucu olarak entelektele yer ve ihtiya yoktur. Yorumcu rolnn ii gelenekler aras tercmedir. Artk en iyi dzeni belirlemeyi deil farkl gelenekler, fikirler ve aktrler arasnda kolay ve anlamn arptlmad bir iletiim salamay amalar(Bauman,1996:12).

Bauman, entelektel kavramnn yirminci yzyln banda bir gelenei diriltmek amacyla oluturulduuna dikkat eker. Bu, hakikatin, ahlaki deerlerin ve estetik yarglarn birliini dile getiren ve bunlar hayata geiren bilgili insanlar geleneidir (1996:7). Yirminci yzylda byle bir aba iinde olan bu entelektellerin canlandrmaya altklar gelenein temsilcileri ise on sekizinci yzyl Fransasnn filozoflardr. Bauman o dnemde entelektellere ihtiya duyulmasn salayacak biimde baz artlarn bir araya geldiini belirtir. Bu dnemde mutlakiyeti monari ok glenmiti. Buna karlk daha nceki dnemlerde ynetim ilevini byk oranda yerine getiren soylular ve bir kurum

14

olarak soyluluk giderek yok olmaktayd. Dolaysyla glenen monarinin yeni siyasal bir snfa ihtiya vard. Bauman var olan bu ihtiyacn filozoflar ve okumu yazmlarca giderildiini savunur (1996:33-35). Daha nce de belirtildii gibi on altnc yzyldan balayarak sregelen ve modernlik ncesi alarn kk, istikrarl ve denetimli dnyasn paralayan bir kriz dnemi yaanmaktayd. Dnya grlerinde ve toplumsal yapda bir dnm ieren bu kriz bir mulaklk yaratm, ortaya bir zlme dnemi kmt. Fakat bu belirsizlikle urap ba etmek iin geleneksel metotlar yeterli deildi. Denetimin artk tasarlanmas, rgtlenip ynetilmesinin gerekli olduu dnlyordu. Bu dorultuda devlet bir dizi hukuksal dzenleme iin harekete geti. Devletin yani iktidarn, entelektellere yani bilgiye olan ihtiyac ite bu noktada ortaya kt. Belirsizlik ve dzensizlikle yeni ve hesapl metotlarla mcadele etmek iin bu metotlar salayacak bilgiye ihtiya vard.

Bu trden bir zihni deiim, yani eylerin planlanp dzenlenmesi gerektii dncesi geleneksel kltr tahrip etmitir. Bu tahribattan doan boluk bilgiyle ve hukuki dzenlemelerle doldurulmu, bu ise uzman yneticilere, retmenlere ve toplum bilimcilere olan talebi dourmutur (Bauman,1996:52-55).

Bauman eitim, kltr ve medeniyet kavramlarn da

bilgiye dayal

dzenleme dncesi balamnda aklar. Ona gre eitim dzen getirmeyi amalayan giriimdi ve amac insanlar daha fazla aydnlatmaktan ziyade itaati retmekti (1996:91). Kltr, kelimenin ziraatle ilgili olan anlamna uygun biimde, insan davranlar ve yaamnn biimlendirilmesiyle ilgiliydi. Artk insan

15

davranlar ve yaamlarndaki farkllklar eyann tabiat ile ilgili olarak ya da tanrsal dzenin bir paras olarak grlmyordu. Bauman, Benetonun kltr kavramnda iyimserlik, evrensellik ve etnosentrizm olmak zere zellik grdn aktarr. Buradaki iyimserlik, insani zelliklerin biimlendirilebilirliini; evrenselcilik, tm yerlere ve zamanlara uygulanabilecek bir ideale olan inanc ve etnosentrizm ise 18. yzyl Avrupasnda biimlendirilen idealin dnyann teki kesimlerinin taklit etmesi gereken insani bir yetkinliin doruunu temsil ettiine olan inanc ifade eder. Kltr ile uygarlk, siyasal bir ilev stlenen mots de combatdr(Sava terimleri) (Aktaran.Bauman,1996:116).

te yandan medeniyet kavram, Baumana gre, Batda bilgili kesimin sylemine vahi, yerel, geleneksel kltrlerin ve yaam tarzlarnn ortadan kaldrlmasn amalayan bir hal seferinin ismi olarak girmitir (1996:99). Ahlak ile modernlik arasndaki iliki hakknda yazan bir baka dnrn, Ross Poolen Ahlak ve Modernlik adl eserinde medeniyet kavramna benzer biimde yaklatn grrz. Poolee gre Bat Avrupann ticari toplumlaryla dnyann geri kalan

arasndaki iliki, medeniyet ile barbarlk, ilerlemeyle duraanlk, gelecek ile gemi arasndaki iliki olarak kavranyordu. Medeniyet kavram bask ve smry merulatrmak iin kullanlyordu. Fakat bu kavramn temsil ettii deerlerin evrensel ve ilke olarak herkese ait olduu dnlyordu. Bat Avrupada gelien ticari toplumlar imdilik bu deerlerin ayrcalkl konumdaki tayclarydlar. Bu toplumlarn dnyann henz medenilememi ksmlarndaki topraklara tecavzlerini merulatran da bu dnceydi. Bat Avrupann bu geri lkelerin kendi geleceklerini temsil ettii iddias bu tecavzlerin gerekesini oluturuyordu

16

(Poole,1993:41). Grdmz gibi Poolen medeniyet kavramn anlay Baumana hayli benzemektedir. Fakat o, farkl olarak, kltr kavramn etimolojik anlamn vurgulayarak aklamak yerine daha ok toplumsal srete kazand anlamn baz alarak aklar. Buna gre kltr ilke olarak tikel bir grup ya da lke ile snrl deerlere gnderme yapar. Medeniyet, akl gibi Aydnlamann karakteristik bir deeri iken kltr, romantizmin bir rnyd ve bu haliyle on dokuzuncu ve yirminci yzyllarda ne kacak olan ulusu deerleri nceden haber vermekteydi (1993:42).

Modernite ile entelektellerin ve eitimin ilikisini vurgulamak zere Bauman Ernest Gellnerden u alnty yapar:ada toplumsal dzenin temelinde cellatlar deil, profesrler vardr. Devlet gcnn temel arac, simgesi giyotin

deil,(tam da yerinde bir deyimle adlandrld gibi) doctorat dtatdr (devlet doktoras). Yasal eitimin tekeli yasal iddetin tekelinden daha nemli, daha merkezidir(Akt.Bauman,2000a :133).

Baumana

gre

Bat

Avrupa

doumlu

modern

uygarln

nemli

zelliklerinden birisi kltrel farkllklar yok etmesiydi. Buna gre farkl olan geri kalm oland ve geici olmak durumundayd. Uygarlk ise kusursuzlua ulaacak ve lmsz bir hal alacakt (Bauman 2000a:159-160). Bu amacna ulamak iin asla pes etmemek ve mitsizlie kaplmamak onun en bariz zelliklerinden biriydi. Modernite , enerjisini mutlaka bir zm bulacana, pozitif bir programn kesinlikle mmkn ve zorunlu olduuna olan inancndan alyordu(Bauman, 2001:34-35). Dolaysyla yukarda iaret edilen dzenleme ve yasama saplantsnn nedeni

17

Baumana gre a gzllk veya emperyal amalardan daha ok kibir ve z gvendi(2001:50). Modernite srekli gelecee, gelecekte kesinlikle kusursuz bir dzen kurulaca inancna gnderme yapyordu ve szn ettiimiz z gven nedeniyle bundan ylmyordu. Baumann aktard zere, Lyotarda gre gelecee ynelik byle bir proje ile yaamak modern var olu tarznn bir zellii idi, dolaysyla meruluunu da gelecekte aryordu. Gelecekte elde edilecek olan mutluluk bu gnn aclarn,olumsuzluklarn, irenliklerini rtme ilevi gryordu (Bauman,1998a:271-272).

te yandan bu gn artk yukarda szn ettiimiz trden yasa koyuculara daha dorusu yasa koyucular olarak entelektellere ihtiya kalmamtr. Modernite yukarda akladmz nedenlerden tr yasa koyucular olarak entelektellere ihtiya duyuyordu. Fakat dnya artk bu tip bir entelektel iin uygun deildir. nk, Baumana gre Bat toplumlar iindeki toplumsal gler giderek entelektellerin salayabilecei hizmetlerden bamszlamtr. Bu gn iktidarlarn panoptik* kurumlar da dahil olmak zere sahip olduu bir ok yntemin daha az nemi vardr; nk, devlet iktidarn pekitirmek zere yeni ve daha etkili yollar bulmutur. Bu srete entelektellerin nemi de azalmtr. rnein, Sovyet tipi sistemde entelekteller tasfiye edilmi ve yerlerine zorlama, ynlendirme ve panoptik denetim teknikleri gemiti. Batnn tketim toplumunda ise deerler

Panoptikon: Jeremy Benthamn 18. yzyln sonlarna doru ortaya koyduu cezaevi modeli.Bu, zeri camla rtl ,daire planl bir yapyd.D cephe boyunca dizili olan mahkum hcreleri merkezde, gene daire planl bir odada bulunan gardiyanlar tarafndan srekli denetim altnda tutulabiliyordu (Ana Britannica ). Foucault, hastane, darlaceze, okul gibi kurumlar da panoptik kurumlar olarak niteler. Ona gre panoptikon yalnzca belli bir sorunu zmeye ynelik bir mimari tasarm olarak dnlmemiti. Bu yolla gzetim sorununu zmek zere tasarmlanm bir iktidar teknolojisi yaratlmtr. Bentham kendi optik sisteminin, iktidarn kolay ve etkili bir biimde uygulanabilmesi iin gerekli byk bir yenilik olduunu dnyor ve sylyordu.Bu sistem 18. yzyln sonundan itibaren yaygn bir biimde kullanlmtr (Bkz.Bauman, 1996:58-62).

18

arasnda karar verme, gr oluturma ve deerleri dorulama iini piyasa mekanizmas stlenmitir. Yani her iki sistemde de entelekteller yerlerinden olmu ve belirleyiciliklerini kaybetmitir (Bauman,1996:150).Bu yeni durumda entelektellerin oynayabilecekleri yeni rol, yukarda da belirtildii zere, gelenekler arasnda fikir al-veriinin doru ve arptlmam biimde yaplmasn salamaya alacak olan yorumcu roldr.

Bu noktada Baumann grleri zerine birka deerlendirme yapmak yararl olacaktr.Yukardaki analizler gz nne alndnda Baumann

modernleme srecinde devletin etkisine ok fazla nem verdii grlyor.Devlet bilgiyi ve onun tayclar olarak entelektelleri yanna alarak toplumu yukardan aaya dzenliyor.Bu birok modernleme deneyimi iin doru olmakla beraber hibir istisnaya yer verilmeden genelletirilmesi sorunlu grnyor.rnein,ngiltere sahip olduu corafi ve ekonomik avantajlar sayesinde en bandan beri gl bir merkezi iktidara sahip olmutur.Yani gl merkezi iktidar, ngiltere gibi devletler sz konusu olduunda modernleme srecinin balamasndan ok daha ncelere uzanr.Ayrca ngilterede demokratikleme ve modernleme sreci genellikle byk krizler yaanmadan ve yukardan aaya dzenlemelerle deil de daha kendiliinden yaanmtr. Hans Joas da (1998:52) bu noktaya dikkat ekerek daha az devlet merkezli modernizasyon srelerinin olup olamayacan ve rnein Kuzey Amerika kolonileri ve ABDnin bahvan devlet metaforuyla aklanp aklanamayacan sorgulamaktadr.

19

Baumann devletin merkezde olduu modernleme dncesini, onun bu tr deneyimlerin yaand Dou Avrupa kltrnden gelmesine balamann yanl olmayacan dnyoruz.Bauman bizzat kendisinin de iinde yaad bu tr tecrbeleri istisnalar gz ard ederek genelletirmi grnyor.

Nitekim vo Mozny de Joasa benzer ekilde , Baumann kklerinin entelektel kavramnn kt Dou Avrupa Yahudi kltrnden olduunu vurgulayarak Anglo-Sakson sylemin Baumann szn ettii trden bir entelektel kavramna sahip olmadn belirtir. Moznye gre ngilizler halen mantkl ve zgr insanlar arasndan birilerinin hakikat, gzellik ve etik konularnda hakem rolne talip olmasn anlalmaz bulmaktadr.

Peki postmodernite nedir? Bauman postmoderniteye nasl yaklamaktadr? Postmodernite modernitenin farkl zellikler tayan bir devam mdr yoksa modern dnemden sonra gelen ve ondan tamamen bir kopu zellii tayan bir dnem midir?

Baumana gre post zamansal

anlamda

sonray

iaret

etmez.Yani

postmodernite moderniteden sonra gelen ve ondan apayr bir baka zaman dilimi deildir.

Postmodernitenin geliiyle bir entelektel tarz olarak modernitenin tamamyla aldna ya da postmodernitenin,modernitenin geerliliini yadsdna (tutarl bir postmodern konum alndnda insann herhangi bir eyi yadsmas mmknse) inanmyorum.(Bauman,1996:13)

20

Postmodernite, kendi ilkelerinin ve pratiinin farkna varm, kendisi zerine dnen ve gereki olmayan iddialarndan vazgeen z bilinli bir modernliktir.

Postmodernlik, tarihsel eserin nceden kestirilen dourgularn eksiksiz bir ekilde deerlendirebilecek kadar eksiksiz gelimi bir modernlik olarak...kendi hakiki mahiyetinin bilincinde modernlik-kendi iinde modernlik- olarak yorumlanabilir. ( Baumandan Akt. Kumar,1999:168)

Baumana gre postmodern zihin her eyin iyi bir zm olduuna ve belirsizliklerin kesinliklere dntrlebileceine inanan modernitenin aksine iyi birer zm olmayan sorunlarn,belirsizliklerin,ortadan kaldrlamayan kukularn varlnn farkndadr.Baumann deyiiyle Postmodern zihin insanlk durumunun karklnn kalc olduu dncesiyle uzlamtr.Bu genel hatlaryla postmodern bilgelik denebilecek eydir.(1998a:295)

Bauman modern ve postmodern zelliklerin i ie gemiliini de vurgular.

Sonuta bir modern ncesi, bir modern ,bir postmodern dnyada yaamyoruz. dnya da elimizden geldiince tutarl bir duruma getirmeye altmz tek bir yaam srecinin karlkl tutarsz ynlerinin ,soyut idealletirmelerinden baka bir ey deildir.(Bauman,2000a:23)

Fakat yukardaki alnt Baumann iinde yaadmz zaman dilimini postmodern olarak adlandrmad anlamna gelmez.Kastettii ey bu trden kavramlatrmalarn iinde yaadmz bir yaam srecinin birbirinden farkl ve

21

elien ynlerine dair ideal tipler olduudur.Yoksa her dneme ait zellikler ayn anda grlebilir.Bu da bizzat kendisinin postmodern olarak adlandrd dnemin zamansal bir sonralk ifade etmedii ve moderniteden sonra gelen yepyeni bir safha olmad anlamna gelir.Modern ve postmodern zellikler ayn anda ve bir arada grlmektedir fakat meydana gelen zihni ve toplumsal dnmler iinde yaadmz zaman dilimini postmodern olarak adlandrmamza imkan verecek dzeydedir.

Bugn artk Anthony Giddensin ge modernlik, Ulrich Beckin dnmsel modernlik*, George Balandierin modernlik tesi(surmodernity) dedii ve benim de postmodern dediim bir zaman diliminde ... yayoruz.(Bauman, 2000b:33)

Ksacas postmodernite modernitenin inandrclyla ilgilidir.Postmodernist sylem Bat toplumunun kendisine atfettii niteliklerin artk geerli olmadn ve aslnda muhtemelen gemite de geerli olmam olduunu ima eder (Bauman, 1996:143; Ayrca baknz.Bauman,1998a:20). Modern a felsefecileri Bat aklclnn, mantnn, ahlaknn, estetiinin, kltrel ilkelerinin, uygar yaam kurallarnn nesnel olarak stn olduunu ispatlayan temelleri dile getirme araylarn srdrmler ve bu arayn kesinlikle baar getireceine inanmlardr. Buna karn postmodern dnem bu aray bir yana brakm ve onun beyhudeliine inanmtr.Postmodern dnem srekli ve stesinden gelinemez belirsizlik

koullarnn farkndadr. Btn iddialar tarihsellie sahip olan eitli greneklere dayanr.Yani bu tr iddialarn dayandrlabilecei evrensel ve nesnel bir temel

yoktur. Snrsz sayda yaam biimi bir arada varln srdrmektedir. Postmodern
*

Yazar baka bir yerde (1999d) Beckin kulland kavram ikinci modern (second modern) olarak aktaryor.

22

dnem tm bu zelliklerin var olduu bir yaama uyum salamaya alr (Bauman,1996:145).

Aada Baumann modernite ve postmodernite hakkndaki

dncelerini

daha iyi anlamamza imkan salayacak olan , bata retim toplumu ve tketim toplumu olmak zere yapt eitli ayrmlara deinilecek ve daha sonra baz

postmodern dnrlerle benzerlik ve farkllklarna ksaca deinilecektir.

b.retim Toplumu ve Tketim Toplumu

Bauman daha ok bilgi ve dnce boyutundaki deiimleri vurgulayan bir yazar olmakla beraber toplumun da dnmekte olduuna iaret eder.Bu hususu onun retim toplumu tketim toplumu ayrmnda grrz.

Baumana gre ada toplum bir tketim toplumudur. Bir tketim toplumdan bahsetmek toplumun sadece tkettiini, hi retmediini ifade etmez. retim olmadan tketim olmaz. Bu ikisi daima bir arada bulunan ve birbirini gereksinen etkenlerdir.Yani her toplum retir ve tketir. Bauman kapitalizmi iki devreye ayrr. lk devredeki topluma retim toplumu adn verir. Bunun nedeni o toplumun yelerinin asl olarak reticiler olarak kullanlyor olmalaryd.

Gnmzn toplumunun yeleri ise asl olarak tketiciler olarak kullanlmaktadr. Arada bir vurgu fark vardr. Fakat bu, toplumun her alannda, kltrde ve bireysel yaamda ok byk farkllklar yaratmaktadr. Bu farkllklarn derinlii ve

23

yaygnl ise eskilerin toplumunu retim toplumu, bizim toplumumuzu ise tketim toplumu olarak adlandrmay hakl klmaktadr (Bauman,1996b:39-40).

Baumann kapitalizmin bu iki devresi hakkndaki aklamalarna gelince, kapitalist tarihin ilk yarsnda i nemli bir yer igal ediyordu. kinci evreye geildike i merkezi konumundan yava yava uzaklam ve boalan yeri birey zgrl doldurmutur. Fakat bu birey zgrl tketici zgrl niteliindedir.

etii tarafndan normatif olarak gdlenen bir yaamda maddi kazan ikincil ve iin kendisine gre arac saylr (nemleri birincil olarak i abasnn yeterliliini dorulamaktan ibarettir). Tketici etiki ile ynlendirilen bir yaamda ise tam tersi bir durum sz konusudur. Bu durumda i (en iyi koullarda) aracdr; kii doyumu, zerklii ve zgrl maddi kazanlarda arar ve bulur (Bauman,1997a:104).

kinci aamasnda kapitalizm haz drtsn kendi devamlln salamak iin kullanmaktadr. Tketim sistemi mutluluk iinde harcama yapan tketiciye ihtiya duyar. Haz peinde olan tketici iin ise bu hazza ulamak iin harcama yapmak nemli bir grev haline gelir.Bauman harcamak iin bask olduunu iddia eder.Ne ki bu bask bir zulm biiminde ortaya kmamaktadr.Baumann ifadelerinden anladmz kadaryla bu bask tketim yoluyla belli bir yaam tarzn ve belli bir kimlii ina etme srasnda yaanr.Belli simgelere sahip olmak, bu simgeler yoluyla saygnlk ve ayrm kazanarak kendini ina etmek, belli bir yaam tarzn benimsemek ynndeki basklar ya da belli irketlerin reklamlar araclyla iyi yaamn, gerek ihtiyalarn ve bunlarn tatmin yollarnn ne olduunu belirlerken kurduklar basklar (Bkz.Bauman,1997a:166).

24

Modernite, yukarda da belirtildii zere ,sonunda ulaacan umduu hedefe varmak iin bugnn abalarnn getirdii aclara, zorluklara katlanmay vaaz ediyordu. Aada da deineceimiz zere modern birey bu adan hedefine

ulamak iin ln btn zorluklarna katlanmay gze alan ve katlanan bir hacya benzer. Oysa bugnn bireyinin beklemeye, zevki tatmak iin bedel demeye, zorluklara katlanmaya tahamml yoktur. Bu anlamda tketim toplumu imdinin toplumudur. Bu aklamalar nda baktmzda Baumann modern yaamn

zetinin tasarruf defterleri olduunu, postmodern toplumun paradigmasnn kredi kart olduunu sylerken neyi kastettiini anlarz (Bkz. Bauman,2001:15).

Yukarda tketim toplumunda harcama ynnde bask olduunu belirtmitik. Byle bir toplumda pazar, satn almay tm dertlerin devas gibi sunar. Bir rn almak artk sadece o rne sahip olmak anlamna gelmez. Bylece o rnn zerine yaptrlan ve o rne atfedilen btn szde deerleri de alm olacamz ima edilir. Doru bir rn semek ise rasyonalitenin iareti haline gelir. Yani satn almak sadece bir eyi elde etmekten kp her yeni rnle piyasaya srlen imajlar ve doru rn semeniz durumunda aklcl da satn almanz anlamna gelir. Dolaysyla artk fiyat ve fiili talep araclyla hakikat, etik ve estetik alannda karar verme gcne pazar sahip olur. Pazarn belirledii byle bir ortamda ise yasa koyucular olarak entelektellere ihtiya yoktur.

" Yeni egemenlik tarznn ayrt edici zellii, bastrmann yerine batan karmay, zorla dzenlemek yerine halkla ilikileri, otorite yerine reklamcl,

25

kurallar dayatmann yerine gereksinim yaratmay geirmesidir." (Bauman, 1996 : 200)

Bauman tm modern tketicilere ayartlanlar ismini verir.Bir de bastrlanlar vardr. kisi arasndaki fark para yaratr. Birincilerin paras vardr, dolaysyla ayartlabilirler; ikincilerin yoktur, ayartlamazlar; fakat, bastrlmalar gerekir. Baumana gre modern devlet insanlar siyasal haklarna sahip vatandalar ve bu haklara sahip olmayan yabanclar olarak ayryordu. Bu gnn piyasa toplumu ise insanlar tam teekkll tketiciler ve noksan tketiciler ya da tketici olmayanlar diye ikiye ayrmaktadr. Dnn modern toplumunda retmeyenler, tembeller, aylaklar hor grlyordu; bu gn ise tketmeyenler hor grlmektedir (Bauman, 2001:266). Gnmzn tketim toplumunda normal yaam eitli zevkler, parlak deneyimler arasnda tercih yapabilecek olan tketicilerin yaam olarak grlr. Yoksullar ise bu yaama eriemeyen kesimdir(Bauman,1999b:60).

Kapitalizm ilk devresinde retim zerine ina edildii iin srekli olarak emee ihtiya duyuyordu. Dolaysyla henz almayan yoksullar yedek emek ordusu olarak grlyordu. Bugnn kapitalizmi ise daha ok tketime dayanmaktadr. Ayrca gelien teknoloji sayesinde gn getike emek gcne olan ihtiyacndan kurtulmaktadr. Dolaysyla bugn yedek emek ordusu olarak yoksullara ihtiya kalmamtr.

26

Gemite kapitalist evrimin ortaya koyduu standartlarn kapitalist ynetim tarafndan yakalanamadn gren Sol bu hedeflere ulamak iin daha iyi bir tarihsel fail (historical agent) arayna girmiti.eitli nedenlerle ii snf sola doal bir seenek olarak grnmt. Fakat zaman iindeki gelimeler ii snfnn tarihsel fail olamayacan gsterdi. Bugnn yoksullar, dier bir deyile yeni yoksullar ise bugn bir tarihsel fail arayndaki entelektellere cazip grnmemektedir.Bu yeni tr yoksulluk, defolu tketici yoksulluu ,zenginleri ve glleri dman olarak deil ulamaya alacaklar rol modelleri olarak ve kendi yetersizliklerini lebilecekleri Dolaysyla, bir kstaslar fail olarak olmaya grmektedir uygun

(Bauman,1986:83).

grlmemektedirler.rnein, Habermasa gre yeni yoksullar smrlmedikleri iin devrimci bir g deildir. Offe ise onlar geriye ekebilecekleri bir emekleri olmad iin siyasal olarak etkisiz bulur.

"Gnmzn yoksullar ... smrlen reticiler olmaktan ok, defolu tketiciler (flawed consumers) dir. Onlar ne Pasifal ve Prometheus gibi zgrln mjdecisidirler ne de alternatif bir gelecein habercisi. stelik politik cazibeleri de yoktur. Onlar yalnzca bizim yaptklarmz yapamayan insanlardr ama eer yapabilselerdi korkun derecede mutlu olurlard"(Bauman, 2002:58).

Dier yandan yoksullar ayartlarak kontrol edilen tketicilerden olmadklar ve belli bir ba boluu ve aylakl temsil ettikleri iin , onlarn bastrma , gzetim, otorite ve kuralc dzenlemelerle disipline edilmeleri gerekir.Artk yedek emek ordusu olarak kendilerine ihtiya kalmad iin bir bela, toplumun srtnda bir kambur olarak grlrler. Bauman huzur bozucular olarak grlen bu

27

insanlar tutmak iin Batda saylar her gn artan dev hapishaneleri ve bu hapishanelerdeki saylar her gn artan mahkumlar rnek verir. Bauman gnmzde panoptik kurumlarn giderek daha az nemli olduunu sylyordu. Grld gibi bu panoptik kurumlar artk yeni yoksullar ve toplumda istenmeyen kesimleri kontrol altnda tutmak iin kullanlmaktadr.

Bauman gnmz toplumunda yeni yoksullarn grd bir ilevi de zikretmektedir. Onlar birer kt rnek olarak bir tketim toplumunda tketici olmamann ne anlama geldiini gzler nne sermektedir. Bu da tketicileri ellerindeki hayata daha sk sarlmaya itmektedir (Bauman,1996:221).

Bauman yeni yoksulluu, insanlarn gvenliklerinin giderek azaldn gsteren bir rnek olarak grmektedir. Bu soruna ynelik olarak eitli sosyal zm nerileri getirmektedir. Bu konuyu ikinci blmde ele alacaz.

Baumana gre postmodern zamann en nemli zellikleri arasnda mphemlik, geicilik yer almaktadr. Bauman geicilii vurgulamak zere iki stratejiden sz eder. Bunlar onun modernite ve potrmoderniteye bakn daha iyi anlamamz mmkn klacak olan modern ve postmodern lm stratejileridir.

Modern strateji tipik olarak lmllkn yapsn skme drts ile hareket eder. Bunu bir nevi lmllkten kurtulma, lmszleme abas, ebediyet ve sreklilik aray olarak yorumlayabiliriz. Fakat biliyoruz ki lm kanlmazdr. lm ve lm dncesi ba edilemez sorunlar olarak grnmektedir. Onun iin

28

modernite ba edemeyecei ve zemeyecei bir sorun olarak lmn yerine tek tek ba edilebilir hastalklar ve sorunlar koyar, onlarla mcadeleye giriir. Bylece lme kar mcadele sorunu tek tek hastalklara ve yaama dnk baka tehditlere kar giderek byyen ve tkenmeyen savalar olarak zlr. Fakat bu aslnda lm uzak grlen ufkundan alarak (nk insanlar genelde lm kendilerine yaktramazlar; rnein bir akrabas yola kan birinin aklna trafik kazas ihtimali gelirken, o kii kendisi yola ktnda bu ihtimali hep aklndan uzak tutmaya alr) gnlk yaamn merkezine oturtur.Artk her ey, ufak tefek hastalklardan tutun fazla kilolara kadar her ey lmle ilikilendirilerek hayat bunlara kar bitmez savunmalarla ,mcadelelerle doldurulur.

Postmodernitenin stratejisi ise lmszln yapsn skmektir. Burada kastedilen ise srekli bir lm halinin yaanmasdr.Yani srekli olarak geiciliin hakim olmas, hibir eyin uzun sre kaim olamamas, devaml ve hzl bir deiim halidir. Bir baka ifadeyle, kalmszln kalm, yani geiciliin srekliliidir. Bu da devaml olarak bir eylerin domas ve lmesi anlamna geliyor.

Baumana gre amz srekli hareketlilik, yerinde duramazlk adr. Devaml olarak bir eylerin eskiyip, yani lp yerini bir yenisinin ald bir zamanda yaamaktayz.Gzden den bir rnn /eskiyen bir yzn yerini bir bakas alr. Bugn renilen deerli bir bilgi bir sre sonra deersizleebilir. Postmodern hal, Baumana gre srekli bir lm halidir. Byle bir ortamda ise hibir eyin sonsuza kadar yaplmasna, lmszletirilmesine gerek yoktur. Bu

29

hal ballklarn, sadakatlerin, anlamszlamasna neden olur .

lene

kadar

ak

taahhtlerinin

de

Zaman her biri dieri kadar kymetli anlardan oluur. An karlmamal ,her ann tad karlmaldr. Gelecekte ulalacak bir hedef iin an feda etmek, zevki ertelemek, zorluklara katlanmak anlamsz hale gelir. Byle her biri deerli ve karlmamas gereken anlardan oluan bir yaamda ynden, projeden,baardan sz etmek anlamsz hale gelir.

Bugn toplumda baar putlatrlrken Baumann baarnn anlamsz hale geldiini sylemesi eliki deil midir? Burada baarnn anlamszlndan

kastedilen onun da sreksizlemesidir. Baar artk bir kere elde edildiinde srekli o kiiye ait bir ey olmaktan kmtr. Bu zellikle yldz olarak adlandrlan insanlarda dorudur. Hit bir para yaparak bir gecede mehur olan birok arkc bir ay sonra unutulabilmektedir. rnein futbolda baarnn srekli tekrar edilmesi gerekir.Futbolda baar elde edilir edilmez nemini greceli olarak yitirir;nk, gelecek hafta baka bir ma vardr.te yandan baarszlk da daimi deildir.Bugn uradmz baarszlk bir sonraki baar tarafndan telafi edilir.Ksacas baar da baarszlk da srekli deildir, ancak bir dahaki sefere kadar sz konusudur.

Postmodern halin bir sreksizlik hali olduunu sylemek len bir eyin bir daha dirilmeyecei anlamna gelmez. Neredeyse on yl nce ok satan bir albm yapan fakat daha sonra tamamen unutulan bir arkc yapt yeni bir albm

30

ve imajla yeniden gndeme oturabilir. Otuz yl nce moda olan bir giyim tarz bugn yeniden moda olabilir.Televizyonu ele alalm .Televizyonun bolua

tahamml yoktur.Srekli yeni grntlere ihtiya duyar.Bizler her gn medya araclyla ynlarca ey grp iitmekteyiz.Fakat her grdmz bir sonraki tarafndan silinip atlyor, her haber bir ncekinin nemini azaltyor.Televizyonda grmediimiz lke ya da hayvan kalmamtr ancak bunlar hakknda ya hibir ey bilmiyoruz ya da ok az ey biliyoruz.Bu akclk hali televizyonla snrl kalmamakta hayatn her alannda grlebilmektedir. Hibir eyin zerinde

younlap derin dnme imkan bulamyoruz. Dikkat dankl ve unutkanlk, her eyden abucak sklma, hibir eyin uzun sre ilgi oda olarak kalamamas, srekli yeni eylere olan alk gnmzn zellikleri haline gelmektedir.

"Artk lml hale gelen lmszln kendisidir... eyler yalnzca bir sre iin gzden kaybolur; bu sre uzun olabilir, ama bir olaslkla bu sre sonsuza dek deildir. lm yalnzca bir askya almadr, gei aamasdr." (Bauman, 2000a: 228)

Burada dikkat edilmesi gereken husus yukarda zikredilen iki stratejinin bir arada varolamaya devam ettiidir.Modern lmlln yapsn skme ve postmodern lmszln yapsn skme stratejileri biri dierini izleyen iki ayr zaman dilimine ait stratejiler deildir. Bunlar daha ziyade ayn zamanda i ie gemi durumda bulunur (Bkz.Bauman, 2000a:171-261).

Baumann modern ve postmodern yaam iin kulland baka bir metafora ksaca deinmek istiyoruz.Bu, modern yaam temsil eden hacca ve

31

modern bireyi temsil eden hacya karlk, postmodern kadn ve erkekleri temsil eden gezinen (flneur), aylak, turist ve oyuncudur.

Hac benzetmesi Aziz Agustinein Krall arayyla geen bir hac

Hristiyanlarn yaamn ebediyet yolculuuna benzetmesinden

kaynaklanr*.Haclar menzillerini nceden seer, yaam programlarn buna gre ayarlarlar, onlar bir yaam projesi tarafndan ynlendirilirler. Hedeflerine ulamak iin zorluklara gs gererler. Balandklar, kendilerini adadklar bir hedefleri vardr.Bauman bu anlamda modern yaamn bir kimlik oluturma sreci olduuna dikkat eker.Dier yandan postmodern hayat stratejisinin z kimlik inas deil (nk ok sayda kolayca giyilip karlabilecek, satn alnabilir kimlikler vardr piyasada) sabitlenmekten kanmaktr. Balanmamay, sabitlenmemeyi ve mutluluu ertelememeyi tleyen pratik kurallar hakimdir (Bauman, 2001:124).

Modern bireyi simgeleyen hacya karlk, postmodern bireylerin simgesi olarak sunulan drt tiplemenin ortak zellii hepsinin de insan ilikilerini paral ve sreksiz deerlendirme eilimidir. Drd de tekini estetik yargnn nesnesi olarak, sorumluluk deil, haz nesnesi olarak tanmlar. Baumana gre zellikle turist postmodern tketiciye iyi uyar. Amac balanmadan, yakn ve sorumluluk gerektiren ilikilere girmeden, istediinde terk etme hakkn koruyarak en bir hayat yaamaktr. Aylak ise kusurlu bir tketicidir ve yeni yoksullara tekabl eder.

Weberin kapitalizmin oluumunda etkilerini vurgulad Pritenlerin de kendilerini hac olarak grdklerini belirtelim.

32

Bu noktada bu blmle ilgili genel bir deerlendirme yapmak istiyoruz. Grld zere Bauman moderniteyi aklcla indirgemektedir. Modernitenin iindeki farkl ve demokratik gelenekleri, sylemleri, muhalifleri gz ard ettiini syleyebiliriz. Bir dier sorun modernizasyon srelerinin her yerde ayn ekilde ve daha ziyade devlet eliyle gerekletirildiinin iddia edilmesidir. Bu, yukarda da iaret edildii gibi tmyle doru bir iddia deildir. Ayn ekilde postmodernite de sanki zerinde herkesin anlat, tek sesli bir sylemmi gibi ele alnmaktadr. Halbuki postmodernite, iinde ok farkl sesleri barndran ve hala netlememi bir kavramdr. Baumann bu farkl sylemleri yanstmaktan ziyade kendi postmodernite teorisini oluturmaya altn syleyebiliriz. Ayrca Baumann yaadmz dnemi belirsizlikle zdeletirmesi de

sorunludur.ada yaam hala birok belirli, kesin durum iermektedir.

Callinicosa gre postmodernizm modernizmin karmaklnn iinden bir damar ekip karmakta ve kendi ierii olarak benimsemektedir (Callinicosun modernite iindeki muhalif damar Nietzsche, Heiddeger gibi filozoflar ve zellikle iki sava arasnda moderniteye sert eletiriler ynelten Modernizm gibi sanat akmlarn kastettii aktr). Bunun dier bir yn ise modernizmin

Aydnlanma ile zdetirilmesi, ona indirgenmesidir. Savrana gre de kapitalizm bir yandan dnyay btnletirirken dier yandan eitli farkllklar ve paralanmalar gndeme getirmektedir. Bu durumda, kltrel ve politik akmlarn bir blm elikinin iki kutbundan birini ne karmaktadr.Yani kimileri ortaya kan btnlemeyi baz alrken dierleri daha ok paralanmay vurgulamaktadr. Postmodernizmin yapt da byle bir tek yanl mutlaklatrmadr (Savran,

33

1999:171,189). Bu eletirilerin dier postmodern dnrler iin olduu kadar Bauman iin de geerli olduunu syleyebiliriz.

Bilindii zere Derrida ve Foucaultyu dierlerinden ayran ve onlarn post-yapsalc olarak nitelendirilmelerini gerektiren zellik ikisinin de dncede grdkleri kopuu yeni toplumsal bir duruma balamam olmalardr. Lyotard ise kltrlerin postmodern bir aa girdii bu evrede toplumlarn da bir dnme uradn dnr. Baudrillard ise sosyo-ekonomik dnmler konusunda en ileri gitmi dnrdr(Savran,1999:161-162). Bauman da hem dncedeki hem de toplumdaki dnmlere iaret etmektedir. Fakat, Baumann toplumsal analizi Baudrillardda olduu kadar geni ve kapsaml deildir. Bilim, teknoloji ve ekonomi gibi alanlarda meydana gelen byk dnmlerle ilgili olarak gnmzn bir tasvirini sunmaz.Bu balamda Baumann Foucault ve Lyotarda olduka benzediini ve onlarla ayn dzlemde hareket ettiini ileri srebiliriz.

34

II. BLM

ZYGMUNT BAUMANDA POLTKA VE ETK

Bu blmde ilk olarak

Baumann modern etik yaklam hakkndaki

grlerini ve onu eletirme nedenlerini ele alacaz. Daha sonra Baumann getirdii yeni ahlaki yaklam zerinde duracak ve bir sonraki ksmda bu ahlaki anlay temelinde politik sorunlara nasl yaklatn inceleyeceiz.

1.Modern Etik

Birinci blmde 16. yzylda ortaya kan ve dnce ve toplumsal yapda dnmlere yol aan, devleti doan boluu doldurmak zere bilgiye dayanarak yasal dzenlemeler yapmaya sevk eden krizden sz etmitik. Bu kriz sonras

oluumda ortaya kan zihni ve toplumsal yapda dinsel dogmalarn, geleneklerin zayflamas sz konusu olmutu. Daha nce dinin salad btnsel bak asnn yok olmas sonucu ortaya kan boluu doldurmak zere toplumu bir arada tutacak yeni ahlaki anlaylara ihtiya duyulmutu. Ross Pooleun deyimiyle filozoflar

Gelenek ve Modernlik arasndaki sorunun farkl hayat tarzlar ve bu hayat tarzlarnn artrdklar farkl ahlak anlaylar arasnda bir seim yapma sorunu olduunun farkndaydlar. Bu teorisyenlerin projesi yalnzca modern dnyay

anlamak deil, modern dnyaya geie elik eden ahlak tartmalarna katlmakt (1993:1). Doan bu ihtiya sonucunda filozoflar ve Baumann deyile yasa

koyucular her eyi kapsayan bir etik, insanlarn renip itaat etmeye zorlanacaklar tutarl bir ahlaki kurallar btn oluturmaya altlar.

Baumana gre etik*, tek ahlak kural, her ahlakl kiinin itaat etmek zorunda olduu birbiriyle tutarl ilkelerden oluan tek buyruklar grubudur. Etik ona gre, insani tarz ve ideallerin oulluunu bir tehdit olarak, ahlaki yarglarn

mphemliini ise dzeltilmesi gerekli marazi bir durum olarak grr. Modern dnemde ahlak felsefecilerinin yapmaya altklar ey de bu oulluu azaltp mphemlikten kurtulmakt ( 1998a:33).

Bu balamda ahlak, bireysel, zerk bir gereke olarak akla dayandrlmtr. Baumana gre etik tezlerin ou Kantn duygular dlamasn kabul eder. Buna gre duygular ahlaki neme sahip deildir; yalnzca seim, akl yetenei ve kararlar kiiyi ahlakl klar. Erdem insann duygularna kar koymasdr. Bu, akln, eylemin ahlaki deerlendirmesinde nem tayan tek yeti olduu dncesi Baumana gre ahlak sorunlarnn kural-ynetimli eylemler olarak ve kurallarn da d erkli olarak tartlmasn salamtr (1998a:87-88). Ahlakl olmann gerekesinin bireysel ve zerk olduu, insan dier varlklardan ayran akla dayand dnlyordu.Fakat

Ahlak, insanlarn toplum iindeki davranlarn ve birbirleriyle ilikilerini dzenlemek amacyla bavurulan kurallar dizgesi olarak tanmlayabiliriz. Her insan topluluunda belli bir ahlak dizgesi vardr ve bunlar toplumdan topluma, ayn toplum iinde ve adan aa deiiklik gsterebilir.Etik ise insanlar arasndaki ilikilerin temelinde yer alan deerleri, ahlaki bakmdan iyi ya da kt, doru ya da yanl olann niteliini ve temellerini aratran bir felsefe daldr. Ahlakl olmann temelinde hangi ilkelerin bulunduu ya da bulunmas gerektii ve hangi davran trlerinin ahlakl (iyi), hangilerinin ahlakd (kt) olduu sorular Eski Yunandan bu yana etiin konusu olmutur. Bu balamda, etiin abasnn farkl ve yerel ahlak trlerini aarak, ahlaka tek ve evrensel bir zemin bulmak olduunu syleyebiliriz. Baumann kulland anlamda postmodern etik ise byle bir eyin mmkn olduuna inanmad iin bu tr bir abadan vazgeen bir anlaytr. Bu balamda onun modernite ile postmodernite arasnda kurduu ilikiyi modern etik ile postmodern etik arasnda da grebiliriz.Nasl ki postmodernite kendisi zerine dnen ve hatalarndan vazgeen bir modernite ise postmodern etik de modern etiin iddialarndan vazgeen bir etik olacaktr.

36

ahlak toplumda ancak yasann d erke dayal gcyle salanabilirdi.Bu balamda akl adna ilan edilen kurallara ezici bir d gce itaat edildii gibi itaat edilmeliydi. Sonu olarak, zerk bir temelden hareket eden aray d erksel bir otoritede son bulmutur (1998a:40,41).

Bu evrensel ve temel etik araynda yasa koyucularn ve felsefecilerin evrensellik anlaylar birbirini tamamlyordu. Yasa koyuculara gre evrensellik yasalarn her yerde hakim olmasyd. Felsefecilere gre evrensellik, etik kurallarn bir zellii idi. Bu, her insan yalnzca insan olduu iin etik kurallarn doruluunu tanmaya ve zorunlu grmeye sevk eden bir zellikti. Yasa koyucularn zora dayal tek biimliletirme uygulamalar felsefecilere kendi modellerini zerine ina edecekleri bir zemin salyordu. Felsefecilerin baarlar ise kurulan devlet-tebaa ilikisini merulatryordu (Bauman, 1998a:18).

Grld gibi Baumann modern etik anlayn kuruluunu tasvir edii birinci blmde moderniteyi incelerken iaret ettiimiz bilgi-iktidar ilikisine dayanmaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken Baumann bu iki kanadn birbirlerini tamamlayclklar ve ibirlikleridir. Yoksa Bauman, tabii ki rnein, Kantn ortaya bir dolu etik kod kardn iddia etmez. Kantn topu topu tane maksimi vardr. Burada nemli olan felsefecilerin yasa koyuculara salad evrensel ve teki temeldir.

Yukarda akladmz zere, duygular zgrlkszlk olarak tanmlannca akl da zgrlkle zdeletirilmitir. Akl ise kurallarla ynetilir. Akla uygun

37

davran baz kurallara uymak anlamna gelir. Bu anlayn sonucunda ahlaki benliin ayrt edici zellii olan zgrlk, kurallara ne kadar uyulduuyla llmeye balanm, bu ise benliin ahlaki yarg hakknn yadsnmas sonucunu dourmutur (Bauman,1998a:88-90).

Bauman zorlayc yaptrmlara dayanan toplumsal kurumlarn iyi seim yapma konusunda bireye gvenilemeyecei varsaymna dayandn belirtir. Bu anlaya gre birey kendi haline brakldnda yanl tercihler yapar, doru yoldan sapar, ktle meyleder. Bireye bu Hobbesu yaklam, bireysel zgrln ahlaki adan olumlu sonu verebilmesi iin bu zgrln dardan belirlenen kurallarla snrlanmasn getirmitir. Bu ise sonu olarak neyin iyi ve doru olduunun kararn toplumsal olarak onaylanan kurumlara devrederek onlara itaat edilmesi sonucunu dourmutur. Baumann deyiiyle (1998a: 42) bu, ahlakn yerine yasay koymaktr.

Buraya kadar genel olarak Baumann modern etik anlayna yaklamn ve eletirilerini grdk. Burada biraz daha zele inerek belli etik anlaylarn neden bir zm getirmediini ve modern toplumun ahlak nasl dladn, etkisiz hale getirdiini inceleyelim.

Bilindii zere Kantn etik anlaynn en ok eletirilen yan onun eylemin sonularn nemsememesidir. Kanta gre nemli olan iyi niyettir. nsan iyi niyetli biimde devini yerine getirmi ise zerine deni yapmtr. Kant bir bakma iyi niyetli ol, gerisini dnme der. Kant devin mutlakln vurgular ve bir

masumun hayatn kurtarmak iin bile olsa yalan sylememek gerektiini ifade eder.

38

Halbuki bu anlay insann deve ve ona dayanlarak oluturulan kurala sorgusuz itaatini getirecektir. Ayrca bu anlay, iyilik yapmay, eylemden etkilenecek insanlarn iyiliini deil devi nemsemektedir. Bu anlayn getirdii baka bir sonu ise kiiyi kaygdan, belirsizlikten ve eitli aratrmalardan kurtarmasdr. nsan, eyleminin sonularn hesaba katmad iin gnl rahatlyla devini yerine getirebilecektir.

Bauman bu deontolojik* anlay, ahlak prosedralizme indirgemekle sular. Prosedralizm aktrn ahlak vicdann konu dna iter; aralar amalardan, davrann iyi olmasn davrann sonucunun iyiliinden, ahlak sorununu iyilik yapma sorunundan ayrr. Yani ahlak ieriksizletirilir. Bunun toplu sonucu ise akl ile kurallar arasndaki dengenin srekli olarak kurallar ynne kaymas demektir (1998a:88).

Bu noktada Pooleun yararclk ve Kantlkla piyasa toplumu arasnda kurduu ilikiyi zikretmek istiyoruz. Bilindii zere yararclk bireysel kar n plana karr ve bireysel kar peinde komann amalanandan farkl sonulara yol aarak toplumun da yararna ilediini savunur. Fakat yararclk, mlkiyetin ve szlemenin esas olduu bir toplumda kiinin eitli szlemelere niin sadk kalmas ya da mlkiyete niin sayg gstermesi gerektiini yeterince

aklayamamaktadr. Ayrca bireyin iyilii ile toplumun iyiliinin zde olmad bir ok durum vardr. Poolee gre bu noktada Kant piyasa ahlakna daha iyi bir yol amtr. Kant piyasa davrannn sonularn salama balayacak gerekli eylemlilik

Deontoloji:devi ahlakn temeli olarak gren, baz eylemlerin, sonularna baklmakszn, ahlak bakmdan yaplmas gereken eylemler olduunu iddia eden ahlak anlay (Cevizci,1996).

39

anlayn daha dolaysz bir biimde salamtr. Kant ahlakn dev hakknda olduunu yani bireylerin z karlar ne olursa olsun yapmalar gereken ey hakknda olduunu savunarak ticari toplumun gereksindii bakalarnn mlkiyetine sayg duyacak, taahhtlerini yerine getirme niyetiyle szlemeler yapacak birey tipine yol amtr (Bkz. Poole, 1993:14-40).

Gerek Poolen gerekse Baumann paylat temel iddia modern dnyada geerli olan insan eylemlilii ve akl anlaylar gz nne alndnda rasyonel bireyin ahlakn iddialarn reddedeceidir. te yandan Bauman, ahlakn toplum

ncesi kaynaklar olduunu, toplumun ahlak mmkn klmak bir yana onu imkanszlatrdn iddia eder. Toplumdan nce, yasa yapclar ve felsefeciler toplumun etik ilkelerini ifade etmeden nce, kodlanm iyilik kstlamas olmadan nce ahlaki varlklar vardr. Bu ise evrensel etik kod retmek isteyenlerin temel olarak kabul ettii bir ey deildir. Onlar ahlaki benlie gvenmezler (Bauman,1998a;80-82).

Bauman, bu balamda Durkheimn bak asn eletirir. Durkheim ahlakn znn toplumun zorlayc gcnde aranmas gerektiini ve her toplumun kendisine gerekli ahlaka sahip olduunu savunmaktadr. Toplum ayn zamanda ahlaklatrc gtr. Ahlak toplumdan gelir, toplum dnda ahlakl bir yaam yoktur. Toplum ncesi ve asosyal drtler ahlakl olamaz. Baumana gre bu ahlak kuram, toplumun kendi temel ahlaksal davran biimini dayatma hakkn kabul ederek toplumsal otoriteyi ahlaki hkmde tekelletirir. Dolaysyla ahlaki davran topluma uyum ve

40

normlara itaat ile e anlaml hale gelir. Baumana gre Holocaust bu kuram sorunlu hale getirmektedir (1997b:224).

Birinci blmde de zerinde durduumuz arasal akl ve brokratik rgtlenme ahlaki ktlk eylemi toplumsal olarak adiaforize eder. Eylem, koparlarak teknik ve ama ynelimli iyilik ve ltlerle

dncesinden

deerlendirilebilir hale gelir. Bu durum ahlaki kapasiteyi yok etmekten ziyade onu baka bir yne, gsterilen abann etkililiine kanalize eder. Bu ise kiiyi elindeki greve balla iter; disiplini ve ibirliini glendirir (Bauman1998a:155). Pazar ise tek nemli seim olarak tketici seimini grr nk insan bu seimle insan mutluluunun toplamn artrabilir (1998a:222). Bauman, Komnist ve Faist rejimleri, modern devletin zor kullanan gleri ile devlet merkezli manevi seferberliin birleimi olarak grr. Bu rejimlerde sorun, ahlakn politikaya boyun emesidir. Bu devletlerde vicdan kolektifletirilerek devletin yasal gleri ile birletirilmi, ahlaki kapasiteye el konulmutur (1998a: 170).

2.Postmodern Etik

Baumann modernite postmodernite arasndaki farklarla ilgili dncelerinin modern etik ve postmodern etik hakknda da geerli olduunu syleyebiliriz. Bilindii zere Baumana gre postmodern perspektif, yanlsamalardan

vazgeilmesi, baz iddialarn yanl olduunun, baz hedeflerin ulalabilir ve elde edilebilir olmadnn kabul edilmesi anlamna gelir. Ayn ekilde postmodern etik

41

de modern etiin mphem olmayan, aporetik* olmayan etik kod arayn reddeder. Postmodern anlaya gre kusursuz evrensel ve temelleri sarslmaz etik kod bulunamaz.

Baumana gre modern etik teoriler kmaz sokaa girmitir ve ahlaki fenomenlere dair yeni bir anlayn yolu almaktadr. inde bulunduumuz a ahlaki mphemliin gl biimde hissedildii bir a olup, bir yandan bize geni bir seim zgrl verirken dier yandan da tereddde yol amaktadr.

Gvenilebilecei dnlen her otorite bir itirazla karlamaktadr. Bu, kiiyi sonunda hibir otoriteye gvenmemeye itmekte ya da gvenin uzun srmemesine yol amaktadr. Postmodern ahlak krizinin en ar ve belirgin pratik yn budur.

"Bence, postmodern etik yaklamn yenilii her eyden nce tipik modern ahlaki kayglarn terk edilmesinde deil, ahlaki sorunlar ele almann tipik modern yollarnn (yani, politik pratikte ahlaki meselelere zora dayal normatif dzenlemeyle yant vermenin; teoride ise felsefi olarak mutlak, evrensel ve temel olann aranmasnn) reddedilmesinde yatyor. Etiin en byk meseleleri - insan haklar, toplumsal adalet, barl ibirlii ile kolektif refahn uyumlulatrlmas gibi - gncelliinden hi bir ey yitirmedi. Yalnzca yeni bir tarzda grlmeleri ve ele alnmalar gerekiyor." (Bauman, 1998a : 11-12)

Ahlakn yapay etik kodlarn zrhndan tekrar karlmas ise onu yeniden kiiselletirmek anlamna gelir. Bu, ii kolaylatrmayacak, aksine zorlatracaktr.
Aporia: Antik Yunan felsefesinde nesnenin kendisinde ya da kavramndaki bir elikiden ileri gelen, zlmesi g bir probleme, bir dnce faaliyetinde sz konusu olan alamaz elimeye verilen ad. Aporetik: Dncede ya da tartmada ortaya kan bir problem ya da glkten dolay sonusuz kalma durumu (Cevizci, 1996).
*

42

nk kiiselletirme ahlaki sorumluluu srgn edildii etik sreten asl yuvasna, balang noktasna geri dndrmek demektir (Bauman,1998a: 48).Bu ise sorumluluun tmyle bireyin zerine yklmas demektir.

"Postmodernliin yalnzca bir anlamda bir "ahlak a" olduu sylenebilir. Bu "ifa" sayesinde - [yani] ahlaki benlik ve ahlaki sorumluluk gerekliini skca saran ve rten etik bulutlarn da(t)lmas sayesinde -ahlaki meselelere btn plaklklaryla, insanlarn yaam deneyimlerinden ktklar haliyle ve btn onarlamaz ve kurtarlamaz mphemlikleri ile ahlaki benliklerle karlatklar haliyle yz yze gelmek bugn artk-kanlmaz olmasa da - mmkndr... Postmodern an sakinleri, deyim yerindeyse, kendi ahlaki zerklikleriyle ve dolaysyla da kendi ahlaki sorumluluklaryla yzlemeye zorlanyorlar. [Bugn yaanan] ahlaki acnn sebebi budur. Bu ayn zamanda, ahlaki benliklerin imdiye dek hi karlamadklar bir anstr." (Bauman, 2001: 14)

Baumana gre ahlak iin belirlenebilecek hibir standart yoktur. Ahlakta karlkllk yoktur. Yani karmdakinin bana uygun biimde karlk vermesi iin ahlaki davranmam. Ahlak szlemesel deildir. Rasyonel olmad iin hesaplanabilir deildir. Ahlak gayri ahs ya da evrenselletirilebilir kurallar izlemez. Ahlaki ar kiisel olup, benim sorumluluuma seslenir (Bauman, 1998:79).

Ahlaki itkiler yararllk veya krllk testinden yara bere almadan kamaz; dahas bu testten sonra hayatta kalamaz. nsan, dnmeden nce ahlakidir. Kavramlar, standartlar, kurallar olmadan dnce olmaz. Ama bunlar devreye girdiinde ahlaki itki devreden kar. Etik akl yrtme, ahlaki itkinin yerini alr.

43

te yandan ahlaki olduu halde irrasyonel olan ve ahlakszca olduu halde rasyonel edimler olabilecei gibi, hem irrasyonel hem de ahlaksz edimler olabilir.*

Ahlaki benliin zellii her zaman yeterince ahlakl olmad kukusuyla uraan bir benlik olmasdr. Ahlaki benlik, Kantn znesi gibi devini yaptktan sonra geri ekilmez. Baumana gre grevin snrlarn izecek bir uzlam, bir kural yoktur. Dolaysyla byle bir zeminde modernitenin yapmaya alt gibi uyumlu bir etik ina edilemez. Ahlaki benlii oluturan ne yaplmas gerektiini bilmek deil,onu yapma drtsdr; doru olarak yerine getirilmi dev deil,yerine getirilmemi devdir. Baumann etkilendii dnrlerden biri olan Knud
Bu konuda gncel bir rnek vermek istiyoruz. Bu byle konularn uuk, soyut ve gndelik hayattan kopuk olmadn da gsterecektir. Bu almann yazld sralarda (Ocak,ubat 2003) gndemde olan ve uzun mddet daha gndemde kalaca belli olan sava konusunda kamuoyunda ortaya kan tepkiler drt grupta toplanabilir. Birinci grup ulusal karlar gereke gstererek savaa girilmesini desteklemektedir. kinci grup ise ahlaki gerekelerle savaa kar kmakta ve konuyu kar balamnda tartmay reddetmektedir. Bir baka grup sava istememekle beraber ulusal karlarmz gerei savata yer almamz gerektiini savunmaktadr. Drdnc grup ise sava ahlaki olarak reddetmekte, fakat ayn zamanda bu savaa akli gerekelerle de kar kmaktadr. Baumann bu sonuncu trden yaklamlarn olabileceini zikretmediini belirtmek istiyoruz. Hem irrasyonel hem de ahlaksz edimler olabileceini syleyen yazar hem rasyonel hem de ahlaki edimlerin de varolabileceini gz ard etmektedir. Gerekten de hem ahlak hem de akl ayn ynleri gsterebilirler. Fakat Bauman kanmzca daha farkl bir noktaya iaret etmektedir. nk yazara gre ahlakn varl kendisinin zorunlu ve yeterli nedenidir. Evet, belki hem akl hem menfaatler ve krllk ahlak ile ayn yn gsterebilir; fakat, ahlak bunlarla test edilmemelidir. Byle bir teste tabi tutulduunda hayatta kalamaz; akln gerekeleri kendisinden baka gerekesi olmayan ahlak devreden karr; en azndan ahlakn byle bir testten yaralanarak kacan syleyebiliriz. Sava konusunda, iktidardaki partinin genel bakan ahlaki nceliimiz bar, siyasi nceliimiz milli menfaatlerimizdir eklinde zetlenebilecek bir konuma yapmt (4 ubat 2003).Bu ifadeyi mercek altna alalm.ifade iki eyi ima ediyor.Birincisi, ahlak ve siyaset birbirinden ayrlabilir.Ahlaki ncelikler bir eyi ,siyasi ncelikler baka bir eyi gerektirebilir.Siyasetimizi ahlaka gre belirlememiz gerekmez.fadenin ima ettii ikinci ey ahlakn,ulusal karlar sz konusu olduunda feda edilebileceidir.fadenin satr aralar okunduunda unun sylenmek istendii anlalyor: Ahlaki nceliimiz bartr; fakat, bar salayamazsak, ki yle grnyor,ulusal karlarmza gre hareket etmek hakkmzdr.Bar olmayacana gre bizden ahlaki nceliimize gre hareket etmemiz beklenmesin.Eer ifadenin birinci ksmnda samimi olunsayd devamnn yle getirilmesi gerekirdi: Ahlaki nceliimiz bartr,her ne olursa olsun tavrmz bartan yana koyacaz;fakat,eer bar salayamazsak onu baltalayan hibir giriime de ortak olmayacaz.Ahlaken bar savunduumuz iin, bizim iin savaa destek anlamna gelebilecek herhangi bir seenek sz konusu deildir. Grld zere karlar ve karllk balamnda ele alndnda meselenin ahlaki boyutu ortadan kalkmaktadr.Akli gerekeler, kar-zarar hesaplar ahlaki vicdann sesini bastrmakta onu etkisizletirmektedir.Fakat onu yok edemeyecei de kesindir;nk,vicdan bu durumda bile sesini duyurmaya devam edecektir.
*

44

Logstrupa gre bunlar kiinin doru davrandndan emin olmamasna yol aar. Baumana gre de (1998a:103) bu phe ahlakn temelidir.Ahlaki benlik her zaman yeterince ahlakl olup olmad kukusuyla uraan benliktir.

Bauman, bu durumun zorluunun farkndadr; fakat, ona gre ahlaki pratikleri kat, sabit, evrenselletirilebilir baz ilkelerin izlenmesi olarak ifade etmek mmkn deildir.Modern mantksal akl ya da postmodern estetik ruh ne kadar isyan ederse etsin bu konuda yaplabilecek ok az ey vardr.Ahlaki durumun mphemlii ve onu izleyen ahlaki soruturmann gvensizlii olduu yerde kalacaktr. Baumana gre bu belki de ahlaki insann lanetidir ama kukusuz ayn zamanda en byk ansdr (1998a:223).

Bauman, Levinasn etik anlayn sosyolojiye tar.Ona gre Levinasn etii postmodern bir etiktir.

"Postmodernlik,

modernliin

radikal

bir

ekilde

peinden

koulan

zlemlerinin bizi getirdii kmaz sokaklardan bir geri ekilise, postmodern bir etik, tekini bir komu olarak, ele ve zihne yakn olarak, srld hesapl karlar dnyasndan ahlaki benliin ekirdeine yeniden kabul edecek bir etik; yaknln zerk ahlaki anlamn yeniden kuran bir etik; tekini, ahlaki benliin layk olduu mevkie eritii srete ok nemli bir karakter olarak yeniden kuran bir etik olacaktr... Bu anlamda Levinas'n etii postmodern bir etiktir." (Bauman, 1998a : 108)

Baumana gre Levinas, modern etiin ilkelerini tamamen tersine evirerek, daha nce benlie atfedilen ncelii tekine verir(1998a:109).

45

"zneler aras iliki simetrik olmayan bir ilikidir. Bu anlamda, ben, bu karl ok istesem bile karlk beklemeden tekinden sorumluyum. Karlkllk onun meselesidir. Ben, tm tekiler iin ve tekilerdeki her ey iin, hatta sorumluluklar iin yant veren, btnsel bir sorumluluktan sorumluyum. Benim her zaman tekilerden daha fazla bir sorumluluum var.

znellik ba, onun bana kar hareketiyle ilgilenmeden tekine gitmekten ibarettir. Ya da daha dorusu, benim ile komum arasnda kurulan tm karlkl ilikilerin zerinde ve tesinde, her zaman ona doru bir adm daha fazla atacam ekilde yaklamaktan ibarettir. Komum, rza gsterilen ya da reddedilen tm stlenmelerden, tm taahhtlerden nce beni ilgilendirir. Sanki, bana emir veren otoritenin tasarmlarn ya da kavramlarn iselletirmeden, dardan, travmatik bir ekilde emir alrm. Kendime u sorular sormam: Bu benim iin ne demek? Emir verme hakkn nereden alyor? Daha batan borlu olmak iin ne yaptm ben?

Bir komunun yz benim iin, zgr rzadan, anlamalardan, szlemelerden nce gelen, itiraz mmkn olmayan bir sorumluluu ifade eder." (Levinas'tan Aktaran. Bauman, 1998a : 110)

Franois Laurelle'e gre "Levinas tamamen etik bir teki icat eder, davranlar aklama gcnden bile nce, tekinin ahlaki davranlarnn aklanabilmesinden bile nce, Levinas'ta teki zaten etik bir tekidir." (Akt. Bauman, 1998a : 108).

"Tam da bakasna maruz olduum iindir ki, bir znellik olarak emsalsiz bir kii olarak, bir "Ben" olarak tanmlanrm. Bakas karsndaki inkar edilemez ve kanlamaz sorumluluum beni bireysel bir "Ben" yapar. yle ki, narin bakas

46

yararna merkezi konumundan feragat etmek zere kendimi brakmay veya kendimden vazgemeyi kabul ettiim lde sorumlu ve etik bir "Ben" haline gelirim. Kitab- Mukaddes'in dedii gibi: "Nefsini yitiren onu kazanr." Etik ben varolmaya hakk olup olmadn soran ve bakasndan kendi varoluunu mazur grmesini isteyen bir varlktr." (Levinas, 2001: 199)

Levinas'a gre insan, varlktan feragat eden bir tekliktir. Bu bakmdan Levinas'ta zne ne Descartes' benlik, ne de Heiddeger'in Dasein'dr. Dasein hem burada hem de varlk olmas asndan sorgulanr. Levinas iin sorumluluk znenin kendi varlndan azledilmesi anlamna gelir. zne bylece znelik kimliini kazanr.

Kant'taki znellik - zerklik - zgrlk ls Levinas'ta znellik - yaderklik sorumluluk lsne dnr. Her ikisinde de zne koulsuz buyrua boyun eer; fakat buyruun kayna konusunda Kant zerklikte Levinas yaderklikte srar eder. Ahlaki zne Kant'ta kendi i buyruuyla, Levinas'ta ise dsal bir buyruk tarafndan belirlenir. Buyruun koulsuzluu ikisinde de ortaktr. Buyrua ballk, Levinas'ta znenin kendi varlndan feragat ederek tekine - kendi dna almasyken, Kant'ta znenin kendini gerekletirmesi durumudur. Her ikisinde de ahlaki ykmllk sonsuzluu imler. Ne ki Kant'ta bu, bir idealin sonsuz takibidir ve her adm bizi ona bir adm daha yaklatrr. Levinas'ta ise sonsuzluk geriye dnktr; yani ykmllk yerine getirildike artar. Kant'ta isten hem yasa koyup uygulayan yetke, hem de yasaya tabi olmas gereken bir isteme ve seme yetisidir. Levinas'ta ise tekinin yz hem yarg hem sanktr. Yargl, benim sorumlu tutulmam, sankl ise benim onun iin sorumlu olmam anlamna gelir. teki iin ve ona kar sorumluluk, snr

47

tanmaz bir ekilde vekil olma, rehin alnma ve varln rehin verme durumudur (rakman, 2000: 186 - 187).

Ahlak tekiyle yz olarak karlamaktr.Ahlaki duru eitsiz bir iliki dourur.Karlamay ahlaki klan da bu eitsizlik, bu karlk beklememe halidir.Baumana gre Levinas, Kantn iimdeki ahlak yasasnn gizemine dair zmnden en radikal sonucu karmaktadr.Ancak bu trden bir radikalizmin, Kantn hakkn verebileceini savunur. nk yalnzca tekinin hatrna, teki iin duyulan kayg kendinde bir ama olarak, tekine gsterilen sayg olarak ahlakn hakkn verebilir. Baumana gre Martin Buber ve Heiddegerin grleri simetriyi ngrmektedir. Yannda var olmak (Heiddeger) simetriktir.Beni tekinin duruundan bamszlatrarak ayrcalkl klan ise iin olmaktr

(Bauman,1998a:65-67).

Levinas etii ontolojik temellerinden koparp, etiin ontolojiye ncel olduunu ve bu nedenle ontolojiye indirgenemeyeceini savunur. Levinasn etik anlay ada Heiddeger'in varlk vurgusuna kar kar. "Heiddeger, metafizik tarihini, varln unutuluunun ve var olann (seiend, being) hakimiyetinin bir serveni olarak adlandryorsa, Levinas Heiddeger'in varlk felsefesini, etiin unutuluu olarak grecektir." (rakman, 2000: 180).

Levinas'a gre "ilk felsefe" etiktir ve ontolojiden nce gelir. Ahlak varlktan daha nemlidir. Ahlakllk varlktan daha nemlidir, nk "olmal", "dr" dan nce gelir. Ahlakn ncelii, ahlakn varlktan nce "var olduu" ve onun belirleyici

48

nedenini oluturduu anlamna deil, ahlakn varlktan daha iyi olduu anlamna gelir. Ahlak varln bir aknldr; daha dorusu byle bir aknlk ihtimalidir. (Bauman, 2000a: 62- 63;1998a: 92-93)

Varlk ve etik farkl trden zamansalla sahiptir. Etik olan ben ile tekinin karlkl olmayan, ikili ve asimetrik ilikisiyle oluur. Bu asimetri, tekiye olan borcun denmezliinde, tekinin bana gelenden herkesten ok benim sorumlu olmamda, onun iin bitmek bilmeyen sorumluluk duygusunda ve tekinin aknlnda yatar. tekinin yz aknlktr.

Levinas'n yaklamnda insan varoluunun en bata gelen ve deimez nitelii olan "bakalaryla birlikte olmak" ncelikle ve en bata "sorumluluk" demektir. Bu sorumluluk koulsuz olup herhangi bir nsel bilgiye bal deildir; szlemelerdeki karlkl hkmlerle ya da kar hesaplaryla ilgisi yoktur. "Ben sorumluluumu stn bir gcn, rnein cehennem korkusuyla zorlayan bir ahlak kuralnn ya da hapis korkusuyla zorlayan bir yasann emriyle yklenmem, sorumluluum bir yk olmad iin, onu bir yk olarak tamam. Kendimi bir zne olarak yaplandrrken sorumlu hale gelirim. Sorumlu hale gelmek kendimi bir zne olarak

yaplandrmaktr. Bu nedenle, bu benim sorunumdur ve yalnzca bana aittir." (Bauman, 1997b: 231-232). Yani tekinden karlk beklemeksizin sorumluluk duyarm. Karlk vermek ise onun sorunudur.

Varlktan nce gelen bir ahlakta sorumluluu gerekelendirecek hibir ey yoktur. Sorumluluk, karlatm yz ve ahlaki benlik olarak beni yaatr. Zaten

49

oradaym

gibi

kabul

edilen

sorumluluk

ahlakn

belki

zayf

ama

tek

temelidir(Bauman,1998a:96).

Levinas'ta yaknln anlam insanl ve kardelii varsayar. Ona gre yaknlk, bir an akna karlk alma beklentisi olmadan, hatta bu karl unutarak, ona yakn olma tutkusuna benzer. liki asimetrik olduu iin sonu srekli bir tabiiyettir.

"Etik sorumluluu kesin olarak uykusuzluk veya uyanklk olarak betimledim, nk o daimi bir teyakkuz devi ve asla bolanmamas gereken bir abadr. Durum olarak ontoloji uykuya izinli olabilir. Ama ak/sevgi uyuyamaz; asla dingin veya sreen olamaz. Ak tekine mtemadiyen dikkat atfetmektir; asla tatmin olamaz ak, ne de iki - kiilik - egoizm yaayan iki kiinin evii rehaveti veya birbirini sahiplenmesi olarak burjuva ak idealinden memnun olabilir ak" (Levinas, 2001: 202).

Bauman da ahlak aka benzetmektedir.kisi de mphem ikisi de kimi durumlarda aporetiktir. Bauman bu balamda akn mphemliini giderme abasyla ilgili olarak iki stratejiden bahseder. Birincisi sabitlenmedir. Bu stratejide akta belirsizliklere yol aan duygularn yerine kurallar ve rutinleri geirme abas sz konusudur. likiyi kararsz ve geici duygulardan kurtarmay amalar. Baumana gre bu formlasyonu Kant sunmutur. Downie ve Talferin yorumuyla Kanta inanrsak, insann sempati duymadan devini yerine getirmesi mmkndr(Akt.Bauman,1998a:125). Fakat dev akn eziyetlerinin yannda ihtiamnn da lm demektir.*

dev ve grev duygusunun ihtiama,itenlie, sevgiye zarar verdiine dair gndelik hayattan bir rnek verebiliriz.Roman okumay seven ve herhangi bir zorlama olmadan bir ok roman byk bir

50

Srklenme stratejisinde ise iin zahmetleri reddedilir; sabitlenmekten kanlr. Bunun yerine daha az zahmetli yerlere kalr. Ak hem bir keyif hem bir fedakarlk iken bu strateji, ikincisinden kanp birincisini korumaya alr. Keyifler daha ok olduu srece bedele katlanlr. Birinci strateji akn mrn uzatrken onun ruhunu silikletirecektir; ikinci strateji ise aradaki can skc ball kaldrr; fakat, balanmann getirecei derinliklerden mahrum kalr. Her iki strateji de akn elikisini zemez. Zaten bu elikinin bir zm de yok gibidir.Dikkat edilirse birinci strateji ahlaka evrensel ve kesin temeller bulmaya alan modern akla, ikincisi ise her trl balanmadan kanarak daha ok zevkin peinde olan postmodern estetik ruha (rnein turiste) tekabl etmektedir.

Akta ve ahlaki srete tekine gsterilen zenin gizlice iktidara dnme tehlikesi de vardr. Bauman sorumluluun basky douracana iaret eder.Ben sorumlu olduum iin tekini btn kalbimle onun kendi iyilii olarak grdm eye zorlamaya mecburum.Byle hareket ederek onun zerkliini elinden alm olmaz mym? Eer bunu yapmaz,tekinin iyiliine gre hareket etmezsem kaytszlktan sorumlu olmam m?Bu, ahlaki yaknln elikisi olup zm yoktur (Bauman,1998a:117).

Grld zere Bauman tm bu elikilerin farkndadr; fakat, o ahlakn barndrd bu elikilerin onun en doal zellii olduunu syleyerek bunlarn

zevk alarak okuyan bir renciye bir roman dev olarak verildiinde renci byk zevk alarak yapt iten artk zevk alamaz hale gelebilmektedir. Dardan verilen bir deve itaate dnen okuma eyleminden ald zevki kaybetmekte ve okuma eylemi artk kurtulunmas gereken bir deve dnebilmektedir. Bu her rencide byle olmayabilir ama bir ok rencide byledir.

51

herhangi bir zm olmadn, kiinin bunlarla yaamay renmesi gerektiini ifade eder. Fakat bunlar ok zor sorunlardr. Bu elikilerin dourduu bask kiiyi pasifize ederek onun, sonunda yine kaytszla gtrecek bir edilgenlie saplanmasna neden olmaz m? Bu, benim kendimi feda etmemi gerektiren ahlak ilikisi beni gsz, aresiz drmez mi? Dikkat edilirse burada teki, benim

kendimi gerekletirmemin nnde bir engele dnmektedir. Daha dorusu kendimi gerekletirmem, kiiliimi ve zgrlm kazanmam onun sayesinde olacaksa ben onun bir klesine dnmem mi?

Bu ahlak anlaynn tad bir sorun da kiinin ahlaki benliini ina ederken kendisinden baka dayanann olmad iddiasdr.Bu durumda benden kendimi ina ederken kendimden baka hibir eye dayanmamam istenir.inde yaadm toplum, devraldm gelenek, ait olduum cemaat, mensubu olduum din... bunlarn hepsi de bana eitli normlar dayatan d erkler olduu gerekesiyle reddedilir,dahas ahlak baltalayan unsurlar olarak grlr. Bu beni yapayalnz ve gsz brakmaz m? Gerekten ahlaki davranabilmemiz iin tm bu sosyal balarmz yrtp atmak zorunda myz? Dahas tek bana bir benlik inasna girimek ok zor hatta

imkansz bir ey deil mi? Baumann rnek gsterdii azizler bile sonuta belli bir dinden, cemaatten gelen insanlar deil mi?

Bu trden bir ahlaki iliki akta, dinlerde ve onlardan kaynaklanan mistik retilerde grlebilir. Bunu bir toplum iinde yaayan sradan bireyden talep etmek, stelik bunun bir toplumda yaygn bir ahlak kavray haline gelmesini talep etmek imkansz istemek deil midir? Gerek Levinas gerekse Bauman sorduumuz bu

52

sorulara yle cevap verir: "Sylediimde topyac bir urak var" der Levinas "bu, gerekletirilemeyen, ama nihayetinde tm ahlaki eylemlere klavuzluk eden bir eyin tannmasdr. topyaclk - tam olarak azizliin iyilik olmas anlamnda topyaclk - olmadan ahlaki yaam olmaz" (Akt. Bauman, 1998a : 97). Benzer ekilde Bauman'a gre de ahlakl olmak iin aziz olmak gerekmez. Ahlaki seimler lm kalm meseleleri de deildir. Hayat genelde bu tr ulardan uzaktr. Fakat ahlakn bu sradan hayatta etkili olabilmesi iin kendine ulaamayaca standartlar belirlemesi gerekir (Bauman, 1998a : 104).

Levinas'n felsefesinde bir nc taraf sorunu vardr. Bunu yle dillendirir: "Eer bana buyurulan yaknlk sadece tekiyi buyursayd, kelimenin tam anlamyla hibir sorun ortaya kmazd....teki iin sorumluluk, sorulara ncel bir dolaymszlk, bir yaknlktr. Bu sorumluluk nc tarafn belirmesiyle beraber sorun haline gelir ve bozulur." (Akt. rakman, 2000 : 191).

"Dnyada yalnzca iki insan olsayd mahkemeye ihtiya olmazd, nk ben bakas karsnda ve bakasndan daima sorumlu olurdum. insan olur olmaz bakasyla etik iliki politik hale gelir ve ontolojinin tmleyici, sylemi ierisine girer." (Levinas, 2001: 195)

Levinas bylece etik dzlemden varolann dzlemine geiin kanlmazln vurgular. nc uzakta olan, teki gibi yaknlk talep eden ve asimetrik ilikiyi adalet isteiyle zorlayarak ilikiye zaman, temalatrma ve simetri getirendir. O kendisinden sorumlu olmam gereken bir baka tekidir. Ayn zamanda tm tekiler iinde beni teki klandr. likiye uzam katan odur. Onun sayesinde "ben" dikkate

53

alnacak ve kendi varlyla ilgilenme hakkna sahip biri olabilir. Bylece, Levinas'n "varlm nasl hakl karlabilir" sorusu cevap bulur.

ncnn salad bu dolaym sayesinde etik iliki adalet arayna dner. Bu arayn etik balam unutulursa adalet sadece mevcut hukuksal yap ile snrlandrlr. Bu ise adalet araynn varsayd hem tekine hem de ncye kar olan etik sorumluluun bastrlmas anlamna gelir.

Etiin adaleti belirlemesi konusunda Levinas yle der: "Eer politik - trel dzen etik temelini terk ederse faizm veya totalitarizm dahil, tm toplum biimlerini kabul etmek zorunda kalr, zira onlar deerlendiremez veya onlar ayramaz artk." (Levinas, 2001 : 202)

Yukarda Baumann toplumun ahlak etkisizletirdiini, onun nn tkadn dndn belirtmitik.Buna ramen yazar toplumsal mekan ahlaki edimlerin uygulanabilecei tek mekan olarak grr.Yazara gre, iin olmak, birlikte olmak tan nce geldii ve benlik teki ile iletiime girdii anda tekinin iyiliinden ve ktlnden sorumlu olduu halde ahlaki edimin uygulanabilecei tek mekan birlikte olmann toplumsal mekandr. Bu mekanda ahlaki sorumluluun tevikleriyle hareket etme imkan kurtarlmal ve yeniden ele geirilmelidir. Sorumluluk, teknik-arasal hesaplara kar ncelik kazanmaldr. Bu

ncelik,stnlk ise biz deneyiminde temel bulur.Yazara gre, bunun salanmas bir kazanm olacaktr. Fakat bunun gerekleebileceine dair bir garanti yoktur (1998a:225).

54

Grld zere Bauman kiisel bir ahlak, toplumsal mekanda da geerli klma abasndadr. Bu, eylemlerimizde sorumluluk esasna gre hareket etmek anlamna gelecektir. Bauman, gnmz toplumundaki birok olguyu ahlak etkisizletirdii, ahlaki kapasiteyi yok ettii, bastrd iin eletirir. Arasal-akl, brokrasi,

teknoloji, postmodern estetik ruh... hepsi de ahlak yerinden ettii iin eletirilir. Teknoloji ve artan yoksulluk gibi sorunlar ayrca yaadmz dnyay gittike daha da gvenliksiz hale getirmektedir. Bauman, bu sorunlarn zm iin toplumsal hayatta ahlaki kapasitenin yeniden ele geirilmesini, politikann ahlaki sorumluluun bir uzants ve kurumsallamas olmas gerektiini ifade eder. Bylece Baumann gnmzn politik sorunlarna nasl yaklatn incelemeye balayabiliriz.

3.Sosyo-Politik Sorunlar ve Etik

Baumana gre amzda meydana gelen kltrel ve toplumsal deiimler yeni dnce, ahlaki ve politik biimler gerektirmektedir. Bu erevede Bauman yeni politik bir anlayn gereklilii zerinde de durur. Bu blm de yapacamz tartmalardan da anlalaca zere Bauman toplumsal sorunlarn zm iin bir tarihsel fail aramaktansa toplumun kendisinin bir faile dnmesini arzulamaktadr. Gnmzn asl sorunu yeterli zm nerisi olmamasndan ziyade bu tr nerileri hayata geirecek bir failin olmaydr. Postmodern anlay yeni bir etik, yeni bir politika aray iinde olmakla beraber bunlarn elde edilebileceine dair hibir garantiye sahip deildir.

55

"Postmodern akln izinden giden bir siyaset yalnzca zgr bireylerin kendi zgrlklerinin koullarn yaatma ve garantiye alma hakknn onaylanmas dorultusunda ynlendirilebilir. Gerekletirilebilir bir siyasal topluluun yaratlmasn amalayan postmodern siyasetin zgrlk, Farkllk ve Dayanma l ilkesi tarafndan ynlendirilmesi gerekiyor. ... Hepsinden nemlisi de postmodern siyaset, mkemmel zmlerin ve garantili stratejilerin olmadna, kendi grevlerinin asla sonulanmayacana ve abalarnn sonusuz kalabileceine hazrlkl ve alkndr. Bu belki de topluluk kurmay hedefleyen modern siyasal giriimlerin ok sk dt tuzaa - yani, zgrletirme kisvesi altnda basknn tesis edilmesi tuzana - kar en geerli korumadr." (Bauman, 2000c: 295 296)

Bauman, 1986 tarihli bir makalesinde Sol iin yeni bir strateji getiriyor, Solu modernitenin kar kltr olarak kurmay neriyordu. Buna gre Sol, kapitalizmin kar-kltr olagelmiti. Fakat bugn, bunu korumak istedii lde kendisini bir tarihsel failden yoksun bulmaktadr. Baumana gre bu, Solun ada krizidir.Bu krize iki tr ortak tepki vardr. lki, Solun ynn kaybettii iddiasn reddederek rgtl iilerin devrimsel potansiyellerinin henz tkenmediini savunmaktadr. kincisi, modernitenin sonunu ve postmodernitenin geliini iddia eder. Bauman, bu makalesinde postmodernizmi bir teslimiyet felsefesi olarak niteleyerek Solun yeni kimlii iin postmodernizmin bir temel hizmeti gremeyeceini savunur. Baumann nerdii zm ise Solun modernitenin kar kltr olarak ina edilmesidir. Bu yeni kimlii ile Sol bir fail arayndan, dolaysyla ii snfn bir kurtarc olarak grmekten vazgemelidir. Yazara gre Sol, zellikle Yeni-Muhafazakarln tehdit ettii deerleri korumaldr. Bunlardan ilki, giderek daha da yoksullaan, koruyucu desteklerden mahrum braklan ve toplum dzenine bir tehdit olarak grlmeye balayan yoksullardr. Sol ayrca demokrasi ve zerklii kendi balarna bir deer

56

olarak grmeli ve ciddiye almaldr. nk karar alm sreleri giderek demokratik kurumlardan brokrasiye kaymaktadr. Demokratik sre iinde tartmaya alan konular gittike azalmaktadr. Demokrasi ve zerklik zaten varm gibi hareket edilmemeli, korunmaldr (Bauman,1986).

Baumann bu makalesindeki izgisinde daha sonra baz deiiklikler olduunu syleyebiliriz. Birincisi kendisinin de bizzat postmodern dnrler kervanna katlm olmasdr. Buna bal olarak, iaret ettii problemler sonraki yazlarnda da ayn kalmakla beraber, bunlara artk Sol adna deil postmodern bir siyaset adna zmler aramaya balamasdr.

Gnmzn sosyo-politik sorunlarn, Baumann szkonusu makalesinde de iaret ettii, demokrasinin ve siyasi srecin krizinden balayarak incelemeye balayabiliriz. Bauman, bugn Agorann zel alann igali altnda olduunu iddia eder. Agora, Oikos (hane) ile Ecclesiay (siyaset alan) birbirine balayan, ortak kamusal sorunlarn grlp zm arand bir ara aland (2000c:97,107). Bugn ise kamusal alan kendi ieriinden boaltlm ve ona kendisine ait bir gndem braklmamtr. Artk kamusal alan zel dertler, kayglar ve sorunlardan oluan bir yndan ibaret hale gelmitir. zel alan ile kamusal alan arasndaki kprler atld iin zel sorunlar bir birikim oluturup, younlap ortak bir dava haline gelememektedir. Siyasi sorunlarmzn zm Agoradan gemektedir. Onun iin grev, Ecclesiann Agora tarafndan yeniden ele geirilmesidir (2000c:117).

57

Bauman, Siyaset Aray adl eserinde Liberalizme kar Cumhuriyeti bir tavr koymaktadr. Yazara gre Liberalizm braknz yapsnlar der ve tesine karmaz. Ortaya yalnz, zgr ama iktidarsz ve kaytsz bireyler yn karr. Sebep olduu zgrlk ile eitlik, birey ile toplum, zel refah ile kamu refah arasndaki elikiler Liberalizmin zemedii sorunlardr.Cumhuriyetilik ise bireylerin zgrln ileyerek onlar kendi kendini denetleyen bir cemaate dntrme ve cemaatin ortak iyi araynda bireysel zgrlkten faydalanma amacndadr (2000c:176). Bauman bu noktada Blochun cumhuriyetilie dair grn aktarr. March Blocha gre cumhuriyeti olmann anlam iktidarn biiminin yurttalarn mzakereleriyle belirlenmesinde ve bireylerin iktidar biiminin denetiminde sz haklar olmasndadr (Akt.Bauman,2000c:183).

Bugn, siyasetin baka bir problemi de hem toplum hem de ynetim baznda yaanan siyasetten uzaklamadr. Tarihin sonunu iaret eden ve daha iyi bir dzenin var olmad iddiasndaki Neo-Liberal gr ve bu gre dayanan pratikler insanlarn her eyi olduu gibi kabul etmesine yol aarak siyasetten uzaklama srecini hzlandrmaktadr. Tourainein deyiiyle (1995:367) Bat lkelerinde demokrasiye ilginin azalmas da nemli boyutlarda. Her eyin siyasal olduu uzun bir dnemden sonra bu lkeler, her eyin ekonomik olduu bir ortamda yayorlar.

Tm bu sorunlara kar gnmzde bunlar zecek bir

failin yokluu

hissedilmektedir. Devlet artk manevi nderlik kapasitesine sahip deildir. Kreselleme srecinde modern devletin tutunduu ekonomik-kltrel-askeri l dalmtr. Ekonomik ve kltrel kaynaklarn kresellemesi bildiimiz haliyle

58

modern devletin sonunu iaret etmektedir. rnein ulusal ekonomi bugn seimlerdeki kullanll nedeniyle canl tutulan bir mitten pek fazla bir ey deildir; ou hkmetin ekonomik rol, genellikle kozmopolitan, devletsiz ve gebe sermaye simsarlarn gelmeye ve kalmaya ikna etmek iin yerel koullar uygun hale getirmekten ibarettir (Bauman,1998a:170). Bu srete geleneksel rollerinden soyunan devletin zerinde sadece bask aralar kalmaktadr. Devletler bu haliyle kresel irketlerin gvenliini salamak amacndaki yerel polis

karakollarna dnmektedirler. Yeni ulus devletlerin kurulmas, toprak blnmeleri, devletlerin geleneksel rollerini brakmalar sonucu ulus devletin zayflamas kreselleme sreciyle bir eliki oluturmamaktadr. Kreselleme ile yerelleme elien sreler deildir; nk, siyasal bamszln paralanmas, blnmeler, sermaye ve mal hareketlerini kolaylatrmakta, kk ve zayflam devletlerin kresel irketlerin basklarna boyun emeleri sonucunu dourmaktadr (Bauman, 1999c: 81; 2001: 323-324).

Tm bu sorunlar gz nne alndnda Bauman'a gre postmodern siyasetin amac gerekletirilebilir bir siyasal topluluun yaratlmasdr. Postmodern

siyasetin zgrlk, farkllk ve dayanma l ilkesi tarafndan ynlendirilmesi gerekir. Burada zgrlk ve farklln bekasnn zorunlu koulu olan ve bunlara yaplacak zde kolektif katk, dayanmadr. lk iki ilkenin postmodern dnyada, kreselleen piyasalarn serbestletirici ve zelletirici basklar gibi pek ok dostu vardr. Yeni postmodern durumun kendi bana retemeyecei ey dayanmadr (Bauman, 2000b: 295-296).

59

Bauman'n zgrlk anlay negatif zgrlkten ziyade pozitif zgrlk anlayna yakndr. Bauman, Ruggieronun zgrlk tanmn baz alr. Guido de Ruggiero'ya gre "zgrlk, kiinin istediini yapma yetisi, kendi faaliyetlerini yrtrken bakalar tarafndan engellenmeyecek bireysel hakkn ifade eden bir seme serbestisidir." Bauman burada en nemli roln yapma yetisine ve direnme yetisine verildiini belirterek, bu yetinin onlara sadece baz haklarn verilmesinden fazlasn gerektirdiini savunur. Bu gnk liberal szcler ise kolektif koruyucu alarn, kiilerin kendi bana hareket etmesini nledii daha da nemlisi maliyeti yksek olduu iin kaldrlmas gerektiini sylemektedir. Bauman'a gre bu alar kaldrldnda cebimizdeki parann artp artmayaca tartmaldr. Fakat yoksulluk ve aylaklk ansszlar evsiz yapp, ansllarn evini ise endieye boarak kendini gl biimde gstermektedir (Bauman, 2000b: 293). Bauman, toplumun meruiyetini bireysel zgrln karlar balamna dayandrmas gerektiini ifade eder. Fakat zgrlk bir toplumsal ilikidir ve tek bana bireyin kendi abalaryla kazanlamaz; baz insanlarn bunu baarabilmesi iin, bunu herkes iin mmkn klacak bir eylerin yaplmas gerekir. Bu ise zgr bireylerin sadece ortaklaa olarak, yani siyasal topluluk olarak giriebilecekleri bir grevdir. Byle bir topluluu kuran birleme noktas olarak "kamu yarar" dncesi, "btnn karlar" iin tek tek bireylerin zgrlnn kurban edilmesine deil, her bireyin zgrlnn garantisi iin herkesin ortak abasnn gerektii dncesine dayanmaktadr. Postmodern siyaset sahnesinde beklenen ey de, modern dncenin "yelerinin toplamndan daha byk bir ey olarak tanmlad ve bundan dolay kendisini oluturan yelerinin her birinden uysallk ve itaat isteyen bir toplum deildir. Postmodern bir akln izinden giden siyaset yalnzca zgr bireylerin kendi

60

zgrlklerinin koullarn yaatma ve garantiye alma hakknn onaylanmas dorultusunda ynlendirilecektir (Bauman, 2000c: 294 - 295).

Bauman

vicdann

sesinin

ancak

uyumsuz

ezgilerin

ahenksizliinde

duyulabileceini, evrensel konsensus mezarlnn sorumluluun, zgrln ve bireyin ld yer olduunu belirtir. Bundan dolay Habermas'n "mkemmel iletiim kuramna kar kar (2000c:287). Farkllk amzn en nemli zelliklerindendir. nsanlk bugn ok sesli konumaktadr. Mesele bu ok seslilie nasl armoni kazandrlacadr. Bu, Bauman'a gre, ancak sekinlik iddias

olmayan, dier kimliklerle bir arada yaamay reddetmeyen farkl kimlikler yoluyla baarlabilir (2001:365).

Bauman toplumun azimli bazen de dikkatli fakat her zaman sorumlu vatandalar gereksindiini ifade eder. Byle bir topluluun gerekten ina edilecei ynnde hibir garanti verilemez. Bunu ancak insanlarn kendi bitmek bilmez abalar ina edebilir. "Bu abalara yardm edebilecek ey ise, zerk, ahlaki olarak kendi kendini idame ettiren ve yneten (ve dolaysyla da denetlenemeyen, idaresi g ve aksi) vatanda ile tam eitilmi z-dnceli ve z-dorulayc bir siyasal topluluk arasndaki yakn ilintinin (elikinin deil!) farkna varlmasdr." (Bauman, 2001: 368 - 369).

Bauman'a

gre

"postmodernite,

modernite

iin

bir

anstr;

tolerans,

postmodernite iin bir anstr; dayanma da tolerans iin bir anstr." Bu gn asl mesele dayanmay ina etmektir (Bauman, 2002: 55). Bu imkansz olmamakla

61

beraber zor bir grevdir ve yazar kendisinin de dayanmaya nasl ulalacan bilmediini ifade eder.Yine de bu konudaki midini koruyan yazar sahip olduumuz ortaklklara iaret eder. Her birimizin hayat iin nemli olan bir ok eyi paylatmz (ulam, okullar, hastaneler, medya) bir uzamda, birbirimizi bireysel ve kolektif mutluluumuzun engelleri deil koullar olarak grebiliriz. Srekli ve ok ynl ilikilerden oluan bir hayat ahlaki sorumluluklar yeniden canlandracak, sorumluluklarn paylalmas vatandalarn seslerini yeniden duyurmalarn salayacaktr (Bauman, 2001: 362, 364).

Bugn birok dnr cemaatiliin savunusunu yapmaktadr. rnein Richard Rorty geride kalanlarn ruh halini "biz yle kocaman mekanlar aramak yerine bamz sokacamz bir yere bakmalyz" eklinde zetliyor, etnosantrizmi vyor ve bize bo yere nesnellik ve evrensel ltler arayarak zamanmz tketmek yerine "kendimi hangi cemaatle zdeletirmeliyim?" ve "Yalnzlm ne yapabilirim?" sorularna cevap aramamz neriyor (Bauman, 2000b: 111). Fakat Bauman cemaatleri zm olarak grmez. Bauman, cemaatlerin iinde doulan tarihsel kimlie ballk nermesini zgrln zgrlkszln seimi iin kullanlmas olarak deerlendiriyor. Cemaatin gelecek nesiller vastasyla varln srdrmesi fikrini ise gelecek nesiller adna seim yapmak olarak deerlendiriyor. "Deerlerin birey haklarndan daha nemli olduu", "varln srdrmenin bireysel haklardan nce geldii" gibi sloganlar da varln srdrme adna zgrln feda edilmesi anlamna geliyor. Ayrca cemaatilerin insanlarn belli bir gelenek ve dilin iine doduu ve kendileri olmalar iin bu gelenee balanmalar gerektii ynndeki argmanlarnn da eylerin gerek dzenini tersine evirdiini iddia ediyor.

62

Gelenekler kendi balarna, bizim yaptklarmzdan bamsz olarak var olmazlar. Bizler kendi ballmzla onlar her gn yeniden olutururuz. Yani ezeli olduklar sylenen bu cemaatler koyutlanan varlklardr, gerek olmalar demek bir ok

insann hep birlikte bu koyutlamay izlemesi demektir. Ayrca cemaatlerin insanlar ayartmak iin kulland korkusuzluk, yuva scakl gibi vaatler de gereklii yanstmyor. Bauman'a gre aidiyetin scakl zgrlkszln karl olarak sunulmaktadr. Dolaysyla Bauman'a gre cemaatilik, liberalizmin sakatlklarna are deildir. nk insanlar iin anlaml ve onurlu yaamn tek yolu rizikosuz yaamak adna zgrl feda etmekten kanmaktr. Bauman'a gre yaam daha ahlaki klmak iin kendi bireysel vicdanmz ve sorumluluk duygusundan baka bir eye sahip deiliz (Bkz.Bauman, 2000b: 265-282; 2001: 354-357).

Baumann dayanma balamnda deindii bir baka sorun ise yoksulluktur. Bauman'a gre yoksul kesim, yoksulluktan kurtulmadka geri kalanlar da korku ve iktidarszlktan kurtulamaz. "...aalananlarla dayanma olmadan herhangi bir gzelliin olmas zordur" (Bauman, 2000c: 296). Onlar yoksulluktan karmak bir hayrseverlik deil, zgr yurttalar cumhuriyetini ina etmenin vazgeilmez kouludur (2000c: 186). Bauman bu mevcut krize radikal bir zm iin ikna edici ve gl bir rnein Claus Offe ve arkadalar tarafndan gsterildiini ve bunun temelinde de "bireysel gelir hakk gerek gelir kazanma kapasitesinden ayrlabilir fikrinin olduunu ifade eder (Bauman, 1999b : 139 - 141). Burada kastedilen udur: Devlet garantisi altndaki bir temel gelir sosyal politika asndan zorunludur.Mevcut ve gelecek istihdam krizi gz nne alndnda temel gelirin uygulamaya sokulmas sosyal devletin ykmllklerini yerine getirecektir. Ayrca tm yurttalar iin byle

63

bir garanti verilmesi gerekletirilebilecek ve finanse edilebilecek bir eydir (Bauman, 2000c: 192).

Bauman, Offe ve arkadalarnn nerisinde eitli sorunlar grmekle beraber bunun tartlmas gerekli nemli bir katk olduunu dnmektedir.Temel geim fikri eitli nedenlerle savunulabilir:Ahlaki nedenlerle, adalet hakkndaki felsefi fikirler nedeniyle ya da ortak hayat kalitesine yapaca katklar nedeniyle...Yazara gre bunlarn hepsi de ok nemli olmakla beraber fikrin asl nemi siyasi tarafndadr. Temel geim, yitirilmi zel/kamusal alann restore edilmesinde ve u sralar bo olan zel/kamusal alann doldurulmasnda bir rol oynayabilecektir (Bauman, 2000c: 191 - 192).Yazara gre gelir hakknn cretli iten ve igc piyasasndan ayrlmasnn cumhuriyete ok nemli bir adan hizmeti olacaktr. Bu, insanlarn zgrlklerini tam olarak yaamalarn engelleyen gvensizlii ortadan kaldracaktr.Eer byle bir ey gerekletirilebilirse zgrlklerini kullanmaktan artk korkmayan insanlar, tatmin edici ve rasyonel hayat biimlerini tartp seecek zaman, iradeyi ve cesareti bulabileceklerdir.Bauman'a gre sadece, kendinden emin, varolusal korkudan kurtulmu gvenli insanlar, drtba mamur bir yurttalk ve cumhuriyetin domasnn olmazsa olmaz kouludur (2000c:198).

Temel gelir, yani bireysel gelir hakknn fiili gelir elde etme hakknda ayrlmas, varolusal gvensizliin btn ynlerini ortadan kaldrmay baaramayacaktr. Ama bu gvensizliin balca kaynan ortadan kaldrmann en kkl yolu gibi grnmektedir (Bauman, 2000c: 195). Fakat Offe ve arkadalarnn nerisinin pratik adan uygulanabilir olduu, hedeflerinin geerli ve acil olduu kabul edilmi olsa

64

bile, bu gn asl sorun ona hayata geirecek kadar kudretli bir fail bulmann zorluudur.

Bauman'n temel gelir savunusu da elikiler iermektedir. Bauman'n da syledii gibi yoksullar eksik tketicilerdir, bizim yaptklarmz yapamayanlardr, fakat yapabilselerdi ok mutlu olurlard. Bauman'n bir yandan bunu kabul etmesi bir yandan da temel gelirin gvensizlii kaldrp, kamusal alan ihya edip, yurttalar iyi birer yurtta klacan dnmesi elikili grnmektedir. Biz, daha ok, Bauman'n grlerine yer verdii Hogan'a katlmaktayz (Bauman, 2000c : 196). Yani evrensel gelir hakk tketim yarn durdurmayacaktr, yeni yoksullar hep kusurlu tketiciler olacaklardr. "Yar durdurmak iin, herkese yara katlma ans vermekten daha fazla ey gerekir. " Hogan'n da belirttii gibi "u anki dizginsiz arzulara belli snrlar getirilmez, fanilik kavram hayat gndemine yeniden sokulmaz ve toplumlar yeniden kolektif kstlamalar koyup bu kstlamalar kollamazlarsa, en radikal paylatrma nlemleriyle bile pek bir ey elde" edilemez.

Bauman, Ulrich Beck ve Hans Jonas ile birlikte teknolojiyi amzn en byk sorunlarndan biri olarak grmektedir. Teknolojinin insan eylemlerini zamansal ve mekansal anlamda uzun erimli klmas bu dnrlere gre yeni bir ahlaki anlay gerektirmektedir (Baumann teknoloji tartmas iin bkz.1998a:226-267).

Teknoloji kapal bir sistem haline gelmitir. Teknoloji kendi yaratt sorunlar yine kendisinin zeceini iddia etmektedir;fakat, her zm yeni sorunlar beraberinde getirmektedir. Teknoloji dnyay bir paralar btn olarak alglad

65

iin her seferinde bir parann zerine younlamakta, bu ise yerel bazda kalan dzenlemelere karn global dzensizlikleri artrmaktadr.

Teknolojik sistem kendi gerekesini oluturmaktadr.Buna gre elde teknolojik bir kaynan, imkann bulunmas onun uygulanmas iin yeterlidir. Bir ey yaplabiliyorsa yaplmaldr; yaplabildii srece neyin yapld nemli deildir. Bugn teknoloji ilerledii iin ilerler hale gelmitir. Modern bilim de teknolojik devrimin ruhuna uygun biimde varln, deerlerle ilikili kullanmn nleyen bir tanmn retmitir ve Deerler gereklikten karsanamaz kuraln doru klmtr. Bu da hedefleri belirleme hakknn, eyleri yapma kapasitesine

devredilmesi sonucunu dourmutur.

Teknolojinin belirledii ortamda yaam da paralar halinde alglanmakta ve yaanmaktadr. zne bir btn olarak hareket edemez hale gelmekte, ahlaki benlik kendisini yabanc hissetmektedir. Birok sorundan birinin taycs durumuna gelen zne tekinin zerinde btnlkl bir etki kuramamaktadr. Bu paralanm benlikler kolektif davalara kendilerini adasalar bile bu davalar ve grevler de paraland iin btnlkl bir yaklam mmkn olamaz. Onun iin gnmzde ada toplumsal hareketler ounlukla tek sorun hareketidirler ve ister istemez mevcut

paralanmla katkda bulunurlar.

Baumann kendisinden etkilendii ve sklkla atfta bulunduu Ulrich Becke gre teknolojinin ortaya kard kazalar ve tehlikeler srekli olarak artmaktadr. Bizler artk modernliin sanayi toplumu aamasndan ziyade, zenginlik retme

66

mantnn yerini giderek riskten kanma ve risk ynetimine brakt risk toplumu (risikogesellschaft, society of risk) aamasnda yayoruz. Temel soru artk modernlemenin bir paras olarak sistematik ekilde retilen risklerin ve tehlikelerin nasl en aza indirilebilecei, nasl nlenebileceidir. nk bugn insanln karsnda duran en ciddi problemler tekno-ekonomik geliimin kendisinden kaynaklanan problemlerdir (Bauman, 1998a: 241).

Baumann grlerine yer verdii baka bir dnr olan Hans Jonasa gre de (Bauman,1998a:262-263) bugn problem teknolojidedir; nk, insan eylemlerinin muhtemel sonularnn erimi fazlasyla artmtr. Teknoloji nedeniyle eylemler ok uzak mekanlar ve zamanlar etkileme kapasitesine sahiptir artk. Sadece bir dmeye basarak hi grmediimiz bir ehri, hi grmeyeceimiz insanlar yok edebiliriz. Oysa modern ncesi dnemden devraldmz ahlak bir yaknlk ahlakdrki bu sahip olduumuz tek ahlaktr-, etkisini ancak bir yaknlk durumunda gsterebilir. nk o zamanlarda insan sadece yakn evresine bir etkide bulunabilir durumdayd; dolaysyla sorumluluk alan da snrlyd. Bu anlamda ahlakn kollar gl fakat ksadr, iinde yaadmz toplumda yetersiz kalmaktadr ve uzun kollara ihtiyac vardr. Bauman da Levinasn zayf, krlgan, gsz teki tasvirine, eylemin kastl olmayan hedeflerinin en ok yaklat yerin, bizim yksek teknoloji toplumumuza zg uzun mesafeli eylemler olduunu ifade eder. Eylemin etki alanndaki kiiler gszdrler nk karlk veremezler, bizi engelleyemezler, krlgandrlar, daima alc ynde kalrlar .rnein domam bireyler haklarn talep edemezler ama onlarn da yaanabilir bir gezegende yaama haklar vardr (Bauman, 1998a:265). Tm bunlar sahip olduumuz yaknlk ahlaknn, tm nemli eylemlerin

67

uzaklar etkiledii bir toplumdaki yetersizliini gstermektedir.

yleyse, aranan ahlak ilk olarak ve her eyden nce z snrlamaya ynelik olmaldr. Jonasa gre etiin ilk grevi teknolojik giriimin uzun erimli etkilerini tahayyl etmektir. Bu ise ar bir belirsizliin basks altnda hareket etme anlamna gelir. Jonasa gre gelecek etik belirsizlik ilkesine tabi olan korku bulgusall ile ynlendirilmelidir. lm kehanetine mutluluk kehanetinden daha fazla nem verilmelidir. Yani sz konusu etik, bir koruma ve nleme etii olmaldr, ilerleme ve mkemmelleme etii deil.

Tm bu sorunlar gz nne alndnda, Baumana gre postmodern ahlaki kriz her eyden nce politikann ahlaki sorumluluun bir uzants ve kurumsallamas olmasn gerektirmektedir. Teknolojinin etkilerinin uzun mesafeli olduu

gnmzde zm bulma giriimi de yle olmaldr. Uzun erimli bir etik ise ancak politik bir program olarak anlaml olabilir (1998a:299).

Bauman, iinde yaadmz toplumda yeni bir etik ve politik anlaya ihtiya duyduumuza, dahas bu dnemin bu tr anlaylarn inas iin bir frsat olduuna dikkat ekmekle beraber, postmodernizme zg bir ihtiyatllk ile tm bunlarn elde edilmesinin sadece bir ihtimal olduunu eklemeyi de ihmal etmez.

68

SONU

almamz boyunca yaptmz aratrmadan kan sonular yle zetleyebiliriz:

1. Baumana gre modernite bilgi ve iktidarn belli koullarda bir araya gelmesiyle olumu bir deneyimdir. ktidarn toplumu dzenlemek iin ihtiya duyduu bilgi entelekteller tarafndan salanmtr. Modern dnemde entelekteller yasa koyucu roln stlenmilerdir.

Modernite Bauman tarafndan aklcla ve aklcln daha zel bir biimi olan arasal aklcla indirgenir. Modernite, bir aklclk, kesinlik, dzen ve tek biimcilik arayyd. Bu aray ve onu mmkn klan arasal akl ve toplumun brokratik rgtlenmesi Holocaust tipi soykrmlar mmkn klmtr.

te yandan postmodern dnemde artk bilgi ve iktidar arasndaki eski ibirlii kopmutur. Kimlik oluturma ve deer belirleme iinin piyasa tarafndan stlenildii bu dnemde artk yasa koyucular olarak entelektellere ihtiya duyulmaz. Bu dnemde entelektellerin rol daha ziyade gelenekler arasnda doru bir iletiim salama amacndaki yorumcu roldr.

Postmodernite moderniteden sonra gelmesi anlamnda

post deildir.

Postmodernite, zbilinli, gereki olmayan iddialarndan vazgeen, yanlsamalarn olmad modernliktir.

2. Postmodern etik, modern etiin mphem olmayan, aporetik olmayan etik kod arayn reddeder. Postmodern etik anlaya gre kusursuz, evrensel ve temelleri sarslmaz etik kod bulunamaz.

Bauman, Levinas etiinin postmodern bir etik olduu grndedir. Levinasn etik anlay ncelii tamamyla tekine veren bir sorumluluk

etiidir.Buna gre tekinden karlk beklemeden sorumluluk duyarm. Ahlaki ar kiisel olup benim sorumluluuma seslenir.Onun iin ahlak evrenselletirilip kodlanamaz.

3. Baumana gre iinde yaadmz dnem

ahlaki mphemliin gl

biimde hissedildii bir adr. Ayn zamanda dnya gn getike daha gvenliksiz bir yere dnmektedir. Bundan dolay Baumana gre yeni bir etik ve politik anlaya ihtiyacmz vardr.

Toplumsal mekanda ahlaki sorumluluun tevikleriyle hareket etme imkan kurtarlmal, yeniden ele geirilmelidir. te yandan politika da ahlaki sorumluluun bir uzants olmaldr.

70

KAYNAKA

Bauman, Z., (1986), Left as the Counter-Culture of Modernity,Telos,S.70, s.81-93. (1996), Yasa Koyucular ile Yorumcular, stanbul, Metis Yaynlar. (1997a), zgrlk, stanbul, Sarmal Yaynevi. (1997b), Modernite ve Holocaust, stanbul, Sarmal Yaynevi. (1998a), Postmodern Etik, stanbul, Ayrnt Yaynlar. (1998b), "What Prospects of Morality in Times of Uncertainty", Theory, Culture and Society, C.15, S.1, s.11-22. (1999a), Sosyolojik Dnmek, stanbul, Ayrnt Yaynlar. (1999b), alma, Tketicilik ve Yeni Yoksullar, stanbul, Sarmal Yaynevi. (1999c), Kreselleme, stanbul, Ayrnt Yaynlar. (1999d), "The Self in a Consumer Society", http://religionanddemocracy.lib.virginia.edu/hh/fall99/BauSelfVol1. html (2000a), lmllk, lmszlk ve Dier Hayat Stratejileri, stanbul, Ayrnt Yaynlar. (2000b), Postmodernlik ve Honutsuzluklar, stanbul, Ayrnt Yaynlar. (2000c), Siyaset Aray, stanbul, Metis Yaynlar. (2001), Paralanm Hayat, stanbul, Ayrnt Yaynlar. (2002), "Modernite, Postmodernite ve Etik", Dou Bat, S.19, s. 51-61. Cevizci, A., (1996), Felsefe Szl, Ankara, Ekin Yaynlar.

71

rakman, E., (2000), "Levinas'ta teki ve Adalet: Eletirel Bir Not", Dou Bat, S.13, s. 179-199. Joas, H., (1998), Bauman In Germany.Modern Violence and The Problems of German Self-Understanding, Theory, Culture and Society, C.15, S.1, s.47-55. Kellner, D., (1998), "Zygmunt Bauman's Postmodern Turn", Theory, Culture and Society, C.15, S.1, s.73-86. Kilminster, R., Varcoe, I., (1998), "Three Appreciations of Zygmunt Bauman", Theory, Culture and Society, C.15, S.1, s.23-28. Kumar, K., (1999), Sanayi Sonras Toplumdan Post-Modern Topluma ada Dnyann Yeni Kuramlar, Ankara, Dost Kitabevi Yaynlar. Levinas, E., (2001), "Emmanuel Levinas ile Fenomenolojiden Etie", Tezkire, S.22, s.187-205. Morawski, S., (1998), "Bauman's Ways of Seeing the World", Theory, Culture and Society, C.15, S.1, s.29-38. Mozny, I., (2000), "The Elite..." Shifting Terms and Shifting Concepts", http://www.new-presence.cz/00/01/elite.html Mutman,M.,Yeenolu,M.,(1992), Bilimlerde ve Toplumda Postmodernizm, Birikim, S.34, s.57-64. Poole,R.,(1993), Ahlak ve Modernlik, stanbul, Ayrnt Yaynlar. Savran,G., (1999), Postmodernizm:Yepyeni Bir Evre mi, Bir Eilimin Mutlaklatrlmas m?, Defter, S.38, s.158-190. Smith, D., (1998), "Zygmunt Bauman, How to be a Successful Outsider", Theory, Culture and Society, c.15, S.1, s.39-45.

72

Sorensen, A. (1995), "Reading Bauman, Touring, Sociology in Search of Morality and Ethics", http://www.philosophy.dk/txt/1996-a.htm Spencer, L., (1998), "Bauman, Zygmunt", http://www.tasc.ac.uk/depart/media/staff/Is/Modules/Theory/Bauman.htm Touraine, A., (1995), Modernliin Eletirisi, 2.Bask, stanbul, Yap Kredi Yaynlar. West,D., (1998), Kta Avrupas Felsefesine Giri, stanbul, Paradigma Yaynlar.

73

ZET

Zygmunt Bauman Polonya'da domu ve 1971'de Sosyoloji Krssnn bana gemek zere ngiltere'ye, Leeds niversitesi'ne gitmitir. u anda Leeds ve Varova niversitelerinde Emeritus profesr olarak grev yapmaktadr. Bauman 1980'lerin sonlarndan bu yana modernite ve postmodernite sorunlarna eilmektedir. Sosyoloji iindeki hermeneutik gelenein temsilcilerinden biri olan Bauman ngiliz sosyolog Anthony Giddens tarafndan postmodernitenin teorisyeni olarak

tanmlanmtr.

Bauman ada toplum ve kltrde meydana gelen deimelerin yeni artlara tam olarak cevap verebilecek yeni dnce, ahlaki ve politik biimler gerektirdiini savunur. Bu alma Bauman'n politika ve etik hakkndaki dncelerini modernite ve postmodernite balamnda konu edinmektedir. Baumana gre modernite bilgi ve iktidarn belli koullarda bir araya gelmesiyle olumu bir deneyimdir. ktidarn toplumu dzenlemek iin ihtiya duyduu bilgi entelekteller tarafndan

salanmtr. Modern dnemde entelekteller yasa koyucu roln stlenmilerdir. te yandan postmodern dnemde artk bilgi ve iktidar arasndaki eski ibirlii kopmutur. Kimlik oluturma ve deer belirleme iinin piyasa tarafndan stlenildii bu dnemde artk yasa koyucular olarak entelektellere ihtiya duyulmaz. Postmodernite, zbilinli, gereki olmayan iddialarndan vazgeen, yanlsamalarn olmad modernliktir. Postmodern etik, modern etiin mphem olmayan etik kod arayn reddeder. Baumana gre yeni bir etik ve politik anlaya ihtiyacmz vardr. Politika da ahlaki sorumluluun bir uzants olmaldr.

ABSTRACT

Zygmunt Bauman was born in Poland. Bauman came to Britain in 1971 where he took up a position as a lecturer eventually becoming Professor of Sociology at the University of Leeds. He is now Emeritus Professor of Sociology at the Universities of Leeds and Warsaw. Since the late 1980s, Bauman has been concerned with the problems of modernism and postmodernism. He has also been a key interpreter of the hermeneutic tradition within sociology. He has been described by the British sociologist, Giddens as "the theorist of postmodernity".

Bauman argues that the changes in contemporary society and culture require new modes of thought, morality and politics to appropriately respond to the new conditions. This study is concerned with Bauman's reflections on ethics and politics. These subjects are discussed in terms of modern and postmodern conditions. Bauman claims that modernity is an experience constituted by knowledge and power which come together in certain conditions. The knowledge required by power to regulate the society is provided by intellectuals. Intellectuals undertake the role of legislators in the modern era. On the other hand, the previous cooperation between knowledge and

power has collapsed in the post modern era. Because the market undertook the constitution of identity and determination of values , there is no need for intellectuals as legislators. Postmodernity is self-conscious modernity without unrealistic claims and illusions. In this regard, the postmodern ethics refuses the certain ethical code

investigation attempt of the modern ethics. According to Bauman, we need new ethical and political concepts. Bauman suggests that politics should be based on moral responsibility.