1

NSZ
Elinizdeki bu kitap 2. Basks tkenen KAPTANIN KILAVUZUNUN yenilenmi, modern ve gncel
konularla geniletilmi 3. basmdr.
Kaptann Klavuzu'nun ilk kan basksnda henz ilkokul rencisi olan olum Frat, bu gn T
Denizcilik Fakltesini gen bir Gverte Zabiti olarak bitirirken bu kitabn da geliiminin canl bir
gstergesini iaret ediyor. Gerekten de, aradan geen yllar mesleimize yzlerce denizci kazandrrken
bunun gibi eserlerden yararlanm olmalar yazarn en byk kvancn oluturmaktadr. .
Denizciliimiz, gemi yllarn karlatrlmasn yaptmzda ba dndrc bir ivme kazanm
grnmektedir. Baba Sgen ile Oul Sgen denizciler arasnda sanki bir a fark olumu gibidir.
Y.D.O.'dan mezun olduum 1967 ylnn yazn kap kap i aramakla geirdiimiz gnler ile oul
Sgen'in daha mezun olmadan alaca onlarca iin olmas bu meslein nereye ulatn gstermesi
asndan nemli bir iarettir. Bu kutsal meslek binlerce yldan beri sevenlerin hem maddi hem de manevi
en yksek tatmine ulamalarn salamaktadr. Denizcilik, yle grnyor ki, daha onlarca sene
Trkiyemizin en verimli ve bereketli i alanlarndan birini oluturacaktr. Gen gverte zabiti olarak
yaama atldmz yllarda bizim iin yegane hedef bir i bulmak ve yllar sonra da bir geminin
kaptanln yapmakt. Denizcilik iletmelerinde enspektr grevine ulamak denizin mahrumiyetine
katlanamayanlar iin bir baka nemli ykselim adm saylyordu.
Yllar sonra, bu gn denizciliimizin ulat yere baknca mtevaz Y.D.O. mezunu
meslektalarmzn filolarnda yer alan ticaret gemilerinin sahibi olarak armatr, iletmeci, broker, sigor-
tac, surveyor, kumanyac, iadam, retim yesi olarak ok eitli yerlerde izliyoruz. Bu ynden
denizcilik lkemizde son eyrek yzyln en nemli i alanlarndan birini oluturmaktadr. phesiz, bir
gkdelen gibi bulutlarn zerine uzanan bu oluumun temelini yllardan beri filoyu ycelten fedakarlklar,
zveriler ve aln terleri ile almakta olan deniz emekileri meydana getirmektedir. Baz srelerde
denetimsiz ve babo kalan hrslarn neden olduu talihsiz deniz kazalarnda canlarn kaybetmi
denizcilerimizin de isimlerini sayg ile anmsamamz gerekir.
Ekonomik ve teknolojik alanlarda dev admlarla ilerleyen denizcilik gnmzn eitim ve
uygulama koullarnda artk bilgisayar an yakalamtr. Yzylmza damgasn vuran tm yenilikler
denizcilik alannda uygulanma frsat bulmutur. Altml yllarda okyanus ar bir sefer ardndan
sevdiklerimizden alacamz bir mektuba kavumay iple eken denizciler, Inmarsat telefon, faks ve
teleksi ile dnyann her yeriyle iliki iindedir. Elindeki sekstant ile gnein kl yznn bulutlar
ardndan grnmesini sabrla bekleyen denizci GPS aygtnn ekrannda istedii her saniye mevkisini
elde etmektedir. Gemi arivlerini dolduran ynla evrak, dosya ve ,dokmanlarn yerini bilgisayar
disketleri almtr. Evet, denizciliimizin eyrek yzylda eritii yer, bir zamanlar Jules Verne'in
eserlerinde anlatlanlarn an insanlarna gzkt grkemli ve inanlmaz boyutlar andrmaktadr.
Yine de, tm bunlarn yeterli saylmamas ve daha yksek hedeflere yelken amay dnmemiz
gerektiini aklamak istiyorum. Bu hedefe yrrken bu kitap ve benzerlerinin de yararl olacan
dnmek yazarn en byk kvancn oluturmaktadr.
Kitabn hazrlanmasnda ekilleri izerek byk emei geen eim Jale Sgen'e, ayrca tm
almalarmda. beni desteklemesi ve bitmeyen enerjisi ile her konuda yardmc olmas nedeniyle
gnlden teekkr ederim.
UBUKLU, STANBUL KAPTAN YCEL SGEN
1 Temmuz 1995






2
Kaptan YCEL SGEN
19 Mart 1945 Ylnda stanbul'da domutur. Florya lkokulu, Yeilky Ortaokulu ve Bakrky
Lisesi'nin ardndan Yksek Denizcilik Okulu, Gverte blmnden 1967 ylnda mezun olmutur. Bir sre
D.B. Yolcu gemilerinde ve Deniz Nakliyatnn yk gemilerinde Gverte zabiti 0larak almtr.
1972 ylndan itibaren Kaptanlk yapan yazar, Panama, Liberya ve Singapur bandral gemilerde
grev yapmtr. 1978 ylnda Yksek Denizcilik Okulunda retim yesi olmutur. Bu grevde
bulunurken D.B. Klavuzluk letmesine giren Ycel Sgen, stanbul limannda klavuz kaptan olarak
hizmet vermitir.
1981 Ylnda gemi orta olarak deniz ticaretine giren Ycel Sgen. YDO ve Klavuzluk -
letmesindeki grevlerinden ayrlmtr. Bu yllar iinde yaynlanan GEMCLK (2 cilt) ve DENZCNN
KILAVUZU isimli eserleri byk beeni toplamtr. Yazarn, serbest alt yllarda yaymlanan
KAPTANIN KILAVUZU isimli meslek kitab, ASTROLOJ konusunda kitaplar ve iki roman
bulunmaktadr. Eserlerinde denizcilerin yaamn ve denizcilik evrelerinde geen olaylar
yorumlamaktadr.
Evli ve iki ocuk sahibi olan Ycel Sgen halen serbest olarak almaktadr. Yln bir blmn
ok sevdii denizlerde geirmekte, Astroloji bilgisayar programlar gelitirmekte ve edebi almalarn
ilerletmektedir.
NDEKLER
GEMCLK
BRNC BLM: GENEL DENZCLK TERMLER
Gemi ve Gemicilik - Bir gemiyi tanmlayan terimler
KNC BLM: GEM TEKNES VE KISIMLARI
Gemi teknesinin tarihsel geliimi - Gemi teknesinin yaps - Gemi teknesinin snflandrlmas - Lloyd
Kurulular - Lloyds Klass kontrolleri Gemi Sicili - Lloyds Gemi ndeksi - Yk markalar ve Kana rakamlar
Tonaj lmleri - Tonaj lmlerinde kullanlan sistem - Ykleme tonu - Yk gemilerinin genel yaps -
Gladoral gemiler- Barnak gverteli gemi - Tankerler - Teknenin yapm - Omurga - Postalar - Kemere -
Gverteler - Blme perdeleri - Tanklar - Dekler - Kaplama salar - Sintine - Ba bodoslama - Kpete
- Ambar azlar - Ambar kapaklar K bodoslama - Pervane - Dmen - Su geirmez kapaklar - skandil
borusu - Makineler - Gverte palamar yaplar - Direkler ve Serenler - konvansiyonel bir gemi direi -
Bumbalar - Gemi teknesini etkileyen zorlar
NC BLM: GEMLERN TPLER
Tanm - Gemilerin genel snflandrlmas - Ticaret gemileri - Hizmet gemileri - Harp gemileri - Tramp
iletmecilii - Muntazam hat iletmecilii - Kmr gemileri - Kontenyer gemileri - Ro-Ro gemileri Meyve
tayclar - Aba gemiler - Souk ambarl gemiler - Yolcu gemileri - Balk gemileri
DRDNCBLM:YELKENL TEKNELER
Tanm - Teknenin yaps - Filikann ksmlar - Yelkenler - Yelkenli teknelerin donanmlar - alopa - kutter
- Ke - Trhandil - Uskuna - Kik Dingi - Tam armal gemiler - Barko - Brik - Gulet - Brigantin - Barko pes -
Kotra ve Yat tekneleri - ki direkli Gabya yelkenli Uskuna teknenin donanm - Bir teknenin yapm -
Teknenin biimi - Yardmc dzlemler
BENC BLM: YELKENLE SEYR
Tanm - Yelken seyrinde kullanlan terimler - Yelken seyri teorisi Denge noktalar - Yelken seyrine
balamak - Yelkenle seyrederken kumanda etmek - Rzgar uygun kullanmak - Yelkene kmadan nce
son tler - Arna yelkenli bir tekneyi hazrlamak - Yelkenle seyir ve zel1ikleri - Yelkenleri camadana
vurmak - Armal yelkenle tramala etmek - Orsa seyir - Pupa seyir - Yelken indirerek yanamak - Yelken
kul1anlmasnda neriler - Yelkenli teknede salma omurga - yelkenli bir tekneden denize adam dmesi -
Kendiliinden dmen tutabilen donanmlar - Donanmda i grmek - Yelkenli teknelerin yedekleme
ilemleri - Denize alacak teknelerde bulunmas gerekli donatm
3
ALTINCI BLM: HALATLAR VE HALAT LER
Tanm - Bitkisel halatlar - Bitkisel halatlarn cinsleri - Bitkisel halatlarn lm ve gc - Bitkisel halatlarn
trleri - Sentetik halatlar - elik tel halatlar - Tel halatlarn lm ve gleri - Tel halatlarn korunmas -
elik tel halatlarn kullanlmas - Tel halatlarn ellelenmesi - Tamburun alabilecei halat boyunu bulmak
- Tel halat tambura doru sarmak - Tel halattan sapan yaplmas ve kullanlmas - Tel halatlarn karla-
trma tablosu - Bir boy halat kesmek
YEDNC BLM: BAGLAR VE DKLER HALATLARIN KULLANILMASI
Bitkisel halatlarn ilenmesi - Halatlar ilemlere hazrlamak - Roda yapmak ve amak - Halat sekiz
eklinde roda etmek - Balamak (Volta etmek) - Bir kangal halat ko boynuzuna asmak - El incesi Yeni
bir rodann almas - Halatlarn korunmas - Emniyet kurallar - Halat ilerinde kullanlan kumandalar ve
terimler - Balar ve Dikiler - Piyan
yapmak - Ceviz yapmak - Trk balar - Bitkisel halat dikileri - Halatlarn diki yntemleri - Kasa dikii -
Kol bastrma dikii - Kanal yrtmek, klflamak ve Fauna etmek - Tel halat dikileri - Halat malarn
ilemek
SEKZNC BLM: HAREKETL GEM DONANIMLARI
Tanm - Makam ve Palangalar - Palangalarn eitleri - Palangaya uygulanacak kuvveti bulmak -
Ykleme donanmlar - Alavere donanm Ar yk donanm yapmak - Farrel donanm - Tek bumba
sistemleri Ar Bumbalar - Yk donanmnn oluturulmas - Zincirler ve Kilitler Zincirlerin krlma gleri -
Demir ve demirleme ilemleri - Demir tantma markas - Demir ve zincirlerin kontrol - Demirlemek ve
kullanlmas terimler - Bir geminin demirlemesi - Kk teknelerde kullanlacak demirleme donanm -
Demiri vira etmek - ifte demir atmak Adi ifte demir atmak - Yollu ifte demir atmak - Karamusal
vurmak ~ Dolam demirlerin neta edilmesi - Demire dolanan maddelerden neta edilmesi - Demiri
asmak - Demiri rgatsz vira etmek - Demirin taramas
DOKUZUNCU BLM: GEM MANEVRASI
Gemi kumandas - Manevraya etki eden unsurlar - Pervane merkezi etkisi - Pervane enine etkisi - Dmen
tesiri - Devir dairesi - denize adam dmesi - Rzgar tesiri - Aknt veya gc1git tesiri - Yerel tesirler - Pratik
Manevralar - Palamar halatlar - El incesi - Basa - Palamar halatlarnn volta edilmesi - Manevra hazrl
- Manevra kumandalar - Dmen kumandalar - Makine kumandalar - Palamar kumandalar - Manevrada
kullanlan ngilizce palamar kumandalar - ngilizce dmen kumandalar - ngilizce makine kumandalar -
Dar bir alanda dnmek - skele bordadan yanamak - Sancak bardadan yanamak - Gemiyi sahilden
ak balamak - ift demirle ktan kara olmak - Tek demirle bordadan kara olmak - skele bordadan
ayrlmak (avara) - Sancak bordadan ayrlmak ki amandra arasna balamak ve ayrlmak
ONUNCU BLM: GEMNN HAVUZLANMASI
Havuzlama - Havuzlama ncesi yaplacak hazrlklar - Havuza girdikten sonraki ilemler - Karinede hasar
bulunmas - Metal anmas - Karinenin boyanmas - Karine boyalar - Faa boyalar - borda boyalar -
st yap ve gverte boyalar - Kullanlacak boya miktarnn bulunmas - Boya tekniinde son gelimeler -
Geminin herhangi bir yerinin boyanmas- Aa yzeylerin boyanmas - Boyann inceltilmesi - Artan
boyalarn saklanmas - Boya yaparken fray kullanma teknii - boya fralarnn bakm - Geminin tm
boyanmas ve boya harmannn yaplmas - Kk teknelerin boya ve cila ileri Fiberglas tekneler -
Alminyum tekneler - Gemi planlar
ONBRNC BLM: KPR ST DONATIMI
Kpr st -skandil - EI iskandili - Derin su el iskandili - Patentli iskandil aygt - Elektrikli iskandil aygt -
Parakete - Salvolu parakete Elektrikli parakete - Makine telgraf - Hidrometre - Radar - Radyotelefon -
RDF Radyo kerteriz bulucu - Manyetik pusla - Cayro pusla - Oto pilot - Kpr stnde bulunan aletler -
Sekstant - Drbn - Stopva - EI lambas - Kronometre - Barometre - Termometre - Aldiz lambas - Yalpa
miri - Ik ve ses iaret aletleri
ONKNC BLM: DENZDE OLAANST DURUMLAR
Kuvvetli rzgar ve ar denizler - Frtna iindeki manevradan aciz gemi - Yedekleme ile yardm - Bir
4
gemiyi kurtarmak amacyla oturtmak - Geminin oturmas - Dmenin hasarlanmas veya kopmas -
atma - atmadan sonraki onarmlar - Terk edilen geminin personelini kurtarmak - Yardmc dmen
donanm - Gemide yangn - Yangn sndrme yn
temleri - Yk ambarlarnda oluan yangnlar - Makine blm yangnlar - Elektrik yangnlar
ONNC BLM: DENZDE CANKURTARMA
Can kurtarma aralar - Tehlikede bulunan bir geminin verecei iaretler - Kaptann salahiyeti - Acelelik
iareti - Emniyet mesajlar - Kaptann grevi - Sahilden yardm almak - Gemiyi terk etmek - Mataforalar -
Adi matafora - Rubudaire matafora - Sabit matafora - Beikli matafora - Filikann denize mayna edilmesi,
Can sallar - Temel cankurtaran malzemesi Frtnal denizde ve tehlikeli sahilde bulunmak - Role talimleri
ONDRDNC BLM: DENZDE LK YARDIM
Denizde ilk yardm - Tbbi yardm istemek - lk yardm dolab - lk yardm dolabnda bulunacak baka
malzemeler - lalarn saklanma ve kullanma sreleri - Ba ars - Baygnlk - Gne arpmas - Suni
teneffs - Zehirlenmek - ne yapmak - Akan kan kesmek - Koma Kramp Omuz. kol ve dirsekte kklar
ene kemiinin kaymas - Yanmalar Deniz tutmas
ONBENC BLM: DENZDE HABERLEME YNTEMLER
Tanm - Haberleme yntemleri - Grerek haberleme - Duyarak haberleme - Mors alfabesi -
Uluslararas aret Kod kitab - Can kurtarma iaretleri - Radyotelefon ilemleri - Ildakla haberleme -
Sancakla haberleme - Radyotelefon haberlemesi - Simaforla haberleme - El bayraklar yardmyla
Mors haberlemesi - Haberlemenin btn yntemlerinde kullanlan iaretler
ONALTINCI BLM: GMDSS SSTEM
Kresel deniz tehlike ve gvenlik sistemi-Sefer blgeleri - Navtex - Sart - Epirp- DSC Sistemi. - Telsiz
Telex EGC Aygt - Ses Gemi yer istasyonu
ONYEDNC BLM: INMARSAT NTELER
Tanm - Genel prensipler - Sistemi altran tular - Balatma ilemleri - Bellekte mesaj hazrlanmas -
Sat com Telefon - Teleks - Faks Ksaltmalar-Inmarsat C sistemi-Tehlike ve gvenlik servisleri-Yardm
ars gnderme prosedr
ONSEKZNC BLM : DENZDE ATIMAYI NLEME KURALLARI
atma olay nedir? - atma konusunda etkin faktrler - atma tehlikesi - Kuvvetle yrtlen gemilerin
fenerleri - Kuvvetle yrtlen gemilerin seyir kurallar - Manevra ve uyarma iaretleri - Yol verme problemi
- Yelkenli tekneler iin kurallar - Radarn kullanlmas
ONDOKUZUNCU BLM:KONTEYNER VE KONTEYNER TAIMACILII
Konteyner nedir?-Kullanlan terimler-Sigorta ynnden Konteynercilik-Geminin yaps ve
donanm-Konteyner ve zellikleri-Soutmal (reefer) konteyner-Sefer denetimleri-Konteyner
yklenmesi-Konteyner balanmas-Tipik konteyner hasarlar-Load Master
GEMNN DENGES (SHIP STABILTY)
Dengenin tanm - Aklamalar, formller ve zmler - Su younluunun draft zerinde etkisi - Alan ve
hacim hesaplanmas - Orta kesit narinlik katsays - Su hatt narinlik katsays - Tekne narinlik katsays
Prizmatik katsay - Kuvvet ve moment - Bir geminin arlk merkezinin bulunmas - Atalet momenti -
Arlk merkezinin (G) yer deitirmesi Sephiye merkezi - Yzme merkezi - Metesentr. GM ve dorultma
kolu - eitli denge durumlar - Duru dengesi - Balang dengesi ve Dengesinin - Bir geminin baylmas
- Durgun dengeyi etkileyen unsurlar Serbest yzey etkisi - Blml tanklarn serbest yzey etkisi -
Dinamik denge - Boyuna denge - Bir santim batrma tonu (T.P.C.) - Trimi bir santim deitirme momenti
(M.CTL.e) - Boyuna yer deitiren arlklar - Draft Survey - Yzme merkezine konulan arln etkisi -
Yzme merkezinden uzak konulan byk arlklar - stenen Trimi elde etmek iin arlk yklemek - K
draft deitirmeyecek bir arln yerini bulmak - Bir blme su dolmas ve geirgenlik - Denge erileri
ve lekleri - Deplasman erileri ve tekiler - Dedveyt lei - Durgunluk dengesi erisi - apraz eriler -
apraz eriler iin dzeltim cetveli - Metasentrik diyagram - Gemide denge uygulamalar - Bir geminin
yklenmesi ve GM bulunmas - Kompter kullanarak Denge (Stabilite) hesaplar ykleme ve denge
5
hesaplar zerine bir uygulama - zel aklamalar
GEM LETMES (RECOMMENDATIONS TO MASTERS)
BRNC BLM: GVENLK
Denizde gvenlii salamak iin yaplan Uluslararas almalar - Deniz kazalarnn nedenleri - Gvenlik
uygulamalar - Oluan zarar kim deyecektir?
KNC BLM: DENZ SGORTALARI
Deniz sigortas nedir? - Donatan - Tazminat talebi (Claim) - Kaptan protestolar - Deniz raporu - Kulp
Sigortalar - Kuvertrn kapsam Omnibus Rule - P and I Kulplerin sunduklar dier hizmetler
NC BLM: TEKNE MAKNE VE DONATIMDA OLUAN HASAR
Seyir halindeki gemiler arasnda atma - neriler - Onarm acil olmayan atma hasarlar - Karaya
oturma, Kurtarma, Umumi Avarya - Gemide yangn - Makine veya dmen hasarlar - Stivedorun sebep
olduu hasarlar - Ar hava hasar, Buz hasar, Yaslanma hasar, Pervane hasar - Balyken seyreden
bir geminin atmas - Bal duran gemi ile atmak.
DRDNC BLM: KULB SGORTASINI LGLENDREN SORUNLAR
Yklerin hasarlanmas - Yklerin istiflenmesi - Hasar - Yk teslimi Yklerin bceklenmesi - Delil toplamak
- Gemide hasta personel - Rotadan sapmalar - Kaak yolcu bulunmas -Liman amelesinin gemide kaza
geirmesi - Gemiye el konulmas
BENC BLM: GENEL DENZ TCARET UYGULAMALARI
Genel uygulama ve ilemler - Haberleme - ETA - ETS - NOR - Gvenli limanlar ve iskeleler - Ge1git
etkisindeki limanlar - Denize elverililik - Gtr FIOS art ile gverte yk - Temel prensipler - stisnalar
Teslim Ordinosu - Deer drc kayt - Yklemede yklerde grnen eitli hasarlar - Konimentonun
mzalanmas - Navlunu pein denmi Konimento - Yklerin saymnda farkllk olmas - Yklerin
ambalaj zellikleri - Konimento tarihi - Stivedor hasarlar - Yklerin bceklenmesi - Seferlik kiralanm
gemi - Hazrlk mektubu - Olgular tutana zaman izelgesi - Limanda kal sresini azaltmak - Sre
zerine kiralanm gemi - Sefer hakknda bilgi vermek - Gemiyi geri teslim
ALTINCI BLM: YEDEKLEME LEMLERNN HUKUK SORUNLARI
Rmorkr - Hukuki sorunlar nedir? - U.K. Towage Contract metnine gre kiralk Romorkaj standart
artlar
YEDNC BLM: SEFERE VE GEMYE AT BELGELER VE DKMANLAR
Bir geminin seferine ait belgeler - Gemiye ait belgeler - Gemi Tasdiknamesi - l belgesi - Denize
elverililik belgesi - Emniyet belgesi - Emniyet tehizat belgesi - Telsiz telgraf emniyet belgesi - Telsiz
Telefon emniyet belgesi - Muafiyet (Baklk) belgesi - Fribord belgesi - Liman resimleri makbuzu -
Yolcu says belgesi - Geici belge - Role cetveli ve belgesi - Demirba defteri - Patent - Yola elverililik
belgesi Gmrk ve Polis izin belgesi - Gemi jurnali - Bir geminin personeline ait belgeler - Yeterlilik
belgeleri - Can filikacs belgesi - A katlar szlemesi, Personel deklere listesi - Yke ait belge ve
dokmanlar Tama szlemesi - Konimento Manifesto
SEKZNC BLM: ETL DENZ RAPORU VE PROTESTO MEKTUPLARI
DENZ NGLZCES
Denizci dili-Yntemin aklanmas-Yantlar-Acil mesajlar-eitli terimler-Tekrar etmek- Mevki- Rotalar-
Kerterizler-Nispi kerterizler-Mesafe- Srat- Saylar- Zaman- Szlk- Deniz ingilizcesinde kullanlan eitli
deyimler- Demirlemek- Var, yanamak ve hareket- Su ekimi ve ykseklik- Kanal ve havuz ilemleri-
Manevra klavuzluk- Seyir ile alakal ikazlar- Gelgit ve derinlik- Rmorkr- Hava- Balklk- Geminin
kimlii- Sertifikalar
GEM SURVEY KILAVUZU
Havuz surveyi - Pervane aft surveyi - Gvenlik donanm surveyi Draft Survey - Genel durum surveyi
SEFER PLANLAMASI
Gemiye katlma - Uluslararas anlamalar - IMO - STCW - Yola hazrlk - Kpr st manevra kaytlar -
Klavuz iin donanmlar-Sefer srasndaki ilemler ve uygulamalar-Zaman belirlemeleri- Ticari
6
ykmllkler- Gemi dzeni ve denizci psikolojisi
DENZ KRLLNN NLENMES(MARPOL 73/78)
Marpol Kurallar-Marpol ve ISM kodunun gerekleri-Deniz ve evre kirliliinin nlenmesi- Denize yakt
karlmas- Denizin kirlenmesi durumunda gereken kantlar- Gemiden deniz kirlenmesine neden olan
olaylar
NAVIGASYON (SEYR BLM)
BRNC BLM: NAVIGASYON VE AMACI
Tanm - Snflandrma
KNC BLM: SEYR COGRAFY ASI
Yerin ekli - Yerin kutuplar - Koordinatlar - Yerin yarap
NC BLM: YN VE KONUM
Yn - Haritayla Ynleme - Konum - Enlem - Boylam
DRDNC BLM: DENZDE KULLANILAN LLER
Hz ls - Mesafe ls - Yn ve a lleri - zaman lleri . 424 - 432
BENC BLM: DENZ HARTALARI
Seyir haritalar - Yardmc haritalar - Harita lei - Portolonda lek Markator Haritalar - Mevki
konumlandrlmas - Mesafe lm - Seyir haritasndaki bilgiler - Bir harita nasl okunur - Harita kullanm
ALTINCI BLM: FENERLER: SABT SEYR ALAMETLER
Fenerin k tr - Ik rengi - Fener periyodu - Fener ykseklii - Grnme uzakl - Fenerlerin harita
gsterilmesi - tler
YEDNC BLM: AMANDIRALAR: YZER SEYR ALAMETLER
amandralama sistemleri - Birrnek amandralama - Yanla amandralama - Ynle sistem - 1977 bir
rnek sistemi
SEKZNC BLM: MANYETK PUSLA VE ROTA DZELTMLER
Mknatsiyet nedir - Manyetik pusla - Pusulalarn ksmlar - Pusulaya etki eden kuvvetler - Tabii sapma -
Arzi sapma - Rota Dzeltimleri - SIA Aklamalar
DOKUZUNCU BLM: DENZ AKINTILARI, AKINTI SEYR VE DME
Adi aknt - Gelgit aknts - Aknt elemanlar - Akntlarn haritada gsterilmesi - Aknt seyri Dme
ONUNCU BLM: GELGT
Gelgit olay - Gelgit trleri - Gelgit elemanlar Hesaplamalar
ONBRNC BLM: RADAR PLOTLAMASI
Basit plotlama - Gerek plotlama - Karlatrma - Hz manevras - Her hangi bir geminin manevrasn
plotlama
ONKNC BLM: HARTADA SEYR LEMLER
Rota izme - Mesafe lme - Konumlama - Mevki trleri - Bir noktann enlem ve boylamnn bulunmas
- apraz kerterizle mevki - Bir kerteriz ve mesafeyle mevki - kaydrlm kerterizle mevki
GKSEL SEYR (NAUTICAL ASTRONOMY)
BRNC BLM: GKSEL SEYR ZMNDE KULLANILAN ELEMANLAR VE KURALLAR
Gksel Seyir nedir? Gksel seyirde kullanlan simgeler - Gksel seyir zmnde kullanlan ksaltmalar -
Kresel gen zmleri - Byk daire ve kresel genler - Dik al kresel genin zm - Haversi-
nes - eitli kresel gen zmleri
KNC BLM: KRESEL SEYR GEN
Evrenin tanm - Eit Ykseklik Dairesi - Gk cisminin ykseklii ve GP ile konum kavram - Seyir geni
- Kresel seyir geninin kenarlar - Colatitude - Polar Distance - Co Altitude - Kresel genin alar
Saat As (HA) - Semt As (AZ)
NC BLM: GKKRES VE KOORDNATLAR
Koordinatlarn tanm - Gkkresinin temel elemanlar Gkcisminin konumunu belirleyen elemanlar
DRDNC BLM: GKSEL SEYR ZMLERNDE ZDMLER
7
Meridyen dzlemi zerinde izdm - Ufuk dzlemi zerinde izdm Ekvator dzlemi zerinde izdm
BENC BLM: ZAMAN
Gksel seyir zmnde zamann nemi - Zaman zmnde ana.unsurlar - st gei ve alt gei -
Gerek Gne zaman - Ortalama Gne zaman - zaman ve Boylam - Greenwich Ortalama Zaman
(GMT) - Yerel Ortalama Zaman (LMT) - Blgesel Zaman (ZT) - Blge iaretleri blgesel zaman ile yerel
ortalama zaman ilikisi - Zaman Deiimi ve Tarih Hatt - Zaman aygtlarnda hatalar
ALTINCI BLM: SEXTANT VE YKSEKLK LMLER
Sekstant - Sekstantn ksmlar - sekstant aletinin optik prensibini Sekstant asnn okunmas -
Sekstant aletinin hatalar - Dikey hatas - Yan hatas Uzade hatas (IE) - Paralelsizlik hatas
YEDNC BLM: DENZ ALMANAI VE KULLANILMASI
Deniz Almana - Deniz Almanann kapsam - Gnlk sayfalar - Derecenin zamana evrilmesi -
Artmalar ve Dzeltmeler - Gne'in GHA ve DEC bulunmas - Yerel Saat asnn (LHA) bulunmas -
Ay'n GHA ve DEC bulunmas - Gezegenlerin GHA ve DEC bulunmas - Yldzlarn GHA ve DEC
bulunmas
SEKZNC BLM: YILDIZLAR VE YILDIZLARI TANIMAK
Yldzlar - Gkkresinde yldzlarn yerleri - Byk Ay - Kk Ay Cassiopeia - teki Yldzlarn
bulunmas - Orion - Southern Cross - Seyirde gzlem iin en yararl Yldzlar - Burlar - Komptasyon
yolu ile Yldzlar tanmak
DOKUZUNCU BLM: YKSEKLK DZELTMLER
Sekstant Ykseklii (Sex.Alt.) - Sekstant Uzade hatas - evren Alalm (Dip.) - Krlma (Ref.) - Yar ap
(S.D.) - Gr Ayrl (Par.) - Ykseklik dzeltim ilemleri - Gne'in alnan yksekliinin dzeltimi Ay'n
alnan yksekliinin dzeltimi - Yldzlarn alnan yksekliklerinin dzeltimi - Gezegenlerin alnan
yksekliklerinin dzeltimi
ONUNCU BLM: GK CSMLERNN TRANST ZAMANLARI
Transit zaman nedir? - Gne'in transit zamannn bulunmas - Gnein Yerel Saat as - Ayn transit
zamannn bulunmas - Gezegenlerin transit zamannn bulunmas - Yldzlarn transit zamannn
bulunmas
ONBRNC BLM: SEYRDEK GEM N TRANST ZAMANLARININ BULUNMASI
Seyir halindeki gemideki durum
ONKNC BLM: GK CSMLERNN DOGU VE BATI ZAMANLARI
Dou ve Bat zamanlar - Gne'in dou ve bat zamanlar - Ay'n dou ve bat zamanlar - Tan -
Adi tan - Denizel tan Astronomik tan
ONNC BLM: MERDYEN YKSEKL LE ENLEM BULUNMASI
Meridyenden gei ykseklii, Gk cisimlerinin meridyen geii ile enlem bulunmasnda hesap
makinesinin kullanlmas - Gzlenecek gk cisminin yksekliinin nceden bulunmas - Alt meridyenden
geen gk cisminin ykseklii ile enlem bulunmas - Kutup yldznn (Polaris) ykseklii ile enlem
bulunmas
ONDRDNC BLM: MERDYENE YAKIN YKSEKLK LE ENLEM BULUNMASI
Meridyene yakn gk cisimleri - Meridyene yakn gzlemler ile mevki hatt - Meridyene yakn gzlem ile
enlem bulunurken uygulanan yntemler - st meridyene yakn gzlem ile en km bulunmas - Alt
meridyene yakn gzlem ile enlem bulunmas
ONBENC BLM: GK CSMLERNN YKSEKL LE BOYLAM BULMAK
Asal ykseklik dairesi ve boylam - Herhangi bir gzlem ile boylam bulunmas - Elektronik hesap makinesi
ile zm
ONALTINCI BLM: GK CSMLERNN SEMTLER
Semt - Gk cisminin semtinin llmesi - Komptasyon yolu ile semt asnn bulunmas - Cetveller ve
Diyagramlar yardm ile semt bulunmas - Burdwood's Tables - Davis's Tables - Davis's Alt. Azimuth Tab-
les - Burdwood's Alt. Az Tables - Azimuth of the Sun - Tables of Computed Altitude and Azimuth - Sight
8
Reduction Tables for Marine Navigation - Modified Weir Azimuth Diagram - ABC Cetvellerinin
kullanlmas - Byk Daire Seyri - Gnein dou ve batnda Sia vakti ile pusla hatas
ONYEDNC BLM: GKSEL SEYR ZMLER
Tanm - Intercept yntemi - Plotting Sheet - Tek gzlem ile Mevki hattnn bulunmas - Ayn anda birden
fazla gzlem ile konum bulmak Arada seyir yaplarak iki veya daha fazla gzlem ile konum bulmak
ONSEKZNC BLM: KISA CEDVEL YNTEMLER LE MEVK HATTI BULMAK
Tanm - Yntemlerin temeli - Mevki hattnn izilmesi
ONDOKUZUNCU BLM: ETL KISA CETVEL YNTEMLER
Tanm - HO 214 Ksa Cetvelleri - HO 229 Cetvelleri - HO 211 Cetvelleri - Star Sight Reduction Tables for
42 Stars - izelgelere giri - Mevki hattnn izimi - Ksa Cetvel yntemleri ile pratik zmler - Yntemin
temeli - kurallar - izim - Aklamalar - Tek Gksel gzlemlerle konum saptamak
YRMNC BLM: ELEKRONK HESAP MAKNES LE GKSEL SEYR ZMLER
Tanm - Temel bilgiler - TAMAYA NC 77 Digital Navigation Computer - Kompter ile Dzlem seyir -
Kompter ile Gksel seyir programlar - Notik Almanak ilemleri - Orant yaparak ilemler - Mevki hatt
bulunmas ve bilinmeyen bir yldzn tannmas - ki ayr gzlem ile hakiki konumun bulunmas - Ayn anda
drt gk cisminden alnan gzlemler ile konum - Gne'in meridyenden gei ykseklii ile enlem ve
boylam bulunmas - Sekstant ykseklik Dzeltimleri
YRMBRNC BLM: ELEKTRONK HESAP MAKNES LE ETL SEYR FORMLLER VE
ZMLER
Derinlikler ve yksekliklerin dnm formlleri - Mesafe, zaman ve srat - Hollanda paraketesi
hesabyla srat - Dey sekstant as ile mesafe lmek - Yatay sekstant as ile mesafe lmek -
Rzgar, (dme), gelgit ve aknt etkisi hesaplar - Gz ykseklii ile mesafe bulmak Borda kerterizi ve
mesafesiyle mevki bulmak - Hakiki rotay bulmak Mesafeyi bulmak - Paralel seyir hesaplar - Orta enlem
seyri hesaplar Belirli bir seyirden sonraki DR konumu bulmak - Rzgar ynnn ve sratini bulmak
YRMKNC BLM: SATELLlTE NAVGASYON PROGRAMLAMASI
Uydu yardm ile seyir - Konumlama sisteminin elemanlar Sistemin kullanlmas ve programlanmas -
Sistemin iletmecilikte kullanlmas, GPS - Bilgisayar kullanlmas
YRMNC BLM: ELEKTRONK VE HPERBOLK SEYR SSTEMLER
Radyo yn bulucu(RDF)-Loran Decca - Omega
YRMDRDNC BLM:YKSEK ENLEMLERDE NAVGASYON KUTUP SEYR
Tanm - Kutup corafyas - Kutup blgesinde seyir - Kutup blgelerinin zel artlar - Haritalar - Kutup
lei - Kutup haritalar zerinde konumlama - Kutupta parakete seyri - Manyetik pusla - Cayro pusla -
Buzda mesafe ve yn - Gelgit aknt ve rzgar - Parakete seyri uygulamak - Yksek enlemlerde mevki
koymak - Demir yerleri Elektronik seyir yardmclar - Yksek enlemlerde Gksel Seyir
YRMDRDNC BLM: MEVK BLDRME SSTEMLER
Tanm - Amver sistemi - Sat com haberleme sistemi - Telefonla SOS, Teleksle SOS
YRMBENC BLM: MEVK BLDRME SSTEMLER
Tanm- Amver sistemi- Gemiden gnderilecek rapor-Amver rapor tipleri-Satcom haberleme sistemi
YRMALTINCI BLM: OKYANUS GELERNDE ROTASYON
Tanm - Sefer plan ve Rota seimi - Rota nerileri - OCEAN ROUTE Uygulama Rotasyonun bitimi
YRMYEDNC BLM: FLKA SEYR
Tanm - Acil seyir donanm - Gemiyi terk - Parakete seyri - Gksel seyir
YRMSEKZNC BLM:SEFER PLANLAMASI
Tanm-Sefer deerlendirmesi- Planlama-Uygulama-Gzlem-rnek
ULUSLAR ARASI GVENLK YNETM(ISM CODE)
ISM kodun tanm- DOC , SMC ve SMS nedir?-SMS kurulmas ve iletilmesi-Sistem dosyalar ve
kapsamlar-Uygulamalar ve Denetimler- Gemiye katlmadan nce ve sonra yaplacak almalar-
Geminin SMS sertifikas iin denetimden gemesi-Gncel bir denetim uygulamas
9
EKLER
Uluslar aras iaret flamalar ve sancaklar
Denizde atmay nleme tzne gre fenerler ve alametler
Manevra kurallar
Mors iaretlerinin abuk tannmas
Bir gemi kesiti zerinde yer ve donanmlarn terimleri
Metrik haritalarda yeni simgeler ve renkler
AMATR DENZCLERE SINAV KILAVUZU
Giri - Snav konular - Uygulanan kurallar ve bilgiler - Ticari ve zel yatlarda bulundurulacak donatm
BRNC BLM: NAVGASYON
Snav sorular ve yantlar
KNC BLM: GEMCLK
Snav sorular ve yantlar
NC BLM: DENZ MEVZUATI
Snav sorular ve yantlar
DRDNC BLM: MAKNE
Snav sorular ve yantlar
BENC BLM: METEOROLOJ
Snav sorular ve yantlar

BRNC BLM
GENEL DENZCLK TERMLER
1. GEM VE GEMCLK
alar boyunca insanln yabancs olmad meslekler vardr. Bunlar bilinli toplum hayatnn
balamasyla ortaya kar ve Ticaret eyleminin olgunlamasyla geliirler. Bu mesleklerin en eskisi ve
kkls Denizciliktir. Denizcilik incelendiinde, krek devrinden atom ana kadar ilgin bir tablo
biimlendii grlr. Bu meslekte klasik uygulamalar -modern a bulgularna ayak uydurmu, en yararl
kural, en uygun yntem, en kazanl eylem galip gelmitir. Denizcilik, burada saymay gereksiz
bulduumuz ok eitli yararlar nedeniyle amzn en ilgin eylemi durumundadr.
Gemi ile Gemicilik denince ne anlalmaktadr? Gemi, deniz ulatrmasnda kullanlan bir nitenin
(aracn) ismidir. Bununla ilgili teknik ve hukuki tarifler ilerde verilecektir. Bu ara ister yk, ister yolcu
tamakta kullanlsn, yaplan eylem daima ticari bir amatadr. Bu eylemi oluturan ve bunu kendilerine
meslek edinmi kimselere ksaca Denizci denir. Bununla beraber, Denizci teriminin genel bir anlam
nitelediini oysa, Gemici teriminin ticari bir nitede grevli bir eleman belirttii ileri srlebilir. Bylece
Gemi denen nite zerinde alan bir Denizciye Gemici denecek ve bu eleman Gemicilik denen bir
eylemi oluturacaktr.
Gnmzde yksek verim iin iyi bir retim gereklii prensibini kapsayan btn konularda olduu gibi,
Gemi zerindeki tm ilemlerin de bir bilgi yn vardr. te buna Gemicilik Bilimi veya ksaca Gemicilik
demekteyiz. Gemicilik Bilimi, Nazari Gemicilik (reti Gemicilik) ve Pratik Gemicilik (lem Gemicilik) diye
iki blme ayrlr. Nazari gemicilikte konular inceler ve reniriz. Pratik gemicilikte bu konular nite
zerinde uygularz.
2. BR GEMY TANIMLAYAN TERMLER
Bir Gemi balca iki ana blmden meydana gelir:
(a) Tekne (hull),
(b) Makine (machinery).
Bir geminin ana yapsn meydana getiren ve btn blmleri bir kabuk gibi saran yapya Tekne
10
denir. Bunu yrtecek kuvveti oluturan makine blm olmasa da, Tekne ksm bir geminin yapsal
eklini belirtir. ek. 1 de bir geminin tekne terimleri gsterilmitir.
a) Teknenin ksmlar iin terimler:
Bir geminin teknesi uzunluuna olmak zere ksma blnmtr: Ba ksm
(pruva: forepart), Orta kasara (vasat: amidship) ve K ksm (pupa: afterpart).
Gemi teknesine perspektif bir grnten bakarsak; Ba ksm, Ba bodoslama (Stern) da, K
ksm K bodoslama (Stern) da son bulur. Tekne iindeki herhangi bir blm veya yeri tarif edebilmek
iin, ba bodoslama ynnde olanlar iin Ba tarafta, k bodoslama ynnde olanlar iin K tarafta
terimleri kullanlr. rnein, teknenin kpr stnde duran bir Gemici iin, zincirlik geminin ba
tarafndadr, baca geminin k tarafndadr. Gemi teknesi boyunca uzatlan herhangi bir doru hat,
ba-k ynnde (fare and aft) diye anlr. Geminin bodoslamalarn birletiren doru izgiye de Pruva
pupa hatt (fare and aft midship line) denir. Gemi planlarnda bu izgiyi gsteren doruya "Merkez
hatt" (Centre line) ad verilir.







Pruva-pupa hatt tekneyi boylamasna iki eit paraya bler. Ba bodoslamaya doru baktmz
dnrsek; sa tarafta kalan ksm Sancak (starboard), sol tarafta kalan ve teki yarm paray
oluturan taraf ise, skele (Port) adn alr. lerde kolaylk salamak amacyla geminin sancak tarafnda
bulunan cisimler tek numaralarla ve iskele tarafnda bulunan cisimler ift numaralarla belirtilir. ek. 2. de
bir Yk gemisinin sancak bardadan grn ve ksmlar gsterilmitir.








No. ADI NGLZCES
1 Fribord Free board
2 Draft Draught
3 Pruva pervanesi Bow thruster
4 Zincirlik Chain locker
5 Demir Anchor
6 Gverte maazas Deck store
7 Ba kasara Forecastle
8 Ba pik tank Fare peak tank
9 Ar bumba Jumbo derrick
11
10 Pruva direi Fore mast
11 Bumba Derrick
12 RT Anteni Radio aerials
13 Kpr st Bridge
14 Baca Funnel
15 Can filikas Life boat
16 Personel kamaras Accomdation
17 Telsiz odas Radio room
18 aft tmeli Shaft tunnel
19 Yakt tank Fuel tank
20 Balast tanklar Double bottom ballast tank
21 Ambar az Hatch
22 Dip tank Deep tank
23 Yk vinleri Cargo winches
24 K kasara binas Poop deckhouse
25 Dmen donanm Steering gear
26 K pik tank Aft peak tank
27 Tnel akl Tunnel Access
28 Dmen yelpazesi Rudder
29 Pervane Propeller
30 Omurga Keel
3l Ana direk Main mast
b) Teknenin kullanlmas ile ilgili terimler
Bir gemiyi ileriye doru seyrediyorsa, ileri yol (ahead), geriye doru seyrediyorsa
Tornistan (astern) yapyor denir.
Teknenin makine dairesinde bulunan Ana makine (Main engine), gemiyi hareket ettirecek sevk
gcn oluturur. Yardmc makine veya jeneratr (genarator) denen ve iki veya daha fazla sayda
bulunan dizel makineler de aydnlatma, elektrikli cihazlarn almas, havalandrma ve soutma iin
gerekli olan elektrik gcn temin eder. Son yllarda geminin vasat ksmnda yke elverili bir hacim
kazanmak amacyla makine dairesi teknenin k blmne yerletirilmeye balanmtr. Buna ramen
pratik olarak makine dairesini geminin orta blmnde kabul edebiliriz.
Bir gemi ina ettirecek Armatrn nemli sorunlarndan birini, teknenin Sevk gc (propulsion)
seimi oluturacaktr. Pek eitli uygulamalar bulunan buharl makinelerin artk modas gemi
saylmaktadr. Bununla beraber buhar trbn byk ve sratli yolcu gemileri ve bir ok sper tanker iin
hala sz konusudur.
Gemilerin bir ksm da dizel elektrik veya trbo elektrik gc ile almaktadr. Bu gemilerde
bulunan g niteleri dorudan doruya pervaneyi dndrmekte deil fakat, pervane aftnn baland
bir motoru altran dinamonun elektrik enerjisi retmesini salamaktadr. Bu nitenin eitli yararlar
olmasna karlk pahalya mal olmas gibi kusuru bulunmaktadr.
Gnmzde buhar gc ile alan gemilerde yakt olarak kmr yerine petrol (Fuel oil veya
motorin) kullanlmas yerlemitir. 1914 ylnda dnya deniz ticaret filosunun % 90n kmr
kullanmaktayd. Dizel makinelerin eitli avantajlar salad sylenebilir. Yaktn Double bottom
tanklarnda tanmas az hacim tutmasna ve denge sorununa bir are oluturmaktadr. Makinenin ileri
yoldan geri yola gemesi daha sratli olmaktadr. Buna ramen vibrasyon (titreim) yapmas ve bakmn
(maintenance) daha pahal olmas da kusurlardr.
Bir geminin sevk gcnn seiminde rol oynayan faktrler vardr. Bunlar; kurulu maliyeti, istenen
srat, kullanlacak yaktn maliyeti ve bulunma olanaklar, istenen yk tama kapasitesi, yolculuun
uzunluu ve sresi, iletme masraflar ve gerekli personel teminidir.
12
Gelecein gemi sevk gc olarak atom enerjisine balanan niteler henz istenen neticeyi
getirememitir. Bunun yannda. atom enerjisinden buhar elde etmekte kullanlmas ve buharn bir trbin
makinede kullanlmas dolayl bir sevk gcn ortaya koymaktadr.
Gemilerin bacalar bal olduklar denizcilik irketlerinin forslar ile sslenir ve makine dairesinin
zerinde yer alr. Bu yapnn grevi, makineden gelen yanm gaz ve duman uzaa gndermektir.
Geminin su iinde yol almas Pervane ile salanr. Pervane geminin k tarafndan ve pervane
aftnn ucunda bulunur. aftn teki ucu da ana makineye birletirilmitir. Pervane aft dip ambardan
geen bir aft tneli iinde dner.
Geminin demirlenmesinde ve rhtma yanamasnda halatlar skmakta kullanlan Irgatlar
(windlass) teknenin pruvasnda, ba kasara zerinde konumlandrlmtr. Geminin manevras iin k
kasara zerinde de yatay veya dikey dnen rgat bulunur.
Son yllarda ina edilen ve daha seri manevra yapmas gereken gemilerde, pruvann su alt
kesiminde, geminin bordas ynnden hareketini salayan pervaneler konulmaktadr. Bundan ama, dar
sularda manevra gcn oaltmak ve limanlarda rmorkr gereini ortadan kaldrmaktr. Bu
pervanelere Pruva pervanesi (Bow-thruster) denir ve elektrik gc ile alrlar.
Gemi seyrederken rotasn deitirmekte kullanlan dmen (Rudder), teknenin k
bodoslamasnda bulunur. Yine geminin k tarafnda bulunan kapal bir yerde dmen makinesi ve
donanm elektrik gc ile alr. Seri manevra yapmas gereken baz gemilerde pruvada da bir dmen
bulunur. Yine seri manevra yapmas gerekli gemilerde pitch control (pi kontrol) bulunur. Bunlarn ana
makineleri belirli bir devirde devaml alr. Pervane kanatlarnn ald durum tesiriyle bota (etkisiz),
ileriye ve geriye hareket elde edilir.
Modern yolcu gemilerinde ar denizlerde yalpalarn azaltmak amacyla bir baln yzgelerine
benzer biimde salma omurgalar yerletirilmektedir. Bunlar sancak ve iskelede olmak zere ift dizayn
edilmekte; teknenin vasatnda ve ykleme markasnn (Load line) altnda kalmaktadr.
Yine son yllarda grlen ve gemilerin balarnda ileriye doru balk kafas biiminde knt yapan
balp bodoslama (bulbous bow), geminin ar denizlerde ba-k vurmasn (pitching) azaltmakta ve
zellikle balastl seyreden tankerlerde sratin artmasn salamaktadr.
Ykleme-boaltma ilemlerinde (cargo handling) az zamanda ok i baarmak amacyla,
mmkn olduu kadar yzeyleri dz prizmatik ambarlar. geni ambar azlar, sratli alp kapanan
hareketli ambar kapaklar ve donanm kolay ve kullanl yk bumbalar gelitirilmitir.
Gemilerin hakiki yaplar ve gverte saylar, alacaklar ticaret ekline baldr. Kmr veya
maden tayan bir Tramp gemisi, ykleme-boaltma kolaylklar oluturmak zere engelsiz byk
ambarlar ile tek gverteli (singIe decker) olmaldr. Krkambar yk (general cargo) tayan bir yk
hat gemisi (cargo liner) ise, ykleme ve istif koIaylkIar salamak zere Gladoral (tweendecker)
olmaldr.Bunun gibi yksek
Stova faktrl (Stowage factor) yk tayacak bir gemide elter gverte (shelter Deck) 4 li olmaldr.
Gnmzde yk ellelenmesi, konveyr kaylarnn, paletlerin ve konteynerlerin kullanlmasyla
olduka abuklatrlmtr. Modern yk gemilerinin ambar ve gladoralar da bu ekilde yk ellelenmeye
uygun olacak biimde ina edilmektedir. Dz gverteli (flush Deck) gladoralar, forkliftlerin ambar
ilerinde almasna olanak vermektedir.
Teknenin ba tarafnda kalan yzeylerin ba bodoslamaya doru bkeylendii yerden bititikleri yere
kadar olan ksmlardan sancak taraftakilere, Sancak Ba Omuzluk (starboard bow) ve iskele
taraftakine, iskele ba omuzluk (Port bow) denir. Ayn ekilde bu yzeylerin k taraftaki k tarafa
kalan ksmlarna da Sancak k omuzluk (starboard quarter) denir.

Tramp: Karl ve iine gelen yk nereye olursa, gtren gemi.
General cargo: Arlka hafif, hacim olarak fazla, kark yk.
Stowage factor: stif eleman. Bir hacmine ka ton yk konacan veren rakam.
4 Shelter Deck: Ana gverte zerinde olup, Gross tonaja girmeyen kapal gverte.
13

Gemi teknesinde devaml yatay yzeylere Gverte (Deck) denir. Bunlarn devaml olmayanlar Yarm
gverte veya Havuz gverte olarak isimlendirilir. zeri ak olan gverteye, Ak gverte (weather
Deck) denir.
c) Tekneye ait terimler
Fribord (Free board): En yukarda bulunan devaml su geirmez gverte (freeboard Deck) ile su hatt
(W.L.) arasnda kalan ve tekne ortasnda llen mesafedir.
Tam boy (length overall): Gemi teknesinin ba ve ktaki son noktalar arasnda kalan mesafedir.
Tam genilik (Beam): Bir geminin enine olarak llen en geni yeridir.
Draft (Draught): Teknenin herhangi bir yerinde, omurga hizasndan su hattna kadar olan dey
mesafedir.
iyer (Sheer): Borda alm olarak da bilinir. Bir gemi teknesinin ortasndan bakldnda ba ve k
tarafa doru gvertenin ykselmesiyle oluan i bkeyliktir.
Sehim (Camber): Teknenin gvertesinin ortadan itibaren alabandalara doru yapt kamburluktur. Bu
eim sebebiyle sularn kenarlara doru akmas salanr.
Karina (Bottom): Teknenin bordalarn birletiren ve su altnda kalan yzeydir. Bu yzeyin ierde kalan
blmne Sintine (Bilge) denir. Normal biimde ina edilen teknelerin karina salar bordalara bkml
olarak birletirilir ve teknenin bu yerine Sintine dnm denir. Eer teknenin bardalar su hattnn
zerinden itibaren ieriye doru eiliyorsa bu tip tekne Bask borda (Tumble home) olarak isimlendirilir.
Eer borda salar su hattndan itibaren da doru eiliyorsa, bu tekneye iik borda (flared) denir.




















Bir geminin en stteki gvertesi ba taraftan k tarafa doru bir engel bulunmadan uzanyorsa, bu tip
gemiye Dz gverteli gemi (flush decker) denir.
Bir geminin batan ka kadar devam eden su geirmez gvertesine Ana gverte (Main Deck) denir.
Gverteler yerlerine ve grevlerine gre isim alrlar. rnein, st gverte (Upper Deck), Filika
gvertesi (boat Deck), Kasara gvertesi (Forecastle Deck), Alt gverte (Lower Deck) gibi.
d) Gemicilikle ilgili terimler:
Gemiciler gnlk ilemlerinde Ba taraf, K taraf, gverte ve donanmla ilgili konum ve ilerden
14
sz eder. Bu konumalarda gemi ile ilgili baz deniz terimleri kullanlr. Bu szcklerle bir cismin tekne
zerinde durumunu veya eylemini anlatr. Gemicinin szlnde bununla ilgili yzlerce terim bulunur.
rnein aadaki terimleri vereceiz.
Vira: demir rgatn veya bir vinci evirmek, iletmek, demir almak.
Fora: Bir halat veya yelkeni zmek, yerinden ayrmak.
Salya: Zincir veya bir cismi uzunluu ynnde ekmek.
Gemici dilini oluturan ve konularn aklamasnda gerekli olan terimler ilerledike verilecektir.
e) Bir geminin eylemini belirten terimler:
Bir gemi bir yere bal olmadan bir konumdan baka bir konuma doru yol alyorsa Seyir halinde
(underway) denir. Geminin su iinde hareketini ifade etmek iin Yol (way) terimi kullanlr. Eer geminin
hz son gcne ykselmise, "Makineler tam yolda" diye tanmlanr. Tekne ileriye doru hareket ettii
zaman leri yol veya tornayt (ahead), geriye doru hareket ettii zaman Geri yol veya tornistan
(Stern) yapyor denir. Gemi, su iinde makine gc ile hareket ettikten sonra zamanla dmen dinleme
sratine eriir. Gemi sadece dmen kumandas ile rotasn deitirecek sratle eritii zaman, bu hzna
dmen dinleme srati (steerage way) denir.
Bordas ynnde (sancak veya iskele) seyreden bir geminin bu durumuna, eer tekne rzgar
veya aknt sebebiyle yol alyorsa Dme (leaway) denir. Bununla beraber, pruva pervanesi veya ift
pervane bulunan gemiler istediklerinde borda ynnde yol alabilirler.
Ka byle? (Pruva ka?) sorusunun anlam, geminin pruva ynnn dmenci pusulas veya
Cayro pusla ile ka dereceyi iaret ettiidir. Rota (course), geminin izledii yolun pusla derece terimleri
ile aklanma eklidir. Bu terim, ufuk dairesini tanmlayan pusla kartnn 000 den 360 ye kadar blnme
saylarn kapsar.
Rzgar st (weather Side), rzgarn estii yne ak olan gemi bordasdr. Rzgar alt (Lee
Side) ise, rzgarn estii yne kapal olan gemi bordasdr. Baka bir deyile, rzgar ynnn ters
tarafndan olan bordadr.
Bir gemi demirli olmakszn ve makineleri almazken geliigzel rzgar veya aknt tesiriyle
seyrediyorsa, srklenen veya boanm gemi (adrift) denir. Bu terimler, ayn sebepler yznden
babo yzen. baka cisimler iin de kullanlr. zellikle mevkilerinden kopan amandralar iin
kullanlr.
f) Geminin dndaki maddelerin konumunu belirten terimler:
Bir gemin teknesinin dnda bulunan maddeler baz denizci terimleri kullanlarak bildirilir. Burada
nemli olan husus, maddenin bulunduu yerin geminin seyir durumuna gre nitelenmesidir. Geminin
dnda bulunan maddelerin konumu Hakiki veya Nispi kerterizler ile belirtilir. Gemi dndaki bir
maddenin Nispi kerterizi (relative bearing); gemi merkezi ile maddeyi birletiren hattn gemi pruvasyla
yapt adr. ek. 4. de gsterilen maddelerin Nispi kerterizlerini pruvadan itibaren belirtelim.








MADDE AISAL KERTERZ TERMLE KERTERZ
A 000 pruvada
B 045 Sancak ba omuzlukta
15
C Sancak 090 Sancak bordada
D 135 Sancak k omuzlukta
E 180 Pupada
F 135 skele k omuzlukta
G skele 090 skele bordada
H 045 skele ba omuzlukta
Yukardaki ekilden de anlald gibi, gemi pruvas 000 kabul edilerek alnan kerterizlere Nispi
Kerteriz denmektedir. Yeryznn 000 olarak belirlenen kuzey (North) yn esas alnarak saptanan
kerterizlere de Hakiki kerteriz (True bearing) denir. Nispi kerterizi haritaya izebilmek iin Hakiki
kerterize evirmek gerekir. Bunun iin genel bir kural vardr. Sancakta alnan nispi kerterizler rota ile
toplanr, iskelede alnan nispi kerterizler rotadan kartlr. Bunu ek. 5. de belirtilen bir rnek ile akla-
yalm. ek. 5. de gsterilen (A) maddesinin nispi kerterizi = 130, (B) maddesinin nispi kerterizi = 050
(iskelede) olduuna gre; gemi pruvas 320 ise,
(A) Maddesinin hakiki kerterizi = 320 + 130 = 450 - 360 = 090
(B) Maddesinin hakiki kerterizi = 320 - 050 = 270 bulunur.
ek. 4. de grld gibi, ufak pruvadan itibaren sancak ve iskele tarafnda olmak zere 180 ye
blnmtr. Bir maddenin Nispi kerterizi, "pruvadan 30 sancakta" eklinde de belirtilir.









Pusula Kerterizleri:
Gemide mevcut Mknats pusla ile alnan ve pusla kart blm esas olan 000 den 360 ye kadar
alnan kerterizlerdir. Pusla kerterizini haritaya izebilmek iin Hakiki kerterize evirmek gerekir. Magnetik
pusla ile alnan kerterizler Arzi sapma (Deviation) ve Tabii sapma (Variation) Dzeltimleri uygulanp
hakiki kerterize evrilir. Bu konuda yararl bir kural vardr:
Hakiki Kerteriz = Pusula Kerterizi + Arzi sapma (D) + Tabii sapma (V)
Bunu bir rnekle alayalm.
Matapan feneri pusla ile 137 de kerteriz edilmitir. Blgeye ait Tabii sapma (Variation) 2 E ve
gemi pruvasnn bulunduu rotada Arzi sapma (Deviation) 7 W olduuna gre hakiki kerterizi bulunuz?
Hakiki kerteriz = 137 - 7 + 2 = 132 bulunur.
Bu zmde dikkat edilecek husus, bat (W) = (-), Dou (E) = (+) olmasdr. Deerler yerlerine
konduktan sonra cebirsel zm yaplr.

KNC BLM
GEM TEKNES VE KISIMLARI

1. GEM TEKNESNN TARHSEL GELM:
Gnmzde ulatrmann en nemli arac Gemidir. Deniz ar iki yer arasnda bir
16
defada tonlarca yk ve binlerce yolcu tamas ynnden Ulatrmann en yksek kapasiteli aracdr.
Denizcilik konularnn ve biliminin her ynetimi bu ulam vastalarnn zerinde uygulanm ve
gelitirilmitir. Gemicilik bilgisi ynnden aklmza o kadar ok konu ve sorun gelebilir ki, bunlar bir
kapsam altnda toplamak olanakszdr. Btn bilimlerde olduu gibi, her eyin nasl balad ve
gelitirildii bilinirse, karmak sistemlerin anlalmas kolaylar.
Suyun tama gcn gren eski insanlar bundan yararlanma yoluna gitmilerdi. Denize den bir aa
gvdesi batmad gibi, zerinde bulunan insan da tayordu. nsanlarn ilek zekas, iri bir ktnn
iinin boaltldnda daha gvenli ve rahat bir ara salanacan tasarladnda ilk kayk modeli
bulunmu olur.
lk kayk biiminden balayarak gnmze kadar uzanan gemi teknesinin genel yapsnda byk
deiiklikler donanm ve kullan yerlerinde olmutur. Hareket gcnn incelenmesinde, krek, yelken,
buhar ve dizel makinelerinin geliimini grmekteyiz.
Teknelerin yapl tarznda gze arpan baka bir deiim, yap malzemesi olarak aacn elik
sa levhaya ve perinin de yerini kaynakla birletirme yntemine brakmas olmutur. Gze arpan
nemli bir yenilik de, gemi tonajnn giderek bymesi ve yz binleri aan tonaj kapasitesine ulamasdr.
2. GEM TEKNESNN YAPISI:
Bir gemi teknesinin yaps ve ksmlar hizmet edecei amaca bal olarak farkl grnte ve
dzendedir. Kark yk tayacak bir gemi ile sv yk tayacak bir tanker teknesi yapl ynnden
benzer zellikler gsterse de ayr amalarn oluturduu dizayn farklar vardr. Aadaki blmlerde bir
gemi teknesinin her zaman karlalan zellikleri ile yapsal genel ksmlar aklanmtr.
Gemiyi meydana getiren ve btn ,gerekli donanmlarn yer ald yapya tekne demitik. elikten
yapl bir gemi teknesi, kaburga sistemini andran ve omurgaya birleen elik postalar zerine elik sa
levhalarn rtlmesi yntemiyle ina edilmitir.
Bir geminin teknesi yaplrken en nemli parasn omurga (Keel) denen, batan k tarafa
uzanan kaln, btn ve direnli bir para meydana getirir. Omurgann bitim yerlerine eklenen paralara
ba bodoslama ve k bodoslama denir. Bir ular omurgaya birleen postalar (frames) teknenin
formunu oluturur ve ana gverteye birleirler. Postalarn zeri kaplama levhalar (platking) ile rtlr
ve birbirlerine perin veya kaynakla birletirilir. Eer postalar batan k tarafa, omurgaya paralel
uzanyorsa, boyuna posta (longitudinal framing) sistemi, postalar omurgaya dik birleiyorsa enine
veya tulani posta sistemi denir.
Gnmzde gemi yapmnda nceden hazrlanm paralarn birletirilmesi yntemi
uygulanmaktadr. Bu ekilde lkeler aras ibirlii yapan tersaneler vardr.
Yeni bir gemi yaptrmak isteyen armatr tersane kuruluuna bavurarak yaptraca geminin
Dedveyt, draft ve ticari zellikleri hakknda bilgi verir. Karlkl grmelerden sonra geminin yapm plan
izilir.
3. GEM TEKNESNN SINIFLANDIRILMASI:
Balca denizci milletler ticaret gemilerini snflayan ve bunlarn zelliklerini srekli kontrol altnda
tutan resmi organlar kurmulardr. Belirli zaman aralarnda teknenin yapsal ve ticari zelliklerini,
donanmlarn, can kurtarma aralarn ve teki makine vb, ksmlarn srvey (Survey)3 heyetleri
vastasyla kontrol ettirecek bir snflama (classification) dzenlemesi yaparlar.
Lloyd kurulular:
Dnya zerinde gemilerin snflanmas ve sigorta ileriyle alakadar olmak zere kurulmu ve Lloyd4 ismi
ile anlan ilk kurulu 18. asr balarnda ngiltere'de grlmtr. Gemiler henz plan dneminden
itibaren Lloyd kurulularnn gverte, makine ve gemi ina uzmanlarnn denetimi altnda
Dizayn (Desing): Bir geminin tekne ve ksmlarnn grn ve ileyi tertibi. dzeni.
Teknenin formu: Gemi teknesinin gze grnen biimi.
3 Survey: Bir uzman tarafndan yaplan inceleme, kontrol.
4 Lloyd: ilk kez Londra'da bir kahvehane ileten Edward Lloyd tarafndan gerekletirilen ve sonradan uluslararas bir sigorta
pazar olan kurulu.
17

Tutulur .Tekne yapmyla birlikte, bu kurulularn belirledii zelliklerine uygun olduu takdirde "A" snf
denen I. snf altna alnr. Buna "A. I Classification" denir. Byle bir snfta (klasta) bulunan bir gemi
sigorta irketleri tarafndan kk bir prim denmek suretiyle sigorta edilir.
Gemiler bu kurulularn denetimi altnda belirli zamanlarda kontrol ve tamirden gemek zorundadr.
Yaplan bu kontroller balca iki ksmda toplanr: (a) Tekne kontrol (Hull Survey), (b) Makine
kontrol (machinery Survey), Tekne ve makine ksmlar da deiik kontrol blmlerine ayrlr, rnein
"Yk donanm kontrol" (cargo gear Survey) gibi. Bu eit kontrollerin ksaca neler olduunu grelim.
aa) Senelik kontrol (annual Survey): 12 kiiden fazla yolcu tayan gemiler bir senelik aralklarla
havuza alnarak kontrol edilirler. Bu kontroln kapsam SOLASIN1 zorunlu kld konular zerinde olur.
bb) Ara kontroller (Intermediate surveys): Bir geminin ara kontrol, bal olduu snfn zelliine
gre 2 veya bir buuk senede bir yaplr. Ara kontroln kapsamnda bulunan iler, gemi teknesinin kuru
havuzda kontrol, makine ve elektrik donatmnn kontrol. can kurtarma donanmlarnn kontrol
eklindedir.
cc) Gemi teknesinin snf yenileme kontrol (Class renewall surveys of the Ships's hull):
Gemiler yapm tarihinden sonra drt yl getiinde esasl bir kontrolde geirilir. Bu ekildeki kontroller
sekiz yanda ve oniki yanda iken tekrarlanr. Bu kontroller srasnda geminin kapsamas gereken
zelliklerden kaybedilmi olanlar tersanelerde onarlr veya yenilenir. rnein, gverte salar gerekli
kalnlktan aa dm olan yerlerde deitirilmesi istenir. Bu kontroller gemi havuzda veya kzakta
iken yaplr.
dd) Mekanik ksmlarn zel kontrol ve testleri (Special surveys and Tests of mechanical
equipment): Pervane aft gibi, mekanik paralarn belirli zamanlarda elden geirilmesi ve durumun
tetkikidir. Pervane aft her drt senede bir kez yerinden ekilerek gerekli mekanik ller alnr.
ee) Snf uzatma kontrol (Class Extension Surveys): Geminin kontrol zamann uzatmak iin
bavurulan bir denetimdir. Eer; tekne havuzda iken bavurulur ise, geminin snf kontrol sresi bir sene
daha uzatlabilir.
ff) Srekli snf yenileme kontrol (Continous Class renewall Survey): Gemisini srekli olarak
bakm altnda tutan bir armatr iin en yararl ilem, srekli snf yenileme kontrol yaptrmasdr. Bunun
iin gemide tekne ve makine iin zel kayt defterleri tutulur. Armatr, rnein ana makinede bir onarm
iine bavurunca ilgili Lloyd kuruluundan surveyor arr. Onarlan ksm iin kayt tutulur ve o tarihten
itibaren kredi ad verilen bir zaman almaya halar.
gg) Hasar ve onarm kontrolleri (Damage and Repair Surveys): Gemi teknesi, donanm
veya makinesi zerinde bir hasar meydana gelince yaplan kontroldr. Hasar onarldktan sonra bu
hlm iin yeniden Survey yaplr ve snf onaylanr (Klas onaylanr),
Snflandrmadan baka kontroller:
Yukarda saydklarmzn dnda kalan ve yaplmas armatrn arzusuna bal baz kontrol
(Survey) eitleri vardr. Bunlar iinde, "Ykleme liman kontrol", (Loading Port Survey), "zel
anlamalara bal kontrol" (Surveys according to Special Agreements), saylabilir.
Lloyd kurulular tarafndan denetlenen yukardaki eitli kontrollerin yaplmas, armatr gemisini
devaml bakml tutmaya mecbur edeceinden, mal ve can gvenlii de salanm olacaktr. Gemilerin
bu amala senede bir kez alnd byk tamir ve havuzlama iine overhol (overhaul) denir. Gemilerin
boyutlarn, tonajlarn, ambar saylarn, donanmlarn bildiren Gemi ahadetnamesi (Register
certificate) denen vesikada her geminin senelik tamir ve bakmnn hangi tarihte yapld yazldr. Bu
sre geminin balama liman dndayken biterse, gemi bu limana dner dnmez overhol denetimine
alnr.
I. snf (Klas) zelliklerini kaybeden yalanm gemiler II. veya III. snflara (b ve c) alnrlar ki, bu
Bu denetim. kurulularn tespit ettikleri hkmleri kapsayan "Rules and Regulations for the Construction and Classification
of steel ship's" seri kitaplarndan elde edilir.
Sigorta primi: Sigorta edilen deere gre belirlenen ve sigorta irketi tarafndan tahsil edilen para.
18
durumda denecek sigorta primler oalm olur. Yk sahibinin de deyecei prim bydnden byle
bir geminin i bulma olanaklar da kstlanr.
Lloyd Kurulularnn eitleri:
Dnya denizciliinde resmen kurulan (1871 Londra) ilk Lloyds kuruluu bugn ngiliz Loydu olarak
tanmlanan "Llyod's Register of Shipping" gemi snflama kuruluudur, Her snflama kuruluunu

1SOLAS: Denizde can gvenlii tz. (Safety of life at sea).
simgeleyen bir ksaltma vardr. ngiliz Loydu (LR) ksaltmas ile tannr. Bu kurulu bamsz olarak
alr ve gemilerin yapm ve bakm iin teknik kurallar kapsayan kitaplar yaynlanr.
Kurulu hkmetler namna freeboard tayini yapmaya ve ''Denizde can gvenliini korumak iin
Uluslararas Konvansiyon " hkmlerine uygun olarak dier kontrol ilemlerini yrtmeye yetkilidir.
Thecnical Rules for the Construction and maintenanes of ships.
International Convention for the safety life at sea



































19
Ayrca Dnya'da mevcut 100 Gros tondan yukar btn tekneleri kapsayan bir Tescil Kitabn
(Register Book) senelik ve aylk blmler halinde yaynlanr. Bu kitaplardan yararlanarak, geminin
armatr, nitelikleri, ticari biimi, geirdii kontroller ve merkez cihaz ve donanmlar hakknda bilgi alrz.
ngiliz Lloyds kuruluunun ardndan deiik lkelerde eitli Sigorta ve Snflama sosyeteleri
kurulmutur. Bunlarn amalar ve yaptklar lemler yukarda saydklarmzdan farkl deildir. Bu
kurululardan belli bal olanlar srasyla yazalm:
Kurulu
Ad Sembol Tarihi Milliyeti
American Bureau AB 1862 Amerika
Bureau Veritas BV 1828 Fransz
Germanischer Lloyd GL 1867 Almanya
Det Norske Veritas DNV 1864 Norve
Nippon Kaiji Kyokai NK 1899 Japon
Registro Italiano Navale RL 1861 talyan
Trk Loydu TL 1962 Trk
Gemi Sicili (Register of Ships):
BR geminin nitelikleri rnein, yapm yl ve yeri, cinsi, armatr, tonaj lmleri,
seyir aygtlar, makine ve yk donanm vb. bilgileri bir araya toplayan ve Gemi ad ile alfabetik
olarak hazrlanm yaynlardr. Aadaki ekilde, Register of Ships 1 .cildinden bir para grlmektedir.
1.den 7.ye kadar balk ksmnda blmlerde hangi bilgilerin yer ald aklanmaktadr.rnein 1.inci
kolonun ilk bilgisi kayttaki geminin LR (Lloyd Register) numarasdr. Bunun altnda geminin arma
iareti, altnda Resmi numaras ve bunun da altnda, gemide bulunan Seyir aygtlar yer almaktadr.
rnek olarak "Df' aretinin Radyo Kerteriz bulucu (Radio direction finder) ve Rdr iaretinin Radar aygtn
gsterdiini belirtelim. 2. numaral kolonda birinci bilgi geminin ad (yayn tarihindeki) ve altnda da
geminin daha nceki adlar bulunmaktadr. 3. kolonda ise geminin Gross, Net ve Dedveyt tonajlar yer
almaktadr.
Gemi sicili ciltlerinden yararlanarak bir gemi hakknda tafsilatl bilgi edinmek mmkndr.
Lloyd Gemi ndeksi (Llyods Shipping Index):
Ticaret gemilerinin en son hareketlerini ve durumlarn ieren bilgilerle yaynlanan bir Lloyd
Register yaymdr. Bu brorden yararlanarak bir geminin zellikleri hakknda ksa bilgi ile geminin yayn
zamanndaki pozisyonunu elde ederiz. Aadaki ekilde yayndan alnm bir ksm grlmektedir.
Burada sayfa banda yer alan kolon balklar hangi bilginin verildiini gstermektedir. rnein, birinci
kolon geminin ad ve cinsi ile armatr (Vessel / owner / Mgr) ve srasyla Bayra (Flag), Sicili (Reg),
Yapm yl (Built), Gros tonaj (Gross), Net tonaj (Net). Dedveyt tonaj (Dwt) geldii Liman (From) Gittii
Liman (For) ve Gemiden alnan son durum raporu (Latest Report) bulunmaktadr.
4. YK MARKALARI VE KANA RAKAMLARI:
Ticari amala kullanlacak bir gemi teknesinin gvenle tayaca yk arlnn belirtilmesi
gerekmektedir. Fazla yk tamak ve daha ok kazanmak isteyen armatr denetlemek iin daima gz
nnde duran bir simge, bir kontrol gstergesi bulunmaldr. te bu sebepten gemilerin her iki bordasna
ve ba-k taraflarna baz iaret ve rakamlar yazlr. Bu iaretler her zaman grnecek ve okunacak
ekildedir.
a) Ykleme Markalar (Plimsol Markalar).
''Sigorta markalar'' da denen bu tr iaretler Uluslararas tzklerle 80 Reg. tondan yukar btn
gemilere uygulanmas zorunlu olan, gemilerin bordalarna gsterilen biimde ilenen ve ticaret
gemilerinin her trl artlar altnda emniyetle seyretmesini salamak amacn gden simgelerdir Bu
markalara. tantcs olan Samuel Plimsoll'un hatrasna hrmeten ''Plimsol markalar '' da denir.


20








80 Register tondan yukar btn gemilerde uygulanmas zorunlu olan Ykleme Hatt (Load Line) markas
baz teknelerde zorunlu deildir. Bunlar arasnda Klavuz teknelerini, Gezinti yatlarn, Liman
tarayclarn sayabiliriz.
Ykleme hatt markalarnn her biri geminin sancak ve iskele bordas zerine, salardan
silinmeyecek. bozulmayacak biimde 32 mm derinlikte zmba ile ilenir. Gemilerin onarm srasnda bu
markann bulunduu salar deitirilirse, Lloyd kurumlarnn gnderecei uzmanlar denetiminde yeniden
zmbalama ii yaplr. Genellikle koyu renkli zemin, zerine ak renk boya ile boyanan hat!arn boylar
22.86 cm ve aralklar 5 .08 cm.dir. ek. 7 .(a) da gsteri1dii gibi, yuvarlak dairenin ortasnda bulunan
yatay hat zerinde Lloyd kurumunun tannma harfleri bulunur. Bu hat ayn zamanda Yaz Ykleme hatt'n
oluturur. Ykleme hatlarnda gverte hattndan itibaren ilenmi markalarn anlam aada
gsterilmitir:





















ek. 7 .(a) Gemilerin teknesinde belirtilmesi zorunlu olan markalar.
(a) Geminin ba omuzluklar ve k tarafna yazlacak Gemi Ad ve Balama liman.
(b) Ba ve k tarafna iaretlenen Draft markalar.
(c) Sancak ve iskele bordasna iaretlenen Ykleme Markas.
TF : Tropik tatl su tama hatt
(Tropical fresh water Load line )
F : Tatl su tama hatt
(Fresh water Load line)
T : Tropik tama hatt
(Tropical Load line)
S : Yaz ykleme hatt
21
(Summer Load line)
W : K ykleme hatt
(Vinter Load line)
WNA : Kuzey Atlantik k ykleme hatt
(Vinter North Atlantik Load line)

Ykleme yapan bir gemi sefer blgesine ve bulunduu mevsime uygun den bir ykleme hattna
kadar yk alabilecektir .rnein, bir gemi Ocak ay iinde Kanada'dan ngiltere iin buday yklemek
istiyorsa; gemi ykn, yaktn, suyunu ve kumanyasn ald zaman, bordadaki bu seviyesinin ''WNA''
hattn gememesi gereklidir. Bunu aarsa, Liman idaresi geminin seferine msaade vermez ve byle
gemiye Ar ykl( overload) denir .

b) Kana rakamlar (Draft rakamlar):
Kana rakamlar veya Draft markalar bir gemi teknesinin ne kadar su ektii (suya
batt) gsterirler .Kana rakamlar genellikle teknenin her iki bordasnda olmak zere ba, k ve
vasat blmlerinde yazlrlar. Gemi teknesi zerinde Kana rakamlar elik zerine oyularak veya
zmbalanarak yazlr ve koyu bir renk ile boyanrlar. Kana rakamlar, geminin sancak bordasnda Romen
rakamlar ile, iskele bordasnda Latin rakamlar ile yazlr. Romen rakamlarnn dizilii ngiliz l
sisteminde, Latin rakamlarnn dizilii ise, metrik sistemde yaplr. Bir geminin ba tarafta 22 ft ve k
tarafta 22 ft 9 in' su ektiini farz edelim. ek. 8. de gsterildii gibi kanalar incelenirse bata su hattnn
XXLL seviyesinde, kta ise XXII ile XXlll rakamlar arasndaki mesafenin ortasnn iaretledii grlr.








Denizcilikte metrik sistemi uygulayan lkelerde ina edilen gemilerde Kana Rakamlar ve lm
metre olarak yaplr ve gsterilir. Uygulamada lm sistemleri arasnda dnm yaplmas gerekebilir.
rnein, geminin draft metrik sisteme gre bilinmekte, yanalacak rhtmdaki su derinlii haritada
ngiliz sistemine gre, verilmektedir. Bu nedenle lm sistemlerini dntrmek ska uygulanan bir
durumdur.

Kullanlan dier aretler:
Sigorta markas yannda kullanlan sivri ucu aaya bakan gen iaret, gemilerin istenen
artlar gerekletirdiklerinde bir miktar daha yk ykleyebilmeleri iin yaplmtr. Bu gen iareti,
yapm biimi baz takviyelerle daha kuvvetlendirilmi barnak gverteli (shelter Deck) gemilerinde bir
avantaj salar.
Kereste ykleme hatlar: Bu iaretler gemilerin bordasna, normal ykleme hatlarnn yapld
yere fakat k tarafnda kalacak ekilde yaplr. Bu markalarn amac, gvertelerinde kereste yk
tayacak gemilerin ykleme snrlarn gstermektir. Buna bir rnek verirsek, ''LS'': Yaz kereste ykleme
hatt olup normal yaz ykleme hattnn (S) biraz yukarsndadr. Buna gre yklemi olan bir gemi gverte
ykn kaybederse yine normal yaz ykleme hattna gelecektir.

5. TONAJ LMLER
Bir geminin tonaj arlk veya hacim lm ile belirtilen kapasitesidir. l birimi arlk
22
ynnden belirtilirse, ngiliz sistemine gre 1 ton = 2240 pound'dur. Hacim ynnden belirtilirse, nite
olan 1 ton 100 ft3 lk bir hacim tanmlar. Buna gayri safi ton da denir
Bir geminin tayaca yk, verecei resimleri , deyecei vergiyi ve gereksinimi olan personel
say ve niteliini tayin etmek zere baz kapasite lmlerine ve bunlarn uluslararas kabul edilmi resmi
anlamlarna ihtiya vardr. te bu lmlerin genel ifadesi tonaj (tonage) terimi ile belirtilir ve eitli tonaj
lm ve terimi vardr.
Gnmze dek bir geminin hacmi Moorsom ynetimi ile llmektedir. Buna gre 1 Register ton
(veya kayt tonu) 100 ft3 eittir. bunu metrik sistemle ifade edersek 2.83 m3 hacim ifade eder. Register
ton'u tespit etmek zere geminin gz nne alnacak blmleri devletlerin kanunlarnda bazen farkl
olarak belirtilmitir.
a) Gros tonaj (Gross tonnage): Bir geminin tm kapal yerlerinin hacminin, baz istisnalar hari
olmak zere kadem kp olarak toplamnn 1OO'e blnmesiyle elde edilen hacim lsdr. stisna
olarak tuvaletler, banyolar, dek altlar gibi yerleri gsterebiliriz. 8 Nisan 1966 tarihli 12260 sayl resmi
gazeteye gre Gros tonilato: (aa) Tonilato gvertesi altndaki hacmin, (bb ) Tonilato gvertesi zerindeki
gverteler arasndaki hacmin, (cc) st gvertede bulunan, yk veya malzeme koymaya, yolcu yahut
mrettebatn yatmasna veya oturmasna elverili sabit kapal mahallerin hacimlerinin, (dd) Ambar
eikleri fazlalnn toplamna denir.
b) Net tonaj (Net Register tonnage): Bir geminin Gros tonajndan, yaama ve seyir yerleri, portu,
safra ve tatl su tanklar, tankerlerde pompa dairesi, donki ve kazan daireleri, yrtc yerler ve yelken
maazas gibi hacimler kartldktan sonra elde edilen tonaj deeridir. Baka bir deyimle, geminin
kazan salamakta kullanlan kapal yerlerinin hacmidir.
c) Dedveyt tonaj (Deadweight tonnage): Bir gemi yk, yolcu, personel, kumanya, yakt ve tatl su
ile tam olarak yklendii zaman tuzlu suda yaz draftna kadar battnda, 2240 librelik ton olarak tad
arlktr. Bu tonajn nemi, gemi arlk olarak tayabilecei yklerin konulmasnda ortaya kar.
Armatrler gemilerine mmkn olduu kadar fazla yklemek isterler. Buna olanak hazrlamak iin
gemiye yolculuuna yetecek kadar yakt ve tatl su alrlar. Geminin tuzlu suda ve tatl suda ne kadar
batacan anlamak iin Dedveyt leine (Deadweight scale) baklr. Bu tabloda ortalama draft ile
(mean Draught) girilerek geminin dedveyti bulunur.
Resim: Bir geminin yararland eitli hizmetler karl resmi makamlara demek zorunda olduu para, liman hizmetleri
resmi gibi.

ek. 9 Gemilerin tonaj lmleri
















23


d) Deplasman tonaj (Displacement tonnage). Bir geminin belirli bir durumda yzerken tarm
olduu suyun miktardr. Bu deer ton olarak veya m3 olarak ifade edilir. Ton olarak geminin ve
iindekilerinin arldr. Metrekp olarak ise, geminin su hattnn aasnda kalan blmnn hacmini
ifade eder.
e) Bo deplasman: (Light Displacement veya Light Weight): Tekne, makine, donanmlar, yedek
paralar ve tm bal cihazlar, stimli gemi ise almas iin gerekli olan kazan suyu arlklarnn
toplamdr. Bo deplasman tonaj arlk olarak ifade edilir ve Stabilite hesaplarnda bo geminin
momentinin bulunmasnda kullanlr.
Bir geminin Ykl deplasman tonaj gemi teknesi ile yknn gerek arl demektir. Geminin
Ykl deplasman tonaj ile bo deplasman tonaj arasndaki fark, bu teknenin alabilecei ykn tanm ile
Dedveyt tonajnn bir ifadesi olur. Gros tonaj ksa ve z olarak bulmak iin, geminin tm kapal hacminin
kbik feet olarak (cu. ft) deerinin 100 saysna blmek yeter. Net tonaj bulmak iin de, yke ayrlan tm
kapal yerlerin kbik feet olarak deerini 100'e blmekle bulabiliriz.
Geminin deplasman tonajnn ticari bir kullanm yoktur. Tankerlerin boyutlar genellikle Dedveyt
(DWT) tonaj ile ifade edilir. rnein 250.000 Dwt. luk tanker demek, geminin 250.000 ton arlkta yk,
kendi yakaca ve kumanya tayabileceini gsterir. Bununla beraber akaryakt tamasnda arlk
ifade etmek bazen doru olmayabilir, zellikle ykleme liman ile boaltma liman arasnda 10 derecelik
bir s fark varsa. Uzun yllar boyunca gemilerin vergi ve resimlerinin alnmasnda Gros ve Net tonajlar bir
lm basama saylmtr. Halen de, liman resimleri, kanal geileri veya klavuz creti bunlara gre
alnmaktadr. Bununla birlikte, kapal hacimlerin lmlerinde yaplan ayarlamalar her yerde kabul
edilmemekte, rnein Svey kanal gei vergisi alnrken geminin lm belgesinde ayrca belirtilen
Gros tonaj kullanlmaktadr.
Tonaj lmlerinde kullanlan sistem:
Bir geminin Gros tonaj, devaml gvertesinin altnda kalan tm kapal hacmin lmdr. Bu
devaml gverteye Tonaj gvertesi (tonnage Deck) denir. Bu hacim lmne, ayr tutulan yerler
dnda gverte stnde devaml kapal tutulan yerlerin toplam ayrca ilave edilir. Ayr tutulan kapal
yerlere rnek, eer sadece balast suyu almak iin kullanlyorsa dabl botum (D.B). tanklar ve st
gverte zerindeki personel kamara ve salonlardr.
Net tonaj, Gros tonajdan baz yerlerin hacmi kartldktan sonra bulunur. Bu dlen hacimlere
rnek, makine dairesi, personel mahalleri, harita odas, telsiz kamaras vb. dir.
Eer bir gemi sahibi devaml st gvertesinin zerinde bir Barnak gverte (shelter Deck) yaptrr
ve zerinde kk bir tonaj akl (tonnage opening) (tonaj kuyusu) brakrsa, st gverte ile barnak
gverte arasndaki hacim Gros tonaja ilave edilemez. Byle bir gemi hacim olarak byk arlk olarak
kk yklerin tanmasnda kullanlr. Daha az vergi ve resim demek iin uygulanmakta olan bu tip
gemilere de Gros tonaj esas alndndan, dnya zerinde uygulanan gemi yapm tonajlar GRT 299,
GRT 499 ve GRT 1599 snrlar iinde ayarlanr. rnein GRT 499 bir gemi klavuz almadan limana
girebilir. GRT 1599 veya daha aas bir gemi telsiz memuru bulundurmadan sefere kabilir.
Yeni IMCO kurallarna gre Barnak gverteli bir gemi iki Gros ve iki Net tonaj lm
bulunduracak, eer ykleme sonunda bordadaki Tonaj markas (tonnage mark) suyun altnda kalrsa,
byk Gros ve net tonaj kullanacaktr.
Tonajlar arasndaki orant:
Bir geminin Gros,net ve Dedveyt tonlar arasnda yaklak bir oran bulunur.Tipik bir ticaret
gemisi iin bu oranlar yledir: Net tonaj 1 birim ise, Gros tonaj 1 1/2 birim, Dedveyt tonaj 2 veya 2 1/2
birimdir. Tonajlar arasndaki bu oran eitli tip gemiler iin aada gsterilmitir.

IMCO: Uluslararas Denizcilik Danma rgt.
24

Kark yk
Tonajlar Gemisi Konteyner Dkmeci Tanker Tanker
Net 5.000 8.000 25.000 73.000 7.500
Gross 7.500 15.600 36.000 85.000 13.000
Deadweight 12.500 17.000 54.000 190.000 20.000
Deplasman 18.000 23.000 72.000 220.000 27.000

Yukarda aklanan tonajlar lmlerinden ayr olarak geminin Dkme yk kapasitesi (Grain) ve
Balya yk kapasitesi (Bale) olmak zere iki ayr ykleme ls bulunur .Dkme yk kapasitesi, geminin
tm hacmini dolduracak rnein tahl gibi ykler iin hesaplanr. Balya kapasite ise, ambar iindeki
yapsal zelliklerden dolay ambar tam dolduramayan rnein balya, uval, palet ykler iindir. Geminin
dkme yk kapasitesi balya kapasitesinden genel olarak % 7-L 0 kadar daha byktr.
Bir geminin belirli bir ykten ka ton ykleyeceini bulmak iin, ykn Stova faktr ile
kapasitesini blmek gerekir. rnein Balya kapasitesi 180.000 cu.ft olan bir gemi Stova faktr 55 olan
uvall un yknden ka ton ykleyebilir? 180.000 / 55 = 3.272 ton bulunur.
Ykleme tonu :
Long ton = 2240 pound , Short ton =2000 pound ve metrik ton = 1000 kg.dr. Konimento tonu (Bill
of lading ton), yklemeden kazanlacak navlunu belirleyen arlktr . Eer ykn 1 tonluk blm 40 cu.ft.
den (veya 1 m3 .den) daha byk ise navlun lm arlk yerine hacim zerinden hesaplanr. Eer
navlun 25 usd ise ve ykn 1 tonu 1.4 m3 geliyorsa, 25 usd rakam ykn hacim olarak llen rakam ile
arplr. rnein, 1000 ton fakat 1400 m3 gelmise, tama iin 1400x25 = 35.000 usd alnr. Konimento
tonu 9.802 olan tipik bir layner gemisi gerekte 3.857 ton veya 2.240 pound ykldr.
6. YK GEMLERNN GENEL YAPISI:
Bundan nceki blmde gemileri eitli faktrlere gre snflandrmann mmkn olduunu
belirtmitik. Bunlarn yannda yk gemilerini, teknenin yapm biimlerine gre snflandrmak imkan
vardr.
Tek gverteli gemiler (single Deck vessels), devaml tek gverteye sahip olan ve ambarlar
yatay olarak blnmemi gemilerdir. Tek gverteli bir geminin sadece ana gvertesi bulunur. Bunun
zerinde ada (three island) denen gverte binalar bulunur. Bunlar, ba kasara, Kpr st ve k
kasaradr.
Bundan dolay byle bir gemiye '' adal'' veya '' kasaral'' gemi tipi de denir. Bununla beraber
btn tek gverteli gemiler kasaral deildir. Gnmz gemi tipinde Kpr st k tarafa yerletirildi-
inden, tek gverteli bir gemi ba kasara ile kta kpr stnden oluabilir. kasaral bir gemi, ar
denizlerde sular gverteyi sprdnde kereste gibi gverte yklerinin hasarlanmasnn nlemekte
yararldr .













25


ek. 10. eitli gemi tipleri. (1) Ba kasara-Forecastle, (2) K kasara-Poop, (3) Kpr st-Bridge, (4) Ba pik tank-Fore peak
tank, (5) K pik tank-aft peak tank, (6) Alt gladora Iower tweendeck, (7) st gladora-Upper tweendeck, (8) Dip ambar
-(Lower hold), (9) Barnak gverte sahas -shelterdeck Space, (10) Tonaj akl-tonnage opening, (11) Barnak
gverte-shelterdeck, (12) Ana gverte -Main Deck.

Tek gverteli gemilerin gvertelerinden ambarlara en rahat ve kullanl bir geite sahip
olduklarndan dkme olarak ar yklerin tanmasna ok elverilidirler. Bu tr gemilerin bir blmn
kmr tayclar (colliers) oluturur. Byle bir geminin ambar azlar ok geni olduundan, yk
kompartmannn her tarafn doldurmak mmkn olmaktadr. Byle bir gemiye bu olanaktan dolay
kendini dzeltici (self trimmers) ad verilir. Bu ekilde ykleme-boaltma masraflar azaltlm ve limanda
harcanan zaman ksaltlmtr. Byle bir geminin makine dairesi normal olarak k taraftadr. Bununla
beraber bu gemilerle ilgili bir dezavantaj bulunur tekne baskn olduu zaman daha dar ambar azl, bir
gemiden fazla deniz sularnn etkisinde kalacandan ayn tonajda fakat ambar azlar dar bir gemiden
daha az yklenir.
Tek gverteli gemiler iin tanmas en uygun ykler dkme olarak yklenen kmr, tahl ve
maden cevheridir. Buna ramen bu tip gemilerde kereste ve benzer yklerin ambar ve gverteye
istiflenerek tand grlr. Geni ve dzgn ambarlar ile kasaral gverte yaps ykn iyice
istiflenmesini ve denizlerden korunmasn salar. Tek gverteli bir gemi yklerin ayrm (seperation) iin
uygun olmadndan, bunlarda kark yk veya krkambar yk tanmas elverili deildir.
Tek gverteli gemi tiplerinde baz deiik yap biimlerine rastlanabilir. rnein, baz gemiler
ambar zerine kadar uzanan uzun bir gverte binasna sahip bulunabilir. Ksa bir gverte binasna karn
bunun yklere uygun bir hacim salamas yarar vardr. Baz gemilerde de iki kasarann ortasnda bir bo
alan braklarak gerisi doldurulmaktadr. Byle bir gemiye "havuz gverteli gemi" (well Deck) denir. Byle
bir yapda uygun ykler iin ilave bir hacim salamaktadr,
Gladoral gemiler (tweendecker), ana gverte altnda btn tekne boyunca devam eden ilave
ykleme katlarna sahip teknelerdir. Ana gverte altndaki bu ilave katlara gladora (tweendeck) denir.
ngilizce anlam ''between Deck'' (gverteler aras) kelimelerinden ksaltlmtr. Layner hattndaki
gemilerde genellikle birden fazla ilave gverte bulunur. Bunlara st gladora ve alt gladora adlar verilir.
Gladoral bir gemi kark ykler (general cargo) iin ok kullanldr. Yk sralarnn ayrlmas,
kolayca istiflenmesi yannda stteki yklerin alttaki ykleri ezerek has arlanmasn nlemek gibi yararlar
bulunur. Byle bir gemi uvall ve ar yklerin yolunca istiflenmesinde kolaylk salar.Eer gemiye ar
ykler yklenmise, gladoralar vastasyla arln gemi iinde datlmas oluur.Arlklar yukarya
doru kacandan iyi bir denge (stability) durumu salar.
Barnak gverteli gemi (shelter Deck Vessel), ana gvertenin (Main Deck) zerinde ilave bir
gverte bulunan gemi tipidir. Bu ekilde geminin ana gvertesinin zerine de yk konulacak biimde
zeri rtlmtr. Barnak (shelter) gvertenin yarar, yklemek iin daha fazla kapal hacim salanmas
ve geminin Dedveyt kapasitesine yksek bir lm deeri olarak katlmasndandr" Bundan dolay arlk
olarak hafif hacim olarak byk olan yklerin tanmasnda kazanl bir uygulamadr. Genel olarak
zetlenirse, barnak gverteli ve Gladoral gemiler benzer ykleri tarlar fakat geminin Dedveyt
kapasitesini oaltan ar ykler sz konusu olunca Gladoral gemi daha uygundur.
Barnak gverteli bir geminin salad yarar bir rnekle aklayalm. Barnak gverteli bir koster
tip geminin 1200 Dwt ve tm yk konulabilen kapal yerlerinin toplam 114.000 cu.ft. olduunu dnelim.
Byle bir geminin Gross tonaj 500'den ufak ve net tonaj da 300 civarnda olacaktr. Eer bu gemi istif
faktr (Stowage factor) 55 olan bir yk almak isterse, 114.000 / 55 = 2072 ton yk alabilir ki, hacim
ynnden bunlarn tamamn ykleyebilse de, arlk olarak Dedveyt kapasitesini atndan, baka bir
deyile gemi batmas gerekenden daha ok suya gmleceinden yklemesi olanakszdr. Bu
llerdeki bir gemi 114,000 / 1200 = 95 istif faktrl ykleri tam kapasite ile ykleyebilir. Yk laynerleri
26
arasnda hem barnak gverte ile hem de ana gverte altnda gladora ile donatlm gemilere rastlamak
mmkndr. Bylece kark yk istifi kolaylk kazanr,
ki tr barnak gverteli gemi bulunur:
(a) Kapal barnak gverteli gemi (Closed shelter Deck Vessel),
(b) Ak barnak gverteli gemi (Open shelter Deck Vessel).
Kapal barnak gverteli gemi tipinde su szdrmaz bir blme perdesi, en st gverte olan barnak
gvertenin zerine yerletirilmitir, Bu gemi tipi tek Gladoral gemi tipine benzer fakat, ilave gverte ana
gvertenin stndedir.
Ak barnak gverteli bir gemi tipinde su szdrmak blme perdesi atma blme perdesi
(collision bulkhead) ayr kalmak zere sadece ana gverte zerine tanmtr. atma blme perdesi
ana gverte zerinde de devam eder. Bu geminin barnak gvertesi zerinde bir aklk bulunur. Tonaj
akl (tonnage opening) denen bu tr geit normal olarak geminin k tarafnda yaplr. Kurallara gre
bu aklk ba-k ynnde en az 4 ft boyunda ve bitiik ambar az eninde olmaldr. Tonaj aklnn
etrafndaki erevenin ykseklii 12 inch'den fazla olmayacak ve zerinde ko boynuzu veya teki
gverte yaplarndan konulmayacaktr.
Barnak gverteyi daimi olarak ak tutmakla, barnak gverte sahasnda yk bulunsun veya
bulunmasn buradaki hacmin gemi net tonajna (NRT) ilave edilmemesi salanr, Bylece, liman ve kanal
resimlerinin net tonaja gre hesapland gz nnde tutulursa, armatr barnak gverte hacminde yk
tad halde ilave vergi ve demelerden kurtulmu olur.
Baz gemiler kapal barnak gverteden ak barnak gverteye geecek biimde yaplmtr.
Gemiye arlan ilgili Lloyds kurumunun eleman (surveyor) gerekli ilemleri yaparak istenen sertifikay
verir. Eer gemi Ak barnak gverteli ise, kapal barnak gverte tonajna geerken ''Cargo Vessel
safety equipment'' sertifikasn almak zorundadr, Baz gemilerde ise, bu ilemler iin geminin yapsnda
baz takviyeler yaplmas istenir. rnein derin postalarn oaltlmas, braketler ve kemereler ile
donatlmas gibi.
Burada unutulmamas gereken nitelik, ana gvertenin yer deitirme durumunda su
szdrmazlnn salanmas kouludur.
Tankerler , petrol, asit ve kimyasal elemanlar gibi sv yklerin tanmas iin yaplm gemilerdir.
Sv yk, boru devreleri vastasyla geminin ambarlarn oluturan tanklara alnrlar. Tanklarn gerektii
zamanlarda kontrol edilmesi amacyla su szdrmaz menholler (manholes) ile gverteye balanmtr.
Tanklar normal olarak bir merkez tank (central tank) ile iki asma tank (wing tank) ve scak havalarda
genleen ykn tamas iin bir imbisat tankna (expansion tank) blnmtr. Tanklarn blmlere ay-
rlmas, ar havalarda yalpa yapan geminin denge sorunlarn kolaylatrr ve tanktaki svnn yan tarafa
basn yapmasn azaltr
Eer kararda pompalama ileri iin bir donanm yoksa, tankerde bulunan pompa dairesi (pump
room) ykn gemiden boaltlmasn salar.










ek. 11.Bir gemi teknesinin boy , genilik ve derinlik lmleri.
Resim (due). Bir hizmetin veya hizmetten yararlanmann karl denen resmi vergi veya cret
27
TEKNENN YAPIMI:
Bir gemi yaptrmak isteyen armatr u faktrleri gz nnde bulundurur: (a) Tayacaklar ykn
cinsi, (b) alacaklar iletme tr (c) alacaklar sefer sahas, (d)Maliyet ve fizibilite.
Geminin kat zerine izilmesine taslak denir. stenen zellikler salanncaya kadar taslak
zerinde deiiklikler yaplr. Baz durumlarda yaplacak geminin bir modeli model havuzlarnda
incelenir. Genellikle kk deiikliklerle ayn plandan bir ka gemi birden yaplr. Ayn plandan yaplan
gemilere karde gemi (sistership) denir. nceden hazrlanan kk lekli resimler endaze hanelerde
tam lekle (1/1 ) izilir. Bu izimler gnmzde optik aletlerde salar zerine geirilerek istenen ekli
vermek zere baka atlyelere gnderilir.
Bir tersanede gemi yapmna omurga, ile balanr. Kzaa ince omurga konur. Omurga, gemi
skeletinin batan ka uzanan nemli bir parasdr. Omurgadan gverteye kadar uzanan postalar
geminin biimini belirtir. Kaplama Levhalarn, gverteleri, st yaplar bu postalar tarlar.
Eskiden gemiler, paralar bir araya perinle birletirilerek ina edilirdi. Bu yntem hem fazla alrd
hem de pahal olurdu. Gnmzde paralar kaynakla birletirilmekte ve daha ucuz ve abuk olmaktadr.
Bu ksmda gemi teknesinin omurgasndan balayarak ksaca, gemiyi oluturan paralar
greceiz.
a) Omurga: Bir gemi teknesinin ilk paras ve en nemli yeridir. elik, btn ve geminin
boyutlarna uygun kalnlkta bir paradan yaplr.
b) Yalpa omurgas (bilge Keel): Gemi teknesinin su iinde seyrederken yalpa yapmasn
nlemek amacyla sintine dnmne kaynatlan balk yzgecine benzer elik satan paralardr.
c) Postalar (frames): Gemi teknesinin kaburga kemiklerini oluturan eimli paralardr Postalarn
bir ucu omurgaya kaynatlr ve bedenlerine, gemi formunu oluturacak bir biim verildikten sonra
gverteye balanrlar.
d) Kemere (Beam ): Gverteye birleen postalar karlkl birletiren ve tekne genilii kadar
boylar olan elik paralardr. Kemereler zerlerinde gverte salarn tarlar. Karlkl uzanamayan,
ambar azlarnda kesilmi kemerelere ksz kemere denir.
e) Gverteler (Deck): Gemi teknesinin yatay sa kaplamalardr. Baz yerlerde zeri aa ile
kaplanr veya asfalt le rtlr. Gverteler bulunduklar yerlere gre sim alrlar:
aa) Ana gverte (Main Deck): Batan ka kadar uzanan ve alt blm tonaja giren gvertedir.
bb) Kasara gvertesi ( castledeck)' Ba ve k tarafta, ana gverteden yukarda kalan ve
manevra iin kullanlan gvertedir.
cc) st gverte (Upper Deck): Ana gvertenin zerinde devaml olmayan gvertedir.
dd) Alt gverte (Lower Deck): Ana gvertenin altnda kalan gvertedir.
ee) Gezinti gvertesi (promenade Deck): Yolcu gemilerinde bulunan ve ana gvertenin
stnde bulunan gvertedir.
ff) Filika gvertesi (Boat Deck): Can filikalarnn asl olduklar mataforalarn bulunduu gverte
olup ana gvertenin stndedir.
f) Blme perdeleri (bulkhead): Blme perdesi gemi teknesini su geirmez blmlere ayrlmak
iin yaplm elik sa perdelerdir. Blme perdeleri teknesi enine keser ve alt tarafta deklerden
balayarak stte gverteye kadar devam eder. inde tehlikeli bir madde bulunan. rnein yakt tanan
tanklar arasnda bir boluk brakan perdeler vardr, bunlara koferdam (cofferdam) denir. Bylece tankn
birinde olacak bir tehlikeli durum yandaki tanka gemez.


Fizibilite. Bir projenin yaplabilirlik raporu. Burada masraflar ile salanacak gelir ve harcanan zaman gibi faktrler incelenir.
Gemi iin ingilizcede 3 nc ahs zamiri olarak dii varlk niteleyen ''she'' kullanlr. Sister kelimesi kz karde demektir.
Gemi iin bu zamirin kullanlmasna sebep geminin gzel grnmesi iin boyanm olmas daima erkeklerden bir personel ile
birlikte olmas ve en iyisini kazanmak iin herkesin devaml mcadele iinde bulunmasdr
28
















































29
g) Tanklar (tanks): Geminin ya dibinde ya da baka blmlerinde yaplan. yakt ve ime suyu ve
gerektiinde balast tamak iin yaplan kapal blmelerdir. Karinada bulunan tanklara dabl botum
(doublebottom) tanklar denir. Bunlara balast suyu ve yakt alnr. Ba kasara altnda bulunan byk
tanka ba pik tank (Fore peak tank). ayn biimde k tarafta bulunan tanka k pik tank (aft peak tank)
denir. Bunlardan baka makine dairesinde servis tank, pis su tank gibi tanklar bulunur. Ro-Ro tip
gemilerde se dzeltme tanklar (anti healling tank) bulunur. Gemi sanca baylrsa otomatik tulumba
alarak iskeledeki dzeltme tankna balast basar ve gemi dorulur.
Tanker tip gemiler de tamamen tanklardan meydana gelir. Bu geminin yk tanklarda tanr.
h) Dekler (f1oors): Omurgaya birleen postalarn aralar dabl botum tanklarn meydana
getirir. Bu tanklarn st yzeyini meydana getiren saa tank st (tank top) denir. Bu san zeri aa bir
kaplama ile rtlr. Bu kaplamaya far tahtalar ad verilir. Omurga zerinde dikey uzatlan zeri oyuk
geni sa balantlara ise dek denir.
Bunlarn aralar tank hacmini oluturur.
) Kaplama salar (plating): Gemi postalarnn zerine kaplanarak gemi formunu oluturan ve
teknenin yzmesini salayan elik levhalardr. Bunlar yan yana su szdrmayacak ekilde getirilerek
perin veya kaynakla birletirilir. Kaplama salarnn geminin baa ve ka doru bordadan daralmas
yznden giderek ncelemesine alm denir. Bu darlamann kuaklar zerinde olumasna alma
(stealer)denir. Baa doru darlamaya alm denildii gibi ka doru darlamaya kruz denir.
i) Sintine (bilge): Gemi teknesinin sancak ve iskele tarafnda postalarn deklere birletii
yerlerde oluan ho blmlerdir. Ambar iinde oluan sular, yamur ve terlemeden meydana gelen sular
buraya akarlar. Sintine boluu baz blmlerde far tahtalarnn bulunduu dzeyde bir kapakl kuyuda
birleir. Buraya sintine kuyusu denir. Sintine kuyusu bir boru ile makine dairesinde bulunan tulumbaya
balanr. Tulumba altrlarak sintine suyu denize baslr.
j) Ba bodoslama (Stem): Gemi omurgasnn ba tarafndan eklenen ve yukar doru bklerek
ykselen kuvvetli ve takviyeli bir elik parasdr. Gemiler ounlukla ba taraflarndan atp, rhtma
yasladklarndan ba bodoslamalar olduka kuvvetli yaplr. Ba bodoslama ile ambar arasnda baz
blmeler bulunur. Gemi batan atnca yara alsa da, bu blmelere su dolar ve.gemi ambarna su
gemez.
eitli ba bodoslama tipleri vardr. ek. 12. de bunlar gsterilmitir .











k) Kpete (bulwark) ve Vardaveleler (rails): Teknenin gverte kenarlarnda denize alan
yerlerine personelin ve yolcularn korunmalar iin yaplm blmelerdir. Bu yaplarn tekne salaml ile
ilgisi bulunmaz.Bu korunak blmelerin zerinde uzanan, el ile tutunmaya yarayan ve zeri aa veya
sala evrilen paraya kpete trizi denir. Kpeteler, ya demir ubuklar halinde kafes biiminde ya da
sa perde ile gverteye birleir.Bu birleme yerinde bir kanal eklinde yamur ve ieri giren deniz
sularnn akmasna yarayan yola yal kt denir.Bu kanaln tekneden dar alan delikli yerlerine de
Firengi delii (treing Port) denir. Gverteye gelen sular bu deliklerden denize akar.

Ro-Ro gemi (Roll on Roll of): Tekerlek zerinde hareket eder ykleri k, bas veya bordadan attklar rampalardan ykleyen
gemi tipi.
Ambar terlemesi:Ambar iindeki daha scak havann sa yzeylere arparak younlamas ve szlerek aa inmesi.
30
l) Ambar azlar (hatchway): Yk tayan gemilerde yklerin alnd ve istif (Stowage) edildii
kompartmanlara ambar (hold) denir. Bir gemi ambar gverteye alan yerden balanarak, ambar az
(hatchway), gladora (tweendeck) ve dip ambar (Lower hold) blmlerinden meydana gelir. Ambar az,
ambarn gverteye alan yerinde, eri sularn girmesini ve personelin dmesini nleyecek kadar
gverteden yksek bir ereve biiminde hacimdir. Bu korugan ereveye ambar az erevesi (Hatch
coaming) denir. Ambarlarn zerine rtlecek kapaklara desteklik edet1 ve ambar aznn i ksmnda
kalan yuvalara oturtulan hareketli elik ubuklara mezerna denir. Bunlar, ykleme-boaltma srasnda
ekilerek ba ve k tarafta istif edilirler.Yerlerine konunca sancak ve iskele taraftaki pimlerle yerlerine
kilitlenirler.
m) Ambar kapaklar (Hatch covers): Ambar azn rtmek iin kullanlan eitli. sistemler
vardr. Bunlarn en basit ve eskisi, mezernalarn zerine konan aa kapaklardr. Kapaklar
yerletirildikten sonra ambar az muambas (tarpaulins) rtlerek takozlanr ve seyirde ambara su
girmesi nlenir. Bundan biraz daha gelimi yntem, mezernalarn zerine elik satan yaplm seyyar
kapaklarn konulmasdr. Bu kapaklara ponton (ponton) denir. En gelimi sistem ise, mekanik veya
hidrolik olarak Mac Gregor kapaklar ile rtmektir. Bu kapaklar, tekerlekleri vastasyla birbirine bal
olarak raylar zerinde kayarak alr ve kapanrlar.Mekanik sistemlerde, kapatlan kapaklar yan
tekerlekler evrilerek yerlerine oturtulur ve balanr.Hidrolik sistemlerde kapanan kapak kendi kendine
yerine oturur ve kilitlenir. ek. 12. de tek ekili (single pull) Mac Gregor kapaklarnn kapanma yntemi
gsterilmitir.












n) K bodoslama (Stern): K bodoslama, gemi teknesinin en arka ucunda bulunan, pervane ile
dmeni tayan dkme veya dvme elikten yaplm bir paradr. K bodoslama postas (Stern frame),
tek bir paradan olabildii gibi bir ka parann birletirilmesinden de yaplabilir. eitli tip yaplm k
bodoslama tr vardr. Bunlardan en eski bir tanesi kepe kdr. Eski bir tip olmasna karn, deniz
sularnn girmesine mani olacak yksekliktedir.Gnmzde en ok kullanlan k bodoslama biimi Kruz
er veya Karpuz k denen bodoslamalardr.Ayrca ayna k denen bodoslama ekli de yaplmaktadr .
o) aft kovan (Stern tube): Bir ucu ana makineye bal, teki ucu k bodoslama
postasndaki yuvasnda bulunan kovan iinden geen pervane aft, makinenin dn
hareketini pervaneye iletir. Pervane aft, aft bodoslamasnda duran bir kovan iinde dner. aft kovan,
aftn dnn salayan bir yatak oluturur ve buradan ieri szmas mmkn olan deniz suyuna mani
olur. Bu szdrmazl nlemek iin peygamber aac kullanlr.
o) Pervane (Propeller): Geminin k tarafnda, pervane aftnn ucunda bulunan ve dnerek geminin
yol almasn salayan, , drt veya be kanatl dvme alamdan yaplan yaplardr. Sa veya sola
devirli olabilir, ayn zamanda iki veya adet konabilir. Manevras gl olmas gereken teknelerde iki
tane pervane vardr.
Gemi pervanesinin en son uygulamas pi kontroll pervane (controlable pitch Propeller) olup,
bunun alma yntemi ek. 15. de gsterilmitir.

31

















Geminin manevrasn kolaylatrmak iin ba bodoslama civarna konan pervane
ye pruva pervanesi (bow thruster) denir.

ek. 15. Pi kontroll bir pervane ve almas.
Pervane kanatlar devaml izilmi pozisyonda
dnnce gemi ileri yol, pervane kanatlar kesikli
izilmi pozisyonda dnnce gemi geri yol yapar.
p) Dmen (Rudder): Geminin seyir
durumunda ken rotasn deitirmeye veya
manevra yapan geminin hareketlerini
kolaylatrmaya yarayan, elikten ve elik
satan yaplm paralardr.
Dmen sancak veya iskeleye basld
zaman, geminin seyir sratine bal bir su
kuvveti ile, buraya etki eden g gemiyi evirmeye alr. Eer dmen az bir ada dndrlmse, etki
eden kuvvet az olacandan tekne ar ar dner. Teknenin abuk veya kuvvetli dnmesi isteniyorsa,
dmen as bytlr. ek. 16. da eitli dmen tipleri gsterilmitir. Bu dmenler iinde, gemi
dndrlmekte en ok etki yapan tip dengeik dmen (balanced Rudder) dir.
Bir geminin dmeni, dmen donanm (Steering gear) denen bir elektrik ve hidrolik sistemle
dndrlr. Dmen donanm balca ksmdan meydana gelir: (aa) Dmen el dolab kontrol ve
karlama donanm, (bb) Dmen makinesi, (cc) Makinenin hareketini dmene ileten yeke donanm.
Modern gemilerde dmen dolabnn hareketini dmen makinesine ulatrmak iin tele motor donanm
kullanlr. Bu hidrolik olarak verilen hareketleri ileten bir sistemdir.
r) Su geirmez kapaklar (W/T) Doors): Gemilerde bulunan baz geitlerin ve aklklarn can ve mal
emniyetini salamak iin srasnda su szdrmaz ekilde kapatlmas gerekir. Bunlardan en tannm,
Lumbuz (parthole) denen pencerelerdir. Bunlar geminin i blmlerini aydnlatmak iin alm yuvarlak
veya drt kenarl pencerelerdir .Lumbuz kapa bu delii kapatnca, szdrmazl salayan ve adna kr
kapak denen (deadlights) bir ilave sa kapak daha rtlr ve kelebeklerle sklarak emniyet salanr. st
yaplarn gverteye alan yerlerinde ve ambarlarn iine girip kmay salayan yerlerinde bulunan

Dmen as (Rudder angle). Dmen yelpazesinin, gemi merkez hatt ile yapt adr


32


kaplara Menhol denir. Bunlarn su szdrmazln salayan iki tr vardr: (aa) Mandall Menhol kapa
(hinged Doors), (bb) Srme Menhol (Sliding Doors). Bu kapaklar mekanik olarak kapatlr veya hidrolik
bir sistemle kapatlr.
s) skandil borusu (sounding pipes): Geminin eitli tanklarnda bulunan su, balast veya yakt
miktarlarn kontrol ve lmek iin kullanlan borulardr. Tanklarn zerinden








gverteye kadar uzatlm borulardr. Bunlarn iine iskandil sarktlarak, tankn ii kontrol edilir. Modern
gemilerde tank iskandilleri otomatik olarak ve elektrikli bir sistemle yaplmaktadr. stenen tanka ve svie
baslmakta ve annda gzlenen panelden tankn durumu okunmaktadr.
) Manikalar (ventilators): Gemilerin kapal blmlerindeki kirli havay emerek yerine temiz
hava vermek iin st gvertelere uzatlm baca eklinde borulardr.Manikalar, d basn ile kapal yerin
basncnn farkl olmas yznden havann emilmesi prensibine gre i grrler. Buna karn ambarlar
ve makine dairesini havalandrmak iin elektrik motoru ile altrlan kuvvetli manikalar vardr,bunlara
fan denir.Manikalar,adi manika,mantar manika gibi biimlerine gre isim alrlar .
t) Gverte palamar yaplar: Geminin bir rhtma, baka bir gemiye veya amandraya palamar
halatlar ile balanmasnda kullanlan, gverteye balanm veya kaynatlm dkme elikten veya elik
satan yaplm ksmlardr.










aa) Babalar (bitts): Gvertelere dik olarak balanm ift skarmoz balardr. Bunlar silindirik bir
yapya sahip olup cvata veya saplamalarla gverteye balanmtr.
Palamar halatlar babalar volta edilir veya kasasndan geirilir.
bb) Kurtaz (fairlead): Gemilerin gvertelerinde kpeteden dar alm deliklere
yerletirilen ve dner taburu olan donanmlardr. Dkme elik veya elik satan yaplrlar .Palamar halat
yn deitirmek iin kurt azndan geer ve zerine zor binince,halatn kesilmesi veya ypranmas
nlenmi olur .
cc) Mapa (eyebolt): Mapalar, gvertelerin ve alabandalarn gerekli yerlerine kaynatlm ular
anele biimli cvatalardr.Bunlara halat malar,kilitler,liftin uskurlar, bastikalar ve tornalar balanr .
8. DREKLER VE SERENLER:
33
Ticaret gemilerinde boyutlar, ekilleri ve yaplar geminin kullanlma amacna ve byklne
bal olan eitli direk (mast)ve dikmeler (post) ve bunlara bal seren ve Bumbalar bulunur.
Direkler gemilerin gvertelerinden yukarya doru dikilen ve topuklar bazen gvertedeki skaaya
veya omurgaya bindirilen, erilmemesi iin batan, ktan ve yandan armh, patrisa ve stralyalar ile
balanan ii bo elik sa borulardr.
Konvansiyonel bir gemi direi:
Konvansiyonel bir gemi direi, ek. 18. de gsterildii gibi, zerinde btn donanmlarn
belirtildii bir direk rneidir. Bu ekilde tam olarak donatlm bir direk artk modern ticaret gemilerinde
bulunmaz ancak, eski tip gemilerde ve yelkenli teknelerde rastlanr.
Bir direin ksmlar ve donanm:
Bir direk ya bir btn olarak tek paradan veya eklemeli olarak iki paradan yaplmtr. ki
paradan oluan bir direkte alttaki paraya ana direk, ve stteki paraya da gabya ubuu denir. Tek
paradan oluan bir direk tipine rnek de ''polemast''dr. Direin en st ksmna cunda ve en alt ksmna
topuk denir. Bir direk bulunduu gvertedeki yerine topuundan
oturtulmutur. Ana direk gemi omurgasna, alt veya st gvertelerden birine balanm olabilir.
Gabya ubuu kendi ana direinin kolombirine oturtulur.
Gverteyi delerek geen direin bu ksmna rastlayan yere ve onu saracak ve kavrayacak
biimde konulan kuaklar ve kemerelerle direnci salanr. Bu blme direk skaas denir. Buraya
yerletirilen kamalarla direin yuvas iinde balanma olana salanr.
st gverte zerine yuvalanm direin topuu drtgen prizmas biiminde yaplm direk
skaas tabyas (tabernacle) denilen salam bir yap ile sarlmtr. Nehirlerde alan gemilerin direkleri
skaa tabyas zerinde iki paraya ayrlacak biimde aryal olarak yaplmtr. Tekne alak bir kprnn
altndan geerken direk omurgaya paralel olarak gverte zerine yatrlr.
Hangi tip olursa olsun bir direk ksmdan oluur; dikine olarak esinlersek, direk topuu, direk
bedeni ve direk cundas. Ana direk cundasnda gabya ubuu yer alr. Bu iki parann birletii yerde
konumlanm anaklk denen dz bir platform vardr. Ana direk armklar anakln hemen altndaki bir
embere balanmlardr. anaklk omurgaya paralel ve borda izgisi ynnde gurcetalarla ana diree
birletirilmitir. Gabya ubuunun cundasnda veya tek paral bir direin cundasnda apka denen
aatan bir disk bulunur. Genellikle apkada bulunan bir ka makara dilinden iaret sancaklarnn
salvolar geirilir.


















(1) Direk apkas (truck) (12) Direk pay (housing)
(2) Gabya ubuu cundas(head of topmast) (13)Ana direk topuu (heel of Lower mast)
34
(3) Istralya ember (stayband) (14) Direk skaas (mast step)
(4) eytan armh (jacop's ladder) (15) Direvese demiri (sheerpole)
(5) Gurceta (trestle-tree) (16) armh basamaklar (ratlines)
(6) anaklk (top) (17)Ana direk armhlar (lowernast shrouds)
(7) Gurceta (cross-tree) (18) Istralya emberi (stayband)
(8) Pruva stralyas (forestay) (19) Gabya ubuu (topmast)
(9) armh viras (rigging screw) (20)Gabya ubuu armhlar (topmast shrouds)
(10) Direk skaas (foot) (21) Gabya ubuu cundas (top masthcad)
(11) Gverte skaas (tabernacle)














Direk ubuklar:
Direk zerindeki bir ubuk eer bordadan bordaya uzanarak kemere ynnde duruyorsa buna
''seren'' denir. Direk zerindeki ubuk gemi ba-k ynnde fakat ka doru ve direkle 45 derecelik bir
a yapacak konumda duruyorsa, buna '' giz'' veya yarm seren denir.
Serenler zerinde bulunan makaralardan geirilir salvolar ile iaret sancaklar ekilirler, giz ise
milli sanca toka etmekte kullanlan bir ubuktur. Yk gemilerinin hemen hepsinde direklere donatlan bir
baka ubuk rnei ''Bumbalar''dr.
Ana arma (standing rigging):
Bir direk zerindeki konumlar sabit olan donanmlardr. Bunlar serenler, direin ksmlar ve
bunlar zerindeki halatlardan (armk, patrisa, Istralya) meydana gelir.
Selvieler (Running rigging):
Yelkenli teknelerde kullanlan yelken donamnn direk zerindeki iler halatlarndan oluan
donanmdr. Modern gemicilikte direkler ve yelkenlerden baka amalara hizmet ettii iin Selvieler
sz konusu deildir.
BUMBALAR:
Bumbalar, gemiden ykleri, botlar veya herhangi bir cismi dar kartmakta veya gemiye
almakta kullanlan direklere bal aa ve elik ubuklardr. Bumbalar bir diree, dikmeye veya gverte
binasna da bal olabilirler. Bumbann diree bal alt ucuna topuk denir ve bu ksm ayn gizde olduu
gibi bir kaz boynu ile balanmtr. Bumba topuundan bir kaz boynu ile bal olduundan dzlem
zerinde hareket etmek olana vardr. Bu avantaj da bir yk donanm iin en gerekli eydir.
Bumbann st ucuna cunda denir, bumba cundas mantilya ile dikey olarak tutulur, her borda
tarafndaki makaralardan geen abliler de cundaya baldr ve Bumbann sancak skele hareket etmesini
salarlar.
Kaldrlacak veya indirilecek yk (vira ve mayna), yk kancasna taklr. Vin teli bumba
cundasndaki bir bastikadan geer ve buradan topuk bastikasna alnr, bundan sonra da vincin
35
tamburuna baldr.
Bir Bumbann donanm kullanld amaca gre deiir. Ticaret gemilerinde kullanlan basit bir
bumba yaps ek. 19. da gsterilmitir Mantilya ve abliler bumba cundasndaki bir cunda emberine
kilitlenmitir. Direk bumbasnn mantilyas genel olarak direk cundasndaki bir baskdan geirilmitir.
Mantilya esas olarak iki ana ksma ayrlr; sabit ksm ve iler ksm. Abliler genellikle alabanda ynnden
iki palanga ile sklan kamlardan meydana gelir. Baz Bumbalar abli kams denen sabit abliler ile
donatlmtr, bunlar Bumbann belirli bir pozisyonundan daha fazla salnmasn nlemek iin
donatlmtr.
Gemileri yklemek ve boaltmak iin kullanlan bumbalardan meydana gelen bir ok sistem
vardr. Bu sistemler iinde Alavere donanm, ayn ambara kumanda eden iki bumba ile kurulur ve
bumbalardan bir tanesi ambar azna, dieri rhtm zerine kumanda eder. Ar yklerin lerinde
kullanlan ve 300 ton kadar arlk kaldran donanm bumbalarna Ar bumba (heavy derrick) denir. Son
yllarda eitli ykleme donanmlar ve kreynler yaplmtr. Kreynler (cranes), karada olduu gibi, gemi
gvertesinde sratle alan pratik donanmlar meydana getirirler. Bu tip donanmlarn, zellikle dkmeci
tip (Bulk) gemilerde kullanlan ve boydan boya ray zerinde hareket ederek, istenilen ambara alan
byk kreynlerden oluan tipleri (muncloader) yaplmtr.






















9. GEM TEKNESN ETKLEYEN ZORLAR:
Akar iinde hareket eden ve elikten bir btn oluturan gemi teknesini etkileyen kuvvetlerin
eitli zellikler gsterdii bilinir. Bu etkiye ''zor'' (stresses) denir. Bunlar iinde en nemlileri ''Bel verme''
(Sagging) ve ''Kamburlama'' (Hogging) dir.
Ykl bir ticaret gemisinde arlklar genellikle ba ve k tarafta toplanmtr. Bu durumda,
tekneyi ortasndan bir dayanak noktasnda bulunan uzun bir ubuk eklinde esinleyebiliriz. Madeni
ubuun ularndan aksi ynde oluan itici g , ubuun bklmesine sebep olacaktr.
Bunun tersi durum da, ortas bo braklan ve her iki ucuna yk konan bir teknede grlecektir.U
ksmlar aaya doru bastrlnca bklen bir ubuk gibi tekneyi kamburlatracaktr.
Gemi teknesine etki eden ve Bel verme ile Kamburlamaya sebep olan zorlar, tek-enin sa
36
atmasna ve ambarlarna su dolarak belki de batmasna sebep olacaklarndan gemicilikte nemli bir yeri
bulunur. Bir gemi teknesi yklenirken, bu zorlarn etkinlii daima gz nnde tutulur.

















NC BLM
GEMLERN TPLER
1. TANIM
Denizcilikte genel olarak, su zerinde hareket eden ve bu eylemde makinelerini kullanan, belirli
bir amaca ynelmi olan aralara gemi (Vessel) denir. Bu tr teknelerin kullanlma alanlar ok eitli
olduundan, kanun ve tzklerde deiik gemi aklamalar yaplmtr. rnein, ''Tahsis edildii gayeye
uygun olarak kullanlmas denizde hareket etmesi imkanna bal bulunan ve pek kk olmayan her
trl tekne gemi saylr.'' (Trk Ticaret Kanunu, Madde 816). ''Denizde krekten baka aletle yola
kabilen her araca, tonilatosu ve kullanma amac ne olursa olsun gemi denir.'' (4922 sayl denizde can
ve mal koruma hak. kanun).
Yukardaki aklamalarda grld gibi gemi teknesinde ilk ama bir eylem iin yaplm
olmasdr. Gnmzde ok eitli yaplan gemiler aslnda ulatrmann btn gereklerini yolunca
karlamak iin yaplmlardr. Genel olarak gemi terimi ile belirtilen deniz niteleri her gn yeni bir
uygulama ile ekil deitirerek karmza kmaktadr. Deniz endstrisinin geliimi, bir zamanlar yelkenli
gemiden buharl gemiye gemekte kararsz davranan denizci evrenin davranlarnn aksine, yeni
modeller zerinde byk bir istekle sarlmay zorunlu klmaktadr. Konvansiyonel bir gemi tipi artk tarihe
karmak zeredir.
Gemi tiplerini eitli faktrlere gre snflamak mmkndr. Gnmzde gemiler, amalar ve
yaplar ynnden ok deiik tiplere brnmlerdir.Aada gemi tipleri geni bir snflama ile
verildikten sonra nemli tipler hakknda aklamalar yer alacaktr.
2. GEMLERN GENEL SlNlFLANDIRMASl:
Kullanma amacna gre:
l- Ticaret gemileri (Merchant Ships)
II- Hizmet gemileri (Service-performing Ships, work Ships)
III- Harp gemileri (Warships)
IV- Gezinti tekneleri (Excursion boats )

Konvansiyonel gemi. Geleneksel gemi tipi olup donanm, tekne biimi ve armas uzun yllar deimeden kalmtr.
37























1- Ticaret Gemileri
A) Yk gemileri (Cargo Ships, Freighters)
1- Kuru yk gemileri (Dry cargo Ships)
a) Krkambar yk tayan gemiler (General cargo Ships)
b) Dkme yk tayan gemiler (Bulk Carriers)
-Maden gemileri (Ore Carriers)
-eker gemileri (Sugar Carriers)
-Tahl gemileri (Grain Carriers )
-Otomobil / dkme yk gemileri (Car / Bulk Carriers)
-Dkme yk / maden gemileri (Bulk / Ore Carriers)
-Maden / dkme yk / Petrol gemileri (Obo Carriers)
c) Kereste gemileri (Lumber veya timber Carriers)
2- Sv yk gemileri (Liquid cargo Ships)
a) Akaryakt tankerleri (tankers)
b) L.P.G. tankerleri (L.P.G. Ships)
-Btan gaz tayan tankerler
-Propan gaz tayan tankerler
c ) Asfalt tankerleri
d) arap tankerleri (Wine Carriers)
e) Asid tankerleri (Acid tankers)
t) Su layterleri (Fresh water tankers)
g! Zeytinya tankerleri (Olive oil Carriers)
h) Amonyak tankerleri (Ammonia tankers)
) Kimyevi yk tayan tankerler (Chemical tankers)
3- Souk depolu (Frigorifik) gemiler (Reefers veya Refrigerated Ships)
a ) Meyve-sebze gemileri (Fruit-vegatable Carriers)
b ) Et gemileri (Meat Carriers )
c ) St, tereya, yumurta gemileri
38
4- ok amal gemiler (Multi purpose Ships)
Kuru, sv veya soutulmam yk tayacak dzende gemiler
B) Yolcu gemileri (Passanger Ships)
a) Okyanus aan (translantik) yolcu gemileri (Ocean-going Iiners)
b) Ksa sefer yapan gemiler (Short-sea passenger liners)
C) Kark gemiler (Mixed Ships)
a) Feribotlar (Ferry boats)
b) Yk-yolcu gemileri
c) Posta-yolcu gemileri
d) Tanker-yolcu gemileri
II- Hizmet Gemileri:
a) Tarak dubas (Dredger)
b) Rmorkr
1- tici rmorkr (Tow boat)
2- ekici rmorkr (Tug boat)
aa) Ak deniz rmorkr (Ocean-going tugs)
bb ) Liman rmorkr
c) Seyir alameti deyen, kaldran gemiler
d) Kurtarma gemileri (Salvage vessels)
e) Deniz itfaiyeleri (Fire boats)
f) Fabrika gemileri (Salvage vessels)
g) Fener gemileri (Light Vessel)
h) Balk gemileri
1- Trol gemileri
2- Balina gemileri
i) Hava istasyon gemileri
j) Buzkranlar (Ice-breakers)
k) Fuar gemileri (Exhibition vessels)
I)Okul gemileri (Training Ships)
m) Yzer kreyn (Floating crane)
n) Yk mavnalar (Cargo barges)
o) Mavna itici tekneler (Barge line pusher boats)
) Srvey gemileri (Survey vessels).
p) Dizel elektrik gemileri (Diesel electric vessels)
r) Dier Liman hizmetlerinde kullanlan tekneler
III- Harp Gemileri:
a) Muhabere gemileri (Battle Ships)
b ) Kruvazrler (Cruisers )
1- Ar kruvazrler (Heavy Cruisers )
2-Hafif kruvazrler (Light Cruisers)
c) Uak gemileri (Aircraft Carriers)
1- Hcum uak gemileri (Attack Aircraft Carriers)
2- Refakat uak gemileri (Escort Aircraft Carriers )
d) Muhripler (destroyers)
1- Refakat muhribi (Escort destroyers )
2- Refakat gemileri (Escort vessels )
e) Denizaltlar (Submarines)
1 Gdml mermi atan denizaltlar (Guided missile-Submarines)
39
f) karma gemileri (Landings Ships)
1 -Tank karma gemileri
g) Devriye gemileri (Patrol vessels)
h) Bakm-tamir ve ikmal gemileri
i) Ulatrma gemileri (Transport vessels)
letme dzenlerine gre gemiler:
A) Tramp gemileri (Tramp Ships)
B) Muntazam seferli gemiler (Liners)
1- Yk Laynerleri (Cargo Iiners)
2- Yolcu Laynerleri (Passenger liners)
altklar su alanlarna gre gemiler:
A) Deniz gemileri
B) Nehir gemileri
C) Gl gemileri
Yrtme glerine gre gemiler:
A) Krekle yrtlen gemiler
B) Yelkenli gemiler
C) Makineli gemiler
aa) Buharl gemiler (S/S, Steam Ships)
bb) Dizel makineli gemiler (M/S, Motor Ships)
cc) Nkleer gemiler (N/S, Nuclear Ships)
Sefer blgelerine gre gemiler:
A) Ak deniz seferi yapan gemiler (Deep sea traders)
B) Ksa sefer yapan gemiler (Short sea traders)
C) Kabotaj seferi yapan gemiler (Home trade vessels)
Gemilerin genel snflandrlmas yukardaki biimde yapldktan sonra, konumuzla ilgili tiplerin
almalarna balayabiliriz.
3. TCARET GEMLER
Ticaret gemileri ok eitli tip1er altnda toplanrlar. Buna ramen bu tip gemilerde ortak olan bir
zellik vardr.Yaptklar hizmeti ticari gaye iin yaparlar .Bu sebepten ncelikle baz ticari konular
belirlemek gerekecektir .Deniz ticaretinde iki ana iletme tr vardr. Bunlar: (a) Tramp iletmecilii, (b)
Liner (layner) iletmecilii, gibi ikiye ayrlr .
a) Tramp letmecilii: Bir armatr gemisini dnya zerinde nerede karl bir tama ii varsa
oraya gnderirse ve geminin bir yl iindeki seferi belirli bir program iinde yer almyorsa, bu tr
tamaclk Tramp Shipping diye aklanr. Tramp gemi ileten irketler dnyann belli bal ticari
merkezlerinde tm dnya i hareketlerini takip etmek,navlun piyasas hareketlerini,siyasi
durumlar,ekonomik ve sosyal geliimleri izlemek zorundadrlar. Bu iletmeler gemilerini tam veya ksmi
tanma iin,sefer veya zaman zerine kiralamaktadr.Tramp iletmecilikte daha az kara personeli
kullanlmakta, bunun yerine dnyann deiik limanlarnda personel deitirme masraflar ortaya
kmaktadr. Buna karn Tramp iletmeler, gemilerin almasn ekonomik artlarn bozuk olduu
durum)arda ertelemekte ve tm personeli kartarak belirli limanlarda gemiyi balamaktadr. Bu ekilde
balanm gemiye leydap (laid up) denir.
b) Dzenli hat iletmecilii (Liner Shipping): Geminin veya gemilerin belirli limanlar arasnda ve
program iinde belirli srelerde almasna Dzenli hat iletmecii denir. Bu ekilde alan gemiler,
yk, yolcu veya yk-yolcu gemileri olmaktadr. Layner gemi iletmecilii, ok kazanl ve srekli
tamaclk bulunan limanlar arasnda ve byk iletmeler tarafndan yaplr. Bu iletmeler eitli
kurulular ve hkmetler ile yakn bir iliki iindedir. Dzenli hat iletmeciliinin devletlere yararl olduu
hatlarda bu iletmelerin zararlarn karlayarak uygulamalar grlr.Genel olarak deniz iletmeciliinin
40
hkmetler tarafndan korunduu durumlarda veya devlet tarafndan yapld durumlarda dzenli hat
iletmecilii grlr. Gemisini dzenli hatlarda altracak armatrlerin yksek bir kara iletme
masraflar bulunur. Bu tr iletmeler ok gl irketler ve yan kurulular, rnein kara nakliyat vb.
kurarak kombine bir sistemle mcadele ederler.
4. YK GEMLER (cargo Vessel):
Ticaret gemisi denince akla ilk gelen, bir yk iki liman arasnda tayarak hizmet gren gemiler
hatrlanr. Bu tip gemilerin tonajlar (Dwt), 2000 ile 20.000 arasnda deiir. Gemi yaplar, yk tamak
zere dizayn edildiinden, ambarlar, balast tanklar, yk donanmlar gibi tamaclk ynnden nem
tayan ksmlar bulunur. Bu tip gemilerin sahil limanlar arasnda alan ve tonaj 2000 dwt'den ufak
olanlarna koster (coaster) denir. II. Dnya harbi srasnda ina edilmi 7000-10.000 Dwt arasnda
birbirinin ayn zellikte olan Liberty ve Victory tipi gemilere konvansiyonel yk gemileri denir.
Yk gemilerinin eitli tipleri vardr. Geminin tonaj bydke tama ynnden belirli bir amaca
dnk gemiler ortaya kar. rnein Dkme yk tayclar (Bulk Carriers) genel olarak donanmsz
(gearless) teknelerdir.Tonajlar 1500 dwt'den byk olur. Geminin bu ekilde bir zellik altnda tutulmas
bir tama talebinin neticesidir. Byle gemilere rnek olarak Maden tayclar, eker tayclar ve tahl
gemileri olabilir.Bu tr gemilerden bahsederken gze arpan tip tankerlerdir. Son on yl iinde dnya
tanker filosu sratle bym ve gnmzde dnya ticaret filosunun %40 kadar olmutur. Tanker
boyutlar dnya ticaret dalgalanmalar ile etkilenerek bymekte veya klmektedir. rnein, 1982
ylna kadar 500.000 Dwt snrna kadar gelinmi fakat piyasa ihtiyalar kslnca, yeni saylacak byk
tankerler sklmeye (breaking) verilmi ve kk tankerler tutulmaya balanmtr. Gnmzde geerli
olan byklk, Suez size denen, ykl iken Suez Kanalndan geebilecek su ekimine sahip
tankerlerdir.
Tanker teknesi ham petrol, ham petrol rnleri ve kimyasal sv yklerin tanmas iin yaplm bir
yk gemisidir. Yapm itibariyle klasik bir gemiden farkldrlar. Byk bir sarncn makine dairesi ve
personel kamaralar ile takviye edilmi bir grn vardr. Tekne enine ve uzunluuna olmak zere
eitli yk tanklarna blnmtr.Denizli havalarda personelin gverte zerinde yrmesi iin ykseke
bir asma kpr bulunur (kedi kprs).
a) Kedi kprs h) Yk tanklar
b) Malzeme ambar ) Yakt tank
c) Portu j) Makine dairesi
d) Dip (Deep) tank k) Balast (D.B.) tank
e) Ba pik tank l) K pik tank
f) Koferdam m) Personel yerleri
g) Pompa odas
Tanker teknesinde ykleme boaltma, tanklar birbirine balayan borular ve pompa istasyonu
vastasyla olur. Ham petrol tayan tanker tanklar, yk gerektiinde stmak ve akkanlk kazandrmak
iin stim geen serpantin borular ile donatlr. Tanklarn arasnda bir bo ara tank bulunur, bylece tankn
birinde olan bir yangnn,teki tarafa gemesi nlenir. Bu bolua koferdam denir. Kimyasal yk
tayacak tankerin tanklar zel bir koruyucu ile kaplanr (coating).
41
Tanker filosu petrol reten yerlerden ykledikleri ham petrol (crudeoil) rafinelerin bulunduklar
yerlere tarlar.Burada alnan ilenmi petrol rnleri de dnyann endstri merkezlerine tanr ,
Kmr gemileri, sahiller boyunca kmr tamak iin dizayn edilmi iki veya daha ok dzgn
ambar olan teknelerdir. Gemi gvertesinde ykleme-boaltma ilemini yapan kreynler bulunur ve
bunlarn dolamalarn kolaylatrmak iin direk ve bumba gibi yksek yaplar bulunmaz. Makine dairesi
ve personel kamaralar k taraftadr.
Konteyner gemileri, liner servisleri iinde bir gibi bym yeni tip gemilerdir. Bunlar ''kapdan
kapya nakliyat'' (Doors to Doors) dsturu iinde kapal sa kutular (Container) iindeki ykleri tarlar. Bu
kutular standart ller iinde yaplr ve 20 ft ve 40 ft gibi terimlerle belirtilir.
Konteyner nedir? Ayn grup yklerin nceden Konteyner denen kapal hacimlere istif edilerek
yklenmesi ve bunlarn ykleme limannda hazr tutulmas eylemidir. Bylece, yklerin hasara uramas,
alnmas veya eksilmesinin nlenmesi yannda, ykleme ve boaltmada srat salanmas gibi yararlar
vardr. Konteyner denen kapal elik satan yaplm kutular standart boyutlarda yapldklarndan
gemilerden itibaren btn tama aralar bu standarda uydurularak ina edilirler. Buna gre Konteyner
boyutlar: 20 ft x 8 ft x 8 ft (6. 096 x 2.438 x 2.438 metre) ve 40 ft (19.20 metre) olmak zere iki tipdir.
Konteynerler souk yk tamak zere soutmal da yaplrlar. Bunlarn birbiri ile kilitlenme donanmlar
bulunduundan yklemeden sonra balama (Lashing) operasyonu kolaylar. Bu sebepten birbiri
zerine alt sra Konteyner yklenebilir. Konteynercilik ile ilgili tm standart boyutlar ve uyulacak artlar
I.S.O. denen (International Standart Organisation) kurulu tarafndan saptanr.
Ro-Ro gemileri, Konteyner tamaclndan esinlenerek gelitirilmi bir uygulamadr. Bu tip
gemilerde ama ykleme-boaltma sresini en dk dzeyde tutarak iletme masraflarn azaltmaktr.
Bu gemilerin ba-k veya bordada bulunan rampalarndan tekerlekli aralar veya tekerlekli tayclar
(mafi trailers) zerinde Konteynerler 'yklenir. Gemide bulunan bir ykleme arac (Tug Master) veya
forkliftler ykleri gemiye almaya veya kartmaya yarar.
Her gemide olmayan donanm ve cihazlar yeni dizayn gemilere konulmaktadr. Ro-Ro gemilerde
bulunan asansr (lift), alt gverteye giren yklerin st gverteye kartlmasn salar. Yine bu tip
gemilerde bulunan dzeltme (veya baylma nleyici) tanklar (anti heeling) ile geminin yarm derece
sancak veya iskeleye baylmas durumunda otomatik olarak kar blme balast alnarak gemi
dorultulmaktadr.
Meyve tayclar, kuvvetli hava fanlar ile donatlm gemilerdir. Bu tip gemilerde hava deiim
deeri (air change) nemlidir. Bu say bir saat iinde tm ambar havasnn ka defa deitirildiini
verir.rnein bir narenciye tayacak gemide bu say 35 civarndadr. Bunun dnda, ambarlar
soutularak Meyve tayan gemiler vardr. eftali tayacak bir gemi byle bir tipdir.
O.B.O.'lar (Ore/Bulk/oil), ok amal dkme yk tamak zere dizayn edilmi gemilerdir. Bu
gemiler 125000 Dwt civarnda olurlar. Balastl seyir saysn azaltmak iin yaplm ekonomik bir
sistemdir. bu gemiler maden cevheri, hububat, dkme ya tarlar. Bunlarda geni ambar azlar, byk
ve kendinden trimli ambarlar bulunur. Boyuna dkme yk perdeleri, asma tanklar ve kompartmanlar
dizayn edildiinden geminin Stabilite (denge) sorunlar halledilmektedir. zellikle maden tayclarn
D.B. tanklarnn derinlii normal gemilerde daha fazladr. Bylece arlk merkezini ykseltmek ve ar
denizlerde geminin sert dorumlu (Stiff) olmasn nlemek mmkn olmaktadr. Bu tip gemiler konveyr,
kreyn ve kepe ile boaltldndan tank st salar takviyeli yaplr.
Soutulmu ambarl gemiler , dondurulmu et, tereya veya yumurta tamak iin yaplmtr.
Ambarlar zel olarak izole edilmi gemilerdir. Soutma ilemi zel makinelerle salanr.
Kereste gemiler ise, byk bir prizmatik dzgn ambarl gemilerdir. Geni ambar azlar
bulunur ve bu tip gemilere '' adal gemi'' denir. Gverte binalar, gverteye yklenen yk iin korunak
devi grr.
5. YOLCU GEMLER
Yolcu gemileri dzenli hat gemileridir (liner). En byk yolcu laynerleri en fazla
42
yolcu trafiinin grld ticaret rotalar zerinde kurulmutur. Yeryznde bu rotasyonun Avustralya ve
Kuzey Amerika hattnda topland izlenir. Bu ekilde alan yolcu layner gemileri yolcu ve posta tarlar
fakat yksek navlunla abuk gitmesi gereken ykleri de alrlar. Byle tipik bir layner yolcu gemisi
1200-2000 yolcu kapasitesine ve 28 knots srate sahiptir .Bu gemiler 10,000-80,000 Gros ton arasnda
yaplrlar .
6. HZMET GEMLER
Bu tip gemiler genel olarak gemilerin kendi ilemlerinde yapacaklar seferlerin selameti ve
yolunca yaplmasn oluturan ileri yapmakta kullanlr. rnein rmorkr limana giren geminin rhtma
yanamasn salar ve ak denizde hareketten aciz tekneleri yedekler. Bir seyir alameti deyen gemi,
navigasyon iin gerekli bir amand-ray yerine balar. Bir deniz itfaiye gemisi, limanda veya denizde
yanan gemi yangnlarn sndrr. Bir fener gemisi, bulunduu mevkide seyreden gemilerin mevki
saptama-sna yardm eder. Bir buzkran gemisi, kuzeyde mevsim gerei deniz ve nehirler buzlarla
kaplannca, buz krarak gemilere yol aar. Bir tarak gemisi s ve abuk kirlenen liman ve nehirleri
tarayarak derinliini oaltr.
7. BALIKI GEMLER:
Balk teknesi hizmet cinsine gre sahillerde avlanan kk bir tekneden Okyanusa karak
avlad bal konserve yapan byk tonajl gemilere kadar farkl yaplar gsterir.
Balk avclnda kullanlan tekneler kullanma alanlarna ve lkelere gre deimektedir. rnein
okyanusta avlanacak gemiler byk ve iyi donatlm gemiler olmaktadr. Avlanan gemilerin limana
dnerek zaman kaybetmesini nlemek iin bir konserve yapm gemisi bunlar izlemekte ve avlanan
balklar denizde ilenmekte, konserve, balk ya, balk unu vs. elde edilmektedir.

DRDNC BLM


YELKENL TEKNELER

1. TANIM
Su zerinde yzen bir cisimden yararlanma fikrinin doduu gnden beri aratrlan bir sorun
ortaya kmtr.Su zerindeki bu cisim nasl hareket edecektir? Bilindii gibi, bir cismin iki konum
arasnda hareket etmesi iin bir kuvvete gerek vardr. Bu kuvvetin basit uygulamalarn, bir srk paras
ile sa sularda teknenin itilmesi, krek denen aralarla suyun younluundan yararlanarak teknenin
hareket ettirilmesi veya nehirlerde insanlar ve hayvanlar tarafndan uzun halatlarla sahilden
yedeklenerek ekilmesi eklinde gryoruz.
Yelken denen bir yardmc kullanarak doann rzgar gcnden yararlanp byk teknelerin ak
denizlerde seyir yapmas basit bir bulgudan gelitirilmitir. Hepimiz, sonbaharda sararan yapraklarn
bazen bir kk su birikintisi iine dtn ve rzgarn etkisiyle bir yelkenli tekne gibi hareket ettiini
grmzdr. te, en basit ekliyle bir yelkenli teknenin tanmn bir kuru yapran su zerindeki
hareketini izleyerek grebiliriz.
Yelken, bulunduktan sonra kk teknelerde ve i sularda uzun asrlar boyu kullanlmtr, Byk
teknelerde yelken kullanlmas, baz yardmc donanmlarn gelitirilmesi ve yelkenlerin de kullandklar
yerlere ve durumlara gre yeni ekiller sokulmasyla mmkn olmutur.Bugn,eskinin gze bir Clipper
yelkenli teknesinin resmi sadece modern gemilerin salonlarn ssleyen birer resim olarak grlse de,
yelkenli tekneler denizcilerin yetime alarnda bir eitim arac ve amatr denizcilerin giderek gelien bir
tutkusu olmutur. Bu sebepten her gemicilik kitabnn gzde konularndan bir tanesi de Yelkenli tekneler
blmdr. Biz bu blmde her denizcinin bilmesi gereken nemli yanlar ele alacak ve genel bir
aklama yapacaz.
2. TEKNENN YAPISI:
43
Yelkenle ve krekle hareket eden en tannm ve ok kullanlan tekne Filika (boats)dr. Yapsal
ynden bir filika Metal, (galvanizli sa veya alminyum), Plastik (Fiberglas) ve aatan yaplr. Kullanlan
Bu ekilde bir uygulama eski Rusya'da Volga nehrinde grlmtr,
Clipper' lk kez 1839 ylnda yaplan bir eit sratli yelkenli gemi
aa teknenin yapsna gre seilir, bunlar am, karaaa, dibudak, tik ve maun'dur. Bunlarn dnda
demir tel kullanarak teknenin formunu hazrlayp bunu imento ile svayarak da tekne yaplmaktadr.
Gnmzde aa kullanarak tekne yapm giderek azaltmakta, bunun yerine yapm- bakm ve
kullanm daha kolay plastik ve cam elyafl tekneler almaktadr. Burada bir klasik tekne tanm yapmak ve
ksmlarn belirtmek iin aatan yaplm bir gvdeyi ele alacaz.
Bir filika teknesi iki eit karine biimine gre yaplr: (a) Yuvarlak karine (round bilge) (b) Bask
karine (hard chine). Bu yapy oluturacak kaplama tahtalar da drt ynteme gre bir araya getirilir,
bunlar:
a) Bindirme kaplama (clinker): Bu yntemde st taraftaki tahta sonra gelen tahtann bir para
zerine bindirilerek tespit edilir.
b) Armuz kaplama (carvel): Bu yntemde kaplama tahtalar birbirine altrlarak ve yan yana
getirilerek tespit edilirler.
c) Kutrani kaplama (Double diagonal): Bu yntemde iki sra kaplama tahtas omurga ile 45
derecelik bir a yapacak ekilde yan yana getirilerek birletirilmitir.
d) Karavela kaplama: Bu ynteme gre di kaplamalar armuz stilinde ve i kaplamalar baa
veya Ka doru 45 derece eimli olarak konur.
Bir filika teknesi iki tr k yapya sahiptir: (a) Ayna k (transom Stern), (b) Kepe k (Double
ended).
zellikle gemilerde kullanlan ve can filikas (life boat) denen teknelerde yzerlik-Sephiye
(Buoyancy) denen bir etkinlik salayan hava tanklar bulunur. Bu ekilde yaplm bir tekne tamamen su
alsa da batmaz. Plastik teknelerde hava tanklar cam kp ile doldurulmutur.
Gemilerde can filikalar Matafora (davits) denen mekanik veya elektrikli donanmlarda tanrlar.
Bu donanmlar geminin Filika gvertesinde bulunur. Eski tip mataforalarda, kalastra zerinde duran
filikay ykseltip (hisa) bosalarndan kurtarmak (Clear away ) ve sonra matafora ayaklarn dndrerek
filikay gverte dna tamak (launch aft and forward) ve son olarakta denize indirmek (mayna) ilemleri
insan gc ve mekanik donanmlarla yaplrd. Gnmzdeki modern mataforalarda bu iler elektrik
motorlar ile yaplmaktadr. Filikay tutan bosalar fora edilmekte ve motorun svicine baslnca filika
otomatik olarak denize veya istenen gverte seviyesine kadar mayna olmaktadr.
Bir can filikasnn kapasitesi, gemilerin tayacaklar filika says ve cinsi, bir can .
Filikasnda bulunmas gerekli donanm ve malzemeler, Uluslararas Denizde Can Emniyeti
szlemesinde belirtilmitir.
3. FLKANIN KISIMLARI:
Bir filika teknesinin yapsal ksmlar ek. 23. de gsterilmitir. Burada gsterilen ksmlara ksaca
bir gz atalm;










44
(9. 75 m. cutter tekne)
1. Bodoslama praolu 17. K omurga aynas
2. Yedekleme dikmesi destei 18. Erkek ve dii inecikler
3. Yedekleme dikmesi 19. K! bodoslama praolu
4. Az kuaa Levhas 20. Salma omurga vinci
5. Kpete 21. Salma omurga kutusu
6. Iskarmoz kpetesi 22. Salma omurga
7. Direk kelepesi 23. or1urga
8. Kuak 24. Dekler
9. Srtnme takviyesi 25. Kontra omurga
10.Talazlk 26. Direk skaas
11. Lumbar kapa 27 Ba far tahtalar
12. Iskarmoz 28 Dekler
13. K oturak 29. Ba ymas
14. K kanepe 30. Ba bodoslama
15. K aynalk 31 Ba bodoslama astar
16. Yatay praol 32.Yedekleme otura















Ana omurga (Keel): Teknenin temel ksmn oluturan ve kzaa ilk konan btn ve salam bir
aatr. Mee veya grgen gibi dayankl aalardan yaplr. Alt yzeyi bakr bir levha ile kaplanr. Tekne
karaya ekilince srtnmeden zarar grmesi nlenmi olur.
omurga (keelson): Ana omurgann zerine boydan boya kaplanm bir takviye parasdr. Ana
omurgaya balanan postalarn yuvalarn kapatr.Bu yuvalara Aoz denir.
Kontra omurga (hog): Ana omurgann alt yzeyine kaplanan ve onun d tesirlerden zarar
grmesini nleyen paradr. Bazen ince demirden yaplr.
Posta veya Eriler (frames): Bir teknede omurgadan sonra dizilen ve iskeleti oluturan
paralardr. Bunlar yerlerine gre alttan omurgaya ve stten kpeteye geirilir. Postalarn aralarnn sk
olmas teknenin salam olmasna yarar. Ancak hafif olmas istenen teknelerde seyrekletirilir.
Kaplama Levhalar (planking): Omurga ve postalar ile iskeleti oluturulan tekneyi rten ve
yzmesini salayan deiik yntemlerle birletirilen tahta paralardr.Bunlar deniz suyuna dayankl
tahta Levhalardan yaplr.
Iskarmoz (crutche): Kreklerin baland ve kpete halarndaki deliklere sokulmu ubuklar
veya yarmay denen maden tutamalardr.
Burma Levhas (garboard strake): Omurgann her iki tarafndan batan ka devam eden lk
45
kaplama Levhasdr. Omurgadaki aoz denen yarklara geirilmitir.
Kpete (gunwale): Postalarn bitim yerlerinde, ba bodoslama ile k bodoslama arasnda
uzanan aa kuaktr. Kreklerin baland skarmozlar tar.
Praollar (kness): Oturak tahtasn filika bordas ile birletiren (L) eklinde destek paralardr.
Praollar ters olarak yerletirilerek kemere ve oturak tahtasn tayan dirsek (braket) Ieri meydana
getirirler. (stralya)
Az kua Levhas (top strake ): Kaplama Levhalarnn kpeteye birletii en yukarda
bulunan tahtasdr.
Oturak tahtas (thward): Alabandadan alabandaya uzanan ve filikada bulunan personelin
oturmasn salayan geni aa Levhalardr.
Ba bodoslama (Stem): Omurgaya eklenmi ve dikey duran salam bir aa paradr. K
bodoslama (Stern post): Teknenin knda bulunan dikey paradr. Ayna k teknede ksa kalr. Kuaklar
(stringers): Postalarn zerinde batan ka kadar uzanan ve teknenin boyuna direncini oaltan ince
aatan tahtalardr.
Borda trizi veya yumru (rubbers): Teknenin bordasnda st kaplama Levhalar zerinde
batan ka kadar uzanan bir balksrt paradr. Teknenin bir yere srtnmesinde bordasnn hasar
grmesini nler.
Dmen (Rudder): K bodoslama zerindeki dii ineciklere zerindeki erkek ineciklerle taklan
ve dmen yekesi ile evrilen bir paradr. Teknenin kumanda edilmesini salar.
Lavra delii: Viral bir metal paslanmaz tapas bulunan ve teknenin bir ka yerine yaplan kk
deliklerdir. Tekne kzaa alnnca bu delikler alarak ieriye dolan sular boaltlr .
Ko boynuzu (cleat): Filikann alabandalarna balanm olan ve zerine halat ve salvolarn
volta edilmesi iin (V) biiminde yaplan elik paralardr.
Direk skaas (mast step): omurga iinde bulunan bir ksm olup filika direi buraya taklr.
Puntel (pillars): Bir ucu oturaklarn altna teki ucu deklere dayanan destek paralardr.
Far tahtalar (bottom boards): Posta ve deklerin zerine rtlen ve gerektiin de yerlerinden
kan, filika iindekilerin zerinde durduklar Levhalardr.
Filikann ba ve k tarafnda omurgadan desteklenen mapalar bulunur. Filika denize mayna
edilirken tirenti halatlar Robinson kanca kurtarma donanm ile bu mapalara balanmtr. Filika suya
deince, kanca kurtarma donanm mekanik olarak alr ve filika tirentilerden kurtulur.
4. YELKENLER
Doann rzgar gcyle bir tekneyi seyrettirmek yeryznn en uzun sren denizcilik uygulamas
olmutur. Yelken devrinin kapanmas kolay olmam, makineli gemilerin yerlerini almas iin uralar
verilmitir. Yelkenin tarihini incelersek, uzun seneler boyu drt yakal (keli) yelkenler ile seyir
yapldn gryoruz. Oysa drt yakal yelken her rzgar iin yararl olmayan yelkendir. Nitekim yakal
(keli) yelkenlerin bulunmasyla her ynden eser rzgardan yararlanmak imkan domu ve denizcilik
bilinen aamasna balamtr.
Yelkenli teknelerin incelendii bu blmde ncelikle yelkenleri tanmak yararl olacaktr. Yelkenli
teknelerde drt yakal ve yakal yelkenler kullanlr.Bu tr yelkenlerin yakalarna ve yakalar birletiren
astarlara (kenarlara) verilen isimler ek. 24. de gsterilmitir. yakal yelkenlere Pena veya Latin
yelken, drt yakal yelkene Randa yelken ad verilir. yakal yelken pruva direinin ilerisine ekiliyorsa
Flok adn alr. Eer yakal yelken direkler arasna ekilmise Valene adn alr.Yine bir yakal
yelken seren ile direk arasna ekilmise Pik adn alr.
Randa yelkenler, son direin gerisine ekiliyorsa bucrum yelken adn alr. Randa yelken kullanlan
teknelerde yelkenlerin altabao astar bumba denen yuvarlak bir aala donatlm, st astarna da
(seren astar) seren denen bir aa balanmtr.Yelkeni hisa etmek (ekmek) iin serenin orta ksmna
bal ve direkteki tornadan geirilmi kandilisa halat ile yine serenin topuk ksmna bal Cvadra:
Teknenin ba tarafndan uzanan ve ana diree stralyalarla balanan serenlerdir,
46
kordolina halatlarn lava etmek (ekmek) gerekir.
Floklar mayna ve hisa etmek iin, floklarn yukar yakalar denen rdek yakalarna bal bulunan
iki halat lava veya laka etmek gerekir. Bu halatlardan flou hisa edene rdet halat, mayna edene
gargari halat denir.
Yelkenlerin st yakalarna alm, yelkeni seren veya gize balamak iin kullanlan deliklere
matafyon denir. Bir yelkenin btn kelerinde ve camdan halatlarnn balang ve bitim yerlerinde
bulunan medeni ereveli deliklere radansa denir. Bir yelkeni sert havalarda kltmek iin yerletirilmi
bir sra halata camadanlar denir.

























5
.YELKENL TEKNELERN DONANIMLARI:
Bir yelkenli tekneye ad veren zellik, direklerinin says, yelkenlerinin tr ve donatl ile teknenin
boyutlardr. Bunlar iinde basitten balayarak tam donanml (armal) gemilere geerken, yelkenli
tekneye bu zellii veren ilk donanmn tek direk olacan belirtelim. Tek direkli bir teknede donatlan
drt yakal ve yakal yelkenlerin dizili durumuna gre isimler tremektedir.
alopa (sloop ) tek direkli ve cvadral bir teknedir. Bir mayistra yelkeni, ve direin nnde flok
iin yeterli yer bulunur. Bu tip tekne cvadrasz da olabilir (knockabout).
Kutter ( cutter): Bu tekne de Sloop gibi tek direklidir; fakat direk tekne ortasna daha yaklatrlm
ve bylece ana yelken ve flok yelkeni iin toplam )yelken alan ikiye blnmtr.
Gnmzde kullanlan 34 ft. (10.36 m.) Cutter teknenin yelken donanmna bir gz atarsak: (a)
Ana yelken (Main sail), (b) n flok (working jib), (c) Veledi berka yelken (Fore stay sail), (d) Cenova
yelken (genoa) bulunur,

Cenova yelken: Altabao yakas ok bytlm flok tipi yelken,

47





















(1) Aevela gnderli mayistra yelkeni (ana yelken), (2) atal. (2a) Flok yelken. (3) Gradin astar. (4) Aevela gnderi. (5) f)Direk
cundas. (6) Tirnele halat -cunda makaras. (7) Cvadra. (8) Cvadra stralyas -mistao. (9) armh halat. (10) Uskuta halat ve
palangas. (11 ) Bumba. (12) Uskuta yakas. (13) Gargari halkalar. (14) Seren astar. (15) Dmen ve yeke.
Ke (ketch), iki direkli ve cvadral bir teknedir. Bu tip teknede pruva direi (mainmast) byktr ve
teknenin ba tarafndadr. Grandi direi (mizzen mast) teknenin k tarafndan yer alr. 42 ft. (12.80 m.) Iik
bir Ke tipi teknenin yelken donanmna gz atarsak: (a) Ana yelken, (b) Mizana yelkeni (mizzen sail), (c)
Flok (jib), (d) Cenova, (e) Valene yelkeni (stay sail), (d) Frtna flou (strom jib), (e) Frtna yan yelkeni
(storm trysail) bulunur.

























ek. 26. Ke (ketch) donanml bir teknenin ana (sabit) donanm ve selvieleri.
Valene yelkeni. Istralyalar zerine alan yakal bir yelken
Frtna yelkeni. Kaln yelken bezinden, alan kltlerek yaplm ve frtnal havalarda kullanlan yelken
48

Trhandil: Bodrum civarnda yaplan denizlerimize has bir teknedir. ki direkli ve
cvadral olur. Latin yelkenlidir. Tekne gaga burunlu ve kepe kldr. Geni bir tekne ii kapasitesi
bulunur.
Uskuna (schooner), iki veya daha fazla direkli olup yan yelkenler ile donatlm teknedir. Uskuna larda
pruva direi kabasorta ve grandi direi sbye donanm bulunur. Bermuda armal kotralara Uskuna
armal ad verilir. Uskuna tipi tekneleri (a) Sbye armal, (b) Gabya armal4 diye ayrabiliriz.













ek 27. Yukardaki ekillerden (a) ve (b) Sbye donanml. (c) ve (d) Gabya donanml uskunalar gstermektedir.

ek. 27 .(c) de, bir gabya donanml uskunada (top sail schooner) bulunan yelkenler srasyla:(1)
Ana yelken (mainsail). (2) Ana giz gabya yelkeni (Main gaff top sail), (3) Ana gabya ubuu Valene
yelkeni (Main topmast stay sail), (4) Velestralya yelkeni (foresail), (5) Babafingo yelkeni (Fore Upper top
sail), (6) Gabya yelkeni (Fore Lower top sail), (7) Tranketine flok (Fore stay sail), (8) Byk flok (jib), (9)
D flok (outer jib),(10) Kuntura flok (flying jib ).
Bir yelkenli teknenin donanm iki ksmda incelenir: (a) Ana arma (standing rig), (b)Selvieler
(Running rig). Ana arma, durumu deimeyen ve yelkenleri tayan direkler, gabya ubuklar, stralyalar,
patrisa ve armhlar gibi sabit donanmlardr. Selvieler ise, seren ve yelken hareketlerinin kontrol
edilmesine yarayan mantilya, kandilisa, prasya ve uskutalar gibi donanmlardr.
Kik (whaler) eskiden balina avnda kullanlan ift pruval 9 m. boylarnda krekli filikalardr. Genel
olarak iki direi ve sabit armal yelkenlerden oluan fakat flok bulunmayan donanmna sahiptir.
Patalya-Dingi (dinghy), yaklak 4 m. boyunda, krekli, bir ya da iki yelkenli teknelerdir. Bu
teknelerde Aevela gnderli yelken donamn kullanlr. ek. 25. de byle bir tekne gsterilmitir. Dingi'ler
sadece krek ve yelkenle deil, makine ile yrtlrler.
6. TAM ARMALI GEMLER:
Tam armal bir yelkenli gemi (sailing Ship), btn direkleri zerindeki yelkenleri
drt yakal (randa) yelken olan teknedir. Tam armal gemilerin donanm olarak en gelitirilmileri
''Clipper'' denen in'den ay , Avustralya'dan yn tamakta kullanlan tam armal gemilerdir. Bu tekneler
60 70 m. boyunda, 1000-1200 Gros tonajda ve elverili havalarda 14-15 knots sratinde gemilerdir. Be
direkli bir yelkenli geminin direklerine srasyla batan itibaren aadaki isimler verilir:
(a) Pruva direi, (b) Grandi direi, (c) Mizana direi, (d) Kontra Mizana, (e)Kontrala Mizana. Pruva
direine ana direk de denir.


Kabasorta donanm. Direk donanmlar serenli ve seren yelkenli olan armalar
Sbye donanm. Direklerinde seren yelkenleri bulunmayan yalnz yan yelkenleri bulunan geminin donanm
Bermuda armal Direk ve rdei yksek, gen (pena) biimi serensiz yelkenli olan yat donanm.
4 Gabya donanm. Ana direklerin zerinde bulunan ubuklara ve serenlere balanan drt yakal
branda yelkenli bulunan donanm
49

a) Barko (barque): Direklerinin says en az tane olan gemidir. Pruva ve grandi direkleri
kabasorta ve Mizana direi sbye armaldr.
b) Brik (brig): ki direkli ve iki direi de kabasorta armal ve tam serenli olan yelkenli teknedir. Bu
gemide grandi direinin gerisine bir randa yelken ilave edilmitir.
c) Gulet: Brik'ten ufak, iki direkli, hafif armal, pruva direi tam armal ve seren yelkenli, grandi
direi randa yelkeni donatlm teknedir.
d) Brigantin: Pruva direi kabasorta ve grandi direi sbye donanml Brikten ufak yelkenli
teknelerdir.




ek-28 direi de kabasorta armal bir Barko (barque) yelkenli gemisi








e) Barkopes veya Navi (Barquentina):Direklerinin says en az olan ve bunlardan pruva direi
kabasorta armal ve tam serenli, grandi ve Mizana direkleri sbye armal gemidir.
7. KOTRA VE YAT TEKNELER:
Genellikle amatr denizciler tarafndan kullanlan gezinti teknelerinden olan Kotra tek direkli bir
yelken teknesi olup sbye armal ve makinelidir. Yat ise, daha narin yapl, bir veya iki direkli yelkenli
teknedir. Kotra ve Yat tipi gezinti tekneleri ok eit biim ve donanmlara sahiptir Bu tekneleri ncelikle
(a) Tek direkli, (b ) iki direkli tekneler diye ayracaz.
Tek direkli gezinti teknelerini ek-29 den incelersek.




ek. 29. eitli tip ve donanml gezinti tekneleri.





ek. 29. eitli tip ve donanml gezinti tekneleri
aa) Aevela gnderli tekne, (e) de gsterildii gibi bir cvadra, iki flok, bir mayistra yelkeni ile
50
donatlm en eski tip teknedir. Buna ramen gnmzde tercih edilmektedir.
hh) Bermuda donanml tekne, cvadras, olmayan, direk ve rdei yksek gen (pena) iki
yelkenli bir teknedir. Bermuda yelkeni, rzgar ynne daha yakn ve Aevela gnderli yelkene nazaran
daha kullanldr. ek. (f) de byle bir tekne gsterilmitir.
ki direkli yelkenli gezinti teknelerini incelersek.
aa) Aevela gnderli Yavl, ek. (d) de gsterildii gibi, pruva direinde bir mayistra yelkeni, bir
flok, bir yan yelken bir flok, bir yan yelken ve dmen yekesinin gerisindeki mizana direinde bocrum
yelken bulunan bir teknedir.
hh) Bermuda donanml Ke (ketch), ek.(a) da gsterildii gibi, kepe kl, yksek rdek li
bermuda yelkenli ve k tarafta dmen yekesinin nne yerletirilmi mizana direinde mizana yelkeni
(pena) bulunan cvadral bir teknedir.Cvadra ile ana direk arasnda flok ve valene yelkeni bulunur. Ayrca
frtna yelkeni ve Cenova yelkeni de donatlr. Bu tekneler okyanus ar sefer yapabilen gezinti yatlardr.
Yelken markalar: Gezinti tekneleri sportif amalarla kullanlrken eitli yarlarda kategorilere
ayrlarak seyretmektedir.Yaran tekneleri birbirinden ayrmak iin ana yelkenlerinin (mayistra yelkeni)
rdek yakasnda baz markalar ilenmektedir.Bu markalarn uluslar aras olann incelersek, stteki
rakam teknenin snfn, alttaki grubun bandaki harf hangi lkeye ait olduunu ve yanndaki rakam da
tekne numarasn vermektedir.rnein 6/K9 markas,6 metre snfndan (Class),ngiltereye ait (K)9
numaral teknenin tanmn yapmaktadr.
8. IKI DIREKLI GABYA YELKENLI USKUNA TEKNENIN DONANIMI:
No. DONANIMIN ADI NGLZCE

1Kuntura flok istralya halat Flying-jib-stay
2Kuntura flok kandilisa halat Flying-jib-halliards
3Kuntura flok gargari halat Flying-Jib-downhaul
4Pruva gabya stralyas Fore topmast-stay
5Tranketine flok kandilisas Fore-topmast-stay sail-halliards
6Tranketine flok gargari halat Fore topmast stay sail downhaul
7 byk flok larmosu Inner-jib stay
8i byk fok kandilisa halat Inner-jib halliards
9 byk flok gargari halat Inner-jib-downhaul
10 Pruva ana stralyas Fore stay
11Veledi berka yelkeni kandilisas Fore-stay sail halliards
12 Veledi berka yelkeni gargari halat Fore-stay saiI downhauls
13Kuntura flok skota halat Flying jib sheets
14 D byk flok skota halat Outer-jib sheets
15 byk flok skota halat Inner jib-sheets
16 Veledi berka yelkeni skota halat Fore-stay sail-sheets
17 Pruva gabya yelkeni mantilyas Upper-topsaillifts
18 Pruva gabya yelkeni gargari halat Upper-top sail-downhauls
19 Pruva gabya yelkeni kandilisa halat Upper-top sail-halliards
20 Marsepet halat Foot-ropes
21 Marsepet ayaklar Foot -ropes stirrup
22 Pruva gabya prasyas Upper-top sail-brace
23 Abao gabya yelkeni Kuntura skotas Lower-top sail-clew-line
24 Aboo gabya yelkeni skota halat Lower-top sail-sheets



51




















































ek. 35. ki direkli Gabya yelkenli bir Uskuna. (Two-mast top sail Schooner)

25 Trinket sereni mantilyas Fore-yard-lifts
26 Grandi gabya ubuu stralyas Main-topmast-stay
52
27 Grandi gabya ubuu yelkeni kandilisa halat Main-topmast-stay sail halliards,
28 Grandi gabya ubuu yelkeni gargari halat Main-topmast-stay sail downhaul
29 Grandi gabya ubuu yelkeni skota halat Main-topmast-stay sail Sheet
30 Pruva rdek halat Fore-peak-halliards
31 Pruva giz atal palangas Fore-throat-halliards
32 Trinket yelken skota ba1at Fore-sheets
33 Pruva altabao sereni mantilya halat Fore-boom-topping-lift
34 Aboa gabya yelkeni prasya kams Lower-top sail-brace-pendant
35 Aboa gabya yelkeni prasyas Lowel-topsai1-brace
36 Trinket prasyas kams Fore-brace-pendant
37 Trinket prasyas Fore-brace
38 Ana pik yelkeni kandilisa halat (Grandi) Main-gaff-top sail-halliards
39 Ana pik yelkeni skota halat (Grandi) Main-gaff-top sail-Sheet
40 Ana pik yelkeni baston palangas (Grandi) Main-gaff-top sail-inhaul
41 Ana pik yelkeni gargari halat (Grandi) Main-gaff-top sail-downhaul
42 Grandi giz skota halat Main-peak-halliards
43 Grandi giz atal palangas Main-throat-halliards
44 Grandi altabao sereni mantilya halat Main-boom-topping-Iift
45 mayistra yelkeni skotas Main-Sheet
46 Giz atal ba Throat-Lashing
47 Giz cunda ba Peak-Lashing
48 Iskota yakas ba Crew Lashing
49 Karula yakas ba Tack-Lashing
50 Cvadra Istralyas-Mstao Bob-stay
51 Cvadra ablisi Bowsprit-guy
52 Byk mistao Outer-bobstay
53 Cvadra Marsepet halat Bowsprit-foot-ropes
54 Pruva gabya armhlar Fore-Lower-shrouds
55 Pruva gabya ubuu armhlar Fore-topmast-rigging
56 Pruva gabya patrisalar Fore-topmast-backstay
57 Grandi gabya armhlar Main-Lower-shrouds
58 Grandi gabya ubuu Main-topmast-shroud
59 Direk gargari halkalar Mast-hoops
60 Camadan matafyonlar Reef-cringles
61Camadan halat Reef-points
62 Direvese demiri Sheer-poles
63 Landa demiri Chain-plates
64 aret sanca salvolar Signal-halliards
65 Boata ve patrisa filadorIar Dead-eyes-and Ianyards
66 Grandi kantarmas Main-spreader
67 Karanfil halat Triatic-stay
Y e l k e n l e r:
No. YELKENN ADI NGLZCE
A Kuntura flok Flying-jib
B Tranketine flok Fore-topmast-stay sail
C Flok Jib
D Veledi berka yelkeni Fore-stay sail
E Pruva gabya yelkeni Fore-Upper-top sail
53
F Pruva abao gabya yelkeni For-Lower-top sail
G Trinket yelkeni Fore-sail
H Grandi gabya valene yelkeni Main-topmast-stay sail
Grandi pik yelkeni Main-gaff-top sail
J mayistra yelkeni (Ana yelken) Main-Sail
9. BR TEKNENIN YAPIMI
Ufak bir gezinti teknesi ile byk bir yk gemisinin yapmnda genel olarak byk bir fark
bulunmaz.Teknenin boyutlar bydke ve i blmlerinde karmak yerler oaldka, teknenin
bnyesinin salamln oluturmak ve kullanm amacna uygun donanmlar yerletirmek iin daha baka
yntemler uygulanr.Byk bir geminin tarihine bakarsak, balang noktasnda ufak bir sandaln
olduunu grrz.
Bir tekne yapmak iin ncelikle bunun kat zerine izilmi ekline taslak denir. istenen zellikler
salanncaya kadar taslak zerinde deiiklikler yaplr. Taslaa gre hazrlanm kk lekli planlar
tam lek ile izilirler. Bundan sonra da tekneyi oluturacak paralarn bu leklere uygun olarak
kesilmesine sra gelir.
Tekne planlarnn hazrlanmasnda ama en yararl deplasmann oluturulmasdr. Gnmzde
tekne yapmnda nceden izilmi planlara uygun modellerden kesilen paralar birletirilerek sonuca
gidilmektedir. Yapmclar kk kurulular olduklarndan aratrma yaparak en verimli tip ve biimi
bulacak ekonomik gleri yoktur.Son zamanlarda ortaya kan byk kurulular da denenmi ve
tutulmu teknelerin standart yapmna gitmektedir.
Teknenin biimi:
Bir teknenin biimi deiik yerlerde eilimli olduundan, teknenin yzeyini doru
olarak belirlemek iin, baz yardmc planlar gereklidir. Dizayn amac ynnden bir tekne plan
ayr izdm zerine izilir. Yardmc planlarn temeli olan bu izdmler:














ek. 3 1 .Tekne yapmnda kullanlan planlarn izim yntemleri.
a) Yarm su izgileri plan
b ) Boy kesitleri plan
c ) En kesitleri plan
eklinde belirlenir. te endaze resmi (veya sadece endaze), bu grn ve yardmc plan!arda
gsterilen tekne eklinden ibarettir.elik sa gemiler iin bir kural olarak bu izgiler geminin kalp
evresini gsterir.Endaze ekli,elik gemilerin kaplama salarnn incelii ve dzgnl ile baml
olarak muntazam hazrlanr.Tekneyi belirleyecek postalar endazeye veya bundan kartlan kalnlklara
gre bklr ve ilenirler. Endaze izgileri d kaplama salarnn i yzeylerinden geerler.
Yardmc Dzlemler:
54
Tekne formunu daha uygun olarak biimlendirmek iin kullanlan yardmc dzlem yntemi
vardr.
a)Su izgileri: Bu dzlem sistemi iin balang, yani sfr noktas dz omurgann zerinde olup
genellikle ''Kaide hatt'' diye bilinir.Geminin yzecei su izgisinin oluturduu dzlem ile kaide hattnn
oluturduu dzlem aras. eit aralklarla su izgileri dzlemleri ile blnr.
b)Batoklar: Bu dzlem sistemi iin balang noktas enine merkez izgisi dzlemi olacaktr.
Bunlar merkezden sancak ve iskeleye doru olmak zere eit aralklarla izilirler.Boy kesiti plannda
geminin biimini Batoklar oluturur.
c)Kesitler: Boyuna merkez izgisi dzlemine ve su izgilerine dikey olan dzlemler olup, bunlara
en kesitleri veya sadece kesitler denir. En kesitleri dzlemleri ba kaime ile k kaime arasnda eit
aralklarda yerletirilir ve genellikle batan ka doru numaralanr.
d) Diyagonaller: Yukarda saylan dzlemlere ek olarak kullanlan bir yardmc dzlem sistemi
daha vardr.Diyagonal denilen bu dzlemler boyuna merkez dzlemine meyili fakat en kesitlerine
dikeydir.
izimden sonra ortaya kan plan zerinde sra Tekne deplasman (Displacement) ile Boyuna
Sephiye merkezinin yerinin (LCB) bulunmasna gelir. Bu deerleri, plandan aldmz veriler ile Simpson
Kuraln kullanarak ve aada gsterilen tablo hazrlayarak bulabiliriz.

stasyon 1/2 Alan Simpson arpan Netice M Kolu Netice

0 1 3
1 4 2
2 2 1
3 4 Toplam (B)
4 2 1
5 4 2
6 1 Toplam (A) 3 Toplam (C)

Tekne Deplasman (Ton) = 2/3. Toplam (A). Toplam Aralk .1/35
Toplam (C) -Toplam (B) .Toplam Aralk
L.C.B. (Gemi ortasndan baa = ----------------------------------------------------
veya ka ft olarak) Toplam (A)

Bir teknenin Su hatt alannn boyunu ft. olarak alp, bunun karesi ile 1.4 sabit saysn arparsak
bulacamz netice, bu teknenin su kesiti alannn en uygun uyuaca en byk srati kapsar .
rnein 25 ft. (7 .62 m.) uzunluunda bir s kesiti alan iin en uygun byk srat
25 * 1.4=7 knots olarak bulunur. Dolays ile, bu tekneye uygun makine gc iin bir veri
bulunmu olur.
Bir teknenin en dk makine gc (HP) ile en fazla srati elde etmesi iin tekne deplasmannn
en doru biimde seilmesi gerei ortaya kar .Bunun iin de, tekne ba taraf ile k tarafnn biimleri
byk rol oynar. Su hatlar, k tarafta yle bir noktada birlemelidir ki, k yatrmas (TR) ykl su
hattndan (LWL), en uygun aklkta kalmaldr. Bylece suyun kta en yararl ak salanacak ve
makinenin salad gce ilaveten tekne formundan dolay bir iti gc oluacaktr.
Teknenin harcanan g ile daha fazla yol almas iin uygulanan baka bir yeni yntem de, k
tarafta ift pervaneyi ayn aft zerinde kullanmaktr. Bunlardan biri bota hareket ederek esas
pervanenin zerine en uygun su akn oluturmaktadr. Bylelikle yakt harcamasndan % 30 kadar
azalma olmaktadr.
55
BENC BLM
YELKENLE SEYR
1. TANIM
Yelkenli bir tekne ile yaplan seyrin bir elence veya yar grnmnde olmas
bir denizci iin nemsiz olduunu gstermemelidir.Gemi filikalar ile yaplacak uzun seyirlerde
yelken kullanlmas gerekli olacaktr. Bunun dnda yetime andaki bir denizcinin de, profesyonel
ilemlere geiinde en yararl uygulama yelkenli gemilerde yaplmaktadr .
Elverili bir rzgar kullanarak yaplan yelken seyrinde rotaya uygun dmen kullanmaktan, rzgar
kuvvet ve ynn deitirmedike, gerektiine gre uskutay laka ve lava etmekten baka bir ilem
yoktur. Ancak ak gverteli bir teknede ani gelecek bir saanaa kar uskutay laka etmek iin hazr
bulunmak gerekir. Saanakl havalarda ak gverteli bir tekne ile seyirde en nemli saknca, teknenin
rzgar alt kpetesinden su almasdr.Baylm bir tekne personelinin arlkl merkezi de rzgar altna
katndan teknenin dorulmas kolay olmaz. Gelen saanan kuvvetlenmesini beklemeden uskutay
hemen laka etmek yararldr. Tekrar uskutay lava etmek g bir i deildir.
Bir yelkenli teknenin yelkenle seyretmesinde baars iyi ve yolunca dengelendirilmesine baldr.
Bal bir tekne rzgar zerine gelmeyi, kl bir teknenin k taraf rzgar zerine gelmeyi sever. Bu durum
dmen kullanarak dzeltilirse de, bu eylem teknenin hzn keser. K yelkenlerin filikann ban rzgara
yaklatraca ve ba yelkenlerin de tekne pruvasn rzgardan aaca unutulmamaldr.
Yelkenle seyirde baar kazanmak iin en yararl yntem bol bol seyir yapmaktr. Yelken
kullanmak bir tecrbe ii olduu kadar bilgi ve hner meselesi olduunu belirtelim. Bir tekneye ne gibi
artlar altnda srat kazandrldn, yelkenlerin hangi durumlarda daha yararl yol alndn, teknenin
hangi yk durumunda dmenin daha fayda saladn renmek ve bunu uygulama ile pekitirmek
gerekir.
2. YELKEN SEYRNDE KULLANILAN TERMLER:
Rzgar yn: Rzgarn evreden merkeze gidi yndr. rnein poyraz 045
ynnden eser rzgardr. Rzgarlar geldii yne gre isimlendirilir.
Rzgar st: Rzgarn geldii ynde kalan tekne alabandasdr.
Aborda: Bir baka tekne zerine veya rhtma bordadan yanamaktr.
Abramak: Frtnal bir havada yelkenleri en uygun biimde kullanmaktr.
Aganta: skota gibi bir halatn geici olarak tutulmas kumandasdr.
Alaborina seyretmek: Borinalar iyice Iava edip doldurarak mmkn olduu kadar rzgara yakn
seyretmektir.
Albura (alabora): Yelkenli teknenin bir tarafna yatarak ters dnmesidir.
Aldna orsa: Rzgara mmkn olduu kadar yakn olarak Alaborina seyretmek.
Alesta: Yaplacak ie hazr ol kumandasdr.
Apazlama: Ken1ere ynnden gelen rzgar veya bu rzgar kullanarak seyretmek.
Ariya (arya): ubuklarn, serenlerin ve yelkenlerin aaya indirme kumandas.
Arma yelken: Teknenin bir alabandasndan tekine sereniyle beraber rzgarn
durumuna gre geirilen yelkendir.
Avara: Teknenin yanam olduu yerden ayrlmasdr.
Ay baca: ifte yan yelkenlerin skotalarnn birini sancak, dierini iskeleden kullanarak pupa
rzgarla seyretmektir.
Balonlamak: Trinket ve mayistra yelken skotalarn koyuvererek yelkenin iip serenden yukar

Sanak, (saanak): Rzgarn arada bir kuvvetlenerek gcn arttrmasdr.
56
kalkmasdr. Bu ekilde arma zerindeki zor azaltlr.
Bocalamak: Sert ve kabark denizlerde teknenin ilerlemesinin glemesidir.
Bomak: iddetli rzgarda selvieleri kesilerek kumanda edilemeyen bir yelkeni bir halatla
serene sarp sndrmektir.
Borina kana: Orsa seyirlerde teknenin kendiliinden rzgar stne kamasdr.
Camadan: Yelkenlerin alt astarlarndan boularak yzeylerinin kltlmesidir.
armk: Ana direkleri ve gabya ubuklarn yandan tutan sabit tel halatlar .
Dirisa: Bir ynden baka bir yne dnmektir. Genellikle rzgar iin sylenir.
Boci seyir: Rzgarn k omuzluklardan alnarak yelken seyri yaplmasdr.
Frka: Btn yelkenleri camadan vurmakszn kullandran uygun rzgardr.
Frtna yelkeni: Genellikle yan yelkenlerine denir. Daha kaln ve kk yaplr.
Fora: Bir yere balanm halatlarn zlmesi iin verilen kumandadr.
Hisa etmek: Bir yelkeni veya ubuu yukar basmak, kaldrmaktr.
stinga etmek: Bir yelkeni istinga selvileri vastasyla boup toplamaktr.
stralya: Direk ve ubuklar ba-k ynnde tutan sabit tel halatlardr.
Kandilisa: Yan yelkenlerini yerlerine basmak iin kullanlan halatlardr.
Lormo: Flok yelkenlerin ald Istralya halatlardr.
Laka: Bo ve boalm anlamndadr veya yk binen halat gevetmektir.
Neta: Bir donanm dzenli ve iler durumda tutmak, kullanldktan sonra eski dzenine
sokmaktr.
Orsa: Yelkenleri rzgarn estii yne evirerek yaplan seyirdir.
Orsa alabanda elenmek: Rzgar bordaya alarak ve yelkenleri rzgara gstermeden tutarak
geici olarak durmaktr.
Orsa alabanda tramola: Teknenin ban rzgara doru olarak rzgar teki tara fa
geirmektir.
Patrisa: ubuklar yanlarndan k tarafa doru tutan sabit tel halatlardr.
Tramola etmek: Bir yelkenli tekneyi evirerek rzgar bir kunduradan teki kuntu raya almaktr.
Viya: Belirlenen bir rota veya kerterizde seyretmektir.
Volta: Bir halatn bedenini veya masn bir yapya, babaya, ubua balamak.
Yrtmek veya boci karmak: Yekeyi rzgar stene ekerek tekneyi rzgar ynnden daha
ok ap seyrettirmektir.
Mayna etmek: Yelkenleri aaya almaktr.
Toka prasya seyir: Mmkn olduu kadar rzgar ynne sokularak seyir etmektir
Bociden dmen karlamak: Teknenin orsaya kamasn nlemek iin dmenin az bir ada
rzgar altna basl tutulmasdr.
Orsaya dmen karlamak: Bir teknenin ban rzgar altna karmamak iin dmeni az bir
ada orsaya basl tutmaktr.
Yelken sndrmek: Yelkenleri indirmek, kapamak demektir.
Yelken yapmak: Yelkenleri yerlerine hisa etmek veya amak demektir.
Yelkenle seyreden bir teknenin rzgarn yelkene yapt etki ile rzgar altna eilir, rzgar
kuvvetliyse alabora olur. Bunu nlemek iin serdmen dmene basarak teknenin ban biraz rzgar
ynne evirip, rzgar yelkenden kartr. Yelkenli teknelerde seyredilirken kullanlan seyir terimleri
unlardr: (a)Orsa alabanda, (b) Boci alabanda, (c)Orsa, (d) Viya, (e) Boci, (f) Foa flok veya faa pruva,
(g) Tramola, (h) Kunturalar iskeleden seyretmek, (1) Kuntura lar sancaktan seyretmek, (i) Rzgar alt,
(j)Rzgar st.

Serdmen: Dmende olan ve tekneyi yneten denizcidir.
57

imdi ek. 32. zerinde Yelkenle seyir terimlerini grelim.















ek. 32 Bir yelkenli teknenin seyrinde kullanlan terimler.
(1) Rzgar teknenin seyir durumuna gre tam sancak bordadan gelmektedir. Bu tr seyre
apazlama seyir denir. Yelkenler rzgar kemere ynnden almaktadr.
(2) Rzgar sancak k omuzluktan gelmektedir. Bu seyre, rzgar sancak kunduradan pupa seyir
denir. Bu seyrin bir baka ad da boci seyretmektir.
(3) Tekne rota deitirmekte olup rzgar pupadan almakta ve iskele k omuzluktan (iskele
kunduradan) sancak k omuzlua (sancak kuntu raya) geirmektedir. Bu duruma, boci alabanda tramola
denir.
Bu srada yelkenler yapraklanmaktadr.Eer tekne bu rotada ve rnein yelkenlerini aybaca
tutarak seyrine devam ederse pupa seyrediyor denir.
(4) Rzgar iskele k omuzluktan gelmektedir. Bu seyre, rzgar iskele kunduradan pupa seyri
veya boci seyri denir.
(5) Rzgar tam iskele bordadan (kemere ynnde) gelmektedir. Bu durumda tekne apazlama
seyretmektedir .
(6) Tekne artk rzgar ynne yakn bir rotada seyretmekte ve yelkenler rzgar iskele ba
omuzluktan (kunduradan) almaktadr. Bu tr seyre, kunturalar iskeleden orsasna seyir denir .
(7) Tekne orsa seyirde rzgar skele kunduradan sancak kuntu raya geirmek zeredir. Bu
duruma orsa alabanda tramola denir.Yelkenler yapraklanmaktadr.Tekne bu rotada yani tam rzgar
ynnde yelkenle seyredemez. Bunun iin rzgara bir omuzluuna vermek, baka bir deyile zigzag rota
izerek seyretmek zorundadr.Yelken seyrinde bu hareketlere tramola yapmak denir.
(8) Tekne tramola yapm ve rzgar sancak ba omuzlua almtr. Bu seyre, kunturalar
sancaktan orsasna seyir ve borina seyir denir. Bu durumda pruva daima rzgar ynne kama
eilimi gsterir.

3. YELKEN SEYR TEORS:
Yelkenle bilinli bir seyir yapabilmek iin yelkenli tekne zerindeki kuvvetlerin etki durumunu
bilmek yarar salar. Rzgar kuvveti yelkenli tekneyi nasl srklemektedir? ek. 33. da grld gibi
yelken zerine etki eden rzgar kuvveti balca iki ynde ayrlabilir: Yelkene dik olan (AD) ve yelkene
paralel olan (CA).

Yapraklama. Genellikle tramola ederken rzgara yzey gstermeyen bir yelkenin babo dalgalanmas.


58













ek. 33. Y elken zerinde etki eden kuvvetler
Bu iki kuvvetin bilekesi olan (AB) kuvveti teknenin (AF) rotasnda seyretmesine sebep
olacaktr.ek.(a) da gsterilen (AE) da teknenin dme dediimiz olaya sebep olacaktr. (AE) kuvveti
tekneyi alabora etmeye alacak fakat tekne stabilitesi, personelin rzgar zerine arlk vermeleri ve
sualt hidrodinamik kuvvetler (AE) bileke kuvvetinin dengelenmesine salayacaktr. AF bilekesi tekneyi
ileriye sevk eden kuvvettir. Sek. (b) de gsterildii gibi teknenin rzgar tam kemereden aldn
dnelim (apazlama), eer yelkenin triminde bir deiiklik olmamsa, bu durumda dmeye sebep olan
kuvvet azalrken, tekneyi ilerleten kuvvet bymektedir. Burada nemli husus, rzgarn kemere ynne
alnmas srasnda, AF kuvvetinin bymesinin ayn oranda olmasdr.
Bu gerei ek. 34. de grebiliriz. (a) eklinde rzgar kemere gerisinden ve 19 knots sratle
esmektedir. Bu durumda yelken zerinde etkili rzgar srati sadece 6 knottur. Bylece teknenin hz da 4
knots olmaktadr. imdi rzgarn kemere dorultusundan geldiini dnelim.ek. (b) Bu durumda etki
eden rzgarn srati 10 knottur.Teknenin kazanm olduu hz ise 4 knottan fazladr. Son olarak rzgarn
ba omuzluktan estiini dnelim. ek. (c). Bu durumda yelkene etki eden rzgar srati 10 knottan daha
byktr fakat, teknenin hz 4 knottan daha az olacaktr.
Bu bilgilerden sonra u sonucu kartabiliriz: Bir yelkenli teknenin srati rzgarla beraber
seyrederken daha az fakat, rzgar kemere dorultusundan alarak seyrederken daha byktr.
Tabiatyla bu veriler tekne dizaynna da baldr. Teknenin biimi (formu) ve donanm yukardaki
faktrlere etki eden unsurlardr.
Buradan u sonucu kartabiliriz; bir yelkenli teknenin srati rzgarla beraber seyrederken (pupa
seyri) dnld gibi yksek deil aksine tekne rzgar kemere ynnden alarak seyrederken
(apazlama) kazand sratten daha dktr.
Yelken dzlemi ile rzgarn yn arasndaki ann yelken seyri iin en uygun olduu durum, 4 1/2
kerte (500) tutulduu seyirdir. Bu adan kk tutulunca yelken rzgar tutmakta, bytlnce de yararl
hz karlmaktadr.Bu konuda teknenin yaps, donanm ve seyir artlarnn da etkisi vardr.











ek. 34. Bir yelkenli tekne zerinde rzgarn etkisi.
59

4. DENGE NOKTALARI:

















Omurgas zerinde sabit bir noktada yalpa ve ba-k yapan bir yelkenli tekne dnelim.

























ek. 35. DENGE (Stability) ve eitli teknelerdeki zellii.
60

Normal olarak omurga dzlemindeki bu noktann arlkla ilgili bir varsaymyla merkezde
bulunduu belirgindir. Bu durumda ek. 36 (a) da gsterildii gibi sanki omurgas altndaki dikey bir
ubuun zerinde salnm hareketleri yapar. Bu ubuk omurga dzleminde toplanan arlk noktasnn
zerindedir. Bu noktay omurgann tam ortasnda kabul edebiliriz.
ek. 36 (a) da gsterilen durumda teknenin bordas ynnde bir aknt kuvveti etki etmektedir.
Aknt ile bir doru zerinde salnma meyli gstermediinden kendi denge noktas zerinde karar
klacaktr.
imdi akntnn ynnde kuvvetli bir rzgar esmeye baladn dnelim. Bu durumda teknenin
nceki fribord sahas k tarafa doru klecek ve denge noktas da, teknenin bu durumunu
deitirecek yeni bir hareket yaplmadka, ka doru kayacaktr.
Yukarda verilen rneklerden anlald gibi, bir teknenin denge noktas, teknenin trimine uygun
olarak yer deitirmektedir.













5. YELKEN SEYRNE BALAMAK:
Yelken kullanmay renmek nce tek direkli kk bir teknede balar. Bu seyir srasnda
rzgarn etkisine gre yelken kullanmann incelikleri renilir. Byk donanml ve bir ka personel ile
kumanda edilecek teknelerde yelken kullanmak iin eitim, tecrbe ve deniz alkanlna kavumak
zorunludur.
Yelkene kmadan nce daima hatrlamamz gereken baz ana kurallar vardr:
a) ok sert rzgarl bir havada ve kabark dalgal denizli bir yerde yelkene kmaynz.
b) Gereinden fazla kii ile dolu bir tekne ile yelkene kmaynz.
c) Yelken seyrinde zellikle rzgarl havalarda can yeleinizi zerinizden eksik etmeyiniz.
imdi bir yelkenli teknenin ksaca nasl hareketlendiini inceleyelim.
a) Rzgar k (pupa) taraftan eserken tekneyi ileri doru srkler. Bunu bir kuru yapran bir su
birikintisi zerinde rzgarla gidiine benzetebiliriz.Kontrolsz bir cisim rzgar ynne uygun bir biimde
srklenir.
b) Bir yelkenli tekne ile rzgardan yararlanarak seyretmek iin ana eleman gereklidir: aa)
Yelken, bb) Su zerinde duran bir platform (tekne), cc) Kontrol. Yukarda kontrolsz bir teknenin sadece
rzgarn isteine uygun hareket edeceini belirtmitik.
c) Eski denizci lkeler, rnein Vikingler, Araplar ve Hintliler kullandklar randa yelkenlerin
kontroln salamak iin yelken yakalarna halatlar balamakta ve bunu serdmenin bulunduu yere
yakn konumlarda tutmaktaydlar. Bylece rzgarn etkisini en uygun ekilde kontrol altnda tutmay
beceriyorlard.
d) Batan esen rzgar , ba-k ynnde trimlendirilmi yelken yzeyine arpnca, yelken
yzeyinde aykr ynde dourduu basn gc ile tekneyi ileri doru iten bir harekete sebep olur. Bu
61
durumu, planr kanatlarna arpan rzgarn, bunu ileri doru itmesi eklinde aklayabiliriz.
e) yice yolunca trimIendirilmi ve donatlm bir yelkenli teknede serdmen yelkenleri rzgar
ynne gre 45 Iik bir ada tutmaya almaldr. rnein, kuzey rzgarnda (N), tekne Poyraz (NE)
veya Karayel (NW) ynlerinde seyredebilir.
f) Bir Flok yelkenin btn deeri, teknenin rzgar stne seyretmesinde ortaya kar. Flok yelken
iyi trimlendirilirse, rzgar Flok ile Ana yelken arasnda oluan oluktan geirerek, ana yelken zerindeki
etkisini oaltmak olanaklar ve tekne srat kazanr.
g) Rzgar zerine seyredilirken eer f1ok yelken fazla trimlendirilmi ise, bu durumda ana yelken
zerine etki eden rzgar gc azalr.Yelkenler arasnda en uygun trim, ana yelken ile flok yelken Gradin
astarlarnn birbirlerine paralel olduu durumlardr.





















ek. 37 .Yukardaki diyagramda, rzgarn ynne gre eitli seyir durumlarnda yelkenlerin nasl trimlendirilecei
gsterilmektedir. (1) Orsasna seyir (Close hauled) , (2)Rzgar omuzluktan orsasna seyir,(3) Rzgar kemereden
orsasna seyir (apazlama),(4) Rzgar kemere gerisinden orsa seyir (serbest seyir), (5) Pupa seyri (Running), (65)
Yelkenler bo, serenler omurga hizasnda (Tekneyi durdurmak iin), (7) Pupa seyir, (8) Orsa seyir, (9) Orsa seyir, (10)
Rzgar sancaktan orsasna seyir (Borina seyir), (11 ) Orsa seyir, (12) Tramola (Tekneyi orsaya getirerek).

6. YELKENLE SEYREDERKEN KUMANDA ETMEK:
Yelkenli bir teknenin seyrinde, yelken zerindeki rzgarn etkisi aadaki elemanlarla salanr.
a)Kandilisa halat: Yelkenleri diree basmak (ykseltmek-hisa) iin kullanlan halatlardr.
Rzgarn aniden kuvvetlenmesi, teknenin bir tehlike iine dmesi veya yanamak, demirlemek gibi
olaylarda yelkeni indirmek iin kullanlr. Kandilisa halatnn bir ucu yelkenin yakasna balanarak direk
zerinde veya cundasndaki makaradan geirilerek, yelken baslnca, direk zerinde veya gvertede
bulunan ko boynuzuna volta edilir .
b) Iskota halat: Yelkenin alt yakasna veya alt astarnn bal bulunduu serenin ucuna bal
bulunan halatlardr. Bir atn bincisi nasl koumlar kullanarak at istedii yne eviriyorsa, skota
halatlarn gererek veya bolayarak yelken zerindeki rzgarn etkisini deitirebiliriz. Bilindii gibi,
yelken yzeyi ile rzgar yn arasndaki a deiince rzgarn etkisi de kontrol edilmi olur.
Yelken seyrinde seyir durumlarna gre yelkenlerin trimlendirilmesi gerekir. Bu trimlendirme
genel olarak aadaki gibi yaplr.
62
a) Orsa seyir: Iskotalar, yelkenleri teknenin omurga hattna paralel tutacak biimde ayarlanr.
b) Apazlama seyir: Rzgar tam kemereden gelmektedir. Iskotalar, yelkenlerin kemere hatt ile
45 a yapacak biimde ayarlanmas iin salnr ve uygun bir durumda balanr.
c) Pupa seyir: Yelken yzeyleri, rzgar yn ile dik a yapacak biimde skotalar gevetilir.
Bir yelkenli teknenin kumandasnda yelkenlerin ayarlanmas olduu gibi serdmenin dmeni ile
uygun kullanlmasn bilmesi gerekir .Bunun iin eitli manevra ve seyir durumlarnda yapmas
gerekenler unlardr:
a) leri doru seyrederken pruvay istediiniz yne evirmek iin yekeyi aksi yne basnz.
rnein teknenin sancaa dnmesini istiyorsanz yekeyi iskele tarafa basnz.
b ) Tam dn yaplrken ba taraf ile k taraf ters ynlerde savrulacak ve teknenizin boyuna
bal bir alan iinde dneceksiniz. Bunu nceden hesaplayarak, dn esnasnda baka bir tekneye
vurmaktan saknmalsnz.
c) Teknenizi geri (k taraf ynnde) gtrmek istiyorsanz ve byle bir dn yaplacaksa, yekeyi
dnmek istediiniz yn tarafnda basnz. rnein sancak tarafa dnlecekse, yeke sancaa
baslmaldr.
d) Yelkenli bir teknede dmen banda olmadan kumanda veriyorsanz, vereceiniz kumandann
anlalr olmas ve nce baslacak taraf gstermesi gerekir. rnein ''Sancak alabanda'' gibi.
7. RZGARI UYGUN KULLANMAK:
a) Yelkene kmadan nce rzgarn ynn ve kuvvetini tespit etmek gerekir. Seyir program
rzgarn durumuna gre hazrlanr. Emniyetle seyretmek iin tekne boylarna gre hazrlanm aadaki
tablo yararl olabilir.
b ) Rzgar dnrken ynn daima geldii tarafa gre veriniz. rnein poyraz rzgar kuzey
doudan (NE) gelen rzgardr. Aknt ise bunun tersidir.
c ) Rzgarn ynn direk cundasndaki flamadan veya sahildeki fabrika bacasndan
anlayabilirsiniz. Ayrca slatlm bir parmak da rzgarn ynn belirleyebilir.
d) Rzgarn gerek hzn tahmin edebilmek iin eitli sratlerde arabanz ile giderken ak
pencereden elinizi uzatarak avucunuza yaplan rzgar etkisini tahmin etmeniz yararl olabilir.
e) Ani bir rzgar saanana yakalandnzda ilk yapacaklarnz unlar olmaldr.
aa) Yekeyi serenin ynnde basnz. Bylelikle pruva rzgar stne kaar.
bb) Iskota halatlarn bo koyunuz. Bylece yelkenler boalr ve rzgarn devirici etkisi ortadan
kalkar.
Emniyetle seyretmek iin Rzgar kuvvetleri
Rzgarn Rzgarn kuvvetinin
Teknenin boyu kuvveti belirtisi Deniz zerindeki belirtisi
2.5 m. -3.5 m. 8-12 knots Rzgar bayraklar ve Denizin yzeyi kk
flamalar hafife sal- beyaz dalgalar ile yer
lamaktadr. yer doludur.
4 m. -5.5 m. 13-18 knots Rzgar tozlar ve ga- Dalgalar biraz by
zete paralarn srk m ve denizin zerin
lemektedir. de beyaz tepeler g
rlmektedir .
6 m. -8 m. 19-24 knots Kk aalar salla Dalga tepeleri zerin
nacak kadar esmekte den kpk paralar
dir. grlmektedir.

8. YELKENE IKMADAN NCE SON TLER:
Artk rendiklerinizi uygulamak ve yelkene kmak iin hazrsnz. Buna uygun da bir tekneniz
bulunmaktadr. Buna ramen son bir ka d hatrlatmak isteriz.
63
a) Denize almadan nce seyredeceiniz saha ile ilgili hava raporunu almay ihmal etmeyiniz.
b) Teknenize gerekli malzemeyi ve en az 24 saat yetecek kadar ime suyu alrz.
c) Dneceiniz tahmini vakti ve seyir programnz alakal bir kiiye rapor ediniz. Bylece banza
bir olay gelirse sizi bulmalar kolaylar.
d) Tekneye binerken en az bir eliniz bo olarak gerektiinde tutulacak bir yer bulabilirsiniz.
e) Tekneye daima nce bir admnz atarak giriniz. zellikle kk teknelere atlayarak veya
srayarak girmek tehlikelidir.
f) ncelikle tekneyi balayan halatlar uygun biimde azaltmanz ve evrenizde size bal duran
tekneler varsa, bunlar nete etmeniz olacaktr. Baka birinin teknesinin halatn rast gele atmaynz. Ayn
olay sizin de banza gelebilir.
g) nemli durumlarda kullanmak iin gvertede uygun bir yerde bir gemici ba bulundurmanz
yararl olacaktr.
h) Salma omurgal bir teknede yaplacak ilk i, yelkeni hazrlamadan nce salma omurgay yerine
oturtmak olmaldr.
j) Bunlardan sonra bir tulumba veya pompa yardmyla sintine baslr.
k) Tekne iinde hareket edebilecek maddeler uygun yerlere yerletirilir veya balanr. Bylece
tekne bayld zaman bunu oaltacak hareket nlenmi olur.
l) Bundan sonra ana skota halat donatlr ve ana yelkeni basmak iin serenin serbeste hareket
edecei kontrol edilir.
m) Bundan sonra flok yelkenin sancak ve iskele skota halatlar donatlr.
n) Ana yelken ve flok yelkenlerin kandilisa halatlar kontrol edilir.Yelkenleri basmak iin hazr
olmalar salanr.
o) Ana yelken yakasndan kandilisa halatlarna balanr. Yelkenin alt astar serene ve orta astar
diree balanr. Yelken bezi trizleri (balinalar) numara srasna gre yelkendeki yuvalarna yerletirilir.
p) Ana yelkeni ykseltmeden nce, flok kandilisa halat pruvadaki mapaya balanr ve flok yelken
bunun zerinde donatlarak alt yakasnn bal bulunduu halat bir kanca ile pruvadaki mapaya taklr.
Bylece flok yelkenin direk cunda makarasndan geen kandilisa halat ekilince flok yelken pruvaya
bal kandilisa halat zerinde ykselir.
r) Teknenin bal bulunduu yerden ayrlmak gerek motor gerek krek vastasyla yaplr ve
yelken amak iin uygun ve neta bir yere gelmesi salanr. Eer direkt yelken ile hareket edilecekse,
bunun rzgara kar bir rotada yaplmas salanmaldr.
s) Y elken alacak durumda ana yelken baslr ve kandilisa halat bir ko boynuzuna veya kropi
ba ile mapa iinde balanr. Ana yelkenin zerinde rzgar etkisini salamak iin skota halatlar
ayarlanr.
t) Bundan sonra flok yelken baslr ve kandilisa halat ya bir ko boynuzu zerine volta edilir
veya bir kropi ba ile mapa iinde tutulur.
9. AIRMA YELKENLI BIR TEKNEYI HAZIRLAMAK:
Basit bir yelken donanm ve seyrini ele alarak genel prensiplerini aklayacaz.
Bunun iin tek direkli ve armal sereni bulunan, yelken olarak bir mayistra ve f1okla donatlm
tekneyi ele alyoruz. Bu donanm her tr ama iin en ok kullanlan donanm oluturmaktadr.
Yukarda aklanan teknede drt yakal bir randa yelken ve yakal bir pena yelken (flok)
bulunur. Randa yelken meyeme astarndan Aevela gnderine (serene) ve alta boa astarndan
bumbaya balanmtr. ek. 38. Yelkeni hisa etmek iin serenin ortasndan bal ve direin cundasndaki
makaradan geen kandilisa halatn ve serenin topuundan bal yine direkteki makaradan geen
kordelena halatlarn ekmek gerekir.



64
























ek. 38(A): Bir direk zerindeki sereni tayan gargari halkas. 1-Kandilisa halat, 2Gargari halkas. 3-Direk, 4-Seren
(B):Armal bir yelken donanml tekne. 1-Flok kandilisa halat. 2-armklar,3-Ana kandilisa halat, 4-Gargari halkas,
5- Seren (Aevela gnderi), 6-Ba bodoslamaya balanan flok Karula yakas, 7-Direin iskele tarafndan geen flok Uskuta
halat, 8- Kpete bir mapaya liftin uskuru ile bal armk. 9-Sancak kpeteye bal armk. 10- Ana yelken Uskuta halat,
11-Oturak tahtasna balanm ana yelken Karula yakas.
(C) Bir yelkeni camadana vurmak: 1-Direk, 2-Seren, 3-Karula yakas, 4-Iskota yakas, 5- Camadan halatlar,
6-Uskuta halat.
Serenli ve giz'e ekilen yelkenlerde ncelikle yelkenin atal yakasn serenin topuuna
balayarak yelkenin cunda yakas gerilerek balanr. Yelkeni matafyonlardan serene balayacak olan
filador halatnn mas serenin zerinden ve matafyonlarn iinden geirilerek yrtlr. Bylece yelken
meyeme astarndan serene balanm olur,
Randa yelkenin orsa (amuda) astar direk zerinde bulunan kasnaklara balanr. Yelkeni hisa
etmek iin seren baslnca bu kasnaklar direk zerinde ykselerek yelkeni de tarlar. Flok yelkenin orsa
astar, Istralya halatnn zerindeki ince halatlara balanr. Randa yelken hazrlandktan sonra kandilisa
halat ekilerek sereni omurgaya paralel ykseltmek iin kordelena halat ile uyumlu hareket edilir.
Serenin topuu yerine toka olunca, nce atal iyice baslp balanr ve sonra cunda baslp balanr. Flok
yelkenin a1masnda ise, Karula yakasnn bodoslamasndaki aneleye bal olduu grldkten sonra
yelkenin rdek yakas yerine toka oluncaya kadar rdek halat ekilir.
Genellikle her eit yelkenlerin almasnda Uskuta halatlar elde tutulmaldr. Aksi halde yelken
basldktan sonra rzgarn etkisiyle sancak veya iskeleye ani olarak yapraklanr ve zellikle bumbal
yelkenlerde personele arparak denize dmelerine sebep olabilir. Kandilisa halat ya direk zerindeki ya
da oturak tahtasndaki ko boynuzlarna volta edilir.
10. YELKENLE SEYIR VE ZELLIKLERI
Rhtmdan avara edildikten sonra, seren ve yelken direin rzgar alt tarafnda olmak zere
pruva-pupa ynnde tutulur. Karula yakas yerine kancalanr ve kandilisa kancas da serenin trosas
zerine taklp Uskuta halat k tarafa alnr.Kandilisa vastasyla seren hisa edilerek yerine toka olur.
Uskuta k taraftaki bir ko boynuzu etrafndan veya oturak tahtasndan volta alnarak elde tutulur.
Uygun rzgarl havada yelkenin Karula yakas rzgar st ynnde de bodoslamann k tarafnda uygun

Volta Bir halat bir yere bir defa dolatrarak veya sararak tutmak.
65
bir yere alnr. Orsasna seyirde ise, Karula bodoslamaya veya civarna balanmaldr. Armal -yelkenle
seyirde her tiramolada Karula kancas fora edilerek, serenin pruva ksm ile birlikte direin k ksmndan
alarak aksi tarafnda ayrlr. Direk cundasndaki kandilisa makaras (tomas) ba-k ynnde
donatlmaldr. Byle yaplmazsa tiramoladan sonra kandilisa volta olur.
11. YELKENLERI CAMADANA VURMAK:
ok sert havalarda yelkenin rzgara kar yzeyini kltmek yoluyla teknenin emniyetini ve
donanmnn hasrlanmamasn salamak iin yelkenlere camadana vurulur. ek. 38. (C) de gsterildii
gibi, nce rzgar camadana vurulacak yelkenin iinden kartlr. Kandilisa gerei kadar mayna edilerek
uskutalar fora edilir. Yelkenin alta boa astar skca yuvarlanr, katlanarak camadan halatlar (kamlar)
vastasyla balanr. Camadan halatlar hizasnda bulunan Karula yakas halkas ile Uskuta yakas da
balandktan sonra kandilisa hisa ile uskutalar lava edilir.
Yelkenler camadana vurulurken teknenin zerinde dmen dinleyecek kadar yol olmaldr.
Bumbal bir yelkeni camadana vururken bumbay sabit tutmak iin uskutalar sancak ve iskeleden
tekneye balamak yararldr.
12. AIRMALI YELKENLE TRAMOLA ETMEK:
Tekneye yol kazandrmak iin dmen biraz rzgar altna baslarak yelken iirilir. Bundan sonra
alabanda yaplr ve yelken yapraklaynca seren biraz mayna edilerek Karula kancas fora olunur.





















ek. 39 Yelkenli bir tekne ile sancak taraftan iskele tarafa tramola. Tekne sancak omuzluktan rzgar alarak orsa seyir
yapmaktadr.Yeke serene doru (iskeleye) baslr ve pruva rzgara dndrlr. Tekne zerindeki yolu
kaybetmeden ana yelken ve flok yeni yne gre trimlendirilerek seyre devam edilir.
Yelkenin orsa astar tutulup aa ve ka ekilerek direin teki tarafa alr. Sonra orsa astar braklp
Karula kancas taklr ve kandilisa halat baslr.Uskuta yeni rzgar ynne alnp dmen ortalanr. Sert
havada ve acemi personel ile tramola yaplrken sereni tamamen mayna ederek sonra hisa etmek,
zaman kaybetmeye sebep olsa da en emniyetli yntem saylr.
13. ORSA SEYR:
Orsa seyir iin teknenin yelken ve Trimi tekneye kendiliinden bir para orsaya karacak ekilde
ayarlanr. Orsa seyirde yelkenler daima rzgarla dolu olmal, skota halatlar gergin fakat yeter derecede
gergin tutulmaldr. Orsa gidilirken teknenin yolu kesilmeyecek ekilde pruva rzgara ak tutulmal,
dmen brakldnda tekne rzgar stne kaacak gibi olmaldr.
Orta kuvvette bir rzgara kar yelkenleri yapraklatacak kadar fazla orsa etmeksizin borina seyir
66
yaplr. Eer hava daha sertleirse, biraz daha orsaya sokulup hafif yapraklanmaya baklmakszn,
iskotalar biraz laka edilir.Tehlike saanaklarda, tekneyi alabora olmaktan kurtarmak iin iskotalar
olduu gibi braklp dmen iyice orsaya baslr.
Tekne en yksek srati borina seyirde (baya orsa seyir) kazanr. Rzgar ok sert leyince
tramola dnp pupaya alp savuturmak bazen tekne devrilmesi veya direk krlmas gibi kazalar
dourur.
14. PUPA SEYR:
Pupa seyirde denizden gelen saanaklar teki seyir ekillerinde olduu kadar tehlikeli deildir.
Ancak rzgarn yn birden deiirse tehlike belirir. Randa yelkenle seyrederken ok acele yelken
kltmek gerekirse, giz'in kordelena halat hemen laka edilip gizin cundas aaya drlr


























ek. 40 Pupa seyrinde rota deitirirken yelkenlerin boaltlmas. (A) Rzgar sancak k omuzluktan gelmekte ve ana
yelken rzgar yn ile dik a yapacak biimde trimlendirilmitir. (B) Tekne rzgar ynnde dnnce, bir an
yelkenler omurga hizasna gelir ve zerlerindeki etki kaybolduundan yapraklanrlar. Tekne zerindeki itici
g kaybolmutur.(C)Yelkenler teki bordada trimlendirilmi olup tekne yn deitirmi olarak seyrine
devam eder.
Pupa seyredilirken flok yelkeni bazen ana yelkenin bulunduu tarafn aksi tarafa ay baca
denen ekle sokulur. Bunun iin bir ubuk veya krekle flokun altna bumba yaplr.
Pupa seyirde denizler bykse rzgar tam ktan almamak yararldr. Tam rzgar altnda bir yere
gidilecekse, tramola ile zigzag gitmek uygundur. Bu durumda rzgar kunturalar arasnda kavanca
ederken bumbann dik ventolarn iyice basmak ve giz'in cundasn indirerek rzgar yelkenden
kartmak gerekir.
Byk dalgalar nnde yelkenle seyreden bir tekne iin bir baka tehlike, teknenin
aykrlamasdr. Arkadan gelen denizle k savrulur, dmen su zerinde kalr, yelkenlerde rzgar kuvveti
kalmaz. Filikann aykrlamasn nlemek iin k tarafa arlk getirmek ve boyna krei kullanmak
gerekir. Bu srada flok skota halat k tarafa doru gergin tutulmaldr.
15. YELKEN NDREREK YANAMAK:
Yelkenli bir tekne ile manevra yapmak tecrbe ve kabiliyete bal bir husustur,
Buna ramen en elverili yntemleri gz nnde tutarak hner kazanmak daha yararl bir aredir.

Dik vento: Serenleri st taraflarndan istenilen konumda tutan donanmdr,
67

Yelkenli tekne ile bir yere yanamadan (aborda olmadan) nce rzgar baa almak ve byle
gelmek gerekir. Eer tekne zerinde yol kesilmiyorsa denize bir uurtma (deniz demiri) veya bir kova
sarktmak yararl olur, ncelikle pruva yelkenini mayna etmek sonra grandi yelkenine gemek gerekir.
Bu ekilde bir uygulamada serdmen nn grecek bir boluk bulmu olur,Tekne ile orsa ederek
bir yere yanalaca zaman, teknenin pruvas ykselmeye balar balamaz flok mayna edilmelidir.
Fakat bu vaktinden nce yaplmamaldr. Bir yelkenli tekne flok olmadan iyi manevra yapamaz.
rnek olarak rzgar batan alarak uygun bir rzgarda yaklaan tekne, iskele zerinde bir
maddeyi kerteriz alarak 60 - 70 lik bir kerteriz ile yaklamal, yanaaca yere tekne boyu kalnca
pruva yelkeni mayna edilerek dmen orsaya baslmaldr. Bu Srada grandi yelkenin skotas lava edilir,
Bu yelken teknenin ban ieriye savurur, uygun bir durumda grandi yelkeni sndrlr. Bundan sonras
teknenin borda ve armasn kollamak ve direklerin budanaca bir engel olmamasna dikkat etmektir.

















ek. 41. Yelkenli bir tekne ile eitli manevralar (A)Yelkenli bir tekne ile rhtmdan avara etmek. Yukarda grld gibi, rzgar
pruvadan gelmektedir. Rhtm taraflI1daki k omuzluktan ileriye kumanda edilen doblin halat braklr. Teknenin yelkenleri toka
edilir fakat skota halatlarna bindirilmez.Yelkenler yapraklanrken rzgarn ve sularn etkisiyle tekne amaya balar. teki
omuzluktan rhtma yaklaan 45 bir aya gelince doblin k halat mola edilir. Iskotann bou alnarak yelken doldurulur ve
rhtmdan uygun dmen asyla ayrlnr (B) Eer tekne bir amandra zerinden avara edecekse, mayistra yelkeni skotas
laka edilirken, flok yelkeni ile rzgar karlanr. Teknenin pruvas dmen dinleyecek kadar dnnce mayistra yelkenin skota
halat lava edilerek yelken rzgarla doldurulur. (C) Demirli bir yelkenli teknenin hareket etmesi iin demirini almas gerekecektir.
Bunun iin demiri alacak kadar halat bolayacak ve tekneyi neta bir durumda tutacaktr. Bunun iin demir halatna bo verilip
kk bir boci alabanda tramola yaplarak demir zerine gidilir. Demir halat bolannca demir alnarak uygun bir manevra ile
dnlr. Demir yerinin hangi taraf bo ise, tramola bu tarafta atlmaldr.
16. YELKEN KULLANILMASINDA NERLER:
Yelken seyrinde Trinket yelkeni skotalarnn kumandas nemli bir ilemdir. Burada dikkat
edilecek zellik, iki yelken arasndaki hava akmnn serbeste olumasn salamaktr. ek. 42. (i) de
gsterildii gibi her iki yelken skota halatlar uygun pozisyonda tutulmutur. (ii) durumunda ise, yeterli bir
rzgar etkinlii salanamamaktadr. (iii) durumunda ise, hafif rzgarl havalarda, uzun bir altabao yakas
olan Cenova flok gibi yelkenlerde uygulanacak pozisyon grlmektedir.
Boyna krei:Ufak teknelerde gerektiinde dmen yerine kullanlan bir krek.
Doblin halat:Halatn bedeni rhtmdaki babaya veya aneleye taklarak mas veya kasas teknedeki kurtazndan alnarak
babaya volta edilir.Bylece tekne avara ederken rhtmda palamarc bulunmas gerekmez.Gvertedeki ma bo konarak halat
ieri alnr.
68







ek. 42 Trinket ve mayistra yelkenlerin skotalarnn ayarlanmas.
Yelkenlerin tam imesi iin serenleri ayarlamak (trimming) balangta da belirtmi olduumuz
ekilde teknenin yol kazanmas iin en nemli faktrdr. Bu konunun baka bir nemli taraf da, zellikle
kemere dorultusundan gelen sert rzgar ile yaplan seyirlerde (apazlama) uygun bir skota ve seren
kumandas yaplamazsa, teknenin alabora olma olasldr.
ek. 43. da gsterildii gibi, yelken Trimi rzgarn yelkeni dolduracak fakat bir akm salayacak
ekilde bir kanal oluturularak ayarlanmas tercih edilmelidir.









ek. 43. Bir yelkenli teknenin apazlama eklinde yelken Trimi salama biimleri (i)Yanl uygulama, (ii) Doru uygulama.
Pupa seyrindeki skota ayarlamas ise, yelkenlerin rzgar yn ile dik a oluturmas biiminde
dnlmelidir. Burada, kuvvetin ynnde dz ve dik bileenler eklinde kabul edilerek, bileenin en
byk olmas iin ann doksan derece bulunmas kabul edilir.
ek. 44. de gsterildii biimde, pupa seyrinde Ana bumba -mayistra yelkenin altabao yakasnn
bulunduu seren ile Spinnaker sereni -yar yelkeninin alt yakasnn bulunduu seren ayn dorultuda
bulunacaktr. Burada her iki yelkenin skota halatlarnn nasl ayarlanaca da gsterilmektedir.
Eer tekne Mizana direine gizli ve bumbal olarak ekilen yan yelkeni veya grandi dire
arkasna ekilen yan yelkeni varsa, sert bir rzgar estii durumlarda bu yelken sarlmaldr. Aksi halde
pupa seyrinde teknenin rotasndan sapmasna sebep olur.Yine kuvvetli rzgar altnda yaplan pupa
seyrinde yelkenlerden birinin sarlmas gerekiyorsa, mayistra yelkeni seilmeli flok yerinde braklmaldr.
Sert rzgarl ve ar denizli bir havada pupa seyri yaplrken k taraftan bir deniz demir atlmas
tavsiye edilir. Bylece teknenin kumandas ve rotasnda tutulmas kolaylaacaktr. Eer deniz demiri
bulunmuyorsa, bir halata balanm krek veya yzer bir madde bunun yerinde kullanlabilir
17. YELKENL TEKNEDE SALMA OMURGA:
Yelkenli bir teknede omurga. bildiimiz normal biiminden farkldr.Arlk olarak ve yzey olarak
etkili olacak biimlerde sabit veya portatif olarak yaplr. Byk teknelerde sabit bir arlk bulunduu
halde, kk teknelerde istendiinde boyu ayarlanacak bir dzende yerletirilmitir.
Salma omurgann (drop Keel) en belirgin etkisi, teknenin rzgar kemere dorultusundan ald
durumlarda dme miktarn azaltmasdr.Kk yelkenli teknelerde, rnein Dingi tiplerde salma
omurga hemen hemen tekne arlna eittir ve yerine oturtulduu zaman teknenin arlk merkezini

69







aaya indirecektir. Dolaysyla dorultucu moment daha byk olarak belirecektir. Oysa daha byk
teknelerde salma omurgann arln tekne arl ile karlatrrsak, tekne daha byktr. Bundan
dolay arlk merkezinin aaya inerek denge yardmcs olmas kk miktarda olur.
Salma omurga yuvasna oturtulduu zaman su kuvvetinin yzeyine yapt basn -tekneyi
devirici bir ynde belirirken, ek. 45. de grld gibi, yelken yzeyine rzgarn etkisi ile birleerek
tekneyi devirici bir rol oynarlar. Normal artlarda bu kuvvetlerin etkisi tekne dorultucu momenti ile yenilir.
Ar saanaklarn geldii havalarda bu konuda dikkati bulunmak faydaldr.rnein kt dmen
tutulduu zaman, rzgarn kemere dorultusunda saanak halinde boand bir havada, tekneyi
devirecek kuvvetler oluabilir.













ek. 45. Salma omurgal bir teknede alabora edici kuvvetlere kar direncin olumas.
Yukarda aklanan sebeplerden bir teknede salma omurgann durumu, teknenin ve havann
artlarna gre ayarlanmaldr. Bu konuda bir birim vermek doru olmaz, ancak tecrbe le bu faktr
bulunabilir. Ayrca s sularda salma omurgann ykseltilmesi veya alnmas gerekebilir.Ani
saanaklarda, yelken yzeyini klterek de devirici kuvvet azaltabilir.
18. YELKEL BR TEKNEDEN DENZE ADAM DMES:
Yelkenli bir tekne seyrederken denize bir adam derse ilk yaplacak davran adama doru vakit
geirmeden bir can simidi atmaktr. Bu yaknda yoksa denizde yzer bir madde atlr.Denize den
adam kurtarmak iin yaplacak manevra yaplan seyrin trne baldr. Eer orsa seyir yaplrken
derse, tramola (boci alabanda tramola) ile bir daire izecek ekilde dnmek ve kazazedenin rzgar
altna gelmek gerekir. Bundan sonra eylenerek burada durmak ve adam denizden kanca veya krek
uzatarak almak kalr.
Eer adam pupa veya boci seyri srasnda dmse, ksa bir sre daha seyre devam ederek uygun
70
durum oluturulup tramola (orsa alabanda tramola) ile orsa seyre geilip kazazedenin rzgar altnda el
verili bir durumda beklenir.










ek. 46. Yukardaki ekilde klasik manevra gsterilmitir.
(A) Denize bir yzer madde atarak, denize dm birisi olarak manevraya balaynz.
(B) Rzgar ynne uygun olarak orsa seyir yapnz ve tramola iin hazrlannz.
(C) Tiramolay, denizdeki adamn rzgar stnde kalmasna gre ayarlaynz.
(D) Denizdeki adama, yakn gelebileceiniz biimde rzgar kullanarak yaklanz.










ek. 47. Denize den birine yelken ile yaklarken yukarda oklarla gsterilen alar iinde yaklanz.Yukardaki ok, rzgar
ynn gstermektedir








ek. 48.Yelkenli bir teknede (A) Orsa seyirde, (B) Boci seyirde denize adam dmede yaplacak manevralar.
Bir tekneden veya gemiden denize den personelin grlmesi, kurtarlmas iin byk fayda
salar.Oysa, bilinmeyen bir zamanda denize den personel iin ne yaplacaktr?
Teknenin izledii rotann tersine dnlecektir.Bu arada harita zerine bu duruma ilgili mevki
konarak zaman yazlacaktr. Bundan sonra, denize den personelin tekneye grld en son zaman
saptanmaya allacaktr. Bylece, denize dme olayndan sonra ne kadar yol alnm olduu
bulunarak, arama almalarnda daha iyi bir gzlem yaplabilir.
imdi denize den personelin bulunduunu dnelim. lk bakta denizde kalmay baarm
bulunsa da, tekneye trmanmas iin yeterli gcn yitirmi bulunacaktr.Bir kanca veya can halat ile de
gverteye alnmas iin deniz ve hava artlar uygun olmayabilir.
Bu konuda iki yntemden yararlanabiliriz.Birincisinde yelkenli bir teknede bo koyulan Pruva veya
Ana yelken kandilisa halat, yelkenin denize doru sarkmasna sebep olur. Bundan sonra denizdeki
71
adamn yelken zerine sarlmas veya trmanmas istenerek kandilisa vira edilmeye balanr.










ek. 49. Denize den personelin gverteye alnma yntemleri
kinci yntemde bir yelken kandilisa halat veya direk cundasna bal baka bir halat kullanlr.Bir
mas denize verilir. Denizdeki personel bunu vcuduna sararak balar. Halatn teki mas direk
dibindeki yelken vincine veya teknenin ba rgat fenerliine sarlarak vira edilir. Bylece personelin
gverteye balanan arm veya borda merdivenine ulamas salanr.
Kendiliinden dmen tutabilen donanmlar:
Yelkenli bir teknede yaplan seyirde personelin rzgar ynne gre yelkenlerin trimini
dzenlemesi ve izleyen rotaya gre dmen tutmas gerekir.Bu sebepten yelkene kan bir teknede,
donanmn karmaklna bal olarak fazla sayda personel bulunmas yararl olur.
Buna ramen her zaman vaktini yelken sporuna ayracak kiiyi bir araya toplamak olduka
zordur. Bundan baka, uygulamada bir koyda demirlemi bir yelkenli teknede yemek yemek veya denize
girmekten baka dncesi olmayanlar da ounluktadr. Bylece, gerekten yelken seyri yapmak
isteyenler yalnz balarna kaldrdklarn grebilirler.
yleyse, yalnz bana srekli olarak dmen tutmak ve yelkenlerin trimini dzenlemek nasl
baarlacaktr.Byle bir durumda, tek bana dnya turlar yapm yelkencilerin uygulad bir yntemi
ne sreceiz.Uygun rzgarl havalarda kendiliinden dmen tutabilen (self Steering) bir donanm
yaparak dinlenecek, rzgar yn ve kuvveti deimeye baladnda iimizin bana dneceiz.
phesiz, bunun benzeri bir uygulamay ancak seyrin uygun olduu ak denizlerde yapabiliriz. Aksi
halde, uyku srasnda karaya kmak veya baka bir tekne ile atmak her zaman mmkndr.














ek. 50. Kendiliinden dmen tutabilen bir donanm yaplm Ke tipi bir teknenin seyir srasnda ktan ve bordadan grn.
72
imdi, Ke tipi bir teknede donanmn batan itibaren Flok, Ana yelken ve Bocrum yelken
olduunu, ilaveten bata Cenova yelken bulunduunu dnelim.
Rzgar k omuzluktan alacak biimde Ana yelken sereni bordadan ak olarak trimlendirilip
balanr.Ba tarafta her iki flok yelken de merkez hatt ile ayn izgide bulumak zere pek az
trimlendirilerek balanrlar. Yaplan trimlenme neticesi, dmenin ortada olduu durumlara gre kontrol
edildikten sonra, dmen yekesi skca balanarak hareket etmesi nlenir,









ek. 51 . Rzgar ynnde seyrederek bir Ke tipi yelkenli teknenin kendiliinden dmen tutmak zere hazrlanm donanm.
Rzgar ynne gre yelkenleri trimlendirilerek belirli bir rotada seyretmesi salanan teknenin, bu
rotadan saptadn dnrsek, ek. 51 deki grne gre Ana yelken veya floklar rzgardan
etkilenmeye balayarak, teknenin pruvasn yine balang rotasna savuracaklardr.
Tam olarak k taraftan gelen rzgar ynnde bir rotada seyretmesi istenen yelkenli teknenin
donanm da, ek. 50.de gsterildii ekilde ayarlanacaktr. Grld gibi. ift flok ve Cenova yelkenler
dnda kalanlar sarlmtr, Flok yelkenler aybacana benzer biimde fakat ular daha ileriye doru
trimlendirilmilerdir. Noktal olarak gsterilen izgiler de, bu dzendeki Cenova yelkeninin durumunu
gstermektedir.
Donanmda i grmek:
Denizde yelkenli bir teknede en zor ilerden bir tanesi direk zerinde bir i grmektir. Bunun iin
direk tepesine trmanmak gerektiinde, uygun bir uzunlukta armh bulmak veya dardan yardm edecek
bir donanm oluturmak imkanszdr. Hele, teknede gezenin bir aile olduklarn dnrsek, kadn
gcnn ie yarayacak bir netice elde etmekte ok snrl bulunduunu izleriz
Bu ilemin pratik bir yolu vardr. Teknede bulunan plastik su bidonlarn ve yelken kandilisa
halatn kullanmak. Bidonlardan bir tanesi su doldurularak kandilisa halatnn mas buna balanr.
mann bota kalan da bir gemici trakasna salamca eklenir. Baka bir kandilisa halat da yedek olarak
donanma trmanacak kiinin beline balanr.
ki kii birlikte ekerek dolu su bidonunu direk tepesine kartacak kandilisa halatn vira ederler.
Uygun ykseklie gelince bou alnarak balanan trakaya binen kiiyi, su bidonuna bal ve gvertede
bulunan bir halat aaya ekilince, aa inen su bidonu arln yardmyla yukar karttn grrz.
Pratik olarak bu dzenleme ile 30 kg lk bir su bidonunun 70 kg lk birinin direk tepesine
kartacan belirtebiliriz.













ek. 52. Yksek bir direk tepesine karak donanmnda i grmek zere hazrlanan bir sistem.
73
Yelkenli teknelerin yedekleme ilemleri:
Ak denizde bir yelkenli teknenin baka bir tekneyi yedeklemesi iin en yararl yntem, bunu
k taraftan ekerek gtrmesi olacaktr.
Yedekleme halatnn uzunluuna ve rzgarn kuvvetine bal olarak binen yk deiik
olacandan, teknenin sabit yaplarn korumak zere dikkatlice bir yedekleme yaplmaldr.
Yedeklemekte kullanlan en faydal donanm naylon demir halatdr. Bu konuda naylonun
salaml, Dakron ve poli propilenden daha stndr. Poli propilen halat su zerinde yzebilir fakat
salamlk ve elastiklik ynnden naylon kadar yeterli deildir.
Bir kural olarak, en doru yolun kendi yedekleme halatnz kullanmak olduunu
syleyeceiz.Denizli havalarda ekilecek tekneye yanamak zor olacandan yedekleme halatn bir
yzer maddeye balayarak denize atmamz ve rzgar alnda kalan teki tekneden bunun bir kanca le
alnmas en pratik yol olacaktr.
Yedekleme halatnn ek. 53. A ve B de yedekleyen teknede nasl balanaca, ek. C de ise
yedeklenecek teknede nasl balanaca gsterilmektedir. Buradaki ama, eken teknenin sabit
yaplarna binecek zoru orantl olarak datmak ve ani gelen zorlara kar koymaktr. ekilen teknede
ise, ba taraf yaplarna binecek zorlar, ana direk evresinden alnacak bir doblin ile eit olarak tm
bnyeye datmak ve bir krlmaya kar teknenin baka bir blmnn bal kalmasn salamaktr.










ek. 53. Bir yelkenli teknenin baka yelkenli bir tekneyi yedekleme yntemleri.
Yedekleme nemli bir etken de, yedek halatnn boyunun ayarlanmasdr. ek. D de gsterildii
gibi, en doru yedek halat boyu, dalga tepelerine, teknelerin boyuna ve halatlara binen yklere gre
ayarlanacaktr.
Yedekleme srasnda baka teknelerin de durumunuzu anlamas iin Denizde atmay nleme
Tznde belirlenen iaretleri gstermeniz zorunludur.
Kapal bir blgede, evrenizin teknelerle dolu olduu bir Limanda yedekleyeceiniz tekneye
bordadan yanaarak balamanz gerekecektir.
Bordadan balanarak yedeklenen tekne ayn borda ise, her iki tekne yan yana balanarak ekme
iine balanabilir. ekilecek tekne daha byk ise, ek. 54. de gsterilen biimde, daha ileriye doru
balanmaldr. Bylece, eken teknenin dmen ve makine manevralarna mani olmu olmaz.
Her iki teknenin birbirine balanmasnda yeterli sayda usturmaa kullanlmas daha sonraki seyir
iin teknelerin hasar grmelerine mani olacaktr.
Eer yelken kullanrken yedekleme ii yaplacaksa, bu zorlu eki iin baz tedbirler almak
gerekecektir. rnein, yedek halat, biri yedekleyen teknenin sancak tarafndan teki iskele tarafnda
bulunan iki palangaya balanacaktr. Bylece tekne rzgara kar seyir yaparken tramola etmek iin
yararl bir donanma sahip olacaktr. Yedeklenen tekne hangi borda tarafnda kalrsa, bu taraftaki
palangaya yk bindirilecek, teki palanga bo olacaktr.
Denize alacak teknelerde bulunmas gerekli donatm:
Denize alarak en az baka bir limana kadar seyredecek veya bir ka gn denizde kalacak olan
bir tekne ster yelken ister makine ile ynetilsin, baz gerekli donatm maddelerini temin etmek
zorundadr.
Bir teknede nelerin bulunmas gerektii her zaman aklda bulunan bir konu olsa da, teknenizle
74
yola kmaya karar verince aadaki listeyi gzden geirmeniz yararl olacaktr.














ek. 54. Bordadan balanarak yedekleme
1 .Can Yelekleri:
Teknede bulunan tm personel says kadar can yelei bulunmaldr. Kullanta iki eit
yzdrcler seilir. Can yelei ve can simitleri. Can yelekleri veya can simitleri teknede, gerektii
anda alnp kullanlabilecek bir yerde tutulmaldr.
2. Emniyet mapalar:
zellikle denizIi havalarda ve geceleyin teknenin gvertesine kan bir personel denize dmek
tehlikesi ile kar karyadr. Bu tehlikeye kar zerinde bulunan emniyet kemerinin yayl kancasn
takabilmesi iin teknenin eitli yerlerine Emniyet mapalar donatmak gerekir. Bunlar, her iki taraftan
kullanmlarn salamak iin teknenin merkez hatt zerinde donatlmalar faydal olur.
1. Can sallar:
Tekne boyutlar ve personel saysna bal olarak bulundurulacak Can kurtarma sallarnn teknik
zellikleri IMC Onun bir yar komitesi olan SOLAS kurallarnda aklanmtr.
Can sallar kullanlmaya hazr biimde veya ier tip olarak yaplrlar. Gnmzde daha ok ier
can sallar kullanlmaktadr. Bu tr sal teknenin uygun bir yerinde gverteye bal bir tayc zerinde
durur. Saln imesini salayacak emniyet halat da masndan gvertede bulunan mapaya
balanmtr. Sal gerektiinde denize frlatlr ve emniyet halat kuvvetlice ekilerek hava tpnn
almas salanr.Ksa srede can sal iine binmeye hazr duruma gelir .


















ek. 55 Denizde yzer durumda can sal ,can yelei giymi bir personel.
Can sallarnn kapsad zellikler ve iinde bulunan donanmn ana yaps ksaca yledir:
a. Otomatik alma tertibat. Gaz tp ile alr.
75
b. ki ayr Sephiye (yzerlik) blm. Bunlardan biri delinirse, teki sal yzdrmeye yarar.
c. Hava ile ien alt deme. kinci bir zemin oluturarak souk su ile personelin zarar grmesini
nler.
d. Can kurtarma malzeme paketi. Bunun iinde en az 24 saat yeterli yiyecek maddeleri bulunur.
Bundan baka gerekli baz malzeme depolanmtr. rnein, tatl su,el lambas, tehlike fiekleri, bulant
haplar, ilk yardm malzeme ve ilalar.
Can sallarnn kul!anllar ile alakal brorler teknenin uygun bir yerinde aslmas ve dikkatlice
okunarak gerektii zaman telasz bir davranla hareket edilmelidir.
Can sallarnn Kontrol: Teknede bulunan ier Can sal (Inflatable life raft) her yl, yapmc
firmann gsterdii yerlerde kontrol edilmelidir. Bylece saln almasna mani olacak bir arza varsa
giderilir. Bu kontrol ilemi size pahal grnebilir fakat,ie yaramayan bir sal da tamak daha
sakncaldr.
4. Denize dmeye kar kullanlacak donanm:
Ortalama olarak 6 knots srat ile seyreden bir tekneden denize biri dmse, yaklak 15 saniye
iinde dalgalarn arasnda gzden kaybolmaya balayacaktr. Bu sebepten, denize denin grlmesini
ve su iinde batmadan kalmasn salayacak donatm daima kullanlacak ekilde bulunmaldr.
Can simidi:Gvertede denize atlmaya hazr durumda eitli uygun yerlere balanm can
simitleri bulunmaldr.Bir can simidi, denize denin hem yzebilmesini salar hem de tekneden
bulunduu yeri belli eder.
amandral lambalar:
zellikle gece denize den bir personelin yerine belli etmesi bakmndan bir amandraya bal
olarak iaret veren lambalar byk fayda salar. Bunlar pil ile alrlar. Gverteye bal yerindeki .halat
sklnce Lamba otomatik olarak imekli fenerler gibi iaret vermeye balar.
teki yararl donatmlar:
Denizli havada denize den bir personelin yanna yaklalsa da, tamamen gverte-ye alnacak
gibi baarl bir manevra yapmak zordur. Byle durumlarda kullanlmak zere, uygun bir yerde roda
edilmi can halat bulundurmak tavsiye edilir. Ayrca, teknede uzun bir kanca olmas da, denize deni
yakalamak asndan byk fayda salar.
5. Radio ve VHF:
Genellikle denizde 1 saatten fazla kalacak bir teknede hi olmazsa normal bir radyo alcs
bulundurmak faydaldr. Belirli saatlerde verilen hava raporlarn izleyerek, gelecekteki havann nasl
olacan renmek teknedekiler iin ok gereklidir.
VHF aygtnn kullanm lkemizde ok yaygnlamtr. Gerek kara istasyonlar ile haberlemek,
gerekse teki tekneler ile haberleme ynnden byk faydalar salar. 156-174 MHZ aras bantlar
bulunan bir VHF aygt ile hava durumu hakknda bilgi almak veya bir acil durumda teki istasyonlardan
yardm istemek mmkndr. VHF aygtnn 16. kanalndan bir ar yaptnz zaman, sizi duyacak bir
istasyonu muhakkak bulacanz unutmayn, Bu bir tekne, byk bir gemi veya dinlemede bulunan bir
klavuz istasyonu olabilir.
Byk teknelerde yukardaki donatma ilaveten RT bulundurmak byk yarar salar, Bylece
uzak mesafelerden de kara istasyonlar ile konumak, telgraf vermek, gerektiinde yardm istemek
olasdr.
6. Navigasyon (Seyir) donanm:
Elektronik seyir aygtlarnn zamanmzda gsterdii byk aama klasik aletlerin
gereksiz olduunu asla dndrmemelidir. Denizde her eit seyir aleti son derece yararldr.
Bununla birlikte aada aklanan donatm denize alan her teknede bulundurmak gerekir.
a. Dmenci pusulas:
Sahili grerek dmen tutmak zere denize alan bir teknede hi olmazsa basit bir
pusla buldurmak saysz fayda salar.rnein, aniden bir sis tabakas iine girebilir ve yolunuzu
76
kaybedebilirsiniz.
zellikle sezon balarnda teknenizde bulunan dmenci pusulasn kontrol etmeniz, varsa arzi
sapma miktarn pusulay tashih ederek azaltmanz nerilir. Arzi sapmas ok byk grnen bir
puslann artk yararsz olduunu dnmeyin. Bunu dzelterek bir uzman kiiyi evrenizdeki teknelerden
bulabilirsiniz.
Pusla tas iinde grnen bir hava kabarc, eer daha nce bulunmuyorsa, pusla tasnn hava
aldn belirtir. Bunun sebebi de camn atlamas olabilir.Pusla tas iindeki hava kabarc biraz hataya
sebep olabilir.
b. Seyir Haritalar:
Denizcilerin seyir haritalarn seerken blgenin en byk lekli haritalarn tercih etmeleri istenir.
Bylece seyir iin daha etrafl bir klavuz bulunmu olacaktr. Bununla beraber, gnmzde haritalar
giderek pahallamaktadr.Eer haritalarnz srekli olarak ''Denizcilere ilanlar'' yaynlarndan
dzeltiyorsanz devaml kullanmak mmkndr. Eer sezon banda hazrlk yapyorsanz, ilk
ilerinizden bir tanesi de haritalar yoklamak olmaldr.
c. Notik Almanak ve Seyir Klavuzlar:
zellikle gksel seyir zmlerini yapabilmek ve uzun seyirlerde eitli seyir konularnda
yararlanmak iin bulunduumuz yla ait bir Notik Almanak bulundurmanz nerilir. Bilmediimiz bir
blgede yapacanz seyirler iin de, buraya ait Seyir Klavuzlarn bulundurmak daha emin hareket
etmenizi salar.
Seyir klavuzlarnda, ait olduklar blgeye ait gemicilik, navigasyon ve meteoroloji bilgileri
yannda, demir yerleri, ihtiya malzemelerinin temin olanaklar vb. bilgiler bulunur.
7. Teknede bulundurulacak ilk yardm malzemeleri:
Bu bilgiler iin Gemide ilk Yardm Bilgileri blmne baknz.
8. Teknede bulundurulacak genel malzemeler:
a. Halatlar ve Usturmaalar:
Yedekleme donanm bulunmayan bir teknede hi olmazsa 50 m boyunda kalan burgatal bir halat
bulundurulmaldr.
Lastik veya plastikten yaplm usturmaalar her tekne iin en nemli malzemelerdir. Teknenin
rzgar etkisiyle bir rhtma veya baka bir tekneye yasladn dnrsek, tek-neyi korumakta en etkin
ara olarak usturmaalar grrz.
malar veya kasalar ypranm halatlar deitirmek yanltr.nk devaml kullanlan bir
palamar halat volta edilen yerinden veya kasasndan ypranr. Kasa yerine fauna yapmakla veya
burada keserek yeni bir kasa yaparak daha uzun sre kullanabilir.
Palamar halat olarak bir teknenin en az gereksinimi 4 halattr. Bunlarn iki tanesi en az tekne
boyunun iki kat uzunlukta olmaldr.
Normal boydaki bir tekne iin en az drt adet usturmaa bulundurulmaldr.
b. Can Emniyet Kaylar:
Denizli havalarda gverteye kmak zorunda olan bir personel iin emniyet kayn takmak ve
bunun yayl kancasn gvertedeki can halatna veya mapasna geirmek zorunludur. Bylece, eer
denize dmek gibi istenmeyen bir olay grlrse, emniyet kay personeli tekneyi baladndan byk
bir tehlike savuturulacaktr.







ek. 56. Bir emniyet kay (Harness).
77
Denizli havalarda ak denizde seyreden yaplacak ilerde, rnein sekstant ile bir rasat
yaparken, emniyet kay ile gverteye balanarak durulmaldr.
c. Yedek malzemeler:
Bir teknede bulunmas gereken yedek malzemeler (spares) miktar ve cinsleri, bunlar kullanm
yerlerine ve teminindeki glklere gre tayin edilir.rnein, bir ampul urak limannda bulabilirsiniz
fakat bir ya filtresi istenen her yerde bulunmayabilir.
Teknenin yelkenli veya motorlu olmasna gre bulundurulacak yedek malzemelerin bir Listesini
yapmak iin balca drt grup ele alnmaldr: aa. Makine, bb. Elektrik, cc. Donanm (yelken vb.), dd.
Gverte malzemeleri.
d. Takm kutusu:
Bir teknede gerektiinde onarm yapabilmek iin en gerek1i malzemeler, bir takm kutusu (tool
kid) iinde yer alan eitli aletlerdir.
Bulundurulacak aletlerin cinsleri ve miktarlar teknenin boyutuna ve iindeki donatmn eidine
gre seilmelidir. rnein, en byk somunu 12 in olan bir teknede 24 numara bir anahtar
bu1undurmak gereksizdir. zellikle makinede yaplacak eitli iler-de takm kutusunun nemi daha da
oalr. Baka bir teknede bulabileceiniz bir anahtar denizin ortasnda banz derde girince
bulabilmeniz olanakszdr.
e. Yangn sndrme aletleri:
Teknenin boyutuna bal olarak bulundurulacak yangn sndrme aletlerinin cinsi ve eitleri
deiir. zellikle benzin motorlu teknelerde yangn tehlikesi zel bir nem kazanr. Bir teknede hi
olmazsa otomobillerde kullanlan kk boy kpkl veya karbondioksitli minimaks bulundurmak ve
bunlar uygun yerlere balamak nerilir.
f. me suyu ve yiyecek:
Ksa bir yolculuk iin de denize alm olsun, bir teknede bulunan personel says ile orantl
olarak en az 24 saatlik ime suyu ve yiyecek bulunmaldr.
Uzun seyirler iin temin edilecek ime suyu ve yiyecek miktarlar da daima olaanst bir durumla
karlaacak gibi yeterli olarak temin edilmelidir,
ALTINCI BLM
HALATLAR VE HALAT LER
1. TANIM:
Gemicilik ilerinde halatlarn kullanlmas ilk deniz tarihinden balar Eski denizciler bitki liflerini bir
araya getirerek yaptklar basit halatlar eitli ilerde kullanmlardr. Bu bakmdan halatlarn ilk
maddesini bitki Lifleri oluturmutur.Denizde kullanlan halatlar yapl yntemi ve kullanlan malzeme
ynnden balca ksma ayrlrlar:
1. Bitkisel halatlar (fibre cordage),
II. Sentetik halatlar (synthetic cordage),
III. elik tel halatlar (wire rope).
2.BTKSEL HALATLAR:
Denizciliin lk devirlerinde nsanlar halat rmesini bilmedikleri iin papirs veya hayvan
kllarndan meydana getirdikleri balama vastalarn u ua eklemek suretiyle halat yerine
kullanmlardr. 18. asrn sonlarnda halat bkm makineleri kullanlarak, tonlarca yk tayan halatlar
yaplmtr. Bitkisel halatlarn tm bir bitkinin yaprak, kk veya kabuklarndaki If denen ipliksi maddenin
saa veya sola bklmesiyle yaplrlar. Halatn kalnlna gre liflerden 15-20 tanesi bir araya getirilerek
flasa bkm yaplr. Ayrca veya drt kol bir arada bklmek suretiyle halat oluur. ek. 57. de kollar
saa bklerek yaplm (yoma bkm) kollu bir halatn paralar gsterilmitir, (1) Iifler (elyaf), (2)
Papirs: Msr'da yetien bir bitkidir. Eskiden hafif tekneler yaplrd
78
saa bklm flasa lar, (3) sola bkml kolun olumas, (4) saa bkml kollardan oluan halat
bedeni. Halat kollar sola bklerek yaplan leme gomina bkm denir. Ortasnda kendinden bir fitil
bulunan ve drt kolun saa bklmesiyle oluan halata,armk bkm halat denir. tane yoma b-
km halat bir araya getirilip ters ynde bklerek elde edilen halata Izbarina bkm halat denir .
Halatlar normal olarak saa bklmek suretiyle yaplmlardr. Byle bir halata gzle bakld
zaman halat kollar saa ve yukarya doru bir spiral izecek bir grntedir.
Bir halata beden yzeyinden bakld zaman gzle dahi halat bkm yn anlalr. Halat
ticaretinde saa bkml halata (Z) bkml, sola bkml halata (S) bkml denir. Normal bir saa
bkml halat, yapsnda elyaflar, flasalar oluturmak zere saa doru bklmlerdir .flasa lar halat
kollarn oluturmak zere sola doru bklmlerdir. Kollar halat bedenini oluturmak zere saa doru
bklmlerdir.
3. BTKSEL HALATLARIN CNSLER:
Bitkisel halatlar, halat meydana getiren bitkinin cinsine bal olarak ayrlrlar. (a)Kendir halat:
Kendir bitkisinin liflerinden yaplr. Gnmzde kendir bitkisinden yaplan halatlarn kullanlma alan
olduka daralmtr. (b) Manila halat: Manila hayat abaka denen bir bitkinin liflerinden yaplr. Y eni
Manila halatnn bnyesinde % 15 orannda ya bulunur ve halat nem ve scaklktan korur. (c) Pamuk
halat: Pamuktan yaplm halattr. Denizde salvolarda kullanlr. (d) Keten halat: Ketenden yaplan
halattr. Daha ok kk teknelerde kandilisa ve skota halat olarak kullanlr. (e) Sisal halat: Grnte
Manila halatna benzer ve bunun % 80 gcne sahiptir. Denizcilikte pek kullanlmaz. (f) Hasr halat:
Hasr bitkisinden yaplr. Hafif ve yzc bir halattr.














4. BTKSEL HALATLATIN LM VE GC:
Bir bitkisel halat beden evresinin Pus olarak lmyle ayrlr. Eer halatn evresi 1 pus (2, 54
cm) geliyorsa ''Bir burgatalk halat'' denir. Halatlar yarm burgatadan ,kk olursa ince ismini alr.
Halatlarn kalnlklar 5 burgatadan 16 burgataya kadar deiir. Fakat en byk gemilerde dahi 12
burgatadan daha kaln halat kullanlmaz. Halatlarn uzunluu kula terimi ile llr. Halatlar roda denen
yuvarlak kangal biiminde satlrlar. Bir roda ( coil) halat genellikle 120 kulatr .
Bitkisel halatlarn gleri:
Bir Manila, Sisal veya baka trden bitkisel halatn kesilme gcn (kuvvetini) bulmak iin en iyi
yntem, halatn evresinin (burgatasnn) pus olarak karesini alarak e blmektir. Sonu ton olarak
bulunur. Bu forml, halatn emniyetle kullanlmas iin vurulacak en fazla yk bulmak amacyla hasr
halat hari tmne uygulanr.
Halatn alma arl, kesilme gcnn altya blnmesi ile bulunur. 3 burgatalk bir halatn
Fitil: Halatn ortasnda bulunan ve esneklik kazandran bitkisel kol
Kula (fathom): 1.83 m lik (6 ft) bir uzunluk veya derinlik ls,
79

evresi 3 pus (7 ,62 cm) eder. imdi bu halatn kesilme gc ile alma arln bulalm.
Kesilme gc: alma arl (WL):
3
3
3
2
= ton 5 . 0
6
3
= ton
Yeni bir halatn spesifik kesilme gcn yaklak olarak bulmak istersek: 6 pusluk halatlar kadar,
halat burgatasnn karesini 2,5 saysna blerek, 6 burgatadan byk halatlarda 2,6 saysna blerek elde
edebiliriz.
Bir halatn gcn kestirmek phesiz ok yararl bir ilem olacaktr ancak,yeni bir halat iin
uygun artlarda formle bavurunuz fakat yaklak burgatasn deil, gerek deerini kullannz.
zerine yk vurulan btn halatlar uzarlar, Bitkisel halat vurulan ykn orantl bir biimde
oaldn dnelim. Halat orantl biimde uzayacak, binen yk halatn kesilme gcn eritii anda
koptuu grlecektir. Bitkisel halatlarda kesilme uzunluu, balang uzunluunun % 20 ne eittir.
rnein 10 kulalk bir halata yk bindirince, boyu 12 kulaca eritiinde yeni bir zor karsnda
kesilecektir.
5. BTKSEL HALAT TRLER:
Bitkisel halatlar 1 burgatadan kk olduklar zaman eitli isimler alrlar ve yerlerde kullanlrlar.
Grcala: Katranl kendirden yaplr, fauna etmekte kullanlr, Ligadora : Piyan balamak, fauna
etmekte kullanlan ince bir iptir. spavlo :Krnap cinsinden ince bir halattr.Yelken dikiinde kullanlr.
stp: Makine ve boya ilerinde temizlik iin kuIIanIan pamuk iplii artklardr.
6. SENTETK HALATLAR:
Nylon ve Polyester gibi sentetik maddelerden elde edilen flasalarn bkmyle yaplan halatlardr.
Bu maddelerden yaplan halatlar ok kullanldr, fakat suda slannca batarlar. Polipilen (poIypropylene)
lifleri daha kabaca ve sudan hafif olduundan batmaz. Bir sentetik halatn yapld malzemeyi anlamak
iin yanma testi uygulanr. Naylondan yaplm halat mavi bir alevle ar ar yanar. Polyester ise sar
alevle hzla yanar.
Sentetik elyafl halatlar da yk altnda uzarlar. Emniyetle ykleme artlar altnda ayn nitelikte
kalan uzama miktar yaklak % 7 kadardr ve zor kalknca halat eski durumuna dner.Sentetik halatlar
az miktarda bzlrler fakat bunlarda ime veya sertleme grlmez. Halatn bedeni tarafndan emilen
su miktar halatn zerine yk bindiinde dar atlr. Bu halatlarn volta edildii yzeyler dz ve przsz
olmaldr.
Bylelikle halatn mr oalr. Sentetik elyafl halatlar zamanla renk deiiklii gsterirler fakat
bu, halatn gcn yitirdiini gstermez.
Sentetik halatlar ayn burgatadaki Manila halatndan 1,5-3 kat daha gldr. halatn bu yksek
gc, fazla ykte % 30'a kadar uzama kabiliyeti ve kfe kar direnc uzun mrl olmasnn sebepleridir.
Aada maddeler halinde belirtilen olaylarn olumas nlenmezse, sentetik halatlarn mrn
zamanla yitirdikleri grlecektir.
1- Ar yk vurulmas veya birden bire yk bindirilmesi.
2- Yzeysel ypranma veya sert przl yzey zerinde anma.
3- Keskin ve sivri metal knllarda kesilme.
4- Yk altndaki makara dilleri zerinde bkmlerin (Gamba) sebep olduu kollar arasndaki dahili
anma.
5 Krlmadan dolay kesilmeler.
6 Halatlarn dolamas (Gamba almas) ve burumas.

Fauna: Halatlarn d tesirlere fazla ak yerlerini sararak korumak
Bitkisel halatlar zamanla renk deiiklii gsterirler Rengi deien ve uzun sre kalan halatlar kritik ilerde
kullanlmamaldr.
80
Sentetik elyafl halatlarn anma noktasnda iplikletikleri grlrse, bu durum bitkisel halatlarda
olduu kadar nemli deildir. Ancak ayn zellii gsteren Monofilament ve Polyrophylene halatlarda
dikkat edilmelidir. Yaa bulam ve kirlenmi sentetik halatlar sabunlu su ile fralanarak ykanmaldr.
Halatlarn pasl ve prtkl yzeylerle temas etmesi zararldr. Byle alan bir Nylon halat, buz
eriyene kadar stlmal ve btn slak ksm kuruduktan sonra haval bir yere kaldrlmaldr. Buz kristalleri
halat elyaflarn keserek zarar verirler. Polipilen halatlar, esas olarak Manila halat ile ayn burgatada
kullanlmaldr.
Bir naylon halata kritik yk vurulaca zaman emniyetle alldn kontrol iin halatn bedenine 1
m boyunda bir spavlo ortasnda 25 cm boyunda ilmek yaplarak balanr. Halata binen zor ispavlonun
gerilmesine sebep olursa, bindirilen en fazla g snrna gelindii anlalr.
zerine yk bindirilen sentetik elyafl halatlara bosa vurulaca zaman, bosa olarak yine sentetik
elyafl bir halat kullanlmaldr. Ayn ama iin ayn artlarda kullanlan bir sentetik halat, Manila
ha1atndan be kat uzun mrl olur.


Teknelerde kullanlacak Sentetik Halat kalnlklar:
Kandilisa halat:
Tekne boyu Tonaj Ana yelken Flok Byk yelken atal
(Spinnaker )
4-7 m Kk tekne 6 mm 7 mm 6 mm 1 .5 mm
8-10 4-7 9 9 7 3
1 l-13 10 10 10 7 3
14-16 15 12 12 8 3

Iskota halat :
Tekne boyu Tonaj Ana yelken Cenova Spinnaker Spinnaker
veya flok (Hafif rzgar )
4-7 m Kk tekne 10 mm 10 mm 6 mm 6 mm
8-10 7 10 10 10 6
11-12 7 10 12 12 6
13-14 10-15 12 14 14 8
15-16 20-25 12 16 16 10

Not: Yukardaki tablolarda verilen deerler en kk (min.) lmlerdir.
Palamar halatlar:
Tekne boyu Tonaj Kullanlacak en kk boyut
Terilen tekiler
4 -7 m Kk tekneler 6 mm 8 mm
8-10 4 12 16
11-12 7-10 14 20
13-16 15-25 16 24

Sentetik halatlarn karlatrlmas:
Denizcilikte kullanlan sentetik halatlarn en tannm tiplerinin birbirleri ile karlatrlmasnda bir
rnek vermek amacyla kk bir blm aada verilmitir. Buraya bakarak, bu halatlarn kullanm
yerleri arasnda bir seim yaplabilir.


81

Halatn cinsi ap (mm) Burgata
100 m halatn
arl
Kesilme yk
Nylon 2 1 1/2 9.4 kg 3000 kgf
Polypropylene 12 1 1/2 6.5 2030
poyflene 12 1 1/2 6.5 2030
Polyethyene 12 1 1/2 6.9 1540
Polyester 12 2 11.6 2270
Tigerrope 6 2 13 3700
Manila ve Sisal 2 1 1/2 10.5 955
7. ELIK TEL HALATLAR
Tel halatlar, .maden filizlerinin ekilerek tel haline getirilmesi, tellerin bklerek kollar yaplmas ve
kollarn bir kann bkm ile de bedenin oluturulmasndan meydana gelir. Tel halatn kuvveti, halat
meydana getiren madenin cinsine baldr. Kullanld yere gre tel halatlarn kollarn oluturan tellerin
alt adedi bir araya gelir. Bu ekilde oluan kollardan yine alt tanesi bir arada bklerek beden meydana
kar. Halata esneklik kazandrmak in kollarn ve bedenin ortasna fitil denen elik tel veya kendir halat
yerletirilir. Fitilin ls, halatn kol ls kadar olur.
Ar ilerde kullanlmak zere 37 veya 61 telli ve alt kollu tel halatlar yaplr. Tel halatlar gemilerde
spring halatlar, armklar, patrisa, Istralya, Iarno, karanfil, mantilya ve yk donanmlarnda kullanlr.
8. TEL HALATLARIN LM VE GLERI:
elik tel halatlar da ''burgata'' ile llr. Fakat bu lm bir kumpasla ve mm cinsinden aplarnn
alnmasyla yaplr. ek. 58. (A) da bir tel halatn kumpasla nasl lld gsterilmitir. Tel halatlarda
ap 8 mm gelen halata bir burgatalk halat denir.
Bir tel halatta C= tel halatn burgatas ise, halatn kesilme gc (breaking strength) halattaki tel
saysna gre deiir.
12 telli halat iin: 2C
24 telli halat in: 3C
37 telli halat in: 3.25 C
rnein, 3 burgatalk (24 mm apl) 24 telli bir halatn kesilme gc = 3 x 3 x 3 = 27 ton bulunur.
Bir tel halatn emniyetle alma gc S. W .L. ile ifade edilir ve halatn kesilme gcnn altda
biridir. Buna gre 3 burgatalk, 12 telli bir halat iin S.W.L. =C / 6 = 2 x 3/ 6 = 3 ton bulunur. Buradan
anlald gibi, ayn burgatadaki bir bitkisel halata nazaran tel halat alt kat gldr.














ek. 58. elik tel halatlar. (A) Tel halatn burgatasn lmek. (B ) eitli tel halatlar (a) 7 teli ve alt kollu halat. (b) 19 telli ve alt
kollu tel halat. (C) Bir tel halatn ksmlar. (1) Halatn kolu. (2) Kendir fitil, (3) Kolu oluturan teller. (4) Jt veya tel kol fitili
9. TEL HALATLARIN KORUNMASI:
Tel halatlar glerini pekitirmek iin baz maddeler katlarak elikten ve dkme elikten yaplr.
Tigerrope. Polyester ile kartrlm Polypropylene Liflerinden yaplm halattr.
Sentetik halatlar ile g karlatrlmas yapabilmek iin listeye alnmlardr.
S.W.L. Safety working Load.
82
Kullanlan malzemeler fosfor, bronz gibi maddelerdir. Eer tel ha!at rutubetli bir yerde kalacaksa
galvanizli olarak yaplr. Gemilerin sabit armalarnda byle tel kullanlr. Tel halatlarn boylar kula olarak
llr ve aatan silindirlere sarlm rodalar halinde satlr. Bunlarn uzunluu kullanlaca yere gre
kesilmitir. rnein sabit armada kullanlacak tel halatlar 150 veya 200 kulalk rodalar halindedir.
Tel halatlar kuru ve iyi havalandrlan yerlerde saklanmaldr.Tel halat rutubete kar korumak iin
galvanizli de olsa. nce bir tabaka ya srlmesi yararldr. Tel halatlarn kullanld ksmlar dndakiler
gvertede tamburlara sarl durmal ve kapelalar rtl olmaldr. Donanmnda bulunan sabit arma telleri
periyodik olarak temizlenmeli ve yalanmaldr. Tellerin gambal ksmlar dzeltilmeli, byle tellere yk
vurulmamaldr.
elik tel halatlarn kullanlmas:
Gemide gvertede teslim edilen bir roda elik tel halatn ve bundan yaplacak olan
donanmn kullanlmasna kadar geirecekleri aamalar bulunur. Tel halatn gverte dner tamburuna
istif edilmesi konusunda balayarak baz bilgiler verelim.
a. Tel halatlarn ellelenmesi:
Gemi gvertesinde bulunan bir roda elik tel kullanlmak zere alrken uygun ynde ele
alnmazsa, halat bedeni zerinde eitli bklmler (krozlar) ve gambalar oluur. Byle bir halat da bir
makaradan geirmek istediimizde almadn grrz. ek. 59 da doru ve yanl olarak alan tel
halat rodas grlmektedir.






ek. 59. Tel halat rodasnn almas.
b. Bir vin tamburunun alabilecei halat boyunu hesaplamak:
Bir vin tamburuna sarlacak tel halat uzunluu, tamburun eitli lmleriyle tel halatn
burgatasna baldr. Tamburun alaca tel halat uzunluunun hesaplanmas, i1em yaparken veya
gvertede saklanacak halat uzunluunun bir tambura sp smayacan bulmada fayda salar.












ek 60 Bir vin tamburuna sacak halat uzunluunun bulunmas

ek. 60. da gsterilen tamburda A, B, C ve D ile gsterilenler cm olarak tambur zerinde lmler,
(L) metre olarak sarlacak halat boyu ve (d) mm olarak tel halatn ap (burgatas) olsun.

Sarlacak halat boyu : 9 . 0 * =
+
=
2
d
D) B*D*(C
L
83
rnek:
Bir vin tamburunun lmleri: (A) 100 cm, (B) 50 cm,C 50 cm, (D) 5 cm sarlacak halatn ap (d)
16 mm olduuna gre alabilecei halat uzunluunu hesaplayalm.

5 , 103 9 , 0 * 14 , 3 *
16
) 25 50 ( * 5 * 25
2
=
+
= L metre bulunur.
c. Bir tel halat tambura doru sarmak:
Tel halatlar vin tamburuna sarlrken, tamburun dn yn ile tel halatn bkm yn uyuacak
bir dzende sarlrlar.Bylece kullanlrken de tel halat doru ynde bir ak kazanr.ek.61 de eitli
dn ynndeki tamburlara sa ve sol bkml tel halatlarn sarllar gsterilmitir.









ek. 61. Tel halatn tambura sarlmas.(1) Sa bkml halat yelkovann ters ynnde evrilen bir tambura soldan sa tarafa
sarlr. (2) Sola bkml halat ise yelkovan ynnde evrilen tambura soldan saa doru sarlr. (3) Sola bkml halat
yelkovann ters ynnde evrilen tambura sadan sola doru sarlr. (4) Saa bkml halat yelkovan ynnde evrilen
tamburda sadan sola doru sarlr.
d. Tel halattan Sapan yaplmas ve kullanlmas:
Tel halatlarn kullanlma alan iinde, bunlardan yaplm eitli boydaki sapanlar geminin
donanmnda veya ar bir ykn kaldrlmasndaki yardmlar bulunur.Tel halattan yaplm bir sapana
yk vururken gz nnde bulundurulacak en nemli husus, kaldrlacak yke uygun sapan semek ve
arl en uygun a altnda tutmaktr. ek. 62.de eitli sapan alarnda tel halat bedenine binen yk
miktarlar ile tanacak ykler en uygun sapan seiminin nasl yapld gsterilmektedir.

















ek. 62. A. 1 000 kg arln kaldrlmasnda kullanlan tel sapann eitli alarda oluturduu yk.

B. eitli arlklarn tel sapan ile kaldrma yntemleri. rnein, Tel halatn alma arlnn iki
misli bir yk kaldrmak iin 2 * WL karesinde gsterilen yntemle 4 adet sapan kullanlmaldr.
84
elik tel halatlar karlatrma tablosu:
Aadaki tabloda eitli tel halatlarn birbirleri ile karlatrmal zellikleri verilmitir. Seilen ayn
burgatadaki farkl halatlar arasndaki zellikler , kullanm iin seilme srasnda pratik bir yarar
salayacaktr.
Halatn cinsi Halat ap 100 m halatn Min. kesilme
arl arl
6x12+7 fitilli 10.3 mm 25 kg 3.1 kgf/mm
6x15+7 fitilli 10.4 23 2.8
6x 24+ 7 fitilli 10.4 33 4.3
6x7 (1+6) tek fitilli 10.2 34 4.8
7x7 (1+6) 10.2 38 5.3
6x19 (1+6+12) 1 fit. 10.3 36 4.75
7x19 (1+6+12) 14.2 74 10.3
6x25FW(I+6+6+12)
elik tel fitili 12.9 67 9.8
18x7(1+6)+fitilli 10.4 42 6.5
18x7(1+6) tel fitilli 10.4 43 6.7
12x6 evre 3x24 +
4 halat fitilli 10.4 40 5.2

Bir boy tel halat kesmek:
Kesilecek tel halat veya bedeni sk bir ekilde tespit edilmeli, sert bir yzeye veya bir iskele
babas zerine yatrlmaldr. Bundan sonra, bir eki ile keski veya tel keskisi alnarak tel halat iaret
edilen yerden blnmelidir. ster bir rodadan ister bir tel dolabndan kesilmi olsun, tel halat mas, tel ile
mrsale edilmeli ve kesilen parann boyu etiketlenmelidir.










ek 63. eitli zellikte yaplm elik tel halatlar
(1)6xI2+7lift fitili, (2)6x24(9+15)+7lift fitili.(3)6x19(1+6+12)tek Lif fitili, (4)7x19(1+6+12), (5)6x36WS (1+7+(7+7)+14) tek Lif fitili.
(6)Yanndaki halatn elik tel fitillisi. (7)Non Rotation tipi 18x7 Lif fitilli. (8)Gemini tipi 12x6 evre 3x24,4 Lif fitili elik tel halat.







-Halatn cinsi altndaki rakamlar halat kolu ve kollarn iindeki teki kol saylar ile fitil cinsini vermektedir.
Non Rotation tipi elik tel halattr.
Gemini Non Rotation tipi elik tel halattr.


85
YEDNC BLM
BALAR VE DKLER - HALATLARIN KULLANILMASI
1.BTKSEL HALATLARIN LENMES:
Gemicilikte bitkisel halatlar ok eitli yerlerde ve amalar iin kullanlr. Gnmzde halatlarn
kullanlmas ile ilgili ok deiik biimlerde pratik uygulamalar vardr ki, gemicilik biliminin hem yararl
hem de elenceli bir blmn oluturur. Eline bir para halat geiren tecrbeli gemiciler bo vakitlerinde
eitli yararl hizmetler grmek zere ilerler. Bir kampanann topuzundaki halattan rme sap ve koridor
giriindeki rme paspas bunlara birer rnektir .
Gemici bir halatn ilenmesine balamadan nce aadaki drt yararl kural iyi bellemek
zorundadr .
a) Denizci ba kullanmak: Gemici her zaman ban en yakn bir arkada gibi kabul
etmelidir. Gemici ba keskin ve byk boyutlu bir alet olduundan bir defi klf iinde korunmal ve
gemicinin belinde arka ceplerinden birinin hizasnda tanmaldr. Ban durumu ve tanmas tehlike
douracak biimde olmamaldr.
Gemicinin ba bir aratr.Bunu bir silah olarak kabul. etmek doru deildir.Ban ucu sivri
olmayacak,byle bir bak ktletirilecektir.Ban kesici yz ise,halat ilemlerine yetecek kadar keskin
tutulacaktr.Ban bakml olmas, zellikle hafif yal tutulmas yararldr.
b) emniyetini salamak: Armada, gvertede ve bordalarda alan bir gemici iin nemli olan
bir unsur da i emniyetini salamaktr.Yaplan i icab, vcudunun herhangi bir tarafndaki donanm,
kulland aletler, malzemeler gibi baz etkenler tehlikeli durumlar yaratabilir. alan bir gemicinin
zerinde i grmek veya onun altnda durmak da sakncaldr. Yukardan den bir raspa ekici,
mantilyas geveyen veya kopan bir bumba, kayan bir borda iskelesi gibi etkenler alma alannda i
emniyetine nem vermeyi gerektirir.
c) Halat malar: Herhangi bir yerinden kesilen bir halat bedeninin ucu (mas) el incesi ile
balanmaldr (piyan yaplmaldr). Bylece daha sonra ayn halat kullanlrken bir kula kadar ksmnn
ie yaramayacak duruma gelmesi nlenmi olur.unu unutmaynz ki mas piyan yaplmadan
braklm bir kesik halat, deniz ve gemiciler hakknda hibir ey bilmeyen bir kara sakininin belirtisidir. Bir
halat masnn nasl piyan yaplaca ilerde verilecektir.
d) Bir halatn roda edilmesi: Bir ar halat veya herhangi bir halat bedelli vira edilerek gverteye
alnmsa konulaca yerde roda halinde braklmaldr. Halat kullanmadan nceki durumunda braklrsa
bu ameliye kendiliinden halledilmi olur.
Btn bu bahsedilen kurallar, denizcinin herhangi bir i iin hazrlayaca halatlarn ilenmesinde
hazrlk saylmaldr. Bir iin temel noktas ne kadar salam atlmsa, ina edilecek bina da o kadar
salam olur.
2. HALATLARI LEMLERE HAZIRLAMAK:
A) Halat roda yapmak ve amak:
Bir halat ister saa, ister sola bkml olsun, konulduu yerde dzgn bir ekilde istif edilmise,
kullanlaca zaman saknca douracak bir ekil kazanmaz. Karada daha basit ilerde kullandmz
kk halatlarn ve iplerin bile gelii gzel atlmas sonucunda aldklar elverisiz ekilleri dnecek
olursak, denizde daha gl etkenler ve daha byk bir kapasite karsnda halatlarn ne kadar ok itina
isteyecei anlalr. Halatlar roda halinde istif edilir ve roda eklini bozmayacak yerlerde korunurlar. Roda
eklinde istif edilen bir halat esas yap eklini bozmayaca gibi, hibir ekilde Gamba almaz, istifini
bozmaz ve bklmez. Roda halindeki halat bedeninin darda kalan kk bir ksm, eklini ve yapsn
bozacak bir tesirle karlasa bile, bu rodann dnda kalr, esas istife hibir zarar gelmez.
Halatlarn roda edilmesi halatn yapl ekli ile ilgilidir. Mesela saa bkml bir halat saat
86
yelkovannn hareket ynne doru kvrlarak roda edilir. Bir filika veya bir kara vastas iindeki halat
yk gemi bordasna geldii zaman halatn mas gemiye alnr, halat gverteye gemi boyunca istif
edilir, sonra da nereye balanacaksa oraya yakn bir yere kvrlarak roda edilir. Halatn roda edildii
yerlerin seimi de zen ister. Zararl tesirlerden uzak, kullanlacak halatn ileme derhal hazr olabilecei
yerlerin aranmas gibi. Mesela ba ve k tarafta kullanlan, bir ucu rhtmdaki babaya, dier ucu geminin
vincinin fenerliine volta edilen bir halat, vin makinesinin yanndaki st kapal sandklarda roda
edilmitir.
Roda yaplmas biten bir halat istifi, rodas tumba edilmek suretiyle (altn stne evirmek)
kullanla hazrlanr .Yeni roday amak iin halatn alt masn iinde yukarya almak ve amak
lazmdr. Roda alrken halat saat yelkovan ynnn aksi istikametinde almaldr.
B) Bir halat (8) eklinde roda etmek:
Bir halat abuk laka edilmek istendii zaman geni bir alan iinde (8) eklinde roda edilmelidir.
Bir halat (8) eklinde roda edildii zaman normal ekilde roda edilmi bir halata nazaran bedenindeki
bklmeler grlmez ve byle bir halat dar doru verildii anda dmlenme ve dolanma yapmaz.
Halatn normal akn salamak iin her bir rodann dierinin stne gelecek ekilde olmasna dikkat
edilmelidir.
Roda edili ekli zarif ve muntazam olmas gereken, tente palanga kamlar gibi, yerlerde
nispeten ksa bitkisel halatlar iin teker eklinde roda yaplr. Bu eit roda ekli halatn sratli bir ekilde
bir makaraya veya bloktan geirilmesi icap ettii yerlerde asla kullanlmaz.
C) Balamak (Volta etmek) :
Gerilim altnda bulunan bir halat yerinden fora edilmek istendii zaman bedeni
zerinde meydana gelebilecek ba veya volta yznden bu i tehlikesiz bir ekilde yap-
lamayacaktr. Bu sebepten dolay halatlarn zerine balanmas (volta edilmesi) maksadyla baz yaptlar
vardr, ko boynuzu, baba gibi.
Halatlar byle yapmlara volta edildikleri zaman zerlerinde ne kadar yk olursa olsun az bir g
harcama ile fora edilirler. Bir halatn ko boynuzu veya babaya volta edilmesi demek. bu gibi yapmlarn
bedeni zerinde halat bedenini skan voltalar atlmas demektir. Genel olarak sylenirse karada veya
tekne zerindeki yapm zerine drt volta atmak kafidir , fakat beden zerine atlacak her fazla saydaki
voltann halat ile yapm arasndaki balanty salamlatraca unutulmamaldr. Islak ve kaygan bir
halat veya baba veya dz bir ko boynuzu ve ok kullanlm bir halat ok sayda voltay gereksindirirler.
D) Bir kangal halat veya roday ko boynuzuna asmak:
Bazen bir donanmda kullanlan halatn ma ksm uzun bir beden ile elimizde kalr. Bou alnan
ve sonradan gerektiinde yeniden bo verilecek bir halatn byle bir kangal gvertede bir yere kaldrmak
veya balamak gerekir.
te byle durumlarda halat rodasnn bulunduu en yakn bir ko boynuzu zerine halat
kaldrmak gerekir. Bu ilemin nemli yn, kangaln ortasndan asarak deil, rodann bozulmamas iin
arasndan bir volta alarak asmak eklini benimsemektir.
E) EI ncesi:
El incesi (heaving line), gemi manevralarnda sahile halat vermek iin kullanlan ince bir halattr.
Gemicinin uzak bir mesafeye kadar atabilmesi iin hafif baland palamar halatn ekebilmeleri iin de
salam olmas gerekir.
Eski parakete salvosu veya sancak salvolar el incesi yapmak iin en ideal vastalardr. Bir el
ncesi yaklak 17 kula (31.09 m) uzunluunda 1 1/4 burgatalk bitkisel halatlardan yaplr. El incesinin
bir ucu (mas) piyan yaplr, dier ucuna se maymun cevizi veya halat cevizi yaplr. Arca olan
maymun cevizi arpt zaman zarar verebilecei iin el incesini dikkatli kullanmak gerekir.
El incesi atlaca zaman slak olabilir , bunun 12-14 kula ksm kk rodalar halinde sol ele
alnr, dier te bir ksm da sa ele alnr. Bundan sonra sa kol dz bir ekilde ve kuvvetlice sallanarak
halat savrulur, sol eldeki roda da halatn akp gitmesi iin serbest braklr. Elimizde istif ettiimiz el incesi
87
zerinde braklan bkmler ve kvrmlar atlma esnasnda halatn serbeste akp gitmesine mani olaca
iin ncelikle bunlara dikkat etmek gerekir.
El incesi atmak iin bilinen bir baka yntem de, halat iki gemici arasnda taksim etmek ve
bunlardan birisini elindekini kuvvetlice savurmasdr. Denizcilerin ou elle-indeki inceyi aslnda
yapabileceklerinden daha uzaa atacaklarn dnrler. Normal olarak yirmi metre iyi bir mesafedir.














ek. 64. Sa ve sol bkml bitkisel halatlar rodasndan alarak alnma yntemi.
F) Yeni bir bitkisel halat rodasnn almas:
Yeni bir halat rodasn amak iin gemici halat rodasn, halatn mas d tarafa gelip kendi
tarafna dnene kadar yerde yuvarlamaldr. Bu i 6 burgata kalnlndan daha aa halat rodalarna
tatbik edilir. Eer halat sa bkml ise, bundan sonra gemici roday soluna doru dndrecektir ve onu
yan taraf zerine uzatacaktr. Aksine olarak, eer halat sol bkml ise, sa taraf zerinde
dndrlmelidir. Bundan sonra rodann iindeki ma tutulup merkezden darya ekilir. ekilen
ucundan itibaren hala przsz bir ekilde akmas istenirse, saa bkml halatlar saat yelkovan aksi
ynnde, sola bkml halatlar saat yelkovan istikametinde ekilmelidir. En son olarak sa veya sol
bkml oluuna gre halat yerde roda edilir. ek. 64.
Kalnl 6 burgata ve daha byk olan halat rodalarnn almasnda ayn yntem kullanlmaz. Bu
i iin halat rodas bir sapan veya dner Levha zerine yerletirilir, bu ktle de olduu gibi bir frdnd ile
ykseke bir yere aslr. Bundan sonra halat mas alarak darya doru ekilir, frdndye bal ktle
merkez etrafnda dndke roda alm olur.
3. HALATLARIN KORUNMASI:
Gemilerde kullandmz bitkisel halatlarn en verimli ekilde uzun mrl olmasn istiyorsak
onlar itina ile bakml tutmalyz. Halatlar kullanlrken veya bulunduklar durumda ve yerde uygulanmas
gereken baz kurallar vardr, imdi bunlar renelim:
1) Gamba alm, kollar dzenini kaybetmi halata zor vurmaynz. Palangaya donatp
ekmeyiniz, gambay anz, oynam kollar yerlerine getiriniz.
2) Halatn yerlerde kum, toprak, kk talar ve yaa bulunmasna msaade etmeyiniz.
3) Halatn daima bir yerinin eskiyip anmasna mani olunuz. Gerekli yerleri fauna ediniz, halatn
konumunu deitirerek kullannz.
4) rk ve ypranm bir ksmn btn halat kullanlmaz duruma getirmesine mey-dan
vermeyiniz. Halatn orasn kesip dikiniz.
5) Bir halat vin zerinde daima ayn ynde kullanarak bkmlerinin dzenini boz-maynz.
Halat ters ynde kullannz ve voltalar, gambalar daima anz.
6) Halatlar iin zincir bosa deil, halat bosa kullannz.
7) Halatlarn ve plerin makinelere, donanmlara dolamamasna dikkat ediniz.
8) Halatlarn zerine birdenbire yk bindirmeyiniz, yava bir usul ile gerdiriniz.
9) amandra halatlarnn gereken yerlerinde yastk, fauna tertip ederek halatn ezilmesini
yenmesini nleyiniz.
88
10) Halatlar slannca kendiliklerinden gerilmelerine meydan vermeyiniz. Islanan halatlar, sancak
salvolarn, rdek, kandilisa ve mantilyalar yeter derecede gevetiniz.
11) Palangalar iin halatlara uymayan makara ve tornalar kullanmaynz. Donatlacak halatn
burgatas makara tabakasnn uzunluunun te biri kadar olmaldr. Mesela bir makarann tablo
uzunluu 18 cm olsa, buna 2 burgatalk bir halat donatlr.
12) Makara ve tornalar daima muayene ediniz, yalaynz. Gerekiyorsa deitiriniz.
13) Halatlar ve ipleri yalamayn, bunlar yaplrken yeteri kadar yalanmtr.
14) Eskimi halatlar ve ipleri atmaynz. Kaln Manilalarn i elyafndan trnale, mrnel yaplr.

4. GVENLK KURALLARI:
Gemici halatlar ile ileme balamadan nce baz gvenlik kurallarn renecek ve tehlikelerden
kendisini daima saknacaktr. Burada eitli ekiller ile sslenen gvenlik kurallar unlardr:
1 .Halatn getii ve volta ald yerlere dikkat ediniz ve gerilim annda ne ekil alacan tahmin
ediniz.
2. Asla bir kvrm veya Gamba iinde durmaynz.
3. Bir babaya sarlm (volta edilmi) bir halat beden bir makaradan geerek yn deitirmi ise,
zerine yk bindii zaman kesilme durumlarn daima gz nnde tutunuz.
4. Gverte binas veya direk diplerinde, kelerinde duran gemiciler nlerinde yn deitiren halat
bedeninin arkasnda veya altnda kalmamaya dikkat etmelidir. Byle durumlarda zerine yk binen halat
altnda kalmak tehlikeli olduuna gre, gemiciler ''altnda durma'' veya "kolla kendini'' gibi cmlelerle
arkadalarn ikaz etmelidir.
5. Gemici ataca her adma dikkat etmeli, herhangi bir halat iinin zerinden veya altndan
kollayarak gemelidir. rnein sapanlanm bir yk altndan geerken dikkatli
olacaktr.
6. Bitkisel halatlarn slandklar zaman boylarnn uzadn unutmaynz. Bylece halat gerilerek
volta edilirse, kuruduunda kesilecei hatrlanmaldr. Kuruyan halat boyu ksald iin zellikle
selvielerde kesilme olaylar gze arpar ve tehlikelidir. Bu durumdaki halatlar bir emniyet pay ile volta
edilmelidir.
5. HALAT LERNDE KULLANILAN KUMANDALAR YE TERMLER:
Gemicinin gnlk hayatnda kulland eitli denizcilik terimleri bulunduunu belirtmitik. Yine
gnlk hayatn eitli ilemleri iinde nemli bir yer tutan halatlara ait ilerde de zel kumanda ve terimler
yer alr. imdi bunlarn nemli olanlarn renelim:
A) Bir halat veya yomay vira etmek (heaving)
Vira etmek:Bir halat ekmek veya dier ucunu bir yk vurulmu(balanm)halat ykseltmek.
Vira!:Beraberce olduu gibi kuvvetli bir ekilde yukar ekmek,ykseltmek iin verilen kumanda
Vira kuvvetli: Irgat veya el ile ekilen halatn ekstra kuvvetli. abuk ekilmesi iin verilen
kumanda,
B) Bir halat veya yomay hisa etmek (hauling)
Hisa: (Kaldrma, ykseltme)
Hisa edi: Halat veya halat zerindekini el ile kaldr, ykselti.
Hisa etmek: EI ile ekmek, kaldrmak veya ykseltmek.
iftle! : Ayr ayr ekilen iki halat yan yana getirip ikisini birden tek halat gibi ekmek.
C) Bir halat veya yomay mayna etmek (lowering)
Mayna (ndirme, alaltma)
Mayna edi: Halat veya ucuna vurulmu yk indiri, alalt.
Mayna!: Uygun bir hzla indirmek, alaltmak iin verilen kumanda.
Ar, ar!: Dikkat ederek ve arca indirmek iin verilen kumanda.

89
D) Genel Terimler
Tel halat (Wire): Demir veya bitkisel fitili olup elikten yaplm halattr. Bundan nceki ksmlarda
zellikleri hakknda bilgi verilmitir.
Halat (rope): elik tel halatlar hari gemicilik ilerinde kullanlan bitkisel yapl btn halatlar
nerede ve ne iin kullanlrsa kullanlsn genel bir terim olarak bu ad alrlar.
Yoma (hawser): Flasalar ve kollar saa bkl yaplm kolun aksi ynde bklmesi ile
yaplm halat olup, gemi selvieleri, kk teknelerin demir halatlar gibi yerlerde kullanlr.
Palamar (mooring line). Bir gemiyi balamakta kullanlan sekiz halatn, konumlar deitii
zaman deiik isimler almasna ramen, genel olarak bu terim ile anlrlar.
Ko boynuzu (cleat): Tekne zerinde gerekli yerlere kaynatlm (K) biiminde elik yaptlardr.
ekil zellii yardmyla zerine halatlarn volta edilmesi (balanmas) ileminde kullanlr.
Tek baba (bitt): Rhtm veya tekne zerinde si1indir biiminde demir veya betondan yaplm
yaptlardr. Bedenine sarlan halatn dier ucundaki teknenin ayn konumda durmasn salar.
ift baba (bollards): Silindir biiminde demirden yaplm ve zerlerine halatlarn volta
edilmesinde kullanlan yaptlardr.
Kasa (Eye). Halatlarn sabit bir yapta kolayca balanmalarn salayan ve halatn masnn
kvrlarak kendi bedeni zerinde ilenmesi ile yaplan bir nevi ilmek.
Bosa (stopper): Irgat zerinde gerilmi halatn bedeni zerinde sarlarak babaya volta
ederken boalmasn nlemeye yarayan bir ucu sabit 3-4 burgatalk ksa bir halattr.
Laka etmek:
Bo koymak (to slacken): Baba1ar volta edilen veya elde tutulan halatlar ar ar
koyuvermektir.
Aganta (hold on): bo koyulmakta olan bir halatn tutulmas veya bu maksatla verilen
kumandadr.
Banda: ekilmekte o1an ve aganta vaziyetindeki bir halatn birdenbire koyuverilmesidir.
Deste: Zincir, palamar yahut koltuk halat gibi halat veya zincir1erin ok fazla gerilme-sidir.
Gamba: Halat ve zincirlerin zerinde meydana gelen dm, volta veya burulmadr.
Kaloma: Herhangi bir halatn bo koyuverilerek pay verilmesidir.
Fora (cast off): Halatlar zmek iin (halat kasasn kartmak iin) verilen kumandadr.
Lava (haul away): Herhangi bir halat ufki olarak ekmeye denir.
Mola (Let go). Bir halat bal bulunduu baba veya kolondan tamamyla koyuvermek.
Parima: Sahile balamak iin filikalarn ba ve klarna bitiik ksa halatlardr.
Yurya: Bir halatn birok gemiciler tarafndan duraksz olarak hzla ekilmesidir.
Bo koy!: Gerilmi bir halatn bir miktar bo koyulmasdr.
Bo al!: Boalan bir halatn zerine bindirmeden gergin hale getirilmesidir.
Bindir!: Gergin halatn kuvvetle ekilmesidir.
6. BALAR VE DKLER:
Gemicilikte halatlarn eitli ilerde kullanlmalar iin baz biimlere sokulmas gerekir. Bunlar
gvertede hazr olarak bulundurulur veya ilem srasnda hazrlanr. rnein, bir el incesinin
frlatlmasnda arlk salamak iin yaplan ceviz, hazrlanm bir halat iidir. Manevra srasnda kesilen
bir palamar halatnn annda balanmas gerekir. te bu durumda da bilinen ba biimlerinden biri
uygulanarak palamar halat birletirilir.
Burada belirtilmesi gereken bir uyar, btn ba ve dikilerin yerlerine gre halatn gcn % 40
ile % 60 arasnda azaltm olmasdr. rnein 3 burgatalk bir Manila halat camadan ba ile
birletirildiinde gc 2800 kg dan 1400 kg.a der. Bir halat zerinde ba ve dikilerin belirtilmesinde
kullanlan terimler ek. 65 de gsterilmitir.
imdi gemicilikte kullanlan eitli balar grelim.

90







ek 65. Balar ve dikilerde kullanlan terimler.
a) Kroz (bright): Bir ba ilemine balama durumunda halatn kmas veya bedenin birbiri
zerine aykr konulmasdr. Kroz olan yerden bir kasa (Eye) meydana getirmek iin mann beden
zerinde piyan yaplarak balanmas veya diki yaplarak birletirilmesi gerekir. ek. 66. de Kroz yapan
bir halat gsterilmitir.
b) Dm (overhand knots): Gemicinin en basit badr. Bir halatn mas ile kendi bedeni
zerinde Kroz krldktan sonra mann Kroz iinde geirilmesidir.
c) Kropi ba (eight knots): Kropi ba iin (b) mas (a) bedeninin arkasndan dolatrlr
bedenle yaplan krozun iinde geirilir. Kropi ba bir halat masnn bir (delikten veya makaradan
kmasn nlemek iin yaplr.































91

d) Camadan ba (Reef knots): Ayn boyutta iki halat birletirmek iin yaplan kolay bir badr.
Halatlara yk binince birbirinin krozu iinde skr ve kurtulmazlar. ek. 66.
e) Sancak ba (sheed bend): Buna skota ba da denir.Skmaya daha uygun bir badr.
Kolaylkla kurtulmaz.Bir halatn masn bir kasaya veya baka bir halata balamaya, filika parimasn
arma balamaya yarar. Eer ma bir volta daha dolatrlrsa buna ifte sancak ba (doub1e Sheet
bend) denir.
f) Kanca ba (blackwall hitch): Bir palangann bir halata vurulmas veya bir palanga tirentisine
baka bir palanga balamak iin kullanlr. Bu ba bir meze voltadan meydana gelir. Bedene yk binince
mas kanca ile arada kalr ve skr.
g) Bindirme kanca ba (midshipman's hitch). Bazen kam ba yerine kullanlr. lk nce bir
kanca ba yaplr ve sonra da bunun alt bedeni kanca aznn zerine alnr.
h) Izbaro ba (bow line): Bu ba bir halata acele geici bir kasa yapmak iin kullanlr. Ayrca
bordada alan gemicileri emniyete almak iin koltuk altlarndan tutmakta kullanlr. Grld gibi,
krozda skan halat mas kasay daima ayn biimde tutar.













ek. 67. eitli balarn kullanlmas. (A) Meze volta ile buranda veya yelkenlerin balanmas (sarlmas), (B) Voltal dlger ba
ile uval veya ubuk kaldrlmas, (C) Kazk ba ile yelken balanmas, (D) Balk ba ile misinay oltaya balamak,
(E) ki misinay birbirine ularndan balamak.
) Yoma ba: (carrick bend): ki palamar halatn birletirmek iin kullanlr. Bu ba, iki meze volta
ve halatn malarnn kendi bedenleri zerine mrsale edilmesiyle yaplr.
i) Kavela ba (marline spike hitch): Buna ilmek ba da denir. Bir piyan kavela kullanarak
doldurmak ve zerinde ok zor bulunmayan bir halat herhangi bir palangann kancasna balamak iin
kullanlr.
j) Kasal izbiro (stage hitch):Bir varili kaldrmak veya borda trakasn ucundan balamak iin
kullanlr. Halatn mas ek. 66. de gsterildii gibi dolatrldktan sonra kendi bedenine kazk bayla
balanr.
k) Dlger ba (half hitchses): Gemicilikte ve kk gezinti tekne ilerinde en ok kullanlan
balardan bir tanesidir. Bir halatn masn bir serene, mapaya, aneleye, yelken matafyonuna ve bir
gverte yapsna balamakta ve kaldrlacak hafif yklerin bedenlerine balamakta kullanlr.
l) Kazk ba (clove hitch): nce bir halat kaln bir halatn bedenine balamakta veya bir serene
balamakta kullanlr. stenildiinde kolayca zlen iki meze voltann bir araya gelmi eklidir.
m) Barbarika ba (rolling hitch): Kazk bann kullanld yerlerde uygulanr.Bu ban yararl
taraf, katiyen kaymamas ve daha gvenli olmasdr.
n) Voltal dlger ba: Dlger bann salamlatrlm eklidir. Buna bir meze volta ilave
edilirse uzun bir ubuu veya sereni ekmekte kullanlr. Bu ban yarar, baland ubuk zerinden
kaymamasdr.
7. PYAN YAPMAK:
92
Halatlarn olmalar kesildii gibi braklrsa flasa lar ve lifler dalr. Bu ekilde hem grn
bozulur hem de gcn kaybeder. Bunu nlemek iin halat mas piyan (whipping) yaplarak sklr ve
balanr. ek. 68. da gsterilen kaba piyan yapldr. Bunun iin spavlo kullanlr. ekilde gsterilen
sarglar yapldktan sonra (iii) deki (a) spavlo mas kuvvetlice ekilir ve (iv) deki (b) ve (c) ular kesilir.










8. CEVZ YAPMAK:
Halatlarn malar zerine kendi kollarn kullanarak yaplan yumru eklinde iler olup hem
mann bir yerden kurtulmasn nlemek hem de gzel bir grn almasn salamak iin yaplr.
Bundan baka, arlk yapmas iin el incesinin masna ve kampna saplamalarna yaplr. Halatn
masna basit bir ceviz yapmak iin piyan cevizi (wall knots) tercih edilir. Bunun iin mann kollar alr
ve kollarn daha fazla ilerlemesini nlemek iin bir piyan atlr.









ek. 69. Piyan cevizinin yaplmas.
9. TRK BALARI:
Bilindii gibi Trkler 10. asrn balarnda Akdeniz'de denizcilie balamlar ve kendi bayraklar ile
ticaret ve sava filolarn kurarak, zamanla tm Akdeniz'in kontroln ellerine geirmilerdir. Bundan
nce de, Yakn ve Uzakdou lkelerinin denizcileri ile kaynam olmalar phesizdir.
Denizcilikte bir devrin bykleri arasnda olmak iin bilim ve teknikte de zamann ileri gelen
lkelerinden olmak gerekir. Nitekim, eitli denizcilik ve gemicilik yntemleri dnyaya Trkler kanalyla
tantlmtr. Bunlarn iinde eksi zamanlarn en nemli teknik ve hner ii saylan Balar ve bunlarla
yaplan ileri ele alrsak, gnmzdeki bir ok gemicilik (Seamanship) kitap ve ansiklopedilerinde
Trklerin yapm olduklar eitli ilemlerden sz edilir.
Bu balardan bir tanesi, Trk avc ba (Turkish Archer knots) denen ve ok uzaklara ok atmak
iin gelitirilmi bir ba eididir. pekten yaplan kiriin ularn, bir deri srm ile yayn ularna Avc ba
ile balamak sayesinde bir oku 700 m.nin zerinde attklar yazlmaktadr. Bu ban bin seneden fazla bir
sre iinde Trkler tarafndan kullanld sylenmektedir.
Encyclopedia of Knots and Fancy rope work isimli baclk ansiklopedisinde yer alan 28 adet Trk
ii ban 5 tanesi Trk ss ba (Turkish Ornamental Knots), 12 tanesi Yuvarlak Trk paspaslar (Turkish
Round Mat) ve 11 tanesi de eitli Trk ba rnekleridir (Examples of Turkish Knotting).
Bir ban hangi ulusa ait olduunu belirtmek iin ncelikle ba vurulacak kaynak ismi olmaldr.
Bununla beraber aada belirtilen drt ynteme gre isimlendirilmilerdir:
93
1 ) Y aratan ulusun veya kimsenin adna gre. rnein, Fransz izbarosu, Trk avc ba, Ashley
ba vb.
2) Kullanlan kimselere gre (bunlar ba yaratan da olabilir). rnein, Balk ba, Dlger ba,
Hrsz ba vb.
3) Kullanldklar yerlere gre. rnein, Kazk ba, Anele ba, F ba, rk ba gibi.
4) Benzedikleri eye gre. rnein, Zincir ba, Sivrisinek ba, Eek kula ba gibi.
Bu konuda ilgin bir aratrmay Marsepet cevizi dediimiz ba eidi zerinde yapabiliriz. Bu
ba, deiik yollardan yaplan, dzenli dm eklinde olan tm balara verilen genel bir isimdir.
Marsepet diye, yelkenlilerden seren veya bastonlarn altndaki doblin halatlara denmektedir. Seren
marsepetlerinin bir malar serenin cundasna, bir malar da diree balanr.Marsepetler, gemicilerin,
yelken sarma, zme ve camadana vurma gibi seren dolaylarndaki lerini yaparlarken zerine basarak
gezmelerini salar. Marsepetlerin daha salam olmalar, zerinde birka gemici dolarken kopmamalar
iin, seren zerinden marsepetleri tutmak zere belirli aralklarla sarktlp, ona balanan ksa halatlara
da Marsepet aya ismi verilir.
te, Marsepet ayaklarnn saa sola kaymasn nlemek bakmndan, bunlarn genellikle,
marsapete balandklar noktalarn iki tarafna yaplan zel cevizlere de Marsepet cevizi ad verilmitir.
Bu ba eidi Turk's Head olarak ansiklopedide verilmektedir. Eer ban ekline baklarak bu ad
verilmi ise, Trklerin eskiden sark veya trban kullandklarn anmsayarak bir an doru olduunu
dnebiliriz. Fakat, denizcilik alannda Trklerden daha nce ortaya kan Arap ve Uzakdou milletleri
de ayn giysiyi kullanmaktayd. Dolaysyla, bu konuda yaplacak aratrmalar ile birok gemicilik
ileminin kkeninde Trklerin ortaya kmas bir srpriz olmayacaktr.
Marsepet (Marsepet) Ba (Turk's Head):
Halatn bedeni zerinde daha ince bir halat ile iki volta alnr. Her iki may bedende birbirinin
zerinde olmak zere krozlarn altndan geirilir.ek.70. Bundan sonra her iki ma bir yarm volta
alnarak yan yana duran kvrmlarn arasndan geirilir.Bu ekilde ban birinci dm yaplm
olduundan malar ekilerek sklr.
Bundan sonra ayn ileme devam edilerek istenen sayda ba yaplabilir. ek. 70. de iki ayr
biimde yaplan Marsepet balar ve yapl yollar gsterilmitir.







ek. 70. Marsepet bann yaplmas.
10. BTKSEL HALAT DKLER (Cordage splicing):
Bitkisel halatlar eitli nedenler yznden yprand veya kesildii (koptuu) zaman baz
ksmlar atlarak kesilen malarnn birletirilmesi gerekir. Bundan baka, yeni bir halat rodas
aldnda halatn masna kasa yaplmas gerekir. Bunun iin halatn kollar alarak bunlarn malar
beden zerinde diki (splice) denen bir ilemle rtlr.
Bitkisel halat dikileri yaparken kullanlan aletler bir maden ubuk (kavela-fid), ucu kt keskin bir
bak ve aa bir tokmaktan oluur. Kavela maden veya sert aatan yaplm konik ve ucu sivri bir
alettir. Bununla bitkisel veya tel halatlarn kollar alr.
Bitkisel halatlarn dikileri ve bunlar zerinde yaplan eitli iler, sentetik halatlarn ayn
ilemlerinde de uygulanr. Aradaki tek fark, sentetik halatlarn ilenmesinde baka bir halat gerekli ise, bu
da sentetik halat olmaldr.
Halatlarn diki yntemleri:
a) Piyan dikii (Back splice)
94
Halatlarn mas zerinde, kollarn almasn nlemek iin yaplan bir diki trdr. Ayn
ekilde,bir makaradan geirilen mann buradan kamasn nlemek iin de yaplr.
b) Kasa dikii (Eye splice)
Halatn mas ile beden zerinde zlmeyecek bir kasa yaplmas iin kullanlan diki
yntemidir.
c) Kol bastrma-Matiz dikii (Long splice)
ki halat birletirmek iin yaplan diki yntemidir.Eer halatlarn malarndan ayn kalnl
korumalar gerekliyse,rnein bir makara deliinden geip Matiz dikii yapmak zorunludur.
11. KASA Dikii:
Kasa dikii yaplacak halatn boyutunun be kat kadar bir uzunlukta olmak zere masndaki
kollarn rgs zlr, bundan sonra rgnn ald yerden ve her kolda masndan piyan yaplr.
Bundan sonra halat, yaplacak kasann byklyle alakal bir yerinden bklr ve kollar alm ma
beden zerine uzatlr, burada ortadaki kol halatn srtna gelecek eklindedir. Yaplacak dikiin
salaml seilecek olan nc kolun doru bulunmasna bal olacaktr.
Bunlardan sonra ek. 71 .(B)'ye bakarak diki ileminin nasl yapldn renelim. Bu ekilde
orta kol (A), sadaki kol (C) ve soldaki kol(B) harfleri ile gsterilmitir.








ek. 71. Kasa dikiinin yaplmas.
1.Halat bedeninin en yakn kolunun altndan olmak zere (A) kolunu sadan sola geiriniz.
2.Halatn bedeninin sonraki kolundan olmak zere (B) kolunu sadan sola geiriniz.
3.Bundan sonra diki yaplan kasay saa doru evirerek (C) kolunu ste ve (A). (B) kollarn alta
getiriniz. Burada (C) kolu dier iki kolun halat bedenine girdikleri yerin ortasnda kalan kolun altndan
sokularak yukarya doru ekilir.
4.Bylece her kol diki yaplan beden zerinde birer kere girdikten sonra bu ileme birka defa
daha devam edilir.
5.Yaplan kasann istenilen gce eritii, yani vurulacak zor'a dayanaca tahmin edilince diki
ilemine son verilir ve ek. 71 .(C)'de gsterilen ekilde btn diki yerini kapsayan bir piyan yaplarak
kasann kendiliinden veya zor karsnda sklmesi de nlenmi olur.
12. KOL BASTIRMA DK:
Halatlardan birisinin btn kollar dier halatn kollar arasnda ve karlkl olmak zere uzatlr
ek. 72. (i) bu durumda kollar kendi solunda ve bir dier kolun zerindedir. Bundan sonra yeni gelen
kolun dierlerinin arasnda olduu grlr. ek. 72.'de btn ekillerde halatlar (A) ve (B) harfleriyle
gsterilmitir. Bunlarn kollar srasyla (C), (D) ve (E) tekinin (F),(G) ve (H) dir. leme aadaki ekilde
devam edilir:
a. Her iki halatn boyutunun be kat bir uzunlukta olmak zere malar zlr kollar alr.
b. Halatlarn malarnn bkmleri almamas iin piyan yaplr.
c. Halatlar birletirilir. bu durumda halatlardan birinin kolu dier halatn iki kolu arasnda
uzanmaktadr.
d. Kollarn kaymasn nlemek iin halatlarn birletikleri yerden kollar kuvvetlice bklr ve (C),
(D) ve (E) kollar (B) halatnn bedenine salam bir ekilde balanr (bosa eklinde).
e. (A) halatnn zerindeki piyan kesilir .
f. (F) kolu (C)'nin zerinden ve (E)'nin altndan alnr. (E) ve (D)nin arasndan gerilir (ii).
95
1-1. KANAL YRTMEK, KlLIFLAMAK VE FAUNA ETMEK:
a) Kanal yrtme (Worming)
Kanal yrtme ilemi halatn bedeni zerinde nispeten dz bir yzey elde etmek iin yaplr.
Halatn yzeyi kollarn bkmleri yznden girintili kntldr. Bir boy komando veya erit halinde deri
kullanarak kollar arasndaki boluklar doldurulur, bylece halatn btn bedeni veya istenen bir ksmnda







ek. 72. Kol bastrma dikii ile iki halatn eklenmesi.
dz bir yzey elde edilir.
b) Klflamak (erit fauna)
Halatlarn yzeylerini d tesirlerden korumak iin katranl bezle d yzeylerinin kaplanmas
ilemidir. Kullanlan klflar 2-3 inch (5-6 cm) kalnlkta olmal ve halatn bkm ynn gzeterek kasaya
doru yaplan bir alma ile ilenmelidir. leme balamadan nce halat yalanmal ve klf sarlrken her
sargnn bir ncekinin zerine binmesine zen gsterilmelidir.
c) Fauna etmek (Parcelling)
Bir halatn fauna edilmesi, halatn btn bedenini eritler halinde sert ve dayankl bir ligardo ile
kaplanmasdr. Halat yzeyi fauna edilirken, her sargnn halat bedenin sk sk sarmas nemli bir ilem
olduundan, bu ilemde fauna tokma denen yaklak 35 cm boyunda bir sap bulunan bir aa alet
kullanlr (Serving mallet). Fauna ii, daha nce yaplm olan klflama iinin ters ynnde yaplr.
14. TEL HALAT DKLER (Wire splicing)
elik tel halatlar zerinde yaplan dikiler ilem ynnden bitkisel halat dikilerine benzerse de
yaplmas daha zor oluu ve ilemesinde bir hner ve el sanat gerektirmesi. ayrlan zellikleridir. Bu
ksmda sadece bir elik tel halatn kendi bedeni zerinde ilenmesi ile kasa yaplmasn greceiz.
Evvelki bilgilerimizden faydalanarak kasa dikiinin, ya ma, yani halatn u ksmnda, ya da bedeni, yani
herhangi bir ksmnda yapldn hatrlyoruz. imdi burada elik tel halatn masnn istenen byklkte
bir kasa pay brakarak kendi bedeni zerinde nasl ilendiini grelim. ek. 73.
1) Tel halatn her burgatasna karlk 30 cm boyunda bir mesafeden halat mas zerinde
salam bir piyan yaplr. rnein, 4 burgatalk bir tel halatn masndan geriye doru 120 cm Iik yerinden
piyan yaplacaktr. Bundan sonra ayrlan her kolun mas ayr ayr ince tel kullanarak mrsale edilir. Tel
halatn alan ksmnda ortaya kan kendir fitil de dipten itibaren kesilir.
2) kinci ilem olarak yaplacak kasann eklini vermek zere halat bklr ve ilenecek kollar
halatn bedeni zerine yatrlarak halatlarn bu ksmlar birbiri zerine geici olarak balanr. Bu surette
diki esnasnda kolaylk salanr.
3) mas alan ksmn kolu ilenecek bedenin bir tarafna dier kolu teki tarafna konulur.
4) Diki ilemine hazrlannca halatn alan mas ana halat bedeninin (zerine diki yaplacak
ksm) sol tarafna yerletirilir. No.1 kolu sa el tarafndan bkmlerin aksi ynn-de olmak zere geirilir.
5) No. 1 kolu dorudan doruya ek. (ii)'de gsterilen yerden geirilir.
6) No. 2 kolu, 3 ve 4 numaral kollarn altndan ana beden arasndan ek. 73. (i)'de gsterildii gibi
geirilir. Bundan sonra (ii ) ve (iii) ekillerinde gsterildii gibi ana beden zerinde 3 ve 4 numaral
kollarda birbiri ardndan geirilir.
7) 6 Nolu kol ana beden zerinde ve karsnda kalan iki kolun altndan geirilir .
8) Son olarak 5 Nolu kol (6)nc kolun getii iki kolun birincisinin altndan geirilir.
9) Bunlardan sonra kollar kasann balang noktasna doru telin bkmlerini bozmadan
96
yerletirmeye balanr. Eer tel halatn fitili kendir veya jtten yaplmsa, kollarn sonundaki piyanlar
atar, fitilleri kesip kartrz, ve bundan sonra piyanlar yerine takarz.
10) Diki ilemi bu yoldan yrtlerek kollarn bitimine gelindiinde artk diki tamamlanmtr.
Bundan sonra daha nceki ksmlarda rendiimiz klflama ve fauna ilemleri tatbik edilir. Bylece
hem yaplan dikiin almas nlenir, hem de tel halatn d yzeyi pasa kar korunmu olur.















ek. 73. Tel halat ile bir kasa dikiinin yaplmas.
15. HALAT IMALARINI LEMEK:
Halatlarn malarn korumak veya kullanmaya hazrlamak iin eitli ekillerde ilenir.
Bunlardan bir tanesi nceden belirttiimiz gibi, piyan dikii ile kaplanmasdr. Bir baka yntem maya
ceviz yapmaktr. Kavalya, halatlarn ma1arna yaplan klah eklinde rglerdir. Bu ekilde bir rg
halatn gemek zorunda olduu bir makara zerinde yararldr. Halatlarn bazen malarna bir radansa
konar ve ma radansa evresinde sarlarak bedene ilenir. Bylece gerektiinde halat masndan bir
kilit kul1anarak balamak kolaylar.
SEKZNC BLM
HAREKETL GEM DONANIMLARI

1. TANIM
nceki blmlerde belirttiimiz gibi gemi donanmlar iki blmde incelenir:Sabit donanmlar ve
Hareketli donanmlar. Gemicinin gnlk ilemlerinde hareketli donanmlarn byk bir yeri vardr.
rnein, bir palanga donatmak, bir bastika donatmak, demiri hazrlamak keza demir1emek ve eytan
armh veya pilot armh hazrlamak gibi. imdi, bahsedilen hareketli gemi donanmlarn ve
kullanlarn grelim.
2. MAKARA VE PALANGALAR:
Gemilerde ar cisimleri ve ykleri az kuvvet sarf ederek kaldrlabilmek ve bu yklere vurulacak
halatn mrn oaltmak iin aa veya metal birleiminden yaplm dner paralara Makara (Block)
denir. Bir ka makarann bir araya gelerek oluturduu ve az kuvvetle daha ok yk kaldrmak olana
salayan donanmlara da Palanga (tackle) denir
Bir makara eitli ksmlardan oluur. Makara tablas, makarann iki yan yzn tekil eder. Bu
yzler arasnda duran makara dilinin dnmesini salayan pime Perno denir. Makara dilleri Perno
etrafnda dnmekle zamanla bir anma meydana gelir. Bunu nlemek iin dilin merkezindeki deliin
97
etraf Purinina denen madeni bir ksmla veya srtnmeyi azaltmak iin rulman denen bir bilye ile
donatlmtr.
Makaralar tek dilli veya ok dilli olarak yaplr. Palangalar donatmak iin bir veya ok dilli
makaralar bir araya getirilir. Tek dilli makaralara denizcilikte torna denir. Eer tek dilli bir makara, doblin
bir halatn geirilmesi iin yanak ksm alacak biimde menteeli yaplmsa buna Ayak torna veya
Karnyark (snatch Block) denir.ek.74 bu tip makaralara bastika ad da verilmekte ve donanm
yaplrken bir halatn ynn deitirmekte de kullanlmaktadr. Ayrca ar ykleri kaldrmak iin elikten
yaplm 35 cm apnda tek dilli yk makaras (cargo Block) da kullanlr.







ek. 74. eitli makara tipleri ve ksmlar.
Makara yerine kullanmak zere arma boluunu almaya yarayan eski yelkenli gemideki delikli
yuvarlak aalara Boata denir. Ayrca, d sapanl olan, her yana dnebilen ve yk telinin hangi ynden
gelirse gelsin taklp apariz verilmesine mani olmak zere bir frdnd etrafnda dnebilen tek delikli
makaralara Cin blok denir
Daha az kuvvet harcayarak bir yk kaldrmak iin kullanlan palangann ksmlar , 76 da
gsterilmitir.










ek 75 Gemide kullanlan eitli donanm paralar
1. Ak konik soket (armk halatlarnn malar iin), 2. Kapal konik soket, 3. Ak yrek radansa, 4. Ak oval radansa, 5.
Kapal (solit) yrek radansa, 6. Harbili kilit. 7. Yk kancas. 8. Kerye, 9. ki kollu sapan, 10. Kapal (solit) yrek radansal ma. 11.
Dikili sapan, 12. KeryeIi tel halat kasa. 13. Kapal sapan 14. Ak yrek radansal ve faunal ma (armh halatlarnn ular),
15. Radansal ma.















ek. 76. eitli tip palanga donanmlar.

98
3. PALANGALARIN EITLERI:
a) Sbye palanga (single whip): Bir yere balanm tek tornadan ileyen halatn oluturduu
palangadr. in kolayca yaplmasndan baka faydas yoktur. Sbye palanga donanml gemiler
genellikle hafif donanml yelken armas olan gemilerdir. Eer bumbalar da byle donatlrsa, ar yk
kaldrlamaz.Tirentiye uygulanan ekme gc (P) ve kaldrlan arlk (W) ise, srtnme olduuna gre
yaplan i: P/W=11/10 olur. Burada, her makara dili iin srtnme tolerans olarak kabul edilen miktar,
ykn onda biri kabul edilmektedir.
Bir palanga yararl ve mahzurlu olmak zere iki biimde donatlabilir. rnein iki tornada oluan
Kabasorta palanga yararl donatlrsa kazan misli mahzurlu donatlrsa kazan iki mislidir. Bir
palangada tirenti st makaradan karsa, yani sabit makaradan karsa mahzurlu donatlm, alt
makaradan yani iler makaradan kyorsa yararl donatlm demektir.
b) Kabasorta palanga (gun tackle): ki tek tornadan oluan palangadr. Burada st makara bir
kaml torna olup alt makara kancal bir makaradr. Bir palangann faydal ve mahzurlu donatlmasn
basit bir ekilde kabasorta palangada grebiliriz.
c) Mantikapan palanga: Tirentisi iler makaradan geirilmi bir sbye donanmn yararl duruma
getirilmi halidir. Burada srtnmeli yaplan i: P/W=11/20 dir.
d) Trfl palangas: ki tek torna ve bir kancadan oluan palangadr. Kazanlan kuvvet mislidir.
e) El (adi) palangas (Iuff tackle): Biri tek teki ift dilli iki makaradan oluan palangadr. El
palangasnda kazanlan kuvvet arlk tarafn ift dilli makara getirilirse drt, tek dilli getirilirse mislidir.
Bu palanga genel olarak el altndaki btn ilerde kullanlr .
f) Kaml palanga: Bir makaras kaml ve ift dilli, teki tek dilli ve kaml genel maksatlar iin
kullanlan bir palangadr.
g) Top palangas (Double lift): ki ift dilli makarann donatlmasyla yaplan ve gemilerde can
filikalarn mataforalardan mayna ve hisa yapmakta kullanlan bir palangadr.
h) Manika palanga (gun tackle): Biri iki dilli. teki dilli iki makaradan donatlan palanga olup
ar ilerde kullanlr.
) Frekon palanga: kisi de dilli iki makaradan donatlan palangalardr.
i) Paralel palanga: Her ikisi de drt dilli iki makaradan donatlan palangalar olup, ar ykleri
kaldrmak veya kk tekneleri kzaa ekmek iin kullanlr. Faydal donatlnca dokuz misli, mahzurlu
donatld zaman sekiz misli kuvvet kazanmaktadr.
4. PALANGAYA UYGULANACAK KUVVET BULMAK:
Palangada belirli bir arl kaldrmak iin ne kadar kuvvet uygulamak gerektii aadaki
formlden bulunur:
Formldeki: S: Tirentiye binen yk

P
nW
W
S
10
+
= P: Palangann Mekanik avantaj
n: Palangadaki dil says
Bir palanga yararl donatld zaman: n=P-1 dir. Palanga mahzurlu donatld zaman: n=P dir.
rnek: Bir manika palanga ile 50 kg lk yk kaldrlacaktr. Tirentiye binen yk
a) yararl donatma, ve b) mahzurlu donatma gre buluruz?
zm: a) Palanga yararl donatldna gre: n= P-1 dir. P= n+ 1 , W= 50 kg, n= 5
(Manika palanga be dillidir).
99
kg S 5 , 12
1 5
10
50 * 5
50
=
+
+
=
b) Palanga mahzurlu donatldna gre: n=P dir.
kg S 15
5
10
50 * 5
50
=
+
=
Yukarda gsterildii gibi, yararl donatlan manika palangas 50 kg lk yk tirentiye vurulan 12.5
kg lk kuvvetle kaldrrken, ayn palangann mahzurlu donatm iin tirentiye 15 kg kuvvet gerekmektedir.
5. YKLEME DONANIMLARI:
Ticaret gemilerinin balca amalarndan bir tanesi, limanlar arasnda yk tamaktr. Yk
tanmas iin gemi ambarna yklenmesi ve sonra da boaltlmas gerekir. Gemilerde bu ileri yapmak
iin eitli biim ve donanmlara sahip yaplar kullanlr. Bu yaplar, Ykleme donanm adn alr.
Bu donanmlar ve zelliklerini incelemek Yk ilemleri konusudur. Bununla birlikte, Ykleme
donanmlarnn yapsal ve teknik zellikleri ayn zamanda bir Gemicilik konusudur. imdi genel
hatlar ile konuya girelim.
a) Alavere donanm (Union purchase).
Kark yklerin yklenmesinde kullanlan en tannm donanm biimidir. Bu donanmn esasn,
cundalarndan ayn yk kancasna bal yk telinin donatld ki bumba oluturur. Bunlardan biri ambar
az zerinde dieri de rhtm zerinde konumlandrlmtr. Yklemede rhtm bumbas ile yk kaldrlr,
ambar bumbas ile indirilir. Boaltmada bunun ters uygulanr. ek. 77. Bumba!arn aa yukar
hareketleri elik tel eklinde bumbay tutan halatlar gsterilmektedir. Normal bir donanmda 2 burgatalk
Manila halatndan abliler yaplr, SWL 5 veya 7 ton olan bumba!ar iin 40.64 cm (16 n) ilk cunda
makaras (gin Block) kullanlr.













ek. 77 .Alavere donanm.
Yine bu donanmda yk halatlar olarak alt kollu 2 1/4 veya 2 1/2 burgatalk tel halat kullanlr iki
halatn masnda yaplan kasalardan birletirilerek buraya bir yk kancas kilitlenir.teki ma!ar ait
olduklar bumbann cunda makaras ile topuk makarasndan geirilerek vin tamburuna sarlrlar.
1.5 ton arla kadar olan ykler Alavere donanm ile emniyetle kaldrlabilirler.ek. 77 .
b) Ar bir yk kaldrmak iin donanm yapmak:
Bazen bir gemide Ar bumbay donatmay gerektirmeyecek kadar. rnein 5 veya ton arlktaki
bir ykn kaldrlmas iin bir bumbay donatmak gerekir.
Bunu salamak iin uygulanan en pratik yntem, salamlatrlan bir bumbay Tek bumba
sisteminde olduu gibi hazrlamaktr. Bunun nasl yapld ek. 77 de gsterilmitir. Bu yntemde,
100
arln taklaca yk kancas tek yk teline deil, bir makara yardmyla donatlan ift yk teline
balanmtr. Bunu yapmak iin yk vinci ift donanm (Double gear) durumuna alnr. Bylece daha ar
devirde dnmesi salanr. Yk kancasnn kilitlendii bir elik makara yk telinin bedeninde donatlr. Yk
teli, bumba cundasnn aasnda balanm tek dilli bir makaradan geirildikten sonra topuk ma-
karasna ve oradan da yk vincinin tamburuna alnr. ek. 78.














ek. 78. Ar bir yk kaldrmak iin tek bumbann donatlmas.
Yk kancasnn direk cundasndaki baland yerde anma yapmasn nlemek iin bu yzeye
daha nce bir ka kat brandadan kesilmi kuaklar sarmak yararl olur.
Kepe ile boaltlan tahl, imento paletleri ve kmr gibi yklerin kosterlerden boaltlmasnda
ok kullanlan bu yntemde, dikkat edilecek bir nokta, vira ederken oluabilecek gerinim ve salnmlar
dikkatlice kontrol altnda tutmaktr. Bu yntem ile yaplan donanma whipping ad verilir.
c) Farrel donanm:
Alavere donanmndan biraz farkl yaplan biimdir. Burada, d abli mapalar ile bumba topuklar
bir hat zerindedir, orta abli (veya i abli) yoktur, bu donanmda iki inten ayr olarak iki tane de mantilya
vinci vardr.
d) Tek bumba sistemleri (Swinging boom):
Rhtm ve ambar zerine ayn donanm iinde kumanda edebilen tek bumbadan olumu bir
dzendir. ki dikme arasnda veya ortada bulunan tek dikmenin topuuna donatlm bir bumba abli
vinleri yardmyla rhtm zerine ve ambar zerine getirilmekte, ayr bir yk vinci ile de ykler alnmakta
veya verilmektedir.
e) Ar bumbalar (Heavy derricks):
Gemilerde donatlan ar bumbalar ile teki normal bumbalarn kaldramad arlktaki ykler
kaldrlr.
Gemilerde bir veya iki tane ar bumba donatlmas mmkn olmaktadr. Ar bumba ile
kaldrlacak yk arl 30 tondan balayarak gnmzde 1000 tonun zerine kmtr. Byle ar
yklerin tanmasndan kullanlacak gemiler zel bir dizayn olup, teknesinde Trimi ve baylmay
ayarlamak zere balast tank blmeleri yaplmtr.
f) Yk donanmn oluturulmas:
Yeni yaplmakta olan bir gemi iin armatrnn titizlikle uraaca konulardan bir tanesi de yk
donanmnn tasarlanmas ve yaptrlmasdr. Bu konu, gemi yapm yerlerindeki mhendislerin armatr
ve bunun temsilcisi bir denizcinin ortaklaa saptayacaklar bir zelliktedir. Bunun ayarlanmasnda bir
kstas ve fikir salamak zere aada yeni yaplmakta olan iki deiik gemi iin yk donanm hesaplar
verilmitir.

101
Birinci gemi
Geminin tam boyu : 145 metre
Kalp genilii : 19 metre
Kalp derinlii : 12.50 metre
Ykl draft : 8.55 metre
Gemi bir ana gverte, bir gladora, bir elter gverte, iki direk ve sekiz yk bumbas dikmesinden
olumaktadr.
Bumbalar:
l2,6 ton - 2, 10 ton - 1, 25 ton
6 ve 10 tonluk bumbalar tek dilli cunta makaras ile donatlacaktr.
Yk donanm:
Mantilya palangas 6.35 cm 6/24 FSWR. B/S 18 ton
10 tonluk bumbalar iin 35.50 cm lik dilli makara
6 tonluk bumba!ar iin 35.50 cm lik ift dilli makara
Yk teli ve topuk makaralar: 35.50 cm dilli SWL 5 1/2 ton. 22 tonluk testten geirilmi.
Bumba abli halatlar: 3 burgatalk Sisal halatlar ile 2 1/2 burgatalk elik tel halatn B/S 13 tonluk
kamlar .
Kilitler: Hepsi SWL deerlerine uygun olarak seilecektir.
Yk telleri: 2 1/2 burgatalk, FSWR 6/24 olan ve palangalardan donatlarak ambarn en uzak
kesine kadar yetecek uzunlukta tel halat.
Yk kancalar:SWL 5 ton.10 ton teste tutulmu.Mantilya teli zincirleri.SWL uygun olarak
seilecek.
g) Bumbalarn donatlmas:
aa) 1.5 tona kadar arlklarn kaldrlaca 6 tonluk bumbalarn donatlmas:
SWL 6 ton olan ve normal yklerin kaldrlmasnda kullanlacak olan bumbann donatlmas ek
79. (A) diyagramnda grlmektedir. Bu bumba ile 3 tona kadar yklerin kaldrlmasnda bumba
cundasnda tek dilli makara kullanlr.
bb) 3-6 ton arlklarn kaldrlmasnda kullanlan donanm:
ek. 79. (B) diyagramnda SWL 6 T olan bir bumba ile 3-6 ton arasndaki yklerin kaldrlmasnda
kullanlan donanmn yapl grlmektedir. Mantilya iin kullanlacak makara ift dilli, 35.50 cm lik,
SWL 8 1/2 ton olan makaradr.
Kullanlan palanga: Bumba cundasnda ift dilli, yk kancasnda tek dilli makaras olarak her biri
30.50 cm olup bumba cundasndaki SWL 8 ton, yk kancasndaki SWL 6 ton'dur.
Bumba topuk makaras ise, tek dilli, 30.50 cm lik, SWL 6 ton olacaktr.












ek. 79. eitli yk bumbas donatmlar. (A) 3 tona kadar arlklarn kaldrlmasnda kullanlan donanm. (B) 3-6 ton aras
arlklarn kaldrlmas iin donanm.(C) 10 tonluk bumba normal donanm.
cc) 10 tonluk bumba normal donanm:
SWL 10 ton olan bir bumbann normal donanm ek. 79. (C) diyagramlarnda grlmektedir.
102
Mantilya palangas dilli olup 30.50 cm lik, SWL 16 tondur.
Yk palangas. Bumba cundasnda ift dilli 30.50 cm lik, SWL 12 ton, yk kanca-snn baland,
ift dilli, 30.50 cm lik SWL 10 tonluk makaralar kullanlmtr.
Direk cundas mantilya palangas dilli,30.50 cm lik ve SWL 14 tonluk makaradr .
Bumba topuk makaras 30.50 cm lik tek dilli, SWL 6 ton olan makaradr.
Mantilya ve yk teli olarak 2.5 burgatalk FSR B/S 18 ton elik tel halat kullanlmtr.
h) Gemi Kreynleri:
Gnmzn modern gemilerinin yk donanmlar olarak kullanl ve pratik biimlerde yaplan
kreynleri (cranes) grmekteyiz. Geni bir manevra sahalar olmalar, Gvenli kaldrma arlklarnn
byk olmas ve kullanlmaya her zaman hazr durumda bulunmalar kreynlerin olumlu yanlardr.
Kreynlere abucak balanabilen kepeler vastasyla dkme (Bulk) yklerin kolayca ellelenmeleri
mmkn olur.Bu donanmlar seyir srasnda gvertedeki balanma yerlerine indirilerek yk
kancalarndan tutulmakta ve seyir srasnda istendiinde sratle tek gemici tarafndan kullanma
hazrlanabilmektedir


















ek. 80. Bir gemi kreyni ve ksmlar.

6. ZINCIRLER VE KILITLER:
Gemide ok salam ve emniyetli olmas gerekli balama ve birletirme ilerinde bitkisel veya elik
tel halatlar kullanmak sakncaldr. Bu tr ilerde eitli kalnlkta da zincirler kullanlr. Bunlar gz demirini
tekneye balamak veya Mac Gregor kapaklarn birbirine birletirmek gibi eitli yerlerde kullanlr.
Kullanlma durumuna gre boyutlar deiiktir. Esas itibariyle iki eit zincir bulunur: a) Dvme elik
zincir, b) Dkme elik zincir .Zincirin baklasn oluturacak ubuk halindeki demirler, bakla byklnde
kesilerek ular paralel getirilip kzgn durumdayken dvlerek birletirilir.Bu durumda zincirin ekilme ile
iki yanlarnn kapanmasn nlemek iin araya konan paraya da Lokma denir.









103

ek. 81. Gz demirini tekneye birletiren zincir ve kilitler.1) Gz demiri. 2) Demir anelesi, 3) Kilit pimi, 4) Birletirme kilidi, 5)
Lokmasz zincir baklas. 6) Normalden byk zincir baklas, 7) Adi zincir baklalar, 8) Normalden byk zincir baklas, 9)
Lokmasz zincir baklas 10) Hka mapas. 11) Zincirlik taban, 12)Demir zincir baklasnn Lokmas.
Demir zincirleri genel olarak lokmal zincirlerden meydana gelir.Her baklann ya-ylndan sonra
ikinci bakla geirilip parelesi dvlerek uzun zincirler meydana getirilir, 15 kulalk bir zincir uzunluuna
bir kilit zincir denir. (Yakl. 30 m) (Chain cable).Her 15 kulalk zincirler birbirine, gerektiinde
ayrlmalarn salayacak ekilde harbili zincir kilidi (joining shackle) ile balanmtr. Bir demir
zincirinde ka kilit bulunaca geminin boyu ile deiir. Genel olarak aadaki listeden yararlanabiliriz.
Teknenin boyu Zincir boyu Zincir ebad
(metre) (kula) (inch)
90 240 1 1/2
115 270 2 1/6
150 300 2 1l2
Demir zincirleri genel olarak ikiye blnerek sancak ve iskele demirlerine balanr. Baz
durumlarda demirlerden birine bir veya iki kilit daha fazla balanr.
7. ZNCRLERN KIRILMA GLER:
Zincir burgatas: Bir zincirin burgatas demek, zincir baklasn tekil eden demir ubuun
kumpasla llen pus olarak kalnl demektir. Zincirler kilit zincir ba durumunda test edilirler. Eer
zincir burgatas = D se, zincirin krlma gc 27 D forml le bulunur. Zincirin tecrbe (test) gc 18 D
(ton) ve alma gc 6 D (ton) formlyle bulunur.
nce zincirler genellikle Iinye birimiyle llrler. 1 pus = 8 linyedir. Zincirlerin krlma gc,
burgatas Linye olarak verildii takdirde d2/2,5 forml le hesaplanr. Ar bir yk iin ka linyelik zincir
kullanlaca ise, d= 2,5 x yk = Linye olarak zincir kalnl formlyle hesaplanr.
8. DEMR VE DEMRLEME LEMLER:
Demir (Anchor), bir gemiyi derinlii uygun bir yerde tutmak iin deniz dibine braklan dvme
demirden yaplm (T) biiminde donanm paralardr.Demirler, zincir kablosuyla gemiye bal olarak ve
istenildiinde braklacak durumda tutulur. Denize braklan demiri ve zincir kabloyu tekrar gemiye almak
iin demir rgat kullanlr.








ek. 82. eitli tip demirler: (A) Admiralty patentli demir, (B) iposuz demir (Gz demiri).
Bir gemide bulunmas mmkn balca demirler unlardr:a ) Gz demiri, b ) Yedek gz demiri, c)
Aknt demiri, d) Tonoz demiri, e) Filika demiri. Demirler yaplar itibariyle iki ksma ayrlrlar: a) Admiralty
patentli demir, b) iposuz demir veya gz demiri. Admiralty demiri, ek. 82. (A) da gsterildii gibi
kullanl olmayan eski tip demirdir. Buna ramen halen ufak teknelerde kullanlmaktadr. iposuz olan
gz demiri se, tm gemilerde kullanlan pratik ve tutuculuu iyi bir gemi demiridir. Gemilerin bazsnda
bulunan tonoz demiri k tarafta bulunur ve geminin stenen bir pozisyonda demirli tutulmasn salar. Bir
gemide bulunmas gereken demirin boyutlar ve arl geminin tipine baldr. Bu konuda genel bir kural
aadaki gibi belirtilir:

104
Geminin boyu (metre) iposuz gz demiri (kg)
90 1775
115 2625
150 4062

9. DEMR TANITMA MARKASI:
Kk teknelerde kullanlan demirler ve arl 450 kg dan ufak demirler hari olmak zere tm
demirler sata kmadan nce meme ksmlarndan markalanrlar. Pratikte demirin memenin bir
tarafnda yapmcnn ad ve demirin ticari tanm ile seri numaras bulunur. Memenin teki tarafnda ise
demirin arl, yapm yl ve kontrol markas bulunur.
10. DEMR VE ZNCRLERN KONTROL:
Gemi havuzland zaman demirler ve zincirler havuz tabanna indirilir ve karmayacak biimde
istiflenir. Zincirler eki ile vurularak kontrol edilir ve sertifika kalnln % 10 kadarn kaybetmi baklalar
deitirilir. Tm zincir baklalar ve kilitler eki ve fra ile raspa edilip boyanr. Her kilidi tanmak iin ayrca
ak renkli boya srlr. rnein nc kilit iin adet bakla boyanr. Boyann silinmesi veya
amurlanmasna karn baklalar tel ile sarlarak tannmasn salanr.Belirli bir sre sonra zinciri hrca
mapasndan ve demir anelesinden skerek ters yz etmek de yararldr.
11. DEMRLEMEK VE KULLANILAN TERMLER:
Bir gemiyi istenen bir yerde tutmak iin demirlerken bir tanesi veya ikisi birden atlr. Bu eylem
gemicinin ilemleri iinde nemli bir yer tutar. teki gemicilik konularnda olduu gibi, demirlemekte de
baz zel anlaml terimler kullanlr. Alesta funda iskele (veya sancak) iskele demirin atlmak zere
hazrlanma emridir. Funda, rgat kastanyolasn fora ederek demiri brakma emridir.









ek. 83. Bir demir rgat (windlass) ve ksmlar 1) Kastanyola, 2) Irgat. 3) Zincirlik manikas, 4) Zincirlik, 5) Hka mapas,
6)Donanm deitirme dilisinin kumanda kolu 7)eytan bosa, 8) Domuz trna bosa, 9) Ba kasara gvertesi, 10)
Demir loa kovam, 11 ) Demirin Loada duruu, 12) Loaya deniz Suyu nozulu.
Vira, rgat altrp demiri almaya balamak emridir. Kaloma, demirli geminin deniz dibindeki
zincir uzunluudur. Derin yerde derinliin be kat, fazla derin olmayan yerde derinliin kat
denir.Ayn zamanda verilmekte olan zincire devam edilmesi emridir. Akova demir memesinin Ioadan
kp deniz suyu ile temas ettii durumdur. Salpa, demirin dipten koparak arlnn zincire bindii
durumdur. Apiko, demir kopmadan nceki durumdur. Bu halde demirin bedeni henz yatk durmaktadr.
Abosa, Viray durdur ve bekle anlamnda bir emiridir. Suga, kastanyolay skarak zincirin akmasn
nlemek iin kalomay durdurmak iin verilen kumandadr.Hayboci, demirin rgat altrlarak makine
gc ile denize verilmesidir.
a) Bir geminin demirlemesi:
aa) Demirlenecek uygun derinlikte ve neta bir yer seildikten sonra rgata cereyan almas iin
makineye haber verilir.
bb ) Zincir manikasnn ve Ioa kovannn gverte kapaklar alr.
cc) Kastanyolann skl olduu kontrol edilir. Liftin uskurlar alarak bosalar fora edilir.
dd) Irgat donanma alnarak kontrol edilir ve gemi yol kesip demir yerine yaklarken domuz


105









ek. 84 eitli demirleme yollar. 1. Akntl ve rzgarl bir yerde demirlemek: (a) Ar yol ileri, demir yerinde makine stop, (b) Gemi
tornistana balaynca demir funda, (c) Yeterli uzunlukta kaloma. 2. Lodostan esen rzgar kuvvetini arttrdnda ikinci bir
demir atmak gerekmitir. (A) gemisi ikinci demiri ataca zaman neta bir Loaya sahiptir. 3. Rzgar karayel ynne drise
ettiinde ikinci demir zincirine kaloma verilmitir. Bu durumda (A) gemisinin iki demirinin de neta olduu grlmektedir.
trnaklar alp, kastanyola gevetilir ve rgat altrlarak Hayboci ile demir loadan kartlr. Demir
memesi su yzeyine deecek kadar kaloma edilir.
ee)Kastanyola iyice skld kontrol edilerek rgat devreden kartlr.Artk demir fundaya hazrdr
b) Demir zincirinin denecek uzunluuna etki eden faktrler:
aa) Deniz suyunun derinlii.
bb) Demirde kalnacak zaman sresi.
cc) Demir yerinin deniz dibi tabiat (kumlu, amurlu veya akll).
dd) Aknt ve rzgar durumu.
c) Demir kilit iaretleri:
Eer tek demir atlmsa her kilit iin bir ilave edilerek kampana alnr. rnein tek vuru birinci
kilidi iki vuru ikinci kilidi iaret eder. ift demir atlmsa sancak demir iin tek iskele iin ift vurulur.
d) Demirlerken dikkat edilecek konular:
aa) Kuzey yarm krede nce iskele demiri atlr.
bb) Demirlemeden nce geminin zerindeki yol sfra inmeli hatta gemi tornistana balamaldr.
cc) Derin suda demirlenecekken yarm kilit ile eyrek kilit aras Hayboci ile nceden
hazrlanmaldr.
dd) Rzgarn drise ettii ve aknt ynnn ok deitii yerlerde ift demir atlmamaldr.
12. KK TEKNELERDE KULLANILACAK DEMRLEME DONANIMI:
Kk teknelerde kullanlacak demirler ve bunlar tekneye balama donanmlar daha baka
biimlerde yaplmaktadr.Genel olarak kullanlan, galvanizli bir demir, buna bal yaklak 4 metre
uzunlukta galvanizli zincir kablo ve bundan sonras iin de, ok rgl naylon veya 3 kollu terilen veya
polyester halattan yaplm uzun bir kablodur.
Aadaki tabloda ufak teknelerde kullanlacak demir donanmnn tekne boyutlarna gre
karlklar verilmitir.
Tekne boyu Tonaj Zincir Halat Demir boyutu Tutma gc
4 - 7 m kk tekne - 10 mm 5 - 7 kg
8 m 4 8 mm 12 8 kg 300 kg
9 m 7 8 mm 16 14 540
12 m 10 9 mm 16 14 540
16 m 20 10 mm 20 20 780
17 -18 m 25-30 10 mm 24 25 1100

13. DEMR VRA ETMEK
Demiri denizden almak iin vira etmek ilemi yaplr ve bu ilem aadaki sradan uygulanr.
1) Gverteye elektrik ve deniz suyu verilmesi iin emir verilir.
106
2) Irgat altrlarak fenerlik dndrlr.
3) Irgat donanma alnr, elektrik valf alr, hazr olduktan sonra bosalar fora edilir. Bunlardan
sonra rgat altrlarak demirin virasna balanr.
4)Her kilit grldke ba kasaradaki kampana le kpr stne rapor edilir.Ba st amiri
(Ticaret gemilerinde ikinci kaptan) demir zincirinin deniz tarafndan ne tarafa kumanda ettiini el ve kol
iaretleri le kpr stne bildirir.
5) Dibe gmlm ve amurlanm baklalar gelmeye balaynca Loalardan alan basnla
deniz suyu le bu amurlardan temizlenir ve rgat srati ayarlanarak ancak temizlenmi zincirin gverteye
gelecei bir srat tutulur.
6) Demir, deniz dibinden koptuu zaman derhal ba stndeki an alnarak kpr stne rapor
edilir.
14. FTE DEMR ATMAK:
Bir geminin ifte demir atmas demek, iki ayr ynde funda ettii demirlere balanmas demektir
ift demirde yatmann avantaj daha emniyette olmak ve daha ok neta saha elde etmektir. Zira gemi tek
demirde yatarken tarad dairenin ifte demirde yatarken tarad daireden daima byk olduu grlr.
Sakncal taraf ise, eer aknt le ters ynl bir hava karsa ift demirin tutu kuvveti zayftr. Buna
laveten eer gemi aknt yn deiince ters ynde salarsa zincir kablonun dolamas mmkndr. Bu
ekilde meydana gelen dolak demirler, vira edilmeden almaldr.
A) Adi ifte demir atmak:
Bir gemi ifte demir ataca zaman aknty daima ba tarafa almaldr.Adi ifte demir atacak bir
gemi, demirleme sonunda kalmay tasarlad noktadan bir gemi boyunda bir mesafe kadar leriye
gidecektir. Burada makineler stop edilir ve gemi zerinde geri yol grlmeye balannca da rzgar alt
demiri funda edilir. Bu demir in demirleme sahasna ve artlara uygun demir zinciri kaloma verilir.
Verilen kaloma miktar iki demire yetecek kadardr. Bu lemden sonra rgatn bu taraf donanma alnr.
Rzgar alt zincir kablosu bir miktar vira edildikten sonra gemi leriye doru yol kazanmaya balaynca
rzgar st demiri funda edilir. Bundan sonra rzgar alt demiri vira, rzgar st demiri kaloma edilerek
ileme devam edilir. Bu durum her iki demir arasnda gemi ortalanana kadar devam eder. Genel olarak
ifte demir atlaca zaman her bir demir iin veya drt kilit zincir kaloma verilir. Nehirlerde cezir
(ekilme) zamanndaki aknt ekseri med (ykselme) zamanndaki akntdan sratli olduu iin byle
durumlarda umumiyetle nehrin yukarsndaki demire, aasndaki demire verildiinden daha fazla
kaloma gerekir.
Eer rzgar aknt ynnde deil de bir baka ynde esiyorsa, durgun suda gemi sald zaman
neta bir loa elde edilecei iin rzgar alt ve rzgar st demiri funda edilebilir. Eer hi rzgar
esmiyorsa hangi demirin ncelikle funda edilecei meselesi mhim deildir fakat, demir sahasnda en sk
grnen rzgar ynn hesaba alarak hareket etmek doru olur. Eer gemi bir sla yakn bir yerde
ifte demir atacaksa, sahilden uzak olacak demirini nce funda etmesi dorudur. Bylece gemi salarken
tarad demir dairesi tehlikeden daima uzak kalacaktr .
B) Yollu ifte demir atmak:
Bu yntem ile ifte demir atlaca zaman makineler ar yol ileri altrlarak aknt baa alnr
ve geminin esas demiri zerinde tekrar tanaca noktadan bir gemi boyu kadar ilerisine geldii zaman
rzgar st demiri funda edilir. Bundan sonra her iki demirin ortalamasna yetecek kadar zincir kaloma
edilir ve makineler bu srede ar yol ileri alrlar. Bu ilemden sonra makineler stop edilir ve rzgar
st demirini vira edebilmek iin bu taraftaki rgat donanmna alnr. Gemi zerinde geri yol grlmeye
balannca rzgar alt demiri funda edilir. Gemi her iki demir arasnda ortalama bir mevkiye gelinceye
kadar rzgar st demiri,vira edilir, rzgar alt demirine kaloma verilir. Bu yntemle demirlemenin
avantajl taraf, ilemi yapmann kolay olmas, buna ilaveten ilk demiri funda ederken geminin makine
Demirin kumanda yn bildirilirken saat kadran kullanlabilir. rnein ''l2'' pruva ynn ''3'' sancak ynnn ''6''
pupa ynn gsterir.
107
altrmasdr. Bylece tekne daha uygun bir kumanda altnda olacandan istenilen ekilde zincir
denebilir .
C) Karamusal vurmak (Mooring swivel):
ifte demir atlnca demir zincirlerinin ba tarafta dolaarak volta almalarn nlemek iin
Karamusal kilit veya frdnd kullanlr.Bunu yapmak iin tatbik edilen ynteme de Karamusal vurmak
denir.Demir zincirlerine Karamusal vurmak iin zincirlerin gergin olarak aptrlm olmas gerekir yani,
demirler arasndaki mesafe pek yakn olmamal ve zincirler arasndaki a hem byk olmal ve de
zincirler sudan loalara gergin durmaldr.








ek. 85. ifte demir atarak Karamusal vurmu bir gemi.

15. DOLAMI DEMRLERN NETA EDLMES:
Bir gemi ifte demir att zaman rzgarn kuvvetli olarak drise etmesi veya baka doa
etkenlerinden dolay zincirleri volta alarak birbirine dolanabilir.
Byle bir durum belirdii zaman demirlerin vira edilmesi nce voltalarn almas lazmdr. Bunun
iin durgun suda gemi birbirine zt ynlerde salnarak zincirin ald kark voltalar alr. Bu ilemin en iyi
ve uygun ekli bir rmorkrn gemiyi k taraftan yedeklemesidir. Eer zincir kablonun voltalarn
amakta rmorkr yeterli deilse, akntnn dnlerinden faydalanmak gerekir. Bu durumda gemi tek
demir zinciri zerine bindirilerek dier demir zincir kablosu bol braklr. Bu durumda aknt aa yukar
alt saatlik bir periyot iinde tekrar dnene kadar bo (laka edilen) zincirin durumu korunur.Bu ilemi iin
ba kasarada gerekli olan donanm; iki kaln tel halat (mooring wire), iki ince tel halat, iki tane kilit
(mooring shackle) 4 burgatalk Manila halatndan birka boy , keskin bir bak, bir eki ve bir muta ile
bir ift el incesi ve bir de eytan armhdr. Yaplacak ilem aadaki sray takip edecektir.










ek 86. Dolam (voltal) demir zincirlerinin almas.
1 ) Eer zincir kabloda birbirine dolam (voltal) ksmlar su yzeyinin altnda ise geminin
bindirilecei demir kablosu vira edilerek dolak ksmlar su zerine kartlr.
2)Drt burgatalk Manila halat kullanarak dolak ksmn altndan her iki zincir kablosu birbirine
balanr.
3) Kaln tel halatlardan bir tanesi dolak ksmn altndan olmak zere bir bosa gibi bo verilecek
zincir kabloya balanr.Bunun zerinde. zincir kablonun dolak ksmndan nce babalara gelecek
ekilde vira edilir.
108
4 ) Ba rgata bir birletirici kilit tamak iin bo zincir kabloyu kaloma verilir. kinci kaln tel halat
kilidin altndaki ak kabloya balanr ve halat babalara gelmek zere evrilir.Birletirici kilit alr ve zincir
kablonun alt ucu loadan aaya braklr.
5) Bodoslamann her iki tarafndaki kurt azlarndan ksa tel halatlar kullanarak bo zincir
kablonun serbest ksm desta zincir kablonun stnden ve altndan geirilir. Dolam ksmn ters
nnde yaplan bu ilem ile dolak zincirlerin almas salanr.
6) Ak bakla geici olarak desta duran zincir kabloya balanr, kaln tel halat fora edilir ve dolak
ksmlar alacak ekilde dndrmeye devam edilir. Ak bakla tekrar birletirilerek geici ba fora edilir.
7) Bo zincir kablonun ucu loann iine vira edilir, birletirme kilidi taklr ve kaln tel halat fora
edilir, Bo zincir kabloyu vira etmek iin rgat kullanlr.
8) Kaln tel halattan bosa fora edilir ve iki zincir kabloyu bir arada tutan sadece Manila halatndan
ba braklr. Bundan sonra bu ba ya kesilerek ya da yaklmak suretiyle zincir kablolar kurtarlnca ilem
de tamamlanm olur.
16. DEMRE DOLANAN MADDELERDEN NETA EDLMES:
Eer demir vira edilirken eski tel halat paralar veya baka bir geminin gz demiri ile dolak
olarak karsa ok kere tekrar funda edilerek yeniden vira edilir ve dolaan cisimlerden kurtularak
kmas mit edilir.Eer bu kez de demir ayn dolak durumda karsa bu sefer aadaki ilem yaplr.
nce ba kasaradaki kurt azndan bir tel sapan geirilerek bir mas dar verildikten sonra
demire dolak cisimlerin altndan alnp yine ayn kurt azndan gverteye alnr. Bundan sonra rgat ile
Hayboci eklinde demir tekrar denize verilir ve dolak cisimlerin kendi arlklar le tel sapan zerinde
kalmalar salanr. ek. 87'de bu ilem gsterilmitir. Demir btn dolak cisimlerden neta olana kadar
Hayboci ile verilmesine devam edilir. Tel sapan zerinde kalan cisimler temizlendikten sonra demirin
virasna yeniden balanr ve loaya oturtulur.










ek. 87 Demire veya demir zincirine dolanan yabanc bir maddenin kartlmas ilemi.
Deniz altndaki telgraf kablosu veya dier denmi kablolar demire dolarlarsa bunlar kurtarma
ilerinde ok dikkatli davranlmaldr. Bu ilemlerde kablolar demir zerinden almak iin tel slip yerine lif
halatlar tevcih edilmelidir. Byle durumlarda daha tehlikeli ve zararl risklere girmektense demiri kablodan
kaydrp kartp ve yerini bir amandra ile tespit etmek daha yerinde olur.
Deniz altndan kablo geirilen yerler sahillerdeki kl apa iaretleri ile gsterilmitir.
Byle yerlerde demirlememek ise en geerli arttr. Bu ilemlerde en tehlikeli durum, bu eit
kablolarn yksek elektriki gerilim altnda bulunmasdr.
17. DEMR ASMAK:
Bir geminin gz demirini asmak demek, onu zincir kablosundan geici olarak ayrarak tutmak
demektir. Bu ilem, zincir kabloyu herhangi bir yerde kullanmak gerektii zaman yaplr. rnein bir
amandraya balanaca zaman veya yedek ekilirken olduu gibi.
Bunun iin evvela demir anelesi loadan darya kana kadar rgat Hayboci altrlr ve bundan
sonra bir tel sapan ba kasaradan darya verilerek demir anelesinden geirilir ve tekrar kasaradaki bir
babaya veya baka bir yapya volta edilir. Bu ilem iin seilen tel halatn hem demirin hem de bir miktar
zincir kablonun arln tayacak boyutta olmas lazmdr. Balama ii tamamlandktan sonra rgat bir
mddet daha Hayboci altrlarak demir tel slip zerine binmesi salanr. Bu da yapldktan sonra zincir
kabloya loann st ksmnda bosa vurulur ve rgat altrlarak zincirlikten alnan demir zinciri birinci
109
kilide kadar gverteye tanr. Birinci kilitten (veya baz durumlar da yarm kilit) kesilen demir zinciri
istenilen ilemde kullanlmaya hazr olur.
18. DEMR IRGATSIZ VRA ETMEK:
Herhangi bir makine arzas yznden demir rgat almyorsa demiri vira etmek iin baka bir
yol dnmek zorundayz demektir. Ar yk kaldrabilen bir palanga (en az 10 ton SWL) alnarak
loann gvertedeki azndan zincir kablonun bir baklasna balanr.Palangann vira edilecek tirentisi ba
kasaradaki vincin fenerliine volta edilir.Her vira edilen ksmdan sonra loann azndan zincire bosa
vurularak sonraki ksm iin yeniden ileme hazrlanlr. Buradaki bosa ilemi iin baklalarn iinden
geebilen ve loann geniliinden uzun olan bir demir ubuk (lama) kullanlabilir. Ancak bu demir lama
loa kovanna dayanarak zincir kabloyu ve demiri tutarken bu arl tayacak salamlkta
seilmelidir.
Yukarda anlatlan yntemden baka usuller kullanarak rgatsz demiri vira etmek mmkndr.

10 ton arlktaki yk emniyetle tayabilen palanga anlamndadr.
rnein zincir baklalarna yk kancasn takarak bumba ile ksm zincirleri vira etmek gibi.
Duruma ve artlara uygun olan yntem kullanlarak demiri rgat kullanmadan vira etmek iin baka yollar
da bulunabilir.
19. DEMRN TARAMASI:
Gemi zerindeki etkin kuvvetler, deniz dibinin tutuculuundan daha gl ise, demir atld
yerden ar ar srklenmeye balar. Bu olaya demir taryor denir. Bu sebepten vardiyalarda devaml
olarak alnan kerterizler ile demirin tarayp taramad kontrol edilmelidir. Bundan baka kula bir yere
dayarsak, teknenin silkinmesi de bize taradn belirtir. Ayrca arada bir iskandil altrlrsa, deniz dip
derinliinin deimesi ayn eyi haber verir.



DOKUZUNCUBLM
GEM MANEVRASI
1. GEM KUMANDASI:
Bir geminin tonaj ne olursa olsun bir kumanda eden kaptan (Master) bulunur.Gemi idaresi (Ship
handling) bilgi ile tecrbenin verilendirdii bir alandr. Gemi idareciliinde bulunan konular eitlidir ve
deiik snflandrlan bilimlerin pekitirdii bir ynetim modeli belirler. okluk, denizciler geminin pek
gze arpmayan bir kusurunu veya manevrann zorlatrlan bir ann gzleyerek. o geminin kaptan iin
kt puan verirler.
Bir denizci iin hedef baarl bir kaptan olmaktr. Dilimize yerlemi bir deyim olan ''Gemisini
kurtaran kaptandr'' szc de, baar iin hangi yolu tutmamz gerektiini vurgulamaktr. ncelikle, bir
tekneye baarl bir manevra yaptrabilmek in bilimsel unsurlar greceiz. Bu konular Bat
denizciliinde manevra havuzlarnda deney tekneleri ile veya Kompter ekrannda canlandrlan doal
artlarn etkinlii altnda retilmektedir.
2. MANEVRAYA ETK EDEN UNSURLAR:
Doa artlar iinde bir geminin manevrasna etki eden unsurlar unlardr:
l) Pervane tesiri: a) Merkezi etki, b) Enine etki.
II) Dmen tesiri
III) Rzgar tesiri
IV) Aknt tesiri
110
Yukardaki unsurlardan Pervane tesiri ile dmen tesiri kontrol altnda tutulabilen unsurlar olduklar
halde rzgar ve aknt etkisi gemi kontrolnn dndadr.
3). PERVANE MERKEZ ETKS:
Pervanenin merkez etkisi (axial thrust) teknenin ba-k ynnde etki eden bir kuvvet oluturarak
geminin ileri veya geri hareket etmesine sebep olur. Pervane merkezi iti kuvveti, leri yolda daha
kuvvetlidir. Buna sebep teknenin yaplnda uygulanan tekne biimidir. Tornistan alan bir pervanenin
sular tekneye arptnda daha yava hareket etmesine sebep olurlar. Pervane kanatlarnn arpmasyla
hareket eden sulara pervane suyu denir.Tam yol geri alan pervanenin gc,yarm yol ileri alan
pervane gcndedir. Bu azalma miktar trbinli gemilerde % 60 kadardr.Tam yol ileri seyreden bir
geminin durma mesafesi pervane merkezi etki gcne, teknenin biimine, makine gcne,trimine ve
draftna bal bir mesafedir. Onbin tonluk bir yk gemisi genel olarak alt gemi boyu bir mesafe iinde
durabilir. Byle bir manevrada pervaneyi birden tam yol geri altrmak sakncaldr. nce ar yol ve
ardndan yarm yol ve tam yol geri altrlmaldr.








ek. 88 Pervane merkezi etkisi.
4. PERVANE ENNE ETKS:
Pervane kanatlar belirli bir ada sular yanlara (bordalara doru) iteceinden, leri ve geri
almas srasnda merkezi etkisine benzer ekilde bir enine ekme kuvveti (transverse thrust)
oluturacaktr.












ek. 89 Pervane enine etkisi. (a) leri yolda pruva iskeleye kaar (b) Geri yolda pupa iskeleye kaar.
Bu kuvvetin domasna sebep, pervanenin merkezin altnda alan kanatlarn daha derin su
inde olmas ve oluan etkiyi st kanatlarn etkisinin karlayamamasdr.Enine pervane etkisi sebebiyle
leri yolda pruva iskeleye kaarken, geri yolda teknenin k iskeleye kaar.(normal saa devirli
pervanede). Pervanenin bu etkisi yksz, bo gemide daha etkindir.
5. DMEN TESR:
Dmen tesiri leri gelen geri hareket halinde olan bir teknede oluur. Bu tesirin sebebi,
dmen yelpazesine arpan sularn dourduu momenttir. Eer pervane alyorsa,
pervane sularnn da arpmasyla daha etkin bir kuvvet oluur. Manevra srasnda
dmene ramen istenen ynde lerlemeyen pruvay evirmek iin biraz makine altrlmasnn nedeni
budur. ek. 90. de grld gibi. dmen skele alabanda ve ileri yolda, yelpazeye arpan sular

Pervaneler aftn dn ynne bal olarak saa ve sola devirli olurlar Devir ynne gre de pervane kanatlarnn bak as
birbirinin tersi olur.

111









pupann sancaa ve pruvann iskeleye dnmesine sebep olacaktr. Dmen iskele alabanda ve geri yolda
pervane sular ve geriledike arpan sular pupay iskeleye, pruvay sancaa ekecektir.Sola devirli
pervanede ise bunun tersi olacak tr.Saa devirli pervane ile geri yol yaplrken pruvann iskeleye
kamas istenirse dmen sancak alabandaya baslmaldr.Burada oluan moment zayftr. pruvann
dnmesi rzgar ve aknt kuvvetine bal kalr.
6. DEVR DARES:
Pervane ileri yolda alrken dmeni alabandaya basarak gemiyi belirli bir alan iinde dndrp
yeniden evvelki rotasna getirirken belirledii embere devir dairesi (turning circle) denir. ek. 91. de (a)
dmen sancak alabanda. (b) dmen iskele alabanda da yaplan devir daireleri grlmektedir. Her gemi
iin devir dairesi, yaplacak manevralar iin gerekli bir n bilgidir. Geminin boyu, eni gibi bilgiler iinde
verilir. Uygun bir zamanda devir dairesini denemek yararl bir tecrbe olur.Onbin tonluk bir yk gemisi iin
devir dairesinin ap yaklak gemi boyudur.









ek. 91. Tipik devir daireleri
7.DENZE ADAM DMES:
Gemi tam yol seyrederken denize adam dmesi (Man overboard) halinde dmen alabandaya
baslnca devir dairesini tamamlayan tekne balang konumuna dnemez.Gemiyi balang konumuna
dndrmek iin uygulanan iki manevra vardr:
a) Eliptik dn: Dmen alabandaya baslr ve 180 farkl rotaya gelince ortalanr.Tekne tam
sratini kazanana kadar rota korunur ve tekrar alabandaya baslr. Bylece gemi evvelki rotasna
gelinceye kadar beklenir ve sonra dmen ortalanr. Bu durumda eliptik bir dn yaplmtr.
b) Williamson dn: Bu manevra ile balang noktasna daha abuk gelir.Eer adam sancak
bordadan dm ise (ek. 92.), dmen sancak alabandaya baslr.Gemi yaklak 70 dnd zaman
dmen iskele alabandaya baslr ve rota balang rotasnn 180 farkls olana kadar alabandada
tutulur.Eer, denize bir amandra atlm ise, bu dnler daha baarl olur.









ek. 92. Denize adam dtnde yaplacak manevralar.
112
8. RZGAR TESR:
Gerek seyreden gerek manevra yapan bir gemi iin rzgara kuvveti, rzgara alan alann
byklne bal olarak yelken zerindeki momente benzer bir etki olutur.Bu moment,tekneyi
dndrc, hzlandrc, yavalatc veya drc bir rol oynar.











ek. 93. ki tip tekne zerinde rzgarn etkisi: (a) Gverte binalar alan merkezi ba taraftadr, pruva iskeleye kaar. (b) Alan
merkezi k taraftadr, pruva sancaa kaar.
Bir tekne zerinde rzgarn etkinlii, gverte binasnn konumuna ve rzgara gsterdii alana
baldr. Pervane etkisi olmadan yol alan gemide rzgar daha etkileyici olur.Bu durumda dmen ile rota
korunamazsa, rzgar pruvay kapt denir ve makine altrlarak pervane ve dmen etkisi ile rzgar
yenilmeye baklr.
Dme (Ieeway): Kemere dorultusunda rzgarn etkisinden kalan bir gemi hem rotasndan
sapma meyli gsterecek, hem de dme as dediimiz, rzgarn kuvvetine bal
olarak belirgin bir asal deerle rotasndan uzaklaacaktr.ek. 94.Manevra srasnda,geminin
srati dtke dme asnn byd daima hatrlanmaldr.









ek. 94. Dme olay.

9.AKINTI VEYA GELGT TESR:
Aknt (current) veya gelgit (tide), sularn bir ynde yer deitirmelerine sebep olur. Bunun iinde
yzmekte olan gemi de bundan etkilenerek rotadan kamaya balar veya rotasn koruduu halde dme
olay belirir.Manevra srasnda iki deiik kara maddesinden kerteriz almak, demirli gemilerin sald
yne dikkat etmek veya bir amandrann evresindeki sularn akn gzlemek yararl olur.
10. YEREL TESRLER:
Gemi manevrasna etki eden unsurlar iinde, manevra sahasnn yerel artlar da rol oynar. Bu
sebepten manevra yaplacak yer hakknda bilgi toplamak yararl olacaktr.Yerel tesirlerden nemli olanlar
ek. 95. de gsterilmitir.











ek. 95. Yerel artlarn manevraya tesirleri
113
ek. 95. (a) da grld gibi. s sularda yaplan manevrada gemi pervanesine akan su ktlesi
normalden daha azdr. Byle bir manevrada geminin sratinin azalp oalacan hatrda tutmak
gerekir, (h) de gsterilen kylan birbirine yakn bir kanalda, borda ile sahil arasnda akan sularn gemiye
doru bir basn oluturup pruvay veya pupay evirmeye alr. Pervane ve dmen tesiri ile bu kuvvet
yenilmeye alr. Gerekirse srat oaltlr. Korent kanalndan yaplan geiler bu olaya gzel bir
rnektir. Kanaln orta hatt izlenmesi yelenmelidir. (c) de gsterilen durumda, gemi deniz dibine kadar
uzanan bir rhtma yanarken araya skan sular, ac bir etki yapmaktadr. Makineler ileri alrken
pervane sulan gemi ile rhtm arasndaki sularn elimesini ve geminin yanamasn salar. Makine geri
alrsa, sular araya gireceinden gemiyi rhtmdan aar.
Manevra konusunda etkinlii olan konular iinde, gemi ana makinesinin tipi. k tarafta ka
pervane bulunduu ve pruva pervanesinin varl da saylmaldr. Eer pi (pitch) kontroll ift pervanesi,
dengeik dmeni (balanced Rudder) ve pruva pervanesi (bow thruster) bulunan bir gemi dizel makine ile
donatlmsa, her trl artlarda manevra yapabilir. Geri yol ile istedii srede ve mesafede yol alabilir.
Yolcu gemileri ile Ro-Ro gemiler ksa seferler iinde sk sk manevra yaptklarndan bu ekilde
donatlrlar.Byk tonajl yolcu gemilerinde veya drt pervane de grlmektedir.
11. PRATK MANEVRALAR:
Hangi tip tekne olursa olsun, gemi manevras eitli tesirler altnda yaplan ve bunlara gre
yntemleri deien pratik bir eylemdir. Gemi modern ve yeterli donatlmsa, yaplacak manevra
kolaylar. Bununla birlikte, denizlerde dolaan onbinlerce geminin tmnn bu ekilde donatldn
dnemeyiz. Bu sebepten gemimizi yeterince tanmak ve nceden rendiklerimizin nda n
hazrlklar yolunca yapmak manevramzn baarlmasn kolaylatrr. Aada verilen manevra
yntemleri normal bir tekne iin hazrlanmtr. Normal bir tekne, tek ve saa devirli bir pervanesi,
dmeni her an iskele veya sancak demirini atacak donanm, bastan ve ktan palamar halatn verecek
ve vira edecek rgatlar olan teknedir.
a) Palamar halatlar (mooring lines): Bir gemiyi rhtma, amandraya veya baka bir gemiye
balamakta kullanlan, pruva. vasat ve k taraftaki babalara volta edilen halatlardr. Bitkisel, sentetik ve
elik telden yaplan palamar halatlar, denize aldktan sonra baalt ve kalt denen gverte
maazalarna kaldrlr. Tel halatlar da tamburlara roda edilir ve kapelas ekilir. ek. 96. (a) da bir
palamar halatn rhtm babasna kasasndan takl gsterilmitir. kinci halatn kasas, birinci halatn
kasas iinden geirildikten sonra babaya taklr. Bylece birinci gemi daha nce hareket ederse,
halatmz aparz vermez.









ekil-96 Palamar halatlar
Ba ve K halatlar: (b) de (l) de gsterilen ba halat (head line). (6) ile gsterilen k halat (Stern
line) adn alr ve gemiyi ileri ve geri hareketten korur. Koltuk halat (breast line): (b) de (2) ile gsterilen
bas koltuk halat. (5) ile gsterilen k koltuk halat adn alr. Koltuk halat geminin rhtmdan amamasn
salar. Bu halata amaz ad da verilir. Spring halat: (b) de (3) ve (4) ile gsterilen halatlara spring
halatlar denir. Bu halatlardan geminin ba tarafa hareket etmesini nleyene ba spring (head spring).
zeminin k tarafa hareket etmesini nleyene k spring (Back spring) denir. Spring halatlar genellikle tel
halatlardr. Kasa ksmlar bazen bitkisel halattan yaplarak bir kilit ve tel halata birletirilir. Spring halatlar
ayrca ek. (c)de gsterildii gibi verilince u adlar alrlar: 1) Ba geri spring, 2) Bas ileri spring. 3) K
geri spring. 4) K ileri spring.
.apariz:Normal yaplmas gereken bir iin, eylemin yaplmasna mani olan durum, madde veya keyfiyet.
114












b) El incesi (heaving line): Manevrada gemiden halat vermek iin kullanlan bir ince halattr.
Arlk yaparak u/aa gitmesi iin bir masna ceviz yaplr. El incesi manevradan nce ba. k ve
vasatla hazrlanr. ek. 97. de gsterildii gibi e! incesinin bir mas gvertede sabit bir yere balanr,
geri kalan blmn yars bir ekle ve savrulacak blm sa elde tutulur ve kuvvetlice atlr. Havada
alarak giden incenin sol el de tutulan blm de elden kartlr.
Rhtmdaki palamarc (mooring man) el incesinin masn yakalamsa,gvertedeki mas verilecek
palamar halatna balanr.
c) Bosa (stopper): Rhtma verilen ve vira edilerek bou alnm olan palamar halatlar ek.98. de
gsterilen ekilde boa vurularak tutulur ve yk bosaya bindirildikten sonra rgat fenerliinden alnarak
babaya volta edilir. ek. (i) de bir sentetik halata yine bir sentetik halattan yaplm bosann balanmas
(vurulmas) ve ek. (ii) de elik tel halata bir zincir bosa (Chain stopper) vurularak tutulmas
grlmektedir.







ek. 98. eitli tip bosalarn balanmas
b) Palamar halatlarnn volta edilmesi: Manevra srasnda verilen palamar halatlar ya
rgat fenerliinde vira edildikten sonra ya da elle bou alnarak gvertede bulunan bir yapya
(baba veya ko boynuz) volta edilerek gemi balanm olur. Palamar halatlarnn nasl volta
edildii ek. 99. da gsterilmitir. Bu ekli izlersek; (1) Bitkisel veya sentetik bir palamar halatn ift
babaya volta edilmesi grlmektedir, (b) eklinde volta edilen halatn kamamas iin nasl balanaca
grlmektedir.










ek. 99. Palamar halatlarnn gvertede volta edilmesi yntemleri.
(2) elik tel halatnn tek babaya volta edilmesi ve ma ile bedenin st ste getirilerek
balanmas gsterilmitir. Tel halatlar kayc olduklarndan zellikle bota kalan mann
balanmas gereklidir. (3) Bitkisel veya sentetik palamar halatnn tek babay volta edilmesi ve
kamamas iin baba zerinde doblin aln grlmektedir. Irgat fenerliinde vira edilen halatn
geici olarak balanmas da fenerlik zerinde byle yaplr. (4) Palamar halatnn ko boynuzuna volta
edilmesi gsterilmitir. Ufak teknelerde uygulanan yntemdir. (5) Yedekleme halat kamsnn gvertede
115
ift babaya volta edildikten sonra bir mapaya kilitlenmesi gsterilmitir. Yedek halatna (towing pendant)
binen yk deierek oaldndan ve yedekteki teknenin emniyeti sz konusu olduundan bu ekilde bir
yntem uygulanr.
12. MANEVRA HAZIRLII:
Bir yere yanaacak veya kalkacak bir gemide nceden yaplmas gereken hazrlklar vardr. Bunlar
ihmal edilirse, manevra srasnda glk kmas, gecikme veya kazalara sebep olunur.
Gnmzde zaman ok nemlidir. Bir limana yk donanmlar hazrlanmam, ambarlan almaya
gre dzenlenmemi, bumbalarn kaldrmam olarak giren bir gemi iletmecilik asndan kt
puan alr ve hazrlk mektubunun kabul edilmesi gecikir.
Manevra iin nceden yaplacak hazrlklar genel olarak aadaki dzende yaplabilir:
a) Palamar halatlar gverteye kartlr, spring halat tamburlarnn kapelalar fora edilir. El inceleri
manevra yerinde atlacak biimde braklr.
b) Palamar halatlar verilecek kurt azndan kartlarak, palamar botuna verilecek halatn kasas
deniz yzeyine sarktlr, el incesi ile verilecek halatn kasasna incenin mas balanr.
c) Gz demirleri funda iin hazr tutulur. Locada varsa imento krlr, borsalar fora edilir. Demir
atlarak yanalacaksa, demirler ayboci ile su yzeyine kadar indirilir. Bundan sonra rgat donanmdan
kartlarak demirin fundas kastanyonlarn fora edilmesine braklr.
d) Manevra yerlerindeki rgatlara cereyan verilecek ileri ve geri (mayna ve vira) altrlp kontrol
edilir.
e) Ba ve k tarafn haberleme sistemi (loud speaker) veya walkytalky4 aygtlar ile kpr
stnden temas salanarak deneme konumas yaplr.
f) Yanalacak rhtm gemi bordas iin sakncal ise, usturmaalar5 balanr, palamar halatlar gemi
bordasnn boyasn kazmamas iin ar trakalar yerletirilir.
13. MANEVRA KUMANDALARI:
Manevra srasnda Kpr stnde Kaptan tarafndan serdmene ve ba ile k taraftaki gverte
zabitlerine verilen emirler blmde toplanabilir.
I) Dmen kumandalar: Manevra srasnda dmen, belirli bir sre ayn rotada seyir yaplyorsa
pusulaya bakarak, dar bir yerde manevra yaplyorsa dardaki maddelerden kerteriz alnarak tutulur.
Kaptan tarafndan verilen dmen kumandas aynen tekrar edilir ve ilem yerine getirildiinde de rapor
edilir. Aada bu konuda bir rnek verilmitir.
Kumanda Tekrar Rapor
"Ortala" "Ortala" "Dmen ortada"
"skele on" "skele on" "Dmen iskele onda"
"Viya" "Viya" "Rota 280"

Yukarda grld gibi. kaptan ortala kumandasn verince serdmen dmeni ortalamaya
balamasyla birlikte kumanday ortala eklinde tekrar edecektir. Dmen ortaya alnnca da dmen
ortada seklinde rapor edecektir.

Dmen kumandalarnn belli ballarnn anlam u ekildedir: Sancak alabanda, dmeni
baslabildii kadar sancak tarafa evirmektir. skele on, dmeni mirde 10 belirene kadar iskele tarafa
evirmektir. Bu durumda yelpaze merkez halt ile 10 derece a yapar. Ortala, herhangi bir durumda olan
dmeni sfra (merkez hattna) getirmektir. Karla, hzla bir alabandaya dnen geminin kan
.Hazrlk mektubu (letter of readiness): Bir geminin yklemeye veya boaltmaya hazr olduunu yk sahibine bildiren mektup.
. Ak denize alan gemilerde zincirlie frtnal denizlerle su girmemesi iin loca az imento ile svanr. Aralk olan ambar
kapaklarda deniz suyu girmemesi iin bu yntemle kapatlr.
Hayboci : Demirin rgat altrarak geriye verilmesi.
4. Walky-talky: Portatif olarak haberlemeyi salayan bir ka kanaldan ibaret telsiz aygt.
5. Usturmaa (fender): Bir yere yaslanan teknenin hasarlanmamas iin araya konan halattan rme veya lastik maddeler.
Bunlara balon ad da verilir.
116
yavalatmak iin dmenin kar alabandaya baslmasdr. Gelsin, pruvann daha sratli bir alabandaya
gelmesi iin dmen asn bytme kumandasdr. Ar gelsin, abuk kaan pruvay yavalatmak iin
dmen asn kltme kumandasdr. Ka byle?, herhangi bir durumda pruvann pusla ile ka
dereceyi gsterdiini (rotay) belirtmek kumandasdr. Kama,dikkatli dmen tutulmas gereken dar
yerlerde pruvay belirtilen kerteriz iinde tutmak kumandasdr.ki derece sancak, pruvay pusla ile iki
derece daha sancaa almak kumandasdr.rnein rota 120 ise 122 yaplr.
Dmen tutulurken ilk kez gemicilerin yapt bir hata vardr. Pusla kartnn dn ynne aldanarak
dmeni bunun aksi alabanda ynne basarlar ve bununla geminin kamasn nleyeceklerini dnrler.
Oysa. bu durumda dmen puslann kat yne baslmaldr. rnein,rota 140 ise ve kartn dnerek
(iskeleye doru) 145 ye geldii grlrse, gemiyi rotaya sokmak iin dmen iskele tarafa baslr. pruvay
rotasna getirmek iin kk alar denenmelidir.
II) Makine kumandalar: Makine kumandalar kpr stnde bulunan bir gverte zabiti tarafndan
yerine getirilir. Eer gemi tek pervaneli ise kumanda normal verilir, iki pervaneli ise. pervane ad verilerek
belirtilir. rnek aada verilmitir.
Kumanda Tekrar Rapor
"Her iki makine stop" "Her iki makine stop" "Makineler stop"
"skele makine yarm "skele makine yarm "skele makine yarm
yol ileri" Yol ileri" yol ileri alyor"
"Sancak makine ar "Sancak makine ar "Sancak makine ar
yol geri" yol geri" yol geri alyor"
kpr stnden makine dairesine verilen makine kumandasnn geciktii (cevap alnmad)
grlrse, telgraf bir kez daha stop yaplarak yeniden istenen yol durumuna getirilir. Buna ikaz
telgraf denir.
Makine kpr stndeki otomasyon kumanda tablosundan ynlendirilen gemiler-de, makine
manevras tarafndan veya bir gverte zabiti tarafndan yaplr. Bu durumda torna gstergesine
dikkat edilerek, verilen kumandann yerine gre gaz kolu alarak yol verilir. rnein, gemi 120
tornada yarn yol yapyorsa, yarm yol kumandas verilince gaz kolu. torna miri 120 saysn
gsterene kadar alr.
III) Palamar kumandalar: Manevra srasnda bas ve k taraftaki postalara yapma veya kalkma
ile ilgili palamar kumandalar verilir. Genel olarak bu kumandalarn hangi postaya verildiini
belirtmek iin bas taraf (ba posta) ve k taraf (k posta) eklinde anons yaplr. Bundan sonra
kumanda sylenir. Bu kumandalar; vira pruva, pruva halatn rgat ile alnmasdr (ekilmesidir).
Bo al, zerine yk binmeyen bir halatn sarkan blmnn vira veya el ile alnmasdr Aganta, yk
binen bir palamar halatnn bu durumda tutulmasdr. Volta spring, spring halatnn babaya sarlmas,
balanmas kumandasdr. Batan mesafe? pruvada bulunan gemi veya yap ile aradaki mesafenin
bildirilmesi kumandasdr. Mola, bal bir halatn yerinden zlmesi koyuverilmesi kumandasdr.

14. MANEVRADA KULLANILAN NGLZCE PALAMAR KUMANDALARI
Kumanda Anlam
Pass one (veya number one) : Rhtmdaki bir numaral baba iin halat gnderin. Halat kasasn
babaya takn fakat halata yk vurmayn.
Slack (slack of) the bow line : Pruva halatn laka ediniz (Halatn bedeni biraz sarkacak kadar
bo braknz)
Take a strain on one (veya : Bir numaral halat (veya gsterilen halat yk altnda number ne)
tutunuz (halata bindiriniz).
Take in the slack on three : numaral halat (veya gsterilen halat) vira ediniz fakat yk
bindirmeyiniz.
117
Ease three : numaral halat (veya gsterilen halat) zerindeki yk kalkacak kadar
bolaynz.
Avast heaving : Viray durdurunuz.
Check three : numaral halat (veya gsterilen halat) tutunuz fakat kesilme noktasna
gelmesine msaade etmeyin.
Hold three : numaral halat veya gsterilen halat baba zerinde kafi voltalar atarak
tutunuz. Halat boalmasn.
Double up and secure : Palamar halatn baba zerinde skca duracak ve balanacak kadar
voltalar atnz.
Single up : Halatlar tekleyiniz. Bunun anlam bata ve kta birer ileri ve geri
kumanda eden halatn kalmasdr.
Stand by your lines : Halat balarna gemici vererek, mola etmeye hazr olunuz.

.Torna (revolution): Pervanenin bir dakikadaki dn saysdr.
.Posta (gang): Bir zabit ve gemicilerden oluan takm. Ba posta 2 nci kaptan gverte lostromo su ve gemicilerden, k posta 3
nc kaptan ve gemicilerden oluur.

Take in one (veya number ne): Halat mola ederek gverteye alnz.
Let go forward : Pruva halatlar mola.
Let go aft : K halatlar mola.
Let loose to... : ... halatn karn.
Let run... : ... halatn karn (sratli).
Cast off : Baba veya baka bir ksm zerinde bal olan halatn mola edilmesi
kumandas.
75. NGLZCE DMEN KUMANDALARI:
Belli bal dmen kumandalar aada gsterilmitir:
skele alabanda (Hard a Port): Dmenin baslabildii kadar iskeleye baslmas iin serdmene
verilen kumandadr. Balangta belirttiimiz gibi maksimum alabanda as 30-35 dir.
Sancak alabanda (Hard a starboard): Dmenin baslabildii kadar sancaa baslmas iin
serdmene verilen kumandadr.
Sancak on (Starboard ten degrees): Dmeni dmen mirinde on derece gsterene kadar
sancaa basmas ve orada tutmas iin serdmene verilen kumandadr.
skele yirmi (Port twenty degrees): Dmeni, dmen mirinde yirmi derece gsterene kadar
iskeleye basmas ve orada tutmas iin. serdmene verilen kumandadr.
Ortala (Midship): Bir tarafa doru dmen tesiriyle dnmekte olan bir geminin pruvas, zerinde
olan dnme hz ile istenen rotaya gelebilecek kadar yaklat zaman dmenin omurga istikametine
alnmas iin serdmene verilen kumandadr.
Karla (Meet her): Dmen ortalanm olduu halde geminin savrulmakta devam ettii anlald
zaman bunu nlemek iirt dmeni pruvann savrulduu ynn aksi tarafna basmas iin serdmene
verilen kumandadr.
Gelsin (Steer more to Port (veya starboard) (Give her more Rudder U.S.A. iin)Dmen sancak
veya iskeleye basld halde pruvann daha sratli savrulmas istenirse, bunu salamak zere dmeni
daha fazla basmas iin serdmene verilen kumandadr.
Kaldr (Ease the Rudder): Dmeni sancaktan iskeleye veya iskeleden sancaa basmas iin
serdmene verilen kumandadr. Buna "Karlamak" da denir.
Ar gelsin (Easy handsomely): Dmenin herhangi bir tarafa birdenbire baslmas yznden
pruvann hzla savrulmasnn nne gemek iin serdmene, dmeni ar ar basmas iin verilen
kumandadr.
118
Viya (Steady) (Keep her so: Amerika iin): Geminin pruvas bir yne evrildik ten ve istenilen
rotada seyrettikten sonra bundan ayrlmamas iin serdmen verilen kumandadr.
Viya byle (Steady so-Steady as she go): Geminin pruvasnn bulunduu rotada dmen tutmas
iin serdmene verilen kumandadr.
yi byle (Very well): Geminin pruvas istenilen bir rota veya kerterizde ba tut tuu zaman bu
ekilde dmen tutmas iin serdmene verilen kumandadr.
Ka byle (Pruva ka?) (How does she had):Herhangi bir rotada dmen tutulurken veya yeni bir
rotaya geildii zaman pruvann hangi rotada olduunu renmek iin serdmene verilen kumandadr.
ki derece sancakta git! (Steer Two degrees more): pruvann gitmekte olduu rotann iki derece
daha sancana gelmesi iin serdmene verilen kumandadr. rnein rota 198 ise bu kuman-dadan
sonra 200 yaplr.
ki derece iskelede git! (Steer Two degrees less): pruvann, gitmekte olduu Ro tann iki derece
daha iskele tarafna gelmesi iin serdmene verilen kumandadr. rnein, rota 048 ise, bu kumanda
verilince 046 yaplr.
Be derece sancaktasn! (You are Steering five degrees much): stenilen rota dan be derece
daha sancakta dmen tuttuunu ve bunu dzeltmesini bildirmek iin ser dmene verilen kumandadr.
Be derece iskeledesin! (You are Steering five degrees little): istenilen rotadan be derece
daha iskelede dmen tuttuunu ve bunu dzeltmesini bildirmek iin serdmene verilen kumandadr.
Rota sylemek: Rota 132 Course 132 veya, "Bir--iki" (one-three-Two).
Dmeni 132 ye tut (Steer to 132): pruvann 132 de ba tutmas iin serdmene verilen
kumandadr.
Dmen nerede? (How is the Rudder): Manevra srasnda dier kumandalar veri lirken gerekli bir
manevra ileme geirilirken serdmene dmenin nerede olduunu rapor etmesi iin verilen
kuman-dadr, bunun zerine serdmen "iskele on-sancak alabanda-ortada" eklinde bir rapor
yapacaktr.
Yedir! (Mind your right Rudder): rnein bu kumandann "Yedir Sancaa!" eklinde verildiini
dnelim. pruvay iskeleye hi karmadan gemiyi ar ar sancaa almak iin serdmene verilen
kumandadr.
Sancaa (veya iskeleye) kama! (Nothing to...): Gemi seyrederken pruvann sancak veya iskele
tarafa savrulmamas isteniyorsa, buna dikkat etmesi iin serdmene verilen kumandadr. Amerika'da
denizciler Sancak (starboard) terimi iin "Right" ve skele (Port) teri mi iin "left" kelimelerini kullanrlar. Bu
sebepten Sancak alabanda "Right ful l Rudder" ve skele alabanda "Left Full Rudder" eklinde sylenir.
16. INGLZCEDE MAKNE KUMANDALARI:
1) Makineler hazr ol: Stand by the engines
2) Makineler tamam: Finished with the engines.
3) Makineler tamam (hareket halinde bir gemi iin): Full away
4) Tekit telgraf vurulacak (Emercensi srat gereken durumlar iin): Flank (Flank speed)
5) Tam yol ileri: Full ahead
6) Yarm yol ileri: Hal f ahead
7) Ar yol ileri: Slow ahead
8) Pek ar yol ileri: Dead Slow ahead
9) Dur: Stop
10) Tam yol geri: Full astern
11) Yarm yol geri: Half astern
12) Ar yol geri: Slow astern
13) Pek ar yol geri: Dead Slow astern.
17. DAR BR ALANDA DNMEK:
Dar bir alanda rnein, bir kanal bir nehir veya skara bir limanda kk bir devir dairesi iinde
119
dnmek gerekince ek. 100. de gsterilen manevralar yaplr. Makine ar yol ileri altrlarak kanaln
sol yakasna yaklar. Gemi sancaa dnerken k sahile savrulacandan arada yeterli mesafe kalnca,
makine yarm yol ileri, dmen sancak alabanda yaplr. Pruva sancaktaki sahile yakn dene kadar
beklenir. Makine stop ve dmen ortalanr. Tam yol tornistan verilir ve ileri yol snene kadar beklenir.
Sonra tornistan arlatrlr. Bu srada gemi ilerlemeye ve k taraf iskeleye savrulmaya balar.Tekrar sol
taraftaki sahile yaklanca makine stop yaplr.Uygun mesafeye girilince dmen sancak alabanda ve
makine tam yol ileri yaplr. Gemi dn tamamlamaya yakn ileri yol ar ar azaltlr.
ift pervane varsa, gemi kolayca dnebilir. Bu durumda dmen sancak alabanda, iskele makine
tam yol ileri, sancak makine tam yol geri allr. Eer teknede pruva pervanesi varsa, sancak
tarafa altrlr.
Byle bir alanda kuvvetli bir rzgr altnda dnmek iin demir atmak yararl olur. Rzgra kar
dnlecekse, sancak demir atlr, uygun bir kalomada aganta tutularak zerine yol verilir. Gemi
dndk-ten sonra biraz demir tarama sakncas vardr. Rzgr utan geliyorsa, kanal ortasnda
demirlerken biri atlarak teknenin salmas beklenir. Gemi rzgra salnca da demir vira edilerek yol verilir.








ek. 100. Dar bir alanda dnme manevras.

18. SKELE BORDADAN YANAMAK:
ek. 101. de gsterildii gibi, doal tesirler bulunmadan iskeleden yanamak iin belirli bir ada
yaklalr. Emniyetli bir mealede makine stop ve ardndan yarm yol geri altrlr. Bu manevra
ile k iskeleye savrulacandan gemi rhtma aborda olur. Eer batan rzgr veya aknt varsa
rhtma paralel gelip, yanama yerinin ilersine ykselip sancak demir funda edilir ve dmen iskele
alabanda makine stop durumda zincire kaloma verilerek rhtma doru yaslanlr.








ek. 101. Bir geminin iskele bordadan rhtma aborda olmas.
19. SANCAK BORDADAN YANAMAK:
Rhtma sancaktan yanaacak bir gemi. belirli bir ada ve yakn olarak yanaacaktr. ek. 102.
Gemi kn rhtma doru savurmak iin dmen iskele alabandada tutulur.










ek. 102. Bir geminin sancaktan yanamas.
120
Yanalacak yere gelince makine .stop ve dmen ortalanr. Daha sonra geri yol verilir. Geri yolda
k iskeleye kamak eiliminde olacandan dmeni sancak alabanda yapmak yararl olabilir.Sahilden
aknt veya rzgr varsa, ac etki edeceinden, k palamar halatnn kasasna bal bir el incesi
gverte binasnn dndan dolatrlarak ba stne getirilir. nce rhtma pruva yakn getirilerek ba
halat ve spring verilir. Ayn zamanda da k palamarn incesi atlr. K halat verilince ar ar vira edilir.
Eer sancaa doru kuvvetli bir rzgr esiyorsa, geminin rhtma sratle gelip hasarlanmasn nlemek
iin rhtma 45 ada ve makine stop edilerek yaklalr. skele demiri funda edip Dmen sancak
alabanda tutularak gerektiinde yol verilir ve kn rhtma arpmas nlenir. pruvay demir tuttuundan
gerekirse aganta tutularak taratlr.
20. GEMY SAHLDEN AIK BALAMAK:
Iskara limanlarda veya normal olmayan artlarda bir gemiyi sahilden ak balamak iin iki
yntem vardr. Bunlardan birinde gemi ktan kara olur, ikincisinde borda dan ak olarak durur.
I) ift demirle ktan kara olmak:
Bir manevra iin gemi balayaca rhtm iskele ba omuzlukta grecek ekilde yaklar. Rhtma
yaklak iki gemi boyu ve rhtm hatt ile pruva izgisi arasnda yarm gemi boyu kalnca sancak demiri
funda edilir. Zincir kaloma edilerek ar ar ilerlenir. Tekne rhtm dorusunu yarm gemi boyu getiinde
sancak alabanda olan dmen ortalanr ve makine geri yaplr.
Pervane tesiri ile tekne k iskeleye kaymaya balar. Bu arada iskele demir funda edilir. Pupa
rhtm dorultusunda kaydka zincirlere kaloma verilir. El incesi ile k halatlar gnderilir. K
halatlar apraz verilerek balanr. Makine stop edilir. K taraf uy gun mesafede balandktan sonra
zincirlerin biraz bou alnarak arlk her iki demir zerinde dengelenir. Bu manevrada drder kilit zincir
ve demirler arasnda 60 a brakmak uygundur. Bu manevraya "Akdeniz iftelemesi" denir.
(Mediterranean moor).









ek. 103. Ktan kara olmak.
II) Tek demirle bordadan kara olmak:
Bu yntemle bir gemi baland zaman bordas ile rhtm arasnda aklk kalr. Bir tekneyi rzgr
tesiri ile rhtmda dvnmekten kurtarmak iin yararl bir yntemdir. ek. 104. de gsterildii gibi,
balanacak rhtm iskele ba omuzlukta ar yol ile yaklalr. Salam bir tel halat k kurt azndan
alnarak sancak bordadan, dolatrlp locann dndan sancak demirinin zincirine bir kilit ile balanr.
Rhtma bir gemi boyu kala makine stop edilir ve sancak demir funda edilir. Bu arada ktan verilen tel
halat laka (slack) edilir. Pruva eyrek gemi boyu sahile yaklanca dmen ortada veya iskele
alabandada olarak yarm yol geri yaplr ve batan ktan halat kaptrlr. Gemi balandktan sonra
makine stop edilir, dmen ortalanr ve halatlarn bou alnarak demir zinciri ile k tel halatn bou alnp
arlk dengelenir. Bu ynteme de Baltk iftelemesi denir.







ek. 104. Tek demirle bordadan kara olmak.
21. SKELE BORDADAN AYRILMAK (AVARA):
121
Bir geminin iskele bordadan yanam olduu bir rhtmdan ayrlmas, eer rzgar, aknt ve
atlm demiri yoksa klasik bir ka manevradan oluur. Ba tarafta tek salam bir spring halat
braklarak btn palamar halatlar fora edilir. Pruva iskele omuzluktan rhtma yaslanaca iin
bir usturmaa konulur. Bundan sonra dmen skele alabanda ve makine ar yol ileri verilir. Gemi
spring zerine binecek k taraf rhtmdan 30 - 45 arasnda anca makine stop ve dmen
ortalanr. Yarm yol geri (tornistan) yaplr. K, pervane tesiri ile iskeleye gelir, pruva rhtmdan
ayrlarak sancaa gelir. Gerekirse, dmeni iskele alabanda yaparak yardmc olunur. Bundan
sonra stop ve ileri yol (tornayt) kumandas verilir.
Eer sahilden esen rzgar varsa, btn halatlar mola edilerek teknenin uygun bir akla gelmesi
beklenir. Eer sahile esen rzgar varsa, spring doblin olarak (ift kat) verilir ve rhtmdan k daha byk
ada alr.








ek. 105. Bir geminin bal olduu rhtmdan ayrlmas: (A) iskele bordadan, (B) Sancak bordadan
22. SANCAK BORDADAN AYRILMAK:
Aknt ve rzgar tesirinde olmayan bir rhtmdan ayrlacak gemi, bata bir spring halat ile kta bir
koltuk halat brakp dierlerini mola edecektir. Bundan sonra dmen sancak alabanda ve makine
ar yol ileri yaplacak. pruva omuzluktan rhtma yaslanacaktr. Bu manevrada da bir usturmaa
batan ve ktan hazr tutulacaktr. Gemi yaslanp, k rhtmdan uzaklatka koltuk halat laka
edilecektir. Uygun bir aklk kazannca koltuk halat desta edilecek ve makine stop, dmen
ortalanacak ve spring mola edilecektir. Makine ar yol geri alacak, tekne arl koltuk halatna
binecek ve gemi rhtmdan ak ve sahile paralel duruma gelince makine stop ve koltuk halat mola
edilerek ileri yol ile klacaktr.
23.K AMANDIRA ARASINA GEMI BALAMAK VE AYRILMAK:
Pruva amandralar arasndan geecek rotada st amandraya ar yol ile yaklalr. st
amandra sancak ba omuzlukta ve balanacak mesafenin iki misli uzaklkta makine stop edilir.
Dmen ortalanr ve yarm yol tornistan altrlarak ileri yol lene kadar beklenir. Sonra stop
edilerek batan amandraya tel halat verilerek bou alnr.K amandraya sancak ve iskele
loalardan olmak zere iki palamar halat gnderilir. Bundan sonra halatlarn bolar ayarlanarak ,
iki amandra arasnda eit uzaklklarda kalnr.









ek. 106. Bir geminin (A) iki amandra arasna balamas. (B) iki amandra arasndan ayrlmas
ki amandra arasndan kalklrken rzgrn veya akntnn etkisinde kalan taraf braklarak aksi
taraftaki halatlar mola edilir. Bundan sonra dmen klacak alabandaya baslarak geminin
amandralar arasndan syrlmas beklenir. Bundan sonra da rzgr ynndeki halatlar mola
edilerek yol verilir. Desta: Bir palamar halatna yk bindirilerek gergin olarak tutulmas
122
ONUNCU BLM
GEMNN HAVUZLANMASI
1. HAVUZLAMA
Bir geminin havuzlanmas (drydocking), yzer havuz (Floating dock) veya kuru havuz (drydock)
iine alnarak bloklar (iskemle, takarya) zerinde oturtularak karinesinin ortaya kartlmasdr.Gemi;
onarm ileri, kontrol (Survey) veya su kesiminin altnn temizlenmesi ve boyanmas iin havuzlanr.
Bundan baka satn alnacak bir gemi armatrn istei zerine havuzlanabilir.Havuzlanma ne amala
olursa olsun geminin bal olduu Lloyd (snflama) kuruluun haber verilerek kontrol yaplmas ve
neticenin snflama belgesine (Classification certificate) ilenmesi istenir.
2. HAVUZLAMA NCES YAPILACAK HAZIRLIKLAR:
Bir geminin havuzlanmas, bulunulan yerde yaplmas zorunluluu yoksa, ilk yaplacak hazrlk, en
elverili fiyat saptamak zere tersanelere bavurmaktr. Bazen baka bir limanda yaplacak havuz
creti, alnacak yol masrafndan ekinmeyecek dzeyde olmaktadr.Havuz yaplacak yer saptandktan
sonra, havuzlamada gerekli olacak malzemeleri en ucuz olan yerden temin etmektir.Havuzlamada
gerekli olan eitli boyalar kalitesi ve fiyat gz nnde tutularak birka ay nceden alnabilir. Havuzda
yaplacak tersane ileri varsa, geminin uzun bir sre kalaca gz nnde tutularak balama limannda
kalacak personel senelik izinlerine gnderilebilir. Bylece fazla personel masraflarndan saknlm olur.
Bu genel hazrlklardan sonra, sra havuza girmeye gelince aadaki iler yaplr.
a) Havuz kaptanna (dockmaster), omurgann ve karinenin oturaca bloklar hazrlamas iin
gerekli olan Havuzlama plan (Docking plan) gnderilir. Bu planda tekne formu (karinenin dz veya
eimli olduu), Yzme merkezinin yeri (C.F.) ve karinede bulunan aa bloklar bu bilgilerin nda
yerletirir. Eer paraketenin alc borusu deitirilecekse engellenmemi olur.
b) kpr stndeki Yalpa miri (clinometre) sfr gsterecek ekilde tekne dengelenmelidir.
Havuz bloklar ile teknenin ilk temasnda gemi arlnn bir ksm yzerlik kuvvetinin etkisinden
kurtulacaktr. Burada beliren ve yukar iti kuvveti dediimiz(P), teknenin merkez te yksekliinin
(GM) klmesine sebep olur. ek. 107. A). Bu klme miktar aadaki formlden bulunabilir:










ek. 107. (A) K taraf oturunca yukar iti kuvvetinin belirmesi, (a) k bodoslamann yzme merkezine uzakl. (T) teknenin
Trimi.

(P) Yukar iti kuvveti.
(B) Metal anmay nleyen inko (zinc) anodular (tutyalar)
GM azal miktar =
W
KG P*

Bunu bir rnekle aklayalm:
rnek:
123
Bir gemi havuza girerken ba draft 3.00 m. k draft. 3.50 m olduu grlmtr. Bu draftlardaki
deplasman 4650 ton, KG. 7.4 m, KM: 9,2 m, M.C.T.1C. 148 ton/m ve yzme merkezi (C.F.) ktan 72 m
uzaklktadr.
a) Gemi havuz bloklarna oturmadan nceki GM deerini bulunuz?
b) Su havuzdan baslmaya balandktan sonra draft 2.65 m, deplasman 3650 ton ve KM. 10 m
olduunda GM deerini bulunuz.
zm:
a) Havuza girerken geminin Trimi. 50 cm kl.
Havuza girerken GM: KM -KG= 9.2 -7.4 = 1.8 m
P = ton
l
t C T C M
130
72
50 * 148 * 1 . . .
= =
Y eni GM = Evvelki GM -
W
KM P*

= m 60 . 1
12 . 9 * 103
4650
80 . 1 =

b) P= Evvelki deplasman Yeni deplasman = 4650 - 3650
Yeni GM = Evvelki GM -
|
.
|

\
|
+
W
P
MM
W
KM P
1 1
*

= |
.
|

\
|
+
4650
1000
1 8 . 0
4650
2 . 9 * 1000
80 . 1
= 1.80 - 1.97+ 0.62 = 0.45 metre.
Havuzlama ileminin en kritik an, teknenin ba ve ktan bloklara oturduunda belirir. Tekne,
omurgas boyunca bloklar zerinde tam olarak oturmadka, bordalara yerletirilen payandalarn
yerlerinde salamlatrlmas imknszdr. Bu durumda teknenin olumlu (pozitif) bir dengeye sahip
olmas gereklidir. Tekne bata ve ktan havuz yastklarna oturduu zaman payandalar skca
yerletirilmemise havuzun pompalanmas durdurulur.
Gemi bordas ile havuz i yzeyi arasnda yerletirilen ve teknenin devrilmesini nlemekte yararl
olan dayanaklarn bordaya rastlayan ularnn postalar zerine gelmesi kullanmaldr. Bu tr
ilemlerde daha salamlayc rol oynayacandan gverte sa ile postann birletii yerler dayaklar iin
en elverili konumlardr.
Baka bir kritik durum da havuzun doldurulmas ve teknenin yzdrlmesinde belirir. Bu ilem
srasnda tekne arlnn datm havuzlandnda olduu gibi olmaldr. Havuzun doldurulmas
srasnda tekne btn olarak bloklardan kurtulunca derhal tank iskandilleri alnmaldr. Bu ekilde
alnan tank iskandilleri havuzlanmadan nce de llecektir.
Geminin ana yangn devresine havuzdan yangn su devresi balanmal ve yangn tehlikesine kar
hazrlk yaplmaldr. Havuzun doldurulmas srasnda tekne btn olarak bloklardan kurtulunca derhal
tank iskandilleri alnmaldr. Bu ekilde alnan tank iskandilleri havuzlanmadan nce de
llecektir.
Geminin ana yangn devresine havuzdan alnn yangn su devresi balanmal ve yangn tehlikesine
kar hazrlk yaplmaldr. Havuzun sular doldurulmadan nce tekneden dar alan valflarda
kapatlmaldr.
124
Dengesizlie sebep olabilecek GM kaybn nlemek iin havuza girmeden nce aadaki tedbirler
alnmaldr:
aa) Tekne yeterli GM deerine sahip olmaldr.
bb) Tanklarda serbest sv yzeyi (Free Surface) en az (minimum) olmaldr.
cc) Tekne k tarafta byk drafta sahip olmamaldr. Genel olarak geminin l kadem (30,5 cm) kl
olmas tercih edilir.
c) Geminin havuza girdikten sonra sahil cereyanna balanaca dnlerek, gerekli ise ambar
kapaklarnn almas, bombalarn dikilmesi vb. ilemleri yaplr.
d) Havuza girme saatinden nce havuz nnde bulunmak ve havuzdan kacak teknelerin
manevrasna mani olmayacak bir yerde demirlemek tercih edilmelidir. Havuz sresinin her saati bir
para karl olduu dnlerek bildirilen saate manevraya hazr olmak ekonomik bir tavsiyedir.
Havuza girerken rmorkr alnyorsa halatlar hazrlanmaldr. Havuza ilk pruvann gireceini dnerek
sancak ve iskeleden el inceleri ve palamar halatlar hazr tutulmaldr. Havuz iine girildiinde, gemiye
verilecek palangal palamar halatlar ile geminin pozisyonu havuz kaptannn emirleri ile dzenlenir.
Bunun iin, palangalarn geminin salam donanmlarna taklmalar salanmaldr.
e) Havuza girerken yetenekli ve tecrbeli bir gemici serdmen olarak bulunmal ve gz demirlerinin
herhangi bir sebepten kamas havuza hasar vereceinden her iki demir salam ekilde bosaya
vurulmu olduu grlmelidir.
3. HAVUZA GRDKTEN SONRAK LEMLER:
a) Havuzlama srasnda en kritik an, ba ve k tarafn bloklar zerine oturduu durumdur. Tekne
omurgasnn btn uzunluunca bloklara oturmadka bordalar ile havuz arasnda yerletirilecek
payandalarn oturtulmas olanakszdr. Payandalar yerlerine konurken bordaya gelen ularnn
postalar zerine rastlanmasna dikkat edilmelidir.
b) Gemi oturup, havuzun sular boald zaman, gemiye sahilden yangn hortumu ile su devresi
balanr ve bir yangn tehlikesine kar bir ekip kurulur. Yakt tanklarnn bulunduu karine civarnda
yaplacak kaynak ilerinde dikkatli olmak gerekir.
c) Geminin havuzdaki ileri, girmeden nce yaplan programa gre dzenlenecektir. Onarm ve
bakm ileri yaplrken karine dz raspa, pskrtme raspa veya kum raspa ile temizlenecek ve
boyanmak zere kuramaya braklacaktr. Dmen yelpazesi, pervane, aft kovan, yalpa omurgas
ve karinede bulunan kaplama salarnn durumu kontrol edilecek, gz demirleri havuz dibine
indirilerek zincir tablosundaki bakla ve kilitlenir ekile gzden geirilecektir. Gerekiyorsa, hrca
mapasndan sklen zincir ters yz edilir. Kilitler boyanr, iaret tel sarglar yenilenir. Deniz suyu
valflarnn szge kapaklan sklp ii midyelerden temizlenir. skandil ve paraketenin karinedeki
paralan temizlenir. Perinle takviye edilmi kaplama salarnn perin balan incelenir. Yerinden
oynam perin varsa deitirilir veya kaynakla kapatlr. Pervane raspa ile kaznr. Asitle temizlenir
ve gres ile yalanr. Yalpa omurgasnda bir bkm veya hasar varsa kaynakla dzeltilir.
4. KARNEDE HASAR BULUNMASI:
Havuza giren bir geminin karinesinde nerede ve ne zaman olduu bilinmeyen bir hasar bulunursa
iki uygulama yolu vardr: (a) Hasar teknenin emniyeti iin nemli deilse, rnein bir blm salar
bklm fakat delinmemise programda olmayan bu i sonraki havuz zamanna braklr. Bu
konuda Lloyd uzman (surveyor) olumlu yant vermelidir, (b) Hasar geminin seferi iin nem tayor
ve onarlmas gerekiyorsa, hemen i emrini verip harekete geirmelidir. Bu konuda Lloyds uzman
ve sigorta kuruluu da haberdar edilir. Byle bir durumla karlamak ihtimaline kar, gverte seyir
jurnalinin bir sayfasna bununla ilgili bir kayt konulabilir.
5. METAL AINMASI
Gemi teknesinin su altnda kalan ksmn tehdit eden bir tehlike bulunur: Metal anmas veya
korozyon (corrosion). Metal bir parada korozyon olayna sebep yksek elektrik potansiyeli (anot)
sahadan alak elektrik potansiyelli sahaya (katot) metal iyonlar akmdr. Metal iyonlar bu iki
125
kutbun bir elektrolit iinde olmasyla belirirler. Eer buna bir nlem bulunmazsa, karinenin baz
ksmlar (anot) zamanla anrlar ve erirler. Bunun iin sualt ksmnda batan k tarafa dmen
bodoslamasna kadar tutya denen inko (zinc) paralar kaynatlr. Bunlar anot olduklarndan metal
iyonlar gnderirler ve zamanla anrlar ve erirler. Havuz zaman bu tutyalar da kontrol edilir ve
deitirilir. Tankerlerde safra suyu dolu bir tank sanda oluan elektrik akm 90 m2 saha iin 2-5
amper arasndadr. Bu salar korumak iin magnezyum alam katotlar yerletirilir. Aradaki
devreden iyonlar katoda akacandan tank salar korunmu olur.
6. KARNENN BOYANMASI:
Havuzlama srasnda yaplan ilerin nemli bir blmn karinenin boyanmas meydana getirir.
Karine ancak havuz zamanlan boyanabildiinden ve srekli su iinde eitli tesirler ile kar
karya olduundan boyanarak korunmas nem kazanr. Karine iin zararl birok deniz bitkisi ve
hayvan bulunur. Yosunlar, midyeler ve kabuklu deniz salyangozlar salara yaparak yaar ve
rerler. Zaman getike st ste ylan kabuklan yznden gemi yolundan kaybetmeye balar. Bu
sebepten normal sratinden 2-3 knots yol kaybeden gemiye ok rastlanr.












Bu hayvan ve bitkiler ile kalntlar salardan temizlendikten sonra sefer blgesinin zelliine gre
zehirli karine boyalar srlr. rnein, Karadeniz'de ve Kzldeniz'de alacak geminin karinesine
srlecek boya farkldr. Kzldeniz iin kuvvetli etkisi olan tropik zehirli boya kullanlmaldr. Bir geminin
karinesi ile bordalarna srlecek boyalar aadaki ekilde ayrlrlar.
I) Karine boyalar:
Su iinde kalacak blmlerin mikro organizmalardan, bcek ve yosunlardan korumak iin srlen
eit boyadr, (a) Slyen boya (platin primer): Karine iyice temizlenip kurutulduktan sonra bir
kat srlr, (b) Birinci kat zehirli boya (Anticorrosive): Slyen kurulduktan sonra srlr.Omurgadan
ykleme hattna kadar her iki bordada srlr. Kuruma zaman 3-5 saat olup, srlmeden nce yzeyin
tatl su ile ykanmas yararldr (eer Slyen srlmeden yaplacaksa).Normal bir yzey iin 4.8 litre boya
100 m2 alan boyar. Fra ile srlmesi yararldr. (C) kinci kat zehirli boya (Antifouling): Tekne suyu
indirilmeden nce srlr. Role fra veya pskrtme tabanca ile uygulanan zehirli boyann 7 litresi 100
m alan boyar. Boyann koruma zaman 3-5 saat arasdr. ok scak havada teknenin boyandktan sonra
denize inmesi geciktirilmemelidir.
II) Faa boyalar:
Geminin faasna (belt) bir kuak eklinde srlen hem suya ve hem de havaya kar koruyucu
nitelii olan boyalardr. Faa temizlendikten sonra bir kat Slyen (primer) srlr. Rengi krmz
veya yeil olur. Boyanmadan nce yzey raspa ile temizlenir ve tatl suyla ykanr. Kuruduktan
sonra boyanr. 6 litre Slyen 100 m2 yzey boyar, inceltmek iin tiner (tinner) kullanlr. Slyen
kuruduktan sonra Faa boyas (boottop paint) srlr. Krmz ve yeil renkleri bulunur. Dz ve
normal bir yzeyde 4.5 litre boya ile 100 m2 yzey boyanabilir1.
III) Borda boyalar:
Borda boyalar (topsides paints), faa boyasnn kesim yerinden yukarya doru srlen; deniz
126
suyu serpintileri, rutubet ve teki doa etkilerine kar koruyucu nitelii olan boyalardr.
Boyanmaya hazrlanm bir borda yzeyine ilk kat olarak Slyen srlr ve kurumas beklenir.
Bundan sonra arzu edilirse astar boya (undercoating paint) srlr. 7.4 litre, astar boya 100 m2
yzey boyar. Hem metal hem aa yzeylere srlebilen bir boyadr. Beyaz renkte olan borda
boyasnn 6.4 litresi, siyah renkte olann 7.1 litresi 100 m2 yzey boyar.
IV) st yap ve gverte boyalar:
st yaplan (superstructure) ve gverteleri (Deck) pastan korumak iin yaplm olup zellikle
gverte boyalan d tesirler iin koruyucu bir yzey oluturur. Bu eit nevalarda nce Slyen
srlr. Kurumas beklenir. Ardndan astar boya srlr. Bu da Kuruduktan sonra asl boya
srlr. Gverte boyalarnda kuruma sresi ok ksadr. rnein siyah gverte boyas 1-2 saat
iinde kurur ve 6 litresi 100 m2 yzey boyar. ki kat uygulanr.Boyalar hakknda ilerdeki blmlerde bilgi
verilecektir.
7. KULLANILACAK BOYA MKTARININ BULUNMASI:
Balang blmnde de belirtmi olduumuz gibi, gemi havuza girmeden nce gerekli olan
boyalar tespit edilip smarlanr. Bir gemi karinesi iin gerekli olan boya miktar, tekne formu
yznden klasik alan hesabyla bulunamaz. Oysa, teknenin baka bir blm iin bu ilem
kolaydr. rnein, faa boyas iin uzunluk ile genilik arplarak bunun iki kat alnr. Bir geminin
boyu 145 m ise, faa boyas 2.30 m genilikte srlyorsa, gerekli boya miktar:
Faa alan = uzunluk * genilik * 2 = 145 * 2.30 * 2 = 667 m2 bulunur. Yukardaki bilgilerden 4.5
litre faa boyasnn 100 m2 boyadn bildiimizden, 30 litre boya almak gerekecektir. % 10 fra
vs. ile fire vereceini dnrsek, 33 litre boya smarlarz.
Karine iin alan hesaplamak: Bir geminin karine alann (Su kesiminden aadaki tm yzeyi)
hesaplamak iin gerekli olan bilgiler; geminin boyu (L), geminin genilii (B), boyanacak draft (d)
ve Blok emsali (Cb.) Bu deerler biliniyorsa, Karine alan = (1.7 d + B *Cb) olarak bulunur.
Formldeki 1.7 says katsaysdr. Bunu bir rnekle aklayalm.
rnek:
Bir geminin boyu 177 m, genilii 14.60 m ve Yaz draft 5.85 m.dir. Geminin blok emsali 0.8
olduuna ve yaz draftna kadar birinci ve ikinci kat zehirli boya srlmek istendiine gre gerekli
boya miktarn bulunuz?
zm:
Karine alan = L (1.7 d + B * Cb) = 177 * (1.7 * 5.85 + 14.60*0.8)
= 1760.26 + 2067.36 = 3827.6 m2 bulunur.
Birinci kat zehirli boya 4.8 litre 100 m2 boyadna gre, fire pay olmadan gerekli boya miktar 4.8
* 3827.6 / 100= 184 litredir. Buna gre likit kat boya ihtiyac = 7 * 3827.6 / 100 = 268 litre bulunur.
rnek:
Bir gemi 380 ft boyunda, 38 ft geniliinde ve 15 ft su ekmektedir. Geminin blok emsali 0.8'dir. Bu
geminin karine alan nedir?
zm:
Karine alan = L (1 .7 d + B * Cb) = 380 (1.7 * 15 + 38 * 0.8)
= 9690 + 11552 = 21,242 ft2 (21242 * 0.0929 = 1973 m2) bulunur.
Boyalar, 1, 5, 10 ve 20 litrelik patlak (drum) denen madeni kutularda satlr. Bir yerde ok miktarda
kullanlacak boyalar byk patlaklarda, az kullanlacak boyalar kk patlaklarda almak daha faydaldr.
8. BOYA TEKNNDE SON GELMELER
Bir geminin sualt yzeyinin uzun sre temiz ve prtksz kalmasn salayacak bir boya teknii
uygulamak ve geminin harcayaca yakt miktarnda indirim oluturmak zerinde almalar
younlam ve eitli firmalar tarafndan yeni boya cinsleri kartlmtr.

. Birim yzeye harcanan boya miktarlar "Hempels' Marine Paints" yaynndan alnmtr.
127
Son iki senedir denenmekte olan SPC karine boyas (Self-Polishing Copolymer),normal boya
cinslerinden farkl olarak, geminin tipine bal olarak ortalama % 6-7 kadar bir yakt tasarrufu salamtr,
bunun yannda bakm masraflarn azaltmak ve havuz zamann uzatmak gibi yararlar da ortaya
kmtr.
Bu tr bir boyann baarl olmas zerine, Japon Kobe Paints firmas tarafndan, fiyat SPC'den
daha ucuz olan ve en az 24 aylk bir sre iin gemi karinesi temiz tutan Zehirli bir boya
(Antifouling) olarak piyasaya KP Coat kartlmtr. Bu boya 1978 ylndan beri 500 den fazla
gemide uygulanm ve nemli miktarda yakt tasarrufu salad grlmtr. Bu boyann mal olu
fiyat normal zehirli boyann 2.5 misli fakat SPC cins zehirli boyann yarsdr. KP Coat boya, karine
zerinde prtksz bir yzey sala yarak hem onu bir film inceliinde sarmakta, hem de teknenin
su iinde bir diren grmeden kaymasn salamaktadr.

. Blok emsali Bkz. "Geminin Dengesi
. Fuel Economy Asia trade Study. Aralk 1982. Shf. 31. "paint - makers give owners awider choice".
Karineyi korumak iin uygulanan bir yeni sistem de, Mitsubishi Heavy Industries firmas tarafndan
Magfree (Marine Growth Free) olarak isimlendirilen kaplama yntemidir Bakr alamndan
yaplan plakalar ile tm gemi sualt yzeyi kaplanmakta ve gemi en az on sene sren bir korunma
elde etmektedir.
Bir geminin boyann yetersizliinden dolay daha fazla yakt harcamasna sebep, tekne yzeyinin
giderek przlemesidir. Bu da, neticede srtnmeyi oaltacaktr. Kendiliinden kaygan (selfpolisher)
zehirli boya eitlerinin, yakt tasarrufundaki etkinliini aadaki tablodan grebiliriz.
Yeni gemi 5 yanda gemi 10 yanda gemi
Ortalama karine
yzeyi przl 125 mikron/50 mm 300 mikron/50 mm 500 mikron/50 mm
Boyama yntemi (A) (B) (C) (A) (B) (C) (A) (B) (C)
Karine przl
Deiimi 36 12- 30 X 12 -30 X 12 -30
ki yl sonraki
ortalama karine
przl 89 113 155 X 288 330 X 488 530
Yakt tasarrufu 3.1 1.0 -2.2 X 0.5 -1.3 X 0.4 -0.9

Yukardaki tabloda gsterilen (A) ok yksek dzletirici etkisi olan self-polisher boya, (B) Dk
dzletirici etkisi olan self-polisher boya, (C) Konvansiyonel bir zehirli boya cinsini gstermektedir.
9. GEMNN HERHANG BR YERNN BOYANMASI:
Bir yerin boyaya hazrlanmas; bu yerin daha evvel boyal olmas durumuna gre boyaya
hazrlanmasnda dikkat edilecek husus; boyanacak yzeyin toz, ya gibi maddelerden iyice
temizlenmesidir. Eer bu yer temizlenmeden boya srlrse pislikler boyann yzeye yapmasn
engeller ve bu boya srldkten bir mddet sonra dklmeye ve tabaka tabaka kalkmaya mahkumdur.
Daha evvel boyal olan bir yzeyde kaln bir boya tabakas olumu ise bunun zerine tekrar
srlecek boyanr, koruyuculuk nitelii kalmaz bu bakmdan gemilerde ok kaln boya tabakalarnn
olumasna meydan verilmemelidir.
Byle bir yerin boyanmas gerektiinde, daha evvel bu kaln boya tabakalar raspa ile dklerek,
temiz sac meydana karlr, ondan sonra yeni bir san boyanmas ilemine tabi tutularak, boyanr.
Yeni bir san veya raspa edilmi bir san boyanmas ise u ilemlerin yaplmas ile mmkn olur.
Yeni veya boyas dklm yzeyler boyanmadan evvel iyice temizlenmek suretiyle btn
pisliklerden artlr.Hatta bu yzeylerin zerinde ince pas tozlar kalmamas iin tatl su ile ykanmalar ve
kurur kurumaz, ilk kuruyucu boya olan Slyen srlmesi gereklidir.
128
Slyen kuruduktan hemen sonra ilk kat boya srlr, boya srlrken yzeye iyice yedirilmesi
nemlidir. kinci kat veya son kat boya srlerek bu yzeyin boya ilemi tamamlanr.
Boya uygulamas yani srlmesi iin seilecek zaman nemlidir. Bunun iin daha ziyade gneli ve
kuru hava tercih edilmelidir.
10. AA YZEYLERNN BOYANMASI:
Bunun iin ilk ilem bu yzeyin, dzgn bir ekle sokulmas ve boyann altndan boyay bozacak
etkenlerin domasna neden olacak durumlarn giderilmesi gereklidir.
Eer,daha evvel boyanmam bir yzey ise,bu yzeyi kaplayan aalardaki, reine ve damarlarn
prmz ile yaklarak, boyann altndan reine kusmas nlenir, budak veya yaral yerleri varsa, bu
ksmlar tutkall al veya mobilya macunu ile kaplanr. Bu ilemler tamamlandktan sonra aacn yzeyi
zmpara ile dzeltilir. Bu ilemler tamamlannca aaca eer yumuak tahta ise sadece bezir ya, sert
tahtaysa % 50 neft ile sulandrlm bezir srlr. Bu ilemden sonra kurumaya braklan aa,
kuruduktan sonra, yumuak macun ile macunlanr.
Macun kuruduktan, zmpara veya ponza ta ile przleri giderilir yzey temizlenip dzeltildikten
sonra, astar boyas srlr, astar boya % 50 bezir % 50 neft ile yaplm bir boyadr. Astar boya
kuruduktan sonra ince bir zmpara ekilip eer przler varsa ince bir yoklama macunu ile bunlar da
giderilerek yzey boyaya hazrlanr.
Birinci kat mat boya olursa st kat boya daha iyi tutar. Bu bakmdan astar ekilip iyice kuruduktan sonra,
st kat parlak boya ekilir. Astar ve st kat boya ekilirken bir evvelki srlen boyann iyice kurumas
nemlidir. Aksi durumda iyice kurumam bir astar zerine ekilen son kat boya astar ile kararak
niteliini bozar.
11. BOYANIN NCELTLMES:
Boyalar fabrikalardan, veya piyasadan orijinal ambalajlar ierisinde alnrlar. Hi almam bir
boya, normal olarak srlecek yzeyde koruyucu bir tabaka oluturacak kvamdadr.Bu nedenle
inceltmeye lzum kalmadan kullanlmalar uygun olur.
Boyay inceltmek iki maksatla olur.
a) Tabanca boyas yapmak iin.
b) Evvelce alm bir boyay yeniden kullanmak istersek, boyann hava ile temas olunca iindeki
bir ksm uucu madde kaybolduundan boyann koyulat gzlenir. Koyulaan bu boyann tekrar
kullanlabilmesi iin fra ile srlecek kvama getirilmek amac ile inceltilir.
Boyalarn inceltilmesinde genel olarak Neft, tiner kullanlr. Bu maddeler boyay incelttii gibi uucu
olular nedeni ile kurumasnda da kolaylk salar.
Neft ile inceltilen boyalar bir miktar matlar bu bakmdan inceltici olarak skatif veya tiner tavsiye
edilir.
Bunlarn dnda, benzin, gaz, motorin gibi maddelerde inceltici niteliinde iseler de yaplar nedeni
ile boyann renginin deimesi, matlatrma, ge kuruma gibi mahsurlar olduundan kullanlmalar
sakncaldr.
12. ARTAN BOYALARIN SAKLANMASI:
Boyalarn patlaklar aldktan sonra, boya ii bittiinde artan boyalarn tekrar kullanlabilmesi iin
bunlarn usulne uygun bir ekilde muhafazalar gerekir.
Ayn renk boyalar eer deiik patlaklarda azar azar bulunuyor ise, bunlar bir pat lak ierisinde
toplamak gerekir. Alm bir boya, yzeyinde hava ile temas sonucu bir kaymak tabakas oluur bu da
boyann lzumsuz sarfna neden tekil eder.
Boya zerinde bu tabakann olumamas iin. boyann yzeyini kapatacak oranda zerine bir
miktar bezir ya, tiner veya neft dklebilir, fakat bundan sonra boya kartrlmadan az iyice
kapatlarak kaldrlmaldr.
129
Bu olanaklar yoksa en son are boyann yzeyini kapatacak ekilde zerine tatl su koymaktr.
Bunu yaptmzda boyanan yzeyinin hava ile temas kesileceinden boya kaymak tutmad gibi su
boya ile karmayaca iin boyann zerinde dklerek boya tekrar kullanlacak hale getirilir.
abuk kuruyan sentetik boyalar kullanldktan sonra hibir ekilde kaplar ak braklmamaldr.
Kullanma ileminden hemen sonra boya patlaklarm kapaklan hava almayacak ekilde kapatlmaldr.
13. BOYA YAPARKEN FIRAYI KULLANMA TEKN:
Fra ile boya alrken frann kllarnn ancak 1/3' boyann iine daldrlmal ve fra zerinde fazla
boyann akmamas iin de patlan i kenarna srlerek fazla boya burada braklmaldr. zerine bu
ekilde boya alnan fra boyanacak yzeyle 70 ile 90 derece arasnda a yapacak ekilde srlmelidir.
Frann srlmesinde dikkat edilecek husus genellikle ya yatay veya dikey hatlar eklinde
olmaldr. Fray yzeye fazla bastrmak, boyann yzeyde oluan boya taba kasnn, inceli kalnl
olmasna neden tekil eder bu bakmdan boya fras yzeye tatl bir basnla temas etmeli ve zerindeki
boyay bu yzeye eit oranda yaymaldr. Ayrca boyann yzeyde homojen bir tabaka oluturmasna
dikkat etmek gerekir.
Direk, Puntel gibi dar yzeyler dikey ve diyagonal olarak boyanmaldr. Tiriz ekilmi olan
mevkilerde yaplan boyada, trizler indirilir ve boya kuruduktan sonra tirizler yeniden ekilir, Normal olarak
boya yaplan ortamn scakl da baarl bir boya yapmada rol oynar bu bakmdan en ideal scaklk 15
ile 26 santigrat dereceleri arasdr. S fr derece altnda boya yaplrsa boyada donma balar ve boya
koyular, ok yksek scaklkta yaplan boyada ise abuk buharlama nedeni ile boya yine koyulaarak
boyamann zorlamasna yol aar.
Bu nedenlerden dolay, ak havada yaplacak boyama ilemlerinde havann scak lnn nemi
byktr.
14. BOYA FIRALARININ BAKIMI:
Boya fralar bir defa kullanldklar zaman tekrar kullanlabilmesi iin bir bakma tabi tutulmas
gerekir.yi baklan boya fralar uzun sre boya ilerinde kullanlabilirler, bunun iin boya ii biten bir
frann, iyice ykanp zerinde boya kalmayncaya kadar temizlenip kurulanarak kaldrlmas gerekir.
Boya fralan hibir zaman boya kab iinde braklmamaldr, nk kllar birbirine yaparak fra bir
daha boya ilerinde kullanlamaz, bunun iin ii biten fra Neft, Gaz, Motorin iinde zerinde boya
kalmayncaya kadar ykanr.
Bilhassa gaz ile ykanan fralar stb ile iyice kurulanmaldr, aksi halde tekrar boya yaplrken
kurumam olan gaz fra zerinde kusarak boyay bozar. Kurulama ilemi tamamlanan fralar portu ta
(Locker) belirli yerlerde ya yatay olarak konmal veya saplarndan aslarak muhafaza edilmelidir.Fralar
hibir zaman kllar zerinde dik olarak tutulmamaldr, bu durum frann kllarnn bklmesi ve
dolaysyla boya yaparken homojen bir srme olanan ortadan kaldrr.Eer fralar ertesi gn ayn
boya iinde kullanlacak ise, saplarndan bir patlan kenarna aslp kllar rtecek kadar patlaa bezir
ya konursa ertesi gn fra kolayca ayn boya iinde kullanlabilir.
75. GEMNN TM BOYANMASI VE BOYA HARMANININ YAPILMASI:
Overholdan kan ve uzun sre boya yaplmad nedeni ile boyas bozulmu gemiler, bazen
apkadan sintineye kadar her taraf boyanr. Bu ilemin yaplabilmesi iin evvela gemi yzeylerinin
boyaya hazrlanm olmas gerekir. Buna gre boyaya hazr duruma getirilen gemi mmkn olduu
oranda rzgrsz ve sakin bir hava seilerek boyaya balanr.
Boyann balamas iin, bu ite kullanlacak fralar, boya patlaklar, traka tahtalar ve ekipler
hazrlanr.
Bunlar tamamlandktan sonra borda ve gverte st boyasnn gemide mevcut borda boyalar bir
byk bidon iine dklerek, kartrlp boya harman yaplr. Bunun yaplmas ok nemlidir; nk
boya patlaklar iindeki boyalar her ne kadar ayn renk iseler de, deiik kazanlardan km boyalar
arasnda renk tonu fark olacandan eer harman yapmadan patlaklardan alarak boya yapacak olursak,
geminin baz yerlerinin koyu, baz yerlerinin ak olarak irkin bir durum gstermesinin nne geemeyiz.
130
Bu renk farkn ortadan kaldrmak amac ile, gemiyi boyayacak kadar boya harman edilerek, ton
fark ortadan kaldrlr.
Bundan sonra boya ekipleri, gverte stnde en st ksmdan aaya doru, bordalarda ise
gverte seviyesinden faaya doru boyaya balanr.
ou zaman ihmal edilen nemli bir husus, boya esnasnda denize fra dmesine kar alnmas
gerekli tedbirdir. Genellikle bordada traka zerinde boya yapan personel, hem denge salamak hem de
boya yapmak iin bazen dikkatleri dalr, fra sapna boya bulatna bu ksm kaygan bir hal alaca
iin, sk sk fralarn denize drrler, buna engel olmak iin, fralar saplarndan yeteri uzunlukta bir
Grcala ile personelin boya yapt elinin bileine balanr bu nedenle ok deerli boya arac olan
fralarn kayb nlenir.
Boya ii bir gnde bitirilemez ise, kk patlaklardan artan boyalar yine boya harman bidonuna
dklerek, ertesi gne kadar boyann kuruyarak kaymak tutmasna engel olunur.
Dz yzeylerin boyalan hibir zaman yarm braklarak ertesi gn devam edilmemelidir, nk bir
gn evvel srlen boya ile ertesi gn srlen arasnda bir ton fark ortaya kar homojen bir grnt elde
edilemez bunun iin dar yzeylerin boyalan mmkn ise. kelerde bitirilmelidir. En iyi ekil boyaya
balanan yzeyin tm boyanmadan boya braklmamaldr.Gemi iinde kapal mevkilerde boya
yapanlarn, boyann neredecei zehirli gazlara kar korunmalar iin belirli zaman aralklar ile temiz
havaya karlmalar unutulmamal ve ayn zamanda boya yapan personele bol yourt yedirilmesi nemli
bir tedbirdir.
16. KK TEKNELERN BOYA VE CLA SLER:
Son yllarda gerek profesyonel amalar iin gerekse amatrler tarafndan kullanlan teknelere bir
gz atacak olursa fiberglas ve alminyum teknelerin revata olduklarn grmekteyiz. Modern fiberglas ve
alminyum teknelerin balca yarar, bunlarn pek az bakm - tutum gerei gstermesidir. Bu iler de
yaplrken bir aa tekneye gre ok daha basit ve ucuz bir eylem grlmektedir.
Teknenin bakm ve tutumunda, yaplndan dolay kolaylk ve ucuzluk faktr bir tarafa, bir
denizcinin eline fray almasyla yine de bir ok iin ortaya kt grlr. Bu ie giriirken teknenin
yapld materyalin cinsine bal olarak hareket edilecektir. Buna ramen her cins teknede ie balamak
iin bavurulacak ortak bir yol bulunur; teknenin batan aaya bir gzel ykanmas. Teknenin iindeki
ve dndaki pislikleri deterjan ve scak su kullanarak temizlemek gerekir. Eer yal lekeler ve benekler
varsa, bunlar kartmak iin terebentin kullanmak salk verilir. Bundan sonra btn tekne basnl bol su
ile ykanmal ve kurumas iin kapal bir yerde veya st rtl braklmaldr. Bundan sonra uygulanacak
yntem, teknenin trne baldr.
l- Fiberglas Tekneler:
Bu tr teknelerde orijinal tekne grnn korumak kukusuz daha dorudur. Fiberglas teknenin
zerindeki toz gibi. kirler boyann renginin solmasn abuklatrr ve zamanla yer yer soluk grnl
yerler belirir. Eer tekne devaml olarak fiberglas teknelerin temizlik ve tutumlar iin imal edilen maddeler
ile baklyorsa, kirlenme nedeniyle oluan tm zararlar ortadan kaldrlm olur. Fakat bu dzende
srdrlen bir bakm altnda bile. teknenin bir gn elden geirilmesi gerekecektir. Boyann artk sarard
ve yzeyin bozulduu grlnce, ortaya komple bir bakm - tutum isi kt demektir. eitli nedenler
yznden meydana gelmi izikler ve oyuklar boyanmadan nce yoklamadan geirilmelidir. Byle yerleri
doldurmak iin piyasada satlan hazr macunlar bulunur. Buna ramen eli bu ilere alm biri kvamnda
bir macunu tekne rengine uygun Alarak hazrlayabilir. Bylece tekne yzeyi de orijinal renginde kalm
olur.
Fiberglas teknelerin yzeyleri genellikle gzle seilemeyen bir ya tabakas ile kapl olduundan,
herhangi bir boya iine balamadan nce bunun temizlenmesi gerekir.Hepimizin bildii usulde yaplan
temizlik, tekne yzeyindeki mumlu ya tabakasn tam olarak ortadan kaldramaz. Bu temizlii
gerekletirmek iin zel olarak yaplm zclerden kullanmamz yararldr. Bu maddeler hakknda
daha nce bilgi verilmiti.
131
Bu temizlik iinden sonra teknenin yzeyi boyann iyice yapmas iin tam olarak hazrlanm
saylamaz. Srlecek boyann en iyi ekilde ve grnte yzeye yapmas iin teknenin, zellikle
karinenin zmparalanmas faydal olur. Zmpara ii gzle, fark edilemeyen kk przleri ve pislikleri
ortadan kaldracaktr.
Kullanlacak boya ve cilann seiminde gz nne alnacak esaslar vardr. Baz zel boya ve cilalar
bulunur ki. kullanldnda fayda yerine zarar verir. Denizcilikte kullanlan boyalar ek eitli ve deiik
fabrika isimleri altnda satlr. Kullanlan malzemenin ayn fabrikann rn olmas ve devaml bulunabilir
olmasna dikkat etmek gerekir. Bunun dnda gemicilikte kullanlan ve sadece bu alanda rn satan
firmalarn mallan daha sekin saylmaldr.
Tuzlu suda yzdrlen fiberglas (ve de alminyum) teknelerin aa teknelere gre bir stnl
de, denizde bulunan ve karineye yaparak zarar veren canllardan etkilenmemelidirler.Btn denize
yakn kimselerin bildikleri gibi devaml suda braklan teknelerin karinasnda tekneye yapan yosun
cinsinden bitkiler grlr. te bunlar nlemek iin zel zehirli boyalar kullanlr. Bundan baka denizdeki
petrol dknts,kirli sularda yzdrlen teknelerin su kesiminde bulaarak irkin bir grn
olutururlar. Btn bu pislikler ve bulaklar da teknenin sudan kartld zaman da kaznmal ve
temizlenmelidir. Eer bu pisliklerin tekne zerinde kurumasna msaade edilirse, zamanla kuruyarak
yapmalar ve bir keskin aletle kaznmalar oluacaktr. Bu durumda teknenin yzeyinin parlakl
zedelenecektir.
Teknenin karinesini boyarken dz bir izgi ile farkl renkleri belirtmek istiyorsanz boyanmasn
istemediiniz yere kat yaptrr veya bunun iin yaplm yapmayan eritlerden faydalanabilirsiniz.
Tekneyi boyamakta kullanlan normal boyalar yannda tecrit maddeleri de kullanrsak, d etkenlere
kar daha dayanakl yzey elde ederiz.
Buna ramen eer her ilkbaharda normal teknenin bakm ve tutumu yaplyorsa, normal bir deniz boyas
maksada yetecektir.
Gnmzde baz tekneler fiberglas yerine deiik sentetik maddelerden yaplmaktadr. Bu eit bir
teknenin bakm ilerinde yapmcsnn tantma brorndeki uyarlarna dikkat etmek gerekecektir.
2- Alminyum Tekneler:
Eer tekne plak metalden yaplm ise, zerine hi boya srlmemise yaplacak yegane i;
teknenin normal temizliini yapmak bundan sonra metal temizleyici maddelerle cilay hazrlamak ve
sonunda da metal cilas ekmektir. Karineyi parlatmak iin bronz veya paslanmaz elikten yaplm tel
fralar kullanmak tavsiye edilir. Bu eit fralar evlerde kaplar ovmakta kullanlr. Fakat seilecek fra
ok ince telli olmaldr. Eer kaln bir fra kullanlrsa, macun ile kapatlmas g olan izgiler meydana
gelebilir.
Teknenin cila iinin son safhasndan yn kuma paras veya naylon cila yast ile allmaldr.
Bu yzeyin zerine mumlu ya ve vernik srld takdirde uzun sre parlakl korunan bir yzey elde
edilir.
Eer metalden yaplm ve fabrikasyon olan boyanm bir tekne bulunuyorsa, bunun lekeli yerlerini
temizledikten sonra, standart bir deniz boyas kullanarak tm tekne boyanabilir.
plak alminyum bir tekneye boya srmenin bir gerei yoktur. Eer ortada bir sebep varsa,
rnein tekne kirli sularda duracaksa, veya teknenin parlakl azaltmak isteniyorsa arzu edilen renge
boyanabilir
ncelikle, metal yzeyi kaplam olan ya ve kir tabakasn bu i iin hazrlanm zcler
kullanarak temizlemek gerekir. Bundan sonra tm yzeyler gzden geirilerek izik ve oyulmu yerler
zel metal macunlan ile kapatlr. Bu i iin arabanz iin satn aldnz macunu kullanabilirsiniz. Bundan
sonra bir kat astar boya srlr. Astar boya kuruduktan sonra tm yzey bir kez daha kontrol edilerek
esas boya srlr.
Bu ie tiriz ekmek denir. ki farkl renk dz bir izgi boyunca ayrlacaksa. nce bir tarafa kat yaptrlr ve bir ta ile tiriz
hatt yaplp bir renk boyanr. Arkasndan teki renk boyanr.
132
17. GEM PLANLARI:
Bir gemi teknesinin ve ksmlarnn teknik ayrntlarn kapsayan ve belirli bir lekle izilmi
bulunan izimlere Gemi planlar (Ship's drawing) denir.Bu tr izimler geminin havuza girmesinde,bir
onarm yaplmasnda, yk ilemlerinde ve srvey durumlarnda istenir ve gerekli olur. Gemi planlan,
geminin yapm yerindeki tersanenin alakal mhendisleri tarafndan hazrlanr. lekli olarak
izildiklerinden, herhangi bir ksm gerek konumu ve boyutlar abucak hesaplanabilir. imdi bu
planlardan nemli olanlar srasyla grelim.
General Arrangement Plan: Geminin genel plan. Bu planda geminin profil ve gverte grnleri
verilir.
Capacity Plan: Kapasite plan. Geminin tirim cetvelini, dead weight leini, tonajlarn,
ambarlarn, yakt yerlerini, tanklarn vb. yerlerin hacimlerini ve yerlerini gsteren plan.
Midship Section Plan: Geminin enine orta kesitini ve buradaki blmlerin durumunu gsteren
plan.
Longitudinal Section Plan: Geminin bastan ka ortadan kesitini ve bulunan yerlerin durumunu
gsteren plan.
Shell Expansion Plan: D kaplama plan. Geminin sa almn ve kaplamalarn durumunu
gsteren plan.
Aftership Plan: Geminin k yapsnn, kasara, dmen evi vb. blmlerinin kesitini gsteren plan.
Rudder Plan: Dmen donanm ve evresini gsteren boydan kesit bir plan.
Shafting Arrangement Plan: Pervane aftm, yataklarn ve tm ksmlarn ieren boyuna kesit
plan.
Propeller Plan: Gemi pervanesini ve boyutlarn gsteren kesit plan.
Accomdation Plan: Gemi personeli ve yolculara ayrlm gemi blmlerini, barnacak yerleri
gsteren kubak izilmi plan. Bu plan her gverte katn ayr ayr gsterir.
Hydrostatic Curves Plan: Hidrostatik eriler plan. Geminin deiik su ekimlerinde erilerle
verilen denge deerleri plan.
Stability Data: Denge (Stabilite) deerlerini kapsayan plan.
Docking Plan: Gemi havuzlamalarnda kullanlan gemi plandr. Teknenin havuzda nasl
oturtulaca bu plan incelendikten sonra ayarlanr.
Engine Foundations: Gemi ana makinesinin oturtulma ve balanma durumunu gsteren boyuna
bir kesit plandr.
Bolting Plan for Main Engine: Ana makinenin oturtulduu yerde nereden ve nasl balandn
gsteren bir kesit plandr.
Engine Room Arrangement Plan: Makine dairesini ve blmlerini, burada bulunan makine, devre
ve yardmc makineleri gsteren bir plandr.
Lubr. Oil System Plan: Makinenin yalama ya devresini ve sistemini gsteren bir plandr.
Compressed Air System Plan: Hava kompresr ve devrelerini gsteren bir plandr.
Cooling Water System Plan: Makine soutma suyu devresini ve sistemini gsteren bir plandr.
Fuel Oil System Plan: Geminin bunker (yakt) devrelerini, valilerini, tanklarn birbirine
balantlarn gsteren bir plandr.
Fresh Water System Plan: Geminin tatl su tanklarn, bunun balantlarn ve devreleri gsteren
bir plandr.
Ballast and Bilge Plan: Geminin balast (safra) tanklarn, devrelerini, sintine balantlarn, sintine
kuyularn ve devrelerini gsteren bir plandr.
Fire Fighting System Plan: Gemide yangnla mcadele iin bulunan tm donanm ve sistemlerin
yerini gsteren bir plandr. Yangnla mcadele ara ve gereleri zel sembollerle plan zerinde
gsterilir.rnein,minimakslar,yangn baltalan,yangn suyu valflar,gverte yakt devresi kapama valflar
vb
133
Sanitary System Plan: Gemide mevcut temiz ve pis su boru, donanm, ve tanklarn gsteren
plandr.
Safety Plan: Gemi gvenlii ile alakal donanm ve sistemleri gsteren bir plandr. rnein, blme
perdeleri, su szdrmaz kap ve geitler vb.
Air and Sounding Pipes Plan: Gemide mevcut tm hava ve iskandil borularnn yerini ve
durumunu gsteren bir plandr.
Mast and Rigging Plan: Geminin direk, bumba ve bunlarn donanmlarn gsteren bir plandr.
Deck Plan: Gemi gvertelerini gsteren boyuna bir kesit plandr.
Ventilation Plan: Geminin havalandrma donanm ve devreleri ile bunlarn yerlerini gsterir bir
plandr.
Air Conditioning Plan: Gemide bulunan pskrtme hava ile stma ve soutma sistemlerini ve
bunlarn devrelerini gsteren bir plandr.
Tank Plan: Gemide mevcut tm D.B. yakt, balast ve servis tanklarn gsteren bir plandr.
Electrical Installation: Geminin tm elektrik devrelerini, sigortalar, bunlarn balantlarn vb.
gsteren bir plandr.
Instruction Books: Gemide mevcut tm alet, aygt ve sistemlerin altrlmas, bakm ve
tutumlarn gsteren kitap. Makine ve aygtlarna ait kitaplar Makine ofisinde, gverteye ait aygtlarn
kitaplar Gverte ofisinde ve kpr stnde tutulur.


ONBRNC BLM

KPRST DONATIMI














ek. 109. Bir Kpr st ve bulunan donatm.
(1) Vardiya zabiti (officer of the watch). (2) Hedefe. (3) Pelorus, (4) Hoparlr (loud speaker), (5) Dmen yelpaze miri (Rudder
indicator). (6) Cayro pusla gstericisi - ripiyteri (gyro repeaters), (7) Makine telgraf (telegraph). (8) Dmen dolab (Wheel), (9) tele
motor basn gstergesi (tele motor pressure gauge), (10) Dmen miri (Rudder angle indicator), ( 11) Dner silecek (Running
window), (12) Alarm zili (alarm bell). (13) Miyar gverte (compass deek). (14) D.F. anteni. (15) Radyo-kerteriz aygt (Radio
direction finder). (16) V.H.C. anteni, (17) V.H.C. aygt. (18) Radar. (19) Ana Cayro aygt (Master gyro). (20) Ildak prizi (Aldiz
lamb socket). (21) Makine kumanda tablosu (engine control panel). (22) iaret bayrak ve Ulamalar (Signal pendants), (23) Elektrikli
iskandil aygt (echo sounder). (24) Elektrikli can stc (electric heater).
1. KPRST
Bir gemide Kpr st (Bridge), btn ksmlarn ynetildii beyin ilevini yapar.Gemi
gverte zahitleri (Deck officers) tarafndan burada tutulan vardiyalarda (watch),teknenin grevini
yapmas iin yerletirilmi eitli donatmlar kullanlr.Gerek seyir iin gerek manevralar iin kullanlan
bu donatmlar iinde asrlarca kullanlm aletler ile son modern devrin elektronik aygtlar yer alr. ek.
109. da bir Kpr st ve bulunan donatm gsterilmitir.
134
2.SKANDL
Geminin bulunduu yerin deniz dibi derinliinin llmesinde kullanlan bir alettir. Bu ama
iin kullanlan sistemler gelitirilmi ve gnmzde elektrikle alan modern aygtlar yaplmtr.
Buna ramen denizcinin tm artlar iin hazrlkl olmas gerektiinde klasik iskandil donatmlarna da
yer vereceiz.
a) Salvolu iskandil: Uzun bir salvo ve ucunda arlk salayan kurun bulunan alettir. salvo,
derinlii belirtmek iin zel iaretler tar. Bu tr iskandiller baz tiplere ayrlr:
aa) Filika iskandili (boat leadline): ek. 110. da gsterildii gibi, s sularda derinlik
lmekte kullanlr. 3 kg. lk bir kurun arl ve 14 kulalk bir salvosu bulunur. Salvoda ilk kula
srasyla bir, iki ve deri parasyla markalanmtr. Kula aralan da ft uzunluunu gstermek zere
bir, iki ... be dmle blnmtr.






ek. 110. Bir filika iskandili ve el iskandilinde bulunan kurun arlk.
cc) Derin su el iskandili (Deep sea leadline): 100 kulaca kadar derinliin llmesi iin yaplmtr.
20 kulaca kadar olan deniz derinlikleri iin iaretler, el iskandilinde olduu gibidir. Bundan sonra her 10
kula bir halat paras ile belirtilmitir. Halatn zerindeki dm says derinlii verir.
dd) Patentli iskandil aygt (patent sea sounding machine):Deniz suyunun derinletike su
basncnn oalmas prensibine gre hazrlanm aygttr. Gnmzde kullanlma alan pek kalmamtr.
Kullanlan tp bir bakraca konarak dibe salnr. Dibe oturduktan sonra bakra gemiye alnr ve tp
incelenir. Dipte basn yznden tp krlm ve iinde deniz suyu girmitir Deniz dibinin derinlii tpn
slak uzunluu ile aadaki formlden bulunur:

Tpn slak uzunluu
Deniz dibinin kula olarak derinlii = ----------------------------- x 5.5
Tpn kuru uzunluu
ee) Elektrikli iskandil aygt (echo sounder): Elektrikle alan, karinada bulunan gnderici
(transmitter) den eko gndererek alc (receiver) vastasyla dibe arpp geri gelen ekolar toplayan bir
alettir.
Ekolarn
1
gidi-geli zamann deerlendirip mesafeye eviren nite Kpr stnde bulunur. Aygt,
gsterge tablolu ve yazc tablolu olmak zere iki blmdr. Ayrca belirli bir derinlikte istendiinde k ve
ses alarm (ikaz) veren kumanda svileri bulunur. Byk gemilerde teknenin ba-vasat-k taraflarnda
alclar bulunduundan deiik yerlerden derinlik okunabilir. Derinlik kademesi iki blmdr. S su ayar
ve derin su ayar,'Gemide bulunan bu tr aygtlarn altrma kurallar (Instruction Book) iyice tetkik
edilmelidir.
3. PARAKETE:
Seyir esnasnda bir geminin ne kadar srat yapt ok eskiden beri renilmesi gerekli bir soru
saylmtr. Bu konuda Parakete (lo) denen aletler, aygtlar kullanlmtr. Bunlar iinde bilinen en eski
uygulama, yelkenli gemilerde kullanlan yzer bir madde ve buna bal bir salvo ve kum saatinden

Eko (echo): Yank, gnderilen ses veya elektronik darbelerin bir yere arpp geri gelmesi.
135
olumaktadr. Teknenin pruvasndan denize atlan yzer madde suya deer demez kum saati
altrlmakta ve teknenin beri; bir noktas bu maddenin yanna gelince kum saati durdurulmaktadr. Bu
ekilde tekenin iki nokta arasndaki boyu sabit olduundan, gecen zaman da saptandndan "T srat
hesab yaplmaktadr. Gnmzde de kullanlan parakete donatmlar iki eittir.
a)Salvolu parakete: Bu eit paraketeye Patentli parakete ad da verilir. Bu paraketenin nasl
donatld ek. 111. de gsterilmitir.
Gemi limandan ktktan sonra teknenin k tarafnda Paraketeyi takmak iin yaplm sabit donanma
gsterge geirilir. Buna Nazm Tekerlek taklr ve Parakete salvosunun denize verilecek ucuna Balk denen
para ile pervane takldktan sonra ar ar k taraftan denize braklr. Bu srada geminin artk manevra
yapmadan seyir durumuna gemi olmas gerekir.






ek. 111.Patentli paraketenin donatlmas
parakete toplanrken, nazm tekerlekten fora edilir ucu bir kurt azndan yeniden denize verilir.
Bylece salvonun dnmeden tr ald gamlar alm olur. salvo tatl su ile ykanr, madeni ksmlar
yalanarak kaldrlr.
b) Elektrikli parakete: Elektrikli parakete genel olarak iki sistem zerinde kurulmutur, (aa) Pervaneli
parakete (impeler lo): Karinede suyun iinde bulunan bir pervane teknenin hareket hzna bal olarak
dner ve bu dn says zamanlama kurucusundan geerek srat gstergesinde rakam

olarak grnr, (bb) Pitometre paraketesi (pitot tube log): Karineden sarkan bir tp iine teknenin hzna
bal olarak basn yaparak giren deniz suyunun etkisini basn saptayc ksm ile zamanlama ksmndan
sonra srat gstergesinde rakam olarak okunmasn salayan sistemdir. Geminin srati oalnca basn
yapan suyun etkisi oaldndan srat gstergesi de ykselmeye balar.
Paraketenin Kpr stnde bulunan gsterge tablosunda toplam mesafe kayt (total Distance counter)
mirinde geminin balangtan itibaren yapt toplam seyir mesafesi okunur. Sefer mesafe kayt (trip
counter) mirinde ise, sefer bandan itibaren alnan yol (mil) okunur. Harekete geerken buradaki
svie baslarak gsterge sfrlanr. Gsterge tablosunda bulunan hareket saptama svici (tracking mode)
ise, geminin bulunduu konumdaki su hareketini gsterir. rnein gemi bal veya demirli iken, ba
taraftan k tarafa 1,5 knots bir aknt varsa bu ekranda gsterilir. Srat gstergesi (display unit), geminin
yapt srati knots olarak gsterir.
GPS Aygt bulunan gemilerde, ekrandan okunan gemi srati, teknenin yere gre yapt gerek srati
vermesi ynnden gvenilir sistemi oluturmakladr.
4. MAKNE TELGRAFI:
kpr stnden verilen makine ile ilgili kumandalar makine kontrol odasna ileten sistemlerdir. Eski tip
makine telgraflar (engine telegraph), zincir ve tel halatlarn makara ve kilitlerle birletirilmesi ile kurulmu
mekanik sistemler eklindedir. Kpr stndeki telgrafta uygulanan bir kumanda iletici mekanik devre ile
makine dairesine geer. Modern gemilerde elektrikli telgraflar kullanlr. Kpr stnde verilen bir
136
kumanda ses ve k ile ikaz edilerek makineye ular. Makine dairesinde bu kumandann yerine getirildii,
k ve ses ikaznn kesilmesi ile anlalr. ek. 109-7.
5. HDROMETRE:
Hidrometre (hydrometer), bir svnn zgl arln veya younluunu len bir alettir, alt ucunda bir
arlk bulunan amandra biimli bir cam tpden oluur. ek. 112. st ksmda bulunan ubukta
younluklar veren taksimat saylar bulunur. Bu blmde, saf suyun younluu olan 1000 says ile tuzlu
su younluu olan 1025 says arasnda yaplmtr. Hidrometrenin nemi, younluu farkl bir dokta
bulunan bir geminin batma paynn bulunmasnda grlr. Eer hidrometrede, geminin bulunduu
doktaki su younluunun 1012 olduu tespit edilmise ve geminin tatl su batma pay, F.W.A. (fresh water
allowance) biliniyorsa, teknenin bulunduu doktaki batma pay aadaki formlden bulunur.




ek. 112. Hidrometre.
Doktaki batma pay Tuzlu su ve dok suyu younluk fark
------------------------------ = ----------------------------------------------------
F.W.A. Tuzlu su ve tatl su younluk fark

rnein, bir geminin tatl su batma pay (F.W.A.)= 6.25 in ise ve doktaki suyun younluu 1012
olarak llmse,
Doktaki batma pay =6.25 *
25
13
= 3.25 in (8.26) cm
bulunur. Bundan da, dokta bulunan geminin draftnn 3.25 in daha fazla okunduu, geminin ak denize
ktnda suda bu miktar kadar ykselecei anlalr.
6. RADAR
Radar', radyo dalgas yardmyla uzak bir cismi belirlemeye yarayan seyir aygtdr. Radyo
dalgalarnn
2
belirli bir engele arptktan sonra geri dnmesi (yansmas) ilkesinden yararlanlarak
oluturulmutur. Radarn adn 1942 ylnda Amerikan donanmas koymutur. Bu ad daha sonra
evrensellemitir.
Radar, "elektromanyetik dalgann bir engele arpmas ve yansyan dalgann deerlendirilmesi"
ilkesi zerine ilevi oturtur. Dalgann engele arptktan sonra geldii yne geri dnebilmesi iin dorusal
yolla yaylmas gereklidir. Buysa, dalgann boyunu ksaltmakla olanakldr.
Radar dalgalar dorusal yolla yaylr. Bu nedenle de, dalga boylan ok ksadr. Bu dalgalarn
yaylmas ise reflektr ad verilen dner antenle salanr.
Radarla kullanlan dner antenler f dilimi, parabolik, ubuk vb. ekillerde olurlar. Bunlarn turu 3-8
saniye arasnda deiir. Anten dnerken mikro saniye ile llen zaman dilimi iinde ve antenin
gsterdii dorultuda radyo dalgalar yayar.
Radar, ok yksek frekansl bir aygttr. Frekansn ok yksek olmas tersine, sistemde kullanlan
dalga boyu kk tutmak iindir.

. Radar, Radio Dedection and Ranging szcklerinden tretilmitir. Radyo ile belirleme ve uzaklk anlamna gelir.
. Elektromanyetik dalgalar da denir.
. Saniyenin milyonda biri.
137
Radarda kullanlan dalgalar santimetrik ve milimetrik dalga boyludur. Bu dalgalarn etkinlikleri
uzaklkla deitiinden radarda deiik dalga bantlar kullanlr.
Radarda kullanlan ana dalga bantlar ve dalga boylar yledir:
Band Dalga boyu
Q 8 mm
X 3 cm
S 10 cm
Gemilerde pals radar vardr. Bu tr radarda dalgalar aralklarla yaynlanr. Radardan gnderilen
dalgaya pals, yansm dalgaya da eko (yank) ad verilir.
Radarda menzile bal olarak boy dalga kullanlr. Ksa menzil iin 8 mm, orta menzil iin 3 cm,
uzun menzil iin de 10 cm dalga boylu radyo dalgas kullanlr. Dalgann boyu ksaldka hareketi izlenen
cismin gsterdii deiimler o kadar hassaslasn Bu yzden de ksa menzillerde kk dalga boylu
palslar kullanlr.
Radar bir gemi kaptan iin karanlkta gren gz gibidir. Ancak bu gzn kusursuz grebilmesi iin
baz koullara baldr. Bu koullar iyi bilinmedike radardan umulan yarar salanamaz.
Bir radarn salkl almasn etkileyen koullar unlardr:
1. gzlenen cismin karakteristii,
2. atmosfer koullar,
3. radarn kr alan.
Bir cismin radarda iyi grlebilmesi yanstma gc ile bamldr. Cisim radar dalgalarna ne kadar
geni yzey gsterirse o kadar gl yank verir. Yine, cisim radar dalgalarna ne kadar dikse o kadar iyi
yanstcdr. Kre, koni, silindir gibi yuvarlak cisimler zayf yank verirler.
Cismin yaps da yank gcnde etkin bir edir. Fiberglas ve aa yaplar iyi yank vermez. Buz da
zayf bir yanstcdr. Yine, radar dalgalan kumsal ve tahl tarlalarnla yutulurlar. Byle blgelerde yaplan
seyirde kynn yaps radarda deerlendirme nnden son derece nemlidir.
Radar dalgalar atmosfer ortam iinde yaylmaktadr. Bu nedenle de atmosfer kopallarndan
etkilenirler. Atmosfer scaklndaki deimeler radar dalgalarnn yaylma mesafesini duruma gre de
arttrr; ya da drr. Buysa, radarn gr mesafesi zerinde etkili olur.
Souk su alannn zerine scak havann kmesi olaanst krlma ortam hazrlar. Su ne kadar
souk, stndeki hava ne kadar scaksa olaanst krlma da o denli belirginleir.
Olaanst krlma radar mesafesini bytr. Buysa, radar dalgalarnn yere doru
bklmelerinden trdr.
Souk havann daha scak su alan stne kmesi normalalt krlmaya yol aar. Normalalt
krlma (sub-refraction) kadar menzilini kltr. Bu da, radar dalgalarnn atmosfere doru bklmeleri
yzndendir.
Baz atmosfer oluumlar da radarn gr etkinliini bozar. Yamur, buz kristalleri, kar, bulut vb.
bylesi oluumlara rnek gsterebilir. Bunlar radar dalgalarnn yutulmasna ve de snmlenmesine
neden olur. Dolaysyla radar ekranndaki grntlerde belirgin zayflama ve saaklanmalar grlr.
Radarn kr alan, ekrann belli bir sektrnde yank grlmemesi biimde belirir. Direk, baca vb.
gemi blmleri radarda kr alannn olumasna neden olur. Bylesi durumlarda gemiler rota deiiklii
yaparak kr alanda yank olup olmadn kontrol ederler.
Radar, insan gznn grme uzaklnn % 15 daha uzan gsterir. Radarn olaan koullardaki
gr mesafesi u balantyla belirlenir:
R= 1.2 Bantda:
h= Anten yksekliini (feet),
H= Hedefin yksekliini (feet),
R= Radarn gr mesafesini (mil) gsterir.
138
P.P.I. skobu zerinde beliren hedeflerin ekosu bunlarn mevkiini verir. Eer hedefler hareketli ise,
manevra levhas zerinde kodlanarak atma tehlikesi aratrlr. Modern radarlarda bir ok geminin
hareketi otomatik olarak takip edilir ve bir atma tehlikesi varsa ikaz verir. Eer ekosu genel hedef sabit
bir hedef, rnein bir belirli kara paras ise, P.P.I. skobu zerinde bulunan kerteriz diski (cursor die)
kullanlarak maddenin kerterizi alnr. Ayarlanabilen mesafe gstergesi (VRM Range dial) ile P.P.I.
skobundaki kl mesafe izi maddeye teet yaplr ve mesafe tespit edilir. Bundan sonra haritaya
geilerek kerteriz izilir ve mesafe leinden pergel ile llerek kerteriz zerinde iaret konur ve
mevki-saptanr. Modern gemilerde iki radar bulunur ve bunlar S-Band ve X-Band olarak birleik
alabilirler.









ek. 113. Radar genel blok diyagram.
Radar aygt kullanlmadan nce Kullanma talimat (Instruction Book) okunmaldr. Baz radar
aygtlarnda hazr ol (standby) bekleme sresi deiik olarak verildiinden dikkat gerekir. Ayrca radar
altrlmadan nce zellikle "Brillance" svie ile "Gain" ve "Tne"
1
svileri nin kapal olduu
kontrol edilmelidir. Fazla parlak altrmak P.P.I. skobu ksa bir sre sonra kk ekolar belirsiz
gstermeye balar. Baz radarlarda geminin ana Cayro pusla ile gsterilen hakiki rotasn P.P.I.
skobuna aktaran donanm bulunur. Bu ekilde P.P.I skobu zerindeki rota gstergesinde (course
read-out) geminin rotas okunur ve kerterizler buna gre hakiki deerleri ile saptanr.
ARPA RADAR AYGITI:
ARPA Radar aygt, bilgisayar kontroll, otomatik olarak plotlayan ve manevra benzetim
(simlasyon) yeteneine sahip bir Radar uygulamasdr. Resim taramal olan ekran parmak dokunmas ile
(dokunmatik) alr.
Gemilerde eitli firmalar tarafndan yaplm deiik modellerde ARPA Radarlar kullanlr.
Grnm ve tu yerleme dzenleri birbirinden farkl olsa da. genel olarak altrma yntemleri
birbirinin aynsdr.
STCW Konvansiyonuna gre eitim programna uygun bir kurstan getikten sonra Arpa
Radar Kullanma Sertifikas" alnmas Kaptan ve Zabitler iin zorunlu olduundan. burada Arpa
Radar tanm ve kullanm konusunda genel bir aklama yaplacaktr.
Arpa Radar aygt sistem olarak sadece radar ilevi ile ve bilgisayar kontrol ile otomatik plotlayc

. Brillance: Ekrann (P.P.I.) Parlaklk Kontrol: Bu almadan eko gzkmez.
139
olarak alabilir. Normal radar fonksiyonlar bilinen radar alma sisteminden farkl deildir. Radar monte
edilmi gemilerde Arpa radar S-Band veya X- Band radarlarna ait antenler yardmyla altrlr. Arpa
radar nitesi aldnda (On durumu) No. l veya No. 2 Radar tularna (Hangisi devredeyse)
dokunularak Arpa radar iin anten devreye sokulur.







ekil. 114. Arpa Radar aygtnn genel grn.
Arpa Radar devreye sokulduunda Arpa nitesi iin dokunulacak devre alr. Bu etaptan sonra
Arpa'nn plotlama fonksiyonlar da ilemektedir. Bu blmde Arpa fonksiyonlar iin ksaca aklamalar
verilecektir.
A. Gerek ve Greli Vektrler:
Gerek vektrler - ekrandaki hedeflerden kan rota gsteren izgiler kuzey ynne gre hedef
rotasn gsterirler. Genel olarak gerek ve greli vektr trlerden birinin seimini radar operatr yapar.
Gerek ve greli vektrlerin uzunluklar dakika olarak operatr tarafndan seilir. Gerek vektrler
seildikleri zaman ve vektr gstermeyen izlenen bir hedef sabit hedeftir. Greli vektrler seildikleri
zaman vektr gstermeyen izlenen bir hedef kendi gemimiz ile ayn rotada ve hzda bereket eden bir
hedeftir.
B. zlenme Koullar:
Arpa nitesinin hedef seme ve izleme fonksiyonlar otomatik veya elden (manuel) olarak yaplr.
Bunun iin belirli fonksiyon tularna dokunmak yeterlidir. Elden, yani hedef semeli izleme iin Tracking
Ball dokunularak, ekrandaki art (+) iaret hedefin zerine getirilir ve Seme tuuna baslr. Bir sre
getikten sonra hedeften kan vektr hedefin rotasn gsterir. Arpa ekranndan da hedefin rotas ve
srat okunur.
Operatr ayn anda izlenecek 20 hedef seebilir. Arpa istenen hedefin rota ve sratini verdii gibi,
ayar tarafmzdan yaplmak zere istenen mesafeye girdiinde sesli ve grsel alarm verir. Gemimiz ile
hedef ile atma rotasnda seyrediyorsa yine alarm verilir.
C. zlenmenin Sona ermesi:
Bir hedefin izlenmesi iptal edildiinde (cancel), numaras ekrandan silinir. Ayrca ekrandan kan bir
hedef de otomatik olarak iptal edilir.
D. Korunma emberi:
140
Arpa ekrannda seilen hedefin belirli bir mesafeye geldiinde alarm vermesi istenirse Korunma
emberi ayarlanr. Korunma emberi 360 derece ve en az 0.1 mil mesafeli olabilir. Korunma emberi
seildiinde operatr korunma alanna giren hedeflerin otomatik olarak izlenmeye alnma durumunu
seebilir.
E. Gerek Hareket:
Gerek hareket grntsnde kendi gemimizin ekrandaki hareketi gerek yn ve hzlarda
olur.Sabit hedefler sabit grnr.Hareket eden hedefler gerek rota ve ynlerinde yer deitirirler.
F. Deneme Manevras:
Arpa aygt, operatrn gemiye bir manevra yaptrmadan nce yapaca manevra-ya ait hz ve rota
deitirmelerini deerlendirebilmesi iin simlasyon (Benzetim) modeli salar. Sistem, sanki gemi bu
manevralar yapm gibi sonularn aklar.
7. RADYOTELEFON (RT):
Geminin kara istasyonlar ile veya baka bir gemi ile haberlemesinde kullanlan elektronik bir
aygttr. Tze gre 500 Gross tonajdan byk gemilerde Telsiz aygt ve bir telsiz memuru, bu tonajdan
ufak gemilerde ise radyotelefon aygt ve zabitlerden mirinin radyotelefon operatr belgesi bulunmas
gereklidir. Radyotelefon operatr ehliyetleri stanbul'da PTT tarafndan senede iki kez yaplan
snavlardan geilerek alnmaktadr. PTT tarafndan verilen ehliyetleri, sefere kalkacak geminin
kontroln yapan Liman Bakanl denet memurlar denetler.
Gemilerde kullanlan iki tr haberleme aygt bulunur. Bunlardan birincisi telsiz adasnda bulunan
uzun mesafe haberlemesinde kullanlan SSB
1
deniz radyo aygtdr. Bu aygtta uluslararas arma ve
tehlike (distress) frekans 2182 kHz dir. Bunlar 80, 100 ve 150 watt gcnde olurlar ve 100 milden daha
uzaktan konua bilinir.
Radyotelefon (RT) aygt ile sahil istasyonlar ile temas kurulur. Her istasyonun bir alma frekans
(working frequency) bulunur. Kara istasyonu iin bilgi almak "List of Radio Station"
2
(Radyo stasyonlar
Listesi) adl blmler halinde yaynlanan kitaptan yararlanlr. rnein, stanbul Radyosunun alma
frekans 2670 kHz, Messina Radyonun 1680 kHz dir. stasyon ile temas kurmak iin aygt devreye alnp
dinleme receiver) blm istasyonun alma frekansna, verici blm (transmitter) uluslararas ar
frekans olan 2182 kHz ye gre ayarlanr. Telsiz odas saati
3
gzlenerek neta periyot iinde arya
balanr. Bu ar u ekilde yaplr: "stanbul Radyo ( kez tekrar), aran MV. DENZ (veya
kodlanarak arma iareti), 2670 den sizi dinliyorum, ta-nam". Her konuma "tamam" (ver) kelimesi ile
biter, bylece kar taraf konuma sras alr. stasyon cevap verince, geminin alma frekans verilir..
Aygtlar ya sabit frekanslar ya da deiken frekanslar ile donatlr. Bunlardan biri, rnein 2049 kHz veya
2156 kHz eklinde verilir ve karlkl konumaya geilir. Eer telgraf verilecekse gemi tanmlanr,
radyotelefon irketinin ad (name of radiotelephony company), telgrafn gn, saat (GMT) ve kelime
says bildirilir. Metne geilince uluslararas iaretlerle kodlanarak okunur. rnein, DENZ kelimesi
"Delta-Eko-November-Indiana-Zulu" eklinde verilir. Bylece parazit veya baka sebeplerden olabilecek
iitme hatas nlenmi olur. Eer karada bulunan bir yerdeki telefon ile grme yaplacaksa, numara
verilir ve beklenir. Telefon grmesinden sonra ka dakika yazlaca istasyona sorulur. Bu cretler altn
frank birimi zerinden hesaplanr. Radyotelefon ile yaplan tm grmeler Radyotelefon jurnaline
geirilir.
Gemilerde bulunan ve kpr stne yerletirilen ikinci haberleme aygt VHF denen ok ksa
dalga radyo alcsdr. Bunlar liman yaknnda sahil istasyonu ile, bir gemi veya pilot teknesi ile
haberlemede kullanlr. Kanal (channel) denen ve her birinde ayr bir konuma frekans bulunan

. SSB: Single sideband.
. Admiralty List of Radio Signals kitaplarndan Vol. I: sahil radyo istasyonlar ar frekanslar bulunur. Vol. II. de,
radiobeacon (radyo seyir vericisi) ve DF (direction finder) istasyonlar bulunur. Vol. III. de ise, Radyo hava servis istasyonlar
bulunur. Bunlardan baka Vol. daha vardr.
. Telsiz odas saatinde saati, eyrei, buuu ve krk bei dakika gee blgesi dinleme ve tehlike ar periyoduna
ayrlmtr. Renkleri krmz ve yeil olarak boyanr. Bu zaman iinde gemi ve sahil istasyonlar kurallara uymak zorundadr.
141
pozisyonlara geilir. Bunlardan 16 nc kanal genel buluma ve ar kanaldr (156.800 MHZ). 6 nc
kanaln frekans 156.300 MHZ dir. Bu aygt biraz byke bir telefon aletine benzer. Kullanlmas
kolaydr. Devrede dururken 16 nc kanaldan dinleme pozisyonundadr. Eer gemiyi aran bir istasyon
duyulursa, baka bir kanal zerinde karar klnp karlkl geilir. 12 nci ve 14 nc kanallar genel olarak
pilot ve liman idarelerinin kullandklar, 26 nc, 27 nci kanallar da sahil istasyonlarnn kullandklar
kanallardr. VHF ile ok acil bir mesaj verilecekse Pan kelimesi sylenerek ncelik alnr. Tehlikeli bir
durum varsa Mayday kelimesi ile ar yaplr.
Gemide bulunan bir baka radyo aygt da 2182 kHz dinleme cihazdr. Devaml telsiz vardiyas
olmayan gemilerde bulunan ve ak tutulan aygttan srekli an ve tehlike frekans dinlenir.
8. RDF RADYO KERTERZ BULUCU:
Seyir halinde bulunan bir geminin ak denizde konumunu saptamasna yarayan eitli elektronik
aygtlardan en basiti RDF (Radio direction finder) dir. Yuvarlak veya drtgen bir ereve iersine
yerletirilmi bir kangal tel veya bobin ile buna bal normal bir alcdan oluan bir alettir. Alnan sinyaller
bir hoparlr veya bir katot ua lambasnn k belirtileri vermesi suretiyle kerteriz tayini yaplr.
stasyondan yaynlanan dalgalar, miyar gvertede bulunan ve istasyona evrilen bir anten vastasyla
alnr.
Gnmzde modern gemilerde otomatik RDF aygtlar donatlmaktadr. Bu aygt, devreye
alndktan sonra, istasyonunun frekans seilmekte ve gsterge tablosunda saptanan kerterizin ka
derece olduu okunmaktadr. Geminin pruvas ana Cayro aygtna balanm ise, gstergedeki kerteriz
hakiki olarak alnp haritaya izilmektedir.
9. MANYETK PUSLA:
Pusla (compass), mknatsn ynelme zelliinden yararlanlarak yaplm bir seyir aletidir. Seyirde
yn belirleme amac ile kullanlr. Manyetik (veya mknatsl) pusla yapl biimine gre iki trldr.
a) Kuru pusla,
b) Svl pusla.
Ayrca, manyetik puslalar gemide kullanldklar yerlere gre iki isim alrlar:
a) Miyar pusla,
b) Dmenci pusulas.
Dmenci pusulas, serdmenin nnde duran ve ynlendirmenin dorudan yapld pusladr.
Miyar pusla,rotaya alma ve konum bulma amacyla kullanlan pusladr.Genellikle Miyar gvertede
bulunur. Buraya konmasnn sebebi,ufkun her tarafndan kolaylkla kerteriz alma imkan salamasdr.
Kuru pusla, sivili pusla kadar iyi ba tutma yetenei olmayan bir pusladr. Pusla tasnda sv
olmay yznden daha ok salnm yapar. Bu durum dmenci pusulasnda viyalama gl dourur.
Kuru pusla kard, sivili pusulannkinden byktr. Kuru pusla kard genellikle 10 pus (25 cm)
apndadr. Kardn altnda says 6-10 aras deiebilen ift sayda ibre bulunur. breler, en uzunlar
merkeze yakn olmak ve yars teki yanda olmak zere dizilirler. ibreler, ipek ipliklerle karda ve
birbirlerine tutturulmulardr. brelerin arl ile pusla kartnn dengesi salanr.
Kuru puslann kard pirin kadndan yaplr. Bylece hem hafif olur hem de dayankl. Kart iridyum
u zerinde bulunur.
Svl pusla, kuru pusulaya nazaran kart salnmlar az olan bir yapdadr. yi ba tutmak gerektii
yerlerde yaplan seyirlerde fazla dolamayan pusla yararldr. Svl puslann kard ve pusla ibreleri kuru
pusulaya gre daha kk boyutlardadr. Svl puslann kart 6 pus (15 cm) apndadr. Kart mikadan
yaplmtr. Safir yatakla yataklanmtr.
Svl puslann ibresi ya yzk biiminde bir mknatstan ya da saylar 6-10 aras deien ift
sayda ibrelerden yaplr. Sivili puslann tasna sv olarak ar (damtk) su ve etil alkol konur. Sv, 1 lek
etil alkole 2 lek damtk su kartrlarak hazrlanr. Bu sayede donma noktas -30 C kadar drlr.
Puslann ksmlar:
Gemideki bir manyetik puslann balca ana blm bulunur:
142
a) Pusla tas,
b) Pusla sehpas,
c) Dzeltim elemanlar: aa) Flinder ubuu, bb) Kreler, cc) Mknats ubuklar. dd) Bakra.
Pusla tas pusla kard, pusla ibreleri ve (varsa) pusla svsn ierir. Pusla tas, iki dzlemli yalpalkla
pusla sehpasna oturtulmutur. ek. 115.
Pusla sehpas, pusla tasnn iinde oturduu krsdr. Pusla tas, pusla yalpalklar aydnlatma
dzenei ile birlikte dzeltme elemanlarn da ierir.
Dzeltme elemanlar deiiktir. Bazlar yumuak demirlerin oluturduu sapmalar dzeltmek
iindir. Flinder ubuu ve kreler gibi. Bazlar sert demirlerin yol at sapmalar dzeltmek iindir.
Mknats ubuklar (magnet) gibi.
Flinder ubuu okluk, puslarn arkasnda bulunan pirin boru iindeki dzeltelerdir. Kreler, pusla
sehpasnn sa ve sol tarafndaki yumuak demir yuvarlaklardr. Kreler sehpaya (kresel) braketle
tutturulmulardr. Krenin altnda bulunan vidann vira ya da laka edilmesiyle, braket zerindeki
hareketleri salanr.
Krelerden sancaktaki yeile, iskeledeki de krmzya boyanr. Bunlar hibir zaman raspa edilmez.
Yoksa Mknatsiyet kazanrlar.
Mknats ubuklar, kalc manyetizmay dzelten ubuklardr. Pusla sehpasnn ortasna doru ve
aykrsna oyulmu deliklere sokulurlar.
















ek. 115. Bir manyetik pusla, pusla sehpas ve ksmlar: (1) Yumuak demir kreler, (2) Mknats ubuklar yata, (3)
Flinder ubuu, (4) Dey mknats bakra iin yuvarlak delik, (5) Dey dzeltici mknats ubuu, (6) Boyuna
dzeltici mknats ubuklar, (7) Enine dzeltici mknats ubuklar, (8) Aydnlatma svici.

Bakra, yalpa ve meyil hatasn dzeltmek iin dzenlenmi bir ksmdr. Pusla sehpas iinde
bulunur ve dzeltici elemanlar kapsar,
10. CAYRO PUSLA:
Hakiki Yn gsteren ve elektrikle alan bir alet olup, Cayroskopik atalet ve Presasyon denen iki
temel prensibe gre alan bir yaps vardr.
143
Bir cayroskopun atalet ve Presasyon gstermesi iin hareket halindeki tekerlein Rotorun) 3 eksen
etrafnda hareket serbestisine sahip olmas lazmdr. Bu ekilde dnen rotor sabit bir ynde karar
klacaktr ki. bu yn bulunduu meridyenin yndr.
Cayronun yaps mekanik ve elektronik cihazlarn bir kombine nitesi olduundan biz basit olarak
baz bilgilerle yetineceiz.
Eski tip Cayrolarda, Meridyene gelme sresi en az drt saat srmekte vs baz kilitleme gibi dikkat
isteyen ilere gerek gstermesi gibi zellikleri bulunurken gnmzn en gelitirilmi ve tamamen
elektronik sistemlere balanm Cayrolarda meridyene gelme 55 dakikaya inmi ve btn ksmlar kpr
stndeki harita masasna sacak kadar kltlmtr.
Cayro Pusulada dikkat edilecek hususlar:
a) Geminin uzun sre kalaca limanlarda Cayro Pusla devreden kartlr.
b) Cayro altrlp meridyene gelince, kapatld durumdaki pruva deeri ile karlatrlr. Arada
anormal bir fark varsa sebebi aratrlr.
c) Cayro pusla her gn bir kez bir transit kerteriz ile veya baka bir yntemle kontrol edilir. Her rota
deitirilmede. Miyar pusla ile hakiki rota bulunup Cayro ile karlatrlr.
d) Cayro pusla arza yapt zaman Kullanma Klavuzu kitabndan Fault finding Hatann
bulunmas) blmnden madde madde takip edilerek mevcut arza aranmaldr.
11. OTO PLOT (Auto pilot):
Gemilerde Serdmen olmadan gemiyi istenen rotada tutmak ve rotadan kaan gemiyi otomatik
olarak rotasna getirecek dmen kumandalarn vermek iin kullanlan elektronik bir alettir. Balca iki
sistem zerinde kurulur:
a) Mknats pusla ile uyumlandrlarak alan oto pilot,
b) Cayro pusla ile uyumlandrlarak alan oto pilot.
Bu aklamadan da anlald gibi Oto Pilot bir Yn gsterici aygt ile ortaklaa o!arak alabilir.
rnein. Dmenci pusulas ile uyumlandrlm ise, rotalar bu pusuladaki yn ile tutulur. Eer 270

de
rota tutmas isteniyorsa, bu rotaya gre ayarlar yaplr. Tabiatyla bu durumda dmenci pusulas iin
Dev. ve Var. hesab yaplp oto pilot devreye alnr. Cayro pusla ile uyumlanan bir oto pilot ise, hakiki
rotaya gre oto pilot devreye alnr.
Dar boazlarda ve trafii youn yerlerde, sis ve grn azald durumlarda oto pilot ile
seyredilmemelidir. Ar frtnal havalarda da gemi sk sk rotasndan ayrlacandan, oto pilot devaml
uyarda bulunacaktr. Bu durumda bir arza yapmas olanak iindedir. Yakn bir gemi geerken dikkatli
bulunmaldr. Oto pilot bir elektronik devre dmlenmesinden birden alabanda dmen kumandas
verebilir.
12. KPRSTNDE BULUNAN ALETLER:
Bir geminin kpr stnde, geminin kullanlmasnda yardmlar olan eitli tip aletler ve gereler
bulunur. Bunlarn bazlar gnlk ilerde, bazlar da olaanst ilerde kullanlr. imdi bunlarn neler
olduklarn grelim.
a) Sekstant: Gk cisimlerinin (gne, ay, yldzlar ve gezegenler) ykseklik (Altitude) lmlerinde
kullanlan bir alettir. zel kutusu iinde bulundurulur. Ack deniz seyrinde mevki saptanmasnda
kullanlan bir Navigasyon aletidir.
b) Drbn (Binoculars): Uzakta bulunan maddeleri grmek veya ayrntlarn anlamak iin
kullanlan bir yaknlatrma aletidir. Gnmzde denizcilikte byk bir kullanm alan bulunan drbnler
eitli biimlerde ve amalar iin yaplmaktadr. Denizci iin hangi drbn modelinin yararl olduunu
bilmek iin drbnler hakknda baz bilgiler edinmek yararldr.
aa. zellikleri: Drbnler birbirinden 7 x 35 veya 10 x 50 gibi etiketlerle ayrlrlar. Birinci say
drbnn gcnn veya kudretini gsterir. rnein banda 10 numara varsa, bu drbn baklan
maddenin on kat daha yaknlatrlmasn salad eklinde aklayabiliriz. rnein, 200 m. uzaklktaki
bir madde 20 m uzamza getirilmi olur. kinci durumda ise. mm olarak, drbnn k noktasnda
144
bulunan ve en byk mercek olan objektif mercein niteliini verir. Bu mercek 20 mm den 60 mm kadar
olabilir ve bu rakam, drbne girerek gzmze ulaan nlarn miktarn belirler. Say ne kadar byk
ise. mercek o kadar ok n toplayabilir.
Bir drbn kol uzaklnda tutularak bir k szmesine baklacak olunursa, gzmze tuttuumuz
yerde iki k dairesi grlecektir. Her bir dairenin ap. grnen maddenin hayalinin mercek k
zerinde boyutudur. Herhangi bir drbnn zelliini yanstan gz mercei k katsaysn bulmak iin
drbnn giri merceinin boyutu ile drbn g saysn blmek lazmdr. rnein 7 x 35 tip drbn iin
katsaynn 35/7 = 5 mm olduunu syleyebiliriz.
Drbnn mercek katsaysnn, alacakaranlkta, gece veya az kl ortamda baklan maddeleri
ayrntl grebilme kabiliyeti olarak anlamalyz. nsan gznn gz mercei katsays parlak gne
nda 2 mm. alacakaranlkta 5 mm ve lam gece karanlnda 7 mm olduunu da belirtelim. Denizde
kullanlacak bir drbnn mercek katsaysnn hi olmazsa 5 mm olmas lazmdr.
Bir drbnn gr alan, 1000 m gr mesafesi iine sdrlabildii manzarann geniliidir.
ek. 116. Bu zellik manzara genilii olarak a veya uzunluk olarak belirlenir. Her derece 16 metre
karldr. rnein gr alan 7, 1000 metre mesafe iin 7 veya 112 metre olan 7 gcndeki bir
drbnn denizcilikte kullanmak iin en yararl model olduu ortaya kar.




ek. 116. Deniz drbnnn gr alan iin iki rnek, (a) Standart tip bir drbn, (b) Geni al bir drbn.
Deniz drbnleri iinde 7 x 50 olanlar ideal drbnlerdir. Bunlarn mercek katsays 7.1 mm
olup gndz ve gece artlarnda gzmzn mercek katsays ile en iyi uyuandr. Eer bu
modelin biraz ar olduunu dnyorsanz. 7 x 35 modeli ikinci srada gelmelidir.
bb. Drbnlerin korunmas: Kpr stnde bulunan drbn korumak iin zen gstermek,
kullanrken kayndan boynumuza asmak gerekir. Kullanmadnz zaman kpr stndeki
kutusunda olmasna dikkat ediniz. Paslanma tehlikesine kar, drbn doru yerlerde tutunuz.
Uzun sre kzgn gnete brakmaynz. Denizli havalarda mercek zerinde biriken tuz kristallerini
siliniz. Ayrca parmak ucu ile mercek zerine dokunmaynz. Kullanmadmz zaman drbnn
mercek kapaklan taklmaldr. Bu arada yksek bir yerden den drbnn hayatnn sonunun
gelebileceini unutmaynz.
c) Stopva (Stop-watch): Belirli bir olay iin zaman saptamak iin kullanlr. rnein gksel
gzlemlerde sekstant i l e ykseklik llnce kronometre zamann yazmak bu arada geen zaman
Stopva kullanarak saptayabiliriz. Bunun haricinde dalga veya gemi salnm periyodu bulunurken
veya bir fenerin karakteristii okunurken bu aletten yararlanrz.
d)Pilli el lambas (Electric torch): gece Kpr stnde seyir jurnali doldururken veya
davlumbazda termometre okunurken yeterli bir k salamak iin kullanlr. Bunun dnda bir
arza olunca i l k tedbirleri almak iin el lambas gerekli olur.
e) Kronometre (Chronometer): Gksel seyir ilemlerinde zaman ok dakik olarak saptamak
gerekir.4 saniyelik bir zaman hatas, bir mil konum hatasna sebep olabilir.Bu sebepten G.M.T.
zamanna gre ayarlanm kronometre kullanlr. Harita kamasndaki harita masasnn zel bir
kesinde saklanr. Bunun hemen yannda bir kulaklk ile soket bulunur. Her gn telsizci tarafndan
saat ayar buraya balanr. Vardiya zabiti kulakl takarak kronometre hatasn saptar ve kutunun iinde
duran kronometre defterine yazar.
f) Madeni barometre (Anoroid barometer): Hava basncn lmek iin kullanlan bir alettir. Seyir
srasnda her saat, limanlarda her drt saatte bir hava basnc seyir jurnaline ilenir.
145
g) Aldiz lambas (aldis lamb): (Ik ve ses iaret aletlerinde verilmitir).
h) Maksimum-minimum termometre (Maksimum-minimum thermometer): Hava scaklnn belirli
bir zaman iinde dt en alt seviye ile ykseldii en st seviyeyi lmekte kullanlan bir alettir. Bunun
yannda duran mknats paralan ile termometre iindeki lm inecikleri aaya indirilir. Hava scakl
da seyirde her saat, limanda drt saatte bir seyir jurnaline (log-Book) yazlr.
i) Yazc barometre (Baragraph): Yazc bir barometredir. Hava basnc deimeleri yazl olarak
elde edilir. Her gemide bulunmas zorunlu bir alet deildir.
j) Telsiz saati (Wire less watch): zerinde dinlenme periyotlar belirtilmi bir kadran olan saattir.
Kosterlerde radyotelefon kullanldndan, telsiz saati de harita kamarasnda bulunur.
k) Rzgr hzn ler (Anemometer): Rzgrn hzn ve ynn gsteren bir alettir. Kepeli ksm
bir direk cundasnda yerletirilmitir. Bunun dn hareketi kpr stndeki gstergeden okunur.
l) Yalpa miri (Clinometer): Geminin denizli havalarda yapt yalpay derece olarak gsteren bir
alettir. Sancak ve iskelede bulunan iki gsterge ortadaki hareketi okun itmesi ile hareket ederek bir yerde
sabit durabilir. Bylece bu oklarn kald yerler geminin yalpa yaparken, salnd en byk dereceleri
gsterir. Bu aletin Kpr stnde iyi merkezlenmesi zorunludur.
m) Hoparlr (Loud speaker): Pil ile alan bir alettir. zellikle manevra srasnda ba taraf ve k
taraf veya yanalan rhtma seslenmek iin kullanlr. zellikle rzgrl havalarda manevra yaparken
kpr stnden ses duyurmak olduka glemektedir.
n) Sis dd: (Ik ve ses iaret aletleri ksmnda verilmitir.)
o) Byte (Magnifying glass): zellikle seyir haritas zerindeki kk yazlarn okunmas iin
bulundurulur.
p) Pergel (Divider): Seyir haritas zerinde ilem yapmak iin kullanlan bir navigasyon aletidir.
Mesafe lmek iin yararldr.
r) Paralel cetvel (Parallel ruler): Seyir haritas zerinde ilem yapmak iin kullanlan navigasyon
aletleridir.
s) Kerteriz izici (Station pointer): Haritada belirli 3 yerden alnan yatay kerterizleri harita zerine
koyarak mevki bulan bir alettir.
13. IIK VE SES ARET ALETLER:
Bir geminin hareketli bir ara olduunu dnerek gerekli durumlarda evresine arln haber
verecek baz ses ve k iaretleri vermesi bir zorunluluk olacaktr. Gemi dd (whistle) elektrikli bir
sistemle alr. Diyagramn titremesi ile kuvvetli bir ~eda verir. Modern gemilerde hem pruva, hem de
grandi direinde ddk bulunur. Kpr stnde bulunan kumanda tablosu ile otomatik olarak sis iaretleri
verilebilir. Otomatik zamanlayc devreye alnnca periyodik olarak ddk otomatik olarak alar.
Kuvvetle yrtlen bir gemi atmay nleme Tznde ngrlen Seyir fenerleri ile donatlr.
Bunlarn grevi teknenin durumunu ve seyrini evreye gstermektir. Seyir fenerleri (Navigation lights).
sancakta yeil, iskelede krmz ve pupa direi ile grandi direinde beyaz olarak yanar. K taraftan gelen
gemilerin dikkatini ekmek iin pupa feneri de beyaz bir fenerdir. Bunlardan baka, elektrik devresi grev
yapamazsa, otomatik ak (battery) devresi (24 V) bulunur ve seyir fenerleri bunun gcyle yanar. Ayrca
her ihtimale kar gazya ile yanan yedek fenerler bulunur.
Ildak (Aldis lamb), Kpr stnde tutulan seyyar bir iaret lambasdr. Sancak ve "iskelede
prizleri bulunur. Gemiler aras ve sahil ile haberlemek gerektii zaman devre-ve taklr ve dmesine
baslarak Mors alfabesi ile haberleilir. Mors alfabesi ile haberlemek zere, grandi direi apkasnda
bulunan Mors lambas da bir iaretleme vastasdr. Bunun maniplesi Kpr stnde sancak ve iskele
tarafta bulunur. Ildak ile herhangi bir istasyonu armak iin srekli (A) harfi (. -) iareti verilir.
Kampana beli), geminin pruvasnda bir ksa Puntel zerinde bulunur. Gerek demir iaretleri vermek iin,
gerekse sisli havada demirli geminin varln belirlemek iin alnr. Gong, geminin Kpr stnde
bulunan seyyar bir ses aletidir. Aatan bir tokma bulunur, gr mesafesinin kld durumlarda
146
k tarafta alnr. Sis dd (fog horn), kuvvetle yrtlen gemiler ile yelkenli teknelerde bulunur. Hava
ile alr. Pistonu itince diyagrama arpan hava ses kartr.

ONKNC BLM
DENZDE OLAANST DURUMLAR
1. KUVVETL RZGR VE AIR DENZLER
Bir gemi yap ynnden, karlaaca eitli olaanst durumlar gz nnde tutularak donatlr.
Kuvvetli bir frtna ve kaldrd ar denizler bazen gemi yapsna bazen de iindeki yke zarar verir,
Kaarlanmasna sebep olur. te bu sebepten tekne eitli tesirlere kar ne kadar iyi ve yolunca yaplm
olsun, iindeki personelin byle durumlardan nce ve sonrasnda alacaklar tedbirler ve yapacaklar iler
vardr.
Ar bir frtna tehlikesine kar birinci yntem, bu blgeden uzaklamaktr.Fakat gnmzde
zaman konusu nemli bir faktr olduundan, geminin rotasn izlemesi istenir. Bu durumda zarar daha
hafif atlatmak iin, rzgr batan almak ve tekneyi rahatlatacak bir srat vermek gerekir. Geminin ar
denizlerde sratle kalkarak bir dalga srtna oturmas perin dmesine, kaynak atmasna sebep olabilir.
Byle bir havada rzgr ve denizleri bir sre sancak omuzlua ve bir sre iskele omuzlua alarak zigzag
bir rotada seyretmek gemiyi rahatlatr. Bu seyre travers seyri denir.
Tek ve saa devirli pervanesi olan geminin rzgr iskele omuzlukta tutmas, pervane enine tesiri
nedeniyle pruvann rzgrla dengede olmasn salar. Bir baka are de, sahilden esen frtnalarda
aktan deil kyya yakn seyretmektir. Rzgr ve denizler k omuzluklardan geldii zaman, tekne daha
rahatlar ve yol yapar fakat, bu sefer de omuzluklardan deniz suyu girmesi olasl kar. Kuvvetli
frtnann en byk tehlikesi, travers yapan bir geminin ba omuzluktan frtnay k omuzlua geirme
manevrasnda belirir. Bu manevrada dnlecek bordadan denize ya dklmesi gibi yntemlerden
bahsedilirse de, byle kritik bir durumda uygulanacak pratik bir are deildir. Yaplacak i denizleri
kollamak, teknenin alabanda dmen ile en abuk dnecek yn belirlemek ve dn srasnda srati
arttrmaktr. Dnn en kritik yeri, denizlerin bordadan alnd zamandr. Bu nokta en ksa srede
almal ve rzgr k omuzlua geince srat tekrar drlmelidir. ok ar havalarda, rzgr ktan
alarak yakn ve emniyetli bir demir yerine seyretmek, denizlerde bouup bir ok hasara sebep olmaktan
daha faydaldr.
2. FIRTINA NDEK MANEVRADAN ACZ GEM:
Manevradan aciz bir gemi frtna iinde hemen hemen bordasn rzgr ynne evirir. Bu durum
iki adan sakncaldr:
a) Ar denizler gverteye kar ve ambar kapaklarn paralayabilir.
b) Teknenin enine byk yalpalara dmesi tekne zorlarn oaltr ve ambardaki yklerin yerinden
oynamasna sebep olur. Ba boalan bir yk byk bir tehlikedir. Gemiyi ar denizlerde pruvasn
rzgra dnk tutmak ok zordur. Ancak derin olmayan bir yerde (rnein Kuzey denizinde), demirlerden
birini locada bosalarla emniyete almak ve zinciri kilitten ayrp denize kaloma etmek, pruvay rzgr
ynnde tutmaya yarar. Bu durumda zincirin taramas bir hasara sebep olmaz.pruvay rzgra
yneltmek iin deniz demiri (sea Anchor) iyi bir yntemdir fakat her gemide bulunmaz. Bir palamar
halatna ayr ayr balanacak yzer bidon veya flar da ayn ii derin sularda grebilir. ek. 117. de
gsterilen filika deniz demirinin kullanlmas bu konuda bir fikir verebilir. Bir baka yntem de, iki ubuun
apraz olarak balanmas, muamba veya kapelalarla sarlmas ve su iinde dikey yzmesini salayacak
bir ekilde bir ucundan arlandrp bir palamar halat ile denize braklmasdr. Baka bir yntem olarak da,
geminin k tarafna dikmeler arasna girilecek ambar muambasnn bir yelken grevi yapmas ve pruvay
rzgr zerine tamasdr.
147







ek. 117. Filika deniz demirinin kullanlmas. 1. Deniz demiri, 2. Deniz demiri halat, 3. Ya tulumu.
zerinde dk srat bulunan bir gemiyi dndrmekte glk ekilir. Hele bu gemi yetersiz
balast ile seyrediyorsa daha etkin manevra gerektirir. Byle bir gemi sahile srklenirse, denge
durumunun zellii dolaysyla rzgr alt bordasna doru devrilme tehlikesi vardr. Bu sebepten, bu
tehlike karsndaki geminin tam balast kapasitesi ile dolu olarak seyretmesi daha yararl olur. Karinesine
zarar vermeyecek bir yere oturursa ve srklenirken aklardan itibaren her iki demirini ve zincirlerini
demi ise Kurtulma ans doar. Olaanst durum ortadan kalknca, balast tanklarn boaltp, demirleri
vira ederek yeniden derin suya gee bilir.
3. YEDEKLEME LE YARDIM:
Bir geminin iindeki can kurtarmak konusunun dnda, geminin gemiye yardm ederek
yedeklemesi iin ykmllk yoktur. Bir geminin baka bir gemiyi yedekleyerek emniyet altna
almas iin dnlecek bir ka faktr bulunur.
a) Geminizin tipi, gc ve durumu yedekleyeceiniz gemiyi selamete gtrecek yeterlikte olmaldr.
b) Yedekleyerek kurtaracanz geminin size kazandraca, kaybedilen zaman ve atlacanz
tehlikeyi karlar deerde olmaldr.
c) Geminizin yakt varl, yapacanz, yolculua yeter miktarda olmaldr.
d) Kira mukavelenizin (charter party) artlan iinde rotadan sapmann (Deviation)
douraca bir saknca olmamaldr.
e) Yedekleme iin armatrnze haber vererek msaade almalsnz.
Yedeklenecek geminin kaptan ile zellikle Lloyd'un Kurtarma Yardm Anlamas
1
maddeleri zerinde
anlamaya varmal ve bunu bulunduunuz yere yakn bir radyo istasyonuna karlkl vereceiniz
mesajlarla tespit ettirmelisiniz.
Yedeklemeye karar verilip uygulamaya geilince bu konuda iki sorun bulunduu grlr: a)
Yedekleme halatnn yedeklenecek gemiye balanmas ilemi, b) Yedekleme halatna elastik bir
zellik kazandrlmas gereklilii.
Yedeklenecek gemiden halat alarak gemileri birbirine balanmas hava ve deniz artlarna
baldr. Eer normal olarak yaklamak ve gemileri balamak imkan varsa bu sorun yoktur.
Yedeklenecek ve baylm bir gemiye rzgr alt bordasndan yaklamak ve eer fazla yakna
gelmek imkan yoksa, yedekleme halatn vermek iin roket atarak el incesini gndermek veya bunu
bir amandraya balayarak denize brakmak yntemleri uygulanabilir. Byk gemiler iin roket
yntemi en iyi uygulamadr.
Yedekleyen gemi (towing Vessel) ile yedeklenen gemi (Tow) arasnda yk binince kesilmeyen
elastik bir yedekleme halat (towing wire), elik tel halat ile gz demirinden fora edilmi zincir kablonun
birletirilmesi ile elde edilir. ek. 118.
Yedeklenecek geminin demir zinciri demirden Fore edildikten sonra ba stnde bir ka babaya
volta sarldktan sonra bir kilitle yedekleyecek gemiden verilen tel halatn kasasna balanacaktr.

. Llyods Salvage Agreements. "No cure no pay" anlamas bu zelliktedir. Baar olmazsa cret denmez. Kurtarma yok -
cret yok. Kurtarma anlamasnda bulunan bu koul ile kurtarmann sonunda baar salanrsa cret denir

148











ek. 118. (A) Geminin gemiyi yedeklenmesi ve yedekleme halat, (B) iki gemiyi birletiren yedekleme
donanm. 1) Yedekleyen gemi, 2) 150 kulalk 6 burgatalk tel halat, 3) Irgat, 4) Yedeklenen gemi, 5)
Grandi direi, 6) Tel halatna volta edildii babalar, 7) 60 kula uzunluunda demir zinciri kablosu.
Fora edilen demirler locadan braklaca iin, zincir kablo halat locasndan sarktlr. Gerekirse
iki demirin zincirleri sancak iskele locadan alndktan sonra Karamusal vurulur gibi bir kilitle
birletirilerek tel halata balanr.
Yedeklenecek gemi karaya oturmusa, fazla yaklamak sakncaldr. Gel-git sularnn etkisinde bir
blgede ise, sularn ykselme zaman kullanmaldr. Aralarnda uzun bir yedekleme halat bulunan
gemilerden yedekleyen, tam yolu birden vermekten kanmaldr. Eer yedekleme iin bitkisel halat
kullanlacaksa, teknelerin boyutlar ile uygun halatlar seilmeli ve bu halatn kesilmesine kar dikkatli
davranlmaldr.Yedekleme halatn oluturan tel ve zincir kablonun fazla derin olmayan yerlerden deniz
dibini taramasna imkan verilmemelidir. Deniz dibi, halatn kesilmesine sebep olabilir. Yedekleme halatn
oluturan tel ve zincir kablonun fazla derin olmayan yerlerde deniz dibini taramasna imkan
verilmemelidir. Deniz dibi, halatn kesilmesine sebep olabilir. Yedekleme donanmnn hazrlanmasnda
bir fikir vermek zere 7000 grt. luk bir geminin yedeklenmesinde kullanlan tel halat ile demir zinciri ek.
118. (B) de gsterilmitir.
Yedekleyen gemi ile yedeklenen gemi arasnda srekli bir haberleme imkan bulunmaldr.
Yedeklenen gemiyi istenen limana ulatrnca, yedek halat fora edilmeden nce, gemi kaptanndan
teknesini emniyete ulatrlm olduuna dair bir onay alnmaldr.
4. BR GEMY KURTARMAK AMACIYLA OTURTMAK:
Bir geminin oturtulmas demek, teknenin karinesinin deniz dibine yzdrme kuvveti olumayacak
kadar demi olmasdr. Baka bir syleyile, tekne draftndan daha iz derinlikte bir yerde hareketsiz
kalmasdr. phesiz, seyir srasnda her trl gemi iin oturmak (aground) dikkatle kanlan bir
durumdur ve oturan bir geminin personeli,olaanst bir durum bulunmuyorsa mesleki adan kt puan
almak ve bir seri soruturmadan gemekle kar karya kalrlar. Bununla beraber, bir gemi herhangi bir
sebep-\f n su yapyorsa ve pompalarnn bast su miktar giren sudan daha az ise gemiyi oturtarak
kurtarmaktan baka are yoktur. Gemiyi oturttuktan sonra hasarlanan blmn
onarlmas ve teknenin yeniden yzdrlmesi imkan bulunabilir. Gemiyi kurtarmak iin oturtmaya karar
verilince aadaki faktrler gz nnde tutulur.
a) Bulunulan konumun sahiline ait byk lekli bir harita seilir. Gemiyi oturtmak iin en elverili
yer, derinlii giderek alalan kumsal veya kk akll kylardr. Kayalk bir dipten saknlmaldr. Gemiyi
bordas sahile paralel oturtmak gerekiyorsa,hasar olan tarafn karaya dnk olmas yararldr. Eer vakit
msait ise, sahilin en faydal bir haritas yoksa, iki filika arasna alnan ve ucuna bir arlk balanm bir
tel halat taratarak dolatrmak deniz dibi hakknda bir fikir verebilir.
b) Gemi, yarm balast kapasitesi dolu olarak ve gel-git sular blgesinde yksek sudan(high water)
yaklak bir saat sonra oturtulmaldr.
149
c) Sahile yaklarken demir kullanlmaz. Demir atlrsa, btn zincirin denmesine karn geminin
halen oturmad grlebilir. Bundan baka, locadan geriye doru zincir demi bir geminin buradan
k manevras yapmasnda baz zorluklar belirebilir.
d)Sahile ar yol ile gelmek ve srekli omuzluklardan iskandil yapmak gerekir. skandil, draft
deerine yaklanca makine stop edilir ve geminin ok ar bir atalet ile kendiliinden oturmas
beklenir. Eer imkan varsa, omurgann btn boyu i l e dibe demesi yararldr.
e)Gemi istenen biimde oturunca balast kapasitesinin geri kalan blm de tamamlanarak
teknenin iyice yerlemesi salanr. K tarafn deniz dibinde bir "arpma" zorundan korunmasna nem
verilmelidir.
f)Gemi istenen ekilde oturtulduktan sonra, bir yandan onarm ekibi iba yapar ve hasarn
giderilmesine balanr. teki ilerden biri de, tonoz demirini (veya demirlerden biri) filika ile k taraftan
alarak derin denize tamak ve donatmaktadr. Geminin yzdnde ilk hareketli noktas k taraf
olacaktr. Demirin buradan donatlmas yzdrmeyi kolaylatracaktr.
g)Tonoz demiri bir filika ile ek. 119. (B) de gsterildii gibi gnderilir. Gz demiri ise daha ar ve
byk olduundan ancak iki filika ile ek. 119. (A) da gsterildii gibi gnderilir, ki filika borda bordaya
getirilerek enine bir ubuk veya seren uzatlr.Bir baka ubuk ile (1) alttan puntele benzer ekilde
desteklenir. Gz demiri gemi bumbas ve vinci ele mayna edilerek anelesinden iki filika arasnda olmak
zere uzatlan ubua balanr. Gz demir anelesine kilitlenen elik tel halat (3) filikalarn zerinde roda












ek. 119. (A) Gz demirinin, (B) Tonoz demirinin filika ile gemiden dar tanmas.
edilir. Filikalar bir palamar halat (2) ile gemiye balanr. Demirin atlaca yere gtrmek zere filikalar
bir motorlu filika yedekler. Demirin atlaca yere gelince, ubua balayan drt veya be burgatalk
Manila halat kesilerek serbest kalmas salanr. Bundan sonra filikalar gemiye balayan palamar halat
ekilerek, demire bal tel halat geminin k tarafna getirilir ve ma bir locadan gverteye alnarak vin
fenerliine vira edilmek zere volta edilir. Bu ilem srasnda dikkat edilecek konu, demir filikadan ser-
best braklnca anelesine bal tel halatn denize sratle akmas srasnda bir ksma dolanarak veya
arparak hasar yapmamasdr.
Ktan atlan tonoz demirinin en nemli grevi, gemi yzdrlmek zere balast tanklar baslrken
(suction) k taraf denize doru sabit tutmasdr. Bazen bu konuda kullanlmak zere iki demir atmak
gerekir. Demirlerin tel halatlarnn herhangi bir sebepten kesilmesi tehlikesine kar, anelelerden birer
salvo ile amandra balanmas feklinde bir tedbir alnr. Tel halat kesilse de, amandra sayesinde
demiri bulmak kolaylar.
Tekneye su dolmasna sebep olan veya hareketine mani olan hasar onarldktan sonra gemiyi
yzdrmek iin aadaki iler yaplr:
I) Demir halatn vira ederek desta olmas salanr,fazla bindirilmez;nk demirin dipte taramas
olasl vardr. Sularn ykselme vakti tespit edilerek tanklardaki balast ve ambarlarda varsa deniz suyu
balast devresinden denize pompalanmaya balanr.
II)Gemi yzmeye balaynca, k taraftaki rgat vira edilerek gemi derin suya doru ekilir. Derin
suya gelen gemi gz demirlerinden birini gerekiyorsa funda ederek, denizdeki demiri gverteye alr ve
donanm neta eder. Buradan dikkat edilecek baka bir nokta, eer geminin k vincinin fenerlik ap
150
kkse, tonoz demiri tel halatn vira etmek zorlar.Bu durumda, demir tel halat bir ubua balanarak,
bu ubuk bir zincir ile palangaya donatlp, aadaki blmde gsterildii ekilde palanga tirentisi vin
fenerliine sarlr ve vira edilir.
5. GEMNN OTURMASI:
Bir gemi olaanst bir olay sonunda karaya oturursa yaplacak ilk i, tm tanklar, sintine ve
kaplama salarnda bir hasar olup olmad aratrlr. Bundan sonra geminin ktan ba tarafa kadar
deniz suyu iskandilleri alnr ve teknenin bir oturma plan ile oturulan yerin deniz suyu derinlikleri
belirtilir.
Gemiyi oturduu yerden kurtarmak iin makineleri geri (tornistan) altrmak yo-'.u da denenir
fakat, uzun sre tornistan-alan pervane teknenin bordasna deniz dibinden kum ve akllar
biriktirir. Eer gel-git sularnn etkili olduu bir yerde oturulmusa ve balast tanklarnda safra varsa,
sularn ykselme vakti beklenir ve makine altrma-, dan nce tm balast denize pompalanr. Eer
gemi tm karinesi ile oturmu ise, kurtarmak daha zorlar. Bu durumda ktan tonoz demirini filika ile
aa tamak ve vira etmek yolu da denenir. Eer birbiri ardna atlm iki gz demiri bir tel halat ile
vira edilecekse, normal bir vin fenerlii tel halatn kaymasna sebep olacaktr. Bunun gibi buyuz
zorlarn bulunduu ksmlarda ek. 120. da grlen bir el palangas donatlmal ve iler makara
demiri ekecek tel halata zincir sapan kullanarak




balanmaldr. Tirenti halat k vincin fenerliine volta alnarak sarlmal ve ar ar vira edilmelidir.
Bundan deiik bir yntemde ise, iki demiri k omuzluklardan ayr ayr almak ve sra ile vira ederek
geminin her iki yana salnmas ile yzdrlmesin! salamak grlebilir.
Bu ekilde de yzdrmek imkan yoksa yardm (assistance) istemek veya yk limbo l etmek
gerekecektir. Eer gemi kayalk bir deniz dibine oturmusa, karinede bir delik almas olasl
byktr. Bu durumda yarann yeri ve byklne dikkat etmek gerekir. rnein, karinede olup,
balast tanknn iinde kalan bir yara, geminin yzdrlmesinde salanca dourmaz fakat, kaplama
salarndan ambara su girecek ekilde bir yara kapatlamayacak kadar bykse byk bir kurtarma
ileminigerektirir. Bordaya yakn kk bir yara varsa, tekneyi aksi ynde bayltarak bir yzdrme
kuvveti elde edilir.
6. DMENN HASARLANMASI VEYA KOPMASI:
Bir gemide dmen hasan, dmen donanmndaki bir kazadan veya dmen yekesinde beliren
olaanst bir durumdan kabilir. Dmen donanm gemi i blmlerinde yer aldndan onarm
nispeten kolaydr. Dmen yelpazesinde olan bir hasarda ise, geminin k tarafnda ve dnda almak
gerekir. Bu da son derece zor bir ilemdir. Eer dmen yelpazesi yerinde kalm fakat dmen boaznda
bir yerinden hasarlanmsa, yelpaze yekeden kumanda ile dnmeyecek dolaysyla gemi dmen
tutamayacaktr. Bu durumda ilk i ba taraftaki tanklara balast alarak tekneyi baa doru trimlendirmektir.
Bundan sonra uzun bir zincir, dmen bodoslamas ile yelpaze arasndan geirilip st inecikler ksmndan
sarlr. ek. 121. Yelpazenin k ucundan iki zincir kablonun ular bir kilit ile yelpazeye sarlan zincire
birletirilir. Zincirlere balanm tel halatlar sancak ve iskele localardan k vincin fenerliine ters ynde
volta edilir, bylece fenerliin bir ynde evrilmesi ile dmen sancak veya iskeleye baslm olur.


151







ek. 121. Dmen yekesi hasan ve Dmen yelpazesi kopmas.
Eer dmen yelpazesi tamamen yerinden kopmu ve dmse, ek. 121. de gsterildii gibi,
bir bumbarn ucuna iki taraftan kapatlan sa levhalar birbirine cvatalarla balanr. Bundan sonra
bumbann kaz boynuna balanan yerindeki delikten dmen bodoslamasnn dii ineciklerinden birine
balanr. Tam k taraftaki kurt azndan donatlan bir palanga ile dmenin yerine tutacak donanmn
deniz iindeki durumu ayarlanr. Bu sancak ve iskeleye basmak iin nceki paragrafta anlatlan donanm
kurulur. Bu donanmda zincir yerine tel halat kullanlr.


7. ATIMA:
ki geminin eitli sebeplerden birbirini bir hasar oluturacak biimde yaralamas olayndan sonra
kaptann ilk grevi can emniyetini salamaktr. Yaralanm kimseler kontrol edilerek ilk tedavileri
yaplrken, bir baka ekip de geminin hasar durumunu, daha nemlisi su alp almadn kontrol
edecektir. Eer atma tehlikeli bir durum belirtiyorsa, can filikalarnn denize indirilmesi iin ilk
hazrlklar balatlr. Bu konuda en nemli t, atmann ilk okundan abuk kurtulmaya almaktr.
Bu arada, atmadan sonra kanun bir zorunluluk da teki geminin bir yardma gerei olmadn
bildirene kadar yaknndan ayrlmamaktadr. Gemi kaptanlar karlkl, gemi adn, bayran, balama
limann ve nereden gelip nereye gittiklerini bildireceklerdir. Ayrca vakit geirmeden durumu en yakn
sahil istasyonuna RT veya telsiz ile bildirmek, mevkii ve olay rapor etmek gerekecektir. Eer gemi yara
almsa ve dolan sular basmakta pompalar yetersiz kalyorsa, gemi terk edilmeye hazrlanmaldr.
Geminin sintine tulumbalar belirli bir kapasiteye sahiptir. Bu konuda makine sintine tulumbasnn daha
gl bir kapasiteye sahip olduunu unutmamak gerekir. Ayrca geminin yzerlik durumu da nemli bir
bilgidir, bir ka blmesi su dolan bir gemide varolan yzerlik kuvveti, gemiyi batmaktan kurtarr.
8. ATIMADAN SONRAK ONARIMLAR:
pruvadan arpan bir gemiyi, ba atma blme perdesi (collision bulkhead) batmaktan korur.
Sularn nnde bir duvar oluturacak blme perdesi, No. 1. ambar bo ise, payandalanmak yolu ile
takviye edilmelidir. Bu arada atma srasnda sadece sa perdenin nereden yrtld deil, okun
tesirinden baka blmlerde bulunan boru devrelerin de hasarlanma durumlar kontrol edilmelidir. Bir
blme perdesi payanda ile desteklenirken, dip kesimi ile su hatt mesafesinin orta mesafesinden
dayatlmaldr. Su basnc kuvveti drtgen bir yzeyde kegenlerin kesim noktasndan etki ediyor
eklinde dnlr.
Gemi ileri yol yaparken blme perdesine etki edecek su basncnn normalden byk olaca
unutulmamaldr. Bunu kltmek iin gemiyi mmkn olduu kadar k tarafa trimlendirmek
gerekecektir. pruvas tamamen dalm bir gemide, ikinci bir blme perdesini daha desteklemek yararl
olur. ek. 122. (C).
Bir gemi bordasndan yara ald zaman, su kesiminin zerinde kalan yara iin tekneyi aksi
ynde bayltmak (yatrmak) faydal olur. Su kesiminin altndaki yara kk ise, ek. 122. (B) de
gsterildii gibi, araya bir lastik conta yerletirerek dz bir levha veya elik sa merkezinden delik bir
cvata ile ierden aa payandaya birletirmek ve somunu skmak yeterlidir. Daha byk bir yara
belirmise, bir veya bir ka yata delik yere bir masa kullanarak kapatmak ve bunu dayak ve
payandalar ile destekleme yoluyla kapatma yoluna gidilir. Su szdran yerler palet, salmastra veya
conta kullanarak, bunlar da yetmezse imento ile svanarak kapatlr. atma paleti (collision mat),
152
hazr olarak tutulan atmadan sonra su alnan yerdeki yaraya kapatlan su geirmez bir palettir. Bu
palet, ieriye dolan suyun basnc ile yaraya kapandndan yerinden kaymaz.













ek. 122. eitli payandalama yntemleri. (A) Byk bir yaray yatak ve masa kullanarak kapatmak, (B) Kk bir yaray
cvata ve lastik conta kullanarak kapatmak, (C) Blme perdesini kereste kullanarak desteklemek.
Yara alan yeri imento ile kapamak yntemi de ok kullanlr. Bunun iin aa bir kutu kalp
yaplr. Kum ile imento ( lm kum, bir lm imento) kartrlr'. Karma konan biraz soda abuk
kurumasn salar fakat, miktar fazla olursa beton bozulabilir. Su ile (veya deniz suyu) karm iyice
kartrlr ve kalbn ii demir ubuklarla beslenerek imento doldurulur. Eer yara yerinde su sznts
varsa, imento ve kum karm su ile kalbn iinde kartrlr. Sznt su hem karmn olumasna hem de
abuk donmasna yardm eder. Karm donduktan sonra aa kalp yerinden sklr.
9. TERKEDLEN GEMNN PERSONELN KURTARMAK:
Hareketsiz kalm ve terk edilmekte olan bir gemi rzgr kemeresinden alr. Bir yk gemisi
rzgr omuzluktan alarak k tarafa veya ba tarafa trimlenmi ekilde duruyor olabilir. Eer hava ve
deniz artlar uygun ise, terk edilen geminin personeli can filikas ile toplanabilir. Kurtarc gemi,
mayna edilen filikalar iin bir rzgr alt saha oluturmal ve bunun iin terk edilen gemiyi rzgr alt
ynnde brakmaldr. Denize indirilen filikalar terk edilen gemiye rzgr yardmyla ulap, geminin
rzgr alt ba omuzluk veya k omuzluunda bir konuma gelebilir.
Durgun havalarda filika geminin bordasna yanaabilir fakat denizli havalarda gemiden yeterli bir
aklkta durmas gerekir. Bu srada kurtarc gemi hareket ederek terk edilen geminin rzgr altna
gelir ve filikalar da rzgr yine ktan alarak gemiye dnerler.
Eer hava ve deniz artlar filikay denize mayna etmeye mani olacak kadar sert ise, bir ier
cansalnn (Inflatable life raft) kullanlmas tercih edilmelidir. Terk edilen gemi ile bir roket tabancas
kullanarak bir halat vermek eklinde de temas kurulabilir. Bylece arada uzatlan bir halat yardmyla
can sal bir ka kez gidip gelerek kurtarma iini tamamlar. Eer roket atlacak gemi tanker ise, bu
yntem sakncaldr. Byle bir gemi gndz "B" sancan, gece direk cundasnda krmz bir fenerini
tayacak veya gerekirse ddkle "MQF" mors kodunu verecektir (roket atelenmesi iin emniyetli de-
ildir). Kurtarma srasnda denizlerin yatmasn salamak iin ya kullanlabilir: Ya olarak bitkisel
yalar, hayvani veya balk ya tercih edilir. Geminin yalama ya (Lub. oil) da elverilidir. Fazla ya
dklmesi su iinde yzen kimsenin hareketlerine mani olacandan dikkatle kullanlmaldr.
70. YARDIMCI DMEN DONANIMI:
Her gemi en az iki dmen donanm ile yaplr. Bunlardan biri her zaman kullanlan normal
donanmdr. kincisi ise, yardmc (auxiliary Steering gear) olup, kk teknelerde el donanm (hand
gear) eklindedir. Bir ok gemi elektrik pompalan ile altrlan hidrolik


153





ek. 123.
ek. (A) Can filikas ile dalgalarn dvd bir ky eridine ayak basmak, (a) Sahile doru arlaynz, (b) Vakit
geirmeden filikay terk ediniz.
ek. (B) Yukardaki ekilde terk edilecek bir gemi ile sahil arasnda roket tabancas ile gnderilen salvo kullanlarak
donatlacak iki eit simitli kurtarma donanm grlmektedir. salvolarn malar sahilden ekilince simit
gemiye yaklar ve kazazedelerden biri simite girince yeniden ters ynde ekilerek sahile alnr.

dmen donanm ile donatlmtr. Bu elektrik pompalarndan bir yedek konulmas ile olaanst
durumlarda beliren bir arza nedeniyle geminin dmen donanmnn almamas nlenir. Bir ok gemide
ise, yekeye balanm sancak ve iskelede yerlemi iki palanga ile bu emniyet donanm halledilir. ek.
124.





ek. 124. Dmen destekleme donanm.
Dmen destekleme donanm: Dmen yelpazesine arpan deniz suyu bir basn oluturur.
Yelpazeyi evirme momenti aksi ynde bir moment ile dengelenmezse, dmen donanm hasar grr.
Bunu dengelemek iin kar ynde yerlemi yaylar bulunur. Dmen yelpazesi basn yapnca yaylar
momenti dengeler. Ar havalarda yaylara yardmc olmak iin ilave bir donanm gerekli olabilir. Bu
donanm ek. 124. de gsterildii gibi (a) destekleme palangas (relieving tackle) ve tansiyon palangas
(b) ile meydana gelir.
11. GEMDE YANGIN:
Geminin boyu ne olursa olsun, denizde yangn ile karlamak en byk tehlikelerden bir tanesidir.
Gemini tad yk, tehlikeli veya yangn daha da bytecek bir trde ise, yangn durumu daha nemli ve
tehlikeli olur.
Tanker gibi, yanc ve patlayc madde tayan gemilerde gvertede sigara iilmemesi, gverte
yzeyinde madeni bir cisim ile kvlcm kartacak hareketler yaplmamas hep yangn nlemek iin
konulmu kurallardr.
Bir gemi zabiti kmas mmkn olan yangna kar nasl mcadele edeceini gsteren Role talimlerini
ihmal etmemelidir. Yangn ile sava konusunda yaplacaklar a) Yangn Role taliminde yaplacaklar, b)
Yangn alarmnda yaplacaklar diye ikiye ayrabiliriz.
I. a) role kartn ezberleyiniz.
b) Geminin yangn donanmn, yerlerini ve kullanlmalarn reniniz.
c) Geminin Umumi planndan (General plan) btn blmleri, geitleri, blge perde ve kapaklarn,
kapanr geitlerin yerlerini reniniz.
d) Role talimlerine uyunuz. Emrinizdeki personelin de titizlikle uymasn isteyiniz.
e) Emniyetiniz iin kontrol gereken ileri vaktinde tamamlaynz.
154
II. a) Yangn alarm verilince, olayn kklne aldrmadan tm donanm ve aralarn
hazrlanmasn salaynz. Minimakslar yangn yerinde kullanlmak zere tanmaldr.
b) Yangn durumuna gre rota deitirerek veya gemiyi tamamen durdurarak rzgar etkisiyle
yangnn gelimesini nleyiniz.
c) Ambar kapa,Menhol vb. gibi ak olan blm geitlerini kapattrarak hava cereyan olumasn
nleyiniz.
d) Radyo veya grnen bir iaret ile civarnzdaki istasyona yangm bildiriniz. Yangn ihbarn iptal
etmek, ihbar vermekte gecikmi olmaktan daha emniyetlidir.
e) Yangn olaynn gemiyi terk iin kullanlacak aralara gelmesinden nce bir filika veya can saln
denize indirerek hazr bekletiniz.
f)Ambar sintinelerini kontrol ederek, sintine tulumbalarnn sklan deniz suyunu kapal blmelerden
denize devaml basmasn salaynz.
12. YANGIN SNDRME YNTEMLER:
1. Deniz Suyu:
Yksek s sebebiyle yanmasn srdren bir maddeye sklan deniz suyu,buradaki s derecesini
dnerek yanmay dondurur. Genellikle bir yangn belirmesinde ilk akla gelen sndrc su olmaktadr.
Gemideki bir yangnda deniz suyu kullanarak sndrmeye almann baz sakncalar bulunur.
a) Ambarda veya bir blmede serbest yzey ve arlk oluturarak geminin dengesi zerinde kt bir
etkisi olur. Bu sebepten dengesi bozularak batm gemi olaylar vardr.
b) Sv mazot veya teki bunker maddeleri su zerinde kalarak yanmalarn srdreceinden,
serbest su ktlesinin akt baka yerlere de yangn tanm olur.
c) Tuzlu su iyi bir elektrik iletkeni olduundan, elektrik aygtlarna zarar vermesi yannda personel iin
de tehlike oluturur.
d) Su baz elementlerle birleerek insan iin tehlikeli gazlar oluturur. Bundan baka baz
elementlerle birleik ortaya kartt yksek s yangnn daha bymesine sebep olur. rnein kalsiyum
karpit ile birleerek asetilen gaz kartmas, sodyum ile birleerek s oluturmas.
e) Baz ykler su ile ekil ve renk deitirerek baka yklere ve blmlere zarar verirler.
2. Buhar:
Yangnlarda su buharnn ate ile oksijen arasndaki ilikiyi keserek neticede yangnn snmesini
salamas eklinde faydas olmaktadr. Su buharnn yangn sndrmekte kullanlmas iin geminin
kaybolan tatl su yerine koyacak donatm bulunmas gerekir.
Buhar ile yangn sndrmenin baz sakncalar bulunur:
a) Yklerden bazlarnn snarak veya slanarak bozulmalarna sebep olur.
b) Baz yklerin yaplar gerei oksitlenerek veya kimyasal deiimlere urayarak zelliklerini
bozmalarna sebep olur. rnein kostik soda yk ile ve scak kmr ile kullanlmas sakncaldr.
c) Yklerin zerinde bir tabaka oluturaca iin bunun altnda kalan oksijen ile yangnn bazen
gnlerce devam etmesine sebep olur.
3. Karbondioksit:
Yanan yer ile oksijen temasn keserek atein snmesine sebep olur. Ykler veya gemi blmleri
zerinde zarar veya hasar oluturucu bir etkisi yoktur. Geminin bir blmnde birbirine borularla
balanm ve birleen borularn da teki blmlere donatlm olmasyla CO
2
tplerinin oluturduu bir
sistem bulunur. Yksek basn altnda tutulan tpler ile, yangn olan blmenin musluu alarak
karbondioksitin buraya pskrtlmesi ile yangn sndrlr.
Bu yntemin sakncas sadece gemide belirli bir miktarda bulundurulmas ve havadan daha ar
olduundan baz istif ekillerinde her yere temas edememesi gibi pek azdr.
4. nert gas (Oksijensiz hava):
Baz zel donatmlardan geirilerek havann oksijeninin alnp yerine karbondioksit ile
tamamlanmas ve bunun da yangn blmne sevk edilmesi yntemidir. zel bir-donatmdan kan hava
155
karm kadron dioksit ile nitrojen karm olduundan atein sndrlmesine etkin olur. Bu gas
karmnn yangn blmne sevk edilmesi iin boru donanm gerekmektedir. Ayrca karmn elde
edilmesi iin sv yakacak (Fuel oil) kullanlmas zorunludur. Bu da pahal bir sistem olduunu belirtir.
5. Kpk:
Makine blm yangnlar ile tankerlerin yk tanklarnda oluan yangnlar iin zel bir donanm
yaplarak kpk (foam) pskrtmesi eklinde kullanlan bir sistemdir. Yanar yerleri bir kpk tabakas
altnda braklarak oksijen ile temasn keser ve atein snmesine sebep olur.
6. elik ambar kapaklan:
Szdrmaz elik ambar kapaklar ile yangn iin gerekli olan oksijenli havann blmeye girmesi
nlenerek yangn sndrlebilir. Bunun iin bu blme giren tm hava borular, manikalar ve menholler
skca kapatlmaldr.
I. Yk ambarnda oluan yangnlar:
Yangnn bir yk ambarndaki etkisi ve genilii burada bulunan yklerin cinsleri ve kan
dumandan kestirilebilir. Manikalardan veya havalandrma borularndan yangnn scakl llebilir.
Ayrca blme perdelerinin ve gvertenin scakl da bir fikir verebilir.
Kk boyutta oluan bir yangn iin dorudan yangn hortumlarn donatarak mcadeleye
balanabilir. Bunun iin tm gerekli donanm, bu blmenin kapa almadan nce hazrlanmaldr. Blme
kapa aldnda yeni oksijen akm ile temas eden yancnn aniden bymesi tehlikesi de
unutulmamaldr. Blmeye girecek olan korumak cin iki ayr yerden sklan ve yamur perdesi eklinde
ayarlanan ift nozul kullanlmaldr.









ek. 125 (A) Bir gemi ambarndaki yangnn erie bilinir olmas durumunda nasl sndrlecei gsterilmektedir, (a)
Donanm ve buharn k yolu. (b) Souk havann giri yolu.
(B) Makine blmnde tutuan akaryaktn minimaks ile nasl sndrlecei gsterilmitir.
Gerekirse, yangn yerine girmek iin baka bir blmden buraya blme perdesi kesilerek yol
almaldr. Bylece hava ile temas ederek oksijen almas sakncasn nlemi ve yangnn bymesinin
nn kesmi oluruz.
II. Makine blm yangnlar:
inde yakt ve yalarn bulunmas nedeniyle makine blm yangnlar ok daha tehlikelidir.
Ayrca yangn ile savamak iin gerekli donatmlarn altrlmas buradan alnacak g ile
salandndan yangnn bymeden nne gemek nem kazanr. Makine blmnde oluan bir
yangn iin yakt tanklarnn gvertede bulunan Emercensi valflar ile bu blme hava salayan btn
fanlar derhal kapatlmaldr.
Kk boyutta bir yangn bu blmlerde bulunan kum kovalar veya kk minimakslar ile sndrlr.
Orta byklkte bir yangn iin 50 kg kapasiteli karbondioksitli minimakslar veya pskrtme su szan
nozullar kullanlr. ek. 125. (B) de bir minimaks ile tutumu ve bir sintine kuyusuna veya delie dolmu
sv yanarlarn nasl sndrlecei grlmektedir. Tutuarak ilerleyen bir akaryakt yangnnda bunun
nne kesmek iin kumdan set yapmak veya battaniye ile nleyerek sonradan zerine sndrc ps-
krtmek daha yararldr.
156
Byk makine blm yangnlarnda ise tm blmeyi kaplayacak bir oranda merkez blmnden
vanas alarak karbondioksit pskrtlmesi gerekir. Bunun ncesinde tm ack geitler kapatlmaldr.
Karbondioksit grnmez ve kokmaz fakat solunum yolu ile ldrc bir gazdr.
III. Elektrik yangnlar:
Yangnn balad aygta veya donanma giden ana cereyan kapatlarak, karbon tetra klorit
minimaks veya karbondioksit gazl minimakslar ile yangn sndrlmelidir. Bunun iin karbon tetra klorit
kullanlyorsa, kzgn yzey ile temas edince zehirleyici bir karm oluacandan dikkat edilmelidir.
Elektrik yangnlarnda deniz suyu asla kullanmaynz. Hem aygtlara zarar verici hem de, iyi bir iletkendir.


ONNC BLM
DENZDE CANKURTARMA
1. CANKURTARMA ARALARI:
Gemiler, kullanma aralar ne olursa olsun tadklar personel veya yolcularn can gvenliini
salamak zere zel aralarla donatlrlar. Bir gemide bulunmas gereken can kurtarma aralar
(lifesaving appliances), teknenin tipine, boyutlarna ve kullanma amacna bal olarak deiiklik gsterir.
Bunlarn tipi ve miktarlar Uluslararas kurallarla belirtilmitir. Uluslararas Denizde Can Emniyeti
Szlemesi, bu konudaki kurallar saptamaktadr.
2. TEHLKEDE BULUNAN BR GEMNN VERECE ARETLER:
Tehlikede bulunan veya tehlikeli bir duruma yaklaan bir gemi,sahilden veya baka bir gemiden
alnacak ekilde aadaki iaretleri verecektir.
a) Bir silah veya baka patlayc bir iareti bir dakikalk aralklarla kullanacaktr. Bu iareti vermek
iin gerekli aralar, ticaret gemilerinde tanmas zorunlu olan cankurtaran aralarndan saylmaz.
Sadece baka bir geminin dikkatini ekmek iin uygun bir vastadr.
b) Herhangi bir sis iareti arac ile devaml seda iareti verilecektir. Devaml olarak verilen gemi
ddk iareti buna rnek olabilir. evrenin dikkatini ekmesi ynnden ksa-uzun periyotlar kullanlr.
Yardm istemek durumunda olan bir gemi ses ile Mors kodu kullanarak S.O.S. verebilir.
c) Ikl veya dumanl roket kullanmak
1
ksa aralklarla bunlar atelemek, uzum mesafelerden
yardm istenildiini belirtir.
d) Telsiz aygtn kullanarak maniple ile S.O.S. iareti olan (. . .-----. . .) grubu vermek. aret telsiz
aygtnda genellikle tehlike frekans (distress frequency) olan 500 kc/s zerinden verilir. Bu ekilde
verilen bir iaret ardndan geminin ad ve bulunduu sonumun koordinatlar (Lat. ve Long.) da
verilmelidir. Telsiz kullanarak verilen iaretler aadaki nitelikleri kapsamaldr:
aa) Radyotelgraf alarm iareti: Geminin otomatik alarm aygt ile belirli bir sahil istasyonu dinleme
limitinde gnderilir. aret, bir dakika iinde oniki adet drt saniyelik izgi (-) den oluur ve her birinin
aral bir saniye srer.
bb) Radyotelgraf tehlike iareti: kez gnderilen S.O.S. mors grubunu kapsar. Bir ksm
otomatik alarm aygt bu iareti de verir.
cc) Radyotelgraf yardm ars: kez gnderilen S.O.S. iaretinin ardndan de" (.. - .) kodu ile
geminin arma iaretinin
2
defa tekrarndan oluur. Bu ar, alarm iaretinden yaklak iki dakika
sonra yaplmaldr. Bylece alc, aygtnn basna gemek iin vakit kazanr. aretin arkasndan iinde
bulunan tehlikenin nitelii, bulunulan mevkiin koordinatlar belirtilir.
Schermuly roketi: Silindir eklinde roket ait ucundan sa el ile tutulur ve sol el roketi ortasndan tutarak ekseni etrafnda
kvrnca roket atelenir ve st ksm ayrlarak ykselmeye balar.
. arma iareti (call sign): lk iki harf milliyeti, son iki harf geminin kimliini belirtir. Trk bayrakl gemiler TC harfleri ile
baslar.
157

Mesajdan sonra, alc istasyonlarn DF antenlerini evirerek yn saptamalar iin iki tane on saniyelik
izgi sinyali verilir. Radyotelgraf ile tehlike ars yaynlamak :;in en iyi zaman dakikalk dinleme
periyodunu kullanmaktr. Bu periyotlar G.M.T. saatinin her birinin 15 ile 45 inci dakikalarnda baslar. Bu
periyot iinde sadece dinleme yaplr.
Can filikalarnda bulunan radyo aygtlar 500 kc/s ve 8364 kc/s frekanslarndan tehlike ar yapacak
ve el ile evrilen bir g nitesi bulunan cihazlardr.
e) Radyotelefon veya VHF aygt ile tehlike mesaj ve yardm ar yaynlamak. Bu yaynlarn
nasl yapldn grelim:
aa) Aygtlar hazrlamak: RT aygtn, Uluslararas tehlike ars frekans olan 2182 kHz veya
VHF aygtn 16. kanala ayarlaynz.
bb) lk alarm sinyalinin gnderilmesi: Eer aygt msait ise, 30 saniye ile l dakika arasnda
yapnz.
cc) Tehlike arnn yaym:
- kez MAYDAY sylenmesi.
- BURASI (This is) Eer konumak g ise Delta Echo denebilir.
- kez geminin isminin sylenmesi.
dd) Tam tehlike iareti mesajnn yaynlanmas:
- Tehlike iareti MAYDAY.
- Geminin ismi.
- Geminin bulunduu mevki.
- Olaanst durumun nitelii ve istenen yardm.
- Kurtarma konusu ile ilgili varsa baka bilgi ve aklama.
ee) Btn tehlike mesajlar RT aygtlarnda 2182 kHz veya 156.8 MHZ (VHF aygtnda 16. kanal)
frekanslarndan yaplr. Eer bir istasyon ile temas edile biliniyorsa, baka bir uygun kanala geerek
konumak mmkndr.
ff) Tm uygun bir RT aygt bulunan gemiler her saat ba ve her yarm saatin banda 3 dakikalk
bir dinlemeyi 2182 kHz frekansnda yapacaklardr.
gg) tip tehlike ars bulunur. Bunlar nem srasna gre: MAYDAY, PAN PAN ve Securite
(SAY-CURE-E-TAY).
f) Uluslararas aret kod kitabndan "NC" grubunu belirtmek. Bunun anlam, "Tehlikedeyim, acele
yardm gnderin" eklindedir.
g) Drtgen bir sancan zerinde veya altnda bir kre veya benzer bir alamet ile grnecek bir
yerde hisa etmek. Bu iaret, Uluslararas aret Kod Kitabndaki iaret grubundan daha uzaktan
anlalabilir.
h) Tekne zerinde dikkate ekecek bir ate gstermek. Bu ekilde bir iaret tek bana bir tehlike
ars anlam tayamaz, fakat baka olanak yoksa dikkati ekmek iin yararldr.
i) Krmz k gsteren paratl roket atmak. Can filikalar da bu eit paratl roketler ile
donatlmtr. Roket yksee ktktan sonra parat alr ve aaya ini sresince krmz bir k ile
etraftaki istasyonlar uyarm olur.
j) Yardm ar yapacak hi bir olanak ve madde bulunmuyorsa, yz istasyona dnk ve
kollarn iki yana aarak ar ar iki tarafa indirip kaldran bir gemici tehlike ars yapm olur.
k) Inmarsat (Sat com) bulunan gemilerde Telex ve telefon ile yardm ars yaplabilir. Bu konuda
aklama aygtn bulunduu yerde kullanma hazr bulunur.
3. KAPTANIN SELAHYETI:
Verilecek bir tehlike iareti sadece Kaptann emri ile yaynlanr. Bu iaret gemi kaptan tarafndan,

. G.M.T.: Greenwich Mean Time. Greenwich boylamnda hesaplanan ortalama gne saati. Almanak, cetvel vb. kitaplar bu
saate gre dzenlenmitir.
158
gemisinin yakn bir tehlike iinde veya tehlikeye sratle yaklamas veya baka bir geminin ayn durumda
olarak iaret verme olana bulunmad olaylarda yaynlanr. Tehlike ar iaretinin yaynlanmasndan
sonra yardm alnarak bu durumdan kurtulunca gemi tarafndan keyfiyet istasyonlara bildirilmelidir. Bu
yaplmazsa, geminin bulunduu yere yardm iin rotasn eviren gemilerin vakit kaybna sebep olunur.
4. ACELECLK ARET:
Bir geminin veya gemideki gvenlii alakadar eden bir durumu bildirmek gerektii zaman Acelecilik
iareti (Urgency Signal) verilir. Bu iaretin verilme amac, tehlikede bulunan bir gemiye yardm ars
deildir. nemli bir mesajn verilmesi iin teki haberlemelerin kesilmesi ve ncelik tannmasdr.
Radyotelgraf mesajnda acelecilik iareti Mors kodu ile verilen XXX grubudur. Radyotelefon mesajnda
ise Pan Kelimesinin kez tekrar edilmesidir.
5. EMNYET MESAJLARI:
Gemi veya sahil istasyonu tarafndan seyri (navigasyon) alakadar eden bir tehlikenin belirmesini
bildiren mesajlardr. rnein, buzul grlmesi, bir amandrann srklenmesi, frtna belirmesi gibi.
Radyotelgraf ile bildirilen mesajlarda Mors kodu olarak TTT grubu verilir. Radyo telefon mesajlarnda
kez Saycuritay (Securite) kelimesinin tekrar edilmesidir. Bunun ardndan istasyonun arma iareti ve
mesajn kapsam verilir. Bu tr mesajlar genel olarak "Btn gemilere" (to ali Ships) diye yaymlanr.
6. KAPTANIN GREV:
Bir tehlike ar mesaj alan bir gemi kaptan, btn olanaklar ile tam srat ile tehlikedeki gemi
veya kimseye yardm etmek zere seyredecektir. Bunun iin geminin tehlikeye uzak olmas ve varana
kadar tehlikede olan geminin veya kiinin baka yardm almas durumu belirmesi dnda kaptana mani
olacak bir faktr yoktur. Eer yardma giden bir ka gemi varsa, birbirleri ile haberleerek tehlikeye ilk
varan geminin yardm etmesiyle rotalarna devam edebilirler. Eer tehlike ar alnd halde
gemisinin olay yerine gitmemesi iin mazereti bulunduunu belirten gemi kaptan, ary ve sebepleri
Gemi Seyir jurnaline (log Book) yazacaktr.
Tehlike ars yapan bir geminin mesajn alan sahil istasyonlar bunu yakn gemilere geirerek
olayn gelimesini izlerler. Tehlikedeki gemi ile balant kurarak yaklaan gemilere bilgi verirler. Baz
lkelerde bu ama iin kurulmu adna "Sahil Koruma" (Coast Guard) denen teekkller bulunur.
Havadan ve denizden yardm getirmek, gemilere durumu bildirmek ve mesajlar izlemek' bu kuruluun
grevi altndadr.
7. SAHLDEN YARDIM ALMAK:
Tehlike arsnda bulunan bir gemi ile sahil istasyonu arasnda yaplacak haberleme aadaki
ekillerde uygulanr:
a) El iaretleri: Bir beyaz flama veya kollarn dikey eksen zerinde hareketleri ile yaplr. ki kolun
aay yukar hareket ettirilmesi,, "Buras karaya kmak iin en iyi yerdir" anlamna gelir. Bu konuda
daha baka iaretler iin Uluslararas aret Kod Kitabnn "Can kurtarma aretleri" (Life-savings
Signals) blmne baklmaldr.
b) Ik iaretleri: Yeil ve krmz yldz k iaretleri verilir. rnein, yeil yldz anlam yukardaki
paragrafta aklanan anlamn gece bildirilmesidir.
c) teki iaretler: Bunlar k veya seda iareti olup, sahilden verilerek l inci paragraftaki anlam iin
K harfi (- . -) gerekir. rnein, k veya seda ile verilen "S" harfi (...), "Burada karaya kmak ok
tehlikelidir" anlamndadr.
8. GEMY TERK ETMEK:
Bir gemiyi terk kumandas Kaptan tarafndan verilir.Gemiyi terk etmeyi zorunlu klan acil durum
belirdii zaman ncelikle Tehlike arsnn (Distress) yaplm olmas gerekir.Byle durumlarda gemi
personelinin ne yapacaklar role talimlerinde retilir ve tatbik edilir.SOLAS role el kitabnda (Solas
Training Manuel) can yeleklerinin giyilmesinden balanarak,filika ve can sallarnn denize
indirilmesi,gemiyi terk ve denizde yaplmas gerekenler hakknda bilgiler yer alr.
159
Role talimleri ile gemiyi terk durumunda kabilecek panik ve geliigzel davranlarn nlenmesi
salanr.Kurallara gre gemide belirli aralklarla yaplmas zorunlu olan yedi adet roleden bir tanesi de
Gemiyi Terk talimidir.ISM kod gereklerine gre gemiyi terk konusunda personelin yapacaklar talimler ve
grevlerin dalm Ship board Training Manuel de gsterilen gemiyi terk talimleri ele alnacak ve
bununla ilgili donanm ve aralar hakknda bilgiler verilecektir.
Role talimleri aada belirtilen aralklarla yaplmaldr.
a)Liman terk eden geminin personeli tarafndan (yolcu gemisi)
b)Limandan hareket eden yolcu gemisinin yolcular tarafndan 24 saat iinde.
c)Srekli seyirdeki yolcu gemisinin personeli tarafndan en fazla 7 gn ara ile.
d)Uzak sefer yapan yk gemisi personeli tarafndan en fazla 14 gn ara ile.
I- Mataforalar:
Gemiyi terk durumunda Can filikalarnn veya Cansallarnn denize indirilmesi gerekecektir.
Gemilerde Can filikalar Matafora (davit) denen bir eit iki kollu vin zerinde balanrlar. Filika ba ve
k tarafndaki kancasndan matafora kolundaki tel halatlara balanmtr. Normal durumda' geminin
Filika gvertesinde kalastralar zerinde durur. Gemi terk edilirken, kalastralardan kurtarlan filika bordaya
evrilir ve ba - k ventolar karlnca filika kendi arl ile denize mayna olur ve su yzne deince
kanca kurtarma tertibat sayesinde ba ve ktan bal halatlardan kurtulur. Gemilerde kullanlan
mataforalar drt eittir.
a) Adi matafora (Radial davit): Eski tip gemilerde grlen mataforadr. Filika ba ve ktaki
palangalar yardmyla denize mayna edilir. Tamamen mekanik bir sistemdir.
b) Rubudaire kadranl matafora (Quadrantel davit): Matafora kollar viral bir donanmnn el
kuvveti ile evrilmesi ile bordaya alabora edilir.
Filika denize ba ve k taraftan balanan palangalar yardmyla mayna olur.
c)Sabit matafora (Fixed davit): Mataforada tekerlekler zerinde hareket eden ve filikay oturaca
yere tayan bir ksm vardr. Filika bu kzak zerinde mataforaya alnarak maynaya hazrlanr.
d) Beikli matafora (gravity davit): Modern gemilerde kullanlan bir tip olup arlk
merkezinin eik dzlemde kayma prensibine gre alr.Bu mataforaya bal filika ,matafora
kollarnn aaya evrilmesine gerek kalmadan,filikann arl ile istenen aamada asl
tutulabilmektedir.Bu donanma eklenen elektrik motoru ile altrlan vira sistemi role talimlerinde
denize mayna edilen filikann tekrar gverteye vira edilmesini salamaktadr.
e)Kzakl matafora: Son yaplan gemilerde karmza kan yeni tip matafora olup , gemiyi terk
eden personelin iinde bulunduu can filikasn otomatik olarak denize kaydran mataforadr.Geminin
k tarafnda ve denize meyilli olarak yaplan mataforada balanan can filikasnn kanca kurtarma
tertibat,filika iindeki bir manivelann ekilmesi sonucunda kurtulmakta ve filika mataforadan denize
kayarak dmektedir.
Kzakl mataforaya bal bir can filikas ile gemiyi terk edecek tm personel uygun ekilde
donatlm olarak filikann kapal olan i tarafna girecekler ve role cetvelinde belirtilen yerlerine
oturduktan sonra kurtarma kolu ekilecektir.Bunun arkasndan kancas kurtulan filika, kzakl
matafora zerinden hareketle iindeki personel ile birlikte denize kayacaktr.
II- Filikann denize mayna edilmesi:
a)Filika kapelas (rts) fora edilerek, filika iindeki malzeme kontrol edilir.
b)Pelikan bosalar fora edilerek, tirentilere biraz baslr.Yukar kalkan filikann kalastralar
drlr.Bylece Filika omurgas serbest kalr.
c)Matafora ayaklarnn (ek. 126.3) ba ve k vetolar (amazlar)(ek. 126.1 ve 5) fora edilir ve
elde tutulur.



160





















ek. 126A. eitli matafora tipleri ve Kanca kurtarma donanm.
d) Ko boynuzlarndan fora edilen tirentiler ekilerek (vira edilerek) filika gverteden 30 cm kadar
ykseltilir ve nce ba taraf sonra k taraf dar alabora edilir. Bylece matafora ayaklar da dnm ve
filika mayna edilecek duruma gelmi olur.Beikli matafora ek.126A tipinde ise vin frenine kumanda
eden manivela kaldrlnca mataforann beik ksm darya doru kaymaya ve zerindeki filikay da tekne
bordasna tamaya balar.Filika aa inerken istenen seviyede veya gverte hizasnda vin freni
sklarak tutulur.
e) Bundan sonra tirentiler ar ar laka edilerek filikann denize inmesi salanr. Bunun iin en iyi
yol, tirentilerin ko boynuzundan volta alnarak karlmasdr.
f Denize inen filikann kanca kurtarma donanmnn zinciri (ek. 126.B) fora etmek iin, ek.
126.7 de gsterilen el kurtarma tertibat ekilerek serbest braklr. Bylece filikann suyu demesi
ile ba ve k taraftaki Robinson kanca kurtarma donanm kendiliinden serbest kalm olur.
Gverteden filikaya inecek personel can halatlarn (ek. 126 2) kullanlr.
III- Can sallar:
Gemilerde taman cansallarnn grevi, filikalarn mayna edilme imkan olmad durumlarda
gverteden denize cansalm atarak geminin terk edilmesini salamaktr.Cansallar genel olarak aa.
maden veya sentetik maddelerden yaplm olarak iki ekilde bulunur: (a) Denize atlmaya hazr esas
boyutlarnda, (b) Denizde bir Konteyner iinde atlan ve kendiliinden ien zel biimlerde (Inflatable)
Can sallan eitli biimde Konteyner iinde bulunur. ek. 126B. de, gemi gvertesinde istif biimi ile ve
denize atl durumu ile ikinci tip ier can sallar gsterilmitir. Can sal kendi zel Konteyner iinde
paketlenmi durumda gvertede baldr. Bir baka halatta bir puntele veya mapaya bal durur. Sal
olduu gibi denize atlnca kendi arl ile gverteye bal olan halat eker, binen zor ile Konteyner
alr ve sal iinden denize frlar.




161





















ek. 126 B. Filikann denize mayna edilmesi (Role talimi).
Otomatik gaz tp alarak sal iirmeye balar. Bir ka dakika iinde sal hazr olur. Can sallarnn
iinde eitli malzeme bulunur. Bunlar, deniz demiri, su torbalar, can halat, krekler, bak, ilkyardm
antas, olta, ayna (iaret vermek iin) su ile temasta yanan ve duman kartan (portakal renkli) toz vb.
bulunur.
Can filikalarnda bulunmas gerekli malzeme ve donanm Uluslararas anlamalar-la saptanmtr.
Uluslar aras Denizde Can Emniyeti Szlemesinin, "Can kurtarma aralar" ksmnda bir filikann
tehizat olarak verilmitir
1
.









ek. 127. Can sallar.
IV- lk yaplacak iler:
Gemiyi terk eyleminde filika veya can sallarnn denize mayna edilmesi yaplrken, vakit uygun ise,
baz ilave eyalar ve malzemeyi filikaya almak yararl olur.
Bunlar iinde, ila, battaniye, su ve yiyecek ile Seyir iin gerekli baz aletler olabilir.Yiyecek alnrken
yksek proteinli yiyecekler, konserveler et gibi, tercih edilmelidir. Eer filika, geminin zerinde ileri yol
varken mayna ediliyorsa bir doblin kam kullanlmal bylece filikann geride kalmas nlenmelidir.

Milletleraras Denizde Can Emniyeti Szlemesi ve Ekleri ad altndaki Deniz Kuvvetleri Komutanl Hidrografi neriyat arasnda
yaynlanmtr.
162
Motorlu filikalar ile mekanik pervaneli filikalar dier krekli filikalarn hareketlerine yardmc olurlar
ve beraberce geminin bordasndan ayrlmay salarlar. Bu ekilde filikalarn birbirinden uzaklamadan
kalmas daha dorudur. Gemiye terk ettikten sonra filikalarn olay yerinde bulunmas, yardma gelecek
gemi ve uaklarn bunlar kolayca bulmasn salar. Filika ve sallar deniz demirlerini atarak ve parimalar
ile birbirine balayarak durabilirler. Rzgrn uygun olduu havalarda yelken aabilirler. Yelkenli bir
filikann grlmesi daha kolay olacaktr.
Denizde bulunduunuz tekne eitli boyda ve donanm zelliinde olabilir. Eer, donanm olarak
iinde bulunmas gerekli malzemelerin gemiyi terk srasnda kontroln gerektiren bir tekne ile
ayrlacaksanz, aadaki listeyi kontrol etmeyi unutmaynz:
Temel Cankurtaran malzemesi:
a) Kii bana en az 2 litre tatl su. (zerinde biraz hava boluu bulunan bidonlar denizde batmazlar.)
b) Fiekler, roketler gibi duman ve k veren iaret malzemeleri.
c) Battaniye, vb. gibi rtnecek malzemeler.
d) Kii bana en az 500 gr. glikozlu yiyecekler.
e) El feneri, bak, balta vb.
f) Pusla.
g) Plastik kova, marapa,
h) 5 kula branda, halat vb.
i) Portatif telsiz aygt.
Yukardakilere ilaveten eer zaman kalrsa, aadaki malzeme ve eyalar da ilave edilmelidir.
a) Scak tutulacak eitli giyecekler ile deniz ve yamura kar muamba.
b) lk yardm kutusu.
c) Geminin veya teknenin dokmanlar, gerekli evraklar, kasada bulunan kymetli evrak ve paralar ile
Liman czdanlar, pasaportlar. (Bir plastik torba iinde slanmaktan korunabilirler.)
V- Frtnal denizde ve tehlikeli sahilde bulunmak:
Bir gemi frtnal bir denizde veya tehlikeli bir sahilde terkedilmise, filikalarn olayn yaknnda
bulunmas imkanszdr. Can filikalar yksek bir fribord fakat kk bir drafta sahip olduklarndan rzgrn
etkisinden kurtulmalar zordur. Bu sebepten rzgrn nnde dmeye balarlar. Bununla
beraber tramola yaparak rzgra doru seyredebilirler (orsa seyir), fakat krekle seyreden bir filikann
bunu baarmas olanakszdr. te bu nedenle motorlu filikalar krekle seyreden filikaya yardm etmelidir.
Frtnal bir havada denizlerin byk dalgalarla sahili dvd bir kyda karaya kmak iin ok
dikkatlice sahil eridini tanmak gerekir. Kayalk bir sahil ok tehlikelidir ve buradan saknmak gerekir.
Sahilden verilen iaret varsa, bunlar dikkate almak yararldr. Sahil, karaya ka uygun ise, deniz
demiri denizde olarak yaklalr ve son kreklerde hz kazanmamak iin siya krek yaplr.
Denizde olaanst durumlarda panie kaplmadan uygun ilemlerde bulunmak ancak srekli ve
programl Role talimi (musters) ile kazanlr. Role talimleri, Gemiyi terk, Yangn, Su alma, atma.
Karartma gibi olaanst durumlar temsil eder..Role cetvellerinde (musters List) Personelin grev ve
yerleri belirtilir.

.Mekanik pervaneli filika: Filikann oturaklarna dik dorultuda yerletirilmi manivela evrilince ktaki pervane dner ve tekne krek ekmeden
yol alr.




163
ONDRDNC BLM
DENZDE LK YARDIM
1. DENZDE LK YARDIM (First aid at Sea):
Denizde, karadan srasnda binlerce mil uzakta bulunan bir gemi zerinde artlan deiik bir
yaam biimi grlr. Gemi adam kendine yeterli olmann artlar iin pek ok konu hakknda bilgi sahibi
olmak zorundadr. Bunlar iinde pek alk olmad, hele yaamnda bir kez dahi ilgilenmedii salk
konular bulunabilir. rnein, iimizden ka kii kolu krlm birine ine yapmak zorunda kalmtr? Oysa,
karadan uzakta yalnz bana yaayan bir kk toplumdan hi fark bulunmayan bir gemi personeli hi
olmazsa yaamn bir sre daha srdrecek kadar nlemleri almay bilecek ve uygulayacaktr.
2. TIBB YARDIM STEMEK:
Gemide bir kaza veya nemli bir hastalk grldnde, doktora bulunmayan bir geminin kaptan
aadaki yollardan biri ile tbbi yardm isteyebilir.
A) Radyo ile (RT veya VHC):
En yakn sahil istasyonu ile temas kurunuz veya 2182 Khz veya VHF ile 16.nc kanaldan "PAN
PAN" ars yapnz.
B) Dorudan yardm istemek:
Gstereceiniz iaretler ile dorudan yaknmzdaki istasyondan veya gemilerden yardm isteyiniz.
Bunun iin aadaki iaretleri veriniz:
(W) Sanca
veya
Mors kodu ile (W) iareti (. - -)
Bunlarn anlam: Tbbi yardm istiyorum.
Denizde istenen tbbi yardm gelene kadar, oluan kazann veya hastaln alnabilecek tedbirler
ile zaman iinde hayat yitirilmesindeki nemini azaltmak iin gemi adam baz lk yardm bilgilerini
edinmek zorundadr. Bunun iin renilecek kural udur: "DAMA SAKNLNZ KORUYUNUZ VE
ARIYI AZALTICI TEDBRLER ALINIZ".
C) Inmarsat (Sat com) ile Yardm stemek
Bu konuda gerekli aklama ilerdeki blmde verilmitir.
3. LK YARDIM DOLABI:
Gemide bulunan ilk yardm dolab (First aid box), kaza ve hastalklara kar kullanmak zere bir
eczaneden temin edebileceiniz genel ilalar ve malzemeleri ksaca grelim. Bu ilalarn byk bir ksm
doktor reetesi ile temin edildiinden, acente vastasyla listenizi bir doktora kontrol ettirmeniz ve tasdik
edilmesini salamanz, gerekir.
lacn Ad Kullanld Yer
- Paracetomol Ar kesici olarak
- Novalgine " " "
- Buscopan " " "
- Palerol Bbrek sanclar iin
- Octinum (damla) Mide ve barsak sanclar iin
- Sulfamid Enfeksiyon
- Bactrim urup eklinde alnan daha ok ocuklar iin
kullanlan enfeksiyon ilacdr.
- Negram drar yolu antibiyotikleri. Gonore ve
- Helpa idrar yolu enfeksiyonlarndan denizde
- Helmoblen kullanlan ila trleridir.
- Purinol granle
164
- Azogangtrisin
- Uropol
- Tetracycline-kapsl Enfeksiyonlarda kullanlan penisilin
- Ampiciline trevleri ilalardr. Ampul, urup,
- Kloranfenikol fitil, eklinde olurlar.
- Amockcycline
- Eritromicine
- Lincocine (Yalnz ine eklindedir)
- Kompensan Mide ikinlii ve yanmalar iin kul-
- Dank lanlan antiasit ilalardr. Azdan
- Alujel pastil eklinde alnp emilerek veya
- Brimos urup eklinde iilerek kullanlrlar.
- Talcit (Tablet veya urup)
- Mucaine (urup)
- Simeco (urup)
- Lomotil Diare (ishal) iin kullanlan ilalardr.
- Superkolit
- Streptomagma (tablet veya urup)
- Maxeforme (Tablet ve damla)
- Pursennit Kabzlk olaylarnda kullanlr.
- Magnesie Calcinee (toz)
- Hind ya (ok inat durumlarda 40 gr kadar)
- Anthisanl kremler Bu ilalar alerjiye kar kullanlr.
- Systral krem
- Schericur pomat
- Pristina krem
- Anestol (ac giderici)
- Bephantene pomad Gne yanklarna kar kullanlr.
- Cancstene pomad
- Klisindin (ac giderici)
- Magadon tablet Uykusuzlua kar alman ilalardr.
- Noludar tablet
- Equanil tablet
- Validol (damla) Heyecan yattrc, teskin edici ilalardr.
- Diazem (kapsl)
- Nobrium
- ncidal (hap ve vurup) Yiyeceklerden oluan alerji durumla-
- Antistin (Tablet veya ine) rnda kullanlacak ilalardr.
- Calcium (tablet veya ine)
- Tavecyl
- Caladryl Yiyeceklerden oluan allerji durum-
- Schericul larnda hariten srlerek kullanla-
- Betnovate ak ilalardr.
- Theraflu Nezle ve grip iin kullanlacak ilalardr.
- Coryband
- Arbitus
- Antigrip C
- Vicks Adale arlar iin srlerek kulan-
165
- Bengay lacak ilalardr,
- Algesal
- Lasonil pomat arpma ve incinmelerde hariten srlerek
kullanlacak ilalardr.
- Teramicin Yaralara srlecek ilalardr.
- Garamycine
- Madecassol
- Diinol Di arlar ve rklerinde kullanlan ilatr
4. LK YARDIM DOLABINDA BULUNACAK BAKA MALZEMELER:
a) Steril eldiven ve giysi (sterile dressing)
b) Gazl bez: 6 adet byk (gauze pack)
c) Steril pamuk
d) gen bandaj (triangular bandage)
e) Krep bandaj
f)Yapkan plaster (5 m x 2.5 cm)
g) Doktor termometresi
h) Yara kapatmakta kullanlan bandlar (plaster)
i) Parmak klf
j) Nobecutane sprey (100ml)
k) Tansiyon lme aleti
l) ne yapmak iin gerekli alet ve malzeme
m) Tentrdiod
n) (oksijenli su
o) Aspirin
5. LALARIN SAKLANMA VE KULLANMA SRELER:
Gnlk yaantda bir ok ilalarn kullanldn grrz. Ayrca, geminin Ecza Dolabnda da
eitli ilalar bulunur. lalarn ne kadar sre saklanacaklar ve kullanlacaklar hakknda ilk bilgiyi,
bunlarn korunmasnda kullanlan d ambalajlan zerinde bulunur. Bir ila kutusu zerinde bulunan Son
Kullanma Tarihi, bu ilacn emniyet ile pullanlacak en son tarihini gsterir.
Aadaki tabloda en ok kullanld ilalarn kullanma sreleri iin bilgiler bulunmaktadr.
Aldktan sonra
lacn cinsi kullanma sresi Uyarlar
Aspirin 2 sene Tabletler zerinde parlak kristaller
varsa veya kutuyu anca sirke kokusu
geliyorsa ilac kullanmaynz.
Tabii pudralar ve 2 sene
teki souk ilalar
Antibiyotikler Aldktan sonra yazl olan zerinde son kullanma tarihi
kullanma zamann aan hi bulunmayan ilalar iin eczac
bir antibiyotik saklanmama- veya doktora dannz,
ldr.
Mide ekimesi ve 1 sene
hazmszlk iin
kullanlan ilalar
Antihistaminler: Tabletler 2 sene Aslnda parlak olan tabletler
Tablet veya uruplar uruplar 6 ay mat halinde grnyorsa, kul-
lanmaynz.
Souk algnl 6ay -1 sene Kullanmadan nce alkalayarak
166
ilalar ilacn temiz olduunu kontrol ediliniz.
Kremler 6 ay Bunlarn bnyelerinde nemli
oranda su bulunur ve uzun sre
kullanlmayan kremlerde
su aa kabilir.
Merhemler Tpte bulunanlar 2 sene,
kavanozda duranlar 1 sene
Mshiller Tabletler 2 sene, sv ilalar
6 ay ile 1 sene
Gz, kulak, burun 1 ay, 2 yl ve 6 ay Son kullanma tarihine itibar damlalar
ediniz.
Az alkalama 1 sene ilacn son kullanma tarihine ilalar
itibar ediniz.
Uyku haplar 2 sene Son kullanma tarihine itibar ediniz. Vitaminler
2 sene veya kutusunun
zerindeki sre
6. BA ARISI:
Ba arsnn ok eitli sebepleri bulunur. Bunlar basit sebeplerden nemli hastalklara kadar
grlebilir. rnein, beyin kanamas, beyin damar tkanmas, kulak hastal, di hastal, yolculuk
yorgunluu, sara, gne arpmas, nevralji, havaszlk, bbrek hastalklar, tansiyon dmesi vb. olabilir.
Basit olaylarda bir bez parasnn scak sirkeye batrarak alnn zerine balamak veya sk sk
buruna kolonya ektirmek yararl olabilir.
7. BAYGINLIK:
Baylma, geici olarak uyanklk halinin kaybolmasdr. Baylan kimse yere der Basit baylmada
nce bir baygnlk hissi gelir, yz kl rengini alr, soluma hzlanr, nabz zayflar, uur kaybolur. Sebebi
beyne giden kann azalmasdr.
Baylan birini ba aaya gelecek ekilde yatrn. Sonra elbiselerini, gsn aarak, kol ve
bacaklarn, gsn ovunuz. Yzne souk su serpmek, ispirto, kolonya ve sirke koklatmak da
yararldr.
Kaslma halinde bol hava verilmelidir, yze souk su serpmeli, eter koklatlmaldr. Kalp hastas
olanlarn yzne birdenbire souk su serpmemeye dikkat edilmelidir.
8. GNE ARPMASI:
Yaz scanda gne altnda uzun sre kalan birinde kann baa hcum etmesinden baylma, yz
ve gzlerin kazam as ve iddetli ba ars eklinde grlr.
Bunu tedavi etmek yolu hemen hastay glgelik ve havadar bir yere kaldrmak, gsn, amak,
kemerini zerek iyi nefes almasna salamak iin serbest bulundurmaktr.Hastann ellerini, bileklerini,
yzn, alnn souk su ile varsa buz ile slatmak, bir bez ile silmelidir? Suni teneffs de yaplabilir.
9. SUN TENEFFS:
Suni teneffs, bir insann yapt tabii teneffsn bir uygulamasndan ibarettir. Bunun dakikada
16-18 kez yaplmas gerekir. ki yoldan yaplr.
a) Hastay yzkoyun yatrnz. Teneffs yapmasn salayacak kii arkasna geerek, hastay
bacaklar arasna alarak, ellerini mmkn olduu kadar aacaktr. Bundan sonra kaburga kemiklerinden
yukar doru kuvvetle skacaktr. Bu sk kuvvetli olarak fakat aralkl olarak yaplacaktr. Bu bastrma
srasnda nefesin borulardan nasl girip kt iitilir.
b) Hastay ek. 128. l de grld ekilde srt st ve baz biraz geriye ve aaya doru yatrnz.



167



















ek. 128. Bir hastaya suni teneffs yaptrmak
Bundan sonra ek. 128.2 de grld gibi ba iyice geriye doru yaslayarak azn anz. ek.
128.3 de grld gibi, aznz hastann azna kapayarak kuvvetli olarak nefesinizi hastann azna
veriniz. ek. 128.4. de gsterilen biimde aznz ekerek verdiiniz havann boalmasn salaynz. Suni
teneffse bu ekilde devam ediniz.
10. ZEHRLENMEK:
Zehirlenmek olaynda yaplacak ilk i hastay kusturmaktr. Kusturmak iin lk st veya bolca lk
su verilir. Boaz bir tavuk ty ile, veya parmak ile kartrlarak kusturmak iin ba aa tutulur.
Zehirlendikten sonra epey zaman gemi, yani hastada kendiliinden kusmak ve ishal gibi
belirtiler grlm ise, kalbin gcn arttrmak zere alkol ile vcudu ovmak ve hasta kendine geldii
mddet iinde scak iecek vermek gerekir.
Gemicilikte en fazla zehirlenme boya ileri srasnda grlr. Boya srasnda sk sk temiz havaya
kmak, boyanan yerleri havalandrmak ve yourt yemek zehirleme ncesinde alnacak tedbirlerdir.
11. NE YAPMAK:
Denizde ortaya kan hastalk ve kazalarda hastann acsn azaltmak iin seilen yol ounlukla
hap eklinde ac dindiren ilalar vermektir. Bu ilalar iinde gemide kullanlan Dolantn haplarn
sayabiliriz. Bu arada Dolanln gibi kuvvetli ar dindirici ilalar gemi kasasnda tutmak gerektiini,
bunlarn ancak doktor raporu ile temin edile-bilineceini de belirtelim. Eer tablet eklinde ar kesici
yoksa, hastaya ine yapmak gerekecektir. rnein, elimizde Dolasal veya petdn ineleri
bulunabilir. Bunun iin nasl ine yaplacan bilmek zorundayz.
lk kez ine yapacak birisi iin en emniyetli blge hastann kaba etleridir. Bunu ek. 129. de
gstermektesiniz. Hastann ekilde gsterilen taral blmlerinden birine ine yapabilirsiniz. Bunun
iin kullanacanz neyi kaynatarak mikroplardan temizleyiniz. Bundan sonra ilac ektikten sonra
enjeksiyonu geri bastrarak iindeki havann kmasn salaynz. Hastann ine yaplacak kaba etini,
bir pamua damlatacanz alkol ile siliniz. Hastann cann yakmamak iin ineyi birden hatrnz.
nce geri ekerek enjeksiyonunun iinde kan gelip gelmediini, dolaysyla bir damara rastlayp
rastlamadn kontrol ediniz. Eer kan gelmezse ar ar ilac boaltabilirsiniz. neyi geri ektikten
sonra kk bir alkoll pamuk ile yerini silip, zerine basnz.




168












ek. 129. Bir hastann ine yaplacak kaba etleri blgesi yukarda taramal olarak gsterilmitir.
12.AKAN KANI KESMEK:
Vcudun herhangi bir yerinden akan kan kesmek iin en iyi ila oksijenli sudur. Kan akan
yerde, oksijenli su ile slatnz bir pamuk veya gazl bezden tampon yaparak bastrnz.
Burundan akan kan durdurmak iin sirkeye batrlm bir pamuk tka koymak veya buruna
sirke ekmek akan kan durduracaktr.
13.KOMA:
Ar, hrltl bir nefesle birlikte gittike artan bilin kayb; baylmadaki gibi geici olmayp uzar.
Bata incinme, kafatasnn sarslmas, akan kann beyni zorlamas, gaz zehirlenmesi gibi durumlar sebep
olabilir. eker eksiklii de enslin komasna sebep olur.
Koma her durumda lmden nceki devre olabilir.
Hastann dilerini aralaynz. Azm aaya doru getirerek, oluacak aralktaki iindeki svnn
akmasn salayanz. Nefes almasn grdkten sonra ek. 130. da gsterilen ve Korno pozisyonu denen
durumu almasn salaynz.



ek. 130. Koma pozisyonu.
Koma pozisyonunda bulunan hastann yzn ykayarak ardndan masaj yapmaya balaynz.
Komal bir hastann tedavisi iin vakit geirmeden bir doktor ile temas etmeye almalsnz.
14. KRAMP:
Kaslarda iddetli arlarla bir arada irade d kaslma ve genellikle insann geici olarak hareket
edemez hale gelmesidir. En ok baldrda olur.
Aryan kasa masaj yapnz ve dizinizi gerip ayak parmaklarnz yukar vererek uzannz. Bylece
kramp olan baldr kasnz geveyecektir.
75. OMUZ, KOL VE DRSEKTE IKIKLAR, ENE KEMNN KAYMASI:
Denizde oluan kk olaylarnda yaplacak ilk i, kk olan yerin daha fazla zorlanmasn
nlemektir. Eer bir doktor tedavisi yapmak imkan varsa, hastay zorlamadan beklemesini salamak en
iyi yoldur. Eer yakn bir sre iinde tedavi imkan yoksa, ek. 131. a, b ve c de gsterilen ekilde yardm
edilerek kklar dzeltilir ve zedelenen yerler dardan Lasonil gibi kremler ile ovularak tedavi edilir.
16. YANMALAR
Genel olarak bir yanma durumunda yanan blgeyi soutmak iin en az on dakika tatl veya tuzlu
su veya buz ile ykaynz. Yank yeri sarmadan, hava ve k ile temas etmesini salayarak ve hastay lk
tutarak tedaviye devam ediniz.
Kimyasal maddeler ile yanma durumunda elbiselerini kartarak yank yeri ykaynz. Eer asit yanmas
ise, varsa sulandrlm soda bikarbonat ile yanan yeri temizleyiniz.
169








ek. 131. eitli kklarn giderilmesi.
Elektrik yanmalarnda aygtn alterini kapatnz. Eer bu mmkn deil ise, elektrik iletmeyen bir
plastik, lastik veya aa kullanarak hastay bulunduu yerden kurtarnz. Bundan sonra tedavisine
balaynz,
17. DENZ TUTMASI
zellikle denize yeni balayanlar, frtnal bir havada sefere kmadan nce alkol almak veya ok
miktarda yemek yemekten kanmaldr. Deniz tutmasnn ok rahatsz ettii kiiler, sefere balamadan
bir saat nce bulant haplarndan bir tane alabilirler.
Deniz tutmasna kar en iyi ila, mmkn olduu kadar mcadele ederek bu artlara almaktr.



ONBENC BLM
DENZDE HABERLEME YNTEMLER
1. TANIM:
Bir toplum iinde dil birlii olduu halde insanlar arasnda haberleme yntemleri kurulmutur. Dil
birliinin ortadan kalkt uluslararas bir i alan olan denizcilikte haberleme sorunu ise, taraflarca
benimsenerek kabul edilen ortak bir yntem ile salanr.
Gnmzde eitli durumlarda, yerlerde ve bunlara ait gayeler iin kurulan haberleme
yntemleri byk bir geliimin sonucudur. Yaantnn kara zerinde daha kesif bir grnte olduu ve
daha yararl imkanlara sahip bulunduumuz bilinen bir gerektir. Kara ile balarn koparm bir gemi
zerindeki insanlar iin ok eitli konulan kapsayan haber almak veya haber vermek sorunlar daha ok
nem kazanmaktadr. nsanlar arasnda dayanma ve anlamaya koordine etmek ve buna uluslararas
bir karakter kazandrmak "Deniz haberlemesini meydana getirmitir.
2. HABERLEME YNTEMLER:
Denizde en basit haberleme yntemi "pasaparola" eklindedir. Bu yntemde, haberci ile alc arasnda
dizilen gemiciler haberi birbirine terek alcya kadar getirirler. Frtnal bir havada, ba kasara ile
haberlemesi kesilen bir gemide gverteye birbirini duyacak kadar aralkla dizilen gemiciler, kpr
stnden verilen kumandalar pasaparola ile ba kasaraya iletilir. Bu yntemi bir kenara brakrsak, genel
olarak Denizde haberleme yntemleri ikiye ayrlr:
I- Grerek haberleme,
II- Duyarak haberleme.
Grerek haberleme sistemleri en eski uygulamalar olup ksma ayrlr:
a) Semafor haberlemesi,
b) aret sancak ve flamalar ile haberleme,
c) Ildak ile haberleme.
Duyarak haberleme sistemleri modern gemicilikte kullanlan aygtlardan faydalanlarak yaplr:
a) Radyotelefon ile haberleme,
b) Radyotelgraf ile haberleme.
170
c) Inmarsat (Sat com) aygt ile haberleme
3. GREREK HABERLEME:
Grerek haberleme aralar iinde aret fiekleri de saylabilir. Olaanst bir durumu
(Emergency) haber vermek iin kullanlrlar.
Semafor (Semaphore): Gndzleri iki gemi veya gemi ile sahil istasyonu arasnda en ksa
mesafelerde haberlemek iin kullanlan bir yntemdir.
Semafor alfabesi: ki elde tutulan iki filama ile kollarn vcut ile yapt deiik ekillerden
kaynaklanan bir alfabedir. ek. 132. de Semafor alfabesinin yapl ekilleri gsterilmitir. ekillere dikkat
edilirse bir sonraki hareket ncekinin saat yelkovan ynnde devam olup 45 farkl biimidir. Bylece bir
tur tamamlandktan sonra hareket teki kola gemektedir. Dikkat edilirse say gstermek iin bir iaret
yoktur. Bunun iin say iareti (numeral sign) gsterilir. Bundan sonra saylar hecelenir. Baz harflerin ek
manalar vardr. "C" harfi, ayn zamanda cevap iaretidir. "J" harfi yn iaretlidir. "U" harfi uyar iaretidir.
Semafor ile haberlemede Mors kodlarnda olduu gibi, "BT", "AAA", "IMI", gruplar ayn anlamda
kullanlr.
aret Sancak ve Flamalar: Gemilerin kendi aralarnda veya sahil istasyonlar ile her biri bir harf
veya sayy belirten renkli sancak ve flamalar ile grerek haberlemeyi salarlar. aret sancaklar
gemilerde Kpr stnde, miyar gvertede bulunan bir direin seren veya giz cundasndaki salvolarda
toka edilirler. ek. 133 de aret sancaklarnn ekileri gsterilmitir.











ek. 132. 1 inci ve 2 nci Tekrar flamalarnn kullanl.
Gnmzde haberleme yntemleri olduka gelimi olduundan, aret sancaklar
(alphabetical flags) tek anlam belirten ekillerde kullanlrlar. rnein, tehlikeli yk tayan bir gemi "B"
sancan, transit geen bir gemi "T" sancan, Klavuz isteyen bir gemi "G" sancan toka eder.
Bunlarn biimleri ve tek sancak anlamlan Ek. (I) de gsterilmitir.
Sancaklarn kod yaplar: Deniz haberlemesinde kullanlan sancak ve flamalar aadaki
ksmlara ayrlrlar:
a) Alfabetik sancaklar (alphabetical flags),
b) b)'Say flandralar numeral pendants),
c) Yardmc (tekrar), flamalar (substitutes),
d) Cevap ve Haberleme iaret flandras (Code and answering pendants).
aret sancaklar ile haber gnderilecei zaman aret kitabndan (Signal Code Book) alnan gruplar
oluturulur. Ayn ekilde bir haber alnrken okunan gruplar aret Kod kitabndan bulunarak anlamlar
kartlr.








171













ek. 133. aret sancaklarnn toka edilii.
4. DUYARAK HABERLEME:
Duyarak haberleme yntemleri iinde sade iaretlerini, rnein gemi dd ile verilecek
iaretleri de sayabiliriz. Seda aleti ile Mors kodu kullanlarak iaret verilir. Bunlarn anlamlan iin aret
Kod Kitab esastr. rnein iki uzun bir ksa ddk iareti; "G" harfini tanmlar ki, bunun anlam "Bir
klavuz istiyorum" eklindedir. ki ksa ddk iareti "" harfini tanmlar ki, bunun anlam "seyrimi iskeleye
alyorum" eklindedir. Rmorkr tarafndan yedeklenen bir gemi bir uzun bir ksa ddk alnca "N"
harfini (negative) vermi olur ki, anlam "ekme" (olumsuz) eklindedir.
Radyo Haberlemesi: Radyo haberlemesinin esasn verici ile alc arasnda yaynlanan radyo
dalgalar oluturur. Radyo haberlemesinde elektro manyetik dalgalarn hz yaklak k hzna eittir.
Bu sebepten annda yaplacak bir haberleme iin radyotelgraf veya radyotelefon pratik ve kullanldr.
Inmarsat (Sat com) Telex ve Telefonu ile yaplan haberleme konusunda bilgi ilerde verilmitir.
5. MORS ALFABES:
Mors alfabesi ile iaret gndermek iin kullanlan balca yntemler unlardr:
a) Ses (seda), b) Ildak, c) Telgraf, d) Radyotelgraf.
Mors alfabesi ile yaplan haberlemede, harfler, saylar, noktalama iaretleri biri nokta (.) teki
uzun hat (-) olan iki iaretten oluur, bu iaretler yalnz balarna veya bir arada anlamlar deien harfleri
olutururlar. Nokta ve izgi ile oluan Mors Alfabesi ek. 134. de gsterilmitir.
Mors alfabesi, ses arac ile verilecekse, ksa ses noktay, uzun ses izgiyi meydana getirir. Veri
ile al arasnda uyum salanmas iin iaretlerin yazlmasnda Mors kodlarnn prensiplerine uyulmak
gerekir. Buna gre, bir nokta birim saylr, bir hat birim kabul edilir. Mors haberlemesinde normal veri
hz yaklak olarak dakikada sekiz kelime veya krk harftir.
6. ULUSLARARASI ARET KOD KTABI:
IMC Onun 1965 ylnda drdnc toplantsnda adapte edilen kod kitab dzenlemesi deiiklik
ve zellik gstermektedir.
Kod kitab balca iki blmden meydana gelmitir.
1) Haberleme yntemleri,
2) Metinler.
7. CANKURTARMA ARETLER (Life-Savings Signals):
Karadan verilen iaretler tehlikede bulunan kk ve tekne ve mrettebatn uyarmak amacn
tar. Bu iaretlerin gndz ve gece verili ekliyle manalarn aklarsak;
Gndz: a) Dey olarak hareket ettirilen kol veya beyaz bayrak hareketleri.
b) veya yeil yldz iaretinin yakl.
c) veya k yahut sesle verilen (K) (-. -) kod iareti. Gece:
172
a) Dey olarak hareket ettirilen beyaz k veya alev iareti.
b) veya yanan yeil yldz iareti.
c) veya k yahut sesle verilen (K) (-. -) kod iareti.
Yukarda verilen iaretlerin manas; Karaya kmak iin buras en uygun yerdir. Gndz
a) Yatay olarak uzatlan iki kol beyaz bayrak iareti.
b) veya yanan krmz yldz iareti.
c) veya k yahut sesle verilen (S) (...) kod iareti. Gece:
a) Yatay olarak hareket ettirilen beyaz k veya alev iareti.
b) veya krmz yldz iareti.
c) veya k yahut sesle verilen (S) (...) kod iareti.
Yukarda verilen iaretlerin manas; Burada karaya kmak ok tehlikelidir.
Can kurtarma aretlerinin bir blmn de bir gemiye veya insana kurtarclarn verdikleri
iaretler kapsar.
Gndz iaretleri:
a) Portakal renkli duman iareti.
b) Bir dakikalk aralklarla verilen imekli k iareti. Gece iaretleri:
Yaklak olarak birer dakika aralklarla atlan beyaz yldz roketi.
Yukardaki iaretlerin anlam; Kurtarclar tarafndan grldnz, ksa bir sre sonra
yardmnza gelinecektir.
8. RADYOTELEFON LEMLER:
MAYDAY (Tehlike): Tehlikede olan ve derhal yardm isteyen yzer bir nitenin arsdr.
PAN (Acil): Emniyette olan bir gemi veya kimseye geirilmesi gereken acil bir mesaj tanmlar.
SECURTE (Emniyet): (Sekurite) Seyir emniyetini veya mhim meteorolojik
uyarmalar kapsayan bir mesaj tanmlar.

Fonetik alfabe ve say heceleme tablosu
Harf Kelime Harf Kelime
A Alfa N November
B Bravo O Oscar
C Charlie P Papa
D Delta Q Quebec
E Echo R Romeo
F Foxtrot S Sierra
G Golf T Tango
H Hotel U Uniform
I India V Victor
J Juliett W Whiskey
K Kilo X X-ray
L Lima Y Yankee
M Mike Z Zulu

Say Kelime Say Kelime
0 Nadazero 6 Soxisix
1 Unaone 7 Setteseven
2 Bissotvvo 8 Oktoeight
3 Terrathree 9 Novenine
4 Kartefour Ondalk Decimal
5 Pantafve Nokta Stop
173
9. IILDAKLA HABERLEME (Flashing Light signalling): Ildakla verilecek
haber aadaki ksmlardan meydana gelir:
a)ar (the cali): arlacak istasyonun tannma iareti veya genel ardan ibarettir. "Cevap
aret" ile cevaplanr. Genel ar iareti A, A ... A kodu eklindedir.
b)Tannma: Yayn yapan istasyon DE kodundan sonra tannma iaretini veya adn eker. Bu
iaret, alan istasyon tarafndan tekrarlanr.
c)Metin (Text): Kod gruplar veya dz konuma eklinden ibarettir. Kodlu konuma yaplacaksa
kodlar, "YU=Uluslararas aret Kitab yardmyla haberlemek istiyorum" kodundan sonra ekilir. Her
kelime veya grubun aln (T) ile bildirilir.
d)Sonu (the ending): Bitim rumuzu AR'dir. Buna kar istasyon (R) ile cevaplar.
10. SANCAKLA HABERLEME (Flag, signalling):
aret sancaklaryla yaplan ve bir, iki veya l gruplarla manalandrlan haber verme veya alma
yntemidir.
1) ekilen her grup alc tarafndan seilecek ekilde dzenlenmeli ve anlalana kadar
braklmaldr. aretler herhangi bir yap veya duman gibi, alnmasn gletirecek faktrlerden
saknlarak ekilmelidir.
2) ar: arlacak istasyonun tannma iareti ile iaret ekilir. Eer ar ekilmemise
iaretlerin grebilen btn alclar iin tertip edildii anlalr.
3) Cevap: ary alan btn istasyonlar cevap flandrasn ekerek mezestrede tutacak ve iaret
anlalnca cevap flandras toka edilecektir. aret veren tarafndan, ektii iaret arya edilir edilmez
iareti alan cevap flandrasn tekrar mezestre edecektir.
//. RADYOTELEFON HABERLEMES:
1) arma Yntemi: ar; (a) defadan fazla olmamak artyla arlan istasyonun ad veya
tannma iareti, (b) "DE" (DELTA ECHO) kodu, (c) defadan fazla olmamak artyla arlan
istasyonun ad ve tannma iaretinden ibarettir.
stasyon ile temas kurulduktan sonra tannma iareti veya istasyon isminin bir kereden fazla
gnderilmesi gereksizdir.
2) ary Cevaplama: arya cevap yle yaplr:
a) arnn istasyonun tannma iareti veya ad ( defadan fazla belirtilemez).
b) "DE" (DELTA ECHO) kodu.
c) arlan istasyonun tannma iareti veya ad ( defadan fazla belirtilmez).
3) Civardaki istasyonlar arma: Her ar iin defadan fazla yaplmamak zere CQ
(CHARLIE QUEBEC) kod grubu kullanlmaldr. Haberleme uluslararas kodlarla yaplacaksa
"INTERCO" kodu belirtilmelidir. sim, yer vb. gibi normal konuma dilinde bildirilecek mesajlarda,
haberlemenin konuma diliyle yapldn belirtmek zere "YZ" (YANKEE ZULU) kod gurubu verilir.
Eer istasyon konuma trafiini annda kabul edemeyecek durumda ise, aran istasyonun
beklemesi gerekeceini belirtmek zere "AS" (ALFA SERRA) kod grubu bekleme sresini gsteren
rakamlarn nnde belirtilir. Yaynn alnd "R" (ROMEO) sinyali ile bildirilir.
Haberin tm veya bir paras tekrarlanacaksa RPT (ROMEO PAPA TANGO) kod grubu
kullanlacaktr.
Haberlemenin sona erdii AR (ALFA ROMEO) kod grubuyla bildirilir.
12. SMAFORLA HABERLEME (Signalling by Semaphore):
1) Baka bir istasyon ile Simaforla haberlemek isteyen bir istasyon bu isteini KI (KLO
UNEONE) kodunu herhangi bir yntemle ekerek bildirilir. Eer istasyonlar birbirinin gr alan
iindeyse Simaforla dikkat iareti yaplabilir. .
2) ary alan istasyon ya cevap flamasn toka eder, veya Simaforla cevap iareti C) yapar,
veyahut Simaforla konuamayacak durumda ise (YSI) kodunu eker.

174























13. EL BAYRAKLARI YARDIMIYLA MORS HABERLEMES:
Semafor haberlemesinde olduu gibi, el bayraklar kullanlan Mors alfabesinin genel iaretleri
olan nokta ve izgiyi tamamlayan hareketler (figrler) ile haberlemek yntemi 1969 aret kitabnda
verilmitir.
Buna gre, (U) eklinde olduu gibi bayraklar tutan kollan yukar kaldrmak nokta (.) ve (R) de
olduu gibi. bayraklar tutan kollar yatay uzatmak da izgi (-) iaretini v ermektedir.
14. HABERLEMENN BTN YNTEMLERNDE KULLANILAN ARETLER:
AA......... den sonra hepsi (tekrarlama sinyali RPT den sonra kullanlr ve ... den
sonra hepsini tekrarlaynz anlamna gelir).
AB......... den nceki hepsi (tekrarlama sinyali RPT den sonra kullanlr ve, ... den
ncekilerin hepsini tekrarlaynz anlamna gelir).
AR......... Bitirme sinyali veya yayn, ya da iaretin sonu.
AS.......... Bekleme sinyali veya periyot.
BN......... ... ve ... arasndaki hepsi (RPT den sonra kullanlr, ... ve ... arasndaki
kelimelerin tmn tekrarlaynz anlamndadr).
C ......... Evet (Olumlu).
CS......... Gemi (stasyon) ad veya tannma iareti nedir?
DE......... Den/dan (aran istasyonun ad/ tannma iaretinden sonra ekilir).
K ......... Sizinle konumak istiyorum (veya yayna davet).
NO......... Hayr (Olumsuz). (Sesli haberlemede okunma NO eklinde olacaktr).
OK......... Doru tekrarn alndnn teyidi veya "dorudur" anlamndadr.
RQ......... Soru.
R ......... "Alnd" veya "Son sinyalinizi aldm" anlamndadr.
RPT......... Tekrarlama rumuzu, "Tekrarlyorum", "ektiinizi tekrarlaynz" veya
"Aldnz tekrarlaynz" anlamndadr.
175
WA.......... den sonraki kelime veya grup (RPT den sonra kullanlr. ... den sonraki
kelime veya grubu tekrarlaynz anlamndadr).
WB............ den nceki kelime veya grup (RPT den sonra kullanlr. ... den nceki
kelime veya grubu tekrarlaynz anlamndadr).











ONALTINCI BLM
GMDSS - GLOBAL DENZ TEHLKE VE GVENLK SSTEM
GMDSS ksaltmas ile aklanan sistem denizde can gvenlii amac ile gelitirilmi ve IMO
tarafndan tm gemilerde bulundurulmas zorunlu klnmtr. Teknolojik haberleme alannda salanan
olanaklarn ok ileri dzeylere varmas sonucunda, denizde can gvenliini oaltma konusunda yaplan
almalar uluslararas kurulular tarafndan GMDSS sistemini ortaya kartmtr. Bu sistem u
kurulularn ortak almalar sonucunda olumutur: Uluslararas Haberleme Birlii (ITU), Uluslararas
Radyo Dayanma Komitesi (CCIR), Dnya Meteoroloji Organizasyonu (WMO), Uluslararas Hidrografi
Organizasyonu (IHO), Inmarsat ve Cospas-Sarsat. Sistem teknik ve hukuki ynyle IMO ve ITU
tarafndan ekillendirilmitir. 1974 SOLAS ile biimlenen deiiklikler l ubat 1999'dan sonra 300 grt'dan
byk tm gemileri kapsayacaktr.
Aada fazla ayrntlara girmeden sistem hakknda aklamalar verilmektedir. Bu sistemin
zellii gemi tonajlarna gre deil, sefer blgelerine gre snflandrlm olmasdr.
SEFER BLGELER
A1 Deniz Alan
En az bir VHF ky istasyonu tarafndan kaplanan ve VHF/DSC uyarlarnn alnaca yaklak
kydan 20-30 deniz mili akla uzanan deniz alanlardr.
A 2 Deniz Alan
A1 Deniz alan tesinde en az bir dalga (MF) ky istasyonu tarafndan kaplanan ve MF/DSC
uyarlarnn alnaca, kydan yaklak 100 deniz mili uzak deniz alanlardr.
A 3 Alan5
A1 ve A 2 Deniz alanlarnn dnda 70 Kuzey ile 70 Gney enlemleri arasnda kalan tm yer
kuadr. Bu alan Inmarsat uydular tarafndan kuatlmtr. (Bk. Sat-com Haberlemesi)
A 4 Alan
70 N ve 70 S Enlemleri dnda kalan her iki kutup blgesini iine alan deniz alanlarn kapsar.
GMDSS Sistemindeki tm istasyonlarda hangi blgede sefer yaparsa yapsn ortak zellikler
unlardr.
1.Birbirinden bamsz en az iki haberleme sistemi ile tehlike uyarsn (Distress) gemiden sahile
gnderebilmek.
2.Gemiden gemiye tehlike uyars gnderebilmek ve gnderilen uyar mesajn alabilmek.
3.Sahilden gemiye gnderilen tehlike uyarsn alabilmek.
4.SAR Operasyonu ile ilgili haberleme yapabilmek gnderilen bilgileri alabilmek veya gerekli
176
bilgileri gnderebilmek.
5Yer belirleme (locating) sinyalleri gnderebilirle ve alabilme.
6.Seyir gvenlik bilgileri (MSI) ile ilgili yaynlar alabilmek.
7.Gemiden gemiye veya sahilden gemiye ya da gemiden sahile yaplan genel haberleme
olanaklarna sahip olmak ve sahil haberleme ana balanmak.

GMDSS SSTEM AINDA BULUNAN AYGITLAR
NAVTEX
Seyir gvenlii ile ilgili (navigasyon uyarlar, hava raporlar vb)
belirli ky istasyonlarnn yapt yaynlar otomatik olarak alan ve
kendi otomatik yazcs ile kaydeden aygtlardr. 518 kHz'de alrlar.
SART
Search and rescue Radar Transporter kelimelerinden
derlenmi ad vardr. Arama Kurtarma (SAR) Operasyon-
larndan kazazedelerin yerini, kendilerini arayan gemilere
ek. 135. Bir Navtex aygt
gstermek ve srekli belirlemek iin 9 GHZ bandnda alan gemi radarlarnn alma band ve
frekansnda alan radar transponderleridir.
EPIRP
Emergency Position Indicating Radio Beacon kelimelerinden ismi
tretilmitir. Yardm isteyen geminin yerini, kimliini hatta daha detayl
bilgileri kapsayan mesaj sinyallerini uydu veya VHF-DSC alclar yardmyla
Arama-Kurtarma koordinasyon merkezlerine ileten aygtlardr.
Epirp aygtlarnn en nemli zellikleri elden (manuel) olarak altrlma frsat
olmayan durumlarda bile geminin batmas halinde hidrostatik mekanizmalar
sayesinde su yzeyine karak almaya balamas ve Arama - kurtarma
almalarnn yaplabilmesi iin gerekli bilgileri gndermesidir.

ek. 136. 9 GHZ art Aygt












ek. 137. Bir Epirp Aygt
DSC-SAYISAL SEMEL ARI SSTEM
Tehlike (Distress) uyanlarnn gnderilmesi ve gnderilen uyanlarn en ksa zamanda alnmas
ve alamayanlara duyurulmas amacyla kullanlan otomatik telgraf yayndr. Ayn zamanda rutin
haberleme amacyla de kullanlr. alma frekansna gre VHF DSC, MF DSC olarak adlandrlr ve
VHF. MF HF telsiz telefon aygtlar ile birlikte kullanlr.
Bu cihaz gnlk yaamda kullanlan PTT an aygtna benzetebiliriz.

177
TELSZ TELEX
Dar bant direkt yazmal (NBDP) sistem olarak da bilinen telsiz Telex aygt orta ve yksek
frekanslarda alr. Yksek frekansta tm dnyay kapsar. Mors ile haberleme devrini kapatan ve
deniz haberlemesinde yeni bir a balatan nemli bir sistemdir. Kullanm asndan uydu-Telex
kadar kolay deildir, ancak ok daha ucuzdur. Acil yardm haberlemesinden baka normal
haberlemelerde de kullanlr. Ayrca, HF bandm. NAVTEX yaynlarnn yaplmas da
planlanmaktadr.
GENLETLM GRUP ARI (EGC) AYGITI
Inmarsat sisteminin yapt hizmetlerden bir tanesidir. Genellikle INMARSAT yer istasyonlar ile
birliktedir. Ancak, ayr bir cihaz olarak da bulunabilir. Ticari amalarla kullanld gibi, asl seyir gvenlii
ile ilgili yaplan yaymlarna gemiler tarafndan alnmasn salamak bakmndan nemlidir. Navtex'in
yaym menzili dnda seyir yapan gemilerin EGC cihazna sahip olmas gerekir.
GEM YER STASYONU (SES veya MES)
Ekvatoral yrngeli INMARSAT uydularnn kapsad saha 70 N ve 70 S enlemleri arasnda
kalan alanlar) gemiden gemiye, gemiden karaya, ve karadan gemiye istasyonun tipine gre sesli, yazl
veya grntl haberleme olana salar. rnein. Inmarsat-C terminali; Telex ve data haberlemesine
olanak salarken, Inmarsat - A ve Inmarsat-B. bunlara ilaveten ses grnt ve faks haberlemesine
olanak salar.


ONYEDNC BLM
INMARSAT NTELER
1. TANIM
Gemilerde uydulardan yararlanarak mevki bulmakta kullanlan aygta SATNAV denildii gibi
uydulardan sinyalleri gnderip alarak yaplan haberlemeye de SATCOM haberlemesi, bu sistemde yer
alan nitelere de topluca SATCOM denir. Bu sistemde bulunan aygtlar telefon, teleks ve faks (Fax) dan
oluur. Sat com aygtlar gemiyi armatr ofisinin bir paras haline getirmitir. Denizcilikte haberlemenin
ilkel yntemlerine bakarsak varlan noktann ne kadar ba dndrc olduunu grebiliriz. Sefere
ktktan sonra aylarca haber alnamayan, uzak denizlerin hangi bucanda olduu bilinemeyen gemi
imaj yerini, karadaki iletmenin bir odasnda kurulu bir iyerine brakmtr,nemli bir konu olduunda
telefona sarlp kaptan bulabilir ve sorunu konuabilirler. Yazmalar annda iletme ile gemi arasnda
teleks veya faks yardmyla gidip gelebilir. Bu sisteme bir de bilgisayar balants eklendiinde gemi de
tutulan kaytlarn tm iletmedeki bilgisayar belleine geer.
Bu blmn amac giderek anonim bir kullanm yrngesi izen Sat com sisteminin basit
uygulamalarn gstermektir.Tm sistem iin en yararl bilgiler aygtlarn Kullanma Talimatlarnda
(Operator's Manual) geni bir ekilde bulunur. Gemilerde Telsiz Kamarasnda Telsiz Zabitinin
Kullanmnda bulunan Sat com aygtlar, teknolojinin ve gemi donatmnn gsterdii gelime ve
deiiklikler asndan Gemi Kaptannn da kullanmn bilmesi gereken bir gncel durum kartmtr.
Bu blmde esas unsurlar bu amac ynnden Sat com nitesinin en nemli ilevlerini ve nasl
kullanlacan aklayacaz. Daha geni bilgi edinmek iin gemide bulunan Sat com nitesinin Kullanm
kitabna bakmak gerekecektir. Geminizde eitli firmalarn deiik marka Sat com aygtlar bulunabilir.
Esas olarak kullanmlar ayndr. Aygtn grnm, baz tularnn dizimi farkl olabilir. Bu blmde
kullanmnn genel prensipleri aklanan Sat com aygt Magnavox Mx 2400 modeli bir nitedir. Bu
niteye bal Faks aygt da Panafax UF-160 versiyonudur.
178
2- GENEL PRENSPLER
Sat com nitesi genel olarak iki blmden oluur: (A) Anten (b) Kamara aygtlar. Bunlara
gnmzde gremediimiz nc bir ilave yapabiliriz. Bu da gkyznde belirli bir yrngede dolanan
INMARSAT uydulardr. Bu uydulardan gelen sinyalleri alarak istenen alclara gnderen kara
istasyonlar da saylabilir.
Sat com anteni miyar gvertede veya bir direk cundasnda bulunur. Modern bir gemi silueti iinde
yer alan anten grntsn denizciler tanrlar. Bembeyaz boyas ve yuvarlak oval yaps ile tamdk bir
gemi paras olmutur.
Kamara nitesi unlardan oluur. TV ekranl bilgisayar ve klavyesi, yazc, telefon, faks. Sat com
nitesinin alma prensibi aygtlarn bilgisayarla btnlemesi durumuna baldr. Eer bilgisayar (CRT)
bir uydu ile btnlememise mesaj almak veya gndermek olanakszdr. CRT ekrannda uydu balants
izlenir. Balanty gerekletirmek iin baz bilgilerin verilmesi gerekir. CRT ekrannda uydu ile balant
olduu izleniyorsa mesaj gndermek veya almak olasdr.
Teleks,-telefon ve Faks nitelerini kullanmak iin yaplacak ilk ilem CRT ekrannda uydu
balantsn yapmaktr. imdi srasyla bu ilemlerin nasl yapldklarn grelim.
3. SSTEM ALITIRAN TULAR
CRT ekrannn nnde bir klavye bulunur. Evlerde bilgisayar oyunlar iin kullanlan klavyenin bir
benzeridir. Sistemi altran eitli tularn zerlerinde ne iin kullanlacaklar yazldr. imdi ek. 138 de
gsterilen Klavye organizasyonundan neler olduklarn ksaca izleyelim.
PAUSE Bellekten bir mesaj gnderme srasnda ilemi duraklat-
maya yarar.
RMI RESET Ik ve ses kartan uyarcy durdurmaya yarar.

Bu tu aranan terminalde ikaz zili aldrr.
REQ Bu tu bir teleks kanal istemek iin kullanlr.
SOS SOS Tehlike mesaj gndermek iin kullanlr. (Bk.Mevki Bildirme Sistemleri).
INSERT Bu tua basarak ekranda yeni bilgi sokabilirsiniz.
DELETE Mesaj iindeki karakterleri silmek iin kullanlr.
WHO ARE YOU Teleks gnderirken kar tarafn kodunu almak iin kullanlr.
HERE IS Teleks gnderirken kendi istasyonunuzun tanm kodunu vermek iin kullanlr.
HOME Bu tu sizi otomatik olarak mesajn bana getirir.
PAGE UP-PAGE DOWN Bu tular yukarya ya da aaya doru bellei taramanza yarar.
END Otomatik olarak mesajn sonuna gtrr.
Bu tular imleci sayfann soluna veya sana gtrr.
Bu tular ekrandaki deerleri deitirir. rnein saylar azaltp,
oaltr.

RETURN Bu tua basarak bir sonraki satrn bana gelinir.
CTRL/ALT/SHIFT Kullancnn kazaen belli tular kullanmasn ya da belli ayarlan
deitirmesini nlemek iin kilit ilevi grrler.







179















ek. 138. Klavyede bulunan tular.


4. BALATMA LEMLER
Eer CRT ekrannda grnt yoksa (F1) tuuna basn. Ekran l (Screen 1) gzktnde
imle LATITUDE bal altndaki (N) harfinin zerinde olur. Bir uydu ile balant kurmak iin
imleci tuunu
veririz.

kullanarak yer deitirir ve yeni deerleri bellee








ek. 139. Ekran l grnts
imdi Ekran 1'de uydu balantsn yapmak zere ileme balayalm
1
.
a)mleci ekrann sa tarafna hareket ettiriniz. LAT altndaki saynn zerine gelecektir.
Buradaki sayy bytmek veya kltmek iin tuunu kullanrz. Eer saylar onar onar azaltp
veya oaltmak isterseniz SHIFT tuuna basarak ylece tutarak deitirme tuuna basnz. Bu
ilemlerde PAGE UP tuu girii mmkn olan en yksek deere getirir. PAGE DOWN tuu da en
kk deere getirir. F10 tuuda yapm olduunuz deiiklikleri iptal eder.
b)mleci yer deitirerek her hanenin zerinde tutup gerekli deiiklikleri yaparz.
Bunlar srasyla LAT. LONG ve HEADING olup gemiye bal deerlerdir Eer SATNAV'dan balant
varsa otomatik olarak yaplr. SHIP POSTTION blmnden sonra REGION blmne geirilir. Bellek
uydu secimi iin SATELLITE hanesinde durunca geminin bulunduu blgeye en uygun

. Tam otomatik Sat com nitelerinde uydu balants otomatik olarak ve srekli yapldndan bu ilemler gereksizdir.
180
uydu kod kitabndan seilerek verilir. Bunun iin INMARSAT Ocean Area Codes'de bulunan kod says
alnr.rnekte seilen uydu ATL EAST uydusudur.Bu uydunun menzili iinde Trkiye'de bulunmaktadr.
Uydu seiminden sonra imle hareket ettirilir. COAST EARTH STATION blmnde teleks,
telefon ve acil grmeler iin hangi lke isteniyorsa orann kod numaras yazlr.
mlecin getirilecei son blm DATE ve TIME haneleridir. Gnn tarihi ve GMT zaman yazlr.
c) CTR ekrannda gerekli dzeltimler yaplmtr. imdi ekranda deitirilmi deerler yanp
snmektedir. Bunlar bellee vermek iin F 6 tuuna basn/. Ik vermesi duracaktr.
d) Verileri bellee kaydettikten sonra yaplacak son ilem anteni uyduya yneltmek iin F8
tuuna basmaktr. Eer CTR de SATELLITE OUT OF RANGE yazs belirirse yanl uydu setiinizi
belirtmektedir.
Ekran 1'de birinci blmde STATUS hanesinde SAT LOCK yazas klanr. Arlk mesaj
gndermek veya almak mmkndr. Bu blmde bulunan TRAFFIC hanesi hangi ilemin yaplmakta
olduunu gstermektedir. Belirecek yazlarn anlamlan yledir.
REQ : Haberleme kanal istenmitir.
TLX : Teleks trafii
VOX : Telefon trafii
DTA : Bilgi veri trafii.
DLE : Bo (lemsiz)
5. BELLEKTE MESAJ HAZIRLANMASI
Uydu ile kilitlenen bellekten teleks mesaj iki yoldan gnderilir. Aranan istasyon balannca
klavyeden direkt olarak mesaj yazlr. Bellekte daha nceden depolanan mesaj otomatik olarak
gnderilir. imdi mesajn nasl hazrlandn grelim.
a) Klavyedeki F2 tuuna basn. CRT de Ekran 2 (Screen 2) belirir.
b) F5 tuuna basnz. Ekranda EDIT FLE yazs belirir. Buraya dosya adn yazn.
c) RETURN tuuna basn. mle ekrann bo blmne gelecektir. imdi klavyedeki harf ve
saylar kullanarak mesajnz yazabilirsiniz.
d) Mesajnz bitirdiinizde F5 tuuna basn. Bylece Ekran 2 belirir. Mesaj buradaki rehberin
st ksmna girer
Hazrlanarak bellee verilmi mesaj teleks balants kurulunca karsdaki istasyona verebiliriz.
Bunu teleks ile mesaj gnderme aklamasnda bulacaz.
6. SATCOM TELEFON MESAJLARI
Sat com ile telefon grmesi yapmak iin ncelikle uydu balantsnn yaplm olmas
gerekmektedir. SAT LOCK ekranda gzkyorsa balant yle kurulur.
1. Ahizeyi kaldrn bir evir sesi duyacaksnz.
2. Ardndan INMARSAT Uluslararas telefon numarasn tulayn. rnein stanbul'da bir
numara aranacaksa: 00 90 212 991 99 99 tularna basldktan sonra # tuuna baslr.
3. Eer arnz kabul ediliyorsa ahizeden "Plase wait" sesini duyacaksnz.
4. arnz kabul edilmediyse ahizeden "Entry rejected" sesini duyacak ve ileme yeniden
balayacaksnz. Eer uygun uydu seememiseniz CTR ekrannda TRAFFIC hanesinde VOX yazs
belirmeyecektir.
5. Grme bittikten sonra ahizeyi yerine oturtunuz.
Yukarda verilen rnek telefon numaralarn aklayalm. 00 : Inmarsat telefon servis kod.
90 : Trkiye'nin uluslararas lke kodu.
212 : ehir blge kodu (stanbul)
991 99 99 : rnek olarak verilen abone numaras.
7. TELEKS BALANTISI KURMAK
A) Abone ile karlkl grme yapmak:
181
1. Klavyenin sa st blmnde bulunan REQ tuuna basnz. Bunu yapmadan nce Ekran
1'de SAT LOCK durumda olduunu kontrol ediniz. CRT nin sa al: penceresinde u ibare yazlacaktr.
"To confirm Telex request, press and hold the number T' key until this message disappears".
2. "l" yazl tua basnz ve biraz, nce yazl ibare ekrandan kaybolana kadar yle tutunuz.
3. Eer ar kabul edilirse ekranda TRAFFIC hanesinde TLX ibaresi belirecektir.
4. Eer ar kabul edilmezse ekranda u ibare belirecektir. "Telex request aborded. Please try
again by pushing the green 'REQ' key." Siz de istenen tua yeniden basarak ilemi yineleyeceksiniz.
5. Talebin kabul edilmesiyle neler yaplacan bir rnekle aklayalm.
TELEX REQ JUN 19 91. 06:47:02
1906 0646 ATA 10
174 03 62 NAZG X
GA +
0080124841+
KOWEST K24841
FM : MASTER MV. NAZLI G
TO : KOV/EST SEL
19 JUNE1991 No. 02
FIVE DAYS NOTICE ETA BUSAN 24 TH JUNE AT 2000 LMT WP
REGARDS/MASTER
KOWERST K24841
1740362 NAZG X
A) Yukardaki mesajda grnd gibi GA+ ekranda belirerek sizden abone kodunu vermenizi
bekler.
B) Daha nce telefon grmesinde aklanan yntemle abonenin kod numaras klavyeden
yazlr. Saylarn sonunda (+) tuuna baslr.
C) stenen abone balanmsa ekranda ve yazcda kod numaras kar. Balant yaplmtr.
ster direkt yazarak ister bellekten mesajnz gnderebilirsiniz.
D) Mesajnz bitince WHO ARE YOU tuuna basnz. Kar aboneden yant alrsnz. Hattn ak
kaldn gsteren bir kontrol ilemidir.
E) Ardndan HERE IS tuuna basnz. Kar tarafa kendi teleks kod numaranz vermi
olursunuz.
F) Bitirmek iin ALT tuuna basl tutarak ardndan REQ tuuna basnz. Eer mesajnzn ne
kadar zaman aldn renmek istiyorsanz, be nokta yapnz. Ekranda ve yazcda zaman olarak
teleks grmesinin sresi yazlacaktr.
B) Bellekten teleks mesaj gndermek:
Bellekten mesaj gndermek iin abone balants yukarda akland gibi yaplr.
a) F 5 tuuna basn. Bylece Ekran 2 belirir.
b) Eer bellekte birden fazla yazl mesaj varsa imle iletmek istediiniz mesaj kaydnn zerine
getirilir.
c) RETURN tuuna basnz.Mesaj otomatik olarak gnderilecektir.
8. FAKS BALANTISI KURMAK VE MESAJ LETMEK
Faks aygtnn zerinde bulunan eitli ayar ve kullanma tular aygta ait Kullanm Talimatndan
(User's Guide) okunarak tam anlamyla kullanm renilmelidir. Burada bir mesaj gndermek iin her
trl ayar yaplm bir aygtn nasl iletilecei ksaca gsterilecektir.
stenen abone numaras ile faks balants kurulmasnn telefon balants kurulmasndan bir
fark yoktur. Bunun iin bu blmde daha nce aklanan hazrlklarn yaplmas gerekir.
1. Faks ile gndereceiniz dokmann yazl veya resimli yzn makineye aaya gelecek
ekilde yerletiriniz.
182
2. Aygtn zerinde bulunan TEL/DIAL tuuna basnz.
3. Klavyeden abonenin faks tel numarasn yaznz. Numarann yazmndan sonra # tuuna
basnz.
4. Aygtn ekrannda ilemin ak hakknda aklamalar yazlacaktr. Balantnn kurulmasnn
ardndan yerletirilen dokman otomatik olarak aboneye gemeye balayacaktr.
5. ar kabul edilmezse ayn ilemlerle tekrar edilecektir.
6. Baskl yz aa gelmek zere aygta yerletirilen bir dokmann COPY tuuna baslarak bir
fotokopisi elde edilir.
9. SATCOM TELEKS HABERLEMESNDE KULLANILAN KISALTMALAR
ITL : Daha sonra geeceim (mesaj)
JFE : Tatil nedeniyle ofis kapal
MNS : Dakikalar
MOM : Bekleyin.
MUT : Bozulmu
NA : Kabul edilmiyor / olumsuz
NC : Ak yok
NCH : Yazc numaras deimi.
NI : Hat tanm alnamyor
NP : arlan abone yok.
NR : Numaram belirt / benim numaram..........dr.
OCC : Abone megul
OK : Mutabk / Mutabk myz'?
P : Muhabereyi kesiniz. (O says ile de yaplr)
PRP : Kat
R : Alnd
RAP : Daha sonra arayacam
RPT : Tekrarla / tekrarlyorum
RSBA : Yeniden muhabereye alyorum.
SSSS : Alfabe deiimi
SVP : Ltfen
TAX : creti ne kadardr / creti .... dir.
TEST MSG : Ltfen bir test mesaj veriniz
THRU : Teleks pozisyonunda muhabere yapyorsunuz.
TPR : Yazc
W : Kelimeler
WRU : Oradaki (Hattaki) kimdir? xxxxxx : Hata
AB S : Abone yok / Ofis kapal ANUL : Erteleme
BK : Kesiyorum
CFM : Ltfen teyit ediniz / Teyit ediyorum
CL : Muhabere imkansz
COL : Karlatrn ltfen / Karlatryorum
CRV : Beni iyi alyor musunuz / Ben sizi iyi alyorum.
DER : almyor
DF : Aranan abone ile grnz



183
















ek. 140. Inmarsat aygtlarnn bulunduu haberleme nitesinde Telex.,faks ve telefon.
DMF : Tertip hatas
GA : Devam edebilirsiniz / Devam edebilir miyim?
INF : Abone geici olarak devre d, Bilgi servisini araynz.
INMARSAT-C SSTEM
I. TANIM
INM-C sistemi hacim olarak gemide daha az yer kaplayan bir SATCOM dzenidir. Bunun
anteni de, INM-A'da gzmze arpan kocaman klahtan daha kk Hatta, bazen gzle zor
grnebilir. Anten arl bir ka kg olup, yapsal olarak ve dairesel olarak dizayn edilmitir. INM-C
sistemi ift ynl ve 600 bit/s hzl data bilgi gnderebilen bir cihazdr. Bu da normal bir teleksten 12
kat daha hzl olduunu gsterir.
INM-C ; mobilden bilgi aktarmlar genellikle PC-Kompter kullanlarak, dahili bilgi
sisteminden, ya da otomatik araclar vastasyla yaplr. Bilgiler uydu yardmyla bir sahil
istasyonuna gnderilir. Bu noktadan da belirtilen kara noktasna ulatrlr. Aadaki ekilde
Inm-C sistemini oluturan bir nite grlmektedir.
Monitr veya Ekran bir bilgisayar sisteminin benzeridir. Klavye tularnn fonksiyonlar da
bilgisayar yntemini andrr.Gnderilen mesajlar bit olarak uyduya,on da sahil istasyonuna geer.
stasyonda bir sre ilemden geirilen (bekletilen) oradan da var yerine ulatrlr.
Aadaki ekilde sistemin monitrnde yer alan Pencere (Windows) ve belli bal kavramlar
gsterilmitir.








ek. 141 Inmarsat-C sitemini oluturan Anten, Kompter ve Klavye grlmektedir.
184




















A)Pencere (Windows)
Genel bilgisayar ekran grnm olup, fonksiyonlara bal olarak eitli pencere grnmleri
kabilir.
B)Etiket (title)
Aktif olan pencerenin adn gsterir. rnekte Capsat".
C)Men ubuu (Men Bar)
Ekrann stnde yatay olarak programn menleri yerletirilmitir. "F
;
ile" il e baslar ve
aplication ile son bulur.
D)Metin alan (Text field)
Gnderilecek mesaj metnini yazmak iin ayrlm ekran yeridir.
E)Stat alan (Status Field)
Bal bulunulan aktif okyanus blgesini ve stat bilgilerini yanstr.
F)GPS Modeli (Gps mode)
GPS balantsn gsterir.
G)INM-G Sinyal lm
Aktif olan sinyal gcn gsterir. Bylece, mesaj gnderme yeteneini anlarz, Verimli
bir iletiim iin bu gstergede en az 3 siyah kutucuk olmaldr.
H) Saat (Clock)
Sitemin yerel zamann (LT) gsterir.
I) Sakl Alan (Hind Feld)
eitli stat bilgilerinin gsterildii yardmc Men penceresidir.
J) Glge (Shadow)
stteki pencerenin varln iaret eder. Klavyede yazarken imle bunun snrla da alr.
KLAVYEDEK ZEL TULAR
ESC : Bu tua basmak sizi daima bir adm geriye gtrr.
OkTuu : Kesim noktasn veya imleci hareket ettirir.
Enter : Aadaki fonksiyonlar altrr.
a) mlecin iaret ettii kumanday seer.
b) Editrn metin alannda yeni satra geer.
c) Yazlan deerleri aktif yapar.
Alt : Bu genellikle baka bir tula kombine olarak altrlr.
185
Space Bar : Editrn metin alannda karakter yerletirmekte veya bir alann deerini
deitirmekte kullanlr.
TEHLKE VE GVENLK SERVSLER
Geminizdeki INM-C sistemi (SES) denizde karlaacanz her boyuttaki tehlike (distress) ve
gvenlik (safety) amalarna ynelik isteklerinize yardmc olacak ser sunar. Sistemi kullanarak
vereceiniz tehlike mesajlar zel merkezler yardmyla bulunduunuz mevki ile kara arasndaki
mesafeye, hava ve deniz artlarna bal hedefine ular.
Bu hizmete ayrlm Kurtarma Koordinasyon Merkezi (RCC) ile otomatik iletiimi salamann
eitli yollan vardr.
Tehlike alarm (A distress alert): Bu mesaj geminiz ve iinde bulunduunuz tehlike artlar
hakknda belirli bilgi kapasitesini kapsar.
Tehlike n Mesaj(A distress priority Message): Bu geminin ve tehlike artlarnn geni bilgisini
kapsayan mesajdr.
Tehlike alarm mesajn vermek iin geminizde bulunan INM-C sisteminin kullanma klavuzunu
inceleyiniz. Bu mesaj kapsamnn haricinde bilgi verecek zamannz varsa, kurtarma merkezi size daha
geni kapsaml bir yardm program hazrlayacaktr..
Aadaki listede Tehlike alarm iin gerekli bilgileri kapsayan Men gsterilmitir.

Gerekli Bilgi Yorum
SES tanm SES sistemi tarafndan otomatikman yaplr,
CES tanm Bulunduunuz blgedeki en yakn CES'i sein.
Gemi Mevkisi (Lat/Long) Otomatik veya Manuel olarak SES'den verilir.
nceki mevkiin tarih
ve UTC zaman Otomatik veya manuel olarak verilir.
Tehlikenin nitelii Aadakilerden birini giriniz.
Belirsiz/Yangn veya patlama/Su alma/atma
Karaya Oturma/ Baylma/ Batma / Srklenme /
Gemiyi terk / Yardm ihtiyac
Gemi rotas (0-359 ) Otomatik veya manuel olarak girilir.
Gemi ni n srati (knots) Otomatik veya manuel olarak girilir.
Gnderilen tehlike mesajna 5 dakika iinde CES ve RCC'den yant alnamazsa, tehlike alarm
yinelenmelidir.
Aadaki ekilde INM-C sistemi ile normal haberleme dzeni ile tehlike mesajnn
gnderilmesinde uygulanan dzeni grlmektedir.
















ek.142.INM-c sistemi ile normal haberleme dzeni ile tehlike mesajnn gnderilmesinde uygulanan dzen
grlmektedir.

186
Inmarsat- M SES ile acil yardm ars
Ciddi ve acil bir tehlike olduu zaman gnderilen bu arlar SES cihazmz kullanlarak arama
ve kurtarma operasyonunu koordine etmek zere kara balantl RCC y-(Kurtarma koordinasyon
merkezi) CS kanal ile ulalr.
Yardm ars Gnderme Prosedr
a) INMARSAT-M cihaznn ahizesini kaldrnz ve evir sinyalini bekleyiniz ya TLAK pozisyonu
alnz).
b) Acil yardm btonunun zerindeki kapa kaldrp btona en az alt saniye basnz
c) Aramay balatmak iin "Enter" iaretli tua basnz.
d) RCC Operatr yant verince ak ve net olarak; "MAYDAY MAYDAY' MAYDAY"..."THIS IS
(Geminin ad) CALLING ON INMARSAT FROM POSITION
(Mevkiinizin enlem ve boylam)"
"MY INMARSAT MOBLE NUMBER IS (telefon hattna ait Inmarsat mobil numaranz) USING
THE (Bulunulan okyanus blgesi) SATELLITE"
"MY COURSE AND SPEED ARE (Rota ve sratiniz)"
Bu bilgilerden sonra nasl bir sorun ile kar karya olduunuz aklanmaldr Bylece, yardm
konusunda gerekenler yaplabilir.
Btn detaylar net olarak ve acele etmeden verildikten sonra "VER" kelimesi ile mesaj
bitirmeliyiz.


ONSEKZNC BLM

DENZDE ATIMAYI NLEME KURALLARI
1. ATIMA OLAYI NEDR?:
Bir denizci iin Seyir bilimi (Navigasyon) ile Gemicilik konularnn beraberce etkin olduu olay,
"atmay nleme" konusudur. atma aykr rotada seyreden iki teknenin bir noktada birlemeleri
olaydr. Burada rotann aykrl ve teknelerin srati ile boyutlar ne kadar bykse, atma olaynn
(collision) neticesi belirecek hasar byk olur. Teknede, donanmda ve ykte oluan hasar, onarm iin
kaybedilen zaman ve buna ilaveten atlan geminin ayn sorunlar eklenecek olursa, atma olaynda
kusurun sebep olduu zarar baka gemicilik olaylar ile karlatrlmayacak kadar nemlidir. Can
kaybnn da belirdii bir atma olayn ileri srersek, bulunulan lkelerin mahkemelerinde tutuklu
olarak savunma yapan bir kaptann, Kpr stnde kumanda eden kii grnts arasnda bilgi ve
kurallar uygulama snrnn bulunduu ince bir izgi belirir. Bu izgiyi amann ok yakn olduu olaylar
yaam tecrbeli denizciler, kar geminin kurallar hi bilmeyen ve uygulamayan bir kaptan
ynetiminde bulunduunu dnerek manevralarn ve seyirlerini bir emniyet limiti iinde yaparlar.
2. ATIMA KONUSUNDA ETKN FAKTRLER:
atma olaynn, Seyir bilimi ile Gemiciliin rol oyna karaktere sahip olduunu belirtmitik.
atma olaym nlemek iin bu konuda etkin faktrleri saptamak gerekir.
A) Seyir bilimi (Navigasyon) ilgilendiren faktrler:
a) Geminin seyir dzeni ve rotas,
b) Seyir aygtlarnn (pusla, polerus, Radar vb.), durumu,
c) Vardiya zabitinin yeterlik (competence) durumu.
B) Gemicilik Bilimini ilgilendiren faktrler:
a) atmay nleme tzne gre gerekli donanmn yeterlii ve durumu,
b) Gemiyi sevk eden ve rota deitirmesini salayan makine ve donanmlar,
c) Gemicilerin yeterlik (competence) durumlar.
187
C) Yerel zellikleri dolaysyla etkin faktrler:
a) Corafik yerel zellikler (Kanal, boaz, adalar vb.),
b) Yerel doa zellikleri (sis, yamur, rzgr vb.).
Bir geminin atmadan korunmas iin hangi nlemlerin alnmas gerektiini ".iddeler halinde
yle sralayabiliriz:
a) Gemimiz donanm, aygt ve personel olarak btn gereklere cevap verecek ve seyrini
selametle yapacak nitelikte bulundurulmaldr.
b) Denizde atmay nleme tznde yer alan btn maddeler en iyi ekilde uygulanmaldr.
c) Doa zellikleri incelenmeli, olay belirmeden tedbiri alnmaldr. rnein, kesif
bir sis iine girmeden radar aygt altrlmak ve uygun bir mesafede ayarlanarak izlenmelidir.
d) Pruva, kardan gelen gemiyi yanltmayacak kadar zenle rotasnda tutulmal, kardan gelen
geminin hangi rotada seyrettii abucak aratrlmaldr.
3. ATIMA TEHLKES:
ki gemi birbirine aykr rota dediimiz durumda, yani rotalarn uzattmz zaman bir noktada
kesiecek durumda grdkleri zaman atma ihtimali belirmi demektir. Eer gemiler seyirlerine
devam ederlerse, bunlarn atmas nispi rotalarna ve sratlerine baldr.
Byle durumlarda gemiler arasnda bir atma tehlikesinin olasl basit bir yntemle anlalr.
Bir gemiyi aykr rotada gren vardiya zabiti, Kpr stnde bulunduu erden geminin sabit
donanmlarndan biri veya ikisi ile grnen geminin nispi kerterimi alr. Bir sre sonra, grnen gemi
ayn kerteriz hatt zerinde ise atma noktasnda iki gemi buluacaktr. Gemi, kerteriz hattnn
iskelesinde kalmsa pruvadan geecektir, kerteriz hattnn sancanda kalmsa, bulunulan geminin
pupasndan geecektir, ek. 141 de, (A) gemisinin vardiya zabiti, (B) gemisinin pruvasn bulunduu
yerden pruva direi ile kerteriz etmektedir. Bu kerteriz bozulmad srece (A) ve (B) gemisi
aacaklardr. Ayn kerteriz radar P.P.I. skobundan alnabilir. Pruva-pupa hatt, yaklaan geminin ekosu
zerine getirilir. Geminin rotas ayn kald srece geminin ekosu kerteriz hattndan ayrlmazsa,
atma noktasnda iki gemi buluacak demektir.















ek. 141. atma durumunu belirleyen kerteriz











ek. 142. Nispi kerteriz: Yelkenli gemi iskele 40 de, kuvvetle yrtlen gemi sancak 130 dedir.
188
4. KUVVETLE YRTLEN GEMLERN FENERLER:
Denizde bulunan tm aralarn tayacaklar iaretler (gece ve gndz) ve uyacaklar atmay
nleme kurallar, IMCO "Denizde atmay nleme Tz"
1
ile saptanmtr. ek. 143 de gsterildii
gibi, boyu 50 m den byk kuvvetle yrtlen bir gemi aadaki niteliklere sahip seyir fenerleri
(Navigation lights) gsterecektir.
Fenerin ad Rengi Bulunduu yer Grnme der. Grnme Mes.
Sancak borda Yeil Kpr st sancak kemere 112.5 3 mil
skele borda Krmz Kpr st iskele kemere 112.5 3 mil
Ba silyon Beyaz Pruva direi 225 6 mil
K silyon Beyaz Grandi direi 225 6 mil
Pupa feneri Beyaz Pupa 135 3 mil
Kural 21 ve 22).
Kuvvetle yrtlen ve boyu 50 m den byk olan geminin tayaca iki silyon fenerinin pruvada
bulunan ana gverteden itibaren 6 m den az ve 12 m den yksekte olmayaca gibi, iki silyon fenerleri
arasnda dey mesafede en az 4.5 m olacaktr.








ek. 143. atma olaynda etkin faktrler.
5. KUVVETLE YRTLEN GEMLERN SEYR KURALLARI:
Kuvvetle yrtlen gemiler bir atma tehlikesi ile karlatklar zaman atmay nleme
Tznn deiik maddelerine gre hareket ederler. Bu kurallarn balcalar aada verilmitir.
I) Kuvvetle yrtlen gemiler bir atma tehlikesi oluacak ekilde karlatklar zaman,
gemilerde her biri dierinin iskele tarafndan geecek ekilde rotasn sanca basacaktr. (Kural 14.
ek. 144. a).
II) Kuvvetle yrtlen iki gemi atma tehlikesi douracak ekilde aykr seyrettikleri zaman,
dierini sancak tarafnda bulunduran gemi o geminin yolundan kacaktr.(Kural 15. ek. 144. b.)
III) ki gemiden biri dierinin yolundan kmak zorunluluunda bulunduu zaman,dieri kendi rota
ve sratini koruyacaktr. (Kural 17).
IV) Yol verme zorunluluunda bulunan gemi yapaca manevra ile bunu nleyemezse, dier
gemi de atmay nlemeye yardm edecek en iyi hareketi yapacaktr.(Kural 17. b)
V) Dier geminin yolundan kacak olan her gemi, bu geminin pruvasndan gemekten
saknacaktr. (ek. 144. c).


. International Regulations for preventing collision at sea, 1972. Bu tzn tam tercmesi, ekilleri de kapsayacak Dz. K.K.
Hidrografi neriyat tarafndan yaynlanmtr.
189





ek. 144.
VI)Dier geminin yolundan kacak olan kuvvetle yrtlen her gemi, yolundan kacak gemiye
yaklarken; gerekirse sratini azaltacak veya duracak veya geri gidecektir.(ek. 144.c)
VII)Herhangi bir gemiye yetien her gemi, yetitii geminin yolundan kacaktr.
6. MANEVRA VE UYARMA ARETLER:
Kuvvetle yrtlen ve seyir halinde bulunan gemi. dierini grnce verecei ddk veya k
iaretleri ile aadaki manevray belirtir:
a)Bir ksa ddk (veya k): "Rotann sancaa doru deitiriyorum"
b)ki ksa ddk (veya k): "Rotann iskeleye doru deitiriyorum"
c) ksa ddk (veya k): "Makinemi tornistan altryorum".

Dar bir kanalda karlaan gemiler:
a)ki uzun ddk arkasndan bir ksa ddk: "Yetiip sancak tarafnzdan geeceim."
b)ki uzun ddk arkasndan iki ksa ddk: "Yetiip iskele tarafnzdan geeceim"
Yaplan manevray anlamayp tereddde den gemi, be ksa ddk veya k iareti ile bunu
kar gemiye belli edecektir.
7. YOL VERME PROBLEM:
Bir geminin ufkunu oluturan daireyi eit paraya ayrrsak, ek. 145. de grld gibi, bir
blm iskele borda feneri (krmz) bir blm sancak borda feneri (yeil) ve bir blm de pupa feneri
(beyaz) kapsar.
imdi merkezde bulunan geminin seyir durumuna etki edecek gemilerin yol verme problemlerini
inceleyelim:
(A)Gemisi ile karlkl rotalarda seyrettiklerinden, her ikisi de seyirlerini emniyetli geecek kadar
sancaa alacaklardr.
(B)Gemisi, aykr rotada seyrettiinden ve sancakta grldnden, rota sancaa alnarak yol
verilecektir.
(C)Gemisi, alnan kerterizin sancanda kaldndan aykr rotada deildir. Bu durumda seyre
devamla geminin kndan geecektir.
(D)Gemisi, sancak borda feneri sancak tarafa grndnden atma olasl yoktur. Her iki
gemi seyirlerine devam edeceklerdir.
(E)Gemisi, alnan kerteriz sabit kaldndan bu gemiye yol verilecektir.
(F)Gemisi, yetien gemi durumundadr ve merkezdeki gemiye yol verecektir.
(G)Gemisi, merkezdeki gemi ile aykr rotada olup atma olasl vardr. Bu gemi merkezdeki
gemiye yol verecektir.
(H) Gemisi, ile alnan kerteriz, sancanda kaldndan pupadan geecektir.
(L) ve (J) Gemileri, yetiilen gemiler olduklarndan, merkezdeki gemi seyrini bunlara arpariz
vermeyecek ekilde srdrecektir.




190

















8. YELKENL TEKNELER N KURALLAR:
Yelkenli tekneler iin atmay nleme Kurallar, rzgrn ynne baldr. Kural 12. Yelkenli
teknelerin manevralarn ve Kural 25, Yelkenli teknelerin tayacaklar seyir fenerlerini kapsamaktadr.
Buna gre, zerinde yol bulunan bir yelkenli tekne, her biri 112.5" den ve 3 milden grnen borda
fenerleri ile 135 den ve 3 milden grnen bir pupa feneri tayacaktr. atma tehlikesi mevcut olacak
ekilde iki yelkenli tekne birbirine yaklarken bu tekneler aada belirtilen manevray yapacaktr:
a)Rzgr iskeleden kullanan tekne rzgr altnda bulunan teknenin yolundan kacaktr.
b)Her iki tekne de rzgr ayn taraftan kullanlyorsa, rzgr stnde bulunan tekne tekinin
yolundan kacaktr.











ek. 146. Yelkenli tekne ve aykr rotada karlaan kuvvetle yrtlen geminin eitli durumlarda yapaca manevralar.

9. RADARIN KULLANILMASI:
Gr mesafesinin zayflad durumlarda radar bilgileri atmay nlemek iin kullanlr. Bunun
yannda uygun srat drmesi yaplr. Bu srat, radar tarafndan gsterilemeyen kk aa tekneler
ve kk buz adalar gibi yzer maddelere kar bir nlem tayacak nispette olacaktr. Her eye
ramen radar ile sis iinde gr mesafesinin sfr olduu durumlarda seyir yapmak iin ok dikkatli
bulunmak gerekir. ok yakn mesafelerdeki ekolar P.P.I skobunda kaybolabilir.
Gr mesafesinin sfr olduu bir durumda, corafik yerel engellerin de bulunmas sz konusu
ise, radar kullanarak seyir yapmak iin ok dikkatli ve dk sratli gidilmesi veya uygun bir yerde
demirlenerek sisin dalmas beklenmelidir. zellikle stanbul ve anakkale boazlarnda sis iinde
radarla da olsa seyretmek sakncaldr.
191
Gemilerin deiik durumlarda rnein, manevradan aciz, yedek eken, karaya oturmu,
balklkla megul iken gece ve gndz gsterecekleri iaretler Ek olarak verilen ksmlarda
gsterilmitir.

ONDOKUZUNCU BLM

KONTEYNER VE KONTEYNER TAIMACILII
1. TANIM
Son eyrek yzylda deniz yolu ile tanan yklerin ambalajlama biiminde nemli deiimler
olmutur. Gemi ambar veya zel blmelerde dkme olarak yk tanmas yerine Konteyner
(Container) ad verilen elik sa kutular iinde istiflenmesi yolu ile yaplmaktadr. Bu tama teknii hem
gemilerin yapsal deiimlere uramasna hem de liman iletmecilii ve yaplanmasnda temel
deiimlere neden olmutur. Konteyner tamaclnda geminin limanda kal sresi ksalarak
tamann yolculukta geen sresi uzamtr. Yolculuk sresinin ksaltlmas iin Konteyner gemileri
gl makinelerle donatlarak hzlandrlmlardr.
Tamaclk tarihinde kapal kutular veya benzer kaplar iinde yk tanmas yeni bir uygulama
deildir. 1801 Ylnda demiryolu tamaclnda ortaya atlan fikir 1892 ylnda ngiltere ve Avrupa
tamaclnda uygulanmtr. Denizcilikte bu gnk sisteme benzeyen Konteyner tamas da 1906
yllarnda balatlmtr. Bu gnk anlamyla Konteyner 2. dnya savanda yk tanmasnda kullanlan
8x8x8 ft lik kutularn gelitirilmesiyle meydana gelmitir. Giderek gelien tamaclk 1968 yllarnda 750
birimlik gemilere ulam olup gnmzde 3 bin birimlik gemiler yaplmaktadr. Burada kullanlan birim
deyimi 20 ft'lik (TEU) bir Konteyner kutusunu temsil etmektedir.
KONTEYNER NEDR ?
Konteyner lleri standart feet olarak 20x8x8 veya 40x8x8 olup, 2 menteeli kaplar vardr.
Yapmlarnda elik, alminyum ve karmlar kullanlr. Tabanlar dayankl deniz kontrpla gibi
maddelerden yaplmtr. Bunlarn dayanma ve g zellikleri "ISO" ve "Klas" kurumlarnn kardklar
zelliklere uygun olmaldr.
Genel olarak 20 ft'lik konteynerin bo arl 2-2.5 mt ve ilerine yklenebilen ykler 17.5-18.5
mt civarnda olup en fazla arlk 22 tondur.. 40 ft'lik olanlarn bo arlklar 3.5-4 mt ve yklenebilen
yk arl da 26-27 mt olup en fazla arlklar 30-31 tondur. zel olarak yaplm 20 ft'lik
konteynerlerin elik veya sv tank tipi olanlarn arl 27 tona kadar olabilmektedir.
CSC (International Convention of safe contaners 1978) kurallarnda konteynerlerde aranan
zellikler, test denetleme, bakm, maksimum tanacak arlk ve ka kat yklenebilecei gibi kaideler
yer almaktadr.
Konteyner iine krkambar yk yklenecei gibi dondurulmu ykler de konabilir.Bunlara
"Refrigerated Container" denir. En ok kullanlan soutmal Konteyner sisteminde, kendi
kompresrnden iindeki yk iin gereken soutmay salayan Konteyner grlr.Bu tr tayclarn
seyir srasnda gnlk kontrolleri yaplr ve kaytlar tutulur.
Havalandrma gerektiren ykler "Ventilated Container" tipi denen kutulara konur.Bunlarn
yanlarnda bulunan havalandrma delikleri gereken hava akmn salar. Tehlikeli kimyasal yklerin
Konteyner iinde tanmas da artmaktadr. Bu Konteynerler iin "IMDG International Maritime
dangerous goods) ve "SOLAS" artlarna uyulmas gerekir.Konteynerin n, arka ve kenar kapaklarnda
250x250 mm ebadndaki etiket ze-rinde maddenin teknik ismi yazlmaldr. Solas'a gre konteynerin
ykleme plannda mevkisi belirtilmelidir.
Tehlikeli yk bulunan konteynerin "IMO" kod numaras ve gruplara gre miktarlar bir liste
halinde hazrlanarak Kpr stnde tutulmaldr. Liman giri klarnda ve uluslar aras trafik kontrol
192
merkezleri ile yaplan VHC grmelerinde tehlikeli yklerin IMO kodlar ve miktarlar daima
sorulmaktadr. zellikle IMO No. l ve No.7 gruplar iin baz zel nlemler gerekmektedir.
Kimyasal yklerin tand kenarlar ak portable tanklarda yetkili otoriteler tarafndan verilmi
sertifikalara uygun bilgiler metal bir etikete yazlmaktadr. Buna benzer tanklar gemiye alnmadan nce
metal kontrol etiketi ile iinde bulunan ykn uygunluu kontrol edilmelidir.
2. KULLANILAN TERMLER
Konteyner tamaclnda karmza kacak olan ve farkl anlamlar ieren terimler aada
kullanlma alanlarna gre gruplandrlarak aklanmtr.
A) GENEL TERMLER
Unitization : eitli ve birbirinden ayr parann daha kolay tamamas iin byk bir ykleme
birimi iinde toplanmasdr. Bu deyim ayn zamanda bir veya daha fazla yk cinsinin palet gibi tek
tama platformu zerinde istiflenmesi iin de kullanlr.
Containerization : Krk ambar yknn tanmas iin konteynerlerin kullanlmasdr. Ykler
konteyner kutular iinde oynamayacak biimde istiflenerek tanrlar.
Container (Konteyner) : Tekrar kullanlabilir, atlmaz, elik satan yaplm, su geirmez, en az
bir kaps olan, deniz ve kara tamaclnda mevcut donanm ile yklenip boaltlan tama aracdr.
Hacmi 140 ile 400 ayak kp (Im3 = 35.3 ft3) arasnda deien ve konteyner tarifindeki btn zellikleri
tayan kutulara "Cargo Container" denir.Karayolu traylerinde benzer byklkte ve tayc zerinde
tanmak zere biimlenmi konteyner kutusuna da "Van Container" ad verilir. Van Konteynerler iin
ISO tarafndan saptanm standart boyutlar 8 ft ykseklik, 8 ft genilik ve 10, 20, 30 ve 40 ft uzunlukta
olmak zere drt deiik tipdir.
Special Purpose Container (zel amal konteyner) : Bu tip Konteynerler standart boyutlarda
olabilir. zel ykler iin kullanlrlar ve abuk ykleme-boaltma donanmlar vardr. zel Konteynerler
tank, frigorifik veya izolasyonlu, platform, oto tayc, st ak ve canl hayvan tayc konteyner
olabilir.
Celluar Construction : Konteyner tayan gemi dizayndr. ine konteynerlerin uyduu ve drt
kesinden sktrldklar dikey yuvalar bulunur. st ste yerletirilen konteynerlerin ykleri ke
dikmelerin aracl ile tank stne konmu takviyeli (dablin) ift sa kaplamaya veya ambar dibine
bindirilir.
Full Containership : Btn yk hacimleri konteyner istifi iin dikey petek hcreleri ile
donatlmtr. Ambar dnda tanacak Konteynerler iin gverte ve ambar kapaklar zerinde
yerletirme ve balama donatmlar yaplmtr. Byle bir gemi sadece konteyner tayabilir.
Semi-Containership : Bir veya bir ka ambar ile gvertesi konteyner tamak zere dizayn
edilmi gemi tipidir. Standart olmayan Konteynerler konvansiyonel ambarlarda ve gladoralarda tanr.
Trailer Ships : Bunlara "Roll-on/Roll-off" gemiler de denir. Bir treyler gemi, yolcu, ara ve
kamyon tayan bir feribot gibi ayn yntemle tat aralarn ykler ve boaltr. Bu geminin ismi ayn
zamanda ykleme-boaltma sistemini aklar. Aralar da n ve ieri tekerlekler zerinde tanrlar. Bu
gemiye Konteynerler de tekerlekli aralar ile yklenip boaltlr.
B) LETME TERMLER
Pier-to-pier : Deniz tamacs masraflar kendine ait olmak zere yk, ykleme rhtmnda
konteyner iine istif eder ve varma yerinde de konteynerden kartp teslim eder.
Pier-to-house: Yk, deniz tamacsnn ykleme rhtmnda konteynere istiflenir. Deniz
tamasnn sonunda yk konteyner iinde alcnn deposuna kadar ulatrlr.
House-to-house : Tanacak yk gnderenin deposunda konteynere istif edilir. Alcnn
deposunda konteyner iinde teslim edilir.
Through bill of lading : Ykleyici k noktasndan son var noktasna kadar tamay zerine
alan sadece bir tayc ile muhatap olur.

193
C) KARA ARALARI
Porteyner : Byk tama kapasitesine sahip konteyner gemilerinde ykleme boaltma
donanmlar bulunmamaktadr.Byle gemilere "gearless" ad verilir.Bunlarn limanlarda boaltlp
yklenmelerini salamak zere zel rhtm vinleri yaplmtr.Rhtm boyunca ve gemi bordas
ynnde ileri-geri hareket edebilen vinler ar konteynerleri tar.
Rmork : Konteynerlerin rhtmdan geri sahalara gtrlmesinde kullanlrlar. 20 veya 40 ft lik
konteynerleri tamak zere bir rmork ve bir ekici ara kullanlr.
Transteyner : Liman sahalarnda konteynerlerin istiflenmesinde kullanlr. Lastik tekerlekler
veya raylar zerinde saha boyunca gidip gelebilirler. Ayaklar arasndaki genilie gre 6-14 konteynere
kumanda ederek, 3-4 kat ykseklie kadar istif yapabilirler
Konteyner taycs (Straddle Carrier) : Konteynerlerin liman sahasnda istiflenmesinde
kullanlrlar. Transteyner'den daha kk kapasiteye sahiptir. Lastik tekerlekli ayaklar arasnda 2
konteyner tayarak bunlar 2 kat istif yapabilir.
3. SGORTA YNNDEN KONTEYNERCLK
Konteynerler tekne veya ykten ayr dnlerek, bu hizmet iin hazrlanm klozlarla sigorta
edilmektedir. Sigorta yllk veya seferlik olabilmektedir. Uygulamada daha ok yllk sigorta
grlmektedir. Polie "All Risk" teminatn vermesine karsn, her polie bir muafiyet hkmn
tamaktadr. Buna neden konteynerin sefer srasnda kk hasarlara uramasnn sk sk ortaya
kmasdr. Konteynerlere ayrca harp sigortas da yaplabilmektedir.
Konteyner tamaclnda en nemli sigorta sorusu donatann sorumluluunun konteyner
bana m, yoksa konteyner iindeki para bana m olduudur. Gnmzde bu durum, konimentoda
aklama yoksa sorumluluun konteyner bana belirli bir tutar olduu eklindedir. Ancak "Lahey"
kurallarna gre konteyner iindeki paralarn adet ve nicelikleri yazlm ise, sorumluluk para bana
olacaktr.
Sorumlulukla ilgili baka bir husus da konteynerin deniz yolu dndaki tanmasnda mesuliyetin
kimde olacadr. Deniz yolu ile gelen bir konteyner kara yolu ile gnderiliyorsa C.M.R., ve demiryolu ile
gnderiliyorsa C.I.M. anlamalar kaideleri uygulanr.
4.GEMNN YAPISI VE DONANIMI
Bir konteyner gemisi, Konteyner denen kutularn bo ve ykl olanlarn istiflemek,balama,
yklemek, tamak ve boaltmak iin dizayn edilmi ve donatlm gemidir.Geminin ambarlar, ambar
kapaklar ve gvertesi bu amaca uygun olarak yaplanmtr.Baz konteyner gemilerinde
ykleme-boaltma donanmlar yoktur. Bunlar liman olanaklar ile ellelenir.
Konteyner gemisi sratli bir tekne olacaktr. Bu amala gl bir makine ile donatlr.
Limanlarda kal sresini ve masraflarn en aza indirmek iin manevra olanaklar oaltlr.Bunun iin
pi kontroll pervane ve pruva pervanesi (Bow thruster) kullanlr. Ykleme-boaltmada hzl
operasyonlar olacandan balast alp vermek iin donanm pompalar yksek kapasitelidir.Hzl
ykleme ve Stabilite hesaplar iin kompterler kullanlr.
Seyirde yksek srat nedeniyle ve en ksa rotalar kullanmas gerektiinden gvenlii oaltmak zere
navigasyon olanaklarnn en son sistemler ve aygtlar il e takviyesi yaplmtr. Szn ksas, bir
konteyner gemisi an tm teknik olanaklarn bnyesinde toplayan bir yapya sahiptir.
Konteynerler tekne ambarlarnda ve gvertesinde zel olarak yaplm donanm ve sistemler
yardmyla istif edilirler ve bu tip gemiye zg aralar kullanlarak balanrlar. Geminin kapasitesi ka
tane 20 ft'lik konteyner tamasna baldr. rnein, "860 TEU's" bir gemi 860 adet 20 ft'lik
konteyner tayabilir.
Konteynerler ambar ve gvertede "BAY" denen dzenlerde istif edilirler. ek.1'de bir
konteyner gemisinin istif grn verilmitir.


194



















ek. 149. Konteyner gemisi ve Konteyner ykleme pozisyonlar.
ek. 149'da gsterilen konteyner gemisindeki "A" ve "B" harfleri ile etiketlenen iki konteyner
yerleimi grlmektedir. Bir konteynerin gemideki mevkisini simge ile tanmlayabiliriz.
BAY : Teknenin boyuna olarak ykleme dilimlerine verilen isimdir. Batan k tarafa doru
numaralanr. rnek ekilde 20 ft konteyner istifi iin 01'den balayarak 23 Bay'a kadar devam
etmektedir. Alt lekte gsterilen ve O4'den balayp 20 Bay'a kadar devam eden lek ise 40 ft'lik
konteynerler iindir.
TIERS : Ambar yzeyinden balayarak yukarya doru giden ve gvertede sren dikine istifi
gsteren blmdr. rnekte "0" ile balayan dizi konteynerin ambarda olduunu "8" ile balayan dizi
de ykn gvertede olduunu gsterir. Buna gre "04" ifadesi ambardaki ikinci sradaki konteyneri
gsterir.
ROWS : Tekneye kubak yukardan baktmzda merkezden iskele ve sancaa doru
konteyner istif srasn gsteren saydr. Merkez hatt "00" ile gsterilir. Buna gre"01" ifadesi merkezin
sancandaki ilk sras gsterir. Bu blme gre "08" ifadesi de merkezden iskele taraftaki son sray
gsterir. Buna gre Rows olarak tek saylar sancak taraftaki, ift saylar iskele taraftaki konteynerleri
iaret ederler.
Yukardaki aklamalardan sonra "A" ve "B" konteynerlerin konumlarn belirtelim.
"A" Konteyneri = 20 Ft'lik bir konteyner olup; BAY No: 03; ROW NO. : 02
"B" Konteyneri = 40 ft'lik konteyner olup; BAY No.: 16; ROW No. : 03 ; TIER No. : 82
stif Pozisyonu
Konteynerin gemideki konumunu ve istif pozisyonunu rakam grubu gsterir.
25 02 84 grubunun ifade ettii yerleimi grelim.
25 BAY numarasdr ; 02= ROW numarasdr ; 84= TIER numarasdr.
5.KONTEYNER VE ZELLKLER
Konteynerin Type saysndaki ilk iki rakam konteynerin kalk olduunu gsterir.
TYPE numarasnda 22 = 20 Ft'lik olduunu, 43= 40 ft'lik olduunu aklar. TYPE numarasnda
ilk iki rakamdan sonra gelen zelliini gsterir. Buradaki iki saydan eitli anlamlar kar.
rnein, 32 says konteynerin "Reefer" (Soutmal) olduunu aklar.
"2232" = 20 Ft'lik Reefer (Soutmal) konteynerdir.
Konteynerlerde baz zel ksaltmalar
MT ( veya MTY) : Bo (empty) konteyner demektir.
195
Byle belirtilmi bir bo konteyner ykleme hesaplar yaplrken 20 ft'lik ise, 2-2.5 mton olarak ;
40 ft'lik ise, 3.5-4 mton olarak hesaba alnr.
DRY (Ykl): Baka bir zellii olmayan, ykl dz konteyner demektir.
VENT : Konteynerin yan duvarlarnda havalandrma delikleri vardr.
F/R (Flat Rack) : Her taraf ak olan ve sadece taban bulunan konteynerdir. Bunun zerine tek
para veya sandk iindeki byk ykler konularak balanrlar.
H/C (High/cube veya O/H Overhight) : Baka bir zellik verilmezse konteynerin 8 ft 6 in olduu
kabul edilir.H/C olursa 9200 veya 9206 olduunu anlarz.
REEF (RF): Soutma dzeni olan (Reefer) konteynerdir.
R/S veya SH : Restow (yerinden alnp baka yere yklenecek) ; Shifting (Gemiden sahile alnp
daha sonra tekrar yklenecek) konteyner anlamndadr.
Shifting yaplacak konteyner yle gsterilir:
STOWP (Yerletirilecek) BOOK NO (Alnacak)
"010682" "R250304"
BAYPLAN : Kargo (Yk) plan demektir. Yklemeden sonra oluacak GM. Momentler vs
zerinde verilir.
LETTER PLAN : Sadece limanlarla ilgili yk plandr.
6. SOUTMALI (Reefer) KONTEYNER
indeki yk belirli bir scaklkta tamak zere yaplm ve bunu salamak zere dizayn edilmi
soutma makinesi olan konteynerdir. Sahildeki istif yerinde konteyner aygtn besleyen elektrik akm
ile altrlr. Gemiye yklendikten sonra da gvertede donatlm zel besleme istasyonlarna
balanarak elektrik verilir. Gerekli olan elektrik enerjisi gemi jeneratr tarafndan retilir. Daha nce
rnek verdiimiz 860 TEU luk gemide bulunan elektrik besleme svici 80 tanedir. Konteyner
tamaclnda en fazla rastlanan Soutmal konteynerler unlardr :
a) Carried Transicold Reefer sistem.
b) Thermoking Reefer sistemi.
Soutmal konteyner tanmasnda sefer sonunda alcya verilen sefer dokmanlar arasnda
bulunan "Reefer Lo" ve "Reefer Temparature Records" evraklarnn tutulmasnda, gemideki
soutmal konteynerlerin gnlk kontrollerinin byk nemi vardr.
Reefer Log'a konteyner numaras, arl, ykn cinsi, ykleme liman ve tahliye liman
yazlmaktadr. Bu bilgilerin tm ykleme limannda gemiye acente veya stevedore tarafndan,
"Reefer List" ile verilmekledir. Konteyner gemisi limana yanar yanamaz 2. kaptann ilk ii Reefer
konteyner olup olmadn aratrmaktr.
Sefer Denetimleri
Deniz yolculuu srasnda zabitler her gn Reefer konteynerleri kontrol ederek s derecelerini
tutanaa yazarlar. Bunlarn okunmas konteyner zerindeki zel bir aygtn dijital scaklk
gstergesinden yaplr. Kontrol srasnda ayn zamanda s derecelerinin yazl olarak aygt tarafndan
kartna yazlp yazlmad denetlenir.Yuvarlak biimli kartlar bazen yrtlabilir veya taklabilir.Kartlar
anahtar ile kurulan bir dzen yardmyla dnerler.
Kayt kartonlarnda rastlanan hatalardan bir tanesi de yanl tarih bilgisine rastlamaktr. Ykleme
srasnda uygulanacak en iyi yntem, operasyon srasnda gemiye gelen teknisyene, kayt kartonunu
kurdurtup, Reefer listesinde yazl olan Scaklk derecesini (Set Point) ayarlatmaktr. Ayrca, mhrsz
gelen konteynerlere de dikkat edilerek srasnda, ilgililere bunlar mhrletmek de gerekebilir.
Sefer srasnda alarm veren ve arzalanan soutmal konteynerler takip edilerek onarlmaldr.
Gemide meydana gelebilecek olas arzalara kar kullanlmak zere gerekli onarm malzemeleri
bulundurulur. Bazen bir aygtn komple parasn deitirmek gerekebilir. Baz durumlarda hava
deitirme kapaklar buzlanma yapabilir. Bunlarn komple sklerek buz olup olmadna baklr. Bazen
de defrost yapmadklar grlr. Bu durumda manuel (elden) iletme ile defrost yapmas salanr.
196
Soutmal konteynerlerde giderilemeyen arza tespit edilirse, "Reefer Failure Report" gerekli
aklamalarla doldurulur.
Carrier Transicold konteynerler sk sk arza alarm verebilirler ama, kayt kartonlar muntazam
alt iin takip edilmelerinde bir sorun olmaz. Thermoking konteynerler
ise, alarm verip devreden knca kayt kartonuna en yksek scakl geirirler. Bunlardan alarm
verenler krmz "Code" svicine baslarak grlmekte ve "01" kodu
grnene kadar dmeye baslmaktadr. Bundan sonra da "Clear" dmesine baslarak aygr
Reset'lenecektir. Soutmal konteynerler yeniden kurulunca bir sre beklenerek s derecesinin
dmesi grlmelidir.
KONTEYNER YKLENMES
Konteyner gemileri limanda az kaldklarndan yk listeleri faks ile seyirde alnr. Eer, bu
yaplamyorsa, limana varta alnan yk listesinden sadece konteyner arlklar kompterdeki "LOAD
MASTER" programna kaydedilir. Bundaki ama zaman kaybetmeden Stabilite verilerini elde etmektir.
Bu eit gemilerde GM hesab byk nem tar.
Limandan pozitif, hatta belirli deerde bir GM ile hareket edilmelidir.
Gemiye gelen Ykleme plan ek.2'de gsterilmitir. Ykleme ve boaltma limanlar Kompter
kaytlarnda ksa simgelerle gsterilir. Kontinant- Reunion arasndaki limanlarda sefer yapan bir
konteyner gemisindeki simgeleri rnek olarak verelim. Le Havre iin "H", Anvers iin "A", Valencia iin
"V", Reunion iin "R", Maurtus iin "P" ve Mombasa iin "M" harfleri kullanlr.





























197
ek.l50'de gsterilen listede baz kutucuklarda "R" simgesi vardr. Bu da Reunion limannn
ksaltmasdr. Bu operasyonun Reunion ykleri ile ilgili olduunu gsterir. Dier limanlarla ilgili yklerin
bulunduu istif yerleri siyah renkle kapatlmtr.
nce "BAY 01" yerleimini inceleyelim. Burada ambar olmadndan sadece ambar st
aadan yukarya 3 sra ve sancak iskele olmak zere erden alt sra 20 ft'lik konteyner istif yeri
olduu grlmektedir. Merkez hatt 0 olur. "01" den itibaren sancak taraf,"02" den itibaren iskele taraf
balar. Plandan izlendiine gre BAY 0l'de sadece tek srada alt adet Reunion etiketli 20 ft'lik
konteyner vardr. BAY 0l'de st sra (TIERS) konteyner olmadndan istif yerleri bo gsterilmitir.
imdi de BAY 03 Yklenmesini inceleyelim.
Eer, tm gemiye 20 ft'lik konteyner yklenecekse istif plan BAY 01 gibi devam edecekti. Oysa,
"BAY 03" den itibaren 20 ft veya 40 ft'lik konteynerler kark olarak yklenebilir. te bu nedenle BAY
PLANDA "04" gibi orta blmlerde hesaba katlr.nk, burada bir yere yklenecek 40 ft'lik bir
konteyner BAY O4'de yer alacak takat, BAY 03 ile BAY 05'de iki tane 20 ft'lik konteyner hacmini igal
edecektir.
BAY PLANDA yklenecek 40 ft'lik konteyner varsa, kullanlamayacak duruma giren kutucuk
kart keler arasnda izilen bir izgi ile gsterilir. ek.2'de bu durum "Yldz" (*) iareti ile
gsterilmitir. BAY O4'e bakarsak, gvertede 84 TIERS ve 03 ROWS ile gsterilen yerde 40 ft'lik
konteyner gsterilmitir. BAY 03 ve BAY 05 planlarnda ise ayn konumlarda "Yldz" iareti vardr. te,
bunun anlam bu hacimlerin dolu olduu ve baka bir 20 ft'lik konteyner yklenemeyecei eklindedir.
8.KONTEYNERLERN BALANMASI
Konteynerler ambarlarda zel olarak dizayn edilmi yuvalara yerletirilir. Bunlar aadan
yukarya uzanan elik kebent biimli kzaklar olabilir. Konteyner yklenirken st kelerindeki
deliklere giren ve kilitlenerek kaldrlmasn salayan "Spreader" ad verilen tayclar kullanlr. Vin
teline balanan Spreader konteyner zerine getirilir.Drt kesinde bulunan kntlar konteyner
stndeki ke deliklere girerek otomatik olarak kilitlenir. Spreader vin teli ile vira edilerek konteyner
yerden kaldrlr ve yklenecei ambarn zerindeki istif yerine getirilir.

Vin teli mayna edilerek Spreader tarafndan tanan konteyner aa indirilir. Bu srada alt
tarafta kalan konteynerin kelerine daha nceden yerletirilen "TwistLock" aletlerinin kilitlenir ular
yukarda kk olarak durmaktadr. Mayna edilen konteynerin alt kelerindeki yuvalar Twist Lock
kntsna oturtulur. Twist Locklar'a el yetiiyorsa ykleme amelesi tarafndan manivela ekilerek
kilitlenir. El yetimiyorsa, uzun bir demir boruya bal manivela olan "TwistLock Operatng Rod"
kullanlr. Bylece iki konteyner kelerinden birbirlerine kilitlenmi olur. ek. 151'de Twist Lock aletleri
kullanlarak birbirine kilitlenen konteynerler gsterilmitir.















ek. 151. Konteynerlerin balanmasnda kullanlan donanmlar.
198
Gvertede yklenen konteynerlerin birinci sras konvansiyonel yntemleri andran bir
sistemle yere balanrlar. Bunun iin gvertede zel biimli mapalar kaynatlmtr. Bunlara "Sliding
Lashing Eye" tipi bir rnek olabilir. Konteynerin st kelerindeki yuvalara taklan zincir veya tel
halattan yaplm liftinlerin alt ular gvertedeki mapalara balanr. Liftinler sklarak zincirlerin
veya tellerin bolar alnr. Bylece birinci sra konteynerler gverteye balanm olurlar.
kinci sra konteynerler kelerindeki yuvalara yerletirilen Twistlock'lar birbirlerine balanmtr.
En st sra konteynerler de karlkl st ke deliklerine taklan "Bridge Fitting" denen balant
aletleri ile birbirine tutturulur. Bridge Fiting'lerin zerindeki germe vidas anahtar ile evrilerek
boluu alnr ve iki konteyner birbirine balanm olur.
9. TPK KONTEYNER HASARLARI
Dier yk tamalarnda olduu gibi Konteyner tamasnda da eitli hasarlar ortaya kabilir.
Bunlardan tipik olanlar ve sonular aada aklanmaktadr,
A) Yklma (Racking)
st ste yerletirilen konteynerlerden en altta olann alabandaya doru kayklmas ile
stnde olanlarn dikine pozisyonda yana gelmeleri olaydr. stteki konteynerlerin pozisyonu
gverteye paralel olur. Geminin, hareketlerinden ortaya kan enine dinamik gl eri, standart ISO
konteyner racking limiti olan 15 Long tonu aarsa boyuna veya enine balar (Lashing) uygulan-maldr.
Balanma sistemi meydana gelen glerin nereye alacaklar hesaplanarak tayin edilir.
II) Devrilme (Toppling)
Geminin yalpasna bal olarak st sradaki konteynerlerin yana doru devrilmesidir.Bu eilim
dey balar (Lashing) kullanlarak nlenebilir. Ayrca, st srann Bridge Fitting gibi balama paralar ile
skca birbirine kenetlenmesi ile durdurulabilir.











ek. 152. Tipik Konteyner hasarlar

C)Konteyner Gmesi (Container Collapse)
Konteyner zerindeki msaade edilen tanabilir yk arlnn oalmas ile dikine kebendin
bklmesi olaydr. Bunun sonucunda alt sradaki konteynerin keleri veya yan taraf ieri ger ve
stndeki konteyner gk tarafa doru yan yatar.Bu sakncay st taraftaki konteyner arl
azaltmak veya uygun bir balama yapmakla giderebiliriz.
D)Yapsal Kusur (Local Structural Failure)
Konteynerin belirli bir ksmnda bulunan yapsal bir kusur nedeniyle stteki konteynerlerin
arl altnda gmesi, yrtlmas veya bklmesi olaydr. Bunun sonucunda st srada bulunan
konteynerler darya doru baylrlar. Bunu nlemek iin keler boyuna 15 Long ton ve dikey 30long
ton dayanma kapasitede olmaldr.
10. LOAD MASTER
Konteyner yklenmesinde en nemli ilemlerden bir tanesi Ykleme (Stabilite) hesaplarnn
sratli bir ekilde yaplmasdr. Bu tip gemilerde denge konusu ok nemli olduundan baz kara
199
iletmelerinde hazrlanan ykleme planlar ve hesaplamalar gemiye fakslanmaktadr. Yine de, son sz
Kaptan'a ait olacandan, her durumda hesaplamalarn gemide kontrol ve yinelenmesi gereklidir. Bu
konunun nemini vurgulamak iin 1997 ylnn sonbaharnda bamzdan geen bir olay ksaca
aklayacaz.
Kaptan bulunduumuz "CGM Perre Lot" isimli konteyner gemisinin ykleme hesaplan ve istif
plan Fransz kirac firma ofisinde hazrlanp gemiye fakslanmaktadr Mombasa limanndan yaplacak
ykleme plan da rhtma yanamadan l gn nce gemiye ulamtr. Gemideki komptere yklenmi
"Load Master" program kullanlarak yaplan kontrol sonucunda kiracnn aklad gibi bir ykleme
yaplrsa, geminin limandan 1 m bal olarak hareket edecei anlalmtr. Balast tanklar gerekli GM
deerini salamak iin Full (dolu) tutulduundan zerinde ilem yaplamayacak durumdadr. Gemi
Suez kanaln geerek Akdeniz'e kacandan trimin asgari Suez varnda "even Keel" tutulmas
gerekmektedir. Sonu olarak geminin uluslararas gvenlik kurallar emsiyesinde yolculuk yapabilmesi
iin kiracnn yklenmesini planlad yklerden bir ksmn alamayaca belli olmaktadr. te, buna
benzer durumlar denizcilik yaamnda sk sk yinelenebilir. Bu nedenle karadaki en deneyimli
elemanlardan da gelmi olsa tm ykleme hesaplan ve planlar denetlenmelidir.Yukarda aklanan
olayda da yklemenin son aamasnda 10 tane konteyner kabul edilmemitir.Yolculuk srasnda
karlkl muhabere srasnda gereklenen hesaplamalarda kiracnn ayn Kompter programn
kullanrken yakt tanklar datmnda hata yapt anlalm ve durum aa kmtr.
Load Master Program Nedir ?
Gnmzn modern gemilerinde pek ok ilem artk bilgisayar kullanlarak yaplmaktadr.
Gerekli dokmanlar, formaliteler, yazmalar ve ounlukla ISM evraklar bilgisayarda ykl "Write",
"Excel" ve benzeri yazlm programlar ile gereklemektedir. Bu adan baklrsa denizcilikte
bilgisayar kullanmasn bilmek de nem kazanmaktadr.
Konteyner gemisindeki Denge (Stabilite) hesaplar bilgisayara yklenmi Load Master" ad
verilen ve zel firmalar tarafndan gerekletirilmi yazlmlar (software) ile yaplmaktadr. Bilgisayar
kullanmnda bilgili ve deneyimli olmayan bir zabit program kullanmay denerken hatalar yaparak
kilitlenmesine neden olabilir. Bu nedenle ncelikle kullanm aklamalarn (Instruction Book)
incelemelidir.
Konteyner yklemesinde bazen sorun kartan iki zellik dikkat ekmektedir.Birincisi, bazen
evraklarda belirtilenden daha fazla arln konteyner iinde bulunmasdr. Bu durumun Stabilite
hesaplarnda yanllklar kartaca bellidir, ikinci zellik de konteyner iindeki ykn istif durumunun
bilinmemesidir. Kt hava artlarnda iindeki istif iyi olmayan bir konteyner gemi gvenliini de
tehlikeye sokabilmektedir.
Load Master Programnn Kullanlmas
Gemi gverte ofisinde bulunan bilgisayar ekrannda Load Master program ikonu tklanarak
altrlr.Program aldnda ekrana Ana tablo kar.ek. 153de Program aldnda ekrana kan
ana tablo gsterilmitir.
200





























ek. 153. Load Master Programndaki Ana tablo ekran
Ykleme ncesi limanda Stivedor'a BAY PLANIN bo bilgisayar ktlar yazcdan alnarak
verilir. Bu planlarda Stivedor'un doldurduu bilgilerden nce arlklar sonra da dier bilgiler
programa geirilir. Her konteyner ykleme hcresi iin girii yaplacak bilgiler sras ile unlardr :







Bay Plan'da konteynerin yklenecei hcreye bilgilerin yazlp verildiini dnelim. Weight
(Arlk) 18 ton, Disch.Port (Tahliye liman) Reunion, Load Port (Ykleme liman) Le Havre, Id Num
(Tantma numaras) mmmcu 1298-9, Bay plandaki hcre yeri 09 05 02 olsun.
Herhangi bir aamada "File" bal fare ile tklanrsa Men penceresi alr."Compartment List"
fonksiyonu geminin Stabilite Booklet'inde yer alan ambar,tank vs bilgilerine gre derlenmi yk koyma
yerlerini kapsar."Items" penceresinden gemiye yklenecek yerler seilir.nce balast tanklar ile
balamak iin "WB" tklanr. Bu tklannca Compartment List penceresinde balast tanklar listesi
201
alacaktr. Eer fare ile seilen tank tam olarak dolduruluyorsa "Fiil %" satrna "100" yazlarak
"ENTER" baslr. Bylece Items penceresindeki yerleim yerleri teker teker seilerek yklemeler yaplr.
Ana ekrann baka bir penceresi de "Ship Sketch" bal altnda yerletirilmi gemi plannn
yatay ve kardan grndr. Bu planda yk konulacak tm hacimler grafiksel tasarmda
gsterilmitir. Hangi hacim dolacaksa fare ile tklanarak seilir ve bu hacim farkl bir renk ile gzkr. Bir
kompartmana alabileceinden fazla yk girii yaplrsa "Hata" (Error) mesaj grnr.
Konteyner Yklenmesi
Ykleme sras Konteynere gelince "Items" penceresindeki "Cont" zeri tklarn ve ekrana yeni
bir sayfa alr. Burada "Container Stowage Plan" penceresi, "Bay Plan" penceresi, "Items" penceresi,
ve "Brief" penceresi bulunur. imdi, yukarda rnek verilen konteyneri ykleyelim.
Konteyner Bay O9'da ambar iindeki 02 Tiers'e, 05 Row'a yklenecektir. nce mendeki " Load"
tklanarak "Frm Data" aktif yaplr. Fare kullanlarak konteyner ile ilgili bilgileri Frm Data pencere-sindeki
satrlara yazarz. Eer bo konteyner ykleniyorsa "Empty" blm kullanlr.
Tm bilgiler yazldktan sonra kolonun altndaki "Load Start" kutusu fare ile tklatlr. Bundan
sonra imle fare ile Bay Plan'daki ykleme hcresi zerine getirilir imin, istenen hcre zerinde fare
tklannca daha nce girii yaplan tm bilgiler hcre zeride yazlr ki, bunun anlam ykleme
yaplmtr. Ekrann sa tarafndaki "Brief" penceresindeki bilgi satrlarnda her yklenen konteynerden
sonra Stabilite ve bununla ilgili deerlerin deitii izlenecektir. rnein, Trim, Draft, GM vb
deerlerinin yenileri belirecektir.
Yukarda kutu iinde konteyner iin girii yaplacak Men penceresinde ilk satr olarak
"WEIGHT" grlmektedir. Buradaki satrlarn karl olan bilgilerin girii yapldktan sonra grnen her
BAY hcresinde bilgiler yer alr. rnek olan kutuda "Weight" karl "18.00" izlenmektedir. Load
Master programnn yklenmesi bittikten sonra "PRINT" kutusu tklanrsa, istenirse her BAY
yklemesi,istenirse tm geminin BAY Plan grnmndeki ykler yazcdan alnabilir.
Konteyner tahliyesi veya yer deitirilmesi(shifting)
Bu ilemler iin ncelikle "Mode End" kutusu fare ile tklanr ve program Load (Ykleme)
fonksiyonu aktif durumdan kartlr. Ardndan Men satrndaki "Dsch" ibaresi fare ile tklanr ve aktif
yaplr. Sonra ekrandaki imle fare ile istenen Bay Plan hcresine tanr ve tklanrsa buradaki yazl
yk boaltlm olur. Bunun gerekletiini yazl ibarenin silinmesi ile anlarz. Ayn zamanda "Brief
penceresindeki deerler de deiecektir.
Baz durumlarda ykl konteynerin yerinden alnarak baka bir yere konulmas (shifting)
gerekebilir. Bu ilemi programda silerek yapmak yeniden ykleme ilemi yapmaya neden olur ki vakit
kaybdr. Bunu nlemek iin "View" mensndeki "Stack form" tklanr. Ekrana "Container Stack"
penceresi alr. "Move Stack" tklanr ve imle istenen Bay hcresine tanrsa, oradaki yazl bilgi silinir
ve ayn bilgi "Container Stack penceresine yazlr. stendiinde "Load" komutu verilip, buradaki satr
tklanr ve imle istenen Bay hcresine tanrsa, yerinden alnp karaya verilmi gibi grnen
konteyner baka bir yere yklenmi olur.
Son olarak bu tr programlar iin genel bir uyary hatrlatmak istiyoruz. Ykleme veya tahliye
ilemleri yapldktan sonra programdan kmak iin "EXIT" tklanacaktr. Ancak , byle yaplrsa son
olarak yaplan tm ilemlerin bellekten kaybolduu grlecektir.Bunu nlemek iin mende bulunan
"SAVE" tklanarak son operasyonun dosyada verilecek yeni bir ad ile kaydedilmesi salanmaldr.





202

GEMNN DENGES
(SHIP STABILITY)
1. DENGENN TANIMI:
Hepimiz Archimedes'in tannm kuraln biliriz:"Akar iinde yzen her madde, girmi olduu
svnn arlna eit bir kuvvet tarafndan yukarya itilir". te, binlerce ton arlndaki bir geminin
denizde batmadan durabilmesindeki giz buradadr, Arl 3 kg ve kapal hacmi 6m
3
olan bir kap alalm.
Bunu deniz suyu zerinde braktmzda 6m
3
x 1.025 (deniz suyu younluu) = 6.15 kg yzdrme
kuvveti oluacaktr.Kabn arl 3 kg olduundan, aradaki fark olan 3.15 kg kadar yzebilme gc
bulunur. Kabn iine bu arlktan fazla, rnein 3.20 kg baka bir arlk koyarsak battn grrz.
Evet, yukarda bir geminin nasl yzebildii aklanmaktadr. Burada ortaya baka bir konu
kmaktadr. Yzebilen bir tekne nasl denge bulacaktr? Geminin dengesi (Stabilite) ne demektir?
Gerekten gemi dengesi, gemi yapmclarnn titiz hesaplar sonucu saptadklar bir dizayn
konusudur. Genel kurallara gre saptanan bir model ve denge hesaplan, gemicinin gnlk ilemlerine
giren eitli konularla girift olduundan denizde alan tm denizcileri ilgilendiren bir zellii bulunur.
Bir geminin iki tr duru dengesi (static stability) vardr: (a) Boyuna denge (longitudinal),
(b) Enine denge (transverse). Bunlardan birincisi teknenin ba-k ynnde kararl durmasn, ikincisi
de alabora olmamasn salar. Boyuna denge genellikle geminin daima emniyet iinde durmasn
salayacak deerdedir. Ender durumlarda beliren tehlike de, geminin srekli ba - k yapmas, tekne
formunun bozulmas vb. dir.
Enine denge konusu ise,tm denizcilerin karlatklar baz sorunlar kartan,gemi teknesinin
baylmas, alabora olmas ve batmas gibi olaylar yaratan, en azndan yklenmi yklerin
hasarlanmasna sebep olan nemli bir etmendir.
Bu arada denizcilerin ounun gznden kaan nemli bir ayrnty iaret etmeden
geemeyeceiz. Denge hesaplarnn sadece geminin alabora olmamas iin olumlu bir GM deeri
kazanlmasnda ve geminin ne kadar su ektiini bulmak konusunda faydal olduunu dnrz.
Oysa, Denge bal altnda anlatlan fakat ok eitli olaylarda yararl olacak bilgiler bulunmaktadr.
rnein, bir geminin su derinlii uygun bir limandan, su derinlii kstl bir liman iin yk aldn
dnelim. Gemi kaptan, mmkn olduu kadar ok yk almak zorundadr. Bu, iinde bulunduu ticari
nitenin verdii bir grev zorunluluudur. Bu amala, yklemede geminin kamburlama zelliinden
balayan hesaplar, draftlarn gsterdiinden daha fazla yklemek ve armatre daha fazla navlun
salamak gibi abalarda younlar. Bu arada, boaltma limannda gel-git sularnn vartaki
yksekliini hesaplamak ve geminin uygun bir balast tankna deniz suyu almak veya boaltmak gibi su
ekimini deitiren hesaplar ile gemiyi limana sokmak, hepsi bu blmde incelenen konularn verileridir.
Dolaysyla, baarl bir kaptan olmak iin Gemi Dengesi bal altndaki tm bilgileri edinmek
zorunluysa da, kendi can gvenliiniz iin ayr bir nemi daha bulunur.
2. AIKLAMALAR, FORMLLER VE ZMLER:
Aadaki ksmlarda bir geminin eitli pratik gnlk ilerinde gerekli olan ve Gemi Dengesi
bilgisi blmnde ilenmesi adet olan bilgiler ile bunlarla alakal formller, problemler ve zmleri
verilmitir. Gemi Dengesi ile alakal bilgiler de sras geldike ksaca fakat pratik kullanlmalarnda
gereken akl ile ele alnmtr.
3. SU YOUNLUUNUN DRAFT ZERNDE ETKS:
Bir gemi tuzluluk derecesi (younluu) farkl sularda yzerken deiik draftlarda bulunur. Bu
sebepten ykleme durumlarnda bu farkn hesaplanmas gerekir. Eer bir gemi zmir limanndan yk
203
alarak Lagos limannda nehir iinde bir yere boaltlacaksa, var yerinde suda daha ok batacandan,
bunun hesaplanarak daha az yk almas gerekir. Bu hesabn yaplmas iin geminin Tatl Su Batma
Pay (F.W.A.) deerinin bilinmesi gerekir.
RNEK: Bir gemi, younluu 1006 kg/m
3
olan bir su iinde 4.52 m draftnda yzmektedir.
Geminin F.W.A.: 24 cm olduuna gre younluu 1025 olan su iindeki draft ne olacaktr?
ZM: Draft fark = F.W.A. * (Younluk fark) / 25
= 24 * (1025 - 1006) / 25 + 18.2 cm. Yeni draft = Eski draft + Ykselme = 4.70,2 m olacaktr.
4. ALAN VE HACM HESAPLANMASI:
Her ne kadar bir geminin Denge problemlerin zmnde Denizcilerin faydalandklar veriler,
gemi ina mhendisleri tarafndan hesaplanarak izelgelerde gsterilse de, denizcinin bu konuda baz
temel bilgiler edinmesi yararl olacaktr.
Bir geminin yzd drafttaki su hatt alan ve bu alann altnda kalan hacmin hesaplanmasnda
baz formller ve aletler kullanlr.
a) Matematiksel yoldan alan hesaplanmas:
Bunun iin nce yzey baz blmlere ayrlr. Bunu ek. 1. (1) de grebiliriz. Burada gemi su
kesiti alan merkez hatt ile ikiye blnm ve yar kesit de, 5 eit aralk halinde blnmtr. Bu alann
hesaplanmasnda Trapez (trapezoidal) veya Simpson kurallar kullanlabilir.
b) Mekanik yoldan alan hesaplanmas:
Kapal dzlemsel ekillerin alann hesaplamak iin kullanlan alete Planimetre denir. Bu aletlerin
inesini eklin d izgileri zerinde dolatrarak her trl kapal eklin alan bulunabilir. Dzlemsel,
kapal, herhangi bir alan parasnn sadece alann deil, alnacak herhangi bir eksene gre statik
(durgun) momenti ve Atalet momentini de veren alet ise Entegretr adn alr.
Bunlardan baka Grafiksel yoldan da alan hesaplanabilir. Buna bal olarak da ntegraf kullanlr.























ek. l. eitli katsay (Emsallerin) bulunmasnda kullanlan lmler: (l) Bir geminin teknesini blmlere ayrarak eitli
alan hesaplarnn yaplmasnda kullanlan yntem gsterilmitir. (2) Orta kesit narinlik katsays (Coefficient of
fineness of midship Section) bulunmas, (3) Su hatt narinlik katsay (Coefficient of fine ness of a water plan) in
bulunmas, (4) Tekne narinlik katsays (Block Coefficient)nn bulunmas. (5) Prizmatik katsay (Prismatic
Coefficient)nn bulunmas.
204
RNEK:ek.1.(1) de gsterilen geminin su hatt alannn yar ordinatlar 12m aralkl izilmi olup
boylan srasyla 1.7 m, 5.9 m, 7.0 m, 5.2 m, 1.3 m dir. Simpson 1.kural ile su hatt alann bulunuz?

ZM:
Ordinatlar arpan arpm
(a) 1.7 1 1.7
(b) 5.9 4 23.6
(c) 7.0 2 14.0
(d) 5.2 4 20.8
(e) 1.3 1 1.3
Toplam: 61.4

Yan alan = h/3 (a + 4b + 2c + 4d + e) = 12/3 x 61.4 = 245.6 m
2

Tam alan =491.2 m
2

c) Bir geminin hacminin matematikse! yoldan bulunmas:
Bir geminin hacmini hesaplamak iin aadaki forml kullanabiliriz. Bunun iin ek. l (1) de
grld gibi gemi enine olarak eitli sayda blmlere ayrlmaldr.
Hacim (V) = h/3 (A + 4B + 2C + 4D + 2 E + 4F + G)
Geminin hacmini hesaplarken baka bir blme yntemi de, tekneyi eitli su hatt kesimlerine
ayrarak omurgadan itibaren bunlarn alanlarn bularak Simpson 1. kuralna uygulamaktr. ek. 1. (1)
de tekne bordasnda taranm olarak gsterilen su hatt alan blme yntemi ile bir geminin Hacmini
hesaplayalm.
RNEK: Gemi 0.6 m aralkl olarak, alanlar aada ayr ayr gsterilen su hatlarna b-
lnmtr. Geminin Bo deplasman (Light Displacement), Ykl deplasman (Loaded Displacement)
tonajn bulunuz? Bo su hatt E, ykl su hatt ise G dir.
ZM:

Ordinatlar arpan arpm
(A) 1050 m
2
1 1 1052 1052
(B) 1235 4 4 4910 4940
(C) 1370 2 2 2740 2740
(D) 1440 4 4 5760 5760
(E) 1500 1 2 1500 3000
(F) 1560 4 6240
(G) 1610 1 1610
Toplam: 15.992 25.342

a) Bo deplasman hacmi = 0.6/3 x 15992 = 3198.4m
3
Bo deplasman tonaj = 3198,4 m
3
x 1025 = 3278.4 ton
b) Ykl deplasman hacmi = 0.6/3 x 25342 = 5068.4 m
3
Ykl deplasman tonaj = 5068.4 m
3
x 1025 = 5195.1 ton

5. ORTA KEST NARNLK KATSAYISI:
Bir gemiyi ortasndan bldmzde elde edilen orta kesit alan ile bunun evrecinde izilen
dikdrtgenin alan arasnda kalan bir oran olarak A/B x d forml ile bulunur. Burada (A) su hatt
altndaki orta kesit alan, (B) su hattnn genilii, (d) alannn su hattna ait draft olup, ticaret gemisi iin
ortalama katsays 0.9 civarndadr.

205
6. SU HATTI NARNLK KATSAYISI:
Su hatt narinlik katsays, su hatt alannn iine tam olarak teet olan dikdrtgen alannn yzde
ka olduunu belirleyen boyutsuz bir katsay (emsal) dr. Su hatt alan A/ABCD dikdrtgen alan
forml ile hesaplanr. Bir yolcu gemisinde 0.725 olan katsay byk bir tankerde 0.845 olur.
7. TEKNE NARNLK KATSAYISI:
Geminin iersine tam olarak oturduu, dikdrtgenler prizmas hacmine karlk, hacminin yzde
ka olduunu belirten ve ok kullanlan boyutsuz bir katsaydr. V/L * B * d forml ile bulunur.
Narinlik katsaysna, Blok Emsali de denir ve geminin sualt karine alannn bulunmasnda
kullanlan yaklak bir formlde kullanlr. Bu alana Islak Yzey (Wetted Surface) denir. L(1.7 d + (C * B)
forml ile hesaplanr. Bu formlde; L: Geminin boyu, d: Ortalama draft, B: Geminin eni, C: Blok emsali
(Narinlik katsays) dir. Geminin .istenen su ekimine gre karine yzeyi hesaplanrken, bu drafta ait
Blok emsali. Hidrostatik Eriler diyagramnda bulunan Blok Emsali Erisinden elde edilir.
8. PRZMATK KATSAYI:
Gemi hacminin iersine oturduu, gemi orta kesitini kapsayan, gemi boyunda prizmatik bir
teknenin hacmine nazaran, yzde ka olduunu belirten emsaldir. Geminin sualt hacmi / ABCDEF
prizma hacmi forml ile hesaplanr.
Geminin su direncinin hesabnda nemli bir faktr olan bu boyutsuz katsay, gemi sephiyesinin
boy zerindeki daln belirler. Prizmatik katsays kk bir teknenin, orta kesitine nazaran, ba ve
k taraf narindir. rnein bir yolcu gemisinde 0.625 fakat byk bir tankerde 0.774 olur.
9.KUVVET VE MOMENT:
Gemi dengesi hesaplarnda etki eden kuvvetin oluturduu momentin yer ald bir ok
formller bulunmaktadr. Bir momentin^olumas iin nce etki eden bir kuvvet birimi gerekir. Bu
kuvvetin etki noktasnn uzakl da oluan momentin g snrn belirler. Bylece ortaya yle bir
forml kartabiliriz:
Moment = Kuvvet * Mesafe (Kuvvet kolu boyu)
Eer 3 m boyunda bir manivela ile 50 kg lk arl kaldrmak istersek, 50/3 = 16.66 kg/m en
az gerekli olan kuvvet olacaktr.
10.BR GEMNN AIRLIK MERKEZNN BULUNMASI:
Bir geminin arlk merkezinin bulunmasnda, bir noktaya gre alnan momentlerden
yararlanabiliriz. ek. 1. (1) de bir gemi teknesinin batan k tarafa ve omurgadan ykl su hattna
kadar nasl eitli dzlemler ile blndn grmtk. Gemi biimli homojen bir yapnn arlk
merkezini bulmak iin yaplan omurgadan yukarya doru ubatt kesitleri bize arlk noktasnn
omurgadan olan mesafesini, batan k tarafa doru yaplan kesitler ise, arlk noktasnn ba-k
ynndeki konumunu verecektir. Bunu bir rnek ile aklayalm.
RNEK: Bir geminin sualt hacmi batan k tarafa doru dey olarak birbirinden. 20 m aralkl
11 paraya blnm ve bunlarn alan lmleri tabloda belirtilmitir. Eer ayn gemi omurgadan
itibaren 2 m aralkl olarak 2.nci tabloda gsterilen su hatt alanlar ile blnmse, teknenin arlk
merkezinin enine ve boyuna mevkiini buluruz?
ZM: (a) Arlk merkezinin ba-k ynnde mevkii:

Ordinat No. Alan arpan arpm Aralk Moment
1 Ba 12 1 12 5 60
2 88 4 352 4 1408
3 152 2 304 3 912
4 226 4 904 2 1808
5 255 2 510 1 510
6 290 4 1160 0 0
7 270 2 540 1 540
206
8 233 4 932 2 1864
9 180 2 360 3 1080
10 109 4 436 4 1744
11 k 66 1 66 5 330
Toplam: 5576 860 K tarafta

Hacim = h/3 * arpan toplam = 20 * 5576 / 3 = 37173.3 m
3
Moment = Moment fark * h/3 * h = 860 *20/3 * 20 = 114666.6
Arlk merkezinin boyuna mevkii = Moment / Hacim
= 114666.6 / 37173.3 = 3.08m
Arlk merkezi orta kesitten 3.08 m k taraftadr,

(b) Arlk merkezinin omurgadan uzakln bulmak:



Ordinat No. Su kesiti alan arpan arpm Aralk Moment
Omurga 250m
2
1 250 0
1 2650 4 10600 1 10600
2 3100 2 6200 2 12400
3 3355 4 13420 3 40260
4 3505 2 7010 4 28040
5 3752 4 15008 5 75040
6 3815 1 3815 6 22890
Toplam: 56303 189230

Hacim = h/3 * arpm toplam = 2 * 56303 / 3 = 37535.3 m
3
Moment = Moment toplam * h/3 * h = 189230 * 2/3 * 2 = 252306.6 Arlk
merkezinin yeri = Moment / Hacim = 252306.6/37535.3 = 6.72 m. Arlk
merkezi omurgadan 6.72 metre yukardadr.
11. ATALET MOMENT (Moment of Inertia) (I):
Bir ktlenin, kendisine etki eden kuvvete kar gsterdii hareket biimi olarak
aklayabiliriz. Ortasndan dengede duran bir kalas parasna ucundan dokunursak, aa yukar
salnmaya balar. Ayn boyda bir demir parasna dokunarak, kuvvetin geldii ynn tersinde
dengesi bozulur. Eer, kalas parasnn boyunu ksaltr ayn kuvvet ile dokunursak, bu kez
salnm hareketinin hz deiir. Burada da ortaya, Atalet momentinin ktle ve mesafe ile baml
olduu kar. Atalet momentini;
L: uzunluk, b: genilik olarak alrsak, I = Lb
3
/12 forml ile bulabiliriz. Aadaki ampirik
formller ise, abuk hesaplar iin kullanlr:
(Su hatt narinlik emsali)
3

I = k*L*b
3
Bu formlde (k) =---------------------------- ----
2 (SHNE+1) (2SHNE+1)
12. AIRLIK MERKEZNN (G) YER DETRMES:
Bir geminin arlk merkezi, baka ktlelerde olduu gibi, baz
1
kanunlara gre hareket eder.

Arlk Merkezi (Centre of Gravity): Geminin tm arlnn topland ve bir noktaya etki yapt dnlerek
belirtilen yer olup arlk kuvveti bu noktadan aaya doru etki eder.
207
(G) noktas, gemiye konan bir arla doru hareket ederek yer deitirir. Ayn ekilde,
gemiden alnan bir arln bulunduu yerden uzaklaacak ekiller yer deitirir. (G) noktasnn geldii
yeni konuma (G1), eski bulunduu yer ile yeni yeri arasndaki mesafeye GG1 dersek, (w) konulan
arlk, (d) arln gemi arlk merkezine mesafe ve (W) geminin deplasman ise;
GG1=w * d / W forml ile bulunur.
RNEK: 7000 ton deplasman arlnda bir geminin arlk merkezinden 80 m uzaklkta bir
yere 50 ton yk konulmutur. Arlk merkezinin yer deitirme miktarn bulunuz?
ZM:
GG, = w * d / W = 50 * 80 / 7000 = 0.57 metre.
13. SEPHYE MERKEZ (Centre of Buoyancy) (B):
Bir geminin sualt blmnn geometrik merkezine verilen isimdir. Ayn zamanda bu blm ile
yer deitiren su ktlesinin arlna eit bir kuvvet ile yukar doru etki ettiini Archimedes kuralna
gre belirtebiliriz. Sephiye merkezinin gemi omurgasndan itibaren yukarya kadar olan mesafe KB
harfleri ile gsterilir. Bir gemide ortalama olarak KB mesafesi, draft deerinin 0.55 - 0.60 arasndadr.
Bir gemi bayld zaman, Sephiye merkezi de baylma tarafna doru yer deitirir. ek. 2. (b)
de, B noktasnn baylmadan sonra B1 noktasna geldii grlmektedir. Yer deitirme miktarn
BB1 = v * gg1 / V forml ile bulabiliriz.
RNEK: 2680 m
3
deplasman hacminde bir gemi sancak tarafa baylm ve suya 1670 m
3
blm dalmtr. Suya dalan ve sudan ykselen blmlerin arlk merkezleri arasndaki mesafe 12 m
olduuna gre (B) nin yer deitirme miktarn bulunuz?
ZM: BB1 = v * gg1 / V = 1670 * 12 / 26800 = 0.747 metre.
14.YZME MERKEZ (Centre of Flotation) (F):
Gemi zerinde, teknenin bayld veya trim yapt noktadr. Bu noktaya "Su hatt alan merkezi"
ad da verilir. Kesit yar geniliklerinin, orta kesite gre momenti alnarak hesaplanr. Normal gemilerde
bu nokta ortadan bir miktar k tarafta olduundan, k taraf iin iaret pozitif, ba taraf iin negatiftir.
15. METESENTIR, GM VE DORULTMA KOLU:
Bir gemi teknesini etkileyen zorlar genellikle byk gemiler iin sorun olabilir.zellikle,
byk dkme yk tayan(Bulk Carriers)gemiler iin tehlikeli sonular dourabilir.Buna karlk,
gemi teknesinin denge konusu (Ships Stability) zellikle kk tonajl gemiler iin byk bir soru
oluturabilir. Limanda veya ak denizde alabora devrilerek) batm bir ok kk gemi denge
sorunu sebebiyle kaybedilmitir.
Bir geminin dengesini ksaca, herhangi bir sebepten dik durumundan ayrld (bayld)
zaman tekrar dzeltme kabiliyeti olarak aklanabilir. Eer teknenin dip taraf st tarafndan daha
ar ise, bu dzeltme abuk ve sert. arlk oran yukar doru bydke yava ve yumuak olur.
Arlk yukarda daha fazla ise. tekne devrilir ve su alarak batar.
Bir gemiyi dik tutan ve alabora olmasn nleyen kuvvetleri tanmak iin aadaki ekli
inceleyelim.
(G) Teknenin arlk merkezini tanmlar (enter of Gravity). Bu nokta, gemi arlnn
oluturduu momentlerin sfrland noktadr. Baka bir deyile, tm gemi arlnn topland farz
edilen noktadr. Normal gemi dizayn bir teknede (G) noktas merkez hattnda ve su dzleminin
biraz aasnda yer alr. Bir gemiye eklenen veya kartlan arlklar nedeniyle arlk noktas yer
deitirir.






208













ek. 2. Tekne zerinde etki eten kuvvetler.
Bir geminin Sephiye merkezi (B), tekneyi yzdren ve yukarya doru etki eden tm
kuvvetlerin bileke noktas olup geminin sualt yapsnn geometrik merkezidir. Bir gemi omurga
dzleminde yzerken, (B) noktas dey boyuna merkez hatt dzlemi zerinde olup dikine
yzdrc kuvvetler (G) noktasnn altndaki bir noktaya etki ederler. Tekne bayld veya devindii
zaman (B) Noktas yatt tarafa hareket eder. ek. 2. Bu durumda Sephiye merkezinden kan dik,
teknenin merkez hattn bir noktada keser.
Burada beliren noktaya Merkez tesi (Metacenter) noktas denir ve (M) ile gsterilir. Yeni
yzclk merkezinden (B1), meyili su hattna izilen dik dorunun, meyilsiz halde Sephiye
merkezinden geen doru ise kesim noktas olan (M) ile arlk merkezi (G) arasnda kalan (GM)
mesafesine denge ykseklii (metacentric height) denir ve bu mesafe teknenin enine dengesinin bir
lmdr. Sephiye merkezi ile merkez tesi noktas arasnda kalan (BM) mesafesi Metasentrik
yarap (metacentric radius) olarak I / V deerine eittir. Matematiksel bu eitlikte, (I) su hatt dzleminin
durgunluk momenti ve (V), deplasman hacmidir.
Verilen herhangi bir ykleme durumu iin (G) sabit farz edilebilir fakat (B) ve (M) noktalan
teknenin baylma durumuna gre hareket ederler. ek. 2. (b) de, tekne 0 as kadar sancaa
baylmtr. Geminin yeni sualt hacminde Sephiye merkezi (B1) noktasna gemitir. Bu noktadan
kan dik doru merkez hattn (M
t
) noktasnda kesmektedir. Buna gre merkez te (M) noktas da yeni
yerini almtr. (G) noktasndan B1M1 dorusuna izilen dikme (su dzlemine paralele) nin bu doruyu
kestii noktaya (Z) dersek, ite dorultucu kol (GZ) ile gsterilen doru olur. ekilde de grld gibi
(B) noktas yukar doru, (G) noktas aa doru etki etmektedir. Dorultucu moment iki kuvvetin
bilekesine eittir. Bunun deeri, W x GZ veya B x GZ olup burada W: geminin arldr. Eer gemi
biraz daha baylrsa bu kez M1 noktas merkez hatt zerinde daha aaya iner, GM
l
mesafesi klr.
Teorik olarak, M1 noktas G noktasnn zerine gelir ve aasna geer ki, GZ kolu negatif olur. Fakat
pratikte gemi bu noktaya ulamadan teki faktrler tekneyi alabora eder. GZ kolunu negatif yapan a
deeri, denge mesafesinin st limiti olarak kabul edilir.
Bir gemiyi emniyetli bir GM deeri ile yklemek, gemi zabitlerinin birinci devidir. Bir geminin
salnm periyodu (T) () ile GM deeri arasndaki iliki aadaki formlden bulunur.
GM =
|
.
|

\
|
T
Kemere * 8 . 0
veya T =
2 1 ) (
* 8 . 0
GM
Kemere

Yukardaki formlden anlald gibi eer GM deeri kk olursa salnm periyodu byk olur ki, bu
gemiye "Baygn gemi" (tender) denir. Eer GM deeri byk ve salnm periyodu hzl olursa, bu gemiye
"Diri gemi" (Stiff) denir. GM deerini yksek tutarak gemiyi olduka emniyetli klmak, salnm
Salnm periyodu: Geminin sancak - iskele bayldnda bir taraftan teki tarafa ve tekrar eski durumuna gelene kadar geen
zaman.

209
periyodunu abuklatrdndan personelini bezdirici ve srasnda yklere zarar verici bir durum ortaya
kartr. Byle bir gemi dalgalar etkisiyle bayldnda ok abuk dorulur ve bu hareketler iinde
bulunanlar rahatsz eder.
Yukardaki forml bir rnekle aklayalm. Bir geminin eni 23 metre, GM deeri 0.08 metre, 0,6
metre ve 5 metre olduu zaman salnm periyodunu bulalm.
0.8 * 23
T = ------------ = 65 SANYE (ok az)
(0,08)
1/2

0,8 x 23
T = ------------ = 23.8 SANYE (normal)
0,6
1/2

0,8 x 23
T = ------------ = 8,2 SANYE (ok hzl)

5
1/2

16. ETL DENGE D UR UMLARI:
Bir gemi yolunca yklendii zaman dengeli bir durumda olacak ve (B) ile (G) ayn dorultuda
duracaktr. Herhangi bir kuvvet etkisiyle gemi bir tarafa-bayld zaman ise, .n dzeltmek iin GZ
dorultma kolu oluacaktr. imdi geminin bana gelebilecek eitli denge durumlarn ek. 3 den
izleyelim.





ek. 3. Geminin Kararl, Ntr ve Kararsz denge durumlar.
(a)GM mesafesi uyumludur. Gemi bayld zaman oluan GZ kolu, gemiyi dorultucu yndedir.
Gemi dzelir. Bu duruma Kararl Denge (Stable Equilibrium) denir.
(b)(G) ile (M) ayn noktada akmtr. Dolaysyla GZ dorultucu kolu oluamamaktadr. Gemi
bayld durumda kalacaktr. Bu duruma Ntr Denge (Neutral Equilibrium) denir.
(c)(G) giderek (M) nin zerine kmtr. Oluan ZG kolu ise, geminin bayld ynde dnmesini
salayacak ve gemi alabora olacaktr. Bu duruma Kararsz Denge (Unstable Equilibrium) denir.
17. DURU DENGES (Statical Stability):
Bir geminin deiik denge durumlarnda iken asl durumuna gee bilmek iin sahip olduu
kabiliyet eklinde aklayabiliriz. Bu ii yapabilmesi iin Duru denge momenti (Moment of Statical
Stability) olumaldr. Bu, gemi bayld zaman onu tekrar dengeli durumuna getirmek iin etki eden
momenttir. Gemiyi dzeltmek iin etkili ise Pozitif, yatrmak iin etkili ise Negatiftir.
Geminin deplasman (W), dorultma kolu (GZ) olduuna gre, Duru dengesi momenti = W x
GZ forml ile bulunur.
Geminin, ykleme - boaltma ilemlerinde deplasman sabit olduunda, momentin olumlu veya
olumsuz olmas GZ deerine baldr. ek. 2. (B) den GZ = GM x Sin Baylma as olduundan;
buradan u sonuca elde ederiz. 10 veya 15 kadar olan baylmalarda Durgun dengeyi belirlemek iin
GZ yerine GM deerini kullanabiliriz.


210
18. BALANGI DENGES (Initial Stability) Ve DENGE SINIRI (Range of Stability):
Balang Dengesi, bir geminin ok kk baylmalarda dorulmak iin gsterdii Duru
dengesidir ve GM deerinin lm ile saptanr. Bunun deeri, geminin yolculuk boyunca Stiff (Diri)
veya Tender (Yumuak) dengeli olmasn gsterir.
Denge Snr ise, bir geminin olumlu (pozitif) Duru Dengesine sahip olaca en son baylma
asn gsterir. Eer gemi, burada saptanan deerden daha fazla yatarsa, alabora olur.
19. BR GEMNN BAYILMASI:
Bir gemi iki nedenden dolay baylabilir: (a) Arlk merkezi (G), geminin merkez hattnn dna
kmtr, (b) Gemi negatif GM deerine ulamtr.
Bu durumlar genellikle hatal ykleme artlarndan veya gemi iinde arlklarn yanl
datlmasndan meydana gelirler. Gemi yeterli bir Denge snrna henz sahip olduundan alabora
olmaz fakat zor bir yolculuk sebebidir.
Her iki durumda gemi, Ntr denge durumunda olduu srece baylmaya devam edecektir.
Birinci durumda, stif veya tender olsun (G) noktas daima merkez hattndan, baylma tarafna hareket
edecektir. kinci durumda, etki eden kuvvet nereye srklerse, (G) oraya kayacaktr. Gemi de buna
bal olarak kuvvetin etki ynnn tersinde bir taraftan teki tarafa baylacaktr
1
.
Panama bayrakl MV. Dieter, ubat / 1977 tarihinde Marsilya-zmir seferini yaparken, kk
GM bulunduundan D.B. tanklarna balast alnm ve kuvvetli NW rzgr altnda yaplan seyirde
teknenin rzgr alt tarafa 18 bayld grlmtr. Rota deitirilip, rzgr teki bordaya alndnda
bu kez baylma tarafnn deitii grlmtr. Yaplan kontrol neticesinde No. 2. balast tanknn st
sann delindii ve press ederken dip ambara deniz suyu alnd anlalmtr. Rzgr kuvvetiyle
geminin bayld tarafa sular kaymakta ve gemi baka bir etki olana kadar bu ynde yatm olarak
kalmaktayd.
20. DURGUN DENGEY ETKLEYEN UNSURLAR:
Bir geminin Durgun dengesi balca iki etkiden oluur: (a) Geminin arlk noktacnn konumu, (b)
Geminin biimi.
Geminin arlk noktasnn konumu, alnan ve boaltlan arlklar tarafndan etkilenir. Bunun
Durgun dengeye etkisi ise, oluturaca GZ kolunun varlndan doar. Geminin biimi ise, bayld
zaman sudan kan ve suya batan blmlerin oluturduu Sephiye merkezinin (B) yer deitirmesi
nedeninde rol oynar. Sephiye merkezinin yer deitirmesi de dolaysyla GZ kolunu etkiler.
RNEK: Bir gemi 3500 deplasman tonajnda ve GM: 2.75 m dir. Geminin arlk merkezinin 4.50 m
yukarsndaki gladoraya, merkez hattndan 6.50 m uzaklkta yerletirilen 150 ton arlktaki ykn
oluturaca baylma asn bulunuz?
ZM: (a) nce (G) yer deitirme mesafesini bulalm.
GG1 = w * d / W = 150 * 6.50 / 3500 + 150 = 0.27 metre
(b)Yeni GM deeri = nceki GM + GG
1
= 2.75 - 0.27 = 2.48 m
(c)Baylma as (Cotg) =W * GM / w * d= 3650 * 2.48 / 150 * 6.50 m
= 9.28
21.SERBEST YZEY ETKS (Free Surface Effect):
Bir tank sv ile tam dolu ise, bunun gemi dengesi zerinde etkisi, arlna eit bir ktlenin
etkisinden farkl olmayacaktr. Eer tankn bir blm dolu ise, zerinde oluan sv serbest yzeyi,
geminin GM mesafesini azaltc bir kuvvet yaratacaktr.
Tank iindeki svnn arlk merkezi (g), svnn hareket ettii yne kayacandan, zeminin (G)
noktasnn konumu deiecektir. ek. 4
Bir tank iindeki serbest yzeyin oluturaca GM azalma miktarn Ib3/12 V formlnden
bulabiliriz.


211






ek. 4. Serbest akar yzeyinin etkisi.

RNEK: Prizmatik biimli bir D.B. tank 18 m * 12 m boyutlarnda olup yars deniz suyu ile
doludur. Gemi 6000 deplasman tonluk olup, KG deeri, serbest yzey etkisi dnlmezse. 5.47 m dir.
Tanktaki serbest yzey etkisi nedeniyle oluacak yeni KG deerin bulunuz?
ZM: Geminin deplasman hacim 6000 / 1025 = 5854 m
3

GG
l
=lb
3
/ 12 V= 18 *123 / 12 * 5854 = 0.44 metre
Yeni KG = nceki KG + CG
l
= 5.47 + 0.44 = 5.91 metre.
22. BLML TANKLARIN SERBEST YZEY ETKS:
inde sv bulunan bir tank blml olarak yaplmsa, iindeki akarn oluturaca GM deerini
kltc etki,blme says ile orantl olarak azalr.Yukardaki rnei,ek.4.de gsterildii gibi, iki
blme oluturacak biimde tek blme perdeli bir tank iin uygularsak:
GG
l
= 1/4 * lb
3
/12 V = 1/4*0.44 = 0.11 m bulunur.
GM zerindeki olumlu etkisi nedeniyle gemi tanklar ok blmeli olarak yaplrlar.

23. DNAMK DENGE (Dynamical Stability):
Dinamik Denge bir gemiye verilen bir dereceye kadar meylettirmek iin yaplmas gereken itir.
imdi, bir d etki nedeniyle baylan bir tekne dnelim. Durgun denge momenti yardmyla baylma
as klmeye ve tekne dorulmaya balayacaktr. Bunu tekrar bayld ynde yatrmak istersek,
hem Durgun denge momentini yenmemiz hem de ilave bir kuvvet daha eklememiz gerekecektir. te,
bunun iin yaplan i Dinamik dengenin tanm olur.
Dinamik denge ile; (a) Bir geminin nasl devindiini, (b) Yelken altnda seyreden bir teknenin
nasl dengeli tutulabileceini anlarz.Rzgr altna doru yatan bir yelkenli teknede,rzgr zerinde
doru vcudu vererek dinamik dengenin oluturulmas buna bir rnektir.
Dinamik denge = W
(

+
. *
l l (
Hav BG
V
h g gh v

Moseley formlnden bulunabilir. Burada: (V) Deplasman, (W) Deplasman tonaj, (v) suya
gren blmn hacmi,( )Baylma as,(g)Suya giren blmn arlk noktasnn su hattna dey
mesafesi, (gh) Sudan kan blmn arlk merkezinin su hattna dey mesafedir.








ek. 5. Bir geminin boyuna dengesi ve trim.
212
24. BOYUNA DENGE (Longitudinal Stability):
Dengede duran ve omurga dzleminde yzen bir gemi, boyuna bakldnda (G) ve (B)
noktalan ayn dey doru zerinde bulunur.
Bu durumda teknenin ba tarafa konan bir arlk ile bir miktar battn farz edelim. (B)
noktas (B') noktasna gelecek ve merkez hattn kesen doruya (G) noktasndan kan dikme (Z)
noktasn belirtecektir. Burada oluan (GZ) kolu, enine dengede olduu gibi dorultucu koldur.
Gemi, su hatt dzleminin geometrik merkezi olan nokta etrafnda ba-k yapar ve bu
noktaya yzme merkezi (Centre of flation) denir. Bu nokta (C.F.) ile gsterilir, okluk gemi ortasna
doru ba tarafta bulunur ve yeri geminin hidrostatik eriler plannda gsterilir.
Bir geminin bata ve kta ektii su arasndaki farka trim denir. rnein ba draft 18
kadem 9 pus ve k draft 20 kadem 6 pus ise, tekne l kadem 9 pus taca trimlidir denir. Bir geminin
baa veya ka trimlenmesi, ierdeki arlklarn yer deitirmesiyle olabilecei gibi, yk koymak
veya yk kartmakla da olur. Teknenin trim deimesi trim cetveli ve trim diyagramndan hesaplanr.
Geminin boyuna dengesinde, merkez te noktasnn (M), Sephiye merkezinden (B) uzakl
BM = L
2
/ 12 D formlnden bulunur. Formldeki, L: geminin boyu, D: Prizmatik biimli tekne iin
draftdr.
RNEK: 115 m boyunda, 14 m eninde ve 5.90 m draftnda yzen bir geminin KG: 5.000 m
olduuna gre BM
L
ve GM
L
deerlerini bulunuz?
ZM: BM
L
= L
2
/ 12 D= 1152 / 12 * 5.90 = 186.8 metre
KB = 1/2 D (Draft) olduundan = 2.95 m
KM
L
= KB + BM
L
= 186.8 + 2.95 = 189.75 m
GM
L
= KM
L
- KG = 189.75-5.00 = 184.75 m bulunur.

25. BR SANTM BATIRMA TONU: (T.P.C.)
Alan m
2
olarak (A) olan bir geminin, paralel olarak l cm suya batmas iin gerekli olan arlk
olup l .025 *A / 100 forml ile hesaplanr.
RNEK: Prizmatik bir duba 50 m boyunda 12 m enindedir. Dubann bir santim batrma tonunu
(Tonnes per centimetre immersion) bulunuz?
T.P.C. 1.025 * A / 100= 1.025 * 50 * 127 100 = 6.15 ton.

26. TRM
Geminin ba ve k tarafta ektii su (draft) arasndaki farktr. Gemi, yzme merkezi (F) zerinde
trim yapar.
27. TRM BR SANTM DETRME MOMENT (M.C.T. 1.C):
Geminin ba ve k tarafna arlk eklendiinde veya kartldnda gemi Trimi deiecektir.
Bunun anlam, geminin ba ve k draftlar byyecek veya klecektir. Bunu gerekletiren, konulan
arln oluturduu moment olduundan, Trimi l cm deitirmek iin gerekli moment miktar
hesaplanarak bir eri halinde Hidrostatik Eriler diyagramnda da belirlenir. Bunun yarar, istenen Trimi
elde etmek iin ne kadar arlk alnmas veya kartlmas gerektiini saptamaktr. Trimi bir santim
deitirme momenti (Moment to change trim by one centimetres); W x GM
L
/ 100 L formlnden
hesaplanabilir.
RNEK: Bir geminin deplasman 3600 ton boyu 118 m ve GML (Boyuna arlk merkezinin yeri)
180 m dir. M.C.T.1.C. deerini bulunuz?
ZM: M.C.T. 1.C. =W * GML / 100 L = 3600 * 180 / 100 * 118
= 54.9 ton / metre bulunur.



213
28. BOYUNA YER DETREN AIRLIKLAR:
Bir gemide boyuna olarak yer deitirilen arlklar geminin triminin deimesine sebep olurlar.
Eer arlk ba taraftan k tarafa alnmsa, ba tarafn draft oalr, k draft azalr. Trim deiikliini
bulmak iin (cm olarak) = w * d / M.C.T.1.C. formln kullanrz.
RNEK: 120 m boyunda bir gemi bata 4.60 m, kta 4.56 m draftnda yzmektedir. Yzme
merkezi (F), ortadan 2.5 m daha kta ve M.C.T.l.C.: 110 ton olduuna gre, k tarafta 60 metre
kaydrlan 120 ton ykn oluturaca yeni draftlar bulunuz?
ZM: Trim fark = Trimi deitiren moment / M.C.T. l .C.
120 * 60 / 110 = 65.4 cm.
Yzme merkezi (F), ba taraftan 62.5 m ve k taraftan 57.5 m uzaktadr.
Ba draft deimesi : 62.5 / 120 * 65.4 34 cm
K " " : 57.5 /120 * 65.4 31 cm
Balang draftlar : Ba 4.60 m K 4.56 m rt. 4.58 m
Draft deiimi : -0.34 +0.31
Yeni draftlar : 4.26 m 4.87 m 4.56 m
Geminin yzme merkezi, teknenin orta noktasnda olmad durumlarda trim deiikliinde
ortalama draft da bir miktar deiecektir. Deplasman erisi bize bal olduu trime gre hesaplanm
gerek deplasman verecektir. Geminin sahip olduu hakiki deplasman elde etmek iin bir dzeltim
yapmak gerekir. Erilerden elde edilen deplasman deeri iin kullanlan bu dzeltim Layer dzeltimi
(Layer Correction) adn alr.
T.P.C. * d * Trim
Layer Dzeltimi = ---------------- ------
L
RNEK: Geminin boyu (L): 120 m, Bir santim batrma tonu (T.P.C.): 12 ton, Yzme merkezi (F) 2
m daha kta, Ba 6.72 m, K 7.15 m draftlarnda, Ortalama 6.935 m draft iin diyagramdan alnan
deplasman 8022 ton olduuna gre Layer dzeltimi iin gerek deplasman bulunuz?
ZM: Ba ve k draftlar fark (trim): 43 cm dir.
T.P.C. * d * Trim 12 * 2 * 43
Layer Dzeltimi =------ --------------- = ---------------------- = 8.6 ton
L 120
Gerek deplasman = 8022 + 8.6 = 8030.6 ton bulunur.
Draft Survey:
Bir geminin draftlar ile ne kadar ykl olduunu bulmak iin bu deerleri alarak izelgelerden
yararlanmak yeterli bir sonu salayamaz. Bunun sebebi, geminin gerek deplasmann bulmak iin
kullandmz yntemin yeterli olmasdr.
Bir geminin gerek ykn bulmak iin yaplan ileme Draft Survey denir ve aada gsterilen
ayr ilemden meydana gelir.
a) Ba ve K Dzeltimleri (Stem and Stern Correction),
b) Ortalamalar ortalamasnn bulunmas (Deflection Correction).
c) Geminin ka trimli olmas neden ile Deplasmann dzeltim miktarnn bulunmas.
Ba ve K Dzeltimi:
Bir gemi trimsiz durumunun haricindeki bir ekilde yzmekteyse, ortalama draft (mean draft)
doru olarak bulmak iin Ba ve K -draftn saptanmas gerekir. Bunun iin de, geminin ba ve k
tarafndaki bodoslamann eiklii nedeni ile gerek yerini gsteremeyen ba ve k kana rakamlarnn
gsterdii deerlerin dzeltilmesi yoluna gidilir. Geminin trimli durumunda, draft markalar ile su
kesiminin dikey ile kesitii nokta ayn deeri gsteriyorsa dzeltim hesaplanmas gerekli deildir.
214
Gemilerde bulunan izelgelerden yararlanarak (d) deerini bulmak iin draft deerleri alnarak
ie balanr. Eer, bu dzeltime ait (d) deerini hesaplamak iin izelgeler yoksa, Draft Survey
yaplrken bu dzeltimden vazgeilir.
RNEK: Liberty tip bir gemi aadaki draftlarda yzmektedir:
Ba draft : 10'00"
K draft . : 18'00"
Ortalama draft : 14'00" (Dzeltilmemi)
Trim : 8' Kl
Bodoslamadan draft markalarna olan tahmini mesafe: 2'00"

Ba Taraf dzeltimi:
T * d * 12 8 * 6.83 * 12
C =------------------- = --------------------- = (-) 1.6"
LBP 416

K Taraf dzeltimi:
T * d * 12 8 * 14 * 12
C = --------------- = ----------------- = (+)3.2"
LBP 14

Ba draft: l0'00" K draft: 18'00"
( - ) 1.6 (+) 3.2
Dzeltilmi 9'10.4" Dzeltilmi 18'03.2"
Dzeltilmi ortalama draft: 14'00.8"

Ortalamalar Ortalamas Dzeltimi:
Bir gemi trimlendii zaman orta noktas deplasman hesaplanmasnda gerek ortay gstermez.
Buna sebep, geminin suya batan ksmnda daha byk hacmin olmasdr. Bu sebepten, ortalama
draftn da ayrca ortalamasn bulmak (mean of mean of means) iin baz ilemler yapmak gerekecektir.
RNEK:
(a)Gemi ortas iskele draft 14'00"
(b)Gemi ortas sancak draft 14'01"
(c) Ortalama gemi ortas draft 14'02"
(a1) Ortalama gemi ortas draft 14'02"
(b1) Dzeltilmi ortalama draft 14'00.8"
(c1) Ortalama draft (mean of means) 14'01.4"
(a
2
) Ortalama draft (yukarda C1) 14'01.4"
(b
2
) Ortalama gemi ortas draft (yukarda a1) 14'02"
(c
2
) Ortalamalar ortalamas 14'01.7"
Deplasman, yukardaki (c
2
) draft deerinden hesaplanacaktr.
Geminin kl olmas nedeni ile Deplasman Dzeltimi:
Bir geminin trim deeri, dikmeler aras boyunun (LBP) % 1 'ini amad durumlarda deplasman
dzeltim deerinin bulunmas iin Hidrostatik Eriler Diyagramndan alnan Yzme merkezi yeri
(LCF) formllerde kullanlmaldr.


a) ngiliz sistemi:
215
TPI * LCF * 12 * Trim (Feet)
Layer dzeltimi = ------------------ -------------
LBP

b) Metrik sistem:
TPC * LCF * TRM * 100
Layer dzeltimi = -------------------------------------
LBP
Geminin trim durumuna gre bulunan deerler yle uygulanr:

LCF Kta LCF Bata
Gemi ka trimli Topla kart
Gemi baa trimli kart Topla
Geminin dikmeler aras boyunun % l deeri, trim deerinden kk ise, Layer dzeltimi
formlnde aadaki formlden bulunan deer ile ayrca dzeltme yaplmaldr.
a) ngiliz sistemi: 6 * LBP * dM / dZ * (t / LBP)
2

b) Metrik sistem: 50 * LBP *dM / dZ * (t / LBP)
2

RNEK:
Maden gemisi (Ore Carrier) Gross tonaj : 9.748,16 ton
LBP : 144.00 M.
Genilik : 20.40 M.
Derinlik : 11.90 M.
Yukardaki gemi 2 metre ba ve 5 metre k draftlarda yzerken, uygulanmas gereken Trim
Dzeltimi ne olmaldr?
Ortalama draft : 3.50 metre
Trim : 3 metre kl
Yzme merkezi (CF) : 2.35 metre ba tarafta
23.75 * 2.35 * 3 * 100
a) -------------------------------- = (-) 116.3 Ton.
144
b) Hidrostatik Eriler diyagramndan (Trimi l cm deitirmek iin gerekli moment)
Draft Moment
4.00 metre.......... 193.7 ton/metre
3.00 " .......... 185.0 "
1.00 metre 8.7 t/m
dM / dZ = 8.7 t-m / m (draft l metre deitirmek iin gerekli metre / Mton)
c) 50 x 144 x 8.7 x (3/144)
2
= (+) 27.2 m/t
d) Trim Dzeltimi (Trim Correction) = (-) 89.1 M. Ton.
29. YZME MERKEZNE KONULAN AIRLIIN ETKS:
Bir geminin yzme merkezi civarna konulan bir arlk btnsel batma (bodily sinkage)
oluturacak, buradan alnan bir arlk da, btnsel ykselme yapacaktr. Bundan dolay;
Btnsel batma miktar = Konulan arlk / T.P.C. formlnden bulunup, ba ve k drafttan kartlr
veya ikisine de eklenir. rnein, T.P.C.: 18.6 ton olan bir gemiye (F) civarna 125 ton yk konmusa,
125 / 18.6 = 6.7 cm bat elde edilmitir. Bunu ba ve k draftlara ilave etmek gerekir.
30. YZME MERKEZNDEN UZAK KONULAN B YK AIRLIKLAR:
Yzme merkezinden uzakta bir yere konulan byk arlklarn oluturaca trim deiikliini
hesaplamak iin bir ka basamakta grlen hesaplama yntemi kullanlacaktr. Bunun aklamas
aadadr:
216
a) Geminin orijinal T.P.C. deerlerini kullanarak Btnsel batma miktarn bulunuz. Bu batma
miktarn nceki drafta uygulayarak yaklak bir yeni ortalama (mean) draft bulunuz. Bu draft iin T.P.C.
deerini alnz. Her iki T.P.C. deerlerinin ortalamasn alarak, bu deer iin gerek btnsel batma
(sinkage) miktarn hesaplaynz (w / T.P.C.)
b) Geminin Denge Erileri (Stability Curves) diyagramn kullanarak, bulduunuz yeni ortalama
draft iin Yzme merkezinin (F) yerini bulunuz. Trim deiikliini bulmak iin aadaki forml
kullannz:
w * d
Trim deiiklii = -----------------
M.C.T.1.C
c) Yzme merkezinin yeni mevkisini kullanarak, trim deiikliinin karl olan draft deiim
miktarn hesaplaynz.
d) Btnsel batma miktar ile draft deiim miktarlarn kullanarak yeni draft deerlerini bulunuz.
RNEK: Bo bir tankerin k tarafa fazla trimlendii grlmtr. Trimi deitirmek ve draft art
oluturmak zere, arlk merkezi ba taraftan 70 m uzakta olan bir tanka 110 ton deniz suyu
doldurulmutur. Denge Erileri diyagramndan elde edilen veriler aada gsterilmitir:
Ortalama (mean) draft T.P.C. M.C.T.l.C. Yzme Merkezi (F)
4.00 m 20.8 160 2.9 m ortadan kta
4.50 m 21.2 165 3.,0m " "
5.00m 21.7 170 3.1 m " "
Geminin boyu 200 m, orijinal draftlar ba 2.80 m, k 5.20 m olduuna gre, oluan yeni draftlar
bulunuz?
ZM:
a)Orijinal ortalama draft 4.00 m iin btnsel batmay ve bununla balantl deerler yolu ile
gerek btnsel batmay bulalm.
Konulan arlk 1100
Yaklak btnsel batma = ----------------------- = ---------- = 53 cm
T.P.C. 20.8
Yaklak yeni ortalama draft = 4.000 + 0.53 = 4.53 m
T.P.C. (4.00 m draft iin) = 20.8
T.P.C. (4.53 m draft iin) =21.2
Ortalama T.P.C. =21.0
Konulan arlk 1100
Gerek (dzeltilmi) btnsel batma = ----------------------- = --------- = 52 cm
T.P.C. 21.0
Gerek (dzeltilmi) ortalama draft = 4.00 = 0.52 = 4.52 m
b) Bu draft iin M.C.T.l.C. = 165, Yzme merkezi (F) gemi ortasnda 3 m k tarafta ve
doldurulan tank yzme merkezinden 33 m ba tarafta olduundan trim ve draft deiikliini bulalm.
Trimi deitiren moment 1100x33
Trim deiiklii = --------------------------------- = ---------------- = 220 cm
M.C.T.l.C 165
Trim dolaysyla draft deiimi Ba taraf: 103 / 200 * 220 = 113 cm
K taraf: 97 / 200 * 220 = 107 cm
c) Deiim miktarlarm bulduumuza gre yeni draftlar hesaplayabiliriz.
Orijinal draftlar............... Ba: 2.80 m K: 5.20 m
Btnsel batma.............. + 0.52 m + 0.52 m
Trim deiiklii.............. + 1.13 m - 1.07 m
Yeni draftlar.................... Ba: 4.45 m K: 4.65 m
217
31. STENEN TRM ELDE ETMEK N AIRLIK YKLEMEK:
Bazen seyir srasnda uygun bir pervane etkisi salamak iin elverili olduu hesaplanan bir
trimin gereklenmesi istenir. Bunu oluturma iin baz arlklarn baz blmlere alnmas lazmdr, ite
gerekli arln ve alnacak blmn bulunmasnda aada belirtilen yntem kullanlr.
(t) halihazrdaki trim deeri ve (t') geminin almas istenen trim deeri olsun, (w), bu Trimi
salayacak arlk, (d) ise, bu arln konulaca yerin yzme merkezine mesafesi olsun.
M.C.T. 1 .C. x (t ~ t') M.C.T. 1.C. (t ~ t')
d =---------------------------- w = -----------------------------
w d
RNEK: M.C.T.1.C.: 150 ton/m, ba draft: 6.00 m, k draft: 7.00 m, olan bir geminin Trimi 20
cm kl olmas iin arlk merkezi gemi yzme merkezinin (F) 50 m ba tarafna doru olan bir tanka
ka ton balast alnmaldr?
ZM:
Hali hazrdaki trim (t) : 100 cm (kl)
istenen trim (t') : 20 cm (kl)
(t ~ t') : 80 cm (ba tarafa)
M.C.T.l.C. (t~t') 150 * 80
w = -------------------------- =--------------- = 240 ton
d 50
32. KI DRAFTI DETRMEYECEK BR AIRLIIN YERN BULMAK:
Bir geminin yklenmesinde eitli durumlar belirir. Bunlardan bir tanesi de, belirli bir arln
yklenmesine ramen geminin k draftnn sabit kalmas istenir. (L) geminin boyu, (I) yzme
merkezinin, (F) k taraftan ibaret mesafesi olursa, yklenecek arln yzme merkezinden itibaren
ba tarafa doru mesafesine (d) diyerek aadaki formlden faydalanabiliriz.
M.C.T.l.C. * L
D = -----------------------
T.P.C. * l
RNEK: Yklenmekte olan bir geminin ba 6.50 m, k 7.00 m su ekmekte olduu bir srada
200 ton daha yk bulunduu halde, k draft sabit tutmak iin bu ykn nereye alnmas gerektiini
bulunuz? Geminin boyu 150 metre, T.P.C.: 20, M.C.T.l.C.: 135 ve yzme merkezi (F) gemi ortasndan
2.80 metre ktadr.
ZM: Yzme merkezinin k taraftan mesafesi: 75 - 2.80 = 72.20 m
d= M.C.T.l.C. * L / T.P.C. * l =135 * 150 / 20 * 72.20
d = 14.02 metre (Yzme merkezinden ba tarafa doru)
33. BR BLME SU DOLMASI (Bilging) VE GERGENLK (Permeability):
Bir geminin bir blm veya ambar deniz suyu ile dolduu zaman, teknenin su ekimi ve
dengesinde deimeler olacaktr. Enine dengenin deimesi ve irimin farkllamas, su alan yerin gemi
iindeki konumuna ve byklne gre belirlenecektir.
Gemide bir blmeye girecek su miktarnn yzde olarak tanmna ise Geirgenlik Permeability)
denir. Baka bir deyimle yaralanan blmeye giren suyun, o blmede bulunan yk, makine, malzeme vb.
gibi hacimler sebebiyle kapsayabildii yerin yzdesidir. Yaklak olarak ykle dolu bir ambara % 60,
makine dairesine % 80. kamaralara % 95 su girebilir.
stif faktr - (l / Bal younluk)
Geirgenlik =----------------------------------------------
stif faktr
formlnden hesaplanabilir.

RNEK: stif faktr 1.25 ve younluu 1.75 olan bir ykn geirgenlik yzdesini bulunuz?
218
ZM:
1.25 - (l / 1.75)
Geirgenlik = ------------------- = 0.542 veya % 54.2
1.25
Bir blme dolan su sebebiyle geminin su ekiminden oluan farka (x) dersek, bunu deiik
durumlar iin aadaki formllerden buluruz:
a)Bo bir blmenin su ile dolmas ile : X = v / A - a
b) Ykl bir blmenin su ile dolmas ile : X = vp / A - ap
Yukardaki formllerde gsterilen (a) Su ile dolan blmenin su dzlemi alan, (A) Geminin su
kesiti dzlemi alan, (v) Suya giren blmenin hacmi, (p) Blmenin geirgenlik yzdesidir.
34. DENGE ERLER VE LEKLER
(Stability Curves and Scales):
Bir gemi yapldnda, gemi ina mhendisleri bunun denge (stability) verilerini ve etkilerini
hesaplayarak bir eit dokmanlar ve eriler halinde belirtirler. Bunlarn kopyalan kartlarak gemi
armatrne ve gemi zabitlerinin kullanmas iin gemiye verilir.
Yaplan ilemi kabaca zetlersek: geminin yapmnda kullanlan bilgi ve veriler ile baz deney
artlarnda elde edilen veriler deerlendirilerek eitli ykleme durumlarna gre denge neticeleri
saptanr ve dokmanlarda, keza diyagramlarda ortaya konulur.
Ykleme Hatt Kurallarna (Load Line Rules) gre, gemilerde baz belirli Stabilite bilgilerinin
bulunduu dokman ve izelgelerin bulunmas zorunludur. nce bunlarn neler olduklarn grelim.
a) Gemide bulunan her blmn kapasitesini ve arlk merkezini (Kg) bir tablo ile bu blmlerin
yerleimini gsteren bir plan.
b) Bo geminin arl (Light Displacement) ve arlk merkezinin mesafesi (KG); keza
bulunabilecek balast miktarnn arl, yeri ve arlk merkezi mesafesini (Kg) gsteren bir tablo.
c) Geminin deplasman, dedveyt (Deadweight) ve KM. T.P.C. ile M.C.T.l.C. deerlerinin
bulunmasnda kullanlan bir izelge.
d) Her tank iindeki serbest akar yzeyi etkisini gsteren bir tablo.
e) Tasarlanan KG verileriyle baml apraz Eriler izelgesi .
f) Gemi, aa) Bo, bb) Balast ile seyir, cc) Homojen (tek eit) ykl seyir, dd) Ykl seyir sonu
artlarnda iken deplasman, yklerin arlk ve yerlerini, draftlar, trim bilgilerini, KG, KM, GM, serbest
akar yzeyi etkilerini gsteren izelgeler ve tablolar ile Statik Stabilite Erileri (Curves of Statical
Stability).
Yukarda aklanan Tablo ve izelgeler eitli hesaplar sonunda ortaya kartlr. Bu konu Gemi
yapmclarnn bir uzmanlk konusudur. Bununla birlikte, bu ilemlerde kullanlan verilerin neler
olduklarn ksaca grmek, kullandmzda sorunlar daha ak bir ekilde zmlememizde yardmc
olacaktr.
35. DEPLASMAN ERLER (Displacement Curves) VE TEKLER:
ek. 6. da, gemilerde en ok kullanlan bir Hidrostatik Eriler Diyagram grlmektedir?
izelgenin sol dey kolunu metre olarak draft (su ekimi) olarak ana plan her yarm metrede enine
izgilerle blmektedir. Yine ana plan zemininde eitli ynlerde enine izgilerle blmektedir. Yine ana
plan zemininde eitli ynlerde uzanan eriler grlmektedir. Bunlarn herhangi bir durumdaki verileri
drafta baml olarak bulunabilir. izelgenin alt blmnde ise, boyuna olarak taksimattanm eitli
bilgiler bulunmaktadr. eitli emsallere ait veriler, eri zerinden aaya inen bir dikme ile buradan
elde edilir.
Hidrostatik Eriler izelgesinde gsterilen erileri incelersek, bunlarn srasyla Bir santimetre
batrma tonu (A), Sephiye merkezinin omurga zerindeki merkezi (B), Trimi 1 cm deitirmek iin
gereken moment (C), Deplasman (D). Boyuna Metesentr noktasnn omurgadan mesafesi (E), Blok
Emsali (Narinlik katsays) (F), Prizmatik katsay (G), Su hatt narinlik emsali (H), Orta kesit narinlik
219
emsali (). Enine Metesentr noktasnn omurgadan mesafesi, (J), Yzme merkezinin gemi ortasndan
mesafesi (K), Sephiye merkezinin gemi ortasndan mesafesi (L).
Aranan bir verinin bulunmas: rnek olarak 5.50 m ortalama drafta geminin Deplasman tonaj ile
yzme merkezinin yerini bulalm. ncelikle sol kolondaki draft tablosundan 5 m ile 6 m arasndaki
izginin Deplasman erisini (D) kestii nokta bulunur ve buradan aaya inen dikmenin "Disptonnes"
leini kestii yerden 7400 ton (70000 ile 8000 arasn keser) okunur. Ayn ekilde, 5.50 m ortalama
draftndan tabana paralel alnan izginin yzme merkezi erisini (K) kestii noktadan aadaki lek
tablosuna bir dikme indirilir ve bundan C.B C.F. From leini kestii noktadan yzme merkezinin
yerini, gemi ortasndan, 1.75 m k tarafta olduunu buluruz.






























izelgenin alt tablosunda yer alan aklamalar yerden kazanmak amacyla ksaltmalar halinde
alnmtr. Bazen yle ksaltmalar, diyagram erileri zerinde de bulunur fakat bir saknca kartmaz,
bunlarn bazlarn hatrlarsak, KB, KM, KML, M.C.T.1.C. vb. olduunu grebiliriz.
36. DEDVEYT LE (Deadweight Scale):
Gemide ok kullanlan bir tablodur. ek. 7 de bir Dedveyt lei grlmektedir. Soldan saa
doru kolonlar incelersek, Draft (feet ve metre), Dedveyt (eitli younluktaki sular iin ayr ayr), deniz
suyu iin M.C.T.l.C. T.P.C. ve son kolonda metre olarak yine draft kolonlar bulunur.
Baz leklerde ayrca kolonlar halinde her su ekimi (ortalama draft) iin KM ve KB deerleri ile
tablonun en altnda Bo geminin KG deeri (Light KG) ayrca ilave edilmitir.
220
Dedveyt leinden aranan bir deer, ortalama drafta bal olarak yanndaki kolondan elde
edilir. rnein, ba 4.80 m, k 5.60 m su eken bir geminin tuzlusu dedveytini, M.C.T.1.C. ve de T.P.C.
deerlerini bulalm.
Ortalama draft 4.80 + 5.60 / 2 = 5.20 m olarak bularak metre kolonundan 5.20 m Hizasndan alt
tabana paralel bir izgi ile teki kolonlar kesilerek; Dedveyt: 3.280 ton, M.C.T.1.C.: 9.98 t/cm, T.P.C. :
52.4 t/m bulunur.
37. DURGUNLUK DENGES ERS (Curves of Statical Stability):
Geminin her baylma asnda Durgunluk dengesinin ne olacan veren erilerdir. Her eri,
tasarlanan bir KG deerine bal olarak sadece bir deplasman iin kullanlr. Eriler verilere bal olarak
dorultucu momenti (W x GZ) veya dorultma kolonu GZ) gsterir.
Durgunluk Dengesi erisinden GM deerinin elde edilmesine ilikin bir teori bulu-nur. Bunu ek.
7 (a) da gsterilen diyagram zerinde aklayalm. Tablonun sol kolu GZ deerleri, alt taban ise
baylma alan iin blmlendirilmitir.
rnein 30 baylma asnda oluacak GZ dorultma kolunun metre olarak boyunu bulmak iin;
tabandaki a hizasndan yukarya klan dikmenin eriyi kestii noktadan indirilen dikmenin sol kolunu
kestii noktada GZ deeri alnr. GZ= 2 m.
Erinin balama noktasndan (0) itibaren alt taban zerinde 1 radyan (57.3) mesafeden yukar
alnan dikmenin, erinin balama yerindeki blm ile teet bir izgi ile kesime noktasn GZ lei
zerinde aldmzda, GM deerini elde ederiz. ek. 7. (a) da kesik izgilerle bulunan GM deeri 3.7 m.
dr.
Tek bir Durgunluk Dengesi erisi, denge Erimini (Range of Stability) veya Denge, bitim
noktasn, en byk denge durumunun miktarn ve asn, erinin izildii yaklak GM deerini
bulmakta yararldr.
Bir geminin denge zelliini yolunca kavramamz iin hepsi ayn KG deerlerini fakat her biri iin
deiik deplasman deerlerini kullanarak bulacamz bir seri Durgunluk dengesi erisi izmemiz
gerekir.
38. APRAZ ERLER (Cross Curves):
Dorultma kollarn (Righting levers) bir izelgede gstermek iin uygulanan baka bir biimsel
yntem de apraz Eriler diyagramdr. Bunlar bildiimiz Durgunluk Dengesi erilerinden farkldrlar.
ek. 7. (b). nk her dorultma kolu erisi sadece bir baylma as deerine fakat eitli deplasman
deerlerine aittir.
ek. 7. (b) de tipik bir apraz erileri diyagramnn bir blm gsterilmitir. Bu diyagramda
taban lei deplasman, sol kolon lei GZ deerleri iin ve her eri de ucunda yazl baylma alan
iindir.
rnek olarak 4600 ton deplasman ve 15 baylma as iin GZ kolunu bulalm. Alt tabandaki
Deplasman leinden 4600 hizasndan bir dik klr. Bu dikin 15 erisini kestii noktadan sol kolona
bir dik indirilir. Buradaki GZ leinde 0.30 m elde edilir.
39. APRAZ ERLER N DZELTM CEDVEL:
Eer geminin arlk merkezinin gerek ykseklii, erilerin hazrlanmasnda alnan ykseklikten
farkl ise, izelgeden elde edilen GZ deerleri yanl olacaktr. Pratik kullanmlarda bu hatay ortadan
kaldrmak iin her diyagramn sa st kesinde bir dzeltim tablosu (Correction to GZ) bulunur. Bu
tabloda KG deerlerinde her bir metre fark iin dzeltim deeri verilir? rnein, 15 nin kart 0.259
says ise, bulunan GZ deeri 0.259 metre dzeltilecektir.





221
40. METASENTRIK DYAGRAM (Metcntric Diagram):
Bu izelgede deiik ortalama draft deerleri iin Metesentr noktasnn omurgadan ykseklii
ile Sephiye merkezinin omurgadan yksekliini bulmak iin dzenlenmitir. ek. 7. (c) de bir diyagram
grlmektedir.
Diyagramn sol kolonunda bulunan ortalama draft leinden alt taban izgisine paralel dorunun
kestii 45 izgisi istenen deerlerin bulunmasnda kullanlr. Bu izgiye Krk be hatt denir. Burada
elde edilen noktadan, sol kolona paralel olarak klan izgiler ile (M) ve (B) erileri kestirilir. Bu erilerin
zerindeki noktann sol kolon (draft) lei zerindeki izdm ise Metesentr ve Sephiye
merkezlerinin omurgadan mesafesini verecektir. ek. 7. (c) deki diyagramda 4.50 m ortalama draft iin
45 hattndaki kesim noktas (B), bu noktann M diyagramn kestii nokta (D) B diyagramn kestii nokta
(C) ile gsterilmitir. Bu draft iin KB = 2.90 m, KM = 5.20 m bulunmutur.
41. GEMDE DENGE UYGULAMALARI:
Bir gemide denge konusu ile ilgili genel almalar aadaki sorularn cevaplarnn bulunmas
demektir:
a) Yklemeden sonra geminin GM deeri ne olacaktr?
b) Yklemeden veya boaltmadan sonra geminin draftlar ne olacaktr?
c) Yklemeden veya boaltmadan sonra geminin Trimi ne olacaktr?
222
d) Yolculuk srasndaki harcamalar ve serbest yzeylerin GM zerindeki etkisi ne olacaktr?
e) zel ykler iin resmi kontrol deerlerine uygun ykleme yaplm mdr?
1

Bunlarn cevaplan, bu blmde verdiimiz bilgilerin nda bulunur. Gerektiinde bir nlem
almak iin de yine Denge konusu ile alakal forml ile zmler yararl olacaktr.Yukarda sorulan
sorulardan son blmne eitli yerlerde cevap verdiimizden, imdi sadece GM deerinin
bulunmasnda bir rnek zeceiz.
42. BR GEMNN YKLENMES VE GM BULUNMASI:
Bir geminin yklenmesinden sonra eitli arlklarn ve gemi Hidrostatik eriler diyagramnda
bulunan veriler ile teki deerlerin beraberce ele alnarak GM deerinin bulunmas iki yoldan yaplr: a)
Komptasyon, b) Kompter, Kompter kullanarak GM ve teki deerlerin bulunmas kolay ve abuktur.
imdi Komptasyon yntemi ile bir geminin yklenmesinden sonra GM deerini bulalm.
ek. 8. de gsterilen MV. Denizci aada gsterilen ykleri ve arlklar belirtilen yerlere
almtr.

rnein tahl (Grain) yklenmesinde resmi Kontrol makamlar Ykleme ve Stabilite hesaplarn Kontrol ederek,
uygun ise izin verirler.
































223
Ar. merkezinin
Ykn Ykn omurgadan Oluan
Ykleme yeri Younluu Arl mesafesi (Kg) moment
No. 1 Gladora 200 ton 9.90 metre 1980 ton/m
(Tweendeck)
No. 2 Dip ambar 500 4.50 2250
(Hold)
Sv yk ambar 0.78 234 5.10 1193.4
(Oil tank) 300 m
3

No. 2 st gladora 250 9.90 2475 (Upper
tweendeck)
No. 2 Alt gladora 225 8.10 1822.5 (Lower
tweendeck)
No. 3 Dip ambar 600 3.90 2340
(Hold)
No. 4 Dip ambar 690 4.20 2898
(Hold)
Souk yk ambar 175 10.20 1785
(Refrig. cargo)
Ba pik tank 1.025 205 5.07 1039.3 (Fore peak)
(200 m
3
)
No. 4 D.B. Yakt 0.83 207.5 0.83 171.8
(Fuel oil) (250 m
3
)
No. 7 Y. ya tank 0.86 25.8. 3.80 98
(Lub. oil) (30 m
3
)
Tatl su tank 1.00 120 0.84 100.8
(F. W. tank) (120 m
3
)
K pik tank 1.025 410 5.25 2152.5 (Aft peak
D.B.)(400m
3
)
Personel ve Kumanya 20 5.75 115
(Crew stores, provision)
Dedveyt (Deadweight) = 3862.3 Mom. toplam = 20421.3
Bo Gemi (Light Ship) 3950 ton 7.05 m 27847.5 .
Deplasman (Displacement) 7812. 3 ton 48268.8

Momentler toplam 48268.8
KG = ------------------------------------ = -------------- = 6.18 metre
Arlklar toplam 7812.3

GM = KM - KG olduundan, Hidrostatik Eriler diyagramndan ortalama draft ile girerek KM
deerini bulmalyz. Bunun iin nce, Deadweight Scale'den Dedveyt = 3862.3 ton ile girerek
Mean draft = 5.78 m (1.025 younluk iin) bulunur. Bundan sonra Hidrostatik Eriler diyagramnda
bulunan ortalama draft ile girilerek aadaki deerleri erilerden bulabiliriz. (Uygulamada ba ve k
draftlar alarak, ortalama draft hesaplayarak da ilem yapabiliriz.)
224
Ortalama draft: 5.78 m iin Hidrostatik Eriler diyagramndan KB : 3.25 m, KM : 7.05 m,KM
L
:
17.50 m, M.C.T.I.C.: 97 ton/metre. T.P.C.: 17.4 ton elde ederiz. (ek. 6. da verilen diyagramdan teki
deerleri de bulunuz.)
GM = 7.05 m - 6.18 m = 0.87 metre elde edilir.
Geminin teki denge unsurlarn ilgilendiren bilgilerin nasl bulunduu bundan nceki ksmlarda
verilen aklamalardan faydalanlarak hesaplanabilir. rnein, trim ve serbest sv etkisi gibi. imdi
bunlardan No. 4 D.B. tankta bulunan ve serbest yzeye gre olan bunkerin GM deerini ne kadar
azaltacan bulalm.
Plandan llerek tankn boyu 14 metre, eni 7 metre saptanarak, nce bu merkez tanknn
Blmsz olduunu dnerek GG1 = lb / 12 V formlndeki deplasman hacmini hesaplayalm. V =
7812.3 ton x 1.025 = 7621.7 m
3

GG, = 14x73 712x7621.7 = 0.05 metre
GM azalma miktar 0.05 metre bulunduuna gre, yeni GM = 0.82 metre elde edilir. Eer tank iki
blmden olusayd. Azalma miktar = 1/4 x 0.05 = 0.0125 metre elde edilecekti.
43. KOMPTER KULLANARAK DENGE (STABILTE) HESAPLARI:
Modern denge hesaplama ilemleri ykleme kompteri (Loadmaster Computer) ile ok ksa
sre iinde yaplmaktadr. Bu cihazlar ait olduu geminin denge orijinal bilgileri ile hafzlanmakta ve
yalnz bulunduu gemide kullanlmaktadr. Cihazn alma yntemi de ait olduu geminin trne gre
baz deiiklikler gstermektedir. Bunun yannda Survey ofisleri iin kasetli Load Master kompterleri
yaplmtr. Hangi geminin ilemi yaplacaksa bu gemiye ait kaset cihaza taklmaktadr.
ek. 9. da gsterilen kompterde ilemin nasl yapldn ksaca aklayalm. Cihaz "ON/OF"
svicinden sonra, "RUN" ve "STBY" svileri ile alr duruma getirilir. ki kez "LIGHT SHIP" tuuna
baslnca st gsterge silinir ve cihaz yklemeye hazr olur. Bu arada ilem yerini gsteren krmz kre,
"COMP".zerinde yanar. "EXECUTE" tuuna baslarak ileme balanr. rnek olarak gladoraya 600
ton ykleneceini dnelim. Cihazn geminin yapsna gre programlanmasnda bu kopartmann
kodunun 12 olduunu kabul edelim
1
. Execute tuundan sonra say tularndan 12 says yazlr.
Gstergede bu say yazlnca krmz kre WEIGHT kelimesinin zerine geer ki, kompartman
yklemeye hazrdr demektir. Ykmz 600 ton olduundan tekrar Execute tuuna ve ardndan (6),
(0), (0) tularna basarz. Bu kompartman tamamen doluyorsa cihaz, arlk noktasn hafzadan alr.
Eer ykn durumuna bal olarak arlk merkezi verilmesi gerekiyorsa, kl kre VCG zerine
gelir. Say tularna basarak bu kod verilir. rnein arlk merkezi 14.45 m ise, 14 yazlr "nokta"
tuuna baslr ve 45 yazlr. Sra tanklara gelince, eer tank tam dolu deilse, kl kre FS zerinde
yannca kod numarasna baslr. rnein "1" says tankta serbest yzey vardr, "0" says, tank
doludur anlamna gelir. Btn bu bilgiler kompterin kapandaki cetvellerde yazldr.
Ykleme ilemlerini bitirdikten sonra istenen bilgiyi almak iin gerekli tulara baslr ve gsterge
okunur. rnein "DW" tuuna baslnca dedveyt arlk okunur, "GM" tuuna baslnca geminin GM
deeri okunur. "PRINT" tuuna baslnca btn verilenler ve istenen bilgiler yazl olarak cihazdan alnr.



. Tm gemiye ait yk, yakt ve balast kompartmanlar bir kod numaras ile verilmitir.
FS: Free Surface - serbest sath demektir ve tanklarn denge hesabnda nemli bir yeri vardr. GM deeri iin yar
dolu bir tank bo bir tanktan daha yararszdr. Serbest sath GM deerini azaltr.






225










ek. 9. Bir Loadmaster kompteri.

44. YKLEME VE DENGE (STABLTE) HESAPLARI ZERNE BR UYGULAMA
rnek gemimiz MV. FATH bir Bulk Carrier tipidir. Tramp seferi yapmaktadr. Geminin Capacity
Plan'dan alnan veriler yledir:
Yaz yk draft (Summer Load draft) : 32 feet 03 inches
Yaz dedveyt (Summer Deadweight) : 21.570 Tons
Gemimizin yk balants SATCOM teleks mesaj ile aadaki gibi alnmtr.
"Sayn Kaptan,
Geminiz 2/91 seferine 21/28 Mart kanello ile kirac Clarendon Ltd. hesabna balanm olup
STEMMOR C/P (1983) detaylar aadaki gibidir.
Cargo quantity is 18.500 metric Tons 5 % more r less in Owners' option. Load ne s af e berth
Puerto Ordaz (Venezuela) where Charterers guarantee 1 safe berth always afloat with a minimum draft
of 30 feet fresh water on the river / at the Port and berth at all times of the tide. Dsch 1-2 berth (s)
Batumi (USSRS) where chrts guarantee 9.9 metre SWAd 8.000 mts SHINC Load / 1.500 mts Satnoon
/ Mon 08.00 hrs not to count unless used time actualy used.to count."
Kaptan, yk balantsnn ana detaylarn aldktan sonra aadaki sorulara yant bulacaktr.
1) Ykleme liman ile boaltma liman arasnda yapaca seferin rastlad tarihlerde, bu
blgelere ait yk miktarn kstlayaca kural var mdr?
Bu aratrma yklemeye niyet edilen ykn geminin yaz dedveyt tonajnda olmas gibi
durumlarda yaplacaktr. Yukardaki rnekte balant miktar daha dk olduundan sorumuzun amac
nelerin karmza kacam gstermektedir.
MV. FATH gemisine balanan yk. 21.000 ton olsayd birinci sorunun yantn yle bulacaktk:
"Load Line Rules-Zones, Areas an Seasonal Periods" haritasnda ykleme liman olan Puerto Ordaz'n
bulunduu ORNOCO RVER, Tropical Zone blgesinde yer almaktadr. Dolaysyla draft uygun olsa da
gemiye ancak Tropical Fresh Water ykleme hattna kadar yk almasna karar verilecektir. MV. Fatih
iin bu hattn karl dedveyt 21.478 ton olduundan; matematiksel olarak gemi daha az yk alacaktr.
Eer seferimiz Atlantikte kuzeyde bulunan bir limana olsayd: rnein North Atlan tic Winter
Seasonal Zone 1'deki bir yer iin 16 Ekim'den 15 Nisan'a kadar ancak K (Winter) Ykleme hattna
kadar ykleyebilirdik. K ykleme hatt iin dedveyt 20972 ton olduundan geminin ne kadar daha az
yklemesi gerektii hesaplanabilir.
2) Tatl su (FW) younluunda olan ORNOCO nehrindeki Puerto Ordaz'da ne kadar yk alacak
ve bu yk ambarlarna nasl bltrecektir. Trim'e ayrlan yk nasl datacaktr?
Yukardaki sorularn yantlarn ararken elindeki temel maddeler unlardr:
a) Belirli bir draft limitasyonu olan Ykleme limanndan en fazla yk alarak hareket etmelidir.
b) Boaltma limannda da draft limitasyonu ve farkl younlukta deniz suyu bulunduundan
seferin planlamasn bunlara gre yapmaldr.
Yukarda da bir blm verilen n Balant (Booking Note) da yk miktar 18.500 mt olarak
belirlenmi olup bunun % 5 az veya fazlasnn yklenmesi armatre braklmtr. Fazla yklemek daha
fazla navlun kazanmaktr. Gemiyi ileten daima fazla yk alnmasn yeler. Gemiyi yneten Kaptan da
226
tm mesleki becerisini burada gsterip kural ve gvenlik artlarnn izin verdii en fazla yk almaya
alr. rnek seferimizdeki ykn en az (- 5%) olarak 17.575 mt veya en fazla (+ 5%) olarak 19.425 mt
ykleneceini belirtirsek, iki miktar arasndaki fark 1.850 mt olarak bulunur. Bu da bize yapacamz
hesaplamann nemini kavratr.
Tasarlanan hesaplarn yaplmas iin kullanacamz kaynaklar:
- Loading Guidance and Stability Information Booklet
- Hydrostatic Table
- Capacity Plan
aa) Orinoca nehri iin verilen 30 feet tatl su draft iin ne kadar yk alacamz bulalm. Byle
bir ykleme iin en fazla yk almak zere deplasmanda yer alan teki arlklarn en az olmas
gerekecektir. Yakt (Bunker) ekonomik miktarda alnr. Ykn navlunu yksekse bir urak limanndan
(rnek sefer iin Algeciras veya Ceuta olabilir) ikmal yaplmak zere yke daha fazla yer ayrlr. Gnlk
harcamalar iin tatl su (FW) yeterli seviyede tutulur. Nasl olsa geminin Atlantik seyrinde evaporeyter
bol bol su yapacaktr. Balast olarak tanklardaki deniz suyu szdrlr. Arlk olarak gemide hi
kalmamas gerekir.
Bu hazrlklar srasnda nemli bir husus da gemiye yklenecek yklerin ambarlara datm
yaplrken "even Keel" (ba-k su ekimi ayn) yzlecek bir hesap yaplmas gereidir. Bylece draft
limitasyonu iin en fazla yk alnm olacaktr. Sefer srasnda gerek duyulan 1-2 kadem geminin ka
trimli olmas durumu, nehirden klp Okyanusta seyir baladnda k pik (Aft peak) tanka alnacak
balast ile ayarlanabilir.
Genel olarak gemilerin Hydrostatic Table'lar5nda hesaplanm olarak izelgelerde sunulan
deplasman (Displacement) deerleri younluu (density) 1.0252 olan deniz suyu (SW) iin derlenmitir.
Bu nedenle geminin 30 feet draftnda ne kadar yk alacan tatl su (FW) iin ayrca hesaplayacaz.
Eer gemimizin FWA deeri biliniyorsa gerek hesap gerek Brown's Almanac'dan (Draught Adjustment,
Salinity Table) yararlanmak dnlebilir.
Younluk iin Dzeltim faktr: Orinoco nehri younluu / 1.0252
0.998/1.0252 = 0.97346
Nehir suyunun younluu bulunduumuz yerde lmle ya da, "Guide to Port Entry" isimli kitaptan
bulunur. lmn Hidrometre kullanlarak yaplmas daha nceki blmlerde aklanmtr. Burada
ilave edilecek udur. Metal Hidrometre zerinde su scaklnn etkenliini Brown's Almanac'da ki,
"Specific Gravity, Reduction of balkl izelgeden hesaplayabilirsiniz. Ayrca ayn almanaktan
dnyann belli bal limanlarna ait su younluklarn, "Specific Gravity in Docks and Harbours" balkl
izelgelerden bulabilirsiniz.
Gemiye ait Hydrostatic Table'dan 30'00" draft hizasndan aadaki deerlerleri buluruz.


DRAFT DISP.FULL TPI MB MF KB TKM LKM MTI
(FT-IN) (LT) (LT) (FT) (FT) (FT) (FT) (FT) (LT-FT)
30-0 24226..66 73.93 -8.95 0.14 15.57 30.70 565.91 2316.62
30-6 24670.74 74.13 -8.78 0.59 15.83 30.74 560.79 2336.07
31-0 25116.06 74.34 -8.61 1.03 16.09 30.79 555.75 2355.16
DRAFT (FT-IN): Feet olarak Su ekimi. DISP.FULL: Long-ton olarak geminin deplasman tonaj.
TPI: Long-ton olarak 1 inch batrma tonu. MB: Feet olarak Sephiye merkezinin gemi ortasna uzakl.
MF: Feet olarak Yzme merkezinin gemi ortasna uzakl. KB: Feet olarak Sephiye merkezinin
omurgadan mesafesi TKM: Feet olarak enine denge merkezinin omurgadan mesafesi. LKM: Feet
olarak boyuna denge merkezinin omurgadan mesafesi. MTI: Long-ton/feet olarak trimi l inch deitirme
momenti.
227
24266.66 LT * 0,97346 = 23583.68 LT (veya 23583.63 * l .016 = 23961 MT)
Yukarda izlendii gibi, geminin deplasman 23583.68 LT olduu takdirde Orinoco nehrindeki su
younluunda 30 feet draftnda yzecektir. Baka bir adan sylenirse gemimiz, 24266.66-23583.68=
642.98 LT daha az yk alacaktr.
Bu yklemede Puerto Ordaz ile Atlantik seyri arasndaki draft fark ne olacaktr? Bunu bilmek
iin yk farkn izelgedeki TPI deerine blmek gerekir.
642.98/73.93 = 8.7 inch (veya 22 cm)
Yukardaki deer Brown's Almanac'daki izelgeden FWA kullanlarak da bulunabilir.
bb) Boaltma liman olan Batum'da su younluu farkl olduundan, Orinoco'da 30 feet su
ekiminde alnacak yk ile oluan deplasman hangi draft belirleyecektir?
Batum liman deniz younluu (Density): 1.018
Dzeltim Faktr =1.018/1.0252 = 0.99297
24266 LT * 0.99297 = 24056.35 LT
24226.66-24056.35 = 170.31 / 73.93 = 2.3 inch (veya 5.85 cm)
Bu durumda geminin Batum limanndaki draft 29 feet 09.7 inch olacaktr.
Yukardaki deeri feet cinsinden yazalm : 29.808 ft. Bunu metrik deere evirelim: 29,808 x
0.3048 = 9.08 M bulunur. C/P'de Batum iin 9.9 M garanti verilmitir. u halde geminin 9.9- 9.08 = 82
cm draft kadar fazla yk almas mmkndr. Bu fazlalk tespit edilirken Orinocodaki artlar
gzetilecektir.
9.90 M/0.3048 = 32 feet 06 inch 32' 06" - 30'00" = 2' 06" = 30 inch
30 x 73.93 = 2.218 LT Bylece Batum Liman draft limitasyonu iin gemi 2.218 LT daha fazla yk
alabilir. phesiz bu miktarn tamam alnd takdirde Orinoco nehrinin tatl su draft limitasyonu alm
olacaktr.
I) DEPLASMAN (Displacement), MG, KG ve GG' HESAPLANMASI
Trim ve Stabilite hesaplamasna geirilirken gemi iin hazrlanm formlardan birini
kullanacaz.
a) Arlk (WEIGHT) yazl kolona giriniz. Gemideki her ykl yerin arln yaznz.
b) WEIGT kolonundaki her deeri yanndaki MG kolonundaki deerlerle arpnz. Bulduunuz
yeni deeri MOMENT kolonuna yaznz.
c) WEIGT kolonundaki her deeri KG kolonunda ve hizasndaki deerlerle arpnz. Yanndaki
MOMENT kolonuna yaznz. Yukardaki arpmdan bulunan deer Horizantal Moment, yeni bulunan
deer ise Vertical Moment olacaktr.
d) Yarm doldurulmu tanklar iin FREE SURFACE EFFECT (Serbest yzey etkisi) kolonuna
geiniz.
e) WEIGT, H. MOMENT, V. MOMENT ve FS EFFECT kolonlarnda bulunan deerleri
toplaynz.
f) WEIGT kolonundaki arlklarn toplam Deplasman (Displacement) dr. f) imdi MF, KG ve
GG' deerlerini formllerle bulalm:
MG = Toplam H. Moment / Deplasman
KG = Toplam V. Moment / Deplasman
GG' = Toplam FS Effect / Deplasman
II) DRAFT, MB, MF ve MTI BULUNMASI
a) HYDROSTATC TABLEDAN istenen Deplasman deeri karl kolonlardan girilerek
DRAFT elde edilir. Ayn yerden, daha ncede belirtildii gibi MB, MF, MTI ve KM elde edilir.
Ayrca hesaplama yolu ile MTI aadaki formllerden bulunur.
aa) Hydrostatic Table'dan: MTI = Deplasman * (LKM - KB) /12 * Gemi boyu
bb) Trim ve Stabilite Hesaplamasndan:
MTI = Deplasman * (LKM - KG) /12 * Gemi boyu. III) TRM VE DRAFT
228
a) BG = (MG) - (MB)
Eer BG sfr ise, Gemi kaide hattnda (even Keel) yzmektedir. Yani, ba ve k draftlar ayndr.
Eer BG, pozitif deerliyse gemi kldr (Stern trim med).
b) Geminin Trim deeri aadaki formlden bulunur. TRM=Deplasman x BG / MTI (inch olarak)
c) Bylece DRAFT aadaki yoldan bulunur:
BA DRAFT (Fore Draft) = Ortalama Draft (Mean) - + 1/2 Trim
KI DRAFT (Aft Draft) = Ortalama Draft (Mean) -/+ 1/2 Trim.
IV) GM BULUNMASI
a) GM = (KM) - (KG)
Bilindii gibi GM, Metesentr ykseklii (Metacentric height) dir.
b) Serbest sathl tanklar nedeniyle GM azalmas, (Loss GM)
GM = (GM) - (GG
1
) Hesaplanan GM'den FS EFFECT kolonundan bulunan deer kartlr.
V) PERVANE DALMASI (Propeller mmersion)
zellikle balastl seferlerde nemli olmak zere her seyir iin geminin deplasman ve k draftn
temel alrsak pervanenin deniz suyuna gmlmesi iin bir diyagram oluturabiliriz. Gemilerde bu
diyagram PROPELER IMMERSON DIAGRAM bal ha-nde hazr verilmitir. Diyagramn dey
taksimatn oluturan lekten soldan K Draft ile girilir. Taban izgisine paralel klarak Propeller
mmersion izgisini kestii noktadan aa veya yukar dik inilerek buradaki taksimattan yzde olarak
pervanenin suya dalmas bulunur.
3) TRM AND STABILITY CALCULATION FORMUNUN HAZIRLANMASI
a) Arlk (weight) ile MG arplp (4693 x 32.47) bulunan (152382) H. MOMENT kolonuna
yazlr. MG'ler banda (-) iaretli olanlar varsa arpmlarn bana (-) iareti konulur.
b) Arlk (Weight) ile KG arplp (4693 x 30.95) bulunan (145248) V. MOMENT kolonuna
yazlr.
c) Arlklar toplam Deplasman (Displacement) olur. Geminin Stability deerleri Long ton
tertipliyse, metrik ton verileri evirmek gerekir. rnekte ykn toplam 18208 LT x l .016 = 18.500 MT
olduu grlmektedir.
d) H. MOMENTLER iinde ayn iaretli olanlar toplanr. Byk olandan kk kartlr ve
byn iareti verilir. rnekte byn iareti (-) dir.
e) V. MOMENT deerleri ayn iaretlidir. Hepsi toplanarak aaya yazlr.
f) FS EFFECT deerleri toplanarak aaya yazlr.
g) MG = Toplam V. Moment / Deplasman = 216874 / 23644 = - 9.17 FT Yukarda grld gibi
iaret olarak (-) verilmitir.
h) KG= Toplam V. Moment / Deplasman = 612973 / 23644 = 25.92 FT
i) GG

= Toplam FS EFFECT / Deplasman = 20159 / 23644 = 0.85 FT

4) HYDROSTATIC TABLE'DAN ALINACAK BLGLER
Yukarda aklanan sonular aldktan sonra Hydrostatic Table'dan Deplasman deeri ile
girilerek aadaki veriler bulunur.

DRAFT DISP.FULL TPI MB MF KB TKM LKM MTI
29-04 23636.48 73.65 -9.17 -0.50 15.22 30.66 572.88 2290.12
a) Ortalama Draft (Mean Draft) olarak bulunan 29'04" deeri yazlr.
b) MB olarak -9.17 bulunmutur. BG = MG - MB olduundan BG = 0 bulunur, bunun anlam da
geminin EVEN KEEL olduudur. Dolaysyla TRM = 0
c) GM = KM - KG = 30.66 - 25.92 = 4.74 FT
d) Serbest sathtan dolay GM azalmas (GG') olarak 0.85 FT bulduumuzdan; Dzeltilmi GM
(CORR. GM) = GM GG

= 4.74 - 0.85 = 3.88 FT

e) Son olarak da izelgeden alnan Pervane suya dalma yzdesi (Propp. Imm.) yazlr.
229
f) Trim and Stability Calculation izelgesinin alt blmnde izlenen FS MOMENT deerleri
hesaplanp verildiinden her tank (Compartmen) iin hazr alnarak izelgeye yazlr.
5) STABLTE ZERNDE AIKLAMALAR
Buraya kadar olan aratrmalar sonucu bulunanlar Kaptan iin zerinde bir karara varlacak
yeterlikte olabilir. Her yk iin sonular olduka farkl kacandan imdi, rneimizi bir kenara
brakarak genel ve temel bilgileri izleyerek Stabilite konusunda teki aamalar inceleyelim.
I) TANIMLAMALAR
A) Gemi Stabilite verileri draft, deplasman, MG, KG ve GM gibi deerler buraya kadar olan
blmde akland ekilde bulunurlar.
B) Eer dzeltilmi GM deeri pozitif ise gemi dengelidir. Bununla beraber var limanna kadar
bir ok deiiklik olabileceinden Stabilite hesaplamalar seferin belirli aamalarna kadar ayr ayr
hesaplanabilir. zellikle kk GM deeri iin yakt sarfiyatnn etkili olaca bir kademeye kadar
hesaplar yaplabilir.
C) Her gemi iin rnek olarak tipik yklemeleri ve durumlar kapsayan hesaplar hazr olarak
bulunur. rnein Balast seyri kalk, Tahl Ykleme, Kereste Yklemesi veya Homojen ykleme gibi.
Stabilite hesaplar yaparken abukluk salamak iin bu hazr rnekleri TRM, STABLTY AND
STRENGTH CALCULATION BOOKLETDEN bulabiliriz.
D) Herhangi bir durum iin Denge Erisi (Stability Curves) izilebilir. GZ-Curves de denen bu
erinin ne olduu Geminin Dengesi blmnde aklanmtr.
a) "Cross Table for Stability" cetvelleri "Loading Guidance and Stability Information Booklet"
iinde hazr olarak verilmitir.
b) rnek geminin izelgesinde kaide hatt zerindeki arlk merkezinin (KG), 20.00 FT olduu
saylmtr.
Eer gerek KG, temel alnan deerden farklysa GZ deeri aadaki ekilde hesaplanacaktr:
nce izelgeden ilgili blmden bir kesit alalm:
_____________________________________________________________________________
CROSS TABLE FOR STABLTY
Height of assumed KG above base line in feet: 20.00
Heeling Angle (DE.)
DRAFT DSP. (0.00) (15.00) (30.00) (45.00) (60.00) (75.00) (90.00) (105.00)
GZ VALUES (N FEET)
2904 23636.48 0.0 2.99 6.11 7.93 8.02 6.82 4.88 2.64

rnek:
Deplasman (Displacement) : 23636.48
Ortalama draft (Mean Draft) : 29' 04'
izelgede temel KG deeri : 20.00 FT
nceden hesaplanan gerek KG : 25.92 FT
Fark : - 5.92 FT
Dzeltim forml aadadr.
(x) Asnda GZ = (izelgede x asndaki GZ) - (Gerek KG - izelgedeki KG). Sin x
imdi de bulduumuz deerlerden bir tablo derleyelim.



230
X Sinx Fark . Sin x izelgedeki GZ Dzeltilmi GZ
15 0.2588 -1.53 FT 2.99 FT 1.46 FT
30 0.5000 -2.96 6.11 3.15
45 0.7071 -4.18 7.93 3.75
60 0.8660 -5.12 8.02 2.9
75 0.9659 -5.72 6.82 1.10
90 1.0000 -5.92 4.88 -1.04
105 0.9659 -5.72 2.64 -3.08













ek. 11. Baylma (Meyil) as (Derece)



KG': izelgedeki KG
KG: Gerek KG (Serbest akar
sathn kapsar)
KM: Metesentr'n kaide hattndan
mesafesi
.x : Baylma (Meyil) as



ek. 10. Statik Denge Erisi

GEM DENGESN KAPSAYAN ZEL AIKLAMALAR:
1968 Load Line Rules'e gre bir geminin herhangi bir seyir artlarnda Stabilite gerekleri en az
aadaki verilen minimum kriterleri kapsamaldr.
(A) 30 'ye kadarki eirinin kapsad alan 0.005 metre radyandan kk olmayacaktr.
(B) x 'ye kadarki erinin kapsad alan 0.09 metre radyandan kk olmayacaktr.
(C) 30 ile x arasndaki alan 0.03 metre radyandan kk olmayacaktr.
(D) En byk GZ 30 den kk olmayan ada oluup, ykseklik olarak hi olmazsa en az 0.20
metre (0.66 ft) olmaldr.
(E) Balang GM deeri 0.15 metreden kk (0.49 FT) olmamaldr.


231
5- GEMNN BOYUNA DRENCNN HESAPLANMASI
Geminin yknn ambarlara bltrlmesi, balast arlklarnn datlmas veya baz
kompartmanlarn bo braklmas teknenin yapsal direncini ilgilendiren bir ilemdir. Trim amacna
uygun olarak yk veya balast arlklarn uygun ekilde datlmalar kolayca hesaplanabilir. Buna
karn teknenin boyuna direnci zerindeki etkilerin sonucu kolayca belirlenemez. Bklme momenti
(Bending moment) ve Krlma Kuvveti (Shearing force) geminin yklenmesinde hesaplanmas gereken
en nemli etkenlerdir. zellikle Dkmeci (Bulk Carrier) tip gemilerde rastlanan krlma -geminin boyuna
olarak iki paraya ayrlmas- olay teknenin boyuna direncinin gereklerine uygun olarak arlklarn
datlmamasndan ortaya kmaktadr.
Gemilerde yapm srasnda hazrlanan Loading Guidance and Stability Information Booklet'de, o
tekneye zel olarak hazrlanm izelgelerde herhangi bir ykleme pozisyonunda Bending moment ve
Shearing force'un kabul edilebilir limit iinde olup olmadklar bulunur.
(I) Load line Reglasyonu Gerekleri:
Geminiz, Uluslararas Ykleme Hatt 1966 konvansiyonu gereklerine uygun olarak dizayn
edilmi olacaktr. Tersane, ina srasnda bu konvansiyonun gereklerine uyacak ve bunlar bir kitap
(Booklet) iinde Kaptan'n bilgisi iin derleyecektir. Ayrca bu bilgilerin ilgili Klas kurumu tarafndan
kontrol edilip onaylanmas gereklidir.
Kaptan, geminin yklenmesini veya balast alnmasn ancak, tekne direnci zerindeki gleri
hesaplayarak, bunlarn kabul edilebilir limitler iinde kalmas durumuna gre yapacaktr.
imdi rnek gemimizin dizayn bilgilerine bal kalarak, daha nceki Stabilite hesaplarnda
kullandmz Puerto Ordaz'da yklenen Alumina yk iin hazrlanan yk bltrmesinin sonucunda
oluacak Shearing Force ve Bending Moment'in kabul edilebilir (allowable) olup olmayacaklarn
hesaplayalm.
a) Shearing Force (Krlma Kuvveti):
Geminin Stabilite bilgilerinin bulunduu Booklet iinde seilmi postalar (frames) blmlerinde
iki izelge halinde ne kadar msaade edilebilir Shearing force olabildii bulunur. Geminin ngiliz veya
metrik sisteme gre hazrlanm hesaplarnda bunlar MT veya LT verilmitir. izelgenin st blm
(+) yani SA (Bklme) durumunu, alt blm ise (-) yani HOG (Kamburlama) durumunu kapsar.
rnek gemimizde seilmi postalar ba Pik (Fore Peak)'den itibaren FR 176, FR 146, FR
116, FR 96, FR 36 ve K Pik (Aft Peak) olarak dizilmitir. Aadaki diyagramda bu kesimler iin
borda karina sandaki msaade edilebilir krlma kuvvetleri ayr ayr gsterilmitir.
Diyagramda Posta (FR) 116 iin Allowable Shearing force (Shell plate): 2.450 LT verilmitir.
Ykleme hesaplarnda bu blme isabet eden Yk ve teki arlklarn (Balast veya bunker) oluturaca
Shearing Force'un 2.450 LT'dan daha byk olmamas lazmdr. Yaplan hesaplarda bulunan deer bu
saydan daha fazla ise bu yk blmn deitirilmesi gerektii ortaya kmtr.
(b) Bending Moment (Bklme momenti):
Bilindii gibi tm gemi bnyesini elik bir ktle kabul edebiliriz. Bu uzun ktlenin ortasndan
kuvvet etkili olunca iki u yukarda olarak bel verir. Bu durum SAG-GING diye tanmlanr. Kuvvetler iki
utan etkili olunca merkez yukar doru kamburlar. Buna da HOGGING denir. Etkili kuvvetleri
oaltrsak giderek bklmenin (veya kamburlamann) arttn ve bir noktada ktlenin krldn
grebiliriz.
Gemi ambar veya tanklarna alnan yklerin bltrlmesi kurallara (statik) hesaplara uygun
olmazsa, gemi bnyesinin de ayn sonula karlamas kanlmazdr. te, msaade edilebilir Bending
Moment'ler yine seilmi postalar iin hesaplanarak izelgelerde verilmitir. rnek gemimizde bu
momentler farkl iki durum iin aadaki gibidir.
Allowable Bending Moment:
Load Condition (Ykl durum) : 152.920 LT-FT
Ballast Condition (Balastl durum): 163.180 LT-FT
232




















Yaplacak hesaplardan kacak sonu rakamsal olarak (-) veya (+) olsun yukardaki deerleri
amamak zorundadr. Daha byk saylar bulunursa yk (veya balast) blm baka biimde
yaplmaldr.
II) HESAPLAMA YNTEM
Hesaplama yntemi ve ekil Tablo, I, II ve III de gsterildii gibi olacaktr.
(a) Table I. Yk dalmna bal olarak Shearing Force ve Bending Moment hesaplamasn
ierir.
aa) Her arl 1000 saysna blerek bulunduu kompartman hizasna yaznz. Kolon (1) de
2802 LT yk, No. l Cargo Hold hizasna 2.802 olarak yazlmtr. rnek, fazla yer tutmamas iin sadece
arlk bulunan kompartmanlar kapsamaktadr.
bb) Kolon (1) deki arlk ile Kolon (3) deki LCG deerini arpnz. Bulunan B.M. deeri kolondaki
yerine iaretleriyle yazlacaktr.
cc) Her posta (FR) blgesi deiirken st blmdeki arlk toplamn Kolon (2), B.M. toplamn
da Kolon (4) yazlacaktr. B.M.'ler toplanrken iareti dikkate alnacaktr. Toplam cebirseldir.
dd) Tm Posta (FR) blmleri iin hesaplar bittikten sonra GRAND TOTAL hizasna Arlklar
toplam ile B.M.'ler toplam yazlacaktr.
(b) Table II. Booklet'de bulunan TRIM FACTOR TABLE kullanlarak draft ve trim
hesaplanmasn ierir. rnek ykleme durumunda DISPLACEMENT (LT/1000) = 8.771 + 4.873 =
23.644 bulunmutur. Bu deer ile izelgeye gireceiz. imdi, izelgenin bu blmnden bizim saymzla
uyuan satr aynen yazalm
TRIM FACTOR TABLE
DRAFT DISPLACEMENT TRIM TRIM F./FOOT DRAFT CORR.FACTOR
(FT-IN) (LT/1000) FACTOR AFT FORE
29-04 23.636 392.6 27.482 0.50 0.50

imdi Table II de bulunan satrlar srasyla dolduralm,
aa) Satr (1) Table 1'den alnan Deadweight yazlr.
bb) Satr (2) Light Ship (Bo gemi arl), Sabite (Constant) birlikte yazlr,
233
cc) Satr (3) Yukardaki deerler toplanarak Deplasman bulunur,
dd) Satr (4) Tablo 1'den alman Deadweight Moment yazlr,
ee) Satr (5) Trim Factor Tabledan alnan Draft yazlr.
ff) Satr (6) Ayn ekilde Trim Factor Tabledan alnan TRIM FACTOR yazlr. Trim factor'un
anlam, yaklak gemi ortasnda sephiyeden dolay trimleyici moment etmenidir.
gg) Satr (7) Yine ayn cetvelden alman TRIM FACTOR / FOOT TRIM deeri buraya yazlr. Bu
saynn anlam, trimi 1 kadem deitirmek iin gerekli trimleme momentidir.
hh) Satr (8) Ayn cetvelden alnan draft dzeltim deeri Ba ve K draftlar iin ayr ayr yazlr.
Bu deerler, yzme merkezi ile hesaplamada kullanlr.
Bu satrdan sonra Tablo II izlenerek Satr (15)'e kadar gsterilen ilemler yaplr. Sonuta
draftlar elde edilir.
c) Table III. Booklet iinde bulunan S-VALUE TABLE lardan yararlanarak tm gemi boyunca
belirli her mevki iin Shearing Force ve Bending Moment bulunmasn kapsayan ilemleri ierir.
aa) Birinci kolon banda MEVK (Position) ibaresi vardr. Burada Posta (Frame) numaralan ve
Bending Moment ve Shearing force hesaplamak iin ana blme perdelerinin mevkileri bulunmaktadr.
bb) Her posta saysnn yanndaki (1) kolona oraya rastlayan arlk (W/1000) cinsinden yazlr.
Bu deerler Tablo 1'den alnr.
cc) (L) Balkl kolonda feet olarak, her hesaplanan istasyonun gemi ortasndan uzakl
verilmitir.
dd) Kolon 5. de bulunan saylarn elde edilii aadadr:
Toplam B.M. - L * Toplam Arlk = Toplam B.M.
(Gemi ortasnda) (Yaklak stasyonda)
Kolon (4) - Kolon (3) = Kolon (5)
ee) S.F. ile B.M. deerleri Booklet'deki S-VALUE TABLEDAN alnr. imdi bu cetvellerden bir
istasyona rastlayan blmn rnek olarak alalm. FR. 146 iin SF ile BM deerlerini bulmak iin DRAFT
ve TRM bilinmelidir. Bunlar da Table II'den alabiliriz. Gemimiz 29'04" draftnda even keel (Trim: 0)
Yzmektedir. stasyon ise FR. 146dr. Bu mevkiye ait Draft Range (Draft menzili): 18 00 - 29 06 sayfas
alr. Buradaki deerler yledir.
S- VALUE TABLE
POSTON FRAME : 146
DRAFT TRIM TRIM
(0 FT) (2 FT)
S.F. B.M. S.F. B.M.
29.06 2.776 92 2.678 88
DRAFT RANGE... 18 - 0 . 29 - 6
ff) Daha doru yani gemimizin draft ile trimine, keza deplasman saysna uyan deerler bulmak
iin cetveldeki belirli deerler arasnda enterpole yapmak gerekir. Burada ilemin yaplmas ama
olduundan direkt olarak yaklak cetvel deerleri alnmtr.
imdi sonuca gelebiliriz.
Shearing Force: Kolon (1)'den Kolon (6) kartlr. Netice 1000 ile arplr ve iareti ile yazlr.
rnekte FR 146 iin bu deer: 2.802 - 2.776 = -26 LT (0.026 x 1000) Bu netice bize FR. 146 mevkisinde
Shearing force olarak 26 LT olutuunu ve iareti (-) olduundan HOG (Kamburlama) bulunduunu
aklar. Bu istasyonda Allowable Shearing force 2.250 LT dur. Dolaysyla yklemin bu mevkide
oluturduu etkinin olumsuz bir sonucu olmayacaktr.
234
Bending Moment: Kolon (5) ile Kolon (7) toplanr, Bulunan 1000 ile arplr. Sonu LT-FT olarak
Bending Moment olarak hizasnda istasyona yazlr.
rnekte FR 146 iin - 85 + 92 = 7 x 1000 = 7.000 LT-FT
u halde FR 146 blmndeki yk (veya teki arlklarn) oluturduu Bending Moment,
allowable Bending Moment (Load Condition)'den kk olduundan olumsuz sonucu olmayacaktr.
Bu ekilde Tablo 3 de tm istasyonlar iin hesaplanan Shearing Force ve Bending momentlerin
tm bir dkm bulunmutur. Grld gibi, bulunan deerler bir olumsuzluk gstermedii iin ykleme
yaplmasna karar verilir.
Gemilerin hazrlanm cetvel veya diyagramlarna bakarak ilk bakta yanl olmayacak kararlar
vermeyi de renebiliriz. rnek geminin No. 3 ambar ayn zamanda balast kompartmandr. Bylece,
hem pervanenin suya dalma yzdesi (Prop. Imm.) oalmakta hem de, denizli havalardaki seyir artlar
olumlu olmaktadr. Bu ambara rastlayan istasyondaki Allowable Shearing Force 2.880 LT dur.
Dolaysyla geminin inasnda bu blmn takviyeli olarak daha direnli yapld anlalmaktadr.
Gemilerin kullanmnda bu veriler gz nnde tutularak teknenin neresini gzeteceimizi, hangi blm-
lerde titiz davranacamz anlayabiliriz.
Yukarda aklananlar sadece ykleme ve yklerin kompartmanlara paylatrlmas ile bal
deildir, gemi yalandka performansn dmesi (metal yorgunluu) ve nemli onarmlardan
gemesi durumunda da gz nnde tutulmas gerekir. Yal bir geminin yklenmesinde Booklet'de
bulunan Allowable deerlerinin daha kk kabul edilmesi yararl olur. Byk onarmlarda da
istasyonlara rastlayan blmlerde genel direnci alakadar eden deiimler zararl sonular yaratabilir.
rnein, No. 3 bu blmde postalar, derin postalar ve kaplama salar zerinde yaplacak byk
deiiklikler deneyimsiz kiilerin elindeyse zayflamaya neden olur. Gemi allowable toleransna yakn bir
ykleme durumunda ar bir havaya girince oluan ar zorlar facialara neden olabilir.
Denizcinin gemisini tanmas kadar yararl bir t yoktur....
6) TRM'E AYRILAN YKN AMBARLARA BLTRLMES
Buraya kadar olan ksmda geminin P. Ordaz'da yklemeyi planlad 18.500 MT Alumina'nn
ykleme ncesi hesaplarn grdk. Bu noktadan sonra ortaya baka sorular kabilir.
a) Trim iin ayrlan ykn ambarlara bltrlmesi nasl ayarlanacaktr?
b) Yolculuun herhangi bir blmnde draft deiimi nasl salanacaktr?
Bu sorularn ve buna benzer kabilecek baka sorularn yant iin aadaki formlerden
faydalanacaz. Bu formller kitabn Denge blmndeki eitli konulardan kan sonulardan
derlenmitir.
aa) Trimler arasndaki fark ka olan trim ynnden azalacaksa:
W
F
= (d
1
W
T
+ T
diff
. x MTI) / DlST1-5
W
A
= (d
2
W
T
- T
diff
x MTI), / DIST1-5
bb) Trimler arasndaki fark ka olan trim ynnden oalacaksa:
Yukardaki formllerin tersi uygulanr. Yani birincideki iaret (-), ikincinin iareti (+) olur.
cc) Gemi ayn trim deerini koruyacaksa:
Formldeki T
diff
deeri kartlr. Formln bu blm sadece MTI'dan oluur.
Formldeki iaretlerin anlamlan:
W
F
: Bataki ambara yklenecek yk miktardr. Bu ambar ktaki ambarn nnde bulunan
herhangi bir ambar olabilir.
235
d1 : Ktaki ambarn arlk merkezinin CF'den uzakldr. Stabilite Booklet'de MG olarak
verilmitir.
W
T
: Trim iin braklan yk miktardr. Cetveller metrik ise MT, deilse LT.
T
diff
: Trimler arasndaki farktr. Metrik sistemde CM, ngiliz sisteminde INCH.
MTI : Trimi l inch (veya l cm) deitiren moment deeridir.
DIST.1-5 : Ba ve k ambarlar arasndaki mesafe. (Metre veya FT)
RNEK: 5 ambarl bir gemi olduundan 1-5 yazlmtr. Eer 2 ile 5 ambarlar arasnda
yaplacaksa 2-5 aras mesafe alnr.
imdi rnek yklememize geebiliriz.
Bilindii gibi gemiye 18.500 MT yk alnmas planlanmt. Ykleme limanndaki draft limitasyonu
ne kadar uygunsa alnacak yk oaltlacakt. Yaplan grmelerde 367 MT daha fazla yk alnacak
draft uygunluu saptanmtr. Bu miktar, geminin Stabilite Booklet ngiliz sistemine gre
hazrlandndan Long ton'a evrilecektir. Demek ki elimizde 361 LT daha yk vardr. Bu yk trim iin
ayrlmtr. Ykleme sonunda gemi even keel olduundan, bu durumu bozmadan No. l ile N. 5 ambar
arasnda taksim edilecektir.
Gerekli deerleri Booklet'den toplarsak:
d
1
: 113.19 FT W
T
: 361 LT MTI : 2290.12 LT/FT (Mean draft : 29'04" iindir) T
diff
: Gemi even keel
kalaca iin ilem dndadr. Dist1-5 : Geminin No. 1 ile No. 5 ambarlarnn arlk merkezleri arasndaki
mesafe : 289.4 FT.
W
F
= 113.19*361 +2290.12)/289.4= 149.10LT= 151.50 MT
W
A
= 176.21 *361 - 2290.12 /289.4 = 211.89 LT = 215.3 MT
imdi de trim iin ayrlan ykn blmn gemiyi 1 kadem kl yapacak ekilde yapalm.
W
F
= (d, Wt - Tdiff. * MTI) 7 DST.1-5
W
F
= (113.19 * 361 - 12 * 2290.12) / 289.4 = 46.23 LT
W
A
= (176.21 * 361 + 12 * 2290.12) / 289.76 LT
Bu sonuca gre arlk merkezi gemi ortasndan 1,76.21 FT uzakta olan ve 29'04" mean drafta
yzen geminin No. 1 ambarna, trim'e ayrlan ykn 45.23 LT ksm yklenecektir. Geminin No. 5
ambarnn gemi ortasndan uzakl arlk merkezi olarak 113.19 FT olup, No. l ile No. 5 ambar arlk
merkezlerinin birbirinden uzakl da 289.4 FT olmasna ve istenen trim farknn l kadem (12 inch)
belirtilmesine gre No. 5 ambarna da 314.76 LT yk alnacaktr. Sonuta gemi ka 1 kadem trimli
olacaktr.
Bir geminin draftlar ile ne kadar ykl olduunu bulmak iin su ekimi deerler, ile izelgelerden
yararlanmak yeterli doruluu salamaz. Bunun nedeni, geminin gerek deplasmann bulmak iin
kullanlan yntemin yeterli olmamasdr. Bir geminin gerek ykn hesaplamak iin yaplan ileme
"Draft Survey" denir. Uygulamada. Draft Survey yaplarak belirlenmi yklerde bile anlamazlklar
kmaktadr. Tahliyede tam olarak yklenen mal boaltld halde alc ile satc arasnda ihtilaflar
grlmektedir. Hukuk yntemleri ile sorunun zm de, her iki uta yaplan Draft survey'lerin eitli
nedenlerle uyumamas sonucunda, mmkn olmamaktadr.
Draft Survey'ler arasndaki farklarn domas, gemilerdeki izelgelerin-yanl veya yetersiz olmas,
surveyorun bilgi noksanl, insani hatalar ile lm hatalar, Survey ynteminin farkl olmas gibi
nedenlerden olmaktadr.
Draft Survey Nedir ?
Bo ve ykl durumlarnda, bir gemide baz lmler yaplarak deplasman tonajn saptanmas ve
bunlar arasndaki farkn bulunmas yoluyla yk miktarnn hesaplanmasna Draft Survey denir. Gemi
236
bo (yksz) iken toplam deplasman u arlklar oluturur: a) Bo gemi (Light Ship) arl ; b) Yk
artklar (weight of resudial) ; c) Safra (Ballast) ; d) Tatl su (fresh water); e) Sabit gemi arlklar
(Constant).
Draft Survey yaplacak bir gemide aadaki artlar oluturulmaldr :
a) Gerekli olan btn dokman el altnda bulundurulmaldr.
b) Gemi triminin en azda olmas salanmaldr.
c) Safra (Balast) tanklar ya bo olmal ya da tam dolu (presli) tutulmaldr. Tanklardaki svlarn
zgl arlklar doru saptanmaldr.
d) Kana rakamlar ve sigorta hatlar okunabilir olmaldr.
e) Draft Survey yaplrken gemiye arlk girip kmamaldr (Balast almak veya boaltmak gibi).
Draft Survey yaplrken virglden sonraki iki basamak (iki hane) surveyin doruluu bakmndan
yeterlidir. Bu yzden cm veya ton gibi birimleri gsteren saylarn virglden sonraki 3. ve 4. basamaklar
atlmaldr.
Draftlarn (Su ekimi) Saptanmas
Geminin ba ve k tarafnda okunan draftlar, gemideki onayl tersane dokmanlar kullanlarak
evrilmelidir. Byle bir dokman yoksa aadaki forml kullanlabilir.
Dikmelere gre dzeltme (Corr.to PP) = +/- T/ D1 * D2
Yukardaki formlde gsterilen ; T = Ba ve k draftlar arasndaki fark (Trim) ; D1=Draft iaretleri
arasndaki mesafe ; D2=Draft iaretlerinin dikmelere olan mesafesidir.
Geminin Vasat (midship) draftlar, sancak ve iskele gverte izgisinden su yzeyine kadar olan
mesafe llp, bunun gemi derinliinden (depth) kartlmas yoluyla bulunmaldr. Gemi derinliini
bulmak iin ykleme hatt sertifikasndaki (Load Line Certificate) yaz draftna, yaz fribordunu eklemek
gerekir.
Draftlarn okunmasnda dalgal havann bulunmas okuma zorluklarna neden olur. Bu konu-da
1-2 cm lik yanlln gemiye gre 10 ton ile 100 ton yanla neden olaca unutulmamaldr.
Deplasman'n Bulunmas
Draft Survey yaplarak yk miktarnn bulunmasnda ncelikle ykl veya bo gemi
deplasmannn bulunmas gerekir. Bunun iin dzeltilmi draft ile gemi cetvellerine girilerek, drafta
karlk deplasmann alnmas lazmdr. Bu ilemler yaplrken unlara dikkat edilmelidir : (a) Trim
dzeltmesi (trim Correction), (b) Bklme /Bel verme dzeltmesi (hog/sag Correction) doru
yaplmaldr.
(1) Trim Dzeltmesi
Trim dzeltmesi iin gemi yapmcsnn hazrlad izelgeler kullanlr. Bu ilem iin (A+B)
dzeltmesi nerilmektedir.
(A)nn bulunmas (LCF dzeltmesi):
TPC * LCF * T * 100
LCF dzeltmesi =--------------------------------- (Dzeltimin iareti aadaki gibidir)
LBP
Trim LCF (bata) LCF (kta)
Ka - +
Baa + -
(B)nin bulunmas (NEMOTO dzeltmesi) :

237
50 * (dM/dZ) * T
2

NEMOTO Dzeltmesi = -----------------------
LBP
Bu dzeltimin iareti daima art (+) dr. Sonu olarak yle yorumlarz :
TRM DZELTM = +/- LCF dzeltimi + NEMOTO dzeltimi.
Yukardaki formllerdeki simgeler unlar gstermektedir :
LCF : Yzme merkezi ile gemi ortas (vasat) arasndaki mesafe.
TPC : 1CM Batrma tonu.
T : M olarak dikmeler aras trim.
LBP : Ba ve k dikmeler aras mesafe
dM/dZ : Draftn her 1 metresi iin 1 cm trim yaptracak moment fark.
Eer Trim dzeltimi iin gerekli bilgileri kapsayan dokmanlar gemide yoksa gemi olabildiince
trimsiz duruma getirilip draftlar okunur ve bu durum raporda belirtilir
(2) Bklme veya Bel verme Dzeltimi
Gemi ortasnda (vasat) llen draft ile ba ve k draftlar ortalamasnn karlatrlmas bklme
(hog) veya bel verme (sag) gsteriyorsa, bunun dzeltimi gemide mevcut "Hog/sag Correction"
cetvelinden yaplr.
Deplasman hesaplamasnda kullanlacak draft aadaki formlden bulunur :
F + A
M (Dzeltilmi ba/k draftlarn ortalamas) =---------
2
F : Ba dikme dzeltmesi yaplm ba draft (Draught at FP)
A : K dikme dzeltmesi yaplm k draft (Draught at AP)
M + Ms
MM (Ortalamalarn ortalamas) = -------------
2
Ms : Dzeltilmi vasat draftlarn ortalamas (Draught at midship Corrected)
M / M + Ms
M/M/M (Ortalamalarn ortalamasnn ortalamas) =------------------
2
Bklme /bel verme dzeltmesi iin uygulamada kullanlan pratik yntem udur :
"Vasat ortalamas iki kez, ba ve k draftlar ortalamas ise bir kez hesaba katlarak
ortalamann ortalamas hesaplanr."
Draft Survey yaplrken dikkat edilecek hususlar
1) lmlerin yaplmas
Younluk (density) : Geminin yzd deniz suyunun younluunu bulmak zere "Tumble-fill"
veya benzeri bir Salinometre ile gemi draftnn %15, %50 ve %85 derinliklerinde, gemi vasatndan %25
ba ve k konumlarnda alnmal ve younluk lmleri de konvansiyonda nerilen younluk ler ile
taplmaldr. lmlerden elde edilen younluk ortalamas alnarak ayn liman/rhtm iin verilen son
lmler ile karlatrlmaldr.
Younluk lerler 15 C (60F) iin kalibre edilmi olduundan, farkl scaklklar iin dzeltme
uygulanmaldr.
zgl arlk : Younluun ayn birim hacimdeki saf su arlna blnmesi sonucu bulunan
rakamdr. Pratikte bu dzeltme Younluk dzeltmesi olarak ifade edilmektedir.
Balast, tatl su ve bunker : Kalibre edilmi elik iskandil eritleri ve slandka su seviyesini
gsteren kremler (paste) kullanlmaldr. Ak rhtmlarda geminin oynamas tank iskandillerinde hataya
238
neden olabilir. Byle durumlarda kez alnan iskandil ortalamas kullanlmaldr. Bu iskandillerin meyil
ve trim dzeltmeleri yaplmaldr.
Yan tanklarn (topsides) dolu olduklarn grmek iin presleyip tant borusunu izlemek gerekir.
Tatl su tanklar da iskandiller veya leklerden hesaplanarak meyil ve trim dzelmeleri
uygulanmaldr. Tm bunker tanklar iskandil edilmeli, arlklar yak-tin cinsine gre zgl arlklar
kullanlarak hesaplanmaldr.
Sintine\er -. Sintineler iskandil edilmeli ve kuru olduklar kontrol edilmelidir. Baz ykler belli
miktarda su kapsarlar. Sefer srasnda gemiden sintine suyu olarak denize baslan miktarn tahliye
limannda draft surveyinden nce belirtilmesi ve belgelenmesi lazmdr. Baz durumlarda ykn nem
kayb nedeniyle % 1 azald grlebilir.
Sabit Arlk (constant) : Deplasman ton hesaplanrken bo gemi arl (Light Ship weight)
haricinde bulunan sabit arlklar hesaplanmal ve Survey dosyasna yazlmaldr.
2) Raporda belirtilmesi gereken konular
Draft Survey raporlarnda yaplan hesaplamalarda rol oynayan baz etkenler rapora ayrca
yazlr. Bunlar; denizin durumu (sakin,kaba veya l dalgal gibi), aknt, gelgit, gemi oynakl,
gverteye dklen yk, hesaplamalarda kullanlan cetveller hakknda gr eklinde zetlenebilir.
Bunlardan baka hesaplamalara etki edecek baka zellikler de vardr. rnein Hidrostatik
bilgilerdeki veya draft iaretlerindeki yanllklar, hatal yaplm tank kalibrasyonlar, balast
tanklarndaki amurlar veya atklar, kirli gemi karinesi, draft okunurken yaplan yanllklar, su
younluunda oluan deimeler, aknt iindeki geminin draftnda meydana gelen art, simetrik
olmayan tekne deformasyonu, byk gemilerde gne etkisi ile genleen tekne deformasyonu, yolculuk
srasnda ykn nem kaybndan azalan miktar bunlar arasnda saylabilir.
Survey srasnda zel bir dikkat isteyen hususlar da yle aklayabiliriz: (a) Draft okunurken
denizin dalgal olmas, (b) Geminin yzd suda deiik derinliklerde farkl younluklar olmas, (c)
Farkl corafik blgelerde alnm balastlarn farkl younluklarda olmas, (d) zellikle dolu yan tanklarn
(topsides) iskandil borularnn gverteyle dz olmas. Bunlarn sonucunda yaplan hesaplarda hatalar
olabilir.
Draft Survey yaplrken temin edilecek belgeler ve bilgiler
Gemide bulunmas gereken belge ve dokmanlar unlardr:(a)Trim-Stability Booklet,(b) Load
line document, (c) Hydrostatic Tables and Curves, (d) Capacity plan, (e) Tank sounding Tables.
Belgelerin yan sra temin edilmesi gereken bilgiler unlardr:(a)Geminin bo gemi (Light Ship)
arl ve varsa bunda yaplan deiiklikler, (b) Geminin draft/ deplasman cetveli, (c) Tm balast ve
yakt tanklar kapasitelerini gsterir cetveller, d)Balast ve yakt tanklarnda baslamayan hacimler.
skandillerin ba ve k iskandil borusundan alnm olmasna gre trimin her bir dm.si iin bu
tanklarn dzeltilmi hacimlerini gsterir tablolar ve ayrca balast tank iskandilleri ve aleleri (ullages)
iin hazrlanm kalibrasyon cetvellerinin gemide bulunmas gerekir. Ale ve iskandiller iin lmlerin
nereden alnd belirtilmelidir. Ayrca baa ve ka trimli durumlar iin, trimin her metresi iin, bu
hacimleri sfr trim hacmine dzelten cetveller de gemide bulunmaldr.
Balast tanklarnda arta kalan amurlar balast arln bulmakta yanlglara neden olur. Bu
sorun, gemide resmi bir "temiz tank sertifikas" varsa zmlenir.
Bazen bo gemi arlnn da birinci on yln sonunda ve sonraki be ylda bir llerek
saptanmas yarar salar.
Draft Surveyin Yaplmas
1) Surveyor ile birlikte gerekli lmler alnr. Bunlar : (a) Sancak,iskele,ba/k ve vasat
olmak zere draftlarn okunmasdr. (b) Deniz suyu younluklarnn lmdr, (c) Dlecek
arlklarn (balast, yakt, yalama ya, tatl su ve dierleri) tespitidir.
2) Ba/k ve vasat sancak/iskele draftlarn ortalamas bulunur :
Ba (Fore) = FS+FP/2 ; Vasat (mid) = Ms+Mp/2 ; K(aft) = As+Ap/2
239
3) Dikmeler dzeltmeleri hesaplanr : ba, vasat ve k draftlar iin

Ba draft = Lf
Fore
-
aft
K draft = La
Aft
-
Fore
Vasat draft = Lm
Aft
-
Fore

LBD LBD LBD

LBD = LBP - (La + Lf)
Fore : Ba draft; Aft: K draft; La : Draft iaretiyle k dikme arasndaki mesafe: Lf: Draft
iaretiyle ba dikme arasndaki mesafe; Lm: Draft iaretiyle vasat dikme arasndaki mesafe; LBP :
Dikmeler aras mesafe; LBD: Draft iaretleri arasndaki mesafe.
Dzeltmelerin iaretlenmesinde aadaki kurallar uygulanr :
(a)Ka trimli gemide :
Ba draft dzeltmesi (-) iaretli
K " " (+) "
Vasat eer vasattaki iaretler baa doru ise (-) iaretli, ka doru ise (+) iaretli.
(b)Baa trimli gemide : Yukardaki iaretlerin tersidir.
4) Dzeltilmi draftlar bulunur.
FC (Dzeltilmi ba draft) .= Ba draft + ba draft dzeltimi
AC (Dzeltilmi k draft) = K draft + k draft dzeltimi
MID (Dzeltilmi vasat draft) =Vasat draft + vasat draft dzeltimi
5)Ortalamalar ortalamas dzeltimi yaplr.
FA (Ba ve k ortalamas) = (FC + AC) / 2
MM (Ortalamann ortalamas) = (FA + MID) / 2
M/Co (Dzeltilmi ortalamann ortalamas) = (MM + MID) / 2
M/Co deeri ile gemi cetvellerinde yazl omurga dzeltmeleri (keel Corrections) toplanr.
Bulunan bu toplam draft ile gemi belgelerinden deplasman okunur.
6)Gerek trim ve trim dzeltmeleri hesaplanr.
AR (Gerek trim) = (AC - FC) / 100
(a)l. Trim dzeltmesi = (AR * LCF * TPC * 100) / LBP
Yukardaki formldeki LCF : Yzme merkezi (Flotation enter) ile vasat (midship) arasndaki
mesafe; TPC : Bir cm batrma tonudur. aretleme yaplrken, LCF ve trim vasata nazaran ayn tarafta
iseler bu dzeltmenin iareti (+), aksi tarafta iseler (-) dir.
(b)2. Trim dzeltmesi = (AR
2
* 50 * MTC) / LBP
Yukardaki formldeki MTC : trimde l cm fark yaptran moment olup "MTC = MTC l - MTC2" dir.
Gemi cetvellerinden MTC1 ve MTC2 alnr. MTC1 : Dzeltilebilen ortalamann ortalamasnn her
(+50cm)'ne karldr. Bu trim dzeltmesinin iareti daima (+) dr.
7)Toplam trim dzeltmesi yaplarak dzeltilmi deplasman bulunur.
D/Co (Dzeltilmi deplasman) = D + 1/Co + 2/Co
8)Deniz suyunun younluk dzeltmesi yaplr. Dzeltilmi deplasmann (D/Co) llen deniz
suyu younluuna gre tekrar dzeltilmesi gerekir. Bu dzeltmede kullanlan forml aadadr.
SD = D * Dd" / d'
Bu formldeki SD : deniz suyu younluk dzeltmesi, d" : llen deniz suyu younluu, d' :
standart deniz suyu younludur.
9)Younluk dzeltmesi yaplm deplasman hesaplanr. Bunun iin aadaki forml kullanlr.
DISP / C (Dzeltilmi deplasman) = D/Co + SD = D + 1/Co + 2/Co + SD
10)Younluk dzeltmesi yaplm deplasmandan arlklar kartlarak net deplasman hesaplanr.
Bu arlklar : Balast, Tatl su, Bunker (yakt), Yalama yalar ve dierleridir.
240
Draft Survey rnei
Dkme kmr ykleyen bir geminin tank iskandilleri sonucunda yklemeden nce ve yklemeden
sonra saptanan arlklar aadadr.
Arlk Balang surveyi Son Survey
Ballast 55764.9 MT 11046.6 MT
Fresh Water 259.0 443.0
Fuel Oil 1315.0 1956.3
Diesel oil 131.6 331.7
Lube Oil 90.2 90.0
Slops 0.0 0.0
Toplam 57560.7 MT 13867.6 MT


DRAFT STATEMENT
Starting Finishing
Meters Meters
Draft Forward Mean 9.465 9.980
Stem Correction (-) 0.014 (-) 0.031
Draft Forward Corrected 9.451 9.949
Draft After Mean 10.250 11.680
Stern Correction (-) 0.001 (-) 0.002
Draft Aft Corrected 10.249 11.678
Mean Fore and Aft 9.850 10.814
Draft Midship Port 9.850 10.720
Draft Midship Starboard 9.740 10.730
Draft Midship Mean 9.795 10.725
Midship Correction (-) 0.001 (-) 0.003
Draft Midship Corrected 9.794 10.722
Mean of Means 9.822 10.768
Mean of Means of Means 9.808 10.745
Displacement 83106.1 MT 91468. 9 MT
Trim 0.798 M By stern 1.729 M.
Corrected for Trim (-) 123.6 MT (-) 168.0MT
Displacement Corrected for Trim 82983.5 MT 91 300.9 MT
Observed Density 1.0065 1.009
Corrected for Density 1 497.7 MT (-) 1 425.2 MT
Displacement Corrected for density 81484.8 MT 89875.7 MT
Total Consumables and Ballast 57560.7 MT 1 3867.6 MT
Disp Corrd for stores & Ballast 23924.1 MT 76008.1 MT
Corrected Displacement Loaded 76008.1 MT
Corrected Displacement Light 23924.1 MT
Cargo of Coal 52084.0 MT

Aklama : Trk Uzak yol Gemi Kaptanlar Yaynlarndan olan "Draft Survey'de Standardizasyon" isimli
yazdan rnek alnmtr.

241

G E M L E T M E S
(GEM KAPTANI N KILAVUZ BLGLER)
(RECOMMENDATIONS TO MASTERS)
BALARKEN ...
Deniz ulatrmas 21. yzyla yaklarken tm ilginliini ve n plandaki yerini korumaktadr. teki
ulatrma biimleri, an kazandrd olanaklar ile byk hamleler yaptklar halde, denizcilik ve
gemicilik alannda gze arpan yenilikler daha byleyicidir. yle ki. bir ka yl ncesine kadar sadece
belirli bir grubun konusu iken, denizcilik uluslararas bir gndeme gelmitir. Bu nitenin altrlmas ve
ynetilmesi zel bir uzmanlk konusu olmutur. Kompterize olmakta byk aama kaydeden gnmz
i alanlar hatrlanrsa, bilgi yknn ve uluslararas ilikilerin bunca youn olduu denizcilik alanndaki
gereklerin ne kadar eitli ve kapsaml olduklar anlalr.
Bir gemi genel anlamda deniz ticaretinde yk ve yolcu tamak iin kullanlan bir aratr. Bir geminin
yaplmas, donatlmas ve kullanlmas baz alardan teknik bir ura saylmaktadr. Eer gemicilii,
iinde istiflenmi yklerin bir limandan baka bir limana tanmas asndan ele alrsak; genel anlamda
Gemicilik (Seamanship), Seyir Bilimi (Navigation) ve Yk lemleri (Cargo Operations) gibi
klasiklemi bilgi demetleri, bu teknik gereksimi karlayacak demektir. Baarl bir Kaptan gemisini
yolunca ykleyecek, teknik adan ykleri tamann gerekli kld tm tedbirleri alacak ve gemisinin
emniyetle seyretmesi iin seyir bilgilerini kullanacaktr. Var limannda yklerini hasarsz ve sorunsuz bir
ilemle teslim edecektir. Batan sona kadar izilen teknik portrenin gnmzde canlandrd denizci
tipinin acaba eksikleri nelerdir?
Geminin ynetilmesi balca blmde ele alnabilir: Birincisi, tama amacnn gereklenmesi iin
teknik blmlerin ilevlerini baarmasn oluturmaktr. Baka bir adan, geminin yklenmesini ve
seyretmesini salayacak eitli bilgilerin kullanlmasdr. kincisi, sosyal bir grup oluturan personel idare
etmek iin bavurulan kumanda roldr. Gemi kaptan, karadan uzak olunduunda daha ok nem
kazanan bir ekilde, emri altndaki personelin idare edilmesinde nemli ykmllkler tamaktadr.
ncs, olaylar ve sorunlar karsnda genel ve hukuk bilgilerin kullanlmasdr.
Bir gemiyi iki liman arasnda ok baarl olarak kullanan bir Kaptann, teknik olmayan bir sorun
karsnda baarsz kald grlmektedir. Bu durum zellikle, uluslararas bir i alan olan denizciliin
kendine zg bir karakteri saylmaktadr. rnein, boaltma limanna yaklarken armatr ile
haberleerek, navlunu denip denmediini sormadan limana giren bir Kaptan, idare biimi ve adetleri
farkl bir lkede yk teslim etmek zorunda kalmakta ve iletme, navlunu uzun sren bir mahkeme
srecinden sonra alabilmektedir. Oysa, gemisini kara sular dnda tutarak haberlemeyi salar ve
navlun tahsil edilene kadar limana girmezse, uzun sren ve taraflar mahkemelerde uratran bir
hikaye de olmayacaktr.
Bir geminin kaptan, yklerin boatlmasndan sonra acentenin masasna koyarak imzalamasn istedii
bir Olgular tutananda (Statement of Fact), boaltma ilemlerinde sahil vinlerinin kullanlm olduu
kaydn dikkat etmeden onaylarsa, Tama Szlemesinde (Charter Party) bu eylemin gemi vinleri ile
yaplacana ait maddeyi gzalt eden ve faturasnn ne olaca mehul bu ilemin grlts ne yazk ki
daha sonraki bir limanda alman ac bir teleks mesaj ile iitilir. nk, bir baka yerdeki ofisinde armatr,
acentenin gnderdii faturay incelerken, navlunun yarsn silip spren sahil vinlerinin cretini
grdnde baylma durumunda olabilir?
242
te gerek bir olay: Bir gemi Adriyatik limanlarnn birinde balya olarak istiflenen ykn
almaktadr. Yklemenin ortasnda gemi saycs (tallyman) ile yk sahibinin sayc arasnda rakamsal
fark belirir. Gemi saycs 25 balya daha az yklendiini iddia etmektedir? Gemi kaptan olaya el koyar
ve yklemeyi durdurur. Neticede, yklenen tm ykn boaltlp yeniden saylarak yklenmesine karar
verilir. Eer yk tamam sayda karsa tm masraf ve kaybedilen zaman gemi taraf karlayacaktr. Yk
boaltlr ve saylr. Gemi saycs haksz kmtr. Geminin acentesi gerekli masraflar karlamak iin
armatr ofisine mesaj iletir. Armatr ofisi de durumu, denizde bulunan bir can simidine sarlrcasna
Kulp Sigorta (P and I) temsilcisine bildirerek zararlarn karlanmasn isterler. Oysa, gemi kaptan
ykleyiciler ile bir eit szleme yapmtr. Bulunduu limandaki kulp temsilcisi ile temas ederek
ortaya kan sorun hakknda yardm istememitir.
imdi yle dnelim, gemi kaptan yklemeyi srdrp yanlln boaltma limannda ortaya
kmasn isteseydi, ve de yk gerekten 25 balya eksik ksayd, armatrn cebinden hi bir deme
yaplmayacakt. nk Kulp Sigorta boaltmada eksik kan ykn bedelini alcya deyecekti.
Burada ortaya kan netice udur: .Bir balant sadece geminin belirli bir limana seyretmesi iin
deil fakat, ayn zamanda tm bilgi ve olanaklarn iletmenin kazanl kmas iin kullanlmas
anlamnda ele alnmaldr. Gemi kaptan bu eylemin bir nitesini ynetirken, en ekonomik biimde
kullanlmasn salayacak ve armatrn bir sorun ile karlamamas iin deniz ticaretinin tm ieriini
bilecektir. Byle bir ura alannda Kira Szlemesinin (C/P) maddelerini bile okumayan, gerekli ihbarlar
yapmay unutan bir gemi kaptan sonunda isiz kalmaya mahkumdur.
Zamanmzda, gelime hzna ve ekonomik uyarlara ayak uyduramayan bir iletme nasl iflas
etmeye mahkumsa, gemi ynetimini yalnz teknik imkanlarn kullanm olarak gren bir denizci de,
yaplmas byk hner istemeyen fakat geliri de buna gre dk olan sade ilerde almak zorunda
kalr. Baarl bir denizci ise, tm iletmeler tarafndan aranan ve daha fazla cretle, hatta kr pay ile
altrlan biri olabilir.
Bu blmn amac, Gemi kaptan ve Gemi ileteni iin her gn ba vurulacak pratik kullanl bilgiler
derlemektir. Gemi ynetimi ve belirecek sorunlar ile alakal neriler ve yaplmas gerekenler de pratik
derlemeler halinde verilmitir.

BRNC BLM
GVENLK
Bir gemi yaam boyunca eitli tehlikeler ile kar karyadr. Bir niteyi tehdit en tehlikeler sz
konusu ise, ortada bir Gvenlik (Safety) salanmas sorunu bulunur. Denizde tehlikeyi oluma zellii
ynnden ana grupta toplayabiliriz:
a) Gemi ve donanm,
b) Yk,
c) Personel, yolcular, Stivedor, 3 nc ahslar.
Denizcilik ilemleri srasnda 3 nc ahslara verilecek zararlar asndan, Deniz-Gvenlik
konusu ile Devlet kurulular ilgilenirler. Dolaysyla, gvenlii salayarak nlemleri almak ve
kontroln salamak zere uluslararas kurulular ile ibirlii yaparlar.
Gvenliin salanmas iin ikinci nemli etken,ngrlen teknik koullarn yerine getirilmesi,
aygt ve tesislerin yaplmasdr. Bunlarn da bir blm devlet kurulular ile Uluslararas tekilatlara, bir
blm de. denizcilik sektrnde hizmet yapanlara
243
Gvenlii salamak iin alnan tm tedbirlere ramen yine de bir ok zarara sebep olan olaylar
grlr. Bu durumda ortaya hasar ve kaybn karln demekte hangi tarafn sorumlu olaca sorunu
kar. Bunu salamak zere uygulanan eitli kurallar saptanm ve kanunlar yaplmtr.
Denizde Gvenlik konusunun ne kadar nemli bir yeri bulunduunu belirtmek iin bir ka istatistik
verilere gz atacaz. Aada 1971 ylna ait 500 grt. dan byk 29500 gemiden oluan bir filo iinde bir
ylda oluan deniz kazalarnn dkm yer almaktadr.
Olay ve sebebi Tam Kayp Ksmi Kayp
_______ (Total Loss) (Partical Loss)
Frtna hasar 54 Gemi 455 Gemi
Karaya oturma 40 " 656 "
atma 20 " 1200 "
Bindirme 11 " 766 "
Yangn ve infilak 42 " 340 "
Kayp 1 "
teki sebepler 7 " 757 "

Son yirmi yl iinde ylda ortalama drt tanker infilak etmitir. Bunlar iinde Independante isimli
Romen tankerinin stanbul'da yann ve e tankerin stanbul Boazn terk ettikten sonra yanarak
batn ayrntl olarak hatrlamalyz.
Denizde Gvenlii salamak iin yaplan Uluslararas almalar:
Denizde gvenlii salamak iin devletleri harekete geiren ve Uluslararas almalar
yaplmasn salayan tepkiler daima byk felaketlerden sonra ortaya kmtr. Bunlar iinde ilk
Gvenlik almasnn zeminini oluturan Titanik faciasn sayabiliriz.
1912: Titanik isimli yolcu gemisi batarak 1500 kii hayatn kaybedinceye Uluslar aras Buz
Devriyesi (International Ice Patrol) oluturuldu ve Radyo dinleme sistemindeki dzensizlik nlendi.
1913: Uluslararas Denizde Can Gvenlii konferans (SOLAS) ilk kez toplanarak almaya
balad. Birinci Dnya Savann balamas ile almalar sona erdi.
1929 : Uluslararas Denizde Can Gvenlii ikinci konferans topland.
1948 : nc SOLAS Konferans topland.
1960: Drdnc SOLAS konferans topland ve IMCO oluturuldu.
1967 : Torrey Canyon tankerinin Scilly Isles yaknlarnda karaya oturmas ve binlerce ton ham
petroln denize yaylmas zerine, gemilerin izleyecekleri Rotasyonun saptanmas konusu gndeme
getirildi. Bundan baka 1969 Brksel Deniz Kirlenmesi Konvansiyonu iin bir ilham yaratlm oldu
1
.
Deniz Kazalarnn Nedenleri:
Denizcilikte oluan ve can ile mal kaybna sebep olan kazalarn ok eitli nedenleri
bulunmaktadr. Bunlar iinde genel olarak ele alnmas mmkn olanlar aada verilmitir.
1. Kara nitesi ile gemi arasndaki haberleme zayfl: Yklerin fabrika deposundan karak gemi
ambarna giriine kadar geen sre iinde bunlarn emniyetle tanma larna ilikin bilgiler zayflamakta,
bazen yklerin zarar grmeden tanmasna ilikin uyanlar gemi zabitlerinin eline ulaamamaktadr.
2. Gemiler arasndaki haberleme noksanl: Gemiler arasndaki haberleme gndz ddk,
gece ise ldak ile yaplmaktadr. Bununla beraber, bu sistem gerekli gvenlii salamaktan uzaktr.
zellikle liman girilerinde, kanal ve boaz seyirlerinde H T ile balant kurarak, kardan gelen geminin
niyetini sorarak renmek yararldr.

. nemli deniz geitlerinde gemilerin izleyecekleri yollar ayrlm ve haritalarda zel iaretler ile gsterilmitir. Bunlarn
dnda bir rota izleyen gemi ikaz edilmekte, srar eden Uluslararas geerlii olan bir kara listeye alnmaktadr. rnein.
Ushant'a yaklaan bir gemi kendine ayrlan yoldan (Zone) ayrlarak daha sahile yakn bir rota izlemek isterse (Irtland Zone).
VHC 16. kanaldan Ushant Coast Control Station ile temas kurarak izin istemek zorundadr. Byle geitlerde VHC ile 16.
kanaldan devaml dinleme yapmak gereklidir.

244
Gemi personeli arasndaki haberleme noksanl: Bir ok atma ve karaya oturma olay
incelendiinde, kpr stnde bulunan ayn gemi personelinin kendi aralarnda haberleme
uyumsuzluu karttklar grlmtr. nsanlarn modern aygtlar kullanmaktaki becerileri nasl farkl
ise, tehlike karsnda alacaklar nlemleri seme eilimleri de farkl olmaktadr. Bunu nlemenin tek
yolu, eitimi ve talimi dzenli bir periyodik olarak oalmaktadr.
4.Teknik ilerlemeye adm uyduramamak: Teknolojik yarar salama yarnda ortaya konulan
yenilikler karsnda insan idraki bazen yetersiz kalmaktadr. Buna ilaveten iyi yetitirilmemi ve
eitilmemi gemi personeli saylrsa, denizde her an tetik bulunmak zorunluluu ortaya kar. Buna bir
rnek olarak Radar aygtn seersek, son yllarda bu aygtn gsterdii yenilikler karsnda normal
bir denizcinin kifayetsiz kaldn grebiliriz.
5.Denetleme kurumlarnn geveklii: Denizde gvenlii salamak iin Devlet veya
Uluslararas konvansiyonlar kapsamnda saptanm eitli nlemler bulunur. Bunlarn kontrol edilmesi
byk lde devlet kurulularnn elindedir. Burada grevlendirilen elemanlar konunun nemli
lsnde yetenekli ve bilgili olamamaktadr. Neticede denizlerde dolaan gemilerin gvenlik denetlerle
ilemleri yolunca yaplmamaktadr.
teki eitli nedenler: Denizde kazalarn ve zararlarn olumasna sebep olan teki. nedenler iinde
anormal doa olaylarn, personelin hastalanmasn, alkolik olmasn ,grevini ihmal etmesini vb.
sayabiliriz.
















ek. 1. Denizde Gvenlik konusunda Gemi kaptannn omuzlarnda eitli ve geni sorumluluklar bulunur. Denize
aldktan sonra geminin her trl tehlike ile karlama olasl vardr.

Gvenlik Uygulamalar:
Denizde gvenlii tehlikeye sokan sebepler yukarda da akland gibi ok eitlidir. Gvenlii
oluturmak iin alnacak nlemleri de, birbirinden ayr uygulamalar biiminde grmekteyiz.
1. Yapsal nlemler: Gemilerin yapm aamasnda nelerin uygulanaca saptanm ve geminin
bal bulunduu Klas kurulular tarafndan adm adm izlenmesi gerekletirilmitir. Bylece, geminin
kullanma amacna gre oluturulmas gerekli gvenlik nlemleri, armatrn seenei olmaktan
kartlmtr.
2. Donanm ve aygtlar: Denizde gvenliini salamak iin donatlmas gerekli donanmlar ve
aygtlar her trl gemi ve sefer blgesi iin ayr ayr saptanmtr. Bunlarn bulundurulmas zorunludur.
3. Personel bulundurma zorunluluu: Gemilerin trlerine ve sefer blgelerine gre
bulundurulmas gerekli olan personel ve yeterlikleri ayr ayr saptanmtr. Tzkte gsterilen yeterlikteki
personel ile yola kmayan gemi kaptan, bir limandaki denet memurlarn eitli ekillerde atlatabilse
bile, baka bir limandaki kontrol neticesinde mahkemeye verilerek ceza grebilmektedir.
245
4. Eitim ve Role talimleri: Denizcilerin yolunca eitilmesi ve gemi personelinin role talimleri ile
tehlikeli durumlara kar hazrlkl bulunmas zorunlu olarak ve programlar ile saptanmtr.
Oluan Zarar Kim deyecektir?:
Denizcilikte alman tm gvenlik nlemlerine ramen baz zararlarn olumasnn nne
geilememektedir. Ortaya bir zarar kt zaman da ilk akla gelen soru, bu zararn hangi taraf
sorumluluunda bulunduudur. Baka bir deyile, denizde oluan zarar kim deyecektir?
ncelikle olumas mmkn olan zararlarn (a) Cana gelen zararlar, (b) Mala gelen zararlar
olarak ikiye ayrmalyz. Cana gelen zararlarn Savclk takibinde ve srasnda gzaltna alnma konusu
olacak nemde bir konu olduunu hatrlatalm. Byle bir durumda derhal Gemi armatrne bilgi vererek,
bulunulan yerdeki Kulp Sigortas temsilcisine haber gndermek gerekir.
Mala gelen zararlar ise aadaki blmlere ayrlrlar:
1) Gemi ve donanma gelen zararlar: Gemi tekne sigortas ve Kulp Sigortas (PandI)
tarafndan karlanr.
2) Yke gelen zararlar: Yk sahibinin sigortas tarafndan veya Armatrn sorumluluu altnda
ise, Kulp Sigorta tarafndan karlanr.
3) Personel, Stivedor veya yolcu gibi 3 nc ahslara gelen zararlar: Gemi armatrnn Kulp
Sigortas tarafndan karlanr.


KNC BLM
DENZ SGORTALARI
1. DENZ SGORTASI NEDR?:
Marine Insurance Act 1906'nm birinci maddesinin kapsam yledir: "Deniz sigorta mukavelesi
yle bir anlamadr ki bununla sigortac sigortalya bu mukavelede kararlatrlm ekilde ve snrlar
iinde deniz kayplar, yani bir deniz seferine ait kayplar dolaysyla tazminat demeyi taahht eder".
Yukarda aklanan tazminat szlemesinin ad da Poliedir. Sigortac, ykmlendii rizikolarn
karlnda sigortaldan belirli bir Prim alr.
Deniz sigortalar konusu olduka geni ve kendine zg teknik aklamalar bulunan bir alandr.
Biz burada, gemi kaptanna klavuz olacak ve gemi iletmesinden dolay bana gelebilecek olaylarda
en uygun davran semesinde yardmc bulunacak bilgileri derlediimizde, Deniz Sigortalan
aklamasnda da, ksa ve z bir aklama ile yetineceiz.


2. DONATAN:
Gemisini deniz ticaretinde kullanan gemi sahibine Donatan (Owners) denir. Kendisinin olmayan
bir gemiyi kendi adna veya kaptan vastas ile kullanan kimse, nc ahslarla olan ilikisinde
donatan saylr.
Donatan tarafndan dikkate alnacak noktalardan nemli olan ikisi, gemisinde yeter ehliyet ve
sayda personel bulundurmak ve gemiyi denize elverili tutmaktr. Bir ok "Tekne ve makine" sigortalar
geminin denize elverisizlii ve personel yetersizlii yznden tazminat dememilerdir.
Bir geminin Denize elverili (Seaworthiness) ve denize elverisizlik (Unseaworthness) durumlar
uluslararas baz anlamazlklara sebep olmutur, ngiliz ve Amerikan deniz ticaret makineleri Harter
246
Act'a
1
bal kalarak, denize elverili gemiye denizde yk tama gayesine hizmet edecek ekilde ve
normal seyir artlar altnda, seyir yapmas iin gerekli tm tedbirleri alnm olan tekne eklinde kabul
etmektedir.
Trk Deniz Ticaret Kanununa gelince, "Tekne, genel donanm, makine, kazan gibi esas ksmlar
bakmndan yapaca yolculuun - tamamyla anormal tehlikeler hari deniz tehlikelerine
kar koyabilecek durumda olan bir gemi denize elverili saylr" eklinde tanmlamaktadr

.
"Denize elverili olan bir gemi, tekilat, ykleme durumu, yakt, kumanyas, gemi adamlarnn
yeterlii ve says bakmndan yapaca yolculuun - tamamyla anormal tehlikeler hari - deniz
tehlikelerine kar koyabilmek iin gerekli vasflara sahip bulunduu takdirde Yola Elverili saylr."
Yukarda grld gibi Deniz Ticaret Kanunumuzda Denize elverililik ile Yola elverililik ayr
ayr tarif edilmitir. Bylece bir geminin denize elverililiini iddia kadar elverili bulunduunu ispat
etmek de gtr. Konunun bu gl karsnda gemi sahipleri Kulp (P and I)

sigortasna bavurma
zorunda kalmaktadrlar.
Bu konuda Gemi Kaptannn dikkat edecei husus, bir geminin sigorta ynnden Uluslararas
anlamaya aykr herhangi bir kusur ve noksannn, onun Denize elverisiz saylmasna yetecei
eklindedir. rnein, bir gemi iskelesinin kurallara uygun yaplmam veya herhangi bir kaza sonrasnda
inceleme yaplrken kurallara uygun bulunmamas, gemi demirlerinde ve zincirlerinde bulunan kusur,
seyir fenerlerinin kurallara uygun donatlm olmamas, Cankurtaran filikalarnda bulunabilecek en
kk bir kusur, gemi gverte klarnn yetersizlii vb. geminin denize elverisiz saylmasna sebep
olur.
Geminin bir taraf Can filikalarnn burada bulunan insanlarn tamamn alabilecek kapasitede
bulunmamas, akaryakt, tatl su ve kumanyasnn gemiyi ikinci ikmal limanna gtrecek yeterlikte
bulunmamas, yk istifinin kusurlu yaplm ve triminin bozulmu bulunmas, safrasz okyanus ar sefer
yapmas ve Load Line izgisi zerinde yklenmi
4
bulunmas gemiyi Yola Elverisiz saymaya yeter
sebeplerdir.
3. TAZMNAT TALEB - CLAIM:
Sigortalnn sigortacdan bir istekte bulunabilmesi iin Polie
5
kuvertrleri kapsamnda bir deniz
hadisesi bir hasar veya bir kaybn olumas gereklidir.
Sigortal olaylar, olanaklar lsnde sigortacya ihbar etmeye ve ekspertiz (Survey) talep
etmeye mecburdur.
Gemi seferleri esnasnda iletmesinden uzakta bulunacandan, Donatann ve dolaysyla
sigortalnn vekili saylan Kaptan, olay, sigortacnn bulunduklar yerdeki temsilcisine yapar. Eer
sigortacnn temsilcisi bulunmuyorsa, Salvage ssociation temsilcisi ve Lloyds mmessilinden olayn
ve hasarn tespiti iin ekspertiz talep eder.
Sz konusu hasarlarn tespiti iin ayn zamanda geminin kaytl bulunduu Klas surveyoru de
arlr. nk hasarn veya olayn geminin denize elverililiini bozup bozmadna karar gemi Klas
messesesi muhabiri verecektir. Bu konu ok nemlidir. Aksine davranlrsa. gemi seferine klassz
devam ediyor demektir ve sigortac bu durumda oluacak hasar ve kayplar iin tm ykmllklerinden
kurtulmu olur.
hbar yapldktan ve tespit edildikten sonra Tazminat talebi iin aada belirlenen dokmanlarn
tamamlanmas gereklidir.
a) Deniz olayn ve hasarlar kapsayan .Kaptan Raporu.

Harter Act: 1893 ylnda Amerika'da kabul edilmi Deniz Ticareti ile ilgili bir yasadr.
Madde 817.
Protection and Imdemnity: Tazminat ve Himaye.
4
Overload: Ar ykl.
5
Polie: Sigortacnn, sigortalya kar neleri kabul ve ykml bulunduunu, nelerin sorumluluk d tutulduunu ve
ykmllklerini hangi hal ve ekil karsnda yerine getireceini belirten aklin bir senedidir. Gnmzde kullanlan tekne
polieleri genellikle "Institute Time Hulls"(I.T.H.) form ismini tamaktadr.
247
b) Ba Mhendis raporu.
c) Personel listesi.
d) Gverte ve Makine seyir jurnalleri zetleri.Olayn balangcndan tamiratn sonuna kadar.
e) Klas surveyoru Raporlar.
f) Onarm faturalar. - Sigorta surveyoru tarafndan onaylanm -
















ek. 2. Sigortalnn sigortacdan bir talepte bulunabilmesi iin Polie kapsamnda birdeniz olay, bir hasar veya kaybn olumas
gereklidir.
g)Geminin gnlk makine sarfiyat ve bunun kymetini tespit iin onarmdan sonraki
ilk yakt almnn Ba Mhendis tarafndan imzalanm bir kopyas
4.KAPTAN PROTESTOLARI:
Bir geminin bana gelen olaylarda gemi armatrnn ykmllklerinden bir tanesi de,
gemisinin sigortacsna kardr. Oluan hasarlarn ve kayplarn karlanmas konusu sigortacdan talep
edilecekse de, geminin sigortacsnn nc ahslara kar rcu ve talep hakkn korumak iin
gereken her trl tedbiri almak ve bavuruyu yapmak gemi kaptannn grevidir.
Yke kar sorumluluklar muhafaza etmek iin Sea Protest (Deniz Raporu) almak
uygulamasnda olduu gibi atma olaylarnda da, dier geminin kaptannn hasardan ve olumas
mmkn olan kayplardan sorumlu tuttuumuzu bildiren bir Note of Protest gndermemiz ve bunun
teslim alndna karlk not ve imzann kar taraftan alnmas gereklidir.
Bu blmlerin sonunda eitli protesto rnekleri verilmitir.
5.DENZ RAPORU:
Deniz olaylarnn en nemli hukuki dayana Deniz raporlar ve Protesto mektuplardr. Trkiye'de Deniz
raporu mahkeme kanal ile temin edilir. Bir ok lkelerde de, Noterler, Konsoloslar ve
disper kurulular
1
kaptanlarn bu ekildeki isteklerini yerine getirirler. Ticaret Kanununun 982.
maddesine gre, "Kaptan, yolculuk esnasnda vuku bulacak btn kazalar,
bunlar ister gemi veya ykn ziyana veya hasara uramasn, ister geminin bir barnma limanna
girmesini veya herhangi bir zarara uramasn oluturmu olsun, gemi adamlarnn tamam veyahut
ilerinden seilecek bir ksmnn katlmasyla Mahkemeye tespit ettirmeye mecburdur" demekte ve
hasar tespitlerinin vakit kaybetmeden aada belirtilen yerlerde yaplmasn istemektedir.
a) Varma limannda ve eer varma liman birden ok ise, kazadan sonra varlacak ilk limanda,
b) Gemi tamir edildii veya yk boald takdirde barnma limannda,
c) Yolculuk geminin batmas sebebiyle veya baka bir sebeple varma limanna ulamadan
biterse, kaptann veya ona vekalet eden kimsenin urad ilk mnasip yerde.
Protestolar hasar, zarar ve ziyan verene kar tazminat hakkn korumak iin Noter veya kanuni
yollardan gnderilen veya elden verilen bavurulardr. Bu dokmanlara paralel olarak Kaptan,
Correspondent: Sigorta temsilcisi, muhabiri, mmessili.
248
olayn tespiti iin kanuni mercilere de haber vermek grevini yerine getirmelidir.
Herhangi bir Oturma hadisesinde kendi imkanlarnzla veya yardm ile kurtarldktan sonra, ilk
var limannda gemimizin tekne karinesi dalg kontrol ile temiz bulunmu ve Klas kuruluu tarafndan
denize elverili bulunduunuz bildirilmi olsa dahi, tm olaslklara kar bulunduunuz liman rf ve
adetlerini gre bir Deniz Raporu almanz gereklidir. Bu rapor almnda geminizde hasar bulunsun,
bulunmasn temin edilecek Deniz Raporu gerek mterek avarya konusunda gerekse donatann nc
ahslara kar sorumluluunda hasarn sebeplerini aklayabilecek tek dokmandr.
Gemi kaptan alaca bir Deniz Raporu ile atmann, oturmann ve ar hava olaynn sonradan
tekne, makine ve ykte meydana kabilecek tesir ve hasarlarna kar gemi sahibinin mdafaasn ve
hak isteminde bulunmasn peinen emniyet altna alm olur.
6. KULB SGORTALARI:
Kulp Sigortas (Protection and Imdemnity) eitli nc taraf sorumluluklar (third party
liabilites) ve dier kayplara ait sigortann ksa ve tannm ismidir. P and I ksaltmas ile gsterilen bu
sigorta tr ngiltere'de ortaya km ve giderek tm armatrler tarafndan benimsenmitir.
19. Yzyln balarnda ngiltere'deki gemi sahipleri o zamanlar sigorta piyasas tarafndan tatbik
edilen ok yksek sigorta primlerinden kanmak iin, tekne risklerini kr gayesi gtmeyen bir esasa gre
sigortalamaya karar verdiler. Bu suretle oluturulan Mterek Tekne Kulpleri (Mutual Hull Clubs) P&I
Kulplerin ncleri oldular.
Tekne Kulpleri oluturuluncaya dek Lloyds daki deniz simsarlar (under writers) ve belli bal
Londra sigorta kumpanyalar zel tekne sigortasn inhisarlar altnda almlard. 1810 da byk bir
blm Londra'da tesis edilen 20 taneden fazla mterek tekne kulb vard. Bunlara ilaveten iki tane
de ngiltere'nin Kuzey Dousunda Mterek Tekne Kulb vard.
1824 de Parlamento Karar (Act of Parliament) ile tekne sigortasndaki sigortac monopol krld
ve bundan sonra Mterek Kulpleri azalmaya balad. lk Koruma Birlikleri (Protection Associations) 19.
Yzyln ortalarnda ngiltere'de oluturuldu. Kuvertr edilen ilk risk atma hasar hususundaki gemi
sahibi sorumluluunun drtte biri idi. 1836 da vuku bulan bir olayn sonucu olarak" arpma klozu"
(runningdown clause) oluturuldu. Buna gre tekne sigortaclar tekne maliyetinin ancak 3/4 n deye-
ceklerdi. Sigortaclara gre kaybn tamam denmemeliydi.
nk onlar bir kaybn tamamnn denmesinin kaptan ve mrettebatn bir ksmn dikkatsizlik ve
ihmale tevik edeceine inanmaktaydlar. Bu yzden; gemi sahipleri, sigortaclara sigortalanmayan
veya baka bir deyile kuvertr edilmeyen bu 1/4 lk atma sorumluluundan kendilerini Koruma
Birlikleri (Protection Associations) iin de korumaya yneldiler. Bu anlamdaki ilk birlik "olaan tekne
sigorta poliesindeki arpma klozu tarafndan Kuvertr edilemeyen (karlanmayan) ekstra riskleri"
karlamak zere oluturuldu. Bu birlikler sigortaclarn sigorta etmedikleri drtte birlik atma
sorumluluu, can kayb ve ahslarn yaralanmas sorumluluklarn Kuvertr eder.
lk nceleri tekne sigortaclarnn, sigortalanan bir gemi sahibinin gemisinde ihmalden dolay
kan ve tekne hasarnn dndaki sorumluluklarn denmesinden sorumlu olmamalar kararlatrld.
Bundan ksa bir sre sonra "WESTENHOPE" adl bir gemi orijinal var limanndan saparak Gney
Afrika aklarnda batt. Malikler gemideki zayi olan yk iin deme yapmaya zorlandlar. Koruma Birlii
(Protection Associations) Gemi sahiplerinin parasn geri vermeyi reddetti. Bunun sonucu olarak,
Koruma Polieleri, parasn geri vermeyi reddetti. Bunun sonucu olarak, Koruma Polieleri, baz du-
rumlarda yk tazminat talebini karlamak zere tadil edildi. Bylece Protection (koruma) ve indemnity
(Tazminat) ilave edildi ve Protection Associations (Koruma Birlikleri) Protection and indemnity (Koruma
ve Tazmin Birlikleri) halini ald.
7. KUVERTRN KAPSAMI:
Getiimiz yllar sresince P & 1 birliklerinin sunduklar sigorta yeni yasalarla gemi sahiplerine
yklenen veya sigorta piyasas tarafndan sigortalanmayan ilave nc taraf risklerini karlamak
Disper: Avarya bltrlmesini yapan kii.
249
zere geniletildi. Gnmzde P & 1 Kulpleri tarafndan sunulan kuvertr kapsamnn ksa bir zeti
veya baka bir deyile bu kulplerce sigortalanan riskler aadaki gibidir:
i) nc taraflarda vuku bulacak hayat kayb veya yaralanma hususundaki zarar ziyan;
ii) Hastane veya tedavi masraflar ve mrettebatn yaralanmas veya hastal hususundaki
tazminat talepleri;
iii) Gemide Tekne ve Makine Polieleri (Hull and Machinery Policies) altnda tahsil edilemeyen
can kurtarma nasraf1ar;
iv) H&M Poliesi altnda tahsil edilemeyen atma sorumluluu ve atma sorumluluunun i;
v) nc taraflarn karada yada denizde, sabit veya yzen mallarnda meydana gelen
hasarlar;
vi) Bir lein ''wreck'' kaldrlmas maliyet ve masraflar;
vii) Yk hasar hususundaki tazminat talebi;
viii) eitli mevzuat ihlalleri yznden gemilere konan para cezalar;
ix) Deniz kirlenmesi hususundaki eitli cezalar.
Yukardaki bu liste mkemmel ve detayl bir liste olmamakla beraber P & 1 Kulpleri tarafndan
salanan kuvertrn ierii hususunda bir fikir vermektedir. Bunlara ilaveten sahilden uzakta ikmal
yapan gemiler (offshore supply vessels) bakmndan sunulan zel bir kuvertr mevcut olup, kulplerin
bir veya ikisi sondaj niteleri (driIling units) iin de kuvertr salar.P & 1 Kulplerin pek ou petrol
kirlilii dnda, sigorta edilen bu riskler bakmndan snrsz kuvertr salar.
Aklamaya altmz bu kuvertre ilaveten, bir ok P & 1 birlikleri stelik Navlun, demuraj ve
Savunmay (FD & D) kuvertr eder ve arter Partiler (Charter Parties), konimentolar (Bills of Lading)
ve gemi iletmecilii ile ilgili herhangi bir kontrat hususunda bir hukuki danma servisi salar.
FD & D kuvertr meydana gelebilecek mahkeme masraflarnn ehemmiyetli bir ksmnn
denmesini de ierir. Btn bunlara ilaveten ayrca bir ok birlik tarafndan sunulan grev kuvertr de
vardr. P & L Birlikleri genellikle Kulp olarak isimlendirilirler. nk bu birlikler, kulp yesi her bir gemi
sahibinin bu kulp iindeki dier yelerin kayplarnn ve birliin masraflarnn karlanmas hususunda
payna deni demekten sorumlu olduu sigortaclardr. deme yntemi, pein pirim (call) yolu ile ton
bana dolar olarak hesaplanan bir aidat esasna gre yaplmtr. Byle pein olarak toplanan aidattan
sonra. birliin ynetim maliyeti nceden denen primi at takdirde ve talep edilen tazminatlarn
denmesinde herhangi bir ak vuku bulduu zaman bu aklar kapatmak zere ilave prim gerekli
olabilir.
8. OMNIBUS RULE:
Her bir P&I Birliinin Ynetim Kurulu birlie kayt edilen tonaj temsil eden baz gemi
sahiplerinden ibarettir. Ynetim Kurulu byk tazminat taleplerinin denmesi hususunda ve zellikle
''Omnibus Role''un uygulanaca durumlar hakknda karar verir. ''Omnibus Rule'' P&I sigortasnn
kalbidir ve onu dier sigorta Kuvertr formlarndan farkl klan husustur. ''Omnibus Rule'' kural olmayan
bir kuraldr. Bu, Ynetim Kurulu yelerine, birlik tarafndan sunulan Kuvertrn kapsamna girmeyebilen
bir tazminat talebini artlarn veya gereklerin bir gemi sahibinin bu konudaki masraf veya zararnn
tazmin edilmesini hakl kld hususunda bir kanya vardklar takdirde deme yetkisi verir.P & I yl 20
ubat leden sonra balar. Bunun nedeni; Baltk Denizi'nin k mevsiminden sonra tekrar ald tarih
olmasdr.
Bugn onbe adet belli bal P&I Kulp vardr. Bunlarn onbiri ngiltere'de, ikisi Norve'te, biri
sve'te ve biri de Japonya'dadr. Ayrca, ngiltere'de dier kk kulpler ve bir Amerikan Kulp vardr.
Bu belli bal kulplerin her biri Aalborg'dan Zebrugge kadar dnya apnda yaygn muhabirlere
(Correspondent) sahiptirler.
9. P&l KULPLERN SUNDUKLARI DER HZMETLER:
Sigortacln dnda, kulpler baka ne gibi hizmetler sunarlar? Belki de hizmetin bir vehesi
de teminat artdr. rnein; eer bir gemi muhtemel bir yk tazmin taleb bakmndan teminat arayan
250
bir yk alcs tarafndan tutuklanrsa veya seferden aIkonursa, geminin P&I Kulb sk sk bu teminat
salar. Bu normal olarak ''Kulp Mektubu'' (Clup Letter)dur. Bu mektup bir geminin tutuklu durumdan
kurtulmas bakmndan, mahkeme nnde ispatlanan herhangi bir zararn denmesini garanti eder. P&I
Kulp mektubu normal olarak bir banka garantisi kadar makbuldr ve banka garantisine gre ilave baz
avantajlara sahiptir. rnein; normal olarak banka garantisinden ok daha abuktur ve byk idari
komplikasyonlar mevcut olmadan gerekletirilebilir. Bunlarn yan sra , P&I Kulplerinden sk sk yk
artlar taraflardan biri veya brne endie verdii zaman ykleme veya boaltma Limanlarnda yk
tefti etmek zere bir surveyor tayin etmeleri istenir. Ayrca, elik yk yklendii zaman ykleme
ncesi surveyorun yaplmas yaygn bir uygulamadr.
Denizde gvenlik hususu P&I Felsefesinin zdr. Emin, yeterli ve iyi alan gemiler daha az
tazminat talebi anlamndadr. Daha az tazminat taleb de daha az prim demektir. rnein; eer gemiler
emniyet ierisinde, yeterli, dzenli ve iyi bir ekilde faaliyetlerini srdrrlerse can ve mal asndan
daha az, hasar meydana getirecekler, by1ece hasarlarn denmesi hususundaki muhtemel tazminat
taleb ve buna bal olarak denecek prim miktar azalacaktr. Kulplerin mterek (Mutual) yaps
asndan, daha nce akland zere, kulp yelerinin hepsi kulbe ynelik tm tazminat taleplerinin
karlanmas iin fon temin ederler ve bu yzden her birinin kar kayplarn nlenmesi ynnde
olacaktr,
yi iletilen gemiler iyi eitilmi, doru alan, dnceli Zabit ve Mrettebata ihtiya duyarlar.
Gemilerin bu tip Zabit ve Mrettebata sahip olmalar sonucunda kaza ye hasar miktar azalacandan,
kulpler tarafndan karlanan tazminat taleplerinde de azalma meydana gelecektir.
Getiimiz bir ka yl sresince kulplerin bazlar ''West of England Associations'' ncln
mteakiben, baz gemilerin Kulbe girmelerinden veya kulbe yelerinin yenilenmesinden nce
''Durum Surveyi''nden (Condition Survey) geirilmesinde srar etti1er. Bu Survey gemilerin genel
durumlar hakknda gr vermek iin dzenlemekte olup bu teftite asl nlem P & I'a ynelik tazminat
talepleri dahi1inde hasl o1abilecek ve byk bir blm normal olarak ''Class'' veya ''statutory'' surveyi
tarafndan kapsanmayan mese1e1er direkt olarak etkileyecek hususlara verilir.

NC BLM
TEKNE MAKNE VE DONATIMDA OLUAN HASAR
(Hull, Machinery and Inventory Damage)
1 , SEYR HALNDEK GEMLER ARASINDA ATIMA:
Telgraf veya mmkn ise RT ile iletmenize bilgi veriniz. Bulunduunuz mevkiyi ve hava
artlarn tanmlaynz.
Geminizin tehlikede bulunduu durumda sade ve ak bir lisan ile, mmkn ise ngilizce mesaj
veriniz. Bylece, kurtarma istasyonlar ve civarnzdaki gemiler tarafndan kaydedilen mesajnzdan
durumunuz aka anlalacaktr.
atma dikkate alacanz hususlar yle sralayabiliriz:
a) attnz veya .yatan geminin smini, balama limann ve sancan, renebildiinizce
kaptann ad ve milliyeti.
b) altnz geminin ve geminizin yk durumu, miktar ve cinsi.
c) atma zaman ve konumu.
d) Hava durumu, rzgar ve akntnn yn ve kuvveti.
e) atlan gemiyi grdnzdeki yaklak mesafe.
f) Gemiyi grdnz andaki rotanz ve sratiniz.
g) atlan geminin yaklak rotas ve srati.
h) atlan geminin grnen seyir fenerleri.
251
i) atmadan nce hangi iaretlerin verildii ve hangilerin alnd.
j) Hangi manevralarn yapld ve tedbirlerin alnd.
k) atmadan sonra hangi tedbirlerin alnd.
l) Gemide Pilot (Klavuz) bulunuyorsa, hazrlanan rapor le uyutuu veya aykr nelerin ileri
srld.
m) atmadan sonraki lk frsatta tespit edilen kanalarn (draft) deerleri, -Bylece geminin su
alp almad anlalr.
n) Geminin atmadan oluan hasar krokisi ve fotoraflar.
o) Geminin Klas kurumu ve Salvage Associations surveyorlarn (Genellikle Lloyds Register of
Shipping) haberdar etme ekl ve zaman.
neriler:
atmadan sonra rmorkr (Tug) armamz gerekiyorsa bunu Basit Yedekleme Szlemesi
(Towage Contract) kapsam iinde yapnz. Eer Kurtarma rmorkr (Salvage Tug) gerekiyorsa, bunu
sadece Lloydsun ak szleme formu olan No cure -No pay temeli zerinden yapnz .
Rmorkr terimi ile Kurtarma rmorkr terimleri arasnda nemli bir anlam ayrcal bulunduunu,
yedekleme szlemesi ibaresi ile kurtarma Szlemesi ibaresi arasnda da byk bir anlam fark
bulunduunu unutmaynz.
Btn benzer durumlarda, doabilecek tm anlamazlklarn Trk mahkemelerinde
zmleneceini, bunun kabul edilmedii durumlarda da, Lloyds hakemliine bavurulacan (Lloyds
Artibtration) taraflarca tespit edilmesini isteyiniz.
letmeniz ile temas kurarak, Umumi Avarya (General Average) ilan edilip edilemeyeceini
reniniz. Bylece, yk teslim edilmeden nce, gerekli garantilerin alndna emin olurlar. Acente veya
brokere bilgi vererek yk sahiplerine gerekli ihbarlar yapmalarn salaynz.
Geminizin, olaydan sonraki ilk limana varnda Sigorta temsilcisine (muhabirine) haber
gndererek ekspertiz yaplmas iin surveyor gndermelerini isteyiniz.
Geminizin Denize elverili olduunu onaylatmak iin bal bulunduu Klas kuruluundan veya
Lloyddan bir surveyor gnderilmesini isteyiniz.
Seyir jurnalinin olay ile alakal blmnden zet kartnz. Yabanc bir liman ve lke iin bunlar
tercihen hem Trke hem de ngilizce hazrlaynz.
Olay btn ile akladnz Kaptan Raporu'ndan 4 kopya letmenize postalaynz. nemli ve
acil durumlarda, acente teleksini kullanarak Kaptan Raporunun bir zetini de gnderebilirsiniz.
letmenizin veya acentenin atma olayndan sonra gereken srat ile hareket etmediini
gryorsanz, atan teki gemiyi olaydan ve sonradan ortaya kabilecek hasarlardan sorumlu
tuttuunu bildiren bir Protesto mektubu gnderiniz. Bunu Sigorta muhabirinizin vastas ile
yapabilirsiniz. Eer gerekli ise, iletmeniz ile gerekli haberlemeyi yaptktan sonra, teki gemi zerinde
tedbir koydurabilirsiniz.
Sonradan bir itiraz yaplmasn nlemek iin geminizin hasar tespiti surveyinde altnz
geminin sigorta surveyorunun de bulunmasn isteyiniz. Byle konularda her iki taraf surveyorlarnn
birlikte almas ve birbirlerinin raporlarn onaylamalar byk kolaylklar salar.
Kar tarafn atma olay ve hasan konusunda yapaca tm talepleri kabul etmediinizi
bildiriniz. Asla, kabul anlamna gelen bir ifade kullanmaynz.
Kar tarafn talebi konusunda Tarafsz Survey Yaptrlmasn isteyiniz. Eer imkan varsa,
atma olayn en iyi belirtecek yerlerden fotoraf ektiriniz. Deniz raporunu (Sea protest). olay ve


Lloyds Open form (No cure -no pay) -Lloyds Standart Form of Salvage Agreements bal altnda 21 maddeden
oluan bir szleme olup, taraflar aras1nda, kurtarc ne yaparsa yapsn ancak ortada kurtarlan bir menfaat olduu takdirde
kurtarma hakknn doacan belirleyen szlemedir.
252
ayrntlarn ve de taleplerinizi aklar ekilde hazrlaynz. Bu konuda, blmlerin sonunda verilmi
bulunan eitli rneklerden faydalanabilirsiniz.
atmadan sonraki ilemler srasnda yaplm herhangi bir masraf, rnein kullanlan
malzemeler, fazla mesailer, ilgililer iin motor servislerini vb. kapsayan bir liste hazrlaynz.
Yklerde oluan ve atma dolaysyla ortaya ktn saptadnz hasarlar ve kayplar, kars
taraf sigorta surveyorunun bulunaca bir ekspertiz (joint Survey) ile tespit ettiriniz.




















ek. 3. Boaz, kanal veya dar geitlerde seyreden gemiler almay nleme kurallarna uyacaklar, gemide klavuz bulunsa
bile seyir gvenliini srekli denetim altnda tutacaklardr.

2. ONARIMI ACL OLMAYAN ATIMA HASARLARI:
Sigorta muhabirine, atma olaynn getii limanda veya bundan sonra urayacanz
limandaki temsilcisine olay ve talebinizi bildiriniz.
atma hasarnn ufak olmas ve geminizi seferden alkoymayacak bir durumun belirmesi,
onarm daha uygun ve iletmenizin yararna olacak bir limana ertelemenizi salayacaktr.
Bunun haricinde yapacanz ilemler ve alacanz tedbirler iin bundan nceki ksmdan
yararlanabilirsiniz.
3. KARAYA OTURMA, KURTARMA, UMUM AVARYA:
Oturma (Grounding Clause), kazara sahilde karaya oturmu (Stranding) veya aln rotas
dnda dikkatsizlikten sl bulmu gemi iin kullanlan bir terimdir.
Umumi avarya fedakarlklar kapsamndan olan ve bilerek bir gemiyi bir sla oturtmak iin de
Beaching terimi kullanlr.
Oturma teriminin anlam, gemi karinesinin tamamnn veya bir ksmnn dip ile temas ederek
geminin hareket edememesi olaydr. Geminin bir kaya veya yer ile temas etmesi oturma deildir. Buna
topuk atlama denir. Bundan baka bir geminin bulunduu rhtmda pek az olarak dip ile temas etmesi
de oturma olay deildir. Bu olaya Buldurma diyebiliriz.
Sigortaclar tarafndan aadaki blgelerdeki oturmalar, Oturma olarak kabul edilmez:
Panama Canal, Suez Canal, Manchester Ship Canal veya bal bulunduu kanallar, Mersey
River, Rock Ferry Slip'in stne kadar Gney Amerika.
Ayrca, River Plave - Pedro Rivez aznda North Basin Buenos Aires arasnda izilen hattn
stnde kalan saha veya balants olan yerler - Tuna veya Demerara nehirleri veya Yeni kale
kumluunda oluan gemi oturmalar, oturma olarak kabul edilmez. (Institute Time Hulls - Madde 14).
253
Karaya oturma olay ile karlaan bir gemi kaptan ve personeli ncelikle aadaki tedbirleri
alacaktr.
a) Geminin ve personelinin tehlike iinde olup olmadn kontrol ediniz.
b) Yakn bir srete geminin veya personelinin tehlikeli bir olay ile karlama durumunu kontrol
ediniz.
c) Grnen ve rapor edilen verilere gre geminin karsnda bulunan tehlikeyi sratle gzden
geiriniz.
d) Hangi tedbirleri almanz gerektiini ve olanaklarnzn neler olduunu aratrnz.
e) letmeniz ile temas kurarak durumu rapor etmek ve gerekli tedbirler iin ortak bir gre
sahip olana kadar geici alnacak tedbirlerin neler olduklarn saptaynz.
f) Bulunduunuz yerdeki artlan ve hava durumunu, genel olarak mevsimsel karakterini
inceleyiniz.
Karaya oturan bir geminin kaptan, elindeki tm olanaklar gzden geirdikten sonraki olaylara
kar tedbirlerini hemen almak zorundadr.
Vakit geirmeden kendi kurtarma olanaklarnz harekete geiriniz. Eer geminiz, kara ynnde
srklenerek daha byk bir tehlike ile karlaacak durumda ise, ncelikle uygun bir demiri funda
ediniz. Bundan sonra D.B. tanklarn kontrol ettirerek karinede sznt olup olmadn anlaynz.
Geminizin karaya oturma artlarna gre srekli olarak tehlike (distress) ve yardm ar (SOS)
iaretlerini vermeye balaynz.
Karaya oturan bir gemide sintine ve D.B. tank iskandilleri srekli yaplmaldr. Ayrca gemi
jurnaline olup bitenleri yaznz.
letmenize olaylar ak ve ayrntl bir ekilde, mmkn ise ngilizce olarak bildiriniz. Bylece,
civarnzdaki gemiler banza geleni anlayacak ve yardm etmek imkan olanlar sizi aracaktr.
Bununla birlikte, gndereceiniz telgraf mesajnda olay abartarak gereksiz telaa ve yanl kararlar
verilmesine sebep olmaynz.
Eer durumunuz zorunlu klyorsa, Rmorkr talep ederken daima saat creti zerinden
(Towage Contract) kiralaynz. Rmorkr hizmetleri konusunda aklayc bilgiler bu blmn sonunda
verilmitir.
Eer Kurtarma (Salvage) operasyonu kesinlikle zorunlu ise, sadece No cure No pay kural
zerinden kurtarma rmorkuna bavurunuz. Szlemedeki "Lloyds Arbitration" (Lloyd'un hakemliinde)
ibaresi yerine "Trk Mahkemesi" (Turkish Court) ibaresini koydurmaya alnz.
letmeniz ile haberleerek Umum avarya ilan edip edilmeyeceini, yk teslim edilmeden nce
gerekli garantilerin nereden alnacan reniniz. Aldnz bilgiyi uygun olarak yk sahipleri ile temas
kuracak olan acenteniz veya brokere veriniz. Olay-dan sonraki ilk limana giriinizde sigorta muhabiriniz
ile temas kurunuz.
Eer geminizin Denize elverililik (Seaworthiness) durumunda bir deiiklik olmusa, girdiiniz
limanda bulunan Klas kuruluu ile veya bunun yerine geerli saylan kuruluu haberdar ederek bir
surveyor gnderilmesini isteyiniz.
Gverte seyir jurnaline olaylar ve yaplan iler ile alnan tedbirler hakknda aklama yaznz.
Aadaki bilgileri kapsayan ayrntl bir Kaptan Raporu hazrlayarak letmenize postalaynz. Bunun
iin zetini acente teleksi ile gndermek de yararl olacaktr.
a) Harita leine uygun olarak olayn getii yerin ve geminin pozisyonunun gsterildii bir
plan, (Harita zerine izilebilir)
b) Geminin izledii rotalar,
c) Oturma olayndan sonra geminin evresinde alnan iskandil lmlerine dayanan draftlar,
d) Oturulan yerlerdeki deniz dibinin tabiat,
e) Geminin kurtarlmas almalarnda gzlenen tekne hareketleri,
f) Teknenin su szdrma durumu, eitli yerlerde alnan lmler ve grnen zararn kapsam,
254
g) Oturmadan nce ve sonraki blgesel hava artlar, h) Gelecekte olabilecei tahmin edilen
zarar ve kayplar.
Oturma olayndan sonra, geminin kurtarlma operasyonu srasnda yaplan normal olmayan
harcamalar ve sebepleri ile bir liste halinde hazrlanmaldr. rnein, personel fazla mesaileri, kullanlan
malzemeler ve zarara urayan gemi demirba eyalar gibi.
Oturma olayndan sonraki ilk urak limannda Deniz Raporu (Sea Protest) almak iin
bavurunuz.
Yaplan gzlemlerde herhangi bir sznt bulunmamsa ve gemi normal seferine devam
edecekse, ilk urak limannda gemi karinesini dalg kontrol ile gzden geirmek ve bu konuda alnan
raporun bir kopyasn letmenize gndermelerini istemek gerekecektir.
Geminin seferine devem etmesi bal olunan Klas kuruluunun onayna baldr. rnein,
geminin zerinde personelin yapabilecei baz ilerden sonra denize elverililii onaylanabilirler.
Yrtlan bir san imento ile kapatlarak szdrmaz duruma getirilmesi gibi.
Geminin havuzlanmasna bal olarak Hususi Avarya (Particular Average), sigorta muhabirinin
tayin edecei bir surveyor tarafndan ekspertiz raporu ile saptanmaldr.
Geminizin denize elverililii kaybolmusa, bal bulunduunuz Klas kuruluunu veya bunun
iine bakmakla ykml Klas kuruluunu gerekli ilemler iin armalsnz. Herhangi bir Umumi
Avarya hasar iin rnein, geminin yeniden yzdrlmesi ilemlerinde oluan hasar ve kayplar iin
ayr bir ekspertiz raporu isteyiniz. Ykler iin gerekli bir Hususi avarya, bir yk surveyoru tarafndan
rapor ile dorulanmaldr. Yine ykler iin gereken Umumi avarya, bir yk surveyi ile dorulanmaldr.
Ayrca, geminin yeniden yzdrlmesi ien feda edilen yklerin cinsini ve miktarn gsteren bir liste
hazrlamak gerekli olacaktr.
Umumi avarya olaynda, gemi armatr bir avarya dispeesi (Average adjuster) tayin edecektir.
Bundan baka umumi avarya teminat ve yk sahiplerinin paylarna dn garanti teminatlar iin yetki
imzasn dzenleyecektir. Byle durumlarda, iletmeden gnderilecek ve genellikle Hukuku olan
yardmclar ile gemi zabitleri gerekli hazrlklar yapacaklar ve istenen bilgileri vereceklerdir.
Bir gemi kaptan, gemisinin ve yknn tehlikede bulunduu bir durumda, bunlar kurtarmak iin
gereken btn tedbirleri almaya ve selamete erdirmeye sorumlu ve yetkilidir. Yapaca her hareket
eitli masraflara yol aabilir. Hatta bir ksm yk kurtarmak iin geminin veya ykn bir ksmn feda
etmek zorunda kalabilir. Buna benzer durumlarda, yapaca her hareket, Umumi Avarya kapsam
iindedir. Bu sebeple yaplan masraflara "Umumi avarya masraflar" denir.
Umumi avaryay uygulamaya geminin sahibi deil, bizzat gemi kaptan yetkilidir. Karlat
sorunlar zmek konusunda drst ve makul olarak hareket eden bir gemi kaptan Deniz Ticaret
Kanunlar tarafndan da desteklenir. Bununla beraber, mmkn olduu takdirde iletmede bulunan
daha tecrbeli uzmanlarn veya denizcilerin fikirlerini almak iin haberlemek daha doru bir hareket
olur. Bu konuda ekilen ilk telgrafta, iletmenin bir kez daha soru sormasna gerek brakmayan bir
ayrntl zetleme yapmak ekonomik bir zmdr.
Gemi kaptannn Umumi Avaryay ilan ile umumi avaryadan doan masraf ve fedakarlklarda
bulunduunu ilan etmi olur. Bu da, geminin sahibine ykn umumi avarya garamiyesinde (zararna)
katlmasn talep ve katlma pay karl yk zerinde ihtiyati haciz koyma hakkn verir. letmeye ait
bu nemli hakk korumak iin yk sahibi ile gemi sahibi yazl bir anlamaya varmadan yk teslim
edilmemelidir, bu konuda en iyi teminat, "General Average bond" veya Avarya Anlamas diye
isimlendirilen bir szleme veya Protokol yapmak da olabilir. Taraflardan biri efektif bir miktar bu ie
karlk depozitosu olarak talep edebilir. Eer yk sigortal ise, bu talebin sigortacdan yaplmas gerekir.
Bu durumda gemi sahibinin istedii ekilde teminat vermeleri zorunludur.
letmenizi Avarya konusunda abucak bilgi sahibi yapabilmeniz iin aada belirtilen
konularda alm bulunmanz gerekir.
255
a) Tarafnzdan imzalanm olan btn protestolar ve yeminli tutanak ve ifadelerin birer
kopyalarn hazrlamak,
b) mzal ve onayl gverte ve makine seyir jurnalleri zetlerini hazrlamak,
c) Fazladan yaplan yakt harcanmasn gsteren imzal listeler ile makine ve gverte harcanan
malzemeler listesini hazrlamak,
d) Btn imzal Survey raporlarn hazrlamak. Eer yk satlrsa bu ykn satld yerden
alnmaldr,
e) Kurtarma szlemesinin imzal kopyas,
f) Gemi ve Yk surveyoru tarafndan onaylanm fazla masraflarn - normal olmayan- imzal
faturalar,
g) Avarya ile ilgili rotadan sapma zamanndan ibaret ve snma limannda gemi Kaptan dahil
tm personele denen aylklar ile fazla mesai cretleri ve bunlarn hangi sebeplerden dendiklerini
gsterir imzal bordro ve muhasebe dokmanlar.
Kurtarma Szlemesini imzalarken yke kar tadnz sorumluluklar unutmaynz. Bu
konuda Tama Szlemesinin (Charter Party) yk sahipleri ile gemi zabitlerinin anlatklar konuda
Arbitration artn aklnzdan kartmaynz.
Avarya ve atma hadiseleri ile yk ile alakal olaylarda gemide dzenlenen tutanaklardan
baka grg ahitlerinin Kaptan raporunu onaylar ekilde ifadelerinin ayr ayr alnmas ve imzalatlmas
ok deerli delillerdir.
Olaylar mmkn olduu kadar fotoraflarla tespit etmek de yararldr. Gnmzde her koulda
fotoraf ekilerek bir anlamazlk olduu takdirde kullanlmas yolu ok sk kullanlmaktadr.
4. GEMDE YANGIN:
Gemide yangn ile karlaldnda yaplacak genel iler Role kartlarnda belirtilmitir. Bu
konuda teknik ileri ve detaylarn bundan nceki Gemicilik blmnde bulabilirsiniz.
Gemide yangn konusunda arlan ve hasarlar tespit edecek olan surveyordan zellikle
aada belirtilen konu zerinde durmasn istemelisiniz.
a) Yangndan hasar grm olan yk tek bana m veya baka bir sebepten mi sz konusu
hasara sebep olmutur?
b) Ykn ate ile temas etmemi fakat hasar grm olan ksmnn su, stim veya sndrme
operasyonunda kullanlan teki sndrme aralarnn hangi etkisi ile zarar grm olduunu,
c) Ate ile temas etmemi olan ykn su veya stim temasndan hasar grm olan -umumi
avarya ile ilgili sebeplerden- duman ve s sebebi ile hasar grenler - umumi avarya harici sebepler-
olarak kabul edilecektir.
Byle durumlarda surveyor kesin olarak ykn hasar grm ksmnn ne kadarnn Umum
avarya ile ilgili sebeplerden ve ne kadarnn da umumi avarya'ya itiraki olmayan sebeplerden oluan
hasarlar olduunu raporunda belirtilmeli ve hatta yk paket, sandk veya balya ise bunlar ayrntl
olarak aklamaldr.
Baz durumlarda surveyor hasarlanm ykn satlmasn nerebilir. Byle hallerde, yk
sahibinin yazl onayn almadan sat ilemi asla yaplmamaldr.
Yk surveyoru nerdii takdirde ie yaramayacak kadar hasarlanm ykler satlabilir. Snma
limannda yk tahliye edildiinde, bunlar atlar iinde ve rhtmda istiflenirler? Byle durumlarda yk
sahipleri ile iletme her at veya yerdeki yk cinsi ve miktar iin haberdar edilirler. Bylece bunlar iin
gerektiinde sigorta yaptrlr.
5. MAKNE VEYA DMEN HASARLARI
Geminizin seyir yapma olanann kalmadn grdnz durumlarda bile Tehlike ar
(Distress) ve imdat ars (SOS) yapmakta ihtiyatl davrannz. Eer gemimizin seyretme olana
bulunmuyorsa, durumunuzu detayl bir telgraf ile iletmenize bildiriniz. Bunu ak ve anlalr bir ekilde
ngilizce yapmanz yararl olacaktr. Mesajlarn kapsamnda olay abartlmadan z biimde yer almaldr.
256
Rmorkr veya kurtarma rmorkr yardm gerektiinde de, sadece No cure no pay veya
zaman zerinden kiralama szlemesi yapmaya alnz.
Rotanz bir snma limanna evirmeniz zorunluluu bulunuyorsa, derhal iletmenize haber
veriniz. Gereken acente ileteniz tarafndan tayin edilecek ve size bildirecektir. Bu hizmetlerin bir
pazarlk konusu olduunu hatrdan kartmayn.
Umumi avaryann ilan edilip edilmeyecei konusu, armatrnz tarafndan kararlatrlp size
gerekli bilgi verilecektir'.
Seferinizin gecikebilme durumu belirmise, bunu armatr ofisine gecikmeden telgraf ile
bildiriniz. Bylece yk sahipleri de gerekli ekilde uyarlm olacaktr. letmenize bir Kaptan Raporu ile
Ba Mhendis raporu hazrlayarak postalaynz. Acil olan yedek paralar iin Telex ile sipari formlarna
uygun bilgiyi de gndermeniz yararldr.
Burada aklanan neriler dnda gerekli bilgiyi nceki ksmlardan bulabilirsiniz.
6. STVEDOR'UN SEBEP OLDUU HASARLAR:
Stivedor' veya adamlarnn sebep olduu hasarlar tespit edilirse, gemi kaptan aadaki
tedbirleri almaldr.
a) Gverte seyir jurnaline olay ve hasar ayrntl olarak yaznz.
b) Stivedor hasarlarn kapsayan bir liste hazrlanmal, Sigorta muhabirine bavurarak bir
surveyor gndermeleri ve boaltma limanndaki ayr bir Survey iin tedbir almalarn isteyiniz. Eer
oluan hasar nemsiz ise ve Stivedor firmas tarafndan gemi hareket etmeden yaplyorsa, ekspertiz
gerekmez.
c) Stivedor hasar, geminizin denize elverililiini veya ykleme / boaltma olanaklarn
etkiliyorsa, olay derhal iletmenize bildiriniz. Bylece yaplmas gerekli ilemler iin talimat alarak en
doru ilemi yapmanz mmkn olacaktr.
7. AIR HAVA HASARI, BUZ HASARI, YASLANMA HASARI, PERVANE HASARI:
a) Gverte ve makine seyir jurnallerine olay ile alakal aklamay ayrntl olarak yazdrnz.
b) Olay, hasarl blm ve geniliini, onarm durumunu aklayan bir rapor hazrlayarak
iletmenize gnderiniz.
c) nc ahslarn yk veya eyalarna gelmi bir hasar veya kayp bulunuyorsa, ilgili yerlere
ihbarlar yapnz.
d) Hasarlarn nitelii ve durumunu mmkn ise fotoraflar ile saptaynz.
e) Sigorta muhabirine bilgi vererek, gerekli Survey iin tedbir almasn salaynz.
8. BALIYKEN SEYREDEN BR GEMNN ATIMASI:
Geminiz bir yerde demirli, rhtma yanak veya baka bir gemi zerinde bal olabilir. Buradan
gemekte olan bir gemi seyir durumunda iken sizin geminize arpt takdirde aadaki tedbirleri alnz.
a) Seyir jurnaline olay yaznz.
b) Hasarl blmler ve hasarn geniliini kapsayan bir rapor hazrlayarak iletmenize
gnderiniz.
c) Kar taraf atmadan doacak tm zarar ve ziyandan sorumlu tuttuunuzu bildiren bir
protesto mektubu gnderiniz. Bunu sigorta muhabiriniz vastasyla yapabilirsiniz.
d) Kar taraf ile birlikte hasarnz, Birleik Survey (Joint Survey) yaptrarak hasarn iki taraf
ekspertizinde tespit edilmesini salaynz. Bu konuda Kulp Sigorta muhabiri ve bunlarn yerel
avukatlar ile temas kurunuz.
e) teki gemide oluan hasarn surveyi iin istemde bulunmayn.
9. BALI DURAN GEM LE ATIMAK:
Bir demir yerine yaklarken veya bir rhtma yanarken Pilot hatas veya doa etkenleri

Umumi avarya ilan konusu bazen iletmeler tarafndan zarar ekmek pahasna ilan edilmemektedir.
. Stivedor (Stevedore): Gemiye yk ykleyen, istif eden ya da boaltan liman uzman veya firmas.
257
yznden burada bulunan ve bal olan bir gemi ile atabilirsiniz. Byle durumlarda aada belirtilen
nlemleri alnz.
a) Olay ayrntlar ile Seyir jurnaline yaznz.
b) Geminizde oluan hasarn kapsam ve olayn sebeplerini ieren bir rapor hazrlayarak
iletmenize gnderiniz.
c) Sigorta muhabirine bavurarak kendi geminizde oluan hasarn saptanmasn isteyiniz. teki
gemide oluan hasarn ekspertizinin tarafsz bir surveyor (contradictory Survey) tarafndan yaplmasn
isteyiniz.
d) Kar taraftan, oluan hasarn nerede ve ne zaman onarlmasn istediklerini iletmenize
haber vermelerini isteyiniz.
Denizde oluan bir olay eitli etkenler nedeniyle ok farkl boyutlarda geliebilir ve burada
akladklarmzn dnda ilemler ve tedbirler zorunlu alabilir. Bu konuda yardmc
olacak en yararl klavuz, en seri ve ak ekilde iletme ile temas ederek nerilerini almakla elde edilir.
Bu konuda ilerde ortaya kacak sorunlardan da bir eit savunma imkan yaratacak olan danma
faktrn ihmal etmeyen Kaptan en doru yolu semi olandr.


DRDNC BLM

KULP SGORTASINI LGLENDREN SORUNLAR

1. YKLERN HASIRLANMASI:
Grevi tamaclk olan bir gemide Yk hasarlar (Cargo damages) bunlarn tanmas iin
yaplm olan Konimento kapsam altndaki sorumluluk iindedir (Liability under the bill of Loading).
Bir gemi kaptan ykleri en dikkatli ve itinal operasyon ile ykletecek ve boaltacaktr. Yk
hasarlarn en az dzeyde tutmak iin her trl nlemi alacak veya alnmasn isteyecektir.
a) Yklerin istiflenmesi (Stowage):
Yklenecek yklerin teknik detaylarn ve zelliklerini aratrarak en uygun istif yntemini
uygulaynz. Yklerin oluabilecek bir hasarlanma durumunda yaplan Survey srasnda, istif srasnda
en gerekli nlemleri yklerin niteliine gre nceden alm olduunuzu gstererek sorumluluu gemi
dna tayabilirsiniz.
Ykleme ve istif ykn tabiatna uygun yaplmal ve ykler dikkatli ve zenli bir biimde
desteklenip balanmaldr, (Lashing)
1

Deniz tehlikeleri gz nnde tutulup en kt artlar ile karlalaca dnlmelidir. Bir ok
lkelerde mahkemeler, gemiye giren ve gemiden boaltlan ykler iin ok zenli ve titiz nlemler
alnmasn aramaktadr. Ykleme ve istifin deniz artlarna uygun yaplmad ve denize elverili
bulunmad ispat edilirse, gemi doacak tm zararlardan sorumlu tutulacaktr
2
.
ki liman arasnda yaplan ksa deniz yolculuklarnda da, yukarda aklanan neriler gz nnde
tutulmaldr. Bu konuda zellikle, sreli kiralanm (time charter) bir gemiye kumanda ederken zen
gstermelisiniz. Gemiyi kiralayanlar, yklerin yeterli gvenlikte balanmadan limandan ayrlmasn
salamakla zaman ve para kazandklarn hesap ederler. Kira szlemesi artlarn



Yklenecek yklerin zelliklerini aratrmak iin kaynak "Stowage" - Capt. R.E. Thomas, Ykleme yntemleri ve yk istifi
konusunda yararlanlacak kaynak "Kuru Yk gemilerinde yk ileri ve ilemleri" - Kapt. Gndz Aybay adl eserlerdir.
Yklenecek ykn zelliine bal olarak talimatlarnz yazl olarak Stivedor'a veriniz ve alndna karlk imzasn
isteyiniz.
Time Charter: Sreli navlun szlemesi. Gemi sahibinin gemisini kiracya belirli bir sre iin kiralamasdr.
258
bozmadan, ykn yeterli gvenlikte balanmasn ve deniz emniyetinin salanmasn isteyiniz.




















ek. 4. Yklenecek yklerin teknik detaylarn ve zelliklerini aratrarak en uygun istif ynetimini uygulaynz.

Stivedorlar, Ykleyiciler veya acenteleri, ykn gerektii biimde balanmasnda srar ettikleri
takdirde, gerekli emniyetin salanmasna kadar seyre balamaynz. Her eye ramen seyretmek
zorundaysanz, denize kmadan nce emniyeti salamak iin gemi personeli vastas ile nlem
alabilirsiniz. Byle bir olay karsnda, ayrntlar kapsayan bir rapor ile kullanlan malzemeleri, fazla
mesaileri, personelin yapt tm iler ile dardan kullanlan ara ve gereleri belirtiniz. Bu konuda
iletmenize derhal bilgi gnderiniz. Bir Protesto mektubu hazrlayarak, Stivedor'a ve kirac acentesi
vastasyla kirac firmaya gnderiniz.
Hazrlayacanz Protesto mektubunda, Stivedor tarafndan gerekli ve emniyetli biimde
yerletirilmeleri ve balanmalar oluturmayan yklerin gvenliinin kirac hesabna ve sorumluluunda
gemi personeli tarafndan (for the account / risk of the Charterers) gerekletirildiini belirtiniz.
b) Hasar (Damage):
Stivedor gzetiminde yaplan ykleme ve boaltmalar gemi kaptan tarafndan denetlenmelidir.
Yaplmakta olan yanl bir istif biimi derhal dzeltilmelidir. Eer gerekli gryorsanz, ykleme /
Boaltma ilemini durdurunuz. Olay aklayan bir Protesto mektubu Stivedor firmasna gnderilmelidir.
Protesto mektubunu teslim alan sorumlu kiinin imzas ile tarih ve saatin belirtildii bir kopya geri
alnmaldr.
Stivedor veya temsilcisi Protesto mektubunuzu aldnza dair imza vermekten kanrsa,
nc ahs bir tarafn, mektubun alndna ahidi olmasn salaynz. Durumu derhal iletmenize ve
acenteniz vastas ile Kulp Sigortacnzn yerel muhabirlerine bildiriniz.
c) Yk teslimi: (Delivery):
Krkambar yknn (General cargo) limandaki boaltm srasnda, gemi zerindeki grevlerinizin izin
verdii lde dikkatli ve zenli bir denetim yapmaya alnz. Teslim dokmanlarn imzalarken
dikkat ediniz. Gemi tarafndan yk saym (tally) yaplmad halde saym ilemi rhtm adna alc
tarafndan yaptrlyorsa, teslim evraknda aadaki ibareyi koydurduktan sonra imzalaynz;
Bu konuda bir anlamazlk kt takdirde durumu bir Survey ile tespit etmek ve yaplan hatalar ieren fotoraflar
ektirmek yararl olacaktr.
259
Noted as per Stevedore's tally Master
Srelik kiralanm (T/C) bir geminin Kaptan ise, aadaki ibareyi yazdrdktan sonra
imzalanmaldr:
Noted for and on behalf on time charterer's master.
Yklerin yanl bir limanda bir ksmnn veya tamamnn boaltldn rendiinizde bunu
teslim evraklarnda aka belirterek, boaltlan yklerin tm detaylarn yazmalsnz. Geminizin
yklerin boaltlaca limana bir kez daha gidecei durumlarda, gemiye kalan yk iin yar bir
Konimento dzenlenebileceinden, bu ykleri gemide tutabilirsiniz. Kalan yklerin sonraki limanda
boaltlmas zorunlu ise, acenteniz vastasyla adna konimento dzenlenmi alcya bu durumu
bildiriniz. Ayrca olaydan iletmenizi vakit geirmeden haberdar ediniz.
Yukarda aklanan sorunlar kark yk (general cargo) tayan ve birden fazla limanda yk
boaltan gemilerde olabilir. Bundan baka Seferlik kiralanm (Voyage charter) veya Gtr Fios
(Lumpsum Fios)' olarak yaplan tamalarda da olabilir. Bu konuda zel bir dikkat gsterilmeli,
Kiraclarn veya bunlarn temsilcilerinin talimatlar
yazl olarak alnmaldr. Gerektiinde Kulp Sigorta (PANDI) muhabiri ile haberleerek
danmaldr. Mmkn ise, iletme ile grlerek sorunlarn zmnde talimatlar istenmelidir.
Yklere gelen bir hasar konusunda derhal Kulp Sigorta muhabirine bilgi verilmelidir. Bu
uygulama ayn zamanda dkme yklerin (Bulk cargo es) tanmasnda da yaplr.
Kk paralardan oluan kark yklerin istifinde mmkn ise, ambar iinde iki gemici
grevlendiriniz. Ykleme istif hatalarn tespit ettirerek dzel turnelerini isteyiniz. zellikle hrszlk
tehlikesine ak olan kymetli yklerin istifinde bir de Gverte zabitini grevlendirerek denetim iini
glendiriniz. Bir hrszlk olaynn ihbarnda ambar veya kompartmana bir gzc koyarak, Kulp
Sigorta surveyorunun geliine kadar, bir eye dokunmamalarn salaynz. Byle bir denetleme
srasnda ambarda braklacak amelenin boaltlm kutular alt sralara koyarak saklamak
isteyeceklerini unutmaynz.
nemli not:
Dnyann bir ok yerinde hrszlk ve korsanlk olaylarnn oald izlenmektedir. zellikle USA
limanlarnda personel kamaralar dahil olmak zere, deerli yklerin bulunduu kapal blmleri
devaml denetletiniz. Koridorlarda dolaan bir liman amelesi grdnzde, durumu derhal Stivedor'a
veya Posta bana (Fore man) bildiriniz.
Afrika ve Uzak Dou limanlarnda oalan korsanlk olaylarna kar nbetilere talimat vererek
gzetimi aksatmalarn nleyiniz. zellikle Nijerya liman ve sahillerinde demirde beklerken veya yakn
seyrederken kapanabilen blme kaplarn kilitletiniz. Gemide bulunuyorsa silahl nbetiler yerletiriniz.
Gemiyi soymak amac ile sratli motorlar ile gelen ve kancalar ile gemiye trmanan korsanlarn
ateli silahlar bulunduunu ve kolayca insan ldrebileceklerini unutmadan nlemlerinizi alnz.
Yklerin boaltlmasnda hasarlanm olarak kan paralarn rhtm veya antrepoda ayr bir
yerde istif edilmesini isteyiniz. Boaltma srasnda amelenin hatas veya hrszl ile oluan hasarlar ve
kayplar mmkn ise, bir ahidin imzas ile bir tutanakta belirtiniz. Bu konuda hazrlayacanz Protesto
mektubunu, bir kopyasn imzalatp geri almak zere Stivedor firmasna gnderiniz.
Dkme yklerin (Bulk cargo es) boaltlmasndan sonra, ambarlarn kreklerle iyice
temizlenmesini isteyiniz. Bu konuda bir talimat varsa, bir mektup ile bildirmelerini isteyiniz.
Ykn eksik teslim edildii yolundaki bildiriyi kabul etmeyin. Ykn doru miktardaki teslimi,
imkan varsa orijinal Konimento zerinde yazlarak belirtilmelidir. Ambarlarda alnmayan bir miktar
yk kalm olduu durumlarda bile, tm ykn teslim edildiini dorulayacak bir belge almaya
aln. Bylece armatrnzn hem eksik yk miktar iin sorumlu olmayacak hem de navlun iadesi


Lumpsum Fios: Ykleme ve boaltma ile istif masraflar da kiracya ait olmak zere geminin gtr olarak belirli
bir navlun karl kiralanmasdr.
260
yapmaktan kurtulacaktr.
Yklerin eksik veya fazla teslim edildii durumlarnda ortaya bir anlamazlk kn grnce,
olay Kulp Sigortanz muhabirine bildirmek ve danmanln stemek en yararl yoldur.
uvall (bagged) olarak tanan yklerin boaltlmasnda, konimento say zerinden
mzalanm ise, paralanm ve bo uvallar ile ambar dibinde sprlen artk ykler birlikte teslim
edilmelidir. Byle durumlarda mmkn se, ambar dibinde toplanan ykler bo uvallara doldurularak
azlar balanmal ve mhrlenmelidir. Ykleme limannda yklerin konduu uval veya torbalardan
bo olarak bir miktar alnmas yararl olacaktr.
uvall bir yklemeden sonra gemi, iinde bulunan ykn cinsini deil, uval veya palet saysn
belirleyecektir. Gemi tarafndan ykn saym iin zabit grevlendirildii Limanlarda, alnan sonular ile
Stivedor saycsnn (tallyman) sonular beIirIi aralklarda karlatrlmaldr. Gemi ve Stivedor
saymlar arasnda bir fark beliriyor ise, bunu bir Protesto mektubu ile bildiriniz. Baz Limanlarda gemi
saymnn kabul edilmedii grldnden, byle durumlarda Kulp Sigorta muhabirine haber veriniz.
Navlunun arlk zerinden hesapland tamalarda geminize hesaplanandan daha fazla yk
verildiini hesapladnzda, boaltma Limannda yklerin toplam arlnn bir surveyor raporu ile
saptanmasn istemelisiniz. Bylece iletmeniz navlun steminde bulunabilecektir.
d) Yklerin bceklenmesi (Insect contamination):
Baz yklerin kolayca bceklenmesi mmkndr. Bunu nlemek iin yklemeden nce ykleme
blmlerinin Survey edilmesi, gerekiyorsa lalanmas istenir. Kopra ykleri kendiliinden bcek reten
bir zeIIiktedir. Buna benzer durumda tahl tamalarnda da bceklenme grlebilir.
Durumu derhal iletmenize bildiriniz. Bcekten rnek veya bceklenme grlen ykten rnek
alnz. Kulp Sigorta muhabirinize haber vererek ekspertiz (joint Survey) yaplmasn isteyiniz. Aldnz
rnekleri Iaboratuvar incelenmesi yaplmak zere gnderilmesini belirtiniz.
Yklemeden nce yaptnz ve aldnz nlemleri belirterek, bceklenme konusunda bir
sorumluluk kabul etmediinizi bildiriniz.
e) Delil toplamak (Securing of evidence):
Yklemeden sonra veya yolculuk srasnda, yklerin hasarlandna ilikin baz deliller
grlebilir. rnein, duman kmas, sintine kuyularnda ambar iine su girdiini gsterir miktarda belirti
bulunmas, nemli derecede koku kmas vb. Byle bir kuvvetli delil karsnda durumu gecikmeden
iletmenize bildiriniz. Ayrca Kulp Sigorta muhabirinize bildirerek bir surveyor gndermelerini isteyiniz.
Eer durum gerektiriyorsa ve sigorta muhabiri de bu kararnza katlyorsa, ykleri alcsna teslim
etmeyi kabul etmeyiniz. Bu nlem zellikle ambar kapa szdrmas veya rm devrelerden yklerin
slanmas gibi durumlarda tercih edilmelidir.
nc ahslara zellikle ar hava veya deniz suyu hasar hakknda bilgi verirken dikkatli
davrannz. Yk ilgililerini ounlukla bir Lloyds temsilcisi (Lloyds acentesi) korur. Seyir jurnalini veya
baka bir dokman ancak Kulp muhabirlerinin gnderecei bir avukat ile dantktan sonra nc
ahslarn incelemesine msaade ediniz. Bu konuda iletmenizden talimat isteyiniz.
Deliller, mmkn ise fotoraf ekilerek saptanmaldr. Bir konuda sorumluluktan kurtulmak iin
nc ahslarn beyanlarnn nemli bir yeri bulunduunu unutmayn.
2. GEMDE HASTA PERSONEL (Illness abroad):
Gemide bulunan yaralanm veya hastalanm gemi adam, Kulp Sigorta muhabiri tarafndan
nerilen bir doktora muayene veya tedavi ettirilmelidir. Gemi adamnn hastanede kalmas gerekli
bulunmusa durumu derhal iletmenize bildiriniz. Gemi adamlarnn tedavi iin bir limanda braklmas
durumunda acenteye aadaki maddelerden oluan bir talimat veriniz:
a) Tedavi ekli belirtilince durum derhal iletemeye haber verilecektir.
b) Doktordan veya hastaneden alnan rapor iletmeye postalanacaktr.
c) Tedavi, ila ve teki gerekli harcamalarn faturalar bulunulan yerdeki Kulp Sigorta
muhabirine imzalatlarak onaylatlacaktr.
261
d) Gemi adamnn yurduna geri gnderilmesi, avans para verilmesi vb. durumlar iin iletenin
talimat sorulmaldr.
3. ROTADAN SAPMALAR (Deviation):
Yolculuk srasnda meydana kan acil bir tedavi iin gemi adam veya bir yolcunun karaya
kartlmas gerekebilir. Bunun iin ksa veya uzun bir rota deiiklii yapabilirsiniz.
Bu durumu seyir jurnaline yaznz. Durumu, hangi limana seyrettiinizi, hangi nlemlerin
alnmasn istediinizi telgraf ile iletmenize ve acentenize bildiriniz. Hastann kartlaca limandaki
Kulp muhabirine olay rapor ediniz.
Kaak yolcu bulunmas: Gemide kaak yolcu bulunmas halinde iletmenize durumu bildiriniz.
Kaak yolcu hakknda yeterli bilgileri tespit ederek bunlar ayrntl olarak seyir jurnaline geiniz. Var
limanndaki Kulp muhabirine tm bilgileri kapsayan bir telgraf gnderiniz. Mmkn olan tm kiisel
bilgileri veriniz. Kaak yolcunun firar etmesini, bir yere kapatarak veya gzleterek nleyici tedbirler
alnz.
letmenizden, kaak yolcunun kartlmas iin bir talimat alarak rota sapmas yaptnz
takdirde, bunun detaylarn seyir jurnaline yaznz. Hangi zamanda, nerede ve neden rotadan
sapldn, bunun iin normal olmayan hangi masraflarn yapldn bir rapor ile tespit ediniz.
Gemide kaak yolcu bulunmadn, gemi limandan ayrlmadan nce sk bir arama yaparak
saptamak ve bunu jurnale yazmak faydaldr.
4. LMAN AMELESNN GEMDE KAZA GERMES:
zellikle USA limanlarnda mmkn olduu lde ykleme / boaltma ilemleri
denetlenmelidir. Eer bir posta durmas grlyorsa vakit geirmeden sebebi aratrlmaldr.
Bir kanca veya ykn arpt amelenin etraf sarlarak, ksa sre iinde bir arabaya konulup
gemiden gtrld ve bir ka saat sonra tazminat talebi ile bir avukatn ileme balad ok
grlmtr.
Bir kaza olduunda hemen kaza yerinin fotorafn ektiriniz. Mmkn ise, yaralanan kiinin
bulunduu yerin evresinin de fotorafn aldrnz. Baka birini kullanarak, kazann olu eklini krokisini
izmek veya resmini ekmek de yararldr.
Kaza gemi personeli taralndan gzlenmemise, liman amelesini sorular ynelterek sebebini
aratrnz. Kaza konusunda tam bir aratrma yaparak tm bilgileri topladktan sonra bir raporda
belirtiniz. Raporunuzda ak bir ekilde, yaralanan kiinin veya Stivedor'un sorumluluk ve kusurunu
belirtiniz.
Derhal Kulp Sigorta muhabiri ile haberleerek hangi dokmanlarn hazrlanmas gerektiini
reniniz.
Kaza hakknda mmknse nc ahslarn grdkleri tespit ederek yazl ifade ve imzalarn
alnz.
5. GEMYE EL KONULMASI (Seizure of a Vessel):
Dnyann herhangi bir limannda, genel olarak bir gemiye ancak mahkeme karar ile tedbir
konabilir. Geminize tedbir koydurulmasna sebep olabilecek bir hukuki gelime grdnzde durumu
derhal iletmenize bildiriniz.
Geminize tedbir konulmas konusunda hukuki bavurulan yapmas iin sizi temsil edecek bir
avukat grevlendirmek iin Kulp Sigorta muhabirinize bavurunuz.
Burada aklanan nemde bir sorun ortaya ktnda, letmeniz ile haberlemede abukluk
salamak iin, sadece sizin acentenizden telefon grmesi ile balant yapnz. Telefon balants
yannda durumu aklayan bir teleks ve telgraf da gnderebilirsiniz.




262
BENC BLM

GENEL DENZ TCARET UYGULAMALARI

Bir geminin genel amac yk tamaktr. Ykleme limanna varndan, boaltm limanndan
kalkna kadar eitli Deniz ticareti ilemleri ve uygulamalar yaplr. Bu ilemler iinde Gemi kaptannn
geni bir rol, sorumluluklar ve yetkileri bulunur.
Bir gemi gerek sefer zerine gerek sre zerine kiralanm olsun, birbirine benzer veya kendine
zg eitli ilemler ve sorunlar ile karlalr. Burada yer alan bilgilerin ve nerilerin amac, gemi
kaptanmn omuzlarnda bulunan genel deniz ticareti uygulamalarndaki grevlerini baarl bir ekilde
yerine getirmesini salamaktr.
1. GENEL UYGULAMA VE LEMLER:
a) Haberleme (Communications) (ETA, ETS, Hazrlk Mektubu):
Btn gemi iletmeleri genel olarak veya kendilerine ait haberleme formlar hazrlayarak, belirli
zaman aralklarnda veya limanlarnda geminin mevkisini, varn ve kalkn bildirmek zere gemi
kaptanlarna talimat verirler.
Aada bir ok iletme tarafndan haberlemede kullanlan baz formlar yer almaktadr.
Haberlemede gemiden gnderilen mesajlar baz say gruplar ile aklanr.
Say Kodu Anlam
(1) ETA Tahmini var zaman.
(2) ETS Tahmini kalk zaman.
(3) PASSED Mevki raporlarnda belirli bir konumu olan yeryz adlar ile kullanlr. rnein
"Matapan Geildi - Passed" gibi.
(4) ARRIVED Geminin hedefi olan limana veya yere ulatm belirtmek iin kullanlr. rnein
"Arrived Marseille - Marsilya'ya varld" gibi.
(5) SAILED Geminin bulunduu liman veya yerden hareket ettiini belirtmek iin kullanlr.
rnein, "Sailed Rostock - Rostok'tan hareket edildi" gibi.
Yukarda belirtilen anlaml saylar, yer isimleri ve zaman belirleyen kod gruplar ile birlikte
kullanlr. Ayn gnleri iin iki sayl grup kullanlr. rnein, 03 grubu ayn nc gnn, 17 grubu ise
ayn on yedinci gnn gsterir.
Saati belirleyen grup rakamldr. Burada 03 grubu 03h00m vaktini, 143 grubu ise 14h30m
vaktini gsterir.
rnekler:
(aa)102173 HARWICH Eta Harwich. ayn 2. gn saat 17.30da.
(bb) 204010 ANTWERP ETS Antwerp ayn 4. gn saat 01.00de
(cc)312053 PASSERO Passero ayn 12. gn saat 05.30 da Geildi.
(dd)423160 CEUTA Ceuta'ya ayn 23. gn saat 16.000 da varld.
(ee)530000 FETHYE Fethiye'den ayn 30. gn saat 00.000 da kalkld (Hareket
edildi).
letmenizin ETA veya ETS gibi seferinizle ilgili haberleri acilen beklediini unutmaynz. Ayrca
tm szlemelerde yer ald gibi, 72 saat, 48 saat ve 24 saat kesin var zaman ihbarlar yk sahibi
veya acentesi iin ok nem tayan haberlerdir.
Gney Afrika, Hind Okyanusu, Avustralya, Uzak Dou, Bat Amerika sahilleri ile Gney
Amerika'dan ekilecek bir kara telgrafnn okyanus radyo telgraflarndan daha pahal olduunu da
hatrlatalm.
263
Haberlemede kesin detaylar daha nemlidir. Geminizin daha sonraki bir balants
(kiralanmas) veya Hazrlk Mektubu (NOR) gndereceiniz bu tr mesajlardaki zamanlara bal
olduundan, haberlemede titiz davranmalsnz.
Haberlemede ayn durumu kapsayan ift telgraflardan saknmalsnz. Telgraf ve Telex
mesajlar olduka pahal haberleme yollardr. Eer iletmenize bir limana vardnz veya hareket
ettiinizi bildirmek amacnda iseniz,bu bilgileri acentenin gnderecei bir mesajn iine katabilirsiniz.
Acenteniz. geminizin tam olarak hareket saatini, klavuzluk istasyonundan renerek iletmenize
ulatrabilir.
Geminin bir sefer zerine veya sre zerine kiralanmas zerine gemi kaptan normal olarak
Hazrlk Mektubunu (Letter of Readiness) veya Var (ETA) mesajn alclara. ykleyicilere, bunlarn
acentelerine veya kiraclara bildirir. Bu mesajlarn amac, ilminin yanaaca uygun bir iskelenin
hazrlanas. antrepo temin edilmesi, ykleme/boaltma postasnn alnmas ve ykn zamannda
hazrlanmasnn salanmasdr.
Yukarda aklanan hazrlklarn zamannda yaplmas ancak, gemiden verilecek ::esin bilgi
salayan mesajlarla mmkndr. Bu sebepten, frtna vb. gibi zaman kaybettirici olaylar nedeni ile
gecikmenizi zamannda bildirerek iletmenizin srasnda zarara uramasn nlemelisiniz.
Posta (gang) alnmam bir gemi, bildirdii zamanda daha nce gelerek amele iteinde
bulunursa veya bildirdii var zamanndan sonra gelirse, Stivedor kurulularnn amele temini veya
beklemesi iin normalden fazla cretler isteyeceklerini unutmaynz.
Bazen araya giren hafta sonu veya tatil gnleri srasnda drt gn ncesinden posta
smarlanmasn gerekli klabilir. Gemi kaptan, bu konularda bir isletmeci kadar bilgili ve titiz olmaldr.
Ykleme veya boaltma yaplacak liman adetlerini, tatil ve bayramlarn aratrarak sefer sresini de gz
nnde tutup var zamann doru bir ekilde vermeye almaldr.
Bu arada gemi kaptan unu da unutmamaldr; alclar, ykleyiciler veya kiraclar iin sradan zaman
nemli olmayabilir. nk, szlemedeki zaman (time) klozu onlara yardm eder. Bununla beraber, gemi
tarafndan tek dakikann bile ekonomik bir nemi vardr.
Gemi iin en yararl var zaman, posta deime zamanlarndan nce olandr. Geminin genellikle
alt limanlarda posta alma ve deime zamanlan bilinir. Buna gre sefer dzeninin salanmas bazen
yarar salar.
Btn nerilerin ve uyarlarn temel noktas, Kira szlemesinde yer alan maddelerin iyi
incelemesinde bulunmaktadr. Tama Szlemesi (Charter party) zaman klozu (time clause) dikkatlice
incelemek gerekir. Yklemek, boaltmak veya kira altna girmek iin hazrlk ihbarlarnz szlemede yer
alan deiik faktrlere bal olabilir.
Bununla beraber, aklanan hazrlk ihbar genel olarak normal alma saatleri iinde kabul edilir?
Btn uygulamalarda bu tasla ilk bo zamannzda hazrlamanz nereceiz. Zaman yitirmek bazen birka
dakikann eseri olabilir. rnein, hazrlk mektubunu geminin varnda 16.58 gibi bir zamanda ele alnmas,
birok szlemede grld ekilde geminin 24 saat zaman kaybetmesine sebep olur. zellikle sre
zerinden kiralam bir gemide byle bir hata yaplmas geminin gnlk kira bedelini (hire) kaybetmesine
sebep olur.
Geminizin balant veya Tama Szlemesini ilk uygun zamanda inceleyerek, yapmanz gereken
ilemleri ve personelin yerine getirecei ileri ayr ayr saptaynz. Anlayamadmz bir husus olduu
takdirde derhal iletmenize sorarak damsnz.
Baz Tama Szlemelerinde Gemi kaptan ile Ykleyiciyi kar karya getiren ve zaman
kaybedilmesine sebep olacak eitli anlama ekilebilen ifadeler bulunur. Buna bir rnek verelim:
Clause 27: Lashing and Securing of cargo to be done by and for account of Charterers but same to be
done under Master's supervision.
Crew to lash/secure and unlash if permitted by local regulations free to Charterers.
264
Yukarda grlen kloz. bir limanda yk balanmasnn gemi personeli tarafndan cret karl
yaplmasn salarken, tahliyede balarn zm iin cret demeyi kabul etmemilerdir. te, Szlemenin
dikkatlice okunarak ykleme ve boaltma limanlarndaki artlar gzden geirilerek, gerektiinde bir sorun
belirtisi varsa vakit geirmeden letme ile temas edilmelidir.
b) Gvenli Limanlar ve skeleler (Safe Ports and Berths):
Kiraclar geminizin sadece emniyetli bir liman ve iskelede bulunmasn isteyebilirler. Gvenli Liman
(Safe Port) teriminden anlalmas gerekenler aada aklanmtr.
Limana gvenli giri (Safe Entry to the Port) - Nehir mecralarn da kapsar.
Gvenli rhtm (Safe berth) - "daima yzer halde" (always afloat) kouluna bal olarak "n.a.a.b.s.a"
"daima yzer halde deil fakat gvenli bir yerde" artn) kapsar.
Limandan emniyetli k (Safe exit from the Port) - Nehir mecralarn da kapsar.
Belirtilen liman veya yanama yeri gvenli deilse, kiraclar doacak tm hasar ve zararlardan
sorumlu olacaklardr. Eer gemi kaptan, gsterilen limann gvenli olmadn
biliyorsa veya bilmesi mmkn ise -rnein Pilot Book'lardan aratrarak- doacak zararlardan
kiraclar sorumlu deildir.


















ek. 5. Geminin gvertesinde geii engelleyecek ekilde geliigzel ylm danec tahtalar, ykleme amelesinin kaza geirmesine
sebep olabilir. Bu ekilde geminin sorumlu olduu kabul edilmi eitli tazminat talepleri bulunmaktadr.

Geminin girecei uman belirtilince Kaptan, limann gvenli olup olmadn kendisi aratrmaldr.
Ortadaki belirtiler ve kantlar girilecek limann gvenli olmadn gsteriyorsa, gemi kaptannn limana
girmeyi reddetmek yetkisi vardr.
Bu konuda kukuya dtnz takdirde, letmenizi arayarak talimat istemeniz nerilir.
Szlemede belirtilen liman, geminin var zamannda her durumu kapsayacak ekilde gvenli
olmaldr. Szlemenizde bulunan "Harp tehlikesi" klozunu (war risk clause) inceleyiniz. Geminin varndan,
liman terk ediine kadar gecen tm sre gvenli olmaldr.
Kt hava artlarnn geici olarak liman giriini tehlikeli yapt yerlerde ve durumlarda, bu limanlar
gvensiz saylmazlar. Kt havann olumas, normal olarak gvende olan bir geminin durumunu tehlikeye
sokuyorsa, byle bir liman gvenli olarak kabul edilmez.
Var liman ve lkenin rf ve adetleri hakknda genel bilgiyi "Port of the Wodd" adl kaynaktan, alma gnleri. hafta sonu ve
tatilleri kapsayan bilgileri de "Bimco Holiday Calendar" adl yayndan bulabiliriz. Bunlar gemide mevcut deilse, balantnn
yapld mesaj alnca istetmeden sorarak renmek gerekir.
265
Kt hava artlarnn olumasyla geminin liman terk etmesine kadar nnde gvenli bir sre bulunan fakat
geminin kalkmas ile bir tehlike karsnda kalabilecei bir liman gvenli bir liman kabul edilmelidir.
Seyretmesi istenen bir liman bildirildii zaman buras gvensiz bir liman olarak grlyorsa, gemi
kaptan durumu derhal kiraclara bildirmelidir. Bundan sonra gerekli ilemler yaplabilir. Gemi ile kirac
arasnda bu konuda ortaya kan anlamazlklar vakit geirmeden iletmeye rapor edilmelidir.
Gvenli bir liman belirtilmesi ile birlikte gvenli bir yanama yeri (iskele) gsterilmelidir.
Byle bir tehlike, ounlukla gidilen ve tannm olan limanlarda karmza kacak bir olaslk
deildir. Geminin yanama yeri hakknda bilinmesi gereken detaylar rnein, su derinliklerini klavuz (pilot)
veya acenteden sorarak renebiliriz. Eser verilen bilgiler bizi tatmin etmiyorsa, bir filika ile bizzat gidip
derinlikleri iskandil ile kontrol edebiliriz. Bu konuda en dikkatli gzlemi dkme yok (Bulk Carrier)
terminallerinde gstermeliyiz. Ykleme srasnda gverteden veya rhtmdan denize kaan baz ykler
giderek ar ar deniz dibinde dalp yanama yerindeki su derinliini azaltrlar. Ykl gelen veya hareket
edecek olan dkmeci gemilerin dibi bulduklar ok sk grlmektedir.
c) Gelgit Etkisindeki Limanlar (Tidal Ports):
Geminizin Gelgit etkisinde bulunan bir limana yapaca sefer iin zel bir dikkat ve itina
gstermelisiniz. Geminizin yanak bulunduu rhtm bordasnda, gelgit aknt ve dalgalan etkisiyle rhtm ile
srtndke kaplama salarnn hasarlandna eminseniz, bu rhtm terk etmek iin tereddt etmeyiniz.
Karine ve kaplama salarn onarmak iin gereken fedakarlk, gemiyi bu rhtmdan avara etmek iin
gerekenden daha pahalya mal olacaktr.
d)Denize Elverililik (Seaworthiness):
Uluslararas anlamalara gre btn gemi sahipleri, gemi sefere balamadan nce nenize
elverililiini salamak zere yaplan gzlemleri (examinations) kapsayan ayr bir jurnal hazrlatmak ve
istendiinde alakallara gstermek zorundadrlar.
Ambar kapaklarnn szdrmaz olduunu yantlayan gzlemler iin tutulmu olan Dokmanlar dzenli
olarak dosyalamak ve takip etmek Gemi kaptannn titizlikle uygulad ilemlerden biri olmaldr. Ambar
kapaklar veya menhollerin deniz veya yamur sularn szdrmalarndan oluan hasarlar srasnda byk
boyutlara ulamaktadr. Dzenli bir bakm ve tutum (maintenance) ve periyodik gzetim (examinations) ve
zamannda smarlanan yedek paralar ile geminin denize elverililii srekli denetim altnda Tutulmaldr. Bu
konuda pek ok denizci gemi zerindeki bir surveyin yapld zamana ait baz onarm ve denetim ilemi
yaptrmann yeterli olduunu dnrler. Gzetim srasnda da, iine deniz suyu sklan bir Can filikasnn
kaplama levhalar arasndan oluk oluk sularn dar aktn grerek dehete kaplrlar!
Geminin yklenmesinden nce ykn ve seyir sahasnn zelliinden dolay nlem almak gereini
hissediyorsanz, ncelikle tm ambar kapaklarn skca kapattktan sonra yangn suyu devresinden hortum
ile kapaklarn zerine deniz suyu tutarak szdrmazl kontrol ediniz. Bundan baka gemiyi bir Surveyor
ararak durumu belgeleyebilirsiniz. Zamannzn elverili olmamas nedeniyle bunu yapamazsanz,
yaptrdnz szdrmazlk testini Gverte seyir jurnaline yazarak altna Kaptan, Ba Mhendis ve 1. Zabit iin
imza yeri anz. Bu test sayesinde, oluabilecek bir hasarn denize elverisizlik saylabilecek bir gemi
kusurundan meydana gelmediini gsterebilirsiniz.
e)Gtr Fios art i!e Gverte yk (Deck cargo on Lumpsum Fios):
Kaptan, yklemeden nce alnmas gereken gverte, yknn (deck cargo) hangi koullarda
tanacan kiraclardan veya Tama szlemesini inceleyerek renmek zorundadr.
Eer Tama szlemesinde gverte yk bulunmuyorsa, kirac veya ykleyici bunu talep etmek
hakkna sahip deildir. Bunun ayrcalklar. "Temel prensipler" (Basic principles) veya "stisnalar"
(Exceptions) bal altnda belirtilmitir. Yk sahibi byle bir istekte ancak, gverte yklemesinin
yaplmasnn bulunulan limana ait bir adet veya ticaret yntemi olduunu delilleriyle ileri srd takdirde
talep edebilir.
Gencon Tama szlemesinde (Charter party) yer alan "Whether" klozu eer gverte yk varsa,
kirac (ykleyici) risk ve sorumluluunda olduunu belirler - ykleyiciye gemiye gverte yk yklemesi
266
hakkn verir. Byle szlemelerde ilave klozlar iinde gverte yklemesinin Gemi Kaptannn talimat
uyarnca yaplabilecei de eklenir.
Temel Prensip!er (Basic Principles):
Byle durumlarda gemi sahihi sadece gemisinin gverte alt hacmini (underdeck) - kiralam saylr.
Gverte yk alnmas hakknda bir istek varsa, bunun iin kirac ile gemi sahibi arasnda ayr bir szleme
yaplacaktr. Bunun dnda ayn szleme kapsam iinde gverte ykn gemi kaptan kabul etmeyecektir.
stisnalar (Exceptions):
Gemi kaptan gemisine yklenmesi istenen gverte ykn aadaki artlar altnda kabul edebilir:
aa) Gvertede tanmas zorunlu olan tehlikeli yklerin tama szlemesinde yer ald durumlarda
(IMCO Tehlikeli yklerin tanmas hakkndaki kurallara uygun olarak).
bb) Ykleme liman artlan veya adetlerine uygun bir ykn tanmas isteniyorsa, bu ykler, kira
veya tama szlemesinde yer alan maddelere uygun olarak tanabilir.
cc) Gvertede tanmas genel deniz ticareti adeti olan ykler rnein, kereste ve mantar gibi ykler
bulunuyorsa.
Yukarda belirtilen istisnalar haricinde bir gverte yk tanmas istei karsnda gemi kaptan
durumu derhal iletmesine bildirecektir. Eer, byle bir durumda iletme ile haberlemek ksa bir zaman
iinde yaplamyor ise, veya en ksa srede bir karar vermek gerekiyorsa; aadaki nerilere uyulmaldr.
i) Geminin gvenliine kar bir tehlike yaratacak bir ykleme yaplmamaldr. rnein GM deerinin
negatif olumas, trimin bozulmas, geminin baylmas veya seyir sahasnn doa artlar sebebiyle gvensiz
olmas gibi.
ii) Yklemeden doacak veya kabilecek tm masraflar kirac/ ykleyici/ alc nam ve hesabna
olmaldr.
iii) Gverte yknn istifi ve balanmas tam olarak gemi kaptannn talimat ve gzetimine gre
yaplmaldr.
iv) Konimentoya aadaki ibare konulmaldr.
"Carried on deck at Shipper's risk without responsabilty for loss or damage hawsover caused"
(Doacak olan hasar ve kaybndan Ykleyici sorumlu olarak Gvertede tanmtr - yklenmitir)
v) Gverte ykne ait Konimento (B/L). "PREPAID" olarak imza ve tasdik edilmemelidir.
vi) lave navlunun miktar konusunda gemi sahibi ile kirac arasnda szleme yaplm veya
anlalm olmaldr.
vii) Yklemeye uygun gverte kapasitesi ile birim yzeye konulabilecek en fazla yk arl da gemi
verilerine uygun olmaldr. rnein, gemi No. l ambar kapaklar5 salarnn Perm. weight per sq. meters
olarak verisi 7 mton ise. yklenmesi istenen ykn birim metrekare arl 9 mton olmas karsnda bu
yklemeye gemi kaptan msaade etmeyecektir.









ek. 6. Gemiden boalan ykler gemi bordasndan ayrlmadan nce gemi saycs (tallyman) ile Stivedor saycs her blm
(kamyon vs.) iin saymda uzlamaldr.
Gverte yklenmesinin ortaya kard baka bir sorun da. bu yklerin gvenlik koullar iinde
balanmasnn (Lashing) salanmasdr. Bu durumda ounlukla gemi kaptan ile personel kar karya
267
kalrlar. Gverte yklerinin balanmas konusunda, ilemin hangi tarafa yaptrlaca ve cretinin ne olaca
da ak bir ekilde saptanmal, gerekirse bu konuda iletmeden talimat istenmelidir.
f) Teslim Ordinosu (Mate's Receipt):
Yerlemi bir adet olarak tm ykleyiciler imzalanacak olan Konimento kapsamn Ykleme
ordinosunun verdii bilgiler ile hazrlarlar. Ykleme Ordinosu, zerinde tartma yaplacak bir dokman
olmayp gemiden talep edilen Yklerin teslim alnd makbuzudur. Burada, ykleme srasnda oluan veya
daha nceden olumu grnen tm yk hasarlar ve kayplar belirtilmelidir. Teslim ordinosunun bir kopyas
gemi dosyasnda tutulmak zere alnmaldr.
Yklenen yklerin miktarlar ve zellikleri, saynn kontrolnden sonra doru olarak yazlmaldr.
Teslim Ordinosunda bulunan bilgiler Konimentoya geirilecektir. Bu sebepten bu evraklarda hatal veya
yanl bir bilgi yer almamaldr. Gemi iletmesinin alaca tedbirler de teslim ordinosunda bulunan kaytlara
baldr.
g) Deer Drc Kayt (Depreciation Note):
Konimento imzalanrken bir gemi kaptan aada aklanan noktalar asndan dikkatli
davranmaldr.
Gemiye eksik testim edilen ykler, hasarl ve iinden mal alnm koliler Teslim Ordinosunda aka
belirtilmi bulunmaldr. Bylece bunlar vaktinde ve doru olarak alan acente de, Konimentoyu bu bilgilerin
kapsamnda dzenleyecektir.
Yukarda aklanan konularda bir anlamazlk oraya kt takdirde, derhal Kulp Sigorta muhabirine
haber veriniz. Gemi iletmenize de bilgi gndererek talimat isteyiniz.
Yk sahipleri konimento zerinde yk deerini drecek bir kayt koymamak iin baka yntemler
nerebilirler. Bu konuda karar kendiniz vermeyiniz. Atacanz bir imza ile geminizi tm zarardan sorumlu
durumda getirirsiniz.
h) Yklemede Yklerde Grnen eitli hasarlar:
Dnyann hemen her yerinde bir madeni veya elik ykn gemiye alnmasnda bir ksmnn veya
tamamnn paslanmam olduu grlmemitir. Eyann zerinde bulunan paslar cinslerine gre
snflandrlr. rnein, yzeysel pas (superfical rust) ki. buna atmosfer pas da denir. Ksmi veya komple
oksitlenme de baka tr bir pas oluumudur. Byle yklerin teslim zamannda tm alclar, oksitlenmi
madeni ykleri kabul etmemektedir. Bu sebepten. Teslim Ordinosunda ve buna bal olarak Konimentoda
bunu belirten bir kayt konularak geminin sorumluluu ortadan kaldrlmaldr.
Pas konusunda bir kayt (remark) koyacanz zaman bunun zelliini belirtmek yerine sadece Pasl
(rusty) terimini kullannz. Eer yknz rutubetli veya slanm ise, Yklenmeden nce rutubetliydi (wet
before shipment) eklinde kaydediniz. Yklerin byk bir ksmnda pas grlmesi halinde koyacanz ibare,
Yk tm ile pasl (cargo totally rusty) olmaldr.
Bazen yklerin yklenmesi srasnda atmosfer etkilerinden dolay slandklar grlr. Byle bir olay
karsnda ise. "cargo stored in the open air prior to shipment, exposed to rain (veya snow, hail, moisture)
ibaresini yerletirmeniz gerekecektir. Byle yklenmesi istenen yklerde, paketin d yzeyinde grnen
slakln ieri szarak madeni ykn paslanmasna sebep olabileceini unutmayn.
Tabiatyla. sizin burada gsterilen ekillerde ibareleri (remarks) yazmanz ykleyiciler
istemeyeceklerdir. Byle bir durum karsnda derhal Kulp Sigorta muhabiri ile iletmenizi haberdar
etmemiz gerekecektir.
i) Konimentonun (Bill of Lading) imzalanmas;
Konimento hukuken el deitiren, alnp satlabilen bir dokmandr. Bunu elinde tutann kapsad
yk zerinde temlik hakk bulunur. Konimentonun deerini dren unsurlar, yklemeden sonra konulan
gerek bilgilerden (remarks) oluacaktr. Byle olmad halde temiz verilmi bir Konimento (Clean Bill of
Lading). nc ahslar iin bir alm satm konusu olabildiinden ve gerektiinde bir Teminat Mektubu
(Letter of Guarantee) yerine geebildiinden, byk sakncalar dourabilir.
268
Yukarda aklanan nedenlerden tr, gemi sahibini ve iletmesini nc ahslar karsnda
sorumlu duruma drecek bir ekilde, temiz olmamas gereken bir konimentonun yerine baka teminatlar
da nerilse, bunu imzalamaktan kanmanz ve durumu derhal iletmenize bildirmeniz nerilir.
Bir yk alcs gemi aleyhine bir dava at takdirde, genellikte mahkeme ayn usulde karar vermekte
ve alclar Konimentonun yk hakknda gerek durumunu kapsamadn ispat etmektedirler.
Kiraclar/ykleyiciler bir garanti mektubu hviyetindeki byle bir dokman imzalamanz iin sizi kanunen
zorlayamazlar. Byle bir anlamazlk konusunda iletmenizden talimat istemenizi nermitik. Eer limandan
hareket etmeniz gereken zamana kadar bu konuda bir talimat elinize gememi ise. hasarl bir yk iin temiz
bir konimento imzalamak yerine limandan hareket zamann tehir etmeniz daha doru bir davran
olacaktr.
Kiracnn/ykleyicinin acentesi Kaptan namna Konimento imzalamakta yetkili olduu durumlarda,
bu yetkinin bir yaz ile verilmesi gerekir. Bir yaz verilirken, Konimentonun kapsamna Teslim Ordinosu
(Mate's Receipt) ile uyumlu olarak dzenlenebileceini belirtmelisiniz.
j) Navlunu Pein denmi Konimento (Prepaid Bill of Lading):
Bir Konimentonun Prepaid ibaresi ile imzalanmas iin bu konuda bir talimat alnmas gereklidir.
Byle bir ibare kapsayan bir Konimentonun imzalanmas iin karlk olarak bir Garanti Mektubu verilmesini
veya buna. benzer bir teklifi kabul etmeyiniz. Eer kiraclar Prepaid Konimento imzalanmanz srarla
istiyorlarsa durumu derhal armatrnze bildiriniz. Acentenin sizin namnza imzalamak yetkisi bulunuyorsa,
bunun ancak armatr talimat ile yaplabilinecek bir ilem olduunu belirtiniz.
Byle bir Konimentonun imzalanmas karsnda ellerinde tedbir kovduracaklar bir yk garantisi
olduunu dnen Kaptanlar olabilir. Oysa, navlunu pein denmitir anlamnda bir ibare bulunan
Konimento kapsamndaki ykleri alacsna teslim etmekten baka yaplacak hukuki bir ilem yoktur.
k) Yklerin saymnda farkllk olmas:
Yklemenin bitiminde gemi yk savum ile ykleyicinin saym arasnda gemi aleyhine bir farkllk
bulunuyorsa, veya yklemeden sonraki draft Survey ile saptanan lmler ile teslim ordinosunda yazlan
lmler birbirini tutmuyorsa. Konimentoya aadaki ibare kaydedilmelidir.
.... bags (packeges) less in dispute, if on board to be delivered
veya.
...... tons less in dispute, if on board to be delivered
Yukardaki ibarelerin konulmasndan nce gemi saymna (ship's tally) gre saptanan miktar
Konimentoya yazdrmak zere harekete geirmeniz gerekir. Byle bir talebin kabul edilmesi iin navlunun
tanmayan miktar karlnn geri denmesi veya indirilmesi istenir. Bu konuda bir pheniz olduu
takdirde derhal Kulp Sigorta muhabirleri ile iletmenize bilgi vermeniz nerilir.
l) Yklerin ambalaj zellikleri:
Yklenen kolilerin ambalaj zellikleri ve grnmleri de gerekli dokmanlarn derlenmesinde dikkate
alnmaldr. Konimentoda yazlan yeni (new). kullanlm (second hand) terimlerine dikkat edilmelidir. Eer
konimentoda yklerin ambalajlarna ve durumuna ait bir aklama yer almyorsa, yklenen yklerin
ambalajlarnn da ypranm, dalm veya hasar grm uvallar, kutular veya sandklardan olutuunu
tespit etmiseniz. bunlarn Konimentoya yazlmasnda kararl ve srarl olunuz.
m) Konimento tarihi:
Konimentonun dzenleme tarihi yklemenin tam olarak sona erdii tarihten nceye veya ok
sonraya ait olmamaldr. Baz deme veya kredi amalarnda kullanlmak zere yklemenin
tamamlanmasndan nce dzenlenen konimentolar gemi sahibinin bana sorunlar kartabilir. Bu tarihin,
gemi jurnalinden kolayca saptanabilecek bulunduunu unutmaynz!
n) Stivedor Hasarlar: (Stevedore Damages):
Kira artlarnda genellikle ayr bir Stivedor hasar klozu bulunur. Bu kloz dikkatlice incelenmelidir.
Oluan hasarlar, bu kloz ieriliinde aklanmaldr. Tomruk (logs) ve Hurda metal (serap metal)
269
tamalarnda Stivedor hasarlar konusuna ayr bir zen gsterilmelidir. Yklemenin veya boaltmann
gereken yntemlerle ve dikkatlice yaplmad grlrse, ilem durdurulmaldr.
Stevedore Damage Clause.
Oluan kk hasarlarda Stivedor'a bir yazl Protesto Mektubu vermek ve ortak bir Survey
yaplmasn istemek gerekir. Eer bu konuda sizinle ayn grte deil iseler, acente vastasyla bir Protesto
mektubu vererek, durumu nc ahslarn ahitliinde belirteceiniz bir Tutanak hazrlaynz. Bu tr
ahitler gemide bulunan temsilciler, tamirciler, memurlar, gzlemciler, kumanyac veya Liman bakanlnn
elemanlar olabilir.
Gemi bordasna yanam layterler vastas ile ykleme veya boaltma yaplyorsa, geen teknelerin
dalgalar veya rzgr nedeni ile geminin kaplama salarna bir zarar gelmemesi iin devaml gzetim
yaptrnz.
Bu blmn sonunda verilecek Protesto Mektubu rneklerinden yararlanabilirsiniz.
o) Yklerin Bceklenmesi:
Getiimiz yllarda gemi sahiplerine yaplan tazminat talepleri saysndaki en byk art
yklerin bceklenmesi sebebiyle oluan zararlardan dolay olmutur. Yklerin alnaca ambar veya
blmelerde bcek varlnn bir Survey ile kontrol edilmesi dnyann bir ok lkesinde, zellikle USA,
Kanada. ngiltere. Avustralya ve Fransa limanlarnda adet olmutur. Buralarda yklenecek yk iin
bceklenme tehlikesinin olup olmadna aldrmadan bu surveyin yaplmasn isteyebilirler.
Eer Survey srasnda ambar veya kompartmanlarda bcek larvas veya yumurta saptanrsa,
tabiatyla bunlarn usulne uygun yntemler ile temizlenmesi istenecektir. Bunun uygulama yntemi de,
sprey veya Cyanide gas kullanarak blmelerin ilalanmasdr.
Bu tr bceklerden en tehlikeli olan Trogoderma granarium ismini alr. Bunlar tm tarmsal
rnlere bulaabilir. USA limanlarnda, byle bir bceklenmenin temizlenmesi iin gereken cret,
200.000 cu.ft. bale kapasiteli bir gemi iin yaklak 15-20.000 dolardr.
Yklemeden nce ykler iinde zararl bcek bulunma olasl kuvvetli ise, derhal bir Survey
isteminde bulunur. Bylece, geminizin herhangi bir bcek veya larvasndan temiz bulunduunu bir
sertifika ile saptam olursunuz.
Yklemenin tamamlanmasndan sonra yklerin bcekli olduu grlrse, bunlarn larva veya
yumurtalarndan rnekler alnmaldr. Btn olaylarda durum ykleyiciye / kiracya bir mektup ile
bildirilmelidir. Ayrca, bulunduunuz yerdeki Kulp Sigorta muhabiri ile iletmenize de durumu aklayan
bir haber gndermeniz gerekecektir.
Gemi ambarlarnn ekspertizi iin gelen surveyorun hangi bro veya daireden geldiini, kimliini
aratrdktan sonra yanna bir gverte zabitini katarak ambar veya blmelere girmesine msaade
ediniz.
2. SEFERLK KRALANMI GEM:
a) Hazrlk Mektubu: (Notice of Readiness):
Hazrlk mektubu (NOR) normal olarak ykleme veya boaltmann yaplaca limana varta
verilir. Bir ok seferde gerek limannn dolu oluu veya yanalacak rhtmn uygun bulunmamas gibi
sebeplerden geminin liman dnda demirledii grlr. Byle durumlarda geminin yanamasn
beklemeden Hazrlk Mektubunu vermek gerekir. Oysa, zamann ilerledii ve acentenin henz ortaya
kmadm grrsnz. Ayrca Telsiz veya RT gibi haberleme aygtlarn kullanmay da yasaklam
olabilirler.
Yukarda aklanan durumlarda her ne yoldan olursa o'sun Hazrlk Mektubunun verilmesi
gerektiinden hangi crete mal olursa olsun bunun yerine getirilmesine apmanz gerekir. Srasnda
Klavuzluk servisinden, gemiye gelen bir Liman ilgilisinden veya limana alnacan bildiiniz bir geminin
araclndan faydalanabilirsiniz.
270
Geminin liman dnda gerekli ihbar yapmadan gnlerce bekledii durumlarda kiraclarn
demuraj demesinden kandklarn grmekteyiz. Bir ticaret gemisi kaptanl byle durumlarda bir tccar
gibi dnmeyi bilecek ve armatr iin gerekli olan istemi yapmak iin btn ustalm gsterecektir.
Uzun bir beklemeden sonra geminin rhtma yanatktan sonra vereceiniz bir Hazrlk
mektubunda, nceki hazrlk mektubunuzun tarihi ile referans vermeniz nemli bir yarar salayacaktr.
b) Olgular Tutana: (Statement of Facts) - Zaman izelgesi (Time Sheet):
Olgular tutananda ykleme veya boaltma srasnda geen olaylarn doru bir aklamas
bulunur. Gemi sahibinin kazanaca demuraj ile kiraclarn kazanacaklar dispe paralar Olgular
Tutanandaki bilgilerin derlenmesi ile hesaplanr. Bu sebepten, acente tarafndan hazrlanan ve
nnze imzalamanz iin getirilmi olan Olgular Tutanandaki tm detaylar, seyir jurnalinizdeki
bilgilerin ve zetlerin karlatrmasn yaparak incelemeniz yararldr. Geminin limana girii, rhtma
yanamas, postann alma saatleri, yamur veya vin arzasndan dolay posta kesilmeleri ve
bunlarn zamanlar titizlikle karlatrarak denetlenmelidir.
Olgular tutanandan yer alan bilgiler, rnein hangi vincin kulland (gemi veya sahil),
dardan getirilen ara ve gereler, kullanlan ilave malzemeleri, bunlarn kimler hesabna yazld
dikkatlice gzden geirilmelidir. Tabiatyla bu gzlemlerin titizlikle yaplmas iin seferin yapld
Tama Szlemesinin (C/P) tm maddeleri ve ekleri nceden gzden geirilmelidir. Baz konularda
anlamazlk kt grlebilir. rnein, yamurlu srelerin hesaplanmasnda olduu gibi. Byle
durumlarda dokmanlara ilaveten, meteoroloji ofisinden bir raporun da eklenmesini isteyebilirsiniz.
Her eye ramen zamanlar konusunda gemi jurnali ile aykr olan bir olay bulunuyorsa, Gemi
jurnalinde bulunan bilgilerin ve zamanlamann gerek ve delil sayldn gsteren bir aklama koyarak
imza edebilirsiniz.
Zaman izelgesinde gemi sahibinin kiraclardan talep edecei demuraj parasnn hesab iin
bilgiler bulunur. Gemi kaptan, grevi gerei yapt iler ne kadar youn bulunsa da. buna benzer
dokmanlar seferin balama tela iinde grlen baz hatalar gibi kabul etmeyerek gereken titizlikle
zerinde durmal ve inceledikten sonra imzalanmaldr.
c) Limanda kal sresini azaltmak:
Denizde karlalan doa olaylar nedeniyle oluan bir gecikme iin gemi kaptannn yapaca
bir ilem olmayabilir. Fakat, liman ii ilemleri mmkn olduu kadar aza indirmek gerektii yerde ve
zamanda yapmak yolu ile vakit kazanmak mmkn olabilir. Bir geminin limanda ilerini en ksa
zamanda grerek bir an nce hareket etmesi btn denizcilerin grevidir. Bunu salamak iin nceden
bir program yapmak ve limana girite bu program zerinde acente ile uyum salamak faydal olur.
rnein, salanacak kumanya ve malzeme iin limana varta hazrlk yaplmas iin nceden haber
gndermek geminin ykleme ve boaltma durumlarna gre ambarlan ve donanm hazrlamak,
gemiden ayrlacak personel iin nceden bilgi vermek, kaptan avans para (cash to master) gerekiyorsa
en az drt banka gn nceden telgraf ekmek, ykleme plan yapmak ve bunu Stivedor ile tartmak
ve ortaya bir sorun kmamas iin gerekli ilerin bana zabitleri grevlendirmek saylabilir.
3. SRE ZERNE KRALANMI GEM:
a) Sre zerinden kiralanm bir gemide kaptann durumu:
Sre zerinden kiralanm (Time charter) bir gemide Kaptan gemi sahibinin elemandr. Bunun
yannda kiraclar ile gemi sahibi arasnda iyi ve yararl bir ibirlii olumas iin gemi kaptan grevlerini
bu koullara gre dzenleyecektir. Bu durumdaki bir kaptan bir diplomat gibi hareket etmek zorunda
kalabilir. Bir yandan, kendi eleman varsaymyla en iyi dzeyde almasn bekleyen kiraclar, te
yanda gemi emniyeti, bakm ve tutumu ve ypranma gibi konular daima gz nnde tutmasn bekleyen
gemi sahibi bulunur. te hnerli bir Maestro gibi her iki tarafn yararn en iyi kollayan kaptan, bu
emsalsiz orkestray baarl ynetmi saylr.
271
Bir gemi Time Charter almaya balaynca sefer verimliliinin birdenbire dme gsterdii
saptanr. Gemi daha az srat yapmaya, limanlarda daha fazla kalmaya, daha az yklemeye ve frtnal
havalarda daha sk demirlemeye balamtr!
Bunun nlenmesi iin Kiraclar tarafndan gemi kaptan ve Ba Mhendisin tutmas ve periyodik
olarak gndermesi gereken eitli dokmanlar hazrlanmtr. Bu dokmanlarda bulunan bilgiler ve
deerler zerinden gemi sahibinin srasnda kirasndan kesilecei dnerek gereken titizlikle hareket
edilmelidir.
b) Sefer hakknda bilgi vermek:
Time Charter geminin kaptan armatrne geminin seferleri, ihtiyalar ve olaylar hakknda belirli
srelerde raporlar gndermekle ykmldr. zellikle, personel giri ve klarnn ayarlanmas, yedek
paralarn gnderilecekleri limanlarn seimi iin geminin sefer program hakknda iletmeye bilgi
gndermek gerekir.
c) Gemiyi geri teslim (Re-delivery):
Kira szlemesinde belirtilen srenin bitiminde geri teslim ilemlerinin kiralama szlemesi
artlarna uygun olarak yaplmas denetlenmelidir. Geri teslim zamannda gemide bulunan yakt
(bunker) dikkatlice llmelidir. Ambarlarn da temizletilmi olarak teslim edilmesi gerekmektedir? Geri
teslim (off-hire) surveyi yaptrldnda kira srecinde olumu tm hasarlar saptanmaldr. Ekspertiz
raporunda tm Stivedor hasarlarnn yer almasna gemi kaptan dikkat edecektir. Off-Hire surveyinin
yaptrlmad durumlarda tm Stivedor hasarlarnn geri teslim tutananda ayrntl olarak yer almasn
salamalsnz. Eer gemi teslim edilirken ambarlarn bceklerden temizlenmi olduu bir Survey ve
sertifika ile ispatlanm ise, ayn ilem geri teslimde de, giderleri kirac nam ve hesabna olmak zere
yaptrlmasn isteyiniz. Burada aklanan uygulamalar konusunda bir geveklik veya kanma
grdnzde durumu derhal iletmenize bildiriniz.

ALTINCI BLM
YEDEKLEME LEMLERNN HUKUK SORUNLARI
1. R M O R K R :
Denizle ilgili olanlarn rmorkr hakknda bilgisi bulunur. nk, liman ilerinde ok eitli
ilerde kullanlan rmorkrler, gemilerin en nemli yardmc vastalarndan biridir. Klavuzluk
hizmetlerinde de. rmorkr ve rmorkrcln byk bir yeri bulunur. Gemilerin byk tonajlar veya
kk gemiler iin elverisiz hava ve deniz artlarnda rmorkrler yardma arlr.
Bir rmorkrn hizmeti, makinesinin beygir gc (H.P.) ile snrldr. Makine gc dk olan bir
rmorkr nemli ve ar hizmetlerde kullanamaz. Gemilerin ktan kara baladklar bir yanama yeri
olup Harami dere tesislerinde ok kere kuzey veya gney ynnde 3-4 knotsluk bir aknt bulunur. Byle
bir durumda byk bir geminin kn sahile evirmek iin kullanlan 800 H.P. gcndeki bir rmorkrn
yetersiz kald ve manevrann uzad grlr. Oysa. 2600 H.P. gcndeki bir rmorkr ile ayn
manevra daha abuk kolay baarlr.
Rmorkrlerin bir ksm denizci lkelerin limanlarnda bekleyerek, herhangi bir geminin
gnderecei yardm isteine kar hareket eder ekilde hazr tutulmaktadr. Bu tr rmorkrler ak
deniz seyri yapacak kapasitede olup yaklak 4000 H.P. makineleri bulunur.
272
Rmorkrlerin baka trleri limanlarda ve evresindeki ilerde kullanlan teknelerdir. Bunlar
krfez, nehir, havuz ve liman rmorkrleri olup eitli hizmetlerde kullanlan tekneleri yedeklemekte
kullanlrlar. Gerekten, rmorkrler iin yaplacak o kadar ok iler bulunur ki. yaptklar ilerin tr ile
adlandrlan rmorkrler ortaya kmtr. Bununla birlikte, bir rmorkrn belirgin ve en tannm
hizmeti, eitli tip ve byklkteki tekneleri yedekleyerek bir yerden baka bir yere gtrmesidir.
Yedeklemenin (towing) anlam), bir deniz aracnn baka bir arac bir yerden baka bir yere ekerek
veya bordasndan balayarak gtrmesidir. ekerek gtren tekneye "Yedekleyen" (Tug), ekilen
tekneye "yedeklenen" (Tow) ve yaplan bu ie "Yedekleme" (Towage) denir.
Limanlarda manevra yapan veya Dar sulardan geen gemilerin emniyetle hareket etmesi iin
belirli sayda rmorkr yedeinde hareket etmesi Nizamnameler ile zorunlu klnmtr. Bylece, makine
arzas veya doa gleri nedeniyle istenen durumdan ayrlan gemi, rmorkr yardmyla kontrol altnda
tutulur.
2. HUKUK SORUNLAR NEDR?
Hareket kabiliyeti bulunan bir geminin bir rmorkr tarafndan yedeklenmesi, geminin her an
istedii manevray yapacak ilevi olmasndan bir hizmet alveriidir. Oysa, hareket kabiliyeti olmayan
bir geminin yedeklenmesinde hangi hukuki sorunlar ortaya kacaktr?
Bir deniz aracnn baka bir deniz aracn ekme (yedeklenme) konusu ortaya baz hukuki
sorunlar kardndan, sigortacln beii olan ngiltere'de zel tip Anlamalar hazrlamak ekliyle bir
rneklik oluturulmas istenmitir. Bu lkede limanlara giri ve klarda belirli blgeler seilmi ve
bunlarn iinde Yedekleme ilemleri (Romorkaj) U.K. Towage Contract" artlarna balanmtr. Ak
denizde hareketsiz kalm ise geminin baka bir gemi tarafndan emin bir limana ekilerek emniyete
alnmas iin LLoyd's Standart form of Salvage agreement) ad altnda ekilen gemi ile eken arasnda
bir anlama yaplmas uygulanan bir hukuki yntem olarak srdrlmtr. Ancak bu ekildeki
uygulamada Akit ilikisi bir ayrcalkl Akit grndedir ve eken gemi serbest bir nite halindedir.
Rmorkr ile ekilen gemi arasndaki anlamann bir hizmet anlamas olmayp, navlun anlamas
olmas rmorkrn ektii gemi zerinde koruma yetkisini tamas ile mmkndr. ekilen gemiler
rmorkrn yapt zararlardan sorumlu tutulamazlar. Sorumluluk, bir yarar salamakta anlama
hkmleri iinde bal olan rmorkre aittir.
Genel olarak ak deniz gemilerinin bir rmorkr tarafndan ekilmesi ilerinde, rmorkrn
talimat ve emir verme yetkisi yoktur. ekilen ak deniz gemisi, yedek ekme konvoyunu idare eder ve
ynlendirir. Bu durumda ii durumunda olan rmorkr olup, yedekte ekilen gemi iveren
durumundadr.
Burada da anlalmaktadr ki. iveren durumunda olan ak deniz gemisi rmorkrn hizmet
grrken oluturaca zararlardan sorumlu olacaktr. Borlar Kanununa gre, tm dikkat ve itinasna
ramen olayn nlenmesine imkan olmad veya rmorkrn ar kusurunu ispat ederse ancak
sorumluluktan kurtulabilmektedir.
verenin sorumluluu, ekilen geminin ekme halatnn alnmasyla balar veya U.K. Towage
Contract artlarnn l inci maddesine gre ekme halatnn alnmas hususunda emir alnmasyla balar
ve ekme halatnn fora edilmesiyle sona erer. Denizcilik Bankasnn Rmorkr hizmetlerinde
uygulanan sorumluluk kapsam ise "Klavuzluk ve Romorkaj tarifesi" 122.2-9 maddesine gre aadaki
ekilde tespit edilmitir.
"Banka tekelinde olan veya olmayan limanlarda rmorkr almann mecburi veya ihtiyati (istee
bal) olduu sahalardaki rmorkr hizmeti:
a)Rmorkr her trl artlar altnda ancak ve sadece hareket ettirici gc temin eder.
b) Rmorkr veya rmorkrdeki gemi adamlar i!e ekilen gemideki rmorkre ait veya Bankaya
ait ahslar ekilen geminin hizmetinde, sevk ve idaresi, kontrol ve talimat) altndadr.
c) Gerek rmorkrn gerek ekilen geminin kendilerine, birbirlerine, 3 nc ahslara ait eylere
kendi gemilerindeki veya bu gemiler dndaki kiilere verdikleri zararlardan rmorkr donatan, kaptan
273
ve gemi adamlar) ile donatann dier adamlar) ile donatann dier adamlar sorumlu olmayp bu
sorumluluk mnhasran ekilen gemiye aittir."
3. U.K.TOWAGE CONTRACT METNNE GRE KRALIK
RMORKAJ STANDART ARTLARI:
1- Rmorkaj artlarna gre, "ekme srasnda ibaresi" rmorkrn dorudan doruya
kiralayann gemisinden, halatn alnmas hususunda emir alma durumunda bulunmas veya ekme
halatnn rmorkre verilmesi ile (bu hareketlerden hangisi daha nce olursa) balayp kiralayann
gemisinden iplerin veya halatlarn atlmas veya ekme halatlarnn kaldrlp rmorkrn gemide
emniyetli bir ekilde uzaklamas (Bu hareketlerden hangisi daha nce vuku buluyorsa) anna kadar
olan devreyi kapsamaktadr. ekme ii gemiyi tutmak, itme. ekme yada hareket ettirme ile ilgili
herhangi bir ameliyedir.
2- Rmorkrn kullanlnda, kaptan ve mrettebat, kiralayana hizmet edenler durumuna geer
ve kiralayanla ona hizmet edenlerin veya onlarn acentelerinin kontrolne girer ve kiralayann
gemisinde bulunup da rmorkr sahibi taralndan istihdam edilen ve para alan herhangi bir kimse
kiralayana hizmet eden taraf olarak kabul edilir.
3- Rmorkr sahibi ekme srasnda. rmorkrn sebep olduu yada rmorkre vaki herhangi
bir hasardan ve ayn zamanda kiralayann gemisindeki herhangi bir eyin kaybndan, rmorkrn yada
kiralayann gemisinin kaybndan yada ahslara vaki kaza ve kayplardan mesul tutulamaz. Rmorkr
sahibinin yardmclarnn, acentesinin denize elverili olmamak keyfiyetinden makine kazan, ekme
dilisinin, tehizatn, palamarn hizmete elverili olmamas, veya i gremez halde oluundan, yakt,
ambar ve srat kifayetsizliinden dolay rmorkr sahibinin yardmclarnn, acentelerinin ihmali de olsa
rmorkr sahibi mesul tutulamaz. Kiralayan ise btn kayp ve hasarla ahslara vaki kaza ve can
kaybndan dolay tazminat verecek ve rmorkr sahibinin zararn) btn bu gibi neticelere mukabil
deyecektir. Rmorkr sahibi kiralayann vazh veya szl talebi ile baka bir hizmet ifas srasnda da
kiralayann gemisine vaki hasardan dolay mesul tutulmayacak ve kiralayan rmorkr mrettebatndan
gayri 3 nc ahsa vaki kaza ve can kaybndan dolay da rmorkr sahibinin tazminat talebini yerine
getirecektir. Ancak, yukarda bahsi geen byle bir kayp veya zararn, rmorkr sahibinin
rmorkrlerinin denize elverili bir ekilde bulundurmamas ve ekme ve dier bir hizmet arasndaki
seyrsefere ihtimam gstermemesi yznden vuku bulma gerekmektedir. Rmorkr sahibi gereken
ihtimamn gsterildiine dair deliller verebilmelidir.
4- Kiralayan buradan tarif edildii vehile, ekme ii haricinde rmorkre vaki veya rmorkrn
sebep olduu herhangi bir hasar veya kayptan ve rmorkrn mrettebatnn can kayb veya
kazasndan mesul tutulmayacaktr. Genelde Admiralty veya Amme kanununa gre, burada ihtiva
olunan hususlar rmorkr sahibinin kiralayan nezdindeki talepleri itibariyle kiralayan haleldar
etmeyecektir.
5- Rmorkr sahibi bir rmorkr yerine baka birini verebilir veya ii tamamen bakasna
grdrebilir; ii aynen bu artlardan faydalanacak ve bu artlarla balanacak olan dier rmorkr
sahiplerine de grdrebilir.
6- Rmorkr sahipleri, harp, grev, lokavt, isyan, karklk, ihtilaf ve i ihtilaf (partilerle ilgili olsun
olmasn) veya bu mevzudaki gelimelerden husule gelen neticelerden veya rmorkr sahiplerine
hizmet grenlerin veya acentelerin ihmali de dahil olmak zere ne suretle olursa olsun herhangi bir
gecikmeden mesul olmayacaklardr.
274
YEDNC BLM
SEFERE VE GEMYE AT BELGELER VE DOKMANLAR
1. BR GEMNN SEFERNE AT BELGELER:
Limandan kacak olan yabanc bir lkeye gitmek zere hazrlanm olan ticaret gemisi kaptan,
Gerekli olan belgeleri hazrladktan sonra k msaadesi almak zorundadr. Normal olarak gemi
kaptan Gmrk departman ile bu konuda grmek zorunda deildir. Bu tr ilemleri yetki verdii yerel
acentesi tarafndan yaplr. Bir ok limanda, eer devaml bir acente tutulmuyorsa bu iler iin bir noter
evrak gereklidir. Gemi kaptanndan Noter evrak ile yetki alan acente onun nam ve hesabna gerekli
olan ileri yapar. Genel olarak darya kacak olan bir geminin sahip olmas gereken dokmanlar
unlardr:
a) Gmrk k Belgesi: Geminin girite olan kumanya ve deklere listesi, limanda ald
kumanyaya ait belgeler ve ykledii yk iin dzenlenen manifestolar gsterilerek alnr.
b) Yola Elverililik Belgesi: Liman idaresinden alnan ve geminin dari ve Teknik olarak seferine
balamasna bir engel olmadm belirten evraktr.
c) Patenta: Sahil Shhiyeden alnan ve geminin tam shhatli olduunu belirten evraktr.
d) Personel Listesi: Gemide bulunan tm personeli belirten listedir.
e) Yolcu listesi: Gemide bulunan tm yolcular, milliyetlerini ve pasaport numaralarn kapsayan
listedir.
f) Personel deklare listesi: Personelin kamarasnda bulunan ahsi eyalarn bir listesidir.
g) Demirba ve devri ark defteri: Geminin demirbanda bulunan tm donanm ve maddeleri
gsteren ve gmrk idaresi tarafndan onaylanm stelerdir. Devri ark defteri, gemide bulunan transit
(yabanc meneli) yakt ve yalama ya miktarn gsteren kaytlarn tutulduu defterdir.
h) Gmrk Giri Belgeleri: Geminin giri yapt zaman dzenlenen ve kontroln sonunda
tutulmu olan Tutanan (Kontrol zabt) gemi kopyalardr. Geminin kalk iin gemiye gelen Gmrk ve
Polis kontrol ekibine verilir.
i) Polis izin belgesi: Yurt dna kacak olan bir geminin personeli ve yolcusu iin izin belgesi
almak gerekir. Bir adet personel ve yolcu listesi hazrlanarak. Liman czdanlar ve Pasaportlar iliik
olarak Liman polisine verilir.
j) Beyan Mektubu: Gmrk Muhafaza Ksm Amirliine yazlarak giri veya k kontrol
istemini belirten yazdr.
2. GEMYE AT BELGELER;
a) Gemi Tasdiknamesi (Ship's Register Certificate):
Bu sertifika da Ulusal makamlar tarafndan tanzim edilir. Geminin gemi ktklerinde bulunan
bilgileri buraya geirilmitir. Genel olarak geminin ad, tonaj. arma iareti, Resmi numaras, teknik
detaylar, makinesi, armatrn ad ve adresi ve geerlik sresi gibi bilgileri kapsar. Baz belgeler
geicidir. Bunun manas, asl belge gelene kadar kullanlacak demektir. Baz belgeler belirli bir sre
iindir. rnein I senelik gibi. Baz belgeler de Devamldr. Byle bir belge bulunan bir geminin Tescil
sertifikas ancak armatr deitii zaman yenilenir.
b) l Belgesi (Measurement Certificate):
Bir geminin yke, yolcuya ve personele ayrlan yerlerin lmlerini kapsayan bir sertifikadr.
Baz vergi ve resimler bu sertifikadaki bilgilere gre tayin edilir. lm sertifikas iin gerekli kontrol ve
ilemler, Liman Blge Mdrlklerindeki Gemi Survey (Kontrol) heyetleri tarafndan yaplr.
c) Denize Elverililik Belgesi (Seaworthiness Certificate):
275
Geminin kontrol edilmesinden sonra yetkililer tarafndan verilen ve sefer yapacak durumda
bulunduunu belirten sertifikadr. Ticaret gemileri yllk kontrolden sonra teknik olarak gerekli olan
artlara uygun bulunduu takdirde bu sertifikay alrlar.
d) Emniyet Belgesi (Safety Certificate):
Uluslararas sefer yapacak her yolcu gemisi ina biimi, can kurtarma aralar, haberleme
aygtlar ynnden belirtilen donanma sahip bulunduunu belirtmek iin Emniyet belgesi almak
zorundadr.
e) Emniyet Tehizat Belgesi (Safety Equipment Certificate):
Uluslararas sefer yapacak her yk gemisi yap biimi, can kurtarma donanmlar ve teki gerekti
artlar asndan yeterli donatldn gstermek zere Emniyet tehizat belgesi almak zorundadr.
f) Telsiz-Telgraf Emniyet Belgesi (Safety Radio Telegraphy Certificate):
Uluslararas sefer yapan 1600 Gros tondan yukar yk gemilerinde bulunmas gereken
haberleme aygtlar ve personel iin yeterli artlar salanmas karsnda alakal makamlar tarafndan
dzenlenen sertifikadr.
g) Telsiz-Telefon Emniyet Belgesi (Safety Radio Telephony Certificate):
500-1600 Gros ton arasndaki yk gemilerinde telsiz-telefon yerine kullanlmas gereken radyo
telefon tekilatnn gerektii gibi bulunmas karsnda alnacak sertifikadr.
h) Muafiyet (Bakllk) Belgesi (Exemption Certificate):
Bir geminin baz seferlerinde ve durumlarnda bulundurmas veya salanmas gereken
artlardan bazlarndan ayrcalkl tutulduunu (Balandn) gsteren belgedir.
i) Fribord Belgesi (Ykleme hatt belgesi) (Load line Certificate):
Bu dokman Ulusal otoriteler tarafndan ve muhtelif uluslararas Emniyet konvansiyonlarnn
kurallarna bal olarak tertip edilir. Temel olarak, balama limanna, Gros tonaj, geminin adnn, resmi
numarasn, fribordunu ve feet ile in birimlerinde ykleme hatt detaylarn kapsar.
j) Liman Resimleri Makbuzu (Light Dues):
Eer liman resimleri denmise bunun bir kopyas gemide bulunur. Bu tr liman resimleri,
fenerlerin bakm-tutumu. rhtmlarn onarm, liman, amandra ve fener gemilerinin bakm iin alnr.
k) Yolcu Says Belgesi (Passanger Number Certificate):
Bu belge sadece 12'den fazla yolcu tamaya ait gemilerde bulunur. Geminin en fazla toplu
halde tayabilecei yolcu saysn belirtir. Ayrca bu belgenin kapsamnda Can kurtarma tertibatlar ile
ilgili kanuni gereklerin listesi bulunur.
) Geici Belge (Interim Certificate):
Deniz elverililik veya klas'n kaybeden bir gemiye onarm limanna kadar verilen geici ara
belgedir. rnein, sefer srasnda arpan bir gemiye gelen alakal surveyor gerekli tm teknik
koullar kontrol ederek geminin sonraki limana kadar seyrinde bir engel grmyorsa veya bir onarm
limana kadar gitmesinde bir saknca yoksa Geici belgeyi dzenler.
m) Role Cetveli ve Belgesi (Muster List):
Geminin olaanst durumlarda rnein, yangn, su alma, gemiyi terk, karartma gibi hallerde
personel ve yolcularn grevlerini saptayan liste ve kart biiminde dokmanlardr. Bu belgelerde
herkesin olaanst durumlarda ne yapacaklar ve bulunacaklar yerler yazlmtr.
n) Demirba Defteri (Fixtures and Equipment List):
Geminin zerinde bulunan tm donanm ve tertibatn yazl) bulunduu bir kaln defter veya
listelerin topland bir dosyadr. Geminin gmrk ilemlerinde ve sat srasndaki formalitelerde nemli
bir yer tutar. Bir gemiye gerekli olan bir aygt veya donanm paras alnd zaman gmrk
makamlarna bavurularak bunun demirba defterine geirilmesi ve onaylanmas istenir. Bunun tersi
olarak eskiyen ve hurdaya kartlan bir para da yine gmrn onay ile demirba defterinden
kartlr.
o) Patente (Bill of Healt):
276
Sahil salk dairesi tarafndan kaptana verilen salk yoklamas belgesidir. Bu belgede liman ve
gemi personelinin salk durumu belirtilir. Eer temiz (clean) patente sahibi olmayan bir gemi ise. kara
ile temas etmelerine msade edilmez. Bulac (foul) patente durumunda ise, gemi karantinaya
(quartine) alnr ve kimse ile temas ettirilmez.
p) Yo!a Elverililik Belgesi (Permission for Voyage):
Daha nce de belirtmi olduumuz gibi, geminin denize elverili olduunu saptadktan sonra
yapaca yolculuu emniyetle tamamlanmas iin yakt, su ve kumanya ile personel yeterlii olarak
oluturan bir gemiye verilecek, liman idaresi tarafndan dzenlenmi bir belgedir. Bu alnmadan
limandan ayrlan bir gemi ceza der. Baz durumlarda geminin haczi ve kaptann tutuklanmas da
olabilir.
r) Gmrk ve Polis zni Belgesi (Custom and Imigration Permission):
Bir geminin girdii limandaki ilerini tamamlamas veya bu limandan ilerini bitirmi olarak
hareket etmesi iin Gmrk ve Polis makamlarnn kontrolnden sonra alnacak belgedir. Bunlarn nasl
alnd hakknda bilgi verilmitir.
s) Gemi Jurnali (Log Book):
Bir gemide Gverte ve Makinede olan tm olaylar saatleri ve btn akl ile belirtmek iin
tutulan defterdir.Sadece liman iinde sefer yapan kk teknelerin jurnal tutmas zorunluluu yoktur.
Bunlarn dnda tm gemiler jurnal tutar. Gemi jurnalinde gn gnne unlar yazlr: Hava ve rzgrn
durumu, geminin izledii rotalar, geminin bulunduu mevkiler, sintinelerdeki su derinlii, vardiya
zabitleri ve gemi adamlar. Bunlarn dnda ykleme ve boaltmada geen olaylar ve almalar,
nbeti postalar ve gemide olan tm olaanst olaylar.
3. BR GEMNN PERSONELNE AT BELGELER:
a) Yeterlik Belgeleri (Certificate of Competency):
Bir geminin seferine msaade verilmesi iin kanunlarda belirtilmi bulunan yeterlik ve sayda
gemi adam ile yola kmas gereklidir. Bu gemi adamlarna ait yeterlik belgeler (veya Liman czdanlar
- Seaman's Book) gemi kaptan bilgisi ve sorumluluu altnda gemide tutulur. Gemilerin genel olarak
"Gemi antas" denen ve iinde tm personelin yeterlik belgelen bulunan bir antas vardr. Gerekli
evraklarla birlikte bu anta Liman idaresine gnderilir.
Bir gemi adamn yeterlik belgesindeki kayt Liman czdanna geirilir. Bunun dnda gemi
adamnn salk durumu her senede bir kontrol edilerek netice Liman czdannn salk blmne
yazlr ve Liman Bakan tarafndan onaylanr.
b) Can filikacs Belgesi (Life Boat's Seaman Certificate):
Uluslararas sefer yapan yolcu gemilerinde can filikalarn kullanmak konusunda eitilmi belirli
sayda gemi adam bulundurmak zorunludur. Bunlarn sahip olduklar ehliyetlere Can filikacs belgesi
denir.
c) A Katlar (Vaccination Certificate):
Uluslararas sefer yapan gemi personeli salgn hastalk tehlikesine kar baz alar olmak ve
bunun bir belgede gsterilmesini temin etmek zorundadr. Bu belgelere a kad denir ve sahil shhiye
tekilat tarafndan dzenlenir.
d) Donatan ile Personel arasnda Szlemesi (Articles of Agreement):
Bir gemide almak zere anlama imzalayan gemi adamna bir kopya anlamas verilir ve
bir ordino (ie balama bildirgesi) yazlarak tayin edildii gemiye gnderilir. Ordinolar bir genel dosyada
biriktirilir. Bunun bir kopyas nbeti zabit tarafndan, gemi adamnn gemiye katl tarihi ve saati
yazlarak donatan ofisine gnderilir.
szlemesi, gemi adam ile donatan arasndaki tm art ve kurallar, creti vb. kapsar. Gemi
adam iinden ayrlmak istedii zaman bu belgede yazl bulunan artlar yerine getirmek veya
donatandan istemek hakkn szlemesine gre saptayabilir.
e) Personel Deklere Listesi (Crew Decleration List):
277
Bir gemi gmrk kontrolnden geecei bir limana girmeden nce, bu makamlara bildirilmesi
gereken tm alkoll iki ve yasak maddeleri bir listeye yazmak gerekir. Bu liste zerinde her gemi adam
ismi hizasn imzalamak zorundadr. Gmrk makamlar yapacaklar arama ve incelemede yanl
beyan yapm gemi adam hakknda kanuni kovuturma aabilirler.
f) STCW Gemi Adamlar Eitim sertifikalan:
STCW-78 Szlemesi gerei Gemi Adamlar Eitim Sertifikalar sefere kan gemide
bulundurulacaktr.
4. YKE AT BELGE VE DKMANLAR: a) Tama Szlemesi (Charter Party):
Geminin yapaca sefer iin hangi koullarda balandn (kiralandn) gsteren ve belirli
formlara ilave edilen maddelerden oluan bir szlemedir. rnein Gencon Tama Szlemesi,
Bakime Tama Szlemesi gibi.
b)Konimento(Bills of Lading):
Deniz tamacnda ykn karl olan ve ayn kymeti tayan bir evraktr. Gemiye yk
alndktan sonra kaptan veya yetkili liman acenteler tarafndan imzalanr. Konimento, ykn bir teslim
makbuzu olduu gibi ciro edilebilir kymetli bir evraktr. Satcnn, mal teslim ettikten sonra bedelini
alabilmesi iin konimentonun temiz (clean) olmas gereklidir.
c) Manifesto (Manifest):
Manifesto, gmrk kontrol iin her limanda gerekli makamlara vermek zere ha-zrlanm,
konimentonun dkmn kapsayan listelerdir.
Genellikle geminin hareketinden nce hazrlanarak bir takm gemi kaptanna verilir. Eer bu
manifestolarda bir hata yaplmsa arkasndan Dzeltilmi Manifesto (Correction Manifest) hazrlanr.


SEKZNC BLM
ETL DENZ RAPORU VE PROTESTO MEKTUPLARI
RNEK (I)
Note of Protest
I, the undersigned master of Turkish..........................vessel of.............................
official call letters.......................................and.............................tons Register, which
sailed from................................on or about the......................day of...................with
a cargo of..................... bound for........................ and arrived at ...................... on the
...................................day of....................................and fearing loss of damage owing
to (....................................) during the voyage.
I hereby declare and note my protest against all losses and damages to cargo vessel and engine
reserving my right to extend the same at time and place convenient and present extract of my log books.
Master of..........................
Yukarda verilmi olan Protesto formundaki bo yerler srasyla u bilgiler ile doldurulur: a)
Geminin cinsi, cargo, passenger. Ro-Ro gibi, b) Geminin ismi, c) Tannma iareti, d) Net tonaj, e)
Olaydan nce hareket ettii liman, f) Hareket tarihi, g) Yknn cinsi ve miktar,
rnein "2500 tons cement in Bulk" gibi, h) Gidecei liman, ) Snd liman, bu protestonun
hazrland liman, i) Limana girdii tarih.
Owing to(..............................)satrnda parantezin iinde geminin protesto mektubunu
yazmasna neden olan olay yer alr. Geminin ar hava yemesi ve hasar grmesi, bir yere oturmas
veya atmas gibi. rnein, geminin bir yere oturduunu ve kurtulduunu esinleyelim. Bu durumda
aadaki ibare yer alacaktr:
278
....................owing to my vessel was ground on .................and refloated.............
while I have been sailing nearly to.....................during the voyage.

rnek (II)
Note of Protest
Messrs.:............ Ship :.....................
Berth:.....................
Date :.....................
I hereby give notice that at about .............................................. hours on the
.............................................................. during the Loading/discharging of..................to /
from...........................the following damage occured and tor which I hold you responsible.
Details of Damage:
I request that a joint Survey be held and that, if possible, repairs are completed to my satisfaction
before sailing.
Master of...........................

Yukardaki protesto rnei ise, bir limanda ykleme veya boaltma yapan bir geminin kaptan
tarafndan hazrlanm, gemi veya donanma oluturulan bir zarar veya hasarn bildirilmesi ve
giderilmesinin istenmesi formudur. Yukardaki formun bo yerleri doldurulurken, oluan hasarn ne
olduu ve durumu ile kim tarafndan yaplmsa, ad veya nam yazlr.

rnek(III)
Trk limanlarndan birinde Mahkeme kanal ile Deniz raporu almak iin bavurulan bir geminin
kaptan, Kaptan Raporu denen bir protesto mektubu yazarak olay aklar. Bunu bir rnekle aklayalm.
Kaptan Raporu
Kaptan bulunduum Trk bayrakl......................firmasna ait.................tannma iaretli
............... Net tonluk .............. gemisi ile .............. tarihinde saat .............. de ................. limanndan
.............. ton .................. yklerimle .............. limanna varmak zere hareket ettim.
Gemimde................personel ve.............yolcu bulunmaktayd.
Gemim .....................gn saat............. de .........................mevkiinde seyrederken "karayel
ynnde dokuz kuvvetinde frtna ile" karlam ve tekne, makine ve muhtemelen yklerinde hasar
meydana gelmitir.
Yukarda aklanan nedenle gerekli yer ve zamanda tm hasar, kayp ve dier hususlara kar
btn haklarm sakl tuttuumu ve ibu Kaptan Raporunu iliikteki Seyir jurnalimle birlikte Deniz
Raporu talep etmek zere ilgili mahkeme bakanlna takdim ettiimi beyan ederim.
.............................Gemisi Kaptan
Yukardaki Kaptan Raporunda trnak iinde yazlm bulunan ibare, geminin bana gelen olayn
tanmland blmdr. Olayn tr ne ise, burada aklamas yaplr.

rnek (IV)
NOTICE FOR HIDDEN DAMAGES
Date:
TO: Gentlemen:
in conjuction with the Loading operation between............................................and
...........................................at..............................................'in addition to any individual
(date) (Port)
279
damage reports that may have been furnished, I, Master of the m.v......................, herewith
reserve the right to further claim any hidden damages which could not be seen due to the Loading
process and may be discovered at the of discharge.
Kindly acknowladge receipt of this letter by signing the attached copy.

Very truly yours,
Master m.v...............................
Yukardaki rnek, ulaabilmesinde kuku duyulan bir hasar olasl iin yazlr. Boaltma
limannda kesinleen bir hasar iin geerlidir.

rnek (V)
M /"...................... Date;..............................

NOTICE OF READINESS
Dear Sirs,
This is to notify You that the,good Ship of which I am Master has duly arrived
at...........................on...............................at.................................................hours and is ready to
commence to..............................a cargo of ...................................................... according to conditions
of Charter-Party dated...............................Kindly acknowledge receipt on attached duplicate for my file.

Yours faithfully
Master M / V..........................
received
Notice............................ ..............................
accepted
time to count from: ...............................
Date:.............................

Yukardaki rnek bir Hazrlk Mektubudur.

rnek (VI)
NOTICE
The m.v...............................is employed on time charter to:
Owners and / or vessel are not responsible for any debts or claims resulting from services and /
or supplies ordered by these time Charterers or their agents, and this vessel may not be liened on
account of such actions.
Master m. v...............................
Yukardaki mektup, Sre zerine kiralanm (Time Charter) bir gemi kaptan tarafndan
armatrn kiraclarn yapacaklar herhangi bir sorumluluktan korumak iin nc ahslara verilmek
zere yazlr.
rnek (VII)
NOTICE OF READINESS AND CERTIFICATE OF DELIVERY
Gentlemen:
I Captain .................., Master of the m.v.............................., hereby notify you that my vessel,
lying at..............................., is, as of............hours,.....................in all respects ready to commence
employment under time charter dated ......................................................., and made between
............................. Owners, and .......................,Charterers.
280
The m.v.......................... is hereby delivered on said time charter in accordance with terms,
conditions and exceptions of the governing time charter.
Bunkers on board at time of delivery:..............

Very truly yours,
Master m. v..............................

Agents for Charterers: Agents for Owners:

Yukardaki mektup Sre zerine kiraya verilen bir gemi kaptan tarafndan geminin tesliminde
kiraclara yazlr.
rnek (VIII)
REDELIVERY CERTIFICATE

THIS IS TO CERTIFY THAT the..................., .................Gross Register Tons, ......................Net
Register Tons, now at...............-...................., was redelivered in accordance with the terms, conditions,
and expections of the Charter Party dated .................., at ................. hours, on the............day
of................At the time of re-delivery, vessel had................metric tons of diesel oil
and....................metric tons of gas oil on board.
Vessel was redelivered by..................., Charterers, to..........................Owners.
Damages incurred during the period of the Charter are noted as follows:

Master.................................
As Agents for Charterers As Agents for Owners

Yukardaki mektup, gemi kaptan tarafndan Time Charter sresinin bitiminde gemi geri teslim
edilirken Kiraclara hitaben yazlr.

DENZ NGLZCES
1. KISIM
1. DENZC DL:
Her meslekte olduu gibi, Denizcilikte de ilemler ze! terimler ve ifadelerle aklanr. Bunlardan
pek ounu anlamak iin meslein kapsad bilgileri edinmek yannda,anlamay salayacak ortak bir
dil bulmak gerekir.
Denizcilik konusunda asrlardr sregelen aratrmalar ve uralar eitli uluslara ait bir meslek
dilinin belirmesine sebep olmutur. Kendi denizcilik dilimize baktmzda, denizcilikte ileri uluslarn
dilinden aldmz pek ok terim buluruz. phesiz
Trklerin idaresinde yaam ve kltrlerini benimsemi uluslarn dillerinde de pek ok Trke
denizcilik terimi bulunmaktadr.
20. Asrda uluslar denizcilik konusunda anlamak ve ortak bir dil birlii oluturmak konusunda
hemen hemen ngilizce lisannda birlemilerdir. Bir denizci, dnyann hangi limannda olursa olsun,
gemicilik konusunda yapaca tm ilemlerde ve gnlk hayat iindeki ilerde ngilizce denizcilik
terimlerini ve cmlelerini kullanabilir.
Deniz ingilizcesi dediimiz ve gemicilik mesleindeki ilerde ortak bir anlama dili oluturmak
iin derlenen bilgiler, terimler ve cmleler ancak temel dzeyde ngilizce dil bilgisi bulunan bir denizci
281
iin yararldr. Artk tm eitim kurumlarnda ngilizce lisan temel bir unsur olduundan biz
denizcilerimizin de byle bir temel bilgisine sahip olduklarn) varsayacaz.
2. YNTEMN AIKLANMASI:
Konumada standart Deniz ingilizcesi kullanacak olan Denizci bu amacn
"Please use / I will use the Standart Marine Vocabulary"
(Ltfen kullann / Ben Standart Deniz ingilizcesi terimleri kullanacam)
cmlesi ile karsndakine aklayacaktr.
3. STANDART FLLER:
Standart cmlelerin kuruluunda kullanlacak olan fiiller aada gsterilen kalplar iinde
olacaktr:
4.EMR KP (Imperative):
Verilen emirlerdeki anlam pekitirmek iin daima aadaki kalplar kullannz:
You must Do not Must I?
(Yapmalsn) (Yapma) (Yapmal mym?)
rnekler:
You must enter the Canal. (Kanala girmelisin.)
You do not enter the Canal! (Kanala girme!)
Must I enter the Canal? (Kanala girmeli miyim?)

Bildirme kipi (Indicative) Olumsuz (Negative) Soru (Interrogative)
I require I do not require Do I require?
(htiyacm var) (htiyacm yok) (htiyacm var m?)
I am I am not Am I?
You are You are not Are you?
I have I do not have Do you have?
I can I can not Can I?(is it possible?)
I wish to I do not wish to. Do you wish to?
I will (gelecek) I will not. (Gelecek)
You may You need not. May I? (Msaade)
There is There is not. Is there?

5. YANITLAR:
Sorulan sorunun yantnn olumlu olmas durumunda cevap. YES olacaktr.
Sorulan sorunun yantnn olumsuz olmas durumunda cevap: NO olacaktr.
stenen bilginin hemen verilmesi mmkn olmayp fakat ksa bir sre iinde ulatrlacaksa
cevap: STAND BY olacaktr.
stenen bilginin verilmesi olanaksz ise cevap: NO INFORMATION olacaktr.
Alnan mesaj anlalamamsa yant:: SAY AGAIN olacaktr.
Alnan mesajn anlalamamas durumunda yant: MESSAGE NOT UNDERSTOOD olacaktr.
6. ACELE (ACL) MESAJLAR? (Urgent Messages):
MAY DAY : Radyo veya VHC konumalarnda tehlike, emniyet,
PAN : acil mesaj verilmelerinde kullanlr. Geni bilgi iin
SECURITE : Denizde Can kurtarma blmne baknz.
ATTENTION : Acil bir mesajn banda dikkati ekmek iin kullanlr.


7. ETL TERMLER.
What is your name (and call sign)? - Adnz (ve ar iaretiniz) nedir?
282
How do you read me? - Beni nasl anlyorsunuz (iitiyorsunuz)?
Bad : Sizi kt iitiyorum
I read you Poor : Sizi zayf iitiyorum
Fair :Sizi gzel iitiyorum
Excellent: Sizi fevkalade iitiyorum
Stand by on Channel ...........: Kanal........de bekleyiniz.
Change to channel.......:...Kanala geiniz.
I can not read you (Pass your message through vessel ....)(advice try channel ....) Sizi
iitemiyorum (mesajnz...... gemisi yardmyla geiniz) (...... Kanal deneyiniz).
I can not understand you (Please use International Code of Signals)
Sizi anlamyorum. (Ltfen Uluslararas aret kitab kodu kullannz)
I am passing a message for vessel ......... (........ gemisi iin mesaj veriyorum) Correction ....
(....nn dzeltimi)
I am ready (not ready) to receive your message.(Mesajnz almaya hazrm / hazr deilim).
I do not have channel...Please use channel ... (...Kanalm yoktur. Ltfen ... kanaln deneyin).
8.TEKRAR ETMEK :
Herhangi bir mesajn bir blm iyi anlalmaz ise; REPEAT kelimesi kullanlarak bu ksmn
tekrar istenir. rnein, You will load 163 repeat 163 tons bunkers. (Burada rakamlarn doru
anlalmas iin yeniden sylenmesi istenmektedir)
9. MEVK (Position):
Bir mevki bildirilmesinde ayr ayr kelimelerle derece, dakika, Kuzey, Gney, Dou veya Bat
bildirilecektir.
rnek: There are Salvage operation in position 15 degrees 34 minutes north, 61 degrees 29
minutes west. (15 derece 34 dakika kuzey, 61 derece 29 dakika bat mevkiinde kurtarma operasyonu
vardr). Your position is 137 degrees two point four miles from Matapan Lighthouse. (Mevkiiniz Matapan
fenerinden 137 derece, iki nokta drt mil uzaktadr).
10. ROTALAR (Courses):
Rota deerleri daima hakiki kuzeyden itibaren saat yelkovan ynnde 360 derecelik birimler
iinde aklanacaktr.
11. KERTERZLER
Nispi kerterizler hari olmak zere daima Rotann aklanmasnda belirtildii ekilde
aklanacaklardr. Bununla beraber bir kerteriz dardaki iaretten (maddeler veya gemiden olmak
zere aklanabilir.
rnek: The Pilot boat is bearing 215 degrees from you.
Pilot motoru sizden 215 derece kerterizindedir.
12.NSP KERTERZLER:
Nispi kerterizler gemi pruvasnn sancak ve iskele tarafndan doru olmak zere ifade edilirler.
rnek: The buoy is 030 degrees on your Port bow.
amandra iskele omuzluunda 030 derecededir.
13. MESAFELER (Distance) :
Deniz mesafeleri deniz mili ve gomina (cable) olarak ondalklarna kadar aklanmaldr.
14.SRAT (Speed):
Genellikle baka bir anlamda kullanlmyorsa, srat knot olarak ondalklar ile aklanmaldr.
15. SAYILAR (Numbers):
Herhangi bir konuda aklanmas gereken saylar tek tek aklanmaldr.
rnek: 150= One Five Zero (Bir be sfr) 2.5 = Two point five (ki nokta be)
16. ZAMAN(Time):
283
Zaman 24 saatlik blmlenmeye gre (rnein 07 veya 19) ve GMT, ZT veya LT olmas
durumunu niteleyen cmlelerle aklanmaldr.
II. KISIM SZLK
Anchor position: Geminin demirleyebilecei yerin mevkii.
Calling in Point (C.I.P.): (Way Point'e baknz).
Correction: Haberlemede yanl verilen blmn dzeltimi.
Deep water route: Belirtilen bir blgede kontrol edilmi ve aklanan su derinliini kapsad
denenmi derin su izi.
Dragging (of anchor): Geminin zerindeki kuvvetlerin baskn olmas nedeniyle demirinin deniz
dibinde srklenmesi.
Dredging anchor: Geminin kontrol altnda tutularak demirinin dipte srklenmesi (taranmas).
Draught: Geminin yzd su hattndan karinesine olan mesafe. Su ekimi.
Establish: Servise konulmu ... mevkiinde kurulmu.
E.T.A.: Tahmini var zaman.
E.T.D.: Tahmini kalk zaman.
Fairway: Bir su geidinin seyre elverili blm.
Fairway speed: Bir su geiinde zorunlu srat.
Foul (anchor): Demirin kendi zincirine dolamas veya bir yere taklmas.
Foul (Propeller Pervanenin bir balk ana veya baka bir engele dolanmas.
Height: Geminin su yzeyinden itibaren en yksek yerinin uzunluu
Mark: Gemi dnda bir noktann belirli bir konumu ve grevi olmas ve bunun seyirde
kullanlmas durumunda verilen isim.
Seperation Zone veya Line: Deniz trafiinin iinde sadece bir ynde yapld blgeyi ayran
alanlar, izgiler ve iaretler.
Track: Belirtilen iki mevki arasnda yol alrken izlenmesi gerekli rotay belirleyen
iaretler.















ek. I. Bir geminin kubak grnnde eitli blmlerin ngilizce isimleri.

Traffic: Gemilerin hareketi.
Traffic seperation scheme: Birbirine kart ynlerde gemi seyir hareketi olan blgelerde
bunlar birbirinden ayran iaret veya izgiler veya uyanlar.
Vessel crossing: Bir geit veya trafik blgesinde enine geen gemi.
Vessel invard: Denizden doru limana gelen bir gemi.
Vessel leaving: Bir rhtm veya iskeleden ayrlmak zere olan gemi.
284
Vessel outwart: Limandan dar ak denize veya demir yerine doru seyretmekte olan bir
gemi.
Vessel turning: Rotasnda byk bir sapma yapan bir gemi. Bunu bir yere demirlemek, bir
rhtma yanamak veya bir yere gitmek iin yapabilir.
Waypoint: Bir geminin konumunu belirlemek iin bulunduu yerde belirttii bir
iaret veya yer.
III. KISIM
DENZ NGLZCESNDE KULLANILAN ETL DEYMLER
1. SEYR N TEHLKELER; HBARLAR, YARDIM:
hbarlar: (Warnings)
Submerged wreck ahead of you
You are Running into danger
Risk of collision imminet
Bridge will not open


Tehlikeye doru gidiyorsunuz: nnzde grnmeyen bir le var
Yakn bir atma tehlikesi mevcut
Kpr almayacaktr.
Dangerous obstruction or wreck reported at...
... mevkiinde bildirilen tehlikeli bir engel mevcut (veya batk)
Unknown object(s) in position...
... mevkiinde bilinmeyen bir engel(ler) mevcut

To alter course to starboard
it is dangerous : To alter course to port
To approach close to my vessel

Rotanz iskeleye almanz
Rotanz sancaa almanz Tehlikelidir.
Gemime ok yakn gemeniz
Vessel... is aground in position...
... gemisi ... mevkiinde karaya oturdu.
Vessel... is on fire in position... ... gemisi ... mevkiinde yanyor.
Large vessel leaving. Keep clear of approach channel. Byk gemi limandan ayrlyor. Kanal
azn neta tutunuz.
Go to emergency Anchorage. Emercensi demirleme yerine gidiniz.
Your navigation lights are not visible. Seyir fenerleriniz grnmyor.
You are going to run aground.
Karaya oturacak ekilde seyrediyorsunuz.
Keep clear (I have a long tow) (You are crossing my nets)
Benden neta bulunun. (Uzun yedek ekiyorum) (Alarmn zerinden geiyorsunuz)
Yardm: (Assistance)
I need help (I am sinking) (l am on fire) (I have been in collision) (l am aground)
Yardma ihtiyacm var (Batyorum) (Gemim yanyor) (Gemim att) (Karaya oturdum)
I am on fire and have dangerous cargo on board.
Gemim yanyor ve gemimde tehlikeli yk var.
I an on fire (in the engine room) (in the hold / tank) (in the accomdation)
Gemimde yangn (makine dairesindedir) (Ambarda / tanktadr) (Personel yaam yerlerindedir)
285
I have lost a man overboard (at...) Please help with search and rescue.
... mevkiinde denize gemimden adam dt. Ltfen bulmama ve kurtarmaya yardm ediniz.
What is your position ?
Mevkiiniz neresidir?
What asistance is required?
stenen yardmn nitelii nedir?
I require a life boat / Helicopter / Medical assistance.
Helikopter / Can filikas / Tbbi yardm istiyorum.
I am coming to your assistance.
Yardmnza geliyorum.
I expect to reach you at... hrs.
... saat iinde size ulaacam sanyorum.
Is it safe to fire a rocket?
Roket atelemek iin gvenli midir?
Please take command of search and rescue.
Ltfen aramak ve kurtarma iin kumanday stleniniz.
Assistance is not / no longer required. You may proceed.
Artk yardm ihtiyac kalmamtr. lerleyebilirsiniz.
2. DEMRLEMEK (Anchoring):
I am anchored at...
... de demirliyim, (demirledim)
I am heaving up anchor.
Demirimi vira ediyorum.
My anchor is clear of the bottom.
Demirim dipten koptu.
You can / must anchor (at... hours) (in ... position) (untill pilot arrives)
(...saatte) (... mevkiinde) (Klavuz gelene kadar)
Demirleyebilirsiniz / demirlemelisiniz.
Do not anchor in position... ... mevkiinde demirlemeyin.
Anchoring is prohibited.
Demirlemek yasaktr.
I will anchor at...
... de / da demirleyeceim.
Vessel... is at anchor at...
... gemisi ... de / da demirlemitir (demirdedir).
A re you dragging / dredging anchor?
Demiriniz taryor mu?
Do not dredge anchor.
Demir taratmaynz.
You must heave up anchor.
Demiri vira etmelisiniz.
You must shorten hour cable to ... shackles.
Zincir kablonuzu... kilide kadar almalsnz.
M y anchor is foul.
Demirim bir yere takld (neta deil).
You must anchor in a different position.
Baka bir yerde demirlemelisiniz.
Yon must anchor clear of the fairway.
286
Geidi neta tutacak yerde demirlemelisiniz.
What is the anchor position for me?
Demirleyeceim yer neresidir?
Yon have anchored in the wrong position.
Yanl yere demirlediniz.
I have lost my anchor and buoyed it in position.....
... mevkiinde demirimi kaybettim ve yerini amandraladm.

3. VARI, YANAMAK VE HAREKET(Arrival, Berthing and Departure):
Where do you come from / What was your last port of call?
Nereden geliyorsunuz / Son hareket limannz hangisiydi?
W hat is your ETA / ETD from...
... den / da var zaman / hareket zamannz nedir?
My ETA at ... is ... hours.
... iin var zamanm ... saattir.
What is your destination?
Gideceiniz liman hangisidir?
My destination is... Gideceim liman ... dr.
What are my berthing / docking instruction?
Yanama talimatm nedir?
Your berth is / will be clear at... hours.
Rhtmnz ... saatinde netadr / neta olacaktr.
You will berth at...
... rhtmna yanaacaksnz.

May I enter?
Girebilir miyim? (Limana veya rhtma)
You may enter at... hours.
Saat ... de girebilirsiniz.
Is the any other traffic?
Herhangi bir trafik (gemi hareketi) var m?
There is a vessel is leaving / turning / berthing.
Rhtmdan ayrlan / dnen / rhtma yanaan bir gemi var.
Your orders are / changed to ...
Sizin talimatlarnz unlardr / ...'e deitirilmitir.
Are you underway? zerinizde yol var m?
I am underway. zerimde yol var.
I am making way through the water.
Gemim ilerlemektedir. (Makine almad halde yol yapmaktadr)
I hav e / do not have steerage way.
Dmen dinleme sratim var / yok.
Let go head / stern / spring / towing line.
Ba / k / spring / yedekleme halatn fora edin.

4. ROTA (Course):
What is your course?
Rotanz nedir?
My course is...
287
Rotam ... dr.
Your course is correct.
Rotanz dorudur.
What course do you advise?
Hangi rotay nerirsiniz?
Advise you make course ...
... rotasn tutmanz neririm.
Advise you keep your present course.
Bulunduunuz rotada ilerlemenizi neririm.
You are steering a dangerous course.
Tehlikeli bir rotada ilerliyorsunuz.
I am keeping my present course.
Bulunduum rotay izliyorum.
I can not keep my present course.
Bulunduum rotay artk izleyemem.
I am altering course to
Rotam ...'e alyorum (eviriyorum).
Advise you alter course to...
Rotanz ...'e almanz (evirmenizi) neririm.

5. SU EKM VE YKSEKLK (Draught and Height):
What is your draught?
Draftnz (su ekiminiz) nedir?
My draught is ...
Draftm ... dr. (metre veya feet)
What is your draught forward / af t?
Ba / k draftnz nedir?
Do you have any list?
Geminizde herhangi bir baylma (meyil) var m?





















ek. 2. Bir geminin Su ekimi ve Ykseklik ingilizce terimlerinin enine kesitinde gsterilmesi.
I have a list to port / starboard of... degrees.
Gemimde iskele / sancak tarafa ... derece baylma vardr.
Maximum permitted draught is...
288
Msaade edilen en yksek draft ... dr.
What is your freeboard?
Fribordunuz nedir?
What is your height?
Yksekliiniz nedir? (Su hattndan yukarya mesafe)

6. KANAL VE HA VUZ LEMLER (Canal and Lock Operations):
Request details of commencement of transit / convoy.
Konvoy / transit gei iin talimatlar (detaylar) bekliyorum.
You will join convoy ... at... hours.
Konvoya ... de / da ... saatinde katlacaksnz.
I can not join convoy ... Because...
... konvoyuna katlmyorum, nk ...
Transit will begin at... hours...
Transit gei ... de / da ... saatinde balayacak.
Transit / convoy speed is ... knots.
Transit gei / Konvoy srati ... knot olacaktr.
You must close up on vessel ahead of you.
nnzdeki gemiye yaklamalsnz. (Yaklamak zorundasnz)
What time can l enter the Canal / Lock?
Kanala / Havuza ne zaman girebilirim?
You must wait for lock clerance untill... hours.
... saate kadar havuzun elverili olmasn (ykselmesini) beklemelisiniz.

7. MANEVRA (Maneuvering):
I am altering m\ course to port / starboard.
Rotam iskeleye / sancaa deitiriyorum.
I am going astern.
Tornistan gidiyorum.
What are you intentions ?
Amacnz nedir?
Keep well clear of ine.
Benden yeteri kadar ak durunuz.
I wish to overtake ...
...'e yetimek istiyorum. (Geriden gelen gemi tarafndan)
You may overtake ...
...'n / na yetiebilirsiniz.
I am not under command.
Gemim kumanda dinlemiyor.
I am maneuvering with difficulty. Keep clear of me.
Glkle manevra yapyorum. Benden neta durunuz.
Advise you stop engines,
Makinelerinizi durdurmanz neririm.
I will stop engines.
Makineleri durduracam.
Do not pass ahead / astern of me.
Benim pruvamdan / k tarafmdan gemeyiniz.
Wait for ... to cross ahead of me.
289
nmden aykr gemek iin ...'n bekleyiniz.
W ait for ... to clear ...
... den / dan neta olmak iin .. .'n bekleyiniz.

8. KILAVUZLUK (Pilotage):
I require a pilot.
Bir klavuz istiyorum.
Do you require a pilot?
Bir klavuz istiyor musunuz?
Is the pilot boat on station?
Klavuz motoru istasyonda mdr?
Where can I take pilot?
Klavuzu nereden alabilirim?
Yon can take pilot at point...
Klavuzu ... mevkiinde alabilirsiniz.
At what time will the pilot be available?
Klavuz ne zaman alnabilir?
Is Pilotage compulsory?
Klavuzluk mecburi midir?
You may navigate by your self or wait for pilot at...
Kendiniz seyredebilirsiniz veya ... de / da klavuz bekleyebilirsiniz.
Pilot is coming to you.
Klavuz size geliyor.
Pilot boat is approaching your vessel.
Klavuz motoru geminize yaklayor.
You must rig pilot ladder on port /starboard side.
Klavuz armhn iskele / sancak bordaya hazrlamalsnz.
Pilot ladder is rigged on port / starboard side.
Klavuz armh iskele / sancak bordada hazrland.
You must rig gangway combined with pilot ladder.
Klavuz armhn borda iskelesi ile beraber hazrlamalsnz.

9. MEVK (Position):
What is your position?
Mevkiiniz neresidir?
Your / my position is ...
Sizin / benim mevkiim ... dr.
Your position is ... degrees ... miles from...
Mevkiiniz ... den ... derecede ... mil uzaklktadr.
What is your present position, course and speed?
Halihazrdaki mevkiiniz, rotanz ve sratiniz nedir?
What is the course to reach you?
Size ulamak iin gerekli rota nedir?
Do not arrive at... before ... hrs.
... noktasna ... saatten nce varmaynz.
My position has been obtained by radar / decca / Satellite.
Benim mevkiim radarla / dekka ile / Satellit ile konulmutur.

290
10. SEYR LE ALAKALI KAZLAR (Navigational Warnings):
There is a dangerous wreck / rock / shoal in position ... marked by ...
... mevkiinde ... ile markalanm le / kaya / slk" tehlikesi mevcuttur.
There is drifting mine reported in position...
Mevkiinde srklenen mayn rapor edilmitir.
There is a gas leakage in position...
... mevkiinde gaz kaa var.
There are pipe lying / cable-laying operation in position...
Mevkiinde kablo / boru deme ileri var.
There are tankers transferring in position...
... mevkiinde tanker boaltm var.
There is a vessel with difficult tow on passage.
Geitte glkle yedekleme yapan gemi var.
Abnormal low tide expected in ... around ... hours.
... mevkiinde ... saatleri civarnda anormal gelgit bekleniyor.
Vessels are advised to keep clear of / avoid this area.
Gemilerin ... den uzak bulunmas / ... den saknmas nerilir.

11. SRAT (Speed):
W hat is your present / full speed?
Hali hazrdaki / tam sratiniz nedir?
W hat is your full maneuvering speed?
Tam manevra sratiniz nedir?
You are proceeding at a dangerous speed.
Tehlikeli bir hzla yaklayorsunuz.
Fairway speed is ... knots.
Geit iin srat... knottur.
You must reduce speed.
Sratinizi azaltmalsnz.
You must increase speed.
Sratinizi arttrmalsnz.
You must keep your present speed.
zerinizdeki sratinizi muhafaza etmelisiniz.
What speed do you advise ?
Hangi srati tavsiye edersiniz?

12. GELGT VE DERNLK (Tide and depth):
What is the tide?
Gelgit nedir?
The tide is rising.
Gelgit sulan ykseliyor.
The tide is falling.
Gelgit sular alalyor.
The tide is slack / with you / against you.
Gelgit sizinle / size kar / dktr.
The tide/current is ... Knots at...
... mevkiinde gelgit / aknt srati knottur.

291























ek. 3. Bir geminin balanmasnda kullanlan palamar halatlarnn ve balamada kullanlan yerlerin ingilizce isimleri.
Tide is setting in direction ...
Gel git ... ynnde akyor.
Is there sufficient depth of water?
Elverili (yeterli) bir su derinlii var m?
My draught is ... metres. When can I enter / pass?
Draftm ... metredir. Ne zaman girebilir / geebilirim?
13. RMORKR (Tugs):
I require a tug.
Bir rmorkr istiyorum.
How many tugs must be taken by my ship?
Gemime ka tane rmorkr almalym?
Where will tug meet me?
Rmorkr beni nerede bekleyecek?

14. HAVA (Weather):
What is the weather forecast for area...
... blgesi iin hava raporu nedir?
What is the wind direction and force / speed for area...
... blgesi iin rzgr yn kuvveti / hz nedir?
Is the wind expected to change?
Rzgrn deiecei bekleniyor mu?
The wind force / speed expected to increase/decrease at...
... blgesinde rzgr kuvveti / sratinin oalaca / azalaca bekleniyor.
What is the visibility at...?
...'de gr mesafesi nedir?
Visibility is reduced by fog/rain/snow/dust.
Gr mesafesi sis/yamur/kar yznden azald.
292
What is the state of the sea at...
... de denizin durumu nedir?
There is a sea / swell of height... metres.
... metre yksekliinde denizler / dalgalar var.
Are sea condition expected to change within the next... hours?
Sonraki ... saat iinde deniz durumunun deimesi bekleniyor mu?
Are there any ... warnings in operation for ...
... de almak iin herhangi bir ... tehlikesi ihbar var m?
What is the latest Information about storm?
Frtna hakknda en son bilgi nedir?

15. BALIKILIK (Fishing):
Navigate with caution. Small fishing boats are within ... miles of me.
Dikkatli seyredin. Kk balk tekneleri benden ... mil uzaktadr.
Is there fishing gear ahead of me?
Ba tarafmda balk alar var m?
There are nets with buoys in this area.
amandra ile markalanm balk alar mevcuttur.
Fishing in this area is prohibited.
Bu blgede avlanmak balklk) yasaklanmtr.

IV. KISIM
GEMNN KML
Geminin ismi (Name of the vessel)
Tam boy (Length O.A.)
Derinlik ( Depth)
Milliyeti (Nationality)
Tekne numaras (Hull No.)
Sahibi (Owners)
Klas durumu (Classification Society)
Panama kanal tonaj (Panama canal
tonnages)
Svey kanal tonaj (Suez canal tonnages)
ar iareti (Call sign)
Genilik (Breath)
Yaz su ekimi (Summer draft)
Yapmclar (Builders)
Yapm tarihi (Date built)
Teslim tarihi (Date of Delivery)

Yaz fribordu (Summer Freeboard)
Gros tonaj (Gross tonnage)
Bo deplasman (Light Displacement)
1 cm batrma tonu (T.P.C.)
Balya kapasitesi ( Bale Capacity)
Sv yk kapasitesi (Liquid Capacity)
Ana makine tipi (Main engine Type)
Yakt kapasitesi (Bunker Capacity)
Servis srati (Service speed)
Dakikada pervane devri (Revs. per min.)
Demirlerin arl (Anchors weight)
Yedek demir (Spare anchor)
Zincir kablo kutru (Cable size)
Net tonaj (Net tonnage)
Dedveyt (Deadweight)
Tatl su batma pay (F.W. Allowance)
l cm trim momenti (M.C.T.1.C.)
Dkme yk kapasitesi (Grain Capacity)
Souk yk kapasitesi (Refrigerated cap.)
Kazanlarn tipi (Boilers Type)
Gnlk sarfiyat (Daily consumption)
Ana makine gc (Main engine out put)
Dmen donanm tipi (Type ot steering gear)
skele (port) Sancak (Stb.)
Aknt demiri (Stream Anc.)
Can filikalar (Life boats) says Can sallar (life rafts) says
293
Filika boyutlar (Life boat dimensions) Her fi l ika kapasitesi (Cap. per boat)
Her cansal kapasitesi (Cap. per life raft) Matafora tipi (Davit Type)
Can simitleri says (No of lifebouys)
Yangn sndrcler says ve kapasiteleri (Fire extinguishers no. and Cap.)
Tipleri (Types): Soda-asitli (Soda / Acid)
Kpkl (Foam) Toz (Dry powder)
Karbondioksitli (CO2)
Yangn hortumlar says ve ls (Fire hoses no. and size)
Yangn maskesi aleti tipi (Breathing Appar.)
Palamar halatlar (Mooring ropes)
Bitkisel lif halatlar (Natural fibre)
Sentetik lif halatlar (Synthetic fibre)
elik tel halatlar (Wires)
Yedekleme halat (Towing spring)
Bumbalar ve kreynler says ve SWL (Derrick / cranes no. and SWL)
Vinlerin tipi (Winches type)
Yk pompalar says ve gleri (Cargo pumps no. and Types)
Parakete tipi (Log type)
Radar tipi (Radar type)
Mknats pusla tipi (Magnetic Compass type)
Cayro tipi (Gyro type)
VHF ve RT tipi
Elektrikli iskandil aleti tipi (Echo Sounder type)
Geminin Tescil belgeleri (Registration Certificates):
a) Prov. Cert. (Issued on: ..., Valid until: ...)
b) Perm. Cert.
Geminin klas sertifikalar (Classification):
a) Certificate of Class (Hull) - Tekne
b) Certificate of Class (Machinery) - Makine
Geminin kanuni sertifikalar ile Konvansiyonlara gre bulundurulmas gerekli teki sertifika ve
dokmanlar (Statutory Certificates and other documents) :
1 )Certificate of Registry
2) Safety Construction Certificate
3) Safety Equipment Certificate
4) Safety Radio Telegraphy Certificate
5) Safety Radio Telephony Certificate
6) International Load Lines Certificate
7) IOPP Certificate
8) Deratization Certificate
9) Radio Station Licence
10) USCG Financial Responsibility (Water Pollution) Certificate.
11) Quadrennial Cargo Gear Certificate.
12) Annual Cargo Gear Certificate.
13) Fixed CO2 Installation Certificate.
14) Life raft examination Certificate
15) Fixed Foam Installation Certificate,
16) Portable Fire Extinguishers Certificate.
17) Tonnage Certificate ( 1969)
294
18) Flag Tonnage Certificate
19) Suez Canal Tonnage Certificate
20) Panama Canal Tonnage Certificate.
2 l) Minimum Manning Certificate
22) Class Approved Trim & Stability Loading Manual.
23) Class Approved Grain Loading Manual (ncluding addendum for Untrimmed end)
24) Solas Training Manual
25) Ship board Oil Pollution Emergency Plan.
26) Official Log Book.
27) Oil Record Book
28) Confidential Instructions to Master (Hizmete zel gizlilik dereceli Kaptan Talimat)
29) Ship board Management Manual for ISM CODE
30) Up-To Date Charts for Intended Voyage.
31) Up To- Date Pilot Books for lntended Voyage.
32) Up To Date Light Lists
33) Compass Observation Book
34) Compass Deviation Curve.
35) Chronometer Rate Book
36) DF Deviation Curve.
37) Notice To Mariners
38) Mariners Handbook.
39) Guide to Port Entry.
40) IMO Mersar Manual.
4 l ) International Code of Signals.
42) ICS Guide To Helicopter / Ship Operations.
43) SOLAS 74/78 Protocol & 81/83 Amendments Consolidated
44) MARPOL 73/78 Consolidated 1991 Edition.
45) IMDG Codes (1992) Relevant To The Vessel + IMDG Supplement.
46) IMO Cargo Code Books Relevant To The Vessel.


GEM SURVEY KILAVUZU
Bir gemi; ilemleri ve organlar eitli sebepler yznden ilgililer, kanuni temsilciler veya
bununla ilgili menfaatleri asndan nc ahslar tarafndan denetlenmek (Survey) iin daima ak
ve hazrlkl olmaldr. Denetlenme ilemleri eitlidir ve bunlarn belirli srelerde yaplanlar ile
gerektii zaman yaplanlar ayr ayr zellik tarlar.
Denetleme ve kontrol (Survey) ilemleri genellikle ingilizce olarak sorularn sorulmas ve
cevaplarnn gzlemlenerek saptanmas eklinde olur. Aadaki blmlerde, bir geminin bana
gelebilecek eitli Survey ilerinin klavuz aklamalar eklinde gerekli bilgileri verilmitir.
I- Havuz Surveyi (Drydocking Survey):
Bir geminin havuzlanarak aada belirtilen ksmlarnn gzden geirilmesi ilemidir. eitli
amalar iin yaplabilir. Genel olarak gemilerin periyodik klas kontrollerinde veya gemi alm-satm
ilemleri srasnda yaptrlr. Geminin bir yere oturmas gibi zel durumlarda da yaplabilir.
Bottom- Geminin Karinesi
Bottoming Belt / Wind and Water Strakes - Karine st kua/ Kaplamalar
Topsides- Su zeri borda kaplamalar
Anchors and Chains- Demirler ve zincir kablolar
Sea strainers- Deniz szgeleri
295
Sea valves- Deniz valflar
Bilge keels- Yalpa omurgalar
Cathodic protection- Katodik korunma dzeni
Tailshaft weardown - Pervane aft anmas
Tailshaft drawn / rewooded - Pervane aft ekilmesi / szdrma yaplmas
New tailshaft clerance - Yeni aft klerensinin alnmas
Rudder Pintle clerance - Dmen inecikleri klerensinin alnmas
Stern frame / Rudder horn - Dmen bodoslamas paralan ve dmen kvrm
Thickness determination - Sa kalnl kontrol
Plating renewals - Kaplama sa deitirme
D.B. tanks (testing, examinations) - Balast tanklar test ve kontrol
Propeller - Pervane kontrol
Painting - Karine ve borday boyama
Coats appliced - Srlen boya kat says
Method of Application - Boya srme yntemi (Brush: Fra, Roller. Dner fra, Sprey:
Pskrtme)
Weather conditions- Havuzlama srasndaki hava artlan
Load line markings /draft marks - Ykleme markalan / draft markalan izimi.
II- Pervane aft Surveyi (Tailshaft Survey):
Geminin havuzland srada yaplr. Periyodik olarak yaplmas zorunludur. Eer gemi bir
yere oturmu veya srtnm ise, yeniden yaplr. Gemi alm ve satm srasnda da istee bal
olarak yaplabilir.
Last Survey - Geen aft surveyi tarihi
Tailshaft weardown - Pervane aft anmas
Lignum vitae / White metal - aft evresindeki beyaz metalin durumu
Fore and / or Aft bushes - Ba ve / veya k zvanalar (burlar)
Top and / or bottom - aft st ve / veya altnn durumu
Crack detected (magnaflux test)- atlaklk kontrol
Key / Keyway / Cone - aft siilinin, yuvasnn ve yolunun durumu
Bronze line- Bronz laynerin durumu
Tail shaft reinstalled - aft yerine yerletirme
Markings - Markalama
Tail shaft renewed - aft yenilenmesi
Stern gland packing - K taraf salmastra yerletirme
Next due date - Sonraki aft Survey tarihi
III- Gvenlik Donanm Surveyi (Safety Equipment Survey):
Geminin can kurtarma donanmnn ve aygtlarnn kontrol edilmesi ve bununla ilgili
sertifikann verilmesidir. Gemi iin nemli ilemlerden bir tanesi olup, kanuni merciler tarafndan
istendii zaman da yaplabilir.
Life saving appliances provided for ..... persons
Can kurtarma donanmlar .... kii bana salanmtr.
Rowing / motor life boat port side for .... persons
skele taraf krekli / motorlu can filikas.......... kiilik salanmtr.
Inflatable life rafts for.... persons ier can sallar .... kiilik
Lifebouys (minimum of 8 required)
(En az 8 adet olmas gerekli) Can simitleri
Life jackets (1 per person with whistle)
Her kiiye l adet olmak zere ddkl Can yelekleri
296
Stability data on board according to 1966 Load Line Convention 1966 Ykleme Hatt
konvansiyonuna gre gemi denge verileri
Particulars of Stability data provided
Denge bilgileri (belirli yklemeler ait) salanmtr
Line throwing appliances with 4 rockets and lines 4 roketli ve salvolu halat atma aparat
12 prachute distress signals - 12 adet paratl tehlike iareti
Fire Pump in Engine Room - Makine dairesi yangn tulumbas
Emergency Fire Pump - Acil durum yangn tulumbas
Hydrants - Yangn musluklar
Hoses with nozzle for each Her biri iin nozul bulunan yangn hortumlar
Box containing 10 cu.ft. of sand with scoop or 2 gallon foam fire ext.
Krekleri ile birlikte 10 feet kp kum bulunan kutu veya 2 galon kpkl minimaks (0.28 m3
kum - 7.57 litre kpk)
Portable fire extinguishers - Portatif minimakslar
l spare charge for each fire extinguisher
Her minimaks iin bir doldurumluk yedek malzeme
Fixed fire smothering system (Give number, capacity and location of CO2 cylinder
Sabit yangn sndrc sistem (saysn, kapasitesini ve her CO2 silindirlerinin yerini bildirin)
Location of control valves - Kontrol vaflerinin yerleri
Audible warnings of release of gas Zehirli gaz (duman) bildiren sesli alarm
Vent.fans - Havalandrma fanlar
F.D. fans - F.D. fanlar
O. F. transfer pump - Ya, yakt aktarma pompalan
O.F. units - Ya ve yakt niteleri
O.F, tank-valves Ya ve yakt tank valflar
Following can be closed from out side the space concerned:
Aadakiler bulunduklar blmelerin dndan kapatla bilinmelidir.
Ventilators - Fanlar, Funnel annuler spaces - Yuvarlak baca blmleri
Skylights - Lumbuz lar, Doorways - Geitler, Tunnel Doors - Tnel kapaklar
Hydrants - Yangn musluklar
Hoses with nozzle for each (ne kse far each 100 foot length of vessel and one spare)
Nozullu yangn hortumlar (Gemi boyunu her 30.50 metresi iin bir adet ve bir yedek hortum
olmak zere)
International Shore Connection (Can be used either side of vessel)
Uluslararas Sahile birleme donanm (Geminin her iki bordasndan kullanlacak ekilde)
Portable extinguisher- Portatif minimakslar
Firemen's outfits - Yangn elbisesi ve donanm
Fire control plans provided - Yangn kontrol planlan
Lifebouys with lights and smoke signals and quick release
Ikl ve duman iaretli can simitleri ve abuk kurtarma donanm
Lifebouys with self-igniting lights - Kendinden kl can simitleri
Lifebouys with 15 fathoms buoyant lifeline
15 kula can halat bulunan can simitleri
Pilot ladders - Klavuz armhlar
Embarkation ladder for each life boat- Her can filikas iin gemiyi terk armh
Means of preventing discharge of water into life boats
Can filikalarna su dolmasn nleyen korunaklar
Muster Lists posted up - Role cetvelleri (eitli yerlerde asl)
297
warnings System for abondoning vessel - Gemiyi terk etme sistemi
Adequite lighting for launching positions - Mevkilere gemek iin yeterli aydnlatma
Source and position of power for emergency lighting
Emercensi (acil) aydnlatma gcnn yeri ve kayna
Lights and Sound signals - Ik ve seda iaretleri
Daylight signalling lamp - Gn sinyal (iaret) lambas
Forecastle bell - Ba kasara kampanas
Fog-horn, gun, whistle / siren - sis dd, gong, ddk / siren
3 black ball shapes (2 feet dia).
Her biri 2 feet (0.61 m) apnda 3 siyah alamet
1 black diamond shape (2 feet dia.)
Bir adet siyah 2 feet apnda ift ters koni alamet
life boat Portable radio - Portatif can filikas radyosu
Life boat Equipment -Can filikas malzemesi
(Malzeme listesi SOLAS tarafndan yaynlanan malzemelere gre kontrol edilecektir)
IV- Ykleme Surveyi (Draft Survey):
Bir geminin ba ve k draftlarna bakarak ne kadar yk yklediini hesaplamak iin
bavurulan bir kontrol yoludur. Bu konuda Geminin Dengesi blmnde daha fazla bilgi ve rnek
verilmitir. Aada ise, gemiye gelen surveyorun isteyecei ve yapaca bilgilerin ve kontrollerin bir
sralamas verilmitir.
Draft (Su ekimi) Load (Ykl) Light (Bo)
Fwd (Ba)
Aft (K)
Mean (Ortalama)
Amidship (Gemi ortas)
Port (skele)
Stb (Sancak)
Mean (Ortalama)
Mean of Means - Ortalamalar ortalamas
Displacement - Deplasman (Maimahre)
Density - Tuzluluk
Displacement corrected for density - Tuzluluk dzeltimi yaplm deplasman
Displacement corrected for stores, fuel, etc - Arlklar, yakt vb. dzeltimi yaplm deplasman
Load Displacement - Ykl deplasman
Light Displacement - Bo deplasman
V- Genel Durum Surveyi (Condition Survey):
Bir gemi Kulp Sigorta iin ba vurulduunda bulunduu yerdeki sigorta muhabirinin
gnderecei bir surveyor tarafndan aada aklanan hususlarda kontrol ve denetimden geirilir.
Bazen geminin listede belirtilen konulardan bazlarnda eksii bulunduu saptanr. Gemiye verilen bir
sre iinde, baka bir limanda yeniden Survey edilmek zere bu eksiklerin giderilmesi istenir.
Shell plating - gemi kaplama salarnn durumu (skele, sancak vs.)
Forecastle deck - Ba kasara gvertesi
Main deck forward - Ana gverte ba taraf
Main deck aft - ana gverte k taraf
Poop deck - K kasara gvertesi
Bulwarks / rails / stanchions - Kpete / vardevela / punteller
Tonnage openings - Tonaj akl
Forecastle bulkhead - Ba kasara blme perdesi
298
Amidship bulkhead aft - Vasat k blme perdesi
Deck machinery - Gverte makineleri
Pipes on deck - Gvertede bulunan borular
life rafts - Can filikalar
Accomdation - Personel yerleri
Officers - Gemi zabitleri
Crew - Gemi tayfalar
Air Conditioning - Havalandrma sistemi
Main pump rooms - Ana pompa istasyonlar
Auxiliary pump room - Yardmc pompa istasyonu
Emergency fire pump -Emercensi (Acil) yangn pompas
St. Lawrence Sea way Fitting - St. Lawrence deniz geidi yaplar
Machinery spaces - Makine blmleri
Electric power / lighting - Elektrik gc / aydnlatma
Spare tailshaft - Yedek pervane aft
Spare Propeller - Yedek pervane
Spare gear - Yedek donanm
Machinery - Makine:
Type, max. BHP and RPM - Makine tipi, en fazla BHP ve RPM
Bunkers - Yaktlar:
Grade for main engine - Ana makine iin yakt cinsi
Grade for auxilaries - Yardmclar iin yakt cinsi
Max. Rate for receiving bunkers - Yakt almnda en yksek oran
Capacity of tanks - Tanklarn kapasitesi
Fresh water - Tatl su:
Adequite evaporating plant for all purposes
Tm maksatlar iin kullanlan yeterli tatl su elde etme plant
Capacity of tanks - Tanklar kapasitesi
Daily consumption - Gnlk sarfiyat .
Boilers - Kazanlar
Cargo tanks and capacity - Yk tanklar says ve kapasitesi
Cargo pumps - Yk pompalar
Stripping pumps - Sintine pompalan
Cargo loading performance - Yk ykleme kabiliyeti
Cargo and bunkering Manifolds - Yk ve yakt alma manifoldu (yeri)
Stern discharge fitted - K boaltma yerinin tesisi
Heating coils - Tank stma (serpantin) donatm
Centre tanks, wing tanks - Merkez tanklar, asma tanklar
Max out put of steam genarator - Stim jeneratrnn en byk verisi
Cargo compartments - Yk blmeleri
Tweendecks - Gladoralar
Top side wing tanks - st asma tanklar
Double bottom tanks - Dabl botum tanklar
Cargo gear - Yk donanm
Heavy lift - Ar bumba donanm
Max. permissible deck load- Gverteye en fazla ykleme arl
Qua. examination next due - Sonraki drt yllk yk donanm Survey zaman
Annual inspection next due - Yllk yk donanmnn sonraki Survey zaman
299
Cargo compartments (tankers) - Tankerler yk blmeleri
Indicate tanks specially coated - Yk tanklar zel kaplama durumu
Hatch closing appliances - Ambar kapatma donanmlar
Type of covers - Kapaklarn tipi (ana gverte ve gladora)
Means used for opening / closing - Ak kapatmada kullanlan malzeme
VII- Gemi Hasar surveyi (Damage Survey):
Bir geminin blmleri veya donanm eitli sebeplerden hasar grm olabilir. Bunun tespiti
ve kontrol iin gemiye arlan Surveyor aada belirtilen maddelere gre bir gzlem yaparak
raporunu hazrlayacaktr.
Date of accident - Kazann olu tarihi
Position - Mevkisi
Proximate cause Genel (veya yaklak) sebebi
Temporary repairs (port, dates) - Geici onarmlar (limanlar, Tarihler)
Surveyors (Classification, Under writers) - Surveyorlar (Klas kurumundan sigortaclardan)
Repairs - Onarmlar
Log Book excepts - Seyir jurnalinden baka kaynaklar
Necessary general items applicable to repairs - Onarm alakadar eden gerekli genel
maddeler
Necessary services required to effect repairs - Yeterli bir onarm iin gerekli servis Necessary
dry docking time - Gerekli havuzlama zaman
Time required to effect repairs to each damage - Her hasar onarmak iin gereken zaman
Cost of overtime (if any) and days saved - Fazla mesai tutar (eer varsa) kazanlan gn says
Cost of spare parts - Yedek paralarn tutar (maliyeti)
If any permanent repairs deferred - Yapm ertelenen esas onarm mevcudiyeti
Repairs commenced - Balanan onarmlar
Repairs completed - Tamamlanan onarmlar
Cost of permanent repairs - Asl onarmlarn tutar (Maliyeti).


SEFER PLANLAMASI
Gemi Kaptannn grevleri ve sorumluluklar Deniz Ticaret Hukuku kapsamnda bulunan
maddelerde Hukuk bak asndan aklanmtr. Bir geminin ynetimini teslim alan KAPTAN iin
Hukuk ve Teknik yorumun birlikte yrtlmesi Klavuz Denizcilik kitaplarnn kapsamnda bulunan bir
husustur.
Bir geminin Ynetimine tayin olunan Kaptan iin Sefer Planlamas konusunu bu blmde hem
Denizcilik mesleinin gerekleri, hem Hukuki gereksinimler, hem de konvansiyonlarn zorunluluklar
bakmndan ele alarak inceleyeceiz.
1. GEMYE KATILMA VE GREV DEVR TESLM:
Gemi Kaptan letme tarafndan yazlm Katl Ordinosu ve Liman Bakanlna yazlm
Kaptan Deiimi Bildirisi ile gemiye tayin olunur. Gemideki grevi teslim edecek Kaptan tarafndan
hazrlanm "Gemi Kaptanl Devir teslim senedi" belgesini imzalayarak resmen Kaptanlk grevini
ve sorumluluklarn alr. Bu resmi evraklar iinde nemli olan husus, "Kaptan Talimat (KT) Devir
Teslim Senedi" imzas ve teslim alnmasdr. Mhrl resmi gizlilik tayan belgeleri kapsayan bu
dokmanlar gemi kasasnda sakl tutulur.
300
Grev tesliminde Gemi Sertifikalar, Gemi aygt ve donanmlarnn durumlar, gemi de mevcut
personelin resmi belgeleri, gemi klas belgeleri, Gemi Seyir jurnali ve dier resmi ve zel tm evrak,
dokman ve Booklet'ler teslim alnr. Bunlarn durumlarn ieren raporlar incelenir.
Geminin sefere balamas durumunda ortaya kacak bir sorun ve eksiklik durumuna kar
hazrlkl olmak iin grev devir tesliminde her husus gzden geirmek ve kontrol etmek gerekir.
2. SERTFKALAR
Geminin seferine balamas iin tm Gemi Sertifikalarn seferi baar ile yapmasna uygun durumda,
eksiksiz ve geerli olmalar lazmdr. Sefer srasnda sona erecek sertifikalarn yenilenmesi konusu Kaptan
tarafndan letmeye bildirilir. Bunun iin gerekli bir survey veya kontrol gerekiyorsa bu konudaki hazrlklar
yaplr.
Gemi ve Sefere ait Belgeler ve Dokmanlar blmnde bu konuda gerekli aklamalar
verilmitir.
3. UL USLARARASI ANLAMALAR
Bir geminin Uluslararas Deniz ticaretinde kullanlmas iin Uluslararas Anlamalarda
belirtilen ykmllklere uygun donatlmas ve kullanlmas zorunludur. Bu konu ok geni bir alan
kapsar. Geminin yapsal gerekliliklerinden balayarak, Personel Yeterlikleri ve Gnlk zel yaam
tarzlarna kadar geni bir yelpaze izer. rnein SOLAS Anlamasna gre mevcut gemilerde iki tane
acil yer belirleyen uydu radyo sinyali EPIRP konulacaktr. Bu bir donanm zorunluluudur. Personeli
ilgilendiren bir zorunluluk rnei olarak STCW Konvansiyonunu gsterebiliriz. Gemide grev
yapanlarn zel yaamlarnn bile baz hususlara gre kontrol edildiine rnek olarak US Coast
Guard'n alkoll iki kullanma hallerine kar uygulad nlemlerini anmsatrz.
Gemi Kaptannn grevleri arasnda bulunan nlemleri almak ve gerekli hususlar uygulatmak
konusu asndan Uluslararas Anlamalarn neleri kapsadklarna ksaca deineceiz.
A. 1993 ve 2010 Yllar Arasnda Yrrle Girecek IMO Kurallar
Gemilerde can ve mal gvenliini salayan ve koruyan, gemilerden denizlerin kirlenmesini
nleyen. Uluslararas seyir gvenlii, evre kirlilii vb hususlar dzenleyen IMO (INTERNATIONAL
MARTME ORGANZATON) kurallar Birlemi Milletler tarafndan yaratlm bir kurulutur. Gemi
yapmclarn ilgilendiren IMO kurallar unlardr: "Load Lines 66", "Solas 74", "Marpol 73/78", "Colreg
ve Tonnage 69".
Uluslararas Anlamalar ve yrrle giri tarihleri bu blmn sonunda verilen stede
aklanmtr.
B. STCW ve IMO Model Kurslar
ngilizce ksaltlm ad "STCW" olan, 1978 ylnda Londra'da toplanan 72 lke temsilcilerinin
grerek kabul ettikleri ve tam Trke karl "Gemi Adamlarnn Eilim, Belgelendirme ve Vardiya
tutma Esaslarn Standard hale getiren Uluslararas Konvansiyon"dur. Trkiye bu konvansiyonu
20.4.1989 tarihinde kabul etmi ve 28.11.1992 tarihinde yrrle girmitir. Ancak STCW 'nin Trk
gemilerinde tam olarak uygulanmas Ekim 1997 tarihinde balayacaktr.
IMO (Uluslararas Denizcilik rgt), STCW Konvansiyonuna uygun denizci yetitirecek
lkelere minimum standartlar belirleyen model eitim programlan yapmtr.
Sefer Planlamas aamasnda Gemi Belgeleri asndan Kaptan tarafndan aratrlacak dokmanlar
arasnda Personel Eitim Sertifikalarnn da bulunmas, zellikle uluslararas sefer yapacak gemilerde nem
kazanmaktadr. STCW-78 Szlemesi gerei olarak Gemi adamlarna ait Eitim sertifikalar listesi aada
verilmitir.
a) Kaptan ve Gverte Zabiti: Yangnla mcadele / Denizde ilk Shhi Yardm / Kiisel sa
kalma / Can Kurtarma aralarn kifayetle kullanma / Gemi Kaptanlar Shhi eitim / Elektronik Seyir
cihazlarn kullanma / Radar gzleme / Arpa radar / Radar similatr
b) Ba Mh. ve Mk. Zabitleri, Elkt. ve Tel. Zbt., Salk Zbt., Mk. Lost ve Yac : Yangnla
mcadele, Denizde ilk shhi yardm. Kiisel sa kalma. Can kurtarma aralarn kifayetli kullanma.
301
c) Gverte personeli: Yangnla mcadele / Denizde ilk shhi yardm / Kiisel sa kalma / Can
kurtarma aralarn kifayeti kullanma / Kifayetli gverte adam
d) Tankere zel Kaptan, Ba Mh., Ykleme ve boaltmadan sorumlu olanlar: Petrol tankeri
gvenlik / Ham petrol ykama / Kimyasal tanker gvenlik / Svlatrlm Gaz tankeri gvenlik
e) Silici, mio, a. kamarot: Kiisel Sa kalma
4. GEMNN YOLA HAZIR DURUMA GETRLMES
Bir geminin tm sertifikalan tam ve eksiksiz ise, seferini yapmasn salayacak personeli
Manning Certificate (Gemi adamlar yeterlik sertifikas) da yaplacak sefer durumuna uygun olarak
tamamlanm ise, Kaptan geminin yolculuu baar ise tamamlamasna yetecek kadar kumanya,
yakl ve su temin edilmesini salayacaktr.
Geminin kumanyas gemi adamlarnn gnlk kalori ihtiyalarna gre saptanm ihtiya
listelerine ve sefer sresine gre ayarlanr. Bu konuda kumanya temin olanaklar ve sefer yerlerindeki
fiyatlar da etken olur. rnein, baz lkelerde pahal olan maddeler ucuz olan yerlerden daha fazla
miktarlarda alnr.
Geminin su (FW) gereksinimi, sefer srasnda su yapmakta kullanlan Evaporayter'in verim
durumuna gre hesaplanr. Yine de, su temininde glk ekilen sefer blgelerinde nceden ihtiyatl
bulunmak yararl olur. Geminin yknn dedveyt (DW) kapasitesinin altnda olduu durumlarda ucuz
olan yerden FW tanklarn doldurmak faydaldr. Yine de tatl su kapasitesinin daha fazla yk almak
iin en azda tutulmas bir iletmecilik prensibidir.
Geminin yakt hesaplan sefer programna, yakt temin etmenin corafik uygunluuna ve
mevsim artlarna baldr. Baz durumlarda yksek navlun getiren yklerde sefer srasnda urak
limanndan yakt almak daha kazanl olabilir. Bu tr hesaplarn Kaptan ynnden nemi geminin
seferi esnasnda hava ve deniz artlarna karlk gvenli saylacak miktarda yedek yakt ile hareket
edilmesi gereidir.
rnein, Suez kanal yolu ile Hind okyanusunu geerek Singapurdan yakt tedarik edecek bir
gemi ile k mevsiminde Kuzey Atlantik okyanusunu geerek New Yorktan yakt alacak bir geminin
yedek yakt hesaplan ayn olamaz.
5. GELGT ETKLER VE SU YKSEKL
Sefer Programlanmasnda urak limanlar konusunda geminin yk dedveyt tonajnda
yapaca su ekiminin (Draft), geilecek suyollarnn veya girilecek limann en az su derinliine uygun
olmas gerekir. Ykleme srasnda tahliye liman ile badak bir su ekimi snr (draft limitasyonu)
olup olmad aratrlr. Bazen, en yksek su durumunda (HW) limana girebilmek iin gemiyi "Even
keel" yklemek gerekebilir. Byle artlarn gzetilmesi yaplmazsa, gemi tahliye limannda derin su
yerinde demirleyerek nce at'lara (Barge) bir miktar yk boaltmak zorunda kalabilir. Bu da
navlununu bir miktarnn kaybna neden olur.
Yanalan rhtmn daima gvenli ve gemiyi yzer halde tutacak su derinliine sahip olmas
kontrol edilecektir. Byle olmayan bir rhtm kabul edilmeyecektir.
Ykleme ve Tahliye limanlar su younluklar farkl olduu zaman yk hesaplarnda nemli
deiiklikler olur. Gemi tuzlu su younluunda bulunan bir rhtmdan ykleme yapacak ve bu yk
nehir iindeki bir limanda (tatl su) boaltacak olursa, ykleme limanna nazaran daha fazla su ektii
bir durumda kalacak demektir, bu nedenle ykleme ve tahliye rhtmlarndaki su younluklar gz
nnde tutularak ykleme hesaplan yaplr.
Bulunulan liman etkileyen gelgit etkisi de nemli bir faktr saylr. Baz zamanlarda meydana
gelen gelgit akntlar geminin halatlarn kesecek veya rhtma tekneyi arptrp hasara sebep olacak
kadar etkili olabilir. rnein Rouen'de gelgit aknts gemilerin palamar halatlarn kopartacak kadar
etkilidir. Byle limanlarda gelgit zamanlarnn bir izelge eklinde hazrlatlarak vardiyada bulunan
grevliler tarafndan izlenmesi ve nlem alnmas istenecektir. Palamar halatlarnn yedeklenmesi,
302
gzden geirilmesi, makinenin hazrlatlmas ve gerekirse aknt ynnn tersine pervane
altrlmas gerekebilir.
6. KPRST MANEVRA KAYITLARI
Kpr st geminin beyni ve hareket mekanizma ve uygulamalarnn kontrol noktasdr.
Geminin gvenlii ve hatasz kullanm iin gerekli bilgi formlar uluslararas konvansiyonlarla
belirlenmitir. Bu nerilerin sonucu olarak STCW - 78 A- 160 nergesinin alakal paragraf ile
ekillenmi formlar geminin durma mesafesi ile geminin tm manevra kabiliyetleri (zellikleri)
grnecek ekilde dzenlenmitir. Bu bilgi formlar zabtan tarafndan anlalr ve rahatlkla
kullanlabilir zellikte olmaldr.
Bu manevra bilgilerin neler olduklar ksaca aada gsterilmitir.
a) Pilot Kart (Pilot Card)
Gemiye gelecek olan pilot iin gerekli olabilecek geminin tm zellik ve bilgilerini kapsayan bir
bilgi levhasdr.
b) Kpr st Posteri (Wheel house Poster)
Geminin tm manevra kabiliyetlerini ve gereken manevralar aklayan bir posterdir ve kpr
stnde bulundurulur.
c) Manevra Elkitab (Maneuvering Booklet)
Manevra Elkitab, geminin tm manevra yeterlilikleri ile dier bilgileri aklayan bir kitapktr.
Aada Kpr stnde bulunmas gereken Manevra Bilgileri dokman ve posterleri gsterilmitir.





























303















































Klavuz in Donanmlar
304
Bir limana girite veya bir kanaldan geite gemiye alnacak klavuz kaptan (Pilot) iin gemi
bordasnda Pilot armh donatlr. SOLAS 1974 Konvansiyonunda alnmas gerekli olan
nlemlerden birisin eksik olmas durumunda klavuzun gemiye kmay kabul etmemesi mmkndr.
zellikle Panama ve Suez gibi kanal geilerinde, USA, Kontinant, Avustralya ve Kanada
limanlarnda kurallarn uygulanmas titizce takip edilmektedir.
Geminize gelen bir klavuzun o devletin yetkili resmi bir eleman gibi gverteden kpr
stne kadar gzne arpan tm aksaklklar rapor edeceini unutmaynz. zellikle Pilot armh ve
alnan nlemleri, gverte dzenini, klandrmay, zabitlerin elindeki VHC aygtlarn, kprdeki
gerekli bilgi panolarn, haritalarn dzeltmelerini ve tarihlerini, hatta yaklamda konulan mevkileri
bile kontrol eden titiz bir klavuzun, gemideki grevini bitirdikten sonra durumu hemen Liman
Bakanlna bildireceini gz nnde tutunuz. Bir sre sonra gemiye habersiz bir baskn kontrol
dzenleyen ilgililerin Port State Control yaparak eksikler iin eitli cezalar uygulayacaklarna kuku
yoktur.
Pilot armhnn Donatlmas
Pilot armhnn donatlmas gemi gvertesinin deniz seviyesinden itibaren 9 metre ve daha
fazla mesafede olmasna gre yaplr. Eer trmanma mesafesi 9 metreden daha az ise normal
armh donatlr. Mesafe 9 metreden fazla olunca ilaveten Borda merdiveni donatlr.





ek. 7. 9 metre ykseklie gre pilot armhnn donatlmas
Pilot armh donatldnda pilotu, elinde kpr ile haberlemeyi salayacak VHV olan
bir zabit ve bir gemici karlayacaktr. Gece, armh ve gverte yeterli derecede aydnlatlacaktr.
armh banda, bir ucunda kendiliinden yanan aydnlatma aygt olan bir el incesine bal can
simidi bulunacaktr.
Panama Kanal geilerinde kpr stnden sancak ve iskele davlumbaz manevra ularnda
(Krlang) belirtilen yeterlikte birer Yamur Muambas Tentesi hazrlanacaktr. Yamur Tentesi
olmayan gemiler Panama kanalndan geirmemek zere klavuzlara talimat verilmitir.







ek. 8. 9. Metreden yksek gverteye gre armh ve borda merdiveninin birlikte donatlmas.
305
7. SEFER SIRASINDAK LEMLER VE UYGULAMALAR
Kaptann greve balamadan nce ISM Kodu gereince gelitirilen prosedrlere gre, irket
ofisinde bir kurstan geirilmesi gerekecektir. Bu eitim srasnda hem irketin ISM anlay ve
uygulamalarn kavrayacak, hem de grev alaca gemideki zellikler konusunda bilgilenmi
olacaktr.
rnein, Dkmeci tip bir geminin kumandasn alacak Kaptan, hem irket, hem gemi hakknda
gerekli bilgileri edinecek, ISM kodu uygulamalarn renecek ve yaplacak sefer hakknda teknik ve
kuramsal i program zerinde alm olacaktr. Bu bakmdan Kaptan iin "Sefer Planlamas"
irkette verilen brifing ile balam olacaktr.
ISM Kodu gelitirilmesi irkete ve gemisinin tipine bal bir husus olduundan, grev alacak
bir Kaptan iin birbirine yakn olsa da uygulama farkllklar gsteren temel veriler ortaya kacaktr.
rnein, kimyasal tanker ileten bir irketin yapaca n hazrlk ile dkmeci tip gemi ileten irketin
yapaca birbirinden farkl boyutlar ierecektir. Bu nedenle, bundan sonraki blmde konvansiyonel
ilemler ve uygulamalar hakknda aklamalar yer alacaktr.
A. Gzlem (nspection)
Gemi Gvenli Ynetim Elkitabnda aklanan zaman ve konularda denetim ve gzlemler
yaplmal ve gerekli kaytlar tutulmaldr.
B. Role talimleri (Drills)
Role talimleri konvansiyonlarda ve irket prosedrlerinde aklanan zamanlarda ve aralarla
yaplacaktr. Bu konuda kaytlar jurnale yazlacaktr.
C. Gemi Sertifikalarnn takibi
Grev teslim alndktan sonra gemi sertifikalarn srekli olarak takibi, sresi dolmakta
olanlarn yenilenmesi ve bunlar iin gerekli hazrlklarn yaplmas salanacak-dr. Bu konuda B. Mh,
l. Zabit ve Telsiz zabiti ile mavere yaplacaktr.
D. Sirkler mektuplar
Gemi kumandas teslim alndktan sonra irketten gnderilen tm sirkler mektuplar
incelenecek ve gereken nlemler alnacaktr. Grev almndan nce gnderilen sirkler ile ilgili bir
hata yapmamak iin bu husus nemlidir.
E. letiim
Kaptann nemli ilemlerinden bir tanesi de gerekli departmanlar ile gemi arasndaki iletiimi
(Correspondence) yrtmesidir. Bu eitli konularda olabilir. rnein, sertifikalar, roleler, ticaret ve
kanuni olaylar gibi.
letiimde kullanlacak dokmanlar, ISM kodu gereince irket tarafndan gelitirilen "Check
List" (Form File) dosyasnda bulunur, rnein Hazrlk Mektubu (Notice of Readiness), ayrca Kaptan
tarafndan da olaya uygun hazrlanabilir. rnein, Deniz Raporu (Sea Protest) gibi.
F. Raporlar
irketin ISM kodu gereince gelitirecei prosedre uygun raporlarn hazrlanma-s ve
gnderilmesi Kaptan denetiminde olacaktr. Raporlar "Seferlik", "Aylk", ve " Aylk" periyotlara gre
istenebilir. Bu konuda irketin gelitirdii prosedre baklacak-dr.
Raporlarn gnderilmesinde, dokman ile ilgili olay olmasa da bo formun hazrlanmas
istenebilir. rnein, "Report of Personnel Injury or Death" formu, byle bir olay olmasa da istenen
periyot sonunda irkete olaysz kayd ile gnderilebilir.
G. Kiraclar
Kaptan ncelikle kira szlemesini dikkatlice okumaldr. Bu konuda irketin gr ve
talimatlarn da incelemelidir. Time Charter balanm bir gemide herhangi bir makbuz imzalanaca
zaman; "Charterers Account" ibaresi yazlmaldr. Bir Stivedor hasan olursa kira szlemesinde
yazl nlemleri almal, boyutu yksek bir olayda irket ile hemen temasa gemelidir. Bu konuda
"Gemi Gvenli Ynetim El kitabnda" gerekli talimatlar yazldr.
306
Sefer srasnda armatr korumak iin szlemede bildirilen srat zerinden ETA vermek,
gemi bu durumda bu hz yapamaz diyerek srati dk hesaplamamak gerekir
H. Acenteler
Armatr tasarrufta bulunmak iin bazen acente tayin etmemi olabilir. Gemi zaman zerine
kirada olduundan kiracnn acentesi grevlidir. Byle durumlarda irkete fatura edilecek gereksiz bir
hizmet istemekten kanmak gerekir. Bunun sonucunda hem hizmetin faturas hem de, acentelik
creti alnabilecei unutulmamaldr.
I. Kazalar
Bir kaza oluumu derhal irkete telefon veya teleks ile bildirilmelidir. Konunun nemi
gereince mesaj bana "URGENT" ve "CONFIDENTIAL" yazlmaldr.
Byle olaylarda Kaptann izleyecei yol, Gemi Gvenli Ynetim El kitabndaki prosedrlerde
aklanr.
J. Onarmlar
Normal artlar altnda tm onarmlar (repairs), irketin ynetimi ve onay ile yaplr. Periyodik
ve acil olanlarn dnda, ISM Kod gereince irket tarafndan gemide yaptrlan tetkikler srasnda
onarm gerekleri tespit edilebilir.
Gnmzde haberleme olanaklar son derece gelimi olduundan, gemi olanaklar dnda
yaplmas gereken onarmlar iin irket ile iletiim kurmak lazmdr.
K. Bakm ve tutum
Geminin bakm ve tutumlu grnmesini salamak ve bunun yaplmasn ynlendirmek
Kaptann grevleri iindedir. Bu konuda irket prosedrlerini, deniz rf ve adetlerini, gz estetiini ve
konvansiyon kurallarn hesaba katacaktr.
L. Havuzlanma ve surveyler
Geminin havuzlanmasndan nce ve bir survey arifesinde yaplacaklar irket prosedrlerine
ve uygulanan kurallara dayanarak planlanr ve gemideki ilgili zabitler ile uygulanr.
M. Yedek para, malzeme ve kumanya ihtiyac.
Geminin niyetlenen seferine balamas iin konvansiyonlarn ve kanunlarn belirledii l ve
miktarda yedek para, malzeme ve kumanya mevcut olmaldr. Kaptann sefer ncesi nemli
grevlerinden bir tanesi de ilgili blm amirlerinden ihtiya listelerini hazrlamalarn istemek ve
bunlar irkete iletmektir.
Uygulamada irkete az masraf kartan Kaptan grevini daha baarl yapt sanrsn
tayabilir. Oysa, limanda yaplacak bir idari kontrol (port state control) srasnda yeterli malzeme
veya kumanyann gemide bulunmad ortaya ktnda, Kaptandan ISM Kodu gereince bulunmas
gerekli sipari formu istenmektedir. Bylece, seferi yapabilmesi iin gerekli ihtiyalarn gerekten
istenip istenmedii kontrol edilmektedir.
N. Deniz Raporlar
Bir gemi seter srasnda bir rhtma, yapya veya baka bir gemiye arparak hasar grebilir.
Bundan baka anormal deniz ve hava artlarnda yaplan deniz yolculuunda tekne veya yk
hasarlanm olabilir.
Bu ekildeki olaylara kar Kaptan ilk frsatta kanuni mercilere veya Notere bavurarak "Deniz
Raporu" (Sea Protest) alacaktr. Bu konuda Kaptann iinde bir hasar olabilecei kaygsnn
bulunmas yeterlidir.
O. Zaman belirlemeleri
Armatr ile kiraclar veya 3. ahslar hukuksal dzeyde kar karya getirecek ve maddi
zararlara neden olabilecek bir husus da , operasyonlarda belirlenen zamandan neyin anlalaca
konusudur.
307
a) Hareket Zaman (Departure) : Geminin rhtmdan veya bal bulunduu bir amandradan
ayrlma zaman "Let go last rope" komutunun verildii zamandr. Eer gemi demir yerinden hareket
ediyorsa; "Anchor Aweigh" kumandasnn verildii zamandr.
b) Var Zaman (Arrival) : Rhtma yanama, amandraya balama ve demirleme
durumlarnda "First rope ashore" veya "Let go anchor" komutunun verildii zamandr. Hazrlk
mektubu ile balayacak bir zaman konusunda ise, "N/R Tendered" andr.
c) Srklenme Zaman (Drifting): Burada srklenme anlam geminin pilot beklemek veya
demirleme olana yoksa makinesini stop ederek denizde rzgar ve aknt etkisinde beklemeye
getii olaydr. Drifting balangc ve bitimini gsteren zaman, "decided by the Master" kaydnn
zamandr.
d) ifting Zaman (Shifting): iftingin anlam geminin bir rhtm veya demir yerinden baka bir
yere gemesidir. ifting balama zaman, "Anchor Aweigh" veya "Let
go last Rope" kumandasnn verildii zamandr. ifting sonlanma zaman da, "First rope
Ashore" veya, "Let go Anchor" komutunun verildii zamandr.
P. Mesafe
Sefer srasnda ve sonundaki Sefer zetinde (Log Abstract) nemli bir konuda mesafe
hesabdr. Bu konuda irketin talimat, prosedrler ve Kira szlemesine ilaveten verilen Kirac
bildirisindeki maddeler uygulanr. Bu konuda kullanlan terimler iinde bulunan "Distance O.G." (Over
the Ground),....."for hours maneuvering" ; belirtilen deniz mili mesafenin manevra srasnda alndn
aklar.
"Distance By Propeller" ile bildirilen mesafe ise aadaki formlden hesaplanr :
Distance by Propeller = Total Prop Revs for Hrs x P.P. /1852
Formldeki ; P.P. = Metre olarak pervane Pii (Pitch) dir.
Ortalama Srat (Av. Speed) ise yle hesaplanr;
Av. Speed (O.G.) = O.G. Distance in Hrs Propelling / Hrs Propelling.
"SLIP (LOG)" ve "SLIP (O.G.)" deerleri aadaki formllerden! hesaplanr :
SLIP (Log) = Dist by Prop - Log Dist for hrs Prop / Dist by Prop. x 100.
SLIP (O.G.) = Dist by Prop. - O.G. Dist. for hrs Prop. / Dist by Prop x 100
R. Ticari Ykmllkler
Kaptan, geminin ve personelin gvenliinden sorumludur. Sefer ncesinden bilinemeyen ve
kontrol ok zor olacak artlar altnda kararlar alp bunlar uygulama gcne sahip klnmtr. ISM
Kodu gereince bir gvenlik sistemi gelitiren ve gemi iin prosedrler oluturan irket, bunlarn
uygulanmas srasnda asla Kaptann kanundan doan hak ve grevlerini snrlayamaz. rnein, bir
Kurtarma ve yardm gerei ortaya karsa Kaptann uygulamas gereken prosedrleri El kitabnda
belirtebilirler fakat, son karar aamasnda Kaptan uygun grd biimde hareket etmek hakkna
sahiptir.
Gnmzde, uluslararas alan bir gemide ticari ve finansal pek ok kararlar alma
sorumluluunun verildii Kaptan iin ilemlerin dzenli ve gvenli olarak yaplmasn salamak,
meslein de son derece baarl uygulanmas anlamna gelmelidir. zellikle, ISM kodu uygulamalar
gz nnde tutulursa, Kaptann genel ykml olan seyri kontrol, gemiyi ve personeli ynetme,
gvenli yk ilemleri ve teknik uygulamalarn yan sra, da gibi kat, evrak ve dokman ilerinin
sorumluluu da belirmektedir
Bir gemi sefer esasyla baka bir irkete kiralandnda navlun szlemesi tanzim edilir. Bu
szleme hem armatrn (tayan) hem de kiracnn (tatan) hukuki ykmllklerini ve ayrca,
balantdan doan hak ve sorumluluklarn kapsamaktadr. Bu belge ayn zamanda Kaptann onlara
kar sorumluluunun temelini oluturmaktadr. Bu yzden karar verirken her iki tarafn hak ve
karlarn yolunca deerlendirip kollamak zorundadr. Bazen verecei yanl kararlar tayan ile
tatan arasndaki uyumazlklar temelini tekil edecektir.
308
rnein, sefer srasnda Kaptan kt havadan kamak suretiyle gemi ve personelin
gvenliini salamaya veya, zorda bulunan bir gemiye yardm iin rotadan sapmaya gerek duyabilir.
Byle bir karar verirken Kaptan, tama szlemesindeki "Sapma artndan" (Deviation clause)
haberdar olmak ve tutaca yolun tararlara ne getireceini hesaplamak zorundadr.
Bununla beraber zaman esas (time charter) zerinden balanm bir gemide szlemeden
doan farkl bir durum vardr. Kaptann rol de buna bal olarak deimektedir ve szlemedeki
"istihdam art" (Employment Clause) tabi olmaktadr. Bunun sonucunda seyir ve sefer talimatlar
kiracdan gelmektedir. Buna ramen karar verme
yetkisini korumakta olan Kaptan, gemi ve personelin gvenliine aykr talimatlar
uygulamaktan kama hakkna sahiptir. Bu konuda bir hukuksal sorun ktnda hakem veya
mahkeme kararlar kararn verildii artlan ve iletilen detaylar deerlendirerek hkm verecekler ve
kusuru paylalacaklardr.
Bir gemi ister sefer zerine, ister zaman zerine balanm olsun, tayan ile tatan
arasndaki hak ve sorumluluklar "konimento"(bill of lading) olarak bilinen ve ykle ilgili kymetli
evrak olan belge ile bantldr. Konimento yk temsil eden ve tasarruf hakkn ciro ile
devredilmesine olanak salayan bir belgedir. Sefer sonunda yk teslim alan, karlnda orijinal
konimentoyu kaptana vermek zorundadr.
Bir ok konimento 1924 Hague veya 1968 Hague Visby kurallarn tar. Ayrca Hamburg
kurallarnn da pek ok etkisi grlmektedir. Bu kurallar uyarnca tayan,yklerin ziya ve hasardan
korunmas iin mmkn olan her eyin yaplm olduunu kantlamak zorundadr. Buna bal olarak
sefer evraklarnn tam ve doru olmas da Kaptann sorumluluu altndadr. rnein, Soutmal
konteynerlerin (Reefer) her gn scaklk kontrolleri yaplp, bunlar ait olan jurnale yazlmazsa tayan
sefer evraklarn tam ve yolunca tutmam olur.
Tayan kusurdan sorumlu tutan 1924 kurallar ile Hague ve Hague Visby kurallar ykn ve
geminin denize elverililiinden tayan sorumlu tutmaktadr. Bu nedenle Kaptan hasara kendisi ve
acentesinin kusurunun neden olmadn kantlamakla ykmldr.
Kaptan, belgelere imza ve mhrn koymadan nce ykle ilgili her eyin gereken ekilde ve
yolunda olduunu kontrol etmek durumundadr. Limanlarda iler uygunsuz saatlerde sona erebilir ve
seyre balayacak geminin zabiti istirahatte olabilir. Kaptan nne konan ve imzalamas beklenen bir
belge iin bu zabite danmak durumunda olduu halde, ok kere gerekli bilgi alnmadan belge
imzalanr. Gemi sefere balad zaman yaplan hata ortaya kar ama, artk ok getir!
Kaptann tm ilgililere kar ilk ve en nemli ykmll gemiye alnan yklerin gerek
durumlarn, dzenlerini ve miktarlarn yanstan konimentolar imzalamasdr. Kendisi ancak bu
artlarda, alcya ykn "kusurlar, hasarlar gz ard etmi olmaktan doan gvensizlik " olmadan
teslim edebilecektir.
Ticari adan kaptann gemi sahip ve donatanna, kiracya, hatta alclara ve P&I kulbne
kar "zen gsterme-ihtimam" grevi bulunmaktadr.
S. Gemi dzeni ve Denizci psikolojisi
yi bir denizciyi yorumlarken, "btn ruhsal ve fiziksel duyularn evresine uyduran ve bunun
sonucunda her iini igdsel olarak gvenle ve mkemmel yapan insandr" diyebiliriz. Bunlar kiilik
tanmnn yansdr. Dier yars ise, ruhsal veya psikolojik verimidir. Gemi dzeni sadece konvansiyon
kurallarn, kanunlar ve irket prosedrlerini uygulamakla yrtlemez. te, Kaptan iin nemli bir
grev bilinci de bu durumda ortaya kar ki, buna "idarecilik" diyebiliriz.
yi bir Kaptan, gverte zabitinin kendisine tam ihtiyac olduu an hissedip, o srada kpr
stnde beliriveren, insanlarn birer kompter demek olmadklarn bilen ve gemideki moral seviyesini
hissederek sorunlar daha ilerlemeden zen kiidir.


309

ULUSLARARASI ANLAMALAR
Yrrle giri tarihleri
Aadaki tablo uluslararas anlamalar ve bunlarn dzeltmelerinin yrrle giri tarihlerini
gstermektedir.


Yrrle
giri tarihi
Anlama Kural No: Uygulanacak gemiler Konu
19.11.52 SOLAS 1948 Yeni Gemiler
26.05.65 SOLAS 1960 Yeni Gemiler
21.07.68 ICLL 1966 Yeni Gemiler
15.07.77 COLREG 1972 Yeni Gemiler
Yeni Gemiler
25.08.80 SOLAS 1974 Ayrm II-2, Blm F Mevcut Yolcu gemileri Yangn gvenliinin artrlmas
01.05.81
SOLAS 1978
Protokol
Tm gemiler
15.07.81 COLREG 1972 E/38 Mevcut gemiler
Seyir klarnn grlme uzaklklar ve
renklerin belirlenmesi
18.07.82 1969Tonnage Yeni gemiler
02.10.83 MARPOL 73/78 Eki Tm gemiler Ek l 'in yrrle girmesi. Yal su
Ayrm II-1 Yeni gemiler Ayrm ll-1'in btnyle yenilenmesi
Ayrm II-2 Yeni gemiler Ayrm ll-1'in btnyle yenilenmesi
11-2/17
Mevcut tankerler & yolcu
gemileri
itfaiyeci donanmlar
II-2/20 Mevcut gemiler Yangn kontrol plnlar
II-2/62 ve 60.5 Mevcut tankerler
DWT > 70000 olan tankerlerde l gaz
sistemi
02.10.83
1981 SOLAS
Dzeltme
VI/4-1 , 17ve19 Tm gemiler VHF Telsiz Telefon tesisat
IV/7 ve 8 Tm gemiler Nbetler / operatrler
V/10 Tm gemiler ki-sesli alarm
V/12 Tm gemiler
Cayro pusula, elektrikli iskandil cihaz
(echo sounder), dmen a gstergesi,
devir gstergesi
V/12(j) Yeni gemiler
GRT > 10000 olan gemilerde otomatik
1 radar plotlama cihaz (ARPA)
01.01.85 1981 SOLAS D. V/12 (j) Mevcut tankerler
GRT > 40000 olan gemilerde otomatik
radar plotlama cihaz(ARPA)
01.05.85 1981 SOLAS D. ll-2 / 62 ve 60.5. Mevcut tankerler
40000 < DWT < 70000 olan
tankerlerde; l gaz sistemi
01.01.86 1981 SOLAS D. V/12 (j) Mevcut tankerler
10000 < GRT < 40000 olan .tankerlerde
otomatik radar plotlama cihaz (ARPA)
13.10.90
1989 MARPOL , Ek II
Dzeltilmi
IBC Kodu iin
2. Dzeltme Seti
BCH Kodu iin 12.
Dzeltme Seti

Petrol tankerleri ve
kimyasal tankerler,
yeni ve mevcut gemiler
rn listesi yenilendi ve eklemeler
yapld
310
22.10.90 Nisan 1988 SOLAS D. II-1 /42-1
Yolcu ro/ro, araba ferisi,
mevcut gemiler
lave Emercensi aydnlatmas
01.07.91 1983 SOLAS D. III/1. 4. 5 Mevcut gemiler
Tehiz edilen veya deitirilen can ve
kurtarma donanmlar test edilecek ve
1983Dzeltilmesine uygun olacaktr




III/6.2.3 Mevcut gemiler
iki tane acil yer belirleyen uydu radyo
sinyali EPIRB konulacaktr.




III/6.2.4 Mevcut gemiler
En az tane el telsizi bulunacak (Bk.
yrrle giri tarihi 01 .02.95)




III/21. 3.2
Yolcu gemileri mevcut
gemiler
Uluslararas sefer yapan gemilerde tm
can yelekleri kl olacaktr,
(uluslararas ksa seferler yapan
gemilerde istenmez )




III/21. 4
Yolcu gemileri mevcut
gemiler
Her filika iin en az tane dalma giysisi
bulunacaktr ve sala alnmasna izin
verilmi olan dier kiiler iin birer s
koruyucu gere salanacaktr.




III/23. 3
Kargo gemileri mevcut
gemiler
Tm gemidekiler iin 'yeterli kapasitede
can sal ve eer ba ve k aras
100m'den fazla ise ekstra sal
bulundurulacaktr.




lII/27. 2
Kargo gemileri mevcut
gemiler
Tm can yelekleri k ile donatlacaktr,




III/27.3
Kargo gemileri mevcut
gemiler
Her filika iin en az tane dalma giysisi
bulunacaktr. Dalma giysisi olmayanlar
iin s korumal gereler veya herkes
iin dalma giysileri olmaldr.




III/30. 2.7 Yolcu ve kargo gemileri
Tm can kurtarma aralar k yanstc
gemileri malzeme ile donatlacaktr.
GMDSS GMDSS yrrle girer. 01.02.92

Kasm 1988 SOLAS
D. 1/2 Tm gemiler SOLAS Sertifikalar iin yeni formlar
Yeni gemiler eitli yeni istekler
II-2/18.7 Tm gemiler
Boya ve yanc sv depolarnda yangn
sndrme donanm
01.02.92



1989 SOLAS D.


V/13 Tm gemiler Minimum Mrettebat Sertifikas
01.02.92 1990 SOLAS D. Ayrm II-1
Kuru yk gemileri
yeni gemiler
Blmeleme ve yaral stability
dzenlemeleri
17.03.92 MARPOL 73/78 Ek l ve V Tm gemiler Antarktika zel blgedir.
01.07.92 MARPOL 73/78 Ek III
Zararl maddeler. Ek III yrrle girdi.
( istee bal )
22.10.92 Nisan 1988 SOLAS D.
II-1 / 23-2. 2

Yolcu gemileri, ro/ro ,
araba ferileri mevcut
gemiler
Kpr stnde, borda kaplar vb. yerler
iin su sznt gstergesi
01.04.93 MARPOL 73/78 Ek -l Kural 26 Yeni gemiler Petrol Kirlenmesi Acil Pln
04.04.93 MARPOL 73/78 Ek -1 Kural 20 Tm gemiler Yal su kayt defteri deiiklii

311




III Yeni gemiler Ayrm III n btnyle yenilenmesi
III / 8 ve 53 Mevcut gemiler Role izelgesi ve acil durum talimatlar
III/9
Mevcut gemiler Kullanma talimatlar
III/10 Mevcut gemiler
Can kurtarma aralarnn adamla do-
natlmas ve ynetimi
III/18 Mevcut gemiler Gemiyi terk etme eitimi ve talimleri
III/19. Mevcut gemiler Kullanma hazr olma, bakm ve kontroller
III / 25
Mevcut Yolcu
gemileri
Filikann rle cetveline uygun olarak
denenmesi
VII, Blm B
Yeni kimyasal
tankerler
SOLAS 'a gre zorunlu IBC kodlar

01.07.86
1983
SOLAS D
VII, Blm C Yeni gaz gemileri SOLAS 'a gre zorunlu IGC kodlar
15.07.86 COLREG E/38 Mevcut gemiler
Seyir Iklan, konulandrma ve ses
iaretleri
II-1/29 Mevcut tankerler
GRT > 10000 olan tankerlerde dmen
donanm
01.09.86 1981 SOLAS D
V/12(i) Mevcut gemiler
GRT > 40000 olan tanker dndaki gemiler
de otomatik radar plotlama cihaz (ARPA)
MARPOL 73/78 Ek Il Ek Il yrrle girer. Zararl sv maddeler.
06.04.87
IBC Kodunun
1 . setinin dzeltmeleri
BCH Kodunun
11 .setinin dzeltmeleri

Petrol ve kimyasal
tankerleri, yeni ve
mevcut gemiler
Kodlar kirlilii ierecek ekilde
geniletilmitir.
01 .09.87 1981 SOLAS D. V/12(i) Mevcut gemiler
2000 < GRT < 40000 olan tanker dndaki
gemilerde otomatik radar plotlama cihaz
(ARPA)
V/12(i) Mevcut tankerler
GRT > 40000 olan tankerlerde dmen
donanm
01 .09.87 1981 SOLAS D.
V/12(i) Mevcut gemilerde
15000 < GRT < 20000 olan tanker
dnda-iki gemilerde otomatik radar
plotlama cihaz (ARPA)
31.12.88 MARPOL 73/78 Ek V p. Ek V yrrle girdi, (isteebal)

Yolcu,ro/ro, araba
ferisi, yeni gemiler
Kpr stnde borda kaplar, aklklardan,
vb. su sznts gstergesi
22.10.89 Nisan 1988 SOLAS D. II-1 / 23-2
Yolcu, ro/ro, araba
ferisi, yeni ve
mevcut gemiler
Kpr stnde, borda kaplar vb. yerlerin
kapanmas ve gvertelerdeki aralarn
gzetimi iin gstergeler
II-1 / 42-1
Yolcu, ro/ro, araba
ferisi, yeni gemiler
ilave emergency aydnlatmas
Ek 7 Tm gemiler
Tm radyo alclar iin frekans
toleranslarnn kesinletirilmesi
Yolcu gemiler,
yeni gemiler
Yaralanma sonras artk stability
(SOLAS 90 Standart) !;
01.01.90
IT Dzenlemeleri
(bk. SOLAS, ay. IV.
kural 2(a) II-1/8
Yolcu gemiler, yeni
ve mevcut gemiler
Stabilite bilgilerinin, draft markalarnn
iyiletirilmesi ve kalk ncesi stabilitenin
belirlenmesi
II-1 / 20 -2
Yolcu gemiler, yeni
ve mevcut gemiler
Denize almadan nce: tm d kapak
vb. yerlerin kapatlmas ve jurnale kayt
edilmesi
29.04. 90
Ekim 1988
SOLAS D.
II-1 / 22
Yolcu gemiler, yeni
ve mevcut gemiler
5 yllk aralarla 'Light weight surveyi
312








01.08.93
Kasm 1988
SOLAS D.
(GMDSS)
IV /1. 4 Tm gemiler
Tm gemiler NAVTEX ve yzer uydu yaynl
radyo vericisi EPIRB (406 mHz)
tayacaklardr.
Ayrm II-2 Yeni yolcu gemileri
Byk ve ok gverteli ak blgeler iin
ka yollar ve duman sistemi, tm blgeler
iin sprinkler ve duman alglama sistemi
II-2/20.3 ve III/18 Tm gemiler
Yangn talimleri ve gemide eitim iin
artrlm istekler
V/17 Yeni donatmlar Pilot nakil dzenlemeleri
Tahmini:
01.01.94
1991 SOLAS D.
Ayrm VI Uygulanabilenler
Yklerin tanmas (yeni Ay. VI), SOLAS
dorultusunda zorunlu Uluslararas Dkme
Yk Kodu
18.07.94 1969 Tonaj Madde 3 (2) (d) Tm gemiler
Tm gemiler 1969 Uluslararas Tonaj
Anlamasna gre tonaj sertifikasna sahip
olacaklardr.
II-1 18
20.04.90 ncesi
araba gvertesi olan
yolcu gemileri, A/A
max < 70
SOLAS 90'a gre yaral stabilitenin
yenilenmesi
Tahmini
01.10.94 .
1992 SOLAS D. II-2/17 Tm yolcu gemileri
itfaiyecilerin donanmlarndan artrlm
istekler

II-2/41-1 ve
II-2/41-2
01. 10.94 ncesi
yolcu gemileri
Yangn gvenliinin artrlmas (Yangn
Kontrat Plnlar, yangnclar iin el telsizi
(walky-talky), portatif kpk cihazlar, ift
amal hortum nozullar)
02.10,94 MARPOL 73/78 Ek II, Kural 5A
Kimyasal tankerler
ve gaz tayclar
Uygulamas durdurulmu kategori B ve C
maddeleri iin geici kurallar 5A (2) (b) ve
5A (4) (b) sras ile yrrle girecektir.
01.02.95
Kasm 1988
SOLAS D.
GMDSS Yeni Gemiler Yeni gemiler GMDSS ile uyumlu olmaldr.
III/6.2.1 Mevcut Gemiler
El telsiz cihazlar VHF tipi olmal ve IMO
Kural 'A. 605 (15)'e uygun olmaldr.
III/6.2.2 Mevcut Gemiler
MO Kural A. 604 (15}'e uygun iki radar
yayn yanstcs konulacaktr.
01.02.95
Kasm 1988
SOLAS D.
V/12(g) Mevcut Gemiler
9 GHZ bandnda alan bir radar
konulacaktr.
04.04.95 MARPOL 73/78 Eki Kural 26 Tm Gemiler Petrol Kirlenmesi Acil Pln
Tahmini
01:10.96
1992SOLAS
dzeltmeleri
II-1 /8
20.04.90 ncesi
araba gvertesi olan
yolcu gemileri
70<A/A max < 75
SOLAS 90'na gre yaral stabilitenin
yenilenmesi
Tahmini
01.10.97
1992 SOLAS
dzeltmeleri
II-2/41-1
II-2/41-2
01. 10. 94 ncesi
yolcu gemileri
Yangn gvenliinin artrlmas (duman
alglama, yangn kaplar, kuzine bacas,
merdiven mahalleri, ka ynlerinin
markalanmas (klandrma, k yanstc
bantlar), genel acil alarm sistemi, genel acil
Tahmini
01.10.97
1992 SOLAS
dzeltmeleri
II-2/41-1-2,
II-2/41-2-5
25.05.80 ncesi
yolcu gemileri
Otomatik sprinkler, yangn alglama ve yan-
gn alarm sistemi
Tahmini
01.10.98
1992 SOLAS
dzeltmeleri
II-1/8
29.04.90 ncesi
araba gvertesi olan
yolcu gemileri
75<A/A max < 85
SOLAS 90'na gre yaral stabilitenin
yenilenmesi
01.02.99
Kasm 1988
SOLAS D.
GMDSS Mevcut Gemiler
Mevcut gemiler GMDSS ile uyumlu
olmaldr.
313


DENZ KRLLNN NLENMES
MARPOL 73/78

1. TANIM
Denizcilikte uluslararas bir rgt oluturarak gvenlii salamak fikri l. dnya savandan
itibaren grlmektedir. Bunun gerekletirilmesi 1948 ylnda Cenevre'de yaplan toplant mmkn
olmu ve ortaya "Hkmetler aras Denizcilik istiare rgt" olan IMCO kmtr. Bunun, filoya
sahip 21 lke tarafndan onaylanmas ile yrrle girecei kural 1958 ylnda gereklemitir.
Sonuta 1977 ylnda, rgt "Uluslararas Denizcilik rgt" (IMO) adn almtr.
rgt, uluslararas denizciliin gvenlii iin gerekli teknik ve kanunsal nlemlerin alnmas ve
buna ilikin uluslararas uygulamalarn ve kurallarn dzenlenmesinde etkin olmutur. rgtn
almalar sonucunda ortaya kan ve Trkiye'nin de taraf olduu 1960 ve 1974 "Denizde Can
Gvenlii Szlemeleri" (SOLAS 60/74), 1976'da Barselonada imzalanan "Ak denizin kirlenmeye
kar korunmas ile ilgili uluslararas szleme", 1977 ylnda yrrle giren "Uluslararas Denizde
atmay nleme Tz" (COLREG 77), ve "Denizde Kirliliin nlenmesine ilikin Szleme"
(MARPOL 73/78) gibi konvansiyonlar saylabilir.
IMO szlemesinde rgtn amalar arasnda uluslararas deniz ticaretinde tm -ilkeler
arasnda her eit teknik konuda uygulanan kurallar ile rf ve adetlerden bir ibirlii sistemi kurmak ve
denizlerde i ve evre gvenliini salamak, bunun yannda doay korumak bulunmaktadr.
rnein, SOLAS-74 konvansiyonunda denizde tehlikede bulunan kimselerin kurtarlmalarn
salamak zere teki gemi kaptanlarna ve sahil devletlerine den grevler ve ykmllkler
aklanmaktadr. Buna benzer ekilde denizde can gvenliinin salanmas iin gemilerin yapsal ve
teknik zellikleri ve donanmlar ile ilgili eitli kurallar yer almaktadr.
MARPOL 73/78 Konvansiyonu da,yukarda akland gibi, denizlerde kirliliin nlenmesi ile
evreyi ve doay korumak iin alnmas gereken nlemler ve uyulmas tereken kurallardan
olumaktadr. Bu szlemenin Ek.1 Kural 26 gereine gre "Gemiden deniz kirlenmesini nleme Acil
Plan (1978 protokol ile dzenlenmitir) yaplandrlmas ve uygulanmas zorunludur. Plann amac,
MARPOL amacna uygun olarak, deniz kirlilii olaynn meydana gelmesi veya byle bir olay olasl
varsa, gemiden alnacak nlemlerle ilgili olarak Gemi kaptanna ve zabtana klavuzluk etmektir.
2. MARPOL Kurallar
MARPOL konvansiyonu ile ortaya kartlan tm kurallar denizde kirliliin nlenmesine
yneliktir. Bilindii gibi gemite evresel byk felaketlere neden olan byk tanker kazalar
olmutur. Bu kazalarn evreyi ve denizlerdeki yaam mahvetmelerinin kamuoyundaki etkileri ok
iddetli olmu ve denizleri kirleten gemilere kar nlem alnmas zorunluluu domutur. evreyi
kirleten gemilere, personel kusuru olsun olmasn byk cezalar verilmektedir. Gvertenin ykanmas
veya balast tanklarnn tarl-mas srasnda denize akan kirli sular bile ceza kesilmesine neden
olmaktadr.
Ancak baz yarglamalarda eer kirletmenin geminin hatasndan kaynaklanmad ve
kirletmeyi nlemek veya asgariye indirmek iin btn nlemlerin alndn ispat etmek ve kabul
ettirmek durumunda cezalar azaltlmakta veya iptal edilmektedir. Savunmada ileri srlecek nedenler
u balklar altnda toplanabilir : "Tanrsal bir afet" , "Sava" ve, "nc ahslarn ihmal ve
kusurlar"


314
3. MARPOL ve ISM Kodunun Gerekleri
MARPOL konvansiyonu ile evreyi ve denizi kirletmeyi nlemek iin zorunlu teknik ve denetim
gerekleri aklanm ve uluslararas uygulamasnn nasl yrtlecei belirtilmitir. ISM Koduna gre
hazrlanan ve irket ile altrd gemi trne gre farkllk gsteren "Uluslararas Gvenlik
Ynetimi" (ISM) kodu erevesinde gelitirilen "Safety Management Manual" elkitabnda, Marpol
ihtiyacna yant verecek uygulamalar yer alacaktr. Bu konuda kitabn son blmnde verilen "ISM
Kod" blmnde gerekli bilgiler verilmitir.
Gemilerde evre ve denizi kirletmeyi nlemek iin MARPOL 1978 protokol ile dzenlenmi
ekliyle "Ship board Oil Pollution Emergency Plan" gelitirilecek ve uygulanacaktr. ISM Kod
gereklerine gre de irket tarafndan gelitirilen ve MARPOL 73/78 kurallarna uygun yorumlar ve
uygulamalar kapsayan bir gvenlik dzeni yerletirilecek ve bununla ilgili talimler ile kaytlar dzenli
olarak yaplacaktr.
ISM Kod uygulamalar kapsamnda MARPOL ile paralel bir talimatn nasl olacan
gstermek iin bir rnek vereceiz. "Ship board Management Manual" yani "Gem: Gvenlik Elkitab"
kapsamnda bulunan bir talimat yle yazlabilir.
"The Chief Engineer shall receive the Master's approval for the time and method of
receiving fuel oil and lubricating oil, and the transfer between tanks of the same."
Buna benzer ekilde temel dayanan konvansiyondan alnan baka talimatlar da eklenebilir.
rnein, "The Master shall have the responsabilities for the reporting to the related authorities and
Operation Department Manager according to the Articles of MARPOL 73/78 and Protocol 1." eklinde
yazlabilir. Bunlar bize ISO Kodu gereince evreyi ve denizi kirletmeyi nlemekte irket tarafndan
gelitirilecek ve uygulanacak nlemlerin bulunacan fakat, tm talimatlarn MARPOL 73/78 ruhunu yan-
stacan gstermektedir.
4. DENZ VE EVRE KRLLNN NLENMES
Gemilerden deniz ve evre kirliliinin ortaya kmasnn ana nedeni yakt (Bunker)
operasyonlar saylabilir. Yakt kirletmesinin ana nedeni vardr :
(a) atma, yangn, patlama ve karaya oturma sonucunda yk veya yaktn denize akmas.
(b) Yal atklarn sintine veya balast baslmas srasnda dar verilmesi.
(c) Gemiden gemiye veya karaya yakt transferi srasnda kaza veya hata nedeniyle denize
yakt karlmas.
Yakt alm veya transferinde uygulanmas gereken gvenli yntemler geminin da-imi gvenlik
talimatlarnn bir parasn oluturmaldr. Bu konuda, "Gemiden Deniz kirlenmesini nleme acil plan"
(Ship board Oil Pollution Emergency Plan) byk bir titizlikle uygulanmaldr. Bu plan bir diyagram
ierir. Diyagram, bir petrol kirlilii acil durumunda gemi personelinin, IMO tarafndan yaymlanan
esaslara gre, izlenmesi gereken hareket yntemini zetler. Bu diyagram tm ayrntlar iermez ve
uygulanacak hareketlerde tek bana kullanlmamaldr. Plan'a zel bilgilerin de eklenmesi gerek-
mektedir. rnein, gemi ile ilgili temas noktalarnn son deiimlerle takip edilmesi ve yazlmas
lazmdr. Bu bilgiler arasnda irketin genel mdr, yardmclar, enspektr-ler ve dier ilgililerin
adres, telefon ve dier iletiim kaytlan yer alacaktr.
irket ve gemi ynetimi birlikte gemiden denize yakt kamas riskini en aza indirecek bir
gvenli iletme sistemi gelitireceklerdir. Byle bir sistem gereince hazrlanan talimatlar hem
talimleri hem de operasyonlar kapsayacak kurallar ve biimleri kapsamaldr. rnein, role talimleri
arasnda "denize yakt kama" talimleri de bulunmaldr.
6. DENZE YAKIT KAMASI DURUMUNDA YAPILMASI GEREKENLER
Kaptan, kk miktarlarda da olsa denize yakt kamas durumunda derhal Kulp sigortas
(PandI) ile temas kurmaldr. Kulp temsilcisi yerel yetkililerin haberdar edilmesi, kanuni vekalet
balantlarnn yaplmas ve gerekiyorsa surveyor atanmas konularnda yol gsterici olacaktr.
Temsilci ayrca mahalli yetkililerle yaplacak grmelerde kaptana yardmc olacaktr. Kaptann ve
315
personelinin yetkililerle verimli bir ibirlii iinde olmalar ve olayla tam olarak ilgilendiklerini
gstermeleri ok nemlidir. Kaptan, bu ilemleri yrtrken ayrca kirliliin temizlenmesi ve
oalmamas iin gerekli nlemlerin alnmasn salamaldr. Tropik denizlerde saanak yamurlar
kirlilii geni boyutlara yayabilir. Bunun iin tm personelin ibirlii ile gvertedeki yaktn te-
mizlenmesi iine girimek faydaldr.
Alnacak eitli nlemler arasnda tm faktrler gz nnde tutulmaldr. rnein, herhangi bir
zc veya deterjan kullanlacaksa, byle maddelerin evreye zarar verebilecei dnlerek yetkililere
danmak ve izin almak gerekebilir.
7. DENZN KRLENMES DURUMUNDA GEREKECEK KANITLAR
irket ve sigortaclar kirletme nedeni ile kar karya kaldklar taleplere kar savunma
yapabilmek ve gelecekte olabilecek istekleri (Claim) nlemek asndan kirlenme olaynn tm
detaylarn, bunu nlemek iin hangi nlemlerin alndn ve hasan azaltmak iin ne gibi gayretlerin
gsterildiini bilmek ihtiyacndadrlar. Bunlarla ilgili aklamalar maddeler halinde yazlmal ve bilgiler
delil ve kantlar ile glendirilmelidir.
150 GRT altndaki tankerler ile 400 GRT altndaki dier gemiler hari olmak zere,
konvansiyona taraf olan lkelere sefer yapan tm gemiler MARPOL 73/78 ad ile bilinen konvansiyon
gereklerine uymak zorundadrlar. Konvansiyon ana hatlar ile aadaki konulara ait sistemleri
belirtmektedir.
* Boaltma esnasndaki gidilen mesafeyi gz nne alarak dar baslan ya veya yal
suyun PPM (Parts per million) deeri.
* Yakt tankeri erindeki ay irilmi balast sistemleri (IGS ve COW).
* Yakt transferleri ve tank temizlemelerine ait uygun kaytlarn tutulmas.
* Gemiden deniz kirlenmesini nleme acil plan.
* Personelin konvansiyon kurallarn uygulamaktaki bilgi ve talim yetenekleri.
zellikle Liman tetkiklerinde (Port State Control) bir gemideki sistemlerin iler ve bakml
olmasnn grlmesi yeterli saylmamaktadr. Personelin de ilgili konularda iyi eitilmi ve talimden
geirilmi olmas aranmaktadr. Bu durum ayn zamanda ISM Kod gereklerinin uygulanmasndaki
amalara paralellik gsteren bir husustur.
Ayrca ya kayt defterinin (oil record book) usulne uygun doldurulmamas sonucu verilen
cezalar da gndeme gelebilmektedir.
8. GEMDEN DENZN KRLENMESNE NEDEN OLAN OLAYLAR
Son olarak denizde en sk rastlanan kirlenmeye neden olan olaylar sralayacaz. Bu olaylar
nlemek iin alnacak nlemler kukusuz evre kirlenmesini nleyecektir.
(a) Denize sintine, kirli balast ve ambar ykama sularnn baslmas.
(b) Denize p ve kat atklarn atlmas.
(c) Gvertenin ykanmas sonucu ya ve atklarn denize verilmesi.
(d) Gemi bordasnda raspa ve boya ilerinin yaplmas.
(e) Yaam yerlerindeki kirli sularn dorudan denize verilmesi.
(f) Yk atklarnn denize dklmesi.
(g) Yamur veya balast tant sularnn gvertedeki pislikleri denize tamas.
(h) Yakt alma veya transferinde tama, szma ve devre patlamas.
(I) Soutma sularna ya karmas sonucunda denizin kirlenmesi.
(j) aft szdrmazlk yann denize karmas.
(k) Gvertedeki hidrolik ya devrelerinin patlamas veya szdrmas sonucu firengi
deliklerinden yan denize akmas.
(l) Kapal denizlerde 15 ppm 'in altnda da olsa sintine sularnn denize baslmas.


316
N A V G A S Y O N
(SEYR BLM)
BRNC BLM
NAVGASYON VE AMACI
Navigasyon, i sularda ve denizde ktklerin oyulmasyla balamtr. Kt oyarak tat
haline getiren insanolu, bu sayede su zerindeki herhangi iki nokta arasnda hareket edebilmeyi
becermitir. Bu arada evrenin (ufkun) ardndaki bilinmezlii zmek hevesi ile kiisel servencilik
onun enginlere almasnda nderlik etmitir. Ancak, ak denizde (open sea) ufkun daire biimli
oluu ve merkezinden her yannn ayn grn-dolaysyla geni su ktlesi iinde kaybolma
korkusu-insanolunun aklna "nereye gidiyorum" sorusunu getirmitir. Sonuta da su iindeki
hareketin ynlendirilmesi zorunluluu domutur.
Bu gerek puslann bulunmasyla gerekleir. "Pusla kart daire biimli oluu nedeniyle evreni
andrr; bir bakma da evrenin kltlm ve derecelendirilmi eklidir?" Pusla kard yardmyla
insanolu evreni de derecelere blm ve onun rast gele bir yanna deil de istedii ynne
seyretmeyi becermitir. Bu beceri, navigasyonda temel elemanlardan biri olarak Yn (direction)
kavramn belirlemitir.
Su zerindeki hareketin ynlendirilmesi seyrin atsn biimlemekle birlikte onu birtakm
yntemler getirtmee zorlamtr. Bu yntemler zde hareketin denetlenmesini amalamaktadr.
stenen anda "neredeyim" sorusunun yantlanabilmesine olanak salayan bu yntemler
navigasyonda ikinci temel eleman olarak Konum (Mevki) (position) kavramn yantlamtr.
Navigasyon atsn, yn ve konum kavramlar biimler.
Navigasyon,
1
gemilerin (yeryznde) herhangi bir konumda dierine en ksa zamanda ve
gvenle yneltebilme bilimidir
3
.
Baz yazarlar navigasyonu bilimsel sanat (scientific art) olarak nitelerler. Kurallar, yntemler
ve bunlarla ilgili hesaplamalar navigasyonun bilimsel yann belirler, kurallarn ve Yntemlerin
uygulanmasyla seyir aletlerinin yolunca kullanlmas da sanat yann..
4

Navigasyonda nemli iki etmen vardr. Bunlar esenlik ve zamandr.
Esenlik (selmet), geminin seyir boyunca tehlikelerden uzak ve gven hareketi demektir. Bu
etmen, koullarn uygunluunda ve mevcut yntemlerle, istenildii zaman geminin konumunu bulma
usullerini de ierir. Bylelikle geminin yeryzndeki konumu (koordinatlar) saptanarak izi (hareketi)
Kontrol edilir.

Navigasyonda nemli ikinci etmen zamandr. Navigasyon ynnden zaman:
1. Gemi hz.
2. Alnacak yol (seyir yolu).

Navigasyon szc ltin kkenli NAVIGERE fiilinden derlenmitir. "Gemi yneltme" anlamna gelmektedir.
Bu szckte: Navis.....Gemi (ltince) Naus......Gemi (Greke) Ago.......Yneltme (ltince ve Greke)
anlamlarn belirtir.
Tanmda kullanlan "yeryznde" szc kara, deniz ve hava ortamnda srdrlen navigasyon iin geerlidir;
seyir alan yer snrlan iindedir. Oysa, uzay navigasyonu ynnden ulalacak nokta dnya snrlarn atndan
kullanlan szck yersiz olmaktadr.
"Navigasyon, denizde geminin konumunu bulma ve onu bir konumdan dierine esenlikle yneltebilme sanatdr."
(Admiralty Manual of Navigation) "Navigasyon, gemileri bir yerden dierine yneltme yollarn gsteren ilimdir." (Encyclopedia
Britannica)
4
Bkz. Navigasvon. Encyclopedia Americana. cilt 20. s. 22.

317
kavramlarnda belirir. Birer deiken olan bu kavramlar zaman kendilerine uydururlar. yle
ki: Belirli bir uzaklk iin hz deitike zaman faktr hzla orantl olarak deiir. Yine. belirli bir hz
iin uzaklk deitike zaman kavram da yolla orantl olarak deiim yapar.
Vardiya kaplan iin bir gemiyi herhangi bir konumdan dierine yneltirken belli bir amaca
ulama istei vardr. Bu amacn tehlikesizce ve en ekonomik yoldan baarlmas gereklidir. Burada
zaman kavram yol ve tehlike ile birbirine kaynam gibidir. yleyse, genel olarak belirtilirce zaman
ve gvenlik faktrleri navigasyon asndan el ele vermi iki edir. Vardiya kaptan iin izlenmesi
gerekli yol, bu iki eyi en yararl bir biimde kartrarak uygulayabilmektir.
Navigasyon. gemilerin iki konum arasna en ksa zamanda

ve gvenle yneltilmesi yollarn

gsterir.
Navigasyon. yer navigasyonu (terrestrial navigation) ve yertesi navigasyon
(space navigation) olarak iki ana grupta toplanabilir. Yer navigasyonu dnya snrlan iinde
uygulanr; uzay ya da tesi navigasyon da uzayda.
Yer navigasyonu blme ayrlr. Bunlar:
a) Kara navigasyonu (land navigation).
b) Deniz navigasyonu (marine navigation).
c) Hava navigasyonu (air navigation),
dur. Ancak, burada konu gerei onun denize ilikin blm incelenecektir.
Deniz navigasyonu deiik biimlerde snflandrlabilir. Bu snflandrmada balca 3 lt
etken olmaktadr. Bu ltler:
1. nisiyatif kullanm,
2. Seyir ortam.
3. Seyir yntemleridir.
Deniz navigasyonu inisiyatifin kullanlmas bakmndan modern navigasyon (modern
navigation) ve klasik ya da konvansiyonel navigasyon (conventional navigation) diye iki trldr.
Modern navigasyon, inisiyatifi vardiya kaptanndan alarak yneltici, ynlendirici ve
konumlayc seyir sistemlerine brakan navigasyon trdr. Vardiya kaptannn seyrin
yrtlmesindeki etkenlii ikincil nemdedir. Seyrin yrtlmesinde temel etkinlik seyir
sistemlerindedir. Kpr st otomasyonu, entegre seyir sistemleri modern navigasyonun rnekleridir.
Konvansiyoneli (klasik) navigasyon, inisiyatifin ya da seyrin temel uralarnn vardiya
kaptannda olduu seyir bilim trdr. Seyrin yrtlmesinde temel etmen vardiya kaptan ve de
onun becerisidir.
Modern navigasyonun otomatik sistemlere dayal oluuna karn, klasik navigasyon
insanolunun bilgi ve becerisiyle belirlenir.
Seyir ortam bakmndan deniz navigasyonu iki gruba ayrlr. Bunlar:
1. Ky navigasyonu,
2. Ak deniz navigasyonu.
dur. Seyir ortam, navigasyonda uygulanacak yntemlerin belirlenmesinde etken olmaktadr.
Buysa, bylesi snflandrmann temelini biimlemektedir.
Yntemleri bakmndan navigasyon ylece snflandrlabilir: a. Dzlem seyri (plane navigation)
aa. Klavuz seyri (Plotting),
1. Ky seyri (coastwise navigation; coastal navigation),
2. Dar sularda seyir (navigation in narrow channels),

En ksa zamanda deyimi, konum bulma ya da konumlama (mevki koyma) gereini de kapsamaktadr. Gemiyi iki nokta
arasnda en ksa zamanda, yani gecikmeye neden olmakszn yneltebilme sorunu, geminin izledii yolun sk sk
kontroln gerektirir; buya konumlama ya da mevki bulma yntemleriyle yaplr.
Deniz navigasyonu, uygulama biimlerine gre ayrca kendi iinde iki gruba ayrlabilir: 1. Su st (yzey) navigasyonu,
(surface navigation)2. Sualt (denizalt) navigasyonu (under water ya da sub marine navigation). Bkz. Bowditch American
Practical Navigator, H.O. Pub. No. 9, s. 62.
318
3. Kanal seyri (navigation in canals),
4. Mercan blgelerinde seyir (navigation in coral region),
bb. Parakete Hesab Seyir (dead reckoning),
b. Elektronik Seyir (electronic navigation)
c. Astronomi Seyri (celestial navigation; astronomical navigation).
Vardiya kaptan iin en byk baar, gemisini kazasz-belasz varma yerine ulatrd an
kazanlr. okluk seferin bitiminde, yani amaca eriildiinde, gze batmayan bu baarnn bir sonucu
olarak rahatlk duyulur.
Gemiyi varma yerine ulatrmada vardiya kaptanna kimi zaman kara maddeleri, kimi zaman
denize atlm seyir alametleri, kimi zaman da gk cisimleri yardmc olurlar. Bu maddelerin grnr
(in sight of), ya da grnmez (out of sight) olularna gre seyir yntemlerinde ayrcalkla karlanr.
Bilinen kara maddelerinden, seyir alamet ve yardmclarndan ya da deniz derinliklerinden
yararlanlarak denizde yaplan seyirler, klavuz seyrini oluturur. Doru bir harita, iyi bir pusla,
sekstant ve belirli maddeler bu seyrin kesinlik oran zerinde byk lde etkin olur.
Kara maddelerindeki ve seyir alametlerindeki grnrlk klavuz seyrini kya seyrine
dntrr. Grnen kara maddelerinden ya da seyir alametlerinden yararlanlarak ky dolaylarnda
yaplan seyirlere ky seyri denir.
Ky seyrinde belirtilecek ana kurallar yle belirlenebilir:
1. Seyir alan hakknda bilgi sahibi olunmas,
2. Seyre yardmc maddelerin grnr ya da gze arpar oluu,
3. Seyrin ky dolaylarnda yaplmas.
Seyredilen yn ve su iinde gidilen yol yardmyla geminin konumunu bulma yntemi (metodu)
parakete hesab seyri belirler. Parakete hesabyla bulunan konuma da parakete konumu (mevki)
(dead reckoning position-D.R.P.) denir.
Seyir yntemleri asndan navigasyonun ikinci grubunu elektronik seyir biimler. Elektronik
seyir, gemideki mevcut elektronik cihazlar yardmyla yaplan seyir demektir. Gemide mevcut
elektronik aygtlar radar, loran, decca, consol, omega, satnav, GPS, vb. aygtlardan herhangi biri, bir
ka ya da tm olabilmektedir.
Astronomik navigasyon ise gk cisimlerinden yararlanlarak ak denizde gemileri
yneltebilirle yollarn gsteren navigasyon koludur.
Navigasyonun etkin ltlere gre yaplan snflandrmas aada emalandrlmtr.
Navigasyon
nisiyatif Kullanm Seyir ortam Seyir yntemleri
1. Modern navigasyon 1. Ky seyri l. Dzlem seyri
2. Klasik navigasyon 2. Ak deniz seyri 2. Elektronik seyir
3. Astronomi seyri
Navigasyon bir ok bilimlerden yararlanmaktadr. Bu bilimler:
1. Matematik,
2. Corafya,
3. Astronomi,
4. Oseanografya (oinografi),
5. Meteoroloji,
6. Geodezi,
7. Elektronik,
8 teki bilimler,

Elektronik seyir, baz kitaplarda, kullanlan aygtlardaki (cihazlardaki) dalga kkeninin ses ya da radyo dalgalan biimli
oluuna gre:1. Radyo seyri.2. Sonik seyir diye iki gruba ayrlmaktadr.
Bkz. Bowditch American Practical Navigator, H.O. Pub. No. 9, s. 62.
319
KNC BLM
SEYR CORAFYASI
1. YERN EKL (Shape of the Earth):
Dnyann biimi konusundaki tartmalar yzyllarca srm ve ortaya trl grler atlmtr.
Kimi. dnyay kzn boynuzlan zerinde bir tabak gibi oturtmu, kimi de lastik topa benzetmitir.
Dnyann ekli nceleri tabak gibi dz kabul edilmekteydi. Fakat gzlemlerin arttrlmas ve
baz doal olaylarn deerlendirilmesi, insanlk iin zerinde yaad gk cisminin eklini bulmada ilk
adm oluturdu Galileo da dnyann yuvarlak olduunu sylemee yeltendiinde byle olaylardan
yararland.
Yerin gerek eklinin bilinmesi navigasyon asndan zorunludur. Zira, gemisini dnya
zerinde deiik noktalarda dolatracak olan vardiya kaptan, gerekli hesaplamalarn yapabilmek
iin ou zaman onun gerek ekli hakknda bilgi edinmek zorunluluu duyar.
Yerin ekli yuvarlaktr.
evremize baktmzda biz de dnyann yuvarlakln belirleyen baz gzlemler yapabiliriz.
yle ki:
1. Ak denizde ufak (evren) daire biimindedir. evrenin dairesellii yuvarlak cisimler iin
sz konusudur. Bu da bize dnyann yuvarlk olduunu gsterir.
2. Ay tutulmasnda, dnyann ay zerindeki glgesi yuvarlaktr.
3. Gzlemcinin gz ykseklii arttka evrenin de geniler.
4. Ak denizde ufkun ardndan kan bir geminin gzlemciye direkleri, sonras st yaplar ve
en sonunda da teknesi gzkr.
5. Bir gzlemci yeryznde konumunu deitirdike gk cisimlerinin ykseklikleri de deiir. Bu
deiik zellikle Kutup Yldz yardmyla daha belirli biimde gzlenir. Ekvatorda yaklak 0

olaca bilinen
Kutup Yldz'nn ykseklii, kuzeye doru seyreldike enlemle birlikte artar, kutupta da 90 ye yaklar.
Oysa, yer yuvarlak olmasayd gk cisimlerinin grnen yksekliklerinin yerine her noktasnda ayn olmas
gerekirdi.
6. Kalkt noktadan hep Batya ya da Kuzeye seyreden bir gemi (ya da kimse), sonunda
kalk noktasna varr. Nitekim, 1519 ylnda Ferdinand MAGELLAN tarafndan gerekletirilen ilk
byk gezisi byle bir dn rndr.
Yine byk daire yay zerinde seyreden bir gemi (ya da kimse), kalk rotas ne olursa olsun,
ayn sonuca ular.
7. Yerin uzaydan ekilen fotoraflar biimce yuvarlakln belirlemektedir.
8. Gelgit olaynda, astronomik kkenli etmenlerin etkiledii yerler ve anlipodlarnda (kart
noktalarnda) kabarma, 90 farkl yerlerde de alalma grlr. Buysa, yerin yuvarlakln belirleyen
bir olgudur.
Ancak, ne var ki, yerin yuvarlak oluu kansna varmakla i bilmemektedir. nk, elipsoid de
elipsin ekseni evresinde dndrlmesinden oluan yuvarlak bir eklidir. Burada, yerin kre ya da
baka bir yuvarlak olabilecei dn akla gelmektedir.
Yerin gerek biiminin saptanmas konusunda ilk adm 1687'de Isaac Newton tarafndan
atlmtr. Newton'a gre, yerin kendi eksenindeki dnme hareketi (rotation) merkezka kuvvet
dourmakta; bu da salnma hznn okluu dolaysyla, dnyann yatay ekseninde ikinlik
oluturmaktadr. Gerekten de kendi ekseninde dnen bir cismin moleklleri, merkezka etkiden
tr, merkezden evreye doru frlama eilimindedir ve bu olgu youn cisimlerde evreye doru
frlama eilimindedir ve bu olgu youn cisimlerde ekil deiiklii yaratr. Dnyamz da Gneten
kopmu bir para olduuna gre kendi kabuunu oluturana dein merkezka kuvvet etkisiyle
320
ekvatorunda bir ikinlik oluturmutur. Bu ikinlik nedeniyle de dnyann ekli kreden ok
elipsoide kamtr.
1

Son yllarda, uzay bilimlerindeki gelimeler sonucu, dnyann uzaydan resimleri ekilmi ve
eklinin gerekten elipsoide kaan bir yumru olduu grlmtr. Ancak, bunun odaklan birbirine ok
yakn bir elipsin oluturduu ekil olduunu anmsatmak yerinde olacaktr.
Burada "Yerin baskl" (obslateness; ellipticity; compression) konusu akla gelir. Madem ki,
yerin kesiti daireden ok elipse yakndr; yleyse yaraplar da farkl olmaldr. Nitekim, yaplan
hesaplamalar gstermitir ki; dnyann ekvatoral yarap (a) 3444.054 deniz mili (6378.388 km),
kutupsal yarap da (b) 3432.458 deniz mili (6356,912 km) dir. Kutupsal yarap 11.596 deniz mili
(21.476 km) ya da % 0.3 orannda daha ksadr.
Bir elipsin baskl (c), byk ekseninin (a) kk ekseninden (b) olan farknn (a-b) byk
eksene oran olarak tanmlanmaktadr. Bu matematik postulat dnyamza uygulanacak olursa,
basklnn:
a-b 3444.054-3432.458 11.596 1
c = ------------ = ------------------------------- = ----------------- = -----------
a 3444,054 3444.054 297

ya da 0,003367 olduu grlr.
Yerin ekli yumrusaldr. Bu olgu, sonulan ynnden navigasyona baz zellikler getirir. Bu
zellikler yle sralanabilir:
1. Ufuk geniliinin enlemle deimesi,
2. Sekinme olay (presesyon),
3. Szlme olay (ntasyon),
4. Corafi ve geosentrik enlemler,
5. Meridyen paralan (birimi),
6. Yerekimi ivmesinde (force of gravity) enleme bal deiiklikler,
7. Enleme bal olarak ufuk uzaklnda grlen deiiklik yznden dip deerinde ortaya
kan ayrcalk,
8. Yatay paralaks deerinin enlemle gsterdii deiim.

2. YERN KUTUPLARI (Poles of the Earth):
a. Corafi Kutuplar:
Yer kutupsal ekseni etrafnda dner. Yerin etrafnda dnd bu eksenin iki ucu
(exterminities), corafi kutuplarn (geopraphical poles) oluturur.
Corafi kutuplar, yerin dnme ekseninin ulardr. Ayrca, ekvator dzlemine dik olan byk
dairelerin verteks noktalar olarak da tanmlanabilir.
Kutuplarda (ulaklarda) dnme hareketi vardr. Bu hareketin yn ulaklarn belirlenmesinde
bize k tutar. Eer gzlemcinin bulunduu kutupta dnya saat yelkovannn tersi ynde, yani
batdan douya doru dnyorsa o nokta Kuzey kutup (northpole); hareket tersi ynde grlyorsa
Gney Kutuptur (south pole).
Yerin kutuplan vardiya kaptan iin konum bulmada ilk adm biimler. nk, bir navigasyon
kural, "gzlemcinin kutup yksekliinin bulunduu noktann enlemine eit" olduunu syler.
Kutup ykseklii denince de, kutup yldznn gzlemcinin grnen evreni (ufku) ile yapt
a anlalr.



Yerin ekli bir bakma elmaya benzer. nk, 1959 ylnda J.A. O'KEEFE tarafndan yaplan hesaplama sonucu
dnyann merkezinden kuzey kutbuna olan uzaklk. Gney kutbuna olan uzaklkta 24 metre (80 ft) kadar uzun bulunmutur.
321
b. Magnetik Kutuplar:
Yerin teki kutuplan Magnetik (mknats) kutuplardr. Magnetik kutuplar (magnetic poles), pusla
ibresinin yatay dzlemden 90 sapma gsterdii alanlardr. Yine, ibre eiminin 90 olduu alanlardr,
magnetik kutuplar.
Yaplan aratrmalar, magnetik kutuplarn -corafi kutuplarn tersine- bir noktadan ok, hemen
50 mil geniliinde birer alan olduunu gstermektedir.
1960 bulgularna gre Kuzey Magnetik Kutup Hudson Krfezi dolaynda (74.98 N, 101 W),
Gney Magnetik Kutup da South Victoria Land'de (67.1S, 142E) olup her iki kutup bir dierine gre
asimetrik durumundadr. Yani, iki kutup birbirinin antipodu deildir.
Magnetik kutuplar Yerin magnetik kuvvet izgilerinin odakland alanlardr. Bu alanlarda
toplanan kuvvet izgileri Yere girer, karlar.
Magnetik kuvvet izgilerinin yeryzne girdii alan Kuzey magnetik kutuptur. Ya da, pusla
ibresinin kuzeyi arayan (krmz) ucunun (north seeking point) yeryznde dey durum ald
alanlardr, kuzey magnetik kutup.
Kuzey magnetik kutbun kart gney magnetik kutuptur. Bu alanda magnetik kuvvet izgileri
yeryznden karlar. Pusla ibresinin gneyi arayan (mavi) ucu da yeryzne dey durum alr.
3. YERN KOORDNATLARI (Co-ordinates of the Earth):
Gnlk yaantmzda, ara sra da olsa, "Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl"
araclyla denizcilere uyanlar yapldna hemen hepimiz tank olmuuzdur. Bylesi bir yaynn
ieriinde okluk iki temel szck yer alr : Enlem ve Boylam.. Bilinene kolaylk salamaktan gayr bir
amac bulunmayan bu szckler, insanolunun yaad dnyasnda gereksindii koordinatlandrma
dnnn rn olarak ortaya kmtr.
Yeryznn hemen 3/4'n kapladn bildiimiz sukrede ve ktalarda, herhangi bir
noktann kolaylkla bulunabilmesi ve de ayrntlaryla belirlenmesi zorunluluu bylesi bir dnn ilk
admn biimlemitir.
te yandan, deniz, okyanus, burun, kayalk, ada vb. grnlerin snrn belirlemek ve
alanlarn hesaplamak gerei de bu sistemin gerekletirilmesini zendirmitir.
Yer yznn itibari koordinatlar paraleller ve meridyenlerdir.
Yerin kutupsal eksenine dik herhangi bir embere paralele (enlem dairesi) (parallel of latitude)
denir.
Paraleller:
1. Ekvatora yaklatka byrler; uzaklatka da tersine klrler. Dolaysyla evreleri
birbirine eit deildir.
2. Kutuplarda birer noktadr. Ekvatorda en byk deerini alr. Bu deer, yerin ekvatoral
evresini belirler.
3. Ekvatorda byk daire, dndaki enlemlerde de kk daire oluturulur.
4. Meridyenlere diktirler.
Paraleller. Ekvatora (equator) kouttur. Ekvatordan kutuplara doru dizilirler. evresi 21600
deniz mili (40076.594 km) olan Ekvator dnyay iki yarkreye bler. Bu yarkreler tadklar kutba
gre Kuzey ya da Gney yarkre olarak adlandrlrlar.
Yerin dnme eksenine dik olan byk daireye Ekvator denir.
1
Bu balang paraleli
zerindeki her nokta kutuplardan 90 uzaklktadr.
Kutuplan birletiren ve paralellere dik olan yar-byk dairelere meridyen (meridian) denir.
Meridyenler:

Ekvator, kutuplardan eit uzaklkta bulunan byk dairelerdir.". Admiralty Manual of Navigation. Vol. I.
Meridyen ve meridyen dzlemi (plane of the meridian) kavramlar birbiriyle kartrlmamaldr. Meridyen dzleminin
yerle olan arakesiti bir byk dairedir. Dolaysyla meridyen dzlemi ve boylam dairesi ayn ey olur. Oysa. meridyenler
kutuptan-kutba uzandklarndan yerin dnme (kutupsal) ekseni ile snlandrlar. Bu nedenle de yar-byk dairedirler,
byk daire olamazlar
322
1. Kutuplara yaklatka Yerin eklinden tr birbirlerine yaklarlar (converge).
2. Bir kutuptan tekine uzanmalar nedeniyle 180 lik bir yay uzunluu olutururlar.
Dolaysyla yar-byk dairelerdir.
3. Ekvator ve enlem daireleriyle 90 lik a yaparlar.
4. Uzunluka birbirlerine eittirler.
5. Yerin gerek biimi gz nne alndnda, meridyen dzleminin yeryz ile yapt
arakesit elipse yakn bir grn oluturur.
6. Gn iki eit blme ayrrlar. nk, gne gzlemcinin st meridyeninden gerek bir
le zaman geer.
7. 0 Meridyeni bir yarm emberdir. Bunun uzants 180 meridyenini belirler. Yer, bu
emberle doru ve bat yarkrelere ayrlr.
4. YERN YARIAPI (radius of the Earth):
Yer, yumrusal ekli nedeniyle, yarapnn uzunluu konusunda bir rneklik gstermez.
Ekvatordan kutuplara doru giderek azalan yarap uzunluuna bal olarak her enlem iin deiik
deerler ortaya karr.
Yer yarapnn deerlerinin deiik oluu, eksenler arasndaki uzunluk fark 11.596 deniz
milidir. Bu deerlere de ekvatoral eksende ulalr.
Yerin yarap uzunluu 3432.458 deniz mili (6356.912 km; 3950.01 kara mili) ile 3444.054
deniz mili (6378.388 km; 3963.35 kara mili) arasnda deiir. Yeri kresel varsayarak ortalama ve tek
bir deer verilecek olursa, yer yarap 3438 deniz mili (6367.6 km; 3956.6 kara mili) kabul edilebilir.











ek. 1. Yerin eksenleri ve Yer yarap.

NC BLM
YN VE KONUM
NAVGASYON ATISI
Bir gemiyi ak denizde bilinmezlie srklemekten iki temel etmen kurtarr. Bunlar geminin
seyrettii yn ile yeryzndeki konumudur (koordinat). Navigasyonun amac bu kavramlarda
belirir.
nsanlk, teknik ve sosyal alandaki dayanaklarnn bir ounu gk cisimlerinden almaktadr.
rnein, gne, ay ve yldzlarn hareketleri bize takvimi, saati ve gn gstermitir.
Yine, pusulann bilinmedii alarda insanolu ynn bulmada gk cisimlerini kendine
klavuz olarak almtr. Nitekim, gndz gnein, gnein olmad zamanlarda da ay ve baz
yldzlarn yn bulmada kullanldm gryoruz.
323
Gk cisimlerinin grnen hareketleri yn belirlemede lt alnacak olursa, gnein doduu
(ya da batt) noktann nirengi kabul etmesi gerekir. Oysa, insanolu Douya ya da Batya sabit
biimde gsterilebilecek bir bulu gerekletirememitir. Tersine, pusla ibresi yardmyla Kuzeyi
srekli bulabilmektedir. Bu yzden, insanolu yn bulmada Kuzeyi Douya yelemitir.
Denizde yn sabit bir noktaya gre belirlenir. Bu sabit noktada da Kuzeydir.










ek. 2. Yeryznde yn.
Yn, geminin seyrettii istikamettir. Geminin ufukta varmak istedii noktay gemiye
birletirir.
Yn, ufuk merkezinden evreye dorudur. Kuzeyden balayarak saat yelkovan ynnde
llr.
Ynler zelliklerine gre balca grupla toplanr:
1. Ana (asal) ynler (cardinal points),
2. Ara ynler (intercardinal points),
3. harfli ynler (three-letter directions).
Ana yn, ynlendirmenin kendisine gre yapld yndr. Kuzey, Dou Gney ve Bat
olarak 4 tanedir. Bunlara denizcilikte ana rzgarlar da denir. Ana ynler arasnda 90 'lik aklk
vardr.
Ara yn, iki ana yn arasnda kalan ve bu ynlerden 45 aklkta bulunan yndr.
Kuzeydou (poyraz). Gneydou (keileme). Gneybat (lodos) ve Kuzeybat (karayel) ara
rzgrlardr.
harfli yn, ana ve ara yn arasnda kalan ve de bunlardan eit aklkta bulunan yndr.
harfli ynler, kendisine bitiik ana ynn ad baa, ara ynn ad da sona getirilerek tretilir.
Yldz Poyraz, Bat Karayel gibi.
Pusulayla Ynleme:
Yn, vardiya kaptan iin ufuk emberi zerinde belirli bir noktadr. Gemi bu belirli noktaya
pusulayla ynelir.
Pusla ufkun sabit bir noktasn gsterir. Ufak emberi bu sabit noktaya gre blnr. Pusula
kart, ufkun ynlenmi eklidir. Ynler, bu kk ufuk stne iaretlenmitir. Pusula kartnn
blnmesi ekilde yaplmaktadr:
1. rakaml yntem,
2. Kerte yntemi,
3. eyrek daire yntemi.
rakaml yntem, pusla kardm 0-359 arasnda eit alara bler. Blnm alar derece
adn alr.
rakaml yntemde alar hep rakamla belirtilir. rnein. Kuzey 000(360), Dou 090,
Gney 180, Bat 270 olarak derecelendirilir.
Pusla kard 4 dik a btnleir. Bu dik alardan her biri 8 eit arala blndnde kerte ad
verilen yntemle ekli ortaya kar.
324
Kerte (point) 11 15'lik bir adr. Pusla kard 32 kerteden oluur.
Kerte olduka byk bir adr. Ynlemede kesinlik gerektiren durumlarda uygulanmas
aksaklklar dourur. Bu yzden, kertenin daha kk deerleri tretilir.
Kertenin yars yan-kerte olarak adlandrlr. Yar kerte, pusula kartn 64 eit paraya bler.
Deeri 5 37' 30" dir. Kertenin drtte biri de eyrek kerte'dir. Pusla kartnda 128 tane eyrek kerte
vardr. Bir eyrek kerte 2 48' 45" dir.
Kerteler Kuzeyden balayp saat yelkovan ynnde ve sra izleyerek adlandrlr. Bu
adlandrma ve okuma ilemine kerteleme (boxing the compass) denir.
Kerte ynteminin kullanll olmay, buna karlk derecelerin daha kolaylkla ve doruya
yakn deerlendirilebilmesi, denizde ynlendirmenin okluk rakaml ynteme dayandrlmasn
gerektirmitir. Ne var ki, ana rzgrlarn denizciye olan vazgeilmez yararlar yznden uygulamada
rakaml yntemle kerte yntemi karmatrlarak eyrek daire yntemi (rubi dairesel yntem)
tretilmitir.
eyrek daire ynteminde ana ynlerin aras 90 dereceye blnmtr. Ynlenmenin
balangc Kuzey ve Gneydir. Derecelendirme de bu ynlerden Douya ve Batya doru yaplr. 90
Derecenin bitimindeyse dier iki ana yne ulalr.
eyrek daire ynteminde yn, iki ana yn arasna a deeri yazlarak belirlenir. Balang
ynleri olan Kuzey ya da Gney hep baa alnr; kart ana ynler olan Dou ya da Bat sona braklr.
S 38 E ; N 47 E; S 58 W ; N 82 W gibi.
Bunlardan S 38 E , Gneyden Douya doru 38 anlamndadr. rakaml yntemde
karl da 180
C
- 38 = 142 dir. Ayn biimde N 47 W, Kuzeyden Batya doru 48 demektir.
rakaml yntemdeki deeriyse 360 - 47 = 313 olur.
N 47 E, Kuzeyden Douya doru 47 demektir. rakaml yntemdeki deeri ise 047 dir.








ek. 3. Pusla kartnda yn.
Pusla kartnn ynteme gre ynleri yledir:

Kerte yntemi rakaml eyrek daire
Kerte ad Ksaltmas yntem yntemi
Yldz (Kuzey) N 000 00' N 0 E/W
Yldz Kerte Gn dousu N by E 011 15' N 11 15'E
Yldz Poyraz NNE 022 30' N 22 30'E
Poyraz kerte Yldz NE by E 033 45' N 3345'E
Poyraz NE 045 00' N 45 E
Poyraz kerte Gn dousu NE by E 056 15' N 56 15'E
Gn dousu Poyraz ENE 067 30' N 67 30'E
Gn dousu Kerte Yldz E by N 078 45' N 78 45'E
Gn dousu E 090 00' N 90 E=E
Gn dousu Kerte Kble E by S 101 15' S 78 45'E
325
Gn dousu Keileme ESE 112 30' S 67 30'E
Keileme Kerte Gn dousu SE by E 123 45' S 56 15'E
Keileme SE 135 00' S 45 E
Keileme kerte Kble SE by S 146 15' S 33 45'E
Kble Keileme SSE 157 30' S 22 30'E
Kble kerte Gn dousu S by E 168 45' S 11 15' E
Kble (Gney) S 180 00' S 0 E / W
Kble kerte Bat S by W 191 15' S 11 15'W
Kble Lodos SSW 202 30' S 22 30'W
Lodos kerte Kble SW by S 213 45' S 33 45'W
Lodos SW 225 00' S 45 W
Lodos kerte Bat S W by W 230 15' S 56 15' W
Bat Lodos WSW 247 30' S 67 30' W
Bat Kerte Kble W by S 258 45' S 78 45' W
Bat W 270 00' S 90 W=W
Bat kerte Yldz W by N 281 15' N 78 45'W
Bat Karayel WNW 292 30' N 67 30'W
Karayel kerte Bat NW by W 303 45' N 56 15'W
Karayel NW 315 00' N 45 W
Karayel kerte Yldz NW by N 326 15' N 33 45' W
Yldz Karayel NNW 337 30' N 22 30'W
Yldz Kerte Bat N by W 348 45' N 11 15'W
Yldz N 360 00' N 0 W / E

Haritayla Ynleme:
Haritada yn paralel, meridyen ya da pusla glndenbirine gre bulunur. Paralel
dou-bat dorultusunu gsterir; meridyen de kuzey-gney dorultusunu. Bununla bir
likte, derecelendirilmi paralel cetvel (yahut gnye) kullanarak paralel ya da meridyen
yardmyla herhangi bir ynn belirlenmesi de olanakldr.
Haritada yn genellikle pusla glnden bulunur. Pusla gl (Compass Rose) haritada
ufku simgeler.
Pusla glnde ynleme derece yntemiyle yaplr. Ynlemenin balangc corafi
Kuzeydir.








ek. 4. Pusla gl.

Konum Kavram:
Bir vardiya kaptan iin vardiya kolayl, tand bir yrede ya da konumlama yapabildii
bir blgede gemisinin seyretmesiyle doar. Neredeyim sorusunu yantlayabilen bir vardiya
kaptan bilinmezlie srklenmenin dourduu kukulardan syrlp grevi sresince gemisini
326
varlmas amalanan noktaya doru ynelmi olmann-hem de gvenle seyretmenin - verdii
gnl rahatln duyar.









ek. 5. Enlem ve boylam.
Geminin seyir srasnda yolunu armas konum (mevki) adn verdiimiz, yeryznde
bilinen koordinatlarn bulunmasyla nlenir. Bylelikle, harita zerinde geminin yolu belirlenir ve
izlenir. Buysa, vardiya kaptan iin geminin hareketini denetleme olanan salar.
Seyir bilim ynnden konum (Position) yeryznde koordinatlar belli olan nokta ya da
yerdir. Gzlemci asndansa, herhangi bir anda nerede olduunu gsteren koordinattr.
Bir konum enlem ve boylam ile belirlenir.








ek. 6. Enlem.
Bir noktann enlemi (arz), ekvatordan olan asal uzakl ya da bu asal uzakln yer
merkezinde oluturduu adr
1
.
Enlem (latitude ; lat.), asal uzaklk ve a cinsinden llr. Asal uzaklk meridyen
zerinde llr; a deeri de yer merkezinde. Asal uzaklk mil olarak verilirken, a deeri
derece, dakika, saniye biiminde gsterilir.
Enlemler Ekvatordan kutuplara doru llr ve bulunduklar yarkredeki kutbun adn
alrlar. rnein, kuzey kutbun bulunduu yarkrede enlemler kuzey, gney yarkrede de
gney olarak iaretlendirilir.
Enlemler:
1. Ekvatordan balayarak kutuplara doru artarlar.
2. Enlemler 0-90 arasnda blnrler.
3. Ekvatorun enlemi sfr, kutuplarn ise 90 derecedir.
4. ki yarkreyi birbirinden ayrmas ve de bir snr olmas nedeniyle Ekvatorun
enlemine iaret verilmez. Yani, Ekvatorun enlemi ne kuzeysel, ne de gneyseldir.
5. Enlemler derece, dakika ve saniye olarak gsterilirler.
ki eit enlem vardr: Corafi enlem ve merkezil (geosentrik) enlem.
Corafi enlem (geopraphical latitude), yerin gerek eklini gz nne alr.
.Ekvatordan kuzey veya gneye doru meridyen zerinde llen asal uzakla enlem denir.
Bkz. Bowditch American Practical Navigator, s. 64.
Bir haritann enlem kenarndaki deerleri aadan yukarya doru artryorsa o harita kuzey yarkreye, tersine aadan
yukarda doru azalyorsa gney yarkreye aittir. Bylelikle, bir para haritann hangi yarkreye ait olduu ve haritadaki
bir yerin hangi yarkrede bulunduu kolaylkla anlalabilir.
"Corafi enlem" yerine, bazen, ayn anlama gelmek zere, normal enlem (normal latitude) ve gerek enlem (true latitude)
terimleri kullanlmaktadr.
327
Gzlemcinin normalinin (ayakucu uzantsnn) ekvator dzlemiyle kesitii noktada oluan
adr.
Merkezil enlem (geocentric latitude), yerin kre olarak seilmesinden doar. Gz-
lemcinin bulunduu nokta ile ekvator dzlemi arasnda kalan yer merkezindeki adr.







ek. 7. Merkezi enlem. ek. 8. Corafi enlem.

Yer kre olarak seildiinde corafi ve merkezil enlemler ayn eydir. Bu durumda tek bir
enlem tr dnlebilir. Merkezil enlem ya da corafi enlem gibi.
Yerin elipsoid olarak kabul edilmesi durumunda ise:
1. Ekvatoral ve kutuplar gibi yer eksenlerinin dndaki yerlerde corafi ve geosentrik
enlemler deerce farkldr.
2. Ekvator ve kutuplarda corafi ve merkezil enlemler ayn eydir ve biri dierinin
yerine alnabilir.
3. Bir yerin corafi enlemi geosentrik enleminden her zaman deerce daha byktr.
ekil, corafi enlem ve merkezil enlem ile bunlar arasndaki ayrcal ile gstermektedir.





C= Merkezil enlem,
B= Corafi enle

ek. 9.
Corafi enlem ve merkezi! enlem arasndaki ayrcalk enlem evrimiyle giderilir. Enlem evrimi
(reduction of the latitude) merkezi! enlemi corafi enleme dntrmee yarar.
Enlem evrimi:
r= 11.596 x sin (2 x corafi enlem)
r = 11.596 x sin corafi enlem x co corafi enlem bantlarndan biriyle bulunur.
Enlem evrimi corafi enlemden kartlarak merkezil enlem bulunur.
Enlemleri belli olan iki noktann birbirine gre durumlarn enlem fark (difference of latitude; dlat)
belirler. Enlem fark, enlemleri belli olan iki noktadan geen paraleller arasnda kalan meridyen yaynn
uzunluu ya da bu yayn yer merkezinde oluturduu adr.






ek. 10.-11. Enlem fark.
ekilde: QA = A noktasnn enlemi, QB = B noktasnn enlemi,
AB = A ve B noktalar arasndaki enlem farkdr.
Enlem farkn bulmak iin enlemler ayn adda ise kartlr, aykr adda ise toplanr.
328
rnekler:
Lat A 58 00'N Lat A 00 00'
Lat B 44 00'N- Lat B 32 15'S -
Dlat 14 00'S Dlat 32 15'S
Lat A 90 00'N Lat A 32 24.3'S
Lat B 00 00'- Lat B 24 35.7'N +
Dlat 90 00'S Dlat 57 00.0'N
Enlem ve Enlem Fark Arasndaki likiler:
1. Enlem ve enlem fark ayn ad (iareti) tayorsa toplanr ve sonuca ortak ad verilir. rnein,
Salamas:
Lat A 45 00'N Lat A 46 00'N
Dlat 38 00'S + Lat B 84 00'N-
Lat B 8400'N Dlat 38 00'N
2. Enlem ve enlem fark ayr adl (iaretli) ise, karlr ve sonuca byn iareti verilir. rnein,
Salamas:
Lat A 45 00'N Lat A 45 00'N
Dlat B 30 00'S- , Lat B 15 00'N-
Lat B 15 00'N Dlat 30 00'N
Bir konumun koordinatn enlemiyle birlikte boylam biimler.
Bir noktann boylam, balang (Greni) meridyeni ile noktadan geen meridyen arasnda kalan
ekvator yay ya da kutupta llen adr.
Boylam (longitude: long.), asal uzaklk ya da a deeri cinsinden llr. Asal uzaklk ekvator
yay zerinde llr; a deeri de kutuplarda. Asal uzaklk mil olarak gsterilir; aysa derece, dakika,
saniye biiminde.







ek. 12.-13. Boylam. Boylamlar:
1. A ynnden derece, dakika, saniye olarak gsterilirler. 3918'20" gibi.
2. Zaman ynnden saat, dakika, saniye olarak gsterilirler. 4 h 18m 38 s gibi.
3. Greniin 180 dousuna ve 180 batsna doru sralanrlar. Greni dousundaki
boylamlar dou, batsndakiler de bat iaretlidir.
4.Yeri iki yarkreye blmeleri nedeniyle balang ve 180 meridyenlerine iaret
verilmez. Yani, iarete ne dousal; ne de batsaldr.
Boylamlar belli olan iki noktann birbirine gre durumlarn da boylam fark (difference of
longitude, dlong) belirler. Boylam fark, iki noktadan geen meridyenler arasnda kalan ekvator yaynn
uzunluu ya da bu yayn kutupta oluturduu adr.





ek. 14. Boylam fark.
1
Dlong'u bulurken boylamlar ayr adda iseler ikinci ya da varlan boylamn iareti dlong'a verilir.
329
ekilde:
GA = A noktasnn boylam.
GB = B noktasnn boylam,
AB = A ve B noktalar arasndaki boylam ( tul ) farkdr.
Boylam farkn bulmak iin, boylamlar ayn adda ise karlr; ayr adda ise toplanr
1
.
rnekler:
Long A 58 00' E Long A 179 00' W
Long B 32 00' E - Long B 000 00' -
Dlong 26 00' W Dlong 179 00' E
Long A 89 00' W Long A 158 00' W
Long B 32 00' E + Long B 90 00' E +
Dlong 121 00'E Dlong 24800' E()
36000' -
Long A 81 00' E 11200' W
Long B 00 00'
Dlong 81 00' W
Boylam ve Boylam Fark Arasndaki likiler:
1. Boylam ve boylam fark ayn iaretli ise toplanr ve sonuca ortak iaret verilir. rnein,
Salamas:
Long A 132 00' E Long A 132 00' E
Dlong 50 00' E + Long B 178 00' W +
Long B 182 00' E Dlong 310 00' W
360 00' - 360 00' -
178 00' W Dlong 50 00' E
2. Boylam ve boylam fark ayr iaretli ise kartlr ve sonuca byn iareti verilir. rnein,
Salamas:
Long A 53 00' W Long A 53 00' W
Dlong 41 00' E - Long B 12 00' W -
Long B 12 00' W Dlong 41 00' E
3. Bir noktadan Grenie yaplan seyirde o noktann boylam aynen alnr ve sonuca iaretin tersi
verilir. rnein,
Long A 100 00' E
Long B 000 00'
Dlong 100 00' W




Boylam farknn 180 den byk olduu seyirlerde nce boylamlar toplanr ve ulalan boylamn iareti sonuca verilir. Sonra bu
deer 360 den kartlarak iaretinin tersi sonu olarak verilir. rnein,
Long A 135 00' E
Long B 162 00' W +
Dlong 297 00' W
360 00' -
063 00' E
Bu yolun seiliinde ama, A ve B noktalar arasndaki en ksa yolu gzetmektir.



330
DRDNC BLM
DENZDE KULLANILAN LLER
atsn yn ve konum-dolaysyla seyir yolu-kavramlar zerine kuran navigasyon, bu kavramlarn
gerektirdii baz lleri de kapsamna almtr. Bu ller seyirle ilgili kiilerin har-neir olduu gnlk
konular arasna girmitir.
Denizde kullanlan ller balca 4 ana gurupta toplanabilir.
1. Hz ls,
2. Uzaklk (mesafe) lleri,
3. Yn ve a lleri.
4. Zaman lleri.
Bir geminin hz birim zamanda ald yol ile anlalr. Hzda birim zaman olarak genellikle saat
alnr.
Denizcilikte Hz ls knot'tur ve mil/saate eittir
1
. rnein, saatte 13.5 mil yol alan seminin hz
"13.5 knot'tur
1
" denir.
Denizde kullanlan uzaklk lleri olduka eitlilik gsterir. Bu llerin tabann linye, tavann da
mil oluturur. Aralarndaki ilikiler gz nne alnarak bir sralama yaplrsa, bu sistem:
1. Linye = 1/8 pus
2. Pus (ine) = 2.54 cm
3. Kadem (feet) = 12 pus; 30.48 cm
4. Yarda (yard = 3 kadem; 36 pus; 91.5 cm
5. Kula (fathom) = 2 yarda ; 6 kadem; 183 cm
6. Gomina (cable) = 608 kadem; 185.2 m.
7. Mil (mile) = 10 gomina; 6080 kadem; 1852 m()
biimindedir. Bu arada lk ya da fesah adn alan 3 millik bir uzunluk vardr. Ancak, denizde
uygulama alan bulamay ve olduka eskimi (obsolete) bir birim oluu dolaysyla bu uzaklk artk
kullanlmaktadr

.
Uzaklk (mesafe) (distance) genel anlamda iki noktay birletiren dounun boyu anlalr.
Navigasyon dilinde ise, haritada iki noktay birletiren doru kabaca kerte dorusu olarak bilindiine gre,
uzakl niteleyen genel anm kerte dorusunun boyu biiminde verilebilir.
Denizde herhangi iki nokta arasndaki uzaklk deniz mili olarak llr. Yani, uzaklk ls mildir.
Deniz mili (nautical mile), corafi enlemleri arasndaki fark 1 dakika(1') olan iki noktadan geen
meridyen yaynn boyudur. Bu kavram, "deyleri (normalleri) arasn daki a 1 dakika (1' ) olan iki
noktadan geen meridyen yaynn uzunluu" biiminde de tanmlanabilir.
Yerin elipsoid yakn ekli ve dolaysyla meridyenlerin bu ekle ayak uydurma zorunluluu, mil
kavramnn sabit bir uzunluk olmayp; ekvatordan kutuplara doru gidere-, artan bir deer gstermesine
yol aar. Nitekim, 1 dakikalk meridyen yay uzunluka ekvatorda 6046.4 kadem (1842.94 metre);
kutuplarda 6107.8 kademdir (1861.66 metre). Ekvatordan kutuplara kadar da 61.4 kadem (18.72 metre)
art gsterir.
Knot, uluslararas konvansiyonlarla kabul edilmi bir terimdir. Bu nedenle de dilimize aynen girmitir.
1959 ylnda toplanan uluslararas komite:a. Milin uzunluunu 1852 metre,b. Pusun uzunluunu 2.54 cm . olarak kabul etmi
ve ondalk artklar l d braklmtr.
Trklerde de "eski Trk lleri" diye nitelenen deiik uzunluk lleri kullanlmaktayd. Bu ller artk
kullanlmamaktadr. Ne var ki, bunlardan (rnein, fersah ve kula gibi) bazlar gnmzdeki uzunluk llerine adlarn
vermelerine ramen deiik uzunluk lleri yledir:
Endaze = Arn = 0.65 metre,
ar arn = 0.65 metre,
Kula = 2 arn = l .30 metre,
Fersah = 3 mil = 5685 metre,
Berid = 4 Fersah = 12 mil = 22740 m.
Merhale = 2 Berid = 24 mil = 45480 m.Buna gre, Trk llerinde l milin uzunluunun 1895 metre olduu anlalmaktadr. Bir
mil ise 1457.7 kula'tan olumaktadr.
331
Deniz milinin, baka bir deyile de 1 meridyen dakikasnn kadem olarak uzunluu:
m = 6077. 1 + a
veya daha ak bir yazlla;
m = 6077. 1 30.7 cos 2 bantsyla bulunur.
Ayn bant metre ynnden de dzenlenebilir. Buysa:
m= 1852.30 +a veyahut;
m= 1852.30 9.36 cos 2
eklindedir. Meridyen dakikas ya da deniz mili.
Bantlarda:


m= kadem ya da metre olarak milin deerini,
a= uzunluun deime miktarn belirleyen 30.7 cos 2 yahut 9.36 cos 2 terimlerini,
= corafi enlemi belirtir.
Enlem deeri:
a.45 den byk olduunda bulunan (a) deeri 6077.1 kademe (ya da 1852.30
metreye) eklenir.
b.45 den kk olduunda da bulunan (a) deerin 6077.1 kademden (ya da
1852.30 metreden) kartlr.
Bantlardaki 6077.1 (veya 1852.30) katsaylar, ekvator ve kutuplardaki enlem dakikalarnn
toplamnn yansn belirten deerdir. Buysa, 45 enleminde l dakikalk meridyen yaynn boyudur
1
.
rnek:
41 enleminde l deniz milinin boyca ka kadem olduunu bulunuz.
a. Hesaplama yoluyla zm:
m=6077.1 -a
a= 30.7 cos
L. 30.7............................ 1.48 / 14
L. cos 2 = 82................. 9.14356 +
L. a.................................. 0.63070
4.273
m = 6077. 1 - 4.273 = 6072.8 kadem bulunur.
b. Cetveller yoluyla zm:
Inman's Table, sayfa 497 ve Norie's Nautical Tables sayfa 395 den; 41 Enlem derecesi ile cetvele
girilerek karl bulunur. Bulunan deer o enlem iin deniz milinin uzunluudur. Buysa, 6072.8 kademdir.
rnek:
Deniz milinin uzunluu; 6057.4 ft. olan bir enleme gre ikinci bir enlemde 25 ft. fazlalk
gstermektedir. Bu iki konum arasndaki enlem farkn ilgili cetvellerden biri yardmyla bulunuz.
A noktasnda deniz milinin uzunluu 6057.4 ft.
B noktasnda deniz milinin uzunluu 6057.4+15= 6082.4 ft.dir.
Norie's Nautical Tables sayfa 395'den:
A noktasnn enlemi (6075.4 ft iin).................... 25 N/S
B noktasnn enlemi (6082.4 ft iin).....................50 N/S
Lat A 25 N/S
Lat B 50 N/S
Dlat 25 N/S bulunur.
Deniz milinin her enlem iin deiirlii, denizdeki uygulamalarda, bu uzunluun
standartlatrlmasn ve bylelikle ilemlerde tekdzelik salanmasn gerektirmitir. Bu gerein sonucu
olarak, 48 enleminde l meridyen dakikasnn boyu olan 6080 kadem (1852 metre) esas alnm ve
6046.4 + 6107.8
------------------ = 6077.1
2
332
standart deniz mili (standart nautical mile) adn verdiimiz birim tretilmitir.
Denizde kullanlan llerin nc grubunu yn ya da a lleri belirler. A lleri kabaca:
1. Derece,
2. Kerte,
3. Radyan,
4. Saat as olarak 4 ksmda toplanabilir.
Derece, 0-359 arasnda llen ve bir ok navigasyon ilemlerinin yrtlmesinde temel olan bir
a birimidir. Astlarn, dakika ve saniye biimler. Derece ve astlar arasnda:
1 derece = 60 dakika
1 dakika = 60 saniye ilikileri vardr.
Temelini ynden alan kerte (point) daire yaynn 1/32 ne eittir. Derece olarak karl 1115'dir.
Kerte sisteminin bir yesi de rufudur (eyrek daire). Ana ynler arasndaki 90 lik aya denizcilikte
verilen zel ad belirtir. Rubu (eyrek daire) ve kerte arasndaki ilikiler yledir
1
:
1115' = 1 kerte
360 = 4 rubu
90 = 1 rubu = 8 kerte
Bir dairenin evresi zerinde daire yarapna eit uzunlukta alnan yayn, daire merkezinde
grd aya radyan denir.
Bir dairenin evresi, uzunluk ynnden yarapnn 2 ya da 65.28 katdr. A ynndense bunun
deeri 360 dir. evre, merkezde 360 lik bir a oluturduuna gre yarap 360/27I = 57.3lik bir a
sprr. Buna gre, l radyan deer olarak 57.3dir.
Bir ann radyan ynnden karl 57.3 ye blnmesiyle elde edilir. rnein, 90 nin radyan
olarak karln bulmak istersek:
90 :57.3= 1.57079 olduunu grrz.
rnek:
137nin ka radyan olduunu bulunuz.
137 : 57.3 = 2.393 radyan








ek. 15. Radyan ek. 16. Radyan ynnden a.
Zaman lleri denince okluk, saniye, dakika, gn, ay ve yl anlalr.
Zaman lleri konusunda insanolunun dayana Yerin hareketleridir. Bunlardan biri gn,
dieri de yl belirler.
Yerin kendi ekseninde bir dn yapmas iin geen zaman, gndr. Yerin kendi eksenindeki
dn gk cisimlerinin gzlenmesiyle deerlendirilir. Dolaysyla gn, bir gk cisminin gzlemcinin
meridyeninden ardk iki geii arasndaki sredir. Bu srenin uzunluu gzlenen gk cismine gre
deiiktir. Ancak, uygulamada gn sresi 24 saat olarak kabul edilmitir.
Saat (hour) (h), yeryzndeki herhangi bir noktann, kutuptaki gzleyene gre 15lik bir yay
sprmesi iin gerekli zaman birimidir. Saat ayn zamanda, gnn l/ 24'ne eit olarak da
tanmlanabilir.

Yar-rubu da denizcilikte kullanla gelen a lleri arasndadr. Deeri 4 kerte ya da 45 dir.
333
Saatin astlar dakika (minute) (m) ve saniyedir (Second) (s). Bu zaman dilimi arasnda 60
(ya da 1/60) katsay ilikisi vardr.
Buna gre:
1 saat = 60 dakika = 3600 saniye
1 dakika = 60 saniye = 1/60 saat
Dnen bir cisim zerindeki her nokta merkezine gre bir a sprr. Bu sprme de bir a biriyle
llr.
Dnen bir cisimde bir ann sprlmesi iin belirli bir zaman geer. Buysa, zaman ile sprlen
a arasnda birbirlerine evrilebilirle ynnden bir iliki kurulabilmesini olanaklar.
Zaman ve a birimleri arasndaki evrim u eitliklerle salanr.
4 saniye = 1'
1 dakika = 15'
4 dakika = 1
1 saat = 15 24 saat = 360 Deniz llerinin cetvellerden bulunmas:
Deniz llerini birbirlerine evrimi okluk, seyir cetvellerinde verilmitir. Cedavili Riyaziye, Notik
Almanak ve Brovvn's Almanac bylesi seyir cetvellerine rnek gsterilebilir
1
.
A llerinin birbirine evrimi:
A llerinin birbirlerine evrilmesi, hesaplama dnda, cetvellerden de yaplabilir. Cedavili
Riyaziye'nin 492-495; Norie's Tables'n 553-554. sayfalarndaki izelgeler bu ama iin
dzenlenmilerdir.
a. Derecenin radyana evrilmesi
Inman's Table'nn 492. sayfasndaki "Derece ve lann Radyana Tahvili" izelgesi, derece ve
astlarn radyana evrimini verir. Bu cetvele derece ile girilerek radyan ynnden karl bulunur.
rnek:
136 25' 40" ka radyandr?
136................................. 2.37364,8
25'.......................................0.00727,2 (4. stundan)
40"......................................0.00019,4 + (5. stundan)
136 25' 40"..................... 2.38111.4
b. Radyann dereceye evrilmesi
Inman's Table'n 493. sayfasndaki, Radyann Dereceye Tahvili" izelgesi, radyan ve ondalklarnn
derece ynnden deerini bulmaya yarar. Bu izelgeye radyan deeriyle girilerek derece ynnden
karl bulunur.
c. Derece ve kertenin birbirine evrilmesi
Kerte ve astlarn dereceye ve astlarn kerteye evrilmesi, Inman's Table'n 1. sayfasndaki "Pusla
Kard", Norie's Tables'n 1. sayfasndaki izelgelerinden yaplr. Bu izelgelere kerte (ya da evrim
ilemine gre derece) ile girilerek karl olan derece yahut kerte) deeri bulunur.
rnek:
12.5 kerte ka derecedir?
izelgeden 12.5 kerte = 140 37.5' bulunur.
rnek:
157.5 ka kertedir?
izelgeden 15730'= 14 kerte bulunur.



Brown's Almanac'da da bylesi bir izelge vardr. "Table for Converting Time Into Arc and the Reverse" baln tayan bu
izelge ann zamana, zamann aya evrilmesinde kullanlr. Bkz. Brown's Almanac s.9.

334
rnek:
5.48342 radyan ka derecedir? Inman's Tables (Cedavil) s. 493'den:
1.80......................... 103.1324
1.80......................... 103.1324
1.80......................... 103.1324
0.08......................... 4.5837 (1. stundan)
0.0034..................... 0.1948 (4. stundan)
0.00002................... 0.0011 + (5. stun alt blmnden)
314.1768 5.48342 radyan 314.1768 derecedir.
Derece ondaln dakika ve saniyeye evrimi de yaplabilir. Buysa, Inman's Tables 494'deki izelge
yardmyla olur.
314...................... 314 10' 36.5"
0.17................. 10' 12" (1. stundan)
0.0068............ _________ 24.5"+ (4. stundan)
314 00' 00"
d. Saat ve dakikann derece ve astlarna evrilmesi
Zaman lleriyle derece ve astlarn birbirine evriminde Inman's Table'n 494. 553-554.
sayfalarndaki izelgelerden yararlanlr.
Derece ve astlar gibi a deerlerinin saat ve astlarna evrilmesinde Norie's Tables sayfa 553'deki
"Conversion of Arc to Time" (Yayn zamana evrimi) ve Cedavili Riyaziye sayfa 494'deki cetvellere derece
ya da astlaryla girilir ve karlnda dakika ya da saniye ynnden karl bulunur.
rnek:
58.3 ka dakikadr? Norie's Tables s. 553'den:
58.......................3h52m
0.3..................... 1.2+ (sa yandaki derece
58.3................... 3h53.2m ondalklar stunundan)

BENC BLM
DENZ HARTALARI
Vardiya kaptannn eli-kolu, pusla ve haritadr. Pusla, seyri ynlendirir; haritaysa seyre bilinirlik
kazandrr.
Harita, yeryznn ya da bir parasnn kada iz drlm eklidir.
Haritalarn denizde seyri kolaylatrmak amacyla kullanlan tr, deniz haritasdr. Deniz
haritalarnda burun, kerempe
1
, yal, sla
2
, aknt, fener, amandra, ky deniz derinlii (iskandil) vb. bilgiler
bulunur.
Deniz haritalar iki trldr:
1. Seyir haritalar
3
,
2. Yardmc haritalar.
Seyir haritalar, zerinde mesafe llebilen ve rota izilebilen haritalardr. Markator izdmyle
izilirler. Markator izdm rota izme ve mesafe lme olana verdiinden seyirde en ok markator
izdml haritalar kullanlr.
Seyir haritalar gsterdikleri seyir blgesinin leine gre de eit olurlar:
1. Ana haritalar,
2. Para haritalar,
3. Portolonlar (Planlar).
335
Ana haritalar, ana denizleri gsterir. Atlas Okyanusu haritas. Byk Okyanus, Akdeniz haritas
vb. ana haritalara rnektir. Bu haritalarn lekleri, dier tr seyir haritalarna gre kktr. Bu yzden
seyir iin ayrntl bilgi vermezler. Ama para haritalara gre daha geni bir blgeyi gsterirler.
Para haritalar, Bir seyir blgesi iin ayrntl bilgi ieren byk lekli haritalardr. Ana denizleri
paralar halinde gsterirler. Ana haritalara gre daha dar blgeleri kapsarlar. rnein, Marmara Denizine
ait para haritalar bylesi harita trnn rnekleridir.
Para haritalar da, genel para haritalar, yerel para haritalar diye iki biimde blmlendirilebilir. Bu
ayrm, bilgi ayrnts ynndendir. rnein, Kuzey Ege Denizi haritas genel para haritay belirlerken, bu
yreyle ilikili btnleyici haritalar yerel para haritalar oluturur.
Portolon (plan) ise, liman, rmak az, hali, kanal gibi kk blgeleri gsteren byk lekli
haritadr. Seyir blgesine ilikin en ayrntl bilgileri iler.
Portolonlar nomonik izdmyle izilir. Nomonik izdmnde meridyenler kutuplara doru
yaknsayan dorular eklindedir; paralellerse yay biiminde.
Portolonlarn gsterdii alan ok-dardr. Bir liman, liman az ya da liman evresi gsterilir. Bu
yzden paralel ve meridyenlerin dorusallklarn yitirme miktar denebilir ki, nemsenmeyecek kadardr.
Bu nedenle, portolonlar nomonik izdmyle izilirler. Zaten portolonlardaki mirenge noktas
izdmnn Nomonik olduunun belirtisidir.
Portolonlarda uzaklk (mesafe), ya mesafe leinde (kenarnda) verilir; ya da haritann alt
tarafnda ayr bir mesafe lei dzenlenir.
Yardmc haritalar, dorudan seyir iin kullanlmayan haritalardr. Vardiya kaptanna belli konularda
yardmc olurlar. Manyetik alan haritalar, manyetik sapma (tabii inhiraf) haritalar, buz haritalar, rota
haritalar, aknt haritalar, oinografik haritalar, Nomonik haritalar vb. yardmc haritalara rnek
gsterilebilir.
Harita lei,yeryznn bir parasnn ne oranda kltlerek iz drldn gsterir. rnein,
1:50.000 lekli bir haritada her l cm uzunluk gerekte (yani, yeryznde) 50.000 cm veya 500 metreyi
gsterir. Buysa, o haritann, ait olduu seyir blgesini 50.000 kere kltt anlamndadr.
lek, deniz haritalarnda haritann ayrnt simgesidir. lek bydke haritann gsterdii alan
daralr; buna karlk da seyir ynnden ierdii bilgi artar. lek kldke harita daha geni alan
gsterir; ama ierdii bilgiler de azalr.
Bir haritann lei, seyir blgesinin zelliine ve nemine gre seilir. rnein, portolonlar okluk,
1:5000 ile 1:12500 arasnda deien harita leine sahiptir. Para harita iinse bu oran l -.500.000
arasnda deiir.
Harita lei, para haritalarda haritann orta enlemine gre verilir. Bu lek, harita balnda ve
rnein:
1
Natural Scale ----------- (Lat 58 30' N)
300.000
biimindedir.
Byk lekli haritalar liman, liman azlar ve dar sularda yaplacak seyirlere yardmc olmak
amacyla hazrlanrlar. Orta lekli haritalar okluk, para haritalar olup ky seyrinde kullanlr. Kk
lekli haritalarsa ak deniz seyrinde yardmcdr.
Admiralty haritalar iin kabul edilmi standart leklendirme yledir:

Kaylk burun.
Bank.
Loran-A, Loran-C. Decca gibi seyir aygtlar (cihazlar) iin hazrlanm zel haritalar da. seyir haritalardr. Ancak, bu
haritalarda markator izdml normal seyir haritasnn zerine deiik rentlerde latis (lattice) ad verilen eriler izilmitir. Bu
eriler yardmyla dorudan konum (mevki) bulunur.

336
Haritada 1 milin
Harita tr lek uzunluu (Pus)
Para harita (genel) 1:500.000 0.15
Para harita (yerel) 1:100.000 0.73
Liman alargas 1: 50.000 1.46
Ak liman, kanal, rmak
demir yeri 1: 25.000 2.92
Liman 1: 12.500 veya 5.83
1: 10.000 7.29
zel liman 1: 5.000 veya 12.15
1: 7.500 9.72
Bir deniz haritasnda, harita leinden baka mesafe lei (enlem lei), boylam lei,
metrenin kademe evrimi gibi lekler de bulunur.
Mesafe (yol) lei, haritada uzaklk (mesafe) lmek ya da belirlemek iin kullanlan,
derecelendirilmi dikey izgidir. Mesafe leine, haritann mesafe kenar da denir.
Bir deniz haritasnn kenarlar aada resimde gsterilmektedir.
Haritalarda mesafe lei enlem kenarnda (haritann dey kenarlar) verilir. Mesafe
lei, harita leine bal olarak milin (enlem dakikasnn) ondalklarn ierebilecei gibi, yalnzca
mil ve katlarn da gsterebilir. Byk lekli haritalarda milin ondalklar da mesafe leinde yer
alr; kk lekli haritalar ise okluk, mil ve katlar (5 mil, 10 mil gibi) gsterilir. Genel haritalardaysa
mesafe lei okluk derece olarak blnmtr
1
.
Mesafe, hi bir zaman haritann alt ve st kenarndan llmez. Alt ve st kenarlar, boylam
kenarlardr. Mesafeyse, hep, haritann-enlem kenar da denilen-yan kenarlarndan llr.
Admiralty haritalarnda harita kenar, harita boyutu ve mesafe lei standartlar D. 6697
numaral haritada gsterilmitir. D. 6697 Numaral harita, "Admiralty Haritalarnda Boyutlarn,
Harita Kenarlarnn, leklerin ve Derecelendirmenin Standart ekilleri"
2
baln tamaktadr.















ek. 17. Deniz haritalarnda mesafe kenarlar.
Admiralty standardnda 1:50.000 ve daha kk lekli btn deniz haritalar
derecelendirilmitir. Daha byk lekli harita ve portolonlar da derecelendirilmitir. Ancak, baz
haritalarda da derecelendirme yaplmamaktadr. Derecelendirme yaplmayan haritalar unlardr:
a) Mesafe leinde pe pee iki enlem dakikasnn (yani 2 diniz milinin) gsterilemeyecei
byklkteki haritalar, (rnein, liman blgeleri, demir yerleri gibi).
b) Harita kenar 5 pus (12.7 cm) tan kk olan portolonlar.
Admiralty standardnda, harita leine gre haritalarn bulunduraca lek trleri aadaki
tabloda gsterilmektedir:
Harita leinde l mil, l enlem dakikasna edeer olan uzunluktadr, l Derece de 60 mil (60 enlem dakikas) karldr.
"Standard Patterns of Borders, Sizes and Scales for Admiralty Charts".
337

Enlem (Mesafe) Boylam Uzunluk lei
Harita lei lei lei kadem metre
1:50.000-daha byk var yok var var
1:50.000-daha kk yok yok yok var
1:100.000-daha byk yok yok yok var
1 Enlem dakikasndan
(1 mil) dar alanlar
gsteren portolon var var var var
1 Enlem dakikasndan
(1 mil) dar alanlar
gsteren portolon yok yok var var
Kaynak: Marine Chart work And Navaids, D.A. Moore, s. 18'den dzenleme.
Bir portolonda boylam leinin bulunmas:
Yeni portolonlarda hem enlem, hem de boylam lei verilmektedir. Eski portolonlardaysa okluk,
yalnzca enlem lei gsterilir. Bununla birlikte yalnz enlem lei bulunan bir portolonda boylam lei
yle bulunur:
Portolonda 1 enlem dakikasnn boyu 3 pustur. Portolonun orta enlemi (nirengi noktasnn enlemi)
4102' N olduuna gre 1 boylam dakikasnn boyunu bulunuz.
1. Hesaplama yoluyla:
1 boylam dakikas = 1 enlem dakikas x Co orta enlem
Mid Lat 4102' L. Cos............... 9.87756
1 enlem dakikas 3 " L........................0.47702 +
1 boylam dakikas 2.263 pus
2. izimle:
Mesafe leinin bandan nirengi noktasnn enlemine eit bir a izilir. izilen a koluna mesafe
leinin br ucundan dik klr, (ekilde BCR. AC dorusu boylam dakikasnn boyunu verir. Eer
dakika ondal (yani, gomina) da gsterilecekse her gomina izgisinden a koluna dik klr (ekilde DE).









ek. 18. Portolonda boylam lei.


1. MARKATOR HARTALARI:
Deniz haritalar iinde vardiya kaptannn en ok har neir olduu, markator izdml
haritalardr. Ksaca markator haritalar da denir.
Markator haritasnn temel elemanlar paralel ve meridyendir. Paralel ve meridyen, yeryznde
herhangi bir noktann konumunu (mevkiini) belirlemede kullanlr. Enlem (arz) ramnn temelinde paralel,
boylam (tul) kavramnn temelinde de meridyen elemanlar yatar.
338
Markator haritasnda paralel ve meridyenler birbirine diktir. Buysa, markator izdmnn
zelliinden trdr.
Kre zerinde, paraleller
1
, Ekvatora kout kk dairelerdir. Ekvatorla Kutup arasnda sralanrlar.
Balang paraleli Ekvatordur. Markator haritasnda yatay dorular olarak gsterilirler. Dolaysyla Dou
Bat ynnde uzanrlar.








ek. 19. Haritada ve krede paralel ve meridyenler.
Enlem, ekvatordan llr.
Krede, meridyenler
2
yerin kutuplarn birletiren yar byk dairelerdir. Markator haritasnda ise
dikey dorular olarak gsterilirler. Balang meridyeni, Greni meridyenidir. Meridyenler, Kuzey-Gney
dorultusunu belirler.
Markator haritasnda rota meridyenden llr. Meridyenin st ucu Kuzeyi gsterir; alt ucu da
Gneyi... Haritada meridyenlerin birbirlerine paralel sralanlar nedeniyle, rota (kerte izgisi) doru
eklindedir. Buysa markator haritasnda rotann meridyenlerle ayn ay yapmasndan trdr.
Markator haritas, iki nokta arasnda seyri tek rotayla srdrme olana verir. Bu zellii yznden
de seyrin temel haritasdr. Markator haritasnda, iki nokta arasndaki en ksa mesafe, bu iki noktay
birletiren dorudur.
Markator haritas krenin bir parasn dzlem zerinde belirler. Buysa elemanlarn kre ile
markator haritasndaki durumlar arasnda ayrcalklar domasna yol aar. Bylesi ayrcalklar bir
tabloda gsterilebilir.




ek. 20. Harita zerinde rota.
Elemanlar Krede Markator Haritasnda
Meridyenler Kutuplara doru yaknsarlar; Birbirine kout dorular
kutuplarda akrlar. biimlendirilirler.
Paraleller (enlem Eit aralkl kk dairelerdir. Birbirine kout (paralel),
daireleri) meridyenlere dik dorular
biimindedirler. Enlem deeri arttka
aralklar da artar.
Enlem lei Btn enlemlerde sabittir. Enleme bal olarak
aralklar deiir.
Boylam lei Enlemle aralklar deiir. Btn enlemler iin sabittir.
(Ekvatorda
derecenin yay
olarak uzunluu)
Enlem paralelleri de denir.
Boylam meridyenleri (meridian of longitude) de denir.
339
Kerte dorusu Kerte erisi biimindedir. Doru biimdedir.

2. MARKATOR HARTASINDA MEVK KONUMLANDIRILMASI:
Enlemi ve Boylam bilinen bir mevki, bir paralel kenar veya pergel yardmyla abucak Markator
haritasnda iaretlenebilir. Bunun tersi olarak da, verilen bir mevki kolayca harita zerinde gsterilebilir.
rnein, ek. 21'de gsterilen haritada iaretlenmi Fix 2000 mevkiinin Enlem ve Boylamn bulalm.
Pergelin bir ucu mevki zerinde, teki ucu en yakn enlem izgisi zerinde olmak zere alarak, bu aralk
bozulmadan enlem leine gtrlr. Grld gibi mevkiin enlemi 15 55' N llmtr. Boylam iin de,
ayn ekilde bir ucu mevkiin zerinde bulunan pergel en yakn boylam izgisine kadar alarak daha sonra
aadaki boylam leine dayanr. Grld gibi mevkiin boylam 73 5.3' E llmtr.
Eer verilen bir enlem ve boylam haritada iaretlemek istiyorsak; nce kurun kalemle enlem leinde
enlemi ve boylam leinde boylam belirtiniz. Daha sonra paralel kenar, bir enlem ve bir boylam zerinde
aktrlp, kurun kalemle iaretli lmler kesime noktasnda yerletirilir.











ek. 21. Markator haritasnda mevki konumlandrlmas
5. MARKATOR HARTASINDA MESAFE LM:
Boylamn bir derecelik uzunluu Enlemden farkl olmasna ramen, yerkre zerinde her yerde bir
derecelik Enlem (Lat) yay 60 mil uzunluktadr. Bu sebepten Marka-. tor projeksiyonunda mesafe
lmnde Enlem lei kullanlr. Bununla beraber, Markator haritasndaki lein yaylmas ayn
enlemdeki mesafenin genilemesine eittir. Bundan dolay, Markator haritasnda mesafe (distance)
llrken en uygun yerdeki Enlem lei kullanlmaldr.
imdi ek. 22'de gsterildii gibi, Markator haritasnda mesafe lmnn nasl yapldn
grelim. A noktas ile B noktas aras pergelin ayaklan enlem leine uygun olarak aldktan sonra ki
ekilde bu birim l mil uzunluktadr, A ile B arasnda kerte hatt zerinde ka birim bulunduu llr. Eer
pergel l mil almsa A'dan balanarak bir. iki, diye B noktasna doru gidilir.
Doru bir lm yapmak iin, ekilde gsterildii gibi lm nitesi AB hattnn yaklak ortasna
rastlayan yerden alnmaldr.
Eer harita zerindeki lek uygun ise, A ile B aras kadar bir kerede alan pergel enlem lei
zerine getirilerek lm yaplabilir









ek. 22. Markator haritasnda mesafe lm.
340
4. MARKATOR HARTASINDA YN LM:
Bir kerte hattnn yeryz zerinde btn boylamlar ayn a ile kesen doru olduu belirtilmiti.
Kerte hatt Markator haritasnda dz bir doru halinde izildii anlalmaktadr. Bu dorunun yn.
lmn yaplaca noktadan geen boylam ile yapld a olacaktr. Bu durumda bu ay eitli
biimlerde lmemiz salanmaktadr.
Kerte hattnn ynn lmek iin Markator haritasnda uygun yerlerde Pusula gl (Compass
rose) resimlendirilmitir. 360 derecelik lmler halinde gsterilen ve blnen pusula gl ile kerte
hattnn yn kolayca llebilir.
ek. 23'de A noktasndan B noktasna gitmek iin izilmi bulunan kerte hattnn ynn lelim.
Paralel kenar nce pusula glnn merkezine kaydrlmak iin en uygun bir yerde kerte hatt ile
aktrlr. Bundan sonra durumu hi bozulmadan kenarlar alp kapanarak pusula merkezine kaydrlr.
Tam merkezden geen kenarn gidilecek ynde pusula glnde iaretlendii derece okunur. rnekteki
kerte hattnn yn 240'dir. Eer B noktasndan A noktasna gidilecek olsayd, yn pusula glnn ze-
rinde 240 derecenin tersinde okumak gerekirdi ki, bu durumda rota 060olurdu.
















ek. 23. Markator haritasnda Yn lmnn yaplmas.

5. SEYR HARTASINDAK BLGLER:
Bir deniz haritasnda genellikle fener, amandra, sis dd vb. seyir alemcileri ile su derinlikleri
gibi seyre yardmc bilgiler gsterilir. Bunlar deniz haritasnn temel ieriidir. Ancak, bylesi yardmc
bilgilerin ayrnt derecesi deniz haritasnn leine gre deiir.
Byk lekli haritalarda fener, fener amandras, sis dd vb. kl ve sesli seyir alametlerinin
grnme uzakl, k tr, fener periyodu, denizden ykseklii vb. nitelikler taranm kanal, slk, az
slas (bar)
1
, derinlii deien kanal gibi seyir asndan dikkat gerektiren yerlerin su derinleri gerektirir.
Para haritalarda, ana fenerlerin ve sis ddklerinin nitelikleri ve seyir blgesinin-daha seyrek
olmakla birlikte-su derinlikleri belirtilir. Ancak, bylesi haritalarda yer alan kl alametlerin (yani
fenerlerin)
2
niteliklerinde, lek kldke ayrnt kapsam da daralr. Ayrnt nceliinde haritalara
islenecek bilgilerin sras yle olmaktadr:
1. Grnme uzakl (range) (ka milden grnd),
2. ak says,
3. Fener periyodu (karanlk ve aydnlk sresi),
Irmak ve hali azlarnda grlen slara verilen ad.
Denizciler arasnda akar da denmektedir.
341
4. Fener ykseklii (fenerin deniz dzeyinden olan dikey mesafesi).
Buradan da anlalmaktadr ki, para haritalarda hemen her fenerin grnme uzakl
verilmektedir. Oysa. harita lei kldke (yani, haritann gsterdii alan geniledike) bir fenerin
grnme uzakl verilirken, ayn fenerin rnein, periyodu ya da ykseklii verilmemektedir. lek
bydke bu ayrntlarn tm haritaya ilenmektedir.
Ana haritalarda ise su derinlikleri daha seyrek verilmekte; grnme uzakl 15' ve daha yksek
olan fenerler haritada gsterilmektedir. Baka bir deyile, ana haritalarda ana fenerleri grmek olanakldr.
Her fenere yer verilmez.
Baz deniz haritalarnda derinlik ve ykseklikler ingiliz l sistemine gre verilir; bazlarnda da
metrik sisteme gre
1
ngiliz l sistemine gre dzenlenmi haritalarda derinlikler kula ve kadem,
yksekliklerse kadem olarak gsterilir. Admiralty haritalar ingiliz l sistemine gre yaplm haritalara
rnektir. Ancak, Admiralty haritalar da, 1968'den bu yana metrik sisteme gre dzenlenmektedir.
Admiralty, metrik sisteminde ilk deniz haritasn Mays 1968'de yaynlamtr.
Dolaysyla 1968 ylndan sonra baslan Admiralty haritalarnda derinlik ve ykseklikler metrik sisteme gre
gsterilmektedir.
Deniz haritalarnda seyre yardmc genel ierik bilgilerinden baka u ayrntlara da yer verilir.
1. Harita numaras,
2. Haritann bal,
3. Bask tarihi,
4. Basm ekli,
5. lk bas tarihi,
6. Yeni basysa, bylesi bas tarihi,
7. Boyutlar,
8. Dzeltmeler. Harita numaras:
Haritann katalog numaras da denir. Harita katalogunda o harita iin verilmi numaray belirler.
Admiralty haritalarnda, haritann sa alt kesine ilenir. Ancak, 1957'den sonra harita numaras sol st
kede de verilmektedir.
Harita bal:
Denizciler arasnda harita kitabesi de denmektedir. Harita balnda okluk u bilgiler gsterilir:
a) Haritann hangi denize ait olduu, (rnein, The Sea of Marmara - Marmara Denizi gibi)
b) Su derinliinin birimi, (metre, kula ya da kadem olarak gsterilir. rnein, "soundings in
fathoms" deyiminin, iskandilin kula olarak verildiini gstermesi gibi.)
c) Haritann srvey tarihi,
d) Haritann lei, (rnein, : l :50.000 gibi)
e) Haritada gsterilen btn kerterizlerin corafi meridyenden lldne ve denizden verildiine
dair bir hatrlatma. (rnein, Admiralty haritalarnn balnda grlen "all bearings given on the chart
refer to the true meridian and are given from sea-ward" deyimi, haritada gsterilen kerterizlerin denizden
doru alndn ve hakiki meridyenden lldn belirtmektedir.)
Bask tarihi:
Haritann sa st kesinde ve harita izgisinin dnda gsterilen tarihtir. Rakam gruplarndan ilki
yln gnn, ikincisi de yl belirtir. Bu kodlamada yln ay gsterilmez. rnein, 12.79 tarihin: haritann
1979 ylnn 12. gn basldn gsterir. Ayn biimde 258.65 tarihinde harita 1965 ylnn 258. gn
basld anlalmaldr.

1
Metrik sistemde dzenlenmi Admiralty haritalarnda derinlikler yle gsterilmektedir:
Derinlik Gsterilmesi
21 metreye kadar metre ve desimetre
21-31 metre metre ve yarm metre
31 m-yukar metre
342
Basm sekli:
Haritann basmnn hangi yntemle yapldn belirler. Bakr, inko, ta basmas, elektro type vb.
gibi.
1925 Ekiminden bu yana, Admiralty haritalarnn sa alt kesinde haritann basm ekli gsterilir.
rnein, (1958 c
Z
) haritann nce bakra kazndn ve bakrdan inkoya aktarlarak basldn gsterir.
1958 rakam ise haritann bask tarihidir, c harfi bakr, Z harfi de inkoyu belirler.
Haritann basmdan sonra kuruyana kadar ekmemesi, haritann salkl ilevi iin gereklidir. ekil
deitiren harita, hata yaratr. ekil deiiminin denebilir ki en az olduu basm ekli inko yntemidir.
c
z
, harita kalbnn bakrdan inkoya ekildiini gsterir.
Harita kalb nce bakra kaznr. Bu kalp, daha sonra, hangi basm yntemi uygulanacaksa ona
ekilir? Ta, inko, proses, elektro type gibi.
inko dndaki yntemle baslan haritada c harfiyle birlikte p, e, s gibi harflerden biri de vardr, (p)
proses, (e) elektro type, (s) ta basmas olduunu gsterir.
Yeni yntem basmlarda S ya da Z harflerinden biri bulunur, haritann basm ynteminin simgesi
olarak.
Yeni basm tarihi:
Yeni basm okluk, haritann gzden geirilip yeniden dzenlenmesi iidir. Yeni bas tarihi, yayn
(ilk bas) tarihinin yannda ve sanda gsterilir.
Yeni bas haritalarda basm srasnda dzeltmeler de elden geirilir. Bu nedenle, yeni bas
haritalarda genellikle kk ve byk dzeltmeler gsterilmez.
te yandan, harita kataloglarnda genellikle haritalarn en son basm tarihleri verilir. Katalogun
yaynlanmasndan sonra bir haritann yeni bass yaplmsa bylesi baslar duyurularla denizcilere iletilir.
Yeni bas tarihi rnein, Admiralty haritalarnda yle gsterilir: New Edition, 2nd July 1978 gibi.
Yeni bas birden ok yaplmsa, yeni bas tarihi yle verilir: New Editions, 28th Jan. 1942, 25th
Sept. 1954, 1st July 1976 gibi. lk bask (date of publication):
Haritann ilk basld yeri ve tarihi gsterir. Haritann alt kenarnn ortasna doru ilenir. lk bas
tarihi rnein, Admiralty haritalarnda yle belirtilir:
Published at the Admiralty, 28 January 1969 gibi. Harita boyutlar (chart dimensions):
Haritann en, boy lleridir. Admiralty haritalarnda, sa alt kede, kk italik rakamlarla ve
parantez iinde gsterilir. Bu haritalarda en-boy lleri pus olarak verilir. Boyutlar, lek izgisinin i
kenarndan karki i kenara olan yatay ve dikey uzaklklardr. rnein, Admiralty haritasnda harita
boyutlar yle verilmektedir:
(38.32) gibi.
Dzeltmeler (Corrections): Bir deniz haritasnda iki trl dzeltme sz konusudur
a. Kk dzeltme (small corrections),
b. Byk dzeltme (large corrections).
Kk dzeltme rnein, Admiralty haritasnda sol alt kede yer alr. Admiralty haritalarnda small
corrections balyla gsterilmektedir. Baz haritalarda da small corrections yerine Notices to Mariners
deyiminin kullanld olur. Bu da kk dzeltme anlamndadr.
Kk dzeltmeler okluk, "denizcilere duyuru" lardan alnan bilgilerin haritaya ilenmesi
biimindedir. Haftalk, aylk, 3 aylk ve yllk olarak yaynlanan denizcilere duyurularda bir haritaya
ilenmesi gereken bilgi varsa, ilenir; kk dzeltme blmne de yl ve dzeltme numaras yazlr.
1979-352 gibi.
Burada 1979 dzeltim ylm, 352 de denizcilere duyuru'larda yaynlanan uyar saysn belirler.
Kk dzeltme okluk, elle yaplr; fener dzeltmesi, batk gemi, derinlik deimesi, yeni derinlik
ilenmesi, fener konmas vb. konularda olur. Kk dzeltme, haritada kkl deiiklik gerektirmeyen
dzeltmedir.
343
Kk dzeltmeler ierik olarak seyirle dorudan ilikili olabilecei gibi, seyir ynnden nemli
olmayan ikincil nemdeki bilgileri de ierebilir. kincil nemdeki bilgilerle rnek olarak doal sapma deeri
deiiklikleri, pusla gl deiiklii vb. verilebilir. Bu nedenle, seyirle dorudan ilikili dzeltmelerle ikincil
nemdeki dzeltmeler Admiralty haritalarna deiik biimde ilenirler.
Kk dzeltmelerin haritalara ileni biimindeki deiiklikler karlatrmal olarak aada
rneklendirilmitir.
Kk Dzeltmelerin Haritalarda Gsterilii
Seyirle ilikili Seyirle dorudan ilikili
kk dzeltme olmayan kk dzeltme
small corrections 1972-935 small corrections 1969 - 6.12
small corrections 1969 - (VI. 12)
small corrections 1969 - (6.12)
Byk dzeltme, haritada kkl deiikli yapldnda sz konusudur. Byle dzeltmenin elle
yaplabilmesi genellikle olanakszdr. Byk dzeltme yapldnda ya yeni bas tarihinin altna ya da ilk
basm tarihinin sana kayt dlr. rnein, bir Admiralty haritasnda byk dzeltme yle ilenir:
Large corrections, 12th March 1965 gibi.
Byk dzeltmeyle daha nce yaplm tm kk dzeltmeler de haritaya ilenir. Dolaysyla
byk dzeltmenin yapld tarihe kadar olan - ve eski haritalarda gsterilen- kk dzeltme numaralar
da byk dzeltme grm haritadan karlr.
Harita yaftas (thumb-label)
Haritann srt (bo) yznde haritann adn ve numarasn gsteren bilgi yaftasdr. Haritann
folyodayken bulunmasnda, ya da folyodaki yerine konmasnda kolaylk salar.
6. BR HARTA NASIL OKUNUR?
Bir vardiya kaptannn seyrettii blgeyi salkl tanyabilmesi, harita yardmyla olur. Bir seyir
haritasnda ok eitli bilgiler bulunur. Bu bilgilerse bir deniz fenerinin niteliinden., deniz yatann
(dibinin) yapsna kadar gider... Bu kadar eitli bilgi ve uyanlarn boyutu dorusu snrl olan bir kat
parasna aktarlabilmesi, hem de anlalabilirliinin salanabilmesi harita dili diyebileceimiz ksaltma ve
simgelerle olur. Hemen her harita yapmcs, harita dilini ayr bir yardmc harita halinde yaynlanarak
haritalarn kullananlara yardmc olur. rnein, Admiralty haritalarnn dili (klavuzu), 5011 sayl yardmc
haritadr. Trk deniz haritalarnn ksaltma ve simgeleri de. DS 20-H/DE kodlu klavuzda gsterilmitir'.
7. HARTALAR KULLANILIRKEN NELERE DKKAT EDLMELDR:
Harita, vardiya kaptannn el uladr. Ona. denizde yolunu gsterir. Ancak, vardiya kaptan da
haritann dilinden anlamak zorundadr. Yoksa, gvenli seyir yapamaz.
Vardiya kaptan, seyir haritalarn kullanrken unlara ok dikkat etmelidir:
1. Kullanlan haritalarn ksaltma ve simgelerini belirleyen harita dilinin eksiksiz bilinmesi gerekir.
2. Seyir alannn olabildiince byk lekli haritas kullanlmaldr. Byk lekli haritay
kullanmann u stnlkleri vardr:
a. lek bydke hata olasl da azalr.
b. Haritann ekil deitirmesinden tr doabilecek hata daha azdr.
c. Seyir blgesinin en ayrntl bilgileri haritada gsterilir.
d. Byk lekli bir harita, ayn yeri gsteren daha kk lekli haritaya gre daha nce dzeltilir.
Buysa, haritann salk derecesini etkileyeceinden nemli bir stnlk saylmaldr.
e. Konumlamada yaplacak bir yanlln douraca hata kk lekli haritada daha byktr.
lek bydke hatann olumsuz etkisi de o oranda azalr. rnein, byk lekli bir haritada yaplacak
bir konumlama yanllnn birka metrelik hata yaratabilmesine karn, kk lekli haritada yaplacak
ayn trden bir yanlln birka gominalk hata dourabilmesi gibi.
3. Bir haritadan dierine rota, mevki (konum) gibi bilgi aktarrken her iki haritada da bulunan bir
Trk deniz haritalarnda kullanlan simge ve ksaltmalar. Amerikan haritalarnda da kullanlmaktadr.
344
nokta (fener, burun, amandra, minare vb.) seilmelidir. Bilgi dier haritaya ilendikten sonra eski
haritadaki bilgiyle karlatrlmaldr (rnein, aktarlan noktann enlem ve boylamnn her iki haritada da
ayn olmas gibi).
4. Rota deerlendirilirken hep gemi mevkiine yakn pusla gl kullanlmaldr.
5. lmler ve kerterizler en yakn pusla glnden okunmaldr (alnmaldr).
6. Variation deeri rotaya en yakn pusla glnden alnmaldr. Birden ok pusla gl olan seyir
haritalarnda variation deerlerinin okluk, birbirinden rotaya aktarlan variation deerinin seyir ynn
etkilemesi olasdr.
7. Rotalarn zerine yazlan karlklar (deerleri) ska kontrol edilmelidir. Bylece hem oklu
kontrol yaplm olur; hem de olas bir yanlln n alnr.
8. Seyir haritalarnda hangi l sisteminin (metrik mi. ingiliz l sistemi mi gibi) uygulanm
olduuna ska baklmaldr. zellikle Admiralty haritalarnn 1968 ncesi ve sonras basmlar arasnda
l sistemi fark vardr. 1968 ncesi basmlar ingiliz l sistemine gre dzenlenmiken, 1968 sonras
basml haritalar metrik sisteme gre yaplmtr.
Bylesi farkl l sistemine gre dzenlenmi haritalar gemi folyosunda bulunabilir.
Her bakn bir anmsatma olduu unutulmamaldr. rnein, bir vardiya kaptan, "ingiliz
haritasnda derinlikler kula olarak verilir" diye, her admiralty haritasnda grd rnein 10 rakamnn 10
kula olacan sanmamaldr. 10 metre ile 10 kulacn hemen bir dierinin yars olduu gerektir. Buysa,
gemiyi istenmeyen sonuca srkleyebilir.
9. skandillerin kula mi, metre mi olduuna ok dikkat edilmelidir. Birini dieriymi gibi almak,
seyirde bazen sorun yaratmayabilir; bazen de...
10. Harita zerinde hep yumuak silgi ve yumuak kalem (B, 2B serisi gibi) kullanlmaldr. Bu
haritann mrn uzatmak iin gereklidir. Sert silgi ve sert kalem haritay olduundan abuk andrr.
11. Rota zerine ilenecek gemi mevkiinin saati, mevkiin ardna yazlmaldr; nne deil.
12. Haritalar gn gnne dzeltilmelidir. Bu dzeltmeler, "denizcilere duyuru" (notices to mariners)
yardmyla yaplr. Duyurular, seyir blgelerindeki deiiklikleri (gemi batmas, fener konmas, fener
snmesi, amandra atlmas vb.) yanstlr. Duyanlarn okluk, gemi seyrini etkileyecek kadar
nemli bilgiler ierdii aktr. rnein, bir boaz kapatt duyurulan ve haritaya ilenmemi bir batk,
kpr stndekileri ok ge durumlara sokabilir. Yine. snd sylenen bir ana fenerin haritasna
ilenmemesi yznden fener arayan vardiya kaptan, hem gemisinin nereye gittiini belirleyemez, hem de
bilmeden snm bir fenere bel balad iin gemeyen dakikalar yaayabilir. Bu bakmdan, dzeltmeler
gzde bytlmemesi gereken ilemlerdir. Haritay gncelletirir. Zamannda yaplmas vardiya
gvenliini de ykseltir.
13. Harita kullanldktan sonra yazl, izili biimde braklmamaldr. lk frsatta gereksiz yazntlar
silinmeli; harita yeniden kullanlr duruma sokulmaldr.
14. Haritalarda gsterilmi olan kerterizlerin denizden mi, fenerden mi verildiine dikkat ediniz. Bu
konuda deiik lkeler deiik lt uygulamaktadrlar. Deeri haritada verilen kerterizleri (rnein,
kurtarma kerterizi gibi) kimi lkeler fenerden denize doru llrken, dierleri de denizden fenere doru
lmektedirler? Bu durum okluk, harita balklarnda belirtilmektedir. Bununla birlikte, kerterizlerin
gsteriliine ilikin uygulama lkelere gre yledir:
lke Kerteriz Nereden verildii
Byk Britanya hakiki ve magnetik denizden
Fransa hakiki denizden
Bat Almanya hakiki denizden
Avusturya hakiki denizden
A.B.D. hakiki denizden
talya hakiki denizden
spanya hakiki denizden
345
Portekiz hakiki denizden
sve hakiki denizden
Norve hakiki denizden
Rusya hakiki denizden
Trkiye hakiki denizden
Brezilya magnetik fenerden
Kaynak: Brown's Practical Pocket - book for Merchant Seamen, J. McKerrell. s. 263/264.
15. Kullanlan haritayla ilikili seyir kitaplar da - gereinde bavurulmak zere-haritann yannda
bulundurulmaldr. Bunun ayrnt ynnden yararlar aktr. rnein, bir haritada fener periyoduyla ilgili
ayrntl bilgi verilmez. Oysa, bylesi bilgi haritayla ilikili fener kitabnda (list of lights) yeterince vardr.
Ayn biimde, amandralama konusunda da dnya denizlerinde bir rnek uygulama yoktur.
lkelerin benimsedikleri yerel amadralama dzenlemeleri zerinde harita bilgilerine baklarak salkl bir
yorum yapabilme olanakszdr. Oysa, yerel amandralama dzenlemeleri seyir klavuzlarnn haritay
ieren cildinde verilmektedir.
16. Harita zerinde mesafe hep mesafe kenarndan alnr. lme, mesafe kenarnn rast gele bir
yerinden deil, mesafesi llecek yerin hizasndan yaplr.

ALTINCI BLM
FENERLER: SABT SEYR ALAMETLER
Fenerler, gemilere yol gstermek ve konumlarn belirlemek amacyla yaplm sabit seyir
alametleridir. Gndz fenerin kulesi, gece seyirde yardmc olur.
Fenerlerde klandrma deiik aydnlatclarla salanmtr. lk aydnlatc odun ya da kmrdr.
Daha sonralar 1750'lerde kandiller kullanlm; bunlarn yerini de 1863'de gazya almtr.
Gazyan 1837'de havagaz izlemitir. Havagaz fenerlerde 60 yl yakn bir sre kullanlm ve
1896'dan sonra yerini asetilene brakmtr.
Havagaznn fenerlerde kullanlmasyla sabit klandrmadan akl
1
nlandrn ay a gei
olanaklanmtr. Fenerlerde akl klandrmann uygulama tarihi 1883'dr.
Havagazndan sonra klandrc olarak asetilen gelmitir.
Asetilen 1. Dnya Savan izleyen yllarda yaygnlamtr. Seri ve keskin k verme olanana
sahip bir aydnlatcdr.
Elektrik ise asetilenden sonraki aydnlatcdr. Bunun deniz fenerlerinden ilk kullanlmas 1858
ylndadr.
Fenerlerde reflektrler yanstr. Reflektr huzme haline getirir. I odaklamak ve
salmasn nlemek iin dnlmtr.
Reflektrler ilk kez 1786'da fenerlere konmutur. nceleri srl aynadan ya da srlandrlm bakr
plakalardan yaplrlard. Gnmzde ise yanstc olarak fresnel aynalar kullanlmaktadr.
Fenerler konumlandrldklar yere gre balca iki trldr:
1. Ky fenerleri (land structure),
2. Deniz (alarga) fenerleri.
Ky fenerleri ky blgelerinde yaplrlar. Buran, kerempe, ada vb. kara paralar zerinde
konumlandrlrlar. Ahr kap feneri, Baba kale feneri, Rumeli Burnu feneri, Mehmetik feneri ky
fenerlerinin rnekleridir.
Alarga fenerleri denizle i - ie olan fenerlerdir. Slk, kayalk, sla vb. deniz alanlarna yaplrlar.

imekli ve husuflu klandrma.
346
Sl Vortono, Zincir bozan, Pelikan, Land's End vb. deniz fenerlerine rnektir.
Fenerler
1
sabit seyir alametleridir. Bir akar niteleyen baz zellikleri vardr. Bu zellikler ylece
snflandrlabilir:
1. Karakteristii (k dzeni),
2. Ik rengi,
3. Periyodu (karanlk ve aydnlk sresi),
4. Ykseklii,
5. Grnme uzakl,
6. Denizden grn.
1. FENER/N IIK TR:
Bir seyir blgesinde tn boyunca ok sayda fenerin gz krpt grlr. Bu fenerlerin ayrt
edilmesine ayrcalklar yardmc olur. Bu ayrcalklar fener karakteristikleri olarak bilinir.
Fener karakteristii denince, ak ve karanlk evreleri ile bunlarn birbirine gre ayrcalklar
anlalr.
Bir fenerin karakteristii nda belirir. Bir feneri niteler. I ynnden de fenerler de ok
eitlidir. Bylesi fener eitleri u ana gruplarda toplanabilir:
a. Renk deitirmeyen fenerler,
b. Renk deitiren fenerler.
Bu fenerler gruplar da gsterdikleri n trne gre guruba ayrlrlar. Bunlar:
1. Sabit fenerler.
2. Ritmik fenerler,
3. Karma fenerler dir.
Renk deitiren ve deitirmeyen fenerler eitlidir. Her iki gruptaki fenerler ve bunlarn zdeleri
karlatrmal olarak yledir:
Renk deitirmeyen fenerler Renk deitiren fenerler
Fener tr ksaltmas Fener tr Ksaltmas
Sabit fener F. Mtenavip fener Alt.
imekli fener Fi. imekli mtenavip fener Alt.Fl.
Grup imekli fener Gp.Fl. Grup imekli mtenavip fener Alt.Gp.Fl.
Husuflu fener Occ. Husuflu mtenavip fener Alt. Occ.
Grup husuflu fener Gp.Occ. Grup husuflu mtenavip fener Alt.Gp.Occ.
Sabit imekli fener F.F1. Sabit imekli mtenavip fener Alt.F.Fi.
Sabit ve grup F.Gp.Fl. Sabit ve grup imekli
imekli fener mtenavip fener Alt.F.Gp.Fl.
Sabit fenerler:
Periyotsuz akarlardr. Bu akarlarda karanlk dnemi yoktur. Srekli k gsterirler.
Sabit fenerler, renk deitiremeyen sabit fenerler ve renk deitiren sabit fenerler diye iki trldr.
Renk deitirmeyen sabit fenerler, ayn kerterizde tek renkli k gsterirler. Sabit fener ksa
adyla da bilinirler. Bu fenerler haritada F. ksaltmasyla gsterilirler.
Sabit fenerler okluk, dalgakran balarna, dok girilerine, dolfinlere, iskele alnna vb. konulur.
Sabit akarlarn birden ok k gsterenleri de vardr. Bylesi sabit fenerler ikili sabit fener, l
sabit fener vb. diye bilinirler.
ok kl sabit fenerlerin klar alt alta yahut yan yana konur. Bu nedenle bu fenerlerin
denizden bakana yatay ya da dey durumda grnr. rnein, 2.F.R. (vert) krmz dey ikili sabit fener
anlamndadr. Yine, 3. F.V. (hor), meneke renkli yatay l sabit fenerdir.
Renk deitiren sabit fenerler, ayn kerterizde art arda deiik renkli sabit k gsterirler. evren'in
neresinden baklrsa baklsn klar ayn grlr. Fenerin nda belli sektrlerde renk
1
Denizciler arasnda fener karl akar szcnn kullanld grlmektedir.
347
deiiklii sz konusu deildir.
Renk deitiren sabit fenerlere mtenavip fener de denir. Mtenavip fenerler haritada Alt.
ksaltmasyla gsterilirler.
Mtenavip fenerlerde karanlk dnemi yoktur. Srekli k gsterirler. Sabit n rengi birden
oktur.


































Ritmik fenerler:
Karanlk ve k dnemleri (sreleri) olan akarlardr. Yani, k gsterip snerler. Ik ve karanlk
sreleri dzenli aralklarla yinelenir.
Ritmik fenerler, renk deitirmeyen ritmik fenerler ve renk deitiren ritmik fenerler diye iki trldr.
Renk deitirmeyen ritmik fenerler, ayn kerterizde tek renkli k gsterirler; renk deitiren ritmik
fenerlerse artarda deiik renkte klar.
Ritmik fenerler imekli, husuflu, ksa-uzun imekli ve e fazl (isophase) niteliktedir.
imekli fenerler k sresi karanlk sresinden daha az fenerlerdir. imek says bir ya da daha
ok olabilir; bu fenerler dzenli aralklarla imekli k gsterirler.
348
Renk deitirmeyen imekli fenerler Fl. ksaltmasyla, renk deitiren imekli fenerler (imekli
mtenavip fenerler) de Alt. Fl. ksaltmasyla gsterilir.
Husuflu fenerler k sresi karanlk sresinden daha ok olan akarlardr. Dzgn aralklarla ani ve
tam karanlk gsterirler. Husuf says tektir.
Renk deitirmeyen husuflu fenerler Occ. husuflu mtenavip fenerler de Alt. Occ.
ksaltmasyla gsterilirler.
E fazl fenerler k sresi karanlk sresinden eit olan akarlardr. E fazl fenerler haritada iso.
ksaltmasyla gsterilir.
Ritmik fenerler periyodu iindeki ak saysna ayrca grup akl, seri akl diye tretilirler. Grup
imekli fener, grup husuflu fener, seri imekli fener
3
bylesi tretmenin trleridir.
Grup akl fenerler periyodu iinde 2 ya da daha ok sayda ak yaparlar. ak, imekli ya
da husuflu olabilir. ak says 2, 3, 4... biiminde olabilecei gibi; 2-1, 3+2 vb. eklinde de olabilir.
Grup imekli fener Gp.Fl. grup husuflu fener Gp. Occ. seri imekli fener Qk.Fl.
ok seri imekli fener V.Qk.Fl ksaltmasyla gsterilir.
Grup akl fenerlerin renk deitiren ritmik fenerlerdeki zdeleri de grup imekli mtenavip
fener ve grup husuflu mtenavip fenerdir.
Grup imekli mtenavip fener bir renge ait imek says iki yada daha ok olan fenerlerdir. Alt.
Gp. Fl. ksaltmasyla gsterilir.
Baz ritmik fenerler mors harfi belirleyecek biimde k gsterirler. Dolaysyla aydnlk sresi
mors harfiyle baml olarak deikendir. Byle fenerler ksa-uzun imekli fener olarak da bilinir. Ksa
imek 0.4 saniye, uzun imek de okluk bunun 4 kat srededir.
Mors harfli fenerlerde karanlk dnemi, aydnlk dneminden uzundur. Mors harfli fenerler Mo.
ksaltmasyla gsterilir.
Mtenavip fenerlerin ayn kerterizde renk deitirmelerine karn baz fenerler kerteriz
deiince renk deitirirler. Ayr konumlarda deiik renkte k gsteren akarlar, sektrl fenerlerdir4.
Sektrl fenerler okluk, gvenli seyir blgesi ile birlikte kayalk, slk gibi seyir iin tehlikeli blgeleri de
belirler. Tehlikeli blgelerin fenerin krmz sektr iinde kalr.
imekli mtenavip fenerlerde imekler arasndaki karanlk sreleri birbirine eittir. Husuflu mtenavip akar deiik renkte
husuflar yapar.
Seri imekli fenerler dakikada 60 kere ya da daha ok imek yapar.
Seri imekli fenerlerin karanlk sreli olanlar kesikli seri imekli fener (Int. Qk. Fi) olarak bilinir.
4 Baz sektrl fenerler renk deitirirlerken bazlar da karakter deitirirler. Bu nedenle sektrl fenerler renk ve karakter
deitiren fenerlerdir.
















ek. 24. Sektrl fener.
349
2.. FENERN IIK RENG:
Fenerler eitli renkte k gsterirler. Mavi, yeil, meneke, krmz, beyaz, portakal rengi fenerlerin
klandrlmasnda kullanlan renklerdir.
Ik renklerinin haritalarda gsterilen ksaltmalar yledir:
Renk Ksaltma
Mavi Bl.
Yeil G.
Meneke Vi.
Krmz R.
Beyaz W
Portakal Or.
Bazen haritalarda fenerin k renginin verilmedii grlr. Bu durumda fenerin beyaz k
gsterdii anlalacaktr. te yandan birden ok renkte k gsteren fenerlerde klarn haritada gsterilii
sras beyaz, krmz, yeil biimdedir. rnein, F1.W.R.G; Alt.W.R.; Occ.W.R.G. gibi..
3. FENER PERYODU:
Fener periyodu, iki karanlk (ya da aydnlk) sre srasndaki zamandr. Fenerin nn
grlmesiyle balar; n yeniden grlmesine kadar srer. Yani fener periyodu, karanlk ve aydnlk
srelerin toplamdr.
rnein, Portekiz kylarndaki Berlanga Adas feneri
1
Gp. Fi. (3)W 30 se. 44M niteliktedir. Bu
fenerin periyodu 30 saniyedir. Aydnlk ve karanlk srelerin fener periyodu iindeki dalm yledir:
1. 0.2 saniye ilk ak
4.7 saniye snme
2. 0.2 saniye ikinci ak
4.7 saniye ikinci snme
3. 0.2 saniye nc ak
20.0 saniye karanlk sre
30.0 saniye fener periyodu

4. FENERN YKSEKL:
Fenerin ykseklii, k kayna ile harita dzeyi
2
arasndaki dey uzaklktr. Baz haritalarda metre
(m), bazlarnda da kadem (ft) olarak verilir.
5. FENERN GRNME UZAKLII:
Fenerin berrak bir Havada gz ykseklii 15 kadem veya yaklak 5 metre olan bir gzlemciye
grnd uzaklktr. Deniz mili ynnden llr.
Fenerin grnme uzakl cetvellerden ya da bant yardmyla bulunur.







ek. 24. Fenerin grnme uzakl.
ekilde: AB = Fenerin ufuk uzakl.
BC = Gzlemcinin ufuk uzakl.
AC = Fenerin grnme uzakl.
Bkz. Admiralty List of Lights, Vol. D, No. 2086.
2 Bir ok haritalarda harita dzeyi olarak MHWS (ortalama en yksek su) kabul edilmitir. Baz haritalarda gelgitsiz deniz dzeyi, harita dzeyi olarak
alnmtr.
350

Inman's Tables'n (Cedavil) 14. sayfasnda fenerlerin grnme uzakl bir cetvel olarak verilmitir. Bu
cetvelin bir blm aaya alnmtr.
rnein, ykseklii 250 kadem olan bir fenerin k mesafesi cetvele gre 15.2 mildir. Gz ykseklii
sfr olan yani, gz denize teet bir gzlemcinin grebilecei uzaklktr bu. Gzlemcinin gz ykseklii
arttka fenerin grnme uzakl da byr. Buysa, gz yksekliinin cetveldeki karl olan ek mesafe
kadardr.
rnek:
Ykseklii 200 kadem olan bir fener gz ykseklii 40 kadem olan bir gzlemciye ka milden grlr?
Cetvele gz irtifa (Gz ) stunundan girilerek 200 kadem fener ykseklii iin mesafe (Me) aranr.
Bu da 16.2 mildir. Yine, 40 kadem gz ykseklii iin mesafe 7.26 mil bulunur. Fenerin grnme uzakl
bunlarn toplamdr. Yani:
Fenerin ufuk meselesi 16.20
Gzlemcinin ufuk mesafesi 7.26 +
Fenerin grnme mesafesi 23.46 mil

Fenerin grnme uzakl ayrca Admiralty List of Lights Admiralty Fener Cetvellerinde de verilir.
Bu cetvellere yandan fener ykseklii, stten gz ykseklii ile girilerek fenerin grnme uzakl bulunur.
Bu cetvel, yksekliklerin hem metre, hem de kadem oluuna gre grnme uzakln verir.
UFUK MESAFES
Deniz ufkunun mesafesi deniz mili
NOT: Fevkalde inkisar bu kymetleri deitirebilir.
















ek. 26. Inman's fener mesafesi cetveli.
rnein:
Gz ykseklii 15 f t. (yaklak 5 metre) olan bir gzlemci ykseklii 30 f t. olan bir feneri ka
milden grr?
Cetvele stten 5 metre, yandan 30 ft. ile girilerek karl 10.6 mil olarak bulunur.
Fenerin grnme uzakln veren bant:
R=1.15 h + 1. 15 H Biimindedir. Bantda:
h = fenerin ykseklii (feet),
H = gzlemcinin gz yksekliini (feet)
belirtir.
351
Ykseklikler metre olarak verilirse bant:
R = 2.08 h + 2.08 H
ekline dnr.

rnek:
Ykseklii 25 metre olan bir fener gz ykseklii 16 metre olan bir gzlemciye ka milden grnr?
R = 2.08^25 +2.08 Vl6
= 2.08x5 + 2.08x4
= 10.40+8.32
18.72 mil

Meteorolojik koullar fenerin grnme uzakln etkiler. Gr uzakl ne kadar oksa fenerin
o kadar uzaktan grlr; gr uzakl (ryet) daraldka fenerin grnme uzakl da o oranda daralr.
rnein, 100.000 kandil k gc olan bir fener gr uzakl 20 mil olduunda 31 mil uzaktan grnr.
Gr uzakl 5 mil olduunda fenerin grnme uzakl 12 mile der. Grn 2 mil azald durumda
ise fenerin grnme uzakl da 5.5 mile der.
Atmosferik koullarn n yaylmasna olan etkisi belli bal hava koullarna gre yledir:
GEOGRAPHICAL RANGE TABLE


































ek. 27. Admiralty fener mesafesi cetveli

352
Hava durumu Yaylma katsays
Berrak 0.94
Akdeniz (ortalama) 0.90
Man Denizi (ak) 0.87
Atlantik (ak) 0.84
Akdeniz (bulutlu) 0.78
Man Denizi (ortalama) 0.70
Man Denizi (bulutlu) 0.60
Atlantik (bulutlu) 0.59
Fenerin k gc kandil (candela) ile llr. Fenerlerin k gleri gerekiyorsa, fener cetvellerinde
verilir. rnein, Admiralty List of Lights'da fenerlerin k gc fener karakteristiini veren 4. stunda
gsterilir.
Deiik renkli fenerler deiik uzaklklardan grlr. Ayn gte nce beyaz k, sonra sar k,
sonra krmz k, daha sonra da yeil k gzkr. Buysa, n rengine gre yutulma faktrnn deiik
olmasndan trdr.
Ayn gte k gsterebilmek iin deiik renkler deiik k gc gereksindirir. Bu, deiik renkler
iin yledir:
Ayn uzaklk iin
Renk gerekli k gc
Beyaz 1
San 1 .7
Krmz 4
Yeil 5
Fenerlerin haritada gsterilmesi:
Fenerler haritalarda yldz biiminde gsterilir. Yldzn gbeindeki nokta fenerin gerek konumunu
verir. Ayrca, fenerin harita zerinde kolayca gze arpmasn salamak iin de fener yldzna krmz bir
kuyruk eklenir.
Haritalarda fenerlerin yalnzca konumu gsterilmekle yerinilmez; feneri tantc bilgiler de verilir.
Feneri tantc bilgiler karakteristii, k rengi, periyodu, ykseklii ve grnme mesafesidir. lek
kldke (yani, harita genelletike) ayrnt kapsam da daralr.
Harita lei ne olursa olsun, fener karakteristii (k tr) haritada verilir. Fl., Gp.FL, Occ. Gp.Occ.
gibi. lek bydke de fener karakteristiine ek olarak dier ayrntlar yer alr. Bylesi ayrntlarn verili
sras harita leinin bymesine bal olarak yledir:
1. Grnme uzakl,
2. ak says,
3. Periyodu,
4. Fener ykseklii.
Bunu bir rnekle aklayalm:
Bir fenerin tm bilgisi, F.F1.R ev. 5 sec. 150 ft. 12 M biiminde olsun. Bu fener, genel bir seyir
haritasnda yle gsterilecektir:
F.F1.R
1
lek bydke fener bilgisinin kapsam da srasyla yle olacaktr:
1. F.F1.R. 12 M
2. F.F1.R. ev. 5 sec. 12 M
3. F.F1.F. ev. 5 sec. 150 ft. 12 M
2
Fenerler zerine tler:

1 Grnme uzakl 15 milden kk olduu iin gene haritada yalnzca k tr yani karakteristii verilmekle yetinilir.
2 Fener bilgisindeki every (ev.) (Her szc eski uygulamada yer almaktadr. Bugnse kullanlmamaktadr.

353
1. Bir seyir blgesinde k tr birbirine benzer birden ok fener bulunabilir. Bylesi fenerler
periyotlaryla birbirinde ayrt edilir. Bir fenerin periyodu da stopva ile llr; ya da sayarak. Sayma daha
pratik bir yoldur. Buysa, buuk, bir, buuk. iki. buuk... biiminde yaplr ve iki k arasndaki sreyi
kapsar.
2. Grn bozulmas fenerin hem grnme uzakln etkiler; bazen de grnn geciktirebilir.
3. Sektrl fenerlerde renk sektrleri arasndaki snr hi bir zaman keskin bir snr deildir. Byle
fenerlerde gl k okluk, beyaz olandr. Bu nedenle sektr deise bile beyaz n grlmesi,
zellikle fenere yakn geerken bir sre srebilir. Byle durumlarda sektrlerin snr kerterizle
belirlenmelidir.
4. Baz atmosferik koullarda beyaz k krmzmtrak gzkr.
5. Karl havalarda fener lambas kapanabileceinden fenerin grnme uzakl azalabilir.
6. Bir fenerin uzakln grnr parlaklyla kestirebilmenin olana olduka zayftr.
7. Fenerin grnme uzakln olaanst krlma arttrr; sis, duman, pus, ya ise azaltr.
8. Souk havalarda, zellikle havann abuk deitii ortamda fener lambas abuk buulanr.
Buysa, zellikle sektrl fenerlerde sektr snrn belirsizletirir. rnein, gsz fenerlerde yeil
beyaza dnkletirir. Yine, sabit ve husuflu klarn imek gibi grnmesine yol aar.
9. Sektrl fenerlerde haritadaki sektr yay fenerin grnme uzakln gstermez. Yalnzca renk
sektrn simgeler.

YEDNC BLM

AMANDIRALAR: YZER SEYR ALAMETLER
amandralar, navigasyonu kolaylatrmak amacyla seyir alanlarna konmu, sabit yzer
alametleridir
1
.
amandralar, denizin trafik iaretleridir. Vardiya kaptanna yol gsterirler; uyarlarda
bulunurlar; tehlikeleri belirlerler; seyirde gvenlii arttrrlar.
amandralarn amalar niteliklerinde sakldr. Bu nedenle, amandralar doru tanyabilmek
vardiya kaptannn seyirdeki iini kolaylatrr.
amandralarn niteliklerine gre deiik anlamlar vardr. Bunlarsa deiik renk ve ekillerde
belirir. Bu zellikleri amandralarn dilini biimler.
amandralar belli amalar iin seyir blgelerine atlrlar. Bu amalar ylece belirtilebilir:
a. Nehirlerdeki ve maynl alanlardaki taranm geileri markalamak,
b. Trafii youn olan dar sularda seyri kolaylatracak, abuklatracak ve seyir gvenliini
arttracak seyir dzenini oluturmak.
c. Limana giri-klar bir dzene sokmak,
d. Batk, kayalk, sla, slk, kablo, balk a, dkek yeri vb. belli belirsiz tehlikeleri belirlemek,
e. Gemileri balamak,
f. Konumlamak.
trleri ynndense amandralar balca gurupta toplanrlar. Bunlar:
a. Seyir amandralar,
b. Uyar amandralar,
c. Yardmc amandralar dr.
amandralar seyir yardmclardr. Bu alametler ya rmaklara ve geitlere, ya da ky alargasna
atlrlar. Buysa, amandralarn uygulama alanlarn belirler.
Ayn tanm, "Vardiya kaptanna trl konularda kolaylk salamak zere seyir blgelerine atlm, belirli ve sabit yzer
alametlerdir" biiminde de verilebilir.
354
Irmak (nehir) amandralamas, rmak aznda ve rmak boyunca yaplan amandralama
dzenidir. Irmaklar (geitlerin) iki yakasn amandralamay amalar. Seyir, amandralar arasnda
yaplr. Bu dzenleme rmak iindeki yakn tehlikeleri, slalar, batklar, taranm kanallar da iler.
Alarga amandralamas, ky dolaylarndaki amandralama dzenidir. Dzenleme deniz
blgesinde yaplr. Blgenin seyre elverili ynn belirlemeyi amalar.
amandralama sistemleri:
amandralamada ok eitli ve birbirinden deiik uygulamalar sz konusudur. Hemen 30'u akn
amandralama tr dnya denizlerinde kullanlmaktadr. Buysa, ayn ilevi grmelerine karn
amandralarn belirlenmesinde zorluk dourmakta; vardiya kaptanlar iin artc da olmaktadr. nk,
ayn anlama gelen deiik renk ya da yapdaki amandralar aklda tutabilmenin zorluu aktr.
Denizci lkeler vardiya kaptanna kolaylk salayabilmek; hem de tekdze amandralamaya
gidebilmek iin uluslararas szlemeler oluturma gereini duymulardr. Buysa birrnek ve evrensel
amandralama dnm dourmutur.
amandralama sistemleri, uygulama ynnden balca iki grupta toplanabilir:
1. Ulusal dzenleme,
2. Bir rnek amandralama.
a. 1936 Bir rnek amandra!ama Dzenlemesi,
b. 1977 IALA Birrnek amandralama Dzenlemesi.
amandralama sistemi, bir yrede kullanla gelmekte olan amandralarn ama ve niteliklerini
belirler; denizcilerin amandralar araclyla seyir alan hakknda bilgilenmelerini salar.
1936'da benimsenmi olan Cenevre Birrnek amandralama Sistemi araya II. Dnya Sava
girmesi nedeniyle uygulanabilirliini yitirmitir. Buysa, bir ok lkenin kendi karasularnda ulusal
dzenlemelere gitmesine ortam hazrlamtr.
Ulusal amandralama, bir lkenin kendi karasularnda benimsenmi olduu amandralama
dzenidir. Ulusal amandralamay benimsemi lke karasularnda yaplacak seyirlerde o yreyi ieren
seyir klavuzlama (sailing direction) baklmas salk verilir.
1936 Birrnek amandralama sistemi:
1936 Cenevre Balisaj Sistemi olarak bilinir. Szlemesi 6 lkece kabul edilmitir. Szlemenin
yrrle girebilmesi 10 lkenin kabullenmesiyle olanakldr. Bu yzden 1936 Cenevre Balisaj Sistemi
balayc olma nitelii kazanamamtr.
1936 Tek tip amandralama Sistemi, amandrann atlaca su alannn zelikleri ynnden iki
blmde dnlmtr. Bunlar:
1. Yanla amandralama (lateral system).
2. Ynle amandralama (cardinal system).
Yanlac amandrlama rmak, kanal ve geitlerin iki yakasn markalar. Bylesi alanlarda seyreden
vardiya kaptan iin iki yakann belirlenmesi temel lt olur.
Yanlac amandralamada seyir alan amandralar arasnda kalan geittir. Bu amandralamada
sa (sancak) taraf ve sol (iskele) taraf dzenlemesi vardr. amandralar geidin kenarlarn gsterir.
Ynle amandralama tehlikelerin seyre elverili ynn markalamada kullanlr. Bu
dzenlemede, tehlike (slk, kayalk, batk vb.) markalamann merkezi durumundadr. Ynleme de bu
merkeze gre yaplr.
Ynle amandralama, tehlikeye gre salim suyun ynn belirler. Deniz blgesi-r.e ve rmaklara
uygulanr. Irmaklardaki uygulama tehlikelerin varl durumunda sz-konusudur.
Yanla sistemde amandralar:
Yanla amandralama bir geidin kenarlarn markalar. Lateral amandralama da denir.
Yanla sistemde kullanlan amandralar balca 4 tanedir.
1. Sancak amandralar,
Trkiye, Cenevre Szlemesini 3596 Sayl Yasa ile kabul etmitir. Bkz. 4133 sayl Resmi Gazete.
355
2. skele amandralar,
3. Ortalk amandralar,
4. Geit ortas amandralar.
Sancak amandralar geidin sa kenarn belirler; iskele amandralar da sol yakasn.
Denizden geli ynne gre markalanm bir geitte, geide giren bir gemi sa yannda sancak
amandralarn; sol yannda da iskele amandralarn grr. Geitten kta ise durum tersinedir.
Geminin sa yann iskele amandralar, sol yann da sancak amandralar markalar.
Sancak amandralar geit giriinden balamak zere numaralandrlrlar; ya da harflendirilirler. Sancak
amandralar tek saylarla (l, 3, 5, 7 ... gibi); iskele amandralar da ift saylarla (2, 4, 6. 8... gibi)
numaralandrlr. Numara ve harfler beyaza boyanr.
Ortalk amandralar geitlerdeki orta slklarn uzlarn markalar. Orta slklar ana geidin
ortalarnda oluur. Ana geidi (kanal) iki ya da daha ok kanala bler. Dolaysyla seyre elverili kanaln ne
yne kaldnm bilinmesi gerekir. Buysa, ortalk amandralaryla belirlenir. (Seyir elverili geidin saa,
sola ya da her iki tarafa doru olmas gibi). Elverili kanaln yn amandrann tepeliinde belirir. Bu
nedenle ortalk amandralarnda tepeliklerin ana kanal bulmadaki nemi byktr.
Geidin kanallara ayrld yere atlan amandra ayrm amandrasdr; kanal ana geide
balayan yreye atlan amandra da kavak amandras.
Geit ortas (mid - channel) amandralar, kanaln ya da geidin ortasn belirler. Ayrca, geidin
ana kanaln (yani, en derin kanaln) markalamak iin de atlr. ki ynl seyir trafiinin olduu geitlerde
geit ortas amandras hep iskelede braklr. Yani, kanaln sa yannda seyredilir.
Yanla sistemdeki amandralarn zellikleri yledir:
Sancak amandras:
ekil : Konik.
Renk : Siyah ya da siyah-beyaz (damal)
Tepelik : Siyah koni (ucu yukar) ya da siyah baklava dilimi kullanlmaz.
Iklandrma : Beyaz imekli (tek sayda akl) ya da batk klandrmasyla karmayacak
biimde yeil imekli (tek sayda akl) (imekli, grup imekli, seri imekli
gibi).
skele amandras:
ekil : Silindirik
Renk : Krmz ya da krmz-beyaz (damal).
Tepelik : Krmz silindir ya da krmz T. Kanal giriinde T tepelik kullanlmaz.
Iklandrma : Krmz imekli (ift sayda akl); ya da beyaz imekli (ift sayda akl)
(krmz imekli, krmz grup imekli, beyaz grup imekli gibi).
Ortalk amandras:
ekil : Kresel (top)
Renk : Siyah-Beyaz yatay izgili (yollu) (ana kanal iskeleye doru ise)
Krmz-beyaz yatay izgili (ana kanal sancaa ya da her iki yana doru
ise).
Tepelik : Ana kanal iskeledeyse:
Ayrm : siyah koni (u yukar)
Kavak : siyah baklava dilimi
Ana kanal sancaktaysa
Ayrm : krmz silindir
Kavak : Krmz T
Ana kanal her iki yne doruysa:
Ayrm : krmz kre
Kavak : krmz St. George ha
356
Iklandrma : Krmz ya da beyaz akl ve ayrcalkl ritimde.
Geit ortas amandras:
ekil : Genellikle blon amandra. Konik, silindir ya da kresel (top)
ekillerin dnda ayr bir ekil de olabilir.
Renk : Siyah-beyaz ya da krmz-beyaz dey yollu (izgili).
Tepelik : Koni, silindir ya da kreden gayr bir tepelik.
Iklandrma : Kanaln yanla klandrmasyla karmayacak biim ve karakterde (ritimde).
Yanla sistemde batk amandralarnn zellikleri yledir:
Sancak tarafa braklacak batk:
ekil : Konik
Renk : Yeil (zerinde W harfi).
Tepelik : Yeil koni.
Iklandrma : Yeil. Grup imekli (3)












ek. 28. Yanla sistem amandralar

skelede braklacak batk:
ekil : Silindirik.
Renk : Yeil (zerinde W harfi).
Tepelik : Yeil silindir.
Iklandrma : Yeil . Grup imekli (2)
Her iki taraftan geilen batk:
ekil : Kresel
Renk : Yeil (zerinde W harfi).
Tepelik : Yeil kre.
Iklandrma : Yeil (husuflu).





ek. 29. Yanla amandralarn haritada gsterilii
Yanla sistemde batklarn markalanmas:
Yanla amandralamada batklar yeil renkli amandralarla markalanr. amandrann
ekli bata gre seilecek yan belirler. Eer batk sancakta braklacaksa konik, iskelede
brakacaksa silindirik amandra kullanlr. Her iki yanndan da geilen batk amandras
kreseldir.
357




ek. 30. Yanla amandralarnda ek. 31. Batk amandralarnn
batk amandralar. haritada gsterilmesi.
Ynle sistemde amandralar:
Ynle amandralama, seyri engelleyen bir tehlikenin ynn belirleyen
amandralamadr. Kardinal amandralama da denir.
Ynle amandralama, salim suyu iaretler, tehlikenin amandrann neresinde olduunu
gsterir.
Ynle amandralamada tehlike, slk, kayalk vb. tehlikeler olabilecei gibi batk da
olabilir.Bu tr amandralamann ilkesi, tehlikenin salim yann gstermektir.Salim su amandra
ynnde, tehlike de kar ynde bulunur.
Ynle sistemde amandralar tehlikenin 4 ana diliminden birine atlr. amandrann
atld yn tehlikesiz suyu gsterir. Poyraz-karayel aras bat dilimi; keileme-lodos aras
gney dilimi, lodos-karayel aras bat dilimi; karayel poyraz aras da kuzey dilimi olarak bilinir.
Dou diliminde amandra tehlikenin dousuna atlr. Dolaysyla tehlike amandrann
batsnda kalr. Ayn biimde, amandra tehlikenin; gney diliminde gneyine, kuzey diliminde
de kuzeyine atlr.
Ynle sistemde kullanlan amandralar iki trldr:
1. Tehlike amandralar,
2. Batk amandralar.
Ynle sistemindeki amandralarn zellikleri yledir:
Tehlikenin markalanmas:
Kuzey dilimi:
amandrann kuzey (karayel-poyraz aras) tarafndan geilir. Yani, amandra gneyde
braklr.
ekil : Konik
Renk : Siyah (ortasnda beyaz yatay izgi).
Tepelik : Siyah koni (ucu yukar).
Iklandrma : Tek sayda beyaz akl (imekli, grup imekli, seri imekli, husuflu
ya da grup husuflu gibi) (ncelikte imekli).
Dou Dilimi:
amandrann dou (poyraz-keileme aras) tarafndan geilir. Yani, amandra batda
braklr.
ekil : Mermi ba (seenek olarak konik).
Renk : Alt yar beyaz, st yar krmz.
Tepelik : ki krmz koni (taban tabana).
Iklandrma : Tek sayda krmz akl (imekli, husuflu, seri imekli) (ncelikte
imekli).
Gney dilimi:
amandrann gney (keileme-lodos aras) tarafndan geilir. Yani, amandra kuzeyde
braklr.
ekil : Silindirik.
Renk : Krmz (ortasnda beyaz yatay izgi).
Tepelik : Krmz koni (ucu aa).
358
Iklandrma : ift sayda krmz (ncelikli) ya da beyaz akl grup husuflu) (ncelikte
imekli).
Bat dilimi:
amandrann bat (lodos-karayel aras) tarafndan geilir. Yani, amandra douda
braklr.
ekil : (Seenek olarak silindirik).
Renk : alt yars beyaz, st yars siyah.
Tepelik ; ki siyah koni (u uca).
Iklandrma : ift sayda beyaz akl (grup imekli, grup husuflu) (ncelikte imekli).

Batklarn markalanmas:
Dou dilimi:
amandra batn dou tarafna atlr. Yani, amandra batda braklr.
ekil : Konik ya da mermi ba .
Renk : Yeil (zerinde beyaz W harfi).
Tepelik : ki yeil koni (taban tabana).
Iklandrma : Yeil (kesikli seri imekli) (dakikada en az 40 imek).
Bat dilim:
amandra batn bat tarafna atlr. Yani, amandra douda braklr.
ekil : Silindirik ya da i.
Renk : Yeil (zerinde beyaz W harfi).
Tepelik : ki yeil koni (u uca).
Iklandrma : Yeil (Seri imekli) dakikada en az 40 imek).







ek. 32. Ynle amandralamada ek. 33. Ynle amandralamada
tehlike amandralar. batk markalama.
Her iki sistemde de kullanlan amandralar:
Hem yanla, hem de ynle sistemde kullanlan amandralardr. Ya seyre yardmc olurlar;
ya da uyarc niteliktedirler.
Yaln tehlike amandras:
Dip kayas, topuk, vb. dar alanl, her ynden geit veren tehlikeleri markalar.
ekil : Kresel.
Renk : Krmz-siyah yatay band ve aralarnda ince beyaz band.
Tepelik : Kre (krmz, siyah ya da krmz-siy ah).
Iklandrma : Beyaz ya da krmz (imekli ya da kesikli seri imekli).


359
Grm amandras:
Grm amandras (landfall mark), liman, geit ya da rmak azn denizden doru
belirleyen amandradr. Ak denizden byle yerlere yaklarken nce grm amandras
grlr. Buysa, karaya yaklaldn gsterir.
ekil : Seimlik (genellikle blon amandra. Kresel de olabilir).
Renk : Krmz-beyaz ya da siyah-beyaz dey yollu.
Tepelik : Seimlik.
Iklandrma : imekli. Gei amandras:
Yanla sistemle ynle sistem arasndaki geii salar. Bir sistemden dierine geilmekte
olduunu bildirir. Uyarc niteliktedir.
ekil : Seimlik.
Renk : Krmz-beyaz/apraz yollu.
Tepelik : Seimlik.
Iklandrma : Yok.
Karantina yeri amandras:
Karantina yerini belirler.
ekil : Seimlik.
Renk : Sar
Tepelik : Yok.
Iklandrma : Yok.
Dkek yeri amandras:
p, toprak, eski cephane gibi artklarn dkld deniz blgelerini markalar. Ayn
zamanda ky alargasna kadar uzatlm kanalizasyon azlarn markalamada da bu amandra
kullanlr.
ekil : Seimlik.
Renk st yar sar, alt yar siyah.
Tepelik : Yok.
Iklandrma : Yok.
Manevra alan amandras:
Askeri manevralarn yapld alanlar markalar. Gemileri uyarc niteliktedir.
ekil : Seimlik
Renk : Beyaz (stnde mavi ha).
Tepelik : Yok
Iklandrma : Yok.









ek. 34. Her iki sistemde kullanlan ek. 35. Her iki sistemde kullanlan
amandralar. amandralarn haritada gsterilii.
1977 Bir rnek amandralara sistemi:
1977 Birrnek amandralama sistemi IALA Dzenlemesi adn alr. 1936 amandralama
sisteminin kullanl blmleri alnarak oluturulmutur.
1977 Birrnek amandralama sistemi:
1. A sistemi,
360
2. B sistemi
olarak iki seeneklidir.
Bunlardan A sistemi 1977'den bu yana yrrlktedir. lk uygulama 1977 Nisannda Dover
Boaznda yaplmtr. B sistemi ise 1980 balarnda hazrlanmtr.
A ve B sistemi amandralama, yanla ve ynle sistemleri birletirir. amandralar,
sistemde balca 5 ama iin kullanlmaktadr. Bunlar unlardr:
1. Yanla dzenleme.
2. Ynle dzenleme,
3. Yaln tehlike
4. Seyre elverili (yani, tehlikesiz) yeri gsterme (emniyetli su),
5. zel ama.
Yanla dzenleme, Kanallarn (geitlerin) sancak ve iskele kenarlarn markalar. Ynle
dzenleme, seyre elverili suyun alametin hangi ynnde bulunduunu belirler
1
. Yaln tehlike,
seyir blgesindeki kayalk, topuk, slk vb. tek ve geni alan kaplamayan tehlikeleri gsterir.
Emniyetli (tehlikesiz) su, seyre elverili yeri bildirir. Geit ortasnn (talvek hattnn)
markalanmas, tehlikesiz su uygulamasnn rneidir. zel ama, seyir ynnden ikincil (tali)
nitelikteki yerleri markalar. Dkek yeri (spoil-ground) Bunun rneidir.
A ve B sistemi amandralamada batklar, orta slklar (middle-grounds), ikincil (ya da
ara) geitler, kavak ve ayrm yerleri kendilerine, zg amandralaryla markalanmaktadr. Ne
de. grm (landfall) amandras, yanla dzenlemeden ynle dzenlemeye geite grlen
uyarc nitelikli gei amandras (transtion mark) vardr, A ve B sistemlerinde. Tersine demir
yeri, dkek alan, seyir trafii ayrm hatt, askeri manevra yeri, kablo hatt, kanalizasyon azlar
vb. amala atlan amandralar zel ama amandralar diye gruplandrlmlardr.
A ve B sistemi amandralamada klandrma yeil, krmz, sar ve beyaz kla yaplr.
Krmz ve yeil k yanla dzenlemede, sar k zel amandralarda, beyaz k da
belirtilenlerin dndaki amandralarn klandrlmasnda kullanlr.
A sistemi amandralamada amandralar: Yanla dzenleme:
Bir geidin sancak ve iskele kenarlarn belirler. Sancak ve iskele amandralarnda
btnleir.
Sancak amandras:
ekil : Konik.
Renk : Yeil (gerekiyorsa siyah).
Tepelik : Yeil koni (ucu yukar). Konik amandra yerine balon amandra
kullanlacaksa tepelik kesinlikle taklacaktr.
Iklandrma : Yeil k (herhangi bir ritimde) (husuflu, imekli, efazl vb.).
skele amandras:
ekil : Silindirik.
Renk : Krmz.
Tepelik : Krmz silindir. Silindirik amandra yerine blon amandra
kullanlacaksa tepelik kesinlikle taklacaktr.
Iklandrma : Krmz k (herhangi bir ritimde) (husuflu, imekli, efazl vb.).



Ynle dzenlemede dilim amandralar kullanlr. Dou dilimi. Bat dilimi gibi. Tehlikenin hangi ynne atlaca bu
amandralarn adndan anlalr. Bat amandras tehlikenin batsna atlr; kuzey amandras da tehlikenin kuzeyine.
Tehlike; kayalk, batk olabilecei gibi, s su da olabilir.
Buna gre. bir kuzey amandrasn gneyde, dou amandrasn batda, gney amandrasn kuzeyde brakan gemi
gvenle seyrediyor demektir


361



ek. 36. IALA - A dzenlemesinde yanla amandralama

Ynle dzenleme, seyir blgesinde en derin suyu gsterir; tehlikeye gre geilecek yn
belirler; geitlerdeki dneme, kavak, ayrm gibi yreler hakknda vardiya kaptann uyarr.
IALA amandralamasnda ynle dzenleme her iki sistemde de ortaktr.
Ynle dzenleme; dou, bat, kuzey ve gney dilimlerinde btnleir.
Kuzey dilimi:
ekil : Blon amandra ya da srk.
Renk : Alt yar sar, st yar siyah.
Tepelik : ki siyah koni (ular yukar).
Iklandrma : Beyaz (seri imekli, ok seri imekli).
Dou dilimi:
ekil : Blon amandra ya da srk.
Renk : Siyah (orta sar yatay band).
Tepelik : ki siyah koni (taban tabana).
Iklandrma : Beyaz. Seri grup imekli (3), ok seri imekli (3).
Bat dilimi:
ekil : Blon amandra ya da srk.
Renk : Sar (ortada siyah yatay band).
Tepelik : iki siyah koni (u uca).
Iklandrma : Beyaz Seri grup imekli (9); ok seri imekli (9).


















ek. 37. IALA dzenlenmesinde ynle ek. 38. Yaln tehlike amandras
amandralama.
Yaln tehlike amandras:
ekil : Blon ya da srk.
Renk : Siyah (ortada bir ya da iki krmz yatay band).
Tepelik : iki siyah kre.
Iklandrma : Beyaz. Grup imekli (2).
Emniyet su amandras:
ekil : Kresel, blon amandra ya da srk.
Renk : Krmz-beyaz dey yollu.
Tepelik : Krmz kre (kresel amandrada gereksiz).
Iklandrma : Beyaz (efazl. husuflu ya da uzun imekli).
362





ek. 39. Emniyetli su amandralar. Seki. 40. zel amandralar.

zel amandralar:
ekil : Seimlik, Yanla dzenlemeyle ya da tehlikesiz (emniyetli) su
amandrasyla karmayacak nitelikte,
Renk : Sar.
Tepelik : Sar.
Iklandrma : Sar (herhangi bir ritimde).
IALA-A Dzenlemesi Avrupa, Avustralya, Yeni Zelanda, Afrika, Basra Krfezi ve baz Asya
lkelerinde uygulanmaktadr.
B Sistemi amandralama (IALA B), Amerika ktasnn Atlantik ve Pasifik kyalar lkeleri,
Japonya, Gney Kore ve Filipinler tarafndan uygulanmaktadr.
IALA B, A sisteminden yanla dzenlemedeki deiikliiyle ayrlr. amandra ekillerinin
ayn olmasna karn renk, tepelik ve klandrma ayrcalk gstermektedir.
IALA B Dzenlenmesinde amandralarn rengi ve klar amandralarm ynne bal
olarak IALA A 'ya gre ters evrilmitir. Yani. IALA A 'da yeil renkli olan sancak amandras IALA
B 'de iskele amandras olmutur. Yine, A dzenlenmesinde konik olan sancak amandras B
sisteminde iskele amandras olarak nitelendirilmitir.
Yanla dzenleme IALA B sisteminde u ekildedir:
Sancak amandras:
ekil : Konik
Renk : Krmz
Tepelik : Krmz koni (ucu yukar). Konik amandra yerine blon
amandra kullanlacaksa tepelik kesinlikle taklacaktr.
Iklandrma : Krmz k (herhangi bir ritimde)
skele amandras:
ekil : Silindirik
Renk : Yeil
Tepelik : Yeil silindir. Silindirik amandra yerine blon amandra
kullanlacaksa tepelik kesinlikle taklacaktr.
Iklandrma : Yeil k (herhangi bir ritimde)
Yanla dzenlemede ana kanaln ikiye ayrlmas halinde, seyir kanalnn saa ve sola geit
vermesine gre deiik amandralama uygulanr.
a) Seyir kanal ana kanaln sa yanysa:
ekil : Silindirik, blon veya srk
Renk : Yeil (ortas krmz yatay geni bantl)
Tepelik : Yeil silindir.
Iklandrma : Yeil grup akl (2+1)
b) Seyir kanal ana geidin sol yanysa:
ekil : Konik, blon veya srk
Renk : Krmz (ortas yeil yatay geni bantl)
Tepelik : Krmz koni
Iklandrma : Krmz grup akl (2+1)
363
IALA A ve IALA B 'nn yanla amandralama dzenleri karlatrmal olarak aada
gsterilmektedir.
Yanla dzenlemede ana geidin ikiye ayrlmas durumunda (*) sancak veya iskele yanla
amandralar karmatrlarak geidin seyir kanal belirlenir.
a) Seyir kanal geidin sanda kalyorsa yanla amandras u biimdedir:
ekil : Silindirik, blon veya srk
Renk : Yeil (ortas krmz geni yatay bantl)
Tepelik : Yeil koni
Iklandrma : Yeil grup akl (2+1)
b) Seyir kanal geidin sol tarafnda ise yanla amandras yledir:
ekil : Konik, blon veya srk
Renk : Yeil (ortas krmz geni yatay bantl)
Tepelik : Yeil koni
Iklandrma : Yeil grup akl (2+1)

(a) I ALA-B DZENLENMESNDE YANLA
AMANDIRALAMA
(b) I ALA-A DZENLENMESNDE GET ORTASI
AMANDIRASI
(c) I ALA-B DZENLENMESNDE GET ORTASI
AMANDIRASI

* Genellikle ortasnda slalar ya da ylmalar olan geitlerde,
geidin derin taraf amandralanarak seyre elverili duruma getirilir.






















SANCAK AMANDIRASI SKELE AMANDIRASI


BLGE A BLGE B BLGE A BLGE B
Renk Yeil Krmz Krmz Yeil
ekil Konik, Blon Konik, Blon Silindirik. Silindirik
Veya Srk Veya Srk Blon Veya Srk Blon Veya Srk
Tepelik Yeil Koni Krmz Koni Krmz Yeil
(Ucu Yukar) (Ucu Yukar) Silindir Silindir
Iklandrma Yeil Krmz Krmz Yeil
364
SEKZNC BLM
MANYETK PUSLA VE ROTA DZELTMLER
1. MIKNATSYET NEDR?
Demir ekme zellii tayan veya sonradan bunu kazanan her trl maddeye Mknats ve
bu olaya Mknatsiyet denir. Tabii mknats veya mknats tama magnetik denir. Kimyasal olarak bir
demir oksittir. ok eski alarda bilinen bir madde olarak mknats ta Anadolu'da Magnesia
(Manisa) yrelerinde kartlmtr.
Yerkresi kapsad madenler sebebiyle bir mknats gibi etki dourmaktadr. Mknatsiyet
kutuplan corafik kutuplarn yaknlarnda konumlamtr. Manyetik kuzey kutbu Lat 73 N, Long 100
W konumunda ve manyetik gney kutbu Lat 68 S, Long 144 E konumundadr. Serbest olarak
braklan bir mknats ubuk kendiliinden bu konumlarn bulunduu noktalara ynelir. Manyetik
puslann en basit ekli, su zerinde yzen saman p zerine konan ine parasndan meydana
gelir. Serbest kalan ine, kuzey-gney ynn gsterir.
ekim kuvveti mknats ubuklarnn u ksmlarndadr. Bu noktalara kutup denir. Serbest
braklan ve kuzey-gney ynnde bir konum olan mknats ubuun kuzeye bakan ucuna Krmz
kutup (N), gneye bakan uca Mavi kutup (S) denir.
lk kez inliler tarafndan kullanlan ve Mknatsiyet zelliinden kaynaklanan pusula eski
incede Tchi nan ad ile anlm olup gnmzde de ayn isim verilmektedir.
2. MANYETK PUSLA:
Pusla, mknatsn ynelme zelliinden yararlanlarak yaplm bir seyir aygtdr. Seyirde
yn belirleme amac ile kullanlr. Manyetik (veya mknatsl) pusla yapl biimine gre iki trldr:
a) Kuru pusla,
b) Sivili pusla.
Ayrca, manyetik puslalar gemide kullanldklar yerlere gre iki isim alrlar:
a) Miyar pusla,
b) Dmenci pusulas.
Dmenci pusulas, serdmenin nnde duran ve ynlendirmenin dorudan yapld
pusladr. Miyar pusla, rotaya alma ve konum bulma amacyla kullanlan pusladr. Genellikle Miyar
gvertede bulunur. Buraya konmasnn nedeni ufkun her tarafndan kolaylkla kerteriz alma imkn
salanmasndandr.
Kuru pusla, sivili pusla kadar iyi ba tutma yetenei olmayan bir pusladr. Pusla tasnda sv
olmay yznden daha ok salnm yapar. Bu durum dmenci pusulasnda viyalama gl
dourur.
Kuru pusla kard, sivili pusulannkinden daha byktr. Kuru pusla kard genellikle 10 pus
(25 cm) apndadr. Kardn altnda says 6-10 aras deiebilen ift sayda ibre bulunur. breler, en
uzunlar merkeze yakn olmak ve yars bir yanda, yars da teki yanda olmak zere dizilirler. breler,
ipek iplikleriyle karda ve birbirlerine tutturulmulardr. brelerin arl ile pusla kartnn dengesi
salanr.
Kuru puslann kard pirin kadndan yaplr. Bylece hem hafif olur hem de dayankl. Kart
iridyum u zerinde bulunur.
Sivili pusla, kuru pusulaya nazaran kart salnmlar az olan bir yapdadr. yi ba tutmak
gerektii yerlerde yaplan seyirlerde fazla dolamayan pusla yararldr. Sivili puslann kard ve pusla
ibreleri kuru pusulaya gre daha kk boyutlardadr. Sivili puslann kard 6 pus (15 cm) apndadr.
Kart mikadan yaplmtr. Safir yatakla yataklanmtr.
365
Svl puslann ibresi ya yzk biiminde bir mknatstan ya da saylan 6-10 aras deien
ift sayda ibrelerden yaplr. Sivili puslann tasna sv olarak ar (damtk) su ile etil alkol konur. Sv 1
lek etil alkole 2 lek damtk su kartrlarak hazrlanr, bu sayede donma noktas -30 C kadar
drlr.
3. PUSLANIN KISIMLARI:
Gemideki bir manyetik puslann balca ana blm bulunur:
1. Pusla tas,
2. Pusla sehpas,
3. Dzeltim elemanlar; (a) Flinder ubuu, (b) Kreler, (c) Mknats ubuklun, (d) Bakra.
Pusla tas: pusla kard, pusla ibreleri ve (varsa) pusla svsn iler. Pusla tas iki dzlemli
yalpalkl pusla sehpasna oturtulmutur.
Pusla sehpas, pusla tasnn iine oturduu krsdr. Pusla tas, pusla yalpalklar,
aydnlatma dzenei ile birlikte dzeltme elemanlarn da iler.
Dzeltme elemanlar deiiktir. Bazlar yumuak demirlerin oluturduu sapmalar
dzeltmek iindir. Flinder ubuu ve kreler gibi. Bazlar da sert demirlerin yol at sapmalar
dzelmede kullanlr. Mknats ubuklar (manetler) gibi.
Flinder ubuu okluk puslann arkasnda bulunan pirin boru iindeki dzeltelerdir.
Kreler, pusla sehpasnn sa ve sol tarafnda bulunan yumuak demir yuvarlaklardr. Kreler,
sehpaya (krsye) braketle tutturulmulardr. Krenin altnda bulunan vidann vira ya da laka
edilmesi yoluyla braket zerindeki hareketleri salanr.
Krelerden sancaktaki (sadaki) yeile, iskeledeki (soldaki) de krmzya boyanr. Bunlar
hi bir zaman raspa edilmez. Yoksa, mknatsiyet kazanrlar.
Mknats ubuklar, kalc manyetizmay dzelten ubuklardr. Pusla sehpasnn ortasna
doru ve aykrsna olumu deliklere sokulurlar.
Bakra, yalpa ve meyil hatasn dzeltmek iin dzenlenmi bir dzenektir. Pusla sehpas
iinde bulunur ve dzeltici elemanlar iler.
4. PUSLAYA ETK EDEN KUVVETLER:
Yerkreyi kuzey-gney kutuplan ynnde uzatlm bir mknats ubuu tayor eklinde
dnebiliriz. Bu mknats kutuplan tam corafik kutuplarda olsayd ve baka bir mknatsiyet etkisi
bulunmasayd, bir gemideki pusla daima hakiki kuzey (true north) ynn gsterecektir. Oysa,
mknatsiyet iki genel kuvvetten kaynaklanan bir etki ile pusla ibresini baa bir yn gsterecek ekilde
saptrlr. Bu saptrc kuvvetler unlardr:
a) Tabii sapma kuvveti (variation),
b) Arzi sapma kuvveti (Deviation).
Yukardaki iki kuvvetin etkisi neticesinde puslann gsterdii eit yn kaynaklanr.
a) Hakiki yn (veya kuzey)
b) Manyetik yn (veya kuzey).
c) Pusla yn (veya kuzeyi).
Hakiki yn (true north): Corafik meridyenin belirledii kuzey olup 360 blnen ufuk
kadran bu noktadan balar.
Manyetik yn (magnetic north): Sadece yerkre mknats kuvveti etkisinde kalan bir
pusla ibresinin krmz (kuzey) ucunun belirledii yndr. Hakiki yn ile arasndaki fark tabii sapmay
verir.
Pusla yn (compass north): Gemi pusulasnn krmz ucunun gstermi olduu yndr.
Tabii sapma ve Arzi sapma kuvvetlerinin beraberce etkisi nedeniyle oluur.
Yukarda aklanan eit yn sebebiyle eit rota meydana kar. Bunlar:
a) Hakiki rota (true course),
b) Manyetik rota (magnetic course),
366
ek. 40 da gsterilen geminin OR rotasnda seyrettiini dnelim.
TOR: Hakiki rota (H.A.),
COR : Pusla rotas (P.A.)
MOR : Manyetik rota (M.A.).





ek. 40. eit rota.
Haritalarda iki noktay birletiren kerte hatt pusla gl merkezine paralel cetvel ile
kaydrlarak gidilecek ynde rota okunur. Rota, hakiki kuzeyden itibaren kerte hattnn pusla gln
kestii yere kadar olan adr. Geminin manyetik pusla ile rotasnda salimen gitmesi iin, haritada
llen bu ann pusla asna dntrlmesi gerekir. Tabii sapma ile Arzi sapma deeri
saptandktan sonra haritada llen hakiki ay pusla asna dntrme ilemine rota dzeltimi
denir. ncelikle Tabii ve Arzi sapmalarn ne olduunu ve hesaplanma yntemlerini grelim.
5. TAB SAPMA VE BULUNMASI:
Yerkrenin manyetik kutuplarn birletiren meridyen ile corafik kutuplarn birletiren
meridyen arasnda meydana gelen aya tabii sapma denir ve Var ksaltmas ile gsterilir. Bu
sapma olayna sebep, manyetik kutuplarn corafik kutuplar ile akmamas, bunlarn byk
ekseni 50 mil olan bir elips izi zerinde hareket etmeleri ve yeryznde mknatsiyet zellii veren
madenlerin oransz ekilde dalm bulunmalardr. Bu sebepten, tabii sapma,
a) Her sene deien bir zellik gsterir,
b) Yeryznde deiik yerlerde deeri farkldr.
Tabii sapmann bulunmas: Her haritann pusla gl zerinde ekli olarak merkezden
geen boylamn yannda ve yatay olarak enlem izgisinin zerinde belirli bir tarihteki deeri, iareti ve
yllk deiim miktar yazldr. Bunu bir rnekle aklayalm. Bir haritann pusla glnden "Var 747' W
(1963) decreasing about 8' annualy
1
" ibaresi okunmaktadr. Bunun anlam udur: 1963 senesinde bu
blgede tabii sapma 7 47' bat (yani hakiki kuzeyin bu deer kadar batsnda) olup senede yaklak 8
dakika azalmaktadr (yani her sene manyetik meridyen 8' kadar hakiki meridyene yaklamaktadr).
imdi 1995 ylndaki tabii sapma deerini bulalm.
a) 1995-1963 = 22
ncelikle aradan geen yl says bulunur..
b) 22 yl x 8'= 176'= 2 56'
22 ylda sapmann ne kadar azalaca bulunur.
c) 7 47'-2 56'= 4 51 'W
Azalma miktarn esas miktardan karnca 1995 ylndaki tabii sapma bulunur.
Eer bulunan azalma (decreasing) veya oalma (increasing) miktar mevcut miktar
zerine iaretine gre uygulanrsa bulunduumuz yldaki tabii sapmay buluruz. Bir rnek daha
zelim:
Haritann puslu glnden "Var 1 40' W (1965) Decreasing about 8' annualy"
okunmaktadr. 1995 ylna ait tabii sapmay bulalm.
a) 1995- 1965 = 30 yl
b) 30 yl x 8
1
= 240' = 4
c) 1 40'-4 = 2 20'E
Grld gibi, tabii sapma azalarak bir tarihte manyetik meridyen ile hakiki meridyen
akm sonra douya geerek (E) 1995 ylnda 2 20' E olmutur.

367
rnek:
"Var 16 27' E (1987) increasing 5' annualy".
a) 1995- 1987 = 8 yl
b) 8 yl x 5' = 40 '
c) 16 27' = 40'= 17 07'E (1995)
Grld gibi, ylda 5' oaldndan bulunan miktar mevcut miktara eklenir.
6. ARIZ SAPMA:
Yerkre zerinde baka etkilerden uzak bulunan bir pusla ibresinin manyetik meridyeni
gstereceini belirtmitik. Ayn pusla ibresi, demir ve elikten meydana gelen ve bir mknatsiyet
zellii kazanan gemi teknesine konunca farkl bir yn gsterecektir, ite, pusla ibresinin gemi
zerinde oluan mknatsiyet kuvveti nedeniyle farkl bir yn gstermesine arzi sapma (deviation)
denir. Arzi sapma deeri, manyetik yn ile pusla ibresinin gsterdii yn arasnda ise iareti (E) dir.
Arzi sapma, gemi pruvasnn bulunduu yn ile deien bir deerdir. Bunun iin pruvann en az 10
'lik ynlerinde saptanarak bir cetvel halinde hazrlanr. Buna arzi sapma cetveli (Deviation Table) de-
nir. Eer bu deerleri bir grafik zerinde noktalar ve sapma deerleri birletirirsek ortaya Arzi sapma
erisi (Deviation curve) kar. Aadaki bir Arzi sapma cetvelinin bir blm gsterilmitir.
Pusula rotas Arzi sapmas Manyetik rota
(Compass course) (Deviation) (Magnetic course)
000 2 E 002
010 4 E 014
020 5 E 025
030 5 E 035
040 6 E 046
050 6 E 056
7) ROTA DZELTIMLER:
Daha nce akladmz gibi, haritadan llen hakiki rotay pusla rotasna evirmek
ilemi rota dzeltimi adyla bilinir. Bu ilemin yaplmas iin pusla gl zerindeki bilgiden tabii sapma
(var) deeri hesaplanr. Kpr stndeki Arzi sapma cetvelinden de rotaya ait arzi sapma (Dev)
deeri alnr ve pratik bir ilem iin aadaki forml kullanlr.
HAKK AI (true course) = Pusla as (Compass course) + Tabii sapma (Var) +
Arzi sapma (Dev)
Formln ksaca gsterilii: H.A. = P. A. + Var + Dev
eklindedir. Eer Var ve Dev deerleri bat (W) ise (-), iaret dou (E) ise (+) dr. Bundan
sonra bilmeyeni bulmak iin cebir kurallar uygulanr. Bunu bir rnekle zelim. Haritada rota 030
olarak ve tabii sapma (Var) 10 W olarak llmtr. Arzi sapma (Dev) iin yukardaki cetveli
kullanarak Pusla rotasn bulalm.
a) H.A. = P.A. + Var + Dev
b) 030 = P.A. - 10 + 5 : Var iareti (W), Dev iareti (E) olduundan biri -, teki + dr.
c) P.A. = 030 + 10 - 5: Bilinmeyen yalnz braklr. = 035 bulunur.
Eer manyetik pusla ile alnm bir kerterizi haritaya izmek istersek, bu kez de pusla
asn hakiki aya evirmek gerekecektir. Bu ilemde yukardaki forml kullanlr. Bunu bir nekle
aklayalm. Passero feneri pusla ile 335 de kerteriz edilmitir. Bulunulan blgede Var 2 E ve tutulan
rotada Dev 7 W olduuna gre, haritaya izilecek ekilde kerterizleri dzeltelim.
H.A. = P.A. + Var + Dev = 335 + 2 - 7 H.A. = 330 bulunur.
Baka bir rnekle Dev deerinin tam karl olmad zaman yaplacak ilemi grelim:
Aadaki Arzi sapma cetvelini kullanarak, Hakiki rota 336 ve blgeye ait Var 10 W
olduuna gre pusla ile tutulacak rotay bulunuz.

368
Pusla rotas Arzi sapma (Dev)
000 4 E H.A. = 336
350 6 E Var = 10 W
340 9 E Mag A = 346
330 13 E Dev = 11 E
320 10 E P.A. = 335
11 'lik Dev deerinin cetvelden bulunmas aadaki yoldan yaplr:
Manyetik rota : 340 Pusla rotas : 330
Arzi sapma : 9 E Arzi sapma : 13 E
Manyetik rota : 349 Manyetik rota : 343
Manyetik rotann 6 lik deiimi iin Dev deiimi : 4
Manyetik rotann 1 lik deiimi iin Dev deiimi : 4 / 6
Manyetik rotann 3 lik deiimi iin Dev deiimi : 4 / 6 * 3
lave edilecek : 2
349 de Dev miktar : 9
346 (M) rotada Dev deeri : 11 E
Allm yntemle zlm rnekler:
a. Pusuladan haritaya gemek
Puslann okunan toplam hatasn Tabii Sapma (Var .
n
) ile Arzi Sapma (Dev .")
oluturmaktadr. Bu sebepten allm yntemle Pusuladan haritaya gemek iin problemi iki
aamada ele almak gerekir. imdi, bir gemide seyrederken pusla ile aldnz bir kerterizin 240
olduunu, blge haritasndan Tabii sapma (Var) deerinin 10 W ile kpr stndeki Arzi sapma
cetvelinden alnan kerterizin yn iin sapmann (Dev) 2 E olduunu kabul edelim ve haritaya
izilmek zere Hakiki ann ne olacan bulalm.
Pusla as 240
Arzi sapma (Dev) + 2 (Dou sapmann iareti + dr)
Manyetik a 242 (Problemin birinci aamas)
Tabii sapma (Var) - 10 (Bat sapmann iareti - dir)
Hakiki a 232 (Haritaya izilecek ann deeridir)
b. Haritadan pusulaya gemek
Harita zerinde okunan bir rotann pusla ile izlenmesi iin Pusla asnn bulunmas
gerekir. Allm yntemle bu ay bulmak iin yine iki aamal ilem yapmak gerekir. Harita
zerinde izilen hakiki rotann 232. Arzi sapmann 2 E ve Tabii sapmann 10 W olduunu kabul
ederek Pusla asn bulalm.
Hakiki a 232
Tabii a (Var) + 10 (iaret deiir)
Manyetik a 242
Arzi sapma (Dev) 2 (aret deiir)
Pusla as 240 (Pusla ile izlenecek rota)
Allm yntemle Hakiki acy veya Pusla asn bulmak iin yukarda grld gibi iki
aamal ve biraz farkl bir ilem yaplmaktadr. Burada uygulanan kural unutmamak iin bir szck
ezberlemeyiz:
"Pusuladan haritaya geerken iaretleri uygula. Haritadan pusulaya geerken deitirmeyi
unutma."
8. ARIZI SAPMA (DEVIATION) DEERNN BULUNMASI:
Gemide bulunan Arzi Sapma cetveli (Deviation Table) aratrmay gerekli klacak bir
sebep olmasa da senedi bir kez yenilenmelidir. Bunun yenilenmesi iin cetvelde bulunan tm ynler
369
iin Arzi sapma deerinin saptanmas gerekir. Genel olarak aada belirtilen durumlarda Puslann
Arzi sapma deerlerinin bulunmas istenir.
1. Yeni yaplm geminin seyir tecrbesinden nce,
2. Gemide pusulay yakn bir yap deiiklii olmusa.
3. Geminin yknn pusulaya etkisi grlyorsa.
4. Pusla mknatslar yerlerinden oynamsa,
5. Seyir srasnda fazla miktarda enlem deimise.
6. Ortalama ylda bir kez Arzi sapma cetvelini kontrol iin.
Yukardaki artlarn dnda Seyir zabiti gnlk vardiyas srasnda geminin izledii rota
zerinde pusula Arzi sapmasn kontrol edebilecei bir frsat yakalad zaman, rnein bir transit
hatt, gk cisminin semti gibi, hemen rotann arzi sapma (Dev) deerini kontrol etmelidir.
Aada, pusla Arzi sapma deerinin saptanmas iin uygulanan belli bal yntemler
aklanmtr.
a. Transit yntemi
Transit, maddenin bir srada bulunduu Mevki hattdr. ek. 42. De gsterildii gibi, (A)
feneri (ada zerinde) ve (B) burnu (sahilde) bir hat ile birletirilir ve seyir srasnda gemi de bunun
zerinden geerse, madde bir mevki hatt zerinde birlemi olur. AB noktalarndan geen mevki
hatt nceden belirlenerek yn llm ve hakiki 055 alnmtr. Vardiya zabiti, geminin srati ve
mevkisini gzeterek transit hattndan ne zaman geeceklerini hesaplar ve transit hattna yaklarken
Miyar gvertede puslann banda transit hattndan geerken lm yapar. Bu lm neticesinde
transit hatt Pusla ile 057 llm olsun. Bulunulan mevkideki Tabii sapma as (Var) 5 W
olduuna gre geminin izledii rotadaki Arzi sapma (Dev) deerini hesaplayalm.
Ha. = PA + Var + Dev
055 = 057 - 5 + Dev
Dev =055-57+. 5
Dev = 3 E bulunur.
Eer arzi Sapma cetvelinde izlenen rotann karsnda ayn deer varsa, puslann bu
rotadaki sapma deeri deimemitir.





ek. 42. Transit ile Arzi sapma deerinin bulunmas
Transit kerteriz ile Pusla hatasnn bulunmas uygulanrken, gemi ile en yakn transit
maddesinin uzakl, iki sabit madde arasndaki mesafenin en az misli bulunmaldr.
Geminin bulunduu alan manevra yapmaya uygun ise, byle bir transit kerterizden
yararlanarak, btn ynlere dndrlen pruva rotalarndaki Arzi sapma deerleri bulunabilir.
Elde edilen deerler aada gsterilen tabloda toplanr.
Pusla ile gemi Transit Pusula Arzi Gemi
Pruvas ____ (M) Kerterizi Sapma (Dev) Pruvas
N (000) 055 060 0 355
NE (045) 055 054 6 E 046 .
E (090) 055 049 11E 096
SE (135) 055 047 13 E 143
S (180) 055 051 9 E 184
SW (225) 055 055 5 E 225
W (270) 055 058 2 E 267
370
NW (315) 055 061 1E 309
Yukarda elde edilen deerler ek. 43. de gsterilen Arzi Sapma Cetvelinde
(Deviation Table) yerletirilir ve istenen bir rota iin Sapma deeri diyagramdan kolayca elde
edilir.
DEVIATION











ek. 43. Arzi Sapma diyagram,
b. Cayro pusula ile karlatrarak
Gemide bulunan Cayro pusla okunan pruva deeri gerek (True) rotay gsterdi-
inden, Miyar pusula ile okunan deer, Tabii sapma deeri ile ilem yaplarak aradaki farktan
pusula sapma deeri bulunabilir.
c. Arzi sapma deeri bilinen bir Manyetik pusla ile karlatrarak
Yukarda aklanan yntemin bir benzeridir. Buradaki tek fark, iki manyetik pusula
karlatrlrken. Tabii sapna deerinin hesaba katlmamasdr.
d. Ayn anda karlkl kerterizlerle
Bir manyetik pusulay karaya kartarak civarda etkilenecek bir madde olmadan geminin
kerterizini alrsak, geminin manyetik kerterizine elde etmi oluruz. Bu srada gemide bulunan pusla
ile karadaki puslann bulunduu mevkiin kerterizini alrsak, elde edilen iki kerteriz arasndaki fark,
gemideki puslann Arzi sapma deerini verir. ek. 44. de gemide bulunan bir Manyetik pusla ile
karadaki bir mevkiinin kerterizinin alnmas gsterilmektedir. Grld gibi alnan kerteriz 120 dir.



















ek. 44. Gemideki manyetik pusula ile karadaki bir mevkiin kerterizinin bulunmas.


371
Karadan Kerterizin Gemiden Arzi
Gemi Pruvas Zaman Kerteriz evrimi Kerteriz Sapma (Dev)
S (180) 10.30 295 115 120 5 W
e. Uzak bir maddenin kerterizi ile
Geminin kesin mevkisi bilinirse, uzak bir maddenin pusla ile alnan kerterizi ile bu-
lunduu mevkiden harita zerinde alnan hakiki kerteriz karlatrlarak puslann arzi sapma
deeri bulunabilir.
Yukarda aklanan yntem ile, mevkisi belli bir amandraya balanan bir gemi deiik
ynlerle saldrlarak (evrilerek) alnan kerterizler ile arzi sapma tespit edilir.
Burada dikkat edilecek husus, gemi bal ise kerterizi alnacak madde en az alt mil, gemi
seyir halinde ise en az on mil uzaklkta bulunmaldr.
f. Bir gk cisminin semti ile
Bir gk cisminin semti, Semt aynas (azimuth mirror) kullanlarak llr. Semt aynas
pusla kartnn zerinde serbest hareket eden hedefeye taklmtr. Semt aynasnn yannda bir ok
iareti vardr. Aynann kullanlmas, bu ok ynnn ayar ile iki trl olur.
Ok yukar yntemle ek. 44. (a) ufaktan yksek gk cisimlerinin semtinin llmesi
salanr. Ok aa yntemle ek. 44. (b), ufka yakn gk cisimlerinin semti llr.









ek. 44. Semt aynas kullanlarak gk cisminin semtinin llmesi,
(a) Ok yukar, (b) Ok aa.
Pusla ile alnan gk cisminin semt kerterizi ile,o andaki gerek kerterizi karlatrlarak
Puslann arzi sapma deeri bulunur.
Gk cisminin gerek semtinin bulunmas:
a) Kresel sins forml kullanarak semt bulunmas.
Bu konudaki ilemlerin anlalmas ancak Gksel Seyir konusunun kavranmasyla
baarlabilir. Biz burada, aklamasn brakarak sadece forml vermekle yetineceiz..
Sin AZ (semt) = Cos Dec. Sin P. Se Alt
b) Semt cetvelleri kullanarak semt hesaplanmas
Pratikte bir gk cisminin semti daima ksa cetvel yolu ile bulunur. Bunlara "Azimuth
Tables" veya "ABC Tables" denir. Bunlar iinde H.O. 214 cetvellerini ele alrsak: Cetveller Lat ile
Dec deerleri iin Ayn isim (Same name) ve Ters isim (Contrary) olarak hazrlanmtr. Sayfalar
her Lat derecesi iin Volumler halinde derlenmitir. rnein, 19 Mart gn gnein doutan
sonra ykseklii (Alt) 18 30' iken alman ykseklii, DR Lat 41 N ve Long 60 W mevkiinde
alnm ve buna ait Dec 15 30' N ise, LHA hesaplanr. LHA deeri 68 bulunmu olsun. H.O. 214
sayfalar iinde Lat41 ve Dec 18 30' Ayn isim (Same name) alr. Yandan LHA 68 stunundan
girilir ve kesime yerinde Az: 89.6 bulunur.
Semt aynas ile alnan kerteriz. 92 ve bulunan mevkide Var 3 W olduuna gre: H.A. =
P.A. + Var + Dev 0.89.6 = 092-3+Dev Dev = - 0.6 W bulunur.
Yukarda bulunan Dev deeri, gk cisminin semt as llrken, pruvann bulunduu
rotaya aittir. rnein gemi 045 rotasnda seyrediyorsa, NE iin Dev 0.6 W bulunmu olur.
372
Davit Tables ve Burchvood Table kullanlarak da bir gk cisminin Semti bulunur. Bu
cetvellerde semt deeri gk cisminin H.A., Lat ve Dec deerleri karl olarak dzenlenmitir. Ayrca
Martelli's Navigational Tables cetvellerinden de Semt deeri elde edilir.
9. GNEN DOU VE BATISINDA SA VAKT (AMPLITUDE TIME) LE PUSLA
HATASI:
ia (Amplitude), gk cisminin doduu ya da batt noktadan kuzey ve gneye doru ufuk
dzlemi zerinde llen yayn deeridir. Bu yayn gerek deerinin ne olaca hesaplama veya
izelgelerden alnr. Tam dou ve batta manyetik pusulamz ile aldmz kerteriz arasndaki fark
pusla hatasn verir. Gneten alnacak sia kerterizinde, gnein merkezinin ufuk kenarna teet
olduu anda yaplmas gerekir. Deklinasyon deeri (N) iaretli iken gnein (E) noktasnn
kuzeyinden doaca ve (W) noktasnn kuzeyinden bataca bilinir. Bylece sia kerterizinin iareti
gnein Dec iaretine gre verilir. Buna gre kerteriz, 90 Sia veya 270 Sia olur.
Gerekte sia (True anp.) deerini bulmak iin aadaki forml kullanlr:
Sin. Dec (Meyil)
Sin. sia (Amplitude) =-------------------------------
Cos. Lat (Enlem)
Yukardaki formle dayanan zmler yaplm ve izelgeler halinde Norie's Table Shf.
557 de ve Inman's Table (Cedavil) Shf. 140 da verilmitir. Bu cetvellere yukarda Dec (Meyil) ve
yandan Enlem (A) (Lat) ile girilerek kesime noktasndan Sia deeri alnr. Inman's Table
izelgelerinde ayrca dou ve bat vakitleri de (N.F.) verilmitir. Bir rnek alarak, Sia deerinin
bulunmas yntemiyle (a) izelge yolu ile, (b) Elektronik hesap makinesi yolu ile Pusla hatasn
bulalm.
21 Nisan 1995 gn Gne doarken alnan Sia kerterize manyetik pusla ile 078
llmtr. DR Lat 45 N ve bulduumuz blgede Var: 2 E olduuna gre Dev deerini bulunuz?
A) ncelikle izelge ve hesap yolu ile Sia miktarn bulalm. 21 Nisan gn sayfas (Notik
Almanak) alr. Gnein dou vakti, Lat 45 N iin 05h 03 m bulunur.
B) Bulunan GMT vakti ile gnee ait Dec =11 54.4' N hesaplanr.
C) Inman's Table veya Nories Table'da ia izelgelerine yukardan Dec 12 ile ve yandan
Lat 45 ile girilerek, kesitikleri yerde ia = 17.1 bulunur. Inman's Table'da ayn yerde N.F.: Oh 49 m
bulunur.
D) Grnen ufuk (zahiri ufuk) zerinde gnein merkezi bulunduu anda lm
yapldndan, ia dzeltim cetveline yine Dec: 12 ve Lat: 45 ile girilerek, ia dzeltimi = 0.7
bulunur. Bu deer yakn kutuptan farka daima ilave edilecektir.
E) Yukardaki ilemi olduu yerde braklarak bir kez de Elektronik hesap makinesi ile ia
deerini bulalm:
GR YAZILIM AIKLAMA
11. 090666 11.090666...........Dec (derece ve ondalkl)
SN 0.206316...........Sin Dec
: 0.206316...........Blmls
2) Cetvel yolu ile zm: A) Norie's Table kullanlarak:
Shf. 557 de yukardan Dec: 20 ile yandan Lat: 40 ile girilerek ikisinin kesime
noktasndan ia: 26.5 bulunur.
AIKLAMALAR:
1- Gnein veya ay'n sia kerterizleri alnrken ufuktan gk cisminin tam merkezi karken
veya batarken alnmas gerekir. Bunun nemini belirtmek iin, gnein alt evresi ufuk kenarna teet
iken alnan bir kerteriz srasnda gerekli dzeltimler uygulanrsa, Gnein alt evreden ykseklii
(Alt): 00 22' bulunur. Bu ykseklik deeri ile alnan pusla kerterizi ise, yukardaki rnekte, 0.6 bir fark
yapar.
373
2- Dec deerinin iareti (N) olan bir gk cisminin gn douunun (E) kuzeyinden doaca
ve batnn (W) kuzeyinden bataca bilindiine gre, sia kerterizinin iareti verilmesi kolayca
zmlenir. Inman's Table sia kerterizi ile birlikte dou ve bat vaktini de vermektedir. Bu bilgiler
nsf fazla isimli kolonda bulunur.
Buna ait bir rnek zersek: Lat: 50 N ve gnein Dec: 19 N olduuna gre: Shf. 140 da,
Dec 19 ile yukardan ve Lat 50 ile yandan girilerek:
NF: l h 37 m ve Sia: 30.4 bulunur.
Gnein dou zaman: 6 hd - l h 37 m : 4 h 23 m bulunur. Sia kerterizi: 90 - 34.4 : 59.6
bulunur, (sia kerterizi: 30.4 N)
3- Eer gnein merkezi ufuk izgisi zerinde iken kerteriz alnrsa, Dzelt:im cetvelinden
sia kerterizi dzeltilmelidir. Buna ait bir rnek yapalm:
Gnein douta kerterizi 41.5, DR Lat 62 N ve Dec 20 olduuna gre pusula hatas
nedir?
45 45.......................Lat
COS 0.70711..............Cos Lat
= 0.2917735
INV 0.2917735..........Trigonometrik dnm tuzu
SN 16.96..................Sia deeri (derece ve ondalk)
0.96 x 60 = 57.6' bulunur ki, Sia = 16 57.6'dr. Bu deer Dec deerinin tam ifadesi ile
bulunduundan izelge deerinden biraz farkldr.
F) imdi Gnein doutaki gerek kerterizini bulalm. Gnein deklinasyonu kuzey (N)
iaretli olduundan, douta (E) noktasndan kuzeye doru bir noktada grlmtr. Dolaysyla Sia
= E 17 N dur. Bu durumda kerteriz: 90 - sia olacaktr. Kerteriz = 90 - 17 = 73 dir.
C) Pusla ile alnan kerteriz 078 ve Var 2 E olduuna gre:
H.A. = P.A. + Var + Dev
073 = 078 + 2 + Dev
Dev = - 7 (veya W) dir.
H) Son olarak Inman's Table'dan alnan N.F. deeri ile dou vaktini bulalm. Bu rnekte
Dou = 06h - nF olduuna gre, = 06h 00m - 00h 49 m = 0511m bulalm.
rnek:
Gnein doarken alman pusla kerterizi C 103 dir. Dec 20 S ve DR Lat 40 N olduuna
gre Dev deerini bulunuz? (Not: Blgeye ait var: 7 E dir).
zm:
1) Forml yolu ile zm:
Sin Sia (A) = Sin Dec x Se Lat
Log Sin Dec 20......................9.53405
Log Sec Lat 40 0.11.575
Long Sin Sia 9.64980
Sia : E 26.5 S = 116.5
H.A. = P.A. Var + Dev................. 116.5 = 103 + 7 + Dev
Dev: 6.5 E bulunur.
zm:
Pusla ile kerteriz : S 41.5 E
180
Yakn kutuptan fark : N 138.5 E
Dzeltim miktar : 1.8 (yakn kutuptan fark
Toplam : N 140.3 E daima ilave)
- 90
374
Dzeltilmi pusla sias : E 50.3 S Cetvelden alnan gerek
sia deeri : E 46.8 S
Pusla hatas : 3.5 W

DOKUZUNCU BLM
DENZ AKINTILARI, AKINTI SEYR VE DME
Deniz sularnn srekli ya da geici olarak bir yne akp gitmesine deniz aknts
denir. Rzgr, younluk, tuzluluk, su alanlar arasndaki seviye fark gibi etmenler aknt
olutururlar. Bu etmenler meteorolojik ya da oinografik kkenlidir.
Akntlar, oluum kaynana gre balca 2 trldr:
1. Adi aknt
a. Rzgr aknts
b. Younluk aknts
c. Dzey aknts
2. Gelgit aknts.
Rzgr aknts, rzgrn deniz yzeyini hareketlendirmesi sonucu oluur. Geici ya da
srekli olabilir. Geici rzgr akntlar okluk, rzgr saana sonucu yzey katmanlarnn hareketi
biimindedir. Rzgr dinince aknt da durur. Srekli rzgr akntlar genellikle okyanuslarda
grlr. Alize (Bat) rzgrlarnn oluturduu akntlar srekli rzgr akntlarna rnektir.
Younluk aknts, tuzluluk farkndan tr doar. Aknt, az tuzlu suyun ok tuzlu suya
doru akmas biiminde olur. Trk Boazlarnda grlen alt aknt younluk akntsnn rneidir.
Dzey aknts, denizlerdeki seviye farkndan doar. Bir su alanndaki su dzeyinin dierine
gre daha yksek olmas sonucu oluur. Trk Boazlarndaki st aknt bylesi bir aknt trdr.
Karadenizin Ege Denizine gre yaklak 40 cm. daha ikin olmas bu akntnn olu nedenidir.
Bir aknt 3 elemanyla bilinir. Bunlar:
1. Aknt yn (set).
2. Aknt hz (rate),
3. Aknt yolu (drift)dur.
Aknt yn, akt yndr. Merkezden evreye doru gsterilir. Gzlemci hep evrededir.
Buna gre, lodos aknts 225 ynne akan akntdr. Rzgr yn ise. akntnn tersine, estii ynden
gsterilir. Bu yn evreden merkeze dorudur. Gzlemci merkezdedir. Buna gre, lodos rzgr lodostan
doru gelen bir rzgrdr.
Aknt ve rzgr yn gzlemciye gre deerlendirilir. Rzgr estii ynden, aknt da yne
gre ad alr. Yani, ayn dorultuda akan akntya esen rzgrn ynleri terstir. rnein, akntnn ad
karayel aknts ise, rzgrn ad kart olan keileme rzgr adn alr.
Aknt hz, akntnn birim zamanda ald yoldur. Knot olarak llr. Kn. Ksaltmasyla
gsterilir. Buna gre, 3 knot'luk bir aknt bir saatlik srede 3 mil yol alan aknt demektir.






ek. 46.
375
Aknt yolu, hz belli bir akntnn birim zamandaki yoludur. Mil olarak llr. Buna gre,
hz 3 knot olan bir aknt l saatte 3 mil yol alacak demektir. Burada aknt hz 3 Kn., aknt yolu ise 3
mildir.
Akntlarn haritada gsterilmesi:
Akntlar haritada okla gsterilir. Okun yn akntnn yndr.






ek. 47. Haritada akntlarn gsterilii.

Aknt seyri: Aknt seyri, akntnn gemi zerindeki etkilerini deerlendirerek yaplan
seyirdir.
Gemi, aknt yznden rotadan der. Aknt seyri, akntnn drd gemiyi rotada
tutabilmek iin uygulanr.
Aknt seyri, vektrel seyir trdr. Vektr yardmyla zlr. Dolaysyla, bileke rota
ve bileke hz aknt seyrinin temel kavramlarndandr.
Bileke rota, aknt etkisiyle geminin srklendii yndr. Ya da bileke rota, aknt
yn ve gemi rotasnn ortak etkisiyle geminin rota srdrebilmek iin izledii yndr.
Aknt ynyle gemi rotas arasndaki a 90 den kkse bileke hz artar; bykse
tersine azalr.
Bileke hz, aknt ve geminin ortak etkisiyle, geminin sabit cisimlere gre yapt hzdr.
Bu, su iindeki hzdr.
Aknt seyri aknt geniyle zlr. Aknt geni yledir:






ek. 48. Aknt geni.
ekillerde A kalk noktasna; B var noktasn; AB gemi rotasn ve hzm (gemi
bileeni); BD ve AC aknt ynyle hzn (aknt bileeni); BC bileke rota ve hz; AD srklenme
ve hzn gstermektedir.
ekil-a 'da aknt bileeni (BD) var noktasna uygulanmtr. D noktas aknt etkisiyle
geminin decei noktay gsterir, noktasna varmay amalayan gemi dme kullanmad
takdirde D 'ye varr. Bileke (A), geminin, rotasna ramen srklenme izini ve hzn belirler.
ekil-b 'de aknt bileeni (AC) kalk noktasna uygulanmtr. BC, geminin. aknt
etkisinin de gz nnde bulundurarak B noktasna varmak iin izleyecei bilekedir. Bileke rota ve
hz gsterir. Gemi pruvas balangtan itibaren bileke dorultusunda tutulursa gemi, seyri sonunda
B noktasna varm olur.
Ayn uygulama var noktasna aknt bileenini ters ynde uygulayarak da yaplabilir. Bu
durumda aknt geni yle olacaktr:

376








ek. 49- Aknt geni.
Bileke rota ve hz ile srklenme izi ve hz aadaki ekilde gsterilmitir.








ek. 50. Aknt drtgeni.
rnek: 082 rotasna seyreden bir gemi 135 ye akan 4 knotluk bir akntnn etkisiyle
nereye der? Gemi hz 16'. izimle gsteriniz.








rnek: Bir gemi 155 Hakiki rotasna seyretmek isteindedir. Aknt 200/3' ak-
maktadr. Geminin hz 12' ise rota ka derece olmaldr? izimle gsteriniz.









ek. 52.
Dme (leaway):
Geminin izledii rotada rzgr etkisiyle srklenmesidir. Gemin
1
*
1
suda izledii yn
ile pruvas arasndaki a diye tanmlanr.
Rzgr, gemiyi rotadan drr. Drme miktar da rzgr hzna ve geminin
rzgra gsterdii yzeye baldr.
Dme, rzgr iin kullanlr ve rotaya uygulanr. Deeri de derece olarak llr.
Dme, harita rotasna uygulanr; iareti ise yle verilir:
377
Harita rotasndan pusla rotasna geite, rzgr sancaktan esiyorsa dme rota
deerine eklenir; rzgr iskeleden esiyorsa dme rotadan kartlr.
Pusla rotasndan harita rotasna geerken de tersi yaplr. Rzgr sancaktan
esiyorsa dme rota deerinden kartlr rzgr iskeleden ediyorsa dme rotaya eklenir.
Dmenin uygulanmasyla dme rotas (leeway track) bulunur. Dme rotas,
rzgr etkisi nlendikten sonra geminin pusulasyla ya da haritaya gre izlemesi gereken rotadr.
Rzgr Dmenin iareti
Haritadan pusulaya Pusuladan haritaya
geerken geerken
Sancaktan + -
skeleden - +
Tablo: Rotaya dme uygulamasnda iaret
rnek: Bir gemi 220 harita rotasna seyredecektir. Hzl bir keileme rzgr
yznden rotaya 6 dme uygulanacaktr. Pusula hatas (varn + devn) (C.E.) 7 E olduuna gre
pusla rotas ne olacaktr?
Rzgr iskeleden esmektedir. Haritadan pusulaya gei sz konusu olduuna gre dme
(-) iaretlidir. yleyse pusla rotas:
T.C. 220
Dme 6
zlenecek rota 214
C.E. 7E -/+
C.C. 207
rnek: 356 pusla rotasna seyreden bir gemi 6 bofor gteki SE rzgr yznden 10
dme uygulamaktadr. Pusla hatas (C.E.) 7 olduuna gre harita rotas nedir?
C.C. 356
C.E 7 E +
T.C. 363 = 003
Dme 10 +
zlenecek rota 013

ONUNCU BLM
GELGT
1. GELGT OLAYI:
Gelgit (tides) ay ve gnein etkisiyle sularn srekli ykselip alalmas olaydr.
.Yer, sukreyle birlikte dner. Bu dnme hareketlerinin sonucu olarak, merkezka kuvvet,
sukrenin ekvator dolaylarnda ikin; kutup dolaylarnda da bask olmasna yol aar. Dolaysyla,
sukre de yerin gerek biimini tamamlar.
Sukrenin kesiti tpk yer yumrusununki gibi elipseldir.
Sukrenin eklini ay ve gnein ekimleri etkiler. Ay ve gnein ekimleri yznden sukre
srekli olarak kabarr, alalr. Ancak, bu deiikliin ekli ve durumu bir blgeden dierine farkldr.
Su krenin kabarp alalmasnda en byk etken Aydr. Ay, yerin kendini kendine bakan
yanndaki sular eker. Ayn ekimi, yere yaknl yznden gneinkinden 2.33 katdr.
ekimin etkisi uzaklkla ilgilidir. Uzaklk arttka ekimin etkisi de azalr. Ay-yer uzaklnn
gne-yer uzaklnn 0.025'i (1/390) olmas ayn gelgit olayndaki ekim etkisini arttrmaktadr.
Gelgit olay Ayn yer evresindeki hareketiyle ilikilidir. Bu bereket Ayn evreleri olarak
bilinir. Ayn evreleri gelgit dzeyini etkiler.
378
Ay, gne ve yer bir hizada olduklar zaman (kavuum an) gelgit dzeyindeki deiim en
oktur. Kavuum anndaki gelgit dzeyi yksek gelgit (spring tide) olarak bilinir. Yksek gelgit
durumunda hem kabarma, hem de alalma (gelgit dzeyi) en fazladr. Yani su, en yksek ve de en
alak dzeyine eriir. Dolaysyla gelgit genlii de en oktur.
Spring dzeyi yeniay ve dolunaydan 1.5 gn sonra grlr. Hemen hemen her 15 gnde
bir de yinelenir.
Ancak, kavuum anlarnda bile gelgit dzeyi kavuum biimine gre deiim gsterir. Ay
ve gne yerin ayn yannda iken (yeniay evresi) gelgit dzeyi en ok deiir. rnein, kabarma an.
en yksek su (higher high tide) diye nitelenir.
Kavuumda ay ve gne yerin iki yanndaysa gelgit dzeyi yeniaya gre daha dktr. Bu
durumda spring durumu adn alr.
Ay ve gne karma durumuna geldiklerinden gelgit dzeyindeki .deiim en azdr.
Karma an. gne ve ayn dik a oluturacak durumda bulunmaldr. Karma anndaki gelgit
dzeyi alak gelgit (neap) olarak bilinir. Neap durumunda kabarma ve ekilme en azdr. Yani,
yksek su dzeyi en ykselir; ama alak su dzeyinde d de o oranda azdr. Dolaysyla da gelgit
genlii dktr.
Gelgit neap durumunda iken ay ilk drdn ya da son drdn evresindedir. Drdnler yeniay
ve dolunaydan yaklak 7.5 gn sonra grlr. Drdnleri izleyen 1.5 gn iinde de alak gelgit olur.
Alak gelgit her 15 gnde bir yinelenir.
te yandan, ayn her gn 50 dakika ge douu gelgit olaynda 50 dakikalk gnlk
telenmeye neden olur.
2. GELGT TRLER:
trl gelgit vardr:
a. Gnlk gelgit (diurnal tide),
b. Yar-gnlk gelgit (semi-diurnal tide).
c. Kark gelgit (mixed tide).
Gnlk gelgit, Bir ay gnnde(24 h. 50 m) 1 yksek su ve 1 alak su grlen gelgit
trdr. Gelgit dzeyi okluk ok yksek olmayan bu tr gelgit tropik blge kylarnda grlr.
Yksek su ve alak su aras genellikle 12h 25 m dr.
Yar-gnlk gelgit, 2 yksek su (high water) (H.W.) ve 2 alak sudan (low water) (L.W.)
oluan gelgit trdr. Yksek su ve alak su aras 6h 12.5 m dir. Kuzey Avrupa kylan yar gnlk
gelgitin yaygnlkla grld yerlerdir.
Kark gelgit, 2 yksek su ve 2 alak suda btnleen gelgit trdr. Avustralya kylar,
Kuzey Amerika'nn Pasifik Kylar ve Dou Asya kylarnda grlr. Ardk yksek su ve alak su
ykseklikleri arasndaki uyarszlk kark gelgitin zeliidir.
3. GELGTN ELEMANLARI:
Gelgit, alak su ve yksek suda btnleir. Alak su, suyun en ok alald andr; Yksek
su da su dzeyinin en yksek olduu an.
Ardk alak su ve yksek su arasndaki dey uzakla gelgit genlii (range) denir.
Metre ya da kadem olarak llr. Gelgit genlii yrelere gre deiiktir. Gllerde ve kapal
denizlerde gelgit genlii okluk, 5 cm. yi gemez iken okyanus kylarnda 20 metreyi geen yerler
vardr.
Ay ve Gnein Yere olan durumlarna gre yksek su ve alak su dzeyleri de deiik olur.
Kavuum evresinde suyun, olaan yksek su dzeyinin stne kt grlr. Bu durum kabark su
olarak bilinir. Yine kavuum durumunda suyun olaan alak su seviyesinin altna dmesi ekik su
diye adlandrlr.
Yksek su ve alak su anndaki seviyeler srekli oynar. Bir yksek gelgitle (spring) ardk
alak gelgit (neap) arasndaki dnemde, her yksek suda srekli seviye d grlr. Yani, bir
379
yksek su ile bunu izleyen yksek suyun seviyeleri birbirine eit deildir. Sonraki yksek su
dzeyinde alalma daha ok olur.
Buna karsn ayn dnemdeki alak sularn yksekliinde ise tersine srekli art olur.
Alak gelgitle ardk yksek gelgit arasndaki dnemde, her yksek su srekli seviye art
kazanr. Yani, bir sonraki yksek su anndaki seviye, bir nceki yksek su anndakine gre daha
kabarktr.
Buna karn, ayn dnemdeki alak sularn yksekliinde de srekli azalma grlr.
4. GELGTLE LGL HESAPLAMALAR:
a. Gelgit yksekliinin bulunmas:
rnek: 1 Temmuz 1977 gn Dozerde saat 22.00'deki gelgit yksekliini bulunuz.
1.Admiralty Gelgit Cetvellerinin (Admiralty Tide Tables) ilgili cildinden Dover sayfas
bulunur (Cilt 1, s. 28-31). Bu sayfada l Temmuz 1977 gn iin gelgit zamanlar ve genlii yle
verilmektedir:
Zaman Gelgit Ykseklii
(metre)
0602 0.7
1050 6.7
1830 0.6
2313 6.7
DOVER
YEAR 1977
TIME ZONE GMT
TIME M FT
10602 0.7 2.2
F1050 6.7 22.1
1830 0.6 1.8
2313 6.7 22.0
20656 0.6 1.9
SA1139 6.8 22.4
1923 0.4 1.4
ek. 53. Gelgit zaman ve genlii.
2. Su ykseklii istenen zaman 2200 olduuna gre buna en yakn yksek su 2313'dr.
3. O gnk gelgit genlii:
L.W. 0.6 m.
H.W. 6.7 m.
Genlik 6.1 m.
4. Dover iin gelgit genlii:
Springs 5.9 m.
Neaps 3.3 m.
olarak verilmektedir, 1 Temmuzdaki gelgit genlii (6.1 m), Dover iin gsterilen gelgit genliinin spring
dzeyine yakndr. (Dover'de 5.9 m). Dolaysyla zmde, gelgit erisindeki spring genlii kullanlr.
5.
H.W. 2313
Verilen zaman 2200
Fark 0113
380
Buna gre, su ykseklii hesaplanacak zaman, H.W 'dan 0113 saat ncedir. Dolaysyla
spring erisine stten 0113 ile girilerek yandan faktr bulunur. (088)
Bulunan faktr (0.88), hesaplama gnne ait genellikle (6.1 m) arplarak seviye deiiklii
bulunur.
0.88x6.1 =5.37 m.
6. Ayn ilem, Cetvel H 'ye (Tide Tables Vol. 1, s. xviii) stten hesaplama gn genlii, (6.1
m) ile, yandan da faktrle (0.88) girilerek de yaplabilir. Cetvelden de, seviye deiiklii 5.4 m. bulunur.
DOVER
MEAN SPRNG AND NEAP CURVES
For Instructions see page xiv
















ek. 54. Gelgit erisi.
7. Bulunan deer L.W. zerindeki su seviyesidir. LAV. dzeyine bulunan deer eklenerek saat
2200'deki su seviyesi elde edilir.
L.W. 0.6 m.
Seviye deiiklii 5.4 m. +
Saat 2200 'deki 6.0 m.
su seviyesi
b. Gelgit zamannn bulunmas:
rnek: l Temmuz 1977 gn Dover'deki gelgit dzeyi ne zaman 5.0 m. olacaktr.
1. stenen gelgit dzeyi 5.0 m
L.W. 0.6 m -
Hesaplama genlii 4.4 m
2. Dover'deki gnlk gelgit genlii 6.1 m. dir.
3. Cetvel Il'ye stten 6.1 metre ile girilip hesaplama genlii (4.4 m) aranr. Yandan karl
olan faktr bulunur. (0.72)
Dover'e ait gelgit erisine girilir. (Gnlk gelgit spring deerine yakn olduundan zmde
spring erisi kullanlr). Yandan 0.72 ile girilerek eriyle kesitirilir. Bu noktann st stundaki karl
(-0152)dir.
5. Zaman aral 0152
HW. 2313-
Aranan zaman 2121
Gelgit dzeyi 1 Temmuz saat 2121 'de 5 metre olacaktr.
381
c. Gelgit akntlarnn ynn ve hzn bulmak:
Gelgit akntlarna ilikin bilgi haritalarda verilir. Akntlarn yn ve hz belli bir blgedeki
yksek su zamanna gre dzenlenmitir. rnein, Dover'deki yksek suya gre, bilgilerin hangi
blgeye gre verildii aknt izelgesinin zerinde belirtilmitir. Tidal Streams referred to H.W. at
Hoek Van Holland gibi.
Gelgit cetvelinden yksek su blgesinin H.W. zamanlan alnr. Seyredilen blgeye en yakn
gelgit su karesi bulunarak o kare iin geerli olan aknt bilgileri izelgeden bulunur.
rnek: l Temmuz 1977 gn saat 1650'de Lat 51 05' N. Long 1 30' E konumundaki bir
geminin karlaaca gelgit akntsnn ynn ve hzn bulunuz.
1. Aknt izelgeleri HAV. zamanna gre dzenlenmitir. Dolaysyla aknty bulmada saat
16.30'aen yakn HW. zaman kullanlr. Buysa, 1050'dir.
1650-1050 = 0600
2. Akntnn bulunaca zaman HW.'dan 6 saat sonradr. yleyse bu noktaya en yakn olan
B karesine girilerek After H.W. blmnden ve 6 saat hizasndan akntya ilikin veriler bulunur.
Aknt bilgileri yle gsterilmektedir:
Aknt yn 210
Aknt hz 0.8 Kn. spring
0.4 Kn. neap
Eer akntnn bulunaca gn ay drdn durumundaysa neap yeni ay ya da dolunay
durumundaysa spring deeri aknt hz olarak alnr.
Ayn evresi ise Almanak'n gnlk sayfasndan bulunur.













ek. 55. Gelgit akntlar ve gelgit karesi



382
ONBRNC BLM
RADAR PLOTLAMASI
Bir geminin gerek hareketinin ne olduunu bir bakta radardan anlayabilmek olduka
gtr. nk, gzleyen ve gzlenen gemiler okluk hareketlidirler; bal hareket olutururlar.
Dolaysyla gzlenen bir geminin hareketi de bal harekettir.
Radarda gzlenen bir geminin gerek hareketini belirlemek yntemi, plotlama (plotting)
olarak bilinir. Plotlamayla, radarda gzlenen bir geminin hareketi (hz, rotas, manevralar) akla
kavuturulur.
Plotlama, ekonun durumunun izlenmesi ve irdelenmesidir. Bu ilem, plotlama (manevra)
levhas zerinde yaplr,
Plotlama, vektrel bir uygulamadr. Plotlayan gemi kendi rotasn ve hzn (hareket
dorusunu) bilmektedir. Dolaysyla plotlamann bir bileeni bellidir. Bilekeyi de bal hareket
oluturur
1
. Bileke ve bir bileen belli olunca kar geminin hz ve rotasn belirleyen ikinci bileen
kolayca bulunabilir.
Plotlama balca u amala yaplr:
1. Gzlenen geminin hareket (rotas, hz, yapt manevralar hakknda bilgilenmek),
2. atma olup olmayacan nceden anlayabilmek.
Plotlamada gemilerin hareketi hakknda bilgi bileenlerden elde edilir. Bileen, geminin
rotasn ve hzn gsterir. atmann olup olmayacan ise grnen hareket dorusu belirler.
Plotlama asndan, gzlenen gemi plotlanandr; gzleyen gemi de plotlayan. Plotlama
iki trl yaplr:
1. Basit plotlama (relative plotting),
2. Gerek plotlama (true plotting). Basit plotlama (simple plot):
Basit plotlamada plotlayan gemi sabittir. Plotlama boyunca merkezde kabul edilir.
Plotlayan gemi ya sfr dorusunda alnr; ya da rotas izilir.
Plotlayan gemiler ya plotlayan geminin pruvasna gre ve oransal (nispi). olarak kerteriz
edilir; ya da gerek kerterizleri manevra levhasna konur.
nce, radarda plotlama aralndaki
2
gzlenen geminin ardk kerteriz ve mesafeleri
alnarak mevkileri plotlama levhasna ilenir (A ve B). Bu noktalan birletiren doru grnen hareket
dorusudur (AB). Grnen hareket dorusu (apparent motion line) yuvarlak iinde ok eklinde
gsterilir.
Grnen hareket dorusu, atmann olup olmayacan syler. Grnen hareket
dorusu merkezden geerse (yani, geme uzakl sfr olursa) atma vardr; merkezden gemezse
atma yoktur. Merkezden grnen hareket dorusuna izilen dik geme uzakln verir (ON). Bu
dikin uzunluu, gemilerin birbirini geme uzakldr.
Eer grnen hareket dorusu merkezden geiyorsa son mevki ile merkez arasndaki
uzaklk atma uzakldr. Bu uzaklk iin geen zaman da atma zamann verir. Plotlama arals
emsal alnarak llr.
Gzlenen geminin rotas ve hz da yle bulunur:
A noktasndan, gzleyen geminin rotasna paralel ve ters ynde bir doru izilir. Bu doru
zerinde plotlama aralnda gzleyen geminin ald yol kadar iaretlenir. (AW) . A W, plotlarn
geminin rota ve hz bileenidir. W ve B noktalan birletirilince plotlanan (hareketi izlenen) geminin rota

Bal hareket dorusuna grnen hareket dorusu da denir.
Plotlama aral, radarda alman iki ardk kerteriz arasndaki zamandr.
383
ve hz bileeni bulunur. Bu bileenin boyu, geminin plotlama aralnda ald yolu verir. Bunun bir
saatteki karl da hz olur.
Bileenin yn de geminin rotasn verir. Bu yn merkeze kaydrlarak rotas llr.
Gerek plotlama (true motion plot):
Gerek plotlamada plotlayan gemi de hareketlidir. Bu hareket pruva hatt zerinde
gsterilir.
nce, plotlanan geminin ilk mevkii (kerteriz mesafesi) (A) plotlama levhas zerine konur.
Plotlama aralnda plotlayan geminin ald yol kadar pruva dorusu zerinde iaretlenir (00l). Bu,
plotlayan geminin plotlama aralnda varaca noktay gsterir. (O1). Plotlanan geminin llen ikinci
kerterizi ve uzakl bu noktadan izilir. Plotlanan geminin ikinci konumu (B) bulunur. Buna gre,
plotlanan gemi, iki konum arasnda (AB) yolunu alm ve (AB) ynnde seyretmitir. (AB) Yolu,
geminin plotlama aralndaki hzn verir (AB) dorusu merkeze kaydrlarak geminin rotas bulunur.
Plotlanan geminin ilk mevkiinden plotlayan geminin hareketi ynnde ve pruva dorusuna
paralel bir doru izilir. (AW), plotlama aralnda plotlayan geminin ald yol (00j) kadar iaretlenir.
(W) noktas bulunur. Bu noktayla B noktas birletirilerek grnen hareket dorusu (AB) elde edilir.
Plotlayan geminin hzm veya rotasn deitirmesi:
Plotlayan gemi atmay nlemek iin manevra yapma durumunda kalabilir. Bylesi bir
durum, grnen hareket dorusunu, dolaysyla da geme (yaklam) uzakln deitirir.
Gemilerden biri rotasn ya da hzn deitirmise, ayn plotlama aralnda grnen
hareket dorusu zerindeki konumlan da deiik olur. Eer rota deiiklii yaplmsa grnen
hareket dorusu krk doru ya da eri biiminde grlr. Hz deiiklii yaplnca da mevkiler
arasndaki uzaklk birbirine eit olmaz.
Rota ve hz deiiklii plotlamada yle yaplr:
Rota deiiklii yaplmsa, yeni rotaya paralel ve ters ynde bir doru izilir (AW1). Bu
doru zerinde geminin plotlama aralndaki yolu kadar iaretlenerek W1 noktas bulunur.
Bu noktadan plotlanan geminin rotas ynnde, rota ve hz bileeni kadar izilir. (B1)
noktas bulunur. A noktasyla B1 noktas birletirilerek yeni grnen hareket dorusu elde edilir.
Basit plotlamayla Gerek plotlamann karlatrlmas:
1. Basit plotlamada nce grnen hareket dorusu (g.h.d.) bulunur. Plotlanan geminin rota
ve hz sonra belirlenir. Dolaysyla atma olup olmayaca basit plotlamada ilk admda grlr.
Plotlanan geminin rotas ve hz ikinci admda bulunur.
2. Gerek plotlama plotlanan geminin nce rotasn ve hzn verir. Grnen hareket
dorusu ise ikinci admda elde edilir. Bu yzden plotlanan gemiyle atma oyup olmayaca ilk
admda bel olmaz.
3. Plotlayan gemi basit plotlamada hep sabittir. Geri plotlamada ise hareketi kabul edilir.







ek. 56. Radar plotlamas trleri. ek. 57. Plotlamada rota hz deiikliinin
(a) (b) gsterilmesi
Basit plotlama Gerek plotlama
rnek: ek. 58. de plotlayan gemi 15 knots hzla 000 rotasnda seyrederken (B)
gemisinin aada belirtilen kerterizlerle grmtr.

384
Zaman Kerteriz Mesafe Konum
0 072 9 mil B
10dak. 075 6 B1
20dak. 078 3 B
2










Gemiler yaklatka kerterizlerdeki deiim hzlanarak plotlayan gemi, 30. dakikada A3
mevkiine geldii zaman (B) gemisi 164 ve sancak k omuzluktan 05 mil uzaklkta kerteriz
edilecektir. Bylece plotlayan (B) gemisinin nnden gemi olacaktr. ek. 58. de, (B) gemisinin
hz 18.6 knots, rotas 297 olarak saptanr.
Gemilerin karaya yakn bulunduklar zamanlarda durumu daha iyi gstermek iin hakiki
(gerek) plotlama yapmak gerekirse de, denizde bu yntem pek sk kullanlmaz.
rnek: ek. 59 da. gsterilen gemimiz 15 knot srat ile 030 rotasnda seyrederken, saat
09.00 da radarnda 080 kerterizinde (O) konumunda bir eko alyor. Ayn eko. saat 09.10'da, 078
kerterizinde, 6 mil uzaklkta olmak zere (A) konumunda saptanyor.
a. Eer O ve A noktalarn birletirip uzatrsak, bu doruya Grnen hareket dorusu
denir. Bir daire iinde ok iareti ile gsterilir.
b. OA uzakl ekosunu grdmz geminin 10 dakika iinde ald yol olup, buna oransal
yaklama hz denir. Bylece, en fazla yaklam noktas (N) ve zaman basit bir orant yaplarak
bulunur. Eer OA = 2 mil ise, AN = 6 mildir. O halde saat 09.40'da gemi N noktasnda olacaktr.
c. Geminin hareket etmediini kabul ettiimiz takdirde, plotlayan geminin rotasna paralel
olarak OW hatt zerinde ters ynde hareketle 10 dakika sonra W noktasna gelecektir.
10 * 15
OW = --------- = 2.5 mil
60
Fakat teki gemi de hareket halinde olduundan W noktasnda deil A noktasndadr.
Sonu olarak 10 dakikalk sre dier geminin hareketi W A hatt zerinde bulunuyor demektir. Bu
dorunun oluturduu OWA genine Plotlama geni (Plotting Triangle) denir.











385
(W) noktasndan kan iki gerek rotadan; OW plotlayan geminin gerek rota ve hzn, WA
plotlayan geminin gerek rota ve hzn verir. genin OA kenar ise, Grnen hareket dorusudur.
Aklanan basit plotlamay yaptktan sonra, radar ekrannda gzken geminin, saat
09.40'da pruvamzdan 0.8 mil ak olarak geeceini anlarz.
OWA geninde OW plotlayan geminin rota ve hzna gre dier geminin WA hatt
karlatrldnda, o geminin hz ve rotas hakknda gzel bir yaklamda bulunabiliriz. Fakat
uygulamada, zaman kaybna sebep olduundan pek yaplmamaktadr. Ayrca, BAM as llerek,
plotlayan geminin dier gemiden olan kerterizi de anlalabilir. Bu a, pruvadan pupaya ya da,
sancak-iskele aras (yeil-krmz) olarak llebilir.
Basit plotlamann bir ok yaran vardr. izilmesi kolaydr, az yer kaplar ve de aranan
bilgileri verir.
rnek 3: HIZ MANEVRASI (Speed manouevre):
Plotlayan gemi 010 derece hakiki rotasna 15 mil hzla seyrederken 10.00 da B gemisi
radarda O mevkiinde ve 10.08 de ayn gemiyi A noktasnda kerteriz etmi olsun. Bu 3 dakikalk
zaman aralnda plotlayan gemi, 8X15/60 = 2 mil seyrettiinden W noktas bulunur. (Plotlayan
geminin rotasna paralel ters yndeki doru zerinde) W ile A noktalar birletirilerek B gemisinin
plotlama srasndaki rota ve hz bulunur.
OA Grnen hareket dorusu plotlayan gemiye (N1 noktas) ok yakn getiinden hz
manevras yaplmas ve B gemisinin, plotlayan geminin 3 mil uzandan ve nnden gemesi arzu
edilmektedir. Plotlayan gemi bu karar saat 10.12 de verip hz azaltmaya balam ve 10.20 de yeni
hza gireceini tahmin etmitir. Bu durumda azaltlm hz ne olmaldr?
Hz drlmesi yaplrken durumu gsteren bir plotlama izmek zordur, fakat aada
belirtildii gibi basit bir tahminde bulunmak mmkndr. Hzn drlmeye baland an ile son hz
arasnda geen zaman aralnn (8 dakika) yars eski hz, dier yars da yeni hza aittir. Ayn metot
rota deiimi iin de uygulanabilir. Bu nedenle plotlayan geminin 10.16 da birdenbire hzn azaltt
kabul edilir. Bylece gemi, AP kadar giderek istenilen yeni hza girmitir. Bu P noktasna Etkin Nokta
(Effect ive Point) denir.
Etkin noktann doru tayini kaptann gemisi hakkndaki bilgisine ve koullara baldr. P
noktasnda 3 millik daireye bir teet izilirse yeni yaklama hatt buradan balar (PN). Eer B gemisi
rota ve hzn aynen muhafaza ederse, OAW geninin WA dorusunda bir geliim olmayacaktr. A
noktasndan PN2 noktasna paralel olarak yeni Grnen hareket dorusu izilirse, genin OW
kenarn O1 noktasnda keser. O1AW geninde, WO1 kenar,-plotlayan gemiyi, rotasn
bozmasndan B gemisinden 3 mil ak geirecek- yeni hz verir ve WO1 = 7 mildir.













ek. 60. Hz manevras.
386
nk, OWA geninde, OW kenar 15 millik hza gre izilmi olduundan basit bir
orant kurulursa OW kenar 7 mil olarak bulunur. Burada u husus da olabilir: Yeni bir hz ve bu hza
gre en ok yaklama noktas (N) ile Grnen hareket dorusunu bulmak. Bu takdirde ilemi ters
yapmak gerekir.
Plotlayan geminin drmeye karar verdii yeni hz 7 mil olsa, acaba en ok yaklama
noktas (N) ve Grnen hareket dorusu ne olacaktr? (Drme yerine hz artma da ayn ileme
tabidir.)
a) nce bilinen ekilde OWA geni izilir.
b) P etkin noktas (effective point) konur.
c) Plotlayan geminin yeni hz WO
1
= 7 alnp O
1
noktas bulunur.
d) 01 ve A noktalar birletirilir.
e) P noktasndan AO1 dorusuna paralel PN
2
dorusu izilir. N2 noktasnn merkezden
uzakl en yakn nokta ve PN
2
yeni yaklama dorusu olur.
rnek 4: ROTA DETRMEK SURETYLE MANEVRA YAPMAK
(Course Alternation):
Plotlayan gemi 10 mil hzla 330 hakiki rotasna giderken 9.00 da B gemisinin 10 derece
hakiki ve 9 mil uzaklkta, ve saat 9.12 de ayn kerterizde ve 7 mil uzaklkta kerteriz etmi olsa, B
gemisinin, plotlayan geminin kndan en az 3 mil ak geebilmesi iin plotlayan gemi rotasn ne
derece deitirmelidir?
















Aklanan biimde OAW plotlama geni izilir. Rota deiim 9.19 da balanp 9.21 de yeni
rotaya geildii kabul edilirse P etkin noktasna 9.20 de gelinir. O halde, gemi 8 dakika OA dorusu
zerinde gitmitir.
P noktasndan 3 millik daireye bir teet izilirse bu. istenilen yaklama hatt olur (ekilde N
noktas). OWA geninde WA kenar deimeden kalr (plotlanan geminin rotas), WO kenarnn yn
deiir (zira, plotlayan gemi rotasn deitirmektedir). Fakat hzda bir deiim olmadndan kenarn
boyunda da bir deiim olmaz.
A noktasndan yeni yaklama hattna bir paralel izilir. OW bilindiinden W merkezli WO
yarapl bir daire izilirse. AO1 paralelini O1 noktasnda keser. O1W dorusu 9.19 da seyredilmek
istenen yeni rota olur. Plotlayan geminin N noktasna var zaman ise O1A hzyla bulunur. Bu da 9.35
dir (Yani uzaklk zerinden hz orants yaplr). 10 dakika O A kadar gidilirse NP meselesi 15 dakika
olur.
O halde: P = 9.20, PN = 15 dakika
387
N = 9.35 olur.
rnek 5: HERHANG BR GEMNN MANEVRASINI PLOTLAMA:
Bu metot genellikle sk karlalmaz bir durum olmakla beraber baz hallerde yararl olabilir.
ek. 62. de plotlayan geminin rotas hakiki kuzey ve hz 10 mil olsun. Bu gemi saat 5.000 de bir gemiyi
(O) noktasnda ve saat 5.12 de A noktasnda grse, daha nce akland gibi OAW geni izilir.
Dier geminin 12 dakikalk zaman aral iindeki hz ve rotas phesiz WA dorusu zerindedir.
Biraz sonra grlmtr ki gemi ayn Grnen hareket dorusunu muhafaza etmiyor, tersine tekrar
alnan kerteriz ve mesafelerde CD dorusunu takip ettii anlalyor. Bu CD yeni yaklama
dorusudur. Plotlayan gemi rotasn bozmadna gre karsndaki gemi aka rota deitirmitir.
AOW genine yeniden bakarsak, WA deitii, iin OA dorusunun da deitii
grlebilir. OW plotlayan geminin rotasna paralel doru olduundan deime uramayp sabit kalr.
(O) noktasndan yeni CD dorusuna paralel bir doru izilirse meydana gelen yeni gende, OA, yeni
Grnen hareket dorusunun uzunluudur ve henz bilinmiyorsa da 12 dakikalk oransal yaklama
hzna eit olmaldr. ekildeki C (5.30) noktasndan D (5.34) noktasna gelinceye kadar 4 dakika
gemitir. Burada bir orant yaplarak:
O (5.00) ile A (5.12) arasnda eko 12 dakika gitmitir.
C (5.30) ile D (5.34) arasnda eko 4 dakika gitmitir.
OA 12
O halde -------= -------= 3 orant vardr. Bu oranty OA, bileke dorusuna uygularsak, OA
1

CD 4
uzunluu + CD * 3 olduundan OWA genine uygun olduu grlr. Yani 12 dakikaya karlk CD
dorusunun uzunluu 3 ile arplarak CD ye paralel bileke dorusu zerinde A
1
noktas bulunur.
Daha sonra, WA
1
dorusu izilirse, geminin, WA rotasna giderken hz sabit kalmak zere,
rotasn 6 kerte sancaa alarak WA
1
rotasna seyrettii anlalr.
Eer C noktasndan D noktasna olan yaklama zaman (time of approach) 8 dakika ise,
DA 12
o takdirde:------- = ------ = 1,5 olur. Bu oranty OA2 bilekesine uyguladmzda
CD 8
OA
2
= CD = 1,5 olursa OW2 genine uygun olur.
Buna O noktasnda CD dorusuna paralel izilen bileke zerinden alarak, A2 noktasn
buluruz. Bu duruma gre karmzdaki geminin rotasn bozmadan hzn azaltt anlalr. nk
WA rotasnda bir deiiklik olmamtr. Eer gemi rotasn deitirmi olsayd, A2 noktasnn WA
dorusu zerinde bulunmamas gerekirdi.
Genel yanyla, yaklama hz (speed of approach) bize dier geminin ne (arzda bir
manevra yaptn aklar.
Plotlama geni zerinde alma o kadar zor olmamakla birlikte biraz uygulama istenir.
Bu bakmdan aadaki hususlar renmekte yarar vardr.











388
a) W noktasndan izilen rotalar hakiki rotalardr.
b) Grnen hareket dorusu yalnz (O) veya A noktasndan izilir.
c) genin btn kenarlarna ayn zaman sreci kullanlr. OWA geni, plotlama genidir.
d) OWA ploting geninde, O ve A kerterizleri arasnda geen zamana OA grnen yaklama
hz (Relative speed of approach) denir.
W = Ayn zaman sreci iinde plotlayan geminin rotasna aykr ynde paralel doru
zerindeki noktadr.
WA = Dier geminin hakiki rotasdr.
OA - Grnen hareket dorusu (Relative Motion) denir.
N = ki geminin birbirlerine en ok yaklama noktas olup merkezden (M) grnen hareket
dorusuna bir teet izilerek veya bir dikey indirilerek bulunur.


ONKNC BLM
HARTADA SEYR LEMLER
Haritada yaplan seyir ilemleri genellikle trldr:
1. Rota izme (laying a course),
2. Mesafe lme (measuring a distance),
3. Mevki bulma (konumlama) (Position fixing).
1. Rota izme:
Haritada rota, iki noktay birletiren dorudur. Eer kalk ve var noktalarnn mevkileri
biliniyorsa nce bu noktalar haritaya konur. Sonra bu iki nokta cetvelle birletirilir. Bu doru, rotadr.
Rotann yn ise hep kalk noktasndan var noktasna dorudur.
Rota, pusla glnden llr. Paralel cetvelin bir kenar rota dorusuna teet yaplr. Sonra
cetvel en yakn Pusla glne kaydrlr. Buradan rota ynnde llen asn verir.
Rota rakamla belirtilir. 002, 138, 350 gibi.
ekillerde A ve B noktalarn birletiren dorular rotadr. Rota dorusu zerinde harita
rotas (hakiki rota) ve dzeltilmi pusla rotas ayr ayr gsterilir.
Harita rotas haritaya izilen rotadr; pusla rotas ise geminin seyredecei rota. Harita rotas
H ya da T ksaltmasyla gsterilir. Pusla rotas da P veya C ksaltmasyla. T 212, H 318; C 005, P 186
gibi.
2. Mesafe lme:
Haritada mesafe hep enlem kenarndan llr. Enlem kenar haritann yan kenarlardr.
llecek mesafe ksaysa, pergelin ayaklan bu mesafe kadar alr. Ve pergel haritann
mesafe hizasndaki yakn kenarna tanr. Pergelin ald mil olarak mesafeyi verir.
Mesafe uzunsa, pergelin ayaklar belli bir mesafe kadar alr. 5 mil, 10 mil, 20 mil, 50 mil
gibi. Bu mesafe de, haritadaki llecek uzaklk dorultusunda tanarak mesafe bulunur. rnein,
Pergelin llecek mesafenin orta ksm hizasndan alnan ayak akl Pergelin llecek
mealenin orta ksm hizasndan alnan ayak akl 5 mil olarak seilmise ve mesafenin iki ucu
aras 4 pergel akl tutuyorsa haritada mesafenin 20 mil olmas gibi.
3. Konumlama:
a. Mevki trleri ve haritada gsterilmesi:
Drt trl mevki (konum vardr):
389
1. Kesin konum.
2. Gzlem konumu,
3. Parakete konumu.
4. Yaklam konum.
Kesin konum (Fix);
ki ya da daha ok mevki dorusunun kesitirilmesinden bulunan konumdur. Konum
dorular kara maddelerinin kerterizlerinden elde edilir. Ayn mevki bir kerteriz ve mesafe ile de
bulunabilir.
Kesin mevki haritada o biiminde gsterilir. Mevki simgesinin ardna konumlama zaman
da yazlr. 1430 gibi.
Kesin konum, grerek yani. grnen maddelerden yararlanlarak elde edilmise konum
simgesinden ve zamanndan baka bir eyi gsterilmez. Ama, kesin konum bir seyir aygt (cihaz)
kullanlarak bulunmusa konumlama tr mevki bilgisine eklenir.O 1430 (Omega);O 1430 (decca);
1430 radar gibi. Bazen de radar konumunun biiminde gsterildii olur.
Gzlem mevkii:
ki ya da daha ok gksel konum dorusunun kesitirilmesinden bulunan konumdur.
Konum dorulan gk cisimlerinin yksekliklerinin llmesiyle bulunur.
Gzlem mevkiini kesin konumdan ayrt etmek iin konum bilgisine obs. ksaltmas eklenir.
Gzlem mevki haritada Obs. 1430 eklinde gsterilir.
Gzlem mevkii kesin konum trdr. Konumlamada kara maddelerine yerine gk cisimleri
kullanlr.
Parakete konumu:
Geminin rotas zerinde belli zamanda ald yolun hesaplanmasndan bulunan mevkidir.
Geminin ald yol. parakete ya da pervane devrine gre bulunur. Gemiyi rotasndan dren aknt
ve rzgr faktrleri parakete mevkiinde dikkate alnmaz.
Parakete konumu, parakete hesab mevki diye de adlandrlr. Haritada + 1430 biiminde
gsterilir. Mesafe parakete verilerine gre bulunuyorsa parakete deeri zamann sonucuna eklenir.
+1430/248 gibi.
Yaklak mevki:
Aknt, rzgr gibi gemiyi rotadan dren etmenlerin hesaba katlmasyla bulunan
konumdur. Parakete konumundan daha salkldr.
Yaklak konum haritada,1430 eklinde gsterilir.
b. Mevki bulma yntemlerine rnekler:
1. Bir noktann enlem ve boylamnn bulunmas:
Enlemin bulunmas:
Paralel cetvelin kenar, noktaya yakn bir paralele (boylam kenar da olabilir) teet olacak
ekilde yerletirilir. Sonra cetvel; kenarnn bir ucu enlemi bulunacak noktadan; dier ucu da
haritann mesafe kenarndan geecek ekilde kaydrlr. Mesafe kenarnda okunan asal deer o
noktann enlemidir.
ekilde noktann enlemi Lat 40 27.2' N dir.
Boylamn bulunmas:
Paralel cetvelin kenar haritadaki noktaya yakn bir meridyene (mesafe kenar da olabilir)
teet olacak ekilde yerletirilir. Cetvel; kenarnn bir ucu boylam bulunacak noktadan, dier ucu da
haritann boylam kenarndan geecek ekilde kaydrlr. Boylam kenarndan okunan deer o
noktadan boylamdr.
ekilde noktann boylam Long 7449.3' W dir. Dolaysyla noktann mevkii:
Lat 4027.2

N
Long 74 49.3' N dur.
390
Noktann mevkii ayrca, noktaya yakn paralel ve meridyenden olan aklklarn pergelle
llmesi yoluyla da bulunur.
2. apraz kerterizle mevkii:
rnek: bir gemi H 028 rotasnda seyrederken bir fener gemisini T. 173, bir batk
amandras da T. 093 de kerteriz etmitir. Geminin mevkiini bulunuz.
Paralel cetvel, yakn pusla glnde 173 ya konur. Cetvel kenarnn hem 173 den, hem
pusla glnn merkezinden, hem de kar yn olan 353 den getii kontrol edilir. Sonra paralel
cetvel fener gemisine kaydrlarak fener gemisinin merkezinden gzlemciye doru kerteriz dorusu
izilir. Bu, fener gemisinin kerterizidir. Ayn zamanda da mevki dorusudur. Gemi, bu doru
zerinde bulunmaktadr.
Ayn biimde pusla glnden 093 kerterizi alnr ve amandraya kaydrlr.
amandradan rotaya doru izilen kerterizin ilk kerteriz ile kesitii nokta geminin konumunu verir
1
.
(ek. 87. de A noktas).











ek. 63. Bir noktann konumu.
3. Bir kerteriz ve mesafeyle mevkii:
rnek: Bir gemi radaryla, reflektrl bir amandray 117 de ve 3' milde kerteriz etmitir.
Geminin konumunu bulunuz.
Pusla glnden 117 kerterizi alnr ve amandraya kaydrlr. amandradan kerteriz
dorusu izilir. Pergelin ayaklan enlem kenarnn amandra hizasnda 3 mil alr. Bu aklk, kerteriz
dorusu


apraz kerterizle mevki bulunurken maddelerin pruvaya ve pupaya yakn olan ne alnr; bordaya yakn olan sona braklr. Maddeler
arasndaki aklk 20 den az, 120 den ok olmamaldr. Yoksa, salkl bir kesime elde edilemez.
391
zerinde ve amandradan doru iaretlenir. Bulunan nokta geminin kerteriz alnd andaki
konumudur. (ek. 64'de B noktas).






















ek. 64. apraz kerterizle mevki; kerteriz ve mesafeyle mevki.
4. Kaydrlm kerterizle mevki (Aragan mevki) (running fix):
rnek: Bir gemi 028 harita rotasna seyrederken bir feneri saat 1000'de H 098 de kerteriz
etmitir. Gemi rotasn srdrrken ayn feneri saat 1020'de H 152 de ikinci kez kerteriz etmitir.
Geminin hz 15 Kn. dur. Geminin ikinci kerteriz anndaki mevkiini bulunuz.
Gemi 20 dakikada 5 mil yol almtr. yleyse iki kerteriz arasnda alnan yol 5 mildir.
nce en yakn pusla glnden 098 alnarak fenere kaydrlr ve fenerin kerterizi izilir. (izim
fenerden rotaya dorudur). Sonra ikinci kerteriz izilir. Bu da 152 dir.
Daha sonra pergelin aya, enlem kenarnn rotann fenere doru olan blmndeki
hizasna konarak 5 mil alr.
Pergelin bir aya rota ile ilk kerterizin kesitii noktada olmak zere rota dorusu
zerinde ve de ikinci kerteriz ynnde 5 mil iaretlenir. Bulunan noktadan ilk kerterize paralel
izilir. ki kerterizin kesime noktas geminin ikinci kerteriz anndaki konumudur.
Eer gemi rotas zerindeyse iki kerteriz arasnda alnan yol, kerterizlerin rotaya
kestii noktalar arasndaki uzunlua eittir. (AB)
ki kerteriz arasnda alnan yolun kerterizlerin rotay kestii noktalar aras uzunluktan
byk olmas durumunda gemi iskeleye dmtr; kk olmas durumundaysa sancaa.






392























GKSEL SEYR
(NAUTICAL ASTRONOMY)
BRNC BLM
GKSEL SEYR ZMNDE KULLANILAN
ELEMANLAR VE KURALLAR

1. GKSEL SEYR (NAUTICAL ASTRONOMY) NEDR?
Navigasyon, bilimin sanatla kaynat bir konudur. Dzlem seyir bahislerinde yerkre
zerinde konumu belirli maddelerden yararlanlarak mevki saptanmas yntemleri incelenmitir.
Gksel Seyir yntemleri ise, bilimin sanatla daha girift bulunduu bir grntedir. Uzun bir okyanus
yolculuunda Gkyz ile ba baa kalan bir Seyir zabiti parldayan k paralarm herhangi bir
kydaki birdeniz fenerinin tamdk yz olarak grecektir. Nasl ki, Sicilya'y geerken Passero fenerini
ve Ege'den knca Matapan fenerini gzlyorsa, Merkr, Vens, Sirrus veya Pollux'ta onun iin
Gkyznde birer dost gz olarak belirecektir.
Gksel seyir, ksaca gk cisimlerinden yararlanlarak mevki saptama ve buna uyularak
seyretmek eklinde tanmlanabilir. Ak denizlerde grnen kara iaretlerinden yararlanma olana
kalmadndan gzlemci yldzlardan, gne, ay veya gezegenlerden faydalanarak mevki hatlarn
haritasnda izecek ve gerek (Fix) konumunu bulacaktr.
393
Dzlem Navigasyona girite, Seyir zabitinin iki sorudan kaynaklanan bir ilemler dizisi
iinde bulunduunu biliyoruz: "Nereye gidiyorum?" ve "Neredeyim?" Gksel navigasyonda yaplan
zmlemelerde de bu sorulara cevap aranr. Nerede olduumuz bulunur ve seyretmekte
olduumuz nokta ile bulunduumuz nokta birletirilerek yeni rota verilir.
Gksel seyir konularna girmeden nce bu deiik ilem dizisinin bal bulunduu dzenin
genel prensiplerini greceiz. Bilindii gibi Dzlem Seyir kurallarnda eitli geometri ve matematik
kurallarnn yeryznn kk bir blmnn dzlem olarak anmsanmas ile ilem yaplmas yolu
uygulanmaktayd. Gksel seyir biiminde, boyutlu bir alan daha doru syleyile bir hacim
bulunduundan deiik bir geometri ve matematik kurallarna gerek vardr.
2. GKSEL SEYRDE KULLANILAN SMGELER:
a) Gne Ay ve Gezegenler:
Gne (The Sun) Dnya (The Earth)
Ay (The Moon) Mars
Merkr (Mercury) Jpiter (Jpiter)
Satrn (Satrn)
Urans (Urans)
Neptn (Neptune)
b) Zodiak (Zodiac) Simgeleri:
Ekliptiin 8 her iki tarafnda uzanan hayali bir kuak olan Zodiak'n iinde Gne, Ay ve
balca Gezegenler eitli yrngelerde geerler. 360 derecelik Zodiak 360 derecelik Zodiak kua
her biri 30 derece olan 12 eit paraya blnmtr. Her bir kuak deiik bir simge ile gsterilir ve
Gnein iinde bulunduu sreye gre de, yln bu blmne Zodiak simgesi ile ad verilir.
Aadaki listede grld gibi 12 nci Zodiak kua Balk (Pisces) olup yl iindeki sresi
ubat ile Mart arasndadr. Gne, bu sre iinde 30 derecelik Zodiak kua iinde olur ve Balk
burcunda denir. Balk burcunun bitim tarihi ayn zamanda Gk Ekvatoru ile Tutulum dairesinin kesim
noktas, baka bir deyile Ari es noktasdr.
c) Kuzeysel Simgeler (Northern Signs):
lkbahar simgeleri : 1. Aries, 2. Taurus, 3. Gemini
Yaz simgeleri : 4. Cancer. 5. Leo, 6. Virgo
d) Gneysel Simgeler:
Sonbahar simgeleri : 7. Libra. 8. Scorpio, 9. Sagittarius
K simgeleri : 10. Capricornus, 11. Aquarius, 12. Pisces
Yukardaki burlar Trke ve Arapa terimleri ile srasyla yazalm:
1. Ko - Hamel, 2. Boa - Sebir, 3. kizler - Cevza, 4. Yenge - Seretan, 5. Aslan -Eset, 6.
Baak - Smble, 7. Terazi - Mizan. 8. Akrep - Akrep, 9. Yay - Kabis. 10. Olak - Cedi, 11. Kova -
Delu, 12 Balk - Ht.









ek. 1. Burlarn simgeleri ve Dnyann deiik zamanlarda bulunduu Zodiak kuann blnmesi.


394
e) Ksaltmalar (Abbreviations):
Kuzey Ay Dm (Ascending Node)
1

Gney Ay Dm (Descanding Node)
2

N Kuzey (North)
S Gney (South)
E Dou (East)
W Bat (West)
0
Derece (Degrees)
Derece dakikas (Minutes of arc)
" Derece (yay) saniyesi (seconds of arc)
h Saat (Hour)
m Zaman dakikas
s Zaman saniyesi
f) Yunan Alfabesi










g) Gksel seyir zmnde kullanlan ksaltmalar:
Alt : Ykseklik (Altitude)
Az : Semt (Azimuth)
or. : Dzeltim (Correction)
C.P. : Seilmi konum (Chosen position)
C.Z.D. : Hesaplanm Baucu mesafesi (Calculated Zenith Di.)
Dec. : Eiim, Meyil (declination)
D.R. : Parakete Konum (Dead Reckoning position)
E.P. :Tahmini konum (Estimated position)
G.H.A. :Grini Saat As (Greenwich Hour Angle)
G.M.T. :Grin Ortalama Vakti (Greenvvich Mean Time)
G.P. :Corafik Konum (Geographical Position)
H.A. :Saat As (hour Angle)
H.P. :Iraklk As (Horizantal Parallax)
L.H.A. :Yerel Saat As (Local Hour Angle)
L.H. A.M.S. :Ortalama gnein yere saat as (Local hour angle of Mean Sun)
L.H.A.T.S :Gerek Gnein yerel saat as (Local hour angle of Mean Sun)
Lat. :Enlem (Latidue)
Long. :Boylam (Longitude)


k dm: Ay'n Dnya evresinde izdii yrngenin tutulma dzlemini, gneyden kuzeye karken kestii
nokta.
B dm: Yrnge devinmesi yapan bir gk cisminin baka bir dzlemin stnden aykr geerken bu dzlemi
deldii nokta.
395
L.L. :Alt Kenar (Ay veya Gnein) (Lower limb)
L.M.T. :Yerel Ortalama Zaman (Local Mean Time)
M. :Metre
Mer. Alt. :Meridyen Ykseklii (Meridian Altitude)
Mer. Pass. :Meridyen Geii (Meridian Passage)
O.P. :Gzlemle Konmu konum (Observed Position)
P.L. veya LOP :Mevki Hatt (position Line)
P.V. :Asal Ykseklik Dairesi (Prime Vertical)
R.A. :Dik km (Right Ascension)
R.A.M. :Meridyen Dik km (Right Ascension of Meridian)
S.A.T. :Gerek Gemi Zaman (Ship's Apparent time)
S.H.A. :Yldzl Saat As (Sideral Hour Angle)
S.M.T. :Gemi Ortalama Zaman (Ship's Mean Time)
T.Z.D. :Hakiki Baucu Mesafesi (True Zenith Distance)
U.L. :st kenar (Gne ve Ay) (Upper Limb)
Z.D. :Baucu Mesafesi (Zenith Distance)
Z.T. :Blge Zaman (Zone Time)
3. KRESEL GEN ZMLER:
Gksel Seyir tanmlar ve zmleri iin birinci adm Kresel gen zmlerinde
uygulanan yntemleri renmektir. Bu yntemler yardm ile Gksel seyir zmleri yaplmaktadr.
Gerek trigonometrik fonksiyonlu gerek Gksel Seyir zmlerine gre programlanm elektronik
aygtlarn ilevlerinde de bu yntemler kullanlmaktadr.
a) Byk Daire ve Kresel genler:
Bir krenin merkezinden gemek zere dzlem ile oluan ara kesitindeki daireye Byk Daire
(Great Circle) denir. Eer bu daire ve krenin zerinde olmak artyla (A) ve (B) gibi iki nokta alnrsa, bu
iki nokta arasndaki en ksa mesafe byk daire yay olur.
Yerkreyi tam bir kre olarak kabul edersek bunun zerindeki Boylam daireleri birer byk
daire olutururlar.











ek. 2. Kre zerindeki byk daire ve Kresel genler.
ek. 2. de kre zerinde tane byk daire gsterilmitir. Bunlar; EABD, GACF ve HBCJ
kre zerinde birbirleri ile kesim noktasnda ABC kresel geni (spherical triangle) olumutur. Kresel
trigonometri hesaplarnda, geni oluturan kenarlarn daima birer byk daire olduklar kabul edilir.
imdi, ek. 2. de gsterilen ABC kresel geninde bulunan alt ann elemanlarn bulalm.
A (veya BAC) : Kesin izgisi OA olan GACF byk daire dzlemi ile EABD byk daire
dzlemi arasndaki adr.
396
B (veya ABC) : Kesin izgisi olan OB olan EABD byk daire dzlemi ile HBCJ byk
daire dzlemi arasnda adr.
C (veya ACB : Kesim izgisi OC olan GACF byk daire dzlemi ile HBCJ
byk daire dzlemi arasndaki adr.
a (veya CB) : Kre merkezindeki COB asna eit olan kenardr.
b (veya AC) : Kre merkezindeki AOC asna eit olan kenardr.
c (veya AB) : Kre merkezindeki AOB asna eit olan kenardr.
b) Kk Daireler:
Bir dzlem tarafndan merkezinden gememek zere kesilen bir krenin dzlem zerinde
oluturduu dairelere Kk daire (Small circle) denir. Kresel trigonometrinin formlleri bir veya bir
ka kenar kk olan kresel gen zmleri iin uygulanmaz. Bunlara rnek olarak herhangi bir
Enlem paralelini verebiliriz. ki nokta bir enlem paraleli zerinde ise, bunlar arasndan geen Byk
Daire yay dnlerek zm yaplmaldr.
c) Temel Forml:
ek. 2 de gsterilen ABC kresel geninde alarn A, B ve C bunlarn karsndaki
kenarlarn a, b ve c olduklarn kabul edersek aadaki bantlar kartabiliriz.
sin A sin B sin C
aa) -------- =----------- = ----------
sin a sin b sin c
bb) co b = co a. co c + sin a. sin c. co B cc) cot c. sin a = co
a. co B + sin B . cot C cot c. sin b = co b. co A + sin A. cot C dd) Co A
= - co B. co C + sin B. sin C. co a
Yukardaki temel formllerin hepsi hesap makinelerinde kullanlmak iin yaklak bir
forml iindedir fakat, son forml logaritma yolu ile zmlerde kullanlmak iin deiime
uramaldr.
d) Dik al bir kresel genin zm:
Bir kresel genin alardan bir tanesi dik a ise, temel formllerin uygulanmas olduka
kolaylar. rnein, ek. 3. de gsterilen kresel gende C = 90 olsun.








ek. 3. dik al kresel genin zm.

sin A Sin B 1
aa)---------- = ------ = -------- = olur.
sin a sin b sin c
bb) cos c = cos a. cos b elde edilir.
cc) cot c. sin a = cos a . cos B
dd) cot c. sin b = co b. cos A
ee) cos A = sin B . cos a
Bir dik al kresel genin kenarlar ve alan arasndaki ilikiyi kolayca bulmak iin
Napier tarafndan gelitirilmi bir yntem bulunur.
397
ek. 3. de (i) de gsterilen dik al kresel gen saat yelkovan ynnde iaretlenmitir,
() de gsterilen ve be ayr paraya blnen daireye de dik al kresel genin elemanlar yine
saat yelkovan ynnde yerletirilmitir. rnein, (a) arkasndan C gelecektir fakat, bu a 90
olduundan (b) kenar yerletirilmitir.
imdi bu be paradan birini seer ve adna orta eleman dersek, her iki yanndaki
paralara komu eleman ve geri kalan iki para da kar eleman ismini alrlar.
Napier Kurallar:
1) Orta eleman Sins = Komu elemanlarn Tangent'ler arpm.
2) Orta eleman Sins = Kar elemanlar Cosine'Ier arpm. rnek:
ABC kresel geninde c: 90, A 36. a: 68 dir. C asnn deerini bulunuz? Verilen
elemanlardan bir tanesi 90 olduu iin gen Napier bantsyla zlr.
Bu formllerin nda rnek problemi zelim. Sin (Orta eleman) = Cosine (kar eleman)
x Cosine (kar eleman)
Sin A = Cos Co a * Cos Co C
= Sin a * Sin c
Sin C = Sin A * Cosec a
A : 36.................. Log Sin A : 9.76922
a : 68.................. Log Coses a : 0.03283
C..................... Log Sin S : 9.80205
C = 39 20'
e) eitli Formllerin Tretilmesi:
AM dorusu; BOC dzlemine A noktasndan inilen diktir.
MN dorusu; M noktasndan BO dorusuna dey dorudur.
MP dorusu; M noktasndan CO dorusuna dey dorudur.
NR dorusu: N noktasndan CO dorusuna dey dorudur.







ek. 4. eitli formllerin tretilmesi.
MT dorusu; M noktasndan NR dorusuna dey dorudur.
AOB as = M noktasndan NR dorusuna dey dorudur.
AOB as = c, AO = BO = CO = R olup, krenin yarapdr.
AO as = b
BOC as = a; O noktas krenin merkez noktasdr.
ekilde karmaklk yapmamak iin AN ve AP (OB ve OC ye dikey) dorulan
izilmemilerdir. Bununla beraber, AMN dzlemi OB de dikey olduundan:
ANM as = B,
APM " = C
398
MN ve NR dorulan BO ve CO ya yaklak dikey olduklarndan,MNT as = BOC asna = a
aa) sins (Sine) Forml:
AP AM
sin b = sin AOP =----- = ----------
AO R sin C
AN AM
sin c = sin AON =----- = ------------
AO R sin B
Taraflar birbirine blerek;
sin c Am R sin C sin C
------- = ---------- * ----------- = ---------
sin b R sin B AM sin B

sin B sin C
-------- = ---------
sin b sin c
Sin A sin B sin C
-------- = -------- = ---------
sin a sin b sin c
elde ederiz.
bb) Kosins (Cosine) Forml:
cos a = cos b. cos c + sin b. sin c. cos A
cos c = cos a. cos b + sin a . sin b . cos C
cc) Kotanjant (Cotangent) Forml:
cot a . sin b = cos b . cos C + sin C . cot A
cot b . sin c = cos c. cos A + sin A . cot B
cot c . sin b = cos b . co A + sin A . cot C
cot a . sin c = cos c . cos B + sin B . cot A.
f) Haversines:
Dzlem veya kresel genlerin zmnde kullanlan ve bu ilemleri olduka basitletiren
trigonometrik fonksiyonlardan biridir. Bu fonksiyonlar iinde Cosine formlnden tretilen "Haversine"
formlleri pratik yarar salar.
kenar belirlenmi bir ABC geninde, logaritma kullanarak alar bulmak iin Cosine
formln tretelim:
bc-a
Cos A = ----------
2 bc
Eer eitliin bir tarafna l ekler, dierinden 1 kartr ve her ikisini ikiye blersek:

2
2
1
2
1
2 2 2
bc
a c b
CosA

elde ederiz.
Eitliin sol taraf "Haversine A"ya eittir.

399
2bc - b2 - c2 + a2
hav A =-------------------------------------
4 be
a + b + c
Bu forml gelitirir ve s = ----------- kabul edersek;
2
(s - b) (s - c) (s - a) (s - c)
hav A = ------------------- , hav b = -----------------
be ac
bulunur.








ek. 5.
(s - a) (s - b)
Bu ekilde hav C = ---------------- bulunmu olur.
ab
Yukarda treme ekli verilmi olan Dzlem gene ait Haversine forml ile alakal bir
rnek izelim.
rnek:
ek. 5. (a) da grlen QPR geninde kenar uzunluklar; p = 13.600 mil, q = 18.770 mil ve
r = 17.540 mil olduuna gre, P kesindeki ann deerini bulunuz?
s = p + q + r = 49.910 s/2 = 24.955
(s-q)(sq-r) 6.185 * 7.415
Haversine forml: hav P = --------------------- = -----------------------
qr 18.770 * 17.540
Log 6.185: 0.79134 Log 18.770: 1.27346
Log 7.415: 0.87011 Log 17.540: 1.24403
Log(1): 1.66145 Log (2) : 2.51749
Log (1) - Log (2) = 9.14396 = Log Hav P
Inman's Table "Haversine" cetvelleri "Log Haversine" ve Yannda "Natural Haversine" de-
erleri ile hazrlanm olup, her stun dakikann 15 saniyelik farklar iin verilmitir. rnein Shf. 314
de 22 33' 30" nm Log hav: 8.58296 bulunur. Bunun iin 22 30' stunundan girilir, 30 dakikaya 33
dakikaya tamamlamak iin 3 dakika gerektiinden soldan 3' stunundan nc rakam alnr ki, bu da
30 saniyenin karldr. Buna benzer eklide P asnn Log deerini stunlar iinde ararsak P = 43
50' bulunur.
g) Kresel Haversine Forml:
Kresel gen zmlerinde kullanmak zere, Cosine formlnn baz dezavantajlarn
ortadan kaldrmak zere Haversine forml tretilmitir. Buna sebep, Cosine formlnn logaritmik
ilemlere uygun gelmemesi ve alarn Cosine deerlerinin bazen negatif olmasdr.
aa) kenar verilen kresel genin zm: rnek:
ABC kresel geninde a: 40, b: 50, c : 70 dir. A asnn deerini bulunuz?
Hav A = hav a - hav (b ~ c) Cosec b. Coses c.
a = 40............... N. hav : 0.11698
(b~c) = 20......... N. Hav : 0.03015-
400
0.08683 = Log hav 8.93866
Not: Formldeki Lo Coses deerlerine gemek iin Nat hav deerler;, log hav deerine evrilir.
b: 50.................. Log Coses : 0.11575
c: 70.................. Log Coses : 0.02701
Log hav : 8.93866
Log hav : 9.08142
bb) ki Kenar ve arasndaki a verilen kresel genin zm:
Verilenler: A, b, c
stenen : a
Hav a = hav A. Sin b. Sin c ...av (b + .)
A: 48.................. Log Hav : 9.21863
b: 54................. Log Sin : 9.90796
c : 103.................. Log Sin : 9.98872
Log Hav : 9.11531
Not: Yukardaki formln artdan sonraki formlnn logaritmas iin Log Hav (deerini Nat Hav' e evirmek gerekir.
(b~c):49......... NatHav : 0.17697
log hav 9.11531 = N hav : 0.13041
Nat Nav : 0.30328
a = 66 43.2'
cc) ki as ve bunlardan birine kar kenar verilen kresel genin zm:
rnek:
ABC Kresel geninde A : 70, B: 60, b: 32 dir. a kenarnn deerini bulunuz.
sin a = Sin A. Coses B. Sin b
A : 70............... Log Sin : 9.97299
B : 60............... Log Coses : 0.06247
B : 32............... Log Sin : 9.72421
Log Sin a : 9.75968
a = 35 0.6'
dd) ki kenar ve bunlardan birine kars olan as verilen kresel genin zm:
rnek:
ABC kresel geninde A : 105 50', a: 9313.2', b: 7750' dir. B asnn deerini bulunuz?
Sin B = Sin A.Sin b. Cosec a
A : 105 50'............. Log Sin : 9.98320 (74 10')
B : 77 50'.............. Log Sin : 9.99013
A : 93 13.2'............ Log Cosec : 0.00068 (8646.8')
Log Sin B : 9.97401
B = 7022.5'

ee) ki as ve aralarndaki kenar verilen kresel genin zm:
rnek:
ABC kresel geninde A: 54, B: 45, c: 120 olduuna gre, C asnn deerini bulunuz?
a) nce elemanlarn kutupsallar alnr.
a' =180- 54 = 126
b' =180- 45 = 135
c' =180-l20 = 60
b) gen iki kenar ve aralarndaki a bilenen gen gibi dnlr. zm de Haversine
bant ile olur.
Hav c' = Hav C' * Sin a' * Sin b' + Hav (a' + b')
401
a: 126.............. Log sin 9.39794
b

: 135............... Log Sin 9.90796 (54 alnr)

c': 60............... Log hav 9.84949 (45 alnr)
Log hav : 9.15539 = N Hav 0.14302
Log (a' ~ b') : Nat hav: 0.00616
Nat hav c' 0.14918
c' : 45 26.5'
c) Bulunan deer yeniden 180 den kartlarak a belirlenir.
C=180- c'
C=13433.5'
ff) as verilen kresel genin zm:
rnek:
ABC kresel geninde A: 60, B: 70, C: 80 dir. a kenarnn deerini bulunuz?
a'=180- A=120
b= 180-B =110
c'=180-C =100
Hav A' = hav a' - hav (b' + c') / Cosec b', Cosec c'
a' : 120............... Nat hav : 0.75000
(b'~c') : 10............... Nat hav : 0.00760 -
Nat hav : 0.74240
Yukardaki Nat hav'n Log hav deeri alnr.
Log hav : 9.87064
b': 110............... Log Cosec: 0.02701 (70 nin)
c': 100............... Log Cosec: 0.00665 (80 nin)
Log hav A' : 9.90430
A' = 12711'
a = 180 - A' olduuna gre:
a = 52 49' bulunur.

KNC BLM
KRESEL SEYR GEN
1. EVRENN TANIMI:
Astronomi bilgelerimize bavurarak Evrenin dzenine bir gz atacak olursak, Gne (Sun)
merkezde olmak zere gezegenler belirli yrngelerde evresinde dnmektedir. Gezegen (Planet)
gneten ald yanstan ve gneten kopmu olduklar kabul edilen gk cisimleridir.
Gezegenlerin evrelerinde eitli isimler alan Uydular belirli yrngelerde dnerler. rnein Ay
(Moon) yerkremizin uydusudur. teki gezegenlerin birden daha fazla uydular bulunur. Bunlar ayn
ynde dndkleri halde sadece bir uydu genel kurala aykr olarak ters ynde dner
1
.
Dnyamz ve teki gezegenleri douran Gne bir dev galaksinin yani aa yukar 40
milyar bireysel yldzn bulunduu Samanyolunun silik bir yesinden ibarettir. Buna ramen evren
iinde phesiz en nemli gk cismi olarak dnyadaki nemi byktr. Yldzlar (Star) ok uzakta
bulanan gk cisimleridir. yle ki en yakn yldz bile milyon kere milyon kilometre uzaklktadr.
Yldzlarn uzaklklar k yl birimi ile llr
2
.
Dnyamzn kendi ekseni etrafnda 24 saatte bir kez tamamlad dn hareketi sebebiyle
Gne, bir gzlemcinin ufkunun dou noktasnda belirir, giderek ykselir ve ufkun bat noktasnda
402
kaybolur. Bunun gibi teki gk cisimleri de zamana bal olarak doudan doar ve batdan batarlar.
Bunlarn Gne battktan sonraya rastlayan dou-bat hareketlerini izlemek mmkndr. Gndze
rastlayan gk cisimlerini ise. Gnein ndan dolay gremeyiz.
Dnyamzn ekseni etrafnda dnnden oluan gece ve gndz olay, bir noktada bunu
gzleyen birikim iin yle bir tablo izmektedir; Gk cisimleri dnyann etrafnda belirli yrngelerde
bulunarak dnmekte ve ufkun bir noktasnda doarak baka bir noktasnda batmaktadr. Byle bir
gzlem, temel olarak doru olmasa da, sistem olarak matematiksel bir hataya sebep vermeyecek bir
dzeyde kabul edilebilir. Byle bir varsaymdan yola karak, evren dzenini Seyir biliminin
kalplarna sokmak amacyla, dnyamz merkezde bir gk cismi olarak ele alabiliriz. teki tm gk
cisimleri de etrafnda dnyor olacaktr.
Dnyamz merkezde ve teki gk cisimlerini etrafndan deiik yrngelerde kabul
ettikten sonra bunlardan birini ele alarak nasl gzlendiini aratralm. Bu gk cismi Gne olsun.
Gne belirli bir anda ufkun dousunda bir noktada grnecek ve sabah (morning) dediimiz bu
andan itibaren giderek ufkun izgisi zerinde ykselmeye balayacaktr. Belirli bir anda bu ykseklik
en byk deerine ulaacaktr. Bu zamana le (noon) diyeceiz. Bu andan itibaren Gne
ufkumuzun bat tarafna geerek alalmaya balayacak ve bir noktada ufuk izgisinin altnda
kaybolacaktr, bu zamana da Akam (evening) diyeceiz. Eer bu hareketler devaml gzlenirse,
ayn tarihte benzer hareketlerin dzenlemesiyle dou, len ve bat zamanlan saptanabilir.
Hareketlerin her zaman ayn dzende olmamasnn sebebi, dnyamzn dn ekseninin 23.5 eik
olmas ve gnein tam ekvator zerinde deil ekliptik zerinde hareket etmesidir.








ek. 6. Bir gk cisminin corafik mevkisi (GP). gk cismini yerkre merkezine birletiren dorunun yeryzn deldii noktadr. (1)
Gk cisminden gelen paralel nlar (2) Byk daire izi, (3) Eit ykseklik (alt) dairesi (4) yerkre merkezi.

Gnein yukarda aklanan hareketi srasnda herhangi bir anda bulunduu noktay
dnyann merkezine birletirirsek, elde edilen doru yerkrenin yzeyini bir noktada delecektir. ek.
6. te, bir gk cisminden alnan ve dnyann merkezine birletiren dorunun yeryzne deldii
noktaya Gk cisminin Corafik Mevkisi (Geopraphical Position) denir ve (GP) ile gsterilir. Gk
cisimleri srekli hareket halinde olacaklarndan, bunlarn yerkre zerindeki (GP) konumlar da
hareket halindedir. Bu hareket halinde olan noktalar birletirirse, gn boyunca dou noktasndan
bat noktasna kadar bir eri elde ederiz. Bu eri, gk cisminin zerinde hareket ettii yrngenin
yeryzndeki izdmdr. Gne iin bu yrngeye Tutulum Dairesi (ekliptik) denir.


Gezegenlerin en kklerinden olan Utarit, Zhre ve Pluto'dan baka hepsi bir veya bir ka uydu sahibidir. Uydular ana
gezegenin etrafnda ve gezegenlerin Gne etrafnda dolandklar ynde dolanr. Neptn'n uydusu olan Triton zt ynde
dnmektedir.
Ik yl: In bir yl iinde ald mesafe esas alnarak ifade edilen uzaklk birimidir. In hz saniyede 300.000 km
dir.
403

Gnein yukarda aklanan gn boyu hareketlerini izleyen gzlemcinin bulunduu
noktaya teet byk bir dzlem dnrsek, bir ucu gzlemcinin bulunduu noktada bulunan ve
teki ular gk cismi ile grnen ufuk noktas olan bir gen belirecektir. Bu genin Gk cismini
grnen ufuk noktasna birletiren kenar dou anndan itibaren giderek byyecek, buna bal
olarak kenarn grd a, gzlemcinin bulunduu noktada oluan a da bym olacaktr. ek. 7.
Byyen kenar len vaktinde en byk deerine ulanca gzlemcinin bulunduu noktadaki a da
en byk deerine kavuacaktr. Bu andan itibaren kenarn boyu ile karsndaki a bat anna kadar
gidere: klecektir. te, gk cismi ile grnen ufuk noktas arasndaki kenarn boyunca veya
gzlemcinin bulunduu noktada oluan ann deerine Gk cisminin ykseklik acs (Altitude)
denir ve (Alt.) ksaltmas ile gsterilir. Bu ann deeri Sextant ad verilen alet ile llr.













ek. 7. Seyir halindeki bir gemide gk cismim gzleyen bir gzlemcinin lt gk cisminin ykseklii (ALT) as.
2. ET YKSEKLK DARES (A circle of equal altitude):
Gnein gn iinde herhangi bir andaki GP mevkisinden 500 mil uzaklkta bulunan bir
gzlemcinin sextant ile ykseklik (Alt.) lm yaptn esinleyelim. Bu gzlem srasnda saptanan
ykseklii 48 olsun. Yine ayn anda GP mevkisinden ayn uzaklkta fakat baka bir yerde bulunan
baka bir gzlemcinin de sextant ile ykseklik lm yaptn dnrsek elde edecei deer 48
olacaktr. u halde, bir gk cisminin herhangi bir andaki GP mevkisinden eit uzaklkta bulunan
noktalardan yaplan ykseklik lmleri ayn sonucu verecektir. Yukarda verdiimiz rnekte,
ykseklik lmleri ayn sonucu verecektir. Yukarda verdiimiz rnekte, gnein CP noktasndan
500 mil uzaklktaki btn noktalardan elde edilen ykseklik (Alt.) deeri 48 olacaktr. te bu
noktalar birletirdiimizde elde edilen daireye Eit Ykseklikler dairesi denir.
Gksel seyirde kullanlan gk cisimlerinin ounluu yeryznden ok uzaktadr. ok
uzakta bulanan gk cisimlerinden yere ulaan nlarn birbirine paralel geldiklerini kabul edebiliriz.
Gerekten, yeryzne ancak dnyann apndan daha yakn bir gk cisminin ancak birbirine paralel
olmayan nlar gnderebileceini dnebilirdik. Oysa, gk cisminin GP konumundan olan uzakl
sonsuz kabul edebiliriz. GP noktasnda
bulunan bir gzlemci iin gk cisminin asal ykseklii daima 90 olarak llecektir.
Bunanla beraber ykseklik (Alt.), gerekte gk cismine uzanan gr hatt ile gzlemcinin ufkuna
uzanan doru arasnda kalan a olarak llr. Yeryz eimli olduundan ve gk cisminden gelen
nlar birbirine paralel olduklarndan ayn anda ve deiik yerlerde llen ykseklikler birbirinden
farkl olacaktr. Gzlemcinin bulunduu noktada yeryzne teet olan dzlemlerin GP'den
uzaklatka nlar ile farkl alar yaptn ek. 6. da grmekteyiz. Gk cisminden gelen nlar iki
deiik yerde teet dzlem ile farkl alar yapmaktadr. (GP) noktasnda teet bir dzlem ile nlar
90 lik a yapmaktadr. (B) noktasnda bulunan bir gzlemci teet dzlem ile n arasnda kalan ay
404
ltnde 90 den daha kk bir a saptamaktadr. (A) noktasnda bulunan bir gzlemci ise, (B)
noktasnda saptanan Ykseklik deerinden daha kk bir a lmektedir.
Bylece u kural belirtebiliriz: "Gk cisminin GP noktasndan uzaklalarak alnan
Ykseklikler (Alt), klr, yaklalarak alnan ykseklikler byr".
3. GK CSMNN YKSEKL VE GP LE KONUM KA VRAM!:
Bir gk cisminin yksekliini, baka bir syleyile herhangi bir andaki ufuk dzlemi ile gk
cisminden gelen nn yapt ay Sextant ile lebiliriz. Gk cisminin GP konumunu da,
Almanak'tan alacamz deerler ile bulabiliriz. Bununla ilgili bilgiler ilerde verilecektir.
Bunlardan sonra, elimizdeki deerleri mevkiimizi bulmak iin nasl kullanacamz bir
rnekle aklayalm. Gnei ele alrsak, bilindii gibi nlar yeryzne birbirine paralel olarak gelir.
Yere teet bir dzlem zerinde bu nlar bir noktada 90 lik bir a ile gelirken burada gk cisminin
corafik konumunu (GP) oluturur. GP noktasndan uzak bir yerde nlarn 45 lik bir a yaparak
geldiini dnrsek, baka bir noktada 0 lik bir a yaparak gelecektir ki, bu noktann GP
noktasna uzakl 90 olacaktr. Inlar ile 45 a yapan noktann GP noktasna da uzakl 45
olacaktr. Inlar ile 45 a yapan noktann GP noktasna da uzakl 45 olacaktr. Buna sebep,
alnan yksekliin 90 den farknn (Co. Alt.), GP' ye olan mesafeye eit olduu kuraldr. Bu durum
ek. 8 (a) da grlmektedir.







ek. 8 (a) Bulunulan yerin GP den uzakl, nlarn ufuk tan ek. 8 (b) Mevki dairesi
yksekliinin yakn kutuptan farkna eittir. (P-Q-R-S)

Buradan kardmz sonu: "Eer gnein ufkun zerindeki asn lebilirsek, GP
noktasndan ne kadar uzakta bulunduumuzu bulabiliriz. Gnein ufuktan ykseklii (Alt.) sextant ile
llerek 54 bulunmu olsun. Buna gre bizim gnein GP' ne olan uzaklmz sextant ile
saptanan yksekliin 90 den farkna (Co. Alt.) eit olacaktr.
90 - 54 = 36 bulunur.
Bu yksekliin alnd yerde 1 = 60 deniz mili olarak kabul edilirse. Gnein GP
noktasna olan uzaklmz: 36 x 60 = 2160 deniz mili bulunur.
Bundan sonra gzlemin yapld zaman deeri ile Almanaa girerek gnein GP
koordinatlarn elde ederek haritaya corafik mevkiyi iaretler ve pergelimizin 2160 deniz mili aarak
merkez GP noktas olmak zere bir daire izersek, bu daire zerinde herhangi bir noktada
bulunduumuz ortaya kar. ek. 8. (b) de gsterilen P-Q-R-S mevki dairesi zerinde bir noktadayz
fakat, hala hangisinde bulunduumuzu bilmiyoruz. rnein (P) noktasnda bulunduumuzu kabul
edelim. Bu durumda gnei dou tarafmzda grmemiz gerekir. Eer (Q) de bulunuyorsak, gnei
bat tarafmzda grmemiz gerekir. (R) veya (S) noktalarnda isek. bu kez de gne gney veya
kuzeyimizde bulunmaldr. Gnein gzlem annda bulunduumuz yerin gneydousunda olduunu
dnelim. Bu durumda bizim mevkiimiz GP noktasnda kuzeybatsnda olacaktr. O halde GP
noktas ile SE ve NW ynn birletirince mevki dairesini kestii (T) noktas bulunduumuz ve
gzlem yaptmz noktay verecektir. Bu rnek, mevki bulma ynteminin anlalmas iin yararl
fakat gerekte kullanlmas olanaksz bir zmdr. nk, bu kadar byk bir mevki dairesi izmek
pratik bir ilem deildir.
405
Bu rnekte 2160 mil yarapl dairenin sadece 30 mil kadar bir blmn izdiimizi
dnelim. Eer bunun doru ekilde belirtirsek, iki ucu arasnda bir dereceden daha az bir eim
bulunduundan hatal bir ilem saylmaz. imdi Gksel seyir biliminin temel yntemini elde etmi
olduk.
Gnein ufuktan yksekliini leriz (Alt.). Gzlem vaktine gre Almanaktan GP
mevkiinin koordinatlarn saptarz. Bylece mevki dairesi hesaplanm olur. Bundan sonra da
bunun gerekli olan kk bir blmn haritaya doru bir ekilde izeriz ki, buna Mevki hatt
(Position line) (LOP) denir. Burada ortaya kan sorun, gk cisminin herhangi bir ykseklikte ve
ynde bulunmas durumunda yaplacak uygulamann bulunmasdr.






ek. 9. Mevki hattnn bulunmas ve izilmesi
Gksel seyir probleminin zm yntemini bir rnek ile aklayalm. ek. 9. da gsterilen
52 N enleminde ve 137 W boy l aramdaki (A) noktasnn hesaplanm gne ykseklii (Alt), gzlem
vaktinde 49 58' ve Semt (AZ) SW olsun. Gnein bu andaki Corafik mevkisinin (GP) koordinatlar
Lat. 19 N. Long. 166 W (Almanaktan alnan Dec. ve GHA deerleri ile bulunur) hesaplansn. (A)
noktasnda bulunmayan gemimizden yaplan gzlemle ayn anda gnein sextant ile ufuktan
ykseklii (Alt.) 50 18' saptanrsa, biz iki ykseklik deeri arasndaki fark olan 20 mil kadar GP
noktasna yakn bulunduumuzu anlarz. (A) noktasndan itibaren GP noktasna birleecei tasarla-
nan Semt (AZ) hatt izilir. Pergel lekten 20 mil alarak. (A) noktasndan itibaren 20 mil uzaktaki
nokta iaretlenir ve burada semt hatt ile dik ada kesien mevki hatt (LOP) belirlenir. Gemimiz bu
hat zerinde herhangi bir noktadadr. Bu doru ayn zamanda GP merkezi olmak zere izilen
mevki dairesinin kk bir blmn temsil etmektedir.
4. SEYR GEN
Yerkre zerinde gk cisminin corafik konumu (GP) ile gzlemcinin konumu olan (M)
noktasn, gzlemciye gre yakn kutup gzlemcinin bulunduu yarkrenin kutbu) saylan nokta ile
birletiimizde kresel bir gen elde ederiz. Bu gende gzlemcinin bulunduu nokta ile yakn
kutup ayn yarmkrede bulunduu halde, gk cisminin corafik mevkisi (GP) teki yarm krede
olabilir. ek. 10. da oluturulan kresel gende, gzlemci gney yarmkrede. yakn kutup gney
kutup noktas ve gk cisminin corafik konumu ise kuzey yarm kredir.














ek. 10. Tm a ve kenarlar gsterilmi bir kresel seyir genidir
406
Kresel genin bilinen elemanlar ile yola karak bilinmeyen elemanlarn komptasyon
ilemleriyle zlmesi Gksel seyir yntemlerini oluturur. imdi Kresel genin genel olarak
Gksel seyir zmlerinde nasl yardmc olduunu grelim. ek. 10. da gsterilen seyir geninde
grld gibi Gzlemci (M) ile corafik mevkiyi (GP) birletiren kenar, bundan nce aklam
olduumuz, eit ykseklik dairesinin yar apn oluturur. Eer gk cisminin ykseklii (Alt.)
saptanmsa, bunun 90 den farkn (Co. Alt.) mesafe birimine evirerek GP noktas merkez olarak bir
daire izersek. (M) noktas bunun zerinde olacaktr. GP noktasnn yakn kutup noktasna olan
uzakln hesaplamak mmkndr. Kutup mesafesi (Polar distance) denen bu mesafe ksaca, gk
cisminin meyli (Dec.) ile 90 nin toplamna veya farkna eittir. Ayn ekilde, gzlemcinin mevkisinin
(M) yakn kutba mesafesi de hesaplanabilir. Gzlemcinin enleminin (Lat.) 90 den farkna eittir.
Bylece kresel genin iki kenar hesaplanarak, bir kenar da sextant ile alnan ykseklik (Alt.)
deerinin kullanlmasyla bulunmaktadr. u halde, bulunduunu varsaydmz bir (M) noktasnn
koordinatlarn kullanarak (GP) ile (M) arasndaki mesafeyi kresel gen zmleri ile bulursak, ayn
anda gk cisminin sextant ile ufuktan yksekliini lerek bunun 90 den farkn alrsak, GP ile M
arasndaki gerek uzakl saptam oluruz. Hesaplayarak bulduumuz gerek mesafe arasndaki
fark, bizim bulunduumuzu sandmz (M) noktasnn gk cisminin corafik mevkisine ne kadar uzak
(away) veya ne kadar yakn (towards) olduunu ortaya kartr. te bu fark Intercept denen deeri
verir ki. bunun ilemlerini ve izimini ilerdeki blmlerde reneceiz.
5. KRESEL SEYR GENNN KENARLARI:
Yukarda aklanmas yaplan kresel genin oluan kenarna yle isim verilir: Gk
cisminin corafik mevkisi (GP) ile Gzlemcinin mevkisi (M) arasnda uzanan kenar Coaltitude kenar
olup, o gk cisminin yksekliinin 90 den farkna eittir. Gk cisminin corafik mevkisi (GP) ile
gzlemcinin bulunduu yere yakn olan kutup noktasnn (P) birletiren kenar ise Polar-distance
(kutup mesafesi) dir. Bu kenar Pol. dist. ksaltmas ile gsterilir. Gzlemcinin bulunduu noktay (M)
yakn kutup noktasna (P biletiren kenar da Colatitude kenar olup, gzlemcinin bulunduu noktann
enleminin 90 den farkna eittir.

6. COLATTUDE
Bilindii gibi bir noktann enlemi (Lat.), bu noktann dnyann merkezi ve ekvator ile
birletirildiinde merkezde oluan an deeri veya nokta ile ekvator arasndaki boylam yaynn
deeridir. ek. 11. de (O) noktas yerkrenin merkezini, (M) noktas di. gzlemcinin mevkisini
gstermektedir. Burada (QQ') ekvatoru temsil ettiine gre, gzlemcinin mevkisi kuzey yarm krede
bulunmaktadr ve kuzey kutbu daha yakndn. Bylece yakn kutup (P
N
) ile gsterilen kuzey kutbudur.
Burada oluan kresel genin bir kenar (M) noktas ile P
N
noktas arasnda oluan Colatitude kenar
olmaktadr. Gzlemcinin enlemi (Lat.) QM yaynn veya QOM acsnn deeri olduunu biliyoruz. Ayn
ekilde, QP
N
yaynn deeri veya QOP
N
asnn deeri de 90 dir. u halde QOM asn, baka bir
deyile gzlemcinin enlem deerini 90 den kartrsak, Colat adn verdiimiz, kresel genin
kenarlarndan bir tanesini, MOP^ asn elde ederiz.
Bunu bir rnekle aklayalm. Bir gzlemci Lat. 3843' N enleminde ise, burada oluan
kresel genin yakn kutbu kuzey kutbu (PN) olup, Colat kenarnn deeri de 90 00.0' - 38 43' =
51 17' olarak bulunur.
7. POLAR DSTANCE (KUTUP MESAFES):
Gk cisminin corafik mevkisi (GP) ile gzlemciye gre yakn kutup olan (P) noktasn
birletiren kenardr. ek. 12. de (O) noktas yerkrenin merkezini, (QQ') dnya ekvatorunu ve Pn ile
Ps noktalar kuzey ve gney kutup noktalarn gstermektedir. Burada gsterilen (GPP[) noktas
kuzey yarm krede bulunan bir gk cismi corafik mevkisidir. (GPP
2
) noktas da gney yarm
krede bulunan bir gk cismi corafik mevkisidir.
407
Gzlemci kuzey yarm krede bulunduuna gre, oluturulan kresel gende yakn kutup
(Pn) dir. GPP1 de bulunan birinci gk cismi cin kutup mesafesi GPP1 ile Pn arasnda kalan yayn
deeri veya GPP1 O Pn asdr. GPP2 de bulunan ikinci gk cismi iin kutup mesafesi, GPP
2
Pn
yaynn deeri veya GPP2 O Pn asdr.
Kutup mesafesinin deerlerini bulunmas da aada gsterildii ekilde yaplr: (P) ve
(GP) ayn isimde (Same name): Pol. Dist. - 90 - Lat. GP (P) ve (GP) ters isimde (Cont. name): Pol.
Dist. 90 + Lat. GP
Bir gk cisminin corafik mevkisinin enlemi demek, Almanaktan bulunan Meyil (DEC.)
deeri demektir. Bunun aklamas ilerde verilmi olduundan burada Dec. deeri ile Pol. Dist.
arasndaki iliki aklanmaktadr. Eer gk cisminin Dec. deeri rnein 23 S ise, yakn kutup da
gzlemciye gre kuzey kutbu oluyorsa; Pol. Dist. (Kutup mesafesi) = 90 + 23 = 113 bulunur.










ek. 11. Colatitude. Yukarda gsterilen M-O-Pn asna eittir. ek. 12. Kutup mesafesi (Polar distance).
8. COALTITUDE
Kresel seyir genin Gzlemci (M) ile Gk cisminin corafik mevkisi (GP) arasnda kalan
kenardr. Kresel seyir zmlerinden yararlanlarak bu kenarn boyu hesaplanr. Yine, Sextant ile
alnan gk cisminin ykseklii (Alt.) bulunarak 90 den farkl alnarak bu kenar bulunur.
Gzlemci bir gk cisminden sextant ile bir ykseklik lm yapt zaman, o gk cisminin
ufuk hattndan itibaren asal mesafesini lm olur. ek. 13. de gzlemci (GP) ve (M) noktalarnn
zerinde bulunduu ve dnyay temsil eden byk dairenin tepe noktasnda gsterilmitir. Burada
grld gibi, gk cisminden birbirine paralel olarak gelen nlardan biri yerkrenin merkezine
gitmekte ve yzeyi deldii noktada corafik mevkiyi (GP) oluturmaktadr. (M) noktasnda yere teet
olan dzlem ile gk cisminden gelen n arasnda llen asal deer, gk cisminin ufuktan olan
yksekliine (altitude) eittir. Bu aya (H) dersek, gk cisminden gelen GP' den geerek merkeze giden
paralel nn, dnya merkezinden (O) geen gk ufku dzlemi ile yapt a (H) gk cisminin ykseklii
olup, her ikisi birbirine eittir. Burada (H) asnn 90 den farkl MOGP asn, baka bir syleyile Co.
Alt. deerini vermektedir. Grld gibi, Co. Alt. deeri de, (M) ile (GP) arasnda kalan izgi ile
gsterilen (Alt.) deerini 90 den kartarak bulunacak Co. AH. as, gzlemcinin bulunduu mevki ile
gk cisminin GP mevkisi arasndaki mesafeyi vermektedir. Bu asal mesafe de, oluan kresel seyir
geninin bir kenar olmaktadr.













ek. 13. Colatitude. GP ve gzlemci arasnda, yerkre merkezinde llen adr. Yukarda GP-O-M asdr.
408
9. KRESEL GENN AILARI:
Kresel seyir geninin yukarda aklanan kenarndan baka, kenarlarn birleme
yerlerinde oluan ayr as bulunur.
ek. 10. da gsterilen kresel gende gzlemci gney yarm krede olduundan yakn kutup
olarak gney kutbu (Ps) alnmtr. Gk cisminin corafik (GP) mevkisi de kuzey yarm krededir.
Burada oluan kresel gen alarn incelersek, gk cisminin corafik mevkisinde (GP) oluan aya
Iraklk as (Parallax) denir ve (x) ile gsterilir. Gzlemcinin bulunduu noktada oluan aya Semt
as (Azimuth) denir ve (AZ) ksaltmas ile gsterilir. Yakn kutbun bulunduu kede oluan aya da
Saat as (Hour angle) denir ve (H.A.) (t) ksaltmas ile gsterilir.
10. SAAT AISI (Hour Angle) (HA):
Kresel seyir geninde Colat kenar ile Pol. Dist. kenarnn birletii yerde, yakn kutup
noktasnda oluan bir adr. Saat as deiik isimler alr. Kresel gen zerinde (t) ksaltmas ile
gsterildii gibi, ilemlerde genel olarak (HA) harfleri ile tanmlanr. Saat asna Meridyen as
ibaresi de kullanlr.
ek. 14. de, yerkreyi kutuplarndan itibaren drt eit paraya blen ve birbirleriyle akan iki
dzlem gsterilmitir. Bu durumda yerkre zerinde biimlenen byk daireler meridyenlerdir. Eer
gzlemci bu meridyenlerden bir tanesi zerinde bulunuyorsa, gk cisminin GP noktas da baka bir
meridyen zerinde ise, bu iki dzlemin kesim noktasnda oluan a Saat asn meydana getirir. Saat
as, gzlemcinin zerinde bulunduu meridyenin ekvatoru kestii nokta ile gk cisminin corafik
mevkisinin zerinde bulunduu meridyenin ekvatoru kestii noktalar arasnda kalan ekvator yay dee-
rine eittir.







ek. 14. Bir kresel gende saat ek. 15. Saat as, gzlemcinin meridyeninden
as (Hour angle). GP meridyenine doru llr.
Saat as baka bir yoldan olmak zere ek. 15. de aklanmtr. ekilde gsterilen byk
daire yerkreye gney kutbundan bakldnda grnen ekvatoru gstermektedir. Bu dairenin
merkezi hem kutup noktas hem de yerkrenin merkezi olmaktadr. Grld gibi, gzlemcinin
bulunduu nokta (M) ile gk cisminin corafik mevkisinin (GP) bulunduu noktay merkeze birletilen
izgiler.bu noktalardan geen meridyenlerin izdm olmaktadr. Gk cisminin Saat as (Hour
angle), gzlemcinin meridyeninden GP meridyenine doru ekvator zerinde llen en kk byk
daire paras olmaktadr. Saat as daima gzlemcinin meridyeninden GP meridyenine doru lm
ynn gstermek zere (E) "Dou" ve (W) "Bat" iareti verilir.
11. SEMT AISI (Azimuth Angle) (AZ):
Kresel seyir geninde Gzlemcinin bulunduu mevkiyi yakn kutba birletiren meridyen
balang olmak zere gk cisminin GP noktasn gzlemcinin bulunduu noktaya (M) birletiren
kenar arasnda kalan ve (M) noktasnda oluan aya Semt (Azimuth) denir. Semt as ile Hakiki
kerteriz arasnda bulunan fark belirtmek iin birincisinin haritaya izilmeye hazr olmayan bir yn
ifadesi olduunu syleyeceiz.
ek. 16. da gsterilen ve yerkreyi merkezinden gemek zere kesen iki dzlemden biri
yakn kutup noktas ile gzlemcinin bulunduu noktay (M) zerinde tamakta, ikinci dzlem ise gk
409
cisminin GP noktas ile gzlemcinin bulunduu (M) noktas zerinde tamaktadr, te bu iki dzlem
arasnda olumu a Semt asdr.










ek. 16. Bir kresel gende Semt (Azimuth) as. ek. 17. Ekvatorun iki tarafnda kalan ve
Yukarda kuzeyden douya doru ayn gk cismini gren gzlemcilere
llen adr. gre semt as-
Semt acs (AZ) daima gzlemci ile yakn kutbu birletiren meridyenden balanarak gk
cisminin corafik mevkiine doru llr. lmn balama noktas yakn kutbun iaretini, GP' nin
bulunduu yn ise ikinci iareti verir. Bunun baka bir ekil zerinde gsterelim.
ek. 17. de gsterilen M
(
noktas gney yarm krede bulunan bir gzlemcinin konumu, M
0

noktas kuzey yarm krede bulunan bir gzlemcinin mevkisidir. (GP) noktas da her iki gzlemcinin
ayn ykseklik as (Alt.) ile grdkleri bir gk cisminin corafik mevkisidir. Dolaysyla her iki gzlemci
de ayn eit ykseklik dairesi zerindedir. Kuzey yarm krede bulunan ve mevkisi M olan gzlemcinin
saat as, kendisini yakn kutba birletiren meridyen ile GP' nin bulunduu meridyenin arasnda kalan
kutup as veya bu meridyenlerin kestii ekvator zerindeki yay deeridir. Buradaki gzlemci iin gk
cisminin semt asna (AZ) gelince gzlemci ile yakn kutbu birletiren meridyenden balanarak,
gzlemciye gk cisminin GP mevkisine birletiren doruya kadar llen a olmaktadr. Eer bu ann
rnein 140 olduunu bilirsek, ilk iareti yakn kutuptan aldna gre (N) ve ikinci iareti (GP)-nin
gzlemciye gre bulunduu yne gre aldndan (W) olacaktr.
Buna gre M
9
mevkiinde bulunan gzlemciye gre gk cisminin semt as, AZ: N 140 W
olacaktr. Bunun hakiki kerterize nasl evrildiini ise ek. 18.deki diyagramdan aklayabiliriz. Hakiki
kerteriz: 360-140 = 220 olacaktr.
M1 konumunda bulunan gzlemci gney yarm krede bulunduundan oluan kresel
gende yakn kutup Ps olarak alnmaldr. Buradaki gzlemcinin saat as, Ps ile birletii meridyen ile
GP' nin zerinde bulunduu meridyen arasnda kalan adr.










ek. 18. Semt asnn Hakiki kerterize evrilmesi.
M1 konumundaki gzlemci iin GP mevkisini ieren gk cisminin semti, Ps ile M1
noktalarn kapsayan meridyen ile M1 ve GP noktalarn birletiren doru arasnda kalan a olacaktr.
Semt asnn ilk iareti yakn kutuptan alndna gre (S) olacak ikinci iaret ise, GP' nin gzlemciye
gre bulunduu yne gre verildiinden (E) olacaktr. Eer semt as 105 ise, S 105 E olarak
410
belirtilecek ve bu deeri hakiki kerterize evirmek iin ek. 18. deki diyagramdan yararlanarak.
Hakiki kerteriz: 180 - 105 = 75 bulunur.
Bir gk cisminin semt asnn hakiki kerterize evirmek demek, bulunulan mevki-yi gk
cisminin GP noktasna birletirecek doruyu belirlemek demektir. Byle bir doruyu harita zerinde
belirlemek iin hakiki kuzeyden itibaren lmn bulmak zorundadr. Bu amala ek. 18. de
gsterilen diyagram kullanlr. Burada gsterilen S 162 E semt asnn hakiki kerterizi: 180-162
=18 dir. S 35 W semt asnn hakiki kerterizi: 180 + 35 = 215dir.
Kresel genin gk cisminin corafik mevkiinde beliren aya Iraklk as (Parallax)
denir. Bu a ksaca (x) ile gsterilir.
Iraklk as gksel seyir zmlerinde kullanlan bir unsur olmadndan buraca tafsilatl
durmay gereksiz buluyoruz.



NC BLM
GKKRES VE KOORDNATLAR
1. KOORDNATLARIN TANIMI:
Koordinatlar, bir noktann dzlemdeki veya uzaydaki yerini belirtmeye yarayan deerlerdir.
ek. 19. da iteki kk kre yeryzn, dtaki byk kre de gkyzn gstermektedir. Gerekten,
ufuk emberinin ortasnda bulunan bir gzlemci iin biri zerinde bulunduu, teki d evreyi btnyle
sarm gibi gzken iki kre varsaylr. Gk cisimleri tmyle dtaki krenin zerinde yerlerini alm
maddeler olarak gzkrler. Gk cisimleri gerekte eitli uzaklkta bulunan deiik konumlu baka
gneler ve dnyalardan oluurlar. Oysa, uzaklklar o kadar byktr ki, bunlarn hepsini gk kre
zerinde ayn konumda sralanmlar olarak kabul etmemiz matematiksel bir yanlla sebep olmaz.
Seyir genini zebilmek iin kullanlan gk cisimlerinin yerlerini ve durumlarn belirlemek
gerekir. Bunun iin de, yerkre ve gk kreyi birletiren bir koordinat sistemi belirtmek gerekir. Bylece,
herhangi bir andaki grn ile matematiksel veriler bir arada kaynatrlabilir.
2. GKKRESNN TEMEL ELEMANLARI:
ek. 19. da gsterilen her iki krenin ortak merkezinden geen doruyu, yerkrede bulunan
gzlemcinin bulunduu noktadan geerek uzatrsak, bunun gk kreyi deldii ve gzlemcinin tam
tepesine rastlayan Baucu noktas (Zenith) denir. Ayn doruyu ters ynde, gzlemcinin ayaklarnn
altnda uzatrsak, bunun gk kreyi deldii noktaya da Ayak ucu noktas (Nadir) denir.
Baucu-Ayakucu dorusuna dik bir dzlem olarak her iki kreyi iki eit paraya ayran byk
daire de Gk ufku (Celestial horizon) adn alr ve grlen gzlemcinin gk ufkunu oluturur. Eer
gzlemci konumunu deitirirse, gk ufkunun durumu da deiir. Gk ufku, gk kresini iki eit paraya
bler. Ba ucu noktasnn bulunduu ya-nm kreye "st" veya "Grnr" yarm kre denir. Bu blmde
bulunan btn gk cisimlerini gzlemci grebilir.
Ayak ucu blmnde bulunan yarm kreye de "alt yarm kre" denir. Bu yarm kredeki
gk cisimlerini gzlemci gremez. nk gk cisimleri gzlemcinin ufkunun altnda kalmaktadr.
ekilde Star olarak gsterilen gk cismi, belirli bir anda gzlemci iin izlenen bir gk cismi
olsun. Ba ucu noktas ile Ayak ucu noktas arasnda uzanan ve gk cisminin zerinde bulunduu byk
daireye star gk cisminin Ykseklik dairesi ve bunun gk cismi ile Gk ufku arasnda kalan parasna
da Gk cisminin ykseklii (Altitude) denir. Gk cisminin ykseklik dairesi, gk ufkuna dik bir byk
dairedir. Gk cisminin ykseklik dairesinin, gk cismi ile Ba ucu noktas arasnda kalan parasna da
411
Gk cisminin baucu mesafesi (Zenith distance) denir. Gksel seyir ilemlerinde ykseklik ALT ve
Ba ucu mesafesi ZD ksaltmalar ile gsterilir.
Gzlemcinin sextant kullanarak star gk cisminin yksekliini lt zaman elde ettii
deer, gk cismi ite gk ufku arasnda uzanan yayn asal deeridir ki, bunu 90 den karttmz
zaman baucu mesafesi elde edilir. Baucu mesafesi, kresel seyir geninin bir kenarn vermektedir.
Bu kenara COALT denmesinin anlam,
x
90 -ALT olarak elde edilmesidir. Gzlemci gk cismini sextant
ile 5245' lmse, ZD mesafesi (veya COALT) 90 00' - 52 45' = 37 15' bulunur.
Pn noktas ile Ps noktas yerkrenin kuzey ve gney kutup noktalardr. Bu noktalardan
geen doru yer ekseni olur ve bunu uzattmzda gk kresini deldii noktalarda Kuzey gk kutbu
(North celestial pole) ve Gney gk kutbu (South celestial pole) meydana kar. Yerkrenin kuzey
kutbundan karak kuzey gk kutbuna uzanan eksenin durumu sabittir ve gzlemci bu ynde gkyzne
baktnda sabit bir ynde Polaris ad verilen Kutup yldzn grr.

















ek. 19. Yerkre ve Gk kre ile ilgili elemanlar ve koordinatlar.
Yerkre, kutuplarndan geen eksenin evresinde dner. Yeryznde bulunan bir gzlemci
bu dn hareketini dorudan doruya hissedemez ve gremez. Gzlemci kendisini sabit ve gk
kresindeki gk cisimlerini hareket ediyorlarm gibi grr.
Gk cisimlerinin gk kresi zerindeki bu hareket grnleri dnyann dnmesinden
olumaktadr. Kutup yldz, yerin ekseni ynnde bulunduu iin byle bir hareketi grlemez ve bunun
konumunu iaretleyen kutup noktas da, gk ufkundan geen bir byk daire ile birletirildiinde, gk
ufkunu kestii noktada ufkun kuzey noktasn belirler. u halde gkyznn kutup noktasndan kan ve
bir ucu baucu (Zenith) noktas ile birleerek bir byk daire halinde gk ufkunu kesen daireye Asal
ykseklik dairesi denir. Bunun gk utlunu kestii noktaya kuzey (N) iareti verildikten sonra bundan 90
412
uzaklkta ve gk ufku zerinde bulunan Dou (E), Bat (W) ve Gney (S) noktalan da kolaylkla
iaretlenir.
Asal ykseklik dairesi ile, gk cisminin zerinde bulunduu ykseklik dairesi arasnda ve ba
ucu noktasnda oluan aya, Gk cisminin semti (Azimuth) denir. Semt as ksaca AZ ksaltmas ile
tanmlanr. Bu iki daireyi uzatarak gk ufkunu kestirirsek, kuzey noktasndan itibaren gk ufku zerinde
llen ann (yayn) karl gk cisminin semti olur.
Semt as, gk cisminin dou veya bat yarmkrede olmasna gre, 000 den l 80 'ye
kadar, gzlemcinin bulunduu yakn kutuptan balayarak gn dousuna veya batya doru llr.
Yerkrede gzlemcinin bulunduu nokta ile yer ekvatorunu birletiren ve kutuplardan geen
byk dairenin, gzlemci ile ekvator arasnda kalan blm gzlemcinin enlemidir. Gzlemcinin
enleminin 90 den fark ise, gzlemci ile kutup noktas arasndaki mesafeyi verir. Ayn ekilde, ba ucu
noktas gk kre zerinde gzlemcinin mevkisini verdiine gre, bu nokta ile gk kutbu arasndaki
mesafe, gzlemcinin enleminin 90 den fark veya COLAT denen (90- Lat.) olur ve bu da kresel seyir
geninin bir kenarn oluturur.

Kutuplardan geen eksene dik olarak, dnyay iki eit paraya blen dairenin gk kredeki
simetrisine ki. bu da gk kreyi iki eit paraya blmektedir. Gk ekvatoru (Celestial equator) denir. Gk
ekvatoru ile ufuk iki noktada kesiirler. Bu noktalar ufkun dou (E) ve bat (W) noktalardr. Gk ekvatoru
ile gk kutbu arasndaki mesafe 90 olduundan, gk ekvatoru ile baucu arasndaki mesafe gzlemcinin
enlemine eittir.
3. GKCSMNN KONUMUNU BELRLEYEN ELEMANLAR:
ek. 20. de gsterilen (x) noktas, belirli bir anda gk cisminin gk kredeki konumunu
gstersin. (X) Gk cisminden gemek zere PXVP' byk dairesini izelim.













ek. 20. Gk cisminin konumunu belirleyen elemanlar.
(X) cisminin ekvatordan olan VX uzaklna "Gk Cisminin Meyli" (Ykselimi)
(Declination) denir. Bu gk cismi gk ekvatorunun kuzeyinde olduu gibi gneyinde de olabilir. Mesela,
(X
1
) ekvatorun altndadr. Bunun eilimi de VX' olur. Bu bakndan bunlar ayrt edebilmek iin kuzey
yarm krede bulunan gk cisimlerinin meyli (Dec.) "kuzey" (Yani (N) ve gney yarm krede
bulunanlarn meyli (Dec.) de "gney" yani (S) iaretini alr. u halde ek. 20. deki (X) cisminin eilimi
Kuzey (N), (X
1
) cisminin eilimi Gney (S) dir.
Dikkat edilecek olunursa, gk kresi zerindeki eilimin yer kresi zerindeki Latitude' a
benzedii grlr. Eiim, (Dec.) Ksaltmas ile gsterilir.
Eilimi Kuzey olan (X) gk cisminin (XP) yayna, yani gk cisminin gzlemcinin ufkunun
zerindeki kutuptan olan uzaklna "Kutup mesafesi" denir (Polar Distance)
413
Eiimi kuzey olan PV = 90 olduundan, PX = 90 - Dec. (N) kuzey olur. Kutup mesafesi
(Pol. Di.-.) Ksaltmas ile gsterilir.
Eiimi (Dec.) (S) Olan (X) gk cismini gz nne alrsak; bu cismin ufuk zerindeki (P)
kutbundan olan uzakl PX' dr . Bu sebeple kutup mesafesi, PU+UX' = 90 + Dec. (S) gney o
!
ar.
Kuzey yarm krede bulunan bir gzlemciye gre Declination' u 30 N olan bir yl dizin Pol.
Dist. = 90 - 30 = 60 olur. Yine ayn gzlemciye gr Declination' u 20 (S) olan bir dier yldzn Pol.
Dist. = 90 + 20 = 110 olur.
Bu sebeple gzlemcinin Lat.' ile Gk cisminin Declination' u ayn iarette (Same name)
olursa, Polar Distance (90 - Dec.) ve aykr iaretli (Contrary name) olursa Polar Distance (90 + Dec.)
olur.
Gk kutuplarn birletirmek zere belirli bir gk cisminden geen yarm byk daireye
"Gksel Meridyen" (Celestial Meridian) denir.
Bu durumu ek. 21. de gsterilen gk cisimlerinin gk kresindeki konumlarn ele alarak
inceleyelim. Burada Gne'ten geen P Sun VP', Yldz'dan geen P Star LP', Ay'dan geen P Moon KP'
ve Gezegenden geen PM Planet P' byk daireleri, bu gk cisimlerinin meridyenleridir. Bunlarn
yerkresindeki boylamlara benzedikleri grlmektedir.












ek. 21. Gk kredeki deiik gk cisimlerinin gksel koordinat elemanlar.
Gzlemcinin ba ucundan geen ve PZSP
1
yarm dairesi ile gsterilmi olan byk daireye ve
"Gzlemcinin Meridyeni" (Observer's Meridian) denir.
Dec.'i (N) olan gnee gre gzlemci (C) noktasndadr. Kutbun (P) noktasnda
bulunduunu farz edelim. (C) noktasnda bulunan gzlemcinin kutupla gne arasnda yapt a PC
Sun' dur . Kutup noktas ve gne yerden ok uzaklarda olduklarndan PC sun as gnlerce sabit kalr.
Bu sebepten P Sun yay da sabittir.
Yerin ekseni etrafndaki hareketini hissedemediimiz iin, gne gk kresinde batya doru
hareket ediyormu gibi grnr. Fakat P Sun sabit olduundan, gnein izi de gk ekvatoruna paralel bir
kk daire olur. te bu dereye "Declination Paraleli" (Paralel of Declination) denir. Dier gk cisimleri
iin de durum ayndr. Gk cisimlerinin grnr hareket yn ekilde gk cisimlerinin her iki tarafna
konulmu oklarla gsterilmitir.
Gne (B) noktasnda, yani gzlemcinin meridyeni ZERNDE BULUNDUU ZSB ykseklik
dairesi zerindedir. Biraz sonra gk cismi batya doru harekete der ve P Sun V ykseklik dairesi zerine
gelir. Grnd srece gk cisminin izi (BB
1
) Declination Paraleli zerindedir. Bu surette gk cisminin
meridyeni gzlemcinin meridyeninden batya doru uzaklam ve kutupta BP Sun kadar bir a
yapmtr. Bu a gk ekvatoru zerindeki (QV) yayna eit olup, gzlemcinin meridyeni ile yldz
meridyeni arasndaki ay ler. te bu (QV) yayna, BP Sun kutup asna "Saat as" (Hour angle) de-
nir. Saat as gzlemcinin meridyeninden batya doru 000 den 360 ye veya 00
h
den 24
h
'a kadar
414
llr. Gk cismi, gzlemcinin st meridyeni zerinde yani (B) noktasnda bulunduu zaman Saat as
= 000 = 00
h
dr. Bat noktasna geldii zaman Saat as = Q W = 90 = 06
h
dr. Gk cisminin alt
meridyeni olan (B
1
) noktasna geldii zaman gk cisminin meridyeni PB'QP' olup, saat as QQ' = 180 =
12
h
dr. Gk cisminin meridyeni ufkun dou noktasndan getii zaman QWQ'E saat as = 270 = 18
h

olup ve tekrar (B) noktasna geldii zaman saat as = 360 = 24
h
dr. Gksel Seyir ilemlerinde saat
as (H.A.) ile gsterilir.
Yukardan beri yaptmz aklamalar ve koordinat elemanlarn gz nnde tutarsak; bir
gk cisminin Declination' u ile Hour Angle' bilinecek olursa, yer kresi zerinde Enlem (Lat.) ve Boylam
(Long.) bilinen bir konum gibi, o gk cisminin mevkisini gkkresinde belirleyebiliriz.



DRDNC BLM
GKSEL SEYR ZMLERNDE ZDMLER
Gksel seyir zmlerinde tasarlanan kurgu boyutlu olduundan bunlarn dz bir plan
saylan kat zerinde gsterilmesi tasarm zorluklan kartr. Bu zorluun sebebi, n ve arka plandaki
grnlerin nasl yerletirilecei almasndan olumaktadr. Oysa, verileri belli bir Gksel Seyir
probleminin plan zerindeki grnn de ha-zrlayabilirsek, zm kolayl yannda, bu konuda ie
yeni balayanlar iin daha yararl bir alma ve kavrama zellii oluturacaktr.
Gk kredeki koordinatlarn ak ve anlalr bir plan (grafik) zerinde gsterilmesi iin ayr
dzlem zerine alnan izdmler kullanlr. Elimizdeki konunun verilerine gre ilerinden en uygun
olann seeriz.
1. MERDYEN DZLEM ZERNE ZDM:
Meridyen dzlemi zerinde izdm alnrken eer ufkun dou taraf gsterilecekse, kutup
noktasn Zenit'in sana, ufkun bat taraf gsterilecekse kutup noktasn Zenit'in soluna alarak izmemiz
gerekecektir.
ek. 22. de Meridyen dzlemi zerinde izdm yntemi ile izilmi bir rnek gsterilmitir.
Grld gibi, kutup noktas (P), Baucu noktasnn (Z) sa tarafnda alnmtr.












ek. 22. Meridyen dzlemi zerine izdm
2. EKVATOR DZLEM ZERNE ZDM:
Ekvator dzlemi zerine izdmde, gzlemcinin gz gksel kutup uzaklnda kabul edilir.
Bylece, kutup noktasndan bakldna gre izilen merkezi Kutup (P) ve bunun evresindeki ember
de Ekvator olur. Gksel ufuk, bu emberin ap ynnde bir elips biiminde grnr.
415










ek. 23. Ekvator dzlemi zerine izdm yntemi.
ek. 23. de Ekvator dzlemi zerinde bir izdm rnei gsterilmitir. Bu yntem ile izilen
izdm, Gksel seyir zmlerinde btn problemlerin zmnde yarar salamaz fakat, Zaman (Time)
konusunun aklanmasnda olduka pratik bir yarar bulunur.
3. UFUK DZLEM ZERNE ZDM:
Gk kreye kubak bakldnda merkez Baucu (Z) noktas ve bunun evresindeki dairenin
de Ufuk emberi olduu varsaylarak izilen izdm diyagramdr. ek. 24. de bir Ufuk dzlemi zerine
izdm gsterilmitir.










ek. 24. Ufuk-dzlemi zerine izdm.
Yukardaki ekilde, (Z) noktas gzlemcinin ufkunu tanmlayan NESW dairesinin merkezidir.
NPS dorusu gzlemcinin Meridyenini gsterir. WQE yay, Gk ekvatorunun ufkun zerinde kalan
ksmdr. NP, kutup ykseklii olup, Gzlemcinin Enlemine (Lat.) eittir. Bunun gibi, PZ = 90 - Lat. ve
ZQ = Lat., ve QS = 90 - Lat. olur.
WQE' ye paralel izilmi olan d'Rd erisi, gk cisminin Kuzey eiim (Dec. N) dairesidir. QR
paras da gk cisminin Kuzey eiimi (Dec.) olur.
Gk cisminin zerinde bulunduu eri, onun meridyeni, baka bir deyile Saat dairesi olur. ZP
gk cismi as da, gk cisminin Bat Saat asdr. Gk cisminin ykseklii Gk cismi B ve Baucu
mesafesi de, Gk cismi Z mesafesidir. Gk kresini Ufuk dzlemi zerinde belirlemek ounlukla
zmlerde kolaylk salar.



416
BENC BLM
ZAMAN
1. GKSEL SEYR ZMNDE ZAMANIN NEM:
Denizde mevkiimizi saptamak iin gk cisminin yksekliini ltmz zaman belirlemek
ilemlerin en nemli basaman oluturur. Bunun sebebi, kresel seyir geninin zmnde gzlemi
alnm gk cisminin corafik mevkisinin (GP) saptanmasnn gerekmesi ve bunun saatte 900 mil hareket
ederek yer deitiren bir zellikte bulunmasdr. Bir baka deyile, zaman konusunda yaplan 4 saniyelik
bir hata, gksel seyir zm ile saptayacamz mevkiinizin 1 mil hatal bulunmasna sebep olur. Bura-
dan kan sonuta, gerek mevkiinizin en doru ekilde bulunmas iin gzlem annn en doru ekilde
belirlenmesi gereini ortaya kartr. Bunun anlam da, denizde seyreden bir teknede zaman en doru
ekilde belirleyen aygtlar bulunmal ve bunlarn doruluk derecesi her gn kontrol edilmelidir.
1735 ylnda kronometreyi yaparak denizde kullanlmasn ve zaman doru olarak
saptanmasn salayan John Harrison adl bir ngilizdir. Yapt drdnc model kronometre 1764 ylnda
denizde denenmi ve drt aylk bir sre iin 54 saniyelik hata yapt grlmt.
Gnmzde gelitirilen kuartz saatler, zamann en doru biimde saptanmasn
salamaktadr. Bununla birlikte her gn alnan radyo sinyalleri ile gemide bulunan ve gksel seyir
ilemlerinde kullanlan kronometre ve saatlerin ayar yaplmakta ve hatalar saptanmaktadr
1
.
2. ZAMAN LMNDE ANA UNSURLAR:
Dnyann ekseni evresinde dzenli dn sebebiyle gkkresinin de dnya etrafnda ayn
dzenle dnyormu grnmesi zaman kavramnda bir ana unsur bulunmasn salamtr. Bir gk
cisminin ayn meridyenden geip, yer evresinde bir tur yaptktan sonra yine ayn meridyene gelmesine
kadar geen sreye gn (day) denir. Zaman saptanmasnda temel eleman olarak seilen gk cismi ise
gnetir.
Gk cisminin, gzlemcinin bulunduu meridyen zerinden geii iin meridyen geii
(meridian passage) denir. Gnein, gzlemcinin bulunduu alt meridyenden geii ile gnn balamas
daha uygun bulunmutur. Gne, gzlemcinin alt meridyeninden getiinde yeni gn balar ve
gzlemcinin st meridyeninden getiinde ise vakit gnn ortas, 12
h
00
m
dir.
Kepler kanununa gre dnyann yrngesi dairesel olmadndan, uzaydaki hz da her
zaman ayn deildir. Bundan dolay ekliptik zerinde grnen gnein hareketi de dzenli olamaz. Oysa,
zaman kavramnn dzenli olmas iin gk ekvatoru zerinde hareket eden ve gnein bir yl iindeki
hznn ortalamas bir hzla yol alan bir gne kavram gereklidir.
te byle hareket ettii kabul edilen gne'e ortalama gne (mean sun) ve bunun bir
gzlemcinin meridyeninden iki geii arasndaki zamana da ortalama gne gn (mean sun day)
denir.
Gece yars balayarak ertesi gece yarsna kadar sren gnn ilk yars olan 12 h zevalden
nce (ante meridian) ve ikinci yarsndaki 12 h zevalden sonra (past meridian) olarak adlandrlp, A.M.
ve P.M. ksaltlmas ile belirtilen zamana adi gn (civil day) denir. rnein, 05 P.M. denince leden
sonra saat 5 veya 17 h anlalr.
Bir gzlemcinin meridyeninden batya doru llen ortalama saat asna yerel ortalama
zaman (Local mean time) denir ve L.M.T ksaltmas ile tanmlanr.
Gemide vakti saptayan hangi eit ara olursa olsun, gnlk saat ayan almak ok nemlidir. Ayn zamanda zaman gstergesinin gnlk
hata miktar da nem tar. Haftada bir saniyeden az hatas bulunan saat normal saylr. uras unutulmamaldr ki, 4 saniye zaman hatas 1
mil mevki hatasna sebep olur. Saat ayar ksa dalga yayn yapan radyo istasyonlarndan alnd gibi, zel olarak denizcilere saat ayar veren
istasyonlara ait bilgiler. "Admiralty List of Rad:.. Signals, Volume 5" de bulunur. Belirli saatlerde BBC World Service istasyonu da saat ayar
verir. Saat ayarnda saniye ksa, dakika uzun mors kodu ile bildirilir.
417
Yl (year), yerkrenin gne etrafnda bir dnlk sresine gre belirlenmi demitik. Bunun
gn olarak karl 365 1/4 gndr. Adi yl (common year) 365 gn uzunluktadr. Dnyann bir dnn
takvime uyarlamak iin drde blnebilen yllar 366 gndr (1960, 1964 gibi). Bu yllara Artk yl (leap
year) denir.
Ay (month), yer dnnn birbirine eit olmayan nitelere blnm ksmdr. Hafta (week)
ise, yedi gnlk bir zaman srecidir.
3. ST GE VE ALT GE:
Bir gk cisminin gzlemcinin st meridyeninden ve alt meridyeninden geii olayn, Zaman
diyagram kullanarak aklayacaz. Zaman konusu zerindeki aklamalar bir zaman diyagram
zerinde kolayca baarln ek. 25. de gsterilen zaman diyagram, yerkrenin gney kutbundan
grn haliyle ekvatoru gstermektedir. Zaman diyagramlarna gney kutbundan baklmasnn
sebebi, ekvator zerindeki gk cisimlerinin hareketlerinin sola doru yani batya doru gsterilebilmi
olmasdr.






ek. 25. Zaman diyagram.
imdi diyagramnn kuruluunu inceleyelim. Gk cismi doudan batya doru saat yelkovan
aksi ynnde ve ekvator zerinde dner. M-PS gzlemcinin bulunduu meridyen, m-PS ise,
gzlemcinin meridyeninin dnyann teki yarkresinde kalan uzants, baka bir deyile, alt
meridyendir. Eer gzlemcinin konumu 100 E boylamnda ise, alt meridyeni bundan 180 uzakta olup,
80 W dir.
G-PS boylam, Greenwich st meridyenini, g-PS ise, Greenwich alt meridyenini
gstermektedir. Gne taramal olarak gsterilen konumda (m) iken, gzlemcinin st meridyeninde (M)
yeni gn balam olup vakit 00
h
dr. te bu duruma Alt gei (Lower transit) denir.
Gnein m ile g arasnda bulunduu konumu ele alalm. Bu durumda gne gzlemcinin alt
meridyeninden 60 = 04
h
uzaklamtr. u halde gzlemcinin bulunduu noktada (M) vakit gece yarsn
4 saat gemitir. Grnen gne yrngede batya doru hareketine devam ederek, (g) noktasna
gelince, Greenwich st meridyeninde (G) yeni gn balayacaktr.
Gnein hareketine devam ettiini dnerek, gzlemcinin st meridyenine (M) ulatn
grelim. Bu mevkide zaman 12
h
00
m
olup le vaktidir, te gk cisminin gzlemcinin st meridyeninden
getii bu duruma da st gei (Upper transit) denir. Genel olarak gk cisimlerinin alt meridyenden
geileri gzlemcinin ufkunun altnda olutuundan, bu durumdaki gk cisimleri gzlenemezler.
4. GEREK GNE ZAMANI (Apparent solar time):
Gerek gne zaman, gnein gkyznde grnen hareketinde dayanan zamandr.
Gzlemcinin alt meridyeninden geiinde balayan gn. st meridyen geiinde len vaktine kavuur.
Yukarda akladmz dzensiz hareket yznden. Gerek gne zaman kullansz bir sre saylr.
5. ORTALAMA GNE ZAMANI (Mean solar time):
Zaman lmnde dzeni salamak iin gk ekvatorunda ayn hzla harekete eden bir gne
dnlm, bunun gnlk hareketi grnen gne iki farkl olduu halde bir yl iindeki sreci birbirine
418
eitlenmitir. Gk cisimlerinin koordinatlar almanaklarda Ortalama gne zamanna gre
dzenlenmitir.
Herhangi bir anda, Ortalama zaman (Mean time) ile grnen zaman (apparent time)
arasndaki fark almanaklarda Zaman denklemi (equation of time) stununda ve gnlk olarak verilmitir.
6. ZAMAN VE BOYLAM (Time and longitude):
Ortalama gne yerkre etrafnda doudan batya belirli bir hzla dnerken 24 saatlik sre
iinde 360 lik yol alr. l saatlik sre iinde ise 15lik yol alm olur. Bir dakikalk zaman iinde de, bir
saatlik yolun 1/60 kadarn veya 15 yay dakikas mesafeyi geer.
Zaman ve boylam arasndaki bu iliki, iki ayr konum arasnda boylam farknn (dlong) zaman
farkna eit olmasna sebep olur.
Bunu ek. 25. deki diyagramdan izleyebiliriz. Gzlemci 100 E konumunda olduundan,
Greenvvich boylam ile arasndaki boylam fark (dlong) 100 dir. u halde 100 = 6
h
40
m
olduundan, (M)
konumunda vakit, Greenwich'ten daima 6
h
40
m
daha farkldr.
Verilen bir yay derecesini zamana evirmek iin Almanakta bulunan Derecenin zamana
evrilmesi (Conversion of arc to time) izelgeleri kullanlr.
7. GREENWICH ORTALAMA ZAMANI (Greenvvich mean time (GMT):
Grini ortalama zaman, Grini meridyenine (000 boylam) gre llen ortalama gne
zamandr. Grini'te gn, gnein grini alt kolundan (ek. 25.) (g) geiinde balar. Almanaklarda gk
cisimlerinin koordinat verileri, grini zamanna gre dzenlenmitir. Gk cisminin corafik konumunu
(GP) belirlemekte boylam lsnn balang noktas da grini meridyenidir.
Gzlemcinin, ykseklik (Alt.) lm yapt andaki zaman saptamasnn sebebi, bu zaman
yay mesafesine dntrerek, gk cisminin bulunduu boylamn grini boylamndan ne kadar uzakta
olduunu bulmak istemesidir.
8. YEREL ORTALAMA ZAMAN (Local mean time) (LMT):
Grini ortalama zamann, buradan binlerce mil uzaktaki bir gzlemcinin kullanmaya
kalkmas ortaya sakncalar kartr. rnein, grini'te zaman 12
h
00
m
iken len vaktidir. Oysa, grnen
gnein artk batmaya balad douda bir yerde saatin 12
h
00
m
olmas gnlk yaantda uygulama
zorluklar kartr.
Yaanan yerdeki grnen gne ile uyum salayacak bir zaman kavramn bulmak iin Yerel
Ortalama zaman uygulanmaktadr. Yerel ortalama zaman, gzlemcinin bulunduu meridyen esas olmak
zere ortalama gnein buradan geileri ile ayarlanmaktadr. rnein, ek. 25. de gsterilen (M)
noktas iin ortalama zaman, gnein (m) noktasndan geii ile balayan gn srecinde aklanr.
Gne (M) boylamndan getiinde ise zaman, gndz 12
h
00
m
dir.
Baz ilerin yrtlmesinde Yerel Ortalama zaman da karklklar kartabilir. Bir konvoyun
birinci gemisi ile sonuncu gemisi arasnda zaman farknn kmasna sebep olur. Oysaki, birbiri ile
baml olaylarn yaand uygunluktaki mesafelerde ayn zaman kullanmak daha yararl olacaktr.
9. BLGESEL ZAMAN (Zone time) (ZT):
Gnein 15 lik bir boylam mesafesini geerken izlenen zaman sreci, bu blge iinde
aynen boylam mesafesini gnlk yaamda byk bir kusur kartmamaktadr. Ortalama gne, bu
blgenin doudaki meridyenine girince, kullanlan zaman, gnein 15 lik bir kua geiine kadar tm
blge iin ayn kalmaktadr. te bu zaman kavramna da Blgesel zaman denir.
10. BLGE ARETLER (Zone description) (ZD):
ek. 26. da gsterilen balang blgesi, merkez meridyeni grini olmak zere, bunu 7 30'
dousunda ve 7 30' batsnda olmak zere evrelenen blgede sfr saat uygulanmaktadr. Bu blgenin
dousunda kalan blgeler eksi saat batsnda kalan blgeler art saat blgesi olarak isim almaktadr.
Bunu bir rnekle aklayalm. Grini blgesinde zaman len 12
h
00
m
olduu anda, douda, -1 blgesinde
kalan herhangi bir yerde zaman, grini blgesinden l saat daha ilerdedir ki, saat 13
h
00
m
olmutur. Bunun
tersi durum da +1 saat blgesinde olur. Burada da saat grini'ten 1 saat daha geridedir ki, zaman l I
h
00
m

419
dir. Doudaki blgenin (-) iaret almasnn nedeni, buradaki zaman grin zamanna evirmek iin,
yaanan saatten blge iareti kadar zamann kartlmas gereidir. rnein, -7 saat blgesinde zaman
21
h
30
m
iken, grin'te zaman; 21
h
30
m
-7
h
= 14
h
30
m
dir.








ek. 26. Yeryznde zaman blgelerinin ayrlmasnda uygulanan yntem ve zaman blgelerinin balangc grlmektedir.

imdi ek. 25. de gsterilen gzlemcinin (M) bulunduunu mevkiin Zaman :s_r;-tinin (ZD) ne
olduunu ve burada zaman; 21 Mart, saat 04h00m iken grinite tarihin ve zamann ne olduunu bulalm.
a. Gzlemcinin konumu 100E olduundan bunu nce 15 ye blelim. 100/15~ 6 says
bulunur ve geriye 10 artar. Blm sonucu kalan deer 730' dan daha bykse, blmden bulunan
sayya l daha eklenir. u halde (M) noktas iin blge iareti 7 dir.
b.Grini'te zaman bulmak iin, (M) noktasnn zamanndan 7 saati kartmamz gerekecektir.
04
h
OO
m
zamanndan 7 saati karttmzda gn bir gn geri gidecektir. Dolaysyla, (M) noktasnda 21
Mart ve saat 04
h
iken (G) noktasnda tarih 20 mart ve saat 21
h
00
m
dr.
11. BLGESEL ZAMAN LE YEREL ORTALAMA ZAMAN LKS:
Bir konumdaki Blgesel zaman ile Yerel ortalama zaman (LMT) farkldr. Bunun sebebi,
blgesel zaman, blgenin merkez meridyenine ait bir ortalama zaman oluu ve-bunun yan bandaki bir
noktann ortalama zammn farkl bulunuudur.
Bu konuyu ek. 25. deki (M) konumunu kullanarak" aklayalm. Bilindii gibi (M) konumunda
boylam 100 E ve Blge iareti 7 dir. u halde bu noktann bulunduu blgenin merkez meridyeni
10730' E dir. Grld gibi. (M) noktasnn bulunduu-boylam ile blgenin merkez boylam arasnda
730' veya 30 m zaman fark vardr. Eer, (M) noktasnda blge zaman (ZT) 09h ise, buradaki gzlemci
iin yerel ortalama zaman (LMT), blge zamannda 30 m daha geridir ki, zaman 08
h
30
m
dir. Baka bir yol-
dan aklarsak, gne blgenin merkez meridyeninden geerken tm blgede zaman 12
h
00
m
olur fakat
(M) noktasnda yerel ortalama zaman (LMT) 11
h
30
m
dir.
12. ZAMAN DEM VE TARH HATTI:
Seyir halinde bulunan, batya veya douya giden bir gemi gnlk yaantsn zaman sreci ile
uyuturabilmek iin, her zaman blgesine girite saatlerini deitirecektir. rnein gemi Atlantik
okyanusunda batya doru seyrediyor ve + 3 blgesinden + 4 blgesine giriyorsa, gemideki tm saatler 1
saat geriye alnr. Bunun tersi durumda, gemi douya seyrediyorsa tm saatler l saat ileriye alnr.
Devaml olarak batya seyreden bir gemi saat ayar yapmaz ve blge iaretlerini
uygulamazsa, dnyay tam bir dnnde 24 saat kaybetmi grnr. Bunun gibi ayn ilem douya
doru gidilerek yaplrsa, gemi 24 saat yani 1 gn kazanm grnr.
Yukarda aklanan tarih saysnda beliren sakncay nlemek iin, uluslararas tarih hattn
(date line) geilince gemideki tarih bir gn deitirilir. Tarih hatt 180 meridyenini izleyen ve baz takm
adalar iin ynn deitiren, bunlar belirli bir yerde toplayan bir izgidir. Bu hattn geilmesinde, eer
batya seyrediliyorsa tarih l gn sonraya geer. Eer douya seyrediliyorsa, gn bir gn ncesine geer.
13. ZAMAN AYGITLARINDA HATALAR:
Gemide bulunan zaman lerler (saat, kronometre vb.), kusursuz olarak zaman belirtiyorsa,
gzlem annn saptanmasnda, burada okunan saylar yazmaktan baka bir ilem yaplmaz. Oysa,
420
zaman belirlemekte kullanlan aygtlar belirli oranlarda hata yaparak, gzlem annn saptanmasnda
yanlla sebep olabilirler.
Eer bir zaman aygtma hatas (error) ileri (fast) ise
1
gerek zaman bulmak iin okunan
zamandan, aygtn hata miktar kartlr. Eer hata geri (Slow) ise, hata miktar, aygttan okunan zamana
ilave edilir.
Bir zaman aygtnn hatas (error), herhangi bir anda gsterdii zaman ile gerek zaman
arasndaki farktr. Aygtn hata oran ise (rate), belirli bir zaman iinde hata miktarnn oalma saysdr.
Gnlk saat ayar alnmad bir durumda aygtn hata oran bilinirse, o gnk saat hatas saptanabilir.
rnek:
Bir gemide 17 mays gn, Long. 11 E konumunda seyredilirken. Kronometre ile
05
h
39
m
41
s
'de gzlem yaplmtr. Kronometrenin 4 gn nce saptanan hatas 14s ileri (fast) olup, gnlk
hata oran 0.5 s dir.
Grini'te tarihi ve zaman bulunuz? zm:
a. nce blge iaretini (ZD) bulalm. 1/15 = 7+ 10 bulunur. Artan miktar 730'dan byk
olduundan, blge iareti - 8 dir.
b. Bundan sonra kronometre hata oranndan 17 mays gn olmas gereken hata miktarn
bulalm. 4 gn iinde kronometre hatasnn 4x0.5 = 2s daha oalmas gerekir ki, gzlem anndaki hata
16s ileri olur.
c. Son olarak da grini'te tarih ve zaman bulalm.
Kronometre ile blge zaman.......... 05
h
39
m
41
s
tarih 17 Mays
Kronometre hatas (ileri)................ 16
S

Gerek zaman.................................. 05
h
39
m
25
s

Blge iareti (-8)............................. 8 .
Grini'te zaman ve tarih................... 21
h
39
m
25
s
tarih 16 Mays
Not: Yukardaki rnekte, gemide zamann alnd kronometrenin blgesel olarak ayarland
dnlmtr.

Fast: Zaman aygtnn gsterdii vakit, gerek vakitten daha ileridedir. Slow: Zaman aygtnn gsterdii vakit, gerek
vakitten daha geridedir.

ALTINCI BLM
SEXTANT VE YKSEKLK LMLER
1. SEXTANT:
Sextant, herhangi iki madde arasndaki ay veya gk cisimlerinin grnen ufuktan olan
yksekliklerini lmekte kullanlan bir alettir. Yksekliin okunduu asal blnm yay, bir dairenin
altda biri olduundan, alete altda bir anlamnda olmak zere sekstant denmitir.
Denizcilerin seyir srasnda konumlarn saptamak iin gk cisimlerinin yksekliklerini (alt) bulmalar
gerektiini belirtmitik. Denizciliin yelken devrinde hi olmazsa enlemin geree yakn biimde
bulunduu ve bylece binlerce millik seyirlerin yapld bilinmektedir. Ykseklik lm konusunda
bilinen ilk alet Usturlap (Astrolabe) adn alr. Bu aletin bundan yaklak 2000 yl nce kullanld
sanlmaktadr. Kolomb'un seyirleri srasnda Usturlap ile enlem tayin ettii bilinmektedir. Bu alet iice
geirilmi iki taksimatl ember ile merkezlerinde bulunan bir gstergeden meydana gelmitir. ek. 27.
(a). Dtaki ember kadran" daha sk olarak blmlendirilmitir. Gk cisminin ykseklii llrken aletin
tepesinde bulunan kancadan tutularak dey durmas salanr ve merkeze bal ve iki ucunda byk ve
kk delikler bulunan kol gk cismi parlaksa kk delikten, bir bulut arkasnda ise byk delikten
baklarak, iteki kadrandan a, dtaki kadrandan dakikas okunarak ykseklik saptanrd.
Bkz.: A History of the practice of navigation. S h f. 72-74.
421






ek. 27. Ykseklik lmlerinde kullanlan ilk aletler: (a) Usturlap (Astrolabe), (b) apraz ta'dan gelitirilmi Davit's
quadrant.

Yine Usturlap'n ortaya k zamanlarna rastlad sanlan, ykseklik lmlerinde
kullanlan baka bir alet de, apraz ta (Cross staff)dr. 16. yzyln ortalarnda denizciler arasnda
kullanld bilinmektedir. Yapl daha basit ve kullan yntemi de olduka pratiktir. ek. 27. (b) de
grld gibi ince bir ta zerinde apraz balanm ve ileri geri hareket edebilen ikinci bir kk
tadan oluur. tann uzun olan gk cismine doru tutularak, apraz tann ucu ile gz ve gk cismi
ayn doru zerinde olacak ekilde kaydrlr. apraz tann durduu yerden alnan ykseklik okunur.
Sextant'dan nce, ykseklik lmlerinde kullanlan alet olarak Davis Quadrant ve Hadley's
Quadrant gibi, sextant benzeri kaba aletleri gryoruz. 18 inci yzyln ortalarnda ise, bunlarn olduka
gelitirilmi biimlerinden ortaya sextant kmaktadr. Bunun gelitirilmesinde Kaptan James Cook'un
byk hizmetleri olmutur.
Gnmzde kullanlan sextant; (a) Veniyerli, (b) mikrometreli olmak zere iki ksma ayrlr.
Aralarnda byk bir fark yoktur. Mikrometreli sextant daha kolay okunur.
2. SEXTANT'IN KISIMLARI:
Sextant aada aklanan ve ek. 28. de gsterilen ksmlardan meydana gelir.
a.Madensel ereve. Tm ksmlar bunun zerinde yerletirilmitir.
b.Yay (limb) ek. 28.5. Derecelere blnm ksm olup alar buradan okunur.
c.Uzade kolu (index arn). ek. 28.6. Yayn yaklak merkezinde hareket eden ve gk
cisminin hayalini ufka indiren bir koldur.
d.Byk ayna (index mirror). ek. 28.1. Yayn merkez zerinde yerletirilmi
ayarlanabilen bir ereve iindedir.








ek. 28. Bir deniz sextant aleti ve ksmlar.
e. Kk ayna (horizon glass). ek. 28.2. Sextant dzlemine dik, bir ereve iine
yerletirilmi yans srl, yars srsz bir aynadr.
f. Teleskop, ek. 28.3. Kk aynaya doru uzatlmtr ve gk cisminin hayalinin dz bir hat
iinde ve kuvvetli olarak alnmasna yarar.
422
Yukardaki ksmlardan baka, gk cismi parlak iin yksekliinin alnmasnda kullanlan
renkli camlar (shades) bulunur. Bunlar az saydamdan ok saydama doru sralanmlardr.
3.SEXTANT ALETNN OPTK PRENSB:
Sextant, iki dzlem aynadan yansyan nlarn ilk ve son ynleri arasndaki ann, bu
aynalar arasndaki ann iki kat olmas prensibine dayanr. Bu aynalardan biri kk, dieri byk
aynadr.
Gk cisminden gelen nn ilk ve son ynleri arasndaki ac. aynalar arasndaki ann iki
katdr. Bu bakmdan, yay zerindeki bir derecelik blm, gerekte iki derecelik aya karlk demektir.
te, llen alan iki kat yapmaktan kurtulmak iin, sextant yaylarnn btn blmleri yarm derece
yerine bir derece olarak iaretlenmitir.
4. SEXTANT AISININ OKUNMASI:
Gzlemciler okluk balangta aldklar sextant yksekliini okurken hata yaparlar. ek.
29.da gsterilen Sextant yksekliinin nasl okunacan grelim. Sextant yay zerinde aa! blmler
vardr ve kenar sivri dilerle kesilmitir. Mikrometrik dner bir dmeye bal bir pim bu diler arasnda
hareket eder. Sextant, sfrlanarak - hareketli uzade kolunun zerinde ok, yaydaki 0 nin hizasna
getirilerek - gk cismine baklr. Inlar kuvvetli ise. renkli camlar indirilerek gz korunmu olunur. Ayna
zerindeki gk cismi ile srsz ksmdaki gk cisminin kendisi yan yana grlr. Uzade kolu mandalna
parmakla baslarak gk cismi ufuk zerine indirilir. Ufuk bir teet olmas salanarak, bu anda stopva' a
(stop-watch) baslr. Bu yoksa, "buuk-bir-buuk-iki" eklinde saylarak kronometre yazlr.














ek. 29. Sextant ile 61 24.6' nn okunmas.
Uzade kolu zerindeki ok'un gsterdii yerden derece alnr ki, bu 61 dir. Bundan sonra
mikrometrik lm dmesinden dakika ve ondal okunur. ek. 29. da bu say 24.6'dr. Buradaki
gsterge izgisinden dakika ve yanndaki izgilerden, birleik olduu blmden, ondalk okunur.
Sextanl ile gk cisminin hayali ufuk izgisine indirildiinde, tam teet olmasnn
salanmas iin, sextant uzatlan kol ile hafife salnr. Ufuk zerinde bir yay izerek hareket eden
gk cisminin hayali bir noktada teet olunca ykseklik alnm demektir.
5. SEXTANT ALETNN HATALARI:
Her mekanik alette olabilecei gibi sextant aletinde de eitli hatalar yznden yaplan
lm sonucunda yanl bir netice elde edilebilir. Bunu nlemek iin, ya sextant aletinin hatas
giderilir veya bu hata miktar bulunarak, alnan ykseklik ile karlatrlr.
Sextant'n hatalar balca ikiye ayrlr, (a) Dzeltilir hatalar, (b) Dzeltilmez hatalar.
Dzeltilmeyen halalar, hata miktarnn devaml olarak alnan ykseklik ile karlatrlmas ile
giderilir. Dzeltilebilen hatalar drt eittir.

423






ek. 30. Sextant aletinin dzeltilebilen hatalar: (A) Dikey hatas, (B) Yan halas. (C) Uzade hatas.
aa. Dikey hatas (Error of perpendicularity):
Byk ayna alet dzlemine dik olmaldr. Olmazsa, yansyan nlar alet yzeyine
paralel bir dzlemde bulunmayacandan alar yanl llr. Bunu kontrol iin, yay kar tarafa gelmek
iin aleti yatay olarak tutunuz. Uzade kolunu yayn ortasna getiriniz. ek. 30. (A). Byk ayna iinde
yayn hayali, dtan grnts ile ayn dzeyde olmaldr (b). Deilse, (a), sextant aletinin dikey hatas
vardr.
Dikey hatasn gidermek iin, byk aynann arkasnda bulunan vida vira veya laka
yaplmaldr.
bb. Yan hatas (Side error):
Kk ayna alet dzlemine dik olmaldr. Dik olmazsa, lmler yanl yaplr. Bunu kontrol
iin ters teleskopu taknz. Aleti dik tutarak iyi grlebilen bir maddeye rnein uzakta bulunan bir gemiye
baknz. ek. 30. (B). Maddenin kendisi ile grnts ayn dzlem zerinde olmaldr, (b) Eer bunlar
farkl dzlemde ise (a) alette yan hatas vardr. Kk aynann arkasnda bulunan vidalarn vira veya
lakas ile giderilir.
cc. Uzade hatas (Index error):
Uzade sfrda iken, byk ayna ile kk ayna birbirine paralel olmaldr. Paralel deilse, sfr
ile paralel olana kadar uzadenin ilerledii miktar kadar alnan ykseklik hatal llm olur.
Uzade hatas ekilde bulunur.
1. Ufka bakarak: Uzadeyi sfrladktan sonra ufka baknz. Eer ufuk izisi ile grnts
akyorsa, hata yoktur. akmyorsa, akana kadar uzadeyi hareket ettiriniz. aktnda yay
zerindeki lm okuyunuz. Okunan deer art yay zerinde
1
ise, uzade hatas (I.E) (+) iaretini, eksi
yay zerinde ise (-) iaretini alr. Bylece, alnan bir gk cisminin yksekliinden hata miktar kartlr
veya toplanr.
2. Bir yldzn gzlemiyle: Uzade kolu sfrlandktan sonra ek. 30. J(C) de gsterildii gibi,
bir yldza baklr. Yldz ile grnts akyorsa, uzade hatas yoktur. Burada grlen ekillerin
aklamasn yapalm, (a) daki grntde, yan hatas var fakat uzade hatas yoktur, (b) grntsnde yan
hatas yok fakat uzade hatas vardr, (a) ve (d) hem yan hatas hem de uzade hatas mevcuttur.
3. Gne apnn gzlemiyle: Gnein art yay ve eksi yay zerinde ap okunursa, iki
miktarn farknn yars uzade hatas olur.
Bunu bir rnek ile aklayalm.
Uzadeyi yaklak sfra getiriniz. Gnee baknz. Gnein iki grnts birbirine teet
oluncaya kadar ayar vidasn eviriniz. Sonra yay zerinde okuduunu?, miktar yaznz. Bundan sonra
grntlerin yerlerini deitirerek bir kez daha teet olmalarn salaynz. Bundan sonra okuduunuz
424
miktar yaznz. Bu iki miktarn farknn yars uzade hatas olur. iareti vermek iin, llen miktarlardan
byk olanna baklr.
Art yay zerinde okunan miktar (+) : 33'40"
Eksi yay zerinde okunan miktar (-) : 30 20
Aradaki fark : 3'20"
Uzade hatas (E) : 1'40" + (Byn iareti)
Yaplan ilemi kontrol etmek iin; her iki yay zerinde okunan miktarlarn toplam, gnein iki
apnn asai rnesafesidir. Bunlar toplarsak 64' buluruz. Drde blersek 16' bulunur. Gzlemi yaptnz
gn Almanakta gnein verilen yarap bu say ile ayn olmaldr. Deilse, gzlem hatal yaplmtr.
dd. Paralelsizlik hatas (Collimation):
Teleskop yerine takld zaman ekseni, alet yzeyine paralel olmaldr. Olmazsa nlardaki
krlma yznden alar yanl llr.


Art yay: Yay sfrnn sa tarafnda bulunan ve 5 derecelik bir blm tutan ilave taksimattr. Art yay zerindeki alar geriye doru olduundan,
okunmasnn da geriye doru yaplmas gerekir.

YEDNC BLM
DENZ ALMANAI VE KULLANILMASI
1. DENZ ALMANAI:
Bundan nceki blmlerde, Gksel seyir. Koordinatlar ve Zaman kavramlar zerinde bilgi
verilmiti. Kresel seyir geninin zm iin. gk cisminin koordinatlarnn belirlenmesi gerekir. Gk
cisminin corafik mevkisi srekli deitiinden, zaman bilgisi ile kullanlacak baz koordinat verileri
gerekir.
Gk cisminin corafik mevkilerinin zamana bal hareketleri almanaklarda derlenmitir.
Trkiye'de Notik Almanak (Nautical Almanac) ad ile yllk olarak yaynlanmaktadr.
2. DENZ ALMANAININ KAPSAMI:
Almanaklar, gk cisimlerinin koordinat bilgileri ile hazrland gibi, kresel seyir geninin
zmnde yararl olacak tablolarla derlenmitir. Almanan hemen tm sayfalar Grini saat as (GHA)
ve gk cisminin eiimi (DEC) bilgileri ile derlenmitir. Bu bilgiler Gne ve Ay iin Grini meridyeninden
asal uzaklk olarak gezegen ve yldzlar iin de Aries'ten asal uzaklk olarak verilmitir.
Gne, planet ve yldzlar iin almanan giriinde ykseklik dzeltim cetvelleri
konulmutur. Ay iin almanan sonunda ykseklik dzeltim cetvelleri ayrca verilmitir. Yine almanan
arka blmnde, kutup yldzndan (polaris) alnacak ykseklik ile enlem bulunmasnda kullanlacak
dzeltim cetvelleri bulunmaktadr.
Gnein, Ay'n dou ve bat zamanlan ile alacakaranlk sreleri son sayfalarda ayrca
verilmektedir.
imdi almanakta bulunan bu cetveller ile nasl kullanldklarn grelim.
3. GNLK SAYFALAR, SOL KOLON:
Almanan gnlk sayfasnn sol kolunu; gezegenler ve yldzlar iin GHA ve Dec
bulunmasnda kullanlan bilgilere ayrmtr. Navigasyon blm eklerinde Almanaktan alnm bir
blm grlmektedir. 14 Haziran 1971 tarihine ait gnlk sayfada, birinci kolon GMT olarak zamana
ayrlmtr. kinci kolonda yldzlar iin Aries noktasnn grini meridyeninden uzakl verilmitir.
425
Bundan sonra srasyla Vens, Mars, Jpiter ve Satrn gezegenleri iin GHA ve Dec verilmitir. Son
kolonda ise, yldzlarn aries noktasndan uzaklklar (SHA) ve ayr ayr Dec deerleri verilmitir.
Gk cisimlerinin gzlem saatine ait asal deerler gnlk sayfadan alnd halde, dakika iin
aldklar asal yol, Artmalar ve Dzeltmeler blmlerinden hesaplanr.
4. GNLK SAYFALAR, SA KOLON:
Almanan gnlk sayfasnn sa kolonu gne ve ay iin koordinat bilgileri ile dou, bat
vakitleri, alacakaranlk zamanlan gibi bilgilere ayrlmtr. Gne kolonun altnda gnlk yarap, yan
kolonda Ay'n yarap ve srasyla, zaman denklemi, meridyen geii ve Ay'n gnlk grn
verilmitir.
5. DERECENN ZAMANA EVRLMES:
Notik almanan sonundaki san sayfalardan birincisi, yay derecesi olarak bilinen kymetleri
zamana evirmekte kullanlr. Bu cetvelin ismi Derecenin zamana evrilmesi (Conversion of arc to time)
dir. ek. 31. Bu cetvelin kullanlmasn bir rnekle aklayalm.
300 - 359 0' 00 0'25 0'50 0 75
h m m s m s m s m s
300 20 00 0 0 00 0 01 0 02 0 03
301 20 04 1 0 04 0 05 0 06 0 07
302 20 08 2 0 08 0 09 0 10 0 11
303 20 12 3 0 12 0 13 0 14 0 15
304 20 16 4 0 16 0 17 0 18 0 19
ek. 31. Derecenin zamana evrilmesi izelgesinden bir blm.

rnek: 30204'30" yay derecesini zamana eviriniz.
ek. 31. de bir blm verilen cetvele 302 ile girersek, yandaki stundan karln 20
h
08
m

buluruz. Dakika kolundan 04' nn karl 0
m
16
s
dir. Yay derecesinin saniye ksm 0.50 dakikaya karlk
olduundan, yukardan 0.50' ile girilerek yandan 4' hizasndan O
m
18
s
bulunur. Buraya kadar
bulduklarmz toplarsak;
30204'30" = 20
h
08
m
18
s
elde ederiz.
6. ARTMALAR VE DZELTMELER:
Almanan sonuna, sar renkli sayfalar halinde dakika ve saniye iin gk cisminin ald
asal yolun cetvelleri eklenmitir. Bu cetveller her dakika iin ayrca ve saniye iin de yukardan aaya
blml olarak dzenlenmitir. Gk cisimlerine ayrlan birinci kolonda Gne ve gezegenlerin, bundan
sonrakilerde srasyla Aries noktasnn ve Ay'n aldklar yol belirtilmitir. Burada bitiik kolonlarda
bulunan (d) ve (v) dzeltimleri de ayrca kullanlr.
Her gn 15 nin zerine kan saatteki hareketlerin ortalama deerleri, gnlk sayfalarda (v)
iareti ile verilmitir, (v) dzeltimi, deimez deerlerle gerek deimeler arasndaki farktan oluur ve
Vens gezegeninde ters iaretli olabilmesine karn, daima eklenmek suretiyle uygulanr.
Gne ve yldzlarda her deiim, Artmalar ve Dzeltmeler izelgesinde gsterilenden baka
bir (v) dzeltimine gerek gstermeyecek kadar kktr. Ay ve gezenler iin (v) iareti ile ana dzeltim
fazlalnn bulunduu izelgeye girilerek bulunan kymet bulunan dzeltime eklenir.
Gnlk sayfalarda Dec (meyil) nn saatteki deiimi iaretsiz olarak (d) Harfi yannda
gsterilmitir. Buradaki deer, gne ve gezegenler iin gnlk ortalama fark, Ay iin de her saat oluan
gerek fark gsterir. Dzeltmeler, sar sayfalardan aynen (v) gibi alnr. Bu dzeltimler Dev nn art veya
eksiliine gre uygulanr.
7. GNEN GHA VE DEC' nn BULUNMASI:
Gnein gzlem anna ait tarih ve GMT ile almanaa girilir. Gnlk sayfalardan GMT
karsndaki deerler yazlr ve dakika iin san sayfalar blm alr. Gnein 'GHA hesabnda (v)
dzeltimi yoktur.
426
rnek:
21 Nisan 1980 tarihinde GMT 10
h
05
m
32
s
de gneten gzlem yaplyor. GHA ve Dec de-
erlerini bulunuz?
GMT 10
h
iin.............. 330 20.0' GHA N 11 58.7' Dec. d.08 +
05
m
32
s
iin................ 1 23.0 + 0.1 + (d) dzeltimi
GHA Gne 331 43' Dec Gne 11 58.5' N
a.Gnlk sayfalardan 21 Nisan alarak GMT l O*
1
iin Gne kolonundan GHA ve Dec
deerleri alnr. Eer sonraki saat iin Dec oalyorsa (d) nin iareti (+) dr.
b.San sayfalar blmnde Artmalar ve Dzeltmeler alr. 5m32s hanesinden GHA iin
oalma miktar bulunur. Saat iin bulunan deer ile toplanr.
c.(d) dzeltimi iin ayn sayfadan 0.8 saysnn kars aranr. 0.1 bulunur. Saat iin bulunan
Dec deeri ile toplanr.
8. YEREL SAAT AISININ (LHA) BULUNMASI:
Bir gk cisminin GP koordinatlarndan boylam karln verecek olan GHA deerinin
aratrlmas gerekte, gk cismi ile gzlemci arasnda gzlem annda oluan mesafeyi bulmaktr.
Bylece gk cismi ile gzlemci arasnda oluan kresel seyir geninin bir as olan HA (saat as)
bulunmu olacaktr.
Almanaktan bulunan gk cismine ait GHA deeri, Grini meridyeninden batya doru
llen, gk cisminin bulunduu meridyenin asal uzakldr. Seyir geninin kuruluunda ise, en
yakn yol, en kk a prensibi geerli olduundan; GHA deeri ile HA bulunurken, gzlemcinin
bulunduu boylamn iaretine gre ilem yaplr. Neticede, bazen Saat As (HA), gzlemciden gk
cisminin GP meridyenine doru, douya doru llen bir a olabilir. Bunu yukardaki rnek ile
aklayalm.








ek. 32. Gk cisimlerinin GP konumu ile Gzlemci arasndaki LHA ve HA' nn bulunmas.
Yukardaki-gzlemi yapan gzlemcinin konumu (M) Long 1530' E olsun. Bunu ek. 32.
den izlersek; (G) Grini meridyeni olduuna gre, gzlemcinin meridyeni (M) 1530' Grini'ten dou
taraftadr. Oysa, gk cisminin GP meridyeni, yukarda GHA olarak bulduumuza gre, Grini'ten
33143' bat taraftadr. Gerekli olan yerel saat as (LHA) ise, gzlemcinin meridyeni ile GP' nin
meridyeni arasndaki a olduuna gre;
LHA = GHA + Dou boylam = 331 43' + 1530' = 347 13'
bulunur. Burada dikkat edilecek zellik, LHA, gzlemcinin meridyeni ile gk cisminin GP meridyeni
arasnda batya doru llen asal mesafe olduudur.
Kresel seyir genin nemli bir as olan Saat as (HA) ise, gzlemcinin, meridyeni ile GP'
nin meridyeni arasnda llen en kk a olduundan, yukardaki rnekteki HA as (M) den douya
doru (GP) ye llen a olacaktr. Dolaysyla;
HA = 360 = 347 13' = 1247' bulunur.
Bir gk cisminin GHA deeri ile gzlemcinin meridyenini kullanarak Yerel Saat asn (LHA)
bulmak iin aadaki forml kullanlr.
427
- bat (W)
LHA = GHA boylam
+ doru (E)
9. AY'n GHA ve DEC'nn BULUNMASI:
Gnlk sayfadan GMT ile girilerek GHA, (v), Dec ve (d) deerleri alnr. Dakika ve saniye fark
iin sar sayfalara geilir. Bunu bir rnek ile aklayalm.
rnek:
21 Nisan 1980 gn GMT 07h03ml2s de ay'n ykseklii llmtr. GHA ve Dec deer-
lerini bulunuz.


GMT 07h iin............. 201 34.2' GHA (v) 10.0 N 18 46.8' Dec. (d) 2.7' -
03ml2siin................ 045.8 +
(v) dzeltimi............... 0.8 +
(d) dzeltimi............... 0.2-
GHA Ay...................... 202 20.8'Dec Ay N. 18 46.6'
1. Almanan gnlk sayfalarndan 21 Nisan alr. GMT 07
h
hizasndan GHA, v,
Dec ve d deerleri alnr. Sonraki saat iin Dec kldnde (d) nin iareti (-)dir.
2. Sar sayfalardan 0.3
m
bulunur. Yandan 12
S
ile girilerek GHA' ya eklenecek deer bulunur.
Bundan sonra (v) deerinin karsnda -10.0'nun hizasnda 0.8 vardr - bulunan deer ile
hepsi toplanarak GHA elde edilir.
3. 03
m
kolonundan (d) karl olan deer aranr. 2.7 karsnda 0.2 bulunur. aret eksi
olduundan gnlk sayfadan alnan Dec miktarndan kartlr.
10.GEZEGENLERN GHA VE DEC'nn BULUNMASI:
Gezegenlerin GHA ve Dec'larn hesaplanmasnda Ay'da tutulan yoldan yaplr. Yalnz
Vens gezegeninin GHA ileminde (v) deeri (-) olmaktadr.
Bu gezegen dnda tm gezegenlerin (v) deeri (+) iaretlidir. Bylece, GHA hesabnda
bulunan (v) karl deer iaretine gre ileme tutulur.
11.YILDIZLARIN GHA VE DEC'larn BULUNMASI:
Gksel seyir ilemlerinde kullanlan 57 sekin yldzn ksa aralklarla deerlerini izelgeye
koymak byk yer kapladndan, bu yldzlara ait GHA hesaplanmas iin baka bir yntem
kullanlmtr. Yldzlarn gerek hareketleri dnya'nn dnme hzna yakn olduundan, bu gk cisimleri
iin Aries (hamel) noktasnn Grini meridyeninden olan saat acsn izelgeye koymakla yetinilmistir.
Yldzlarn her birinin ayr ayr aries noktasndan uzaklklar da ayrca gnlk olarak gnlk sayfalarda
deerlendiinden, biraz farkl bir ilemle bunlara ait GHA bulunmaktadr. Yine her yldzn Dec
deerleri er gnlk olmak zere gnlk sayfalarda ayr ayr verilmitir. imdi ek. 33. den yldzlara
ait yeni terimleri inceleyelim.






ek. 33. Bir yldzn gkkresindeki koordinat terimleri.
428
Yukardaki ekilde, (O) noktas gzlemcinin konumu, (Z) baucu (zenith), (P) Gk kutbu ve
MsPZMn meridyen dzlemi olsun. (S) ile gsterilen yldzn ok ynnde gk kutbu evresinde hareket
ettiini varsayalm.
EDQ byk dairesi, OP dorusuna dik bir dzlemle olup Gk ekvatorudur.
PSD, gk ekvatorunu (D) noktasnda kesen, gk kresinin byk dairesidir. Bu byk daire
(O) noktasndan geecektir. Burada oluan POD as da bir dik adr.
Burada ortaya kan sonu udur; eer biz gk ekvatoru zerindeki (D) noktasnn yerini ve
dolaysyla POS as ile bunun tamamlaycs olan DOS asn bilirsek, (S) yldznn gk kredeki
yerine belirleyebiliriz.
(D) noktasnn gk ekvatoru zerindeki yerini bulmak iin, yine gk ekvatoru zerinde yerini
bildiimiz sabit bir noktaya olan uzakln bilmek gerekir. te bu sabit nokta Aries noktas olarak tannr.
Aries iareti ek. 33. de gsterildii gibi, bir ift boynuz biimindedir. nk, gne aries noktasna
girince ilkbaharn balangc kabul edilen ko burcu (zodiac) balam olur.
Eer Aries ile (D) arasndaki asal mesafeyi, yani O noktasndaki karlk ay bilirsek ve
bunun lmnn yaplaca yn de belirliyse, (D) nin konumu kolayca yaplabilir.
Aries noktasnn Grini meridyeninden uzakl GMT olarak gnlk sayfalarda belirtilmitir.
Yerkre zerinde boylamlarn balangc olarak kabul edilen Grini boylamna benzetilir. Gkkresinde,
yldzlarn balang meridyeni olarak Aries meridyeni seilmitir. Aries noktas ile bir yldzn meridyeni
arasndaki ekvator yay, veya kutupta oluan aya Gk cisminin Dik kn (Right ascension) denir ve RA
ksaltmas ile gsterilir. Ariesden gk cisminin meridyenine doru, douya doru llr. ek. 33. de (S)
yldznn dik km (RA), Aries noktasndan (D) noktasna kadar olan asal mesafedir.
DS Yaynn asal mesafesi (S) yldznn Dec. (meyil) deerini verir. PSD byk dairesi de
(S) yldznn Saat dairesi (Hour circle) olur. ASC kk dairesi de yldzn Deklinasyon paralelidir.
(Parallel of declination).
Btn yldz sisteminin kutup ekseni evresinde doudan batya doru dnyor
grnmesi,gksel. seyir ilemlerinde belirli bir sabit nite elde edilmesini salar. Btn yldzlar dairesel
hareketlerini ayn periyot iinde tamamlarlar. Bu srece Yldzl gn (Sideral day) denir ve ortalama
gne gnnden yaklak 4 dakika daha ksadr.
ek. 33. de grld gibi, ayn saat dairesindeki btn yldzlar, rnein PSD zerindekiler,
(ayn dik kna sahip yldzlarda diyebiliriz) gzlemcinin meridyeninden ayn zamanda geecektir. Dik
kn (RA) 180 olan bir yldz, aries noktasndan 12 yldzl saat sonra meridyenden geecektir. Dik
km 15 olan bir yldz da, bundan 1 yldzl saat sonra meridyeni geecektir.
Yine ek. 33. de grlen SPZ as, PSD saat dairesinin meridyen dzlemi ile yapt a olup
(S) yldznn saat as (t) (hour angle) olarak bilinir.
Bir yldzn saat as ve kutup mesafesi bilindii takdirde, bunun gkkresindeki yerine
belirlemek kolaylkla mmkndr.
Yldzl saat as (SHA), Aries meridyeninden gk cisminin meridyenine kadar batya doru
000 den 360 ye ve yay cinsinden llen kutup asdr.
RA = 360 - SHA veya SHA = 24
h
RA
Almanakta GHA aries ve her yldz iin SHA deerleri verilmitir. Bunlardan yararlanarak
yldzlarn GHA deerlerini ve gzlemcinin boylamn alarak LHA ve HA llerini bulabiliriz.
GHA (yldz) = GHA (aries) + SHA (ydz)
rnek:
14 Haziran 1971 gn GMT 02
h
44
m
07
s
'de Long. 4315'W konumunda bulunan bir gzlemci
SRUS yldznn yksekliini lyor. Yldzn GHA ve Dec. Deerleri ile LHA. HA ve RA deerlerini
bulunuz?
GMT 02
h
iin... GHA aries 29143.3'
44
m
07
s
iin ....... GHA aries 1103.6' +
429
SHA yldz 30246.9'
GHA yldz 25901.9 - Sirius
56148.8'
36000.0 -
20148.8'
Dec. S 16 40.5'
RA = 360 - SHA = 360" - 25946.9' = 10058.1'
LHA = GHA - Bat boylam = 201 48.8' - 43.16' = 15832.8' HA
1. Notik Almanakta gnn tarihini tayan sayfa alr ve GHA aries kolonundan
GMT karl deer alnr. Ayn sayfadan yan stundan Sirius yldz bulunarak SHA yldz ve Dec.
deerleri de bir kenara yazlr.
2.Artmalar ve dzeltmeler sayfalarndan 44
m
hanesi alr ve 07
S
iin Aries kolonundan oalma
miktar alnr. nceki deer ile toplanarak GHA Aries bulunur.









ek. 34. Yukarda Sirus yldzna ait zmn diyagram zerinde aklan grlmektedir.

3. GHA aries ile SHA yldz deerleri toplanr. Toplam 360 den byk olduun-
dan, bundan 360 kartlarak GHA yldz elde edilir.
4. RA ve LHA formller uyarnca bulunur. LHA, 180 den kk olduundan
olumu olan kresel gende saat as olarak alnacaktr.
5. Yukardaki problemin zm diyagram zerinde gsterilmitir. Buradaki deerler
yerletirilirken, merkez gney kutup noktas olmak zere (G) noktas Grini st meridyenini (g) Grinic
alt meridyenini gstermektedir. (M) gzlemcinin konumu olup, griniten batya doru yerletirilmitir.
Gnein G.H.A. deerini elde etmek iin Almanan sar sayfalarn oluturan "Artmalar ve
Dzeltmeler" kolonlarna gerek kalmadan aadaki cetveli kullanabiliriz. rnein 48
m
27
s
iin G.H.A
deerinin ne olacam bulalm. Dak veya San. Kolonunda 48 says bulunarak yanndaki stundan 12
0.0 elde edilir. Yine ayn kolondan 27 saysnn aynnda San. iin ekle stunundan 6.8 bulunur.
Bulunanlar topladmz zaman 48
m
27
s
= 1206.8' elde edilir.






430
GNE G.H.A. DZELTM CETVEL
Dak.

1 saat + San. Dak. 1 saat + San.
veya Dak. iin Dak. iin iin veva Dak. iin Dak. iin iin
San. ekle ekle ekle

San. ekle ekle ekle

,

o o t
1 0 15..0 15 15..0 0..3 31 7 45.0 22 45.0 7.8
"1
0 30.0 15 30.0 0..5 32 8 0.0 23 0.0 8.0
3 0 45..0 15 45.0 0.8 33 8 15.0 23 15.0 8.3
4 1 0.0 16 0.0 1.0 34 8 30.0 23 30.0 8.5
5 1 15..0 16 15.0 1.3 35 8 45.0 23 45.0 8.8
6 1 30.0 16 30.0 1.6 36 9 0.0 24 0.0 9.9
7 1 45.0 16 45.0 1.8 37 9 15.0 24 15.0 9.3
8 2 0.0 17 0.0 2.6 38 9 30.0 24 30.0 9.5
9 2 15.0 17 15.0 2.3 39 9 45.0 24 45.0 9.8
10 2 30.0 17 30.0 2 5 40 10 0.0 25 0.0 10..0
11 2 45.0 17 45.0 2.8 41 10 15.0 25 15.0 10..3
12 3 0.0 18 0.0 3.0 42 10 30.0 25 30.0 10..3
13 3 15.0 18 15.0 3.3 43 10 45.0 25 45.0 10..8
14 3 30.0 18 30.0 3.5 44 11 0.0 26 0.0 11..0
15 3 45.0 18 45.0 3.8 45 11 15.0 26 15.0 11..3
16 4 0.0 19 0.0 4.0 46 11 30.0 26 30.0 11..5
17 4 15.0 19 15.0 4.3 47 11 45.0 26 45.0 11..8
18 4 30.0 19 30.0 4.5 48 12 0.0 27 0.0 12..0
19 4 45.0 19 45.0 4.8 49 12 15.0 27 15.0 12..3
20 5 0.0 20 0.0 5.0 50 12 15.0 27 15.0 12..3
21 5 15.0 20 15.0 5.3 51 12 45.0 27 45.0 12..8
22 5 30.0 20 30.0 5.5 52 13 0..0 28 0.0 13..0
23 5 45.0 20 45.0 5.8 53 13 15.0 28 15.0 13..3
24 6 0.0 21 0.0 6.0 54 13 30.0 28 30.0 13..5
25 6 15.0 21 15.0 6.3 55 13 45.0 28 45.0 13..8
26 6 30.0 21 30.0 6.5 56 14 0.0 29 0.0 14..0
27 6 45.0 21 45.0 6.8 57 14 15.0 29 15.0 14..3
28 7 0.0 22 0.0 7.0 58 14 30.0 29 30.0 14..5
29 7 15.0 22 15.0 7.3 59 14 45.0 29 45.0 14..8
30 7 30.0 22 30.0 7.5 60 1 5 0.0 30 30.0 15..0


SEKZNC BLM
YILDIZLAR VE YILDIZLARI TANIMAK
1. YILDIZLAR:
Gk maddelerinden yararlanarak konum saptanmasnda en nemli ilemlerden bir tanesi,
yksekliini aldmz gk cismini tanmaktr. Bunlar iinde Gne ve Ay'n tannmasnda bir zorluk
yoktur. ok ak bir gk yznde grnen yldzlarn belli ballarn da, bir sre yldz haritas incelenerek
altrma yaplrsa, ksa zamanda tanmak kolaylar.
Tan zamannda (alacakaranlk-twilight), gkyz tamamen kararm olmadndan veya
gkyznn bulutlarla ara sra kapanm olduu durumlarda takm yldzlar btnyle grnemezler.
Yksekliini aldmz bir yldz, dier yldzlara bakarak bulmak olana yoktur. Byle durumlarda,
komptasyon yolu kullanarak ykseklik ve gzlem zamannda yararlanp yldzn hangisi olduunu
bulabiliriz.
Gk krede grnen yldzlar tanmak iin ncelikle bunlar ve yerleri hakknda bilgi edinmek
gereklidir. Biz de ncelikle, gkyznde grnlerine gre yldzlar tanmak iin yerlerini reneceiz.
2. GKKRESNDE YILDIZLARIN YERLER:
Gece gkyzn inceleyerek yldzlar tanmak iin birinci adm. Polaris (kutup yldz)' n
bulunmasndadr. Polaris, Byk ay takm yldznn eklinden yararlanlarak bulunur. ek. 35. de
grld gibi. Merak ve Dubhe yldzlarndan geen izgiyi, bu mesafenin yaklak 7 kat uzatrsak,
sonunda bulunan yldz Polaris olur.
431
Polaris, Kk ay'nn bir ksm olan Ufak cezve'nin (Litte dipper) sapnn ucundadr.
Yerkrenin ekseni etrafnda dnmesi, Byk aynn kutup etrafnda saat yelkovan aksi ynnde
dnmesine sebep olur. Yirmi drt saat iinde, iki yldz Polaris'e birletiren izgi 360 lik ay tarar. Bir ay
sonunda belli bir saatte yldzlar, 30 farkl bir konumda bulunurlar.
Byk ay takmyldznda bulunan yldzlardan yararlanarak bulduumuz Kutup yldz, belli
bal teki yldz ve takmyldzlar bulmamz salar.






















ek. 35. Gk krede grnen belli bal takm yldz ve yldzlar. Tabloda kareler iinde ayrca baz yldzlarn yaknlarnda bulunan
dier yldzlar ile grntler verilmitir.
3. BYKAYI (Ursa majr):
ek. 35. de gsterildii gibi, Byk ay takmyldz yedi ayr yldzdan oluur. Grn
bir kepe eklindedir. Kepenin ak taraf kuzey gk kutbuna bakar. Gzlemlerde en ok Dubhe,
Alioth ve Mizar kullanlr. Kepenin d kenarnda bulunan Dubhe (Mir) ve Merak (Rehper)
yldzlarndan faydalanarak Polaris bulunur.
4. KK AYI(Ursa minr):
Kk ay (The little bear) takm yldz da yedi yldzdan oluur. Polaris. bunlardan biridir.
Gkyznde hava tamamen kararmadan Kk ay yldzlar grnmez. Bu yldzlar iinde gzlemde
kullanlanlar, 2 nci kadirden saylan Polaris (kutup yldz) ve Kochab yldzdr. Kk ay, yaklak
432
olarak Byk ay'ya paralel fakat grn bunun tersi olmu gibidir. Sonbaharda Byk ay, Kk
ay'nn altndadr. ki kepenin saplan kepelerine gre ters ynlerde eilirler. ek. 35.
5. CASSIOPEIA (The queen):
Kuzey kutbun Byk ayya gre ters tarafnda ve ayn mesafede yedi yldzdan oluan, ekli
iskemleye benzeyen bir takmyldzdr. Kutba gre, yldzlarn, konumlarn alrsak (W) veya (M) eklini
alr. (W) biiminde grnd zaman sadan birinci yldz olan Caph yldz 2 nci kadirden olup
gzlemlerde pek kullanlmaz. Bundan sonra gelen ikinci yldz Schedar'dr ve gzlemlerde kullanlr.
Yine ayn takmda bulanan Ruchbah yldz da gzlemlerde kullanlmaz.











ek. 36. Kuzey Yarm kresine ait Yldzlarn gkyzndeki grnleri.
Kralie takm yldz, gzlemlerden ok, Pegasus (Uan at) takmyldzn bulmakta kullanlr.
Byk ay ile Kk ay takm yldzlar arasnda eri bir hat halinde sralanan Draco (The Dragau)
takm yldzlan, izginin sonunda, bazen gzlemde kullanlan ve 2 nci kadirden olan
1
Eltanin yldz ile
son bulur.
Kk ay ile Cassiopeia (kralie) takmyldzlar arasnda bir klah biiminde Cephesus
(kral) takmyldzlar vardr. Bunlar gzlemlerde kullanlmazlar.
6. TEK YILDIZLARIN B UL UNMASI:
Byk ay'nn kuyruundaki eri hatt, yani kepenin sapn uzatrsak, birinci yldz Arcturus
ve sonra gelen de Spica'dr. Bulunan iki yldz da l inci kadirden olup gzlemlerde ok kullanlrlar.
Dubhe-Merak yldzlar arasndaki gsterge hattn Kutup yldznn tersinde, gneye doru
uzatrsak, bir orak sapnn sonundaki yldz olan Regulus bulunur. Bu yldz Arslan takmyldznn (Leo)
bir eleman olup 1inci kadirdendir ve gzlemlerde ok kullanlr.
Regulus, Poliux ve Merak yldzlar bir ekenar gen olutururlar. Arcturus ile Regulus
birletiren hat, 2 nci kadirden olan Denebola yldznn yaknndan geer. Bu yldz arslann kuyruunu
gsterir. Spica'nn sa tarafnda ve altnda, bir randa yelkenine benzer ekilde Corvus Yldzn kolayca
bulabiliriz. Bu yldz da gzlemlerde kullanlamaz. Corvus taknn altnda eri bir hat zerinde bulunan
Hydra (The Serpeni) takmyldznn Regulus'un altna doru olan yerinde grnen ve 2 nci kadirden olan
Alphard yldz seyirde kullanlr.
Kadir (Magnitude of star): Baka yldzlarn parlakl ile karlatrma sonucu sylenen yldz parlakl. En parlak yldzn
grn l inci kadir saylmtr.
Sirius, sabit yldzlarn en parla olup 1.6 kadardr. Canopus yldz parlaklkta ikinci gelip, parlakl 0.9 kadirdir.
433
Yazn gkyznn dousunda grnen Gygnus (Northern cross) takmyldznn
gzlemlerde kullanlan ve l inci kadirden olan Deneb yldz genin st ucundadr. Deneb yldz, Vega
ve Altair ile bir dik gen oluturur. genin dik a kesinde bulunan Vega, Altair'den; Altair'in her iki
tarafnda snk yldzlar bulunmas ile seilebilir. Vega, kuzey yarm krede en parlak yldzdr.
Vega ile Arcturus hattnda, Arcturus'a yakn Crona Borealis Takm yldznn 2 nci kadirden
olan Alphecca yldz gzlemlerde bazen kullanlr.
Rasalgue yldz, Vega ve Altair yldzlar ile bir ekenar gen oluturur. Rasal-gue'nin alt
tarafna den Scorpia takmnda bulunan l inci kadirden olan Antares yldz gzlemlerde kullanlr.
Sonbaharda Northern Cross - ucunda Deneb'in bulunduu takmyldz-gkyznde batda ve
alaktadr. Casiopeia (kralie) takmyldz, kuzey meridyen civarndadr. Bunun altnda kk bir kare
biiminde Pegasus (Uanat) grlr. Karenin karlkl kelerinde gzlemlerde kullanlan ve 2 nci
kadirden olan Alphecca ve Markap yldzlan bulunur. Karenin dou kenar Cassiopeia takmyldznn
Caph yldz ile birletirilirse, bu hat Ares (ilkbahar noktas) ynn verir.
Karenin dou kenarn gneye uzatrsak, Cetus (deniz hayvan) takmnn Kaitos yldzn ve
Deneb'in yaknndan geerek Diphda yldz bulunur. Karenin bat kenarn gneye uzatrsak Piscis
australis takmyldznn l inci kadirden olan yldz Fomalha-ut bulunur. Karenin merkezinden geen
hatt douya uzatrsak, Aries (Ko) takmnn 2 nci kadirden olan Hamel yldz bulunur. Aries, 2000 yl
nce lkbahar noktasnn yerine olarak kabul edilmitir.
7. ORION:
Kn gkyznde parlak yldzlar daha ok gzlenirler, bunlar iinde Byk aydan sonra en
tannan Orion (Avc) takmyldzlardr. Orion takmyldz bir yamuk biiminde 4 yldzdan meydana
gelmitir. Takmyldznn ortasnda, gk ekvatoruna rastlayan bir dorultuda, Orion kua denen 3
yldz daha vardr. Bu takmyldzlarn gk ekvatoru civarnda bulunuu, kuzey ve gney yarmkredeki
gzlemciler tarafndan saptanmalarn salar.
Kuan zerinde Betelgause ve altnda Rigel yldz, kuaktan ayn uzaklktadr. Kuak
hattn batya doru uzatrsak, krmzmtrak rentte Aldebaran yldzn buluruz ki, (V) harfi eklindeki
Taurus takmyldznn sol st ucunda bulunur. Kua kar ynde uzatrsak, gkyznn en parlak
yldz olan Sirius Bulunur. Bu yldz, Canis Majr takmyldznn bir elemandr.
Sirius yldzndan balayarak Orion'un zerine alm bir emsiye gibi eri izecek olursak,
bu eri izgi nce Procyon ve ardndan Castor ve daha sonra da Capela yldzndan geer. Bunlar,
Castor hari hepsi l inci kadirden yldzlardan ve seyirde ok kullanlrlar. Betelgeuse, Procyon ve Sirius
bir ekenar gen olutururlar. Betelgeuse'nin tam batsnda bulunan Bellatrix, Kuan orta yldz
Anilam ve Sirius'un gneyinde bulunan Adhara yldzlan ikinci kadirdendir.
Sirius'un gneyinde Carina Takm yldzndan ve ikinci parlak yldz olan Canopus grlr.
8. SOUTHERN CROSS (Gney ha):
Gney yarmkrede gzlemci elverili yldzlarn genel isimleri olmad gibi, bulunmalar iin
de ak bir grnleri yoktur. rnein, haa benzedii iin tannmas kolay olan Southern cross (crux)
takmyldzna yakn bulunan Vela takmyldz da bir ha biiminde dizildiinden, kolayca birbirlerine
kartrlr.
Vela takmyldzlarnda Avior ve Suhail 2 nci kadirden yldzlardr.
Argo (Gemi) takmyldz, Carina, Puppis, Puxis ve Vela olmak zere 4 ayr takmyldzna
ayrlmtr. Canapus, carina takmyldzna aittir.
Southern cross takmyldzndan, Crux, Acrux ve Gacrux seyirdei kullanlmaya elverili
yldzlardr.
9. SEYRDE GZLEM N EN YARARLI YILDIZLAR:
Seyirde konum saptamasnda ykseklik almak iin kullanlan Yldzlar iinde gerek durumlar,
gerek parlaklklar ve de bulunmalar ynnden en yararl yldzlar aada belirtilmitir.
a. lkbahar gkyznde:
434
Alioth, Mizar, Dubhe, Polaris, Arcturus, Spica, Regulus, Denebola.
b. Yaz gkyznde: Deneb, Vega, Altair.
c. Sonbahar gkyznde:
Alpheratz, Margat, Deneb, Kaitos, Fomalhaut, Hamal.
d. K gkyznde:
Rigel, Betelgeuse. Aldebaran, Sirius, Procyon, Pollux, Capella.
10. BURLAR:
Tutulum dairesinin (Ecliptic) her iki tarafndaki blgeye gk kuann burlar blgesi (zodiac)
denir. Gne, ay ve gzlem iin elverili gezegenler, bu blge iinde toplanmtr. Zodiac, herbiri 30
boyunca 12 burca (blgeye) blnmtr. Her ksm bir ay iindir ve bir bur ismi ile anlr.
Seyirde gksel seyir geninin zm iin kullanlan Gezegenler srasyla Vens, Mars,
Jpiter ve Satrn olup, bunlarn bulunmas hakknda Almanaklarda bilgi bulunmaktadr.
7 /. KOMPTASYON YOLU LE YILDIZLARI TANIMAK:
Ykseklii alnan bir yldz tanmak iin civarndaki yldz ve takmyldzlarndan yararlanmak
imkan bulunmayabilir. rnein, sadece bir ka yldzn grnebildii kadar bulutlu bir gkyznde
gzlem yaplmtr.
Bunun gibi durumlarda, gk krede beliren kresel genin komptasyon yolu ile zm
gerekir. Buradan saat as (HA) ve Yldzl Saat acs (SHA) bulunarak Almanaktan bu deerlerin hangi
yldza ait olduu aratrlr.
Kresel genin zmnde Ksa cetvel yntemine bavurmak ile ilem abukluu salanr.
Bunun iin H.O. 214 Ksa Cetveli ile bir yldzn nasl tanndn grelim. ek. 37. de H.O. 214
cetvelinden alnm bir "Yldz Tanma izelgesi" (Star Identification Table) nin bir blm gsterilmitir.
Cetvellerde Lat sayfalarnn sonunda verilmi olan iki sayfalk Star Identification Table
izelgesine, yukardan Alt (ykseklik) ve yandan AZ (Semt) ile girilerek. (Meyil) ve HA (Yksek
kutuptan llen meridyen as) bulunur.
STAR IDENTIFICATION TABLE ALTITUDE

4 8 12 16 20 24 28

Dec. H.A. Dec. H.A. Dec. H.A. Dec. H.A. Dec. H.A. Dec. H.A. Dec. H.A.
O 0 0 o o 0 O o O o O o O o o
100 06 81 04 78
02
75 01 71 03 68 06 65 07 61
104 09 79 07 76 05 72 03 60 55 66 02 62 04 59
108 13 77 13 73 03 70 06 67 03 64 31 60 02 57
112 16 74 14 71 11 68 09 64 06 61 04 58 01 55
1'16 19 72 17 68 14 65 12 62 09 59 07 56 04 53
120 22 59 20 66 17 63 15 59 12 56 09 53 87 50
124 25 66 23 63 29 60 17 57 15 54 12 51 09 48
128 28 63 23 60 23 57 20 54 17 51 14 48 12 45
132 31 60 20 57 26 54 23 51 20 43 17 45 14 43
136 34 57 31 54 28 51 25 48 22 45 19 42 16 40
4 8 12 16 20 24 28
ek. 37. H.O. 214 cetvelinden alnm Yldz tanma izelgesinin bir blm.
Cetvelde deerler derece olarak verildiinden, derece ondalklar iin orant yaplmaldr.
AZ, yksek kutuptan alman, E veya W 'e doru 0 den 180 ye kadar llen kerterizdir.
izelgeden bulunan HA, yksek kutuptan llen meridyen as olup, gk cismi meridyenin dousunda
ise E, batsnda ise W olarak iaret alr. Alnan kerteriz, gk cisminin meridyenin dousunda veya
batsnda bulunduunu aka gsterir.
435
Dec kolonunda, yatay bir izgi ile ayrlm ksmn altndaki saylar, italik yazlm olup
bunlar, Dec' in Lat' e gre aykr (Contrary) isimde olduunu gsterirler. Bu nedenle, izelgeden alnm
Dec deeri, dz yazlm saylardan alnmsa, Lat ile ayn iaretli, italik yazlm saylardan alnmsa
Lat ile ayr iaretli olur.
rnek:
DR. Lat 3305' S, Long 4951' W. konumunda bir yldzn alman ykseklii, T. Alt 282(T dr.
Gzlem vaktinin GMT karl bulunan GHA aries 68 12.2' ve yldzn kerterizi 080 olduuna gre, hangi yldz
olduunu bulunuz?
zm:
Lat (S) iaretli olduu iin, yksek kutuptan alman kerteriz:
180-080 = S 100 E olur. H.O. 214 izelgesine yukardan 2820' iin 283 ve yandan AZ:
100 ile girilerek, Dec:
08 S, HA: 60 E bulunur.
LHA (W) = 360 - 60 = 300
LHA(W) 300 00' GHA Yldz 349 51'
Long(W) 4951 GHA Aries 68 12.2'
GHAYldz 34951' SHA 281 38.8'
Almanan gnlk sayfasna SHA ve Dec deerleri ile girilerek, bu yldn RGEL olduu
bulunur.

DOKUZUNCU BLM
YKSEKLK DZELTMLER
1. SEXTANT YKSEKL (Sextant altitude):
Gk cisimlerinin ykseklii lmleri Sextant ile yaplr. Bundan nceki blmlerde
yksekliin (alt) tanm ve Sextant ile nasl lld aklanmtr. Gzlemci, lkn (evrenin) zerinde
grd bir gk cismini, grnen evrene indirmekle yksekliini lm olmaktadr. Oysa, eitli
etkenler nedeniyle sextant ile alnan bu ann gerek ykseklik olmad bilinmelidir. Grnen evren,
gk ile denizin birletii bir dz izgidir. Bu izginin arakesiti yerkre merkezinden gemeyen bir kk
dairedir. Oysaki, gk cisminin yksekliinin gk evreninden hesaplanmas gerekir. Gk evreni (ufku),
yerkrenin merkezinde bulunduu anmsanan, gzlemcinin baucu (zenith) ve ayakucu (nadir)
noktalarndan 90 uzakta bulunan ve kesiti yerkre merkezinden geen bir byk dairedir.
Bir gk cisminin yksekliini dorudan gk evreninden lmek olas deildir. Gk cisminin
grnr evrenden alnan yksekliini, gk evreninden alnm duruma getirmek iin baz dzeltimlerin
yaplmas gerekir.
Herhangi bir gk cisminin grnen yn ile grnen evrenin gzlemcinin gznde
oluturduu aya Sextant ykseklii (Sextant altitude) denir. Sextant ykseklii Sex. Alt. ksaltmas ile
gsterilir.
Gzlemcinin gz, yerkreden yksekte bulunur. Bu mesafeye Gzlemcinin gz
ykseklii (Height of eve) denir. Gz ykseklii H.E. ksaltmas ile gsterilir.
Bir gk cisminin sextant ile alnan yksekliinin gerek ykseklikten (True altitude) farkl
olmasnda etken olan sebepler aada aklanmtr.
2. SEXTANT KUSURU VEYA UZADE HATASI:
Sextant aletinde bulunan bir kusur nedeniyle alnan ykseklik hatal olabilir. Bu kusur
genellikle Uzade hatas olarak bilinir ve .E. ksaltmas ile gsterilerek iaretine gre uygulanr. Eer hata
436
(-) ise alnan deerden kartlr, (+) ise, alnan deer ile toplanr. Bunun uygulanmasndan sonra elde
edilen deere Gzlem Ykseklii (Observed Altitude) denir.
3. EVREN ALALIMI:
Gzlemcinin gznden geen yatay dzlem ile grnen evren arasndaki adr. evren
alm Dip ksaltmas ile gsterilir. ek. 38. Gzlemcinin gz her zaman deniz seviyesinin stnde
bulunacandan, evren alalm deerinin daima Gzlem yksekliinden kartlmas gerekir.
4. KIRILMA:
eitli younluktaki atmosfer tabakalarndan geen n demetleri hafif tabakalardan ar
tabakalara doru krlrlar. Bu olay nedeniyle gzlemci, gk cismini gerek yerinden farkl bir yerde grr.
Krlma (Refraction) nedeniyle gk cisimleri olduu yerin daha ykseinde grlmektedir. Bu
durum sadece ba zerindeki (zenith) gkcisimleri iin sfr olmaktadr.
Atmosferin olaanst artlarnda, krlma iin izelgelerden alnan dzeltim deerleri
yetersiz kalabilir. Byle bir durum, hava ile su scaklklar arasndaki farkn byk olduu, fazla tuzlu sular
ile tatl sularn birletii veya gnein kum ile mercan alanlarnda parlad zaman oluabilir.
Kuzey denizinde, Kzldeniz'de, Basra krfezinde ve Afrika'nn bat sahillerinde izelgeden
alnma krlma deerleri yanl olabilir. Bu hatay azaltmak iin, deniz seviyesine yakn bir yerden gzlem
yapmal ve gk cismini, ykseklii 20 nin zerindeki maddelerden semelidir.
5. YARI AP:
Ykseklii gerek yksekliine evirmek iin, Gne ve Ay gk cisimlerine uygulanan Yar
ap dzeltimi (Semi diameter) S.D. ksaltmas ile gsterilir.
Gnein ve Ay'n ykseklikleri, merkezlerini belirten bir iaret bulunmadndan, alt veya st
kenarlarn evrene teet yaplarak saptanr. Bu ekilde alnan ykseklik, gk cisminin yarap deeri
kadar hatal olur. Bu sebepten, gk cisminin gzlem anndaki yar ap deeri ykseklie uygulanarak
Merkezi! ykseklik (Central altitude) elde edilir.
Genellikle Dzeltim izelgeleri, gnein alt kenarndan alnan ykseklie gre ter-
tiplendiklerinden, ilem abukluu salamak iin ykseklii byle almak yararldr.
Ay ise, dolun zaman tam daire, ilk ve nc haftalar sonunda yarm daire, ayba ile
sonunda hilal eklindedir. Ay dolunay iken alt veya st evresinin teet yaplmas olasdr. Ancak, hilal
iken belirli tarafnn teet yaplmas uygulanmaldr.
Yldzlarn belirli bir yaraplar bulunmadndan, bunlar iin dzeltim uygulanmaz.
6. GR AYRILII:
Gr ayrl (Parallax), bir gk cisminin iki ayr noktadan grlyor gibi, bunlar arasnda
oluan adr. Bunu belirlemek iin kol uzaklnda tuttuumuz bir kurun kalemin ucuna sa ve sol
gznz kapatarak baknz. Kalemin ucu farkl yerlerde gzkecektir.
Gr ayrl dzeltimi daima toplanr. Dzeltim, Gne, Ay, Vens ve Mars iin uygulanr.
7. YKSEKLK DZELTM LEMLER:
Buraya kadar olan blmde izlediimiz Dzeltim elemanlar, sextant ile alnan gk
cisminin yksekliine uygulanarak gerek ykseklik bulunur. Gerek ykseklik genel olarak aadaki
sra izlenerek elde edilir.





437











ek. 38. Gnein alt evresinden alnan sextant yksekliini gerek ykseklie evirmek iin uygulanacak dzeltimler. (1)
Grnen gne. (2) Gerek gne, (3) Gr ayrl (parallax). (4) Krlma (ref.). (5) Grnen ufuk.
Sextant Ykseklii (Sextant Altitude)...................Sex.Alt.
Uzade Hatas (IndexError)..........................IE
Gzlem Ykseklii (Observed Altitude)...............Obs. Alt.
evren Alalm (Dip).......................................Dip -
Grnen Ykseklik (Apparent Altitude)...............App. Alt.
Krlma (Refraction)............................Ref. -
Duysal Ykseklik (Feeling Altitude)...................Fee. Alt.
Yarap (Semi Diameter)..................... D ~
Merkezil Ykseklik (Central Altitude)...................Cent. Alt.
Gr Ayrl (Parallax)................................Par. +
GEREK YKSEKLK (TRUE ALTTUDE).............T.Alt.
Almanak'ta verilen dzeltim deerleri, genellikle birletirilerek tek izelge halinde verilmitir.
Burada sadece Dip dzeltimi ayr tutulmutur. Inman's Table'da ise, dzeltim deerleri hem ayr ayr hem
de birletirilerek verilmitir.
8. GNEN ALINAN YKSEKLNN DZELTM:
Gnein ykseklii sextant ile alt veya st evreden alnm olabilir. Ayrca kullanlan
yardmc kitap Notik Almanak veya Inman's Table'dan biri olabilir. Bu ilemlerde en yararl yol en abuk
yoldur. Dolaysiyle, gksek seyir ilemlerinde Notik Almanak kullanlmas ilemlerde abukluk ve kolaylk
salar.
Gnein sextant ile yapay evrene indirilen grnts, alt evreden teet yaplarak ykseklik
alnmsa yalnz Ref. SD ve Par. dzeltimleri uygulanr. Burada Dip dzeltimi yoktur. Gnein yapay
evrene indirilmi grnts, yapay evrenden yansyan grnt ile st ste akacak ekilde yani, gk
cismi merkezinden ykseklik alnmsa; yalnz Ref. ve Par. dzeltmeleri uygulanr. Dip ve SD
dzeltmeleri yoktur. Dzeli (Bubble sextant) ile alnan yksekliklerde Dip ve SD dzeltimleri yoktur.
rnek:
Gnein 21 Nisan 1980 gn Alt. evreden alnan sextant ykseklii 3620' dir. Uzade hatas
(E) - 2.7, Gz ykseklii (HE) 32 ft olduuna gre gerek ykseklik (T.Alt.) denir? zm:
SexAlt.................3620.0' a- llen ykseklik (a as) lE uygulanarak gzlem yk-
sekliine evrilir.
E ..2.7- .
Obs. Alt...............36 17.3 b- Inman's Table'da HE kolonunda girilerek bulunan Dip de-
geri daima kartlr. Bu HNM asdr.
Dip. 5.6- .
App. Alt...............3611.7' c- Bulunan (B) as ile Inman's Table'dan 120" bulunur ki.
1.3' demektir. Bunu (B) asndan kartnca (C) bulunur.
438
Ref 6 10.4' d- Notik Almanak'ta gnlk sayfadan gnein yarap alnr.
SD........................15.9'+ Ykseklik alt evreden alndndan bulunan deer (C)
asna eklenir ve (D) bulunur.
Cent. Alt.. ..3626.3' e. Inman's Table'da (D) as ile girilerek 7.0" bulunur ki, 0. l
Par 0.1 'dir. Bu deer (D) asna eklenince Gerek ykseklik
T. Alt.36 26.4' elde edilir.
rnek:
21 Nisan 1980 gn gnein st evresinden alnan sextant ykseklii 3645'dr. E: 1.7' -ve
HE: 12 m olduuna gre gerek ykseklik nedir?
Yukardaki rnei, en pratik zm yolu olarak gsterdiimiz Notik Almanak kullanarak
zelim. Bunun iin Navigasyon blmnn sonunda bulunan izelgeden yararlanacaz.
zm:
Sex. Alt...............3645' st evre a. Sextant yksekliinden iaretine gre E kartlarak
E 1.7- Gzlem ykseklii bulunur.
Obs. Alt...............36 43.3' b. Notik Almanak izelgesinde evren alalm kolonuna
Dip 6.1- 12 m ile girilerek bulunan deer kartlr.
App. Alt............... 36

37.2' c. Grnen ykseklik deeri ile Almanan Toplam

T.Corr 17.1 Dzeltim izelgesine yukardan Nisan-Eyll ve
T. Alt................... 36 20.l' st kolonundan, yandan grnen ykseklik ile
girilerek bulunan deer kartlr.
9. AY'IN ALINAN YKSEKLNN DZELTM:
Ay'n ykseklik dzeltiminde ayr bir zellik bulunur. Bu gk cisminden alnan yksekliin
dzeltmesinde Almanak dndaki izelgelerin kullanlmas zaman alc ve karktr. Bu bakmdan
Almanak'ta yer alan Dzeltim izelgelerinin kullanlmas yararldr. ek. 39. da Notik Almanan son iki
sayfasnda yer alan bu izelgelerden bir blm verilmitir. Buradan yararlanarak yaplacak dzeltimi bir
rnek ile aklayalm.
AISAL YKSEKLK DZELTME ZELGELER AY

0-4 5-9 10-I4 15-19 20-24 25-29 O-34
G. A
Yk
Dzelt Dzelt. Dzelt. Dzelt. Dzelt. Dzelt. Dzelt
G. A
Yk.
0 5 10 15 20 25 30
00 33.8 58.2 62.1 62.8 62.2 60.8 58.9 00
10 35.9 58.5 62.2 62.8 62.1 60.7 58.8 10
20 37.8 58.7 62.2 62.8 62.1 60.7 58.7 20
30 39.6 58.9 62.3 62.8 62.1 60.7 58.7 30
40 41.2 59.1 62.3 62.8 62.0 60.6 58.6 40
50 42.6 59.3 62.4 62.7 62.0 60.6 58.5 50
Y.P AU A A A A A A YP
55.5 2.2.2.0 2.2.2.0 2.3.2.1 2.3.2.1 2.4.2.2 2.4.2.3 2.5.2.4 55.5
55.8 2.6.2.2 2.6.2.2 2.6.2.3 2.7.2.3 2.7.2.4 2.8.2.4 2.9.2.5 55.8
56.1 3.0.2.4 3.0.2.5 3.0.2.5 3.0.2.5 3.1.2.6 3.1.2.6 3.2.2.7 56.1
56.4 3.4.2.7 3.4.2.7 3.4.2.7 3.4.2.7 3.4.2.8 3.5.2.8 3.5.2.9 56.4
56.7 3.7.2.9 3.7.2.9 3.8.2.9 3.8.2.9 3.8.3.0 3.8.3.0 3.9.3.0 56.7


rnek:
21 Nisan 1980 gn Ay'n Alt. evresinde alman Sextant ykseklii 30 46'dir. Gzlem zaman
GMT 03h00m, E: + 3' ve HE : 15 m olduuna gre Gerek ykseklik nedir?

zm:
Sex. Alt...............30 46' Alt evre a. Notik Almanak'ta bulunan izelgelerin yannda
439
bulunan Dip kolonun HE ile girilerek bulunan deer,
E...................... 3 + daha nce E uygulanm gzlem yksekliinden
Obs. Alt...............3049' kartlr.
Dip...................... 6.8 - b. Ay dzeltim izelgesinin yukarda bulunan birincisine
App. Alt...............3042.2' yukardan App. Alt. deerinin derecesi ve yandan da,
dakikas ile girilerek Birinci dzeltim bulunur. Daima
toplanr.
Corr (1)................ 58.6' + c. kinci dzeltim iin ayn izelgenin altnda bulunan
Corr(2) .. 3.5 stuna, yukardan birinci dzeltim hanesi hizasndan
T. Alt...................3144.3' ve (A) (alt evre) ve yandan, gnlk sayfadan alnan
0.3.000 GMT karl Y.P. 56.4 hizasndan 3.5' bulunur. kinci dzeltimde daima toplanr.
Ay'n st evresinden (Upper limb) alnan gzlemlerde ykseklik dzeltimi aynen yukarda
yapld gibidir. Burada yaplacak tek fark, bulunan neticeden 30 dakika kartlmaktadr. Eer yukarda
verilen rnek st evreden alman ve ykseklik olsayd, 2 nci dzeltim cetvelinden () harfinin altndan
girilerek Corr. (2) 2.9' bulunacaktr. Buna gre toplama ilemi 3143.7' bulunur ve bundan 30'kartlarak
T. Alt: 31 13.7 elde edilirdi.
10. YILDIZLARIN ALINAN YKSEKLKLERNN DZELTM:
Yldzlarn sextant ile alnan ykseklikleri Gne'te yapld gibi dzeltimler uygulanarak
gerek ykseklik elde edilir. Buradaki tek fark Yarap (SD) dzeltimi bulunmamasdr. Bu dzeltimler
abuk ve pratik olarak Notik Almanak'ta bulunan Yldzlar ve Gezegenler izelgesinden yaplr.
rnek:
Sirius yldznn sextant ile alnan ykseklii 1749.5' dir. E : + 3.2', HE: 24 ft olduuna gre
gerek ykseklik nedir?
zm:
Sex. Alt............... 1749.5' a. aretine gre E alnan ykseklik ile toplanarak
E .. 3.2' Gzlem ykseklii bulunur.
Obs.Alt..17 52.7 b. HE ile evren Alalm stunundan bulunan dip
Dip...................... 4.8 - deeri Gzlem yksekliinden kartlarak
Grnen ykseklik bulunur.
App. Alt............... 1747.9' c.Yldzlar ve Gezegenler izelgesinde Grnen
Corr(l)................ 3.0- - ykseklik ile girilerek bulunan dzeltim deeri
T. Alt................... 17 44.9 kartlr ve gerek ykseklik elde edilir.


440
GNEN YKSEKL (ALT) N TOPLAM DZELTM CETVEL
ALT EVRE N EKLE (+) Gz ykseklii deniz seviyesinden. st saylar metre,
alt saylar feet olarak.













Gnein Alt. evreden alnan Sextant yksekliini dzeltmek iin Toplam Dzeltim
cetveli. Yukardaki cetvele Gzlem ykseklii (Obs.Alt.) ile sol kolondan, gz ykseklii ile yukardan
girilerek kesime noktasnda bulunan dzeltim miktar, gzlem yksekliine eklenir. st kolondaki
saylar HE' nin metre, altndakiler feet olarak verilmesine gre dizilmilerdir.
11. GEZEGENLERDEN ALINAN YKSEKLKLERN DZELTM:
Gezegenlerin ykseklikleri yldzlarda olduu gibi, Notik Almanak'ta yer alan izelgeden
yararlanlarak yaplr. Bu izelgede bulunan ve Vens ile Mars iin belirli tarihlerde uygulanacak ek
dzeltimler ayrca uygulanarak gerek ykseklik elde edilir.
rnek:
10 Mart 1980 tarihinde Vens gezegeninin sextant ykseklii 2814.5' dir. lE: 1.5' +, HE: 20 ft
olduuna gre gerek ykseklik nedir?
zm:
Sex. Alt................2814.5'
E........................ 1.5+
Obs. Alt...............2816'
Dip...................... 4.3'-
App. Alt...............2811.7
I

Corr..................... 1.8-
2809.9' Ek dzeltme..0.1 +
T.Alt.......................2810'
441
Yukarda yer alan ilem Notik Almanak'tan ayn yldzlarda olduu gibi zmlenir. Sonuta
bulunan deere, Ek dzeltim miktar, gezegenin yksekliinin alnd tarihteki deer ile girilerek gerek
ykseklik bulunur.

ONUNCU BLM
GK CSMLERNN TRANST ZAMANLARI
1. TRANST ZAMANI NEDR P.Gne, Ay, Gezegen veya Yldzlarn gzlemcinin bulunduu
Boylamdan gei zamanlan bunlarn Transit vakitleri olarak tanmlanr. Bir gk cisminin meridyenden
geii tamamlandnda genel olarak, bu cismin gzlemcinin st meridyeninden getii anlatlr.
Gzlemcinin st meridyenden 180 veya 12h farkl olan meridyenden geme durumuna da alt
meridyenden veya ufkun altndan gei denir.
Alt meridyenden geite gzlenebilen gk cisimleri olduka azdr. Bu sebepten yaplan
gzlemlerde ounlukla st Meridyen geii kullanlr. Gk cisminin alt meridyenden geii ayrca
bildirilmedike ilem, st meridyen geii olarak yaplr.
2. GNEN TRANST ZAMANININ BULUNMASI:
Gne meridyende bulunduu zamanki Yerel Saat as (LHA) 000 dir. Gnein Greenwich
meridyeninden gei zaman, baka bir deyile transit vakti GMT olarak No-tik Almanak gnlk sayfann
sa alt tarafndan verilmitir. Burada Mer. Geii (Mer. pass.) ksaltmas ile bulunur. Buradan alnan
deerleri, gzlemcinin zaman asna evrilmi boylam ile ileme sokarak, bulunulan yerdeki
meridyenden gei zaman hesaplanr.
rnek:
21 Nisan 1980 Gn Long. 3245' W konumunda Gne'in transit zamann bulunuz?
Mer. Geii 21 Nisan................. 11
h
59
m
GMT
Long. 3245'W.......................... 0211 + .
Yerel Mer. Geii....................... 14
h
10
m
GMT
Gzlemcinin boylam Almanaktaki Derecenin Zamana evrilmesi izelgesinden
faydalanarak Saat ve Dakika olarak yazlr. Boylamn iareti Bat olduundan Mer. Geii deeri ile
toplanr. Gzlemci dou boylamnda ise bulunan deer kartlr.
3. GNEN YEREL SAAT AISI (LHA):
Gnein Yerel Saat As (LHA) geminin gerek zamanndan (Ship apparent time) daima 12
h

daha farkldr. Bunun sebebi, yerel saat anm gnein alt meridyenden gemesi ile balad halde,
gerek gemi zaman gnein st meridyenden geii ile balamasdr.
rnek:
23 Nisan 1980 gn, Long. 1533' E konumunda GMT 19
h
35
m
annda Cemi gerek zaman
ile Gnein Yerel saat asn bulunuz?
GMT 23 Nisan..................................... 19
h
35
m
00
s

Long. (E)............................................. 01 02 12 +



Equation of Time: Zaman denklemi. Ortalama zaman ile gerek zaman, ortalama gne ile gerek gne
saatleiri arasndaki farktr. Gerek zamana yaplacak 16 3/4 dakika ekleme veya 14 1/2 dakika karma arasnda deiir.
Yaklak olarak 15 Nisan, 15 Haziran, l Eyll ve 24 Aralkta sfrdr.


442
Gemi ortalama zaman
(Ship mean time).................................. 20
h
37
m
12
s

Zaman Denklemi (Eqn. of time).......... 01 44- (1)-
Gemi gerek zaman........................... 20
h
35
m
28
s

Gemi gerek zaman 20
h
35
m
dir. Vakit yaklak olarak 23 Nisan gnnn sonuna
gelmektedir. Saat as ise, len vaktinden batya doru 12
h
farkl olacandan, gemi gerek zaman
saat 20
h
35
m
iken Gnein yerel saat as (LHA) 08
h
35
m
olacaktr.
4. AY'n TRANST ZAMANINI BULUNMASI:
Ay'n Greenwich meridyeni zerinde bulunduu zaman, Almanan gnlk sayfasnn sa alt
tarafnda Mer. Geii (Merr. Pass.) Ksaltmas altnda alt (lower) ve st (upper) meridyenden ayr ayr
olmak zere gsterilmitir. Ayr ayr verilmesinin sebebi, bu gk cisminin meridyenden geiisinin Gelgit
hesaplarnda kullanlmakta oluudur.
Ay'n dik kmndaki (RA) deiim sratli oluundan dolay, Greenwich'deki meridyen
geiinin baka bir konum iin yerel vakit olarak alnmasnda bir hata pay oluur. nk, gerek bir Ay
gn bir ortalama Gne gnnden yaklak olarak 50 dakika daha uzundur. Bylece, Ay her gn
gzlemcinin meridyeninden 50 dakika daha gecikerek gemi olur. Bunun neticesinde de, bir gn
srecinde Ay, gzlemcinin meridyenden altl ve stl olarak iki defa geemez. Bundan dolay Ay,
Greenwich meridyenine her gn bir evvelki gne karlk bir gecikme ile varm olur ki, bu fark 42
m
ile 65
m

arasnda deiiklik gsterir.
Yukarda aklanan nedenlerden dolay Ay'n herhangi bir gzlemcinin meridyenine gre
transit zaman, Almanaktan alnan gnlk deere, Ay'n boylama karlk bulunacak miktarn uygulamak
suretiyle bulunur. Birbiri peinden Ay'n herhangi bir konumun st meridyeninden geii srasnda 360 lk
boylam alm olur ki, uygulanacak fark:
Derece olarak Boylam (Long) * Fark
--------------------------------------------------- olarak bulunur.
360
Transit olay, Bat boylam iin Greenwich'deki transitten sonra ve dou boylam iin de daha
nce olduundan bat boylaml bir konum iin transit zaman bulunurken fark GMT deerine eklenir.
Dou iaretli konumdaki transit zaman iin de, istenen gn ile nceki gn arasndaki fark kullanlr.
Almanaktaki gnlk sayfadan bir nceki veya bir sonraki gne ait Meridyen gei deeri
arasndaki fark alnarak orant yaplmak suretiyle Boylama eklenecek miktar bulunur.
Bu ilemlerde kolaylk salamak iin Inman's Table'in 18. sayfasnda veya Notik Almanan
arka tarafndaki Table II izelgeleri kullanlr. Bu izelgeler, st kolondan Transit fark ve yan kolondan
Boylam (Long.) ile girilmek zere dzenlenmitir.
rnek:
22 Nisan 1980 tarihinde Long. 10050' W konumunda Ay'n meridyenden geiini GMT
olarak bulunuz?
st. Mer. Geii................................18
h
45
m
22 Nisan
Long. Bat olduundan
sonraki gn Mer. Geii................... 19
h
32
m
23 Nisan
Gn Fark......................................... 00
h
47
m
st Mer. Geii........ 18
h
45
m
22 Nisan
Boylam dzeltimi.... 13 m ek. 40. izelgeye yukarda gn fark,soldan boylam ile
Boylam Bat (W)..... + girilerek bulunur.
olduundan toplanr.
Yerel Mer. Geii.... 18
h
58
m

Boylam (Saat olarak) 06
h
43.5
m

+ Boylam Bat olduundan toplanr.
443
GMT olarak Yerel
Mer. Geii ............. 01
h
41.5
m
Gn: 23 Nisan.
Yukarda grld gibi gn bir gn ileriye gemitir.
MOON MERIDIAN PASSAGE (TRANST) CORRECTION TABLE




















ek. 40. Ay'n Meridyen Geii (Transit) Dzeltim izelgesi. Dzeltim deerini Bat boylam iin toplaynz, Dou
boylam iin kartnz. izelgeye yukardan gn fark ile sol yandan boylam ile girilir.

5. GEZEGENLERN TRANST ZAMANININ BULUNMASI:
Gksel seyir ilemlerinde kullanlan drt Gezegenin Greenwich meridyeninden gei
zamanlan, gnlk sayfalarda her Gezegenin bulunduu kolonun altnda gn iin tek deer olarak
verilmitir.
Gezegenlerin meridyenden gei zamanlan arasndaki gnlk fark (daily difference) ok
kk olduundan, bunun iin bir dzeltim yaplmadan kullanlr. Bundan baka Almanan balarnda
grafik eklinde verilmi olan Gezegenler diyagramdan yln herhangi bir gn iin be gezegenin ayr ayr
meridyenden gei LMT deerleri bulunabilir.
rnek:
14 Haziran 1971 tarihinde Long. 12830
I
W konumundaki bir Gzlemci iin Mars gezegeninin
GMT olarak transit zaman nedir?
Mer. Geii- Mars................. 04
h
00
m
Yldzlar kolonunun en altndan.
Boylam (Bat)....................... 08 34+ Haziran 14 sayfasndan alnr.
Yerel transit zaman GMT 12
h
34
m
14 Haziran
6. YILDIZLARIN TRANST ZAMANININ BULUNMASI:
Notik Almanaktan, istenen yldzn gnlk sayfada bulunan SHA deerinin 360 den farkn
alarak yldzn RA deeri derece olarak elde edilir. Bunu zamana evirdik-den sonra, gnlk sayfasn
Aries kolonu altnda bulunan Aries noktasnn Mer. gei zaman ile toplayarak elde edilen miktar yldzn
GMT olarak Greenvvich boylamndaki transit zaman olur. Gzlemcinin boylam iaretine gre bununla
ileme sokularak Yerel transit zaman bulunur.
444
rnek:
14 Haziran 1971 tarihinde, Long. 3400' E konumunda bir gzlemci iin Sirius yldznn
Meridyenden geiinde GMT denir?
SHA Sirius............................... 25901.9 Gnlk sayfa Yldzlar kolonundan
alnarak bunun 360 den fark
360 00.0_ bulunur.
RA. Sirius................................. 100 58.1 Bulunan deer zamana evrilir.
06
h
43
m
52
s

Mer. Geii Aries.................... 06 36 18 + Aries kolonu altndan alnr.
Greenwich Mer. Transit........... 13
h
50
m
10
s
GMT Daima toplanr.
Long (E)................................... 02 16 00 - Long. dou olduundan kartlr.
Yerel Mer. Geii.................... 11
h
34
m
10
s
GMT
Yukarda Aries Mer. gei zamannn eklenmesinden sonra bulunan deer 24h dan byk
olursa bundan 24h kartlarak ileme devam edilir.


ONBRNC BLM
SEYRDEK GEM N TRANST ZAMANLARIN BULUNMASI
1. SEYR HALNDEK GEMDEK DURUM:
Bundan nceki blmde gzlemcinin bulunduu herhangi bir boylam iin bir gk cisminin
meridyenden gei zamann (transit) bulunmutu. Seyir halinde bulunan ve belirli bir rotada yol almakta
olan bir gemide ise durum farkllk gsterir. Hesaplanan transit zaman ile ykseklik alacamz zaman
arasnda aadaki sebeplerden ilem deiiklii ortaya kmaktadr.
a) Yeryznn ekseni etrafnda dn hareketi,
b) Gk cisminin eiminin (Dec.) deimesi,
c) Geminin zellikle dou veya bat ynnde yapt seyirlerde oluan konum deiimi.
Yukarda aklanan nedenlerden dolay gk cisminin transit zamann, bu anda bu-
lunacamz konuma gre bulmamz gerekmektedir. Aada bu konu ile ilgili bir rnek verilmitir.
rnekler iin zm yollar incelendiinde konu hakknda gerekli yaklam elde edilecektir.
rnek:
21 Nisan 1980 gn DR Lat. 2527.5' N, Long. 3400'W konumunda ZT. 08.45 (+2) annda
bulunan bir gemi H 325 rotasnda 1 8 knots srat ile seyretmektedir. Gnein meridyenden gei
(transit) zamann bulunuz?
Mer. Gei Gne ................ 11
h
59
m
D. 21 Nisan
Boylam (Bat) ...................... 2 16 + Boylam zamanna evrilir.
GMT .................................... 14
h
15
m
GMT 14
h
15
m
olduu zaman gemideki blgesel
Blge iareti ....................... 02
h
00
m
+ zaman 12
h
15
m
olacaktr. nk gemi + 2
Blgesel zaman (ZT) .......... 1215
m
blgesinde seyretmektedir.



Blgesel transit zaman ................... 12
h
15
m

Gemi zaman ................................... 08 45
Transit zamanna kadar . .
geecek zaman ................................. 03
h
30m
445
imdi, gemi 3
h
30
m
zaman srecinde H 325 rotasnda 18 knot srat ile hangi konuma
gelecektir, bunu bulmalyz. Bu ilem iin Volta cetvelinden (Traverse Table) yararlanacaz.
Mesafe (Distance = 18 x 3 1/2 = 63 mil.
Rota (Course) = 325 = N 035 W olduundan bu deerler ile nce Inman's Table veya
Nories Table izelgelerinden Volta cetveline (Traverse Table) girilerek;
Dlat. = 51.5', Dep. = 36.1' bulunur. Bu deerler ile de. Dep.'in Dlong'a dntrlmesi
izelgelerine girilerek; Dlong=40.0' elde edilir. Tabiatyla pratik ilemlerde yukardaki lmler seyir
haritas zerinde izim yolu ile kolaylkla elde edilirler.
Long = 3400'W Dlong = 40 W
Long = 3440' W
Mer. Geii (Gne)....................... 11
h
59
m
D. 21 Nisan
Long................................................ 2 18.7 +
GMT.............................................. 14
h
17.7
m

Z..................................................... 02 +
Mer. Gei ZT................................. 12
h
17.7
m
bulunmu olur.


ONKNC BOLM
GK CSMLERNN DOU VE BATI ZAMANLARI
1. DOU VE BATI ZAMANLARI:
Yldzlardan yaplacak gzlemler iin en uygun zaman sabah ve akam oluan alacakaranlk
(twilight) anlardr. Bu sebepten gk cisimlerinin dou (rising) ve bat (setting) zamanlarnn bilinmesi
gksek seyir ilemlerinin nemli bir konusudur. Bir gk cisminin douu ve bat iki ayr durumda
incelenebilir:
a) Hakiki dou ve bat (True),
b) Grnen (Zahiri) dou ve bat (Apperent).
2. GNEN DOU VE BATI ZAMANLARI:
a) Hakiki Dou ve Bat (True Setting and Rising):
Hakiki Gne merkezinin gzlemcinin gk ufkunun zerinde bulunduu andr.
Bu, gzlemci tarafndan saptanabilen bir dou-bat olay deildir. Buna True setting ve
True rising denir. Bu srada gk cisminin ykseklii (Alt.) 0, baucu mesafesi (ZD) 90 dir. Hakiki dou
ve bat zaman gksel seyir uygulamalarnda kullanlmaz. Ancak, douta HA = 270 =18h ve batta
HA = 90 = 06
h
olduundan, hakiki dou ve bat olayndan Saat as ve bundan da dou ve battaki
LMT bulunabilir.
b) Grnen Dou ve Bat (Apparent Rising and Setting):
Gnein st evresinin grnen ufuk zerinde grnd veya kaybolduu andr. Bu srada
Gnein st evresinde gzlenen ykseklii (Alt.) 0 olduu halde gerekte durum byle deildir:
Obs. Alt........................................... 0000.0'
Dip.................................................. 5.3
App. Alt........................................... 0005.3'
Corr................................................. 51.7
T. Alt. (Gerek ykseklik) 0057'
bulunur. Buradan da, TZD = 9057' elde edilir. Buradan anlald gibi, Gnein st evresi henz ufukta
iken Gnein merkezi 57 dakika ufkun altndadr. Bylece Gnein, domadan bir sre nce ve battktan
446
bir sre sonra grld anlalr. Gnein tam dou annda ZD = 90 olduu anmsanrsa, ZD=9057'
olduu zamanda, ufkun biraz altnda olmasna karn dou ve batta grlebildii ortaya kar.
Son olarak Gnein grnen dou ve batnn gerek dou ve batdan farkl olmasnn,
erken domasna ve ge balinasna sebep olduunu belirteceiz.
Gnein ve Ay'n gzlemcinin Enlem (Lat.) konumuna gre Grnen (App.) dou ve bat
zamanlarnn Notik Almanak sayfalarnda bulunduunu biliyoruz. Bu bilgiler Almanan gnlk
sayfalarnda Gne iin gnlk, Ay iin gnlk olarak verilmitir. Gzlemcinin konumunun Enlemi ve
Boylama iin Dou ve Bat zamanlarndan yaplacak dzeltimler de Notik Almanan sar sayfalarnda
Tables for Interpolating Sunrise, Moonrise, etc. bal altnda verilmitir.
rnek:
16 Haziran 1971 gn. DR Lat. 4500' N, Long. 2930' E konumunda bulunan bir Gzlemci
iin Gnein bat zamann bulunuz?
Gne bat.................. 19
h
19
m
Almanan gnlk sayfasndan sol kolondan
Lat. 45 ile girilerek Gne bat kolonundaki
deer alnr.
Boylam (Dou)............ 158 - Gzlemcinin boylam zamana evirilir.
GMT............................ 15
h
21
m
Dou olduundan kartlr.
Blge iareti (Z)........... 2
h
+
ZT olarak (Blge
vakti)............................. 17
h
21
m
Gnein batnda blgesel vakit elde edilir.
rnek:
22 Nisan 1980 gn DR Lal. 67 l O' N, Long. 16805' W konumundaki bir gzlemci iin
Gnein dou zamann bulunuz?
Gnein douu........................ 03
!l
38
m

Boylam (Bat).......................... 11 12 +
GMT......................................... 14
h
50
m

Blge iareti............................ 11
ZT............................................. 03
h
50
m
Blgesel olarak Gnein dou zaman.
Almanakta Gnein dou ve bat zamanlan gn iin tek deer olarak verilmitir. Daha
doru bir netice elde etmek istenirse, iki gnlk sayfa deerleri arasnda oranlama yaplarak fark miktar
bulunarak istenen gne ait dou veya bat zamanna eklenir veya kartlr.
3. AY'n DOU VE BATI ZAMANLARI:
Ay'n eimi (Dec.) ve Dik km (RA) sratli deitiinden tam dou ve bat anndaki Dec.
ve RA deerlerini bulmak iin baz ilemler yapmak gereklidir. Gz ykseklii O olan, baka bir deyile,
deniz seviyesinde bulunan bir Gzlemciye gre Greenwich boylamnda Ay'n st evresinde grnen
ufuk ile teet olduu zamanlar GMT veya dier boylamlar iin LMT olarak hesaplanmtr. Ay'n dou ve
bat iki gn arasnda bir saatten fazla bir deiim yaptndan, meridyen geite uygulanan gnlk fark
miktarn ilemlerde ele almak gerekir.
rnek:
22 Nisan 1980 gn DR. Lat. 50 N, Long. 33 E konumundaki bir gzlemci iin Ay'n
douunda ZT (blgesel zaman) nedir?
Mer. Gei - Ay........................ 18
h
45
m
Gnlk sayfadan alnr.
Boylam fark orants................______5
m
-
M er. Gei LMT...................... 18
h
40
m

Boylam (Dou)........................ 2 12 -
Mer. Gei GMT...................... 16
h
28
m

Yukardaki Boylam fark orantsnn hesaplanmas iin Ay'n iki gnlk meridyen geii
arasndaki fark bulunarak aadaki ilem yaplmaldr:
447
21 Nisan Mer. Gei................. 17
h
56
m
Boylam dou iaretli olduundan nceki
gn alnr.
22 Nisan Mer. Gei................. 18
h
45
m

Gnlk fark............................... 59
m
bulunur.
Gnlk fark orants = 33 * 59
m
/360 = 5.4
m
= 5
m
alnr.
Boylam dou iaretli olduundan bulunan orantnn iareti (-) dir. Mer. Gei zaman olan
GMT 16h28m iin Dec. -2502'N olur.Ay'n Dou ve Bat izelgesine (Moon Rising and Setting Table).
Yukardan Dec. (Meyil) ve sa-sol yan kolonlardan Enlem (Lat.) ile girilerek, dec. 25 N Lat.
50 N iin dzeltim deeri olarak 12
m
bulunur. Cetvelin kullanm kuralna gre; Lat. Kuzey (N). Dec.
Kuzey (N) iaretli olduundan dzeltim deeri Ay'n dou zamanna eklenecektir.




448
Lat. 24 N ile Lat. 52 N iin: Dec. Kuzey (N) ise:
Ay'n douuna ekle,
Ay'n batndan kart.
Dec. Gney (S) ise:
Yukardaki ilemin tersi yaplr.
Lat. 52 N ile Lat. 58 N iin: Yukardaki kuraln tam tersini uygulaynz.
imdi, izelgeden elde ettiimiz dzeltim deeri ile Ay'n dou zamann bulalm:
Ay'n douu........................ 11
h
06
m
LMT D. 22 Nisan
Boylam dzeltimi................ 12
m
+
Dzeltilmi LMT.................. 11
h
18
m

Long. (Dou)........................ 2 12 - D. 22 Nisan
Douta GMT..................... 09
h
06
m

Blge iareti (Z)................... 02
h
+
Ay'n douu ZT................... 11
h
06
m
D. 22 Nisan
bulunur.
Tan (Alacakaranlk - Twilight):
Gne domadan nce veya battktan sonra evrende, atmosfer nedeniyle yansmadan
dolay, bir aydnlk grlr. Bu aydnlk, Gne'in 18 evrenin altna inmesinden sonra kaybolur veya
Gne daha domadan nce 18 evrenin altna gelmesiyle balar. Bir sre devam eden bu yan
aydnla "Tan" (Alacakaranlk) ve sresine de "Tan zaman" denir.
Gne'in Dec. paraleli, gzlemcinin evren dairesine ne kadar eik olursa, tam zaman da o
kadar uzun olur. Ekvatordaki gzlemciye gre, Gne'in Dec. paraleli, gzlemcinin evren dairesine dik
olup, tan sresi dier enlemlerden daha ksa srer.
Gne'in domadan nce 18 evrenin altna gelmesiyle balayan Tan'a "Sabah Tan"
(Fecir) ve Gne battktan sonra 18 evrenin altna gelmesiyle biten Tan'a "Akam Tan" (afak) denir.
Lat. ve Dec. ayn isimde iken:
a) Lat. + Dec. = 72 ise, tan btn gece srer.
b) Lat. + Dec. = 90 ise. Tan yoktur, gne evrenin altna girmez.
c) Dec. 90 - Lat. ise, Tan yoktur, Gne hep evrenin stndedir. Tan sresi, her birini 6
olmak zere blme ayrlmtr:
A- Adi Tan (Civil Twilight):
Gne merkezinin 6 evrenin altnda bulunduu zaman balayan veya biten tan'dr. Adi
Tan'da, evren olduka aydnlktr. evren izgisi rahatlkla grlr. Grlen yldzlar tannyorsa, en iyi
ve kesinlikle, yldzdan ykseklik alabilen dier deyimle en iyi gzlem yapabilen zamandr.
Adi Tan sresi, Almanak gnlk sa sayfalarda, her gn iin verilmitir.
B- Denizel Tan (Nautical Tvvilight):
Gne merkezinin 12 evrenin altnda bulunduu zaman balayan veya biten tan'dr.
evren az ok aydnlktr. Daha ok yldz grlr ve yldzlar tannr. yi bir gzlemci iin, kesin gzlem
olanan verir. Orta derecede bir gzlemci iin. Gne'in 10 evrenin altnda olduu zaman, en iyi
gzlem andr. nk, evren izgisi en net bir ekilde bu zamanda grlr. Buna "Gzlem Tan"
(Observational Twilight) denir.
Denizel Tan (Deniz Tan) sresi de, almanak gnlk sa sayfalarda, her gn iin
verilmitir.
C- Astronomik Tan (Astronomical Tvvilight):
Gne merkezinin 18 evrenin altnda bulunduu zaman balayan veya sona eren Tan
olaydr. Astronomik Tan'n bittii zaman tam karanlk balar veya biter. Gzlemci iin yararl bir Tan
sresi deildir.

449
rnek:
21 Nisan 1980 gn DR. Lat. 40 N, Long, 34E konumundaki bir gzlemci iin Gnein
dousundaki Deniz Tan' (Notik'ten) zamanlarn bulunuz.
Gnein douunda
Deniz Tan' (notik Tan)......... 0
h
43
m
Lat. 40 N iin Almanan gnlk sayfa
Boylam (Dou)..................... 02 16 sayfasndan alnr. Boylam zamana evrilir
GMT..................................... 02
h
27
m
ve iaretine gre uygulanr.
Blge iareti (Z)................... 2
h
+
ZT........................................ 04
h
27
m

ONNC BLM
MERDYEN YKSEKL LE ENLEM BULUNMASI
1. MERDYEN GE YKSEKL:
Bir gk cismi gzlemcinin, st meridyenden geiinde gzlenen ykseklii (Alt.) ile gn
iindeki en yksek noktaya erimi olur. Sextant ile llen en byk Ykseklik Asn veren bu noktaya
Ycelim Ykseklii (Maximum Altitude) denir ve Max. Alt. ksaltmas ile tanmlanr.
Gk cisminin meridyenden geerken alnan sextant yksekliine Meridyen Ykseklii
(Meridian Altitude) denir ve M. Alt. Ksaltmas ile tanmlanr. Gk cisminin meridyenden geiinde,
gzlemcinin tam kuzey veya gney ynnde bulunmasndan semt (AZ) 000 veya 180 dir. Gzlemci,
ykseklii Kuzeye dnerek almsa iareti (N). gneye dnerek almsa iareti (S) olarak verilir.
Teorik olarak, gk cisminin meridyenden geerken en byk ykseklie kavumas ve
ycelim noktasnn en byk Alt. deeri olmas gerekirken, yerkrenin dn, gk cisminin meylinin
(Dec.) deimesi ve geminin hareket halinde bulunmas gibi nedenlerden max. Alt. deeri meridyen Alt.
deerinden drt be dakika sonra olmaktadr.
Uygulamada, ycelim noktas gzlem meridyeni zerinde saylarak, meridyenden geite
alnan ykseklik en byk ykseklik olarak kabul edilir ve bylece, tam meridyenden gei annda
ykseklik alnarak ilem yaplr.
Baz gzlemcilerde, meridyen yksekliini bulurken birbiri ardndan ykseklikler bularak
bunlarn ilerinde en byk olann seerek ilem yaparlar.
imdi, bir gk cisminin meridyen ykseklii ile gzlemcinin enlemi arasndaki ilikiyi
grelim. Bunun iin ek. 42. den yararlanacaz.










ek. 42. Gzlemcinin enlemi (Lat.) ile gk cisminin meridyen ykseklii (M. Alt) arasndaki iliki.
ek. 42. Yerkreyi gstermektedir. (P) Kuzey kutbunu, QQ' Ekvatoru tanmlar. imdi, (o)
noktasnda bulunan bir gzlemcinin gneyinde kalan bir yldzn Corafik konumu (G) olsun. Gzlemcinin
konumu, (GO) yarap ile gsterilen eit ykseklik dairesinin zerinde yer alr. Bu yarapn asal
deeri, yldzn Meridyen Baucu mesafesine (Meridian Zenith distance) eittir.
450
(G) konumunun enlemi (LAT), yldzn Meyil (Dec.) deerine eittir. Eer Dec. biliniyorsa,
buna bal olarak gzlemcinin enlemi bulunabilir. Gzlemcinin enlemi, (RO) yayna eittir. Bunun deeri
de, (IG) ve (GR) yaylarnn toplamndan oluur. (OG) yaynn deeri, yldzn meridyen baucu
mesafesine (yksekliin - Alt. 90 den farkna) eit olup, (GR) yay da gk cisminin Dec. deeri
olduundan;
Gzlemcinin enlemi = Yldzn Mer. Alt. + Yldzn Dec.
olur. Gzlemcinin bulunduu yer deitike yukardaki eitlikteki toplama bazen iki deerin
farkna eit olur. Bunlar aadaki rneklerde greceiz.
rnek:
12 Haziran 1971 tarihinde Atria yldznn gneye dnlerek alnan meridyen ykseklii
5725' dr. E: 3.3' + . HE. 18 feet olduuna gre Enlem (Lat.) nedir?
Sex. Alt.............................. 5725' S Gneye dnlerek alnd iin iareti (S)
E (Uzade hatas)..............______3.3 + yazlr.
Obs. Alt............................. 5728.3'
Dip.................................... 4.1 -
App. Alt............................ 5724.2'
Ref.................................... 0.6 .
T. Alt................................ 5723.6S
0000.0 T. Alt. 90 den kartlarak Meridyen Baucu
MZD.................................. 3236.4'N mesafesi bulunur.
Dec..................................... 6858.9' S areti ters evrilir.
Enlem (Lat.)...................... 3622.5' S Yldzn Dec. deeri gnlk sayfann Yldzlar
kolonundan alnr. MZD ile Dec. aykr iaretli olduklarndan byk olandan kk kartlr,
byk olann iareti verilir.
rnek:
21 Nisan 1980 gn. DR Long. 3245'W mevkiinde gnein alt evreden ve gneye dn-
lerek gzlenen meridyen ykseklii 6350' dr. E = .3.3' + HE = 22 ft olduuna gre Enlemi (Lat.)
bulunuz?
zm:
1) Mer. geii (Mer. pass)............ 11
h
59
m

Boylam (Long) Bat (W)........ 02 11
GMT........................................ 14
h
10
m
2) 21 Nisan 1980 tarihli Notik Almanak'tan:
14
h
10
m
iin. DEC: N 1202.0' bulunur.
3) Sex. Mer. Alt 6350' S Alt evre (Gnein Mer. geiinde alman
sextant ykseklii)
IE............. 3.3' + (Sextant'n uzade kolu hatas)
Obs. Alt .... .63 53.5 (Uzade hatas dzeltilmi ykseklik)
Djp ............ 4.5 - (Ufuk kmesi hatas. Gz ykseklii olan
22 ft. ile Almanak'ta evren alalm
stunundan alnr)
App. Alt 63 48.8 (Gnein grnr ykseklii)
Corr. (dzeltim) 15.7 + (App. Alt. ile Almanak'taki dzeltim stununa
Nisan-Eyll kolonundan ve alt kenar
hanesinden girilir)
T. Alt........ 6404.5' S (Gnein dzeltilmi gerek ykseklii)
00 00.0 (Baucu mesafesini bulmak iin daima 90
den Alt. un fark alnr. areti ters evrilir)
451
ZD............ .2555.5'N
DEC........ 12 02.0 N (Deklinasyonun iareti ile ZD iareti ayn
olduundan toplanarak Enlem bulunur)
LATlTUDE 3757.5 (Enlemin gerek deeri)
Not: Eer ZD ve DEC zt iaretli olursa, bykten kk kartlr ve bulunan Enlem, byn iaretini
alr.











ek. 43. Yukardaki diyagramda Atria yldznn Meridyen ykseklii ile Enlem bulunmas yntemi grlmektedir.
2. GK CSMNN MERDYENDEN GE LE ENLEM BULUNMASINDA HESAP
MAKNESNN KULLANILMASI:
Gnein meridyenden geiinden elde edilecek SexVant yksekliini nceden bilirsek,
hazrlk yapmamz imkan doar. Ayn zamanda gzlem iin gkyznn her zaman ak olmas
beklenmediinden, ksa bir aralkta gzlem yapmak iin yksekliin nceden yaklak da olsa
hesaplanmas yararldr.
GR (Entry) YAZIM (Display)________AIKLAMA (Comment) '_______
02 02 Deklinasyonun dakikas
: 02 Blme tuu
60 60
= 0.03333 Netice tuu ile Dec. in dakikas ondala
evrilir.
+ 0.03333 Toplama tuu
12 12 Dec.'in derecesi
= 12.03333 Dec.'in ondalkl ifadesi
C 0 Makinedeki ilemi silmek iin baslan tu
51 51 Lat.' un dakikas
: 51 Blme tuu
60 60
- 0.85 Enlemin dakikas (ondalkl)
+ 0.85 Toplama tuu
37 37 Lat.'n derecesi (DR LAT.)
= 37.85 Lat. deerinin ondalkl ifadesi
C 0
90 90
+ 90 (DR Lat. ve Dec. ayn iaretli)
12.03333 12.03333 Dec. nn deeri

Burada kullanlan Giri bal. Hesap makinesinin fonksiyon tularna baslarak verilen deerleri ifade etmektedir. Yazm
bal ise. cihazn ekrannda okunan deerlerinin gsterilmesidir. Aklama blm ise, yaplan ilemin sebebini vermektedir
452
102.0333
37.85 37.85 Lat.'n deeri
= 64.1833 Sex.Mer. Alt. deeri (ondalkl)
Yaklak Sextant Meridyen Yksekliinin Hesaplanmas:
Sextant zerinde ayarlanacak ykseklik bilgisi iin aadaki forml hatrlamak gerekir:
90 art veya eksi Dec. - Lat.
Eer Lat. ve Dec. ayn iaretli ise (N veya S), yukardaki bam (+) dr. Eer ters iaretli ise (-)
dir.
Yukarda zm olduumuz rnei ele alalm. Bu ilemlerde trigonometrik ilem
bulunmadndan drt fonksiyonlu normal bir hesap makinesi yeterlidir.
Sex.Mer.Alt.'n derece ve dakikal ifadesi 6411' bulunur (0.1833 x 60 = 10.99') Sextant, uzade
kolu bulunan dereceye getirilerek gnein meridyenden geii beklenir. Bu arada alnacak ykseklik iin
toplam dzeltim miktar bulunur. Bu miktar Dip. ve Corr. deerlerinin toplamndan ibarettir.
Toplam dzeltim = E+Dip. +Corr. = 3.3'-4.5'+15.7'=14.5'=0.241
90.00 - 0.241 = 89.759 + 12.0333 = 101.7923 (Dec. ve DR Lat. ayn iaretli olduundan
toplanr.)
GR YAZIM AIKLAMA
101.7923 101.7923
- 101.7923 kartma tuu
63.8333 63.8333 Sex. Mcr. Alt.
= 37.959 LAT deeri (derece ve ondalk)
- 37.959
37 37
x 0.959 arpma tuu
60 60
- 57.54 Lat.(un dakika blm)
LAT=3757.5' N bulunur.
3. GZLENECEK GK CSMNN YKSEKLNN NCEDEN BULUNMASI:
Gzlenecek bir gk cisminin sextant ile yksekliinin meridyen geiinde ne olacann
bulunmas pratik lmlerde yarar salar. Bulunan ykseklie ayarlanm sextant ile gk cisminin ufukta
hayali bulunarak, rnein bulutlu bir havada lm ilemi yaplabilir. Bu yntemi bir rnek ile aklayalm:
rnek:
14 Haziran 1971 gn, DR Lat. 4830' N, Long. 06 00' W konumunda Vega yldznn
gzleminde yaklak meridyen yksekliini bulunuz? E: +1.5', HE: 33 feet.
DR. Lat ........... 4830' N
Dec. Vega....... 38 45.2 N Notik Almanak gnlk sayfadan yldzn Dec. Deeri alnr.
Yakl. ZD......... 9 44.8' N iaretler ayn olduundan bykten kk kartlr.
90.00.0
Yakl. Alt ......... 8015.2' S Yaklak baucu mesafesini 90 den kartarak iaretini ters
eviriniz. Bylece yaklak ykseklik deeri ve lmn nereye
dnlerek yaplaca bulunur.
Yakl. Alt ......... 8015.2'S
Ref ................. 80 0.2 Ref., Dip. ve lE deerleri iaretleri ters
Dip ................ 80 5.6 evrilerek uygulanr.
8021'
E................... 1.5 +
453
Yakl. M. Sex. Alt.80 19.5' S Yaklak sextant ykseklii yldzn meridyen geiinde
gsterildii gibi olacaktr.
4. ALT MERDYENDEN GEEN GK CSMNN YKSEKL LE
ENLEM B ULUNMASJ:
Buraya kadar olan ilemlerde gzlenen gk cisminin daima bizim bulunduumuz st
meridyenden geiinde yksekliinin alndn dnmtk. Bir gk cisminin meridyen ykseklii
verilmi ise, bakaca bir aklama bulunmad zaman bunun st meridyen ykseklii olduunu kabul
edeceimizi belirtmitik.
imdi, bir gk cisminin alt meridyenden geiinde nasl gzleneceini grelim.


.





ek. 44. Alt meridyenden geen bir gk cisminin ykseklii ve grn
Alt meridyenden geen bir gk cismini grebilmek iin enlem ile gk cisminin Dec. deeri
ayn iaretli olmaldr. Ayrca gk cisminin meyli, gzlemcinin enleminin 90 den farkndan byk
olmaldr. Bu durumda gk cismi batmyor denir. Yksek enlemlerde gnein meyli (Dec.) byk olduu
zaman bu gk cismini 24 saat grmek mmkndr.
ek. 44. de gsterilen kk daire kutupsal yrngeli bir yldzn gnlk hareketini
tanmlamaktadr. Yldz (X) durumunda, alt meridyenden gemektedir ve gerek ykseklii (T. Alt.) (NX)
olmaktadr. Bu yay deerine (PX) yayn eklersek, (NP) yayn elde ederiz. Bunun deeri de, gk
kutbunun ykseklii olup gzlemcinin enlemine eittir.
PX = PX, = 90-QX,
= 90 - x 'in meyli (Dec.)
= X'in Kutup mesafesi (Pol. Dist.) Bundan dolay; Enlem (Lat.) = Nx + PX
= X'in gerek ykseklii (T. Alt.) + X'in Kutup Mesafesi (Pol. Dist.)
rnek:
Kochab yldznn (Dec. 7426'N), gerek ykseklii (T. Alt.) alt meridyenden geite 2040'N
llmtr. Gzlemcinin enlemini bulunuz?
NX = Gerek ykseklik (T Alt.)..................2000.0' N
PX = Kutup mesafesi (P. Dist.).................... 1534.0'
NP = Gzlemcinin enlemi (Lat.)................. 3614.0' N
5. KUTUP YILDIZININ (POLARS) YKSEKL LE ENLEM BULUNMASI:
Gkkresinin Kuzey kutbuna ok yakn bir yerde bulunan Kutup Yldz (Polaris) Tam olarak
gk kutbunda bulunsayd, bu yldzn ykseklii (Alt.), kuzey yarm krede bulunan bir gzlemcinin
enlemine eit olurdu. Oysa, Polaris gn sresince, eilimi (Dec.) 89 02.8' N olmas sebebiyle yaklak 1
yarapnda bir daire izecek bir yrngede gk kutbunun evresinde dner.
Polaris ile enlem bulmak iin baz aklamalar ek. 44 den yararlanarak yapabiliriz.
Polaris st ve alt meridyenden geerken kuzey yarm kredeki gzlemci tarafndan grlr.
Ancak st meridyene, baka bir deyile, X1 noktasna varnda ykseklii X1N, alt meridyene varta
ykseklii XN dir.
Polaris st meridyende (X1) bulunduu zaman:
Enlem (Lat.) = Ykseklik (Alt.) - kutup mesafesi (P. Dist).
454
QZ = PN = X
1
N - X
1
P
Polaris alt meridyende (X) bulunduu zaman:
Enlem (Lat.) = Ykseklik (Alt.) + Kutup mesafesi (Pol. Dist.) PN = X
1
N + XP
Kutup yldznn gnlk hareketi srasnda alt ve st meridyenler dnda bir yerde iken, bir
dzeltim miktar hesaba katlarak, ykseklii kullanlmak art ile gzlemci enlemini bulabiliriz. Ykseklie
uygulanarak dzeltim miktarlar Notik Almanan Polaris (Pole Star) Tables bal altndaki cetvelden
elde edilir. Bu cetveli ek. 45 de grmekteyiz.































Polaris'in gzlenen ykseklii herhangi bir yldz gibi dzeltilerek Gerek ykseklik (T. Alt) elde
edildikten sonra Almanaktaki dzeltmeler aadaki sra ile uygulanr.
a)a
0
iaretli olan tablo:
LHA aries ile yukardan 10 den fazla miktar ve yandan geri kalan derece miktar ile girilerek
kesitii noktadaki say,
b)a1 iaretli olan tablo:
Yandan yaklak Lat. ve stten ilk dzeltmenin alnd kolonun kesitii noktadaki say
c)a
2
iaretli olan tablo:
455
Yandan bulunduumuz ay ve stten ilk dzeltmenin alnd kolonun kesitii noktadaki say
alnarak, elde edilen l dzeltim toplam daima gerek ykseklie eklenir. Sonutan 1 kartlarak
gzlemcinin enlemi (Lat.) bulunur.
rnek:
15 Ocak tarihinde Kutup yldznn LHA Aries 6231' hesapland bir anda ykseklii (Sex.
Alt.) 4935.7' olarak llmtr. E: 2.5' + , HE: 35 feet olduuna gre (Enlem (Lat.) nedir?
T. Alt .............. 4931.7' E, Dip. ve Ref. dzeltimleri uygulanarak Sex.Alt. den bulunur.
(a
0
).................. 013.3 LHA Aries ile girilerek birinci izelgeden alnr.
(a1)................. 0.6 Sex. Alt. (yaklak enlem) ile girilerek ikinci izelgeden alnr.
(a
2
).................. 0.8 - Ayn kolondan aa inilerek Ocak (Jan.) ay iin alnr.
4946.4'
100.0' Toplamdan daima 1 kartlr.
Enlem (Lat.)... 4846.4'
ONDRDNC BLM
MERDYENE YAKIN YKSEKLK LE ENLEM BULUNMASI
1. MERDYENE YAKIN GK CSMLER:
Gksel seyir, ilemlerinde bazen hangi yldzlarn meridyen .geiine (transit) yakn
bulunduklarn bilmek yararl olur.
ek. 46. ve ek. 47. gzlemcinin ufuk dzlemi zerinde ve gk ekvatoru dzlemi zerinde
alnm izdmleri gstermektedir. Buradaki PO dorusu gzlemcinin st gk meridyenini, Py ise,
aries noktasnn bulunduu gk meridyenini gstermektedir. O yay, Aries noktasnn yerel saat as
(LHA) dr. Bunun deeri, Almanak'ta cetvellenmi olan ve GMT karl bulunabilecek GHA Aries
deerine gzlemcinin boylama (Long.) uygulanarak bulunabilir. Bulunan LHA deerinin 360 den
fark, gzlemcinin st gksel meridyeninden itibaren yldzl saat asn (SHA) verecektir.





imdi, PM1 gksel meridyenin gzlemcinin st gksel meridyeninden 15 daha douda,
PM
2
gksel meridyenin ise 15 daha batda bulunduunu varsayalm. Bu iki meridyen zerindeki btn
gk cisimleri, gzlemcinin st gksel meridyenine gre 15 lik SHA limiti iindedir diyebiliriz.
PM1 gk meridyeni ile gzlemcinin st gksel meridyeni arasnda yer alan btn gk
cisimlerinin daha kk SHA deerine sahip bulunduklarn, ayn ekilde PM
2
ile gzlemcinin st gk
meridyeni arasnda bulunan tm gk cisimlerinin de gzlemcinin gk meridyeninden daha byk SHA
deerlerine sahip bulunduklarn belirtebiliriz.
ek. 46. da dikkat edilirse, st meridyenden geen bir gk cismi gzlemcinin ufkunun
zerinde bulunmal, meyli (Dec.), gzlemcinin enlemi (Lat.) ile ters iaretli ise. gzlemcinin Colat
456
deerinden daha kk olmaldr. Gzlemcinin alt meridyeninden geen bir gk cisminin de ufkun
zerinde bulunmas iin, kutup mesafesinin (Pol. Dist.) gzlemcinin enleminden kk olmas lazmdr.
Aadaki rneklerde, transit gemesi iin nmzde belirli bir sre bulunan gk cisimlerinin
nasl saptanacaklar gsterilmektedir.
rnek:
14 Haziran gn, GMT 07
h
35
m
vaktinde DR Lat. 5000' N, Long. 3000

W konumunda
bulunan bir gzlemcinin st meridyeninden l saatlik zaman limiti iinde bulunan yldzlar hangileridir?
07
h
iin GHA Aries 655.6' Gnlk sayfa Aries kolonundan alnr.
35
m
iin Artmalar 8 46.4 + Sar sayfalardan Artmalar ve Dzeltmeler
kolonundan
GHA Aries 1542'
Boylam (Bat) 3000' -
LHA 34542'
36000'
Gzlemcinin st gksel 14 18'
meridyeninin SHA deeri 1418'
l saatlik limit 1500'+ 1500'-
Gzlenecek yldzlarn
SHA limitleri 2918' 35918'
Aranacak yldzlarn SHA deerleri 2918' ile 35918' arasnda olmal ve Dec. deerleri de,
4000' S dan daha kuzeyde olmaldr.
Yukardaki zellikleri tayan yldzlar bulmak iin Notik Almanak Seilmi Yldzlar
(Selected Stars) tablosu aratrlr.
2. MERDYENE YAKIN GZLEMLER LE MEVK HATTI:
Herhangi bir nedenle meridyenden gei zamannn karlmas veya gk cisminin meridyenden
gei annda bulutlar yznden grlememesi gibi sebeplerden gzlemi yapamam olabiliriz. Byle
durumlarda, meridyenden geiten ksa bir sre nce veya sonra ykseklik (Alt.) saptanarak, Meridyene
yakn (Ex. Meridian) yntemle enlemi bulmak olana vardr.
Meridyene yakn gzlem demek, gk cisminin gzlemcinin st meridyenine gelmesine ksa bir
sre .kala veya ksa bir sre getikten sonra yaplan gzlem demektir.










Byle bir gzlem ile yaklak boylam bilinen bir konuda enlemi elde ederiz. Pratik uygulamada,
gzlemci gerek boylamn bilmediinden, bunun deerinin rol oynad bir ilemden sonra bulunan enlem
de gerek olamaz. Gerek enlem, yaklak boylama gre hesaplanan bir mevki hattnn (position line)
zerinde bir noktadadr.
ek. 48. ve 49., gzlemcinin baucu noktas (Z) ve evresindeki elemanlarn gsterildii bir ufuk
dzlemi zerinde izdmdr. Burada tanmlanan PZX geni tipik bir kresel gendir. imdi, (X) gk
cisminin Dec. deerinin, gk cisminin bulunduu (X konumundan gzlemcinin st gksel meridyeni
zerindeki (Y) noktasna gelinceye kadar gerekli sre iinde sabit kaldn varsayalm.
457
(ZY) yaynn deeri, gk cisminin Meridyen baucu mesafesi (Meridian Zenith distance) dir.
nk, burada PY ile PX birbirine eit olup, Mer. ZD = (PX ~ PZ) elde edilir.
(PX ~ PZ) deerini kapsayan PZX Kresel genine, Kresel Haversine formln uygularsak:
HavZX - Hav (PX ~ PZ)
HavP =--------------------------------------
Sin PX. Sin PZ
buradan da,
Hav (PX ~ PZ) = Hav ZX - (Hav P Sin PX Sin PZ) veya,
Hav. Mer. ZD = HavZX - Hav P Sin PX Sin PZ
Hav Mer.ZD = HavZX - Hav P Cost Lat. Cos Dec.
Yukarda bulunan forml Ex-Meridian Haversine forml olarak bilinir. Bu forml, Lat. ve Dec.
belirli deer limitleri iinde kalmak artyla Saat As (P) kapsayan bir Mevki hatt bulunmasnda kullanlr.
Yukarda, (P) asnn kk deerli olmas durumunda, yukardaki formln dik al kenarnn
kk deerde olacan grmekteyiz. "Hav P Cos Lat. Cos Dec." ibaresinde kullanlan enlemin, gzlemcinin
gerek enlemi olmadn belirtmitik. Buna ramen, bilinen enlem deeri gerek enlem deerine yakn bir
deerde olacaktr. Bundan yararlanarak MZD hesaplanr. Bununla da, gk cisminin Dec. deeri uygulanarak
Enlem bulunur. Meridyene yakn (Ex-Meridian) forml kullanlaca zaman aadaki artlar aranmaldr.
a) Gzlemcinin enlemi (Lat.) ile gk cisminin meyli (Dec.) arasndaki saysal fark
4 den fazla olmamaldr.
b) Saat as (P as) nn zaman dakikas olarak deeri, gzlenen gk cisminin derece olarak
Baucu mesafesinden (ZD) byk olmamaldr.
3. MERDYENE YAKIN GZLEM LE ENLEM
BULUNURKEN UYGULANAN YNTEMLER:
Buraya kadar olan blmde, henz meridyene gelmemi veya gemi bir gk cisminin
alnan ykseklii ile meridyen geiinde eriecei ycelim ykseklii arasnda (x) diyeceimiz
bir fark bulunduunu grdk. Bu fark deeri hesaplanarak veya cetvellerden bulunarak gerek
ykseklie (T. Alt.) eklenirse, gk cismini meridyenden geerken ykseklii alnm gibi kabul
ederek gerekli ilemleri yapar ve enlemi buluruz.
Meridyene Yakn (Ex-Meridian) ilemleri aada belirtilen yntemlerden bir tanesi
ile zlr.
a) Forml ile M. Alt ile T. Alt arasnda (x) farkn bularak.
Cos Lat. Cos Dec.
x = 6875.5 * -------------------------- * Hav HA
Sin (Lat. ~ Dec.)
Bunun iin eitli formller iinde en kullanl olan yukarda verilmitir.
b) Haversine forml ile dorudan MZD bulunarak,
c) Inman's Table veya Nories Table kitaplarnda bulunan Ex-Meridian izelgelerinden
(x) farkn bularak,
d) eitli izelgeler kullanlarak, Bunlar iinde Ex-Meridian Altitude Tables (C.
Brent, A.F. Walter, G. Williams), Ex-Meridian Tables (P.L.Davis), Excelsior Tables (Capt. H.S.
Blockburne) saylabilir.
4.ST MERDYENE YAKIN GZLEM LE ENLEM BULUNMASI:
rnek:
11 Ocak tarihinde, GMT 13
h
52
m
vaktinde DR Lat. 42 18' N, Long. 3326' W konumunda
gnein meridyene yakn ykseklii (Ex. Mer. Alt.) alt evreden ve gneye dnlerek 2518.8' olarak
llmtr. E: o, HE: 10 metredir. Enlemi (Lat'.) bulunuz?
458
GHA Gne, GMT 13
h
52
m
iin 26 08.9 (Notik Almanaktan)
LHA Gne ......................... 717.1 (GHA ile Boylam uygulanarak)
Gerek Ykseklik (T. Alt)... 2527.3' (Dzeltimler uygulanarak)
Dec. Gne, GMT 13
h
52
m
iin 2151.5' S (Notik Almanaktan)
Cos Lat. Cos Dec.
Dzeltim miktar (x) = 6875.5 * ----------------------------- * Hav HA
Sin (Lat. ~ Dec.)
Log 6875.5.................. 3.83730 Lat.: 4218.0' N
Log Cos Lat. (4218') . 9.86902 Dec.: 2151.5 S
Log Cos Dec. (2151.5

) 9.96759 (Lat. -Dec.): 6409.5'

Log Cosec (Lat. ~ Dec.) 0.04576
Log Hav HA (717.1') . 7.605978 + Lat. ve Dec. aykr iaretli olduklarndan
Log (x)......................... 1.32564 (Lat. Dec.) deerini bulmak iin toplanrlar.
x = 21.16 dakika
T. Alt. Gne ............. 2527.1' S
Dzeltim miktar (x)... 21.2 +
Mer.T. Alt ................ 25 48.5'S
90 00.0
Mer. ZD ................... 6411.5'N
Dec. Gne............... 21 51.5 S
Lat. (Enlem) ............. 42 20' N
Cetvel kullanarak zmek:
Inman's Table kullanarak, Ex-Meridian izelgeleri yardmyla, yukarda komptasyon
yntemiyle bulduumuz (x) Dzeltim miktarnn nasl bulunacan renelim.
(a)Birinci izelge:
Konumuzdaki Lat. ve Dec. aykr isimde olduklarndan, buna ait blme st kolondan Dec.
deeri, yandan Lat. deeri ile girerek ikisinin kesime noktasnda Lo C = 9.8882 elde edilir.
(b)kinci izelge:
Bu izelge Saat asnn zamana evrilmesi ile elde edilen deerlere gre kullanlr.
HA (t) = 717.1' = 29
m
08
s
. Dakika ve saniye ile izelgeye girilerek ikisinin kesime
noktasnda:
LogH = 7.606 elde edilir.
(c) Log C ile Log H deerleri toplanr: Log C + Log H = 7.488
(d)nc izelge:
Yandan yay dakikas ve yukardan dakika ondal ile girilerek Log C + Log H. baka
deyile (x) deeri bulunur. Bulunan deer 21.2 dir.
(e)Drdnc izelge:
Yanlardan Alt. ve yukardan (x) deeri ile girilerek, dzeltim, miktarndan daima kartlan
son dzeltim bulunur. st kolondan 21 says ve yandan 25 ile girilirse O elde edilir.
Netice: (x) = 21.2 dakika bulunmu olur.
Haversine forml ile zmek:
Ayn rnei Haversine formln kullanarak dorudan Mer. ZD deerini bularak zelim.
Bildiimiz deerler unlardr: HA : 07 17.1', T. Alt. 2527.3' S. Dec. 21 51.5
1
S.
a) Co Lat. = 90 - Lat. 90 00.0' - 42 18' = 47 42'
b)Pol. Dist. 90 + Dec. = 90 00.0' + 21 51.5' = 11151.5'
c) TZD = 90 - T. Alt. = 90 00.0' - 25 27.3' = 64 32.7'
Log Hav HA (717.1') .......... 7.60597
Log Sin Colat (47 42')........ 9.86902
459
Log Sin Pol. Dist. (111 51.5') 9.96760
Log Hav . 7.44259
NatHav.. 0.00277
Nat Hav TZD (6432.7') ...... 0.28509
NatHav.. 0.28232
Mer. ZD = 64 11.5'
Mer. ZD .............. 64 11.5'N
Dec .................... 21 51.5 S
Lat...................... 42 20.0'N
5. ALT MERDYENE YAKIN GZLEM LE ENLEM BULUNMASI:
Bir gzlemci tarafndan Alt. meridyenden geiinde bir gk cisminin saptanmas iin hangi
artlarn gerekli olduunu bundan nceki blmde aklamtk. Bunu ksaca zetlersek, gk cisminin
batmamas, baka bir deyile gzlemcinin ufkunun zerinde hareketini tamamlamas lazmdr. Alt.
meridyene yakn iken alman (Ex-Meridian) bir gzlem ile Enlem bulunmas, yukarda akladmz
ilem dzeni ile yaplr.
Bu arada st meridyene yakn ve alt meridyene yakn gzlemlerde bulunacak (x) dzeltim
deerinin nasl kullanlaca aada gsterilmitir.
a) st meridyene yakn gzlemlerde:
CZD = (Lat. + Dec.).......... CZD+ x
b) Alt meridyene yakn gzlemlerde:
CZD = 180 (Lat. + Dec.).CZD - x
imdi bu uygulamay bir rnek ile zelim.
rnek:
3 Nisan gn GMT 06h47m vaktinde DR. Lat. 60 28' N, Long. 36 56' W konumunda bir
gzlemci Capella yldznn alt meridyene yakn yksekliini T. Alt. 16 26.4 olarak ve kuzeye dnk
saptyor. Enlemi (Lat.) bulunuz?
GMT 06
h
47
m
iin Notik Almanaktan GHA Aries: 29247.6, Yldzlar kolonundan SHA
Capella 281 31', Dec. 45 57.8' N elde edilmektedir.
GHA Aries................ 292 47.6'
SHACapella............. 281 31.0 +
GHA Capella ........... 574 18.6'
Boylam (Bat) .......... 36 56.0 -
537 22.6'
360 00.0 -
LHA Capella............. 177 22.6'
180 00.0
LHA.......................... 2 37.4
1
= 10
m
30
s

a) Cetvel yntemi ile zm: Nories Table, Ex-Meridian cetvellerinden aadaki deerler elde edilir.
Log C = 9.553
Log H = 6.720 +
6.273 nc dzeltme 0 olduundan
x = 1.3' elde edilir.
Mer. Alt. = Lat. + Dec. - 90 T. Alt 16 26.4'
Lat. = 90 + Mer. Alt.- Dec (x) Dzeltimi 1.3 -
Lat. = 90+1625.1'-4557.8
I
Mer. Alt 16 25. 1'
Lat. 60 27.3' N
b) Komptasyon yolu ile zm:

460
Cos Lat. Cos Dec.
aa) x = 6875.5 * ------------------------- * Hav HA
Sin (Lat. ~ Dec.)
Log 6875.5 .................. 3.83730
Log Cos Lat. (60 28') 9.69279
Log Cos Dec. (45 57.8') 9.84206
Log Hav HA (2 37.4).. 6.71933
Log Sec. (Lat. ~ Dec.) 16 25.8' 0.01810
Log (x) ..................... 0.10958
x = 1.29' bulunur.
bb) Elektronik hesap makinesi ile zm: Yukardaki forml kullanarak, alarn deerlerini
alarak hesap makinesi ile ilemi yapalm.
Nat Cos 60 28' * Nat Cos 45 57.8'
x = 6875.5 * ---------------------------------------------- * Nat Hav 237.4'
Nat. Sin 1625.8'
0.4924 * 0.6947
x = 6875.5 * --------------------- * 0.00052
1.043
x = 1.17' bulunur.
Cos Lat. x Cos Dec.
c c ) x = 0.032725* - - - - - - - - - - - - - - - - * HA 2
S i n (Lat. ~ Dec.)
Log 0.03725 .............................8.51488
Log Cos Lat. (60 28') .............9.69279
Log Cos Dec. (45 57.8') .........9.84206
Log Sec. 16 25.8' ....................0.01810
2 Log 10.2 .............................. ..2.04222
Log(x) .................................... 0.11021
x= 1.29'
Cos Lat. x Cos Dec.
d d ) S i n 1 / 2 x = - - - - - - - - - - - - - - - - - - - * H a v H A
Sin (Lat. ~ Dec.)
Log Cos Lat .......................... 9.69279
Log Cos Dec ......................... 9.84206
Log Hav HA .......................... 6.71933
Log Sec (Lat. ~ Dec.) ........... 0.01810
Log Sin 1/2 x = 6.27228
1/2 x = 39"
x = 1'18" = 1.3'


461
ONBENC BLM
GK CSMLERNN YKSEKL LE BOYLAM BULMAK
1. ASAL YKSEKLK DARES VE BOYLAM:
Asal Ykseklik dairesi (Prime Vertical) ufkumuzun dou (E) ve bat (W) noktalarndan geen
Ykseklik dairesidir. Gk cisimleri, gzlemcinin enlemi ile gk cisminin meyli (Dec.) ayn iarette ve
deerce enlem meyil'den byk ise, asl ykseklik dairesinden geerler.
Asal ykseklik dairesinden geen bir gk cisminin Semti (AZ) 90 veya 270 olur. Baka bir
deyile, gk cismi, gzlemcinin tam dousunda veya tam batsnda iken ykseklii llrse, asal ykseklik
dairesi zerinde gzlenmi olur.
Gk cisimlerinin Meridyen'den geilerinde olduu gibi, asal ykseklik dairesi .zerinden gei
anlar ve bu anda alnan ykseklikler (Alt.) ile geminin konumunu bullak olana vardr. Gk cisminin
meridyen geiinde bulunan mevki hatt, dou-bat ynnde uzanan bir enlem dairesi paras olduu
gibi, Asal ykseklik dairesinden gei-inde elde edilen mevki hatt da, kuzey ve gney ynnden uzanan
bir meridyen paras olup, bununla Gerek boylam (True longitude) elde edilmektedir.











ek. 50. Asal ykseklik dairesinden geen bir gk cisminin oluturduu kresel gen ve elemanlar.
Asal ykseklik dairesinden gei zaman ve bu andaki Ykseklik (Alt.), Napier kural ile elde
edilen aada gsterilmi formller ile bulunur. nk, gk cismi AS. ykseklik dairesi zerinde
iken oluan gk kresel geni bir dik gen zelliindedir Bu genin bylece bilinen Lat. ve Dec.
gibi iki eleman ile Napier kural uygulanarak nc eleman bulunacaktr.
CosHA = Cotg Lat. Tan Dec
Sin Alt = Coses Lat. Sin Dec.
zmlemede forml kullanmak yerine Inman's Table izelgelerinden yararlanabiliriz.
izelgelerden yukardan Dec. ve yandan Lat. ile girilerek, gk cismi asal ykseklik dairesi zerinde
iken saat asn (HA) ve yksekliini (Alt.) bulmak mmkndr. Lat. ve Dec. birbirine eit ise,
izelgeden HA = Oh ve Alt. 90 bulunur. nk, gk cismi meridyenden geite, Asal ykseklik dairesi
zerinde ve ayn zamanda Baucu (Z) noktasnda bulunmu olacaktr.
Lat. ve Dec. Ayn isimde fakat Dec. daha byk deerde ise, gk cismi Asal ykseklik
dairesinden gemeyecektir.
Inman's Table'dan bulunan zamana gre ilem yapmak yerine, pratik uygulamada, gk
cisminin Asal ykseklik dairesi zerinde olaca yaklak zaman buluruz. Gk cisminin gerek kerterizi
90 veya 270 olduunda, sextant ile ykseklii llerek, ger-
462
ek ykseklik (T Alt.) ve gzlem anndaki Dec. ile GHA saptanr. Inman's Table izel-
gelerinde Dec. ve Alt. ile girilerek gerek enlem (T. Alt.) ve HA elde edilir. Saat As (HA) ile GHA
farkndan da gerek boylam (Dlong) bulunmu olur.
2. HERHANG BR GZLEM LE BOYLAMIN BULUNMASI: Herhangi bir anda alnan bir
gzlem ile gerek boylamn bulunmas, komptasyon yolu ile kresel seyir geninin zlmesi
yntemine dayanr. ek. 51. de grlen PZX geni tipik bir kresel seyir genini gstermektedir.
Burada gk cismini (X) yakn kutup ile (P) birletiren PX (Pol. Dist.) Kenar gk kutbunda HA veya
ksaca (P) diyeceimiz saat as oluturmaktadr.










ek. 51. Herhangi bir anda gk cisminin gzlemi ile boylam bulunmas.
Bilindii gibi oluan (P) as, gk zerinde bulunduu meridyenin Baucu (Z) noktasnn
bulunduu meridyenden batya doru llen uzakldr. Gk cisminin meridyeninin Greenwich gksel
meridyeninden uzakl ise GHA deerinden bulunacandan, P ile GHA arasndaki ilikiden de,
gzlemcinin meridyeninin Greenwich meridyenine olan mesafesi, baka bir deyile gzlemcinin
boylam elde edilir.
Kresel genin zmnde kullanlan formln balca elemanlarndan bir tanesi de
gzlemcinin enlemi (Lat.) olduundan, bulunacak boylamn doruluk derecesi de, enlemin doruluuna
baldr. u halde, komptasyon yolu ile saptanacak boylamn gerek boylam olmas, bilinen enlemin
doruluk derecesine baldr.
rnek:
17 Haziran tarihinde GMT 11h41m06s annda ve DR Lat. 40 02 N, Long. 54 00' W konu-
munda Gneten alman sextant ykseklii gerekli dzeltimlerden sonra T. Alt. 38 29.8 olarak saptanmtr.
GMT zaman iin Notik Almanak gnlk sayfadan (17 Haziran) GHA Gne = 355 06.2'

ve
Dec. Gne = 23 22.5' N bulunduuna gre gzlem zamanndaki boylam bulunuz?
lemi yapmadan nce verilere gre gzlem anndaki elemanlar kapsayan bir ufuk dzlemi
zerinde izdm diyagram izelim. Bunu ek. 52. de grmekteyiz.
a)Logaritma kullanarak zm:
zmde kullanacamz forml aada verilmitir:









ek. 52. Ufuk dzlemi zerinde izdm diyagram ile problemin gsterilii.

463
HavP = [HavZX - Hav (PZ~ PX)l cosec PZ cosec PX
imdi elemanlar bularak yerlerine koyalm.
PX (Pol. Dist.) = 90 00' - Dec. = 66 37.5'
ZX (ZD : Zen. Dist.) = 90 00' - T. Alt. = 51 30.2'
PZ (Co. Lat.) = 90 00' - Lat. = 49 58'
(PX ~ PZ) = 49 58' ~ 66 37.5' = 16 39.5'
Nat Hav ZX 51 30.2' ..0.18877
Nat Hav (PZ ~ PX) 16 39.5'.... 0.02098 -
Nat Hav 0.16779 Nat Hav deeri Log Hav deerine
dntrlr.
LogHav 0.22476
Log cosex PZ 4958'.. 0.11596
Log cosec PX 66 37.5' 0.03719
Log Hav P..0.37791
Hesaplanm P as = 301 30' bulunur.
GHA Gne.. 355 06.2'
Hesaplanm HA 301 30.0
Boylam (Long.) 53 36.2 W
Semt cetvelinden AZ = 090 bulunur.
b)Drt ilemli elektronik hesap makinesi ile zm:
Sin T. Alt ~ Sin Lat. Sin Dec
Cos P = -----------------------------------------
Cos DR Lat. Cos Dec
formlndeki alarn deerlerini natrel olarak saptadktan sonra drt ilemli basit bir hesap makinesi
ile P asnn deerinin natrel olarak bulunmas ve bunun da karlnn cetvelden elde edilmesinin
nasl yapld aada gsterilmektedir.
Nat Sin 38 29.8' Nat Sin 40 02' * Nat Sin 23 22.5'
Cos P = ----------------------------------------------------------------------
Nat Cos 40 02' * Nat Cos 23 22.5'
0.6225 ~ 0.6428 * 0.3971 0.6225 ~ 0.2553
Cos P =------------------------------- = ----------------------
0.7660*0.9178 0.70303
0.3672
Cos P =-----------= 0.52231
0.70303
P = 58 30' bulunur.
HA = 360 - P = 360 00' - 58 30' = 301 30'
Elektronik Hesap Makinesi ile zm:
Aadaki rnek problem trigonometrik fonksiyonlu bir elektronik hesap makinesi ile
zlmtr. Bu problemin zmnde kullanlan forml yledir:
SIN True Alt. ~ SIN DR Lat. * SIN Dec.
Cos LHA=- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ()
COS DR Lat. * COS Dec.
21 1980 gn, DR Lat. 18 14.4' N, Long. 92 00' E mevkide Gnein Alt. evresinden alnan

( ~ ) iareti cebirsel fark demektir. Bykten kk olan kartlacaktr.
464
ykseklii (Sex. Alt.) 41 56' olarak saptanmtr. IE: 3' 40" HE: 23 ft, Chr. Err. 02m40s,
Kronometre: 02h30m35s olduuna gre gerek boylam (Long.) nedir?
A) Kronometre hatas uygulanarak GMT: 02h33ml5s Gn. 21 Nisan bulunur.
B) 21 Nisan tarihli Notik Almanaktan Gne kolonundan, dakika ve saniye iin san sayfalardan
girilerek, GHA Gne: 218 37.8', Dec. Gne: 11 52.2' N bulunur.
C) Gnein Sex. Alt. deeri Notik Almanaktaki dzeltim cetvelinden de yararlanlarak
Gerek ykseklik (True Alt.): 42 02.6' bulunur.
D)Hesap makinesine girmek iin gerekli bilgiler derece ve ondalkl yazlr:
T. Alt. : 42 0.2.6' = 42.04333
DR Lat. : 18 14.4'= 18.24
Dec.' : 11 52.2'= 11.87
E)Bundan sonra SN T. Alt. deeri ile SN DR Lat. x SN Dec. deerinden hangisinin byk
olduunu bulalm:
GR YAZIM AIKLAMA
42.04333 42.04333 T.Alt.
SN 0.6696924 SN A.Alt.
C 0
18.24 18.24 DR Lat.
SN 0.312998 SN DR. Lat.
x 0.312998
11.87 11.87 Dec.
SN 0.2056918 SN Dec.
= 0.064381 SN T. Alt. deeri daha byktr
C 0
0.669624 0.6696924 SN T. Alt.
- 0.6696924 kartma tuu
= . 0.6053114 Formln st ksm
: 0.6053114 Blm tuzu
( 0.6053114 Parantez tuu
18.24 18.24 Lat.
COS 0.949753 COS Lat.
x 0.949753 arpm tuu
11.87 11.87_ Dec.
COS 0.9786168
) 0.9294450 Parantez kapama tuu
= 0.651261
INV 0.651261 Trigonemetrik dnm tuu
COS 49.363247 Derece ve ondalk olarak LHA.

Ondalk ksm ka dakika ettiini bulalm: 0.363247 x60 = 21.8', LHA = 49 21.8' bulunur.
Gne ZT vaktine gre meridyenin dousundadr. Bunun iin bizim mevki saatimiz, Yani LHA
deeri 180 den byktr. O halde 360 - 49 21.8' = 310 38.2' = LHA.
LONG = LHA - GHA = 310 38.2' - 218 37.8' = 92 004.' (E) bulunur.





465
ONALTINCI BLM
GK CSMLERNN SEMTLER
1. SEMT:
Gzlemcinin meridyeni ile gk cisminin ykseklik dairesi arasndaki aya, gk cisminin
semti (azimuth) denir ve Az ksaltmas ile gsterilir. Semt asnn nasl lld ve izdm
dzlemlerinde nasl gsterildii bundan nceki blmlerde anlatlmt.
Bir gk cisminin semti deiik yoldan bulunabilir.
a) Semt aynas ile dorudan,
b) Kresel seyir geninin komptasyon zmleri ile,
c) Formllere dayanlarak dzenlenmi Semt Cetveli veya Semt diyagram ile.
Gk cisminin semtinin llmesi:
Bir gk cisminin semti, Semt aynas (azimuth mirror) kullanlarak llr. Semt aynas,
pusula kartnn zerinde serbest hareket eden hedefeye taklmtr. Semt aynasnn yannda bir ok iareti
vardr. Aynann kullanlmas, bu ok ynnn ayar ile iki trl olur.
Ok yukar yntemle ek. 53. (a), ufuktan yksek gk cisimlerinin semtinin llmesi
salanr. Ok aa yntemle ek. 53. (b), ufka yakn gk cisimlerinin semti llr.












Gk cisminin Semti (AZ) lldkten sonra amaca uygun olarak kullanlr. Bu lm ile
mevki hattnn (position line) yn belirlenmi olur veya pusla hatasn (deviation) bulmak iin
komptasyon yolu ile hesaplanm olan gk cisminin gerek semti ile karlatrlr.
2. KOMPTASYON YOLU LE SEMT AISININ BULUNMASI:
Bir gk cisminin semt (AZ) deeri cisminin meyil (Dec.), saat as (P) ve ykseklii (Alt.)
kullanlarak kresel gen zm ile bulunabilir. Bunun iin ek. 54. de gsterilen ve 30 ykseklik
paraleli (parallel of altitude) stn bulunan (X) gk cisminin durumunu inceleyelim. Bildiimiz
formllerden;
Sin Z = Sin PX . Sin P / Sin ZX yazabiliriz. Bylece,
Sin AZ = Co Dec. Sin P. Se. Alt. olur.






ek. 54. Gk cisminin Semt (AZ) asnn bulunmas.
466

rnek:
Alphard yldznn ykseklii (Alt.) 32 24' iken, Meyil (Dec.) 8 28.7' ve saat as (HA)
308 14' dir. Gzlemci Lat. 4510' S enleminde ise, bu gk cisminin Semt (AZ) asn bulunuz?
a)Sin AZ = Cos Dec. Sin P. Se Alt
Log Co Dec. 8 28.7' .. 9.99525
Log Sin P 51 46'. 9.89515
Log Se Alt. 32 24'. 0.07349
Log Sin Az.. 9.96389
AZ = S 113 E.. Hakiki Semt = 0.67
Not: Yukardaki formln kullanlnda sins deerlerinin tamamlayc alarna dikkat
etmek gerekir. rnein, 360 - 308 14' = 5146' gibi.
b)imdi de baka bir forml ile elektronik hesap makinesi kullanarak ilemi zelim.
Sin Dec - Sin Alt. Sin DR Lat.
Cos AZ = ---------------------------------------
Cos Alt. Cos DR Lat
Sin 8 28.7' - Sin 32 24'. Sin 45 10'
Cos AZ = ----------------------------------------------
Cos 32 24. Cos 45 10'
0.147S- 0.5358. 0.7083 0.2318
Cos AZ = ----------------------------- =--------------- = 0.3892
0.8434.0.7095 0.5954
AZ = 67 Hakiki a olarak elde edilir.
3. CETVELLER VE DYAGRAMLAR YARDIMI LE SEMT BULUNMASI:
Cetveller ve Diyagramlar yolu ile Semt bulunmasnda kullanlan eitli dzenlemeler bulunur.
Bunlar iinde en ok karlaacamz olanlar srasyla grelim.
a)Burdwood's Tables
Lat. 0-30, Dec., 0-24 ve Lat. 30-M). Dec. 0-24 olmak zere iki kitap halindedir. Aslnda
Gne'in meyline (Dec.) gre dzenlenmi olan bu izelgeler, meyli (Dec.) 24 ye kadar olan teki gk
cisimleri iin de kullanlabilir.
Her kitabn ilk yans Lat. ve Dec. ayn isimde (same name) ve ikinci yars aykr isimde
(Contrary name) iin dzenlenmitir. Ayn veya Aykr isimde olua gre Lat. sayfasndan, soldan saa
doru 0 den 24 ye kadar gsterilmi Dec. derecesi ile stten ve LHA ile yandan girilerek Semt (AZ) bulunur.
b)Davis's Tables:
Lat. 0-60, Dec. 23-64 iin Meyli (Dec.) 23 den byk gk cisimlerinin semtini bulmakta
kullanlr. Burdwood's Tables'n ayn dzenindedir.


c)Davis's Alt-Azimuth Tables:
kitap halinde derlenmi, Lat. 0 den 64 ve Dec. 0 den 64 ye kadar olan gk cisimlerinin
Semt ve ayrca ykseklik (Alt.) deerlerini bulmaya yarar. Genel dzen Burdwood's Tables 'lara benzerse
de, A ve B ciltlerinde her Dec. kolonunda AZ 'lar ince rakamlar ve bunlarn altnda Alt.'ler kaln rakamlar ile
verilmitir. C cildinde ise, AZ ve Alt. Yan yana ve ayr kolonlarda verilmi ve LHA yalnz sayfann sol
kenarnda her 10 dakika iin 0
h
den 09
h
'e kadar derlenmitir.
d)Burdwood's Alt-AZ Tables:
467
Lat. 30-64, Dec. 0-24 iin dzenlenmitir. HA derece olarak yazlmtr. Ayn isim ve Aykr
isim sayfalar ayn Lat iin birbiri peine eklenmitir. Semt'e HA 180 den byk veya kk olduuna gre
NE veya NW olarak isim verilmektedir.
Burdwood ve Davis cetvelleri ayn zamanda Byk daire seyri rota ve mesafe bulunmasnda
kullanlr. Her izelgenin kullanl ve rnekler giri ksmnda verilmitir.
e)Azimuth of the Sun:
H.O. 71 Gne'in semti izelgeleri, Burdwood izelgeleri gibi Gne'in Dec. 0 -24 snrlar
iin dzenlenmitir. Lat. snr 0 den 70 ye kadardr. Ayrca Dec. kolonlarnda, Gne'in bu meyile
kavutuu yaklak ay ve gnler de verilmitir.
f)Tables of Computed Altitude and Azimuth:
Dokuz kitap halindedirler. Lat. 0-9, Lat. 10-19 vb. ciltler halinde her 10 enlem iin
dzenlenmitir. Dec. 0 74 30'ye kadar her 30' iin bir kolon halinde, sol taraf sayfalar Ayn isim, sa
taraf sayfalar Aykr isim olarak derlenmitir. Her Dec. kolonunda Alt. ve AZ yan yana ve ayr ayr
gsterilmitir. Saat as (HA) sayfann her iki yannda 0 den 180 ye kadar gsterilmitir.
g)Sight Reduction Tables f or Marine Navigation:
Her kitap 15 Lat. snrlar iin dzenlenmitir. Bunlar 0 den 360 ye kadar LHA 'nn her bir
derecesi iin bir sayfa kapsar. LHA deerine gre bulunan sayfada, stten Lat. ve yandan Dec. ile
girilerek Z bal altnda AZ (semt) bulunur. Seilmi konuma gre tam derecelere gre bulunan AZ,
gerek LHA, Lat. ve Dec. deerlerine gre enterpole edilerek daha doru bir AZ bulunmu olur. Bulunan
AZ, yksek kutuptan itibaren gk cisminin bulunduu meridyenin dou veya bat tarafna gre E veya W
olarak iaretlenir.
h) Modifed Weir Azimuth Diagram:
Semt bulmak iin dzenlenmi bir diyagram olup, bir ka cilt kitap yerine, bir tek diyagramn
kullanlmas kolayln getirmektedir.
Diyagram Lat. 65 N ve S, Dec. 65 N ve S snrlarna gre derlenmitir. Semt (AZ), 0 den
360 ye kadar, iaret vermeye gerek kalmadan elde edilmektedir.
Kuzey enlemler iin diyagramn kuzey tarafndaki 00h noktasndan balayarak, saat
yelkovan ynnde, saat alarn (HA) siyah renkle yazl i dairesi kullanlr.
Gney enlemler iin, gneyden balayarak yelkovann ters ynnde yeil renkle yazl d
daire kullanlr.
a) Diyagramn N-S ekseni zerinde Dec. N veya S oluuna gre iaretlenir. Buna (A) noktas
denir.
b) Yukarda verilen kurala gre. bulunan saat asndan balayan hiperboln, Lat.elipsini
kestii nokta iaretlenir. Bu noktaya (B) denir.
c) AB yn, A noktasnn B 'den kerteriz yndr. Bu yn paralel cetvel ile diyagramn
merkezine kaydrlrsa, en d daire zerinde (B) noktasnn ters ksmnda daireyi kesii nokta Semti
(AZ) verir.
4. ABC CETVELLER:
ABC Cetvelleri Burton, Nories gibi kresel gen zmlerini veren kitaplarda
bulunan yardmc tablolardan oluur. Kresel genin eleman bilindiinde, bilinmeyen
drdnc eleman bunlarn sayesinde bulabiliriz. Cetvellerin temeli trigonometrik formller ile
yaplm zmlere dayanr. Birinci blmde bununla ilgili bilgiler verilmitir.
ABC Cetvellerinin Navigasyonda kullanlmas aadaki konulan kapsamaktadr:
a) Bir gk cisminin Semtinin (AZ) bulunmas,
b) Byk Daire Seyri rotalarnn bulunmas.
468
Yukarda aklanan kullanm alanlarna ilaveten tablolardaki bilgiler, gksel seyirde
boylam bulma yntemlerinde, enlemde bulunan bir hatadan dolay boylamda oluan hatann
giderilmesinde yararldr.
ABC Cetvellerinde kullanlan elemanlar Saat As (HA), Enlem (Lat.) ve Meyil
(Dec.) bilgilerinden olumaktadr. Bunlarla birlikte Semt (AZ) deerleri de drdnc eleman
temsil eder.
ek. 55. (a) ve (b) tipik bir PZX Kresel geninin kapsamaktadr. Burada birbirine
komu drt eleman iaretlenmitir. Bildiimiz ekilde forml tretirsek:
Cos P Cos PZ = Sin PX Cot PX - Sin P . Cot Z
Eitliin iki tarafn da Sin P. Sin PZ ile blersek;
Cos P . Cos PZ Sin PZ. Cot PX Sin P . Cot Z
--------------------- = --------------------- = --------------------
Sin P. Sin PZ Sin P. Sin PZ Sin P. Sin PZ
buradan da,
Cot P. Cot PZ = Cosec P. Cot PX - Cot Z. Cosec PZ veya,
Cot HA Tan Lat = Cosec HA Cot (90 Dec) - Cot AZ. Sec. Lat
---------1----------- ----------------2------------------- ----------3-----------
1) Saat asnn (HA) ve Enlemin (Lat.) btn deiimleri iin cetvellenmi olup
(A) dzeltimini oluturur.
2) Saat as (HA) ve Meyil (Dec.)'n btn deiimleri iin cetvellenmi olup (B)
dzeltimini oluturur.
3) Enlem (Lat.) ve Semt (AZ)'in btn deiimleri iin cetvellenmi olup (C)
dzeltimini (correction) oluturur.








Bunu aadaki gibi gsterebiliriz:
A = B- C
C = B-A
a)HA, 90 den kk ve Lat. ile Dec. ayn isimde olursa:
C = +B - (+ A)
C = B - A olur.
b)HA, 90 den byk ve Lat. ile Dec. ters isimde olursa:
C = - B - (+ A)
469
C= - B - A
c)HA, 90 den byk ve Lat. ile Dec. ayn isimde olursa:
C = + B - (- A)
C = + B + A olur.
d)HA- 90 den byk ve Lat ile Dec. Ters isimde olursa:
C = - B - (- A)
C = -B + A
Yukardaki drt maddeyi aadaki biimde gsterebiliriz.
C = + (A + B)
ABC Cetvelleri kullanlrken zellikle enterpole yaplrken ve A, B, C dzel timlerinin
cetvellenmi iaretlerini doru almak iin zen gsterilmelidir.
5. ABC CETVELLERNN KULLANILMASI:
ABC Cetvellerini kullanrken Semt (AZ) bulmak iin gerekli olan bilgiler unlardr:
a) Geminin bulunduu konumun enlemi (Lat.),
b) Gzlenen gk cisminin saat as (HA),
c) Gk cisminin meyli (Dec.).
Bir gk cismi ufkun ok zerinde ise, bunun semtini lmek zor olacandan, pusla
hatasn (Dev.) bulmak iin kullanlacak gzlemlerde ufuktan 45 den daha yksek gk
cisimlerini almamak pratik bir kolaylk salayacaktr.
ABC Cetvelleri kullanlrken Cetvel (A)'ya gk cisminin Saat as (LHA) ve geminin
enlemi (Lat.) ile girilir. Bulunan deer, saat asnn cetvelin stnde veya altnda olmasna gre
(+) veya (-) olur.
Cetvel (B)'ye, gk cisminin Meyli (Dec.) ve saat as (LHA) deerleri ile girilir.
Bulunan deerin iareti; Enlem (Lat.) ve Meylin (Dec.) ayn isimde (same name) veya aykr
isimde (cont. name) olmasna gre (+) veya (-) olur.
(A) ve (B) deerlerinin iaretlerine gre ilem yaplmasyla da (C) deeri elde edilir.
Cetvel (C)'ye, bulunan son deer ve Enlem (Lat.) ile girilir. Gk cisminin semti bu
tablodan bulunur.
rnek:
Lat. 50 00' N konumunda Gne'in Meyli (Dec.) 21 00' N, saat as (LHA) 300 olduuna
gre Semtini (AZ), bu blmde verilmi ABC cetvellerini kullanarak bulunuz?
a)Cetvel (A)'ya, sol kolondan Lat.: 50 ile girilerek, LHA 300 nin st veya alt kolonda m
olduuna baklr. Aranan deer st kolonda bulunduundan, Lat. ve LHA kesime noktasnda bulunan
(A) deerinin iareti (+) dr.
A = + 0.688
b)Cetvel (B) de, gk cisminin Dec. 21 00' N ve LHA 300 ile girilerek bulunan deere;
Lat. : N (kuzey) ve Dec.: N (kuzey), baka bir deyile Ayn isimde olduundan (-) iareti verilir.
B = - 0.443.
c)Bunlarn birbiri ile ileme koyalm:
A = + 0.688
B = - 0.443
C = + 0.245 bulunur.
d)Cetvel (C)'ye, Lat. 50 N ve C + 0.245 deerleri ile girilerek AZ 81 bulunur. Cetvellerin
altnda bulunan bilgilerden yararlanarak Semt iaretini verelim.
(C) Dzeltiminin iareti (+) olduundan bulunan saynn nndeki iaret (S), Saat asnn
deeri 180 den byk olduundan ikinci iaret (E) olacaktr:
470
AZ = S 81 E = 099 Hakiki Semt bulunur.
rnek:
Lat 51 10' N, Long 10 00' W konumundan Lat 5200', N, Long 55 00' W konumuna ya-
placak Byk Daire seyrinin balang rotasn bulunuz.
Lat. (A) 51. 2.. Enlem (Lat.) olarak,
Lat. (B) 52. 0 Meyil (Dec.) olarak,
Dlong 45. 0 Saat as (HA) olarak alnarak ABC cetvellerine girilirse:
A 1.24 +
B 1.81-
C 0.57 - bulunur ki, (C) cetveline yeniden Lat. (A) ve (C) ile girilerek
AZ N 70.4 W elde edilir.
Bylece Balang rotas 289.6 olarak saptanr.
6. BYK DARE SEYR
Bir dzlem zerinde iki uzak noktay birletiren en ksa yol, noktalar arasnda uzanan bir
dorudur. Kre zerinde ise, iki ayr nokta arasnda en ksa yol bir byk daire yay olur. Bu sebepten
uzun mesafelerde yaplacak seyirlerde kerte dorusu yerine, kalk ve var noktalarn birletiren byk
daire yayn belirleyip bunu uygun aralklara blerek (kerte hatlarna) seyir yapmakla daha ksa bir
mesafe aarak seyrederiz.
Byk daire seyri yapmak iin kazanacamz mesafe yeterli miktarda olmaldr. rnein
Norfolk (USA) ile Brest (Fransa) arasnda kerte hatt mesafesi 3227 mil olduu halde byk daire
mesafesi 3111 mildir. ek. 56. (A) da gsterildii gibi, (A) noktas kalk mevkisidir. (B) noktas var
mevkisi olduuna gre, AB yay byk daire yayn oluturur. Bu noktalar yakn kutup noktasna
birletiren PA ve PB boylam paralarnn da ele alnmasyla PAB kresel geni meydana gelir. te
byk daire seyri, bu kresel genin zmnden kaynaklanr. AB yay zerinde (X) noktas herhangi
bir noktadr. (V) noktas da VERTEX denen ve byk daire yay zerinde kutup noktasna en fazla
yaklalan noktadr.











Byk daire seyrinde pratik olarak her 5 lik boylam aralnda kerte hatt deitirilir. Bu
ilemlerde, balang rotas, byk daire mesafesi aranr. lk rota ile 5 lik iki boylam arasnda seyir
yapldktan sonra ikinci kerte hattna geilir. Byle daire seyri zmleri drt yoldan zlr: 1) Harita
yardmyla. Bu ynteme gre Nomanik haritada izilen dorunun her kerte hattnn koordinatlar alnarak
Mercator haritasna tanr. 2) A dnm (Konvecensi) yntemiyle. Byk daire yay ile kerte hatt
arasndaki konvercensi asn bulup gidilen yne gre kerte as ile toplanp veya kartlmas ile
uygulanr. zmler Inman's Table veya Norie's Table'dan alman izelge deerleri ile yaplr. 3)
Komptasyon (matematik) yolu ile byk daire yaynn bir kenarn oluturduu kresel gen
zlerek mesafe, rota, Vertex noktas koordinatlar saptanr. 4) Ksa cetvellerde bulunan deerler ile
benzerlikten yararlanlarak mesafe ve balang noktas bulunarak seyir yaplr. En pratik yntem Harita

471
yntemi bir kenara braklrsa, Ksa cetvel yoludur.
1

Byk daire yaynn belirledii kresel gen ile Gksel seyir geninin karlatrrsak;
(A) noktasnn enlemi = Lat. (Enlem) Cetveller 10 lik volumler halindedir.
(B) Noktasnn enlemi = Dec. (Gksel gende cetvele deklinasyon ile girilir)
(A) ve (B) noktalar arasnda
(C) boylam fark (DLONG) = Saat as (Hour angle) (HA)
(A) ve (B) noktalar arasnda
byk daire yay mesafesi = 90 - Altitude (Alt.)
(A) noktasndan (B) Noktasna
Byk daire rotas = Azimuth (AZ).
lemi bir rnekle aklayalm:
Lat. (A) 31 N Long (A) 78 W konumu ile Lat. (B) 23" 15' N Long (B) 35 W konumlan arasnda
Byk daire seyri yaplacaktr. Byk daire rotas ile mesafesini bulunuz?
A) ncelikle kalk ve var noktalar arasnda Dlong = 43 E olarak bulunur.
B) Kalk noktas enlemi Lat. = 31 N. bulunan H.O. 214 izelgelerinin buna ait volum sayfas alr.
(Bu ilem iin Eklerden tablolara baknz)
C) Lat. 31 N ve Var noktas da, (N) iaretli olduundan "Same name" (Ayn, isim) sayfasndan,
Lat. (B) = 23 15' = Dec. olarak en yakn olan Dec.: 23 00' stununa girilir. Bu arada
diff. dec. = 23 15' - 23 00' = 15' bulunur.
D) Dlong = H.A. = 43 bulunduundan, izelgeye yandan 43 says ile.girilerek kesime yerindeki
deerler yazlr:
Alt: 5106.8' A d: 36 A t: 86 Az: 91.1
E)Dec. deerimiz izelge deerinin 15' farkl olduundan, bu farkn cetvelden alnan Alt.
ve Az. deerleri iin ne kadar fark getireceini buluruz. Bir sonraki kolondaki Alt. deeri daha byktr.
Dolaysyla 15' Dec. fark iin bulacamz dzeltim miktar Alt. miktarna eklenecektir. Baka bir
syleyile iareti (+) olacaktr. Dzeltim miktar = 15' x0.36 = 5.4' bulunur. (Yandan 36 ve yukardan 15 ile
girilerek Multiplication Table'dan bulunabilir) Alt. 51 06.3' + 5.4' = 51 11.7' bulunur. Semt iin dzeltim
miktar bir dereceden kk ise nemsenmez.
F)Byk daire mesafesi = 90 - Alt. = 38 48.3' = 2328 mil bulunur.
G)Byk daire balang rotas = Azimuth (semt) = 91 bulunur
Yukarda seilen rnekte sadece Dec. farkndan dolay gzetim gsterilmitir. Lat. (A)
deeri, Dlong (HA) deeri de cetvel deerlerinden farkl ise bir dzeltim hesaplanmas ve
uygulanmas gerekir. Bu ilemde uygulanacak yol, yukarda belirlenen ynteme gre yaplr.
7. GNEN DOU VE BATIINDA S/A VE VAKT (AMPLITUDE
TIME) LE PUSLA HATASI:
Sia (Amplitude), gk cisminin doduu ya da batt noktadan kuzey ve gneye doru ufuk
dzlemi zerinde llen yayn deeridir. Bu yayn gerek deerinin ne olaca hesaplama veya
izelgelerden alnr. Tam dou ve batta manyetik puslamz ile aldmz kerteriz arasndaki fark pusla
hatasn verir. Gneten alnacak sia kerterizinde, gnein merkezinin ufuk kenarna teet olduu anda
yaplmas gerekir. Deklinasyon deeri (N) iaretli iken gnein (E) noktasnn kuzeyinden doaca ve
(W) noktasnn kuzeyinden bataca bilinir. Bylece sia kerterizinin iareti gnein Dec. iaretine gre
verilir. Buna gre kerteriz, 90 + Sia veya 270 + Sia olur.


Gnmzde her gemide bulunan'SATNAV veya GPS aygttan fonksiyonlar iindeki Byk Daire seyri programlarn kullanarak daha
pratik ve doru seyir yaplmaktadr.


472









ek. 57. de gsterildii gibi;
ZX =90
PZ = Gzlemcinin Co-Lat.'dr.
PX = 90 Gzlenen gk cisminin meyli (Dec.)
PZX = 90 + Gzlenen gk cisminin Sia deeri (90 + Sia).
Napier kurallarn uygularsak:
Cos PX = Cos (90 Sia) Cos (90 - PZ) Buradan da;
Sin Dec = Sin Sia. Cos Lat
Sin Sia = sin Dec. Sec Lat bulunur.
SIN Dec. (Meyil)
SIN Sia (Amplitude) = ------------------------
COS Lat (Enlem)
Yukardaki formle dayanan zmler yaplm ve izelgeler halinde Norie's Table sh. 557 de ve
Inman's Table (Cedavil) shf. 140 da verilmitir. Bu cetvellere yukardan Dec. (Meyil) ve yandan Enlem (A)
(Lat.) ile girilerek kesime noktasndan Sia deeri alnr. Inman's Table izelgelerinde ayrca dou ve bat
vakitleri de (N.F.) verilmitir. Bir rnek alarak, Sia deerinin bulunmas yntemiyle (a) izelgeye yolu ile, (b)
Elektronik hesap makinesi yolu ile Pusla hatasn bulalm.
21 Nisan 1980 gn Gne doarken alnan 1980 gn Gne doarken alnan Sia kerterizi
manyetik pusla ile 078 llmtr. DR. Lat. 45 N ve bulunduumuz blgede Var: 2 E olduuna
gre Dev. deerini bulunuz?
A)ncelikle izelge ve hesap yolu ile Sia miktarn bulalm. 21 Nisan gn sayfas (Notik
Almanak) alr. Gnein dou vakti, Lat. 45 N iin 05h03m bulunur.
B) Bulunan GMT vakti ile gnee ait Dec. = 11 54.4' N hesaplanr.
C) Inman's Table veya Nories Table'da Sia izelgelerine yukardan Dec. 12 ile ve yandan
Lat. 45 ile girilerek, kesitikleri yerde Sia = 17.1 bulunur. Inman's Table'da ayn yerde
N.F.: 0
h
49
m
bulunur.
D)Grnen ufuk (zahiri ufuk) zerinde gnein merkezi bulunduu anda lm yapldn
dan, Sia dzeltim cetveline yine Dec.: 12 ve Lat.: 45 ile girilerek, ia dzeltimi = 0.7
bulunur. Bu deer yakn kutuptan farka daima ilave edilecektir.
E)Yukardaki ilemi olduu yerde brakarak bir kez de Elektronik hesap makinesi ile ia
deerini bulalm:
GR YAZIM AIKLAMA
11.090666 11.090666 Dec. (derece ve ondalkl)
SN 0.206316 Sin Dec.
: 0.206316 Blmls
45 45....... Lat.
COS 0.70711 Cos Lat.
= 0.2917735
INV 0.2917735 Trigonometrik dnm tuu
473
SN 16.96.. Sia deeri (derece ve ondalk)
0.96 * 60 = 57.6' bulunur ki, Sia = 16 57.6' dr. Bu deer Dec. deerinin tam ifadesi ile
bulunduundan izelge deerinden biraz farkldr.
F)imdi Gnein doutaki gerek kerterizini bulalm. Gnein deklinasyonu kuzey (N)
iaretli olduundan, douta (E) noktasndan Kuzeye doru bir noktada grlmtr. Dolaysyla
Sia = E 17 N dur. Bu durumda kerteriz: 90 - Sia olacaktr. Kerteriz = 90 - 17 = 73 dir.
G)Pusla ile alnan kerteriz 078 ve Var 2 E olduuna gre:
H.A. = P.A. + Var + Dev.
073 = 78 + 2 + Dev
Dev = - 7 (veya W) dir.
H) Son olarak Inman's Table'dan alnan N.F. deeri ile dou vaktini bulalm. Bu rnekte
Dou = 06
h
- NF olduuna gre
;
= 06
h
00
m
- 00
h
49
m
= 05
h
11
m
bulunur.
rnek:
Gnein doarken alnan pusla kerterizi C 103 dir. Dec. 20 S ve DR Lat. 40 N olduuna
gre Dev deerini bulunuz? (Not: Blgeye ait Var: 7 E dir).
zm:
1) Forml yolu ile zm:
Sin Sia (A) = Sin Dec. * Sec Lat.
Log Sin Dec. 20 9.53405
Log Sec Lat. 40 0.11575
Log Sin Sia. 9.64980
Sia : E 26.5 S = 116.5
H.A. = P.A. + Var + Dev 16.5 = 103 + 7 + Dev
Dev : 6.5 E bulunur.
2) Cetvel yolu ile zm:
A)Norie's Table kullanarak:
Shf. 557.de yukardan Dec.: 20 ile ve yandan Lat.: 40 ile girilerek ikisinin kesitii
noktada Sia: 26.5 bulunur.
B)Inman's Table yolu ile:
Shf. 140 dan: Yukardan Dec. (meyil) 20 stunu ile yandan Lat. (Arz 40 stunundan
girilerek ikisinin kesime noktasndan Sia: 26.5 bulunur.
C)"Gnein Douunda ve Batnda Hakki Kerterizi" (Sun's True Bearing af Sunrise and
Sunset) cetveline yukardan Dec. 20 ve yandan Lat. 40 ile girilirse, Gnein hakiki kerterizi 63.5
elde edilir. Grld gibi, bu cetvel hakiki kerterizi verdiinden daha kullanldr.
AIKLAMALAR:
1- Gnein veya Ay'n sia kerterizleri alnrken ufuktan gk cisminin tam merkezi karken veya
batarken alnmas gerekir. Bunun nemini belirtmek iin, gnein alt evresi ufuk kenarna teet iken alnan
bir kerteriz srasnda gerekli dzeltimler uygulanrsa, Gnein alt evreden ykseklii (Alt.) : 00 22' bulunur.
Bu ykseklik deeri ile alnan pusla kerterizi ise, yukardaki rnekte, 0.6 bir fark yapar.
2- Dec. deerinin iareti (N) olan bir gk cisminin gn douunun (E) kuzeyinden doaca ve
batnn (W) kuzeyinden bataca bilindiine gre, sia kerterizinin iaret verilmesi kolayca zmlenir.
Inman'S Table sia kerterizi ile birlikte dou ve bat vaktini de vermektedir. Bu bilgiler nsf fazla isimli
kolonda bulunur.
Buna ait bir rnek zersek: Lat. 50 N ve Gnein Dec.: 19 N olduuna gre: Shf. 140 da,
Dec. 19 ile yukardan ve Lat. 50 ile yandan girilerek:
NF: I
h
37
m
ve Sia: 30.4 bulunur. Gnein dou zaman: 6
h
- I
h
37
m
= 4
h
23
m
bulunur. Sia
kerterizi: 90 - 30.4 = 59.6 bulunur. (Sia kerterizi: E 30.4 N)
474
3-Eer Gnein merkezi ufuk izgisi zerinde iken kerterizi alnrsa, Dzeltim cetvelinden sia
kerterizi dzeltilmelidir. Buna ait bir rnek yapalm:
Gnein douta kerterizi, 41.5, DR Lat. 62 N ve Dec. 20 S olduuna gre pusla hatas nedir?
zm:
Pusla ile kerteriz : S 41.5 E
180
Yakn kutuptan fark : N 138.5 E
Dzeltim miktar 1.8 (Yakn kutuptan farka daima ilave)
Toplam : N 140.3 E
- 90
Dzeltilmi.pusla sias : E 50.3 S
Cetvelden alnan gerek
sia deeri : E 46.8 S
Pusla hatas : 3.5 W



ONYEDNC BLM
GKSEL SEYR ZMLER
1. TANIM:
Okyanus geen bir geminin zabitleri ve kaptan iin en nemli ilemlerden bir tanesi de,
parakete mevki konumlarn gerek mevki (Fix) konumlarna dntrmektir. Ak denizlerde kerteriz
alnacak fenerler yoktur. D.F.'den yararlanma olana kalmamtr. Uydu yardmyla veya baka bir
elektronik aygt ile seyir yapmak iin de geminizde gerekli donanm bulunmayabilir.
Bundan nceki blmlerde belirttiimiz gibi, Gksel seyir ilemlerinde uygulanan yntem,
kresel gen zmne dayanan Intercept yntemidir. Uygulamada ilem kolayl, doruluk ve az
zaman harcamak gibi yararlar gzetilerek en baarl zm yoluna sapmak eilimi grlr.
Gnmzde uygulanan zm yollan esas olarak kresel genin bilinen elemanlarn
kullanarak bilinmeyen elemanlarn komptasyon yolu ile bulmak yntemini ierir. Komptasyon
yntemleri iinde bilinen en ksa yol, nceden hazrlanm izelgelerden yararlanmak veya Gksel
seyir ilemleri iin hazrlanm Elektrikli hesap makineleri (Pocket Navigator Calculator)
kullanmaktadr. Gksel seyir zmlerinde kullanlan ksa cetvelleri de, HO 214, HO 211, HO 249 ve
Star Sight Reduction Tables for 42 Stars (T.D. Davies) gibi sayabiliriz.
Gksel Seyir zmlerinde bu blmde uygulanacak program aadaki sray izleyecektir:
a) Tek gksel gzlem ile Mevki Hattnn elde edilmesinde kresel seyir geninin
komptasyon yolu ile zm, Mevki hattnn, gk cisminin semtine gre Plotting zerinde izilmesi.
b) Arada seyir olmas durumuna gre alnan iki ayr gzlemden elde edilen Mevki Hatlarnn
kaydrlmas ile gerek konum elde edilmesi. Bu yntem, kresel seyir geninin komptasyon yolu ile
zlmesine gre yaplacaktr.
c) Ayn anda alnm birden fazla gzlem ile elde edilen Mevki Hatlarnn kesitirilmesi ile
Gerek konumun elde edilmesi.
d) Ksa cetvelleri ve izelgeleri kullanarak alnan gzlemlerin zlmesi ve gerek konumun
bulunmas.
e) Trigonometrik fonksiyonlu hesap makineleri kullanarak gksel seyir geninin zlmesi
475
ve Mevki Hatlarnn bulunmas.
f) Gksel Seyir zmleri iin uyarlanm kk kompterler (Tamaya NC-77-) kullanarak
gksel seyir zmlerinin yaplmas.
2. INTERCEPT YNTEM:
kinci blmde bir gk cisminin yksekliini sextant ile len bir gzlemcinin, elde ettii
gerek yksekliin (T. Alt) 90 'den farkn alarak Gerek Baucu noktasn (TZD) elde ettiini ve bu
deerin de, gk cisminin Corafi k mevkisinden (GP) gzlemcinin ne kadar uzakta olduunu bildirdiini
anlatmtk. Gk cisminin gzlem anndaki yksekliini komptasyon yolu ile bulmak iin
bulunduumuz konumun enlem ve boylamn kullanarak kresel seyir genini zerek, Almanak'tan
aldmz gk cisminin GP verileri ile Hesaplanm ykseklik (C. Alt) elde edebiliriz. Eer gerekten
dndmz yerde isek, hesaplanm yksekliin 90 den farkn almakla bulduumuz Hesaplanm
Baucu mesafesinin (CZD), gerek Baucu mesafesi ile ayn olmas gerekir.
Uygulamada gzlemcinin gerek konumu ile DR konumu arasnda bir fark olduundan
CZD ile TZD birbirinden farkl kar. te. CZD ile TZD arasndaki bu fark Intercept ismini alr ve gksel
seyir geninin zm ile konum bulmakta kullanlr.
Gzlemci, olduunu dnd konum yerine, gk cisminin GP 'sine daha yakn bir yerde
ise TZD uzakl, CZD uzaklndan kk olur. Bylece TZD ile CZD arasndaki fark, Intercept YAKIN
(Towards) ismini alr. Eer TZD uzakl CZD uzaklndan byk ise, Intercept deeri UZAK (Away)
ismini alr. Bu iki isim, Mevki Hattnn harita zerine izilerek saptanmasnda kullanlaca iin
nemlidir.
Mevki hattnn olumas iin Intercept deeri ile birlikte gzlenen gk cisminin Semt (AZ)
deerinin de bilinmesi gerekir. Eer Intercept yakn bulunmu ise, DR konumda gk cisminin semtine
doru izilen Semt dorusuna dik olarak izilen Mevki Hatt, DR konum ile gk cisminin GP 'sine
uzand varsaylan Semt dorusu arasnda ve DR konumdan Intercept deeri kadar uzakta izilir.
Intercept Uzak ise, yukardaki ilemin tersi yaplr.
3. PLOTTING SHETTS:
Gksel seyir ilemleri genellikle Plottin Sheet'ler zerinde izilir. Bunlar, harita leklerine
uygun olarak yaplm, enlem, boylam ve mesafe niteleri bulunan paralardr. Gksel gzlemler
bunlar zerinde izildikten sonra elde edilen konumun enlem (Lat.) ve boylam (Long.) llerek seyir
haritasna tanrlar. Bylece seyir haritasnn ilemler nedeniyle ypranmas ve zerinde yer alan eitli
izgiler ve yazlar ile gzlemciyi artmasnn nne geilmi olur. Bundan baka Plotting Sheet, normal
seyir haritasndan daha byk lekli olacandan zerinde yaplan izimlerin veya alnacak lmlerin
daha doru ve pratik yaplmas salanr.
Denizcilerin kullandklar iki tr Plotting Sheet bulunur. Bunlardan birincisi sadece belirli bir
enlem iin kullanldr. kinci tip ise, her enlem iin uygulanabilir bir zellik tar
1
.








l Fixed Latitude Plotting Sheet ve Universal Plotting Sheet.

476
ek. 58. de lat. 53 N iin hazrlanm bir Plotting Sheet grlmektedir. Bunu kendimiz de
yapabiliriz. Bir bo kat paras alarak Lat. 53'yi gstermek zere ortasna boylamasna bir izgi iziniz.
Bunun merkezinden gemek zere dik ikinci bir izgi ile boylam belirleyiniz. Dey izgi zerinde
yaplacak bir blnme ile Enlem dakikalar ortaya kacaktr. Pratik kullanmlar iin en uygun lek 30 cm
iinde 8 veya, 10 enlem dakikasn sdrmakla elde edilir. imdi iki dorunun kesim noktasndan itibaren
yukar ve aaya doru belirli mesafeleri alarak bunlar dakikalar gsterecek ekilde taksimatlandralm.
Boylam leini izmek iin iki dorunun kesim noktasnda tabandaki izgi ile 53 lik a
yapan bir hat alnz. ek. 58. de bu hat kesik izgi olarak gsterilmitir. imdi pergelin ucunu merkeze
koyarak ikinci ayam 30' kadar, baka bir deyile 53 30' N iaretine kadar aarak durumunu bozmadan 53
lik kesik izgiyi kestiriniz. Kesilen yerden yatay taban izgisine bir dik indiriniz. Bu dik izginin tabandaki
kesim yeri de, merkez noktasndan sola doru 30' lik boylam iaret edecektir. Bu mesafeyi de 10'ar
dakikalk boylam olarak belirlemek iin eit paraya blnz. imdi de, her 10 dakikalk enlem ve boylam
mesafesini kendi iinde 10 eit paraya blerek daha kk lmler yapabilirsiniz.
Okyanus geilerinde kullanlan Plotting Sheet'ler belirli bir Enlem aral iin yaplm olup,
seyrin durumuna gre boylamlar zerindeki etiketler deitirilerek kullanlr. rnein H 270 rotasnda
seyretmekte olan bir gemi iin, batya ilerledike geilen boylam silinerek yeni boylam dereceleri yazlr.
Bunun iin seyrin iinde bulunduu enleme uygun Plotting Sheet alnr.
Bu blmde ilenen tm Gksel Seyir zmleri, seyir blgesine uygun Plotting Sheet
zerinde ilenecektir.
4. TEK GZLEM LE MEVK HATTININ BULUNMASI:
Tek gzlem ile Mevki Hatt (Position Line) bulmak iin uygulanacak eitli zm yollar
vardr. Burada ncelikle kresel genin trigonometrik zmnn komp-tasyon zerine kurulmu
ilevini greceiz.
rnek:
21 Nisan gn, kronometre ile GMT 18
h
34
m
56
S
annda, DR Lat. 38 30' N, Long, 36 00' W
konumunda bulunan bir gzlemci Gne'in alt evresinde yksekliini Sex. Alt. 28 21.3 olarak
saptamaktadr. Gz ykseklii (HE) : 22 feet, Uzade hatas (IE) : + 3' olduuna gre Mevki hattn
iziniz?
a)Kresel PZX geninin zmek iin gerekli olan elemanlar bulalm. Notik Almanak'tan
Gne'in gzlem anndaki GP koordinatlar olan GHA ve Dec. Deerlerini bulalm. Bunun iin
Almanan 21 Nisan gnlk sayfas alr.
GMT 18
h
iin . 90 21' GHA .12 05.4' N Dec.
34
m
56
s
8 44 + ...0.3 +
GMT 18
h
34
m
56
S..
99 05' GHA Gne..12 05.7' N Dec. Gne
Not: Gzlem anndaki GMT verildiinden kronometre hatas zerinde bir ileme gerek
yoktur. Eer kronometre deeri ile kronometre hatas verilirse, slow iin ilave, fast iin kartma ilemi
uygulanr.
b)Kresel genin kenarlarn oluturmak iin LHA ve Lat. Dec. deerlerini bulmalyz. ek.
59 (a).
GHA Gne 99 05' ............................Lat .. 38 30' N
Boylam (Bat).36 00'- ......................... Dec. Gne. 12 05.7 N
LHA Gne 63 05' ........................... Lat. Dec.. 26 24.3'
aa) LHA bulmak iin Boylam bat iaretli olduundan, GHA Gne deerinden kartlarak
kresel genin (P) as elde edilir.
bb) Lat. ile Dec. ayn iaretli olduklarndan bykten kk kartlarak kresel genin
(PZ ~ PX) deeri elde edilir.
c)Kresel genin elemanlarn saptadktan sonra kullanacamz forml ek.59. (a) dan
yararlanarak yazlm:
HavZX = Hav P.Cos PX. Cos PZ + Hav (PZ ~ PX) veya,
477
HavZD = Hav HA . Cos Lat. Cos dec + Hav (Lat ~ Dec)
Log HavHA 63 05'. 9.43720
Log CosLat. 38 30'.. 9.89354
LogCosDec. 12 05.7'.. 9.99024 Burada yer alan logaritma ilemleri Nories
Log Hav. 9.32098 Table veya Inman s Table cetvelleri
NatHav.0.20941 yardm ile zlebilir.
Nat'Hav (Lat ~ Dec) 26 24.3'.0.05216
Nat HavZX0.26157
CZD = 6131.2 '














d) Hesaplanm Baucu mesafesini (CZD) bulduktan sonra sra Gerek Baucu mesafesinin
(TZD) bulunmasna gelmitir. Bunun iin ncelikle Hakiki Ykseklii (T. Alt) elde etmek iin Sextant
yksekliini dzeltelim.
Sex. Alt ............................ 28 21.3'
E ..................................... 3 +
Obs. Alt ........................... 28 24.3'
Dip .................................. 4.5 -
App. Alt........................... 28 19.8'
Toplam Dzeltim............. 14.2' +
T. Alt .............................. 28 34'
90 00
TZD................................. 61 26'
CZD ............................... 61 31.2'
INTERCEPT .................. 5.2' YAKIN Tovvards)
e)Mevki hattn izmek iin Intercept deerini bulduktan sonra yaplmas gereken ilem, gk
cisminin Semt asn bulmaktr. Bunun iin eitli yntemler bulunur. Biz,ilerinden ABC cetvellerini
kullanacaz.
ABC cetvellerine; Lat. 38 30' N, Dec. 12 05.7' N, HA 63 05' elemanlar ile girerek,
kolonlarda aradmz saylar tam olarak bulamadmz iin enterpole yaparsak aadaki deerleri
elde ederiz.
A = + 0.413
B = - 0.329
C = + 0.174 buradan da son izelgeden AZ = N 82 W elde edilir.
Bu da, Gne'in Hakiki semtinin H 278 olduunu gsterir.
f)imdi Plotting Sheet veya Harita zerinde Mevki hattnn nasl izileceini renelim.
478
aa) DR konumundan gemek zere H 278 dorusunu izerek belirli bir uzaklkta gk
cisminin simgesini yapnz. Gne iin ortas noktal bir kk daire, yldz ve gezenler iin (*) ve Ay iin
( ) iaretleri yaplr.
bb) Intercept iareti Yakn olduundan, DR konumu ile Gne iareti arasnda ve DR
konumundan 5.2 mil uzakta olacaktr.
cc) Pergeli Enlem (Lat.) leinde 5.2 mil aarak bir ucunu DR konumuna yerletirip
Intercept kesim noktasn Semt dorusu zerinde belirleyiniz ve buradan Semt dorusunu dik bir doru
karak ularn (ok) iareti ile belirleyiniz. Birinci gzlem iin tek ok kancas, ikinci gzlem iin ift ok
kancas yaplr ve byle artarak devam eder.
dd) Geminin gzlem yapld andaki konumu izilmi olan Mevki Hattnn zerindedir. Ayn
anda baka bir gzlem daha yapm bulunsaydk gerek konum, iki Mevki Hattnn kesim noktasnda
olacakt.
5. AYNI ANDA BRDEN FAZLA GZLEM LE KONUM BULMAK:
Alnan tek gzlem ile bir Mevki hatt elde edilir. Bu mevki hattnn zerinde bir noktada olan
gemi yaklak olarak, Mevki hatt ile Semt (AZ) dorusunun kesim noktasnda kabul edilir. Geminin
kesim konumu, en az iki ayr gzlemi ile saptanan, iki ayr Mevki hattnn kesitikleri yerdedir.
Gzlem yaplmak zere gk cisimleri seilirken elde edilecek Mevki hatlarnn en az 30
farkl Semt alarnda olacak ekilde hareket edilmesi yararl olacaktr.
Birden fazla gzlemler ayn anda, birden fazla gk cisimlerinden veya arada zaman (seyir)
olmak zere ayn gk cisminden yaplabilir.
Arada seyir olduuna gre yaplan gzlemlerde, birinci konumda ikinci konuma parakete
seyri ile seyirde, rota ve mesafenin plotlanmasndan kabilecek kusurlardan kanmak iin ayna anda
birden fazla gzlem yaplmas tercih edilmelidir.
Ayn antla ve birbiri ardnda yaplan gzlemler arasnda geecek bir veya iki dakikalk zaman
farklar iin, gemi duruyor veya ok ar seyrediyor eklinde dnebilir ve ayn DR konumu iin ilem
yapabiliriz. Bu takdirde nemsenmeyecek kadar kk bir hata ile kesin konum (Fix.) bulunmu
olacaktr. Kk de olsa, bir konum genin olumasn nlemek iin, konum kesinliini ykseltecek
bir nlem alabiliriz. Bunun iin iki ayr yntem bulunmaktadr. Birincisi mevki hatlarn, gzlemler
arasnda geen srede alman mesafe kadar rota ynnde kaydrarak kesitirmektir. kinci yntem ise,
ters rota hatt zerinde ilem yapmaktr. Bununla ilgili yaplan uygulamalar ilerde verilecektir.
rnek:
25 ubat tarihinde DR Lat. 14 02' S, Long. 46 24' W konumunda bulunan bir gzlemci ZT
18
h
20
m
(+3) de aada belirtilen gzlemleri yapmtr. HE: 26 feet, IE : + 2', kronometre hatas 04
m
57
S

Geri olduuna gre Mevki hatlarn bularak Plotting She-et zerinde gsteriniz?
1- Achernar - Sex. Alt. 34 35'
2- Sirius - Sex. Alt. 60 28.8'
1- Krn. 09
h
20
m
48
s
2- Krn. 09
h
22
m
16
s

Sex. Alt. 3435' Achernar Sex. Alt. 60 28.8' Sirius
ZT 18 20 Krn. 09 20 48 ZT 18 20 Krn. 09 22 16
Z+ 3 Err. 4 57 S GD 2120 Err. 4 57 S
GD 21 20 09 24 45 + 12
+12 GMT 21 27 13 D. 25 ubat
GMT 21 2545
21 h 10959.9' 21
h
109 59.9
22
m
45
s
6 27.3 27
m
13
S
6 43.4 +
GHAari es 116 27.2 GHA aries 116 49.3
SHA 335 55.5 + SHA 259 07.2 +
GHA 452 22.7 GHA 375 56.5
479
Long (W) 46 24.0 - Long (W) 46 24.0
L.H.A. 45 58.7'W L.H.A. 329 35.5'W
03 03 55 P.M. 360 00.0
30 27.5'E
Dec. 57 25.8 S Dec. 16 40. 1 S
Lal. 14 02 S Lat. 14 02' S
Lal. ~ Dec. 43 23.8' Lat. ~ Dec. 02 38.1'
LogHavHA =9.18337 LogHavHA =8.83886
Log Cos Lat. =9.98684 Log Cos Lat. =9.98684
Log Cos Dec. =9.73105 Log Cos Dec. =9.98136
Log Hav =8.90126 Log Hav =8.80706
NatHav =0.07966 Nat Hav (Lat.Dec.) =0.00053
Nat Hav (Lat. - Dec.) =0.13670+ NatHav =0.006413
NatHav =0.21636 NatHav =0.06466
CZD =55 26.3' CZD = 2927.8'
Sex.Alt. 34 35 Achernar Sex. Alt. 60 28.8' Sins
E 2 + IEe 2 +
Obs. Alt. 34 57 Obs. Alt. 60 30.8
Dip. 5 - Dip. 5 -
App. Alt. 34 32 App. Alt. 60 25.8
Ref. 1.4 - Ref. 0.6 -
TrueAlt. 34 30.6
1
True Alt. 60 25.2'
90 00.0 90 00.0
TZD 55 29.4' TZD 29 34.8'
CZD 55 26.3 CZD 29 27.3
Int. 3.1 Away Int. 7.0 Away
AZ = 208 AZ = 099














6. ARADA SEYR YAPILARAK K VEYA
DAHA FAZLA GZLEM LE KONUM BULMAK:
Bilindii gibi alacakaranlk sreleri dnda Gne"ten baka yararlanlacak bir gk cismi
bulmak olanakszlasn Ekvatora yakn blgelerde baz zamanlar prl prl Gne nn ortasnda bir
gezegen gzlemi yapmak imkan bulunabilir. Bunun iin sextant nceden hesaplanm gezegen
yksekliine ayarlanp, gk cisminin semtine dnerek ufukta bulunduktan sonra ykseklik elde edilir.
Buna ramen her blgede bu olanak bulunamadndan, profesyonel ve amatr denizciler tarafndan tek
480
gksel gzlemleri arada yaplan seyir durumuna gre saptamak ve Mevki hatlarnn kaydrlmas
(running fix) yntemini uygulanarak bunlarn yardm ile gerek konumun bulunmasn salanabilir.
Bunun iin gk cisminin semtinin en az 30 birbirinden farkl olduu gzlemleri semek yararldr.
Tek gzlemler ile arada seyir bulunma durumuna gre yaplan ilemler iin genellikle
kullanlan gk cismi Gne'tir. Bu yntemi aada verilen rnein yardm ile aklayacaz.
rnek:
4 Nisan gn DR Lat. 38 50' N, Long. 22 08' W konumunda bulunan bir gzlemci
aadaki gzlemleri belirtilen zamanlarda yapmtr. E : l' +, HE : 8.3 metre, geminin rotas CO: 320
ve srati: 12 knot olduuna gre son gzlemin yapld andaki gerek konumu bulunuz?
1- GMT 10
h
31
m
32
s..
Sex Alt. 3738.6' Alt evre (Gne)
2- Meridyenden geite.. Sex. Alt. 5634.3' Alt evre (Gne)
a) GMT 10
h
31
m
32
s
iin Notik Almanak gnlk sayfalardan:
GHA Gne 337 08.4' Dec. Gne 05 49.6' N bulunur.
b)GHA 337 08.4' Lat 38 5' N
Boylam 22 08 - Dec. 05 49.6'N
LHA 44 59.6' Lat. Dec. 33 00.4' bulunur.
c) Log Hav HA 44 59.6' 9.16556
Log Cos Lat 38 50'.. 9.89152
Log Cos Dec. 5 49.6'9.99775
Log Hav. 9.05483 = Nat Hav 0.11346
NatHav (Lat Dec.) 33 00.4'

0.08069 +
Nat Hav 0.19415
Cetvellerden Nat Hav deeri dereceye evrilerek;
CZD = 52 17.3'bulunur.
d) imdi de, Sextant yksekliini gerek ykseklie evirelim:
Sex. Alt 37 38.6'
E 1 +
Obs. Alt 37 39.6
Dip. 0.1 -
App. Alt. 37 34.4'
Corr. 14.8' +
T. Alt. 37 49.3'
90 00'0 TZD bulunduktan sonra CZD ile arasndaki
TZD 52 10.7 ' fark Intercept deerini verir.
CZD 52 17.3'
Intercept 6.6' Yakn (Towards)
Semt iin veriler karlnda AZ = 118 bulunur.
e) DR konum zerinden Gne'in semti belirtilir ve DR'den Gne tarafna olmak
zere 6.6 mil mesafe alnarak birinci Mevki hatt belirlenir. Geminin tek gzleme gre konumu
mevki hatt ile Semt izgisinin kesim noktas olmas prensibine gre: CO: 320 buradan izilerek
zerinde 36 mil mesafe alnr. Harita zerinde yaplan pratik ilemlerde ikinci konumun (DR2)
enlem ve boylam haritadan kolayca llerek bulunur. Biz aada. Yolla cetvelini ve bununla il-
gili bantlar kullanarak, ilem yolu ile Lat. ve Long. deerlerinin ikinci konumdaki saylarn
aratracaz.
eitli rotalarda ilerledikten sonra Dlat. ve Dep. deerlerini kullanarak ulalan
konumun Enlem ve Boylamn bulmak iin Inman's Table veya Nories Table'dan bulunan Volta
Cetvellerini (Traverse Tables) kullanlabilir.

481





















f)Meridyenden gei gzlemini zmek iin Almanak gnlk sayfadan M. Pass
zamann bulacaz:
Mer. Pass. 12
h
03
m

Boylam (Bat) 1 28 32
S
+
Mer. Geite GMT 13
h
31
m
32
s
(Zamana evrilir)
g)Mer. Gei zamannda geminin hangi konumda bulunacan bulalm:
Mer. Gei GMT 13
h
31
m
32
s

Birinci gzlem GMT 1031 32
Seyir sresi 3
h
bulunur.
Seyir mesafesi (Dist.) = 3
h
* 12 knt = 36 mil
h) Volta cetvelinden:
Co: S 62 E ve Dist. 6.6 iin : Dlat: 3 S Dep: 5.8 E
Co : S 40 W ve Dist. 36 iin : Dlat: 27.6 N Dep: 23. l W
bulunur. 24.6 17.3
Lat, 38 50' N Mid. Lat. 39 N
Dlat 24.6 N Dep. ................ 17.3 W .Dlong: 22.3 W
Lat
2
39 14.6'N Long
1
22 08' W
Dlong 22.3 W
Long
2
22 30.3'

1) Mer. Pass GMT 13
h
33
m

Blge (Z) - 1 .
Mer Gei ZT 12
h
33
m
j) GMT 13
h
31
m
32
s
iin Almanan gnlk sayfasndan:
Dec. Gne... 05 52.5' N bulunur.
k) kinci gzlem ile Gerek Enlemi (T. Lal.) bulalm:
S
ex
. Alt. 56 34.3' S (Gneye dnlerek)
482
E + 1 _
Obs. Alt. 56 35.3
DiP- 5-1
App.Alt. 56 30.2
T. Corr. + 15.3
T. Alt. 56 45.5' S
90 00.0
TZD 33 14.5'N
Dec. 5 52.5 N
T. Lat. 39 07.0' N
DR Lat. 39 14.6'N
Intercept 7,6' (Yakn Towards)
Semt (AZ) 180
Birinci gzlem ile bulunan konumdan itibaren H 320 rota izilir ve bunun zerinde 36 mil
mesafede bulunan DR
2
konumdan Gne'in ikinci gzlemdeki semti olan 180 dorusu alnarak DR
2
den
itibaren 7.6 mil uzaklkta ikinci Mevki hatt - veya hakiki enlem belirtilir. Birinci mevki hatt, DR
2
konumun
zerinde kaydrlr. Her iki mevki hattnn kesitii nokta, ikinci gzlemin yapld andaki geminin gerek
konumudur.
ONSEKZNC BLM
KISA CETVEL YNTEMLER LE MEVK HATTI BULMAK
1. TANIM:
Gk cisimlerinden alnan gzlemler ile bulunan gemi konumu, gk cisimlerinin Ykseklik (Alt.)
ve Semtleri (AZ) bulunarak saptanan Mevki Hatlarnn (Position Line) kesitirilmeleri sonunda elde edilmi
olduklarndan, bu tr ilemlerin amacnn Mevki Hattn bulmak olduunu syleyebiliriz.
Mevki hattn bulmak iin, gk cisminin gzlem annda oluan kresel genin komptasyon
yntemi ile zm gerekmektedir. Buradan bulunan netice de, DR konumu ile bulunduumuz gerek yerin
ne kadar ve hangi ynde farkl olduunu ortaya koymaktadr. u halde, her ihtimali kapsayan, baka bir
deyile, kresel genin oluacak tm deerleri iin zmler yaparak bunlar cetveller halinde derlersek,
gzlemi yaptktan sonra elimizdeki deerleri ile karlatrmak ve uygun olan verileri toplamaktan baka
iimiz kalmaz.
Gksel Seyir problemlerinin, baka bir deyile Mevki Hatt bulma problemlerinin ksa zamanda
yaplmas amac ile hazrlanan baz cetvellerde zm yntemi, parakete konumu (DR) yerine, seilecek veya
geminin bulunduu varsaylacak konuma (Chosen position) gre dzenlenmi olup bu yntemlere, Ksa
Cetvel Yntemleri ad verilmitir.
2. YNTEMLERN TEMEL:
Denizde kimse tamamen kaybolmaz. Hi olmazsa dn nerede bulunduunuzu bilirsiniz. Bu sre
iindeki rotalarnz ve yaptnz ortalama srati uygulayarak bulunduunuz andaki konumuzu
bulabilirsiniz. Bu ileme Parakete Seyri denir ki, seyir biliminin en basit ilevlerinden bir tanesidir.
Bir anlk bulunduunuz DR konumu ok titizlikle saptadnz, bunun gerek konumdan ancak
bir ka mil farkl bir yerde bulunduunu dnelim. Blgesel olarak akntlarn veya hatal dmen tutmann
bu farka sebep olabileceini syleyebiliriz. Seyir ilemleri iinde en nemli konu, geree en yakn DR
konumu bulmaktr.
483
Eer yerkre zerinde iki ayr konumu bilirsek, bu noktalar arasndaki mesafeyi de
hesaplayabiliriz. Bu noktalardan bir tanesi Gk cisminin GP konumu olup, yeri No-tik Almanaktan aldmz
deerler ile bulunur. kinci nokta da bizim DR konumumuz-dur. Bu iki nokta arasndaki mesafe deniz mili
olarak aklanabilirse de, genellikle 60 deniz milinin bir dereceye eit olmas esasna gre, asal terim ile
belirtilir.
kinci Blmde akland, gibi, bu ann 90 den fark bize, gk cisminin DR konumdan
grnen yksekliini (Alt) verir. Buna benzer bir hesaplama ile, gk cisminin DR konumundan grnen
ynn bulabiliriz.
Bu ilemlerin yeryznn kresel yzeyini dnerek ele alrsak, ortaya kan izgilerin birer
eri olmas nedeni ile zmler ancak kresel genin trigonometrik fonksiyonlar ile yrtlebilir.
Denizcilikte uzun bir zaman iinde birka zm yolundan baka da uygulanacak yntem bulunmuyordu.
Oysa zamanmzda, matematikiler btn bu hesaplan yaparak neticeleri eitli cetvellerde derlemilerdir.
Bylece bizlere de sadece cevaplarn bulmak kalmaktadr.
Bu cetveller Sight Reduction Tables adn alrlar. Bu cetvellerin Almanak gibi yaynlardan
farkl taraflar, devaml kullanmak imknlarnn bulunmasdr. Almanaklar gibi her yl deitirme zorunluluu
yoktur.
Hidrografi Dairesi tarafndan yaynlanm bulunan HO 214 Cetvelleri 1936 ylndan beri geni
bir kullanm alan oluturmutur. Dokuz ciltten (volume) meydana gelen cetveller binlerce denizcinin yakn
bir dostu olmutur. Bunlardan sonra yaplan almalar ile alt ciltten oluan HO 229 Cetvelleri
yaynlanmtr. Bu serinin toplam arl yaklak 12 kg kadar tutmaktadr. Baka bir Ksa cetvel de HO 211
dir ve tek bir kitaptan meydana gelmektedir.
HO 249, Sight Reduction Tables for Air Navigation, denizcilikte ksa zamanda konum bulmak
iin yararl olan yaynlardan bir tanesidir . Bu kitaplar, zerlerinde krmz, beyaz ve mavi kuak bulunan
cilt halindedir. Volume I, sadece Yldz Gzlemleri iin kullanlr. Hava navigasyonu kullanma yntemi
olarak pratik ve abukluk salayan cetveller gerektirir. Ayn zellikler denizciler iin de geerli saylabilir.
Teorik olarak Sight Reduction Tables 'ler DR ve GP konumlarnn en yakn deerlerine kadar
zmleri ierirler. Pratik zm yollarnn saysn azaltmak iin cetveller mevki nitelerinin en yakn
derecelerine gre dzenlenmitir. Buna gre setiimiz konum, gerekte bulunduumuzu dndmz
konum deil fakat, fakat buna en yakn tam derece ile aklanabilen bir konumdur. Seilmi mevki (AP)
daima DR konumun 45 mil yaknnda olacaktr.
Seilmi konumu (AP) tayin edebiliriz. Bylece bunun koordinatlar belirlenmi olur. Gk
cisminin Corafik konumu (GP) Almanaktan elde edilir. Bu iki bilinen konumdan balayarak, cetvellere
girebilmek iin gerekli olan eleman saptayabiliriz!:
a) Seilmi konumun Enlemi: aL
b)Seilmi konum (AP) ile Gk cisminin Corafik konumu (GP) arasndaki boylam fark -
meridyen as: (MA)
c) Gk cisminin Corafik konumun ekvatordan uzakl,baka bir deyile gk cisminin Meyli: DEC.











484
Bu elemanlar ile Cetvellere girilince; Seilmi konumdan (AP) gzlendiine gre Gk cisminin
Hesaplanm Ykseklii (Hc) ve Semti (Z) elde edilir.
imdi Seilmi konumun (AP) yerini belirleyebiliriz. AP 'nin enlemi (Seilmi Enlem veya AP
Lat.) tam derece ile belirtilir. Bunun yeri, Parakete konumun (DR) enlemine en yakn yerdedir. rnein, DR
Lat. 31 17' N ise, Seilmi Mevkiinin enlemi (AP Lal.) 31 N olarak alnmaldr. Eer DR Lat. 38 42' S ise
Seilmi konumun enlemi (AP LAt.) 39 S olmaldr.
imdi de Seilmi boylam (AP Long.) belirleyelim. Bunun yeri de, DR konumunun 30'
dousunda veya batsnda olmaldr. Bu konuya daha iyi canlandrmak iin ek. 63. deki diyagram
inceleyelim.









Bu rnekte GHA- Greenwich meridyeninden batya doru GP nin mesafesi veya uzakl
olduundan 42 11' deerinde, DR konumun boylam da, bulunduumuz konumun Greenwich
meridyeninden batya doru uzakl olduundan deeri 110 20' W dir. Buna gre Seilmi konumun
boylam olarak AP Long. 110 11' W deerini alabiliriz. Bylece, DR konumun boylamndan 30' dan daha
kk bir deer semi oluruz. Neticede, AP (Seilmi konum) den GP (Corafik konum) nin asal mesafesi
68 00' E olur ve douya doru alnr. Bu aya Saat As (HA) veya Meridyen acs (MA) denir.
ek. 64. de, yukarda aklama ile iliik bir rnek verilmitir.










Bu rnekte GHA: 230 47' ve bulunduumuz DR konumun boylam da DR Long. 158 20' W
dir. Eer Seilmi konumun boylamn AP Long. 158 47' W olarak alrsak. Saat as (HA) batya doru
llen bir sabit deer olur ki. MA: 72
C
W dir.
Saat Asnn,kresel seyir geninin zm elemanlarndan bir tanesi olduunu ve AP 'den
douya veya batya doru lldn hatrlayalm. Bu a eitli Navigasyon kitaplarnda deiik
isimler ve ksaltmalar ile gsterilmitir. HO. 214 Cetvellerinde HA ksaltmas ile gsterilmesine karlk
baz cetvellerde LHA ile gsterilir. Bu konuda bilgilerimizi tazelersek; GHA. LHA ve SHA deerleri
tamam 360 olmak zere batya doru llen asal mesafe deerleridir. Oysa HA deeri, kresel seyir
geninin oluumuna gre hem batya hem de douya doru llebilen bir adr. Bu ayrcal
belirlemek iin baz yazarlar Meridyen Acs terimi ile tanmlayp (t) ksaltmas ile gstermekledir. Biz
bu kitapta. Saat As (HA) ve Meridyen As (t) terimlerini ayn anlamda birlikte kullanacaz.
485
Bundan nce verilen rneklerde DR konumun boylam ve Seilmi konum boylam iin
derece olarak deerler ayn verilmitir. Bu her zaman bu ekilde olmayacandan baka bir rnek ile
aklayalm.
GHA: 55 10' ve DR Long.: 12855' olduunu dnelim. Seilmi konumun boylam olarak
AP Long. 128 10' W deerini alrsak, bunun, DR boylamndan 45' uzakta olduunu grrz. Seilmi
boylam olarak 129 10' W deerini alrsak aradaki farkn sadece 15' olarak belirdiini buluruz. Bu durum
ek. 65 de gsterilmitir.
Buradan ortaya kan sonuca gre, DR konumun en yaknnda bulunan Seilmi konum
(AP), en yararl ve doru Mevki hattn verecektir. Buna ait bir rnek daha verelim.











ek. 66. da gsterilen rnekte. GHA: 160 17' ve DR Long: 120 21' E olarak verilmitir. Bu
durumda eer, Seilmi konumun boylamn 120 17' E olarak alrsak; GP ile AP Greenwich 'in bat ve
dousunda olduklarndan, toplama neticesinde ortaya aranan deer kmayacaktr. Bu durumda
Seilmi boylamn dakikas, GHA 'nn dakikasn dereceye tamamlayan bir deerde olmaldr. Bylece;
AP Long.: 128 43' E olarak alnnca HA: 160 17' + 120 43' = 281 W (Batya doru) bulunur ki, kresel
seyir geninde 180 den byk saat al genin yerine bunun 360 den farkn alarak kk al olann
semek gerektiinden:
HA = 79 (douya doru) bulunur. Bu durumu aklayalm ek. 66. da HA (veya MA) nn iki
deerini de grebiliriz.











Yukarda aklanan dousal boylam olayn baka bir rnekte gsterelim. ek. 67. de, kuzey
kutup noktas merkez olmak zere bakldnda ekvator dzlemi grlmektedir. GHA: 340 38' ve DR
konumun boylam 140 06' E dir. Seilmi konumun boylamn belirtmek iin Greenwich 'den douya doru,
GP 'ye olan mesafenin 360 00' - 340 38' = 19 22'olduunu varsayalm. Bylece, Seilmi konumun
boylamm 140 22' E olarak belirtmemiz gerektiini ve neticede Saat asn MA = 121 W olarak bulaca-
mz syleyebiliriz.


486









Aada konumuz ile ilgili pratik rnekler verilmitir. Verilen GP ile DR konumlar iin en uygun
AP konumlan seerek Saat alarn (MA) hesaplayalm.
a) GPGHA: 137 23' DR konumun.Lat. : 44 49' N
Dec. : 14 07'N Long. : 53 27'W
Seilmi konumun Lat
Ap
45 N
Long
Ap
53 23' W
Saat As (MA) veya (HA) : 84 W
b)GP..GHA:31041' DR konumun.Lat. : 2633' N
Dec. : 9 56'S Long. : 130 14' E
Seilmi konumun Lat
AP
27 N
Long
Ap
13019'E
Saat as (MA) ..81 W
imdi yeniden, balangta belirtmi olduumuz yere dnebiliriz. Ksa Cetvellere
girebilmek iin aadaki elemanlarn bilinmesi gereklidir:
1. Seilmi konumun enlemi (Lat
AP
). Artk bunun tam dereceli bir birim olarak nasl
saptandn biliyoruz.
2. AP ile GP arasndaki Boylam fark. imdi bu deere, Saat as (HA) veya Meridyen
as (MA) denildiini ve nasl saptandn biliyoruz.
3. Gk cisminin corafik konumunun (GP) enlemi demek olan, gk cisminin gzlem
srasndaki DEC. deeri. Burada kk bir aklama yapmamz gerekmektedir.
Cetvellerde derlenen Gk cisminin Meyil (DEC.) deerleri, tam dereceli saylar halinde
belirlenmitir. Eer Gk cisminin Dec. deeri rnein, 1823' S gibi dakika grubunu da
kapsyorsa; yine cetvellere gireceimizi fakat ncelikle Dec. deerini tam sayl duruma
getirmemiz gerektiini bileceiz. rnein, cetvellere yukarda verilen Dec. deerini 18 durumuna
getirdikten sonra gireceiz
1
.
rnek:
Gemimizin Kuzey Atlantik 'de seyrettiini, DR konumunun Lat. 29 15' N, Long, 62
47' W olduunu dnelim. 17 Mays gn, GMT 13
h
32
m
08
s
zamannda Gne'in sabah
gzleminde, gk cisminin GP konumu Almanan gnlk sayfasndan aada gsterildii gibi
saptanmtr.
17 Mays - 13
h.....
GHA: 15 55' Dec. : 19 22' N
32
m
08
s
iin ......... + 8 02 + Q
GHA Gne 23 57' Dec. 19 22'N
imdi Ksa Cetvellere girebilmek iin gerekli olan elemanlar bulalm:
1. Seilmi konumun enlemi : Lat
Ap
: 29 N
2. Seilmi konumun boylam: Long
Ap
: 62 57 W
3. Saat as (HA) HA = 62 57 - 23 57 = 39 E
4. Gk cisminin Dec. deerinin cetvele girebilmek iin tan sayya tamamlanm
ekli: Dec. 19 N
487
imdi, Cetvele girebilmek iin gerekli elemanlar sralayabiliriz:
LAT.: 29
;
N
DEC.: 19 N
HA : 39 E (Douya doru)
H.O. 249 Ksa Cetvellerinin 2 nci kitabn (Volume: II) aarsak. Lal. 0 - 39 arasm
kapsayan bu kitabn 177 nci sayfasndan:
Sayfann banda Declnation Same name as Latitude Yazmaktadr. Bunun anlam,
gk cisminin Corafik konumu ile gzlemcinin bulunduu konum dnyann ayn yarmkre
tarafndadr. Baka bir deyile. DR Lal. ile gk cisminin Dec. deeri ayn iareti tar. rnein N ve
N. S ve S gibi.
Sayfann ba kesinde de, Enlem (Lat. 29) deeri bulunmaktadr. st kolon tam saylar
halinde Dec. derecelerine ve ba taraftaki uzunlamasna den kolon da tam saylar halinde Saat As
(LHA) deerlerine ayrlmtr.
Elimizde bulunan DEC. 19 N, HA: 39 ve Lat.: 29
;
N deerleri ile cetvelin ilgili ayiasndan
aadaki deerleri buluruz:


Bu tamlama eitli cetvellerde verilen Dec. deerlerine gre yaplr.






















ek. 68. H.O. 249 Ksa Cetvelinden bir sayfa.

Hc:53 11' , d :+23.Z:97
Yukardaki terimlerin anlam unlardr: Hc: Hesaplanm Ykseklik (Calculated Height)
olup eer. Gne'in meyli Dec.: 19 N olarak saptansayd, AP konumunda bulunan gzlemci tarafndan
Sextant ile ykseklii (Alt.) 53 11' olarak saptanacaktr. Fakat. Gne'in Dec. deeri 19 dan daha byk
olduundan bunun. Hesaplanm ykseklii (Hc) ne kadar deitireceini yine bu sayfadan alnan d: +
23 deeri ile bulacaz.
488
Yukarda verilen H.O. 249 Ksa cetvelin ilgili sayfasna baklrsa. Dec.: 19 N iin Hc: 53
11' olduu halde, ayn HA: 39 deeri iin Dec.: 20 kolonundaki Hc: 53 34' bulunmaktadr. ki
hesaplanm ykseklik (Hc) deeri arasndaki fark 23' dr. Bylece Dec. deeri byrken Hesaplanm
ykseklik deerinin de 23' oald bulunur ve iareti (+) olur.
imdi, elimizdeki Dec. deeri 22' daha byk olduundan, bu miktar iin Hc deerinin ne
kadar fark edeceini bulabiliriz. Bunun iin ncelikle enterpole yapalm.
Dec. 1 oalrken Hc: 23' artyorsa.
Dec. 22' oalrsa .............. Hc ne olur?
Hc = 22 * 23 / 60 = 8.4' bulunur.
Yukardaki ilemi pratik bir yoldan yapmak iin Cetvellerin kapak arkasnda ve sonunda
bulunan Correction to Tabulated Altitude for Minutes of Declination (ek. 69.) izelgesini
kullanabiliriz.
Bu izelgeleri kullanarak yukardaki ilemi yapalm. izelgeye soldan Dec.'in fark miktar olan
22 saysn bularak, yukardan da. Alt. n fark miktar olan 23 says ile kesitirirsek: 8' deerini elde
ederiz. Balangta (d) deerinin iareti (+) okluundan, bulunan Hc ile toplanmaldr. Bylece,
dzeltilmi Hc (Corrected He) 53 19' olarak saptanr. Bulunan deer, Gne'in gzlem anndaki Dec.
karl Seilmi konumundan saptanacak yksekliidir.
(Z) kolonundan elde edilen say, gk cisminin seilmi konumdan saptanan Semt acs (AZ)
dir. Bu a tam derece halinde verilmektedir. Gk cisminin konumunu basit bir diyagramda dnrsek,
AP 'den Gne'in ynn gz nnde tutarak Semt asnn iaretini bulabiliriz.
Balangta da belirtildii gibi gk cismi, gzlem annda gzlemcinin dousundadr.
Gzlemci ile GP konumlarnn da Kuzey yarm krede bulunduklarn belirtirsek; yakn kutup olarak
Kuzey kutbu bulunur ki. Semt asnn iareti AZ: N 97 E olur. Budeeri haritaya izebilmek iin Hakiki
kerterize dntrmek gerekir. AZ N 97 E deeri H 097 olarak kullanlacaktr.
























489
ek. 69. Dec. deeri deiirken Hesaplanm yksekliin deime miktar yukardaki izelgeden bulunur.

Buraya kadar yaplan aklamalar drt admn ilk n oluturmaktadr. Drdnc adm
ise, Hesaplanm Ykseklik (Hc), Gk cisminin hakiki kerterizi ve Seilmi konum elimizde
bulunduuna gre Mevki Hattnn izilmesidir.
3. MEVK HATTININ ZLMES (Plotting the Line of Position):
Seilmi konumdan yaplan bir gzlem hesabna gre elde edilen Mevki hattnn
haritaya izimini aadaki rnekten yararlanarak izleyelim.
rnek:
Gne'in DR konumundan yaplan gzlemi ile saptanan Sextant ykseklii dzeltilerek
Gzlem Ykseklii olarak (Ho) (Observed Altitude) 29 46' elde edilmitir. Seilmi Konum (AP)
dan elde edilen elemanlar ile HO. 249 cetvelinden Hc: 29 34' ve AZ: N 110 E bulunmutur.
Mevki hattn iziniz.
a)ncelikle Mevki Hattn oluturmak iin Intercept deerini bulalm.
Hesaplanm Ykseklik (Hc).29 34'
Gzlenmi Ykseklik (Ho).29 46'
Intercept..12' Yakn (Towards)
b) imdi de, Mevki hattn izmek iin Gk cisminin Hakiki kerterizini bulalm:















c) Seilmi Konum (AP) dan Gk cisminin Semtini izerek ucuna buna ait simgeyi
yaparz. Intercept, 12 mil yakn deerli olduundan, Semt dorusu zerinden, pergeli Enlem
leinden 12 mil kadar atktan sonra bir ucunu AP konuma koyarak Semt dorusunun zerinde
ve Gne tarafnda 12 mil uzakl iaret ederiz. Semt dorusuna buradan dik olarak geen doru
Mevki hattn (LOP) oluturur. Bulunduumuz gerek konum, bu Mevki hattnn zerindedir. Tek
gzlem iin konumu, Mevki hatt ile Semt dorusunun kesime noktas olarak alabiliriz. Birden
fazla gzlemler iin gerek konum, Mevki hatlarnn kesime noktasndadr.





490
ONDOKUZUNCU BLM
ETL KISA CETVEL YNTEMLER
1. TANIM:
Bundan nceki blmde H.O. 249 ad ile tannan Ksa cetvellerin ierii ve kullanm
anlatlmtr. eitli cetveller iinde bunlara byle bir ncelik verilmesinin nedeni de bu cetvellerin ucuz
ve pratik olmas ve kolay tanabilir arlkta bulunmasdr. Bununla beraber, teki ksa cetvel kitaplarn
da geni bir kullanm alan bulunur. Bu cetveller genel olarak ayn hizmeti grrler. Baka bir deyile,
seilmi konumdan gk cisminin gzlem anndaki ykseklii ve semti bulunur. Cetvellerin ierii
konusunda detaylara inersek birbirine gre kuvvetli ve zayf taraflar ortaya kar. Bu blmde
kapsamlar ve yntemleri hakknda bilgi vererek, kullanm yollarn aklayacaz. Bunun iin bir rnek
vererek, zmn her cetvele gre nasl yapldn inceleyelim.
Bir gzlemci DR Lat. 41 15' N, Long, 127 51' W konumunda Gne'ten gzlem yapmakta
ve Almanak'tan gerekli dzeltimleri yaptktan sonra;
A. Alt. (Ho): 62 50' bulmaktadr. Gk cisminin gzlem anndaki GP koordinatlar da; GHA
143 20' ve Dec. 17 14' N olarak bulunmutur.
2. H.O. 214 KISA CETVELLER:
Artk klasik bir yntem saylan bu izelgeler uzun yllar denizcilikte kullanlmtr. Yenilerinin
basm yaplmad halde geminizde baz kopyalan bulunabilir. Komple ksa cetveller dokuz ciltten
oluur. Her cilt 10 lik Enlem blgesini kapsar. Bu cetveller H.O. 249 izelgelerinden drt kat daha
karmak ve arcadr.
Bu cetvellerde iki tr kesin fark bulunur. Birincisi, Meyil (DEC.) blgesi Gne, Ay,
Gezegenler ve 57 adet Yldz kapsar ki, bunlar sadece gzlem yaplmas tercih edilecek gk cisimleridir.
rnein, Dec. 57 de gzlemlenebilecek bir Yldz bulunmadndan, buna ait deerler
cetvellenmemitir. kincisi, cetvellenmi Ykseklikler (Hc) 0.1' dorulukta dzenlenmitir. Baka zm
yollarnda yaplacak yanllklarn daha byk hatalara sebep olaca dnlrse, bunun gzlemci iin
bir saknca douraca dnlemez. Bununla beraber, hatasz alnan bir Sextant ykseklii ve hatasz
bir ilem, bu cetveller yardmyla da gerek bir konum elde edilmesini oluturur.
Yukardaki rnekte verilen problemi zmek iin H.O. 249 cetvellerde aklanan ynteme
benzer bir yaklamla gireceiz. Seilmi konumun (Assumed Position) Enlemi, tam derece olarak
alnacaktr. Bu da 41 N olacaktr.
Seilmi konumun boylam da, Saat asn (HA) tam derece yapacak bir deerde
seilecektir. Yukardaki rnekte Seilmi boylam 128 20' W alndnda, HA = 15 W olarak
belirlemektedir.
Gk cisminin Meyil (Dec.) deerini en yakn tam derece kullanlacaktr. Bu da 17 N
olmaktadr. Burada dikkat edilirse, Dec. deerleri 30' lk blmler halinde derlenmitir. Bunun iin gk
cisminin Dec. deerini cetvelde bulunan Dec. deerine tamamlamak gerekmektedir.
Gzlemcinin bulunduu konumun (DR) enlemi (Lat.) ile gk cisminin meyli (Dec.) ayn
iaretli olduundan Declination same name as latitude balkl sayfa almtr. Burada dikkat
edilirse, sayfann ba kesinde Lat. (enlem) deeri, yukardan aaya birinci stunda HA (Saat as)
deerleri ve st kolonlarda da Dec. (Meyil) deerleri yer almaktadr.
Her DEC. kolonunda srasyla Alt. Ad, At ve AZ deerleri HA 00 den balamak zere
cetvellenmitir. Burada Ad deerinin seilii H.O. 249 da akladmz yntemden farkldr. Ayrca
iaretleri verilmediinden DEC. kolonundaki Alt. deerleri incelenerek bulunacaktr. imdi, bu yntemi
aklayalm:
Dec. : 17 ve HA 00 iin Alt. : 66 00'
491
Dec. : 17 30' ve HA 00 iin Alt: 66 30'
olarak verilmitir. Cetvelin bu sayfas incelenirse, Ad karsnda da 1.0 grlecektir. Bunun
anlam, ayn HA iin Dec. 30' byrken Alt. de 30' byrken Alt. de 30' (1.0 x 30 = 30') bymektedir.
u halde, iareti de (+) dr. Bylece, Dec. 17 15' iin Alt. deerini bulmak istersek; Dec. deerinin tam
dereceden sonraki blmn d ile arpmamz gerekecektir.
15' * 1.0= 15'
u halde Alt. = 66 15' olacaktr.
Bunu baka bir Saat A, (HA) iin deneyelim. HA: 19, Dec.: 17 00' iin Alt.: 60 57.2' ve
Ad : 86 olarak verilmitir. Ha : 19 ve Dec.: 17 30' iin Alt. deerini bulalm:
30 x 0.86 = 25.8'. Bulduumuzu Alt. ile toplayalm:
60 57.2' + 25.8' = 61 23' bulunur.
Yukardaki ilemleri daha basit olarak yapabilmek iin, Cetvellerin i kapanda bulunan
Multiplication Table (arpm tablosu) izelgesi kullanlr. Burada dikkat edilecek nokta, 90 saysnn d
ibaresi ,9 0 olarak yazlm bulunduu ve iaretinin esas sayfalardan aratrlma gereidir.
Yukardaki rnekte Dec. 17 30' iin Alt. deeri, Dec. 17 00' iin Alt. deerinden daha byktr,
dolaysyla Ad pozitiftir. Bunlar bulduktan sonra yerlerine koyarsak aadaki sonucu elde ederiz.
GHA: 143 20 Dec. 17 14'N
Long
AP
: 128 20' W Dec. (Cetvelden): 17 00' (Same name)
Saat as (HA): 15 W Alt. 62 44.5' d: + .90
AZ: N 147 W Dz. + 12.6
Lat
AP
41 N Hc 62 57.1' Intercept: 7.1 Uzak
imdi, elde ettiimiz elemanlar ile Mevki Hattn (LOP) harita veya Plotting Sheet zerinde
belirtelim. Bunun iin ncelikle Semt asn Hakiki kerterize evirmek gerekir ki, bu deer H 213 dir. Semt
dorusu Seilen konumdan (AP) gemek zere izilecek ve Intercept 7.1' Gk cisminden uzak olmak zere
izilecektir. Bununla ilgili izim ek. 71. de grlmektedir.














3. H.O. 229 CETVELLER:
H.O. 229 Ksa Cetvel yaymlar 1975 ylnda H.O. 214 Ksa Cetvellerin yerini almtr. 6 Ciltten
(Volume) oluan ve toplam 12 Kg arlkta bulunan cetveller byk bir yer tutarlar. Dolaysyla, bu
cetvellerin byk bir dorulukta zlecek gksel seyir hesaplan iin uygun olduunu belirtebiliriz. Bu serinin
ilgin bir yn de. hesaplarn ve basml izelgelerin bilgisayar tarafndan hazrlanm bulunmasdr. Bunun
anlam da, bask hatasnn olmad eklindedir.
Bu tr izelgelerin H.O. 214 cetvelleri ile iki temel farkl bulunur. Birincisi, tm deerler Dec.'in
her derecesi iin derlenmitir. kincisi, cetvelin sayfalan Enlem (Lat.) yerine Saat As (LHA)
492
deerlerine gre ayrlmtr. L.H.A. asnn, Seilmi konumdan (AP) Gk cisminin Corafik konumuna
(GP) ve batya doru olarak lldn hatrlamalyz.
Bunu bir rnek ile aklayalm. HA : 15 W as. LHA: 15 ile, ve HA: 15 E as da. LHA:
345 ye eit olur. Cetvellerde de ayn sayfann tepesinde her iki deerler birlikte verilmitir. rnein,
15 345' LHA gibidir.
Bu yntem, Semt As (Azimuth Angle) (Z) deerinin Semt (Azimuth) (Zn) deerine
dntrlmesinde yararldr ve teki tm cetvellerden daha tutarl bir yntemdir.

rnek olarak bir nceki problemi ele alalm. Burada, HA: 15 W olarak verilmiti. ek. 72
de bu problem ile ilgili Cetvel sayfas gsterilmitir. Burada, Hc, d ve Z deer-leri iin dzenlenen
kolonlarn H.O. 249 da olduu gibi dzenlendiini gryoruz. Keza, ayn anlamda
deerlendirilmilerdir. Cetvellenen Dec. deerleri ise, sayfann yannda yukardan aaya doru
dizilmitir.
Cetveldeki Dec. 17 deerinin, yukardan Lat. 41 deeri ile kesitii yerden bulduumuz
deerleri alalm. Burada, H.O. 249 cetvellerinde yapld gibi (d) deeri iin Dec. deerinin dakikas
ile enterpole yapmak gerekecektir. Bu ama iin dzenlenen bir tablo, cetvellerin n ve arka i
kapaklarnda bulunmaktadr. Yntemlerin aklanmas ve kullanllar her cetveldeki tanm
blmlerinde aklanmtr. Yaplacak ilem aada gsterilmitir.
















GHA : 143 20' Dec. 17 14'N
Long : 128 20'W Cetvelden Dec. : 17 (Same name)
HA : 15W Cetvelden Hc : 62 44.5'
Lat : 41 + 11.6
(d) : +54, 1 (izelgeden) + __ 1.0
Dzeltilmi Ykseklik 6257.1'(Hc)
Gerek Ykseklik (Ho).. 62 50'
Hesaplanm Ykseklik (Hc) 62 57. 1'
Intercept 7.1' Uzak (Away)
AZ : N 147 W
Burada cetvellenmi Alt. (Hc) iin yaplan dzeltim (Correction) iki aamada
gereklenmektedir. Neticede, bulunan H.O. 214 Cetveli ile bulunan neticenin ayndr. Dolaysyla,
Mevki Hatt (LOP) da ek. 71. de gsterilen yntemle izilecektir. imdi bu cetvelin karmza nasl bir
yarar karttn grebiliriz. Birincisi, standart 57 yldz da dahil olmak zere tm Dec. deerleri iin
493
kullanm avantaj bulunur. Gksel seyir zmlerinden baka, Byk Daire Seyri gibi ilemlerde de
kullanlr. Bunlarla alakal aklamalar cetvellerin tanm blmlerinde verilmitir. Bundan baka,
cetveller en doru neticeyi salayan bir sistem ile hazrlanmlardr. Bunlara ilaveten, Dec. deerlerinin
derece dndaki saysal birimler iin yaplan enterpolasyon ok daha byk dorulukta elde edilir.
4. H.O. 211 CETVELLER:
H.O. 211 Cetvelleri Hydrographic Office tarafndan, Can filikalarnn standart donanm
malzemelerinden bir tanesi olarak uzun bir sre boyunca yaynlanmtr. Artk yeni basmlarnn
yaplmamasna ramen halen pek ok cetvelin ortalkta bulunduu bilinmektedir. Bu cetvellerin yeni
basmlar da, zel bir kurulu tarafndan srdrlmekledir.
Bu cetveller basit olarak. A ve B olarak tanmlanm iki kolonda bulunan deerlere baz
saylarn eklenmesi veya kartlmas yntemiyle kullanlr. lemlerin sonunda normal olarak Mevki
Hattnn bulunmasnda kullanmak zere, Alt. ve AZ (Hc ve Z) deerleri elde edilmektedir. Cetveller bir
tanm blm ile baz zmleri ve izelgeleri kapsamaktadr.
Bu cetvellerin ilk yaynland yllarda, zaman saptama yntemi ile Almanaklarn
dzenlenmesi gnmzde uygulanan sistemden farklyd. Bunlarda verilen eitli bilgiler iinde. Mevki
saptanmasnda kullanlacak nemde olanlar GHA ile Dec. deerlendir. Saat as (HA) bu cetvellerde,
teki cetvellerde uygulanan biimde llmtr fakat, isimsiz LHA deerleri bulunmaktadr. Bunun
gerek tanm iin anahtar olmak zere E-W olarak belirtilmitir.
rnek problemimizle ilgili olarak, DR Lat. 41 15' N deerini ve DR Long. 127 51' W
deerlerini kullanacaz. GHA: 143 20' deeri ve bundan elde edilen HA: 15 29' deerini, Dec. 17 14' N
olarak gerek deerini kullanacaz.
GHA 143 20'
DRLong. 127 51'W
HA (veya MA) 15 29'W
Dec. 17 14'N
Aklama Ekleme kartma Ekleme kartma
A 57356 A 52832
+ B 1995 -B 1460 B 1460 A 59351
A 59351
K 17 50.5' N. A 51372 +
DRLat. 41 15'N
KL2324.5' B 3730 -
Hc 62 32.5 ' A 5190 B 33620
Z N 146 W A 25731
Ho 62 50' Intercept: 17.5 Yakn
AIKLAMALAR:
K ve Z deerleri, ann deerine bal olarak sayfalarn zerinden veya altndan girilerek
alnabilir. Bununla ilgili kurallar her sayfada verilmitir fakat, sayfann zerinden giriyorsanz sa kolondaki
dakika stununu kullanmamaya dikkat ediniz. K ve L (DRHat.), bunlarn ayn isimde veya ters isimde
bulunma durumlarna gre toplanacak veya kartlacaktr. Cetvellerin kullanlmasn aklayan sayfada
(method of solution) 9 uncu maddede bununla ilgili aklamalar bulunmaktadr.
Z deeri iaretlenmi olup, her zamanki gibi kullanlacaktr. Netice olarak yine, kolonlardaki
rakamlar taranarak elimizdeki deerlerin karl olan Hc ve Z elde edilir.
Verilere dikkat edilirse bulunan Z deeri (N 146 W), teki cetvellerden elde edilenin yaklak
aynsdr fakat, Intercept deeri (17.5') nceki zmlerde bulunandan farkldr. Bu netice ilemde bir hata
bulunduunu gstermez. Burada zmn DR konumuna bal olduunu hatrlamalyz. Bylece Mevki
Hatt (LOP), Dr konumdan gemek zere izilmelidir. Byle yapld takdirde, ek. 71. de gsterildii gibi
ayn Mevki Hatt elde edilecektir.
5. STAR SIGHT REDUCTION TABLES FOR 42 STARS:
494
Tek cilt halinde fakat 25 x 35 cm boyutlarnda olan, Thomas D. Davies tarafndan hazrlanm bir
ksa cetvel yntemidir. Seilmi 42 Yldz iin derlenen sayfalarda ayn zamanda bilinmeyen bir yldz
gzlemi iin gk cisminin adn da bulmak mmkndr.
Cetvellerin kullanl ve kapsamlar hakkndaki aklamalar bir rnek vererek yapalm.
rnek:
17 ubat tarihinde, DR Lat. 18 27' N, Long. 77 09' W konumunda, GMT 23
h
35
m
07
S

zamannda bilinmeyen bir yldzn ykseklii; Sex. AH. 71 23' olarak saptanmtr.
Yldzn yaklak Semti (AZ) 050 olduuna gre gk cisminin ismini ve Mevki hattn
bulunuz?
zm:
a)ncelikle Notik Almanaktan GMT ile girilerek gnlk sayfadan LHA Aries bulunur.
GMT 23
h
35
m
07
s
iin. GHA Aries 141 07.0'
Boylam (W) 77 09'
LHA Aries 63 58'
b)Bundan sonra saptanan Gk cisminin sextant ykseklii dzeltilerek Gerek ykseklie
evrilir. H.E.: 460 m olduuna gre:
T. Alt.......................................... 71 19' bulunur.
c)Gerek ykseklik (T. Alt.) bulunduktan sonra Cetvellere girebilmek iin Seilmi
Ykseklik, Gerekte ykseklie uyan en yakn tam dereceden seilir ve Intercept elde edilir.
T. Alt.. 71 19'
Seilen Alt71 00'
Intercept. 19' YAKIN (Tovvards)
d)Drdnc adm olarak, izelgelere girebilmek iin Seilmi Enlem (Lat.) alnr.
Seilmi enlem: 18 N, Seilmi ykseklik: 71 LHA Aries: 63 58' deerleri ile cetvele girilerek
karlnda AZ ve D elde edilir.
izelgeden elimizdeki deerler karlnda:
64-2L-53 bulunur.
izelgelere Giri:
izelgelere LAT. ve ALT., deerlerinin en yakn tam dereceleri ile girilir. Her be sayfa 2 Lat.
derecesini kapsar. Kuzey (North) Enlem yukardan aaya, Gney (South) enlem aadan yukarya
okunur.
Her Enlem derecesi, Alt.'n 15 74' kadar; Kuzey Enlem iin soldan saa oala
rak, Gney enlem iin sadan sola oalma durumunu kapsamaktadr. Enlem izelgesi de,
72 N Lal.'den 60 S Lat.'e kadar uzanmaktadr.
Table '.'in son sayfalan 61 72 ye kadar Kuzey Enlemler iin dzenlenmilerdir.
Kolon balarnda bulunan ve tan saylarla belirlenmi ALT. deerlerinin altnda LHA
bal ve AZ bal bulunur. Bu stunlara LHA Aries deeri ile girilerek gzlem anndaki tannma
iareti ile Semt bulunur.
izelgelerin sonunda bulunan Table II.'de seilmi 42 yldzn kod harfleri, isimleri ve
izelgenin ait olduu yldaki Dec. ile SHA deerleri bulunmaktadr. Bizim rneimizde bulunan Yldz
tanm kodu (D) (L) harfi olduundan, bunun karsnda EL-NATH ismini buluruz.







495











ek. 73. Star Sight Reduction Tables lor 42 Stars isimli ksa cetvelden iki tablo. (a) Lat.. Alt. ve LHA Aries ile
girilerek D ve AZ bulunur, (b) D ile girilerek yldzn kimlii ve Dec. ile SHA bulunur.
e) Mevki Hattnn izimi:
aa) LHA Aries deerinin izelgede bulunan say ile gerek deeri arasndaki fark bulunur.
Bu deer, Boylam fark (Dlong) olarak elde edilecektir.
LHA izelgeden ....... 64 02' LHA Aries deeri, LHA
LHA Aries ............... 63 58' izelge deerinden byk
Boylam fark (E) 4' olduundan boylam farknn iareti dou (E) olacaktr.
bb) Seilmi Enlem zerinde Gerek boylam (DR Long. 77 09' W) noktasndan 4 mil dou
tarafta, izelgeden bulunan Semt (AZ) dorusu izilir. Bunun zerinde de Intercept 19 mil, gk cisminin
tarafndan (Yakn-Towards) alnarak Mevki Hatt (LOP) izilir. Bu ilem ek. 74. de gsterilmitir.
















6. KISA CETVEL YNTEMLER LE PRATK ZMLER:
I. Yntemin Temeli:
Gksel seyir zmlerinde uygulanacak yntem "Tables of Computed Altitudes and
Azimuths" (H.O. 214 veya H.D. 486)
1
izelgelerinin yardm ile, nceden alnm seri gzlemlerden
mevki hatlarn (LOP) elde etmek ve bunu Plotting sheet
2
zerindeki seilmi mevkiye izmek esasna
dayanmaktadr.
Ksa Cetvel yntemleri denir. Seilmi mevkide gk cisminin yksekliini (Alt.) ve semtini verirler. Elimizde DR
mevkide alnm ykseklik bulunduundan ikisinin arasndaki farktan, GP den ne kadar uzak ve yakn olduumuzu buluruz.
Mercator projeksiyonuna gre belirli enlem deerleri arasnn lekli haritalardr. Ak denizde seyir iin kullanlr.
Boylam iaretlerini seyir blgemize gre kendimiz yazarz. Ayn enlem iinde btn boylamlarda kullanlabilir.
496
Birbiri ardndan yaplan gzlemlerde, sratli bir geminin seyir zabiti ne kadar gayret ederse
etsin, bulduu gerek konumun ok kk bir gen iinde belirmesine mani olamaz. Oysa, yeni bir
zm yntemi ile bu saknca ortadan kalkmaktadr.
Yntemi uygulamakta bir stop-va (stop-watch) gerekmektedir. Gnmzde herkesin
kolunda bulunan elektronik saatlerin bu tr kabiliyetleri vardr. zerinde izimin yaplaca Plotting
sheet ise hemen her gemide bulunan bir seyir yardmcsdr.
Seilmi mevki (Chosen position) nin izdm Plotting sheet zerinde en uygun lekten
alnr. Seilmi mevkiinin enlemi (Chz. Lat), stop-va altrldnda bilinmeyen fakat parakete
mevkiinin enlemine (DR Lat.) En yakn tam dereceli bir birimdir. Seilmi mevkiinin boylam da (Chz.
Long.), parakete mevkiinin boylamna (DR Long.) en yakn ve uygun boylam birimidir.
II. Kurallar:
Bulunduumuz konumu saptamak iin kullanacamz mevki hattn (LOP) elde etmek iin
yaplacak ilemler srasyla unlardr:
a) Yldz gzlemleri iin elverili alacakaranlk (twilinght) zaman saptanr.
b) Geminin hakiki rotas (True course) ve srati (speed) kaydedilir.
c) Gzlemlere uygun yldzlarn nsbi kerterizleri aklda tutulup ilemler planlanr.
ok kk veya ok byk ykseklie (AH.) sahip yldzlar dnda gzlem yapmaya
uygun olanlar seilir. Bunun iin yararl bir kural, ykseklikleri 25 ile 75 arasnda ve
semtleri birbirinden 30 farkl olan yldzlar semektir.
d)Seilen yldzlarn sextant ile alnan ykseklikleri (Sex. Alt.) ve gzlemlerin
kronometre vakitleri yazlr.
e)Bulunan GMT deeri ile girilerek Notik Almanak'tan GHA Aries bulunur. LHA aries
deerini bulmak iin. GHA aries deerine seilmi boylam iaretine gre uygulanr.
f)L.H.A. aries ve SHA star deerleri gerekli ilemler yaplarak bulunduktan sonra, her yldza
ait stop-va vaktine uygun yldz vakit aralklar (interval) alnr. Bunlar Notik Almanak'taki Artmalar ve
Dzeltmeler sayfasndan elde edilir.
Bunun iin izelgeye, derece ve dakika olarak yldzl sreye uygun stop-va vaktiyle girilir
ve aranan deer Aries stunundan bulunur.
g)Seilmi enlem ve uygun LHA ile yldzn deklinasyon (Dec.) deerleri alnarak
H.O. 214 (veya H.D. 486) izelgelerine girilir. izelgeden, asal ykseklik (tabulated Alt.)
Semt (azimuth). Ad, At deerleri alnr. Bundan sonra izelgenin arpm tablosuna (multiplication table),
Ad ve At dzeltimleri bulunur.
h) Bunlardan sonra her gzleme ait mevki hatt (Intercept) bulunur. Bu ilem iin yaplacak
dzeltimler rnekte gsterilmektedir.
III. izim:
a) Plotting sheet zerinde enlem ve boylam deerleri kullanlarak Seilmi mevki belirlenir.
Seilmi mevkiden itibaren gemi rotasnn ters ynnde bir hat uzatlr. rnein 270 rotasnda seyreden
gemi iin ters rota hatt 090 ynnde uzatlacaktr.
b) Seilmi mevkiden itibaren ters rota hatt zerinde her stop-va sresinin belirledii
aralklarda geminin ald yolu gsteren mesafeler iaretlenir. Bu ilem, mevki hatlarn genel bir
zaman bilgisi iinde yrtmek ve zaman kaybetmek gibi sakncalar nlemektedir.
c) Ters rota hatt zerinde iaretlenen noktalarn (A, B, C, D gibi) her birinden bunlara ait
yldzlarn semt dorulan izilir. Bu semt dorulan zerinde lee uygun Intercept miktarlar belirlenip
mevki hatlar izilir.
d) Mevki hatlarnn kesim noktas, stop-va alrld andaki geminin Fix. konumunu
belirler.
Aada verilen rnekte zm yntemi ve izim (Plotting) belirgin olarak aklanmaktadr:

497
rnek:
Tunus-Mobile arasnda seyreden MV. Frat gemisi Z.T. 20
h
18
m
ve 14 Haziran 1971 tarihinde
parakete mevki (DR) Lat. 32 20' N. Long. 41 34' W konumunda hakiki 270 rotasnda 19 knots sratle
seyretmektedir. Bu anda stop-va 00
h
00
m
00
S
olarak ayarlanm ve kronometreni n 22
h
19
m
02
S
olarak
GMT gsterdii grlmtr. nceden yaplan seimlerde belirlenen yldzlarn aada gsterilen
gzlemleri yaplmtr:
1. VEGA - Sex. Alt. : 25 12' stop-va gstergesi : 03
m
10
S

2. ARCTURUS - Sex. Alt. :70 24.6' stop-va vakti : 05
m
34
S

3. SPICA - Sex. Alt. : 46 35.2' stop-va vakti : 08
m
44
S
zm:
a)Elemanlar:
ZT: 20h 18m (Z: + 2) Kronometre; 22h 19m 02s. Kro. hatas: 36.5s ileri
I.E. (uzade kolu hatas) : 0. H.E. (Gz yks.) : 54 ft.
b)Hazrlk:
Gz yks. (HE) : 54 ft.
evren al. (dip). :- 7.2'(Notik Almanak'tan alnr)
Seilmi enlem (Ch. Lat.) : 32 00' N (DR Enleme en yakn tam derece)
Kronometre (Chr.) : 22
h
l 9
m
02
S

Kro. hatas (Chr. err. : (-) 36.5 (leri olduundan kartlr)
GMT : 22
h
18
m
25.5
s
Gn : 14 Haziran
GHA aries 22
h
00
m
00
S
:232 32.6' (14 Haziran sayfasndan GMT vakti ile
girilerek alnr)
Artmalar ve dzeltmeler (iner.) : 4 37. 1' (dakika ve saniye iin eklenecek
miktar sar sayfalardan)
GHA aries 22
h
18
m
25.5
s
: 237 09.7'
Boylam bat (Long.W) :- 41 34.0' (boylam bat olduundan kartlr).
LHA : 195 35.7'
(c) izelgeye giri:
VEGA ARCTURUS SPICA
stop-va sresi 03
m
10
s
05
m
34
s
08
m
44
s

Alnan yol 1 mil 1.7 mil 2.7 mil
LHA aries (stop-va altnda) 195 35.7' 195 35.7 195 35.7'
SHA star (Notik Almanak'tan) 80 59.9 146 24.2 159 04.9
Yldzl aralk (sar sayfalardan) 0 47.6 1 23.7 2 11.4
LHA star (her yldzn deeri) 277 23.2' 343 23.6' 356 51.5'
Yldzn deklinasyonu (Dec. star) 38 45.2'N 19 19.8'N 11 00.9'S
Ad, Dek. fark (Diff. Dec.) + 38, +15.2' - 68, - 10.2' -1.0, + 00.9'
Ad, HA fark (Diff. LHA) + 72, - 23.2' 70,- 23.6' +10, - 51.5'
izelgeden semt (Tab. Azm.) N 58.5 E N 125.2 E N 175.7} E
izelge yks. (Tab. Alt.) (T) 24 15.2' 79 16.9' 46 49.8'
llen yks. (Obs. Al.) (O) 25 12.0 70 24.6 46 35.2
(O-T) +56.8' +07.7'

-14.6'
ev. Al. (dip) (Notik Almanak'tan) - 7.2' - 7.2' - 7.2'
Sex. yks. dzeltimi (Ref.) "" - 2.1' - 0.3' - 0.9'
d dzeltimi (H.O. 214'den) - 5.8' + 6.9' +0.9'
t dzeltimi - 16.7' - 16.5'

- 5.2'
Toplam (+) (Ayn iaretliler) + 56.8' + 14.6' + 0.9'
(-) - 31.8' - 24.0' -27.9'
498
INTERCEPT +25.0' - 9.4' -27.0'
YAKIN UZAK UZAK
IV. AIKLAMALAR:
Intercept'i elde etmekte yararl olan baz elemanlarn iaretlerinin seimi nem kazanmaktadr.
Gk cisminin hakiki gz yksekliini (true Alt.) bulmak iin, gz yksekliine (Obs. Alt.) evren alaltn
(Dip.) ve krlma (Ref.) dzeltimleri uygulanr. Bylece;
True Alt. = Obs. Alt. - Dip. - Rcf. (a)
Gk cisminin Obs. Alt. deeri, sextant gz yksekliinin, uzade kolu hatas (I.E.) uygulanarak
dzeltilmi eklidir.
d. ve t. dzeltimleri, dzeltilmi izelge gz ykseklii (Corr. Tab. Alt.) elde etmek iin H.O.
214 den alnan gz yksekliine (Tab. Alt.) uygulanr. Bylece:
Corr. Tab. Alt. = Tab. Alt. + Ad +A t (b)
Bununla beraber Ad ve At dzeltimlerinin iaretlerinin art veya eksi olabileceini unutmaynz.
Bu dzeltimlerin amac mevcut deer ile izelgeye girilen deerin farkl olmas sebebiyle alnacak cetvel
yksekliinin dzeltilmesidir. rnein, VEGA yldznn Dec.: 3845.2'N dur. DR Lat. deeri de (N) iaretli
olduundan, H.O. 214 de Lal. 32 sayfasnda. Ayn isim (Same name) sayfas alr. Yukardan aa
Declination stununda, Vegann deerine en yakn deer 38 30' bulunur. Seilmi H.A. deeri ile de yandan
girilince Ad = 38 ve Diff. Dec. (deklinasyon fark) = 38 45.2' - 38 30' = 15.2' bulunur. aretlerin seiminde,
deklinasyon byrken yksekliin (Alt.) ne olduuna baklr. nk izelgede 38 30' stununa girdiimiz
halde bizim deklinasyonumuz 15.2' olduu halde, bundan sonra gelen 40 Dec. stununda Alt.: 24 15.2'
olduu halde, bundan sonra gelen 40 Dec. stununda Alt.: 24 49.3' olmakta, dolaysyla bymektedir.
Buna gre, arpm tablosundan bulacamz deklinasyon dzeltim miktarnn iareti (+) olacaktr. arpm
tablosuna (multiplication table) bakmadan da bu hesab yapabiliriz: Dzeltim miktar = Diff .Dec. x yzde
olarak d= 15.2' x 0.38 = 5.8' bulunur. Cetvelden bunu ararsak, yandan d deeri olana 38 ile yukardan Diff.
Dec. deeri 15.0 ile girerek kesime noktasndan aradmz say bulunur. Ondalk ksm iin ayr bir tablo
kullanlr. Bulunan deer ncekine eklenir.
Bylece Intercept, hakiki gz ykseklii (T. Alt.) ve dzeltilmi izelge gz ykseklii (corrected
Tab. Alt.) arasndaki fark olacaktr.
Intercept = True Alt. - Corr. Tab. Alt. (c)
Yukardaki formlden bulunan Intercep'in iareti verilirken: eer hakiki ykseklik, saysal olarak
izelge yksekliinden bykse, iaret (+) dr ve dolaysyla "YAKIN" (Towards) dr. Bunun tersine iaret (-)
dir ve dolaysyla "UZAK" (Away) dr.
Buraya kadar verdiimiz kurallar bir araya toplarsak aadaki eitlikleri yazabiliriz: Intercept =
(Obs. Alt. - Dip. - Ref.) - (Tab. Alt. + Ad +A t) (d) Yukardaki eitlik baka bir biimde de yazlabilir:
Intercept = Obs.Alt. - Tab. Alt. - Dip. - Ref. Ad - At (e)
Yukardaki (e) satrndaki eitlik, verdiimiz rnekte yldz gzlemlerinde zm iin
kullanlan formldr.
ek.75.(a)da bundan nce yaptmz yldz gzlemine ait zm
(plotting)grlmektedir.









499














7. TEK GKSEL GZLEMLERLE KONUM SAPTAMAK:
I.Tanm:
Bilindii gibi alacakaranlk periyotlar dnda hemen hemen gneten baka yararlanacak
bir gk cismi grnmez. Ekvatora yakn blgelerde baz zamanlar prl prl gne nn ortasnda bir
gezegen gzlemini yapmak imkan bulunur. Bunun iin sextant, nceden hesaplanm gezegen
yksekliine ayarlanp, semtine dnerek ufukta gk cismi aranarak bulunur. Buna ramen, her blgede
bu olanak bulunamayacandan, profesyonel ve amatr denizciler tarafndan tek gne gzlemleri
mevki hatt kaydrlmas (running fix.) yntemi ile kullanlarak konum saptanr. Bunun iin gnein
semtinin en az 30 fark ettii iki gzlem yapmak yeterli olur.
Bulunan birinci mevki hatt arada geen zamana ve rotaya uygun olarak kaydrlarak ikinci
mevki haltn kestii noktada Fix konum saptanr. Burada belirleyeceimiz yntem ile, kaydrma
ynteminin btn sakncalarn nlemi olacaz.
II.Kurallar:
Notik Almanak'tan H.O. 214 den yararlanarak Gk cisminin birbirinden yaklak 30 farkl
semtlerde bulunduu iki veya daha fazla ZT tespit edilir.
b) Geminin hakiki rotas ve srati kaydedilir.
c) Birinci gzlemi yapmaya hazrlanrken stop-va 00
h
00
m
00
S
ayarlanarak kronometre
yazlr.
d) Yukardaki ilemler tamamlanarak sextant asal ykseklikleri ve stop-va ile
saptanan sreler kaydedilir.
III. zm:
a)Birinci kronometre vaktine gre GHA ve Dec. bulunur.
b) Birinci ve son gzlem arasndaki seyir ve mevkilere gre seilmi ortalama
mevkiin Lat. ve Long. (enlem ve boylam) deerleri saptanr.
c) Seilmi boylam (Chz. Long.) ile GHA kullanlarak LHA bulunur.
d)zmn bundan sonraki ksm balangta anlatlan yoldan yaplr.
Bu ilemi gnee ait gzlem ile aklayalm:
Saat 08
h
40 de, 16 Haziran 1971 tarihinde MV. Frat, Tunus - Mobile seyrini yaparken hu-kiki
rota: 258 ve srati 18.5 knots'dur. Parakete mevki (DR) Lat. 31 10' N ve Long. 55 00' W dir. Stop-va
00
h
00
m
00
s
okunmu ve bundan sonra srasyla aadaki gzlemler yaplmtr.
1) GNE - Obs. Alt.: 49 30.6' Alt. evre. Stop-va vakti : 01
m
4I
s

2) GNE - Obs. Alt.: 69 32.6' Alt. evre. Stop-va vakti : Ol
h
38
m
52
s

3) GNE - Obs.Alt.: 79 38.5' Alt. evre. Stop-va vakti : 02
h
34
m
56
s
Kronometre hatas (Ch. err.): 37
S
ileri, .E.: O. H.E.: 54 feet'dir.
500
A) Hazrlk:
Gz ykseklii : 54 feet
evren alalm (Dip.) : - 7.2' (Notik Almanak'tan alnr)
DR. Lat. (Parakete enlemi) : 31 10' N
Seilmi enlem (Chz. Lat.) :3100' N
Kronometre : 12
h
39
m
40
s

Kronometre hatas : (-) 37
S
(leri olduundan kartlr)
GMT : 12
h
39
m
03
s
Gn (date): 16 Haziran
GHA 12h 00m 00s : 359 52.8' (Notik Almanak'tan alnr)
Increments (39
m
03
S
iin) : 945.8 (Notik Almanak, sar sayfalan)
GHA 12
h
39
m
03
s
: 369 38.6'
Seilmi boylam (Chz. Long.) W : - 55 30.0' (Bat olduundan kartlr)
LHA Gne : 314 08.6'
B) izelgeye giri:
GNE (I) GNE (II) GNE (III)
Stop-va sresi : 01
m
41
s
01
h
38
m
52
m
02
h
34
m
56
s

Alman yol : 0.5 mil 30.5 mil 47.7 mil
LHA (Stop-va alnca) : 314 08.6' 314 08.6' 314 08.6'
Interval (Artmalar izel.) : 0 25.3 9 43.0 8 44.0
Int. (Saatlik oalm) : 000.0 1500.0 3000.0
LHA Gne : 314 33.9' 338 51.6' 352 52.6
1

Deklinasyon (Dec. sun) : N 23 20.4' N 23 20.5' N 23 20.6'
Ad. Dec. Fark (Diff. Dec.) : - 36, 9.6' - 44, - 9.5' - 75, - 9.4'
At, HA fark (Diff. HA) : + 86, - 33.9' +83,51.6' +63, - 52.6',
Semt (Azimuth) : N 88.8 E N 105.6 E N 134.6 E
izelge yk. (Tab. Alt.) : 48 42.8' 69 06.0' 79 40.3'
Alnan yks. (Obs. Alt.) : 49 30.6 69 32.6 79 38.5
(O-T) : +47.8' +22.6' -01.8'.
Dip. (evren al.) : - 7.2 - 7.2 - 7.2
Corr. (Alt kenar dzelt.) : + 15.2 +15.6 + 15.7
Ad dzeltimi : + 3. 4 + 4.2 + 7.1
At dzeltimi : - 29.21 - 42.8 - 33.2
Toplam (+) : + 66.4' + 46.4' + 22.8'
(-) : - 36.4' - 50.0 - 42.2'
Intercept : + 30.0' - 3.6' - 19.4'
YAKIN UZAK UZAK
ek. 75. (b) de yukarda zlen Gne gzlemlerine ait izim (plotting) grl-
mektedir.







501
YRMNC BLM
ELEKTRONK HESAP MAKNES LE
GKSEL SEYR ZMLER
7. TANIM:
Gnmze kadar Gksel seyir zmlerinde en ksa yntem H.O. 214 veya dierleri gibi
izelgeler kullanarak ilem yapmakt. Gerek kol saatlerinde grlen aama, gerek pilli elektronik cep
hesap makinesinde (pocket calculator) izlenen aama Gksel seyir zmlerinde en salk ve abuk
zmn Hesap makineleri ile yaplacan ispatlamaktr. Gerekten kolundaki saati GMT olarak
ayarlayan ve her gn bir kez radyo saat ayar ile kontrol eden. keza cebinde kk bir pilli hesap
makinesi tayan bir seyir zabiti istedii anda sadece Notik Almanak'tan gk cisminin GP enlem ve
boylamn alarak (GHA ve Dec.) zm ok ksa bir zamanda yapacaktr.
Bu tr hesap makineleri ile eit Gksel seyir zm yaplabilir:
a) Drt ilemli bir makinede (en basit makine) Gksel seyir zm iin bir natrel logaritma
deerleri veren izelge (Inman's table veya Norie's table) yardmc olarak kullanlr.
b) Sin, Co, Tan ve INV. tular bulunan gelitirilmi bir hesap makinesi ile sadece Notik
Almanak kullanlarak ve klasik cosine kresel gen formllerinden yararlanlarak zm yaplr.
rnein. Texas instruments T l-33 gibi bir aygt kullanlabilir.
c) Navigasyon iin gelitirilmi programlanm, DEC., DR Lat. ve LHA bilgileri verilince
mevki hattn veren cep makineleri kullanlr. Bunlara rnek olarak Tamaya NC-77 tipini gsterebiliriz.
Bunlarda ama, az bilgi ve az sayda tu kullanarak neticeyi salamaktr.
Bu blmde ncelikle elektronik cep makineleri kullanarak yaplacak zmlerde ilke olarak
her zaman kullanlan ve bulunan aygtlar ele alacaz. Gerekten, Navigasyon iin programlanm bir
hesap makinesi bulunmasa da, gverteye ait malzeme iinde bir normal hesap makinesi bulmas her
zaman mmkndr.
2. TEMEL BLGLER:
Gk cisminden alnan Sex. Alt. ile mevki hatt ve semt elde edilmesinde her eit elektronik
hesap makinesi kullanlabilir. Aradaki fark, basit makinelerde ilem daha uzun srer ve ek
izelgelerden yararlanmak gerekir. Denizciler -genellikle gneten alnan gzlemleri kullanrlar. Buna
sebep, gnn byk bir ksmnda mevki hatt verecek bir gk cismi olmasdr. Bir gksel seyir
zmnde yaplacaklar basamaklar halinde gsterelim:
a) Temel bilgileri yaznz. Bunlar, tarih, gz ykseklii, rota, parakete enlem ve
boylamdr.
b) Gnein alt evresinden sextant yksekliini ln ve bu andaki GMT vakti yazn.
c) Sextant Alt. deerini Gerek ykseklik (True Alt.) deerine evirmek iin Notik
Almanak'tan alacamz gerekli dzeltimleri uygulaynz.
d) Notik Almanak'tan gzlem vakti GMT ile girerek GHA deerini bulunuz. Bu
deere DR Long. uygulanarak LHA deerini bulunuz. Bu ilem iin aadaki forml
kullanmz:
- bat (W)
LHA = GHA boylam (Long.)
+ dou (E)
Bundan sonra LHA, 90 den bykse 360 den kartarak kltnz. Notik
Almanak'tan GMT ile girerek gk cisminin deklinasyonu (Dec.) deerini yaznz.
e) Makineye eldeki bilgilerle girerek Hesabi ykseklik (computed Alt.) ile ilgili ilemleri
yapnz.
502
f) Gerek ykseklik (T. Alt.) ile Hesabi ykseklik (Comp. Alt.) deerleri arasndaki fark
alnz. Bu fark Intercept olup iareti aadaki kuraldan verilir:
Hesab yks. (Comp. Alt.) >Gerek yks. (T. Alt.) = Int. UZAK (Away)
Hesab yks. (Comp. Alt) < Gerek yks. (T. Alt.) = Int. YAKIN (Towards)
g)Eldeki bilgiler ile makineye girerek gk cisminin semtini (AZ) bulunuz ve DR
mevkiden Mevki hakkn yerletiriniz.
Bu yntem ile Seyir problemini bir rnek vererek zelim. Bu ilemde Sin, Cos, Tan
ve INV. ilemi yapabilen Texas Instruments T1-33 kullanlmtr.
rnek:
21 Nisan 1980 tarihinde gemimiz DR Lat. 38 17' N, Long. 21 35' W mevkiinde saat
11
h
44
m
08
s
GMT vaktinde Gnein alt kenarndan ald Sex. Obs. Alt.: 55 03.5' dr. I.E.: O, Gz ykseklii
(HE): 12 m dir. Mevki hatt ve semti bularak haritaya iziniz?
zm:
A) Bu zmde kullanacamz forml aadadr:
SIN Com. Alt. = COS LHA * COS DR Lat * COS Dec SIN DR Lat * Sn DEC
Yukardaki formlde Dec. ile DR Lat. arasndaki art ve eksi iaretin kullanlmas iin bunlar
ayn iaretli ise toplanrlar, ters iaretli ise bykten kk kartlr.
Bundan sonra makinede kullanlacak ana deerleri bulalm.
a) GMT ile 21 Nisan tarihli Notik Almanak'tan gerekli dzeltimler uygulandktan
sonra
GHA gne = 356 22.1' bulunur.
b) GMT ile Notik Almanak'tan girilerek Dec. gne = 12 00.1' bulunur.
c) GHA deerinden DR Long kartlarak LHAGne = 334 47' bulunur. Yukarda
aklanan biimde bu deerin 360 den fark alnr. LHA = 25 13'.
d) Sextant ile alnan ykseklik, Notik Almanak'tan Dip. ve gerekli dzeltimler
uygulanarak gerek yks. (True Alt.) = 55 13' bulunur.
B)Yukarda belirtilen ana bilgiler bulunduktan sonra, bunlarn derece ve ondal cinsinden deerleri
bulunur. Bunun iin makinede dakika blmleri 60 saysna blnerek dereceye eklenir.rnein
DR Lat. = 38 17' ise, 17/60 = 0.28333 olup bu dereceye eklenirse, DR Lat. = 38.28333 olur. Buna gre
gidilerek:
LHA =25.21666
DR Lat. , = 38.283333
Dec. = 12.00166
C) Hesabi Gk cismi yksekliini (Comp. Alt.) deerini bulmak iin Hesap makinesine
girelim:
GR (ENTRY) YAZIM (DISPLAY) AI KLAMA
25.216666 25.216666 LHA
COS 0.9047031 COS LHA
x 0.9047031 arpmtuu
38.283333 38.283333 DR Lat.
COS 0.7849566 COS DR Lat.
x 0.7101527
12.00166 12.00166 Dec.
COS 0.9781415 COS Dec.
= 0.6946299 Formln birinci ksm
C 0 Silme tuu
38.283333 38.283333 DR Lat.
SIN 0.6195507 SIN DR Lat.
503
x 0.6195507
12.00166 12.00166 Dec.
SIN 0.207940 SIN Dec.
= 0.1288293 Formln ikinci ksm
Bundan sonra DR Lat. ve Dec. ayn iaretli olduundan toplarz.
0.1288293
+ 0.1288293 Toplama tuu
0.6946299 0.6946299
= 0.8234592 SIN Comp. Alt.
INV 0.8234592 Trigonometrik dnm tuu
SIN 55.432587 Comp. Alt. (Derece ve
ondalk)
Derecenin ondalk ksmn 60 ile arpasak dakikaya evrilir. rnein, 0.432587 x 60 =
25.955239 bulunur. Neticede;
Comp. Alt. = 55 26' bulunmu olur.
Intercept = Comp. Alt - 55 26' - 55 13' = 13' UZAK.
Yine elimizdeki ana bilgileri kullanarak gk cisminin semtini bulalm.
GR YAZIM AIKLAMA
55.432587 55.432587 Comp. Alt.
COS 0.5673754 COS Comp. Alt.
C 0
0.207940 0.207940 SIN Dec.
- 0.207940 kartma tuu
( 0.207940 Parantez tuu
0.8234592 0.8234592 SIN Comp. Alt.
x 0.8234592
0.6195507 0.6195507 SIN DR Lat.
) 0.5101747 Parantez kapama tuu
= -0.3022347 Formln st ksm sonu
: -0.3022347 Blme tuu
( -0.3022347 Parantez tuu
0.567354 0.5673754 COS Comp. Alt.
x 0.5673754
0.7849566 0.7849566 COS DR Lat.
) 0.4453650 Blmn alt ksmnn
sonu
= -0.6786224
INV -0.6786224 .
COS 132.736 SEMT (Azimuth)
Dakikay bulmak iin: 0.736 x 60 = 44.16
Semt = 132 44'
Hesap makinesinde yukarda gsterilen ilem aadaki formlden uygulanmtr.
SIN Dec. - SIN Comp. Alt. X SIN DR Lat.
COS Az=--------------------------------------------------------
COS Comp. Alt. x COS DR Lat.
Mevki hattnn (LOP) izimi:
a)ek. 76 da gsterildii gibi, haritaya (veya Plotting sheet) DR mevkiinin enlem ve boylam
izilir.
504














b) DR mevkiden Gnein gzlem anndaki semt (AZ) as izilir ve gne iareti konur.
c) Intercept 13 mil Uzak bulunduundan DR mevkiinden itibaren pergel enlem leinde 13 mil
aldktan sonra mevki hattnn semt hattn kesecei nokta iaretlenir.Bu noktadan itibaren semt hattna
dik bir doru halinde LOP belirlenir. Gemi bu hat zerinde bir mevkidedir.
3. TAMAYA NC-77 DIGITAL NAVIGATION COMPUTER:
Gksek Seyir iin programlanm olan Tamaya NC - 77 kompter, Byk Daire Seyri, Markator
Seyri vb. gibi ilemlerde de kullanlmaktadr. Programlan iinde Notik Almanak gnlk deerleri ile
Artmalar ve Dzeltmeler ile ilgili bilgiler de bulundurmaktadr.
Yaklak olarak 90 mm x 140 mm boyutlarnda bulunan aygtn 13-14 digital floresan gsterge
paneli bulunmaktadr. G kayna olarak pil veya adaptr kullanlmaktadr. Drt adet l .5 V luk kalem pil ile 9
saatlik alma sreci kazanmaktadr.
Tamaya NC - 77 dnda Gksel Seyir iin programlanm baka aygtlar da bulunmaktadr.
Bunlar iinde Texas Instruments Ltd.'nin TI-59 kompterini sayabiliriz. Bundan baka Hewlett-Packard
tarafndan piyasaya kartlan HP-67 kk programl kompterler ile HP-41 C ve HP-41 CV tiplerini
sayabiliriz. Bununla birlikte, gnmze kadar piyasaya kartlm bulunan Elektronik mini kompterler
iinde Tamaya NC-77 trleri en pratik kullanl ve programlanm olduklarndan bu blmdeki konuya
temel olarak seilmilerdir.

















505


Kompter ile balca iki tr seyir zmleri yapmak mmkndr.
a) Dzlem Seyir ilemleri,
b) Gksel Seyir ilemleri.
4. KOMPTER LE DZLEM SEYR LEMLER:
a) Markator Seyri ve Byk Daire Seyri
aa) Markator Seyri yolu ile Parakete konum
(DR) tuu ile var noktasnn Enlem (Lat.) ve Boylam (Long.) deerleri elde
edilir.
VERLER GR YAZIM AIKLAMA
Kalk noktasnn (DR) L O lem balar.
Enlemi Lat. 33 20'N 33.20 (N/E) L 33.20 DR Lat. verilir
Boylam Long. 12 (0) //O Fonksiyon tusu
1

40'W 12.40(S/W) //-12.40 DR Long. verilir
Rota Co: 247 (0) c. 0.
Mesafe Dist: 247 c. 247 Rota verilir
1806.7 mil (0) d. 0.
1806.7 d. 1806.7 Mesafe verilir
(0) L 21.341 Var noktasnn enlemi
(0) //-43.493 Lat 21 34.1' N,
boylam Long. 4349; W
(0) Tekrar olarak bulunur.
bb) Markator Seyri ile Rota ve Mesafe
(CD) tuu ile kalk noktas ile var noktas arasnda tutulmas gerekli rota ile gidilecek mesafe
deerleri elde edilir.
(DR) ve (CD) tular ile yaplan seyir ilemlerinde temel unsur, Mercator seyri zmdr. Bu
sebepten uzun mesafeler iin yerkrenin bykl gz nnde tutulursa, doru netice iin bu yntem
kullanlmaldr. Rota 090 veya 270 olduu zaman aygt program otomatik olarak Paralel seyir iin
uygunlar. Bu durumda yeryz bir kre olarak alglanr ve problem zmlenir.
b) Byk Daire Seyri:
(CG) Byk Daire Seyri tuudur. ki konum arasnda yaplacak seyrin kalk noktasndan
balang rotasn verir. Programn devamnda Vertex noktasnn Enlem ve Boylam ile Byk Daire izi
zerinde seilmi aralklarn konumlarn verir. Le Havre ile Georgetown arasnda uygulanacak Byk
Daire Seyrini zelim.
Veriler: Kalk noktasnn Enlemi Lat. 49 30.7' N, boylam Long. 01 30.5' W (Le Havre),
Var noktasnn Enlemi Lat. 07 15' N, Boylam Long. 58 43.7' W (Georgetown).
GR YAZIM AIKLAMA
GC L0 lem balar
49.307 N/E L 49.307 Kalk konumu enlemi
0 // 0 Fonksiyon tuu
1.305 SAV //-1.305 Kalk konumu boylam
0 L 0
7.15 N/E L 7.15 Var Konumu enlemi
0 // 0
58.437 SAV // -58.437 Var konumu boylam

Aygt zerinde iareti ile gsterilmitir.
506
0 d 3815.7 Byk Daire seyri mesafesi
0 c248.371 Balang rotas
0 Lu -52.480 Vertex konumu enlemi
0 // u-154.162 Vertex konumu boylam
0 //'. 0 Seilmi noktalar iin enlem ve boylamdr
15 S/W //' -15
0 L'.44.571
0 //'...... ..0
45S/W //' ..... -45
0 L' ....23.299 leme devam edilir
Yukarda grld gibi Seilmi noktalarn Enlem ve Boylamlar. Long. 15 W iin, Lat. 44
57.1' N, Long. 45 W iin Lat. 23 29.9' N elde edilir.
Vertex noktas, Byk Daire zinin ters ynnde var ve kalk noktalarm birletirdii
durumunda oluur ve Gney kutbu tarafndadr.
Kompterde istenen her Long. aral iin Lat. elde edilir. rnein, her 5 lik boylam farklar ile
seyredilmek isteniyorsa, kalk noktasndan itibaren her 5 lik Long. iin girilerek karlnda Lat. elde edilir-
leme srasyla her deiik Long. iin Lat. bulunmak zere devam edilir.
cc) Kark Seyir:
Kalk konumundan belirli bir konuma kadar Byk Daire Seyri ile bundan sonra Mercator seyri
ile ve belirli konuma kadar tekrar Byk Daire Seyri ile yaplan seyir trdr.
rnek:
San Francisco Lat. 37 50.8' N, Long. 122 25.5' W ve Yokohama Lat. 34 52' N, Long. 139 42'
E arasnda yaplacak ve enlem olarak en fazla Lat. 45 N kadar ykselecek bir kark seyrin Mercator seyir
yaplacak ksmnn enlem ve boylamn bulunuz?
DLov1 (N) 37.508 (Tan) -H 45 (Tan) = (F) Cos-
1
39.009
DLov
2
(N) 34.520 (Tan) - 45 (Tan) = (F) Cos-
1
45.500 Cevap:
Gemi seyri srasnda Lat. 39 00.9' N enlemi ile 161 26.4' W boylamnn oluturduu konumdan
Lat. 45 50' N ve Long. 174 28' W konumu arasnda Mercator seyri yapacaktr.
b) Dzlem seyir, Aknt ve Rzgar etkisi altnda seyir: aa) Aknt etkisiyle tutulan rotay ve yaplan
srati bulmak:
(CU 1) bu tu ile yn ve kuvveti bilinen bir aknt iinde yaplan seyrin rotas ve geminin
ortalama srati elde edilir.
bb) Aknt blgesinde istenen rota ve srat ile seyretmek iin izlenecek rota ve uygulanacak
sratin bulunmas.
(CU 2) Bu tu ile yn ve srati bilinen bir akntnn bulunduu blgede seyrederken
izlenmesi gerekli rota ve sratin bulunmas iin gerekli olan deiiklik elde edilir. CU l ve CU 2 genel
olarak birlikte programlanmtr fakat, aknt srati ile ileme girerken ters iaret tuuna baslr.
c)Volta Seyri:
(CU 1) Bu tu ayn zamanda Volta seyri zmleri yaplrken kullanlr. Volta seyri, rzgara
gre deiik yn ve mesafelerde yaplan zigzag bir seyir trdr. Burada ama, tutulan eitli rota ve
alnan mesafelerin ortaya kartt ortalama rota ile ortalama mesafeyi bulmaktr.
d)Rzgarn gerek ynn ve sratini bulmak:
(WDS) tuu ile geminin belirli bir yn ve srat ile seyrederken grnen rzgar hz ve ynn
kullanarak rzgarn gerek yn ve srati hesaplanr.
e)Gelgit (Tide) ve Gelgit Aknts:
aa) Gelgit Yksekliini bulmak:
(TDE) tuu ile herhangi bir zamanda bulunan konumdaki gelgit sularnn ykseklii elde
edilir.
507
rnek:
1 Temmuz 1977 gn Dover'de saat 22.00'deki Gelgit yksekliini bulunuz?















GR YAZIM AIKLAMA
(TDE) h.............0 lem balar
18.30 h.............18.30 Alak su zaman
0 d .............0 Fonksiyon tuu
1.8 d .............1.8 Alak su seviyesi (ft)
0 h.............0
23.13 h.............23.13 Yksek su zaman
0 d ............0
22 d.............22 Yksek su seviyesi (ft)
0 h
1....................
0
22 h'.............22 Saat 22
h
OO
m
de gelgit seviyesi
0 d
1.....................
18.9 18.9 feet olarak elde edilir.
0 Devam eder
bb) Gelgit akntsnnyn ve sratini bulmak:
(STRM) tuu, herhangi bir zamanda bulunulan yerdeki Gelgit akntsnn ynn ve
sratini bulmakla kullanlr.
rnek:
Aknt hznn dk olduu zaman Ol
h
42
m
hznn en yksek olduu zaman 04
h
43
m

olduuna gre yksek srati 4.6 knot ve yn 245 ise, saat 05
h
45
m
iin akntnn yn ve kuvvetini
bulunuz?
GR YAZIM AIKLAMA
(F) (STRAM) ........... h 0 ilem balar
1.42 ................ h 1.42 En dk aknt zaman
0. ............. h 0 Fonksiyon tuu
4.43 ................ h. 4.43 En yksek aknt zaman
0. ............. d. 0
4.6 ............... d. 4.6 En yksek aknt hz
0. ............. h' 0
5.45 ................ h' 5.45 stenen zaman
508
0. ..d
1
4.0 Saat 05
h
45
m
de 245 ynnde 4
knt
sratinde aknt bulunur.
i) Eer seilen zaman en az ve en fazla aknt hznn olduu saatlerin arasnda ise,
rnein aknt saat 05
h
de en hzl en 10
h
de ve dk ise; ve de seilen zaman 08
h
ise, nce 10
h
ve
arkasndan 5
h
ve srati ile girilir ve bundan sonra 8
h
verilir.
ii) Gelgit ve Gelgit Aknts ile ilgili yerel bilgiler "TDE TABLES" ve "TIDAL
CURRENT TABLES" kitaplarndan bulunabilir.
5. KOMPTER LE GKSEL SEYR PROGRAMLARI:
a) Zaman dereceye veya dereceyi zamana evirmek:
rnek:
78 16.7' deerini zamana ve 02
h
41
m
07
S
deerini dereceye eviriniz?
GR YAZIM AIKLAMA
78.167 78.167 Dorudan yazlma ilem balar.
(F) (TIME) h 5.1307 (F) ve (TIME) tularna baslarak 05
h
i3
m
07
s
elde edilir.
2.4107 2.4107 Dorudan yazlma ilem balar.
(ARC) d. 40.167 ARC tuuna baslr ve 40 16.7'elde edilir.
II- Notik Almanak lemleri:
GHA Aries, Dec. Gne, GHA Gne, Zaman Denklemi (ALM) tuu ile 1999 ylna
kadar verilen herhangi bir zaman iin GHA Aries, Dec. Gne GHA Gne ve Zaman denklemi
(Equation of Time) bulunur.
rnek:
19 Mart 1983 tarihli ve GMT 02
h
37
m
41
s
iin GHA Aries, Dec. Gne, GHA Gne ve Zaman
Denklemini bulunuz?
GR YAZIM AIKLAMA
ALM y 0......... ALM tuu ile ilem balar
83.0319 y 183.0319 ....... Tarih Komptere yle verilir
1983 = 83
Mart = 03 (nc ay)
19 =19 (ayn gn)
0 h 0......... Fonksiyonlusu
2.3741 h 2.341 ....... Zaman yazmnda saatten sonras nokta ile ayrlr.
0 h
0
215.301 .............................. GHA Aries = 215 30.1'
0 d -0.494 ................................. Dec. Gne = Dec. Gne = S 00 49.4'
0 h 217.241 ............................. GHA Gne = 217 24.1'
0 t
0
0.0805 ................................ Eq. of Time = - 8m05s
0....... (d) ve (H) tekrar edilir.
III-Orant yaparak ilem:
(P.P) Orant tuu, Notik Almanak'tan alnan iki ayr zamana ait GHA ve DEC. deerleri
arasnda aradmz zamana ait deerlerin bulunmasnda kullanlr. Bylece ilemlerde 'Artmalar ve
Dzeltmeler" sayfalarn kullanmak gerei ortadan kalkar.
rnek:
31 Mays 1977 Gn GMT 14h38m36s iin VENS gezegeninin GHA ve DEC. deerlerini
Notik Almanak'tan alman bilgileri kullanarak bulunuz?
Notik Almanak'tan aadaki bilgiler bulunur:
VENS
GMT GHA DEC.
14
h.....................
74 54.1' 7 53.0 N 31 Mays gnlk sayfadan
509
15
h.....................
89 55.2 7 53.6N
GHA Vens Dec. Vens
GR YAZIMI GR YAZIM
(F) P.P h 0.................................(F) P.P h 0.
14 h 14 14 h 14
0 d 0. 0 d 0.
74.547 d 74.547 7.53 d 7.53
0 h 0. 0 h 0.
15 h 15 15 h 15
0 d 0. 0 d 0.
89.552 d 89.552 7.536 d 7.536
0 h
1
0. 0 h' 0.
14.3836 h' 14.3836 14.3836 h'

14.3836
0 d' 84.340 0 d' 7.534
Neticede Fonksiyon tularna baslarak GHA Vens 84 34', DEC. Vens 7 53.4'
olarak elde edilir.
Yukarda aklanan (P.P.) tuu ile yaplan orant ilemi ayn ekilde Gne, Ay, Gezegenler
ve Aries iin de kullanlr.
IV-Mevki hatt bulunmas ve bilinmeyen bir yldzn tannmas:
(LOP) tuu ile bir Gk cisminden alnan ykseklik kullanlmak zere, Gk cisminin
hesaplanm ykseklii ile Semt (AZ) bulunur. Bu bilgiler ile Intercept elde edilerek, Mevki Hatt
(Position Line) izilir.
rnek:
16 Haziran gn DR Lat. 31 10' N, Long. 55 00' W konumunda GMT 12
h
39
m
03
s
vaktinde
Gne'in alt evreden ykseklii Sex. Alt. 49 30.6' olarak gzlenmitir.
a)leme balamak zere gereken bilgilerden GHA Gne = 9 38.9', Dec. Gne = 23
20.4' N olarak bulunur.
b)Programa GHA veya LHA deerler ile girilerek iki ayr yoldan ilem yaplabilir. Bunlar
ayr ayr gstereceiz.
GHA Gne 9 38.9'
DR Long. (Bat) 55 00 - (Bat boylam kartlacandan, GHA deerine 360
LHA Gne 314 38.9' eklenir)
A- GHA Gne deerini kullanarak Mevki Hattnn bulunmas:
GR YAZIM AIKLAMA
(LOP) LH 0 LOP tuuna baslarak ileme balanr.
9.389 LH 9.389 GHA Gne deeri verilir.
(+) 55 (SAV) LH -55 DR Long. ile girilir. aretine gre ayrm tuuna baslr.
(=) LH -45.211
0 d 0 Fonksiyon tuuna baslr
23.204 (N/E) d 23.204 Dec. Gne deeri verilir ve iaretine gre (N/E) tuuna
baslr
0 L 0
31.10 (N/E) L 31.10 DR Lat. deeri ile iaretine gre ayrm tuuna baslr.
0 A 49.128 Hesaplanm ykseklik 49 12.8'
0 = 89.333 Semt (AZ) = 89 33.5' bulunur.


510
B- LHA Gne deerini kullanarak Mevki Hattnn bulunmas:
GR YAZIM AIKLAMA
(LOP) LH 0 LOP tuuna baslarak ileme balanr
314.389 LH 314.389 LHA Gne deeri verilir.
0 d 0 Fonksiyon tuuna baslr.
23.204 (N/E) d 23.204 Dec. Gne deeri iaret tuuna baslarak verilir
0 L 0
31.10 (N/E) L 31.10 DR Lat. verilir ve iaret tuuna baslr
0 A 49.128 Hesaplanm Ykseklik
0 89.333 Semt (AZ)
C- Intercept bulunmas:
Alman Ykseklikten Intercept bulunmas iin Gk cisminin Hakiki Yksekliini (T. Alt.) bulmak
gerekir. Bunu Almanak'tan veya Kompterden elde edebiliriz. lerde gsterildii gibi yukardaki rnek iin
Hakiki Ykseklik (T. Alt.) = 49 38.5' bulunur.
Hakiki Ykseklik - Hesaplanm Ykseklik = Intercept
49 38.5' - 49 12.8' = 0.25.7' YAKIN (Towards)
Yukardaki eitliin neticesi (+) ise Intercept Yakn (-) ise Intercept Uzak (Away).
D- Bilinmeyen bir yldzn tanm:
Eer bir yldzn yksekliini ve yaklak Semtini (AZ) biliyorsak, (LOP) tuunu kullanarak ve
Notik Almanak'tan baz bilgiler alarak bu yldzn hangisi olduunu bulabiliriz.
rnek:
Bir gemi 6 Temmuz DR Lat. 38 35' N, Long. 42 15' W konumunda seyrederken bilinmeyen
bir yldzn ykseklii 35 16.8' olarak saptanm ve Semt (AZ) yaklak olarak H 210 llmtr.
Gzlem zaman GMT 22
h
56
m
31
s
olduuna gre bu yldz bulunuz?
GR YAZIM AIKLAMA
(LOP) LH............. 0 LOP tuu ile ilem balar
210 LH............. 210 Saptanan SEMT deeri verilir
0 d .............. 0 Fonksiyon tuu
35.168 d................ 35.168 Ykseklik verilir
0 L .............. 0
38.35 (N/E) L................ 38.55 DR Lat. deere ile iaret tuu baslr
0 A............... -11.057 Yldzn yaklak Dec. deeri S 11 05.7'
0 .............. 24.347 Yldzn gzlem anndaki LHA deeri 24 34.7'
Bundan sonra ters ilem yaparak Yldz'n SHA deerini bulmalyz
LHA Yldz......... 24 34.7'
DR Long. (Bat) .. 42 15.0 +
GHA Yldz ........ 66 49.7'
GHA Aries......... 26823.7'
SHA Yldz ........ 158 26'
Bu ilemden sonra Almanak alr. 6 Temmuz tarihli Gnlk sayfadan "Yldzlar" stunundan
SHA 158 26' ve Dec. 11 05.7' deerlerine uyan Yldz aratrlr. Bu deerlere en yakn Gk cisminin
SPICA olduu bulunur.
V- ki ayr gzlem ile hakiki konumun bulunmas:
(FIX) Tuu ile Geminin DR Lat. ve Long. deerleri, yaplm iki ayr gzlemin In-tercept ve Semt
(AZ) deerleri kullanlarak bunlarn belirledii gerek konumun (Fix) Enlem ve Boylam elde edilir. Bylece,
harita zerinde Mevki Hatlarnn izimi gerekmemi olur


511
rnek:
DR Lat 38 35' N, Long. 42 15' W konumunda yaplan gzlemler neticesinde aadaki neticeler
bulunmutur.
Gk cismi Intercept Semt (AZ)
JPTER 1mil Yakn 169 20.5'
DENEB 2 mil Uzak 54 35'
Hakiki konumun (Fix) Enlem ve Boylam bulunuz?
GR YAZIM AIKLAMA
(F)(FIX) L 0.......... (F) ve (FIX) tular ile ilem balar
38.35 (N/E) L 38.35......... DR Lat. verilir. aret tuuna baslr
0 // 0.......... Fonksiyonlusu
42.15 (SAV) // -42.15......... DR Long. verilir. aret tuuna baslr
0 d 0..........
1 d 1.......... Birinci Intercept verilir. Yakn olduundan iareti (+)
dr
0 0..........
169.205 169.205........ Birinci gzlemin Semt'i verilir
0 d ' 0..........
2(+/-) d -2 ......... kinci Intercept verilir. Uzak olduundan aret
deiim
............ baslr.
0 0..........
54.35 54.35......... kinci gzlemin Semt'i verilir
0 1 238.337........ Fix konumun Enlemi
0 -42.170........ Fix konumun Boylam
Yukardaki ilemin sonucunda geminin gerek konuma Lat. 38 33.7' N, Long. 42 17 W olarak elde
edilir.
VI- Ayn anda drt gk cisminden alnan gzlemler ile konum: '
Bir Gzlemci CO 083 rotasnda 7 knts srat ile seyreden bir gemide DR. Lat. 38 35' N. Long.
42 15' W konumunda aada gsterilen gzlemleri yapmtr.

1 Bu kitaptaki rnekler yazarn Deniz hayatnda saptad eitli gzlemlerden oluturulmutur.
Gk Cismi Sex.Alt. GMT
ARCTURUS 68 26.6' 22
h
52
m
53
s
Tarih: 6 Temmuz 1971
JPTER 32 13.3' 22
h
53
m
47
s

MZAR 66 06.6' 22
h
58
m
46
s

DENEB 31 02.9' 23
h
02
m
3
hs
IE = 0, HE = 54 feet olduuna gre Mevki Hatlarn bulunuz?
ARCTURUS JPTER
GR YAZIM GR YAZI M
(LOP) LH 0. (LOP) LH 0.
11.384 LH 11.384 350.286 LH 350.286
0 d 0. 0 d 0.
19.198 (NE) d 19.198 18.397 (SAY) d -18.397
0 L 0.0 L 0.
512
38.35 (N/E) L 38.35 38.35 (N/E) L 38.35
0 A 68.158 0 A 32.037
0 210.563 0 = 169.205
MIZAR DENEB
GR YAZIM GR YAZIM
(LOP) LH 0. (LOP) LH 0.
25.606 LH 25.606 276.918 LH 276.918
0 d 0. 0 d 0.
55.046 (N/E) d 55.046 45.106 (N/E) d 45.106
0 L 0.0 L 0.
38.35 (N/E) L 38.55 38.55 (N/E) L 38.55
0 A 65.5990 A 30.581
0 321.534 54.354

Yukardaki rnekte gzlemler arasnda oluan zaman farkndan dolay Mevki hatlarnn
kesime yerinde bir gen meydana gelebilir. zellikle geminin sratinin fazla olduu
durumlarda bu olasl gz nnde tutarak Mevki hatlarnn kaydrlmas tercih edilmelidir.
Gerek Hesaplanm
Gk cismi Ykseklik Ykseklik Intercept Semt
Arcturus 68 19. 1' 68 15.8' 3.3 mil Yakn 210 56'
Jpiter 32 04.2' 32 03.2' 1 mil Yakn 169 20.5'
Mizar 66 00.7' 65 59.9' 0.85 mil Yakn 321 53.4'
Deneb 30 54.3' 30 58.l
1
3.8 mil Uzak 54 35.4'
Yukardaki rnek zmn izimi ek. 79. da grlmektedir.



















ek. 79. Ayn anda drt gk cisminden alnan gzlem ile elde edilen Mevki hatlarnn kesim noktas geminin Fix
konumunu verir. DR konumundan devam etmekte olan 083 rotas Fix konuma kaydrlarak konumlamaya
byle devam edilir.
513

VII- Gne'in meridyenden gei ykseklii ile Enlem ve Boylam bulunmas:
(MPS) tuu ile, Gne'in meridyenden geerken ulat en byk Sextant ykseklii
(Mer. Alt.) elde edildiinde, geminin bulunduu konumun Enlem ve Boylamnn bulunmasnda
kullanlr.
rnek:
21 Nisan gn, DR Long. 32 45' W konumunda Gne'in Meridyen ykseklii 64 04.5'
Gneye dnlerek llmtr. Gerek konumun Enlem ve Boylamm bulunuz?
ncelikle alnan ykseklii Gerek ykseklie (T. Alt) evirerek, Almanak veya
kompterden Gne'in DEC. deerini bulunuz.
GR YAZIM AI KLAMA
(F) (MPS) h 0............ ileme (F) ve (MPS) tular ile balanr
14.10 h 14.10..... GMT verilir
0 A
0
0........... Fonksiyon tuu
Hakiki Ykseklik (T.Alt.) verilir. Gneye
dnlerek alndndan (SAV) tuuna baslr
64.045 (SAV) A
0
-64.045 ...
0 d 0............
12.02 (N/E) d 12.02..... Gne'in Dec. deeri verilir.
0 t
0
0............
0115 t 0.115 Gzlem gnne ait Zaman Denklemi verilir
0 L 37.575... Lat. 37 57.5'N bulunur
0 // -35.275. Long. 35 27.5'W bulunur

VIII- Sextant ykseklik dzeltimleri:
(SAC) tuu ile Sextant ile aldmz Gk cisminin ykseklikleri 10C ve 1013.25 mb
atmosfer basnc artlarnda Hakiki Ykseklie (T.Alt.) evrilir.
rnek:
21 Nisan gn Gne'in alt evreden alnan Sextant ykseklii 42 23.8' olarak saptanm-
tr. Gz ykseklii , 12m, Gne'in yar ap (Y..) = 15.9 olduuna gre Gerek Ykseklik nedir?


















514
















































515



































G.A.Yk. = Grnen Asal Ykseklik = indeks yanll ve evren alalm dzeltmeleri yaplm sekstant
asal ykseklii. Vensn gndz gzlemleri iin 260 nc sayfaya baknz.
NOT: Notlk Almanak ve H.O. No. 214 Cetvellerinden alnan sayfalar kitaptaki rneklerin zm iin
gerekli olan ksmlarndan derlenmitir.










516
















































517
















































518
















































519













































520
YRMBRNC BLM
ELEKTRONK HESAP MAKNES LE ETL SEYR
FORMLLER VE ZMLER
1. Derinlikler ve yksekliklerin dnm formlleri:
Metre = Kula * 1.8288
Kula = Metre * 0.546807
Feet = Metre * 3.28084
Metre = Feet * 0.3048
rnek: Pruva direi su hattndan itibaren 25.7 metredir. 85 feet ykseklii bulunan bir
kprnn altndan geebilir misiniz?
GR YAZIM
25.7 25.7
X 25.7
3.28084 3.28084
= 84.3175 Evet fakat, ok kk bir fark ile.
//- Mesafe, zaman ve srat:
Mesafe (distance) = Srat (knots) x Zaman
rnek: stanbul- anakkale aras 133 mil olduuna gre ve bu ynde ortalama 1.25
knots aknt varsa srati 12 knots olan bir gemi mesafeyi ka saatte alacaktr.
GR YAZIM AIKLAMA
133 133 ................ Alnacak mesafe
: 133 ................ Blmls
13.25 13.25 Gemi ve aknt srati toplam
= 10.03 Gerekli zaman
///- Hollanda paraketesi hesab ile srat:
Gemi bordasndan denize braklan bir yzer madde ksa bir hesaplama ile yaptmz
srati bulmamza yardm eder. Bunun iin teknenin pruvasndan yzer madde denize braklnca
stop-va altrlr. Teknede uzunluu belli bir nokta maddenin yanndan geerken stop-va
durdurulur. Aadaki forml uygulanr:
Feet olarak mesafe
Srat (Knots) = -------------------------- * 0.592
Saniye olarak zaman
rnek: 38 metre mesafe llerek braklan yzer maddenin 6.2 saniyede geildii grl-
mtr. Srati bulunuz?
LEM AIKLAMA
38 * 3.28084 = 124.67 Feet olarak mesafe
124.67 : 6.2 = 20.108 Formln st ksm
20.108 * 0.592 =11.90 Knots olarak srat
llebilen l mil mesafeyi saniye olarak ne kadar zamanda aldmz bilirsek, srat = 3600 /
Saniye olarak zaman = Knots.
rnek: Bir mil mesafeyi 4 dk 28 saniyede alan bir geminin srati nedir? Srat = 3600 / 268
(Saniye olarak zaman) = 13.43 knots.
IV. Dey sextant as ile mesafe lmek:
521
Haritalarda deniz seviyesinden itibaren ykseklii verilmi maddelerden alnan dey
sextant as (VSA) ile bu maddeye olan uzaklmz bulabiliriz. Bunun iin, yksekliin feet veya
metre olmasna gre iki forml bulunur:
Haritadaki maddenin ykseklii (feet) * 0.565
Maddeye olan mesafe = --------------------------------------------------------------
Dakika olarak maddenin sextant dey as
Eer maddenin ykseklii metre olarak verilmise, yukardaki formldeki sabit say 1.854
olur.
rnek: Haritada Sivri adann (Hayrsz ada) denizden ykseklii 300 feet gsterilmitir. Bu adann
tepesinin sextant ile llen ykseklii 1 43' llmtr.
LEM AIKLAMA
300 * 0.565 = 169.5 Formln st ksm
169.5 : 103 = 1.64 st ksm dakika olarak aya blnnce adaya olan uzaklk 1
.64 mil bulunur.
V- Yatay sextant as ile mesafe lmek:
Haritada bir maddenin yatay olarak iki ucu arasndaki ay lmek ve harita zerinde pergel
ile enlem leinden genilii lmek yntemiyle, mesafe bulunabilir. Bunun iin aadaki forml
kullanlr:
57.3 * Haritada llen genilik
Mesafe (Deniz mili) = -----------------------------------------
Derece olarak sextant as

rnek: Knal ada NE ynnde sextant ile 11 30' olarak llm ve iki ucu aras (NW ile SE
ucu) haritadan 0.85 mil bulunmutur. Bulunduumuz yer adaya ne kadar uzaklktadr?
LEM AIKLAMA
57.3 x 0.85 = 48 705 Formln st ksm
48.705 : 11.5= 4.23 Sextant as derece ve ondalk olarak alnnca mesafe
4.23 mil bulunur.
VI- Rzgr (dme), Gel - git (tide) ve aknt etkisi hesaplar:
Seyirde bulunduumuz blgede bulunan Gel-git olay, daimi veya deiken bir aknt veya
kuvvetli rzgrn etkisi ile dme olayndan dolay baz ilemlerin yaplmas ve rotann dzeltilmesi gerekir.
Btn bu konularda geerli yntem, kuvvetlerin izilmesi ve paralel kenar yntemi ile gerekte izlenen
rotann bulunmas ve bulunan fark as kadar rotay ters ynde dzeltmek yoludur. Oysa, trigonometrik
fonksiyonlu bir elektronik hesap makinesi ile bu ilemlerin daha abuk zlmesi temin edilir. Bunun iin
kullanlacak forml aadadr:
B * SIN A
SIN Dzeltim as =---------------------
C
Yukardaki formlde (B) aknt veya dme kuvvetidir, (C) seyretmekte olan geminin sratidir,
(A) aknt yn ile geminin rotas arasndaki nisbi adr. Bunu bir rnekle aklayalm:
rnek: Bir gemi hakiki 000 (Yldz) rotasnda seyretmektedir. Seyir blgesinde 275 ynnde
1.5 knots sratinde aknt mevcuttur. Geminin srati 12 knots olduuna gre. aknt etkisini nlemek iin
gemi hangi rotaya seyretmelidir.
Yukardaki rnekte verilen deerleri belirtelim. Burada B = l .5 knots, C = 12 knots, A 360 -
275 = 85 (aknt yn ile rota arasnda nisbi a)



522
GR YAZIM AIKLAMA
1.5 1.5 Aknt srati
x 1.5
0.99619 0.99619 Nisbi ac 85 nin SN deeri
= 1.494285
= 1 .49.4285
: 12 Geminin srati
12 0.124523 SIN Dzeltim acs
Eer hesap makinesi trigonometrik fonksiyonlu ise, yukardaki ilemin son basamanda
INV tuuna ve arkasndan SN tuuna baslr. Drt fonksiyonlu makinelerde bulunan son deer ile
Natrel Sin kolonuna girilir (Inman's Table veya Norie's Table) ve dzeltim as = 7 bulunur. u halde
gemi 000 rotas yerine 007 rotasn izlemelidir.
rnek: Bir gemi 103 rotasnda ve 11 knots sratle seyretmektedir. Seyir annda blgede
ael-2it (tide) aknts 255 ynnde ve 3.5 knots sratindedir. Gemi istedii ynde seyretmek iin hangi
rotay uygulamaldr?
B * SiN A- 255 - 103 = 152
SIN dzeltim as =----------------- B = 3.5 knots
C C = 11 knots
3.5 * 0.469472
SN dzeltim as =--------------------
11
Dzeltim as = 8 35' bulunur. u halde gemi istedii ynde seyretmek iin 103 - 8.5 =
094.5 rotasn izlemelidir.
Eer yukardaki ilemler alarn naturel deerleri izelgeden alnarak yaplmak istenirse,
Sin 152 = Sin 28 olduu hatrlanmaldr. (180-152 = 28)
VII- Gz ykseklii ile mesafe tayin etmek:
Grnen ufuk zerinde bir maddenin seimi ile mevkiinin sahile olan uzaklnn bulunmas
gz yksekliine baldr. Bu konuda doa artlarnn nemi bykse de, pratik bir uygulama olarak
bazen yararl olabilir.
Mesafe (deniz mili) = 1. 144 * feet olarak gz ykseklii
rnek: 15 ft gz ykseklii ile ufka bakan bir gzcnn, dalgalarn krld sahil eridini ilk
grd zaman mesafe ne kadardr?
15 = 3.87 (karekk tuuna baslarak bulunur)
Mesafe = 1.144 * 3.87 = 4.43 mil.
VIII. Borda kertemi ve mesafesi ile mevki bulmak:
Genel olarak 45-90 olarak bilinen bu yntem, trigonometrik fonksiyonlu bir hesap makinesi
i l e daha baka alarda da bulunabilir. Bilindii gibi, sahilde bulunan bir fener veya maddeden alnan
kerteriz ile ikinci kerteriz arasnda bu maddeye mesafenin de bulunmas geminin aradaki zaman iinde
yapt yola eit olabilir. Bunun forml:
R x SN B
Mesafe = ----------------
COS B
Yukardaki formlde: (B) ilk parakete okunduunda nisbi kerterizdir, (R) alnan mesafedir
(katedilen yol).
rnek: Hora feneri sancak bordada nisbi olarak 36 de kerteriz edilmi ve parakete 172.4
okunmutur. Hora feneri sancakta bordalandnda parakete 175.7 okunduuna gre, borda mesafesi
nedir?
R= 175.7- 172.4 = 3.3 mil
SN 36 = 0.58778525 (SN tuuna baslarak bulunur)
523
COS 36 = 0.809017 (CO tuuna baslarak bulunur)
Mesafe = 3.3 * 0.8778525 / 0.809017 = 2.39 mil bulunur.
IX-Hakiki rotay bulmak:
ki nokta arasda seyredecek bir gemi nnde seyre mani bir yer ve engel bulunmuyorsa doru
bir hattn (kerte hatt) belirledii rotay izleyecektir. Bu ilem harita zerinde iki noktay birletiren kerte
hattnn pusla gl zerinde hakiki kuzeyden itibaren llmesi ile yaplr. Bunun dnda aadaki forml
yardmyla bulunur:
D Long * Cos Mean Lat. (Ortalama enlem)
Tan Hakiki rota = -----------------------------------------------------------
D. Lat.
rnek: Lat. A 31 N, Long. A 78 W konumundan Lat. B 23 15' N Long. B 35 W konumuna
seyredecek geminin tutaca hakiki rotay bulunuz?
ncelikle gerekli elemanlar alalm.
Dlong. = 43 E, Dlat. = 7 45' S = 7.75 S (ondalkl deer)
M. Lat. = 27 07.5' = 27.125 (ondalkl deer)
Tan Hakiki rota = 43 x 0.89015 / 7.75 = 4.93889 bulunur.
Hesap makinesinde nce INV tuuna sonra da Tan tuuna baslnca Hakiki rota: 78 30'
bulunur. areti Dlat. ve Dlong.'dan verilir. Rota = S 78.5 E. Bunu dntrrsek, Rota 180 - 78.5 =
101.5 bulunmu olur.
X-Mesafeyi bulmak:
ki nokta arasnda yaplacak seyirde kerte hatt mesafesinin bulunmas Dlat. (enlem fark) ve
hakiki rota elemanlar ile aadaki formlden yaplr.
Mesafe (distance) = Dlat. / Cos Rota
Yukardaki rnekte verilen koordinatlar arasnda izilecek kerte hattnn mesafesini bulalm.
Dlat. 465 (7 * 60 = 420 + 45) Dakika olarak enlem fark COS 101.5 = 0.19937 (izelgeden alnyorsa COS
78.5 nin natrel deeri) Mesafe = 465 / 0.19937 = 2332.34 mil bulunur.
XI - Paralel seyir hesaplan:
Seyir mesafesinin 1200 milden daha az olduu durumlarda Dzlem Seyir (Plane
Navigation) zmleri uygulanr. Bu mesafeden sonra bir doru eklinde kabul edilen kerte hatt,
yerkrenin biiminden dolay hatal netice verir.
Dou veya bat ynnde seyreden bir geminin yapt seyir Paralel Seyir (Parallel Sailing)
olarak tanmlanr. Bu seyirde enlem fark (Dlat) = O olduundan aadaki forml kullanlarak iki nokta
arasnda alnan mesafe bulunur.
Yitik boylam (Departure) (katedilen mesafe) = Dlong x COS Lat.
rnek: 50 N enleminde seyreden bir gemi DR Long. A : 31 30' W konumundan Long. B
29 20' W konumuna 24 saat iinde geliyor. Geminin gnlk mesafesi nedir?
Dlong. 2 10' E = 130 (dakika olarak Dlong)
Cost Lat. 50 = 0.643788 (Eer bu deer izelgeden alnyorsa Natrel COS deeri alnr)
Alnan yol (Dep.) = 130 x 0.642788 = 83.56 mil bulunur.
XII - Orta enlem seyri hesaplar:
Eer yaplan seyir dou-bat ynnde fakat kalk noktas ile var noktas farkl enlemler
zerinde ise, yaplan seyir Orta enlem seyri (MidLatitude sailing) olarak tanmlanr ve alnan mesafe
aadaki formlden bulunur:
Yitik boylam (Dep.) (Katedilen mesafe) = Dlong * Cos Mean Lat.
Orta enlem (Mean Lat.), daha nceki blmlerde de anlatld gibi, iki farkl enlemin
ortasndaki noktann ekvatora olan uzakldr.
Bundan nceki rnei izelim. Bu kez kalk noktas Lat. A 49 22' N ve var noktas Lat. B
50 07' N olsun.
524
Ortalama enlem (Mean Lat.) = 49 44.5' = COS Mean Lat. = 0.646235 Alnan
mesafe = 1-30 * 0.646235 = 8401 mil bulunur.
XIII- Belirli bir seyirden sonraki DR konumu bulmak:
Seyir biliminin genel ve balang hesaplarndan bir tanesi de belirli bir rotada ve mesafede
seyir yapldktan sonra varlan konumun koordinatlarnn bulunmasdr. Dzlem seyrin bu tr problemi
dzlem seyir geni ile zlr. Buna gre bir dik gen dnrsek, dik ann bulunduu yatay kenar
Yitik boylam (Dep.), dikey kenar Enlem fark (Dlat.) ve hipotens kenar da Mesafe (Dis.) olup, mesafe ile
Enlem fark kenarlarnn birletii kede a da Rota (Course) dr. Buna Dzlem seyir geni denir ve bi-
linmeyen elemann bulunmas dik al gen kurallarndan kartlr.
Inman's Table (Cedavil) Volta cetvelleri (Travers table), 600 mil seyir mesafesine kadar rota ile
baml olarak Enlem fark (Dlat.) ve Yitik boylam (Dep.) deerleri verilmitir. Bilinen elemanlarla girilerek
bilinmeyen elemanlar bulunur. Hesap makinesi ile ann natrel deerleri alnarak aadaki formller
yardm ile bilinmeyen elemanlar bulunabilir:
Enlem fark (Dlat.) = Mesafe (Dist.) * COS Rota (Co)
Yitik boylam (Dep.) = Mesafe (Dist.) * SN Rota (Co)
Boylam fark (Dlong.) = Yitik boylam (Dep.) / COS Ortalama enlem (Mean Lat.)
Enlem fark (Dlat.) bulunduktan sonra kalk enlemi ile ileme sokularak var noktas enlemi
bulunur. Kalk boylam ile de Dlong. ileme sokularak var noktas boylam bulunur.
rnek: Lat. A. 41 15' N konumundan kalkan bir gemi 135 rotasnda 345 mil seyirden
sonra hangi konuma gelmitir?
Enlem fark (Dlat.) = 345 x COS 135 = 345 x 0.70711 = 243.95 (dakika olarak Enlem fark) =
4 04' S (Seyir gneye doru olduundan iaret S olur.
Lat. B = Lat. A + Dlat. = 41 15' + 4 04' = 45 19' N olarak bulunur.
XIV - Rzgar ynn ve sratini bulmak:
zellikle Yelkenli teknelerde, teknenin kullanlmas rzgr kuvvet ve ynnn iyi
ayarlanmasna baldr. Bu ayarlanma bilgisi de rzgrn hakiki ynnn de kuvvetinin bilinmesi ile
yaplabilir. Bu konuda aadaki formller kullanlr:
Rzgarn hakiki yn = C) (COS AB 2 - B A
2 2
+
Yukarda gsterilen elemanlardan (A) rzgrn grnen hzdr, (B) teknenin sratidir, (C)
pruva ile rzgrn grnn yn arasndaki nisbi adr.
Rzgrn ynn veren forml de aadadr:
SN nisbi rzgr yn =
T
A
* SN C
Yukardaki formlde (A) grnen rzgrn sratidir. (T) rzgrn hakiki hzdr. (C) pruva ile
rzgrn grnen yn arasndaki nisbi adr.
rnek: Bir yelkenli tekne hakiki 200 rotasnda seyretmektedir. Grnen rzgrn yn 230
ve kuvveti 25 knots'dr. Bu anda tekne 6 knots srat yapmaktadr. Rzgrn gerek yn ve kuvveti nedir?
Rzgarn hakiki hz = ) 30 (Cos x 6 x (2 - 62 252 +
= 026) (300x0.866 - V661
= 401.1992 (Bundan sonra karekk tuuna baslr)
= 20.029 knots olarak rzgrn hakiki kuvveti
SN Rzgrn gerek yn = 25 / 20 x SN 30
= 1.25 x 0.5 = 0.625 (INV tuuna arkasndan SIN tuuna baslr
veya
525
izelgeden Natrel SN kulunundan aranr)

= 38.6822 bulunur.
Teknenin rotas H 200 olduundan ve bulunan nisbi a olduundan, rzgrn hakiki yn
200 + 39 = 239 olmaldr.




YRMKNC BLM
SATELLTE NAVGASYON PROGRAMLAMASI
1. UYDU YARDIMI LE SEYR:
Yeryznden uzaya frlatlan ve belirli yrngelerde dnen uydularn yeryznde bir noktada
bulunan bir geminin konumlama yapmasnda kullanlacana ilikin ilk almalar 1958 ylnda John
Hopkins niversitesinde incelenmekte olan Sputnik l 'in sinyalleri zerine balamtr. Sputnik l 'in uzay
gemisi srasnda Dnya'ya gnderdii telemetri sinyalleri dinlenirken, alnan sinyallerin baz anlar
normal frekansn tesine karak kuvvetlendii baz anlar da, normalin altna derek zayflad
saptanmtr.
Gerekte, uydu sinyallerinin kuvvetlenip zayflamas, dinleyen ya da alc istasyona gre
uydunun hareket etmekte oluu nedeniyle oluan bir bal hareket sonucudur.
Avusturyal fiziki Doppler tarafndan incelenen ve Doppler olay olarak isimlendirilen bu olaya
gre, eer alc ve yayc istasyonlar arasndaki uzaklk azalyor yani, yaync istasyon alc istasyona
yaklayorsa, alnan sinyalin frekans yayn frekansndan daha gldr (daha tiz). Tersine, bu uzaklk
artyor ya da yayc istasyon alc istasyondan uzaklayorsa, alnan sinyalin frekans yayn frekansndan
daha zayftr (daha petir). Frekans kaymasnn miktar, uydunun yrngesel hz ile yer istasyonu olan ge-
mi arasnda meydana gelen bal hareketin bir fonksiyonudur.
Doppler olaynn uydusal konumlamadaki yeri, herhangi bir anda uydu ile yer arasndaki
mesafeyi bulmak iindir. Doppler frekans kaymnn llmesi ile elde edilen deerler uydudan yaynlanan
yrnge parametreleri ile uyumlatrlp, uydunun, Doppler kaym lld anda gemiye olan uzakl
bulunur.
Uydu ile gemi arasndaki mesafenin bulunmas, Uydu Navigasyon sistemini hiperbolik seyir
sistemine dntrmede yararl olur.
Uydu referans noktalan tpk, hiperbolik seyir sistemlerinde konumlan belli olan yayn
istasyonlar gibidir; aralarnda tek fark, uydularn hareketli oluuna karlk, tekilerin sabit olulardr.
Uydusal konumlar ve konumlar aras uzaklk bilindiinden, izlenecek yol, gemiden alnan sinyalleri
hiperbolik seyir sistemlerindeki gibi lerek, iki konum aras uzaklk deiiminin geometrik yeri olan
hiperbolik konum hattn bulmaktr. Eer bu ilem pe pee yaplarak elde edilen farkl konum hatlar
kesitirilirse geminin konumu bulunmu olur.
2. KONUMLAMA SSTEMNN ELEMANLARI:
Uydusal konumlama (Satellite) sisteminin temel eleman vardr:
a) Uydu ebekesi (Satellite system),
b) Yer ebekesi (Ground system),
c) Gemi ebekesi (Shipboard system).
526
Bu ebekelerden ilk ikisi konumlamay oluturur ve sonulandrmas iin gemi ebekesine
iletir. Gemi ebekesi ise ald bilgileri el demeden, otomatik olarak deerlendiren bir sonulandnc
durumundadr. ek. 80. de Kuzey Atlantik'de bir uydu ile gemilerin yer ebekeleri de dahil olmak zere
konumlandrma ilemi gsterilmitir.
Uydu ebekelerinin kilit eleman uydulardr. Yeri bir kafes gibi saran ve yere olan uzaklklar
750-1000 km arasnda deien Satellite elemanlarnn yrngeleri kutupsaldr. Bylece her Satellite
yeryz zerinde her nokta ile temas edecek bir yrngede bulunmu olmaktadr.
Seyir uydular Dnya'y 108 dakikada dolanmakta; bunun 18 dakika tutan 1/6 lk blm
izleme sresi olarak ufkun zerinde gemektedir.














Sek. 80. Kuzey Atlantik'de bir uydu (Satellite) ile Kara ebekesi ve gemiler arasnda konumlama yapmak zere kurulan al-veri ebekesi.
zleme yada - navigatr ynnden - dinlenme srecinde, uydu her iki dakikada bir bilgi yaym
yapar. ift dakikalarda balayan bu yaynlar tam iki dakika srerek yine ift dakikalarda son bulur. Uydular
ufuk - st dolanm srasnda yere en ok 9 bilgi yayn gnderebilir. Ancak, uydu asal yksekliinin
uyarszl, sinyallerin yaylma anomalileri (aykrlklar), radyo giriimi vb. gibi etkenler yznden yaynlar
dinleyene bilgice eksik ulaabilir, yada hi alnmayabilir. Bu durum, eksik bilgilerin gemi ebekesince
deerlendirilmemesine, dinleme sras da elde edilecek tm bilgi yaynlarnn da sayca noksan
olmasna yol aar. Bununla birlikte, bir dinlenme periyodunda alnacak bilgi says 6-8 arasnda
deimektedir.
Uydu konumlamasnda esas, uyduca yaynlanacak sinyallerin deerlendirilmesi olduuna
gre, ebekenin i grebilmesi iin ek uydu bile yeterlidir. Ancak, tek uydulu sistemde uydudan
salanacak yarar snrldr ve navigatrn sk sk konumlama yapabilmesini olanak d brakr. Bu
bakmdan en uygun ve en ekonomik sistem, birbirinden 45 boylam derecesi aralkla
yrngelendirilmi, 3-4 uyduluk diziden meydana gelir. Bylelikle, herhangi bir konumdaki navigatr
iin; uydulu sistemde ortalama 120 dakikada bir, drt uydulu sistemde de ortalama 90 dakikada bir
fx elde etme olana domu olur. Yalnz, cmlede geen "ortalama" szcnn zerinde durmak
ve fix elde etme olana "her 90 dakikada yada her 120 dakikada bir" biiminde anlamamak gerekir.
Zira, 3-4 kasm 1969 gnleri San Diego (California) istasyonunda, yaplan deneyler, uydu geilerinin
eit aralklarnda olmadn; pepee iki gei arasndaki srenin bazen uzayp, bazen ksaldn
gstermitir. Ama, 48 saatlik deney sresince 24-25 tane ie yarar konum elde edildiinden, gei
(konum) aralklar ortalamas 120 dakika (2 saat) olmutur
1
.


Seyir uydularnn says ve geminin bulunduu enlemin bir fonksiyonu olan konumlama aral (interval between fixes), deneyler
srasnda en ok 4.75, 5.38 ve 7.20 saat olarak saptanmtr.
527










ek. 81. Yeryre evresinde dnen seyir uydular ve yrngeleri.
te yandan, konumlama skl uydu asal ykseklii ile de at ba gider ve uydunun
ykseklik snn iinde kalan geilerde uydunun gnderdii bilgilerden fix elde etmek olaandr. Ama,
bu snrn dna taan yksekliklerde uydunun geii bounadr ve yaynlanan bilgiler gemi
ebekesince deerlendirilemez.
Gemi ebekesince deerlendirilebilecek uygun ykseklikler snn 7 - 70 arasn dadr.
Bu deerlerden daha yksek yada daha alak al geilerde sistem konumlama yaplamayacandan
gemi ebekesi uygun ykseklikli geie dek bekler, bu da konum araln uzatr. Bu durum "uydu
atlamas" olarak nitelenir.
Sistemin konumlamadaki kesinlik derecesini ykseltebilmek iin uydunun yayma getii
andaki (referans noktasndaki) gerek konumunun belirlenmesi gerekir. Bu da, iki referans noktas
arasnda nominal yrngenin urayaca deimenin bilinmesi ve -gereken dzeltmeler uygulanp
uydunun gerek izinin elde edilmesiyle salanr.
Uydu, yaynlarn ayn adan 150 MHz ve 400 MHz zerinden yapar. Bilgi yaynnda byle iki
deiik frekansn kullanlmasna neden, sinyallerin yayl aykrlklarn (krlma hatalarn) asgariye
indirebilmek ve de krlmann uygulamada douraca yanltc sonulan nleyebilmek iindir.
Sinyallerin yaylndaki aykrlklar iki trldr:
i- yonosferik krlma,
ii- Troposferik krlma.
yonosferik krlma, uydu sinyallerinin iyonosferden geileri srasnda karlatklar krlma
trdr. Bu tr krlmann konumlamada dourduu hata iki deiik frekans uygulamas yaplmakla 0.005
deniz miline kadar drlmekte; bunun tavan ise, konumlamann yapld gn ve saatte ve de gne
lekelerinin son durumuna gre en ok 0.5 deniz mili olmaktadr.
Yerel hava koullarna gre deiiklikler gsteren troposferik krlma ise, deerce 0.02 deniz
mili kadardr ve bunun konumlamadaki etkisi nemsenmiyecek derecededir.
Uydu - navigasyon zincirinin ikinci baklasn yer ebekesi oluturur. Amac ksaca, uydularn
dnya evresindeki hareketlerini izlemek ve yrngelerini belirlemek olan bu ebeke u elemanlardan
olumaktadr:
1- zleme istasyonlar (Tracking stations),
2- Kompter merkezi (Computer centre),
3- Yrngeletme istasyonlar (Injection facilities),
4- Operasyon kontrol merkezi (Operations control centre).
zleme istasyonlar aslnda uydu-navigasyon sisteminin beynidir Zira, bu amala, i gren bir
uydunun herhangi bir anda nerede olduunu bilmek ya da konumunu kestirebilmek. konumlama asndan
temel arttr. Buysa, yer evresinde dolanan bir seyir uydusunun, bir gnden brne gsterdii

Yer ebekesi tmyle U.S. Navy Astronautics Group'a bal olarak almakta ve Point Mugu, California'dan ynetilmektedir.

528
yrngesel deiimleri sk skya izlemek, bunlar deerlendirmek ve de bilinirlie dntrmekle
olanakldr.
Sayca 4 tane olan izleme istasyonlar, uydunun - kendi gr alanlar iken- dnyaya
gnderdii 150 MHz ve 400 MHz lik sinyalleri alr, bunlarn Doppler kaymn ler ve kaydederler. Elde
edilen btn bilgiler (yani sinyaller, zaman ve llen Doppler kaym) sonra kompter merkezine gnderilir
ve kompter, aktarlan bu bilgileri deerlendirerek uydunun en son yrngesini saptar; gelecek 16 saat iin
uydunun her konumlama aralnda uzayda bulunaca yeni konumlamalar hesaplar.
Kompter daha sonra, bulunan yeni yrnge ve konum deerlerini navigasyon mesaj
biiminde dzenleyip uydu hafzasna yklenmek zere doruca yrngeletme istasyonuna gnderir.
Yrngeletme istasyonlarnn grevi, kompterin hazrlad mesaj uyduya iletmektir. Baka
bir deyile, de, yrngeletme istasyonlar kompter merkezi ile uydu hafzas arasnda arac
durumundadrlar.
Uydu hafzasna yklenen bilgiler daha sonra ykleme ileminin doruluunu kontrol iin
yere geri gnderilir. Eer uyduca alnan ve istasyonca gnderilen bilgiler ayn ise ykleme yolunca
yaplm demektir ve uydu artk navigasyon mesajm gemilere yaymlayabilecek durumdadr. Ama,
istasyon ve uydunun gnderdikleri bilgiler birbirinden farkl olduunda ykleme baarszdr ve deerler
hafzaya doru ykleninceye kadar, mesaj otomatik olarak uyduya aktarlr.
Yrngeletme istasyonu uydu hafzasna her 12 saatte bir yeni mesaj ykler. Bu srenin 12
saat oluundaki neden, uydunun ortalama bu sre aralklaryla izleme istasyonunun zerinden
gemesidir. Bununla birlikte, kimi zaman uydunun istasyon izleme alanna gecikerek (12 saati aarak)
girdii de olur. Bu durumda, yeni bilgiler uydu hafzasna normal sresinde yklenemeyeceinden uydu
mevcut bilgileri yaymlamaa devam eder ve bunun sresi 16 saate kadar kabilir. Baka bir syleyile,
hafzaya yklenen bilgilerin geerlilii 12-16 saat arasnda deimektedir.
Uydu-navigasyon sisteminin konumlayc baklas gemi ebekesinde oluur ve bu, btnyle,
otomatik, ald parametrik bilgileri el demeden deerlendiren bir alc cihazdr. Her trl hava
koullarnda, gnn 24 saatinde ve yeryznn her noktasnda navigatre konumlama olana veren bu
"konumlayc ebeke'nin blok diyagram u biimdedir.








Gemi ebekesinin (konumlaycnn) otomatik i grmesini bnyedeki kompter salar ve bu
fonksiyon, kompter hafzasna yklenmi olan - uydu navigasyon sistemine gidecek biimli- programla
yrtlr. Kompter program ya ebeke gemiye taklmadan nce hafzada depolanr; ya da konumlayc
bnyesine ayrca yerletirilmi teleprinter yardmyla sonradan hafzaya yklenir
1
.
Kompterin konumlamay yolunca sonulandrabilmesi ve olabilecek hatay asgariye
indirebilmesi iin, uydunun ilettii bilgilerin dnda baz faktrleri de deerlendirmesi gerekir. Baka bir
syleyile, mevkiin shhatini (kesinliini) etkileyen bu faktrler unlardr:
1-Geminin hareketine bal olan faktrler,
- Gemi hz,
- Pruva istikameti,

l Ayrca, nceki gei verilerini deerlendirerek, uydunun navigatrn bulunduu mevkiden gelecekte ne zaman
geeceini - komptere baka bir program vererek - hesaplamak da mmkndr. Bylelikle, navigatr bulunduu mevkideki
uydu geilerinin listesini kartabilir.
529

2- Anten ykseklii,
3- Konumlaycnn hassasiyeti,
4- Kompter programlamas aksaklklar.
Gemi hareketinden tr konumlamann etkilenebilecei nedenler kabaca, aknt ve rzgr
gibi d etkenler ile gemi hz, pruva istikameti gibi geminin seyrine bal etkenler olarak belirtilebilir.
Bunlara ayrca, bu etkenlerin kestirilemeyip deerce yanl uygulamasndan dolay navigatrn yol at
yanltmalar da ekleyebiliriz. Ne var ki, bu etkenlerin sonuta douraca tm hata 0.25 deniz milini
gemez.
Gemi ebekesinde kullanlan kompter digital (sayt; rakamsal) biimlidir. Digital kompter
bilgi ileyici bir cihazdr: nmerik bilgileri program dizisi ile sraca (program admlar) biiminde
deerlendirir.
Ksa bir tanmla, digital kompter program dizisi ile alan hesaplayc bir aratr.
Kompterler saniyenin milyarda biri olan nano saniyelik sre iinde bilgileri ileyebilecek
senlikte alrlar. stelik, insanolunun nmerik bilgilere desimal formda ilemesine karn kompterler.
bu bilgileri, yaplar gerei binary (ikili) formda deerlendirirler. Bu da ileme hz kazandrmaktadr.
Dicital kompterler ok eitli olurlar. Yaygnlkla kullanlan trleri arasnda genel amal, zel
amal, paralel, seri, desimal , binary, tek adresli, tam sayl, artmal vb. olanlar belirtebilir.











ek. 83. Yeryznde dolaan gemilerin byk bir ounluunda kullanlan en tannm Satnav gemi ebekesi aygt olan
Navidyne ESZ-4000.
3. SSTEMN KULLANILMASI VE PROGRAMLANMASI:
Satellite sisteminin Gemi ebekesinin, geminin konumunu bulmak iin kullanlmas ve
programlanmas konusunda ek. 83. gsterilen ve Dnya'nn en fazla satlan ve rastlanlan SatNav aygt
olan ESZ- 4000 aygt ele alacaz.
Aygtn kompter ve gsterge paneli birlikte olmak zere kpr stnde veya harita
kamarasnda bulunur. zeri boyanmayan anten blm de buna bir kordon ile bal olmak zere Miyar
gverte zerinde konumlandrlr. Aygt alr durumda iken, gemi cereyannda herhangi bir kesilme
olduu takdirde; yanp snen krmz ikaz lambas ile sesli olarak alarm sinyali verir. Buna ramen aygtn
kendine yeterli bir sre idare edecek kapasiteli bir arj sistemi bulunmaktadr.
Gemi ebekesinin programlanmas aygtn sa tarafn kaplayan bir panelde bulunan hassa
dmeler (svi) vastas ile, sol tarafnda bulunan dijital gstergeli bir ekranda veriler grlerek yaplr.
ek. 84. de sistemin kullanlmas iin yerletirilen svilerin bulunduu tablo gsterilmitir.
Programlamada aadaki sra takip edilir.
1) Tarih (Date) : Aadaki sra ile gsterilen svilere baslr.
(Gn) (: ) (Ay) (: ) (Sene) (ENTER)
2) Zaman (Time) GMT olarak ve 14 dakika hata pay ile verilir.
(Saat) (: ) (Dakika) (: ) (Saniye) (ENTER)
530
3) Tahmini Enlem (DR Lat.): Aadaki sra ile verilir.
(Derece) (: ) (Dakika) (:) (N veya S) (ENTER)
4) Tahmini Boylam (DR Long.): Aadaki sra ile verilir.
(Derece) (:) (Dakika) (:) (E veya W) (ENTER)
5) Geminin srati (Speed): ki ekilde verilebilir.
a) Otomatik olarak - Gemi paraketesi ile uyumlu olarak alr.
b) Dardan - (Knot olarak srat) (ENTER)
6) Pruva (Heading) - Derece ve ondal olarak aadaki gibi verilebilir. Ayrca
Cayro ripiyterine balanarak uyumlu olarak otomatik olarak alabilir.
(Derece) (ENTER).















ek. 84. Navidye ESZ.4000 Satnav aygtnn programlanmasnn yapld svilerin bulunduu kullanma paneli tablosu.

rnek:
Bulunduumuz gemi 22 ubat 1983 tarihinde DR Lat. 45 04' N, Long. 08 01' W
konumunda seyretmektedir. Geminin varmak istedii konumun koordinatlar Lat. 43 03' N,
Long. 09 35' W olup srat 10 knt. dur. imdi SatNav' programlayalm.
a)Aygt ON durumuna getirilerek ekran aydnlannca sol bataki tarih blm yanp
snerek, bizden programa tarih ile balamamz ikaz etmeye balar. ubat, ikinci ay olduundan
srasyla aadaki say ve ilem tularna basmaya balarz.

(2) (2) (:) (0) (2) (:) (8) (3) .(ENTER)

Neticede ENTER tuuna basarak ilemi komptere aktardmzda, ekrann Tarih kesinde
22:02:83 ibaresi grlr ve programn ikinci etabn gsterir biimde ekrann sa st kesinde Zaman
hanesi yanp snmeye balar. Saatimize bakarak GMT olarak vaktin 12
h
44
m
19
s
olduunu saptayarak
ileme balarz. Zaman konusunda ileri veya geri olarak en fazla 14 dakikalk bir hata yaplabilir.

b) (1) (2) (:) (4) (4) :(1) (9) (ENTER)
Yukarda da grld gibi, komptere geirilecek her mesajn sonunda ENTER tuuna
basmak gerekmektedir. Zaman komptere geirildikten sonra hanesinde 12:44:19 ibaresi grlr ve
DR Lat. hanesinin yanp snmeye balar. lemin nc etab da aadaki gibi yaplr:
c) (4) (5) (:) (0) (4) :(0) (0) ............. (N)(ENTER)
Bulunduumuz Enlem Kuzey olduundan saylardan sonra (N) tuuna baslarak ilem yaplr.
531
Eer bir hata yaplrsa, aygt ekrannda yanp snen (ERROR) yazs grlr. leme yeniden, yani hatal
blmn basndan balamak iin nce (CLEAR) tuuna baslarak ERROR yazs ve hatal yazlan son
blm silinir.
d)DR Lat. verildikten sonra ekranda DR Long. hanesi yanp snmeye balar. Bu da aada
gsterildii gibi verilir:
(0) (8) (:) (0) (1) : (0) (0) ............. (W)..(ENTER)
Programlamada iinde sfr bulunan saylarda (O) tuu kullanlmasa da, ekrandaki yerinde
kendiliinden O yer alr.
e)Yukardaki ilemlerden sonra ekranda Srat (M SPD) hanesi yanp snmeye balar?
Geminin srati 10 knts olduundan:
(1) (0)(ENTER)
eklinde programlanr ve sra (M HDG) yazl ile gsterilen tutulan rota gelir. Halihazrda
rotann H 180 olduunu kabul ederek programlayalm:
(1) (8) (0)..(ENTER)
Artk Sat Nav ilk Fix konum iin programlanm olup DR Seyir biimine bal olarak rota ve
srat verilerini kullanarak ekranda DR Lat. ve Long. deerlerini de kendiliinden otomatik olarak
deitirmeye balar.
Ekrann bu blmnde yer alan dier bilgileri de aklayalm:
(DRT) bal altnda geminin gerekte yapm olduu ortalama srat verilir. Buna aygt en son
yapt iki Fix konuma gre otomatik olarak kendisi bularak gsterir.
(CMG) bal altnda geminin gerekte izlemi olduu Hakiki rota verilir. Bu da, son iki Fix
konumuna gre otomatik olarak aygt tarafndan bulunarak ekrana yazlr.
(WAYPOINT) bal altnda ve ekrann orta blmne rastlayan yerde varmak istediimiz
konumun Enlem ve Boylam verilir. Buraya varmak iin gerekli olan Rota ve Mesafe otomatik olarak aygt
tarafndan bulunup bize gsterilir. imdi yukardaki verilere gre bunu programlayalm:
(WAYPOINT) tuuna baslr. Bunun altndaki Enlem hanesi yanp snmeye balar.
(4) (3) (:) (0) (3) .......... (N).. (ENTER) tularna baslnca ekranda
aadaki ibare okunur.
43 : 03 : 00 N ve sa taraftaki boylam hanesi yanp snmeye balar.
(9) (:) (3) (5) .. (W) .......... (ENTER) tularna baslnca, ekranda 09 : 35: 00 W ibaresi
okunur ve ardndan Enlem ibaresinin altnda otomatik olarak aadaki netice yer alr:
GC 138.7 / 209.4Byk Daire rotas ve mesafesi
RL 138.7 / 208.8 .. Kerte hatt rotas ve mesafesi
Yukarda grld gibi iki nokta arasndaki seyir iin Aygt hem mercator seyri zmne
gre Kerte hattnn ynn ve mesafesini verirken var noktasna ulamak iin gerekli Byk Daire
rotasn ve mesafesini vermektedir.
u halde ekranda yazl rota ve mesafe Fix konumlara gre devaml yenilendiinden, buradaki
rotay izleyerek iki konum arasnda Byk Daire seyri yaplabilir. rnekteki iki konum aras mesafe ksa
olduundan verilerde byk bir fark kmamtr. imdi ekrann bu blmnde yer alan teki bilgileri
grelim:
Boylam hanesinin altnda iki ayr bilgi yer alr.
(SET) bal altnda son iki Fix konum arasnda geminin rotasn etkileyen akntnn yn
hakiki olarak verilir.
(DRIFT) bal altnda son iki Fix konum arasnda geminin seyrini etkileyen akntnn srati
verilir.
Ekrann geri kalan alt blmnde ise en son Fix konumun elde edildii Satellite geii verileri
(LAST UPDT) bal yannda bulunur. Bunun altnda en son gei ile elde edilen Fix konumun Enlem ve
Boylam yer alr. Bunun altndaki satrda ise (NEXT RISE) bal ile, bundan sonraki Fix: konum iin
532
geecek Satellite ile ilgili Saat (Zaman) ve gei verileri yer alr. imdi ekrann birinci yznde bulunan
bilgileri yeniden topluca grelim.
22:02:83 12:44:19
LAT DRT LONG
45:04:87 N 00:10 08:01:73 W
MSPD10.0 MHDG209.0
SMG9.5 CMG212.4
WAYPOINT 6
43:03:00 N 09:35:00 W
GC 138.7/209.4 SET 3414.4
RL 138.7208.8 DRIFT 0.8
LAST UPDT 01.3/357 EL 6620
45:06:39 N 12:34:00 08.00:39 W
NEXT RISE 14:01 :29 EL 17;t:48
i) Gemi gerekte ortalama 9.5 knt srat ile seyretmitir,
ii) Gemi gerekte H 212.4 rotasnda seyretmitir.
i i i ) Waypoint olarak 6 nc nokta programlanmtr. Bu ekilde birbirinden ayr 10 ayr konum
programa alnabilir. Gemi vard noktalardan sonra otomatik olarak sonraki noktaya varmak iin gerekli
rota ve mesafeyi yazar.
iv) Seyir blgesinde H 341.4
C
ynnde ve 0.8 knt sratinde aknt mevcuttur. Aygtn say
tablosunun altnda bulunan deiik tularn grevleri unlardr:
DATE / TIME Bu tu ile tarih ve zaman deiimi yeniden yaplabilir. Buna basnca nce tarih,
arkasndan zaman ibaresi yanp snmeye balar. nceden akland ekilde yeniden programlanarak
ileme balanr.
POSITION Bu tu ile DR Lat. ve Long. yeniden programlanabilir.
WAYPOINT Bu tu ile 10 adet deiik konum verilerek program yaplabilir.
ALERT Bu tu ile daha nce yaplan Fix konumlarn verileri ile daha sonraki Satellite
geileri verileri ekrann grnt deitirmesi ile elde edilir. Buna ait rnek aada verilmitir.
SPEED Programlanan gemi srati bu tu ile yeniden yazlabilir.
HEADING Programlanan gemi pruva yn yeniden yazlabilir.
CLEAR Bu tu i l e yanl veya hatal verilen bir bilgi ekrandan silinebilir.
ENTER Bu tu ile ekrana yazlan herhangi bir ilgi aygt kompterlerine aktarlr. Bu dmeye
baslmadan hi bir bilgi kompter beynine geemez.
imdi SatNav 'n ALERT tuuna basarak daha nceki Fix konumlarn verilerin ile daha sonraki
Satellite geileri ile ilgili verileri okuyalm. Ekranda sa ve sol bata yeniden tarih ve Zaman
biimlenecektir.

22:02:83 ALERT 12.44:19
14:05E05 13 17:34E39 1
14.05E12 20 17:38E16 48
15:47 E79 48 19:23 E05 13
15:47 E38 13 19:37 E15 19
14:01 E17 48 21:00 E15 14

533
PAST FIXES
12:34 45:06.39 N 08:00.39W E 66
10:46 45: 20.75N 07:47 .41 W E 23
10:32 45:23.06 N 07:45.39W E 38
09:08 45:34.82 N 07:35.88W E 14
08:44 45:54.98 H 07:32.16W E 35
06:44 45:54.98 N 07:15.90W E17

Bu blmde daha nce de akladmz eitli nedenlerden dolay SatNav saptad son Fix
konum ile ekrandaki verileri karlatrd zaman bazen tutarszlk bulabilir. Bu durumda ses ve yanp
snen bir ikaz ile son konumun Enlem ve Boylam verileri gsterilir. CLEAR tuuna basarak, bu veriler
alnmaz ve daha sonraki konum saptamaya kadar beklenir. Eer ENTER tuuna basarsak, son konum
verilerine gre ekran yeniden biimlenir. Byle durumlarda CLEAR tuuna basarak daha sonraki gei iin
beklemek daha doru bir seimdir.
Ayrca ekranda ALERT ile grnen Satellite geilerinde uydularn gei alarna da dikkat
etmek gerekir.
4. SSTEMN LETMECLKTE KULLANILMASI:
Satellite sisteminin gnmzde gelitirilmi bir modeli kara iletmeciliinde Gemi konumu ve
bilgilerini saptamakta kullanlmaktadr. letme brosunda bulunan bir alc aygt ekrannda, iletmeye bal
geminin nerede bulunduu grlmekte, bundan baka geminin seferi ile ilgili tm detaylar, rnein srati,
havann durumu, seyir jurnaline islenen bilgiler, gemideki yakt ve ya miktarlar ve tatl suyuna kadar tm
gerekli bilgiler ekranda biimlenmektedir.
Yukardaki aklamaya bakarak gnmzn denizciliinin bir Kompter ve Haberleme
denizcilii olduunu belirtebiliriz. Artk giderek her yere giren bilgisayarlar sayesinde gemi jurnallerini ve
envanterini bile yazl metinlerden alarak elektronik aygtlara vermek ve istendiinde her trl bilgiyi bir
anda karmzdaki ve iletmemizdeki ekranda grmek daha pratik ve yararl olmaktadr.
GPS Aygt
Global Positioning System kelimelerinden tretilmi, uydulardan ald sinyaller i l e alan
ve srekli olarak bulunulan gerek mevkiyi veren cihazlardr. Son yllarda srekli olarak gelien
teknolojinin getirdii yeni aygtlar pek ok fonksiyonlara sahip olup boyut olarak klm ve fiyatlar
ucuzlamtr. Daclar, hatta arabalar ile yolculuk yapanlarn bile kullanm alanlarna girmitir.
Uzun yllar denizcilikte kullanlan Satellite sistemleri bilindii gibi belirli aralklarda ald uygun
olan uydu sinyalleri ile DR mevki bilgilerini karlatrp gerek mevkiyi veren aygtlardr. Bunlar, uygun
ykseklikte (elevation) sinyaller almadka doru mevki veremezlerdi. GPS sisteminde ise srekli olarak
ekranda gerek mevki yer alr. Bunlarn kullandklar uydular yerleim ve hareket olarak bu ileme uygun
tasarlanmlardr.
Gnmzde denizcilikte ok nemli ilevleri olan GPS aygtlar ayn zamanda yeryznde
yaplan gerek harekete gre kartlm srati en doru ekilde vermekledir. Waypoint programna 100
tane seyir hareketi almakta, kalk noktas ile var noktas arasndaki toplam mesafeyi, her waypoint rota
ve mesafesini vermektedirler. Demirleme durumunda istenen gvenlik emberi dna kldnda alarm
alnmaktadr.
Denizcilikte seyir gvenlii ynnden en nemli hizmetlerden birisi GPS aygtlar verine
getirmektedir





534










Sek.: 85. Bir GPS aygt ve anteni.

5. GEMCLK VE NAVGASYONDA BLGSAYAR KULLANILMASI:
Gnlk yaamda oumuzun ustalkla kullanmaya baladmz PC (Kiisel Bilgisayar)
gemilerde de yaygn ekilde kullanlmaya balanmtr. Yakn zamanda PC olmayan gemi ve PC
kullanmay bilmeyen personel kalmayacaa benzemektedir. Hazrl k Mektubu, Personel hesaplar,
Demirba listeleri, Mevcut malzemeler. Yedek paralar, Limanlar hakknda bilgiler, Yk ve trim
hesaplar, szlemeler, Ykleme dokmanlar, Draft survey, denizcilik kanunlar ve denizcilik ktphanesi
gibi ilevleri yapaca gibi, uzun deniz yolculuklarnda kiisel zaman geirme arac olarak faydal ol-
maktadr.
Yukarda saylanlara ilaveten disketlere yklenerek pazarlanan elektronik haritalar ile en ufak
ayrntlarna kadar istediiniz blgeyi bytyor (zoom), tm bilgileri, gelgit tablolarn, derinlileri, akntlar
ve sahilin grnmn elde edebiliyorsunuz. Ekranda beliren harita zerinde her trl seyir
hesaplamalarn, rota izimlerini ve teki ilemleri yapabiliyorsunuz. Bundan baka satn alacanz bir
GPS kart ile bu aygt yayn ile salanan bilgileri ekrannza getirebiliyorsunuz. Baka bir softvare ve
anten ilavesi ile sekiz saatte bir gkyz fotoraf elde ediyor ve tm meteorolojik geliimleri ekrannzda
izleyebiliyorsunuz. Kamaranzda bulunduracanz denizcilikle ilgili bilgisayar oyunlar da (Port of Call),
uzun demirde beklemelerde size sklmadan zaman geirmeyi salamaktadr.















ek. 86. Bilgisayar sistemleri ile donatlm Modern bir geminin kpr st grnm.
Gemicilik ilerinde bilgisayar kullanm da giderek genilemektedir. Modern gemilerde makine
dahil her ey monitrler aracl ile bilgisayarlar ile denetlenmektedir. Sadece temel kontroller ve makine
telgraflar direkt olarak elektriki sistemleri ile altrlr. Modern bir geminin kpr st ve denetim
merkezleri bir bilim kurgu filminin setini andran grnmler iermektedir. Hemen her aygtn bilgisayar
535
fonksiyonlar ile badak bir yan vardr. rnein Arpa radar fonksiyonlar ve Disket navigasyon sistemleri
gibi.
Son yllarda meydana gelen ciddi deniz kazalarnn ve ortaya kan deniz kirliliinin
kabahatinin gemilerin navigasyon hatalarna balanmas sz konusu olduundan buna bir zm olarak
bilgisayar teknolojisine bavurulmutur.
Disket Navigasyon (Disc Navigation) sistemini ksaca laser disketler zerine digital olarak
deniz haritalar depolama ve uydular vastasyla otomatik olarak son dzeltmeleri isleyen sinyaller
gnderme eklinde aklayabiliriz.
Geni, renkli ve yksek performansl ekranlarda, istenen blgenin haritas zerinde otomatik
olarak geminin FIX mevkisini GPS sayesinde gstermekte ve mevcut radar sistemine balanarak,
blgedeki teki gemilerin seyirleri izlenebilmektedir.







ek. 87. Disket Navigasyon Bilgisayar istasyonu.

6. ELEKTRONK HARTA PROGRAMI
''NA VI SAILOR'' Ticari ismiyle piyasaya kartlan ve bir ''Videoplotter'' sistemi olan program
(software), kpr stnde bu ilem iin ayrlm bilgisayar zerinde kullanlmaktadr. 1998 balarnda
sistemin bulunduu bir konteyner gemisi ile yaptmz Kontinant-Mauritius arasndaki seferde, eitli
yerlerde pek ok yararn grdk.
Program bir CD'ye yklenerek Kullanma Talimat (Instructon Book) ile birlikte
pazarlanmaktadr. Kprstnde harita masasnn yannda veya stnde yerletirilen bir PC'ye
yklenerek klavye veya fare (mouse) ile kumanda edilmektedir. Kullanm bilgisayar sisteminin
konvansiyonel fonksiyonlarna benzemektedir. Ksa bir deneme sresinden sonra her zabit tarafndan
baaryla uygulanabilir.
Program Fonksiyonlar
PC'ye yklendikten ve GPS ve ARPA ile bilgisayar balants salandktan sonra ekrana
bulunduumuz blgenin elektronik haritas getirilir. ek. 88'de gsterilen ekran grnts ana
blmden oluur.
a) Elektronik Harita Blgesi : Video ekrannn ana blmn igal eder. Fonksiyon tularn
kullanarak burada istenen blgenin istenen mikyastaki haritas grntlenir.
b) Bilgi Alan (Information Area): Video ekranndaki grntnn sa st kesinde
belirecektir. Burada seyir ve uygulanan sistemler hakknda ana bilgiler yer alr.
c) Men Alan (Menu area): Video ekrannda sa alt kede yer alan grntdr.Kk
kutucuklar iinde programn fonksiyonlarn kapsayan altrma tular grntlenir.









536






















































ek. 88. NAVI SAILOR Elektronik harita programnn ekrandaki ana tablosu

537
Programn iletim biimleri arasnda ncelikle ''Navigasyon Modeli'' gelir. Bu model kendi
gemimizin mevkisini ekranda gsteren sabit bir grnty kapsar. Daha etkili ,ir seyir in bilgi aknn
salanmas ve kullanlmas gerekir. GPS ve ARPA 'dan alnan bilgilerle (data) gemiyi simgeleyen imlecin
ekrandaki elektronik harita zernde belirlenen rotada ilerlemesi ve hedeflerin (targets) gerek yerlerinde
ynlerini gsteren renkli vektrlerle belirtilmesi oluur. Bunlara ilaveten derinlikler, aknt yn ve hz,
rzgar ve hava parametreleri de ekrana yanstlabilir.
letim biimleri arasnda ''Sefer Monitr'' bulunur. Bunda srekli rotalar ve dier mevki
bilgilerini kaydeden bir program blm vardr. ''Sefer planlama'' uygulamasnda GC veya RL olarak
stenen uzunlukta program yaplabilir.
Elektronik harita Alan
Video ekrannn ana blmnde en fazla 6 taneye kadar elektronik harita yerleimi grlr.
Koleksiyonda mevcut tm haritalarn numaralar bilgi olarak programda bulunur Ekrandaki harita
blmnde grafik, imle, rota plan ve Waypoint 'ler, geminin simgesi vb gibi pek ok bilgi yerletirilir.
Elektronik harita ekran Men blmnde bulunan fonksiyon tular ile ynlendirilir rnein,
harita katalounun genel grn alarak buradan harita seimi yaplabilir, Seyir blgesinde istenirse
mikyas ayarlanarak grntye farkl boyutlarda haritalar getirilir.
Programn nemli bir zellii de harita tashihlerinin yapm firmas tarafndan elektronik posta
yolu ile gnderilerek dzeltimlerin otomatik olarak program tarafndan yaplmasdr.
Bilgi Alan
Bilgi alan (Information area) ekrann sa kolonunda st blmde yer alr. Burada kullanmda
veri almnn saland fonksiyonlar gsteren portakal renkle klandrlan satrda ''GPS ARPA DR''
grubundan bir veya ikisi grnr. ''DR'' seilmise programa veriler parakete seyri kurallarna gre elden
girilir. ''GPS ARPA'' fonksiyonlarnda bili:ara bu aygtlardan veri aknn olmas lazmdr.
Bilgi alannda u konular hakknda gncellemi bilgiler bulunur: Geminin zerinde seyrettii
haritann numaras, kullanmdaki haritann ad ve folyosu, geminin mevkisi geminin aktif rotas ve srati,
Cayro verisi, Parakete verisi. izlenen Waypoint , waypointe rota, Waypoint 'e kalan mesafe, geminin
rotasndan dme yn ve miktar, Waypoint 'e ETA, waypoint 'den sonra uygulanacak sonraki rota.
Men Alan
Video ekrannn sa kolonunda yer alan bir tabloda liste halinde Ana men seenekleri
bulunur. Men blmnde kutucuklar iinde programn uygulamasnda kullanlacak fonksiyon adlar
sergilenir. Hangi fonksiyon gncel ise buna ait kutucuk iinde farkl renkli imle yanar. Klavyeden nce
Ok tular, ardndan ENTER baslr veya fare ile kutucuk tklanrsa, fonksiyon imleci bu kutucua geer.
Seilen fonksiyondan klarak balang durumuna dnmek istenirse ESC tuuna baslr
Fare ile bu ilem Mendeki ''AHEAD'' kutucuu tklanarak yaplr. Normal seyir ekrannda blge haritas
otomatik olarak program tarafndan seilerek ekrana kartlr ve GPS 'den alnan verilerle waypoint
arasnda gemi imleci rota zerinde ilerlemeye balar.
Bu srada haritann grnmeyen bir ksmn ekrana getirmek ve sahildeki iaretleri grmek
istersek, fare ile ''REVIEW'' yazl men kutusunu tklarz. Ekrana kan kare biimli imleci fare hareketleri
ile istenen yne tarsak, elektronik haritadaki grnt deiir ve imlecin srklendii yerler grnmeye
balar. Oradan istenen bilgiler alndktan sonra tekrar ana ekran grntsne dnmek iin fare ile men
kutusundaki ''AHEAD'' tklanr. Bu ilemden sonra ekran eski haline dner.
Men Fonksiyonlar
Elektronik harita program Mende bulunan fonksiyon kumandalar ile ynlendirilir. imdi
ksa aklamalarla fonksiyonlar grelim.
AHEAD : Baka bir ekran grntsnden ana ekrana dnmeyi salar. Bu ilem ayn
zamanda klavyeden ESC tuu ile de salanabilir.
SHIP : Mevki koyma sistemlerini, gemi simgesini ve eitli ayarlarn gerekletirir.
ZOOM : Haritann istenen blmn bytmek iin kullanlr.
538
INFO : Haritada herhangi bir iaret veya madde iin bilgi almakta kullanlr.rnein imle bir
fener zerine tanr ve enter yaplnca Info alannda fener hakknda bilgiler yazlr.
REVIEW : Ekranda grnmeyen harita alanlarn grntlemekte kullanlr.
CHART : Elektronik harita kataloundan harita semekte kullanlr.
ROUTE : Waypoint ve rotalar ayarlamakta kullanlr.
ADD INF : Kullanlan haritalar ve elemanlar iin ek ayarlamalar yaplr
ERBL : Harita zerinde bir seilen bir noktaya mesafe, kerteriz ve yn bilgilerini verir .
ALARM : Seyir ve ilemler srasnda istenen durum iin alarm ayarlamas yaplr.
EVENT : Geminin istenen andaki mevkisini kaydetmekte kullanlr.
T ASK : Waypoint, rzgar, gelgit, aknt etkileri iin ayarlamalar yaplmasn salar.
LOGBOOK : stenen tarih ve zaman iin seyir bilgilerini elde etmekte kullanlr.
RADAR : Radar ile badak ayarlarn yaplmasn salar.
CORR : eitli dzeltimlerin yaplmasn salar.
HELP : Mendeki bir konu hakknda bilgilenmeyi salar. CONFIG : Programn stenen bir
ayarn gncelletirmekte kullanlr.
Elektronik harita program sratli olan ve sk sk dar geitlerden geen, limanlara giri k
yapan, uzun kanal seyirlerinde bulunan gemilerde ok yararl ve gvenlik salayc sistemdir. Dar geit
geilerinde (passage) seyir plan yaplrken ve gerekletirilirken seyir zabitine byk kolaylk salar.
Ekranda geminin simgesini gsteren imle rota ve srate bal olarak elektronik harita zerinde hareket
ettiinden geminin rotadan sapmas ve gerek mevkisi anlk olarak gzler nndedir.
ARPA 'dan ald ekolar deerlendirerek ekranda deiik renkli vektrler le trafikteki
gemileri gsterir. rnein, iskele taraftan gelen gemiyi krmz, sancaktan geleni yeil renkli gsterir.
Yaklamakta olunan gemiler sar renklidir.
Programn seyirde gvenli olarak kullanlmas GPS 'den alnan verilerin doruluuna
baldr. Bazen GPS konumlamasnn 200 m kadar hatal olaca unutulmamaldr. Bu nedenle dar
geitlerde braklan Gvenlik limiti bu geree gre deerlendirilmelidir.


YRMNC BLM
ELEKTRONK VE HPERBOLK SEYR SSTEMLER
1. TANIM:
Elektronik ve hiperbolik seyir sistemleri, elektronik seyir aygtlar vastasyla yaplan seyir
trdr. Gemilerde kullanlan elektronik seyir yardmclar SOLAS konvansiyonu maddelerine gre
belirtilmitir. Gn getike modern teknolojinin rettii eitli, elektronik seyir yardmcsnn hizmete
sokulduu grlmektedir.
Elektronik seyir aygtlar (aletleri), ynlendirici ve konumlayc aygtlar olarak iki gruba ayrlr.
Ynlendirici ve konumlayc aygtlarn btnletirilmesi entegre yahut otomatik navigasyonu olanaklar.
Seyirde btnlemeye duyulan gerek hata payn azaltmak iindir. Denizde yle durumlar
belirir ki, bunun sonunda vardiya zabiti mevkisi konusunda kukuya debilir te, byle kritik bir durumda
inisiyatifin insandan alnarak sistemlere yaptrlmas entegrasyonu domutur.
Entegrasyon en az iki seyir aygtnn elektronik olarak bir biriyle balanmasndan doar.
Entegrasyonda btnletirilmi aygtlardan biri ynlendirici aygt iken, dieri konumlaycdr. Ynlendirici
539
seyir aygtlar Yn Belirleyici (DF), Oto pilot ve Cayro pusladr. Konumlayc seyir aygtlar ise, Decca,
Loran-A, Loran-C, Omega, Consol ve Uydu sistemleridir.
Elektronik seyirin temelinde radyo dalgalarnn deerlendirilmesi yatar. Bu dalgalara
elektromanyetik dalgalar veya Hertz dalgalar da denir. Decca, Loran, Omega gibi, konumlayc seyir
cihazlarnda konumlar belli olan istasyonlarn yaynlad radyo dalgalar kullanlr.
Seyir aygtlarnda-aygtn ilevine gre farkl boylu radyo dalgalar kullanlr. Omega'da
10.000 metre ve daha yukar boyda radyo dalgalar kullanlr. Consol DF ve Loran 'da kullanlan dalgalar
100-1000 m arasndadr.
Elektronik ve hiperbolik seyir aygtlarnda radyo dalgasnn boyu ile sistemin alma frekans
arasnda iliki vardr. Dalga boyu bydke frekans klr. Radyo dalgalarnn boyuna gre yaylma
yo!lar da deiir. Uzun boylu radyo dalgalar dairesel biimde yaylrlar. Ksa boylular ise dorusal yolda
dalrlar. Dairesel yolla dalan radyo dalgalar Omega, Loran, Consol, DF, gibi seyir aralarnda
kullanlr. Bu aygtlarda yer dalgalar ve gk dalgalar olarak iki eit kullanlr.
Radyo dalgalar yayldklar ortamdan etkilenirler. Kara ktleleri radyo dalgalarn yutarlar,
yahut saptrrlar. Souk ortamda radyo dalgalar daha hzl yaylrlar. Bylesine etkiler radyo dalgasnn
llmesinde mikro saniye ile nitelenen zellikler dourur. Bunlar, zellikle Loran gibi iki istasyondan
gelen sinyaller arasndaki zaman farkn len seyir aygtlarnn doruluunu etkiler.
2. RADYO YNBULUCU(RDF)
Radyo Yn Bulucu (Radio Direction Finder), SOLAS tarafndan 1600 GRT ve daha
zerindeki gemilerde bulundurulmas zorunlu saylm bir elektronik aygttr. Aletin ksa ismi ''Direction
finder'' olup, denizde ''Diyef'' olarak isimlendirilir.
Seyir halinde bir geminin ak denizde konum bulmas iin kullanlan elektronik aletlerden en
basitidir. Yuvarlak veya dikdrtgen bir ereve iersinde yerletirilmi bir kangal tel veya bobin ile buna
bal normal bir alcdan oluur. Sahildeki istasyondan verilen sinyaller; bir hoparlr veya kulaklk ile
duyularak veya bir voltmetre ibresi izlenerek, ve de bir katod ua lambasnn k izgileri eklindeki
iaretleri alnarak istasyonun kerterizi tayin edilebilir. Byle bir antene Lup (Loop) anten ad verilir.
Anten zerinde oluan endksiyon voltajlar ok zayf olduundan bytmek ve
sekinletirmek zere bir alcdan geirilir. Anten dzlemi, gelen radyo sinyallerine dik olduu zaman,
alcnn knda minumum bir sinyal elde edilir. Anten dzlemi, gelen radyo sinyallerine paralel olduu
zaman en fazla-maksimum sinyal alnr. Kerteriz alnaca zaman istasyonun, nce maksimum sinyal
duyulacak biimde arandktan sonra 90 derece evrilerek minumum sinyal durumunda altrlmas
daha olumlu sonu verir .
Yer yznde bulunan DF istasyonlar ile ilgili bilgiler eitli yaynlarda belirtilmitir. Bunlar
iinde ''The Admiralty List of Radio Signals'' ve ''The US Radio Navigation Aids'' saylabilir.
Kerteriz almak ve izmek
Bir radyo vericisinden kan radyo dalgalar byk daire izinden oluan bir yrnge izlerler.
stasyonlarn iaretlendii ve seyirde kullanlan haritalar Markator izimli haritalar olduundan, alnan
kerteriz dorudan haritaya izilemez. Bunu, Markator haritasnda dz bir hat olarak belirlemek iin baz
ilemler gerekir.
Tm boylamlarn kutuplara doru birleerek bkmlendiini biliyoruz. Bunun yannda btn
byk daireler, ekvator ve boylamlar hari olmak zere meridyenleri deiik alarla keserler. (A) ve (B)
gibi iki noktadan geen boylamlarn yaknsamas (Convergency), bu iki noktaya teet iki dzlem
arasndaki aya eittir. Bu a ayn zamanda (A) ve (B) noktalarndan geen byk dairenin yapt yn
farkna eittir.
Eer iki nokta da ekvator zerinde yer alyorsa, konvercensi sfrdr. Ayn ekilde noktalar
ayn meridyen zerinde ise konvercensi sfr olur. Konvercensi deeri en kestirme olarak Volta cetveli
yardm ile bulunur. Bunun forml aadadr.
Konvercensi = Dlong * SinLat
540
Volta cetveline Enlem = Rota (Co) ; Dlong = Mesafe (Dist.) kolonlarndan giriniz ''Dep.''
kolonundan ''Konvercensi'' elde edilir.
Kuzey yarm krede gemi istasyonun batsnda ise, Konvercensi asnn yars, alnan DF
kerterizine eklenerek Markator kerterizi bulunur. Gemi, istasyonun dousunda ise deeri kartmak
gerekecektir. Verici ile alc arasndaki uzaklk 100 milden faz olduu zaman elde edilen DF kerterizine
fazla gvenmemek gerekir.
RNEK : DF stasyonunun konumu : Lat 49.9 N, Long 5.2 W olup, geminin DR konumu da :
Lat 48.3 N ve Long 12 W dir. stasyondan alnan DF kerterizi 067 bulunmutur. imdi, haritaya izilecek
Markator kerterizini hesaplayalm.
stasyon ile gemi arasndaki Orta Enlem (Mean Latitude) = 49.1 N ve Boylam fark
(Dlong) = 6.8 derece = 408' bulunur.
Konvercensi as = 408 * Sin 49.1 = 308' = 5.13
1/2 Konvercensi as = 2.57 elde edilir. Buradan da Markator kerterizi = 069.6 bulunarak
haritaya izilir.
Kalibrasyon (Calibration)
Gemiye DF sisteminin yerletirilmesinden hemen sonra kalibrasyon yani ayarlama ileminin
yaplmas gerekir. Temel olarak kalibrasyon drt aamadan oluur : (a\ DF almasnn kontrol edilmesi
iin sistemin ilk denenmesi, (b) mevki koyma ve dzeltim yaynn analizi, (c) hatalarn dzeltimi ve
giderilmesi, (d) kinci kalibrasyon ve son dzeltim yaynn hesab.
Kalibrasyonun ana amac DF yerleimini lerek geminin gerek lm yapmas zerindeki
etkileri bulmak ve dorusunu hesaplamaktr. Hesaplamalardan sonra bulunan deerler ile oluturulan
''DF Kalibrasyon Diyagram'' kpr stnde uygun bir yer aslr.
En kestirme kalibrasyon lm grnen bir istasyondan eitli pruva alarnda elde edilen
hakiki kerterizler ile DF kerterizleri karlatrmas ile bulunur. rnein:
Grnen Kerteriz DF Kerterizi Dzeltim
045 039 + 6
315 319 - 4
Kalibrasyondan hemen sonra, eitli kerterizler alnarak kalibrasyon erisinin doruluu
kontrol edilmelidir.
3. CONSOL
Almanlar tarafndan ''Sonne'' ad verilen ve 2. Dnya savanda gelitirilen bir hiperbolik
konumlama sistemidir. Gnmzde kullanm alan olduka azalmtr. Bu sistemin hiperbolik olmasnn
nedeni, sistemdeki bir mevki hattnn, sinkronize edilmi dalgalarn varlarndaki zaman farklarndan
kartlmasdr.
Consol iaretleri (signals), antenden oluan ve hepsi ayn verici sisteme balanm bir
niteden verilir. Mevki hatt sadece basit bir radyo alcs kullanarak elde edilir. Sinyaller aras zaman
farkn belirtmek iin sadece nokta ve izgi aras sessizlik sreci kullanlr.
Consol sisteminin etki alan gndz deniz zerinde 1000 ve karada 800 mildir. Bu sistem
istasyondan 25 millik bir alan iinde yararl olmaz.
Sistemin doruluk derecesine gelince, bunun deeri istasyona gre nisbi konumda bulunan
mevkiimize baldr. Hatalar, anten direklerini birletiren kaide hattna (base line) indirilen normal
zerinde en az deerdedir. Hata miktar, tesir alannn kenarlarna yaklatka en byk miktara ular.
Consol sistemini kullanarak mevki elde edilmesi iin yaynlanm zel haritalarn kullanlmas
gerekir.
Consol sistemini kullanarak bir mevki hatt elde etmek zere ncelikle radyo alcsnda
istasyonun frekans ayar yaplr. Gelen sinyallerden arma iaretine gre istasyon seilir.
Bundan sonra istasyondan iaret olarak verilen nokta ve izgilerin saym yaplr. Her yayn
srecinde toplam 60 tane nokta ve izgi dinlenecektir. Saptanan saynn 19 izgi olduunu dnelim.
Buna gre, bulunduumuz sektrdeki karl olan kerteriz elde edilir. Bulunan kerteriz, DF'de olduu
541
gibi Markator kerterizine evirmek gerekir. Bunun iin kullanlacak konvercensi deerleri izelgelerde
verilmitir.
4. LORAN
Loran; Long, Range Navigation szcklerinden tretilmitir. Uzun sal seyir anlamna
gelmektedir.
Loran, konumlayc seyir aygtdr. Hiperbolik konumlama yapar. Loran sisteminde sayca
birden ok sabit istasyon vardr. Bunlar anlk aralarla radyo dalgalar yaynlarlar. Saniyedeki yayn says
istasyon zincirinde bir istasyon iftinden dierine deiir. Saniyedeki yayn says ''Pals tekrar frekans''
diye bilinir.
Loran sisteminde istasyon iftleri vardr. Her bir istasyon iftinin yaynyla bir konum hatt elde
edilir. stasyon iftleri de stasyon zincirini oluturur. Bunlar sabit aralklarda radyo pals yaynlarlar. Bu
pals gemi alcsna istasyonlarn farkl mesafeleri nedeniyle deiik zamanlarda eriir. Bylece oluan
zaman aral konumlamaya temel oluturur.
stasyon zinciri biri Ana (Master), ikisi Uyan (Slave) olarak birimden meydana gelir. l
stasyon zincirine ''Triad'' denir. Drtl istasyon zincirine ''Yldz'', beli istasyon zincirine "Kare'' ad verilir.
Zaman aralklar ayn olan noktalarn geometrik yeri hiperbolik konum hattn oluturur. Geminin konumu
ise, en az iki yahut daha ok sayda konum izgisinin kesim noktasdr.
Loran sisteminde zaman fark elektronik saat olarak tanmlanabilen "Katod'' tpyle llr,
Bu sistemde istasyon iftleri arasndaki uzakl1k 324 deniz milidir.
Hiperbolik seyir aygtlarnda hiperbolik konum hattnn oluabilmesi iin iki istasyon gereklidir.
ki istasyon da hiperboln biimine gre belirli aralklarda konumlandrlr. Loran konum hatlar hiperbol
erisi biimindedir. Bunun nedeni istasyonlarn birbirinden farkl yerlerde olmasdr. Loran zincirinde
istasyon iftleri hiperbo1-T odaklarn olutururlar. Hiperbol, sabit iki noktadan olan uzakl1klar fark sabit
olan noktalarn geometrik yeridir .Hiperbolik konum hatt, zaman fark ayn olan noktalarn
birlemesinden oluur.
Ana istasyon nce yayn yapar. Bu sinyal uyan istasyona vardnda uyan istasyon da
sinyalini yaynlar. Eer, gemi ana istasyon tarafndaki konum hatt zerindeyse, zaman fark dier
konum hattndakine gre daha uzun olacaktr. Geminin uyan istasyon tarafndaki konum hatt zerinde
olmas durumundaysa zaman fark daha ksa olacaktr.
Loran istasyonlar yayn srasnda tannma iareti vermezler. Bunlar radyo frekans ve pals
tekrar says ile tannr. Bir istasyon iftinde ana ve uyan istasyonlar ayn frekansta yayn yaparlar. Pals
tekrar frekanslar da ayndr.
Halen dnyada iki Loran sistemi bulunmaktadr : a) Loran-A ve, b) Loran-C Loran-A
sisteminde 3 istasyon band vardr.
Band No. alma frekans (Khz)
1 1950 Khz
2 1850
3 1900
Loran haritalarnda gsterilen hiperbolik konum hatlar, ya da Loran cetvellerinde verilen
konum verileri yer dalgalarna gredir. Ne var ki, uygulamada yer dalgas sinyali alnamad da gzlenir.
Bylesi durumlarda loran al1cs gk dalgasna uyarlanr . durumda "gk dalgas dzeltmesi'' denen bir
dzeltme uygulanr. Her istasyon ifti iin gk dalgas dzeltmesi haritada veya loran cetvelinde
verilmitir. Gk dalgas , yer dalgas alnamadnda kullanlmaldr .areti ( + ) veya ( -) olarak uygulanr
.
Loran-C alak frekans yayn yapar. Kullanlan yayn pals dizisi eklindedir ve 8 palstan
oluur. Loran-C otomatik konumlama yapar. Loran alcs istasyon iftlerinden gelen dalgalar otomatik
olarak arar ve izler. Gk dalgalar ile alnt yapldnda otomatik zleme yapmamak gerekir.
542
Loran-C alcsnda yaplacak ilem, Loran-C haritasndan geminin bulunmas olas yredeki
istasyon zincirine aygt uyarlamaktr. stasyon seimi yapldktan sonra izleme dmesine baslarak,
aygtn otomatik lme yapmas salanr. Bu ekilde, zaman aral saysal kadran zerinde otomatik
olarak okunur.
Loran-A sisteminde ise, istasyonlardan gelen palslarn belirledii zaman fark (aral) gemi
alcsndaki katod tpnce lmlenir. Belirlenen zaman aralyla loran cetveline yahut Loran haritasna
girilerek mevki hatt salanr. Ayn ilem baka bir Loran iftiyle yaplarak ikinci mevki hatt bulunur. Mevki
hatlarnn kesitii nokta geminin konumu olur.
5. DECCA
Decca, konumlayc seyir aygtdr. Hiperbolik konumlama yapar. Sistem alak frekansta
alr ve sas olduka ksadr.
Decca sisteminde sayca birden ok Sabit istasyon vardr. stasyonlar srekli dalga
yaynlarlar. stasyon iftleri Triad veya Yldz zinciri biimindedir.. Decca istasyon zincirinde ana
istasyonun yayn uyan istasyon tarafndan alnr. Uyan istasyon ald sinyali glendirerek yeniden
yaynlar. Bylece aralarnda yayn uyumu salanr. Uyan (Slave) istasyona gelen ana (Master) istasyon
sinyali, yer dalgas olmaldr. Sistemde konumlama hiperbolik mevki hattyla yaplr. Ana ve Uyan
istasyonlar hiperboln odaklarn olutururlar. Bu sistemin Loran 'dan fark, hiperbolik mevki hatlarnn,
radyo dalgasnn faz farknn lmlenmesi ile belirlenmesidir. stasyonlardan alnan radyo dalgalar
arasndaki faz farknn sfr olduu noktalarn birletirilmesi hiperbolik konum hattn oluturur.
Hiperbolik konum hatlar seyir haritalar zerinde baslmtr. Her istasyon iftinin belirledii
konum hatlar haritalarda ayr renkte gsterilir. Decca sisteminde her dekometre kendi rengindeki konum
hatlar (Lane) ile i grr. Alcda 3 dekometre (fazmetre) vardr. Bunlar konum hatlarnn renkleri gibi
yeil, krmz ve meneke renginde
gsterilir.
Decca sisteminde faz farkn len dekometreden baka ''Konum hatt gstergesi'' (lane
identification meter) vardr. Bunun amac, dekometrede okunan bir blge kodunun (harfin) hangi
istasyon iftine ait olduunu belirlemektir.
Decca, ky seyri ve dar seyir blgeleri iin elverili bir seyir sistemidir. Konuml3mada
doruluk derecesi olduka yksektir. Bununla beraber, mevsime, gnn saatine ve mevki hatlarnn
kesimesine bal olarak deiebilir.
Decca haritalar, markator izdml seyir haritalar zerine konum hatlarnn (Lattice)
ilenmesi biimindedir. Byle bir haritay simgelemek iin ''D'' harfi kullanlr.
Decca zincirinin sas gndz 300 deniz mili, gece 500 deniz mili arasnda deiir.
6. OMEGA
Omega, hiperbolik seyir sistemidir. Decca gibi, istasyon iftlerinin srekli yaynlad radyo
dalgalarnn faz farkn ler.
Omega ok alak frekansla alr. Hiperbolik seyir sistemleri iinde en uzun Sas olandr.
Sistem, yeryznn herhangi bir yerinde konumlama yapacak kadar geni saldr.
Omega sistemi sekiz istasyonda btnleir.stasyonlar Norve, Liberya, Hawai Reunion,
Kuzey Dakota, Arjantin ve Japonya'dadr. Bunlar srekli radyo dalgas yaynlar. Bu dalgalar iyonosferde
D katmanndan yansyarak yere dnerler. Gk dalgalarnn kullanlmas kanlmaz olduundan ''gk
dalgas dzeltmesi'' uygulamak gerekir.
Omega hiperbolik konumlama yapar. ki omega istasyonundan yaynlanan radyo dalgalarnn
faz farklar llerek mevki hatt elde edilir. Omega sisteminde her istasyon birbirinden bamsz alr.
Bu nedenle ana ve uyan istasyon ilikisi yoktur. Her istasyon 3 deiik frekansta yayn yapar. Bu
deiik frekansl yayn 10 saniyelik uman dilimi iinde yapl1r. Bunlar sral yayn biimindedir. Yaynlarn
birbirine karmas deiik frekans uygulamasyla nlenir.
543
Omega sisteminde gk dalgas dzeltmesi bir cetvel halindedir ve her istasyon iin ayr ayr
dzenlenmitir. Dzeltme cetveline nce istasyon sayfas ile girilir. stten lme saati (GMT), yandan
lm gn ile girilerek kesime noktasndan faz yzdesi olarak dzeltim miktar bulunur .Bu, genellikle
(-) iaretlidir .Seyrek de olsa , (+)iaretli de olmaktadr.
Omega aygt, istasyonlardan alnan VLF (very Iow frequency) sinyallerini lerek mevki
hatt belirleyen bir alcdr. Aygt, konumlama frekans olan 10.2 Khz.de alr. Aygt zerinde konum
hatlar kodunu gsteren kadran vardr. Her bir konum hatt kadranda srasyla gzkr. Omega alcs
yayn istasyonuna otomatik olarak kilitlenir. Bundan baka, kilitlenme elle (manuel) de yaplr. Omega
alcs okluk kam antenle donatlr .
Omega Format', konumlama iin deerlendirmenin yapld dizindir. Bu dizindeki girdiler
satrna gerekli bilgiler doldurularak geminin mevkisi bulunur. Bu dizinde yer alan ''LOP'' bilgisi alcdan
alnan konum hattdr.
Omega sisteminin doruluu, geminin istasyonlara olan uzaklna gre deiebilmektedir.
Gemi-istasyon mesafesinin 650 milden az olmas durumunda konumlamada doruluk azalmaktadr.


YRMDRDNC BLM
YKSEK ENLEMLERDE NAVGASYON
KUTUP SEYR
(Polar Navigation)
1. TANIM:
Kutup blgelerinin snrn belirleyen bir tekil iaret bularak, artk bu blgenin iinde
bulunduumuzu belirlemeyiz. Astronomik olarak, gnein artk batmad bir enlem snrn Kutup
blgesinin balangc olarak alabiliriz. Kuzey ve Gney kutup blgeleri iin bu enlem 67.5 dir. Meteorolojik
olarak bu snn belirleyen iaret sayabiliriz. Genel amalar iin seyirde yerkrenin corafik kutuplar
ile 70 enlemine kadar olan blgeyi limit alabiliriz. Bunun yannda yar kutupsal blge olarak bu sahaya
10 daha gerisi ilave edilebilir. Bu da bize kuzey yarm krede Greenland'n gney ucundan geen
enlemin belirledii blgenin iindeki seyrin Kutup Seyri saylacan gsterir.
2. KUTUP CORAFYASI:
Kuzey kutbunda yer alan Kuzey buz Denizi (Arctic Ocean) ktalar tarafndan sarlm bir
biimde ince uzunca bir alana yaylm olup yaklak Avustralya kadar bir alana kaplar. evresindeki kara
ktas geici buz dalan ile kaplanm yksek ve przl bir arazidir. Baz kesimleri de alak dzlkler olup
buzlar eridiinde bataklk oluur. Skan buzlar eriyen buzlarn akp gitmesini nlediinden eitli gl ve
gletler ile bataklklar belirerek bunlara has doa rtsn kartr. Geni tundralar ve aasz dzlkler
de bulunur.
Kuzey Buz Denizinin merkez blm derinlii 3657 m olan bir havza eklindedir. Bununla
beraber deniz dibi dzlk olmayp bir ok deniz da ve derinlikler barndrr. En derin yeri yaklak 4880
m civarndadr. Tam kuzey kutup noktasnda derinlik 4312 m dir.
Gney Kutup Blgesi, Antarktika (Antarctic), kutup blgesinin fiziksel oluumuna tezat olacak
grnmler kapsar. Buras denizlerle evrilmi yksek dalarn bulunduu bir kta halindedir. Geni kutup
platosu yaklak 3000 m yksekliinde kar ve buzlarla kapldr. Zirveleri 4000 m ykseklie ulaan
sradalar bulunmaktadr. Ktann ortalama ykseklii 1800 m olarak tm ktalardan daha yksektir.
Gney Kutup noktasnn ykseklii yaklak 2895 m dir. Kydaki buzullar gemilerin daha yksek enlemlere
544
ulamasna olanak vermez. Antarktika'nn sahilleri pek az iyi liman ve demir yeri haricinde yksek ve
kayalktr.
3. KUTUP BLGESNDE SEYR
Kutup blgelerinde yaplacak seyir iin zel teknikler uygulanmaldr. Kutup blgesinin zel
artlan unlardan oluur, (a) Yksek Enlem, (b) Meteorolojik etkenler.
(a) Yksek Enlem Etkeni
Seyirde kullanlan Markator haritalarndan kalan imaj, enlem ve boylamlarn birbirine dikey
kesen koordinatlar izelgeleri olduudur. Dolaysyla haritada bir drtgen dnya biimi kartlmaktadr.
Yn boylamlar vastasyla llmekte ve mknatsi veya cayro pusla yardmyla
uygulanmaktadr, iki noktaya birletiren doru hatt kerte Hatt olmakta ve genel seyir amac iin
kullanlmaktadr. Gk cisimleri ufkun dousunda belirmekte, ykselerek meridyenden gemekte ve ufkun
bat noktasnda batmaktadr. Bu allm olaylar sonucu gne iki eit paraya blmektedir : aydnlk ve
karanlk. Gnn saatleri gnein gnlk devinimi ile ortaya kmaktadr.
Kutup blgesindeki durum ise farkldr. Boylamlar, eeksenli daireler olan enlemleri keserek
kutup noktasnda birleen birbirlerine paralel olmayan izgiler halindedir. Boylamlarn bu keskin birleimi
baz amalar iin kullanmlarn gletirmektedir. Kerte hatt, ksa mesafelerde bile byk daireden
farkl bir eri izmektedir. Kutupta, kutba bal olarak btn ynler kuzey veya gneydir.
Kutupta Baucu (zenith) ve gkkutbu akr. Gk ufku ve gk ekvatoru da akrlar ve meyil
(Dec.) ile hesabi yksekliklerini yalnz meyilleri vastasyla deitirirler. Yldzlar gkyznde
yksekliklerinde belirli bir deiiklik olmadan devinirler. Gezegenler yldzal periyodlar iinde batar ve
doarlar. Bu zaman Jpiter iin 12 yl, Satrn iin 30 yldr. Kuzey kutbunda gne yaklak 21 Mart'da
doar, Haziran 21'de 23 27' yksekliine eriinceye kadar bir spiral izer ve 23 Eyll'de bu spiral gnein
kaybolmasna kadar aa doru iner. Bylece sonraki alt ay iin gne ortadan yok olur. Gney
kutbunda da bu durum zt tarihlerde tekrarlanr. Ay, ay iinde bir kez olmak zere doar ve batar. Sadece
meyilleri kuzeysel olan gkcisimleri kuzey kutbundan grnrler.
Uzun Kutup gecesi tam olarak karanlk deildir. Dolunay nispeten yksek olarak biu zaman
iinde gkyznde belirir.
Tm zaman blgeleri, boylamlarnda olduu gibi kutupta birleir. Lokal zamann da allm
iareti yoktur.
(b) Meteorolojik etkenler:
Kutup blgeleri souktur fakat, deniz scakl karada olduu kadar dk deildir. Kuzey Buz
Denizinde ortalama k scakl -1C ve en dk te -15 C dir. Antarktika'da ise bir ka noktada scaklk
donma noktasnn zerinde tespit edilmitir. Genel kan dnyann en souk yeri olduudur.
Sis ve bulutlu gkyz kutup blgelerinin genel grntsdr. Ak denizin stndeki souk
hava yzeyde buharlamaya neden olur. Bu olaya "Buz duman" veya Deniz duman denir. Sis veya
duman olmad zaman ryet hakikidir. Sesler ok uzaktan iitilir.
Kuvvetli rzgarlar hem kuzeyde hem de gneyde normal olaylardr. Antarktika evresindeki
denizler dnyann bilinen en frtnal yerlerini oluturur. Kuzey Buz Denizinde gl frtnalar ile
karlalmaz.
Kutupsal ve yar kutupsal blgelerde seyri etkileyen en nemli oluum deniz ve kara
oluumlu buzlardr. Yaz mevsiminde bir ok buzullar koparak denizde serbest kalrlar.
4. KUTUP BLGELERNN ZEL ARTLARI:
Kutup blgelerinde seyir bakmndan dikkate alnacak zel artlan toplu halde zetlersek: 1.
Yksek enlem, 2. Boylamlarn sratli bkm, 3. Gk cisimlerinin ufuk-sal hareketleri, 4. Gn ,
alacakaranlk ve yar karanlk periyotlarn uzunluu, 5. Dk scaklk, 6. Ksa souk yazlar ve uzun
souk klar, 7. Kuvvetli rzgar-souk etkisi, 8. Dk buharlama oran, 9. Yetersiz kelti, 10. Kuru
hava, 11. ok iyi ses iletiimi, 12. Harita ryet periyotlar, 13. Sis ve bulutlarn younluu, 14. ok sayda
serap olaylar, 15. Nispeten byk krlma ve hatal ufuk, 16. Kn donan deniz, nehir ve gller, 17. Kara
545
ve deniz doulu buzlar, 18. Geici olarak donan sahalar, 19. Geni tundra alanlar (kuzey), 20. Yaygn
kuzey fecri, 21. iddetli manyetik frtnalar, 22. Belirsiz radyo dalga yaym, 23. Gl frtnalar
(Antarktika), 24. Ska kar frtnalar (Antarktika), 25. nemli oranda kar tipisi.
5. HARTALAR
Her yerde olduu gibi kutup blgelerinde de haritalar nemli birer aratr. Kutup haritalarnda
kullanlan projeksiyonlar apraz Markator (Tranverse Mercator), tadil edilmi Lambert konformal,
Nomonik (Gnomic), boyutlu (stereographic) ve azimuthal equidistant'dr. Markator haritasnda mesafe
herhangi bir markator haritasnda yapld gibi llr. Bu projeksiyon teet boylam boyunca olduka
verimlidir. Teet boylam ve bunlara dikey btn dorular birer byk dairedir.
Kutupsal Nomonik projeksiyonda tm byk daireler birer doru hatlardr. Bu haritalarn
bkmnn uygunsuzluu normal seyirde kullanlmalarn gletirir. Kutup blgelerinde kullanlmak
zere en uygun projeksiyonu semek ihtiyaca bal bir alanda uygun projeksiyonu semek ok nemlidir.
Dikkat edilecek husus seyrin tm blm iin ayn standart zelliklere sahip aralar tercih etmektir.
Normal seyir tercihi bilindii gibi Markator haritalardr. Bunun nedeni kerte hattnn dz bir
izgi olmasdr. Yine de enlem bydke Markator haritasndaki doruluk paynn azald bilinir. 60
enleminin yukarsnda bu hata pay nemli saylr. 70 den sonra ise ortada gerek bir hata pay kar. Ak
bir kutup havasnda maddelerin kerterizleri bazen 50 mil uzaktan alnabilir. Aa enlemlerde bu uzaklkta
bir kerte hatt hataldr fakat, yksek enlemlerde nemli saylr.
Kutup blgelerine ait haritalar aada saylan nedenlerden dolay tam gerei yanstmaz.
a) a) Detay noksanl: Kutup blgeleri iyi haritalar ortaya kartacak kadar iyi survey
edilmemitir.
b) b) Yanllk: Kutup blgelerinde gzlenen yerler ve olaylar biim ve konum olarak yeterli
saptanmamtr. Bazen aysbergler adalar gizlemi, adalar aysbergler sanlmtr. Bu da haritalarda
yanllklara neden olmutur.
c) c) Harita alan: Halen kutup; blgelerine ait byk sahalar kapsayan haritalar
mevcuttur. Bu haritalarn bir ksm da normal seyirler iin uygun deildir. Dier blgelere ait haritalar da
ihtiya duyulduka yaplmaktadr. Hava haritalar olduka iyi saylsa da, bunlarda deniz dibi derinlikleri
yoktur.
6. KUTUP LE (Polar Grid)
Kutup blgesinde boylamlarn sratle bklmeleri kutup yaknndaki bir doru hattn ynn
belirlemekle birka mil zerinde eitlilik grlr. Kutup yaknnda boylam parallellerinin yaknsama Kutup
lei (Polar Grid) kullanarak zmlenir. Bu haritada birbirine paralel izgiler seilmi bir
boylam-genellikle Grini'e paralel olarak tertiplenmitir. Haritaya izilen doru hat btn izgilerle ayn
ay yapar. Eer referans boylam boyunca kuzey referans yn seilmise, btn paralel izgiler ayn
ynde uzanrlar. Paralel izgilerin temsil ettii bu sabit yn "lek yn" (Grid direction) olarak tanmlanr.
Kuzey ve gney yarmkrelerde Grini boylam boyunca kuzey genellikle lek kuzeyi olarak alnr.
lek ynnn deeri ek. 88 de gsterilmitir. ek. de A ve B 400 mil birbirinden uzaktadr.
A'dan B'nin hakiki kerterizi 023 dir. Eer B 'den uzatlrsa hakiki 163 ynnde uzanr. 400 mil iindeki
deiim 140 olur. Kerteriz hattnn herhangi bir noktasnda lek yn (grid direction) 103 dir.
Girini boylam boyunca Kuzey, lek kuzeyi olarak alnmsa, lek ve gerek yn
arasndaki i deiim kolayca bulunur. imdi (G) lek ynn ve (T) gerek yn temsil etsin. Buradan
Kuzey Denizi iin:
G = T + Long. W
Yani, Kuzey denizinde bat yarm krede lek yn gerek yne boylam ekleyerek bulunur.
Buradan da; T=G - Long W kar. Dou yarmkre iin:
G=T - Long E T= G+ Long E
Gney yarmkre iin iaretler (+ veya -) dir.
lek ynnn izlemek iin manyetik pusla kullanlacaksa tabii sapma (var.) ile konvercensi
546
tek ilem iinde uygulanr ki buna, grid variation veya, girivation denir.
Konvercensi harita zerinde basl ise, yeryznn elipsoidlii ile ayarlanmtr. Eer (K) koni
sabitesi ise, (Lamber conformal haritas iin)
K= Sin 1/2 L1+L2) Buradan L1 ve L2 iki standart paralelinin enlemleridir. Byle bir haritada,
lekli seyir (Grid navigation) seyir yukarda akland gibi yaplr. Yalnzca her formldeki boylam (K)
deeri ile arplr.
G=T+ K Long W gibi
























ek. 88. Kutup lekli Seyir (Polar grid navigation)

7. KUTUP HARTALARI ZERNDE KONUMLAMA
Dier haritalarda olduu gibi mesafe ve yn lmn kapsayacak ekilde yaplr. Boylamlarn
yaknsad Lamber projeksiyonu gibi bir haritada mesafe Enlem leinden llr ama, burada alnan
mesafe bir hata pay tar.
Boylamlarn kutupta birlemesi, haritaya izilen doru hattn her biri ile farkl a yapmasna
neden olur. Bu nedenle Pusla gl bu haritalarda bulunmaz. Eer bulunursa her bir boylam iin ayr
yaplmas gerekir. Marcator haritasn kullanmaya alkn Seyir Zabiti bu hususu yadrgamamaldr. Eer
sabit kollu paralel cetvel (Drafting machine) kullanlyorsa, her seferinde ayarlanarak doru boylam
zerinde lm yaplabilir. Aksi halde Markator haritasnn yerine boylamlar yaknsanan bir harita
yerletirildii zaman bu makineyi kullanmamak lazmdr.
Genel olarak kullanlan en iyi lm yetenei bir paralel cetveli ile gnyenin birlikte
kullanlmasyla yaplan ilemdir.
Eer rota lm yaplacaksa her bir rota ayann rastlad orta boylam kullanlmaldr. ek.
89 (a). Eer bir kerteriz lm yaplacaksa, kerterizin belirlenecei en yakn boylam kullanlmaldr. ek.
89 (b). lmler yaplrken gnyenin merkez deliinin orta boylam zerinde bulunduuna ve paralelin
547
kenarnn rota veya kerteriz hattna teet yapldna dikkat ediniz. A ayn boylam zerinde gnyenin
taksimatndan alnacaktr.









































ek. 89 b) Lambert conformal haritasnda bir kerterizin lm.lmn gemiye en yakn boylamdan yapldna dikkat ediniz.
8.KUTUPTA PARAKETE SEYR
Parakete seyrinde belirli rotada alnan yolun kullanlmasyla haritada Konum bulunmas
uygulanr.
Yn normal olarak pusuladan alnr fakat, kutup blgelerinde mknats pusla ve cayro baka
yerlerde olmayan kstaslara tabidir. Yine de yksek enlemlerde yaplan seyirlerde bu aletlerden en yararl
bilginin alnmasna allr. Kutup seyrinde radar gzleminin veya grnen maddelerden izlenen ynn
kestirilmesine de olanak vermez.
Srat veya mesafe normal olarak parakete veya makine devir gstergesinden llebilirse de
bu yntem geminin buzlar arasndaki seyrinde yararl olmaz. Buzlar arasnda seyrederken srat ve
548
mesafe sorunlarnn zmn ilerde greceiz.
9.MANYETK PUSLA
Yeryz manyetik alann yatay olarak oluturduu ekim gcne bal bir alettir. Manyetik
kutuplara ulaldnda manyetik g azalmaya balar ve yn tayininde etken olmaktan kar. Kutupsal
snrlarda en dorusu pusulay kontrol ederek nceden izlenen deiim durumun incelenmesidir.
Gzlenen iaretlerden ve gksel cisimlerin semtlerinden puslann sk sk kontrol gerekir.
Yaplan lmler Kuzey manyetik kutbunu gney-Kuzey dorultusunda yaklak 100 mil yer
deitirdiini, pek az da bat-dou ynne kaydn gstermektedir. Manyetik frtnalar nedeniyle bunun
tam bir kural iinde olduu sylenemez. Bunun dnda bir ok anormallikler de kutup alanlarnda
rastlanan olaylardr. Kutuplarn deiimi belirli bir zaman iinde gzlenerek deiimin en fazla 10 snr
iinde kald sylenebilir? Haritalarda verilen kutup blgelerine ait tabii sapma (Var) miktarlar baka bir
alanda olduu kadar doru saylamaz.
Manyetik kutup civarnda yatay kuvvetin azalmas, manyetik frtnalarda olduu gibi arzi
sapmay (Dev) etkiler. Manyetik kutup yaknnda dey mknats ubuu (heeling magnet) pozisyonu
deitirilmelidir fakat, bu Flinder ubuunun olaandan fazla manyetik etkilenmesine ve arzi sapmann
deimesine neden olabilir.
Manyetik frtnalar gemi manyetizmasn etkiler. Bazen 45 lik arzi sapma deiiklii rapor
edilmitir. Burada ortaya kan gerek dikkatli bir ayarlama, sk sk yaplan kontrol ve gzlemlerin kaydnn
tutulmas ile mknats pusuladan olduka fayda salanabilir. Pusla donma derecesinin altnda bir blgede
bulunuyorsa iindeki svnn da gzlenmesi gerekir. Svnn donmasn nlemekte puslann n devam!
ak tutarak nleyebilirsiniz.
W. CAYRO PUSLA
Yerkrenin kendi ekseni etrafnda dn hareketinden kaynaklanan bir alma prensibi
vardr. En byk ynlendirici kuvvet ekvator zerindeyken oluur. nk ekvatorda dnyann dn
ekseni ile cayronun ekseni birbirine paralel olur. Enlem bydke iki eksen arasndaki a da bymeye
balar. Corafik kutuplarda cayronun ynlendirici kuvveti kalmaz.
Cayro pusla genellikle 70 enleme kadar gvenilir saylr. Yksek enlemlerde enlem ayar
kritik bir durum alr. Srat hatas, geminin sratinin yeryz dn hzna yaklamasyla byd grlr.
Balistik sapma hatas byr ve pusla dzeltici kuvvetlere uymakta arlar. Buzlarla evrili alanlara
yaklarken sk sk rota ve srat deitirilmesi yararl olur. Bylece cayronun uzun srede giderecei
hatalar grmek olasdr.
Geminin buzlar arasnda skmas cayroyu etkiler, gerek yn gstermek iin hzl hareket
edemez. Hata, geminin yksek enlemlere ilerlemesiyle periyodik olarak oalr. Yksek enlemlerde ve
buzlu sahalarda cayro kontrol daha sk yaplmaldr. Cayro ile mknats! pusla ska karlatrlmal ve
alnan sonu bunun iin tutulan bir jurnale yazlmaldr.
Bir ok cayro pusulada 70 nin zerindeki enlemler iin ayar mekanizmas yoktur. Bu
noktadan sonra ayar iki yoldan yaplr, (a) Enlem ve srat ayarn sfrlarz. Bundan sonra yapmcnn
verdii diyagramdan alnan dzeltim uygulanr, (b) En uygun edeerli enlem ve srat ayar uygulanr.
11. BUZDA MESAFE VE YN:
Buzlarn serbest olduu sularda mesafe veya srat baz parakete aletinden veya makine
takometresinden yararlanarak llr. Yine de buzlarn oka olduu yerlerde paraketenin faydal olmas
zordur. Buzlarla dolu bir sahada makine zorlanacandan takometre de en doru biimde kullanlamaz.
Bu lmlerde ayn zamanda pratik deneyimi de kullanmak gerekir. Buzlar iinde geminin ilerleme srati
bir kez bulundu mu, bu deerden neticeler kartlmas olasdr.
Grnen sabit bir kara parasndan gerek radar gerek hedefe ile kerteriz alnarak konum
saptandktan sonra bunlar yenilenirse bylece srat ve yn elde edilir. Karadaki iaretin konumunun
bilinmesi gerekli deildir. Karaya bal bir buz ktlesi de bu amaca hizmet edebilir. Bundan baka yn ve
srat yzen bir aysbergin izlenmesi yardmyla da bulunabilir. Bununla beraber yzen cisme etki eden
549
rzgr ve aknt kuvvetleri ile gemiye etki eden kuvvetlerin farkl olmas bu yntemin hatal olabilecek
tarafdr.
72. GELGT, AKINTI VE RZGAR:
Kutup blgelerinde Gelgit ve akntlar hakknda yetersiz bilgi vardr. izelgelerde bu sahalara
ait uzantlar yoksa da Sailing Directions'larda bilgi bulabilirsiniz. Genel olarak gelgit menzilleri kk olup
pek ok demir yerinde deniz suyu derindir.
Sahillerin ounda akntlar kuvvetli olup bazlar da muhtelif ynldr. Bir gemi buzlarla dolu
bir yerde seyrediyorsa akntnn belirlenmesi zor olabilir.
Karann yaknlarnda ve tm Antarktika'da rzgarlarn yn deiik, gleri okluk
frtnamsdr. Kuzey Denizinde rzgarlar pek gl deildir ama bu blgelerde seyir olduka azdr. Kuvvetli
rzgarn gemiye etkisi oluur. Birincisi, tekneyi rotasndan drr. kincisi denizde hesaplanmas zor olan
akntlar oluturur.
13. PARAKETE SEYR UYGULAMAK:
Grnen sabit maddelerden mevki konulmas son derece g olan Kutup blgelerinde
Parakete Seyir olanaklarn deerlendirmek ve uygulamak tercih edilecektir. Bunun iin mesafe ve yn
verilerinin bulunmas gerekir. Daha nce de akland gibi bu veriler eitli yntemlerle bulunduka
Parakete seyri en yakn dorulukta izlenmelidir.
14. YKSEK ENLEMLERDE MEVK KOYMAK:
Temel olarak baka bir yerde mevki koymak ile bir fark yoktur*. Buna karn, kutup
blgelerinde mevki koyma olanaklar kstl olduundan elde edilen mevkiler daha nem kazanr.
Mevki koymak kara ve sahil sularnn durumuna baldr. Kutup blgelerinde seyirde karadan
fazla uzaklalmaz. Bu yreler yeterince iyi srvey edilmediinden, haritada gzkmeyen tehlikelerden ne
kadar uzak olduunuzu bilemezsiniz.
Geminin karaya oturma sakncasnn bulunmad yerlerde seyir gz akln kullanarak
yaplabilir. Hi bir yerde gznzle greceiniz durumlar inceleyerek yapacanz seyir, Kutup
blgelerindeki kadar nemli deildir.
Baz sahalarda grnen kara iaretleri ok ve eitlidir. Buna karn bunlarn haritalarda
gsterilmesini bekleyemezsiniz. Bazen de kar ve buzlarla rtl bir kara parasnn iaretlerini ayrt
edemezsiniz.
Kerteriz almak olduka gerekli fakat snrldr. Birka maddeden alnan kerterizleri haritanzda
yerletirmek iin bunlar bouna aramaya balarsnz. nk, pek ou gsterilmemitir. Bundan baka
gsterilen iaretlerin gerek yerlerinde bulunmadn fark edersiniz. Bununla beraber geminin geree
en yakn enlem ve boylamn bulmak iin en pheli olan kerterizi bile deerlendirmek gerekir.
Yksek enlemlerde kerterizleri haritaya izmekte karlalan baka bir zorluk ta boylamlarn
kutup noktasnda yaknsamadr. Kullanlan harita projeksiyonuna gre alnan kerterizleri ilemden
geirmek lazmdr.
Deniz dibi derinlii Kutup blgelerinde byk bir nem tar. Genel olarak burada yaplan
seyirlerde elektrikli iskandil srekli iler durumdadr. Kutup blgelerinin pek az blm yeterince derinlik
lm ile belirlenmitir. Bylece, beklenilmeyen bir karaya oturma ihtimalini saf d etmek iin yeterli bir
iskandil gzlemi yapmak yararldr.
75. DEMR YERLER:
Yksek enlemlerde demir yerleri pek bol olmadndan mmkn olduka bundan
kanlmaldr. Aada. Kutup blgelerinde neden demirlemenin rizikolu olduu maddeler halinde
verilmitir.
(a)Deniz dibinin tutunma kalitesi yksek deildir. Kutup blgelerinde deniz dipleri birka yer
hari kayalktr. Yaplabilirse demirlemeden nce dip zelliini aratrmak yararldr.
(b)Geminin salaca uygun genilik enderdir. Kutup kylarnda aniden patlayan frtnalar
karsnda uzun demir zincirini kaloma etmek gerekir. Aniden gelen bir saanakta geminin demir
550
zerinde geni bir alan iinde dolamasna neden olur. Haritasnda yeterli bilgi bulunmayan byle bir
yerde nce bir filika ile aratrma yapmak faydaldr.
(c) Kutup blgelerinde rzgardan saknmak olduka gtr. Yksek dalardan ve karadan
glenen rzgar sahillerde etkili olur. Kutup blgelerinde rzgarn aniden 180 yn deitirdii ve
hznn 50 knt'a kt rapor edilmitir. Byle yerlerde iyi bir gzlem yaplmas, makinenin harekete hazr
tutulmas ve hava raporlarnn srekli izlenmesi nerilir.
(d) Btn artlar yerine getirilmi olsa da hareketli bir buz parasnn -aysberg- demir yerine
aknt ile gelmesi ve giri yerine tkamas veya arpmas da olasdr.
(e) Benzer bir kutupsal sorun da kara iaretlerinin haritalarda yeterince belirtilmemesi
durumlarnda konum bulmak gldr. Yeterli bilgi bulunmayan demir yerlerine mmkn olan en dk
sratle girmek ve demiri her an funda edecek durumda hazr bulundurmak gerekir.
Yksek enlemlerde seyredilen blgeler okluk olmadndan buralara ait Sailing Direction
kitaplarnda yeterli bilgi bulunmaz. Byle blgelerde yaplan seyirlerde rastlanan ilgin bulgular ve
kitaplarda bulunmayan durumlar kaydetmek ve dier denizcilerin bilgisi iin ilgili yerlere gndermek
faydal bir yardm olacaktr.
16. ELEKTRONK SEYR YARDIMCILARI:
Kutup blgelerinde seyir iin en nemli unsuru elektronik seyir yardmclar oluturur. Bunlarn
neler olduklarn srasyla grelim.
(A) RADAR: Kutup blgelerinde sis ve uzun sreli karanlk sreler iinde radar kullanlmas
nemli bir gvenlik salar. Radarn kullanlmasnda baka blgelere oranla daha ihtiyatl davranmak
gerekir. Genel olarak dmdz olabilecek Kutup denizleri radar ekosu iin olumlu yerler deildir. Yine de
gzle izlenen bir seyir iin gzn gremedii yerlere kadar uzanan bir eko faydal sonular salar.
(B) LORAN- OMEGA VE SATNAV: Gemide bulunan bu tr elektronik seyir yardmclar
mevki koymakta en byk yardmclardr. zellikle Satnav artk kk byk tm gemilerde kolayca
yerletirilen bir aygttr. Satnav bulunan bir gemi iin dnyann neresi olursa olsun mevki bulmak diye bir
sorun olmaz. Burada tek sorun mevki koymak iin izlenen Satelite geilerinin kutup yrelerinde ya ok
alak ya da ok yksek olmas ve hesap sonucu REJ alnmasdr. Yine de bir ok gei arasnda uygun
bir eim yakalanmas olasdr.
Bunlarn haricinde Kutup blgelerindeki seyirlerde kullanlacak elektronik yardmclar
arasnda CONSOL, ELEKTRKL SKANDL VE SONAR saylabilir.
17. YKSEK ENLEMLERDE GKSEL SEYR:
Doal olarak Gksel seyrin baz uygulamalar kutup blgelerinde bavurulan yntemler
arasndadr. Bununla birlikte bu ilemler baz kurallar iinde yaplr.
En iyi gksel seyir konumlan alacakaranlkta alnan yldz gzlemleri ile yaplr. Enlem
ykseldike bu zaman dilimi uzamaya balar. Gne tam ufkun altndayken bu zaman olduka geni olup
yldzlar grnmeyebilir. Bu zaman iinde birka gn gksel gzlem yapmak olanaksz olur. Ay. bu sre
iinde bazen ufkun stndedir. Vens ve Jpiter gibi parlak gezegenler grnebilir. Pratik olarak parlak
yldzlar, gne ufkun 2 ve 3 altndayken gzlenebilir.
Kutup dairelerinin stnde yaz boyu gne batmadan kalr. Bu zamann uzunluu enlem ile
artar. Greenland'da, yaklak 10 Kutup dairesinin iinde Thule'de gne drt ay ufkun stnde kalr.
Srekli gn nn bulunduu bu zaman iinde gne saatte 15 lik bir semt sprr. Her iki saatte
yaplacak seri gzlemler ile gneten mevki kolayca bulunur. Bazen Ay da ufkun stndedir fakat
alnacak mevki hatlar neredeyse gne hatlarna paralel olduundan kullanszdr.
Uzun k gecelerinde gne Kutuplarda kullanlamaz. Bu durumda ufuk da seilemez. Yine de
uzun alacakaranlk parlak fecir ve teki kutup klar bu zaman iinde ksa srer. Baz gzlemciler gzleri
alp ufku kestirdiklerinde olduka baarl iler yapabilirler. Klan dolunay zamann yarsn ufkun
stnde geirir.
Yksek enlemlerde uzun karanlk srelere ilaveten baz sorunlar yznden ufuk seilemez.
551
Gn nda sis, buzul duman veya tipi yznden ufuk gzkmez. Bu sorunlarn zm iin yapay ufuklu
sextant temin edilmelidir. Bu alet genel olarak geminin salnmlarndan etkilendii iin denizde kullanlmaz.
Bununla beraber kutup blgelerinde geminin durgun sularda veya zellikle salnmasnn nlendii
durumlarda kullanlr.
Baz durumlarda da yapay bir ufuk oluturup gzlem yaplabilir. Bir kovaya doldurulmu ar
makine ya bu ii grebilir. Bundan baka yzen bir buz parasnn oluturaca dzlemden yararlanlr.
Enlem ykseldike ykseklik (Alt) zerinde zaman hatas daha az olur. Ekvator blgesinde 4
saniyelik bir zaman hatas l mil konum hatas demektir. 60 enleminde bu hatann olumas iin 8 saniyelik
hata yaplmas gerekir. 80 enleminde ise 23 saniyelik hata yaplmas gerekir.
Kutup Yldz (Polaris), yksek enlemlerde kullanszdr. Yksek enlemlerde gzlem
yksekliini dzeltmekte kullanlan ikinci tashih byk olur. Almanakta 68 enlemin zerinde bu tashih
bulunmaz. Sextant yksekliinin dzeltiminde dip deeri alnrken gz ykseklii ufuktaki buz zerinden
hesaplanmaldr. Byk krlma deerleri olutuundan alak ykseklikteki gk cisimlerinin gzleminden
saknmak lazmdr. Krlma tablolarnda bulunan deerler standart atmosfer iin verilmitir. Kutup
blgelerinde birka dakikalk krlma farklar olaan olduu gibi bazen bu deerin 5 ye ulat rapor
edilmitir. Bu da mevki hattnda 300 millik bir yanlgya neden olur. Bunun gibi sorunlarn giderilmesi iin
suni ufuklu sextant kullanlabilir. Bundan baka hava ve deniz suyu scaklklar fark iin bir dzeltim
sextant ykseklii iin uygulanabilir.
Sight reduction hesaplamas kutup blgelerinde herhangi bir yerdekinin ayn olarak
uygulanr. Elde edilen mevki hatlarnn izilmesi de baka bir yerde yapldnn ayndr. Markator haritas
kullanlyorsa, semt hatt iin kerte hattnn izimi hata nedeni olur. Bu hata bu konuda en yararl
projeksiyon kullanlarak giderilir.
Bat, dou ve alacakaranlk verileri almanakta 72 N ve 60 S enlemlerine kadar verilmitir.
Bu limitlerin kuzeyi iin Hava Almanann (Air Almanac) arkasnda bulunan grafikler kullanlr.


YRMBENC BLM
MEVK BLDRME SSTEMLER
1. TANIM:
Denizlerde ayn anda birka bin gemi seyir yapmaktadr. Bu gemilerin ihtimal varsaymlarna
gre belirli bir yzdesi her an bir tehlike iinde bulunur. te mevki bildirme sistemlerinin amac byle bir
tehlike iindeki geminin yardmna vakit geirmeden gidebilmektir. Bunun iin geminin bulunduu mevkiyi
veya haber alnd son konumunu bilmek byk yarar salar.
Aratrma ve yardm (Search anda Rescue/SAR) koordinatlar denen bilgilerin karadaki belirli
merkezler tarafndan tutulmas ve srekli izlenmesi denizciler iin bir gvence nedenidir. Baz durumlarda
otomatik alarm kullanld halde gemilerle haberleme salanmas ve gerekli bilgilerin alnmas
olanakszdr. Bu durumda SAR koordinatlarna bavurmak gerekebilir.
SOLAS 1974, Kural 10, Tehlike aretleri, Ykmllkler ksmnda bir geminin tehlike
olduunu herhangi bir kaynaktan renen bir geminin kaptan btn hz ile tehlikede bulunan insanlarn
yardmna gidecektir demektedir. Mevki bildirme sistemleri unlardr: 1. Australian Ships Reporting System
(AUSREP). 2. New Zealand System. 3. Greenland System. 4. Madagascar System. 5. Automatid Mutual
assistance Vessel Res-cue System (AMVER). Her sistem hakknda gerekli bilgiler IMCO yaynlarnda
verilmitir.
Amerika Coast Guard tekilat okyanusta sefer yapan gemilerin AMVER sistemi ile balant
kurmasn istemektedir.
552
2.AMVER SSTEM
AMVER kelimesi yukarda akland gibi sistemi aklayan cmlenin ba harflerinden
tretilmitir. Merkezi Newyork'da olan U.S. Coast Guard Atlantik sahas komutanl denetiminde bir
mevki bildirme sistemidir. Amver sisteminde 1000 GRT 'dan byk gemiler ile USA balantl 24 saatten
fazla seyir yapacak gemiler rapor vermekle ykml tutulmutur.
USA varl veya ayrll limanlarda sistem a iinde kalnd sre iinde AMVER ailesine
katlmak hem zorunlu hem de geminin yararnadr. Otomatik olarak uyar sistemi bulunduundan geminin
konumunun bilinmesi nedeniyle beklenmeyen veya ihmal bulunan tehlikelere kar uyar verilir. Eer
rotanzla akan bir harikeyn uzmanlarca izleniyorsa size hemen bir uyar mesaj gelecektir. Byle bir
tehlikenin varlnda neriler Amver tekilatna sorulabilir. Amver ailesine katlmayan bir gemi vard USA
limannda Coast Guard tarafndan ziyaret edilerek beklenmeyen bir surveyden geebilir?
3.GEMDEN GNDERLECEK RAPOR:
Geminin limandan hareketine doru Amver'e gnderilecek raporlar iin kurallar unladr:
A) Seyir planlar gnlk veya haftalk olarak hareketten nce verilmelidir. Hare
ketten sonra seyir plan gnderilmez.
B) Hareket raporu limandan ayrldktan hemen sonra gnderilir.
C) Mevki raporu hareketten 24 saat sonra verilir. Vara kadar 48 saatten az olma
yan aralklarda yinelenir.
D) Var raporu liman varnn hemen ardndan verilir.
E) Raporlar Telsiz Zabitinin normal alma saatleri iinde gnderilir.
F) Ar hava artlar ve seyri zorlatran tm aksaklk durumlarnda raporlar daha
sk aralklarda verilebilir.
Raporlarn bildirim formlar Automatic Data System ve IMO standart sistemi olmak zere iki
eittir. Uygulamada birinci yntem kullanlmaktadr.
4- AMVER RAPOR TPLER
Bu raporlar hazrlanrken cmle AMVER kelimesi ile balar. Sonunda kesme iareti (/) konur.
Bundan sonra rapor tiplerinde yer alan kod karlklar yazlr. Her birinin sonuna kesme iareti konulur.
Cmle bitimine ise ift kesme iareti vurulacaktr. Bu hazrlan rneklerde gstereceiz.
Balca be rapor tipi bulunur. Adlan ve tanm rumuzlar aadadr.
1. Sailing Plan Report : SP 'Sefer Plan Raporu
2. Departure Report : PR Hareket Raporu
3. Arrival Report : FR Var Reporu
4. Position Report : PR Mevki Raporu
5. Deviation Report : DR Sapma Raporu
1.Sefer Plan Raporu (SP)
Bu rapor kodlanmasnda (L) maddesinden vara kadar her rota deiikliinde mevkinin
Enlem (Lat), Boylam (Long) ve Var zaman (ETA) belirtilir. Byk daire seyrinde (CG) 3,4,5 kerte bilgileri
yeterlidir.
AMVER / SP // (A) VESSEL NAME / CALL SIGN // (B) INTENDED TIME OF DEPARTURE //
(C) CURRENT COURSE // (F) ESTMATED AVARAGE SPEED // (G) PORT OF DEPARTURE /
LATITUDE / LONGTUDE // (I) PORT OF DEST-NATON / LATTUDE / LONGTUDE / ETA // (L) RL /
LATTUDE / LONGTUDE / ETA // (M) CURRENT COASTAL RADIO STATION / NEXT COASTAL
RADIO STATION // (V) ON BOARD MEDICAL RESOURCES // (X) NEXT REPORT / SEYRDE
HABERLEME GLKLER // -
Yukarda yer alan kodlardan A, B, C, I, L, V maddeleri AMVER merkezinden zorunlu
istenmekte olup dier kodlar tercihe baldr. Bu arada sahil istasyonlar vastasyla haberleme yapan
gemilerde (M) kod yantn vermeleri gerekir. Bylece gemiye ulamak kolaylar. SATCOM bulunan
gemilerde ise muhabere teleks ile yaplacandan her iki tarafta birbirine kolayca ulaabilir. Yukarda
553
bulunan maddelerde geen Kalk ve Var liman koordinatlar Pilot al (POB) ve k (DOP) mevkileridir.
RNEK: AMVER / COONHILLY
AMVER / SP // A / NAZLI-G / TCNG // B / 180311ZMAR // E 120// F / 126 // G / CEUTA / 3600
N / 00600W //1 / ORINOCO RIVER FAIRWAY / 0856 N / 0611W / 300700ZMAR 66 X // NEXT REPORT
191200ZMAR //
2.Hareket Raporu (Departure Report) (PR)
Bu rapor kodlarna gre gnderilecek bilgi ve hazrlanmas aadadr.
AMVER / PR // (A) VESSEL NAME / CALL SIGN // (B) TIME OF DEPARTURE // (G) PORT
OF DEPARTURE / LATTUDE / LONGTUDE // (I) PORT OF DES-TINATION / LATTUDE / LONGTUDE
/ ETA //
Dier kodlardaki bilgiler de istee bal olarak gnderilir.
RNEK: AMVER / GOONHILLY
AMVER / PR // A / NAZLI-G / TCNG // B / 180311ZMAR // C / 3028N / 3834W //1 / ST.CROI
X / 1747N / 06442W //
3.Var Raporu (Arrival Report) (FR)
Var raporunda gnderilecek bilgiler unlardr:
AMWER / FR // (A) VESSEL NAME / CALL SIGN // (K) PORT NAME / LATI-TUDE /
LONGITUDE / TIME ARRIVAL //
RNEK: AMVER / GOONHILLY
AMVER / FR // A / NAZLI-G / TCNG // K / MADEIRA / 3240 N / 01634W / 082200Z MAR //
4.Mevki Raporu (Position Report) (PR)
Mevki raporunda gnderilecek bilgiler unlardr:
AMVER / PR // (A) VESSEL NAME / CALL SIGN // (B) TIME AT POSTON / / (C) LATITUDE
/ LONGITUDE //
stee bal olarak E, F, M, x kodlarndaki bilgilerdir.
5.Sapma Raporu (Deviation Report) (DR)
Sapma raporunda gnderilecek bilgiler unlardr:
AMVER / DR // (A) VESSEL NAME / CALL SIGN // (B) TIME AT POSTON // (C) LATITUDE
/ LONGITUDE // (L) ROUTE INFIRMA'TION //
stee bal olarak E, F, G, I, M, V, x kodlarndaki bilgiler verilebilir. RNEK:
AMVER / GOONHILLY
AMVER / DR // A / NAZLI-G / TCNG // B/ 210317MAR // C / 2257N / 05427 W // I / ORINOCA
RIVER FAIRWAY / 0856N / 06111W // L / RL / 12 / 2257N /054427W// ETA / 240318ZMAR //
5. AIKLAMALAR
1..Zaman kodu 6 say grubundan oluur. lk iki say gn, son drt grup saati bildirilir. Zaman
bildiriminde GMT temel birim alnr. Ay bildirmek istee baldr. Bildirilirse ksa yazlr. rnein MAR:
Mart, DEC: Aralk.
2. Limanlarn enlem ve boylamlar pilot giri ve k noktalandr.
3. Enlem (Lat) drt say grubundan, Boylam (Long) be say grubundan oluur.
4. (L) kodunda seyir yntemi Byk Daire (CG), Kerte hatt (RL) olarak belirtilir.
5. Rota say grubunda belirtilir.
6. Srat say grubunda bildirilir. 14.5 knot iin 145, 14 iin 140 yazlr.
7. (V) kodunda gemide bulunuyorsa : MD - FOR PHYSSAN veya PA - FOR PHYSCAN'S
ASSISTANT olarak belirtilir. Genel olarak yk gemilerinde salk zabiti olduundan (PA) olarak belirtmek
yeterlidir.
6. SATCOM HABERLEME SSTEM:
Gemilerde SATCOM yerletirilmesi hzla yaplmaktadr. Modern teknolojinin denizcilerin
hizmetine sunduu haberleme olanaklar o kadar etkilidir ki, Satcom bulunan gemiler artk denizlerin
554
uzak bir kesinde dnyadan kopuk niteler deil, armatrn brosunun bir blm haline girmitir.
Satcom hakknda aklama ve kullanm baka bir blmde verilmektedir. Bu blmde ele
alnacak zellii Mevki bildirme sistemi, tehlike ihbar ve yardma sevk edilme asndan fonksiyonlardr.
SATCOM ile SOS tehlike sinyali verilebilir. Ayrca tehlike sinyali veren bir geminin raporu
Satcom bulunan tm terminallere merkez istasyon tarafndan ulatrlarak yardmn en yakn gemi
tarafndan yaplmas salanr.

1. Telefonla SOS Tehlike Sinyalleri
Satcom ekrannda (Mx2400 model) geminin seyir bilgileri kodland iin telefon konumaya
daima hazrdr. Bu kodlamann nasl yapld SATCOM blmnde aklanmaktadr. Ani bir tehlike
annda telefon ile balantnn nasl yapldn grelim.
A) Ahizeyi kaldrn. Bir evir sesi duyacaksnz.
B) 5 O 5 saylarn tulayn.
C) Ahizeden u mesaj duyacaksnz: "To confirm SOS request, press and hold the number 2
key for two seconds".
D) Yukardaki aklamay duyduktan sonra 2 sayl tua basn ve iki saniye ylece tutun.
E)imdi ahizeden "Please standby" sesini duyacaksnz. Biraz bekleyiniz. Eer talep kabul
edilmezse, "Request denied" aklamasn iiteceksiniz. Ahizeyi yerine koyun ve ileme yeniden balayn.
F)Balant kurulduktan sonra operatr devreye girecektir. Aadaki bilgileri vermeye hazr
olun.
a) Geminin konumu (Ship's position)
b) Geminin ad (Ship's name)
c) Sorunun nitelii (Nature of the problem).
G) sinyalin sonunda ahizeyi yerine koyun. Mesaj sona erdirmek iin baka ileme gerek
yoktur.
2.Teleksle SOS tehlike sinyali verilmesi
A) Klavyenin st blgesinde bulunan SOS yazl tua basp brakn. Satcom ekrannda u
yazlar kacaktr: "To confirm telex SOS request, press and hold the number 2 key until this message
disapperars".
B) 2 sayl tua basn ve ekrandaki yaz kaybolana kadar ylece tutun. Eer talep kabul
edilirse karnzda SAT ekran belirir, ky istasyonu ile balant kurulur.
Sahil yer istasyonuna veya Kurtarma merkezine balanrsnz. Klavye ile yazdnz veya nceden
bellekte hazrladnz mesajlar gitmeye balar.
C) Eer talep kabul edilmezse ekranda u yaz belirir. "Telex SOS request aborted.
Please try again by pushing the red 'SOS' key."
D) SOS mesajn sona erdirmek iin, ALT tuuna basn. Bu tua basl tutarken REQ tuuna
basn. Mesaj otomatik olarak sona erer.
3.Distress message generator ile SOS mesaj gndermek
Eer gemide SATNAY (Satellite Navigator) sistemi bulunuyor ve SATCOM'a balants
yaplmsa SOS mesajlar otomatik olarak DMG (Tehlike mesaj jeneratr) yardmyla gnderilir.
Bu yntemi kullanarak SOS mesajn iki yoldan gnderebiliriz.
1.Klavyenin st blmndeki krmz SOS tuuna basnz,' Ekranda mesajn kabul iin 2 sayl
tua basmamz isteyen yaz knca da bu ilem yaplr. Ekrandaki yaz kaybolana kadar bu tua baslr
tutulur. SOS ars aadaki cmle ile balar: ekranda SAT grnts kar. Otomatik olarak SOS
ars aadaki cmle ile balar:
SOS SOS SOS BEGIN AUTOMATIC DISTRESS MESSAGE
Bundan sonra Kurtarma Merkezi ile haberleme iin ekran bo kalr.
2.Telefonun ahizesini kaldrnz. evir sesini bekleyiniz. evir sesinden sonra 0 tuuna
555
basnz. Ahizeden u szleri duyacaksnz. "INO distress code. To confirm request, press and hold the
number 2 key for two seconds." imdi de 2 tuuna basnz ve aadaki cmleyi bekleyiniz. "Entry
accepted". Yaklak 20 saniye sonra Kurtarma merkezi ile balantnz kurulmu olacaktr. Bundan
sonra ekranda SAT gzkecek ve yukarda teleks gnderisinde aklanan bilgiler Kurtarma merkezine
gemeye balayacaktr.
SOS ilemlerine sadece fiili tehlike durumlarnda bavurulacan unutmayn. "Deneme"
gerekesiyle veya sahte SOS sinyallerine izin verilmez.
YRMALTINCI BLM
OKYANUS GELERNDE ROTASYON
(SHIP WEATER ROUTING)
/. TANIM:
Bir geminin okyanus geiinde uygulanacak rota kalk ve var noktalarnn bir-
letirilmesinden oluan bir seyir yapmak deildir. Bu seyir srasnda okyanusta hakim hava artlar ile
geminin zelliklerini ieren bir alma sonucunda izlenecek rota saptanr. zlenecek rotann seilmesinde
gz nnde tutulacak kstaslar unlardr: seyir sahasnda hakim hava ve deniz oluumlar, en yksek
gvenlik ve personel rahatlnn salanmas, en az yakt harcanmas, seyirde en az zaman kullanmak
veya bu faktrlerin eitli bileimleri.
Gemi rotalama acenteleri geminin okyanus geiinde karlaaca tm etkenleri analiz
ederek en uygun olan rotay nermek ve geminin tm gei sresi iinde izleyerek gvenlii salamak
iin alrlar. "Ocean routing" ismiyle yaptklar hizmetin esas unsurlarn "for safety", "timing", "economy"
olarak aklarlar.
Balang rotasnn nerilmesi balang noktas ile var noktas arasndaki hava ve deniz
artlarnn incelenmesi ve tekne biimi, srat kabiliyeti, yk ve ykleme artlarnn itibara alnmasyla
yaplr. Geminin program bilgisayara verilip seter boyunca hareket monitr tarafndan izlenir. Geminin
sratini drecek bir hava ve deniz artlar olutuunda hangi rotann verim salayaca saptanarak
gemiye bildirilir.
Okyanus geilerinde verilen rotasyon en byk yarar u durumlarda salar: (1) sefer
genellikle uzun olursa, rnein 1500 mil veya daha fazla. (2) Sefer sahas seyre mani kesintilere
uramyorsa. Bylece gemi uygun ynlerde seyir yapacak demektir. (3) izlenecek rotada hava belirleyici
unsurdur.
Bu tr yardmc servisleri kullanmak gemi Kaptannn gemicilik ve seyir gvenliini
salamaktan oluan sorumluluunu ortadan kaldrmaz.
2. SEFER PLANI VE ROTA SEM:
Gemiye nerilen rota alnan bilgilerle derlenen en uygun rota olacaktr. Bu bilgiler iinde yk.
trim ve draft ve geminin yapsal zellikleri ile srati bulunmaktadr. Sefer plan genel olarak gemi
zlklerini, hava ve deniz artlarn, akntlar kapsayan karmak bir sorundur. Aranan sorular arasnda en
ekonomik yakt gerektiren rotasyon, personeli en rahat ettirecek uygun deniz artlan ve ykn gvenliini
salayacak oluumlar vardr. Gemi kaptan seyrin konvansiyonel aletlerini kullanarak ve standart
meteorolojik ihbarlar alarak ideal rotay izlemeyi baaramaz.
Okyanus gei rotas planlanrken modern teknikten yararlanlr. Rota neren istasyonlarda
meteoroloji uzmanlar, oinografi bilginleri, gemicilik ve deniz ekonomisi zerinde uzmanlam elemanlar
grev yaparlar. Bu alma gemi kaptannn balang bilgilerini verip rota istemesi ile balar. Kompterden
alnan teorik rota uzmanlar tarafndan geminin zelliklerine gre yorumlanr. Gz nne alman faktrler
unlardr:
Rota Setirici Faktrler:
556
A) evre Faktrleri: Hava basn durumlar ve frtna koullan (Weather pressure patterns
and Storm paths), Rzgarlar, Denizler ve l dalgalar (Winds, seas, swells),Kasrgalar, tropik frtnalar
(hurricanes. tropical storms). Tayfunlar (typhoons). Okyanus akntlar (Ocean currents). Mahalli hava ve
yerel anormallikler (Localized weather and geographic anomalies). Mevsimsel hava (Seasonal weather).
B) Gemi faktrleri: Tip (Type). Srat kabiliyeti (Speed capability). Suekimi ve trim (Draft,
trim). Stabilite (Stability). Gverte yk, Safra (Deck load, ballast). Denize uygunluk zellikleri (Sea
handling chracteristic). Seyir yardmclar (Navigational aids).
C) Yk faktrleri: Ykn cinsi (kind). zel scaklk gerekleri, nem (Special requirements for
temperalure, humidity). Denizden korunma (Protection from she sea).
D) letme faktrleri: Program (Schedule). Yakt ekonomisi (Fuel economies), Sigorta
gerekleri (Insurance restrictions).
3. ROTA NERLER:
Gemiden alnan bilgiler deerlendirildikten sonra ilk rota nerisinin verilmesinden sonra
gelimeler izlenir. Her oniki saatte bir geminin konumu komputerlere kaydedilir. n bilgiler ve teki
faktrlerin deerlendirilmesi sonucunda 24 saatlik hareket program ve izlemesi saptanr. Gerekte
gzken seyir durumu ile komputer tarafndan verilen sonular karlatrlr. Karlkl bilgi alverii
yaplarak verim ykseltilir.
Bu ilemlerde en nemli etken hava ve deniz artlarnn analizidir. Geminin seyredecei
blgede hangi rotay izlemesinin verim salayacann aratrlmas balca eylemi oluturur. Daha az
yakt harcayarak hedefe ulamak kadar yk ve gemi gvenliini de salamak ta gerektiinden rotay
deitirme nerileri teknolojik bulgular ve uzmanlarn zmleriyle gemiye ulatrlr.
ek. de Atlantik okyanusunu geen iki geminin rotasyonlar ve sefer sonucunda ortaya kan
kazan ve kayp gsterilmitir. Her iki gemi de ayn tarihte English Channel'den geerek Atlantik
okyanusuna almtr. Her iki geminin de var yeri Long Island Sound ' dur.Gemilerden MV. Pacific
Jasmin rota nerilerini izleyerek seyrini yapmtr. Grld gibi 2910 mil mesafeyi ortalama 11.2 knts
sratle 260 saatlik seyir sresinde gemitir. teki gemi ise ayn noktalar arasnda 3715 mil mesafeyi
ortalama 6.4 knots sratle 580 saatte almtr. neriler rotada seyreden geminin kazand zaman 320
saattir. Buna ilaveten nemli miktarda yakt ekonomisi oluturmutur.















4. SEFER ANALZ:
Okyanus geiin tamamlanmasndan sonra ibirlii yaplan kurulular bir sefer analizi
verirler. ki ksmdan oluan Sefer analizinde gemi kaptan tm sefer srasnda teki oluumlar ve
gemisinin izledii rotada ne kazandn renir. Bu uygulama geminin hangi artlar altnda etkilendiini,
izlenen rotada neler elde, edildiini aklar ve sonraki seferler iin iyi bir deneyim oluturur.
557
Sefer analizleri kapsamnda bulunan baka bir zellikte her geminin kompterde bir bilgi
verisi (data) bulunmasdr. Bunlarn iinde nemli olan biri "Gemi Verimlilik Erisi" (Ship Performance
Curves) dir.
Bu izelgede geminin hangi rzgar ve deniz artlarnda rzgar nereden alrsa en yksek
verimi elde edecei bulunmaktadr. Geminin makine gc, yk ve trim artlan ile okyanus geiinde
saptanan bilgiler deerlendirilerek Verimlilik Erisi elde edilir.
5. UYGULAMA
Okyanus gei rotalar veren kurulular birer irket olup bu hizmeti cret karl vermektedir.
Bir rnek vermek iin OCEANROUTES ismini tayan firmann 1952 ylnda nce hava ulatrmasna bilgi
vermek amacyla kurulduunu daha sonra denizcilik hizmetlerine baladn syleyebiliriz. imdi bu tr
hizmetlerden yararlanmak isteyen geminin ne yapmas gerektiini grelim.
A) Limandan Hareket Etmeden:
Geminin limandan hareketinden 24 ile 48 saat ncesinden aadaki bilgiler gnderilir.
A)Gemi ismi / ar iareti / Srati. B) Armatr ve iletmesi (Kirac), C) Tahmini hareket
zaman (ETD). D) Hareket liman veya noktas. E) Var liman (Urak limanlan i l e beraber). F) zel
sorunlar (Stabilite. sis, seyre engel olaylar). G) Draft (Yaz,K. Tropik). H) Trim.
Bu bilgilerin gnderilmesinden sonra gemiye seilmi bir radyo istasyonundan veya Satcom
varsa direk olarak neriler bildirilir. Limandan hareket tarihinde bir deiikl i k olursa kurulua derhal bilgi
gnderilmelidir.
B)Hareket ncesi Temas:
Geminin limandan hareketinden nce kalk kesinletiren haber kuruluun aada belirtilen
ofislerine gnderilir.
A)Asya ve Avustralya limanlarndan Oceanroutes / Japon
B) Kuzey ve gney Amerika limanlarndan Ocean routes / San Francisco
C) Avrupa ve Afrika limanlarndan Ocean routes / Gravesend (ngiltere)
C) Sefer Srasnda:

A) Seyir halindeyken tm mesajlarn en uygun Ocean routes ofisine gnderilmesi istenir.
B) Limandan hareketten hemen sonra gerek tarihini Ocean routes ofisine gndermek
gerekir.
C) Seyir esnasnda her gn len mevki raporu (Noon position report) aadaki forml ile
gnderilecektir. Date and Time / Latitude / Longitude / Course / heading / Speed.
D) Srati azaltan bir engel veya arza ortaya ktnda durum Oceanroutes'e bildirilecektir.
E)Var limanna ular ulamaz gerek var tarihi ve zaman ayrca bildirilecektir.
6. ROTASYONUN BTM:
Geminin var limanna ulamasyla sefer dzenini sona erdirmitir ve Scier sonu zeti
hazrlanacaktr. Bu zet yolculuun her gn iin saptanan temel bilgileri kapsar. Geminin bal olduu
firmaya gnderilen rapordan sonraki seferler iin deneyim bilgileri elde edilir. ki sayfadan oluan "End of
Voyage Summary" de u bilgiler bulunur. Ortalama srat, rzgar veya aknt nedeniyle srat azalmas,
gemi verimlilii, seyirdeki duraklamalar, gnlk bilgi akm ve hava ile bal sorunlar.





558
YRMYEDNC BLM
FLKA SEYR
(LFEBOAT NAVGATON)
/. TANIM:
Tannm ngiliz yelkenlisi Bounty'nin Kaptan Blight'n bir filika iinde binlerce mil yol aldktan
sonra karaya ktn biliyor musunuz? Bir filika zerinde yaplacak seyir kpr stnde uyguladnz
seyir yntemlerinden biraz farkllk gsterecektir. Burada en etken fark filika personelinin salam bir moral
ile hareket etmesidir. Bu nedenle Kaptan Blight'n yapm olduu mcadeleyi anmsattk.
2. A CL SEYR DONANIMI:
Acil durumlarda grevli zabit her filika iin gerekli seyir aletlerini hazrlayacaktr. Zaman
kazanmak iin bu alet ve malzemelerin kpr stnde hazr olarak tutulmas yararldr.
Gemiyi terk rlesinde bu eyalarn grevli zabit tarafndan filikaya getirilmesi ve sonra yine
kpr stndeki yerinde tutulmas yararl bir pratik olacaktr.
A) Gerekli Maddeler:
Eer zamannz yeterliyse btn gerekli seyir alet ve malzemelerini almanz faydaldr. imdi
bunlar gzden geirelim.
a) Defter: Gnlk seyir olaylarn yazmak ve hesaplan ilemek iin yeterli bir not defteri
olabilir. Gemiyi terk ettikten sonra kullanlacak gerekli bilgiler bu defterlerde yazl olabilir. Bulunulan
mevkiinin koordinatlar, aknt ve hava artlar hakknda bilgiler, en nemli gk cisimlerinin meyil (dec.) ve
SHA deerleri saylabilir.
b) Haritalar ve teki yardmclar: Bir Klavuz harita filika iin ayrlmas i l k dnlecek eyadr.
Pusla bilgileri, tavsiye edilen genel rotalar, akntlar, rzgar ve hava artlar gibi bilgilerin bulunduu
harita yararldr. Bunun yannda son kullanlan seyir haritas, Plotting Sheet, eitli manevra levhalar
alnmaldr.
c) Seyir aletleri : Kalem, kalemtra, silgi, pergel, paralel cetvel. gnye ve taksimatl bir cetvel
saylabilir.
d) Sextant: Bir deniz sextant' mmknse alnmaldr. Bununla filikay indirmek her zaman
mmkn olmayacandan plastik bir filika sextant' bulundurmak doru olacaktr.
e) Almanak: Bulunulan yla ait bir Denizel Almanak gemiyi terk srasnda filikaya alnmaldr.
Pratik amalar iin uzun sreli bilgiler kapsayan bir almanak da hazrlanabilir.
f) Cetveller: Gksel seyirde kullanlmak zere gerekli baz cetveller yararl olacaktr.
Trigonometrik fonksiyonlar ve gerekli formlleri kapsayan bir izelge olabilir.
e) g) Pusla : Her filikada bir magnetik pusla bulunmaldr. Her pusla iin bir Arzi sapma erisi
(Dev.) nceden gerekli artlar salanarak yaplmaldr.
h)El lambas: Her filikada ne az bir adet pilli el feneri olmaldr.Zaman zaman pilleri
yenilecektir.
i) Portatif Radyo: Portatif bir radyo almanz mmknse yararl olabilir. Hava raporlarn
izlemek, srasnda Radyo Yn bulucu olarak kullanmak mmkn olur.
j) Geminin Konumu: Gemiyi terk srasnda geminin en son konumu yazarak yannza almanz
faydal olacaktr. Bu srada seyirde grevli zabitin bu ilemi yapmas istenmelidir.
3. GEMY TERK:
A)Filikalar Mayna Etmeden nce: Bir gemiyi terk etmeye karar vermek ile bunu
gerekletirmek arasndaki zaman ok nem tar. Bu sre insan direnci ile ynetime uyma kabiliyetinin bir
gstergesidir. Aksaklklar ve babozukluu nlemek iin en yararl yol daha nce ska role talimi
yaplmasdr. Eer gemiyi terk karar verildikten sonra zaman uygunsa telsiz zabiti geminin konumunu,
559
bana gelen olayn tanmn kapsayan bir mesaj gndermelidir. Satcom ile gnderilen ve civardaki
gemiler tarafndan alnan byle bir mesaj aada verilmitir.
From : Rescue coordination cemre southern Norwa, Stavenger
To : Ships within 100natical miles ofN06.03 E 88.46
A. IDENTITY OF CASULATY (OLA YIN NTEL)
B. POSITION (MEVK)
C. SITUATION (DURUMU)
D. NUMBER OF PERSONS A T RSK (TEHLKEDEK K SA YISI)
E. ASSISTANCE REQUIRED (STENEN YARDIM)
F. COORDINATING RCC (TEMAS KURULACAK STASYON)
Bundan sonraki etapta da bu mesajn alnp alnmadn kontrol etmek gelecektir. Uygun bir
zaman iinde filikaya alnacak seyir alet ve eyalarn kontrol etmek, geminin son mevkisini yazmak
gerekecektir. Alnacak eyalarn kaba denizli havalarda kazaya uramamas iin batmayacak bir paket
halinde balanmas yararldr.
B)Filika Ynetimini Salamak: Rlede her filika iin tayin edilen filika amiri ynetimi ele
alarak panie meydan vermeden en uygun zamanda dzeni salayacaktr. Bu konuda iblmnde
kendine yardmc olacak zabit ve gemicileri yneterek gerekli ilemlerin yaplmasn salayacaktr.
Moral, bu operasyonun birinci artdr. Panik tm dzenin bozulmasna ve kurtulmas mmkn
olanlarn yitirilmesine neden olur.
C)Durumu Belirlemek: Filikay denize indirip personeli aldktan sonra kumanday ve
herkesin grev datmn saptamak birinci ilemdir. Bunun ardndan geminin bulunduu yerden
uzaklap gvenli bir mesafede durumu belirlemek gelir. Eer geminin yardm arsna yant alnm ve
gelmekte olan gemi varsa blgeden uzaklamadan beklemek gerekir. Gemilerin ska grnd
denizcilik rotalarnn zerinde bulunurken gemiyi terk etmek durumunda da konumu korumak yararldr.
Durumu deerlendirirken unlar gz nne almak lazmdr. Gemiyi terk etmeden nce bir yardm
ars
gnderildi mi? Bu mesajda geminin mevkisi var myd? Bu mevki ne kadar dorudur?Bu mesajn
alndna dair bir pheniz var m? Eer yardm mesaj gnderilmediyse,gemi ne kadar sre iinde
kaybedilmitir? Hangi yardm koullar olasdr? Ne kadar uzakta olabilirler? Ne kadar zaman sonra
yardm gelebilir? Radyo mesaj gndermek mmkndr?
Gnmzde elektronik teknii ok gelimitir. Yardm ars gndermek olduka pratik bir
ilem olmutur. SATCOM bulunan gemilerde ilemin nasl yapld ayrca aklanacaktr. SOLAS
konvansiyonuna gre (Life-Saving appliances and Arrangements) Gerek gemide gerekse filikada
bulundurulmas gerekli tm donanm belirtilmitir. Bunlar an teknolojik gereklerine gre
hazrlanmaktadr. Artk, yeni ina edilen gemilerde can filikalar k tarafta otomatik kzaklarda
durmaktadr. zeri kapal filikann tm donamn iindedir. Kurallara gre bir filika iinde, acil durumlarda
deneyimsiz bir kimse tarafndan bile kullanlabilir bir verici, bir alc ve bir enerji kaynan kapsayan radyo
telgraf tesisi bulunacaktr. Buna otomatik olarak yardm ar sinyali gnderen ve filikann bulunmasn
salayan zorunlu aygt ekleyebiliriz.
Denizde uzun sreli bir filika seyri yapmak gemi yzyllarda rastlanan bir tablo saylabilir.
Gnmzde havadan arama yapan kurtarma niteleri olduka gelitirilmi-tir.Buna karn denizcilikte her
yntemin bir gn uygulanmas mmkn olduundan genel uygulamalar aklayacaz.
D)Rota Semek: Gemiyi terk ettikten sonra yaplacak rota seiminde aknt, rzgr ve hava
artlan kadar denizcilik rotalar zerinde bulunarak kurtarlma olasln oaltan seimler yaplmaldr.
Ak bir gkyznde enlem bulunmas kolayca saland halde boylam bulmak iin kronometre
lazmdr. Gerek boylam bulamadmz durumlarda varmay istediimiz noktann enlemine doru
seyretmek doru bir seimdir. Bu noktann enlemini bulduktan sonra dou ve bat ynnde ilerleyerek
noktaya ulaabiliriz. Bu yntem kronometrenin denizcilikle kullanlmasna kadar asrlarca uygulanan
560
klasik denizcilik yntemiydi.
E)Filikalar Bir arada Tutmak: Eer gemi birden fazla filikaya binilerek terk edilmise
bunlar bir arada tutmak iin tm gayret harcanmaldr. Bu arada en byk amirin bulunduu filikann
liderliinde hareket edilerek uygulanacak rota kararlatrlr.Gemilerde bulundurulmas zorunlu olan
karlkl konuma aygtlar (Portatif VHC) kullanlarak filikalar arasnda grme salanr.
Reglasyonlara gre gemilerde bulundurulan EPIRB (Emergency position indicating
radiobeacon) denize atldnda deniz suyu toprak devresini tamamlayarak konum bildiren mesaj
yaynlamaya balar. Filikalar ayr ynlerde hareket ederlerse bu aygtn yaynn izleyen aratrmaclar
bunlar bulmakta zorluk ekebilirler.
F)Gzclk Yapmak: Denizde baka bir gemiye rastlamak olasl daima vardr. Bu
nedenle filika seyrinde bir gzc bulundurmak ve grevi vardiyalar halinde srdrmek gereklidir. Ayrca
karaya yaklama yerlerinde gzcnn grnt ve ses yakalamaya dikkat etmesi nerilmelidir. Solas'a
gre filikalarda bulundurulmas gereken iaret fiekleri de gerektiinde kullanlacaktr. Yksek mesafede
parlak krmz k veren paratl iaret fiei (Rochet parachute flares), parlak krmz iaret veren el
maytab
(Hand flares) ve yzer halde iken koyu renk dumanl iaret veren amandralar (Buoyant smoke signals)
civardan geen gemilerden grlme olasl bulunduunda kullanlacaktr.
4. PARAKETE SEYR:
A) Parakete Seyrin nemi: Bir ok eit seyir yntemleri iinde Parakete seyri filikada
nemle uygulanacak bir tercihtir. Blge haritas zerinde rota ve srate bal mevkiler konulmas;
srpriz konumlar kmasna mani olacaktr. zellikle bataki bir ka gn boyunca parakete mevki ile
yaplan seyir byk bir doruluk ierecektir. eitli yntemlerle bulunan her gerek konumdan (fix) sonra
izlenen parakete seyri seyrin dier blmleri iin yararl bir rnek verecektir.
A) B) Seyir jurnali tutmak: Balangtan itibaren zenli bir seyir jurnali tutulmaldr. Gemiyi
terk tarihi ve saati ilk kayt olmal bunu elde edilen seyir bilgileri, alnan kararlar ve nedenleri izlemelidir.
B) C) Yn: Parakete seyrinin nemli elemanlarndan bir tanesi yn belirlemektir. Filikada
tutulan puslann arzi sapma cetveli bulunduunda tutulan ynn gerek deere en yakn olaca bellidir.
Eer bir almanak, doru bir GMT ve lzumlu cetveller varsa,bir gk cisminin semti (Azimuth) bulunarak
pusla ile alnan semt karlatrlacak hala llebilir.
Baz yntemlerle cetvel kullanmadan hesabi olarak semt belirlenebilir:
aa) Kutup Yldz (Polaris): Ekvator ile 60 N enlemi arasnda bulunan bir gzlemci iin Kutup
yldznn semti en fazla 2 hata ile hakiki kuzeyi gsterir.
bb) Meridyen Geii: Herhangi bir gk cisminin st veya alt meridyenden geii kuzey veya
gneyi belirler. Bu an gk cisminin yksekliinin en byk (veya kk) olduu zamandr. Meridyen
gei zamannn kestirilmesi zor olabilir. Eer zaman ve bir almanak mevcutsa ve boylam biliniyorsa
transit gei bulunabilir.
cc) Asal Ykseklik dairesindeki gk cismi: Eer herhangi bir yntemle asal ykseklik
dairesindeki (Prima vertical) bir gk cismi belirleniyorsa (douya veya batya doru), bu andaki pusla
semti gzlenebilir. Gk ekvatorundaki herhangi bir gk cismi (Dec. 0) dou veya bat annda asal
ykseklik dairesindendir. Gne iin bu durum ekinoks zamandr. Mintaka yldz, Orion kuann lider
yldz olup yaklak 0.3 S dec 'e sahip olarak gk ekvatorunda farz edilebilir . Ekvator yaknndaki bir
gzlemci iin byle bir gk cismi daima dou veya baty gsterir. Ay, alt kenarnn ufukta olduu zaman
gzlenmelidir.
dd) Batan veya doan gk cismi: Ay hari olmak zere bir gk cisminin semt as bat ve
douta ayndr. Eer semt dou ve batta llmse hakiki gney (veya kuzey) iki alnan deer
arasnda orta noktadr, ve bu deerler arasndaki fark pusla hatasn verir. Bir rnekle aklayalm:
Eer bir gk cisminin pusla ile semti 073 douta ve 277 batta saptanmsa, 073 +
211/2= 175 nin hakiki gney (180) den fark olan 5 E olarak pusla hatasdr. Bu yntem, eer filika
561
kuzey veya gney ynnde sratle hareket ediyorsa hatal olabilir. Eer Dec. ve Lat. biliniyorsa dou
ve batta bir gk cisminin semti diyagram veya hesap yoluyla bulunabilir.
Basit bir astronomik olmayan yntemle arazi sapma bulunabilir. Kpeteden denize
yzebilen fakat rzgara kaplp sratle hareket etmeyen bir madde atlr. Bundan sonra filika istenen
ynn aksi istikametinde dikkatlice dmen tutulur. Denizdeki maddenin hala grnr olduu yarm mil
veya daha uzaka bir yerde filika en kk daire izecek bir manevra ile evrilip tekrar denizdeki madde
puruvaya alnr. Magnetik rota, maddeye kar olan rota ile kart rotann ortalamasdr. Eer filika
maddeden uzaklarken pusla 151 ve tekrar maddeye dndnde 337 okunmusa, 151 + 180 =
331 , veya 337 + 331 / 2 = 334. Bylece bu rota zerinde pusla arazi sapmas (dev) 334 -331 = 3
W bulunur.
D)Gc Oluturmak: Can filikas unlardan biriyle hareket edecektir: Krekler,manivelal
pervane, motor veya yelken. Bunlarn iinde sadece yelken uzun sreli bir lokomotif grevi yapabilir.
Yiyecei kstl bir yaam yerinde bulunanlardan glerini krek ekmekte harcamalarn
bekleyemeyiz. Motorlu filikada bulunacak yakt da ancak belirli bir sre iinde makinin almasna
yarayacaktr. Buna da kayalk bir sahile k iin saklamak gerekebilir. Sonu olarak yelken
donatmak en yararl lokomotif yntemi olarak ortaya kyor. Standart yelkenin bulunmad
filikalarda battaniyeler kullanlarak yelken yaplabilir.
E)Mesafe: Sabit konumlar arasnda alnacak yol iin geen zamana gre belirlenecektir.
Normal artlar altnda dolu bir filika sratli seyredemez. Gzel bir havada ve etkili rzgarla 2 knt srat
yaplabilir.
Filikann srati pratik bir parakete yaplarak llebilir. Uzun bir halatn ucuna yzer ve ar
bir madde balaynz. Cisimden itibaren halata oniki veya onbe kulata bir dm atnz. Bundan
sonraki dm ilkinden on kula sonraya atlacaktr. Maddeyi kpeteden denize braknz. Serbeste
akp gitmesini bekleyiniz. ite bu tertibat bir Hollandal Paraketesidir (Dutchman Log). Yzer madde
pruvadan denize frlatlr. Bilinen tm uzunluun filikann merkez hattndan gemesi iin gereken zaman
kaydedilir. Hollandal paraketesi kpeteden braklp savlosu avucunuzdan akp giderken iki dm
aras iin gereken zaman yaznz. Bylece filikann srati = 10 / Geen zaman saniyesi olur. Eer geen
zaman 10 saniye ise srat 1 knt, eer be saniye gemise 2 knot olur.
F) Parakete Seyri ile Konum: Konumlama dorudan harita zerinde veya Plotting sheet
zerinde yaplabilir . Eer bu yntem zor ise, veya kolay kontrol edilebilir bir kayt isteniyorsa baz
matematiksel formlar kullanlarak ilem yaplr. Bunun iin hazrlanan basitletirilmi bir Volta Cetveli
aadadr.
AI : 0 18 31 31 41 49 56 63 69 75 81 87 90
FAKTR : 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0.0
rnek: Filika 205 rotasnda 26 mil seyretmitir. Gemiyi terk noktas Lat 41 44' N Long.
56 2 1 ' W olduuna gre vard yerin koordinatlar nedir?
zm: Rota as. 205 -1 80 S 25W Tamamlayc. 90 -25 = 65 Bu alar kapsayan
faktrler : 0.9 ve 0.4. Enlem 1ark: 26 x 0.9 = 23' ve dep = 26 x 0.4 = 1 0 Var noktas Lat. 41 o 44'
N -23' = 41 o 2 1 ' N. Orta enlemi kapsayan faktr 41 o 32' iin 0. 7 olduundan. Boylam fark
1 01 0.7 = 14'. Var noktas Long. 56 21' W + 14' = 56 35' W
5. GKSEL SEY1R:
Deniz almananda gksel cisimlerin mevki ve GHA bilgileri bulunur. Eer filikaya alnarak
alnmsa bir sorun yoktur. Gemi yln almana tutulmusa filika seyrinde byk bir hata oluturmadan
kullanlabilir. Bununla beraber daha byk doruluk salamak iin yaplacaklar unlardr: Gnein meyli
(Dec) iin almanaa gerek zamandan 5h49m daha erken bir zamanla giriniz. Eer tarih 29 ubat ise,
Mart 1 sayfasnn kullanlan ve teki tarihleri 24h azaltn.
Eer filikada almanak yoksa gnein meyli iin aadaki yntem kullanlr. En yakn
gndnm tarihinden (Haziran 21 veya Aralk 22) itibaren bulunduunuz tarihe kadar gnleri saynz.
562
Bulunduunuz sayy gndnm ile ekinoks tarihi (Mart 21 veya Eyll 23) arasndaki gn saysna
blnz. Bulduunuz say ile 90 arpnz. Sonu ile cetvele girip alnan faktr 23.45 arplrsa gnein
meyli elde edilir. rnein 24 Austos iin 64/94 x 90 = 61.3. Bu deer iin faktr 0.5 olduundan 23.45
x 0.5 = 11. 7 bulunur. areti tarihe bakarsak N olacaktr.
Daha kestirme bir yoldan Dec. bulmak iin bir diyagram izmek gerekir. Taban izgisi, 0, st
kadran (N) olarak 23.5 ve alt kadran (S) olarak 23.5 iaretlenerek taban izgisinde eit aralklarda aylar
yerletirilir. izilen eri gnein Dec. deerinin 0 olduu tarihten balayarak 23.5 olduu tepe noktasna
gelir. Herhangi bir gn iin tabandaki tarih yerinden klan dikin eriyi kestii yerden Dec. hesaplanr.
Eer enlem biliniyorsa, bir gk cisminin meyli meridyen yksekliinin hesaplanmasyla bulunur.
Burada yaplacak ilem meridyenden geite Lat bulunmasndaki ilemin tersidir.
A) Ykseklik (Alt). lm: Eer filikada bir sextant varsa ykseklik bilinen yntemle
llr. Filikaya sextant alnmamsa Alt. aadaki yntemlerden biriyle llr.
a) Daire izimiyle: ek. 92 de grld gibi krlmayacak bir karton zerine tam taksimatl bir
daire izilir. Dairenin 270 blmne balanan sicim ile 90 yerine balanan arlk kullanlarak dey
tutulmas salanr. 0-180 izgisi ufku gsterir. Dzenek gnein semtine evrilir. Merkez de bulunan ivinin
oluturduu glge gnein yksekliini (alt) verecektir.














ek. 92
Ayn dzenein bir gk cismine evrilerek baklmasyla nasl Ykseklik elde edilecei ek. 93
de gsterilmitir. 0-180 ve merkezde bulunan ivilerden tek gz kapatlarak gk cismine baklr. Merkez
ivisine asl arlk Baucu mesafesini (ZD) iaret eder. Bu dzenekler gemi yzyllarda kullanlan
ASTROLABE isimli aletlerin birer uygulamasdr.














563



ek. 93
b ) apraz ta ile: Bir uzun ve bir ksa ta birbiri zerine, ksa olan hareket edecek biimde
yerletirilir. ek. 94 de gsteri1d gibi tann ucundan bakldnda bir dorultu ufku teki doru1tu gk
cismini birletirir. Gk cisminin gz ile ayn dorultuda olmas iin kk ta byk ta zerinde hareket
ettirilir. Kk Alt. in burada oluan genlerden bir tanesi kullanlr. Byk ta ufuk izgisine tutulur.
Kk tann st ucu gk cismi ile akna kadar hareket ettirilir. Kk tann boyunun yarsn, byk
tann ucu ile talarn kesim noktasna kadar uzaklk ile bldmzde bulunan saynn tangant deeri
gk cisminin yksekliinin yarsdr. Eer tek dik gen kullanlmsa bulunan deer tam yksekliktir (Alt).
rnein, kk ta 18. 7 cm, byk ta 34.3 cm llmse, tek dik gen kullanlmsa: 18.7/34.3 =
0.5418 bu1unur. Tangant olarak bu deer 28.5 olur k gk cisminin Alt. karldr.













ek.94
B) Sextant Ykseklik Dzeltimi: Eer ykseklik sextant ile alnmsa bildiimiz
dzcltimler uygulanr. Eer gnein veya ayn merkezi rasat yaplmsa, alt-kenar d-zeltimi uygulanr.
laveten (-) 16' dzeltimi yaplr. Eer st kenar alnmsa. (-) 32' dzeltimi yaplr.
Eer Almanak bulunmuyorsa dzeltimler yle yaplmaldr:
a)Index dzeltimi: Eer sextant kullanlmsa IE tm yksekliklere uygulanr.
b)Krlma (Refraction) : Dzeltimin iareti daima (-) olarak aadaki tablodan
uygulanmaldr.
ALT. 5 6 7 8 10 12 15 21 33 63 90
REF. 9' 8' 7' 6' 5' 4' 3' 2' 1' 0
c) Dip: Daima (-) iaretli dzeltimdir. Eer 0. 1 dorulukta hesaplanyorsa, filika gz
ykseklii iin Dip dzeltimi yaplmas gerekmez.
d) Yarap: Gne ve ay iin uygulanr. Eer alt kenar alnmsa (+), eer st kenar
alnmsa (-) iaretlidir.
e) Paralaks: Filika seyrindeki gzlemlerin doruluu iin sadece Ay rasatlarna uygulanr.
Ufukta rasat edilen gk cisimlerinde gz ykseklii sfr iken toplam dzeltim aada
verilmitir:
Gne : Alt Kenar : (-) 18' , st kenar : (-) 50'
Ay : Alt kenar : (+) 39', st kenar : (+) 7'
Gezegen veya Yldz: (-) 34'
C) Enlem Bulunmas: Enlem (Lat) Kuzey yarm krede Kutup yldznn (Polaris)
564
ykseklii (AH) ile ve, dier bir enlem de Meridyen ykseklikleri vastasyla hesaplanabilir. Kutup Yldz
dzeltim cetvelleri bulunmuyorsa, gerekli dzeltimleri yapmak iin baz yntemler vardr. Kutup
yldzndan gemek zere uzatlan bir izgi bir uta Byk Ay takm yldznn Alkaid ve Mizar arasndan
geerken, teki ucu da Cassiopeia takm yldznn (W) biimindeki kanat yldzlar arasndan geer. Bu
izgi ile dey hat arasnda oluan aya gre dzeltim miktar bulunur.
ek. 95 de grlen a 0 ile 90 arasnda deiir. Balang (0) iin dzeltim 1.0 ve 90 iin
0 dir. Buna gre bir cetvel hazrlanrsa, rnein 40 a iin dzeltim 0.8 bulunur.
Eer Cassiopeia. Polaris 'in yukarsnda ise dzeltimin iareti (-), eer Byk Ay'nn"
yukarsnda ise iaret (+) dr. ek. 95 de bulunan a 40 olduundan dzeltim 0.8 dir. Cassiopeia. Kutup
yldznn yukarsnda olduundan iareti de (-) dir.
lemin bundan sonras daha nceki blmlerde aklanan ekilde yrtlerek Enlem bulunur.

















ek. 95 Kutup Yldz dzeltiminin Hesaplanmas
D) Boylam Bulunmas: ek. 96 da gsterilen eri zerindeki en yksek nokta Meridyen
geiini (transit) belirtmektedir. Dikkat edilirse, transit zamannn 1210 da 01duu grlecektir. Bu anda
gnein Grini boylamna uzakl ile Gzlemcinin ayn boylama uzakl ayn olacaktr. Eer zaman
doru olarak biliniyorsa, transit ile GMT bulunabilir. Eer bir de gnein GHA deerini verecek cetveller
mevcutsa, veya Zaman fark (Equatation of time) biliniyorsa Boylam bulunabilir.
Meridyen transit annn bulunmas iin eri zerinde Alt. deerinin ayn olduu iki nokta
seilmeli ve her birinde zaman okunmaldr. Meridyen transit an, bu iki zaman arasndaki ortalama
vakittir. Bu yntem herhangi bir gk cismi iin kullanlabilir.












565
YRM SEKZNC BLM
SEFER PLANLAMASI

1. TANIM:
Limandan limana seyir yaplrken, kanal ve limanlara yaklarken ncelikli seyir
hazrlklar ve planlar yapmak gerekir. Bu tr almalara ''Sefer Planlamas'' (Passage
Planning) ad verilir. Sefer planlamasnda drt aama bulunur :
a) Deerlendirme (appraisal)
b ) Planlama (Planning)
c) Uygulama (Execution)
d) Gzlem (Monitoring)
Bir geminin doal artlar ve evre zellikleri bakmndan zel bir seyir uygulamas ve
zenli bir gzlem gerektiren yere yaklamas veya byle bir yerden geii nceden hazrlanan
bir planlama gerektirir. Baz yerlerde uluslararas konvansiyonlar ve kurallar gibi zorunlu
nedenlerle gei planlamas belirli talimatlara uygun hazrlanr. Baz yerlerde de konvansiyonel
bilgiler ve doa artlar etkin olur.
ISM Kodu gereklerine gre irket ve gemi ynetimi tarafndan hazrlanarak gelitirilen
Gemi Gvenli Ynetim Elkitabnda seyir konusunda da gerekli talimatlar ve uygulama yollar
bulunur. Bu nedenle, Sefer Planlamas ncelikli bir alma ve kayt tutma gereksimi nedeniyle
nemli bir navigasyon yntemidir.
2. SEFER DEERLENDRMES
Sefer plan seyrinin yrtlmesi Kaptann bu konuda toparlayaca toplam bilgilerin
deerlendirilmesine baldr. Bu bilgilerin kaynaklar ve zerinde deerlendirme yaplacak
olanaklarn dkm u ekilde yaplabilir :
-Haritalar (Charts)
-Dnya Okyanus Geileri (Ocean Passages of the World)
-Klavuz Haritalar (Pilot Charts)
-Seyir Talimatlar ve Klavuz Kitaplar (Sailing Directions & Pilot Books)
-Fener Risaleleri (Light Lists)
-Aknt Atlaslar (Current Atlases)
-Gelgit Akntlar Atlaslar (Tidal Stream Atlases)
- Gelgit Cetvelleri (Tide Tables)
- Denizcilere lanlar (Notices To Mariners)
- Gei Bilgileri (Routening Information)
- Radyo aret Bilgileri (Radio Signal Information)
- klim Bilgileri (Climatic Information)
-Liman Kurallar (Port Regulations)
-Radyo ve Mahalli Uyarlar (Radio and Local Warnings)
-Elektronik Seyir Sistemleri Bilgileri (Electronic Navigational Systems Informations)
-Mesafe Cetvelleri (Distance Tables)
-Armatrden veya dier baslmam kaynaklar (Owner's and otber unpublisbed sources)
-Geminin su ekimi (Draught of vessel)
-Personelin deneyimi (Personal experience).
Kaptan tarafndan gei ile ilgili tm bilgiler toplandktan sonra, zabitlerle yaplan grme
ardndan planlanan geiin genel tasla hazrlanr. Bu konuda rol oynayan zellikler unlardr :
566
-Okyanus gei rotasyonu, Byk daire veya Kerte hatt seyri olma durumu. Bu konuda rol
oynayan faktrler, mevsim zaman, meteorolojik koullar, ykleme hatt blgeleri, okyanus akntlar
bilgileri, sava ve korsanlk gibi politik konular, geie yasaklanm blgeler vb olabilir.
-Kullanlabilecek veya saknlacak i geitler ve dar sahalar.
-Sahilden uzaktaki tehlikeler, seyir yardmclar, aknt ve gelgit etkileri, IMO rotasyon
dzenlemeleri vb.
Deerlendirme aamasnn ardndan uygulanacak sonraki admlarn baars ilk almann
verimine baldr. Bu nedenle Kaptan'a byk bir sorumluluk dmektedir. Uygulamada yaplan hatalarn
hangi sonular kartacan canlandrmanz iin iki deiik rnek vermeyi yeledik.
Esperence (Avustralya) limanna tahl yklemek zere yaptmz seferde liman girii iin
gei planlamas hazrlarken, liman azndaki geni deniz alannn ''Survey yaplmamtr'' ibaresi
tadn grdk. Deniz derinlii ile deniz dibi doasnn bilinmedii byle yerlerden saknarak izilen
rotamz izleyerek limana girdik. Ayn limana yaklamakta olan ve aadaki ekilde grlen Sefer
Planlamas sonucunda rotalarn izmi olan ''MV .Sanko Harvest'' isimli, fosfat ykl dkmecinin 14
ubat 1991 sabahnda ''Recherche Archipelago'' alanndaki kayalklara arparak battn rendik.
Konunun hukuksal analizinden sonra verilen kararda, geminin kaybnda bata Kaptan ve 2. Zabit olmak
zere, personel kusuru olduunda birleilmitir . Blge haritasnda izilen Dar gei rotalar ne yazk ki,
srvey yaplmam ibaresi bulunan alandan geirilmiti.
Bu tr olaylardan alnacak eitli dersler vardr. Ortaya atlan ''Denize elverisizIik''
(Unseaworthiness) savnn kaynaklar olarak unlar gsterilmitir :
-Gemi dzeltilmemi (uncorrected) haritalarla seyir yapmaktayd.
-Gemi yeterli kalitede olmayan zabitlerle donatlmt.













ek.97. Esperence liman giriinde hazrlanan Sefer Planlamas rotalar.
Vereceimiz ikinci rnek de bir dkmeci (Bulk Carrier) gemi ile k mevsiminde Kuzey
Japonya'dan Meksika'ya yaptmz Pasifik okyanusu geiinde yaanmtr. Okyanus geilerinde
mevsim zaman ve meteorolojik artlar nemli etkenlerdir. Bu seferde k artlarnda kuzey pasifikte
srekli ar hava (12 beufort ve zeri) artlar hkm srdnden kuzey enlemlere ykselmeyi
gerektirecek Byk daire seyri uygulamas yaplmamt. Geminin Japon kiracs ise Byk daire seyri
yaplmasnda srar ediyordu.
Karlkl yaplan haberlemeden sonra Kerte hatt seyrinde srar ederek okyanus gei
rotasyonumuzu koruduk. Kirac, son olarak ''Ship Weather Routing'' servisine bavurdu. Bu servisin
verecei rotasyon bir tavsiye (recommendation) zellii tamasna ramen, kirac zaman kaybndan
dolay yapabilecei gemi gndelii kesintisi konusunda bir dayanak araynda olduu anlalmaktayd.
Sonuta, Ocean routing servisi de uyguladmz kerte hatt rotasn onaylayarak kiracnn mdahalesine
imkan tanmamtr.
567
Verilen rneklerde birbirine kart iki ynetim tarznn sonular grlmektedir .
Birincisinde yaplan hatalar geminin kaybna neden olmu, ikinci olayda ise bilgili ve kararl
davranmak armatr korumutur.

3. PLANLAMA
Sefer plannn sorumluluu Kaptan'a ait olacaktr. Bununla beraber hukuksal aamalarda
plandan doacak sorumluluklar seyir zabitlerine, zellikle 2. zabit'e yneltilebilir
Haritalar : Seyrin yaplmas planlanan blgeye ait tm haritalar bulunmal ve dzeltilmi
olmaldr. Bu konuda gereken byk veya kk mikyasl haritalar ve portolonlar en son Denizcilere
ilanlar 'a gre tashih edilmelidir.
Tehlikeler :Ak denizlerde ve sahil eridindeki girie yasaklanm sahalara, s sulara,
geminin su ekimine gre kstl saylan yerlere gei plannda zen gsterilecektir. Gelgit su
yksekliinin deikenlik gsterdii yerlerde de dikkatli olunacaktr.
Rotalar : Her kullanm haritasna niyetlenen rotalar izilir ve bunlarn 360 derece evrelerinin
neta olmasna baklr. Harita deitirilmesi gereken durumlarda, yeni haritann da ncekinde olan
zellikleri ve aretleri kapsamasna dikkat edilir.
Gvenlik Limiti : izilen her rotann her iki tarafndaki saha geminin gvenli seyredecei
alan salamaldr. Gvenlik limitini seyir haritasnda gsteremeyiz fakat, geminin rotasnn biraz
sancanda veya iskelesinde olmasnn gvenlik limitini amadn bilmeliyiz.
Radarda gze arpan maddeler ve Grnen Seyir yardmclar : Seyir haritasnda
bulunan ve radardan zlenebilen tm maddeleri saptamalyz. Bunlar ''Racon'' gibi mevki koymakta
kullanlacak yardmclar olabilir. Ayrca fenerler ve sektrleri, hangi ynn seyre tehlikeli veya neta
olduu tespit edilmelidir.
Transitler, Neta Kerterizleri ve Mesafeler : Seyirde faydal olacak transitler rnein liman
giri ve k fener transitleri, dn transitleri gibi olanlar aretlenmelidir. Ayrca, tek maddeden alnan
ve geminin gvenli sularda bulunduunu dorulayan kerterizler saptanmaldr. Bundan baka radardan
zlenecek ve geminin gvenli sularda 01duunu gsteren mesafeler nceden hesaplanmaldr.
Beklenmedik Durumlar ve Sapma : Bir gei plan ne kadar baarl yaplm olsa da ,
beklenmedik bir durum nedeniyle gei (passage) durumundan klmas gerekebilir. Byle durumlarda
gvenlii salamak iin planlama aamasnda dn olmayan bir noktadan nce nerede rotadan
sapma olana bulunduu aratrlmaldr. Hangi noktada rotadan gvenli olarak sapma yaplaca
gsterilmeli ve acil bir durumda nerede geici olarak demirlenecei saptanmaldr. rnein, Boaz'
kuzeye doru kan bir geminin acil bir durum karsnda Paabahe koyuna demirlemesi, gneye doru
inen geminin Bykdere koyunda demirlemesi gibi.
Srat : Yolculuun belirli noktalarnda gemi sratini drmek gerekebilir. rnein geiin bir
etabna istenen zamanda varmak zere bunu ayarlamak istenebilir. Bundan baka su derinliinin belirli
zamanda gereken seviyeye kaca hesaplanabilir. Byle durumlarda seyir haritasna gerekli srat
kaydedilmeli ve makine dairesine de durum bildirilmelidir.
Rota Deiimleri ve Dmen Kumandalar : Bir haritada belirtilen rota deiimleri olduka
belirgin olabilir fakat, seyir iin kstl sahalarn yaknlarnda rota deitirmek iin dmen kumandas
verme noktalarn haritada belirtmek faydaldr. Byle durumlarda dmene kumanda verilme yeri
izlenecek bir madde kerterizi veya mesafesi ile belirlenebilir.
Omurga Klerensi : Geminin su ekiminin kstl olduu sahalarda yaplacak seyirde, omurga
klerensini etkileyen faktrler saptanmal ve haritada belirtilmelidir. rnein gelgit etkinlii, su derinlikleri
ve zamanlar gibi.



568














ek.98. Trafik ayrm (Seperation Zone) bulunan bir Dar geitten sefer planlamasnn yaplmas ve rotalarn belirlenmesi.
Gvenli mevkilendirme : Dar gei srasnda geminin girilmeyecek veya tehlikeli olan
sahalara yakn bulunaca yerler olacaktr. Byle yerlerde geminin mevkisinin bulunmas kritik bir nem
tar. Bunun iin birbirinden ayr iki bamsz yntemle mevki bulma yerine getirilmelidir.
zlenen Rotalar : Haritada izilen rotann izlenmesi geitte hakim olacak akntlara ve hava
artlarna baldr. Gei zaman belirlenince derhal bunlarla ilgili bilgi aratrmasna balanmaldr. Srat
deiimleri de rota izlenmesini etkileyecek faktrler arasndadr.
Dar geit geilerinde dme, zellii bilinen ve gvenli olan deniz tarafnda msaade
edilebilir.
Ek Bilgiler
Sefer Plan iin gerekli olan bilgilere ek olarak planda gz nnde tutulmas ve kaydedilmesi
gerekli olanlar aada gsterilmitir.
-Sahil veya deniz istasyonlarna rapor verme noktalar.
-Demirlerin neta yaplaca noktalar.
-Pilot alma ve verme noktalar.
-Rmorkr alma noktalar.
-Demir personelinin alesta yaplaca noktalar.
-Personelin grev yerlerine gnderilecei noktalar.
-Yelkenli teknelerin, Balk teknelerinin, Y atlarn ve Feribotlarn dikkate alnaca noktalar .
Onaylama
Gei seyri planlar tamamlandktan sonra Kaptan'n onayna sunulacaktr. Plan zerindeki
herhangi bir dzeltme ve deerlendirmesi dikkate alnacaktr.
Plann uygulanmasna balamadan nce kpr st personelinin tamam plan gerekleri
konusunda bilgilendirilecek ve uyarlacaktr. rnein, vardiya zabitlerinin deiimi, serdmenlerin seimi
ve ba st personelinin alestas dzenlenecektir. Dar geitlerde ve kstl sahalarda yaplan seyirlerde
serdmen olarak deneyimli olanlarn seilmesi yelenir.
Plann baarl uygulanmas tm ilgili personelin abasna ve zenli almasna bal bir
husus olduundan, bu konuda Kaptan tm ayrntlar personeli ile grecektir.
4. UYGULAMA
Plan zerinde gereken son detaylar geiin balama zaman geldiinde yaplacaktr. Plann
baarlmas iin kullanlacak taktik aadaki hususlar kapsayacaktr.
-Olumlu gelgit akntlarndan yararlanmak iin kritik noktalara ETA.
569
-Gn nda geilmesi gereken veya gnei k tarafa alarak girilmesi istenen kritik
noktalara ETA.
-Trafik younluu ve rotalarn yaknlama noktalar.
-Erken varmann bir yarar salamayaca noktalara ET A.
Bir Gei (Passage) seyrinin baarsnn uygulama aamasnda seyir ekipmanlarnn da
verimine bal olaca unutulmamaldr. Plann uygulamada baarya ulamas iin gverte ve makine
personeli arasnda ortak bir kavrama ve ritim uygunluu bulunmaldr. Bu nedenle, makine personeli de
gei program konusunda bilgilendirilmelidir. Limana giri zaman, neta zaman, pilot alma-verme
zaman vb konularnda bilgi verilmelidir .
5. GZLEM
Plann ilk oluumunda belirlenen ekilde uyguland geminin daima gvenli sularda seyir
yaptnn tespiti ile dorulanr. Geminin hareketlerinin gzlenmesi ve tespit edilmesi plann baaryla
uygulandn gsterir. Plann ruhunda olmas gereken bir zellik de, gei srasnda oluacak bir olayn
kpr st personelini asla artmamasdr.
Seyir Zabitinin Grevleri
-En uygun ve kullanl arac tercih ederek, geminin gei srasndaki mevkilerinin bulunmas
ve belirtilmesi.
-zellikle dikkatli gzlem gerektiren alanlarda seyrederken baka bir seyir zabitinin desteini
istemek.
-Geminin planlanan rotalardan sapmas durumunda gerekli dzeltmeyi yapmak ve nemli
noktalarda nceden temkinli bulunmak.
-Olaylarn planlanan dzende gitmediini grnce daha kdemli bir zabitin yardmn istemek
ve Kaptan'a haber vermek.
-Ryet, rzgar yn ve gc, gelgit akntsnn deiimlerini dikkate almak ve haber vermek.
-Radardaki hedef1erin en yakn geme zaman le mesafesini saptamak ve bildirmek.
-Gemi seyir yardmclarnn verimini kontrol etmek ve snamak.
-Plann uygulanmasnda bir aksakllk phesi olduunda derhal Kaptana haber vermek.
Disket Navigasyon Sistemleri
Gemilerde kullanlmaya balayan en modern seyir sistemleri arasnda bulunan Disket seyir
yardmclar zellikle Dargeitlerde, liman girilerinde ve kstl sularda yaplan seyirlerde byk kolaylk
ve gven salamaktadr.
Bu kitap kapsamnda bulunan ve zellikleri aklanan ''NAVI SAILOR'' videopIotter program
byle seyirlerde son derece yararl olmaktadr. Geminin, haritada izilen ve GPS ile bilgisayar
programna giren rotalar zernde tm hareketleri ekranda izlenmektedir. Rotadan herhangi bir sapma
olduunda alarm verilmekte ve bu durumla ilgili veriler ekranda okunmaktadr. Program hakknda geni
bilgi ilgili blmde verilmektedir.
Sefer planlamasnda, ISM kod kapsamnda yaplan denetimlerde (audit); plann rhtmdan
rhtma'' (berth to berth) erevesinde hazrlanmas istenmektedir Bu noktay gz nnde bulundurarak,
zmir'den hareket ederek Marsilya'ya seyredecek bir geminin Sefer Plan uygulamasnn nasl
yaplacan inceleyelim.
a) zmir rhtmdan Pilot alnarak ''Klavuz seyri'' ile gidilecek nokta (varsa amandra) seyir
haritasnda gsterilecek ve aradaki mesafe yazlacaktr.
b) Pilot kndan (DOP) itibaren 1. Waypoint iaretlenerek enlem ve boylam yazlacak ve
GPS hafzasna kayt edilecektir.
c) Bu sefer iin dar geit (kstl) seyir aamas vardr. Birincisi Pelikan banknn geilmesi,
ikincisi Messina boaznn geilmesi ve sonuncusu da Bonifacio boaznn geilmesidir" Yukardaki
blmlerde aklanan bilgilerin nda Dargeitlerdeki seyirler iin rotalar ve dier tm bilgiler
toplanacak ve kaydedilecektir.
570
d) zmir'den ayrlta Pilotun gemiden ayrlma noktas (1 Waypoint) ile Marsilya'ya varta ilk
pilotun alnma noktas (son waypoint) arasndaki yolculuk uygun waypoint 'lere blnecek ve bunlarn
koordinatlar haritalarda gsterilerek, rotalar izilecektir. Bunlarla ilgili tm hesaplamalar, rotalar,
mesafeler, akntlar, trafik uygulamalar, gelgit hesaplar vb bilgileri ayrca Sefer Plan dosyasna
yazlacaktr.
e) GPS hafzasna kaydedilen Waypoint 'ler ile tm yolculuun mesafe, srat, zaman ve ETA
bilgileri ekranda izlenecektir.
f) Sefer plannn son noktas Marsilya'da yanalacak rhtmda, gemi yk veya zelliine
bal olacak yanama ekli ile son bulacaktr


ULUSLAR ARASI GVENLK YNETM
ISM CODE
1. TANIM
Gemilerin gvenle iletilmesi ve evre kirliliinin nlenmesi iin Uluslararas Gvenlik
Ynetimi kodu (International Safety Management ISM Code), IMO tarafndan kabul edilerek yrrle
sokulan bir dzenlemedir. Bu kodun amac gvenliin salanmasnda uluslararas bir standart
oluturmaktr. Aslnda, SOLAS 1974, MARPOL 73/78, COLREG 72, STCW ve Ykleme Snr
Konvansiyonu gibi uygulanmakta olan kurallar temel alan bir denetim ve kayt ilemlerinden ibaret
saylabilir.Okuyucuya ISM kodunun neye yarayacan kabaca aklamak iin bir rnek vereceiz. ISM 'yi
milat kabul edersek, milattan nce bir gemide grev teslim alan Kaptann iki tablo ile karlamas
mmknd. nceki Kaptan titiz, becerikli ve hevesli olduundan gemi hayat ve iletme ile badak tm
operasyonlar kapsayan mkemmel bir dosyalama sistemi kurmutur. Herhangi bir konuda iletmenin
veya dier otoritelerin istedii bilgiyi bu dosyalardan kolayca bulmak mmkndr. imdi de bunun tersini
esinleyelim. Tm evrak ve dokmanlarn ortada gezinip birbirine kart, basit konular iin bile
dosyalama yaplmad bir gemide yeni atanan kaptann kendinden istenen bir bilgiyi bulmas san
ban yolduracak durumlar ortaya kartabilir !
te, ISM Kodu ile amalanan olgu, iletme ve gemiyi kapsayan tm denizcilik alanlarnda
uluslararas ortak bir uygulama ile denetleme, kayt ve takip ilemlerinin kiisel bir keyif ve zorunluluk
konusu olmaktan kmasdr. letme, ncelikle amacna ynelik bir politika belirleyecek ve bununla ilgili
staty hazrlayacak, uygulamaya geecek, periyodik olarak denetleyecek ve gerekli sertifikalar
alacaktr. Bu sertifikalarn alnmas ve elde tutulmas ylesine nemlidir ki, aksi durumda gemilerin
limanlara kabul edilmemesi, sigortalanmamas ve ticaretinin fiilen durdurulmas sz konusudur.
ISM Code tarihine baktmzda dnyann 5 byk management firmasnn birar3ya gelerek
gelien dnya standartlarna uyulmasn salamak zere ISO 9002 ve IMO A 741 ( 18) kurallarndan
oluan bir Gvenli Ynetim standart kodunu oluturduklarn gryoruz. Bu uygulamann insana ynelik
olmas nedeniyle, baarl olmas iin ilgili kiilerin geleneksel alkanlklarn deitirmeleri gerekecektir.
Bunun sonucunda da gvenli, deniz kazalarnn az olduu ve evre temizliinin saland bir i ortam
kazanlacaktr. Bir aratrma yazsnda, ''yi bir denizci nasl olmaldr ?'' sorusunun yantnda ISM 'in ruhu
canlanmaktadr. Buna yant yle verilmitir : ''yi bir denizci,kendisinde igdsel olarak hadiselerin
farknda olma yeteneine sahip olan ve bunudavranlaryla belli eden denizcidir !'' Bu gerein
olumas bir tohumun topraa dikilip bymesine benzer. Gelimesi ve olgunlamas olduka zahmetli
bir zamana baldr.Byle olmasayd, irketlere bir kolaylk salamak zere gelitirilen ''ISM Manuel
Softwaregibi bilgisayara yklenecek bir paket program ile ii bir gnde zmek mmkn olurdu.
571
ISM Kodu gereksinimleri tm gemilere uygulanabilir. 1 Temmuz 1998 tarihinden itibaren
dnya denizciliindeki etkisi grlmeye balanacaktr. 1 Temmuz 2002'den sonra da uygulama tam
olarak yaygnlaacaktr. imdi, ksa ve zl aklamalarla ISM kodunun denizcilikte nasl uygulanacan
belirtelim.
2. DOC, SMC ve SMS Nedir?
Uluslararas Gvenlik Ynetimi (ISM) kodunun gereklerini yerine getirmek iin denizcilik
irketi karada ve denizde gvenlii nasl saladn gstermek durumundadr. Bu da ancak belgelenmi
bir sistemle gelitirilebilir. Her irket ve her gemi kendine zg bir gvenlik ynetim sistemi gelitirecektir.
Bunun sonucunda ISM kodunun gerektirdii standartlara uygunluunu gsteren ''Uygunluk Belgesi''
(DOC) alacaktr. Ayn ekilde gemi iin ISM kodunun gerektirdii standartlara uygunluunu gsteren
''Gvenlik Ynetim Sertifikas'' (SMC) alnacaktr. Bu sertifikalarn verilmesi de yetkili bir kurum tarafndan
yaplacak ''Gvenlik Ynetim Sistemi'' (SMS) tetkikini gerektirir.
SMS (Safety Management System), klasik olarak bir piramit eklinde aklanr. Piramit in
tepe noktas irket politikasdr. Bunun altnda EI Kitab (Manual) gelir ki, bunda politikay uygulamak iin
yazl talimatlar bulunur. nc blm de Prosedr (procedure) yani uygulanacak talimatlar bulunur.
Drdnc katman veya taban blm de Kaytlar (Records) dr. Bunun anlam da tm uygulamalarn
yazlmasdr.
DOC (Document of Compliance), alnmas iin ISM kodu gereince irketin kara ve
gemideki gvenlik ynetim sistemlerini (SMS) oluturmas, gelitirmesi ve i tetkiklerini yaptrmasn
gerektirir. Demek ki ilk admda irket ilettii gemi tipi ve zelliine bal olarak SMS oluturmak ve
gelitirmek durumundadr. Konteyner gemisi ileten irket ile Kimyasal tanker ileten irket farkl
zellikler tayan SMS gelitireceklerdir..
tetkik veya denetimlerin gelitirilmesi ve uygulanmas iin irketteki personele datlan
sorumluluklar belirlenmelidir. Denizcilik iletmelerinde her ile megul olan tek adam yerine, grevi ve
sorumluluklar belirlenmi yetkili devri balayacaktr !
Benzer ekilde SMC (Safety Management Certificate) alnmas ve korunmas amacyle gemi
de Kaptan da i tetkik (denetim) ilemini yerine getirecektir. Bir kaptan kendi gemisinde SMS tetkiki
yapmamaldr. Buna karn, bir kaptan yeni atand bir gemide i tetkik yapabilir. tetkikin baka bir
grevli tarafndan yaplmas aksaklklarn daha iyi saptanmas iin yararldr.
Tetkik konusunda ortaya kan iki terim arasndaki farka dikkat ekmek isteriz Bunlar.
''Deficiency'' ile ''Noncorformity'' aklamalardr. Deficiency noksan veya yetersizlik anlamndadr ama,
teknik bir hususu ifade eder. rnein, bir Can filikasnn motorunun almamas iin deficiency kullanlr.
Motor yasz brakldndan almyor olabilir. Oysa, sorumlu kiiye makine bakm ve tutumu
retilmemi se b durum Noncorformity terimi ile aklanr.
SMS iin yaplan bir i tetkik yeni bir gemi denetimi deildir. Eer bir uygunluk bulunursa bir
kiiye hata yklenmeyecektir. Tetkikin amac sistemi deerlendirmektir. Buradan da ISM kodun asl
amac ortaya kmaktadr. Gvenli iletmeyi salamak , iin irket ve gemi arasnda devaml bir iliki
salayarak sistemin kendini denetlemesi ve hayatiyetini oluturmaktr. Bir kaza veya sorun meydana
ktnda ok kere sorumlu olarak hiyerarik halkann en sonuncu kiisi bulunur. Bundan.sonra ise irket
ve geni dzeninde sorumluluu tepe noktasna tamak zere kontrol bilincini kazandrmak ve takip
ettirmek esas tutulmaktadr.
SMS kapsamnda irketler kendi sistemlerini kurup DOC almak zere idarelerin belirledii
kurumlara bavuracaklardr. Bu kurumlar uygulamada Klas kurulular olmaktadr. letmelere ve
gemilere gelecek olan Tetkikiler (Auditors) ''IACS'' kurullarndan srveyrler olacaklardr. Bir kurulutan
DOC ve SMC almak iin baka kuruma bavurmaya gerek yoktur. Sadece irketin kendine zg SMS
gelitirilmesi yeterlidir.
Baz irketlerin DOC, SMS yannda "ISO 9002" sertifikas da aldklar grlebilir.
572
ISO 9000 bir kalite standartdr. Bir mal reten irkete verilebilir. Denizcilik irketinde yaplan
i hizmet sektr olduundan buradaki karl ISO 9002 olur. Bunun alnmas zorunlu olmayp, sadece
ticaret alannda bir zellik saylabilir. Bu durumda irket ve gemilerde uygulamalar ISM ve (varsa) ISO
9002 kodlara gre formle etmek,srekliliini ve uygulamalar denetime gelen Auditrlere ispatlamak
gerekmektedir.
DOC'n geerlilii be yl olup her yl denetime tabidir. Denetimler -/+ 3 ay iinde, son denetim
6 ay iinde yaplacaktr. SMC'de 5 yllk olup 2 ve 3. yl iinde denetime tutulacaktr" Bunun da son
denetimi bititen 6 ay ncesinde balayacaktr.
Buraya kadar yaplan aklamalar bir rnek irket tanmlayarak gstermeye alacaz.
3. SMS KURULMASI VE LETLMES
Dkme yk tayan (Bulk Carrier) gemiler ileten bir denizcilik irketi SMS kurmak zere
harekete gemi olsun. Gvenli Ynetim sistemi irkete zg olacandan baka bir irketin sistemini
kopya etmek gereksizdir. Burada verilen rnek genel esaslar ve koullar kapsamaktadr.
irket ncelikle ''Gvenli Ynetim Politikas" (Safety Management Policy) oluturacak ve bu
sayfa "irket Gvenli Ynetim Elkitab" (Company Safety Management Manual) nn ilk sayfas
olacaktr. Aada buna ait rnek verilmitir.



















Bundan sonraki etap Sistem dosyalarnn hazrlanmasdr. Bu dosyalarda ISM koduna gre
gereken tm bilgiler ve talimatlar yer alr. lerde dosyalarn ksa aklamas verilirken zellikleri de
vurgulanmaktadr.
Aada rnek olan irketin hazrlad sistem dosyalar gsterilmitir.
1. Standng Instructon File.
2. Check List (Form File)
3. Circular Letters File
4. Incident File
5. Safeworking practies and Safety Manual.
6. List of Safety Management Procedures (Shipboard)
7 .Shipboard Management Manual (Shipboard)
8. Shipboard Audit Check List
9. List of Safety Management Procedures (Company)
10. Safety Management Manual (Company)
573
Yukardaki dosyalarda yer alacak evrak ve dokmanlar ile daha sonraki tm kayt ve
yazmalarda irketin belirledii referanslar ve saylar kullanlacaktr .ISM kodunun ruhundaki asl gaye
dzenli kayt tutma sistemidir. Bu nedenle irketin belirledii dosyalar ve referanslar ile tutulan kaytlar
hangi zaman ve konuda olursa olsun, gerektii zaman derhal ileme konulacak bir tertipte demektir.
Dosyalarda tutulan belgeler zaman geldiinde younluk kazanacandan bunlarn imhas da
dnlmtr. Bu nedenle sistemi fazla brokratik ve yer tutucu grmekyanltr. irket tarafndan
hazrlanan sistem dosyalarnn kapsam ve amalarn grmeden nce, SMS kuran ve gelitiren irketin
bavurduu klas kuruluundan alaca DOC belgesi iin bir rnek verelim.






































4. SSTEM DOSYALARI VE KAPSAMLARI
574
rnek alnan irketin ISM kodu uygulamak zere karada ve denizde gvenli iletmeyi ve
iletiimi salayacak 10 sistem dosyas gelitirdiini grdk. Bu tr dosyalar irket politikas, ilettii
gemilerin trleri ve al1anlarn bilgi ve deneyimleri ile badak bir grnm gsterecektir. Bir bakma i
hayatna nasl baktklarn, i disiplinini nasl anladklarn ve ticareti uygulamada izledikleri yntemlerin
neler olduunu gsteren delillerdir. ISM kodu ile kuramsal denizcilik uygulamalarna gelen baka bir
yenilik yoktur. Yaplacak denetimlerde Solas, Marpol, Stwc vb gibi konvansiyon maddeleri geerli
olacaktr. 0Iuturulan yenilik denetimlerin nce irketin kendi bnyesinde yaplmas ve darya kar
resmi bir ekincesi olmayan bir tarzda yanllarn dzeltilmesidir. Bunun sonucunda da daha yetenekli ve
bilgili iletmeci ile deniz adamnn yetimesi salanacaktr.
irket tarafndan hazrlanan ve gelitirilen sistem dosyalarnda gerek denizcilik olaylarnda
gerekse konvansiyonlara dayanan ilemlerde nelerin yaplmas gerektii aklanacaktr. rnein,
gemide uygulanacak role talimlerinden, yklerin nasl yklenip boaltlacana ve denizde nasl vardiya
tutulacana kadar her ey aklanacaktr. Bir deniz adamnn gemide bulunan Can filikas motorunu
altrmasn ve kullanmasn bilmesi gerekmektedir. Yaplan tetkiklerde kimse bu makinecilerin
grevidir diyemez. nk, ortadaki konu can kurtarmaya yneliktir. Ayn ekilde Can sallarnn gemiden
denize atlmas ve kullanlmas, GMDSS ile SOS ars yaplmas ve Emercensi dizel jeneratrn
altrlmas da tm gemi adamlarnn bilmesi gereken konular arasndadr.
Bir Liman denetiminde (Port State Control) gemiye gelen yetkili role uygulamalar ile
kurallarn ierdii tetkikleri yaparken gemi adamlarndan eitimin nasl yapldn da renmek
isteyecektir. te ISM kod ile uygulamada karmza kacak en belirgin yenilik eitim ve kayt olaylardr.
Bir dzenein yolunca almas ve durumunun iyi olmas yeterli deildir. Acaba, bununla ilgili bilgiler
gemi adamlarna belirli zamanlarda verilmi midir ? Yaplan uygulamalar hakknda kayt tutulmu mudur?
Toplantlar ciddi olarak yaplmakta mdr?Yoksa, her ey sadece kat ve dosyalar zerinde mi kalmtr?
Her irket kendi durumuna gre sistem dosyalar gelitirecektir demitik. Bu uygulamada
olduka baarl olan irketlerin gelitirdii sistem dosyalarna rnek olarak 10 farkl dosya adn verdik.
imdi, ksaca bu dosyalarn neleri kapsadklarn grelim.
Standing nstruction File
Bu dosyay ''Kalc veya Srekli Talimatlar Dosyas'' olarak yorumlayabiliriz. Bu dosyada
gemideki her departman ve personel iin grevler ve uygulama talimatlar yazlr. Bir fikir vermesi
bakmndan dosyada yer alacak blmler yle olabilir.
*Introduction & General Polices ;
*Communications & Reporting
* Logs and Records Books
* Safety & Emergency Procedures
* Pollution Prevention
* Navigation & Bridge Procedures
* Deck Operations
* Master's Responsibilities.
* Chief Officer's Responsibilities.
* Second Officer's Responsibilities.
* Third Officer's Responsibilities.
* Radio Officer & Radio Station
* Catering Department
* Crew & Supernumaries
* Accounts & Payroll.
* Chief Engineer's Responsibilities.
* 1 st Assistant Engineer's Responsibilities.
575
Yukardaki listede bulunan blmler de eitli maddeler ve talimatlar halinde irket
politikasna gre geniletilebilir .rnein, ''Introduction & General Policies'' blmnde irketin
gemilerindeki genel uygulamalar hakkndaki talimatlar ve grleri yer alrr. Bunlarn iinde ''Security''
bal altnda gvenlik kavram ve neler beklendii, Alcohol'' bal altnda gemide alkol kullanmnn
kstlanmalar, ''Drugs'' bal altnda uyuturuculara kar alnacak nlemler , ''Use of Life Boats'' bal
altnda gemi can filikalarnn hangi amalarla kullanlaca talimatlar yer alabilir .Grld gibi,
Standing Instruction File'de irket ama ve alma alanlarna bal olarak birbirinden farkl pek ok konu
yer alabilir .
Check List (Form File )
Bu dosyada irketi ile gemi arasnda ve dier otoritelerle yaplacak yazmalar iin gelitirilen
form rnekleri yer alr .rnein, limanlarda verilecek ''Notice of Readiness'' (Hazrlk Mektubu ) her
zaman kullanlacak bir form olarak hazrlanr ve bir rnei Check List dosyasna konulmak zere iletme
gemilerine sirkle edilir .
Check List dosyasnda bulunan bo formlar zaman iinde kullanma daha uygun biimleri ile
deitirilebilir ve eskileri imha edilir .Kullanlacak bo formun gerekli yerleri doldurularak ilgili makama
gnderilir .Gemilerde bo formlar bilgisayarda ''Microsoft Word'' ve ''Excel'' yazlm programlarnda
hazrlanarak daha pratik ekilde kullanlmaktadr.
Circular Letters File
Bu dosyada irketten gemilere sirkle edilen bildiri ve talimatlar tutulur. Sirkler
mektuplarnda eitli konularda verilen bilgiler ve aklamalar yer alr .rnein, limanlarda ykleme
iilerine ynelik kazalar nlemek iin alnmas gereken nlemleri bildiren bir yaz olabilir .
Incident File
Bu dosyada irketten gemi kaptann eitli konular zerinde uyarmak zere gnderilen yaz
ve dokmanlar tutulur .rnein, irket gemilerinden birinde yaplm bir hata sonucunda oluan zararlar
aklanarak benzer olaylarn gelimemesi iin uyar ve aklamalar yer alr .
Safeworking Practies and Safety Manual
Bu dosya da genel kapsaml talimatlar ve aklamalar bulunur .Dosyann amac gemiyi
gvenli olarak iletmek iin nelerin yaplaca ve uygulanacan gstermektir . Bu amala ''Safety
Manuel'' (Gvenlik Elkitab) hazrlanmtr. Gvenlik kurallarnn uygulanmasnn retilmesi iin
yaplacaklar da burada aklanmaktadr.
Safety Manuel'de nelerin yer alacana dair bir fikir vermek iin Indeks'den baz konular
gsterelim.
* Abandon Ship : Gemiyi Terk rolesinde uygulamalar ve eitimler konu edilir .
* Bulk Cargoes : Dkme yklerin tanmasnda alnacak nlemler konu edilir .
* Draft Checks : Ykleme draftlarnn nasl okunaca konu edilir .
* Fire Alarms : Yangn alarmlarnn verilmesi konu edilir .
* Man Overboard : Denize adam dmesinde yaplacaklar konu edilir.
* Painting : Boya ilerinde alnacak nlemler konu edilir .
* Steering Testing : Dmen donanm testleri konu edilir .
Yukardaki konu balklarndan anlald gibi Safety Manuel'de gemide alma hayatnda
karmza kan tm uygulama ve olaylar-konusunda gvenlik aklamalar
ve talimatlar bulunmaktadr .
List of Safety Management Procudures (Shipboard)
B u dosyaya ksaca ''Gemi Gvenli letme Prosedrleri '' adn verebiliriz. SMS (Gvenli
Ynetim Sistemi) uygunsuzluklarn, kazalarn ve tehlikeli oluumlarn irkete rapor edilmesi, gvenliin
ve evre korumann salanmas amacn gden prosedrler (procedures ) iermelidir .Prosedrler ,
dzeltici faaliyetlerin yrrle konulmas iin oluturulmaldr .te, bu tr prosedrler iki dosya halinde
576
hazrlanrlar .Gemide gvenlii salamak zere hazrlanan prosedr dosyas ''Shipboard ismini alr.
irkette gvenlii salamak zere hazrlanan prosedr dosyas da ''Company'' ismini alr .
imdi, bir prosedr dosyasnda nelerin konu edileceini gstermek zere baz rnekler
vereceiz. ''Management Procedues-Shipboard'' dosyasnn indeksinde u balklar grebiliriz :
* ''Shipboard Service Procedures'' : Bu ksmda personelin izlemekle ykml olduklar gemi
normlar aklanr .rnein, grevleri srasnda hi bir personel grev yerini terk etmeyecektir cmlesi bir
normdur .Bundan baka gemide grevli herkesin yapmas gerekenler de bu ksmda yazlmtr.
* ''Shipboard Safety Committe Organization Procedures'' : Gemi Organizasyon Kurallarna
gre Gemi Gvenlik ve Salk komitesinin almalarndan verim e]de etmek iin neler yaplaca
aklanr. Bunlar iinde grev datm ve toplantlarn zaman gibi bilgiler yer alr .
* ''Crew Evaluation Procedures'' : Gemi kaptannn irket genel yneticisine gnderecei
personel deerlendirme dkmanlarnn nasl hazrlanaca aklanr .
* ''Shipboard Document Control Procedures'' : Gem zerinde dzenlenen eitli
dokmanlarn doru ve dzgn bimde hazrlanmas iin zlenecek yollar aklanmtr .
* ''List of Shipboard Safety Management Records'' : Gemi gvenli kaytlarnn listesi ile
bunlarn dzenlenmesi bilgileri bulunur .
* ''List of Shipboard Safety Management Books'' : Gemide bulunmas gereken gvenli
ynetim kitaplarn aklamaktadr .
* ''Bunker oil Transfer Procedures'' : Yakt transferinin yaplmasn aklar .
* ''Shipboard Training Procedure'' : Role talimlerinin yaplmas prosedrlerini kapsar .
Safety Management Procedures dosyasnda yer alan konular eitli alanlar ve ilemleri
kapsamak zere devam eder .Verilen rneklerin konuyu akladn umarz.
Shipboard Management Manual (Shipboard)
Bu dosyaya ''Gemi Gvenlik Elkitab'' adn verebiliriz. inde gvenli iletme kurallar ve
genel tanmlamalar yer alr .Bir fikir vermek amacyle dosya indeksinden baz balklar greceiz.
* ''Shipboard Organization Rules'' : Bu ksmda gemi olaylar ve lemlerinde otoriteyi ve
sorumluluklar tantma, bunlarn hangi alanlar kapsadn aklama bilgileri yer alr .Kaptann dier
ilgililerin sorumluluklar aklanr .
* ''Shipboard Document Control Rules'' : Bu ksmda gemiye gelen gvenli ynetim
dokmanlarnn kontrol edilmeleri ve kayt yaplmas konular yer alr .
* '' Shipboard Environmental Protection Rules'' : evreyi korumak iin izlenecek kurallar yer
alr .
Yukardaki rnek balklar ve konular Management Manuel dosyasnn kapsam hakknda
fikir vermekte ve dosya kapsamnn neler olacan gstermektedir .
Shipboard Audit Check List
Bu dosyada ISM koduna gre yaplacak bir denetime hazrlanmak in yaplmas gereken
gemi tetkik listesi yer almaktadr. Bu liste Port State Control srasnda uygulanan denetimi andrmaktadr
.Kontrol edilecek konu balklarna bir gz atalm.
* Certificates & Documents'' : Gemi sertifikalar ve dokmanlar
* " Nautical Publications and International Conventions '' : Deniz yaynlar ve Uluslararas
konvansiyonlar.
* ''Logbook Entries'' : Seyir jurnali kaytlar.
* ''Safety in General : Genel gvenlik konular.
* ''Testing and drills'' : Test ve Role talimleri.
* ''Navigation Equipment'' : Seyir aygtlar.
* Lifesaving Appliances : Cankurtarma aralar.
* ''Fire Fighting Appliances'' : Y angn savunma aralar.
* ''Radio Installation'' : Radyo Yerleimi.
577
* ''Load Lines'' : Ykleme Hatlar.
* ''Hull Construction and piping on deck'' : Tekne yaps ve gvertedeki boru sistemi.
* ''Machinery in Engine room'' : Makine dairesindeki makineler.
* ''Electrical Equipment'' : Elektrikli donanmlar .
* ''Mooring Arrangements'' : Balama-demirleme donanmlar.
* ''Marine Pollution'' : Deniz kirlenmesi.
* ''Cargo Handling Gear'' : Yk elleleme donanmlar.
* '' Accomdation'' : Gverte binas (skan edilen mahaller).
Yukardaki verilen balklar kapsayan yer ve konularda soru-yant eklinde bir tetkik
dokman olan Shipboard Audit Check List dosyasndaki denetimler , ISM koduna gre yaplacak
kontrollerde de aratrlacaktr .
List of Safety Management Procedures (Company)
Bu dosyada, yukardaki gemi dosyas rneinde akland gibi irkette yrtlecek gvenli
ynetimi salamak zere tespit edilmi prosedrler yer alr .Ayn gemi dzeninde olduu gibi tm
yneticilerin ve kadro elemanlarnn grev ve sorumluluklar ayr ayr belirtilir .
Safety Management Manuel (Company)
irkete ait gvenli ynetim Elkitabn oluturur. Gemi Gvenli ynetim elkitabnda
grdmz gibi, bu sefer uygulama yeri irket ve ubeleri olmak zere kura1lar ve grevler yer alr. Bu
dosya kapsam hakknda fikir vermek zere indeksden baz konu balklarn veriyoruz.
* ''Management Rules of Safety Management Manuel''
* ''Organisation Rules for Safety Management System''
* ''Document Control Rules''
* ''Deficiency Management Rules1'
* ''Management Rules for services related to Navigation of Ships''
* ''Management Rules for Manning''
* ''The management rules for maintenance of ships and equipments''.
* ''Contingency Rules. ''
* Management Rules for Internal Audit.
* ''Management Rules for Training.
Dier Dosyalar
Gvenli Ynetim Sistemi (SMS) iinde yer alan sistem dosyalan hakknda bir fikir vermek iin
en ok uygulanan dosyalar akladk. Bunlarn haricinde sistemin iinde yer alan sreye bal ISM
Dokman dosyalar vardr. Bunlar aylk (montly) veya Seferlik (Voyage ) ISM Dokmanlar olabilir.
irketin setii uygulamaya bal olarak gemide hazrlanan ISM formlar irkete bir ''Dokman Geri
dnm '' (Documents Returned) evrak ile gnderilir. Bu evrak zerinde kodlar halinde gnderilen tm
dokmanlarn aklamas yer alr .te, irkete gnderilen tm SMS dokmanlarnn bir kopyas da 11.
ISM dosyas saylacak bir yerde saklanr. Gnderin dokmanlarn SMS tetkikinde her zaman
sorulacan unutmamak gerekir .rnein, irketten Solas ' ilgilendiren baz malzemeler istenmi olabilir.
Denetimlerde bunu kantlamak iin kaytlar ve evraklar gsterilecektir .
5. UYGULAMALAR VE DENETMLER
Konumuza balarken ISM kodunun aslnda yrrlkte olan konvansiyonlara ilave
bir ykmllk getirmediini aklamtk. IMO (International Maritime Organization),
ncelikle uluslararas sefer yapan gemilerde gvenlikle ilgili teknik konularda kurallar tespiti ve bunlarn
uygulanmas iin uluslararas bir koordinasyon mekanizmas kurmak ve altrmak amacyla Birlemi
milletlerce yaratlm bir kurulutur. IMO kapsamna alnan denizlerin kirlenmesini ilgilendiren kurallar da
hesaba katarsak gemi tasarmcsn ve ileticisini ilgilendiren kurallar unlar olur : Load Lines 66 ; Solas
74 ; Marpol 73/78 ; Colreg 72 ve Tonnage 69. ISM kodu uygulamalarnda isimleri yazlan konvansiyon
gerekleri yerine getirilir .
578
Denizlerde can ve mal gvenliini arttrc, deniz ve evre kirliliini azaltc amaca ynelik
STCW -78 Konvansiyonu da ISM bakmndan nem tar .Bu konvansiyon amacna ulamak iin ticaret
gemilerinde alan gemi adamlarnn eitim, belgelendirme ve vardiya tutma esaslarn standart duruma
getirmitir. Konvansiyonun amacn yerine getirmesi iin 1995 ylnda bir revizyondan geirilmesi
,gerekmitir. Gerek iletme ve gemide uygulanan SMS 'nin denetimden gemesi, gerekse sistemin
yaplandrlmas ad geen konvansiyon kurallarna gre yaplr. rnein, bir gemide uygulanmas
zorunlu olan 7 deiik Role talimi SMS iinde sekize kartlamaz. Bu zorunlu role talimleri :Yangn,
Gemiyi terk, Denize adam dmesi, Emercensi dmen donanm, Kapal mahallere giri ,Yaral gemi
adamn kurtarma, Su alma gibi konular kapsar ve SMS tetkikinde de incelenir.
ISM Kodlarnn uygulanmasnda ve denetiminde Liman idarelerinin yapt kontroller (Port
State Controls) ayr bir neme sahiptir. Bilindii gibi gemiler limanlarda yrrlkteki konvansiyonlara
gre denetlenmekte ve bulunan aksaklklar giderilene kadar sefer izni verilmemektedir. Bu tr
denetlemeler iin bir fikir vermek amacyle yakt almakta olan bir gemide kontrol edilen hususlar
vereceiz.
Yakt alm mahalli iyi bir ekilde aydnlatlm olacaktr. Yakt alm merkezi, iskandil yeri,
makine dairesi ve kpr st arasnda iletiim salanmaldr. Yakt teknesi ile muhabere salanm
olacaktr. Oil Bilge seperatr ve alarm alr durumda olacaktr. Geminin bayran tad lkeye ait
''Shipboard Oil Pollution Emergency Plan" bulunacaktr. Denizi kirletmeye kar konvansiyon nlemleri
alnm olacaktr. Yakt almnda uluslararas iaretler ekilmi olacaktr. Gverte ve Makine
departmanlarnda bu konu ile ilgili grevli zabitler ibanda olacaktr. Gemi yakt almn liman idaresine
bildirmi ve referans numaras alm olacaktr.
6. GEMYE KATILMADAN NCE VE SONRA YAPILACAK ALIMALAR
ISM Kodunun yenilik ieren bir uygulamas gemiye katlmadan nce gemi adamlarnn
eitilmesi konusunda belirir .SMS gereklerine uygun olarak saptanan ''Before Joining Ship Training
Procedure'' dokmannda irket gemilerinde gemiye tayin edilen yeni personele uygulanacak eitim ve
talim aklamalar yer alr.
Gemiye tayin edilen personel irket ofisinde bu konuda uzman grevliler tarafndan belirli bir
sre brifing eklinde bir eitim uygulanarak ISM kodu ve irketin Gvenli Ynetim Sistemi konusunda
bilgilendirilirler. Gemiye katlmadan nce Kaptan ve B. Mhendis irket ofisinde grevli elemanlar
tarafndan aadaki konularda bilgilendirilirler.
-Gemi detaylar
-Gvenli Ynetim Sistemi ve deiiklikleri.
-lgili reglasyonlar ve varsa deiiklikler.
-Seyir rotalar ve Liman bilgileri (seferle ilgili)
-Dier gerekli konular ve noktalar.
Gemiye katlan personelin eitimi de aadaki kapsamlarda yaplr.
a) Emercensi Role talimi. Bunlar 3 ay gemeyen aralklarda yaplacak ve kayt tutulacaktr .
b ) Emercensi organizasyon talimi (Acil durum eitimi) Bu eitim ilk yardm ve destekleme
gibi konular kapsar ve Role cetvellerinde belirlenir .
c) Grsel eitim (Visual training).
d) ntibak eitimi (Familization training). Bu eitimin remel (Basic) maddesinde gemi
hakknda bilgilenme yer alr. zel (Special) maddesinde de STCW gibi hususlarda bilgi alma yer alr.
Temel eitim gemiye katldktan sonraki 24 saat iinde verilir. zel eitim ise bir hafta iinde alnmaldr .
e) Rewieving ile ilgili kural ve konvansiyonlarn gzden geirilmesi olup sadece zabitlere ve 3
ay iinde verilmelidir.
f) Kaytlarn (records) ve kontrol listelerinin (check list) nasl kullanlaca, dokmanlarn iptali
vb gibi konularda 2. Kaptan ve 1. Mh.'e 3 ay iinde verilecektir .
579
Sonsz olarak unlar aklayabiliriz. Denizcilik gnmzde sadece teknik bir uygulama
olmaktan km, dokman, kayt, kurallar bilme ve yenilikleri izleme, bilgisayar kullanarak
deerlendirme ve abukluu salama, teknolojiyi dokmantasyon ve belgeleme ile paralel yrtme
becerilerini ieren bir uzmanlk alan olmutur. Tm bu faktrlerin rol oynad bir ticaret alannda tm
alanlarn yeterli dzeyde eitilmeleri i. e bilgilendirmekte de srekliliin salanmas ok nemlidir .
Denizcilikte bilgi ann globalleen her unsuru ve etkinlii gnden gne gelitirilmekte ve
ilerletilmektedir. ada denizci olmak iin ada bilgilere sahip olmak, eitilmek ve i disiplini sahibi
olmak gerekir ki, bu yeni teknolojiyi retmek ve kullanmak kadar nemlidir.
7. GEMNN SMS SERTFKASI N DENETMDEN GEMES
Buraya kadar olan blmlerde ISM kodu genel deerlendirmelerine yer verildi. Gemide
grevli bir denizci iin konunun nemli yan, ISM kodu gereklerine gre bir denetimden (audit) geerek
SMS sertifikas almak iin gemiyi ziyaret edecek bir dene:imcinin (auditor) neleri kontrol edeceidir.
Aadaki ksmda gerek bir audit srasnda uygulananlar departman ve grevliler
,asndan aklanmaktadr. Audit uygulamasnn balamasndan nce gemide kayt dzenlerinin
incelenmesi ve uygulamalarn standartlara uygunluunun denetlenmesi iin ortalama iki gn
gerekmektedir. Bu sre iinde kontrol edilen nemli noktalar u ekilde sralayabiliriz.
a) Tm bildirim (notice) ve ematik diyagramlar Kaptan veya Ba Mhendis onay
ve ilan tarihini tamaldr.
b ) Tm dokmanlar , yangn planlar, gemi planlan vb doru (bulunulan) geminin ismini
tamal. (Bu durum zellikle yeni alnan gemilerin kontrolnde nemlidir).
c ) Tm SMS dokmanlar gncel olmal. Yenilenen ksmlar sistem dosyalarndan
kartlmaldr.
d) Tm gverte ve makine bakm-tutum kaytlar tamamlanm olmaldr. Blm amirleri
bakm-tutum sistemleri hakknda detayl aklama yapabilmelidir.
e) Gvenlik komitesi (Safety committe) toplantlar gncel olmal ve nemli konular zerinde
objektif hususlarn kara iletmesi tarafndan bilgilenildii ve dikkate alnd gsterilmelidir.
f) Sistem tarafndan denetlenen gverte ve makine jurnali gibi kaytlarn tam ve gncel olduu
kontrol edilmelidir.
g) Harita dzeltmeleri yaplm ve haritalar gncel1etirilmi olmaldr.
h) Pasaj Plann (Passage Plan) ''rhtmdan rhtma hazrlanm olduu gsterilmelidir
(Limandan-limana aamasndan daha ileri dzey aranmaktadr)
) Can kurtarma ve yangn tehizatlarnn bakm-tutum ve servis kaytlarnn geerli ve tam
olduklar kontrol edilmelidir.
j) ISM Kodunun 5 .1.5 .maddesi gereince, kaptan tarafndan sistemin denetlenerek varsa,
aksaklklarn irkete bildirildii gsterilmelidir .
k) Gemideki tm personelin role mevkileri ve grevleri, acil durum sinyalleri ve irketin
gvenlik politikasn bildikleri gsterilmelidir. Bu hususlarn role kartlarna yazlmas, personel tarafndan
renilmesi ve dzenli olarak bilgi tazeleyici sorular sorulmas yararldr .
l) Gvenli Ynetim Sistemi elkitabnn, dare ynetimin uyarlarnn ve bayrak devleti
bildirilerinin tm zabitler tarafndan okunduu, imza ve tarih kaytlar ile beraber gsterilmelidir.
m) Tm kimyasal maddelerin ve boyalarn zerinde bilgi ve aklamalarn bulunduu kontrol
edilmelidir .
n) Gemi hayat ile badak tm gvenlik posterleri gereken yerlerde aslm olmaldr .
o ) ve dinlenme saatlerini kapsayan tablo gncel olmaldr .
p) ntibak ve eitim kaytlar tam, gncel ve doru olmaldr.
r) Telsiz jurnali ile zabitin kaytlar gncel ve yerinde olmaldr.
Yukarda aklanan tm maddeler doal olarak normal gemicilik ilemlerini kapsayan
maddelerin kontrollerine ek olarak denetlenmektedir.
580
8. GNCEL BR DENETM UYGULAMASI
Deniz ticaret filosu genel olarak kuru yk gemilerinden olutuu iin denetim (audit), bu tip
gemilerin gereklilikleri zerine kurulmutur. Aada, bir gn sren bir audit srasnda yaplan ilemler
aklanmaktadr .
Denetimci (auditor) gemiye 08.00'de gelmitir. Kaptan ile ksa bir n grme yaptktan sonra
bir toplant dzenlenmitir. Toplant srasnda geminin tad veya yklemekte olduu yk ve gerekleri,
yakt alm ve gerekleri gibi gncel uygulamalar zen:de grlmtr. Aadaki maddeler
denetimcinin sorduu sorular ve kapsad konular hakknda gerekli bilgileri verecektir. Denetimci,
Kaptan ile grmesinden sonra, 1. Zabit eliinde kpr st, yaam yerleri, gverteler , ba st. K
st gibi yerleri dolaarak genel durumlar hakknda sorular sormutur .Bundan sonraki blm Kaptan
ofisinde gemi ve aadaki kontroller yaplmtr .
A) Genel Konular
a) Gemi sertifikalarnn gsterilmesi.
b ) Kaptan devir-teslim tutanaklarnn gsterilmesi.
c) irketin alkol ve uyuturucu maddeler politikasnn tantlmas.
d) Tm gemi personelinin ehliyet ve sertifikalarnn kontrol.
e) Gemi gvenlik komitesi toplantlarnn kontrol edilmesi.
f) Gemide uygulanan eitim programnn aklanmas.
g) Eitim ynnden irket politikasnn tantlmas.
h) ve dinlenme saatleri kaytlarnn gsterilmesi.
) Kaptann daimi emirleri ile gece emirleri kaytlarnn gsterilmesi.
j) Gemiye yeni katlan personele uygulanan eitimin aklanmas.
k) irket tarafndan uygulanan ve ISM kodu gereine gre yaplan Gvenlik denetimlerinin
gncel kaytlarnn gsterilmesi.
l) Kpr stnn kontrol edilmesi ve tm seyir aygtlarnn iyi durumda olduklarnn tespit
edilmesi.
m) Emercensi dmen donanm deitirme kartnn kontrol.
n) Pilot kartnn hazrlanma durumunun kontrol edilmesi.
o) Telsiz kamarasndaki aygtlarn ve dokmanlarn kontrol edilmesi.
p ) Kaptann en son gemi tipi ile badak kod eklerini okuduunun kontrol.(rnein, Bulk
carrier Code Amendsmentsler gibi)
r) Personelin ISM kod blm 5.1.2.'ye gre nasl motive edildiinin sorgulanmas.
B) Telsiz Blm ve Telsiz Zabiti
Denetimci (auditor), bu ilemlerden sonra Telsiz dairesine geerek, Telsiz zabiti ile aadaki
maddeler zerinde grmtr .
a) Geminin konvansiyonel veya GMDSS sistemlerinden hangisine sahip olduu.
b ) Telsiz stasyonu le badak herhangi bir aksaklk olup olmad.
c) Kaptan tarafndan telsiz kamaras cihazlarnn tatmin edici durumda olup olmadklarnn
aklanmas.
d) Can filikas telsizinin kontrollerinin gncel olduklarnn ve hangi sklkta yapldklarnn
kontrol.
e ) Ak jurnalinin tutulmasnn kontrol ve aklerin hangi aralklarla kontrol edildiklerinin
aklanmas.
t) Ak dairesinin ve ak donanmlarnn durumlarnn grsel olarak tetkik edilmesi.
g) Telsiz zabitinin bayrak devletine ait sertifikalara sahip olduunun kontrol.
h) Gemi telsiz lisansnn geerliinin kontrol.
) SRT geerliinin kontrol.
581
i) Dier zabitlerin telsiz kamaras acil durum cihazlar hakknda bilgi sahibi olduklarnn
kontrol. Bu konuda eitimlerin hangi sklkta yapldklarnn (kaytlarn) kontrol
j) 2182 V erici test kaytlarnn kontrol. Hangi sklkta yapldnn aratrlmas.
k) lgili yaynlarn, Admiralty kitap ve dzeltmelerinin varlklarnn ve kaytlarnn kontrol.
l) Gemide kullanlan Inmarsat sisteminin kontrol.
m) Gncel Telsiz jurnalinin kontrol.
C) 2. Zabit ve Sorumlu olduu konular
Denetimci (auditor), yukardaki tespitleri yaptktan sonra, gemi 2. Zabiti ile grerek
aadaki maddeler zerinde kontroller yapmtr .
a) Harita ve yaynlar ne ekilde takip edilmektedir ?
b ) Tm folyolar son tarihe ait Notice 'lere gre dzeltilmi midir ?
c) Gerekli yaynlar nerede muhafaza edilmektedir ?
d) Seyir fenerleri hangi sklkta kontrol edilmektedir ?
e) Folyolardan bir haritann kartlarak kontrol edilmesi.
f) ''Bridge Procedure Guide'' ile ''Helicopter Service''lerin gsterilmesi.
g) skele (veya sancak) borda feneri lambasnn kartlarak alarmn kontrol edilmesi.
h) Seyir fenerleri ile ilgili alarmlarn kaytlarnn kontrol edilmesi.
) Kprst ile badak bir ''Check list'' mevcudiyetinin kontrol.
j) Halihazrdaki sefer iin yaplan ''Passage Plan'' n kontrol.
k)Harita dzeltmelerinin ve Yayn listelerinin gsterilmesi
l) Son tarihe ait ''Notice to Mariners'' in kontrol.
m) Pusula hatas kayt defterinin kontrol.
n) Kaptann Gece Emirleri defterinin kontrol.
o ) irketin Gvenlik ve evre politikasnn tantlmas
p) lalarn gemide nasl gncelletirildiinin aklanmas.
r) Kontrol gereken ilalarn gemide nasl korunduklarnn gsterilmesi.
D) 3. Zabit ve Sorumlu olduu konular
Denetimci (auditor), yukarda aklanan maddeler zerindeki kontrolleri yaptktan sonra, 3.
Zabit ile grerek, aadaki maddeler zerinde kontrollerine balamtr .
a) Y angn sndrclerin (minimakslar ve karbondioksit pskrtcler) bakm
tutumlar ve nasl denetlendiklerinin kontrol.
b ) aret fieklerinin tutulduklar yerin ve son kullanma tarihlerinin kontrol.
c) Aldiz lambasnn alma durumunun kontrol.
d) Pilot kartnn kontrol.
e ) Gnlk Yaplan iler kayt defterinin kontrol.
f) Role ve acil durum listelerinin kontrol.
g) LSA ve FFA kaytlarnn kontrolleri.
h) Makine dairesi yangn sndrclerinin kimin denetimde olduklarnn kontrol.
) L/B kullanma talimatnn plastik koruyucu ile beraber kontrol.
j) SART ve MOB yapmclar ile son kullanma tarihlerinin kontrol.
k) Gemi terk, Yangn ve Acil durum alarmlarnn kontrol.
l) Minimakslar iin tart makinesi mevcudiyetinin kontrol.
m) irketin Gvenlik politikasnn sorgulanmas. (Nedir ?)
E) 1. Zabit ve sorumlu olduu konular
Denetirn'ci (auditor) yukardaki maddeler zerindeki kontrollerini yaptktan sonra, 1. Zabit ile
grerek aadaki maddeler zernde denetime balamtr.
a)Gaz monitrnn nasl kalibrasyondan geirildiinin aklanmas. lm kaytlarnn
kontrol edilmesi.
582
b) Gverte bakm-tutum ve yalama dzeninin aklanmas.
c) Balast alma ve basma sistemlerinin kullanlmas ve bunlarla ilgili kaytlarn kontrol
d) Bulunulan liman yetkilileri ile bilgi alveriinin nasl yapldnn aklanmas.
e) Bir tank blmne girmek zere hangi yntemlerin uygulandnn aklanmas.
f) DB/TST ve EW tanklar hangi aralklarda kontrol edilmekte olduunun aklanmas.
Prosedr elkitabna gre kontro11erin nasl olacaklarnn gsterilmesi.
g) Seyre balamadan nce tekne szdrmazl kontrolnn yaplmasnn ve kaydedilmesinin
aklanmas.
h) Ar hava ncesi hangi kontrollerin yapldnn aklanmas ve irket el kitabnda ar
hava konusunda nelerin belirtildiinin gsterilmesi, kaytlarn ispatlanmas.
) Yk plannn nasl hazrlandnn gsterilmesi.
j) Grev srasnda veya daha nce ykte bir zararn olup olmadnn aklanmas ve
kaytlarn nasl tutulduunun gsterilmesi.
k) Grev d zamanlarda dier zabitler ile bilgi aktarmnn nasl salandnn aklanmas.
l) Boya artklarnn, plastiklerin ve atklarn nasl imha edildiklerinin aklanmas.
m) Kreyn tellerinin yalanma (gres) zamanlarnn gsterilmesi, eski yalarn alnmasnn ve
nasl imha edildiinin aklanmas.
n) Gemideki stajyer zabite nasl grev verildiinin aklanmas ve i ncesi hangi nlemlerin
alndnn kontrol.
o) Yakt (bunker) alma srasnda gemideki grev ve yerin ne olduunun aklanmas.
p) Yk donanm sertifikalarnn kontrol edilmesi.
r) p Kayt defterinin kontrol edilmesi ve plerin birbirinden nasl ayrldklarnn
aklanmas.
s) Stajyer zabit kayt defterinin kontrol.
F) Ba Mh. ve sorumlu olduu konular
Denetimci (auditor) yukarda aklanan maddeler zerinde kontrollerini bitirdikten sonra, Ba
Mhendis ile aadaki maddeler zerinde grmeye gemitir.
a) Geminin planl bakm-tutum sistemi nedir ?Planl bakm-tutum kodlar, makine ve elektrik
bakm-tutum kaytlar, planl bakm-tutum elkitabnn (manuel), aylk, haftalk ve saatlik periyotlar
zerinden kontrolleri. Ana makine, yardmc makineler ve kompresrlerin yllk bakm-tutumlar ve irket
tarafndan Ba mhendis dikkatine gnderilen talimatlarn kontrolleri .
b) B. Mh gece emirleri defterinin, Makine dairesi daimi emirleri defterinin ve bu ,kaytlar
zerindeki dier zabitlerin imzalarnn kontrol.
c) Var, kalk ''Check List'' lerin kontrol ile bunlarn makine jurnali ile karlatrlmas.
d) B. Mh devir-teslim form ve protokollerinin kontrol.
e) Hafta sonu leri defterinin kaytlarnn kontrol.
t) Y akt alm ''Check list'' ve bunker alma yntemlerinin kontrol.
g) Makine dairesinin gezilerek, talimatlarda B. Mh;in imzasnn kontrol.
h) Kaynak ileri iin gerekli izin belgelerinin kaytlarnn kontrol.
) Dmen dairesi ile kimyasal madde odasnn kontrol.
j) Makine sintinelerinin, skandil musluklarnn ve ya kaaklar iin seperatr
odasnn kontrol.
H) Dier grevliler ve sorumluluklar
Makine blm iin kontrollerini bitiren Denetimci (auditor), son olarak Gemi as ile
grerek aadaki maddeler zerinde grme yapmtr.
a) Y emeklerden artan veya atk olan yalar ne yaplmaktadr ?
b ) Kuzinede temizlik iin hangi tr kimyasal maddeler kullanlmaktadr?
c ) Kuzine filtrelerinin nasl temizlendiinin aklanmas.
583
d) Plastik atklarn ne yapldnn aklanmas.
e ) Teneke kutularn ve cam kaplarn (ieler) nasl imha edildiklerinin aklanma
t) Ka tane yangn rtsnn bulunduunun kontrol.
g) Kuzine ile ilgili gvenlik denetiminin kim tarafndan yapldnn kontrol.
h) Kontrollerin hangi aralklarla yapldnn aklanmas.
) Geminin limandan ayrlmasndan sonra yemek artklarnn nasl imha edildiinin
aklanmas.
Son sz olarak ISM kodu gereince yaplacak bir denetim amacnn, kiilere ynelik
olmasndan ziyade, irketin Gvenli ynetim sisteminin kullanl, iler ve anlalr olup olmadnn
kontrol edilmesi olacan syleyebiliriz.

ULUSLARARASI ARET FLAMALARI VE SANCAKLARI




































584













































585

















586

















587



588


589
590
591
592
593











1 Bakasara gvertesi 17D.B W.B (Safra suyu) 30Radar direi
3 Ana gverte tankl ar 31Miyar pusla
4 Gladora 18D.B. Yakt (Fuel oil) 32Cayro pusla ripiteri
5 Tank st tankl ar 33Ambar geit kapa
6 Mi yar gverte 19Mc Gregor ambar kapaklar 34Yalpa omurgas
7 Dmen kk Harita 20Menteeli dey elik 35Ana makine
kamaras ambar kapaklar 36Balast donanm
7 Seyir kprs gvertesi 21Menteeli ambar kemereleri 37Egzost
8 Kprst gvertesi 22Bumba dikmesi 38Ana makine egzostu
9 Zabtan gvertesi 23Bumba 39Makine dairesi fan
10 Fi l i ka gvertesi 24ift bumba(alavere donanm) 40Makine dairesi kaportas
11 Makine dairesi 25Yk-Mantilya vinci 41
12 No. 1. Ambar 26K palamar vinci
13 No. 2. Ambar 27Zincir bosalar
14 No. 3. Ambar Ba blm28Ba rgat
15 No. 3. Ambar K blm29Can filikas
16 No. 4. Ambar
594












46 Kalorifer, deklorinatr, ve 58 Ba omuzluk kurt az 76 ene
buster tulumbalar 59 Baba 77 Kana rakamlar
47 Yakt transfer ve sintine 60 Kastanyola 78 Lumbuz
tulumbalar 61 Fenerlik 79 Gz demiri
48 Artk tanklar 62 Zincir locas 80 Faca
49 kelek tank 63 Zincirler 81 Karine
50 Ya tanklar 64Ba palamar locas 82 Ayna k
51 F.W. (Tatl su) tanklar 65 Puntel 83 K bodoslama
52 Balast (safra), sintine ve 66 Vardevela (Kpete) 84 Pervane aft
yangn tulumbalar 67 Bumba yastklar 85 Pervane kanad
53 Yakt ve yalama ya 68 Ba st merdivenleri 86 Pervane
tanklar 69 K gnderi 87 Pervane evi
54 Dmen makinesi 70 K palamar locas 88 Dmen
55 Ba gnder 71 K omuzluk halat locas 89 Dmen topuu
56 Liman demir feneri 72 K liman demir feneri 90 Dmen boaz
57 Ba halat locas 73 Borda 91 Dmen bodoslamas
(tamburatal) 74 Pruva 92 Borda feneri
75 Ba bodoslama 93 Silyon feneri








595
































94 Baca 112 Bumba cundas
95 Baca fistan 113 Bumba
96 Matafora 114 Bumba topuu (skaas)
97 Filika rts 115 Kaz boynu
98 Can halatlar 116 Yk kancas (koa)
99 Ambar az d braketleri 117 Yk palangas
100 Ambar az kenarlar 118 Kreyn bumba kula
101Pruva dikmesi (direi) 119 Kreyn bumba gagas
102 Grandi dikmesi (direi) 120 Kaplama salar (levhalar)
103 Seren 121 Ambar dikmesi (puntel)
104 iaret savlosu 122 Dip ambar merdiveni
105 Direk merdivenleri 123 Posta
106 Direk tablas 124 Dekler
107 Direk topuu 125 Ambar far tahtalar
108 Mantilya 126 D.B. tank blmeleri
109 Abli 127 Blme perdesi
110 Abli makaras 128 Alabanda
111 Mantilya palangas 129 Ba parampet







596
AMATR
DENZCLERE
SINAV KILAVUZU


AMATR DENZCLER N SINAV KILAVUZU
1.GR
Denizde spor ve gezinti amac ile kullanlacak amatr denizcilik teknelerinde seyir yapmak
isteyenler (yrtcler) "Amatr Denizcilik Yeterlik Belgesi"ne sahip olmak ykml tarlar.
Amatr Denizci Yeterlik Belgesi Liman Bakanlklarnda yaplacak snav sonucunda baarl
olanlara verilir.
Amatr Denizci snavna girecek olanlardan Deniz Hizmeti aranmaz. lkokul mezunu olmak ve
18 yan tamamlam olmak yeterlidir.
Amatr Denizci Yeterlik Belgesi almak isteyenler, Liman Bakanlna fotorafl bir dileke ile
bavururlar. (Dilekeye eklenecek belgeler iin bulunduunuz yerdeki Liman Bakanlna bavurarak bilgi
alnz..)
Snav kazanan adaylar iin Ulatrma Blge Mdrl tarafndan hazrlanan "Amatr Denizci
Yeterlik Belgesi" verilir.
2.SINAV KONULARI
Amatr denizci snavlar yazl veya szl olarak aada aklanan konulardan yaplr.
A.NAVGASYON (Seyir Bilimi)
1. Deniz Haritalar ve Harita ilemleri
2. Deniz Fenerleri
3. Deniz amandralar
4. Pusulalar, eitleri, okunmalar, Kerte ynleri, Pusula sapmas ve nedenleri
5. Derinlik len aygtlar, eitleri ve kullanlmalar
6. Deniz akntlar.
B.GEMCLK
1. Denizde atmay nleme Kurallar
2. Gemi Yaps, Yelkenli ve motorlu teknelerle ilgili denizcilik terimleri, yelken eitleri,
manevra ve kumandalar, tekne bakm ve boya ileri
3. Tekne donanmlar. Kilit, makara, liftin, radansa, bosa ve arma trleri, palanga
larn eitleri, halat cinsleri ve bakmlar
4. Derinlik ve srat lmleri, El iskandili ve kullanlmas
5. Denizde Yangn. Oluma nedenleri, alnacak nlemler, sndrme aralar ve
maddeleri. Aygtlarn kullanlmalar.
6. Denizde cankurtarma ve ilkyardm. Denizden adam kurtarma, tekneye alma, ilk
yardm, kaza ve lm raporlar.
7. Denizde manevra. Filika ve Yelken kullanlmas ve ynetimi
8. Uyarlar. Tehlike iaretleri, eitleri ve verilmeleri. Sis iaretleri
9. Denizcilik Belgeleri. Tasdikname. Yola ve Denize Elverililik Belgeleri
C.MAK NE
597
Spor ve Gezinti teknelerinde kullanlan benzin ve dizel motorlar ile elektrik hakknda
teorik ve pratik bilgiler.
D.DENZ MEVZUATI
Denizde Can ve mal korunmas hakknda kanun hkmlerine gre, Denizde can
kurtarma konusunda ve atma olaynda Kaptanlarn grevleri. Liman Bakanlna kaza raporu
verilmesi.
E.METEOROLOJ
Barometre ve termometre, Anemometre, Rzgar, sis Meteorolojik raporlarn okunmas.
3. UYGULANAN KURALLAR VE BLGLER
Amatr Denizci yeterliliine sahip olanlar, belgelerini aldklar tarihten itibaren her
be ylda bir salk yoklamasna tabidir, salk durumlarn kaybedenlerin yeterlik belgeleri iptal
edilir.
Aada "Ticari Yat" ile "zel Yat" arasndaki kanuni farklar aklanmtr.
a) Ticari Yat: Yat tipinde ina edilmi, gezi ve spor amacyle yararlanlan, tadklar
yolcu says 12'yi gemeyen, yk ve yolcu gemisi niteliinde olmayan veya uluslararas teknik
kurallara gre yolcu gemilerinde aranan gerekli niteliklerde olup tayacaklar yolcu says
12'den fazla 36'dan az olan, Tonilato Belgesinde Ticari Yat olarak belirlenmi deniz aralardr.
b) zel Yat: Yat tipinde ina edilmi, gezi ve spor amacyle yararlanlan, tadklar
yolcu says 12'yi gemeyen, Tonilato belgelerinde zel Yat olarak belirlenmi deniz aralardr.
Yat Kaptanl Yeterlik Belgesi alabilmek iin aranan artlar unlardr:
yllk Amatr Denizci Belgesi ile amatr denizci olarak 4000 mil liman d yolculuk
yaptn belgelemek ve Yat Kaptanl snavn vermek gerekir.
Gros tonilatosu 18'den kk olan zel Yat Amatr Denizci tarafndan ynetilir. Tonilato
18-49 arasnda olan teknelere Amatr denizciye ilaveten 1 Gemici ilave edilir. Tonilato 100-150
arasnda olan zel Yatlar da ise, 1 Liman veya Yat Kaptan, 1 Gemici ve 1 Yac kadro bulunur.
4. TCAR VE ZEL YATLARDA BULUNDURULACAK DONATIM
Liman seferi dnda kacak amatr denizci teknelerinde, Blge Mdrlklerince
dzenlenmi Tonilato Belgesi bulunmas, tekne adnn ve balama limannn tekneye yazlm olmas
gerekir.
Teknelerde bulunacak donatm ise aada gsterildii gibidir.
1

A)Liman Seferinde: a) Teknede bulunacak her kimse iin bir can yelei b) Teknenin cinsine
ve boyuna gre; Denizde atmay nleme kurallar gereince, gsterilmesi zorunlu olan fenerler ve
alametler c) 4 litre kapasiteli ve en az iki adet portatif yangn sndrme aleti.
B) Liman Seferi Haricinde: a) Teknede bulunacak her kii iin bir can yelei, b)Teknenin
sancak ve iskele tarafnda ikier adet can simidi ve bunlara bal 20 m uzunluunda savlo. c) 4 litre
kapasiteli iki adet portatif yangn sndrme aleti, d) Teknenin cinsine gre; Denizde atmay nleme
kurallar gereince gsterilmesi zorunlu fenerler ve alametler. e) Yeterli bir manevra dd, f) Bir adet
mknatsl pusula, g) Seyir alanlarn kapsayan deniz haritalar, h) Bir adet paralel cetvel. ) Bir adet harita
pergeli.
1
Amatr denizcilikte bir tekneyi ehliyetsiz ve donatmz kullanmak kanunen su olduu halde, yeterli denetim
olmadndan hatalar yaplmakta ve sonucunda ortaya giderilmesi olanaksz kayplar kmaktadr.
Bu konuda gncel bir olay ve sonucunda getirdiklerini rnek olarak vereceiz. Marmara denizi, Silivri
aklarnda seyreden iki amatr tekne atm ve teknelerden birini kullanan 17 yanda bir kz yaamn kaybetmiti.
Teknelerden biri 200 hp gcnde, stanbul limanna kaytl ve ehliyetsiz yetikin bir erkek tarafndan kullanlyordu. teki tekne,
30 hp gcnde, stanbul limanna kaytl olup. 17 yanda olduundan ehliyet almas olanaksz bir kz tarafndan kullanlyordu.
atma sonucunda kz src yaamn yitirmi ve erkek src de tutuklanmtr. Yarg, denizcilik bilirkiisine gnderdii
olayn incelenmesinde u hususlar saptamtr, (a) Her iki src de ehliyetsizdir, (b) atma yeri Silivri liman bakanl
blgesinde olduundan Liman harici seferde saylacak teknelerde bulundurulmas gerekli donatm yoktur. Burada nemli bir
husus daha ortaya kmaktadr. stanbul limanna kaytl tekneyi bu blgeye getirmek iin Liman bakanlna bavurup Yola
k izin belgesi alnmas gereklidir. Bilirkii yapt inceleme sonucunda erkek srcy % 80, kz srcy de % 20 kusurlu
bulmutur.
Bu olayn da gsterdii gibi, kurallarn gerektii gibi uygulanmamasnn getirecei kayplarn telafisi olanaksz olmaktadr.
598
BRNC BLM
NAVGASYON (Seyir Bilimi)

Aada Soru ve Yantlardan oluan konular bu kitabn ieriinde geni ve ayrntl olarak
bulunan ksmlardan derlenmitir.
Amatrler iin yeterli saylacak aklamalar yantlarda verilmi olup, daha geni bilgi
edinmek isteyenler iin ayrca geni bilginin kitaptaki yerleri gsterilmitir.
SORU 1 : Harita Nedir? Deniz, haritalarn aklaynz?
YANIT 1 : Harita, yeryznn ya da bir parasnn bir lek iinde kada iz drlm
eklidir. Haritalarn denizde seyri kolaylatrmak amacyle kullanlan tr "Deniz Haritas"dr. Deniz
haritalarnda burun, sahiller, sla, aknt, fener, amandra, deniz derinlii ve limanlar vb. gibi bilgiler
bulunur.
Deniz haritalar zerinde mesafe llebilen ve rota izilebilen haritalardr. Pratik kolaylk
salamas yznden Markator izdm (projeksiyonu) ile izilirler. Seyir amac ile kullanlan bu
haritalarda kerteriz ve rotalar birer doru olarak izilirler.
(Daha geni bilgi (DGB) iin "DENZ HARTALARI" blmne baknz, (bkn)
SORU 2 : Yeryznde bir mevkiin koordinatlar ne dernektir?
YANIT 2 : Bir mevkiin koordinat dzlem zerinde birbirine dik iki dorunun kesim
noktasdr. Dnya zerinde ise bir noktadan geen enlem ve boylamn iaret ettii yerin balang
noktasna gre belirtilmesidir. Enlemler iin balang noktas ekvator, boylam (meridyen) iin ise, Grini
boylamdr. Bir mevkiin balang noktasna gre koordinat, o noktadan uzakln gsteren asal yay
ile belirtilir.
(DGB iin Markator Haritasnda Mevki konumlandrlmasna bkn.)
SORU 3 : Bir mevkiin enlemini tarif ediniz?
YANIT 3 : Bir mevkiin enlemi, ekvatordan olan asal uzakl, ya da bu asal uzakln yer
merkezinde oluturduu adr. Enlemler Ekvatordan kutuplara doru llrler ve bulunduklar
yarkredeki kutbun adn alrlar. Kuzey yarmkredekiler Kuzey, Gney yarkredekiler Gney olarak
iaretlenirler. Enlemler ekvatorda O derecede balarlar ve kutuplarda 90 derece olurlar.
(DGB iin "Konum Kavram"na bkz .)
SORU 4 : Bir mevkiin boylamn tarif ediniz?
YANIT 4 : Bir noktann boylam, balang (Greni) meridyeni ile noktadan geen meridyen
arasnda kalan ekvator yay. veya kutupta llen adr. Boylam; asal uzaklk ya da a deeri
cinsinden llr. Asal uzaklk ekvator yay zerinde llr, a deeri de kutuplarda. Greni
(Greenwich) meridyeni yerkreyi dou ve bat olarak ikiye bler. Boylamlar balang meridyeninden
180 derece batya ve 180 derece douya doru llrler. Dou yarmkredeki boylamlar Dou (E), bat
yarmkredekiler ise Bat (W) iaretini alrlar.
(DGB iin "Konum Kavram"na bkn.)
SORU 5 : Hakiki kerteriz, Nispi kerteriz nedir? zah ediniz?
YANIT 5 : Bulunulan mevki ile dier noktay birletiren dorunun hakiki kuzey ile
yapt, saat yelkovan ynnden 360 dereceye kadar llen aya Hakiki kerteriz denir. Bu
dorunun gemi merkez (Ba-k) hatt ile yapt aya da Nispi kerteriz de- ' nir. Bu a Hedefe
(Pelorus) ile llr.
(DGB iin "Rota Dzeltimleri"ne bkn)
SORU 6 : Bir haritann kitabesinde ve kelerinde ne gibi bilgiler yazlr?
YANIT 6 : Bir haritann kitabesinde aadaki bilgiler bulunur:
a. Haritann ait olduu deniz, blge veya liman
599
b. Haritann lei. (1/100.000 gibi)
c. Su derinliinin birimi (Metre veya kula gibi)
d. Harita izdm (projeksiyon) yntemi
e. Haritann survey (srvey) tarihi ve yapan
f. Haritann bask tarihi
g. Haritann boyutlar
h. Haritada gsterilen kerterizlerin lm ve nereden verildiine dair bilgi
i. Haritann numaras ve yaynlayan
j. ksaltmalar
Bir haritann kelerinde aadaki bilgiler bulunur.
a. Sa st kede bask tarihi. rnein 258.65, haritann 1965 ylnn 258 gn
basldn gsterir.
b. Sa alt kede haritann basm ekli gsterilir. rnein 1960 CZ ibaresi, harita
nn nce bakra kazndn, sonra inkoya aktarlarak basldm gsterir. 1960, harita
nn basm tarihidir.
Haritann alt kenarnn ortasnda haritann ilk basm yer ve tarihi bulunur.
c. Sol st kede haritann boyutlar gsterilir.
d. Sol alt kede haritada yaplan dzeltmeler yer alr.
(DGB iin "Seyir haritasndaki bilgiler"e bkn).
SORU 7 : Bir harita zerinde ksa ve uzun mesafe nasl llr? Portolon'da mesafe
nasl llr?
YANIT 7 : Deniz haritasnda (Markator) mesafe, lm yaplacak dorunun (rota)
hizasndaki enlem mikyasndan llr. Markator haritasnda bir dakika karl l deniz milidir.
Ksa mesafeler iin pergel iki nokta arasnda alarak hizasndaki enlem leine
tanr.
Uzun mesafeler iin pergel enlem leinden belli bir birim mesafe kadar alarak, llecek
doru iinde ka birim bulunduu aratrlr.
Portolon, liman, rmak az, hali, kanal gibi kk blgeleri gsteren byk lekli
haritalardr. Portolon kitabesinde verilen lee gre mesafe lm yaplr.
(DGB iin "Deniz Haritalar'na bkn)
SORU 8 : Denizde mesafe lm birimi nedir ve ne kadardr? Gomina, kula, feet ve pus
lleri ne kadardr?
YANIT 8 : Denizde mesafe ls birimi deniz milidir. Deniz mili, corafik enlemleri
arasndaki fark l dakika olan iki noktadan gecen meridyen yaynn boyudur.
1 Deniz mili = 1852 metre = 10 Gomina
1 Gomina = 185 metre
1 Kula (Fathom) = 182.88 cm
1 Feet (fit) = 30.48 cm
1 Pus = 2.54 cm
SORU 9 : Fenerlerin mevki ve renklen hangi iaretlerle gsterilmitir? Fenerlerin cins ve
rumuzlarn aklaynz?
YANIT 9 : Fenerler haritada "yldz" biiminde gsterilir. Yldzn gbeindeki nokta
fenerin gerek konumunu verir. Trk haritalarnda yldz etrafnda mor benek, Admiralty haritalarnda
yldza krmz bir kuyruk eklenmitir.
Fener rumuzlar (simgeleri) fenerler hakknda bilgi veren ksaltmalar olup balcalar
aada gsterilmitir.
(R) Krmz renk (W) Beyaz renk (G) Yeil renk (Sec) Ik grnm blgesi/ Sektr (U)
Bekisiz fener (F) Sabit kl fener (srekli) (Fl) imekli fener (akar) (GpFI) Grup imekli fener
600
(akma says birden fazla fener (Occ.) Husuflu fener (k sresi karanlk sresinden daha oktur)
(Gp.Occ.) Grup husuflu fener (Birden fazla karanlk sresi vardr) (F.Fl.) Sabit imekli fener (Sabit
periyodik olarak artar) (F.Gp.FI) Sabit ve grup imekli fener. (Alt.) Mtenavip Fener (Deiken
kldr)
(DGB iin "Fenerler: Sabit Seyir Alametleri"ne bkn.
SORU 10 : Aadaki fener rumuzlarnn (simgelerinin) anlamlarn aklaynz?
YANIT 10 :
a) Gp. Fl(2) 5 Sec. 5 m 7 (M)
Be saniyede iki defa akan grup imekli fener. Denizden 5 metre yksekliktedir ve 7 mil
mesafeden gzkr.
b) Qk. Fl. 5 m. 2 (M)
abuk imekli fenerdir. Denizden 5 metre ykseklikte olup. iki mil mesafeden gzkr.
c)Fl. R. 3 sec. 11 m, 9 (M).
saniyede bir krmz renkte akan imekli fenerdir. Denizden 11 metre ykseklikte
olup, dokuz mil mesafeden gzkr.
d)Fl. G. 3 sec. 15 m. 6 (M)
saniyede bir yeil renkte akan imekli fenerdir. Denizden 15 metre ykseklikte
olup, 6 mil mesafeden gzkr.
e)Fl. 6 sec. 30 m. 20 (M)
Alt saniyede bir cakan imekli fenerdir. Denizden 30 metre ykseklikte olup, 20 mil
mesafeden gzkr.
f)Gp. Fl. (4) R. 12 sec. 6 m. 5 (M)
Her 12 saniyede bir drt defa krmz cakan grup imekli fenerdir. Denizden 6 metre
ykseklikte olup, 5 mil mesafeden gzkr.
g)(U) Fl. W.R ev. 6 sec. 120 fi, 15, 11 (M)
Bekisiz, her 6 saniyede bir beyaz ve krmz renklerde cakan imekli ve sektrl
fenerdir. Denizden 120 feet ykseklikte olup, beyaz k blgesi 15 mil, krmz k blgesi 11 mil
mesafeden gzkr.
(DGB iin "Fenerler" blmne bkn.)
SORU 11 : Harita zerindeki simgeleri ile Demir yerleri, Demirlenmesi yasak yerler.
Ikl ve ksz amandra, Palamar amandra, Adalar, Su seviyesindeki kayalar, zerinde alt
kademden az su olan kayalar, slklar, tehlikeli ve tehlikesiz le iaretlerini belirtiniz.:
Demir yerleri haritalarnda:
Byk gemiler iin:
Kk gemiler iin:
Demirlenilmesi eklinde
yasak yerler: gsterilmitir
Ikl amandra (Fener amandras)
Canl amandra (Bell)
Palamar amandra (Gonklu amandra
Adalar
Su seviyesinde kayalar
Batk kaya (su st seyrine tehlikeli)



601
Tehlike snr..
Yalnz direkleri grnen le.
Batk le..
zerinde 6 Kadem'den az su olan kayalar
Daima ksmen batk le.
(DGB iin "Admiralty 5011" haritasna bkn).
SORU 12 : Pusula nedir ve eitleri nelerdir? zah ediniz-
YANIT 12 : Pusula, mknatsn ynelme zelliinden yararlanlarak yaplm gemilerin
seyrinde yn gsterici bir seyir yardmc aletidir. Pusula yapl biimine gre iki trldr: (a)
Kuru pusula (b) Svl pusula.
Pusula alma prensiplerine gre ikiye ayrlr:
(a) Mknats Pusla : Yn gsterme kuvveti dnyann manyetik alanna bal olarak
ileyen pusuladr. Doal g ile alr.
(b)Cayro Pusla : Serbest olarak yksek devirle dnen bir rotorun sabit bir istikamete
ynelmesi prensibine (cayro kanunu) dayanan pusla eklidir. Elektrik gc ile alr.
(DGB iin "Manyetik Pusla" ve "Cayro Pusla" blmlerine bkn.)
SORU 13 : Mknats Pusulann ksmlarn aklaynz? Pusula kart ka derece ve
kertedir?
YANIT 13 : Bir manyetik pusla balca ana blmden oluur: (a) Pusla tas, (b)
Pusla Sehpas (c) Dzeltim elemanlar: aa. Flinder ubuu, bb. Kreler, cc. Mknats ubuklar,
dd. Bakra.
Pusula kart 360 dereceye blnm olup bu da 32 kerte eder.
(DGB iin "Manyetik Pusla" blmne bkz.)
SORU 14 : Tabi ve Arz inhiraf ne demektir? Bunlarn miktarlar nelerden bulunur?
Bunlar nelerle deiim yaparlar?
YANIT 14 : Tabi inhiraf (Doal sapma) (Variation); Dnyann manyetik kutuplarn
birletiren meridyen ile corafk kutuplarn birletiren meridyen arasnda meydana gelen adr.
Dnyann mknats kutuplan hareket halinde olduundan:
(a) Her sene deien bir zellik gsterir.
(b)Yeryznde deiik yerlerde deeri farkldr.
Tabii inhiraf miktar seyir haritalarnda Pusla glnn ortasndaki ibareden hesaplanr.
Arz inhiraf (Arzi sapma) (Deviation); Pusula ibaresinin, gemi bnyesinde oluan
mknatsiyet kuvveti nedeniyle farkl bir yn gstermesine denir. Arzi sapma gemi pruvasnn
bulunduu ynlere gre farkl miktarlar gsterir. eitli yntemler kullanlarak Seyir zabiti tarafndan
hesaplanlr ve bir cetvel halinde hazrlanr. Arzi sapma gemi bnyesini etkileyen manyetik olaylara bal
olarak deiir. rnein demir cevheri yklenmesi, donanmlarda deiiklik yaplmas, ar frtnalar vb. gibi.
(DGB iin "Pusulaya etki eden kuvvetler 'e bkn.)
SORU 15 : Deniz haritalarnda denizdeki bir mevkiin derinliini ve deniz dibi zelliini nasl
anlarsnz?
YANIT 15 : Haritalarda deniz dibinin derinlii yaplan surveyler srasndaki iskandil
neticelerine gre mevkilerine ilenir. Ayrca ayn derinlikleri gsteren yerler nokta ve izgilerden oluan
birleik iaretlerle gsterilir. Derinlikler Trk haritalarnda metre, Admiralty haritalarnda kula olarak
gsterilir. Aada sahilden itibaren ayn derinlie sahip yerlerin nasl iaret edildii gsterilmektedir.




602
5 kula
10 kula
20 kula
50 kula
100 kula
Deniz dibinin tabiatn (zelliini) o mevkide bulunan ksaltma simgelerinden anlarz. Aada
bu simgelerden bazlar gsterilmektedir.
S : Kum (Sand) Oys: stiridye (Oystres)
M : amur (MUd) Oz : Sulu amur (Ooze)
Rc : Kaya (Rock) G : akl (Gravel)
Sh : Kabuk (Shell) Sp : Snger (Sponge)
W : Sazlk (Wed) mus : Midye (Mussels)
cl : Lleci amuru (Clay) st: Ta (Stone)
(DGB iin Symbols and Abbrevatons No.5011'e bkn)
SORU 16 : Deniz haritalarnda akntlar hangi iaretle gsterilmitir? eitleri nelerdir?
Akntnn srati ve yn nedir?
YANIT 16 : Deniz sularnn srekli ya da geici olarak bir yne akp gitmesin "Deniz aknts"
denir. Aknt yn, akntnn akt (gittii) yndr. Aknt hz, akntnn birim zamanda ald yoldur.
Deniz haritalarnda akntlar oklarla gsterilmitir. Okun yn akntnn yndr.
Hz belirsiz aknt:
Hz belli aknt (Saatte 4 mil) :
Akntlar, oluum kaynana gre iki eittir, (a) Ad Aknt (b) Gelgit Aknts.
(DGB iin "Deniz Akntlar'na bkn)
SORU 17 : Ana ve Yardmc ynleri rumuzlar (simgeleri) ile yaznz?
YANIT 17 : Denizde Yn sabit bir noktaya gre belirlenir. Bu sabit nokta da Kuzey' dir. Yn;
geminin seyrettii istikamettir. Geminin ufukta varmak istei noktay gemiye birletirir. Yn, ufuk
merkezinden evreye dorudur. Kuzeyden balayarak saat yelkovan istikametinde llr.
Yeryznde drt ana yn mevcuttur. Bunlara denizcilikte Ana Rzgarlar da denir. Ana ynler
arasnda 90 derecelik a vardr.
ANA YN KUZEY NOKTASINA AISI RZGAR OLARAK ADI
(N) Kuzey 000 YILDIZ
(E) Dou 090 GNDOUSU
(S) Gney 180 KIBLE
(W) Bat 270 GNBATISI
Yardmc veya Ara Ynler; iki ana yn arasnda kalan ve bu ynlerden 45 derece aklkta
bulunan ynlerdir. Aada Ara ynler ve rzgar adlar verilmitir.
ARA (YARDIMCI YN) KUZEY NOKTASINA AISI RZGAR OLARAK ADI
(NE) Kuzeydou 045 POYRAZ
(SE) Gneydou 135 KELEME
(SW) Gneybat 225 LODOS
(NW) Kuzeybat 315 . KARAYEL
(DGB iin "Pusla kartnn Ynleri taksimat" tablosuna bkn)
SORU 18 : Parakete nedir? Ka eit parakete vardr? Balca ksmlar nelerdir?
YANIT 18 : Gemilerin seyir srasnda ne srat yaptn ve ald yolu (mesafeyi) gsteren
seyir yardmcs aletlere "Parakete" denir. ki eit parakete vardr:
(a) Adi Parakete
(b) Elektrik parakete
603
Adi paraketeyi meydana getiren ksmlar unlardr:
(a) Parakete uskuru (pervanesi)
(b) Pervane ile parakete savlosunu birletiren madeni crgna
(c) zel olarak dokunmu halattan parakete savlosu
(d) Dn harekelini saate geiren nazm tekerlek
(e) Parakete saati (gstergesi)
(DGB iin "Kprst Tantm/Parakete" blmne bkn.)
SORU 19 : Pusula gl ve rotay aklaynz?
YANIT 19 : Deniz haritalarnn zerinde resmedilmi bulunan ve hakiki kuzeyi gsteren
meridyen ile kerteriz ve rota hatt arasndaki ay lmekte kullanlan ekillere Pusla Gl denir. Pusla gl
eklinde 360 derece taksimatl ember ile ortasnda bulunduu yere ait Tabii sapma miktar yazldr.
Rota; kalk ve var noktalarn birletiren dorunun kuzeyi gsteren meridyen ile yapt adr.
Deniz haritasnda hareket ve var noktalarn birletiren dorunun pusla glndeki meridyen ile yapt a
llerek gemi pusulas ile bu rota izlenir ve belirlenen var noktasna ulalr.
(DGB iin "Manyetik Pusla ve Rota Dzeltimleri'ne bkn.)
SORU 20 : Derinlik len cihazlar nelerdir? eitlerini ve kullanlmalarm aklaynz?
YANIT 20 : Denizde bulunduumuz mevkideki deniz gibi derinliini lmekte kullanlan
aletlere "skandil" denir. eit iskandil vardr.
(a) Savlolu El skandili : Uzun bir savlo ve ucunda arlk salayan kurun bulunan alettir. Savlo
zerinde derinlii belirtmek iin zel iaretler bulunur. Savlo 25 kula uzunlukta olur. kurun arln dibine
srlen donya deniz dibi karakteri hakknda bilgi verir.
(b) Makineli skandil: Buna patentli iskandil aleti de denir. Deniz suyunun derinlie bal olarak
basncnn oalmas prensibine gre alr. Deniz dibine sarktlan zel bir tp ile derinlik bulunur.
(c) Elektrikli skandil : Elektrikle alr. Karinede bulunan bir gnderici (Transmitter) den eko
gnderip, deniz dibine arpp dnen ekolar analiz ederek mesafeyi otomatik olarak hesaplayan bir cihazdr.
(DGB iin "Kprst donatm'na bkn.)

KNC BLM
GEMCLK
SORU 1 : Gemicilik nedir? Genel tarifini yapnz,
YANIT 1 : Gemi zerinde tm ilemlerin pratik uygulamasnda yol gsterici ve retici bir bilgi
taraf vardr. Gemicilik bilimi veya gemicilik su zerindeki aralardan yararlanma tarihinden beri insanlarn
birikimi olan bilgilerin toplamdr. Nazari gemicilik ve pratik gemicilik olarak ikiye ayrlr. Nazari gemicilikte
konular inceler ve reniriz. Pratik gemcilikte ise, rendiklerimizi gemi zerinde uygularz.
(DGB iin "Genel Denizcilik Terimleri'ne bkn.)
SORU 2 : Gemi nedir? Tarifini yapnz?
YANIT 2 : Tahsis edildii gayeye uygun olarak kullanlmas denizde hareket etme imkanna
bal bulunan ve pek kk olmayan her trl tekne gemi saylr. (TTK. m. 816)
Denizde krekten baka aletle yola kabilen her araca, tonilatosu ve kullanma amac
ne olursa olsun gemi denir. (4922 sayl denizde can ve mal koruma hak. kanun.)
(DGB iin "Gemilerin Tipleri "ne bkn.)
SORU 3 : Gemiler kullanl maksadna gre ka snfa ayrlrlar?
YANIT 3 : Kullanma amalarna gre gemiler drt snfa ayrlrlar.
(a) Ticaret gemileri (b) Hizmet gemileri (c) Sava gemileri (d) Spor ve gezinti tekneleri.
604
(DGN iin "Gemilerin Tipleri"ne bkn.)
SORU 4 : Ticaret gemilerini, Hizmet gemilerini ve gezinti gemilerini aklaynz?
YANIT 4 : Ticaret gemileri para kazanmak amacyle ve ticaret yapmak zere ina edilen
gemilerdir. Hizmet gemileri denizlerde ve limanlarda normal ilerin yrtlmesi iin gerekli olan
yardmc ilerin yaplmasnda kullanlr. Spor ve gezinti (tenezzh) gemileri spor yapmak ve
elenmek amacyle kullanlan aralardr.
(DGB iin "Gemilerin tipleri"ne bkn.)
SORU 5 : Sava gemilerini tarif ediniz?
YANIT 5 : Sava gemileri, sava yapmak veya savunma iin yaplm ve donatlm,
askeri amal gemilerdir.
(DGB iin "Gemilerin tipleri"ne bkn.)
SORU 6 : Ticaret gemileri yaptklar ie gre ka snfa ayrlrlar?
YANIT 6 : (a) Yolcu gemileri (b) Yk gemileri (c) Yk ve yolcu gemileri (d) Tankerler
(e) Balk gemileri (f) Hava yastkl gemiler (Hovercraft) (g) Ro-Ro Gemileri (h) Konteyner
gemileri (i) Hizmet gemileri.
(DGB iin "Gemilerin Tipleri "ne bkn.)
SORU 7 : Bir geminin ksmlarndan aada belirtilenleri aklaynz?
YANIT 7 : ANA OMURGA : Geminin batan ka kadar uzanan ve temel parasn
oluturan, elik, btn ve teknenin boyutlarna uygun yaplan ksmdr.
KONTRA OMURGA : Ana omurgann hasar grmemesi iin ana omurga zerine
kaplanan ilave omurgadr.
YALPA OMURGA : Gemi teknesinin su iinde seyrederken yalpa yapmasn nlemek
iin sintine dnmne kaynatlan balk yzgecine benzer uzun paralardr.
BA BODOSLAMA : Teknede omurgadan ba tarafa doru ykselen demir veya aa
yapdr.
KI BODOSLAMA : Teknede omurgadan k tarafa doru ykselen demir veya aa
yapdr.
POSTA VEYA ER : Teknenin kaburga kemiklerini oluturan eimli paralardr.
zerlerine kaplama levhalarnn konulduu postalarn bir ular omurgaya kaynatlr veya deklerden
yukarya karlar.
KAPLAMALAR : Aa teknelerde postalarn zerine balanan boyuna levhalardr.
KEMERE : Karlkl iki postann yukar ularn birletiren enine paralardr. Bunlarn zerlerine
gverte gelir.
KSZ KEMERE : Makine kaportas veya ambar azlar gibi ak yerlerin iki yanlarna gelen
yarm kemerlerdir.
KARNA : Teknenin su kesininden omurgaya kadar olan yzeyidir.
BORDA : Teknenin su kesiminden gverteye kadar olan yzeyidir.
ALABANDA : Teknede borda kaplamalarnn i yzleridir. Bundan baka dmeni her iki ynde
sonuna kadar basmak anlamndadr. Sancak veya iskele alabanda gibi.
KPETE / VARDAVELE : Teknenin gverte kenarlarna, denize alan yerlerine personelin ve
yolcularn korunmalar iin yaplm korunaklardr.
SNTNE : Teknenin postalarn dekler ile birletii yerlerde ve en dibinde oluan bo
blmlerdir.
(DGB iin "Gemi teknesi ve ksmlan"na bkn.)
SORU 8 : Ka trl gverte vardr?
YANIT 8 : (a) Ana gverte (b) Filika gvertesi (c) Gladora gvertesi (d) Gezinti gvertesi (e)
Miyar (veya miyar pusla) gvertesi (f) Kasara gvertesi. (DGB iin "Gemi Teknesi ve Ksmlar"na bkn.)
SORU 9 : Bir gemi teknesi ksmlarndan aadaki terimleri aklaynz?
605
YANIT 9 : ENE : Ba tarafta omurga ile bodoslama arasndaki eimli yerdir.
ALIM VEYA KURUZ : Teknenin k tarafnda su seviyesinin altndaki darlaan blmdr.
SKELE TAVASI : Gemiye giri ve k salayan borda iskelesinin en altndaki taban parasdr.
LUMBARAIZI : Gemiye giri k yerleridir.
ARMUZ : Yan yana yerletirilen kaplama levhalar arasnda kalan uzunluuna aklklardr.
SUGRA : Bakalarndan birletirilen kaplama veya gverte levhalar arasnda kalan enine
aklklardr.
PUNTEL : Gverteleri altlarndan destekleyen dikmeler ve kpetelerle vardevela-lar tutmak iin
dik konulan ubuklardr.
(DGB iin "Genel Denizcilik Terimleri"ne bkn.)
SORU 10 : Gemicilikte kullanlan aadaki terimleri aklaynz?
YANIT 10 : EYTAN ARMIHI : Gemicilerin bordadan aaya inmek iin kullandklar halattan
yaplma portatif merdivenlerdir.
MAKNA : Geminin kapal blmlerinin havasnn tazelenmesi iin konulan hava borulardr.
BABA : Gemiyi balamakta kullanlan halatlarn volta edildii gverteye balanm demir
stunlardr.
KO BOYNUZU : Teknenin eitli yerlerinde halat volta etmek iin kaynatlm boynuz
eklindeki metal paralardr.
MAPA : Gvertelerde bulunan sabit halka (anele) lardr. ANELE : Gverte veya donanmlarda
bulunan hareketli halkalardr. KARANFL : Pruva ve grandi direkleri cundalar arasnda gerilmi tel halattr.
ANA ARMA : Bir direk zerinde konumlan sabit olan donanmlardr.
SELVELER : Yelkenli teknelerde kullanlan yelken donanmnn direk zerindeki iler
halatlarndan oluan donanmdr.
FALAKA : Matafora cundalar arasnda gerili olan ve can halatlarnn baland tel halattr.
IRGAT : Gzdemirini denize funda etmek ve tekrar gze oturtmak iin kullanlan, manevralarda
palamar halatlarnn vira etmeye yarayan makinelerdir.
VN : Gemiye yk almak veya boaltmak iin kullanlan ambar azlar civarndaki
makinelerdir.
BUMBA : Gemiye yk almak veya boaltmakta kullanlan ii bo madeni borulardr.
ABL : Bumba cundasna bal halatlardr. Bumbann istenen tarafa evrilmesinde kullanlr.
(DGB iin "Gemi teknesi ve ksmlar"na bkn.)
SORU 11 : Bir geminin ksmlarndan aadaki deyimleri aklaynz?
YANIT 11 : FRENG DEL : Gverte biriken sularn denize akmas iin bordaya alan
deliklerdir.
YALI KT : Gverteye biriken sularn firengi deliklerine akmas iin yaplm kanallardr.
KURTAIZI: inden halat gemesi iin gverte zerinde yaplm ve parampetler zerinde
alm bo veya tamburlu deliklerdir.
PORTU : Gemide kullanlan aletler, boyalar vb. sakland kapal blmelerdir.
DABILBOTUM : Dekler ile karine arasnda kalan boluklardr. Karine yara alrsa ieriye giren
sular durdurmaya yarar. Bu hacimler safra, su ve yakt tanklar olarak kullanlr.
(DGB iin "Gemi teknesi ve ksmlar"na bkn.)
SORU 12 : Bir geminin ksmlarndan aadaki deyimleri aklaynz?
YANIT 12 : LUMBUZ : Bordoya alan yuvarlak pencerelerdir.
KRKAPAK : Lumbuzlar ierden kapayan su szdrmaz demir kapaklardr.
PURUVA DRE : Teknede batan itibaren birinci direktir.
GRAND DRE : Pruvadan sonra gelen ikinci direktir.
MZANA DRE : Grandiden sonra gelen, Pruvadan sonraki nc direktir.
KONTRA MZANA DRE: Pruvadan itibaren beinci direktir.
606
SEREN : Direk veya ubuklara enine konan aa veya metal ubuklardr. aret bayra
ekilmesinde veya yelken almasnda kullanlr.
CUNDA : Bir direin veya ubuun en ucuna verilen isimdir.
KAPELE : armh, stiralya gibi sabit arma kasalarnn direklerde ve ubuklarda balandklar
veya getikleri yer.
SKALARYA : armhlarn aralarnda yaplan ip basamaklardr.
ARMIK : Direk ve ubuklar yandan tutan tel halatlardr.
PATRSA : Direkleri k ynnden tutan halatlardr.
STRALYA : Direkleri ba (pruva) ynnden tutan halatlardr.
ARMA : Gvertede bulunan direk, seren, bumba vb. ile bunlarn donanmlardr.
CIVADRA : Teknenin ba tarafndan ileriye doru kan ubuktur, buraya istiral-yalar balanr.
DMEN : Gemiyi istenen yne evirmek iin kullanlan ve kta su kesiminin altnda kalan
hareketli donanmdr.
YELPAZE : Dmenin su iinde kalan en geni parasdr.
DMEN BOAZI : Yelpaze ile dmen tas arasnda kalan omurgaya bal ksmdr.
DMEN TASI: Yekenin dmene bal olan en st ksmdr.
YEKE : Dmeni istenen yne eviren ve dmen tasna bal olan- ubuktur.
DMEN DOLABI: Dmen yekesine kumanda ederek dmeni istenen yne evirmeye yarayan
donanmdr.
LOCA : Demir zincirlerinin ve palamar halatlarnn gverteye giri delikleridir.
TENTE : Gverteyi gne ve yamur korumak iin stne alan branda (rt)
TENTE OMURGASI :Tenteyi tayan ve ortasnda bulunan aa ubuktur .
(DGB iin "Genel Denizcilik" ve Geminin Ksmlar'na bkn.)
SORU 13 : Sancak ve iskele Geminin neresidir? Pupa ve Pruva nedir?
YANIT 13 : Bir geminin ba tarafna doru bakldnda merkez hattnn sa taraf "sancak" ve
sol taraf da "iskele" olur. Sancak yeil ve iskele krmz renk ile tanmlanr. Teknenin ba taraf "pruva" ve
k taraf da "pupa" ismini alr.
(DGB iin "Genel Denizcilik Terim!eri"ne bkn.)
SORU 14 : Gemi demiri nedir? Ksmlarn yaznz.
YANIT 14 : Bir geminin denizde istenen mevkide tutulmas iin kullanlan, bir ucu tekneye
bal halat veya zincire balanm, arl teknenin boyutuna bal olarak deien ekil verilmi demirden
arlklara "Gemi demiri" denir.
Bir demirin ksmlar unlardr: (a) Anele (b) Beden (c) ipo (d) Ask Mapas (e) Kollar (f)
Trnak (g) Gaga (h) Meme
(DGB iin "Demir ve Demirleme lemleri"ne bkn. ek. (82)
SORU 15 : Deniz, aralarnda genellikle kullanlan makaralar tanmlaynz?
YANIT 15 : Tekne zerinde ar cisimlerin kaldrlmasnda veya indirilmesinde kullanlan, az
g sarf edilerek daha ok i elde etmekte yararl olan donanm paralardr. Madeni veya aatan
yaplrlar ve palangalarda veya ileyen bir halatn ynnn deitirmekte kullanlrlar.
(DGB iin "Makara ve Palangalar a bkn.)
SORU 16 : Halat nedir? Yapldklar maddelere gre ka tip olurlar?
YANIT 16 : Teknelerde arma ve teki donanmlarda balama, ekme ve kaldrma ilerinde
kullanlan elastik, ince uzun iplerdir. Halatlar, yapldklar maddelere gre 3 tip olurlar: (a) Bitkisel
halatlar (b) Madeni halatlar (c) Sentetik halatlar.
(DGB iin "Halatlar ve Halat ileri"ne bkn.)
SORU 17 : Halatlarn sahip olmas gerekli nitelikleri aklaynz?
607
YANIT 17 : (a) Halatn ekme gc yksek olmaldr, (b) Doal ve kimyasal etkenlere kar
dayankl olmaldr, (c) Esnek, yumuak ve hafif olmaldr. (DGB iin "Halatlar ve Halat ileri"ne bkn.)
SORU 18 : Halatlar meydana getiren elemanlar aklaynz?
YANIT 18 : LF : Halatn yapld malzemenin en ince blmdr.
FLAA : Liflerin bir ynde bklmesi ile elde edilen paralardr.
KOL : Flasalarn bir ynde bklmesi ile elde edilen paralardr.
HALAT : Kollarn bkm ynnn aksi ynde bklmesi ve birden fazlasnn bir araya getirilmesi
ile halat bedeni meydana gelir.
(DGB iin "Halatlar ve Halat ileri"ne bkn.)
SORU 19 : Usturmaa nedir ve nerelerde kullanlr?
YANIT 19 : Gemilerin bir rhtma veya yan yana aborda olmalar durumunda hasarlanmamalarn
salamak iin zel olarak yaplm sabit veya seyyar yastklardr. Bir ok biimde ve aa, halat, lastik veya
sentetik maddelerden yaplrlar.
(DGB iin "Manevra Hazrl"na bkn.)
SORU 20 : Ka eit yelken mevcuttur? Drt direkli yelkenli geminin direk isimlerini aklaynz?
Kabasorta, randa ve keli yelken yakalarn belirtiniz?
YANIT 20 :
Drt Direkli Bir Geminin Direklerinin simleri










ek. 1. Drt direkli bir gemide direklerin isimlen
Yelken eitleri
1. RANDA YELKEN
2. PIRAIRA YELKEN
A. Artmal Prara
B. Sabir Prara
3. LATN YELKEN
4. YARIM LATN YELKEN
5. HUR-PENA veya MARKON YELKEN












608

ek.2.a. Randa Yelken










ek. 2.b. Sabit Prara Yelken









ek. 2.d. Latin Yelken




















YELKENYAKALARI







609













2. KE YELKEN YAKALARI











ek. 3 eitli Yelkenlerin Yakalar
(DGB iin "Yelkenli Tekneler" blmne bkn.)
SORU 21: Bir Can filikasnda bulunmas gerekli malzemeler nelerdir?
YANIT 21 : Motorlu krekli Can filikalarnda aadaki donatm bulunur:
a.Yedekleri ile beraber tam krek takm (Motorlu filikada ayn boydaki filikada
olmas gerekenin yars)
b.Bir adet boyna krei
c.1.5 takm dz veya yarmay skarmoz
d.Bir filika kancas (motorlu filikalarda iki adet kanca)
e.Beher lavra delii iin iki adet tapa (valfl deliklerde gerek yoktur)
f.Galvanizli satan bir mastalya ve bir gerdel
g.Dz veya salvolu boyunduruk yekeli dmen
h. ki el baltas
. Kullanl bir fener
i. Yelken donanml bir veya daha fazla direk
j. Bir filika pusulas
k. Filika bordasn kuatan bir can halat
l. Bir deniz demiri
m. 55 m uzunluunda bir el incesi
n. Nebati veya hayvani ya dolu 4.5 lt lik deniz demirine balanabilir bir kap
o. Filikaya binecek beher ahs iin bir lt ime suyu alan su szdrmaz bir marapa balanm
su kab
. Filikaya binecek beher ahs iin gerekli olan sudan etkilenmeyecek kumanya
610
p. En az bir dzine kendiliinden tutuur krmz meale ve bir kutu kibrit bulunan su szdrmaz
kutu.
r. Kk aletlerin yerletirilmesi iin sandk
s. Telsiz cihaz (motorlu filikalarda)
. Ildak (motorlu filikalarda)
(DGB iin "Denizde Cankurtarma" blmne bkn.).
SORU 22: skandil nedir? Kullanldklar amaca gre eitleri nelerdir?
YANIT 22 : skandil ; deniz dibinin derinliini lmekte kullanlan aletlerdir. zerinde iaretler
olan bir salvo ile arlk veya elektrikli aygt eklinde olurlar. Kullanldklar amaca gre en basitinden itibaren
eitleri unlardr:
a. Filika iskandili b. El iskandili c. Derinsu iskandili d. Makineli iskandil e. Elektrikli iskandil.
(DGB iin "Kprst Donatm"na bkn.)
SORU 23 : Gemi demirleri ka tipdir?
YANIT 23 : a) Admiralty demiri b) Marten demiri c) Siemens demiri d) Danfor (Hafif tip demir)
demiri e) Pulluk tip demir f) Balk demiri g) Trmk tip demir h) emsiye tip demir i) Mantar tip demir.
(DGB iin "Hareketli Gemi Donanmlar"na bkn.)
SORU 24 : Kilit, Radansa, Kerye nedir? Ksaca aklaynz.
YANIT 24 : KLT : Gemilerde kullanlan zincir, halat ve donanmlar birbirine balamakta
kullanlan madeni paralardr.
RADANSA : Halatlarn malarnda yaplan kasalarn dayankl ve salam olmalar iin kullanlan
ve kasann iinde yer alan madeni paralardr.
KERYE : Halatlarn malarna geici kasa yapmak iin kullanlan madeni malzemelerdir.
zellikle tel halatlarda kullanlrlar.
(DGB iin "Hareketli Gemi Donanmlar"na bkn.)
SORU 25 : Aadaki terimlerin aklamasn yapnz?
YANIT 25 : ISKAA : Direklerin ve cvadralarn yerletirildii yuvalardr.
STNGA : Yelkenlerin sndrlmesini salamak iin bunlar boacak biimde donatlm
selvielerdir.
LAVA ETMEK : Bir ana arma donanmnn doldurulmas, bounun alnmas kumandasdr.
LAKA : Bo veya boaltlm anlamndadr.
ORSA : Bir yelkenli tekne ile rzgar stne yakn seyretme ilemine denir.
TRAMOLA : Yelkenli bir teknede, tekneyi evirecek rzgar bir kontradan dier kuntraya alma
ilemi veya kumandasdr.
APAZLAMA : Kemere ynnden esen, yani bordaya dik gelen rzgara denir. Bu rzgar
kullanarak seyreden yelkenli teknenin yapt seyre apazlama seyir denir.
KABASORTA : Arma direk donanmlar serenli ve seren yelkenli olan bir yelkenli gemi ismi ve
donanmdr. Ayrca iki tek dilli makaradan oluan bir palangadr. (DGB iin "Yelkenle Seyir" blmne bkn.)
SORU 26 : Zincir nedir? Neden yaplmtr? Ka tipdir? Bir kilit zincirin uzunluu ne
kadardr?
YANIT 26 : Gemilerde donanmlarda balama ve birletirme ilerinde kullanlan
birbirinin iine geirilmi madeni halkalardr. Dkme veya dvme elikten veya kullanm amacna
uygun madenlerden yaplr. Zinciri oluturan yuvarlak yapya "bakla", baklann iine konan ubuk
paraya "lokma" denir. Gemilerde iki tip zincir kullanlr: (a) Lokmal zincir (b) Lokmasz zincir.
Zincir uzunluklarn kapsayan "kilit" denen birimle anlrlar. Bir kilit zincirinin uzunluu
ise 15 kulatr.
(DGB iin "Zincirler ve Kilitler "e bkn.)
SORU 27 : Aadaki terimleri aklaynz?
611
YANIT 27 : KABLUMBAA : Demir localarna yakn gvertede bulunan bir eit
kastonyolalardr. Ticaret gemilerinde demiri emniyete almak iin kullanlr.
KASTONYOLA : Demir zincirinin akn kontrol eden ve rgattaki halatlar skan bir fren
tertibatdr.
HIRCA MAPASI : Demir zincirinin iteki ucunun zincirlie baland mapadr.
DOMUZ TIRNAI: Demir zincirinin zerine kapatldnda baklay sktrp tutan bir
fren tertibatdr.
BOSA : Demir zincirlerini ve palamar halatlarn tutmak iin kullanlan bir ucu
gvertedeki mapaya bal zincir veya halat paralardr.
(DGB iin "Demir ve demirleme ilemleri" ne bkn.).
SORU 28 : Yelkenli teknelerin seyrinde kullanlan kumandalar aklaynz?
YANIT 28 : AGANTA : skota gibi bir halat masnn geici olarak bir yere balanp
(volta atlp) tutulmasdr.
ALESTA : Yaplacak bir ie hazr olma kumandasdr. "Alesta funda" gibi.
ARYA : ubuklarn, serenlerin veya yelkenlerin aaya indirilmesi kumandasdr.
FORA : Bir yere balanm halatlar zme kumandasdr.
FUNDA : Demiri brakma (atma) kumandasdr.
HSA : Bir yelkeni veya ubuu, sereni yukar basmak, kaldrmak.
VYA : Belirli bir rota veya kerteriz zerinde seyretme kumandasdr.
VOLTA : Bir halatn bedenini veya masn babaya, ubua vb. balamak.
YRTMEK (kasmak) : Yekeyi rzgar stne ekerek tekneyi rzgar ynnden ak
seyretmek.
(DGB. iin "Yelkenle Seyir" blmne bkn.)
SORU 29 : Denize adam dmesi durumunda yaplacak iler nelerdir? Nasl kurtarlr?
Boulmakta olan bir insana ilk yardm nasl yaplr?
YANIT 29 : Denize deni gren ilk ahs kazazedeye derhal bir can simidi atacak ve durumu
derhal kaptana bildirecektir. "Denize adam dt" diye barlr veya role cetvelindeki iaret verilir. Vardiya
zabiti dmen manevras yaparak pervaneden zarar grmesini nleyecektir. (Bu konuda "Yelkenli bir
tekneden denize adam dmesi" blmnde geni aklama vardr.
Gemide iki saniye aralkl iki ddk alnr. VHC ile evredeki istasyonlara durum bildirilir.
Denize denler genellikle vcudun s kaybndan dolay can vermektedir. Souk suda vcut
ss 25 derece dt zaman kalp almaz duruma girmektedir. Souk su iinde giyimli olmak ve
hareketsiz kalmaya almak daha yararldr. Gemilerde zorunlu olarak bulunan thermal korumalar insan
souktan korumaktadr. Aada su derecelerine karlk suda canl kalma zamanlan verilmitir.
0 derecede suda 5-20 dk.
+ 4 derecede suda 30 dk - 2 saat
+ 16 derecede suda 1 - 6 saat
+ 21 derecede suda 3-40 saat
LK YARDIM : Souk suyun iinde kalm baygn birisini 37 derecelik suya sokarak scak su
ilavesiyle sy 44 dereceye kadar karmal ve kazazedeye masaj yaplmaldr. Eer kalp atlar ve
solunum durmusa dtan kalp masaj ve azdan suni teneffs yaplmaldr.
BOULMA TEHLKES GEREN BRN YZEREK KURTARMAK : Kazazedeye
arkadan yaklalarak geriye doru yatrlr. ene alt avu iinde olmak zere ba tutulur. Kurtarc
serbest kolu ile yzerek kazazedeyi eker. ekilen kiinin yz su zerinde kalmal ve vcudu su
yzeyine paralel olmaldr.
Kurtarc bir kolunu kazazedenin gs zerinden geirerek koltuk altndan tutmak suretiyle
de kurtarma yapabilir. Uzun sal biri salarndan ekilerek kurtarlabilir. Boulma olay vcuttaki oksijen
yetersizliinden meydana gelir. Kurtarc yeterli yere ulanca hayat pc ile yardm edebilir.
612
SUN TENEFFS METODLARI:
l) AIZDAN AIZA METODU LE SUN TENEFFS:
Kazazedeye azdan verilen hava iinde yeterli oksijen bulunmaktadr. Yetikin bir
kazazedeye dakikada 10 kez, ocua ise 20 kez kesik ve sk ritimle suni teneffs uygulanr. Kazazedenin
ba arkasndan tutulup ak aznn iine nefes verilirken burnu kapal tutulmaldr. Azdan su
geliyorsa, yan yatrlp hafife karnna bastrlmak ve yuttuu su boaltlmaldr.
Kurtarcnn verdii nefes kazazedenin gsn iiriyorsa aznda yabanc bir madde vardr
veya dili nefes borusunu tkamtr. Kazazedenin dili bir ka defa ekilip braklmaldr.
Kazazede kk bir ocuk ise, ksa bir sre ba aa tutulmal, veya belinden tutarak ba
aa sarktlr. Srtna 1-2 tokat atlr.
Kurtarc suni teneffs uygularken nasl davranaca "Denizde ilk yardm" blmndeki
ekillerde aklanmtr.
2)SCHAEFFER METODU LE SUN TENEFS:
Kurtarmada en pratik yntemdir. Kazazede srt st yatrlr. Bir kolu bklerek, ba saa
veya sola evrilip elinin zerine konur. teki kolu ileri uzatlr. Bacaklar aralanr. Dilinin nefes borusunu
tkayp tkamadna baklr. Tkyorsa dili bir ka defa ekilir. Kurtarc kazazedenin bacaklar arasnda
dizleri zerinde kerek kollar dik, ellerini kazazedenin brne koyar. Kendi vcut arlnn 25 kg.
gemeyecek basncyla yklenir. Yklenme 2 saniye srmeli ve geri ekilme de 2 saniye olmaldr.
Bu yntem ile suni teneffs uygulayan kurtarc ritmi bozmadan ilemi 12 defa yapmaldr.
Kazazede normal solunuma kavuuncaya kadar srdrmelidir.
3)HOLGER NIELSEN METODU LE SUN TENEFFS:
Kazazede yzst yere yatrlr. Kollar dirsekleri bklerek elleri birbiri stne konur, yana
ellerinin zerine oturtulur. Suni teneffs uygulayacak ahs kazazedenin ba ucuna geer. Ellerini krek
kemiklerinin zerine koyarak 2 saniye bastrr. Sonra kazazedenin dirseklerine yakn ksmndan tutar,
kollarn yukar kaldrr, iki saniye soluk almasn salar. Bir saniye sonra srtna bastrma ilemine
yeniden balar. Bu ilem bir dakikada on kez yaplmak zere srdrlr. Kazazede soluk almaya
balaynca yalnzca kollar yukar ekilerek devam edilir.
Bu yntem ile suni teneffs yaplrken kazazede yetikinlerde srta yaplacak basn 4-11 kg.
ocuklarda 5-6 kg. ve kk ocuklarda 1-2 kg olmaldr.
4)SLVESTER METODU LE SUN TENEFFS : Bu teneffs kazazedenin srt
st yatrlarak suni teneffs yaplma zorunluluu karsnda uygulanr. Kazazedenin ba arkaya
sarktlacak ekilde omuzlan altna katlanm bir elbise yerletirilir. Suni teneffs uygulayacak ahs
kazazedenin ba ucuna diz ker, onun bileklerinden tutar, kollar kazazedenin gs stnde
kavuturur. Kollan yukarya doru eker. Kazazedenin ellerinin iini yere 3 saniye kadar bastrr.
Kurtarc, kollar gs zerine sevk ederek hareketinin balama pozisyonuna geer ve 20-27
kg basnla tuttuu bileklerle beraber gs zerine bastrr. ki saniyelik srelerle bu-hareketler dakikada
12 kere uygulanmaldr. Kazazede normal solunuma balad zaman bu iki hareket solunum ritmine
uydurulmaldr.
SORU 30 : Aadaki belgeleri aklaynz ve hangi makamlar tarafndan verildiini
belirtiniz?
YANIT 30 :Yola elverililik belgesinde bulunan bilgiler unlardr: Eski belge numaras, cilt
numaras, geminin sicil numaras, l belgesi, balama liman, muayene liman, muayene sra numaras,
hitam tarihi, hamule tonu, rsum tonu, donatann ad, tayfa adeti, ykl veya bo olduu, yolcu durumu,
ald verdii yk miktar, geldii liman ve tarihi, alnan har makbuz numaras, gedecei liman.
(DGB iin "Sefere ve gemiye ait belgeler ve dokmanlar a bkn.)
SORU 31 : (A) stanbul liman hudutlar nerelerden geer? stanbul Boaznda seyir dzeni
nasldr? Bu nizamn uyguland sahann hudutlar neresidir? (B) zmir Liman hudutlar nerelerden
geer?
613
YANIT 31 : (A) stanbul Liman, Hali'i de kapsamak zere, kuzeyde stanbul Boaz
aznda Anadolu ve Rumeli fenerlerini birletiren hat ile, gneyde Baba burnu (Byk ekmece), Baba
burnu'nun 2 mil gneyinde bir mevki ve Yelken kaya feneri arasn birletiren hatlar arasnda kalan deniz
sahasdr. stanbul liman blme ayrlr.
(a) Liman: Galata Kprsnden itibaren Kathane'ye kadar devam eden sahadr.
(b) Orta Liman : Galata Kprs, kuzeyde Dolma bahe saat kulesi ile Kz kulesi,gneyde
Ahr kap feneri ile Kadky mendirek fenerini birletiren hatlar arasnda kalan deniz sahasdr.
(c) D Liman : Orta liman snrlar dnda kalan stanbul Boaz ile Marmara cihetinden kalan
liman sahasdr.
STANBUL LMANINDA SEYR DZEN : stanbul Liman tzne gre stanbul
Boazndan Karadeniz'e doru geen gemiler, Boaz geit yolunun orta hattnn Anadolu tarafn,
Marmara cihetine doru geen gemiler, sz konusu orta hattn Avrupa tarafn takip ederler. (Sa-Sancak
seyir dzeni)
Ayrca aada belirtilen madde ile Boaz'dan geen transit gemilerin geileri ayarlanmtr:
Kuzeyde Rumeli fenerinden Anadolu fenerine ekilen hat ile gneyde Ahr kap fenerinden
Kadky mendirek fenerine ekilen hat arasndaki sahada boazn karlkl iki sahili arasnda aykr olarak
gei yapan ehir hatt gemileri ile her trl deniz aralar Boaz aa ve yukar seyreden gemilerin
rotalarndan kacaklar ve bu gemilere apariz vermeyeceklerdir. Ancak, atma ihtimali olan hallerde her
gemide atmay nlemek iin gerekli tedbirleri alacaklardr.
(B) zmir Liman Foa ile Karaburun'u birletiren hattn dousunda kalan deniz alandr. zmir
liman kma ayrlmtr.
(a) Liman : Mendirein kuzey kesiyle Karyaka sahillerinde Naldken mevkiine izilen
hattn arasnda kalan deniz alandr.
(b) Orta Liman : Karyaka-Salhane (Yal) arasn birletiren hat ile mendirein kuzey
kesini Karyaka sahilinde Naldken mevkiini birletiren hattn arasnda kalan deniz alandr.
(c) D Liman : Saz burnu ile Gzelyal arasn birletiren hat ve Karyaka ile Salhane arasn
birletiren hattn arasnda kalan deniz alandr.
SORU 32 : Gemide yangn kma sebepleri ve yangn tipleri nelerdir? Bu yangnlar
sndrmek iin kullanlan sndrcler nelerdir?
YANIT 32 : Gemi yangnlar dikkatsizlik, teknik yetersizlik ve arza nedenlerinden kmakta
ve genellikle Akaryakt yangn, elektrik yangn, yk yangn olarak ayrlabilmektedir.
(a) Akaryakt Yangn : Ham petrol, benzin gibi petrol trlerinin kard parlayc, yanc
buharn ate veya s ile parlayarak yakt tututurmasndan meydana gelmektedir. Akaryakt yangnlarnda
en etkili sndrme, yangn kpk tabakas ile kapatarak oksijeni kesmekle sndrmektir.
Kk teknelerdeki benzinli motorlarn ok dikkatli kullanlmalar gerekir. Eer benzin kaa
varsa havalandrma yaplmal, yangn ktnda telaa kaplmadan mini-maks ile mdahale edilmelidir.
Kk yangnlarda hi vakit kaybetmeden slak bir rt ile rtmekte fayda salayabilir.
Gemilerin makine dairelerinde kan yangnlar; makine dairesinin kaporta ve geitlerinin
skca kapatlarak, fanlar ve akaryakt pompalarnn durdurulup yangnn karbondioksit, stim veya
kpkle boulmas yoluyla yaplr. Byle durumlarda ierde kimsenin kalmamas salanacaktr.
(c) Elektrik Yangn : Elektrik kontandan, TV snmasndan, elektrik ocaklarndan ve fazla
yklenen hatlardan kmaktadr. Etraftaki yanc yerlerin tutumasyla yangn bymektedir. Elektrik
yangnlarna iyi iletken olmasndan dolay su sklmaz. Karbondioksit veya kimyasal tozlu minimakslar
kullanlr.
(c) Yk Yangnlar : Gemi ambarlarnda tanan kspe, kmr, gibi yklerin kzarak iin iin
yanmasyla balamaktadr. Ayrca yanc yklere atlan sigara izmariti ile de balayabilir. Gemi
ambarlarnda sigara itirilmemelidir. Su ile snecek yangnlarda yangn devresi kullanlr. Yangn
byd takdirde karbondioksitle boma devresi alarak ambara sevk edilir. Yangn devam ediyorsa
614
ambar kapaklan alp su sklr. Sklan sular sintinelerde biriktike balast pompalar ile denize baslarak
geminin dengesi korunur.
Yangn minimakslarnn standartlar aada gsterilmitir:
(a) Karbondioksitli (CO2) : 2/10 kg minimaks
(b) Kuru kimyevi tozlu : 2/10 kg
(c)Kpkl tip : 2/10 kg
(d)Halongaz : 2/10 kg
(DGB iin "Denizde Olaanst Durumlar'a bkn.)
DENZDE ATIMAYI NLEME KURALLARI
SORU 1: Aadaki terimleri Denizde atmay nleme kurallar tariflerine gre aklaynz?
YANIT 1 : SEYR HALNDE TEKNE : Bir teknenin demirli olmad veya karaya bal
bulunmad veya karaya oturmad durumlardaki halidir.
KUVVETLE YRTLEN TEKNE : Makine gc ile hareket etmekte olan bir tekneyi tanmlar.
TEKNE : Su zerinde kalarak hareket eden, deniz uaklar da dahil tama arac olarak kullanlan
veya buna elverili her trl deniz aracn tanmlar.
YELKENL TEKNE : Makinesi olsa bile sadece yelken kullanarak seyretmekte olan tekneyi
tanmlar.
BALIKILIK YAPAN TEKNE : Manevra kabiliyetini kstlayan avlanma aralar ile (alar, troller
vb) balk avlayan bir tekneyi tanmlar. Manevra kabiliyetini ksaltmayacak bir metaodla avlanan tekneyi
kapsamaz.
KUMANDA ALTINDA BULUNMAYAN TEKNE : Manevra yapma gc snrlanm ve bu
nedenle baka bir teknenin yolundan kma kabiliyeti bulunmayan tekneyi tanmlar.
(DGB iin "Denizde atmay nleme kurallar" blmne bkn.)
SORU 2 : Aadaki terimleri aklaynz?
YANIT 2 : MANEVRA KABLYET SINIRLI TEKNE : Yapt i nedeniyle atmay
nleme kurallarnn gerei manevray yapma gc snrl bir tekneyi tanmlar. Bu tekne baka bir teknenin
yolundan kma yeteneine sahip deildir.
BR TEKNENN BOYU VE EN : Teknenin tam boyu ve en geni yeridir.
KISA DDK : Bir saniye sreli ddk sesidir.
UZUN DDK : 4-6 saniye sreli bir ddk sesidir.
EMNYETL HIZ : Gerektiinde atmay nlemek iin yeterli ve gvenli bir hza sahip olarak
teknenin ilerlemeidir. Byle bir tekne gerektii yerde durabilme kabiliyetine sahiptir.
SORU 3 : (a) Kuvvetle yrtlen bir tekne ile yelkenli bir tekne atma tehlikesi durumunda
karlatnda hangisi dierinin yolundan kacaktr?
(b) Rzgarn farkl bordalarndan alan iki yelkenli tekneden hangisi bir atma tehlikesi
durumunda yol verecektir.
(c) Rzgar ayn taraftan kullanan iki yelkenli tekneden hangisi yol vermek durumundadr?
(d) Yelkenli bir tekne hangi teknelere yol verecektir?
YANIT 3 : (a) Kuvvetle yrtlen tekne yelkenli teknenin yolundan kacaktr.
(b) Rzgar iskele taraftan kullanan yelkenli tekne yol verecektir.
(c) Rzgar stnden olan tekne, rzgar altnda olan tekneye yol verecektir.
(d)Yelkenli bir tekne aa) kumanda altnda bulunmayan, bb) Manevra gc kstl bulunan,
cc) Balklkla megul teknenin yolundan kacaktr.
(DGB iin "Yelkenli tekneler iin kurallar" a bkn.)
SORU 4 : (a) Bir tekne baka bir tekneye yetiiyorsa hangisi yol vermekle ykmldr?
(b) Gece ve gndz yetien tekneyi tanmlaynz?
(c) Pupa fenerinin niteliini aklaynz?
YANIT 4 : (a) Yetien bir tekne yetitii teknenin yolundan kacaktr.
615
(b) Gece yetien tekne yetitii geminin sadece pupa fenerini grebilen teknedir.
Gndz yetien tekne; herhangi bir tekneye kemeresinin 22.5 dereceden daha gerisinden herhangi bir
ynden yaklaan teknedir.
(c) Pupa feneri 3 mil mesafeden gzkme, imkan olduu lde teknenin k tarafnda
yerletirilmi ve beyaz bir k verme zellii bulunan fenerdir. Ufkun 135 derecelik yay zerinden
kesintisiz k vermeli ve tam ktan itibaren teknenin her iki bordasna 67.5 derecelik yayda k
gstermelidir.
SORU 5 : (a) Kuvvetle yrtlen iki tekne pruva pruvaya karlatklarnda atma tehlikesi
durumunda nasl yol vereceklerdir?
(b) Gemilerin birbirine verecei bir ksa, iki ksa ve ksa ddk ne anlam verir? Bunlara
ilaveten hangi iaretleri verebilirler?
YANIT 5 : (a) Teknelerden her biri rotasn sancaa alarak dierinin iskelesinden geer.
(b) Bir ksa ddk veya bir akar k iareti rotam sancaa deitiriyorum. ki ksa ddk ve
iki akar iareti rotam iskeleye deitiriyorum. ksa ddk veya akar iareti tornistan yapyorum
anlamn tar.
SORU 6 : (a) Kuvvetle yrtlen iki tekne bir atma tehlikesi durumunda nasl hareket
edecektir?
(b) Yol veren tekne nasl davranacaktr?
(c) Yol verilen tekne nasl davranacaktr?
YANIT 6 : (a) Dierini sancak tarafta gren tekne yol verecektir. Mmkn olduunca teki
teknenin pruvasndan gemeyecektir.
(b) Yol vermekle ykml tekne mmkn olduunca erken ve anlalr ekilde manevra
yapacaktr.
(c) Yol verilen tekne kendi hzn ve rotasn koruyacaktr. Ancak, gerektii durumlarda
atmay kendi manevras ile nlemek zere hareket geebilir.
(DGB iin "Yol Verme Problemi"ne bkn.)
SORU 7 : Aada aklanan tekneler zerindeki sorumluluklar aklaynz?
YANIT 7 : (a) Seyir halinde kuvvetle yrtlen tekne: Bu tekne; kumanda altnda
bulunmayan, manevra yapma gc kstl olan, balklkla uraan ve Yelkenli bir teknenin yolundan
kacaktr.
(b) Seyir halinde bir yelkenli tekne: Bu tekne; kumanda altnda bulunmayan, manevra yapma
gc kstl bulunan, balklkla uraan, teknelerin yolundan kacaktr.
(c) Seyir halinde balklkla uraan bir tekne : Bu tekne; kumanda altnda bulunmayan,
manevra yapma gc kstl olan teknelerin yolundan kacaktr.
SORU 8 : (a) Teknelere ait seyir fenerleri ne zaman gsterilir?
(b)Silyon feneri, borda fenerleri, pupa feneri, yedekle/ne feneri, her taraftan grnr fener ve
akar fener terimlerini aklaynz?
(c) Seyir halinde kuvvetle yrtlen tekneler hangi fenerleri gsterirler?
(d)Bir hava yastkl tekne su zerinde kalkarak altnda ayrca hangi feneri
gsterecektir?
(e) Borda fenerleri siperliklerinin niteliklerini aklaynz?
YANIT 8 : (a) Seyir fenerleri gnein batndan douuna kadar gsterilecektir. Kstl
grlerde ve gerek duyulan hallerde (sis, yamur vb) fenerler gsterilebilir.
(b) Silyon Feneri: Teknenin merkez hattnda konulan 225 derecelik ufuk yayndan kesintisiz
k gsteren ve teknenin ba tarafnda pruvadan itibaren kemerenin 22.5 derece gerisine kadar k
gsterecek ekilde yerletirilmi beyaz renkli fenerdir.
Borda Feneri : Kemerenin 22.5 derece gerisine kadar ve tamam 112.5 derecelik ufuk yay
zerinde k gsterecek, sancakta yeil, iskelede krmz renkte olacak fenerlerdir.
616
Pupa Feneri : teknenin k tarafnda, 135 derecelik bir ufuk yayna k verecek ve tam ktan
itibaren her iki tarafta 67.5 derecelik k verecek beyaz renkli bir fenerdir. (Fenerler ve yerleimleri
"Kuvvetle yrtlen gemilerin fenerleri" blmnde gsterilmitir)
Yedekleme Feneri : Pupa feneri ile ayn nitelikte olan ve sar k gsterecek olan fenerdir.
akar Fener : Dzenli aralklarla dakikada 120 veya daha fazla akan bir fenerdir.
Her taraftan grnr fener : Ufkun 360 derecelik yay zerinde kesintisiz k gsteren bir
fenerdir.
(c) Seyir halinde kuvvetle yrtlen tekne : Boyu 50 m. den byk olanlar iki silyon feneri,
borda fenerleri ve bir pupa feneri tayacaktr (DGB iin "Denizde atmay nleme Kurallar"na bkn.)
(d) Hava yastkl (Hovercraft) tekne seyir durumunda iken ufkun her yanndan grnen sar
renkte akar feneri ilaveten gsterecektir.
(e) Borda fenerleri siperlikleri iskeleden sancak fenerini ve sancaktan iskele fenerini
gstermeyecek dzende olacak ve ileri mat siyah renge boyanacaktr.
SORU 9 : a. Kuvvetle yrtlen bir tekne ekerek veya iterek yedekleme ameliyesi yapt
zaman hangi fenerleri gsterir?
b.Yedek boyu nedir? Yedek boyuna gre nasl bir almet gsterir.
c.Bu fenerlerin niteliini belirtiniz.
YANIT 9 : a. Ba tarafta Pruva silyonu veya grandi silyonu yerine dikey bir doru zerinde 2
silyon feneri gsterecek (yedek boyu 200 metreden fazla ise 3 silyon feneri) borda fenerleri, pupa feneri,
Pupa feneri zerinde, dikey bir doru zerinde bir yedekleme fenerini de gsterecektir.
(DGB iin "Fenerler ve alametler" shf: 266)
b) Yedek boyu : Yedekleyen teknenin kndan yedeklenen teknenin kna kadar olan
mesafedir.
Yedek boyu 200 metreden fazla olduu zaman en iyi grlebilecek bir yerinde bir ekenar
drtgen alamet gsterecektir.
c. Yedek fenerlerin nitelii : Pupa feneri ile ayn nitelikte sar k verir.
SORU 10 : a. Seyir halinde yelkenli tekneler ve krekli tekneler hangi fenerleri gsterirler?
b.Yelkenle seyreden ve ayn zamanda makine ile yrtlen bir tekne nasl bir almet gsterir?
c.Byle bir tekne yelkenli tekne mi? Yoksa kuvvetle yrtlen tekne mi saylr?
YANIT 10 : a. Seyir halinde yelkenli bir tekne borda fenerlerini ve bir pupa feneri gsterecek.
Bunlara ek olarak en iyi grlebilecek yer olan direk ba veya direk bana yakn bir yerde dikey bir doru
zerinde ufkun her tarafnda grlr stteki krmz alttaki yeil olan 2 fener tayabilir. Krekli tekneler
beyaz bir k gsterir.
b.Yelkenle seyreden ve ayn zamanda makine ile yrtlen bir tekne ba tarafndan ve ufkun
her tarafndan en iyi grlebilecek bir yerinde sivri ucu aa doru olan bir koni alamet grecektir.
c.Byle bir tekne kuvvetle yrtlen tekne saylacaktr.
SORU 11 : (a) Tarama alan veya dier takmlar kullanarak trol ekme ii ile uraan
balka gemileri hangi fener ve almetleri gsterir?
(b)Trol ekme dnda balklkla uraan bir tekne hangi fener ve almetleri
gsterir?
(c)Balklkla uramad zaman bir tekne hangi fenerleri gsterir?
YANIT 11 : (a) stteki yeil alttaki beyaz renkte olan ve dikey bir doru zerinde bulunan ve
ufkun her tarafndan grlr 2 fener veya dey bir doru zerinde ve biri dierinin stnde tepeleri
birbirine bitiik 2 koni gsterecek, boyu 20 metreden ksa olan bir tekne bu ekiller yerine 1 sepet
gsterebilecektir. Her ynden grnr yeil fenerin stnde ve gerisinde bir silyon feneri gsterecektir.
Ayrca Borda fenerleri ve pupa fenerini 'de gsterecektir.
617
(b)stteki krmz, alttaki beyaz renkte olan ve dikey bir doru zerinde bulunan,ufkun her
tarafnda grnr iki fener veya dey bir dorultuda ve biri dierinin stnde tepeleri birbirine bitiik 2
koni gsterecek, boyu 20 metreden ksa olan bir tekne bu ekil yerine bir sepet gsterebilecektir.
Denize dedii takmlar tekneden yatay olarak 150 metreden daha aa doru uzand
takdirde, o ynde ufkun her tarafndan grlr beyaz bir fener veya tepesi yukar olan bir koni ekli
gsterecektir.
Su zerinde yol alrken ek olarak borda ve pupa fenerlerini gsterir.
(c)Balklkla uramad zaman bir tekne burada belirttiimiz fener ve ekilleri
gstermeyecek yalnz kendi boyundaki bir tekne iin belirtilen fenerleri gsterecektir.
SORU 12 : a. Kumanda altnda bulunmayan tekneler hangi fener ve almetleri gsterecektir?
zerinde yol varken ek olarak ayrca hangi fenerleri gsterecektir?
b.Mayn tarama faaliyetleri ile uraan bir tekne dnda manevra gc kstl olan bir tekne
hangi fener ve almetleri gsterecektir? zerinde yol varken ek olarak ayrca hangi fenerleri gsterir?
c.Rotasndan sapma gc olmayan ve yedekleme ii ile uraan tekne hangi fener ve
alametleri gsterecektir?
YANIT 12. : (a) Kumanda altnda bulunmayan bir tekne en iyi grlebilecek yerde dikey bir
doru zerinde ufuktan her tarafndan grnr krmz fener, gndz en iyi grlebilecek yerde 2 siyah
kre, ALAMET su zerinde ilerlerken ilaveten borda ve pupa fenerlerini gsterecektir.
(b) Manevra gc kstl tekne: En iyi grlebilecek bir yerde dikey bir doru zerinde ufkun
her tarafndan grlr fener gsterecektir. Bu fenerlerden en st ve en alttaki krmz ortadaki beyaz
olacaktr. Gndz ayn yerde ALAMET gsterecektir. Bunlardan en st ve en alttaki siyah kre
ortadaki ekenar drtgen olacaktr. zerinde yol varken ilaveten silyon, borda ve pupa fenerlerini
gsterecektir.
(c) Rotasndan saptrma gc bulunmayan yedekleme ii ile uraan bir tekne manevra gc kstl
tekne iin sylenen fener ve almetleri tayacak ayrca yedek eken geminin fenerlerini de gsterecektir.
SORU 13 : (a) Tarama ve su alt ileri ile uraan bir tekne manevra yapabilme gcnden kstl
olduu zamanlarda hangi fener ve almetleri gsterir?
(b) Mayn tarama ileri ile uraan bir tekne hangi fener ve almetleri gsterir?
(c) Su ekimleri nedeniyle seyirleri kstl olan tekne hangi fener ve almetleri gsterir?
YANIT 13. (a) Manevra gc kstl teknelerin gsterdii fener ve almetleri gsterecek, engel
mevcut olduu zamanlarda ek olarak:
(1) Engelin bulunduu taraf iaret etmek zere dikey bir doru zerinde ufkun her tarafndan
grlr 2 krmz fener veya 2 kre,
(2) Dier teknenin geebilecei taraf iaret etmek zere dikey bir doru zerinde,ufkun her
tarafndan grlen 2 yeil fener veya 2 ekenar drtgen,
(3) Su stnde ilerlerken ek olarak silyon, borda ve pupa feneri gsterir.
(b) Mayn tarama ileri ile uraan bir tekne kuvvetle yrtlen bir tekne iin belirtilen fenerlere ek
olarak ufkun her tarafndan grlen 3 yeil fener veya 3 kre ALAMET gsterecektir. Bu fenerlerden veya
ekillerden birisi pruva direi ba veya yaknnda, dierleri de seren ularnda gsterilecektir.
(c) Su ekimleri nedeniyle seyirleri kstl tekneler kuvvetle yrtlen tekneler iin belirtilen
fenerlere ek olarak, en iyi grlebilecek bir yerde, ufkun her tarafndan grlen ve dikey bir doru zerinde
bulunan 3 krmz fener veya silindir ALAMET gsterilebilir.
SORU 14 : (a) Klavuzluk grevi ile uraan bir klavuz teknesi hangi fenerleri ve iaretleri
gsterir?
(b) Demirli olan bir tekne hangi fener ve almetleri gsterir?
(c) Karaya oturan bir tekne hangi fener ve almetleri gsterir?
618
YANIT 14 : (a) Klavuzluk grevi ile uraan bir tekne: Direk banda ufkun her tarafnda
grlen ve dikey bir doru zerinde stteki beyaz alttaki de krmz olan 2 fener gsterir. Seyir halinde olduu
zaman, ek olarak, borda fenerleri ile pupa fenerini gsterir.
(b) Demirli bir tekne: En iyi grlebilecek bir yerinde ba tarafnda ufkun her tarafnda grlen bir
beyaz fener veya siyah kre, k tarafna yakn bir yerinde ba taraftaki fenerden daha az ykseklikte ufkun
her tarafndan grlen bir beyaz fener gsterir. Boyu 50 metreden ksa olan bir tekne yukarda aklanan
fenerler yerine ayn evsafta en iyi grlebilecek yerinde bir fener gsterebilir.
(c) Karaya oturan bir tekne demir fenerlerini gsterecek, bunlara ek olarak en iyi grlebilecek
yerlerinde dikey bir doru zerinde, ufkun her tarafndan grlen 2 krmz fener gndz dikey bir doru
zerinde 3 siyah kre gsterecektir. Boyu 7 metreden ksa olan bir tekne geit yeri. demir yeri olmamak
zere demirli veya karaya oturmusa karaya oturan tekne fener ve almetlerini gstermeye mecbur
deildir.
SORU 15 : (a) Dar bir kanal veya geitte birbirini gren tekneler manevra ynnden niyetlerini
nasl belirtirler?
(b)Tekneler birbirlerinin niyet ve hareketlerini anlayamam veya tereddde dmeleri
durumunda birbirini nasl ikaz ederler?
(c) Dar bir geine, dnemete tekneler nasl iaret verirler?
YANIT 15 : (a) Dar bir kanal veya geitte birbirlerini gren teknelerden dierini yetiip geme
niyetinde olan tekne ddkle niyetini bildirecektir.
Sancak taraftan yetiip geecekse 2 uzun 1 ksa ddk, skele tarafndan yetiip geecekse 2
uzun 2 ksa ddk eker.
Yetiilip geilecek olan tekne onayn bir uzun bir ksa, bir uzun bir ksa olmak zere, 4
ddkle yetien tekneye bildirir.
(b) Tekneler birbirlerini niyet ve hareketlerini anlayamamsa veya tereddde derlerse
tereddde den tekne 5 ksa ve seri ddk iareti verecektir.
(c) Dar bir geitte, dnemete dn yerine yaklaan bir tekne uzun bir ddk alacaktr.
Engelin arkasnda yaklaan tekne varsa o da uzun bir ddkle bu iarete cevap
verecektir.
SORU 16 : Kuvvetle yrtlen bir tekne kstl gr hallerinde seyrediyorsa:
(a)Seyir halinde nasl iaret verir?
(b) zerinde yol yokken nasl iaret verir?
(c) Kumanda altnda bulunmayan, manevra yapma gc kstl olan, su ekimi nedeniyle kstl
olan tekneler nasl iaret verirler?
(d) Kstl gr hallerinde demirli bulunan bir tekne nasl iaret verir?
(e) Kstl gr hallerinde karaya oturan bir tekne nasl iaret verir'?
YANIT 16 : (a) Seyir halinde kuvvetle yrtlen bir tekne: ki dakikadan fazla olmayan
aralklarla bir uzun ddk alacaktr.
(b) zerinde yol olmayan kuvvetle yrtlen bir gemi: ki dakikadan fazla olmayan aralklarla
birbiri ardndan iki uzun ddk alacak, iki ddk arasnda iki saniyelik sre bulunacaktr.
(c) Kumanda altnda bulunmayan, manevra yapma gc kstl olan, su ekimi nedeniyle kstl olan
tekneler ve yelkenli tekneler, aralarnda iki dakikadan fazla bir sre olmayan aralklarla dd
birbiri ardnca alacaktr. Biri uzun olmak zere bunu iki ksa ddk takip edecektir.
(d)Kstl gr hallerinde demirli bulunan bir gemi: Bir dakikadan uzun olmayan
aralklarla, seri bir ekilde ve yaklak olarak be saniye sre ile kampana alacaktr.Boylar 100
metreden uzun olan teknelerde kampana ba tarafa alnacak, kampanann alnmasndan hemen sonra
teknenin k tarafndan bir gong yaklak olarak 5 saniye sre ile ses verecektir.
Demirli bir tekne bu iaretlere ek olarak yaklaan bir tekneye atma tehlikesini ihtar etmek
iin bir ksa bir uzun bir ksa olmak zere 3 ddk alabilir.
619
(e)Kstl gr hallerinde karaya oturan bir tekne demirli bir tekne gibi kampanya ve gong
iaretlerini verecek, buna ek olarak kampanasn almaya balamadan nce ve kampana alnmas
bittikten hemen sonra kampanasna 3-ayr ve belirgin darbeli vurular yapacaktr.
Ayrca uygun ddk iareti de verebilir.
SORU 17 : Dikkati ekme ve tehlike - yardm iaretleri nelerdir? Nasl verilir?
YANIT 17 : Dikkati ekme iaretleri: Gerekli olduu takdirde herhangi bir tekne dier bir
teknenin dikkatini ekmek iin k ve ses iaretleri verebilir veya herhangi bir tekneyi g duruma
drmemek zere projektrn tehlike ynne doru evirebilir.
Tehlike yardm iaretleri: Aada yazl iaretler, birlikte veya ayr ayr kullanld veya
gsterildii zaman tehlikeyi veya yardm ihtiyacn gsterecektir.
(a)Yaklak 1'er dakika ara ile patlatlan bir top veya dier bir patlayc iaret,
(b)Herhangi bir sis iaretinin devaml alnmas,
(c)Ksa aralklarla krmz yldzlar saan roket atlmas,
(d)Mors kodu ile . . . . . . (SOS) grup iaretinin Telsiz Telgrafla veya dier bir
iaret verme metodu ile gnderilmesi,
(e)Telsiz Telefonla MAYDAY kelimesinin sylenmesi,
(f) NC harfleri ile uluslararas tehlike iaret kodunun gnderilmesi,
(g)zerinde veya altnda bir kre veya benzeri ALAMET bulunan 4 ke bir bayraktan ibaret
bir iaret,
(h) Katran veya ya varilinin gvertede yaklarak alevlerin gsterilmesi,
(i) Paratl bir roket maytab veya krmz k gsteren bir el maytab.
(j) Portakal rengi duman veren bir duman iareti.
(k) Yan yana vcuda dik olarak iki kolun ar ar devaml indirilip kaldrlmas.
(l) Telsiz Telgraf alarm iareti.
(m) Telsiz Telefon alarm iareti.
(n) Acil mevkileri belirtmek zere radyo kerterizleri yaynlayan vericiler.
( o ) Haberleme sistemiyle verilen onaylanm aretler.
SORU 18 : Seyirde beyaz bir n altnda Yatay hat zerinde yeil ve krmz k
grdnz takdirde:
(a) Bu klarn ve teknenin durumunu aklaynz?
(b ) Bu klar tam pruvada olursa atma)' nlemek iin ne yaparsnz?
(c) Bu fenerlerin niteliini aklaynz.
YANIT 18 : (a) Bu zerime doru gelen boyu 50 metreden ksa kuvvetle yrtlen bir teknedir.
(b ) Rotay sancaa deitiririm.
(c) Beyaz fener silyon feneridir. 5 milden gzkr. Yeil ve krmz k borda fenerleridir. Her
biri 3 milden gzkr.
SORU 19 : Sancak ba OMUZluk ynnde yataya yakn durumda bir birinden ak 2 beyaz
k ile, ortadan altta bir krmz k grrseniz:
( a) Bu klar ve teknenin durumunu aklaynz?
( b ) Bu durumda ne yapmanz gerekir ?
Y ANIT 19 : ( a) B u pruvama doru bana aykr durumda iskelesini gstererek yaklaan boyu
50 metreden uzun, kuvvetle yrtlen bir teknedir.
(b) Rotam sanca dndrerek bu tekneye yol vermek zorundaym. Gerekiyorsa yol keserim.
SORU 20 : skele ba omuzluk ynnde bir beyaz k ile bu n alt solunda bir yeil k
grdnz takdirde:
( a) Bu klar ve teknenin durumunu aklaynz?
(b) Bu durumda ne yapmanz gerekir?
YANIT 20 : (a) Bu pruvama doru bana aykr durumda sancan gstererek yaklaan
620
zerinde yol olan boyu 50 metreden ksa, kuvvetle yrtlen bir teknedir.
(b) Rotam ve hzm muhafaza ederim.
Yol vermesi gereken dier teknenin uygun manevra yapmad grlrse kendim manevra
yaparak atmay nlerim. (Sancaa dner veya tornistan yaparm.)
SORU 21 : Siste kuvvetle yrtlen bir tekne seyrederken:
(a) Bir uzun, iki ksa seda sesi duyarsa anlam nedir?
(b) ki uzun seda sesi duyarsa anlam nedir?
YANIT 21 : (a) Kumanda altnda bulunmayan, su ekimi nedeniyle kstl, balklkla
uraan, manevra yap gc kstl, yedek eken, veya yelkenli bir tekne olduu anlam anlalr.
(b) zerinde yol bulunmayan kuvvetle yrtlen bir tekne olduu anlalr.
SORU 22 : Siste verilen iaretler, sis dnda hangi durumda verilir?
YANIT 22 : Siste verilen iaretler sis dnda, kar yaarken, iddetli yamur saanaklarnda
ve pusta verilir.
SORU 23 : stanbul ve anakkale Boazlarnda Boaz Trafiini izah ediniz.
YANIT 23. anakkale Boaz'ndan Marmara'ya giri (Sancaktan) Marmara'dan Ege'ye k
(Sancaktan)dr.
stanbul Boaznda ise; Marmara'dan Karadeniz k "Sancaktan", Karadeniz'den
Marmaraya giri "Sancaktan" dr.
Bu uygulama l Mays 1982 tarihinden itibaren yrrle girmi olup, ayrca stanbul Boazna
Karadeniz'den giriten itibaren anakkale Boazndan ka kadar ve bunun tersi seyirlerde uygulanmak
zere 1994 ylndan itibaren Seyir Blgeleri ve Kstlamalar uygulanmas balamtr. Yeni kurallar
haritalarda da gsterilmitir.
AIKLAMA: Snava girecekler Uluslararas Denizde atmay nleme Kurallarnn
tmnden sorumludurlar. Bu blmde yer verilen soru ve yantlar kapsayan geni aklamalar ve gerekli
ekiller bu kitabn "Denizde atmay nleme Kurallar" blmnde bulunmaktadr.



NC BLM
DENZ MEVZUATI
Deniz Mevzuat yrrlkteki Yasalar kapsamaktadr. Aada yer alan sorular ve yantlar
kitabn eitli blmlerinde geni biimde yer almaktadr.
SORU 1: Denizde can tehlikesi altnda bulunan kimselere rastlayan bir kaptann grevi nedir?
YANIT 1 : Denizde can tehlikesi altnda bulunan kimselere rastlayan bir kaptan, bu kiiler
dman dahi olsalar, kendi gemisini ve personelini tehlikeye almakszn elinden gelen her trl yardm
yapmakla ykmldr.
(DGB iin "Denizde Olaanst Durumlar" ve "Kaptann Grevi" blmlerine bkn).
SORU 2 : atan gemilerin kaptanlarnn grevlerini aklaynz?
YANIT 1 (a) Kimlii tantma: atan gemilerin kaptanlar birbirlerine geminin adn, balama
limann, tannma iaretini, kalk ve var limanlarn bildireceklerdir.
(b)Karlkl yardmlama grevi: atan gemilerin kaptanlar kendi gemilerini tehlikeye
atmakszn kardaki gemi ve personelinin gerekli olan her trl yardm yapmakla ykmldrler. Bu
yardmlama, teki geminin bir ihtiyac kalmadn bildirmesine veya bu kanaate varmaya kadar devam
eder.
(c)Olay Gemi jurnaline kaydetmek: atan gemilerin kaptanlar olay gerekli aklamalar
ile seyir jurnallerine yazacaklardr.
(DBG iin "Seyir halindeki gemiler arasnda atma" blmne bkn)
SORU 3 : Bir deniz kazas olutuu durumda limana varta yaplacak ilem nedir?
621
YANIT 3 : Tekne kaptanlar, kara sulan dnda veya iinde, veya limanda meydana gelen
her trl deniz kazasn, makine arzasn ve seyir gvenliini ilgilendiren hususlar ve ilenen sulan
limana varndan en ge 6 saat iinde telsizle, 24 saat iinde de bir "Kaptan Raporu" ile liman bakanna
bildirmekle ykmldr. Var limannda liman bakanl yoksa rapor en yksek idari amirlie
verilecektir. Kaptan ve personel yaplacak bir soruturmaya uymak ve sorulan sorulara yant
vermekle ykmldrler.
(DGB iin "Deniz Raporlar" blmne bkn)
SORU 4 : Deniz raporu nedir, hangi makam tarafndan verilir. Raporda nelerin kaydedilmesi
gereklidir? Bu rapor nereye verilir?
YANIT 4 : Kaptan, yolculuk esnasnda vuku bulacak btn kazalar, bunlar ister gemi veya
ykn kaybn yahut hasara uramasn, ister geminin bir barnma limanna girmesini veyahut herhangi
baka bir zarar kapsar olsun, gemi adamlarnn tamam yahut ilerinden bir ksmnn itirakiyle
mahkemeye tespit ettirmeye mecburdur.
Bu tespit, vakit kaybetmeden aada yazl yerlere yaplr.
1- Varma limannda ve eer varma liman birden ok ise kazadan sonra varlacak ilk limanda;
2- Gemi tamir edildii veya yk boald takdirde barnma limannda;
3- Yolculuk, geminin batmas yznden veya dier bir sebepten varna limanna ulamadan
biter ise, kaptann veya ona vekalet eden kimsenin urad ilk uygun yerde.
Kaptan lm veya tespit yaptramayacak bir halde bulunursa gemide kaptandan sonra en
yksek rtbeli zabit bunu yaptrmaya mecburdur.
Tespit edilecek hususlar:
Yolculuun nemli hadiseleri, kazalar ve zararn nne geilmesi veya azaltlmak iin alnan
tedbirler tam ve ak olarak mahkemece tespit olunur.
Mahkeme usul: (Deniz raporu alnmas)
Tespit iin kaptan, btn gemi adamlarnn ad ve soyadlarn, ihtiva eden bir LSTE ve
gemi jurnali ile birlikte mahkemeye bavurur.
Bavuru zerine mahkeme tespit iin mmkn olduu kadar yakn bir gn tayin ilan
eder. lan mahzurlu bir gecikmeye neden olacaksa bundan vazgeebilir.
Kaptan gemi jurnaline istinaden izahlarda bulunur. Gemi jurnali mahkemeye
getirilemiyorsa veya tutulmas mecburi deilse bu hallerin sebepleri bildirilmelidir.
Hakim lzum grrse gemi adamlarndan gelmemi olanlar da arp dinleyebilir.
Hadisenin iyi anlalmas iin kaptan ve dier gemi adamlarna istediini sorabilir. Kaptan
ve dier gemi adamlarna doru sylemeleri gerei ihtar olunur. Zaptn aslnn saklanmas: Zaptn
asl mahkemede saklanr, ilgililerden isteyenlere tasdikli sureti verilir.
AIKLAMA: Deniz Raporu alnmas lkelerin kanunlarna gre farkl uygulamalarla
yaplmaktadr. Bazlarnda yukarda akland gibi mahkemeye bavurulmakta, bazlarnda ise
Noter kanal ile alnmaktadr. Bu konuda geni bilgi "Deniz Raporu" blmnde verilmektedir.
SORU 5 : Gemi jurnali nedir? Hangi gemilerde kimler tarafndan tutulur? Jurnale neler
yazlr? Bunlar neye yarar?
YANIT 5 : 18 GRT'den byk bir gemide (Gemi jurnali) denilen bir defter tutulur. Bu
defter 365 sayfadr. Her sayfas Liman Bakanlndan onayldr.
Gemi jurnali kaptann nezareti altnda ikinci kaptan tarafndan ve bunun nezareti altnda
mnasip bir gemi adam tarafndan tutulur.
Bir liman iinde yolculuk eden kk gemilerde jurnal tutmak mkellefiyeti yoktur.
Kapsam:
Gemi jurnaline gn gnne unlar yazlr:
1- Hava, rzgrn hali.
2- Geminin takip ettii rota ve kat ettii mesafeler.
622
3- Geminin seyirde mevkileri.
4- Sintinelerdeki su ykseklii.
Bundan baka unlar da jurnale yazlr.
5- skandil edilen su derinlii.
6- Klavuz alnmas ve klavuzun gemiye girdii ve ayrld saatler.
7- Gemi adamlar arasndaki deiiklikler.
8- Gemi meclisince veriler kararlar.
9- Gemi veya yknn urad btn kazalar ve bunlarn tafsilat, gemide ilenen sular ve
verilen disiplin cezalaryla gemideki doum, lm vakalar dahi jurnale yazlr. Nfus sicil kanununun
hkmleri mahfuzdur. Mani olmadka kaytlar her gn yaplr. Gemi jurnali kaptan ve ikinci kaptan tarafndan
imzalanr.
SORU 6 : Gemi ve ticaret gemisini tarif ediniz.
YANIT 6. Tahsis edildii gayeye uygun olarak kullanlmas, denizde hareket etmesi imknna
bal bulunan ve pek kk olmayan her trl tekne "Gemi" saylr.
Denizde kazan elde etmek maksadna tahsis edilen veya fiilen byle bir maksat iin kullanlan
her gemi, kimin tarafndan ve kimin nam ve hesabna kullanlrsa kullanlsn "Ticaret gemisi" saylr.
SORU 7 : Liman seferi dna kacak amatr denizce tekneleri iin yaplmak zorunlu bulunan
ilemler nelerdir?
YANIT 7 : Liman seferi dna kacak bir amatr denizci teknesini kullanacak kimse
hazrlayaca iki nsha bildiriyi, kalkndan 24 saat nce liman bakanlna vermek zorundadr.
Liman bakanlna, yukarda belirtilen bilgilerle Dirlikte teknenin tonilato belgesi ve kullanacak
kimsenin yeterlik belgesi de gsterilir.
Liman bakan bunlar inceler ve amatr tekneyi cankurtarma, ara ve taman kimsenin yolcu olup
olmadklar ynnden denetleyerek ve ynetmelie uygun olduunu saptadktan sonra "Amatr denizci
tekneleri yolculuk belgesi" dzenler. Bu belge teknenin ilk kalk limanna dnne kadar geerli olmakla
beraber urad ara limanlarda da denetlemeye tabi tutulur ve yukarda sz edilen belgelerle birlikte verilmi
bulunan bildirinin bir kopyas onaylanarak liman bakanlnca ilgiliye verilir.
Uranlan limanlarda bu liman veya yer bildiride beyan edilmemi bulunsa dahi yeniden bildiri
verilmesine ve yolculuk belgesi dzenlenmesine gerek yoktur.
Ancak yolculuk belgesi liman bakanlna: Eer orada liman bakanl bulunmazsa, ilgili
baka bir sorumlu makama vize ettirilir.
Yukarda aklanan bildiri ve belgelerin urak limanlarda istenildiine liman bakanlklarna veya
ilgili makamlara gsterilmesi zorunludur.
Yeni yolculuk belgesi dzenlenmesinde nceden verilmi belgenin liman bakanlna geri
verilmesi gerekir.
SORU 8 : Liman seferi dahilinde bir amatr denizci teknesinde bulunmas gerekli
tehizat nelerdir?
YANIT 8 : (a) Teknede bulunacak her kimse iin can yelei
(b)20 metre savloya bal iki adet can simidi.
(c) Teknenin cinsine ve boyuna gre, denizde atmay nleme kurallar gerein
ce gsterilmesi zorunlu fener ve almetler
(d)En az iki adet portatif yangn sndrme aleti (4 litre kapasiteli)
SORU 9 : Liman seferi dnda bir amatr denizci teknesinde bulunmas gerekli tehizat
nelerdir?
YANIT 9 : (a) Teknede bulunacak her kimse iin can yelei.
(b)Teknenin sancak ve iskele tarafndan ikier adet can simidi (ikisine 20 m.
uzunluunda savlo bal)
(c)2 adet portatif yangn sndrme aleti (4 litrelik)
623
(d)Teknenin cinsine gre denizde atmay nleme kurallar gereince gsterilmesi
zorunlu fener ve almetler
(e)Yeterli bir manevra dd.
(f) Bir adet mknatsl pusula.
(g) Seyir alanlarna ait deniz haritalar
(h) Bir adet paralel
() Bir adet harita pergeli.
SORU 10 : Kaptan kimdir? Kaptann yetki ve grevleri nelerdir?
YANIT 10 : Gemiyi sevk ve idare eden kimseye kaptan denir.
Kaptan gemi adamdr ve donatanla yapm olduu mukaveleli hizmet akdidir. Kaptan
ayn zamanda birok muamelelerle donatann temsilcisi durumundadr. Bu temsil dorudan
doruya kanuna istinat eder.
Kaptann Yetkileri:
1- dari yetkileri: Kaptan gemi adamlar zerinde inzibati salahiyetlere sahiptir.
Gemi nizam ve inzibatn korumak maksad ile birtakm tedbirler alabilir. Halin icabna
gre yolcular zerinde bile zor kullanabilir. Bir kimseyi bir yere kapatabilir, gemiden
uzaklatrabilir.
2- Teknik yetkileri: Kaptan geminin sevk ve idaresine salahiyetli olan kimsedir.
Onun bu konuda verdii emirler yerine getirilmek mecburiyetindedir. Geminin sevk ve
idaresi konusunda ona, donatan bile emir veremez. Her ne kadar makineleri ieren iler
ba mhendise ait ise de neticede hukuki sorumluluk kaptana der.
3- Ticari yetkileri: Kaptan gemisinin idaresine vazifeli bulunduu mddete her bakmdan
donatan temsil eder.
Kaplan gemi adam alabilir, gemi adamlarnn vazifelerinde deiiklik yapabilir, kaptan
navlun mukaveleleri yapabilir, konimento verebilir. Kaptan donatan namna dava aabilir.
Kaptan zaruret karsnda dn para ve kredi alabilir.
Kaptan kati zaruret karsnda, mahkemece tayin edilecek ehli vukufun dinlenmesi ve tespiti ile
ve varsa Trk konsolosluunun mtalaas da sorulmak art ile ak artrma neticesinde gemisini satabilir.
Kaptan donatann temsilcisi olduu gibi ykle ilgililerin de temsilcisi saylr. Bu salahiyetini
kaptan kanundan alr.
Kaplan ykle alakal olanlarn haklarn korumakla grevlidir. Kaptann
Grevleri:
A.Yolculuk balamadan nceki grevleri:
a. Geminin denize elverili hale getirilmesi:
Geminin, makine, tekne ve genel donanm gibi esas ksmlarnn yapaca yolculuun normal
rizikolarna kars koyacak duruma getirilmi olmasna denir. Kaptan her eyden nce bunu yapmakla
sorumludur.
b. Geminin yola elverili hale getirilmesi:
Denize elverili hale getirilmi olan gemi, yk ve istif, akaryakt, kumanya, cankurtaran,
yangn sndrme, gemi adamlarnn says ve yeterlilii bakmndan o yolculuun normal rizikolarna kar
koyabilecekse bu gemiye yola elverili denir.
B.Yolculuk baladktan sonra kaptann grevleri
a.Geminin sevk ve idaresi.
b.Gemide hazr bulunmak.
c.Gemi jurnalini noksansz tutmak.
d.cab halinde deniz raporu almak.
C.Ticari mkellefiyetleri:
624
a.Kaptann donatan talimata uymas: Normalde kaplan donatan ve ykle ilgililerin talimatna
uymak mecburiyetindedir; Ancak bu talimat onun gemicilik bilgi ve tekniiyle alakal olamaz. Gemicilik
teknii ve bilgisi ile ilgili hususlarda kaptana talimat verilemeyecei gibi kaptan da buna uymak
mecburiyetinde deildir.
b.Kaptan geminin durumundan, yapt mukavelelerden, alan davalardan donatana
muntazaman bilgi vermek mecburiyetindedir. Kaptan her frsatta donatana hesap vermek
mecburiyetindedir.
c.Yk sahiplerine kar mkellefiyetler: Kaptan yke kafi derecede dikkat ve ihtimam
gstermek, yk iin her trl tedbirleri almakla mkelleftir.
Bu tedbirleri alrken mmkn olduu kadar ykle ilgili kiilerden talimat almaktadr.
SORU 11 : Donatan kimdir?
YANIT 11 : Bir gemiyi deniz ticaretinde kendi adna kullanan kimseye donatan denir.
SORU 12 : Kabotaj hakk ne demektir?
YANIT 12 : Bir devletin kendi karasularnda deniz ticareti yapabilmek salahiyetini kendi
vatandalarna ve kendi bayran tayan gemilere ait bir hak olarak tannmasna kabotaj hakk denir.
DRDNC BLM
MAKNE
Makineli (motorlu) tekneler ok deiik yerlerde ve Farkl amalar iin kullanlr. rnein, bir
gemide Cankurtaran filikas, bir limanda ulam teknesi. Klavuz teknesi, ve en ok rastlanan biimiyle
Gezinti (tenezzh) teknesi olarak grebiliriz.










ek. 64. En ok rastlanan bir Motorlu gezinti teknesi, l. Dmen dolab, 2. Gsterge tablosu. 3. Makina, 4. anzman, 5.
Pervane aft, 6. Pervane, 7. Dmen yelpazesi.
Makine Beygir Gc (HP)
Makinelerin ne kadar i yapabileceini gsteren gcyle ilgili Beygir gc tanmdr. Bir beygir
gc 75 kgm/s i yapan kuvveti tanmlar.
Dakikada devir says (RPM)
Bir makinenin bal olan pervaneyi bir dakika iinde ka defa evirdiini belirten saydr. Bir
teknenin yapaca srat ile devir says arasnda iliki vardr.
Pervane ap (Dia.)
Bir pervanenin kanatlarnn u noktalan arasndaki dey mesafedir. Pervane ap ile makine
gc arasnda biri iliki bulunur.
Pervane Pii (Pitch)
Bir pervanenin bir dnnde tekneye aldrd mesafedir. (Kat ortamda alt
varsaymyla)
Pervane Kaymas (Slip)
Pervanenin su iinde almas durumunda bir dnnde aldraca yol ile, yumuak olmayan
ortamda altrmas durumunda aldraca yol arasndaki farktr.
625
SORU 1 : Motorlar; (a) Yakt ynnden, (b) Soutma ynnden, (c) Zaman ynnden ka
eide ayrabiliriz?
YANIT 1- Motorlar yakt ynnden: (a) Benzinli, (b) Mazotlu, (c) Gazl olmak zere
ayrlrlar.
Motorlar soutma ynnden; (a) Hava soutmal, (b) Su soutmal olmak zere ikiye
ayrlrlar.
Motorlar zaman ynnden; (a) ki zamanl, (b) Drt zamanl olmak zere ikiye ayrlrlar.
SORU 2 : Motorlarn belli bal paralar nelerdir?
YANIT 2 : (a) Benzin motorlar: Kapak, gvde, karter, piston, rod, subaplar, buji, krank mili,
krank yata, ya tulumbas, karbratr, distribtr, semenler, hava filtresi, ya filtresi, mar motoru, arj
dinamosu, benzin motoru.
(b) Dizel motorlar: Kapak, gvde, karter, piston rod, krank mili, enjektr, ya pompas, yakt
pompas, segmanlar, krank yata, hava szgeci, mar motoru.
SORU 3 : Karter ne ie yarar? Balca arzalar nelerdir?
YANIT 3 : (a) st karter krank miline yataklk yapar, (b) Alt karter, motor yama yataklk
yapar, (c) Motorun i ksm ve paralarn d etkilerden korur.
SORU 4 : Benzin motoru ile dizel motoru arasnda ne fark vardr?
YANIT 4 : Benzin motorlarnda ateleme tertibat vardr. Dizel motorlarnda ateleme tertibat
yoktur. Benzin motorlarnda, hava ile karm benzin buhar sktrma zamannda buji vastas ile erare
yaplarak atelenir.
Dizel motorlarnda ise sktrlm havann sknca (45-60) atmosfere ykselmesi ile harareti
ykselir. (600 dereceye kadar) Bu havann iine yani sktrlm ve harareti yksek havann iine enjektr
vastas ile mazot pskrtlr. Silindir iine pskrtlen mazot havann harareti dolaysyla yanarak i
yapar. Yani pistonu aaya iter. Bu aklamalar da anlalaca gibi dizel motorlarn da ateleme tertibat
yoktur.









ek. 5. Genel Motor Paralar
SORU 5 : Motorlarda zaman ne demektir?
YANIT 5 : Motorlarda zaman: Motor alrken meydana gelen emme, sktrma, yanma
ve egzoz durumlarnn her birine zaman denir.
SORU 6 : ki zamanl ve drt zamanl motorlar arasndaki fark nedir?
YANIT 6 : ki zamanl motorlarda: Motor alrken, meydana gelen emme, sktrma,
yanma ve egzoz zamanlar pistonun iki hareketinde (bir ini ve knda) ve krankn bir devresinde
meydana gelir.
Drt zamanl motorda ise: Emme, sktrma, yanma ve egzoz zamanlar pistonun drt
hareketinde ve krankn iki devrinde meydana gelir.
SORU 7 : Benzin motorlarnda ateleme devresinin balca paralarm (manyetolu ve akl
olduuna gre) ayr ayr yaznz.
YANIT 7 : Benzin motorlarnda ateleme devresinin balca paralar unlardr:
626
Benzin motorlar cereyanlarn ya akmlatrden veya manyetodan alrlar. Akl motorlarda
ateleme tertibat:
a. Akmlatr, b. Endksiyon bobini, c. Distribtr, d. Buji kablosu, e. Buji
Manyetolu motorlarda ateleme tertibat;
a. Manyeto, b. Distribtr c. Buji kablosu, d. Buji.







ek. 6. Bir Ak ve Ksmlar
SORU 8 : Akler nasl arj yaplr, ak bakm iin neler yaplr?
YANIT 8 : Aklerin arj edilmesi: Akler daimi cereyanla arj edilir. Daimi cereyann arts
aknn artsna; Eksisi aknn eksisine balanr. Doldurma ise aknn eleman says 2.7 ile arplarak
bulunur. 6 voltluk bir aknn 3 eleman 12 voltluk bir aknn 6 eleman vardr. Bunun iin 6 voltluk bir ak
ise 2.7x3 = 8.1 volt ile 12 voltluk bir ak ise 2.7x6=16.2 volt ile doldurulur. Bundan baka yldrm arj
denilen ve daha abuk doldurma usul de vardr. Ak arj edilirken kapaklar alr. Elektrolit seviyesine
baklr, (mayi seviyesi) eksikse saf su ilave edilir. Akler ak bir yerde arj edilmelidir. arj olmu bir
aknn her eleman 2.2 volttur. Art plakalar kahverengi eksi plakalar ise gri renktedir. indeki elektron
kesafeti (Bomesi) 1.30'dur. Aklerin kapasitesi am-per-saat ile llr.
Aklerin bakm:
a.Elektrolit seviyesi daima plakalarn l cm zerinde olmal.
b.Hcre kapak delikleri ak bulunmal.
c.Akmlatr kutup balan ve kablo balant yuvalan temiz bulundurulmal.
d.Akmlatr yerine iyice tespit edilmi olmal.
SORU 9 : Endksiyon bobinin grevi nedir? balca arzalar yaznz.
YANIT 9 : Grevi: Akmlatrn 6 ile 12 voltluk akmn 15.000 ile 20.000 volta ykseltmeye
yarar.
Arzalar:
a) Kablo balantlar kopuk ve gevek olabilir.
b) Kablo balant yerleri temiz olmayabilir.
c) Bobin iersinde ksa devre olabilir.
SORU 10 : Distribtrn grevi nedir? Balca paralarn yaznz.
YANIT 10 : Yksek voltajl ikinci devre akmn motorun ateleme srasna gre bujilere
datmaktr.
Paralar:
a.Distribtr kapa.
b.Distribtr gvdesi.
c.Distribtr mili.
d.Tevzi makaras
627
f.Kondansatr (Meksefe).
g.Otomatik avans arlklar.














SORU 11 : Platin ayarnn nemini ve ayarszln ne gibi mahzur meydana getireceini
ksaca yaznz.
YANIT 11 : nemi: Akmn tam teekklne ve motorun dzenli almasna yardm eder.
Mahzurlar:
a.Platin ular arasndaki mesafe az olursa oradaki hava direnci azalacandan pla
tin ularnda akm devam edebilir.
b.Platin ularndaki mesafe ok olursa platin ular ge kapanacak ve dolaysyla
yksek voltajl akmn meydana gelmesine mani olabilir.
c.Platin ularnn meme yapmasna ve anmasna sebep olabilir.
SORU 12 : Bujinin grevi nedir? Buji ayan ne demektir? Balca arzalarn yaznz.
YANIT 12 : Grevi: Trnak ularnda meydana gelen yksek voltajl erare ile silindir ierisinde
skm bulunan benzin hava karmn atelemektir.
Ayan: Buji aralnn her motor iin fabrikasnca verilen miktar kadar olmasdr.
Arzalar:
a.Buji porseleni atlayabilir.
b.Buji trnaklar ayarsz olabilir.
c.Buji trnaklar kurum balayabilir.
d.Buji trnaklar krlm, eilmi olabilir.
e.Buji contas bozuk olabilir.
f.Buji kablolar bujilere iyi temas etmez.
SORU 13 : Motorunuzdaki yakt devresinin balca paralarn yaznz.
YANIT 13 : Benzinli motorda yakt devresi:
a.Benzin deposu.
b.Boru
c.Benzin pompas
d.Benzin filtresi
e.Karbratr
Dizel motorlarnda yakt devresi:
a.Yakt deposu (Mazot deposu).
b.Bora
c.Szge
628
d.Mazot pompas
e.Enjektr














SORU 14 : Benzin motorlarnda karbratr bozukluu ne gibi arza meydana getirir?
YANIT 14 : Benzin motorlarnda karbratr bozukluu olursa benzin gelemeyerek motor
almaz veya ok miktarda benzin gelerek motor boulmas sebebiyle de motor almayabilir. ayet
karbratrn bozukluunda benzin taarsa motorun harareti sebebiyle yangn kabilir.
SORU 15 : Dizel motorunda silindire pskrtlen mazot nasl yanar?
YANIT 15 : Piston havay sktrnca skan havann scakl ykselir (600 derece).
Enjektr vastasyla bu scakl yksek ve tazyikli havann iine mazot pskrtlnce harareti yksek
hava tesiriyle mazot yanar ve pistonu aaya doru iter.
SORU 16 : Motorlar nasl soutulur? yi soutulmayan motorda ne gibi arza meydana gelir?
YANIT 16 : Motorlar iki trl soutulur.
a.Su ile soutma.
b.Hava ile soutma.
a.Su ile soutma: Motorlarn silindirleri etrafnda su dolatrlarak motor soutulur. Kk
deniz motorlarnda su denizden alnp silindir etrafnda dolatrlarak tekrar denize verilerek soutma
yaplr. Kara motorlarnda ise radyatre konan su silindir etrafndan geer bylece bu su kapal bir devre
iinde dolap durur.
Beygir gc byk deniz motorlar silindirlerin etrafnda tatl su dolatrlarak soutulur. Kapal
bir devre iinde silindirin etrafnda dolaarak snn tatl su, iinden deniz suyu geen soutucu
vastasyla soutulur. Bu soutucu cihaza Kuler denir. Kuler bir nevi radyatr vazifesini grm olur.
b.Hava ile soutma: Baz motorlar hava ile soutulur. Motorlarn zerinde ondle eklinde
ince kanatlar vardr. Bu kanatlar arasnda souk hava geerken kanatlar sour bylece motorun harareti
derek motorda soumu olur.
Motorlar iyi soutulmazsa motor snarak piston ier, segmanlar bozulur ve motor da durur.
SORU 17 : Motorlarn yalanmas nasl yaplr? Kartersiz motorlarda yalama nasldr?
Yalanmayan motorlarda ne gibi arza meydana gelir?
YANIT 17 : Motorlarda iki trl yalama vardr. a. arpma ile yalama, b. Cebri yalama.
a.arpma ile yalama: Kartere konan ya arpma paralar ile etrafa ve oynak yerlere
atlarak kaplar yalamadr.
b.Cebri yalama: Kertere konan ya, yalama pompas vastasyla yataklara ve oynak
yerlere cebri suretiyle gnderilerek yaplan yalamadr.
629
Kartersiz motorlarda yalama: Benzinin iine konan ya ile yaplr. Her motora gre benzin
ve ya karm oran ayr ayrdr. Kartersiz motorlar alrken bir yandan da yalanm olur, bu gibi
motorlar genellikle iki zamanldr.
yi yalanmayan motorlarda ne gibi arza meydana gelir?
yi yalanmayan motorlarda yataklar sarar, segmanlar bozulur, silindir iinde piston ier
takozlama olarak motor durur.
SORU 18 : Motorlarda fazla ya sarfiyat neden olur?
YANIT 18 : Motorlarda fazla ya sarfiyat segmanlarn bozuk olmasndan veya silindirlerin
ovallemesinden meydana gelir ve karterdeki ya sarfiyat fazlalar.
SORU 19 : Motorda altrma hazrl nasl yaplr? Ve almakta olan motorda nelere
dikkat edilir?
YANIT 19 : Motorlu altrmadan evvel yaktn olup, olmadn kablolarn yerinde olup
olmadn, karterdeki yan miktar llerek normal durumda olup olmad, pervaneye sarl birey olup
olmad motoru tekneye balayan cvata somunlarnn durumlarnn tetkiki gibi hususlara baklmas
gerekir.
almakta olan motorumuzda, motor alrken soutma suyunun devri daimine, ya
tazyikine, yakt miktarna, motorun sesinden normal alp almadna varsa dier gstergelere baklr.
Motor, mara en ok 3-4 kez basldnda almazsa altrmakta direnmeyip nedeni
aratrlmaldr









ek. 9. Valf Klerans llmesi
SORU 20 : Benzin ve dizel motorlarnn almalarnn arlamas veya durdurmas
sebepleri nedir? Motor egzozlarnda siyah, beyaz ve mavimtrak dumanlarn grlmesi neyi ifade eder?
YANIT 20 : Benzin motorlarnda benzin ar gelir ve azalr biterse, karbratr tkanrsa, yataklar
sararsa motor fazla snr ve soutma suyu gelmemesi sonucu piston ierse, arlar, durur ve almaz.
Dizel motorlarnda ise mazot biter veya ar gelirse, filtre tkanma yaparsa motor snr, pistonlar
ierse, yataklar sararsa motor arlar ve durur.
Motor egzozlarndan siyah dumanlar karsa, fazla bir karmla motorun alt veya fazla yk
yklenmi bir motor olduu anlalr. Dizel motorlarnda meme bozukluu veya ayarsz durumda siyah duman
kar.
Eer egzozdan beyaz mavimtrak duman kt grlrse, motorun ya yakt anlalr.
SORU 21 : Motorlarn altrlmadan nce gnlk bakm nasl yaplr?
YANIT 21 : altrmadan nce motorlarn her gn ;
a.Motor su seviyesi.
b.Motor ya seviyesi.
c.Dili ya seviyesi
d.Antifriz svs.
e.Aklerin elektrolit seviyesi kontrol edilir. Eksik olan tamamlanr.
SORU 22 : Motorlarn her 200 saatte bakm nasl yaplr?
630
YANIT 22 : a. Motor ya deitirilir.
b.Turbo ya filitresi deitirilir.
c.Ya santrifj temizlenir.
d.Yakt pompas n filitresi temizlenir.
e.Akler kontrol edilir.
f.V kaylar kontrol edilir
g.anzman ya kontrol edilir.
h. Soutma sistemindeki tutyalar kontrol edilir.
SORU 23 : Motorlarn her 600 saatle bakm nasl yaplr?
YANIT 23 : a. Yakt filitresi deitirilir.
b.Yalama ya filitresi deitirilir.
c.anszann ya ve filitresi deitirilir.
d.Subap ayarlan kontrol edilir.
e.Enjektr ayarlan kontrol edilir.
f.Soutma sistemi temizlenir.
g.Ak arjnn durumu kontrol edilir.
h. Dili kutusu ya ve filitresi deitirilir.
SORU 24 : Motor almyor ise sebeplen neler olabilir? Tamiri nasl yaplr?
Yant 24 : Motor almyor ise:
a.Valflar tutmu ve karyor olabilir.
Tamiri: Valflarn tutukluu giderilir. Karan valflar altrlr.
b.Yakt tulumbas ve yakt pskrtme valflarnda hava kalm olabilir.
Tamiri: Bu durumda pompa yakt gnderemez sadece donanmdaki havay sktrr enjektr
zerindeki hava boaltma vanas laka edilir.
Motor torna ark edilerek veya el pompas ile yakt baslarak hava dar atlr.
c.Motor souk olabilir soutma ceketlerinden scak su dolatrlr.
SORU 25 : Motorda vuruntu varsa nedenleri? Tamiri nasl yaplr?
YANIT 25 : Motorda vuruntu varsa;
a.Motorun atelemesi erken olabilir. Tamiri: Yakt pompasnn, yakt silindire erken basmas
vuruntuyu sebep olduundan pompa ayarlanr.
b.Silindire su kayor olabilir. Tamiri: Suyun yanma odasna girme nedeni aratrlr. Bunun
nne geilir.
c.Yatak boluklarndan meydana gelebilir. Tamiri: Yatak boluklar yeniden llr. Varsa
yatak boluklar alnr.
SORU 26 : Dizel motorlarda baka almama nedenini aklaynz?
YANIT 26 : Motor stma memelerine sahip ise, bu memelerin yeterli kzmamas nedeniyle
motorda ateleme olmaz. Tamiri: Memelerin yenileri taklmaldr.
SORU 27 : Motorlarda fazla yakt sarfiyat neden olur?
YANIT 27 : (a) Hava filitresinin tkal olmas, (b) Egzosun tkal olmas, (c) Karbratr, buji ve
platinlerin ayarsz olmas, (d) Yakt pompas ve enjektrn ayarsz olmas (dizel), (e) Motorun dier
sistemlerinin bakmsz ve ayarsz olmas.
SORU 28 : Benzinli motorlarda kvlcm kontrol neden ve nasl yaplr?
YANIT 28 : Motor dnyor fakat almyorsa arzann ateleme sisteminde mi, yoksa yakt
sisteminde mi olduunu aratrmak iin yaplr. Herhangi bir silindire ait buji kablosu bujiden ayrlr.
Motorun metal ksmna l ci uzak tutulur. 5-10 sn. mara baslr. Kvlcm varsa ateleme sistemi
normaldir.
SORU 29 : Karter havalandrmadan ya atyorsa nedenini belirtiniz?
631
YANIT 29 : Motor alrken havalandrmadan buharla karlk ya kyorsa; Ya seviyesi
ok yksektir, ya cinsi motora uygun deildir, Piston ve segmanlar anmtr.
SORU 30 : anzman kutusundan ses geliyorsa nedenlerini aklaynz?
YANIT 30 : Ya seviyesi ok dktr. Ya uygun deildir, anzman kutusu
balantlarnda geveme vardr. anzman kutusunda arza vardr.
AIKLAMA: Deniz motorlarnn devrini pervaneye aktaran donanm iinde bulunan
anzmanda safha bulunur. Bo. ileri ve geri.
BENC BLM
METEOROLOJ
SORU 1 :Barometre nedir ve ne iin kullanlr? Ka Trl barometre vardr ve nasl okunur?
YANIT 1 : Barometre hava basncn len alettir. Hava deiimlerini renmek ve gelecek
hava tahmini yapmakta kullanlr. Yapl ekline gre ikiye ayrlr.
(a) Cval Barometre
(b) Madeni barometre
Barometreler mm (milimetre) veya mb (milibar) leklidir.
mm olarak basn = 3/4 x Mb olarak basn
rnek: 1000 mb basn ka milimetredir? x = 3/4x 1000 = 750 mm
Cival barometreler madeni barometrelerden daha hassastr. Bunlar meteoroloji
istasyonlarnda kullanlr.
Deniz aralarnda daha ok madeni barometreler kullanlr. Barometre zerinde iki ibre
bulunur. Bir tanesi havas boaltlm sarnca bal olan sabit ibredir. Dieri de d yzden elle hareket
ettirilen serbest ibredir. Serbest ibre hareket ettirilerek sabit ibrenin zerinde konumlandrlr. Bylece ilk
bakta barometrenin ykselmekte veya dmekte olduu anlalr. Barometre okunurken ondalklarda
okunur. rnein 1026.7 mb gibi.
SORU 2 : Termometre neyi lmekte kullanlr? Ka eit termometre vardr? Ka tr
scaklk birimi bulunur?
YANIT 2 : Termometre ile havann scakl llr. ki eit termometre vardr.
(a) Cval veya alkoll termometreler.
(b) Madeni termometreler.
Termometre taksimatna dayanan trl scaklk birimi vardr.
(a) Santigrat (C)
(b) Fahrenheit (F)
(c) Reomur (R)
Bunlardan en ok kullanlan Santigrat'tr.
Scaklk lmlerinin birbirine dntrlmesi:
Santigrat = Fahrenheit derecesi - 32 x 5/9 Fehrenheit = Santigrat
derecesi x 9/5 + 32
Maksimum ve Minimum Termometre:
Gnlk scaklk derecesinin kt en yksek ve en dt en alak seviyeyi lmekte
kullanlr. Bunlar gemilerde ok grlr.
SORU 3 : Anemometre nedir? Denizci lisan ile rzgar ynlerini gsteriniz?
YANIT 3 : Anemomelre rzgarn hzn ve ynn gsteren bir alettir. Direk cundasnda
bulunan dner frldak ve kprde bulunan gsterge aletinden oluur.
Rzgar ynlerinin ufuk emberi zerindeki konumlar aada gsterilmitir:
N Yldz
N NE Yldz Poyraz
NE Poyraz
632
E NE Gn dousu Poyraz
E Gn dousu
E SE Gn dousu Keileme
SE Keileme
S SE Kble Keileme
S Kble
S SW Kble Lodos
SW Lodos
W SW Bat Lodos
W Bat
W NW Bat Karayel
NW Karayel
N NW Yldz Karayel
SORU 4 : Rzgar hzna gre deniz durumunu aklaynz?
YANIT 4 : Bofor leine gre:

RZGAR BOFORS DENZ ML HIZI DENZN DURUMU
Hafif rzgar 1-3 3-10 arpntl ve kk dalgal
Mutedil 2-4 4-16 Hafif alkantl
Rzgar 3-5 10-21 Mutedil dalgal
Kuvvetli rzgar 6-7 27-33 Kaba dalgal
Frtna 8-9 34-47 ok kaba dalgal
SORU 5- Barometre ve termometrenin gsterdii deerlerin deiiminden olabilecek
hava durumu nasl tahmin edilir?
YANIT 5- Meteorolojide yalnz barometre ve termometre deerleri ile hava tahmini yapmak
her zaman olas deilse de bunlarn okunmasndan yaklak bir tahmin yaplabilir.
Barometre aniden derse ve scaklk da aniden dmeye balamsa kt hava belirtisi vardr.
Rzgar hz ve bulutlanma artar. Ya (yamur, kar, isenti vb.) olur. Barometre aniden ykselirse yaz
aylarnda scak ve kuru hava olur. K aylarnda souk hava olur. Bulutluluk azalr.
AIKLAMA: AAIDA SINAVDA MECBUR OLMAYAN PRATK HAVA
YORUMLARI BULUNMAKTADIR.

PRATK YORUMLAR:
A) Barometre ve termometre gstergelerine gre hava yorumu:
Barometre Termometre Yorumlar
Dyor Ykseliyor Lodos ynl rzgar
Ykseliyor Ykseliyor Kuzey ynl rzgar
Rzgr kuzey iken Rzgar iddetlenecek
sratli ykseliyor
Rzgr kuzey iken Kar yaacak
sratli dyor
Rzgr gney iken Kuzeyden frtna
srati ykseliyor
Rzgr gney iken Kuvvetli gney rzgr
sratli dyor
Herhangi bir rzgrda Sabit Yamur ve yldza
633
ykseliyor Yakn rzgr
Dyor Dyor Lodos ve srekli yamur
Lodos esnasnda Dyor Genellikle karayel
ykseliyor
Gndousu veya poyraz Kar, bazen yamur
esnasnda ykseliyor
Rzgr bat iken Rzgr, karayel veya yldz
dyor
Yamurdan sonra Hava aacak
ykseliyor
Yamurda 760'dan Devaml yamur
fazla dyor
yi havada ykseliyor Hava daha iyi olacak
B) Yldzlarn grne gre hava yorumu:
a) Bulutsuz bir gecede yldzlarn donuk veya snk grnmesi frtna ve yamur
geleceini gsterir.
b) Yldzlarn normalden parlak grnmesi havann deieceini gsterir. .
c) Yaz mevsiminde rzgr doudan eserken yldzlarn tabii halinden daha byk
grnmesi yamur yaacan gsterir.
d) Yldzlarn gz kamatrr ekilde gzkmesi, yazn gzel bir havaya, kn ise
soua iarettir.
e)Yldz kaymalarnn ok grnmesi rzgrn kacan gsterir.
SORU 6 : Sis nedir? Nasl oluur? Sis eitleri nelerdir?
YANIT 6 : Sis, havada askda olan su damlacklar nedeniyle deniz seviyesinde gr
azaltan bulutumsu tabakadr. Kara yaknnda duman eklinde olur ve duman ile sis kartnda da
kesif sis meydana kar.
Gr mesafesi l milin altna dt sisli havada denizciler sis olutuunu kabul ederek
sis artlarnda seyir durumuna geerler.
Genel olarak sis olumasnda scak hava tabakas ile souk hava tabakasnn karlamas
ve havann iy yapma scaklnn altna dmesi gerekir.
Aadaki tabloda ryete gre sis trleri verilmitir:
Ryet (Gzle yatay gr uzakl) Sis cinsi
0-200 metre Kuvvetli (kesif) sis
200-500 Mutedil (orta) sis
500-1000 Hafif sis
SORU 7 : Boford (Beaufort) nedir? Aklaynz?
YANIT 7 : Boford rzgarn kuvvetini gsteren bir lmdr. Rzgarn saniyede metre olarak
sratine gre denizin grnn ve bunlarn ka Boford saysna karlk olduunu verir. Denizciler
rzgar hzn Boford ln1ne gre deerlendirirler ve seyir jurnaline buna gre deeri yazlr.
Aada Boford Rzgar lek cetveli verilmitir:
BOFORD RZGAR LEK CETVEL
Beauford
lek Denizde Hz Denizde gzlenen
says ad Knot etkisi
0 Sakin (calm) 0 Deniz yzeyi ayna gibidir.
1 Hafif rzgar 1 -3 Denizin yzeyi azar azar
(light air) buruur
634
2 Hafif meltem 4 -6 Denizin yz tamamen
(light breeze) buruur
3 Yumuak meltem 7 -10 Denizde kk dalgalar
(Gentle breeze) oluur
4 Sakin meltem 11 -16 Dalgalarn ular
(moderate breeze) beyazlar
5 Frka 17 -21 Dalgalarn ular yuvarlanarak
(Fresh breeze) krlmaya balar
6 Kuvvetli rzgar 22 -27 Dalgalarn ular koparak
(strong breeze) umaya balar
7 Sert rzgar 28 -33 Dalgalar byr, rzgar halatlarda
(near gale) slk alar
8 ok sert rzgar 34 -40 Byk gemiler yalpaya der
(gale) gvertede zorlukla yrnr
9 Frtna 41 -47 Geminin yalpas byr, bordaya
(strong gale) arpan sular gverteye
kar. Ykler bozulabilir
1 0 Kuvvetli frtna 48 -55 Dalgalar ok byr, gemi
(storm) denizler iinde byk yalpalar
yapar
1 1 Bora 56 -63 Byk gemiler bile zorlukla
(violent storm) mcadele ederler
1 2 Kasrga 64 -71 Denizde byk zararlara
(Hurricane) sebep olur.
SORU 8 : Ana -yn rzgarlarn aklaynz?
YANIT 8 : Ana yn rzgarlar: Yldz = Kuzey = N, Gn dousu = Dou = E, Kble= Gney = S,
Gnbats = Bat = W.
SORU 9 : Depresyon. Cephe, Yksek Basn ne demektir'?
YANIT 9 : Depresyon alak basn olup, basn evreden merkeze doru azalr. Depresyon
oval izobarlar ile kuatlm bir alak basn sistemidir. Rzgarlar bu sahann evresinde ve merkeze
doru eserler. Kuzey yarm krede ynleri saat yelkovan aksi istikametindedir. Eer izobarlar arasnda
basn farklar fazla ise kuvvetli frtnalar oluur.
Yksek Basn (Antisiklon) ise basncn evreden merkeze doru ykseldii hava sistemidir ve
genellikle iyi havaya delalet eder.
Cephe, depresyon ile ilerleyen hava ktlesinin farkl yapda olandr. Cepheler snfa
ayrlrlar: (a) Scak cepheler, (b) Souk cepheler, (c) Oklzyon (kark) Depresyon ile scak ceple
ilerliyorsa rzgar scak eser. Oklzyonda ise hem scak hem de souk hava vardr.
SORU 10 : Trkiye'deki rzgarlar ve denizel korunma olanaklarn aklaynz?
YANIT 10 : Trkiye'de esen rzgrlar depresyonlara bal kuzey veya gney ynl rzgrlar
olup, kuvvetleri basn gradyanna baldr. Bazen Marmara denizi gibi bir kk ve i denizde NE
(poyraz) veya SW (lodos) ynl frtna kuvvetinde (gale) rzgrlar eser.
Kylarnda esen hafif rzgrlar, zellikle scak mevsimlerde ve gney kesimlerde Meltem
adn alr. Bu eit rzgrlar estikleri yerlere gre zel adlar alrlar. rnein zmir civarnda esen bu tr
rzgra mbat denir.
Akdeniz sahillerinde kuzey ynnden esen kuvvetli rzgrlar ok abuk oluup, aniden de
durulmalar ile tannr. Bu rzgrlara Bora denir. Bunun yannda baz yrelerde bu tr rzgrlar zel isim
alrlar. skenderun krfezinde bu tr rzgr yarkkaya adn alr.
Akdeniz sahillerinde esen kuvvetli rzgrlar lodos ve kble (SW ve S) ynlerinden olur. Bunlar
ok ksa srede oluur ve kuvvetlenir. Yarm saat iinde rhtmda bal bir gemiyi sahile srkleyecek
kuvvete eriirler.
635
Trkiye'de esen rzgrlardan korunma eylemlerini bulunulan blgelere gre semek gerekir.
a) Karadeniz sahil ve limanlar:
stanbul boazndan kan bir tekne, Karadeniz'de yapaca seyir srasnda kuzeyden gelen
frtnalara kar dikkatli olmak zorundadr. Bu sahil eridi zerinde doal liman olarak sadece Sinop
bulunur. Bunun dna Kefken adasn bir snma yeri olarak belirtebiliriz. Liman barna yaplm
Trabzon, Samsun, Giresun gibi limanlar da teknelerin snmasna olanak salar.
Karadeniz sahillerinde kuvvetli bir frtnaya yakalanan bir tekne, snaca liman, rotasna
ve rzgrn ynne gre semelidir. rnein. Zonguldak ile Sinop arasnda douya seyreden bir tekne
poyraz ynnde bir frtna ile karlarsa. Zonguldak limanna dnecek, karayel (NW) ynnden bir frtna
balamsa, Sinop limanna ulamaya alacaktr.
b)Marmara sahilleri ve limanlar:
stanbul liman lodos ve poyraz rzgrlarnn etkisi altnda kalan bir limandr. zellikle
kosterler ve amatr tekneleri iin lodos ok etkili olur. Her yl paralanan ve batan tekneler gncel
konulardr. Lodos frtnasnda demirlenmek iin en iyi korunak stanbul boaznn Paabahe krfezi ve
Bykdere nleridir. Poyraz frtnalarnda ise byke tekneler Yenikap nlerinde, ufak tekneler de
Beikta veya Ortaky nlerinde demirleyerek korunabilir.
Marmara sahillerinin kuzey kylar bu ynden esen rzgrlara korunak olduundan,
kosterlerin ve teknelerin kuzey sahilini izleyerek seyir yapmalar faydaldr. Gney ynnden esen
rzgrlar iin de gney sahillerini izlemek, Marmara adas, Kapda yarmadas sahillerine yakn
seyretmek faydaldr.
Marmara denizi limanlar iinde gney rzgrlar iin en tehlikeli liman Tekirda limandr.
Gney rzgrlara ak olduundan ilk rzgr ikaznda hemen demire kmak gerekir.
Kuvvetli lodos frtnalarnda anakkale boaznda demirleyerek beklemek gerektiinde, ehrin
nndeki karantina blgesi deil, boazn kna yakn, Kepez feneri ve aas tercih edilmelidir.
Boazdan ktktan sonra lodosa kar bir demirleme ve bekleme yeri de Bozca ada'nn kuzey aklardr.
c)Ege sahilleri ve limanlar:
Ege denizi aniden patlayan ve yine birden dinen kuvvetli rzgrlarn bulunduu blgedir.
zellikle zmir limannda bal bulunan bir gemiyi bile zor durumlara drecek frtnalar kabilir.
Byk gemilerin dahi demirde zorlandklar grlmektedir. Byle blgelerde rzgra ak bir
sahilde demirlemek sakncaldr. Ege sahilleri rzgr olarak her mevsim frtnann kmas iin uygun
yerler olduu halde, sahillerin yzlerce koy, krfez, ada ve yarmada ile dolu olmas teknelerin havaya
kapal bir yer bulup demirlemesini gerekletirmektedir.
d)Akdeniz sahilleri ve limanlar:
Ege sahillerinde olduu gibi, Akdeniz sahillerinde de en byk tehlike sabit bir hzla ve
devaml esen rzgrlardan deil, aniden bastran saanaklardan (rzgrlardan) oluur. Bunlar iinde
skenderun limanndaki yarkkaya rzgrn rnek verebiliriz. Karadan denize doru ve yksek bir tepe
olan yarkkaya'dan aaya inen frtna ok ksa srmesine karlk limandaki byk bir gemiyi bile
tehlikeye sokabilir.
Akdeniz sahillerinde genellikle gney ynl rzgrlar etkili olurlar. Fakat, Antalya krfezinde
oluan kuzey ynl frtnalar denizcilerin korkulu ryasdr.
Bu yrede sahilden olduka uzak seyredildiinden zellikle k mevsiminde dikkatli
bulunmak gerekir. Kuzeyden gelen frtnalarda sahile yakn seyretmek yararl olur.