FOURIER DNMLER VE KISM TREVL DENKLEMLER zcan DNMEZER Matematik Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi 2005

FOURIER TRANSFORMS AND PARTIAL DIFFERENTIAL EQUATIONS zcan DNMEZER Department of Mathematics Thesis for Master Degree 2005

FOURIER DNMLER VE KISM TREVL DENKLEMLER

zcan DNMEZER

Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits Lisansst Ynetmelii Uyarnca Matematik Anabilim Dal Uygulamal Matematik Dalnda Yksek Lisans Tezi Olarak Hazrlanmtr.

Danman: Do Dr. M. Naci zer

Temmuz 2005

zcan DNMEZER in yksek lisans tezi olarak hazrlad FOURIER DNMLER VE KISM TREVL DENKLEMLER balkl bu alma jrimizce lisans st ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

ye: Do. Dr. M. Naci ZER ye: Yrd. Do. Dr. Blent SAKA ye: Yrd. Do. Dr. Filiz TACAN

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulu nun ............................ gn ve ..................................... sayl kararyla onaylanmtr.

Prof. Dr. Abdurrahman KARAMANCIOLU Enstit Mdr

ZET Fourier in yapm olduu almalar, uygulamal matematik alannda nemli bir yer tutar. Fourier serileri, adi ve ksmi trevli denklemleri ieren problemlerin zmnde, elektromagnetik teorisinde, akustikte, s akmnda, mate- matik ve fiziin bir ok alannda kullanlmaktadr. Bugn uygulamal Matematik, Fizik ve Mhendislik problemlerinde ok kullanlan bir yntem de integral dnmleridir. Bunlarn nemli bir blmn Fourier dnmleri oluturur. Fourier dnm, integrallerin hesab, serilerin toplanmas, ksmi trevli diferensiyel denklemlerin snr deer problemlerinin zmleri gibi modern bilimin uygulamalarnda ska kullanlmaktadr. Bu tez almasnn 1. blmnde periyodik fonksiyonlarn tanm ve zelikleri, Fourier serileri, Fourier kosins ve Fourier sins serileri ve kompleks fourier serilerinin tanmlar verilmi ve bunlarla ilgili rnekler zlmtr. Ayrca Mathematica paket program ile, verilen bir fonksiyonun Fourier katsaylar ve Fourier seri alm bulunmutur 2. blmde ise, Fourier ntegralinin bulunmas, Fourier integralinin komp- leks ekli, tek ve ift fonksiyonlar iin Fourier integrali incelenmitir. Ayrca Fourier dnmlerinin, Fourier sins ve Fourier kosins dnmlerinin tanm ve zellikleri rneklerle aklanmtr. Mathematica program ile de Fourier dnmleri yaplmtr. Son blmde, ksmi diferensiyel denklemlerin snr deer problemlerinin Fourier dnm ile zmleri bulunmaktadr. Tezde Mathematica5.0 versiyonu kullanlmtr. Tezin ieriinde kullanlan Mathematica hesaplar bir disket halinde arka kapaktadr..

SUMMARY The studies that Fourier had done takes important place in applied mathematics. Fourier series are used in the problems which contain ordinary and partial differential equations, electromagnetic theory, acoustic, heat problems and also most part of mathematics and physics. In current time, another method which used in applied mathematics and physics is integral transformations. The Fourier transforms are big part of them. Fourier tranforms are being used, frequently in calculation integrals, sum of series, solving boundary value problems of partial differential equations. In the first chapter of this thesis study, description and properties of periodic functions, Fourier series, Fourier cosins and Fourier sins series and description of complex Fourier series are given and examples about these are solved. Furthermore, Fourier coefficients and Fourier series expansions of a function that is given with Mathematica program has been found. In the second chapter, finding Fourier integrals, complex forms of Fourier integrals, odd and even functions for Fourier integrals are examined. Also, Fourier transforms, Fourier sins and Fourier cosins transforms, description and properties are explained with examples. And also Fourier transform calculations have been done by Mathematica program. In the last chapter, boundary value problems have solved by Fourier transforms. In thesis, Mathematica5.0 has been used. The mathematica calculations which have been used in this thesis were given as a disk at the back front of the material.

TEEKKR

Yksek Lisans almalarmn her aamasnda bana rehberlik eden, byk yardmlarn ve desteklerini grdm deerli tez danmanm; Do.Dr.M. Naci ZERe sonsuz teekkrlerimi sunarm. Eskiehir, 2005 zcan DNMEZER

Fourier Serileri
Giri
Bu blmde, Fourier serileri hakknda genel bilgilerle baz temel zellikler verilecek, Fourier katsaylarnn bulunmas, Fourier sins ve kosins serileri ve kompleks Fourier serileri incenelecektir. Ayrca Mathematica paket program yardmyla rneklerde verilen fonksiyonlarn Fourier katsaylar bulunup seri almlar yaplacaktr. Fourier serilerine gemeden nce periyodik fonksiyonlar tanmlayarak baz zelliklerini verelim.

Periyodik Fonksiyonlar
Herhangi bir f x fonksiyonunda, her x iin, f xL  f x eitlii salanyorsa, f x fonksiyonuna periyodik fonksiyon ve L deerine de periyod denir. rnek 1.1: sin x  sin x  2  sin x  4  sin x  6 . . . olduundan sin x" fonksiyonu k  1, 2, . . iin 2, 4, 6, . . . , 2k periyodlarna sahip olan periyodik bir fonksiyondur. Periyodik Fonksiyonlarn Baz zellikleri f periyodik bir fonksiyon f x  L  f x olsun.
aL/2

1)

f x dx  f x dx
L/2 L/2

L/2

dir. a  L/2 alnsa,

L 0

a L/2

f x dx  f x dx
L/2 x

bulunur.
Lx

2) 3)

f x dx  f x dx,
L x 0 L/2

g x  f u du ise f x dx  0 olduunda
0 L L/2 cL

g x  L  g x dir. 4)
c

f x dx  f x dx dir.
0

Fourier Serileri
2L periyodlu bir f x fonksiyonunun, Fourier serileri veya Fourier almlar, a0  2

a n cos nx  b n sin nx L L

n1

1.2.1

eklindeki bir trigonometrik seri ile tanmlanr, a 0, a n ve b n (n  1, 2, . . . Fourier katsaylar olarak adlandrlr. f x fonksiyonu 2L periyodlu, L, L aralnda tanmlanm bir fonksiyon olsun. f x fonksiyonunun (1.2.1)eklinde bir Fourier serisine alabilmesi iin aadaki Dirichlet artlarn salamas gerekir: a) f x fonksiyonu, L, L aralnda srekli veya paral sreklidir. b) f x fonksiyonunun bir periyod iindeki maksimum ve minimumlar sonlu sayda olmaldr ( f x trevi paral srekli olabilir ). c) f x fonksiyonunun bir periyod aralndaki mutlak integrali,

|f x |dx  sonlu 

olmaldr.

Dirichlet Teoremi
,  aralnda tanmlanan 2 periyodlu f x fonksiyonu , Dirichlet artlarn salyorsa, ,  aralnda (1.2.1) Fourier serisine alabilir ve Fourier serisi, 1) f x fonksiyonunun srekli olduu noktalarda (araln iinde) f x fonksiyonuna yaknsak, 2) f x fonksiyonunun sreksiz olduu noktalarda, f x0 f x 0 2 deerine yaknsak, 3) Araln x   , x   u noktalarnda, f 0 f  0 2 deerine eit olur. Bylece f x fonksiyonunun Fourier serisi, f x  a0  2 eklinde gsterilir.

a n cos nx  b n sin nx
n1

1.2.2

Fourier Katsaylarnn Hesaplanmas

Bu ksmda Fourier katsaylarn hesaplayacaz. a 0 Katsaysnn Hesab (1.2.2) serisinin her iki tarafnn ,  aralnda integrali alnrsa,

f x dx  

 

a0  2

a n cos nx  b n sin nx
n1 

dx

a 0 dx  2
 

a n cos nx  b n sin nx dx

 n1

 a0 x 2  a0 olduundan, a 0 katsays,

1 a0  

f x dx

1.2.3

olarak bulunur. a n Katsaysnn Hesab (1.2.2) serisinin her iki tarafn cos nx ile arpar ve

,  aralnda integ- ralini alrsak,

f x cos nxdx  
 

a0  2

a n cos nx  b n sin nx
n1 

cos nxdx

a 0 cos nxdx  2

a n cos nx cos nxdx

 

 n1 

b n sin nx cos nxdx

 n1

a 0 cos nxdx  2

a n cos nx cos nxdx

n1  

b n sin nx cos nxdx

0

n1  

a n cos nx cos nxdx

 

n1 

 an x 2  an olduundan, a n katsaysn,

1 an  

f x cos nxdx

1.2.4

olarak buluruz. b n Katsaysnn Hesab Benzer ekilde, (1.2.2) serisinin her iki tarafn sin nx ile arpar ve integralini alrsak, b n katsays, 1 bn  


,  aralnda 1.2.5

f x sin nxdx

olarak bulunur. Bylece (1.2.2) Fourier serisinde, katsaylar n  0, 1, 2, . . . iin, 1 a0   1 bn  

  

f x dx

1 an  

f x cos nxdx,

f x sin nxdx ,

1.2.6

olarak bulunur. Ayrca Fourier katsaylarn ve Fourier serisini Mathematica paket program yardm ile de bulabiliriz. Fourier katsaylar ve Fourier serisinin bulunmas iin kullanlan Mathematica komutlar u ekildedir. x FourierCoefficient[expr,x,n]
1 2

ile x 

1 2

aralnda,

exp r periyodik fonksiyonunun stel seri almnda n. katsay

FourierSinCoefficient[expr,x,n] sins seri almnda n. katsay FourierCosCoefficient[expr,x,n] kosins seri almnda n. katsay x FourierSeries[expr,x,k]
1 2

ile x 

1 2

aralnda,

expr periyodik fonksiyonunun k.mertebeden stel seri alm

FourierTrigSeries[expr,x,k] FourierParameters-{a,b}

k.mertebeden trigonometrik seri alm fonksiyonun periyodu

|b| 2 1
a

f x e ibux dx

rnek 1.2: (ekil 1.1) de verilen ,  aralnda tanmlanm 2 periyodlu f x  x fonksiyonunun Fourier serisini bulunuz.

f(x)

zm 1.2: Verilen fonksiyon noktalarda f x fonksiyonu, f  

f 0 f  2 f 0 deerlerini alr ve Fourier katsaylar, 1 a0  

1 bn  

dir. Bylece, f x fonksiyonunun Fourier seri alm, sin 4x . . . , x f x  x  2 sin x sin 2x  sin 3x 2 3 4 olarak bulunur. x   iin seri f x fonksiyonunun deerine deil de, f x fonksiyonunun sadan ve soldan ald deerlerin aritmetik ortalamasna, yani yukarda bulduumuz gibi sfra yaklar. x   iin serinin her terimi sfrdr. f   f   0 imdi ,  aralnda tanmlanm 2 periyodlu f x  x fonksiyonunun Fourier katsaylarn ve trigonometrik Fourier serisini Mathematica program ile bulalm. nce  CalculusFourierTransform komut paketi yklenmelidir.  CalculusFourierTransform fx

Sekil1. 1 ,  aralnda srekli, fakat u noktalarda sreksizdir. Bu 0    0 2

xdx  0

1 an  

x cos nxdx  0
n

x sin nxdx 

2 cos n  n

2 n

x Fonksiyonun grafiini Plot komutu ile izdirelim. a1  Plot[x  2 Pi, {x, -3 Pi, -Pi}, DisplayFunction - Identity]; a2  Plot[x, {x, -Pi, Pi}, DisplayFunction - Identity]; a3  Plot[x - 2Pi, {x, Pi, 3Pi}, DisplayFunction - Identity]; grfk  Show[a1, a2, a3, DisplayFunction - $DisplayFunction, AspectRatio - Automatic];
3 2 1 -7.5 -5 -2.5 -1 -2 -3 2.5 5 7.5

f x  x fonksiyonunun ilk katsaylarn FourierCoefficient, FourierCosCoefficient, FourierSinCoefficient komutlar yardmyla bulalm. FourierCoefficient[f, x, 0, FourierParameters - {0, 1/(2Pi)}] 0 FourierCosCoefficient[f, x, 0, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 FourierCosCoefficient[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 FourierCosCoefficient[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 a n katsays, FourierCosCoefficient[f, x, n, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 dr. FourierSinCoefficient[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 2 FourierSinCoefficient[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] -1 b n katsays, FourierSinCoefficient[f, x, n, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

2 H 1Ln n

bulunur. f x  x fonksiyonunun trigonometrik Fourier serisini bulabilmek iin FourierTrigSeries komutunu kullanacaz. Seri almnn ilk terimi, FourierTrigSeries[f, x, 0, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 bulunur. lk iki terim toplam, FourierTrigSeries[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 2 Sin[x] eklindedir. n  1, 2, . . . iin seri toplamn elde edebiliriz FourierTrigSeries[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 2 Sin[x] - Sin[2 x] FourierTrigSeries[f, x, 3, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]
2 Sin@xD Sin@2 xD + 2 Sin@3 xD 3

Fourier Kosins Ve Fourier Sins Serileri

Tek Ve ift Fonksiyonlar

Bir f x fonksiyonu a, a aralnda 1. f x  f x ise, f x fonksiyonuna tek fonksiyon denir ve
a

a a

f x dx  0

dir. rnein, x 3 , x 3 3x 3 , sin x, tan 3x. . . fonksiyonlar tek fonksiyondur. 2. f x  f x ise, f x fonksiyonuna ift fonksiyon denir ve

a 4 6 2 x

f x dx  2
x

f x dx
0

dir. rnein, x , 2 x  4x  5, cos x, e  e , . . . fonksiyonlar ift fonksiyondur.

Fourier Kosins Serisi

f x fonksiyonu ift fonksiyon ise, Fourier katsaylar, 2 a0  

f x dx
0

2 an  

fx
0

cos nxdx

bn  0

olarak bulunur. ift fonksiyonun Fourier serisi, f x  a0  2 a n cos nx

n1

1.3.1

eklindedir. Bu seriye Fourier kosins serisi denir. ift fonksiyonun Fourier serisinde yalnz kosins terimleri ( veya kosins terimi olarak alabileceimiz bir sabit) bulunur.

Fourier Sins Serisi

f x fonksiyonu tek fonksiyon ise, Fourier katsaylar, a0  0 , an  0 , 2 bn  

fx
0

sin nxdx

olarak bulunur. Tek fonksiyonun Fourier serisi,

fx 
n1

b n sin nx

1.3.2

eklindedir. Bu seriye Fourier sins serisi denir. Tek fonksiyonun Fourier serisinde yalnz sins terimleri bulunur. rnek 1.3: ,  aralnda, 1, fx  1, 0, x0 0x x  0, x  

eklinde tanmlanan 2 periyodlu fonksiyonun Fourier serisini bulunuz. zm 1.3: f x  f x eitlii salandndan, f x fonksiyonu tek fonksiyondur (orijine gre simetrik). Buna gre Fourier serisi,

fx 
n1

b n sin nx

eklinde olmaldr. Fourier katsaylar,

a0  0 2 bn  

, an  0

1. sin nxdx 
0

2  1

0,
4 

n ift ise

, n tek ise

olarak bulunur. O halde f x fonksiyonunun Fourier seri alm, sin 2n 1 x 4 f x   sin x  sin 3x . . .  . . . 2n 1 3 bulunur. rnek 1.4: (ekil 1.2) de verilen ,  aralnda tanmlanm 2 peryodlu f x  |x| fonksiyonunun Fourier serisini bulunuz.

f(x)

Sekil 1. 2 zm 1.4: f x  f x olduundan, f x fonksiyonu ift fonksiyondur (O y eksenine gre simetrik). f x  x fonksiyonunu 0,  aralnda kosins serisine aalm. a |x|  0  2 olacaktr. Fourier katsaylar, 2 a0  


a n cos nx
n1

xdx  
0 

0, 2 n 2 1
n

2 an  

x cos nxdx 
0

1 

4  2k1

olarak hesaplanr. Bylece; |x|   2 4  cos 2k  1 x cos x  cos23x . . .  . . . 3 2k  1 2

elde edilir. Bu seride x  0 iin f 0  0 olduundan,  2  8 1  1  1 . . . 9 25 eitlii bulunur. f x fonksiyonunun grafiini izerek, Fourier katsaylarn ve trigonometrik Fourier serisini Mathematica paket program ile hesaplayalm.  CalculusFourierTransform f  Abs[x] Abs[x] b1  Plot[Abs[x  2 Pi], {x, -3 Pi, -Pi}, DisplayFunction - Identity]; b2  Plot[Abs[x], {x, -Pi, Pi}, DisplayFunction - Identity];

n ift ise n  2k  1
2

k  1, 2, . . .

b3  Plot[Abs[x - 2 Pi], {x, Pi, 3Pi}, DisplayFunction - Identity]; grfk  Show[b1, b2, b3, DisplayFunction - $DisplayFunction, AspectRatio - Automatic];
3 2.5 2 1.5 1 0.5 -7.5 -5 -2.5

2.5

7.5

Sins seri almndaki katsaylar sra ile, FourierSinCoefficient[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 FourierSinCoefficient[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 FourierSinCoefficient[f, x, n, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 eklindedir. Grld gibi b n katsaylar 0 dr. Buradan seri almnda sinsl terim olmadn anlyoruz. Kosins seri almndaki katsaylar sra ile, FourierCosCoefficient[f, x, 0, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

FourierCosCoefficient[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

FourierCosCoefficient[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}] 0 FourierCosCoefficient[f, x, 3, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

4 9

dr. a n katsays, FourierCosCoefficient[f, x, n, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

2 H 1 + H 1LnL n2

olarak bulunur. Trigonometrik Fourier serisinin terim terim toplam aadaki gibidir. FourierTrigSeries[f, x, 0, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

FourierTrigSeries[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

4 Cos@xD

FourierTrigSeries[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

4 Cos@xD

FourierTrigSeries[f, x, 3, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

4 Cos@xD

4 Cos@3 xD 9 4 Cos@3 xD 4 Cos@5 xD 9 25

FourierTrigSeries[f, x, 5, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

4 Cos@xD

Yarm Aralkta Fourier Sins ve Fourier Kosins Serileri

Bir yarm aralkta Fourier sins veya kosins serisinde sadece sins terimleri veya sadece kosins terimleri bulunur. Bir fonksiyona yarm aralkta karlk gelen Fourier serisi istenirse, fonksiyon genel olarak (0,) aralnda tanmlanr ve tek veya ift olarak snflandrlr. Bylece araln dier yars olan (-,0) aralnda da tanmlanm olur. Verilen arala gre Fourier katsaylarn bulalm. I. (-,  aralnda Fourier alm iin Fourier katsaylar, a0  1 2


f x dx

1 an   1 bn  

   

f x cos nxdx

f x sin nxdx ,  aralnda n  1, 2, . . . iin

formlleri ile hesaplanr. Eer f x ift fonksiyon ise, yine Fourier katsaylar , 1 a0   2 an   b n  0, olacaktr. Eer f x tek fonksiyon ise ,

f x dx, fx
0 0 

cos nxdx,

,  aralnda n  1, 2, . . . iin Fourier katsaylar, a 0  0, a n  0, 2 bn  

fx
0

sin nxdx,

olacaktr. II. Eer verilen fonksiyonun 0, 2 aralndaki Fourier seri alm isteniyorsa, Fourier katsaylar,

2

a0  1 2 1 an   1 bn  

f x dx

0 2

f x cos nxdx

0 2

f x sin nxdx

olarak bulunur. III. Aralk 0, 2L olduu zaman, Fourier katsaylarn bulmak iin   deitirmesi yaplr. Bu durumda    f x ve 0  2 alnarak,

x L

deiken

   a0 
n1

a n cos n  b n sin n

1.3.3

bulunur. Burada,
2

1 an   1 bn   eklinde tanmlanmaktadr.   katsaylar,

x L

  . cos n . d

0 2

  . sin n . d

ifadesini (1.3.3) denkleminde yerine yazdmzda, Fourier

2L

a0  1 2L
2L

f x dx

an  1 L bn  1 L ve bylece Fourier serisi ,

f x . cos nx . dx L f x . sin nx . dx L

2L

f x  a0 
n1

a n cos nx  b n sin nx L L

x L

olarak bulunur. IV. Aralk L, L olduu zaman, Fourier katsaylarn bulmak iin yine   deitirmesi yaplr. Bu durumda Fourier katsaylar,

deiken

a0  1 2L
L

f x dx,

an  1 L bn  1 L

L L L

f x cos nx dx, L f x sin nx dx, L

bulunur. Eer fonksiyon ift ise, Fourier katsaylar, a0  1 L an  2 L b n  0, fonksiyon tek ise, Fourier katsaylar, a 0  0, a n  0, bn  2 L

f x dx, fx
0 0 L

cos nx dx, L

fx
0

sin nx dx, L

olarak bulunur. V. Aralk C, C  2L ise, Fourier katsaylar,

C2L

a0  1 2L an  1 L bn  1 L

f x dx, f x cos nx dx, L f x sin nx dx, L

C C2L

C C2L

eklinde hesaplanr. rnek 1.5: 0,  aralndaki f x  x 2 fonksiyonunun Fourier sins ve Fourier kosins seri almlarn bulunuz. zm 1.5: i f x  x 2 fonksiyonunun orijine gre simetriini alarak (-, 0 aralna uzatrsak, (-,  aralnda 2 periyodlu tek fonksiyon elde etmi oluruz. Bu fonksiyonun Fourier katsaylar, 2 a0  0 , an  0 , bn  

x 2 sin nxdx 
0

2 1 n 4  n

1 n 1 n3

olduundan, Fourier sins serisi, sin 2x  sin 3x . . . 8 sin x sin 3x . . . x 2  2 sin x  2 3 1 33 13 eklindedir. Grld gibi x  0 , x   de fonksiyonun ve serinin deeri sfrdr. ( x  

sreksizlik noktas ) ii f x  x 2 fonksiyonunun Oy eksenine gre simetriini alarak (-, 0 aralna uzatalm. Fonksiyon ift olduundan, Fourier kosins serisine alr. Fourier katsaylar, 2 a0  

2 x dx  2 3 2

2 an  

x 2 cos nxdx 
0

4 n2

, bn  0

eklinde bulunur ve Fourier serisi,

2 x2    4 3

1
n1

cos nx n2

olarak elde edilir. x  0 iin serinin toplam f 0  0 olduundan, 2  1 1  1 1 . . . 12 4 9 16 olarak bulunur.

Kompleks Fourier Serileri

Fourier serisinde, trigonometrik fonksiyonlar yerine stel kompleks elenik fonksiyonlar kullanarak seri almlarn basitletirebiliriz. f x  a0  2

a n cos nx  b n sin nx
n1

1.4.1

Fourier serisini stel ekle getirmek iin, e inx  cos nx  i sin nx e  cos nx i sin nx deerlerini kullanalm. (1.4.2) ve (1.4.3) denklemlerini taraf tarafa toplar ve 2 ile blersek, cos nx  1 e inx  e inx 2 elde ederiz. (1.4.2) ve (1.4.3) denklemlerini taraf tarafa karr ve 2i ile blersek, sin nx  1 e inx e inx 2i buluruz. Buradan 1  i ifadesini kullanarak, i a n cos nx  b n sin x  1 a n e inx  e inx  1 b n e inx e inx 2 2i 1 a n ib n e inx  1 a n  ib n e inx  2 2 buluruz. Burada, c n  a n ib n ve c n  a n  ib n 2 2 yazarsak, a n cos nx  b n sin x  c n e inx  c n e inx eitliini elde ederiz. Bylece c 0  a20 diyerek, (1.4.1) trigonometrik Fourier serisinin kompleks ekli,
inx

1.4.2 1.4.3 1.4.4

1.4.5

1.4.6

f x  c0 
n1

c n e inx  c n e

inx

1.4.7

haline gelir. Burada c n ve c n , (1.4.6) ile verilen a n , b n deerlerine bal katsaylardr. Son olarak, (1.4.7) serisi,
1

f x  c0 
n1

cne

inx


n

c n e inx

1.4.8

eklinde yazlarak, fx  cn 

c n e inx

n  1 2 

fxe

n  0, 1, 2, . . .
inx

1.4.9

dx

elde edilir. Burada.f x fonksiyonuna, kompleks Fourier serisi ve c n ye ise f x fonksiyonunun kompleks Fourier katsays denir. 2L periyodlu bir fonksiyon iin kompleks Fourier serisi ve kompleks Fourier katsays, fx  cn 

c n e inx/L
1 2L

n

fxe
L

n  0, 1, 2, . . .
inx/L

1.4.10

dx

eklindedir. rnek 1.7: f x  e x ,   x   ve f x  2  f x olarak tanmlanan f x fonksiyonunun kompleks Fourier serisini bulunuz. zm 1.7: (1.4.9) formllerinden kompleks Fourier katsays, cn  1 2

exe

inx

1 e dx  1 2 1 in

1 in x

 

bulunur. Burada c n katsaysnn pay ve paydasn 1  in le arpar ve e in  e in  1 n eitliini kullanrsak, c n  1 1  in 1 n e  e  2 1  n 2 buluruz. Son olarak 2 sinh  ifadesini kullanarak f x fonksiyonunun kompleks Fourier serisini, e  sinh  
x

1
n

1  in e inx 1  in 2

x

eklinde elde ederiz. f x fonksiyonunun kompleks Fourier katsaylarn ve stel Fourier seri almn Mathematica paket program ile bulalm.  CalculusFourierTransform f  Exp[x]
x

c1  Plot[Exp[x  2 Pi], {x, -3 Pi, -Pi}, DisplayFunction - Identity]; c2  Plot[Exp[x], {x, -Pi, Pi}, DisplayFunction - Identity]; c3  Plot[Exp[x - 2Pi], {x, Pi, 3Pi}, DisplayFunction - Identity]; grfk  Show[c1, c2, c3, DisplayFunction - $DisplayFunction, AspectRatio - Automatic];

20

15

10

-7.5

-5

-2.5

2.5

7.5

n  0, 1, 2, . . . iin kompleks Fourier katsaylar, FourierCoefficient[f, x, 0, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

+

FourierCoefficient[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

I1
2

M Sinh@ D

FourierCoefficient[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

I 1 2 M Sinh@ D
5 5

FourierCoefficient[f, x, n, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

H 1Ln Sinh@ D H1 +

nL

eklinde bulunur. Kompleks Fourier seri almn bulabilmek iin FourierSeries komutunu kullanalm, FourierSeries[f, x, 0, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]
+

FourierSeries[f, x, 1, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

+

I1
2

M x Sinh@ D

I1 +
2

x Sinh@ D

FourierSeries[f, x, 2, FourierParameters - {-1, 1/(2Pi)}]

+

I 1 M x Sinh D @
2 2

I 1 + M xSinh D @
2 2

I 1 2 M 2 x Sinh D @
5 5

I1 + 2
5

olarak bulunur. rnek 1.8: f x  1, 0  x  1 0, 1  x  2 ( periyod 2L  2 ) fonksiyonunun kompleks

Fourier serisini bulunuz. zm 1.8: Fourier katsaylar,

c2L

cn  1 2L L  1 ve c  0 alnarak, cn  1 2
1

fxe

inx/L

dx

1e

inx

dx  0 e
1

inx

dx

 1 2

e inx dx
0

1 e inx 1  0 2in  1 1 e in 2in bulunur. c n katsays , n  0 iin c 0  0 eklinde belirsiz bir ifade vermektedir. Bu bakmdan c 0 0 deeri iin n  0 verilerek yeniden hesaplanrsa,
c2L

c0  1 a0  1 2 2L olup , L  1 ve c  0 iin c0  1 2  1x 2

f x dx

0 1 0

1 dx  0 dx
1

 1 2 bulunur. yleyse verilen f x fonksiyonunun Kompleks Fourier serisi,

fx 
n

1 1 2in

in

e inx

olarak gsterilir veya, e eitlii kullanlrsa,

in

 cos n

i sin n 
n

fx 
n inx

1 1 2in

e inx

bulunur.(n  0 iin e in katsays olarak c 0  1 alnacak) 2 f x fonksiyonunun kompleks Fourier katsaylarn ve Fourier serisini Mathematica program yardm ile bulalm.  CalculusFourierTransform f  If[0  x  1, 1, 0] If[0  x  1, 1, 0] FourierCoefficient[f, x, 0, FourierParameters - {0, 1}]
1 2

FourierCoefficient[f, x, 1, FourierParameters - {0, 1}]

FourierCoefficient[f, x, 2, FourierParameters - {0, 1}] 0 FourierCoefficient[f, x, n, FourierParameters - {0, 1}]

H 1 + H 1LnL

2n

Fourier serisi, FourierSeries[f, x, 0, FourierParameters - {0, 1}]

1 2

FourierSeries[f, x, 1, FourierParameters - {0, 1}]

1 + 2
2 x

2 x

FourierSeries[f, x, 2, FourierParameters - {0, 1}]

1 + 2

2 x

2 x

eklinde bulunur.

Fourier ntegralleri Ve Fourier Dnmleri

Fourier serileri, Dirichlet koullarn salayan periyodik fonksiyonlar ieren eitli problemlerin zmnde gl bir aratr. Birok mekanik ve elektrik sistemlerde genel periyodik karklklara yant bulmay olanakl klar. Dier yandan, g ya da voltaj ieren birok problem (mekanik - elektrik sistemleri v.s.) periyodik deildir. Bu tr fonksiyonlar iin Fourier serisini kullanamayz. Fakat verilen bir periyodik fonksiyonun periyodu sonsuza gittiinde, serinin yaklat limitini (eer varsa) inceleyerek, periyodik olmayan fonksi- yonlarn uygun bir gsterimini elde edebiliriz. Bu tr problemleri zmek iin Fourier integralini kullanacaz. Fourier integrali, elektrik kominikas- yonunda, baz integrallerin hesaplanmasnda ve ksmi diferensiyel denklemlerin zmnde kullanlr. Bu blmde Fourier integrallerinin bulunmas, kompleks Fourier integrali, tek ve ift fonksiyonlar iin Fourier integralleri incelenmitir. Fourier dnmlerinin elde ediliine, Fourier sins ve kosins dnmlerine yer verilmitir. Ayrca verilen bir fonksiyonun Fourier dnmnn bulunmasnda Mathematica paket programndan da yararlanlmtr.

Fourier ntegralinin Bulunmas

f x  L  f x fonksiyonunda, L iin , yani (L peryodu sonsuza giderse) f x fonksiyonunun periyodiklii ortadan kalkar. O halde Fourier serisini byle problemlerin zmn ierecek ekilde geniletmeliyiz. rnein, L  x  L iin f x  e |x| ve f x  L  f x ile tanmlanan L periyodlu fonksiyonda, L 2 2 periyodu sonsuza giderse, bu fonksiyon periyodik olmaz. O halde f x  L  f x periyodik fonksiyonunun f x  a0  2

a n cos 2nx  b n sin 2nx L L

n1

2.1.1

Fourier serisini gznne alalm. Burada,

CL

a0  2 L an  2 L bn  2 L katsaylarnda C yi - L alrsak, 2

f x dx f x cos 2nx dx L f x sin 2nx dx L

2.1.2

C CL

2.1.3

C CL

2.1.4

L/2

a0  2 L an  2 L bn  2 L elde ederiz, U n 
2n L

f x dx

2.1.5

L/2 L/2

f x cos 2nx dx L f x sin 2nx dx L

2.1.6

L/2 L/2

2.1.7

L/2

alr ve a 0 , a n , b n katsaylarn f x fonksiyonunda yerine yazarsak,

L/2

fx  1 L

L/2

f v dv  2 L
n1

cos U n x
L/2

f v cos U n vdv

L/2

L/2

 sin U n x buluruz. U n1 U n  U n dersek,

L/2

f v sin U n vdv

2.1.8

L/2

U n  2 yazlr. Bylece istediimiz forml, L

L/2

fx  1 L

1 f v dv  
n1

cos U n x U n
L/2

f v cos U n vdv

L/2

L/2

 sin U n x U n

f v sin U n vdv

2.1.9

L/2

eklinde elde edilir. Bu forml sonlu istenildii kadar byk L ler iin geerlidir. L yi sonsuza gtrrsek, f x fonksiyonunun periyodiklii ortadan kalkar. O halde,

L/2 1 L L/2

|f x |dx integrali varsa (L sonsuz iin)

f v dv integrali sfra gider. Ayn zamanda U n  2 de sfra yaklaacandan 2. 1. 9 L

a olup belirli bir integrali gsterecektir. O halde aradmz

daki integralin snrlar 0 forml, 1 fx   eklinde olur. Burada ,

cos ux

f v cos uvdv  sin ux

f v sin uvdv du

2.1.10

A u  f v cos uvdv

2.1.11

ve B u  f v sin uvdv

2.1.12

alnrsa, 1 fx  

A u cos ux  B u sin ux du

2.1.13

integrali elde edilir. Bu integrale f x fonksiyonunun Fourier ntegrali denir.

Fourier ntegralinin Kompleks ekli

Fourier integralini kompleks formda yazabilmek iin (2.1.10), 1 fx   has olmayan integralini, 1 fx  

cos ux

f v cos uvdv  sin ux

f v sin uvdv du

2.2.1

f v cos ux cos uv  sin ux sin uv dvdu

2.2.2

biiminde ift katl has olmayan integral eklinde yazabiliriz. Burada, cos ux uv  cos u x v  cos ux cos uv  sin ux sin uv eitliini (2.2.2) denkleminde kullanrsak, 1 fx   formln elde ederiz. Burada cos u x fx  1 2 yazlabilir. Benzer olarak sin u x

f v cos u x

v dv du

2.2.3

v u deikenine gre ift fonksiyon olduundan ,

f v cos u x

v dv du

2.2.4

v tek fonksiyon olduundan,

fx  i 2

f v sin u x

v dv du  0

2.2.5

yazlabilir. 2. 2. 4 ve 2. 2. 5 eitlikleri taraf tarafa toplanrsa, fx  1 2

f v e iu x v dv du

2.2.6

elde edilir. Buna f x fonksiyonunun Fourier integralinin kompleks ekli denir. (2.2.6) ya edeer olarak, e iu x v yerine trigonometrik deeri yazlrsa, f x fonksiyonunun trigonometrik ifadesi, 1 fx   eklinde elde edilir.

f v cos u x

v dv du

2.2.7

Fourier Teoremi
f x fonksiyonu, herhangi sonlu bir aralkta paral srekli, araln her noktasnda sadan ve soldan trevlenebilir olsun ve

|f x |dx

integrali bulunsun. Bu durumda, f x fonksiyonu (2.2.7) Fourier ntegrali ile gsterilebilir. Buna karlk f x fonksiyonunun sreksizlik noktalarnda , f x fonksi- yonunun (2.2.7) Fourier ntegrali, f x fonksiyonunun sadan ve soldan li- mitlerinin aritmetik ortalamasna yaknsar. Bu teoremi daha ak yle ifade edebiliriz: f x fonksiyonu her sonlu aralkta Dirichlet artlar salyor ve , aralnda mutlak integrallenebilir bir fonksiyon ise (2.2.7) Fourier integrali, f x fonksiyonunun srekli olduu her yerde f x deerine ve sreksiz olduu noktalarda ise sa ve sol limitlerinin aritmetik ortalamasna eittir. Yani her x iin, f x0 f x 2 0 1  

f v cos u x

v dvdu

eitlii salanr. Bu teoreme Fourier teoremi denir. rnek 2.1: fx  1 , |x|  1 0 , |x|  1

olarak tanmlanan fonksiyonun Fourier ntegralini bulunuz. zm 2.1: nce genel formldeki A u ve B u deerlerini hesapla- yalm. Bunun iin , Au 

f v cos uvdv  sin u

cos uvdv  1 sin uv u sin u

1 1

 1 sin u u ve benzer olarak,

 1 sin u u

 2 sin u u

B u  f v sin uvdv 

sin uvdv  0

elde edilir. Bu deerler, 1 fx   formlnde yerine yazlrsa, 1 fx   2  

A u cos ux  B u sin ux du

0 0

2 sin u cos ux  0 sin ux du u sin u cos ux du u

bulunur. f x fonksiyonunun x  1 noktasndaki ortalama deeri, f 1  10  1 2 2

olur. Bylece Fourier integrali teoremine gre, 2 fx  

sin u cos ux du u

formlnde f x fonksiyonunun yukardaki deerini yerine yazarsak,

sin u cos ux du  u

 2  4

, ,

1  x  1 iin x  1 iin

, x  1, x  1 iin

integralinin deeri bulunmu olur. Bu integrale Dirichletin Sreksizlik Faktr denilmektedir. rnek 2.2: rnek (2.1) i u ekilde zlebiliriz. (2.2.7) formlnden, 1 fx   1   1   2  

0 1

f v cos u x

v dv du

0 1

cos u x

v dv du

0 0

1 sin u x  1 u sin u cos ux du u

sin u x

1 du

bulunur. Verilen f x fonksiyonunun, x  1 noktasndaki ortalama deeri, f 1  10  1 2 2 olduundan Fourier teoremine gre f x fonksiyonunun Fourier integralinde ayn sonucu buluruz. rnek 2.3: (2.1) rneinden faydalanarak

sin u du   u 2

olduunu gsteriniz. zm 2.3: Bunun iin, rnek 2.1. de bulduumuz, 2 fx   formlnde, zel olarak x  0 alrsak, 2 f0   buluruz. f 0 , f x fonksiyonunun tanmndan, f 0  11  1 2 dir.O halde aradmz zm, 2  veya

sin u cos ux du u

sin u du u

sin u du  1 u

sin u du   u 2

olarak bulunur.

Tek ve ift Fonksiyonlar in Fourier

ift Fonksiyonun Fourier ntegrali
f x fonksiyonunun ift olmas halinde, Au 2 ve Bu 0 olur. Buna bal olarak Fourier ntegrali de, 1 fx  

ntegrali

fv
0

cos uvdv

2.4.1

2.4.2

Au
0

cos uxdx

2.4.3

olarak bulunur. rnek 2.4: f x  e a|x| , a  0 fonksiyonunun Fourier integralini hesaplaynz. zm 2.4: f x  e a|x|  f x  e a|x|  f x  f x olduundan, fonksiyon ift fonksiyondur. O halde B u  0 dr. Au 2 ifadesine iki kez ksmi integrasyon uygulanrsa, Au 2 e
av

e av cos uvdv
0

e
0

av

cos uvdv  2 lim

t

e av cos uvdv
0

 e

av

dv  d
1 u

cos uvduv  dw  w 

sin uv e u sin uv
0 av t

 2 lim
t

e
0

av

cos uvdv  2 lim

t

a u

e av sin uvdv
0

II. ksmi integrasyonla ,  e

av

 e

av

dv  d
1 u

sin uvdv  dw  w  e u sin uv

av

cos uv
t 0

 2 lim
t t

ae av cos uv u2 u2 2 u  a2 e
av

a2 u2

cos uve av dv
0

2 lim
t

e av cos uvdv  2 lim

t 0

u sin uv

ae

av

cos uv u2

t 0

2a u2  a2 bulunur. Bu deer f x fonksiyonunun Fourier integralinde yerine yazlrsa, Au 

fx e elde edilir. Bylece,

a|x|

 2a 

cos ux du u2  a2

cos ux du   e 2a u2  a2

a|x|

integralinin deeri bulunmu olur.

Tek Fonksiyonlarn Fourier ntegrali

f x fonksiyonunun tek fonksiyon olmas halinde, Au 0 ve Bu 2 2.4.4

fv
0

sin uvdv

2.4.5

olup buna bal olarak da f x fonksiyonunun Fourier integrali de, 1 fx  

Bu
0

sin uxdx

2.4.6

olarak bulunur. rnek 2.5: rnek(2.4)teki f x  e ax x  0 iin fonksiyonun f x  f x tek fonksiyon olarak tanmlanmas halinde, Au 0 olur ve Bu 2

e av sin uvdv
0

has olmayan integralden iki kez ksmi integrasyon uygulamakla, B u  2 2u 2 u a bulunur. Bu deer, 1 fx   formlnde yerine yazlrsa, 1 fx   elde edilir. Buradan da,

Bu
0

sin uxdu

2u sin uxdu u2  a2

u sin ux du   e 2 u2  a2

ax

integralinin deeri hesaplanm olur. Burada elde edilen,

cos ux du   e 2a u2  a2

a|x|

ve

u sin ux du   e 2 u2  a2

ax

integrallerine Laplace integralleri denir.

Fourier Dnmleri
Fourier dnmleri belirli integralin hesabnda, serilerin toplanmasnda, frekans spektrumun belirlenmesinde (elektrik tekniinde) ve diferensiyel denklemlerin zmlerinde kullanlr. Biz burada sadece serilerin toplanmas ve belirli integrallerin hesaplanmas zerinde duracaz. Ayrca Fourier dnmlerinin Mathematica paket program ile hesabna yer vereceiz.

Fourier Dnmlerinin Bulunmas

Fourier integralinin kompleks ekli, fx  1 2

f v e iu x v dv du

2.5.1

dir. Bu integrali aadaki ekilde yazabiliriz: fx  1 2  1 2 Burada, Fu  1 2

f v e iux e

iuv

dvdu

iux

iuv

fve

iuv

dv du

2.5.2

fve

dv  F f x

2.5.3

eklinde tanmlanan F u fonksiyonuna , f x fonksiyonunun Fourier dnm denir ve bu integral dnm F f x ile gsterilir. x deikeninin tm reel deerleri iin tanmlanan f x ana fonksiyonu (orijinal fonksiyon), reel veya kompleks olabilir. F 1 F u sembol ise, ters operatrdr. fx  1 2

F u e iux du  F

Fu

2.5.4

f x fonksiyonuna da F u fonksiyonunun Ters Fourier Dnm denir. (2.5.3) ve (2.5.4) formllerine Fourier dnm ifti denir. rneklere gemeden nce Mathematica programnda Fourier dnm, Fourier sins ve Fourier kosins dnm ve ters Fourier dnm iin kullanlan komutlar verelim. FourierTransform[expr,x,u] expr nin Fourier dnm InverseFourierTransform[expr,u,x] FourierSinTransform[expr,x,u] FourierCosTransform[expr,x,u] expr nin ters Fourier dnm Fourier sins dnm Fourier kosins dnm

InverseFourierSinTransform[expr,u,x] Ters Fourier sins dnm InverseFourierCosTransform[expr,u,x] Ters Fourier kosins dnm rnek 2.6: f x  k fonksiyonunun 0  x  a ve f x  0 iken Fourier dnmn bulunuz. zm 2.6: (2.5.3) Fourier dnm formlnde, verilen aralklarn kullanrsak,

Fu 

1 2

ke iux dx 
0

k 2

iua

iu

k 1 e iua iu 2

elde ederiz. Bu ise bize Fourier dnmnn genelde kompleks deerli bir fonksiyon olacan gsterir. rnek 2.7: PT x  1 , 0 , |x|  T |x|  T |x|  1 |x|  1

fonksiyonunda zel olarak T  1 alnarak bulunan, fx  1 , 0 ,

fonksiyonunun Fourier dnmn bulunuz. zm 2.7: (2.5.3) Fourier dnm formlnden, Fu  bulunur ve e
iuv

1 2

fve

iuv

dv 

1 2
1

iuv

dv

 cos uv

i sin uv olduundan, 1 2

Fu      

cos uvdv
1 1

i 2 

sin uvdv
1 1

1 1 sin uv 2 u

1 i cos uv 2 u cos u

sin u i 1 sin u  u cos u u u 2 sin u  sin u  0 1 u u 2 1 2 sin u u 2

2 sin u  u elde edilir. zel olarak u  0 alnrsa, Fu  2 

bulunur. f x fonksiyonuna uyguladmz Fourier dnmn Mathematica paket programi ile de bulalm. nce fonksiyonu tanmlayalm.  CalculusFourierTransform f  If[-1  x  1, 1, 0] If[-1  x  1, 1, 0] f x fonksiyonunun Fourier dnmn FourierTransform komutu ile, FourierTransform[f, x, u]
2% $%%%%% Sin@uD

olarak buluruz.

birim basamak fonksiyonu olmak zere, 1 , x0 f x  e ax u x , a  0 fonksiyonunun Fourier dnmn bulunuz. zm 2.8: Fu  veya Fu  elde edilir. rnek 2.9: f x  e dnmn bulunuz.
ax 2

rnek 2.8: u x 

x0

1 2

e
0

ax

iux

dx 

1 2

e
0

aiu x

dx 

1 2

1 a  iu

1 2

a a2  u2

u a2  u2

,
ax 2

a  0 olarak tanmlanan Gauss fonksiyonun Fourier e

iux

zm 2.9: F u  e

dx  e

a x 2 iux/a

dx integralini e
u2 4a 2

u 2 /4a u 2 /4a

ile arparak,

Fu  e buluruz. Burada a x 
iu 2a

1 2
u 2 /4a

u 2 /4a

a x 2 i ux a

dx

1 2

iu a x 2a

dx

 t dnm yaplrsa, Fu e
u 2 /4a

1 2

e t dt/ a

Euler integrali elde edilir. Bu integralin deeri  dir. Bylece Gauss fonksi- yonunun Fourier dnm, 2 u 2 /4a F e ax  F u  1 e 2a olarak bulunur. FourierTransform komutu ile f x fonksiyonunun Fourier dnmn bulalm,  CalculusFourierTransform FourierTransform[Exp[-a*x^2], x, u]
u

!!!! !!!!

2 4a

Bulduumuz sonuca InverseFourierTransform komutu ile ters dnm uygulayarak fonksiyonun kendisini elde edelim. InverseFourierTransform[%, u, x]
ax2

Fourier Kosins ve Fourier Sins Dnmleri

fx  1 2 Fourier integralini alalm, I. Eer f x ift fonksiyon ise ,

f v e iu x v dv du

2 fx   yazlabililir.Burada,

cos uxdu f v
0 0

cos uvdv

2.5.5

Fc u  olarak alnrsa, F
1

2 

fv
0

cos uvdv

2.5.6

Fc u

fx 

2 

Fc u
0

cos uxdu

2.5.7

bulunur. (2.5.6) eitliine Fourier kosins dnm, (2.5.6) ve (2.5.7) eitliklerinin ikisine birden Fourier kosins dnm formlleri denir. 1 , 0 x1 rnek 2.10: f x  olarak tanmlanan fonksiyonun, Fourier 0 , x 1 kosins dnmn bulunuz. zm 2.10: Fc u  2  2 

fv
0 1

cos uvdv
1 0

cos uvdv 
0

2 1  u sin uv 

2 sin u  u

olarak bulunur. Verilen fonksiyona Fourier kosins dnm uygulamak iin FourierCosTransform komutunu kullanalm. f  If[0  x  1, 1, 0] If[0  x  1, 1, 0] FourierCosTransform[f, x, u]
2% $%%%%% Sin@uD

II. Eer f x tek fonksiyon ise , 2 fx   yazlabilir. Burada, Fs u  olarak alnrsa, F

1

sin uxdu f v
0 0

sin uvdv

2.5.8

2 

fv
0

sin uvdv

2.5.9

Fs u

fx 

2 

Fs u
0

sin uxdu

2.5.10

bulunur. (2.5.9) eitliine Fourier Sins dnm, (2.5.9) ve (2.5.10) eitliklerinin ikisine birden Fourier Sins dnm formlleri denir.

rnek 2.11: f x 

1 0

, ,

x x

1 1

olarak tanmlanan fonksi- yonun, Fourier

sins dnmn bulunuz. zm 2.11: (2.5.9) eitliindeki formlden, f x fonksiyonunun Fourier sins dnm, Fs u  2  2 

fv
0 1

sin uvdv
1 0

sin uvdv 
0

2 

1 cos uv u

2 

cos u u

olarak bulunur. f x fonksiyonuna FourierSinTransform komutu ile Fourier sins dnm uygulayalm. f  If[0  x  1, 1, 0] If[0  x  1, 1, 0] FourierSinTransform[f, x, u]

2 2 Cos@uD
!!!!!!! u 2

Fourier Dnmnn zelikleri

1) Lineerlik zelii: a, b sabitler ve F f 1 x dir. Gerekten, F af 1 x  bf 2 x   1 2 1 2  F 1 u , F f 2 x  F 2 u olmak zere, F af 1 x  bf 2 x  aF 1 u  bF 2 u 2.5.11

af 1 x  bf 2 x e af 1 x e
iux

iux

dx

dx 

1 2

bf 2 x e

iux

dx

 aF 1 u  bF 2 u bulunur. 2) a 0, a Gerekten, R olmak zere, F f ax 

1 |a|

u a

dir.

F f ax

 

1 2 1 2

f ax e

iux

dx
ax

f ax e

u a

dx

2.5.12

ax  v dnm yapalm. a  0 ise, F f ax a  0 ise 2. 5. 12 integrali, 1 2  1 a 1 2

fve

u a

dv

fve

u a

dv  a

1 a

1 2

fve

u a

dv

olur. Bylece, F f ax  1 F u a |a| e fx

iau

2.5.13 F u dir.
iux

elde edilir. 3) teleme zelii: F f x  F u ise, F f x a Bu zeliin doruluunu u ekilde gstebiliriz. Ffx Burada x a  v dersek, Ffx a  e bulunur. Bylece Ffx a e
iau

1 2

ae

dx

1 2
iau

fve

iu va

dv
iuv

1 2

fve

dv

Fu

2.5.14

elde edilir. 5) Trevlerin Fourier dnm: f x n defa tretilebilir, f x ve f n x mutlak integrali olan fonksiyonlar olsun. Ayrca f x ve ilk n 1 ci mertebeye kadar trevleri x iin sfr ise yani, v lim f x  0 (v  0, 1, . . . n 1 2.5.15
x

dir. Bundan baka, F f x dir.

 F u ise f ^ n x in Fourier dnm, F f n x  iu n F u

a) nce f x fonksiyonunun Fourier dnmn gsterelim. Ff x   1 2

f xe
iux

iux

dx

1 fxe 2

iu 1 2

fxe

iux

dx

olur. (2.5.15) gereince, ilk terim sfr olup, Ff x bulunur. b) Ff x    iu 1 2

 iu F u

2.5.16

f xe
iux

iux

dx

1 f xe 2 1 2

iu 1 2
iux

f xe

iux

dx

f xe

dx

 iu iu F u Ff x  iu 2 F u

olur. Buradan n. mertebeden trevin Fourier dnm, F f n x  iu n F u elde edilir. c)f x , f x , f x dzgn paral srekli ve x iin f x , f x 0 fonksiyonlar olsunlar. f x nin kosins ve sins Fourier dnmn f x ve f x deerlerine bal olarak hesaplayalm: f x fonksiyonuna Fourier kosins dnm uygulanrsa, Fc f x olur. Burada ksmi integral alrsak, Fc f x   2  f x cos ux 2  f x cos ux
0 0

2.5.17

2 

f
0

x cos uxdx

2 u  

f
0

x sin uxdx

2  uf x sin ux

u
0

2 

fx
0

cos uxdx

veya f x ve f x fonksiyonlarnn her ikisi de x iin sfra yaklaacandan, F c f x  f x x0 u 2 F c u buluruz. Benzer ilemlerlef x fonksiyonunun Fourier sins dnm, F s f x  u f x x0 u 2 F s u olarak bulunur. 6) ntegralin Fourier dnm F

2.5.18 2.5.19

f  d

Fu iu

2.5.20

Faltung ntegrali
f 1 x , f 2 x fonksiyonlar ile tanmlanan

f1  f2 x

 d  f x

2.5.21

integraline, (-, aralnda f 1 x ve f 2 x fonksiyonlarnn Faltungu denir. Simgesel olarak f1 f2  f x eklinde gsterilir. Eer f 1 x , f 2 x fonksiyonlar,mutlak integrallenebilir ve integral, Lebesgue anlamnda ise f 1 f 2 Faltungu var olup, mutlak integrallenebilirdir (btn x deerleri iin). ntegral Riemann anlamnda ise f 1 x fonksiyonunun btn x deerleri iin snrl, f 2 x fonksiyonunun mutlak integrallenebilir olmas Faltungun varl iin yeterlidir. O halde f 1 f 2 Faltungu btn x deerleri iin sreklidir. f1 f2  f1  f2 x

 d

2.5.22

Faltung Teoremi
f 1 x , f 2 x fonksiyonlar,mutlak integrallenebilir ve F 1 u , f 1 x fonksiyonunun, F 2 u da f 2 x fonksiyonunun Fourier dnm ise F f1 x f2 x  F1 u F2 u dr.

spat: f 1 x

f 2 x Faltunguna Fourier dnm uygulayalm. F f1 x f2 x   

1 2 1 2 1 2

f1 x

f2 x e

iux

dx

f1  f2 x

 d e

iux

dx

f1 

f2 x

e

iux

dx d

teki integral yerine teleme zeliini kullanarak, 1 2 yazlr. Bylece, F f1 x f2 x   ve F f1 x bulunur. Ters forml ise f1 x eklindedir. f2 x  1 2 f2 x  F1 u F2 u 2.5.23 1 2 1 2

f2 x

e

iux

dx  F f 2 x

e

iu

F2 u

f1  e

iu

F 2 u d

f1  e

iu

d F 2 u

F 1 u F 2 u e iux du

2.5.24

Ksmi Diferensiyel Denklemler in Balang Ve Snr Deer Problemlerinin Fourier Dnm le zmleri
Giri
Bu blmde, ksmi trevli diferensiyel denklemler iin balang ve snr deer problemlerini Fourier dnm yardmyla zeceiz. Buradaki amacmz, baz blgelerin snrlarnda diferensiyel denklemin zm fonksiyonu iin eitli varsaymlar yaparak veya verilerle zm bulmaktr. nce bu blmde kullanacamz iki deikenli fonksiyonlarn Fourier dnmlerini ve zeliklerini verelim. v x, y fonksiyonunun, Fourier dnm, F v x, y Bu dnmn ters dnm, v x, y  eklindedir. 1 2  V u, y 

1 2

v x, y e

iux

dx

3.1.1

V u, y e iux du

3.1.2

Fourier sins dnm, V s u, y  Ters Fourier sins dnm: v x, y  Fourier kosins dnm, V c u, y  Ters Fourier kosins dnm: v x, y  2  2 

2 

v x, y
0

sin uxdx

3.1.3

2 

V s u, y
0

sin uxdu

3.1.4

v x, y
0

cos uxdx

3.1.5

V c u, y
0

cos uxdu

3.1.6

v x, y Fonksiyonunun Fourier Dnmnn zelikleri: i) F v  iuF v x olduunu gsterelim. F v x  1 2

3.1.7

ve x

iux

dx  1 e 2
0

iux

iu 1 2

ve

iux

dx

 iuF v ii) F olduunu gsterelim. F v x2

2

v x2
iux

 u2F v

3.1.8

  iu

1 2

ve x2

dx  e N
iux 0

1 2

v x

iu 1 2

ve x

iux

dx

1 2
2

iuF v

ve x

iux

dx

 iu F v  u2F v olur. Buradan n. mertebeden trevin Fourier dnm, n v  iu n F v F xn olarak bulunur. iii) Fv F v  t t olduunu gsterelim.

3.1.9

3.1.10

v t

 

1 2 t Fv F

ve t

iux

dx 

1 2

ve

iux

dx

v tn

tn

Fv

3.1.11

Fourier Dnmnn Ksmi Trevli Denk- lemlere Uygulanmas

a ve b sabitler olmak zere, ikinci mertebeden iki deikenli ksmi trevli diferensiyel denklemi, 2 2 v  f y v  f y v  f x, y a v  bv  f 1 y 2 3 2 y x y2 eklinde alalm. Bu denklemde x iin v 0 olsun. Ayrca x  0 iin v veya v trevinin deeri x verildiinden, bu verilenler snr koullarn oluturur. Byle bir denkleme Fourier kosins veya sins dnmlerinin uygulamas genel bir zm yntemi verir. 2 v , v , x v fonksiyonlarnn srekli ve Fourier dnmnn gerektirdii koullar 2 x saladn varsayalm. Daha nce gsterdiimiz (2.5.18) ve (2.5.19) eitliklerini kullanacaz F c f x  f x x0 u 2 F c u Fs f x Burada, Fs v  Us Fc f  Fc Fs f  Fs Fc v  Uc gsterimlerini kullanr ve 3. 2. 1 denklemine Fourier kosins dnmn uygularsak, aF c buluruz. Ayrca, f1 y yazar ve  f2 y  f3 y  L y y2 diferensiyel operatrn kullanrsak, 3. 2. 2 denklemini, 2 v  bF v  F Lv  F f aF c c c c x2 olarak yazarz. 2. 5. 18 denklemi kullanlrsa, f1 y a v x
x0 2

3.2.1

2.5.18 2.5.19

ufx

x0

u2Fs u

v x2
2

 bF c v  F c f 1 y

v  f2 y y2
2

v f y v 3 y  f2 y

 F c f x, y

3.2.2

v  f2 y y2

v f y v  3 y

f1 y

y2

 f3 y

u U c  bU c  Lv cos uxdx  F c
2 0

olur. y deikenine gre olan trev alma ilemi ile x deikenine gre olan in- tegrasyon ilemi yer deitirebileceinden, v u 2 U c  bU c  LU c  F c a x x0 yazlabilir. Benzer ekilde, sins dnmnn ve 2. 5. 19 eitliinin 3. 2. 1 denklemine uygulanmasyla,

3.2.3

a u2Us  u v

x0

 bU s  LU s  F s

3.2.4

elde edilir. Bylece x  0 noktasnda v deerinin bilinmesi ile 3. 2. 3 denklemi U c ye gre y x deikenli bir diferensiyel denklem, ayn ekilde x  0 noktasnda v deerinin bilinmesi ile de 3. 2. 4 denklemi, U s ye gre adi bir diferensiyel denklem olur. U s veya U c den biri bulununca, ters dnme geerek v x, y zm elde edilir. Eer x, , aralnda deiirse, x iin v 0 koulu ile stel Fourier dnm kullanlr. Bu durumda diferensiyel denklem daha genel ekli ile alnabilir. a , b ve c sabitler, L ise y deikenine gre lineer diferensiyel operatr olmak zere, 2 a v  b v  cv  Lv  f 3.2.5 x x2 denklemine Fourier dnmnn uygulanmas ve 3. 1. 9 n v  iu n F v F xn eitliinin kullanlmas ile F v  U olmak zere 3. 2. 5 denkleminden, au 2 U  ibuU  cU  LU  F 3.2.6 eklinde U ya gre y deikenli diferensiyel denklem bulunur. Bu denklem zlerek U ve sonra da ters dnme geerek v x, y bulunur. Eer diferensiyel denklemde v nin x deikenine gre birinci mertebeden trevi bulunuyorsa, sins veya kosins dnm uygulanmasyla bulunan denklemde, hem U c hem de U s bulunacaktr. imdi mhendislikte ok kullanlan baz ksmi diferensiyel denklemler iin snr deer problemlerini Fourier dnm yardm ile zelim.

rnekler
rnek 3.1: Yarm sonsuz bir ortamda lineer s akm denklemi olan v  c2 2v t x2 iin balang ve snr koullar, t  0 , x  0 iin v  v 0 olup, x iken v , bulunuz. zm 3.1: v x, t fonksiyonunun Fourier sins dnmn,
v x

3.3.1

t  0 , x  0 iin v  0 varsaylyor. Bu koullar altnda diferensiyel denklemin zmn

F s v x, t

2 

v x, t
0

sin uxdx  V s u, t

ile gsterir ve 3. 3. 1 denklemine Fourier sins dnm uygularsak, 2 

v sin uxdx  c 2 t

2 

v sin uxdx t2

3.3.2

buluruz. Burada eitliin sol taraf 3. 1. 10 a gre, 2 

v sin uxdx 
0 2

V s  dV s dt t

olacaktr. 2. 5. 19 ve snr koullarna gre, 2 

v sin uxdx  u 2 v 0  t2

u2Vs

olduundan, 3. 3. 2 denklemi, dV s  c 2 u 2 V  c 2 u 2 v s  0 dt eklinde t deikenine gre birinci mertebeden lineer diferensiyel denkleme dnr. Bu denklemin zmn DSolve komutunu kullanarak bulalm. DSolve[V[t]  c^2*u^2*V[t]  c^2*u*Sqrt[2/Pi]*v, V[t], t]
::V@tD
2% $%%%%% v

2 2 + c tu C@1D>>

t  0 iin v x, 0  0 olur. Buradan C 1  olan V s , Vs 

2 

v0 u

bulunur. O halde bu denklemin zm

2 v0 c2u2t  u 1 e eklindedir. Ters dnm forml (2. 5. 10 kullanlrsa, v x, t  F s 1 V s u, t  2 

2 v0  u 1 sin ux du u

c2u2t

sin uxdu sin ux e u

 2v 0  bulunur. lk integralin
 2

2v 0 

c2u2t

du

olduunu biliyoruz (S:32 rnek2.3). kincisi ise,

sin ux e u

c2u2t

x du   erf 2 2ct 1/2

dir. Bylece s denkleminin zm, x 2c t olarak bulunur. Ayn sonuca Mathematica paket programn kullanarak da ulaabiliriz.V s fonksiyonuna InverseFourierSinTransform komutu ile ters Fourier sins dnm uygularsak, v 2 2 InverseFourierSinTransformA9Sqrt@2 PiD J1 c t u N=, u, xE u v x, t  v 0 1 erf
i Abs@xD y j z :v j 1 + ErfB Fz Sign@xD> j !!!!!!!! z 2t 2 c k {

sonucunu elde ederiz. 2 rnek 3.2: c 2 x v  2

v t

diferensiyel denkleminin  x  , t  0 aralnda |x| iin v

x2

v x, 0  e koulu altndaki zmn Fourier dnm uygulayarak bulunuz. zm 3.2: Bu kez diferensiyel denkleme, 3. 1. 1 stel Fourier dnm uygulanrsa, c
2

1 2

v e 2 2 x

iux

dx 

1 2

ve t

iux

dx

olur, burada F v  V ile gsterip, 3. 1. 8 F eitliini kullanrsak, c u V

2 2

v x2

 u2F v

ve

iux

dx

c 2 u 2 V  dV dt t bamsz deikenli bir diferensiyel denklem buluruz. Bunun integrali alnrsa, 2 2 VAue cut olur. u nun fonksiyonu olan A u integrasyon sabitini, balang koullarna gre belirlemek iin nce bu koullardaki V deerini, v nin dnmnden bulalm: 2 t  0 iken v  e x kouluna gre VFv  yazlr. Bu ise Gauss ntegrali olup, 1 e u42 2 eklindedir. FourierTransform komutunu kullanarak ayn sonucu bulalm. FourierTransform[Exp[-x^2], x, u] V
u

1 2

x2

iux

dx

3.3.3

!!!! 2

2 4

VAue

c2u2t

denkleminin t  0 iin deerini, bulduumuz (3.3.3) deerine eitlersek, u2 Au  1 e 4 2 V V 1 e 2

u2 4

olur. Bylece, e
c2u2t

1 e 4 2 elde edilir. Buradan ters dnme geerek v x, t fonksiyonu bulalm. (3.3.3) ve 2. 5. 13 t F 1 F au  1 f a formllerinden, a vF
1

14c 2 t u 2

3.3.3

1 e 2

14c 2 t u 2 4

1 e 1  4c 2 t

x2 14c 2 t

elde edilir. V denklemine ters Fourier dnm uygulamak iin InverseFourierTransfom komutunu kullanarak s denkleminin zmn ksaca bulabiliriz.

InverseFourierTransformA

c2 t u2

2 4

!!!!

, u, xE

!!!!!!!!!!!!!!!!! 1 + 4 c2 t

x2 1+4c2 t

rnek 3.3: ki ucu belirlenmi sonsuz uzunluktaki bir telin serbest titreimleri:  x  olmak zere sonsuz uzunluktaki telin d kuvvetlerin etkisinde kalmadan hareketini ele alacaz. Hareket, denge durumundan ayrarak (biraz ekmekle) ve belirli bir hz vererek balar. Denklemi, 2 2 v c2 v  2 x t2 dir. Bu denklemin, t  0 iin v x, 0  f x v|  k x t0 0 t balang koullarna uyan zmlerini bulunuz. zm 3.3: 3. 3. 4 denklemine stel Fourier dnm uygulayalm.

3.3.4

ve

iux

dx  c

ve x2

iux

dx

3.3.5

olduundan, F v x, t alnr ve 3. 1. 8 F
2v

 U u, t

x2

 u F v ve 3. 1. 11 kullanlrsa,
2 2

ve

iux

dx  c 2 u 2 U

d2U  c2u2U dt 2 d2U  c2u2U  0 dt 2 t deikenine gre lineer bir diferensiyel denklem elde edilir. 3. 3. 6 denkleminin zmn DSolve komutu ile, DSolve[U[t]  c^2*u^2*U[t]  0, U[t], t] {{U[t] C[1]Cos[ctu]C[2]Sin[ctu]}} eklinde buluruz. Bu denklemi F v x, t  U u, t  C 1 cos uct  C 2 sin uct olarak yazarbiliriz. Verilen koullara gre, C 1 ve C 2 katsaylarn bulmak iin, t  0 iin v x, 0  f x ve F v x, 0  F f x  F u olduu kullanlrsa, 3. 3. 7 denkleminin t  0 iin deeri U u, 0  C 1 ve 3. 3. 8 denkleminden 3.3.6

3.3.7

3.3.8

Fu C1 olarak bulunur. C 2 katsays, v t olduundan, U u, t  ve

iux t0

 k0 x

dx

denkleminden trev alnarak bulunur, t  0 iin, dU u, 0 dt 

v x, 0 e t
iux

iux

dx

 k0 x e

dx

olduundan, dU u, 0 dt  V0 u  k0 x e
iux

dx

3.3.9

elde edilir. Dier taraftan 3. 3. 7 denkleminin t ye gre trevinin t  0 iin deeri ve 3. 3. 9 denkleminden, V u C2  0 uc olarak bulunur. Bylece 3. 3. 6 denkleminin zm, 3. 3. 7 denkleminden, V u U u, t  F u cos uct  0 uc sin uct eklinde bulunur. Bu eitlikten ters dnme geersek, v v, t  F 1 U u, t  1 2

F u cos ucte du  1 2
iux

iuct

V0 u iux uc sin ucte du

buluruz. Burada cos uct ve sin uct iin Euler formlleri kullanlrsa, v x, t  1 2 1 2  1 2c v x, t  1 2 1 2  1 2c bulunur. fy  1 2

F u e iuct  e V0 u iu

e iux du

e iuct

iuct

e iux du

F u e iu xct  e iu x V0 u iu

ct

du

e iu xct

e iu x

ct

du

3.3.10

F u e iuy du

gre ilk integral, fx ct  1 2

F u e iu x

ct

du

olarak hesaplanr. kinci integral, 2. 5. 20 forml, F yi anmsayarak, 1 2 1 2 eitliklerini yazarsak, 1 2

f  d

Fu  iu
1

F

Fu iu

 f  d

V 0 u iu x e iu

ct

du  k 0  d
2

ct  

V 0 u iu xct e du  k 0  d iu

x  ct  

V 0 u iu xct e du iu

1 2

V 0 u iu x e iu

ct

du  k 0  d 
1

2

xct

k 0  d

x ct

eklinde bulunur. O halde 3. 3. 10 denkleminin zm,

xct

v x, t  1 f x  ct  f x 2

ct

 1 2c

k 0  d

3.3.11

x ct

olarak elde edilir. lk hzn t  0 da k 0  0 olmas halinde 3. 3. 11 zm fonksiyonu, v x, t  1 f x  ct  f x ct 2 olur. rnek 3.4: Yarm sonsuz telin serbest titreimleri : 0, 0 noktasna bal 0x ekseninin pozitif yn dorultusunda gerilmi bir tel ele alalm. Bu durumda, transvers (yanlama) serbest titreimler, 2 v  c2 2v t2 x2 dalga denklemini salar. v t  0 iin v x, 0  f x , 0 x0 t t0 ve v 0, t  0 (btn t ler iin) koullar verilsin.Buna gre bu snr deer probleminin zmn bulunuz. zm 3.4: Diferensiyel denkleme Fourier sins dnm uygulanrsa,

v sin uxdx  c 2 2

v sin uxdx x2

olduundan, Fs v  Us alnr ve verilen koullar kullanlrsa,

d2Us  c2 u v x0 dt 2  c2u2Us

u2Us

d2Us  c2u2U  0 s dt 2 diferensiyel denklemi bulunur. Bu denklemin zm, U s u, t  A u cos uct  B u sin uct eklindedir. Balang koullar, t  0 iken v x, 0  f x  U s u, 0  F s u v t olduundan, A u  Fs u bulunur. Bunlara gre, U s u, t  F s u cos uct olur. Ters dnm uygulanlrsa, F
1 t0

0

 ,

Us t

t0

0

Bu 0

U s u, t

2  

Fs u Fs u
0 0

cos uct sin uxdu

1 v x, t   yazlr. F olduundan, zm
1

sin u x  ct  sin u x

ct du

Fs u

2 fx  

Fs u
0

sin uxdu

v x, t  1 f x  ct  f x 2 olarak elde edilir. 2 rnek 3.5: x v  2 deimesi halinde,

v2 y2

ct

 0 Laplace denkleminin, 0  x  , 0  y  a aralklarnda

v x, 0  v x, a  0 x  0 (balang) y v 0, y  1 a 0ya (snr) koullarna uyan zmn bulunuz. Ayrca x iin v 0 olduu varsaylyor. zm 3.5: Diferensiyel denkleme Fourier sins dnm uygular ve F s v  U s alrsak, Fs v  x2
2 2

v y2

0

v sin uxdx  x2
2 0

v sin uxdx  0 y2
2

uv veya snr koulunu kullanrsak

x0

u2Us 

Us  0 y2

d2Us u2U  u 1 y s a dy 2 diferensiyel denklemini elde ederiz. y deikenine gre lineer olan bu diferensiyel denklemin genel zmn DSolve komutunu kullanarak bulalm. DSolve[U[y] - u^2 U[y]  -u(1 - (y/a)), U[y], y]

::U@yD

a y + au

uy

C@1D+

uy

C@2D>>
yu

y au olduundan snr koulu , y  0 ve y  a iin v  0 olacandan, U s  0 bulunur. (3.3.12) denkleminde, y  0 , y  a iin U s  0 deerleri yazlarak, 0  C1  C2  1 u au 0  C 1 e  C 2 e au denklemlerinden C 1 , C 2 katsaylar, Us  C1 u e  C 2 u e yu  C1  e au ue e
au au

3.3.12

C2 

ue

au

au

au

olarak bulunur. C 1 , C 2 deerleri 3. 3. 12 denkleminde yerine yazlrsa, uy a uy a a y  au U s  e au e au ue e veya sinh u y a a y Us   au u sinh ua elde edilir. Ters dnm uygulanrsa, Fs Us
1

2  v x, y  

sinh u y a 2a y sin uxdu  a u sinh ua

sin ux du u

bulunur. Sa taraftaki birinci integralin F-sins tablosundan aldmz [9] deeri ile ikinci integralin /2 deerini denklemde yerlerine yazarsak, y a a y 2 tanh x  a v x, y   arctan tan 2a 2a buluruz. rnek 3.6: Yarm dzlemde, 2 v  2v  0 y 0 x2 y2 Laplace denklemi iin, Snr koulu : v x, 0  f x x Balang koulu : v x, y 0, p burada p  x 2  y 2
1/2

dir.

olarak veriliyor. Problemin zmn bulunuz. zm 3.6: Denkleme Fourier dnmn uygulanrsa, F olduundan, 3. 1. 8 F
2v x2

v x2

F

v y2

0

 u 2 F v ile

iu U u, y 
2

y2

v x, y e

iux

dx  0

veya d2U u2U  0 dy 2 diferensiyel denklemi elde edilir. Bu denklemin genel zm, U u, y  C 1 e uy  C 2 e uy olduundan, verilen koullara gre C 1 , C 2 fonksiyonlar belirlenmelidir. Balang koulu, v x, y 0 iin, olur. |x| iin de, v x, y gerektirir. Snr koulundan, U u, y 0 y 0 olacandan (Riemann-Lebesque lemmas) C 2  0 olmasn 3.3.13

v x, 0  f x , U u, 0  F u bulunur. Burada F u , f x fonksiyonunun Fourier dnmdr. 3. 3. 14 denkleminden, U u, y  F u e |u|y bulunur. v x, y ifadesini bulmak iin Faltung teoremini kullanacaz. v x, y  f 1 t f 2 x

3.3.14

t dt

3.3.15

dir. Burada f 1 x yi F u nin tersi yani f 1 x  f x ve y/ f 2 x  F 1 e |u|y  x 2 y 2 alnr ve 3. 3. 15 denkleminde yerine yazlrsa v x, y , y v x, y  

f t dt , x t 2  y2

y0

olarak bulunur. rnek 3.7: Sonsuz eritte (band) Laplace diferensiyel denklemi: Laplace denkleminin 0 y a bandnda, v x, 0  f x , v x, a  g x snr koulunu salayan zmn bulunuz. zm 3.7: Bu problem belirli scaklkta tutulan iki duvar arasndaki scaklk dalmn tanmlamaktadr. 3. 3. 16 snr koullarndan, U u, 0  F u , U u, a  G u koullar bulunur. F u ve G u , f x ve g x fonksiyonlarnn Fourier dnmleridir. Laplace denklemine Fourier dnmn uygulayarak U u, y  C 1 u e yu  C 2 u e yu denklemini bulmutuk. C 1 , C 2 snr koullarna gre belirtilecek keyfi fonksiyonlardr. 3. 3. 17 denklemi ve U u, 0  F u , U u, a  G u den elde edilen, F u  C1 u  C2 u G u  C 1 u e au  C 2 u e au sisteminden C 1 u ve C 2 u zlerek, 3. 3. 17 denkleminde yerine yazlrsa,

3.3.16

3.3.17

sinh a y u sinh yu G u 0ya sinh au sinh au bulunur. U u, y fonksiyonunun ters dnm olan v x, y zmn bulmada Faltung Teoremininde 2. 5. 22 ve 2. 5. 23 eitliklerini kullanacaz. sinh yu F 1  k x, y sinh au alnarak v x, y zm, U u, y  F u v x, y  f t k x

3.3.18

t, a

y dt  g t k x

t, y dt

3.3.19

elde edilir 0  y  a . Bu denklemin ekirdei olan k x, y fonksiyonunu bulmak iin, sinh yu 3. 3. 18 yerine, sinh au nin u deikenine gre ift fonksiyon olmas nedeniyle kosins dnm kullanlrsa, sinh yu sin y/a k x, y  F c 1  1 2a cosh x/a  cos y/a sinh au bulunur. Bu deeri 3. 3. 19 denkleminde yerine yazarak, sin y/a v x, y  2a  elde edilir. rnek 3.8:

cosh  x

f t dt t /a cos y/a

g t dt cosh  x t /a  cos y/a

v x,y,t t

2v x2

2v y2

1 c2

2v

t2

dalga denkleminin v x, y, 0  f x, y  ve

t0

0

artlarna uyan zmn, v x, y, t  1 2 olduunu ve burada F u,   1 2

F u,  cos ct u 2   2 e

i uxy

dud

f x, y e i uxy dxdy

olduunu gsteriniz. zm 3.8: Verilen denkleme nce x e gre, sonra y ye gre Fourier dnm uygulayalm. 1 2

v e iux dx  x2

1 2

v e iux dx  1 y2 c2

1 2

v e iux dx t2

 1 2 1 2 1 2

2v x2

e iux e iy dxdy

1 2

2v

y2

e e dxdy 
iux iy

1 c2

1 2

1 2

2v

t2

e iux e iy dxdy

1 2

2v

1  2

x2

e iux dx e iy dy e iy dy e iux dx 

1 2c 2

2v

y2

2v

t2

e i uxy dxdy

1 2

2v

x2

e dx e dy 
iux iy

1 2

e iux v x

iu

e iux v x

dx

e iy dy

1 2

e iy dy iu e iux v x, y, t

iu e iux v x, y, t dx

    buluruz. Benzer yolla, 1 2 elde edilir.

1 1 c 2 2

1 2 u2 2

u 2 e iy v x, y, t e iux dxdy

v x, y, t e iux e iy dxdy

1 2

u2
2

v x, y, t e i uxy dxdy

u V u, , t

1 c2 1 c2

v e i uxy dxdy   2 V u, , t y2

2v

t2

i uxy

dxdy  

t2
2V

1 2 u,,t t2

v x, y, t e i uxy dxdy

bulunur. 1 2

v x, y, t e i uxy dxdy  V u, , t

olduu ortaya kar. Bu deerleri denklemde yerine yazarsak, 2 V u, , t 1  u 2 V u, , t 2 t2 c 2 V u, , t 1  u 2   2 V u, , t  0 2 t2 c denklemi bulunur.

 2 V u, , t

r 2  u 2   2  0  r  ic u 2   2 c2 olup, V u, , t  a 1 e ic u  t  b 1 e ic u  t bulunur. v x, y, 0  f x, y ye nce x sonra y ye gre Fourier dnm uygulanrsa,

2 2 2 2

1 2

v x, y, 0 e

i uxy

dxdy  1 2

f x, y e i uxy dxdy

V u, , 0  F u,  bulunur. zmde yerine yazarsak, F u,   a 1  b 1 olur. Dier art

v x,y,t t t0

0 v x, y, t e i uxy dxdy  0  t V u, , t | t0  0

1 t 2 olur. V u, , t t a1

 a 1 ic u 2   2 e ic
t0

u 2  2 t

b 1 ic u 2   2 e

ic u 2  2 t

0

b 1 ic u 2   2  0  a 1

b 1  0  a 1  b 1  F u,   a 1

2 2 2 2 V u, , t  1 F u,  e ic u  t  e ic u  t 2  1 F u,  2 cos ct u 2   2 2 bulunur.Bylece ters dnmden,

v x, y, t  1 2

F u,  cos ct u 2   2 e

i uxy

dud

elde edilir. 4 2 rnek 3.9: x v  x v  0 denkleminin  x  , y 4 2 0, v 0 i x iin, v x, y 0  0, v x y ii v x, 0  f x ,

v x,y y y0

0

artlarna uyan zmn bulunuz. zm 3.9: v x, y fonksiyonunun Fourier dnmn , F v x, y 

1 2

v x, y e iux dx  V u, y

ile gsterip, verilen denkleme Fourier dnm uygulayalm, 1 2 1 2 T 3. 1. 9 F

nv

ve x4
iux

iux

dx 
2

1 2 1 2
nv

ve y2

iux

dx  0 dx  0

ve x4

dx 

y2 F

v x, y e Fv

iux

xn

 iu F v
n

ve 3. 1. 11

tn

tn

zeliklerinden

yararlanarak

V u, y 0 y2 denklemi elde edilir. Bu denklemin karakteristik polinomu  2  u 4  0 dr. Buradan,   iu 2 olur. 2 2 V u, y  A u e iu y  B u e iu y bulunur. Balang artlarndan v x, 0  f x fonksiyonuna Fourier dnm uygularsak, iu 4 V u, y  1 2

v x, 0 e

iux

dx 

1 2

fxe

iux

dx  V u, 0  F u

bulunur. Dier yandan, y 1 2

iu 2 y

v x, y e

iux

dx  0 

V x, y  0

olur. Buradan zm, 2 V u, y  A u e iu y  B u e

V u,y y

 V u, y  A u cos u 2 y  B u sin u 2 y bulunur.  B u u2  0

V u,y y

yazlr. Balang artlarndan, V u, 0  A u  F u  A u u 2 sin u 2 y  B u u 2 cos u 2 y 

0 olduundan, B u  0 dr. O halde balang artlarna uyan zm, V u, y  F u cos u 2 y dir. Bu denkleme ters Fourier dnm uygularsak, v x, y   1 2 1 2

V u, y e iux du F u cos u 2 ye iux du

bulunur.

KAYNAKLAR [1] Abell, M. L.and Braselton, J.P.,1993, Differential Equations with Mathematica, Geoorgia Southern University Statesboro, Geoergia, 631p. [2] Brown, J. W.,1993, Fourier Series And Boundary Value Problems, Ruel V. Churchill-5th ed-New York:McGraw-Hill, XVI, 348p. [3] nar, M. ve alkan, F., 1995, Mathematica ile programlama, Beta Basmevi, stanbul, VI,261s. [4] Dym, H., 1972, Fourier Series And Integrals, Academic Press, New York, X, 295p. [5] Krner, T.W.,1988, Fourier Analysis, Cambridge University Press, XII,591p. [6] Kreyszig, E., 1993, Advenced Engineering Mathematics,Ohio State University,Ohio,968p. [7] zer, N. ve Eser, D.,1996, Diferensiyel Denklemler(Teori ve Uygulamalar),Birlik Yay.,Eskiehir,501s. [8] Uyan, B. , 1980, zml Problemlerle Diferensiyel Denklemler, .T.., 1980,-VIII, 372s. [9] Yarasa, R.,1976, Fourier Analizi, alayan Basmevi, 1976,-VIII224s. [10] Yaar, . B., 1988, Uygulamal Matematik, Gazi niversitesi,Ankara,375s