NSZ

Hikmet en iyi rehber man en iyi yoldatr. Cehaletin karanlndan Ve acsndan ka kurtul Aydnlanmann n arabul.
(The Teaching of Buda)

Dnyann ilk kiliyle son insann hamurunu yourdular Sonra da son hasatta tohumu ektiler. te, yaratln ilk sabah dncenin son afanda Okuyaca eyi yazm oldu bylece.
(Allan Watts, Mutluluun Anlam : 184)

Budizm hakkndaki bu kitapta : Birinci blmde Budizmin tarihesi nasl, ortaya kt ve gelitii anlatlmaktadr. kinci blmde Budizmin ilkeleri yorumsuz olarak ve ierik olarak aktarlmaktadr.
7

nc blmde Budizmin gnmzdeki durumu sunulmaktadr: Budizmin batdaki geliimi, Budizm ve Psikanaliz, transpersonel (kiilik tesi ya da birey tesi) psikolojinin Budist retileri ve meditasyon uygulamalarn yntem olarak kullanmas, Budist Felsefe, Budist Psikoloji vb.
Yolun nnde kap yoktur Bir engeli aanlar Evreni zgrce gezebilirler. (Kapsz Engel adl Zen kitabndan, Alan Watts, Mutluluun Anlam: 176)

I. B LM
B UDA NC ES HNDST AN

Budann yaad dnemde Hindistanda yaygn olan din, Arlerin dini olan Brahmanizmdi. Budizm, bir adan Arleri kayran; biimsel ve ritel yanlar ok olan bu dine bir tepki olarak ortaya kmt. Baz aratrmaclar tarafndan bir Trk Prensi olduu da belirtilen Buda, Hindistann kuzeyinde bir blgede dnyaya gelmiti. O blgenin tarihi aada zetlenecektir.

1. n du s U y ga r l na K a r A r Uy g ar l

M.S. 7000 ylnda Hindistann kuzeybatsnda tarm uygulanmaya baland. Gnmzde Pakistann topraklarn oluturan, Hindistann kuzeybat blmnde nds (Sind) Irma evresinde Mohenco Daro ve Harappa ehirlerinde, M.. 4000 ylnda Msr ve Mezapotamya uygarlklar kadar eski olan ndus uygarl dodu. Bu uygarlk en parlak dnemini M.. 3000 2000 yllar arasnda yaamt. M.. 2000 ylnda, ylda iki
9

kez rn almaya dayal ikinci bir tarm devrimi gerekleti. Demir a bu blgede Tun ann yerini ald. ndus uygarl Gang havzasna ve gneye doru yayld. Su datm alar, genel hamam olarak kullanlan havuzlar, evlerin dzeni bize bir ehir plnlamas ve ehir uygarlyla kar karya olduumuzu gsteriyor. Bu uygarl, gnmzde Hindistann gney blgelerinde yaayan koyu esmer tenli Dravidlerin kurmu olduu sanlyor. Hindu dininin pek ok gesinin bu uygarlktan gelmi olabilecei syleniyor. Bu ehirlerdeki havuzlar, bugnk Hindu tapnaklarndaki havuzlara benziyor. Tanrlar ve tanralar gsteren yontularda, kabartmalarda sonraki dnemlerde yaplanlara benzerlik ok yksek oranda. Ana tanrann simgeledii Bereket Dininin, Tanra Kalinin, Tanr Shivann izlerini bu uygarlkta bulabiliyoruz. Bu uygarln, M.. 1500 ylna doru Karadeniz ile Hazar Denizi arasndaki Kafkasya blgesinden gelen ve Hindistan istilaya balayan beyaz tenli Arlerin etkisiyle ya da doal afetler nedeniyle sona erdii dnlyor. Arler Farsa, Greke, Latince, Germen ve Slav dilleriyle ayn kkten gelen bir dil konuuyorlard. Kutsal yazlarn dili olan Sankritenin bu dilden tretildii sanlyor. Arlerin kurallar arasnda varna denilen, toplumun hiyerarik snflamas yer alyor10

du. Ritel tarz safla gre belirlenen snflard bunlar. En stte Brahmanlar: keiler ve din adamlar; onun altnda Katriyalar : krallar, savalar, soylular; sonra Vaiyalar : ticaret ve zanaat ile uraanlar; sonra udralar : kyller, iiler, hizmetiler. Bir de bu kastn dnda tutulan paryalar vard. Hintede drt temel kast anlamna gelen varna szc ayn zamanda renk anlamna geliyordu. Mahabarata adl destanda yle yazmaktadr: Brahmanlar beyaz tenlidir. Katriyalarn teni krmzmsdr. Vaiyalarn sarmsdr. udralarn koyu esmerdir. Arler soma denilen keyif verici bir maddeyi, ritel trenleri ve kurban trenleri srasnda yksek bilin hllerine erimek iin kullanyorlard.
2. A r le r i n Di n i

Gebe yaayan ve hayvanclk yapan Arler, kendi kltrlerini, dillerini ve dinsel inanlarn da birlikte getirmilerdi. Dinsel yazlar hayli gelimiti. Brahmanizm dininin ilkelerini ieren ve tanrlar katndan geldiine inanlan Vedalar, ilhler ve dualardan oluuyordu. Uzun yllar boyunca kulaktan kulaa iletilmi, ezberlenerek belleklerde saklanm, sonraki dnemlerde ise drt kitapta toplanmt. Rig Veda, Yacur Veda, Sama Veda ve Atarva Veda.
11

lk gelen Ar yerleimciler Brahman inancn birlikte getirdiler. Brahma gizemli ve kiisel olmayan bir g ya da ruhtu. Btn evrene nfuz etmiti. Sprem (en son hakikat) ve saltkt. En son gereklik olan Brahma, saysz biimler iinde zuhur ettii dnyadan ayrlamaz, blnemez konumdayd. Bu ise bircilik (monism) olarak bilinen bir inantr.

3. U pan i ad l ar n r e t i s i

stilac Arler ile eski yerli topluluklarn ilikisinden M.. 1000 ylnda stn zellikleri olan bir uygarlk dodu. Bunun ilk rneklerini Sanskrit edebiyat araclyla tanyoruz. Bunlar bilgelerin, en eski vahiyler olan Vedalardan yola karak yarattklar ve Upaniadlarn iine kattklar mistik dncelerdi. M.. 800 yllarnda, Upaniadlarn tamamlanm olduu dnlyor. Upaniad kelimesinin anlam Gizli retidir. O dnemde dinsel retiler, da kapal, batn (esoteric) dinsel topluluklarn elindeydi. reti, yeterlilikleri ve gvenilirlikleri snanm olanlara, inisiyasyon treniyle birlikte verilmeye balanrd. Bu retinin bir blm, Veda retisinin devam olarak ayr bir deer tar. Geri kalanlar ise sonraki dnemlerde oluturulmutur ve ilk Upaniadlar kadar nemli saylmaz. Budann reti12

sini oluturan birok grn temeli Upaniadlarda bulunabilir. nsanda bir kendilik (self) ya da ruh (soul) olarak kiilemi olan Brahmaya, Atman denilmektedir. Brahma ile birlemeyi salayan (denize den bir damla gibi) Atmann bu zelliidir. lmden sonra eitli doumlarla kendini srdren de budur. Daha sonraki dnemlerde Hindular, iimizdeki bu parlayan k noktasnn hakiki znn Brahma ile ayn olduunu ve insanlarn bireysellik iddialarnn ise bir yanlsama olduunu sylemilerdir. Upaniadlarn temel gr yle zetlenebilir : Varolan nesneler farkl grnler sergileseler bile tek olan ve hep ayn kalan bir z paylarlar. Dolaysyla birlik ve btnlk iindeki evrenin bize okluk ve farkllk olarak gzkmesi, bir yanlsamadr. Vedalarda dinsel bilginin Brahman kastnn tekelinde olmasna karn, Upaniadlarda bilgelerin ou Katriya (savalar) kastndan gelmekteydi. Kadnlarn Vedalarda dinsel bakmdan etkinlii olmad hlde, Upaniadlarla bilgiyi alabilme asndan erkeklerle eit dzeye getirilmilerdi. Upaniadlarda tek Tanr anlay ve varolan her eyin Brahmann btnlnn bir paras olduu dncesi hkimdir: Yalnz tek bir yce
13

hakikat vardr. O da Brahmadr. Aada, yukarda, batda, douda, kuzeyde, gneyde olan odur. Btn evren Brahmadan baka bir ey deildir. (...) Bir tekerlek dnn. Tekerlein merkeziyle evresini bir arada tutan nasl tekerlein ubuklarysa, her eyi, tanrlar da dnyalar da nefes alp veren btn varlklar da bir arada tutan Brahmadr. Upaniadlarda insann en i, en derin varl, btn evrenle paylatmz ayn zdr. Varolan her eyin kendilii, zvarl Atmandr. Brahmann insandaki parasna verilen isimdir. Bakmadan gren, iitmeden duyan, dnmeden bilen Odur. Brahma ve dolaysyla Atman, evrenin yalnz fiziksel ilkesi deil, ayn zamanda evrensel bilincin, evrensel zihin gcnn de ilkesidir. Brahma Atmandr sz, Upaniadlarn anahtardr. Ben Brahmaym(Aham Brahmasmi), Sen de Osun(Tat twam asi) szlerinin anlam bylece daha iyi anlalm oluyor. Alglarmz gereklii btnl iinde yanstmadndan, zihinlerimizde eksik ve arptlm alglarmzdan kaynaklanan birer yanlsamalar dnyas oluuyor. Bu yanlsamalar dnyasna verilen isim ise Mayadr. Alg kaplar, alg filtreleri temizlendii taktirde her ey insana gerek durumuyla, ne ise o olarak grnr.
14

Cehaletten (avidya) kendimizi kurtarabilmemiz ise asl kimliimizi, kendiliimizi bulmamza baldr. Bunun yolu ise Brahmadan baka bir ey olmayan zvarlmz bilmemizle mmkndr. Aydnlanmak, zihnimizi zincirleyen balardan kurtulmaktr. Upaniadlarn gsterdii zgrlk yolu, kurtulu (moka) yolu budur. Bunu baarabilmek iin zihnimiz yoga diye bilinen eitimden gemelidir. Bu eitimin yntemi ise meditasyondur. Vedalarda hi deinilmeyen yoga ve meditasyon konularnda, Upaniadlarda ayrntl bilgiler vardr. Yoga ve meditasyon bilgilerinin kaynan, Arlerden nceki ehir uygarlklarndan geldii dnlmektedir. Alg kaplar temizlenmeden, alg filitreleri temizlenmeden, akln ve akl yrtmenin snrlar, olanaklar almadan bu kurtulua, bu zgrle ulalamaz. Yoga ve meditasyon almalar uzun sreli eitim gerektirdiinden ancak bir yol gstericinin (Gurunun) izdii yolda sabrl bir abayla yrnerek amaca ulalabilir. Bedenli olarak yaarken bu zgrle, kurtulua, mutlulua erienlere civanmukti denir. Yreimizdeki btn arzular, tutkular, ehveti, iddeti, korkuyu sker atarsak, lmszle eriebiliriz. Bedenli olarak yaarken Brahmaya ulaabiliriz. Brah15

mann temel nitelii kutsamadr (Brahmananda). Kurtulua bu yaamda ulaamayanlar, daha iyi bir durumda yeniden doabilmek iin iyi eyler yapmal, hayr ilemelidir. yi davranlar gelitirmelidir. Grevlerini (dharma) yerine getirmelidir. Bunlar Yeniden doum ve karma konulardr. Tanr her eydir. Evrende var olan btn grntler, duyular, arzular ve iler Tanrdan zuhur ederler. Fakat btn bunlar sadece isim ve ekillerdir. Tanry tanmak iin, kiinin kendisi ile kalbinin derinliklerinde gizli olan Tanrnn ayn Varlk olduunu idrak etmesi gerekir. Kii ancak bu ekilde btn straplardan ve lmden kurtulur, her bilginin tesindeki cevher ile bir olur. (Mehmet Ali Im, Upaniadlar : 97).

4. V e dal ar a Kar t A k ml a r

Budann yaad Kuzeydou Hindistan blgesi Arlerin saldrlarna kar bir tepkinin uyand yrelerdir. Brahmanizme kar olan Caynizm ve Budizm bu blgede ortaya kmtr ve kurucular Katriya kastndadr. M.. 600 yllarnda bu blge dervilerle, orman bilgeleriyle, filozoflarla, gurularla doluydu. Her birinin ayr retisi, ayr bildirisi vard. Himalayalarn eteklerinde kurgusal dncelerle isel yaantlara uygun bir ortam vard. Ritelcilerle gizemciler, materyalistlerle idealist16

ler, aklclarla kukucular, Brahmanlarla katriyalar, Arler ile Ar olmayanlar tartyorlard. M.. 600 yllarnda iki inan akm dodu: Gnmzde Hindistann bat kylarndaki tccar snf arasnda hlen varln srdrmekte olan Cayna dini (ya da mezhebi) ve zellikle dnyev aclardan kurtulup Nirvanaya ulama dncesine dayal Budizm. Cayna dininin kurucusu, Byk Kurtarc (Mahavira) adyla tannan Vardhamana, Budann adayd. Kuzey Beharda M.. 599 ylnda dodu, 30 yana kadar aile yaamn srdrd, sonra evinden ayrlp meditasyonla on yl geirdi. Ruhsal dnyay fetheden lakbn ald. Caynizmin kayna budur. Sonraki yaamn, kurucusu olduu bu dini yaymakla geirdi ve M.. 527 ylnda 72 yanda ld. Caynaclar yaratc bir tanrya inanmazlar. Sert bir disiplin uygulayarak maddesel varolu alannn tutsaklna kar koymay, bu sayede ruhu karmann ileyiinden kurtarp, ebed bilgelik kutsamasna ulatrmay ama edinirler. zgrlk dnyev varolutan bamszlamaktr. Mahavira, Vedalara, hayvan kurban edilmesine ve kast dzenine kar kmt. Evreni canllar (civa) ve canszlar (aciva) oluturuyordu. Her bireyin, teki bireylerden ayr bir ruhu vard. Bu ruhlarn stnde ya da tesinde bir evrensel
17

ruh ya da Tanr olduunu kabul etmiyordu. Yeniden doum (reincarnation) inanc vard. Bir daha dnyaya geliimizdeki durumumuzu belirleyen, nceki yaamlarmda ilediimiz iyi ya da kt fiillere gre dllendiren ya da cezalandran bir Tanr deil, bir eit neden sonu yasas olan karma yasasyd. Ama, ruhu maddenin tutsaklndan kurtarp, ona asl safln, maddeye bulap bozulmadan nceki durumunu yeniden kazandrmakt. Cayna dininin incisi : Doru iman, doru bilgi ve doru davrant. (.Gngren, Buda ve retisi : 35, 39)

5. Bu da

Buda, Budizmin kurucusu olan bir Hint filozofudur. Cemil Sena Ongun ve Cavit Sunar onun Saka Trklerinden olduunu belirtmektedirler. Asaf Halet elebi ise onlarn bu grlerine katlmamaktadr. Buda szc ayn zamanda uyanm ve aydnlanm olan anlamna gelir. Buda, M.. 563 ylnda Benaresin kuzeyinde Kapilavastuda, Sakya kabilesinin kralnn (rajah) olu olarak dnyaya gelmitir. Budann kiisel ismi Sidharthayd. Ayn zamanda ailesinden gelen soyadyla, Gotama olarak da biliniyordu. Buda Gotamann izleyicileri, uyanm ve her
18

zaman gzlemci olan insanlardr. Gece ve gndz en st Kontamplasyon (sezgisel yn ar basan tefekkr) iinde sevin bulurlar. (Dhammapada, Penguin, s.78.) Babas onu hkmdar olmaya hazrlyor, hayatn aclarn ve zorluklarn kendisinden saklamaya alyordu. Zevk ve sefa iinde yaamaya tevik edilen gen prens Buda, gzel bir gen kzla evlendirildi. Yllar byle geerken, bir gn bir gezinti srasnda Buda bir cenaze, bir hasta ve bir yal adamla karlat. ok etkilendi ve demek ki hayatn baka yanlar da var diye dnd. Otuz yalarndayken saray, saraydaki lks yaamn, gzel karsn ve btn dnyev tutkularn terketti. Bir zahit oldu. (Zahit = ascetic = kendisini genellikle dinsel nedenlerle bedensel zevklerden syrm kimse). Yllar sren sade bir yaamdan sonra bir gn Bo aacnn altnda meditasyon ve kontamplasyon yaparken Aydnlanmaya Giden Yolu grd. Krk yl boyunca bu yolu insanlara retti. Bir ok renci ve takipisi oldu. M.. 483 ylnda Kusingagarada ld. (Rosemary Goring : 77) Mritlerinin tuttuu notlardan, Budizm retisi ortaya kt.

6. S i dh a r t ha G ot a ma n n H i k y e s i

Bir zamanlar Hindistann kuzey dousunda, Ne19

pal yaylalarnn eteklerinde, Rapti Irma kysnda eski bir skit boyu olan Saka Trklerinin soyundan geldiklerine inanlan Sakyalar yaard. ndus ile Oksus arasnda yaayan Sakalarla akrabaydlar. Arlerin etkisiyle douya g etmilerdi. Dilleri, Aryan dillerinden, Sanskriteye ok benzeyen Pali dilinin bir lehesi olan Koalayd. Halk tarafndan seilen yneticilerine raja derlerdi. lkelerini bir hkmetle ynetirlerdi. Sakya kelimesi kudretli anlamna gelmekteydi. Ba ehir Kapilavathu dnda Gatuma, Samagama, Devadaha, Khomadusa, Silavati, Nalgaraka, Medolampa, Sakkara isimli ehirleri de vard. ehirlerin etraf koyu yeil yaprakl mango ve demirhindi aalarndan oluan koruluklarla evriliydi. Tarma nem veriliyordu, zellikle pirin tarmna. Sala aalarndan oluan kk korularn arasndaki alanlarda yer yer pirin tarlalar vard. Himalaya dalarndan kaynaklanan nehirlerin tad sular verimli bir ortam salyordu. Sakyalar ok alkandlar. Anaerkildiler. Baehir Kapilavathunun dar sokaklarnda filler, iki tekerlekli arabalar, atlar ve yayalar dolayordu. ehrin saraylar gz kamatryordu. Budist kaynaklar bu ortamda doan Sidhartha Gotamann hikayesini yle anlatr: Bundan ikibin altyz yl nce Kapilavathudaki
20

grkemli saraynda yaayan bir Sakya rajas vard. Ad Sudhodana Gotamayd. Koala lehesinde Sudhodana kelimesi saf pirin anlamna geliyordu. Kars Mahamaya bir lotus iei kadar gzel ve saft. Kocasna ve herkese sayg gsteren, arzusuz ve lekesiz yaayan bir kadnd. Yaz enliklerinin yapld gnlerden birinin akamnda, kutsal bir rya grd. Hortumunun ucunda am bir lotus iei tutan beyaz bir filin evresine nurlar saarak, ihtiamla gklerden indiini ve sa brnden rahmine girdiini grd. Ertesi sabah, grd ryay heyecanla kocas Sudhodanaya anlatt. Raja Sudhodana, ryalar yorumlayan Brahmanlar sarayna arp, onlardan kralie Mahamayann ryasn yorumlamalarn istedi. Brahmanlar Mahamayann bir erkek ocuk dnyaya getireceini, bu ocuun ya btn dnya lkelerine egemen bir raja ya da dnyay cehaletten, yanlsamalardan ve iddetten kurtaracak bir Buda olacan sylediler. Mahamayann hamileliinin dokuzuncu ayndan itibaren gklerde ve yeryznde eitli almetler belirdi. Bu belirtiler, iaretler meydana gelecek olaylar gstermekteydi. Mahamaya doum saatinin yaklatn hissettiinde kocasndan kendisini Devadahada oturan babasnn yanna gndermesini istedi. Yolculuk ekibi hazrland, Mahamaya tahtrevanna oturdu ve yola kld.
21

Nepalin gneyinde ve Kapilavathunun dousunda bulunan Lumbini Koruluundan geerlerken, Mahamaya durmak istediini bildirdi. Altn ilemeli tahtrevanndan inip aalarn arasnda yrd. ieklerin kokusunu iine ekti ve kularn arksn dinledi. Bir an iin ba dner gibi oldu. Koruluun ortasndaki dev bir banyan aacnn dalna dayanmak iin elini uzatt. Dal kendiliinden ona doru eildi. Bu hliyle, ayakta dururken, hibir ar duymadan ve hibir ac ekmeden Devalarn yardmyla doum yapt. Devalar beyaz bir kla parlamakta olan ocua Benares ipeklisinden bir elbise giydirdiler. Elbiseye ocuun kalbinin hizasna bir kk elmas tak taktlar. Devalar ocuu annesinin kucana verdiler. Sevininiz kraliemiz dediler, kudretli bir oul dourdunuz. ocuk hemen ayakta durdu ve drt yne doru yedier adm att. nsanlar cehaletten ve acdan kurtarmak iin dnyaya geldim dedi. Ayn gn ocuun ilerde evlenecei Yasodhara, en sevdii rencisi olacak Ananda, arabacs olacak Channa ve at Kahthakada dodu. Mahamaya kucanda bebeiyle tahtrevanna doru yrrken Lumbini Koruluunun evresindeki yerleim yerlerinde dilsizlerin dili ald, krler grmeye baladlar, topallar yrd. Btn aalar iek at.
22

Mahamaya yolculuuna devam etti ve Devadahada oturan babasnn sarayna gitti. O gece kzkardei Mahapajapati ile yalnz kaldklarnda, ona unlar syledi: Sevgili kardeim. Yaknda ben bedenimi terkedeceim. Oluma senin annelik yapman istiyorum. O ok farkl bir ocuk. Bana sz vermeni istiyorum. Mahapajati nce kabul etmediyse de sonra alayarak kabul etti ve ablasna sz verdi. Ertesi gn Mahamaya kardei Mahapajapatiyi de yanna alarak sarayna dnd. Raja Sudhodana olu ile gzgze geldii an, ii byk bir gle doldu. Doumdan yedi gn sonra Mahamaya arsz ve acsz bir ekilde, mutluluktan glmseyerek ld. Raja Sudhodana karsnn kz kardei Mahapajapati ile evlendi. O yllarda Himalaya dann eteklerinde yaayan Asita isimli bir mnzevi vard. Grd bir ok almet dolaysyla olaanst bir ruhun beden aldn anlamt. Raja Sudhodanann sarayna giderek, ocuu grmek istedi. ocuu grmesine izin verildi. Sidharta, bir potada eritilmi altn gibi bir kla parlyordu. Gzellii llerin tesindeydi. Bir aleve benziyordu. Gkyzndeki yldzlar gibi parlyordu. Bulutlarn arasndan syrlm bir sonbahar gneine benzeyen bu ocua bakan Asita, sevinle doldu. Manev gzyle
23

Devalarn bin katl bir glgelik tuttuunu, altn sapl yak kuyruklarn salladklarn grd. Ba zerinde beyaz glgelik olan ve turuncu bir kuma zerine konmu iri bir elmasa benzeyen bu ocua kar byk bir sevgi duydu. Asita, Satyalarn rajas Sudhodanann nne gidip, onu selmlad ve sevinten nlayan gr bir sesle unlar syledi: te, kimseyle kyaslanamaz olan, btn insanlarn ba olan, odur. Sonra kendi ihtiyarln dnerek derin bir yeise kapld ve alamaya balad. Onun aladn gren Sudhodana ve Mahapajapati ardlar. Sudhodana korkuyla, ocuun geleceinde bir tehlike mi grdn? diye sordu. Mnzevi ermi Asita yle dedi : Bu ocukla ilgili olarak kt hibir ey grmyorum. Ona hibir tehlike gelemez, nk o sradan bir varlk deil. Korkmayn, en yksek ilham nuruna erecek, Dharma arkn evirecektir. ok aklk iinde bir gre sahip olacaktr. Birok insann ebed mutluluu iin sonsuz bir efkat ve merhametle, kutsal hayatnn etkisini ok uzaklara kadar yayacaktr. Ben ise yaammn son demlerindeyim. Onun Dharma arkn evirmesini izleyemeyeceim. Bunun iin bir an kederlendim. Hepsi bu. Sonra mnzevi ermi Asita, ocukta grd otuz iki almeti aklad: Ayak tabanlarnda bin
24

izgili tekerlek ekli var, topuklar gelimi ve yuvarlak, ayak parmaklar uzun, elleri ve ayaklar yumuak, ellerinde ve ayaklarnda izgiler var, bacaklar gazal baca gibi, kollar ayaktayken eilmeden dizkapaklarn tutabilecek kadar uzun, erkeklik uzvu bir kn iinde sakl, bedeni tunca ve rengi de altna benziyor, derisi toz tutmayan ince bir yala kapl, kalarnn ortasnda ince beyaz kllar var... Eer sarayda kalrsa cihana hkim bir hkmdar olacak. Eer saray brakp zahitlerin gezgin hayatna katlrsa bir Arhat, bir Buda olacak. Szlerini bitirdikten sonra ermi Asita saraydan ayrld. Sudhodana ve Mahapajapatinin iini sevgi, sayg ve sevin kaplamt. Ermi Asitann szlerinin etkisiyle ocua amacn gerekletiren anlamna gelen Sidhartha ismini koydular. Sidhartha Gotama iin st nineleri ve bakclar tutuldu, Mahapajapatiye yardm ediyorlard. ocuu scaktan, souktan, yamurdan, tozdan korumak iin bann zerinde beyaz bir emsiye tayorlard. Bir lotus ieine benziyordu, halkn sevgilisi olmutu. Sesi, Himalayalarda yaayan karavika kularnn cvlts gibi gzeldi. nceki hayatnda yapt ilerin sonucu olarak baklar ok keskindi. Devalarn grd her eyi, gelecei grebiliyor, hakikatleri kefedebiliyordu.
25

Daha drt yandayken Sakyallarn geleneksel Tarla Srme enlikleri srasnda Raja Sudhodana enliin al iin sabann srmeye baladnda, olunun bir aacn altnda yogi gibi oturduunu ve meditasyona daldn grmt. Rajann olu saatlerce meditasyonda kalm, aacn glgesi onu gnete brakmamak iin yerinden kmldamamt. Bu durumu izleyen raja, olunun karsnda eilmi ve ona saygsn belirtmiti. O gece Sudhodana yerdeki ilemeli Hint halsnn zerinde bada kurup oluyla yzyze oturdu. Gece boyunca bildii kadaryla Dharmay ona aklad. Sidharthann ocukluu olaanst olaylarla geiyordu. Bir gn bir tapnaa girdiinde, tapnlan semboller canlanp ona secde etmilerdi. Okulda ksa zamanda okumay ve yazmay renmiti. Snfta hep birinci geliyordu. Babas onun iin saray yaptrmt: Birincisi yamur mevsimi iin, ikincisi yaz mevsimi iin ve ncs k mevsimi iindi. Sidhartha on alt yana geldiinde lkedeki btn genlerin katld bir sava sanatlar yarmas dzenlendi. Ok atma yarnda, att ok yedi aac delip geerek hedefine ulat. Sidhartha her dalda birinci gelince, Suprabudha kz Yosadharayla evlenmesine izin verdi. Rahula adn verdikleri bir oullar oldu. On yl saraylarnda
26

keder, ac ve straptan uzak mutlu yaadlar. Sidhartha yirmi dokuz yana geldiinde babasna, evre koruluklarda gezintiye kmak istediini syledi. Babas arabac Channaya haber gnderip, Kanthaka isimli atla arabasn hazrlamasn emretti. Birinci gezintisinde ihtiyarlk ile, ikincisinde hastalk ile, ncsnde lm ile ve drdncsnde gezgin bir dervile karlat. Sidhartha arabasndan inip Neden banz tra ettirip sari giymisiniz diye sordu. Ben evini barkn terketmi biriyim dedi adam. Bu szn anlam nedir diye sordu Sidhartha. Bu szn anlam insann kendisini huzur iinde bakalarna hizmet etmeye, hayr ilemeye ve daima iyilik yapmaya adamasdr dedi adam. Sidhartha Gotama ok etkilenmiti. Arabac Channaya saraya dnmesini, kendisinin orada kalacan syledi. Peki deyip, uzaklat arabac. Sidhartha hemen orada salarn kesip, elbiselerini kartt ve bir sari giyerek dervilerin gezgin hayatna katld. Kylerde dolat, yemek dilendi, gurulardan ve bilgelerden ders ald. Bilge Alara Kalamadan meditasyonun tm aamalarn, Atman retisini rendi. Kalama ona yle dedi: nsan kendini kendinde yok etmeyi renince, ku nasl kafesinden kap kurtulduunda zgrce gklerde uarsa, ruh da yle be27

denden kurtulup zgrle ve aydnlanmaya eriir. Sidhartha o gece meditasyon yaparken bu szleri dnd ve kendi kendine yle dedi: Ben tam ve mutlak bir kurtulu, uyan, aydnlanma istiyorum. nsan bir ruha baml olmaktan da kendisini kurtarmal. Sidhartha ertesi gn Kalamann yanndan ayrld. Talk bir araziden geerken karsna Mara kt ve ona eer dervilik yolunu brakp sarayna ve ailesine dnerse, yedi gn iinde dnyann hkmdarln vereceini syledi. Hayr dedi Sidhartha, szmden ve yolumdan dnmeyeceim. Sidhartha alt yl boyunca orularla, meditasyonlarla, bir deri bir kemik kalana kadar manev almalar yapt. Bir gece ryasna Mahamaya girdi ve olunun bedeninin bu kadar zayfladn grp gzya dkt. Sidhartha kat ileci yaam slbunun aydnlanmak iin yeterli olmadn anlad. Ertesi gn yaknlardaki bir ormana yrd, akam olduunda o blgede kutsal saylan ve Bilgelik Aac denilen byk bir incir aacnn altna oturdu. Kendi kendine, Bedenim kurusa bile tam aydnlanmaya ulamadan buradan kalkmayacam dedi. Mays aynn dolunay gecesiydi. Ky aasnn kz Sucata, kutsal incir aacna sunmak iin st ve pirin karm olan bir yiye28

cek hazrlamt. Bada kurmu, gzleri kapal oturan Sidharthay grnce onu aacn perisi zannetmi ve getirdii yiyecei onun nne brakmt. O gece Mara ve yardmclar tekrar nne gelip, onu yoldan karmaya altlar. Sidhartann onlara syledii sz, Bilgelerin hakiki bilgeliinin peindeyim oldu. Sonunda Mara ve kzlar (arzu, ehvet ve tutku) yenilip yanndan ayrlmak zorunda kaldlar. O gece meditasyondayken, kef gzyle daha nceki yaamlarn, bir bedenden kp teki bedene giren parlayan yldz formundaki kendi varln grd. Dnya yaamndaki acy ve acdan kurtuluu, Dharma bilgisini, meditasyonu, dervi topluluu Shangann nemini grd. Sabaha kar gne ilk nlarn yayarken Sidharta gzleri ak bir ekilde meditasyon yapyordu. O srada tam ve en son aydnlanmay yaad. yle dedi Yanlsamalardan kurtardm kendimi. Sucatann brakt yiyecei krk dokuz paraya bld. Yedi gn Bilgelik Aacnn altnda oturdu; yedi gn ayakta durdu; yedi gn aacn evresinde dolat; yedi gn Racayatana aacnn altnda oturdu; yedi gn Akapala aac altnda, yedi gn Mukalinda aac altnda, yedi gn Racayatana aacnn altnda oturdu. Bylece 49 gn tamamlad ve Dharmay aklamak iin Benarese doru yola kt. Takipileri olumaya balad.
29

Takipileri oaldka, Budann retilerine dayal bir dinsel dzen olutu, manastrlar kuruldu. Aydnlanmadan sonra krk yl boyunca btn Hindistan dolat. ldnde seksen yandayd.

7. B ud a m ge s i

Budist gelenein erken tarihinde Buda, imgesel biim ile temsil edilmiyordu. Budann kllerinin ve dier kutsal emanetlerin gmld stupalar ve Budann altnda aydnlanmay deneyimledii Aydnlanma Aac, Budistlerin erken dnemlerde tapnma nedenleriyle kullandklar sembollerdi. Dier erken dnem Budist semboller ikonografik olarak hazrlanp kullanlyordu. Bunlar arasnda Budann retisini ve onun asil gne emsiyesini temsil eden tekerlek sembol de vard. lk Buda imgesi, milattan sonra ikinci yzylda Kanishkadaki Hindistan Kushana (Kuana) Krallnda kullanlmaya baland. Yeni Mahayana retisinde sevgi ve tapnma duygularn arttrmak iin kullanlmasyla Buda imgelerinin says oald. ki eit Buda imgesi vardr: 1. Hint tipli Buda figrleri Mathurada retilmiti,
30

2.Helenistik tipli Buda figrleri kuzeybat Hindistandaki Gandharada retilmitir. Buda imgelerini reten sanatlar, bir Byk nsann sahip olduu 32 zellii kullanma geleneini srdrdler. rnein salar ban zerinde topuz yaplr ya da trbanlanr. Kulaklar byktr. Alnda bir iaret vardr. Ellerin ve parmaklarn duru ekilleri (mudralar) ok nemlidir. Budann yaamnda karlat olaylar sembolize eden mudralar, inanl bir Budiste hemen bir hikye anlatmaya balar. Budist dnyann her yannda farkl boyutlarda, biimlerde ve farkl slplarda retilmi Buda imgelerine rastlanabilir. rnein inde Loyang yaknlarndaki Lung Men Maaralarnda boyutlar on sekiz metre ile birka santimetre arasnda deien yz bine yakn Buda imgesi vardr. (Rosemary Goring : 77)

8. Bu da D oa s

Gl ve soylu olan, isel kahramanlk yaam yaayan, her eyi fethetmi olan, her zaman saf olan, yolculuun sonuna ulam olan, Buda gibi uyanm olan bir insana Brahmin denir.
Buda doas kavram, her canl varln iinde tad isel potansiyeli ifade eder. Genellikle in31

sanlar ilerinde tadklar bu potansiyelden, bu krallktan habersizdirler. Fakat bir kere uyandklarnda ve bu hazinenin rtsn atklarnda, tinsel olarak gelimeye balarlar. Buda doas bir tinsel embriyo gibidir ve btn canl varlklarn iindedir. Dolaysyla her canl varlk Buda olabilir nk Budalk potansiyeline sahiptir. Bu kavram Mahayana Budizminde gelitirilmitir ve Tathagata-garbha ya da Buda potansiyeli fikriyle balantldr. Bu kavram Zen Budizm iin ok nemlidir. Zen meditasyonunun amac, insann iindeki Buda doasn aa kartmasdr. Bu dnyada yaamann erei ise insann herkese iindeki Buda doasn gsterecek ekilde yaamasdr. Yemek piirme, bahe dzenleme, temizlik yapma gibi alak gnll hizmetlerle de bu gerekletirilebilir. Btn bunlar isel dinginlik ile yaplr. (slmdaki sekinet kavramyla benzerlik tar.) Byle bir yaamda her ey kendiliinden ya da doalamayla, doal bir ekilde yaplr. Btn insanlarn Tanrnn suretinden yaratld eklindeki Hristiyan kavramndan ve btn insanlarn bir ruh (Atman) ya da kendilik (self) ile doduklar eklindeki Hindu kavramndan kavramsal olarak ok farkl olsa da, Buda doas kavram btn insanlara evrensel bir imkn ve mit
32

salad iin bir benzerlik de tar. (Rosemary Goring : 77,78) Buda, Bo aacnn altnda aydnlanmaya ulatnda, Her eyde ve her bireyde Buda doasn grmek ne kadar harikulde, demiti. Onun sylemek istedii ey, zazen (meditasyon) uyguladmzda Buda doasna sahip olduumuz ve her birimizin Buda olduumuzdur. Uygulama derken, yalnz Bo aacnn altnda oturmay ya da bacaklarnz aprazlayarak oturmay kastetmiyordu.... Budann sylemek istedii, dalarn, aalarn, akan sularn, ieklerin ve bitkilerin, yani her eyin, olduu gibi Budann yolu olduudur. Bu, hereyin Budann faaliyetini ald, her varln kendi yolu olduu anlamna gelir. (Shrunyu Suzuki : 138,139).

9 . B u d a D i si p li n i

Buda Sasana, Buda Disiplini anlamna gelen bir terimdir. Asya lkelerinde Budizm dini ile e anlaml olarak kullanlr. Budist dinsel gelenek kavramna e olarak Budist cemaati, ritelleri, ahlksal ilkeleri, sosyal geliimleri ve Budadan kaynaklanan tinsellii ierir. rnein Burma, Sri Lanka ve Tayland gibi lkelerde Buda Sasana konslleri, hkmete ait ajanslar olarak kurulmulardr ve Budizm diniyle
33

ilgilenirler. u be eyle olan banz kesin : bencillik, phe, yanl sofuluklar, ehvet ve nefret. u be eyden kurtulun : bir bedenle doma arzusu, bedensiz doma arzusu, bencillik, huzursuzluk, cehalet. u be eyi gelitirin : iman, gzlemcilik, enerji, kontamplasyon, vizyon. ehvet, nefret, aldan, gurur ve yanl gr zincirlerini krmay baaran kii, nehrin teki yakasna gemeyi baarmtr. (Dhammapada, Penguin, s.87. ) Theravada Budizminde, Buda Sasanann Budann retisinin dokuz zel biimi olarak zel bir anlam vardr: 1) zmlemeler, 2) Sylevler, 3) Yorumlar, 4) Mucizeler, 5) nceki Yaam Hikyeleri, 6) Resmi Aklamalar, 7) Dzyazlar, 8) Ataszleri, 9) Msralar. (Rosemary Goring : 78)

34

II. B LM
B UDA N IN RETS

1. Bu di zm

Budizme gre bir insan ok az kutsal sz sylyor fakat bu szlerin yaantlarn yayorsa, tutkudan, nefretten ve yanlsamadan zgrlemise, doru gre ve zgr bir zihne sahipse, imdi ve sonras iin hibir arzu susuzluu yoksa, byle bir insann yaam Kutsal Yaamdr. Gnmzde be yz milyondan fazla takipisi olan Budizm; 2500 yl nce Hindistanda (Bharat) ortaya km bir dnce ve pratik (uygulama) geleneidir. imdi dnya apnda bir din olmutur. Budizmin ilkeleri Budann (Sidhartha Gotama) retisinden alnmtr. Buda, sregiden bir aydnlanm varlklar silsilesinden biri olarak grlmektedir. Budistler, dnyev arzulardan syrlarak aydnlanmaya erienlere Buda derler. Bazlar Budizmi bir din, bazlar bir felsef bir sistem olarak kabul eder. Budizm Tanrdan hemen hemen hi bahsetmez.
35

Budann retisi Drt Soylu Hakikat iinde zetlenmitir. Drdnc seviyede insan evrensel deneyim olan acdan kurtulur. Acdan kurtuluu salamak, yolun varolduunu onaylar. retinin merkezindeki ilkelerden biri, Karma kanunudur. yi ve kt fiillerimiz, bu yaamdayken mkfat ya da cezayla sonulanr ya da tekrar doumlara yol aar. nsanlar, karma zincirini krabilirler. Budann Yoluna teslim olmak, Sekiz Katl Yol iinde belirtilen ahlksal almalar (sila), meditasyon (samadhi) ve hikmet (panna) araclyla gerekleir. Budizmde ilenmemesi gereken on byk gnah unlardr: Adam ldrmek, hrszlk, iffetsizlik, yalan, iftira atmak, kt sz sylemek, dedikodu yapmak, kskanlk, ktlk yapmak ve imanszlk. Budann Sekiz Katl Yolunun amac Nirvanadr. Nirvana btn arzu, fke ve benlik atelerinin snmesi ve kendiliin, sonsuzluun iinde ekilmesi, emilmesidir. Tm dikkatin, ilginin, zamann, enerjinin bu ite younlamasdr. Budizmde btn Budalara byk sayg gsterilir. Gotamann ise zel bir nemi ve yeri vardr. Budist cemaat iinde her zaman dnce ve uygulama farkllklar olmutur. temel Budist gelenek unlardr:
36

1. Hinayana (Kk Ara, Kk Yol) Budizmi 2. Mahayana (Byk Ara, Byk Yol) Budizmi, ki zellikle Uzak Douda yaygndr. 3. Vajrayana (Elmas Ara, Elmas Yol) Budizmi, ki zellikle Tibette ve dnyaya yaylm Tibet cemaatlerinde yaygndr. Tibet Budizminden farkldr. Bu gelenek Bat lkelerinde de faaliyet gstermektedir. Budizmin ilk dnemlerinde gelien Hinayana geleneini gnmzde Theravada Budizmi temsil etmektedir. Hindistan, Sri Lanka, Gneydou Asyada bulunmaktadr. Hinayana geleneinde Nirvanaya erimek ve Arhat olabilmek iin kiisel aba gstermek esastr. Mahayana geleneinde ise vurgu noktas, btn canl varlklar aydnlanmaya ulatrmaya kendisini adam Bodhisatva ideali ve evrensel Budalk zerindedir. (Mel Thompson : 31) Budizm eitli akmlar ve eitli okullar ihtiva eder. Buda hibir zaman rettiklerini yazmamt. Bu grev lmnden sonra akirtleri tarafndan yerine getirilmitir. Budist doktrini retileri, yazldka iledii temalara gre farkl sepetlere konulduu iin Tripitaka ( Sepet) adn alan Pali Canonda yazlmtr.
37

Tripitaka u blmlere ayrlmtr: 1.Vinaya Pitaka : Ahlk lkeler Kitab 2.Sutta Pitaka : reti Kitab (Dhammapaday ierir). 3.Abhidhamma Pitaka : Felsefe ve Psikoloji Kitab Theravada Budizmi, erken Budist yazmalarndaki kat ve dar retiye dayanr. Kurtulu yalnzca kat disiplini kabul eden ve amaca ulamak iin gerekli olan abay gsteren birka kii iin mmkndr. Mahayana Budizmi ise daha liberaldir ve popler bir dindarl uygun bulur. Kurtuluun herkes iin mmkn olduunu retir. Kiisel Kurtarc Bodhisatva doktrinini tantr. Budizm yayldka iinden baka okullar da tremitir. Bunlar arasnda Chan ya da Zen, Lamaizm, Tendai, Nichiren, Pure Land ve Soka Gakkai okullar vardr. Son dnemlerde Budizm, Batda artan bir ilgi grmektedir. Budist metinlerin tek tam kitab Tripitaka ya da Pali Canondur. Geleneksel Theravada Budizminin temel retilerini kapsar. Fakat teki okullar da, z olarak, Sanskrite yazl ayn kitab kabul etmektedirler. Mahayana Budizmi ise birok baka metni de otorite kabul etmektedir.
38

Budist inan ve uygulamalardaki farkllklar temellendirmek, kontroll davranlmas gereken bir amatr. Budizmin amac tinsel gelimeyi salayacak koullar yaratmak, acya yol aan balardan kurtulmak, zgrlemektir. Meditasyon, kiisel disiplin ve eitli tinsel uygulamalar da bu amala kullanlan yntemlerdir. Bu genel ama, Budizmin, organizasyon, tren ve inan kalplar konusunda sosyal ve kltrel durumlara gre farkllk gstermesini mmkn klmtr. Yaklak olarak bir milyar insann Budizmin etkili olduu blgelerde yaad sylenebilir. (Rosemary Goring : 78) Budann retisinin balca zellii, Budann uyanma, aydnlanma sonucu bulmu olduu gerekleri, birer doma olarak sunacak yerde, uyanma aydnlanma yntemini retmeyi ve bylelikle yntemi renen kimselerin kendi abalaryla bu gerekleri kendileri bulup yaantsal deneyimle dorulamalarn ngrmesi, Budalk Yolunu herkese ak tutmasdr. (lhan Gngren, Buda ve retisi, s.88).

2. D r t S oyl u H aki k at (A r i ya S ac ca )

Budann retisinin kalbi Drt Soylu Hakikattir. Buda tarafndan retilen Drt Soylu Hakikat,
39

Theravada Budizminin kalbini oluturur. Genel olarak Budist retinin de merkezidir. Bu Drt Soylu Hakikat soyludur, nk hakikidir. nk soylu bir kii (Buda) tarafndan retilmilerdir ve soyluluk hli yaratrlar. Drt Soylu Hakikat unlardr: 1) Dukha : Btn varolu biimleri ve zellikle insan varoluu ac ekmeyle karakterize edilir. 2) Samudaya : Acnn nedeni arzular ve tutkulardr(tanha). 3) Nirodha : Arzularn ve tutkularn kaynaklarnn kurutulmasyla ac sona erdirilebilir. 4) Magga : Arzularn ve tutkularn kaynaklarn kurutacak olan, Sekiz Katl Soylu Yolun uygulanmasdr. Dukha genellikle ac ekmek olarak tercme edilse de, daha geni anlamnda sorunlar, tatminsizlikleri ve hastalklar da kapsar. Dolaysyla mutluluk anlarnda, haz veren deneyimlerde ve doyumlarda da bulunur. Bunlar gerek olsalar bile ac ve tekrar doum ile sonulanrlar. Budann sorgulamas acnn anlalmas ve ortadan kaldrlmas zerineydi. Bunu kendi zerinde gerekletirmeyi baaran kii, bakalarna da yardmc olabilirdi. Buda, Drt Soylu Hakikat doktrini iinde bir tin40

sel doktor rol oynuyordu. nce insann yaamdaki en byk sorununu tespit ediyordu (ac). Sonra acnn nedenlerini tespit ediyordu (arzular ve tutkular). Sonra tedavi zerinde alyordu (arzu ve tutkularn ortadan kalkmas). En sonunda tedaviyi salayacak bir yiletirme kursunu, Sekiz Katl Yolu neriyordu. (Rosemary Goring : 34)

3 . A c e k m e v e K e n d i l i i O l u t ur a n B e l i D e m e t

Koullu olan her ey geicidir. Koullu olan her ey ac verir. Btn durumlar, olaylar znesizdir. Kii bunlardaki hikmeti grdnde ac veren eylere balanmaktan kurtulur. Bu aklk, saflk yoludur. Dukha kavramnn yan vardr: 1.Sradan ac ekme (dukha dukha). 2.Deiimden dolay ac ekme (viparinama dukha). 3.Koullanmalardan dolay ac ekme (samkhara- dukha). Bunlardan en nemlisi ncsdr. Bir varlk, bir birey ya da benden sz ettiimizde neden sz etmi oluruz? Budist psikolojide fiziksel ve zihinsel gler her zaman deien eyler olarak grlrler. Kendilii (self) oluturan beli unlardr:
41

1.Beden ve duyu organlar (rupa, matter): Fiziksel beden srekli olarak deiir ve evresindeki koullara bamldr. Onlar araclyla deneyimlediimiz duyu organlar da bu biime (rupa) dahildir. Fiziksel gereklik alanndadr. 2.Duyusal veriler ve zihin (sensasition, vedana): Vedana, be duyu araclyla edindiimiz duyusal verileri ve zihinde retilen idealar (dnceleri) kapsar. Budist retide zihin (mind), altnc duyum organ olarak grlr. Dnyay grdmz bedensel gz gibi, bu zihin gz de dnce ve kavramlar grmemizi salar. 3.Alg (sanna, perception): Bir eyi deneyimlediimiz sre iinde, o eyi kavramlatrmaya, dile ve dncelere evirmeye de balarz. O eyi, bir baka eyin karsna yerletiririz. Dnyadaki yolumuzu alglarmz sayesinde buluruz. Alglarmz olmasa ham duygular ve duyumlar seviyesinde kalrz. 4.Zihinsel oluumlar, koullanmalar (manas, sanskar): Algladmz eylerle iliki iine gireriz. Bu ilikiler sonucunda iimizde haz ya da ac gibi duygular aa kar. Eer haz duyarsak tekrar deneyimlemek isteriz, ac duyarsak deneyimden karz. Korkarz. imizde alkanlklar oluur. Bu sanskarlarmz, bizim koullu tepkilerimizi belirler.
42

5.Bilin demeti (vinnanakhandha): Bilin (vijnana), dier skandalar, demetleri bir arada tutar. Duyumlarn, alglarn ve zihinsel oluumlarn ortaya klarnda belirleyici olabilir.Her melekemizin kendine zg bilinci vardr, rnein gz bilinci gibi. (Mel Thompson : 76). Nirvanaya ulalmadka, bilin yeniden doumlarn nedeni olur. lm annda fiziksel beden, duyumlar, alglar sona erer. Fakat fiillerin kaytlarndan oluan sanskarlar ile ayr bir kendilik olarak bilin devam eder. Bundan ancak sekiz katl soylu yol sayesinde kurtulunabilir. Budist psikolojiye gre sabit ve deimeyen kendi (self), ruh (soul) ya da benlik (ego) olarak adlandrlan bir ey yoktur. Her ey deimektedir. (Rahula : 19 - 23).

4 . K a rm a Z i n c i r i

Antik karma kanunu dncesinde, insanlarn fiillerinin sonular birikmekte ve birok hayat boyunca yeniden doumlara yol amaktadr. Bu dnce sonralar kiisel Atman inancyla btnlemitir. Buda ise byle bir sabit Atman dncesini reddetmitir. Duraan bir kimlik olarak kiilik, bir yanlsamadr. Enerjinin beli demetin boyunduruundan kurtulmas, cehaletten kurtulula mmkndr.
43

Budist karma fikri (kamma), edimlerimizin, fiillerimizin sonular vardr eklinde tanmlanabilir. Bu tanm, yalnzca imdiki durumun gemiteki fiillerimiz, davranlarmz tarafndan belirlendii ekliyle kullanlmamaldr. nk deiim olanan ortadan kaldrr ve Budist retiye ters der. Karma ilkesine gre eilimler (klesha), fiillere yol aar, bu da sonular (vipaka) dourur. Bu ise baml oluum eklinde betimlenen deiim srecinin yalnzca bir yandr. yleyse gemite yaplm fiiller, imdiki durumun iinde yalnzca bir unsurdur, fakat belirleyici bir unsurdur. nk gemiinizin biriktirdii etkiler, sizin u andaki deneyimi, nasl deneyimlediinizi belirler. Buda, mutluluk ya da ac duygusuna neden olan yanl anlay olduunu aklamtr: 1. Mutluluk ve acnn tamamen gemi karmamza bal olduu; 2. Onlarn tanrlarn ifadesiyle belirlendii; 3. Onlarn denetim d olarak, ans ya da kaderle belirlendii . Gemite yaplm kt fiillerin imdiki etkileri, bireyin kalitesinin ne olduuna baldr. Buda bu konuda u imgeyi kullanr: Bir tutam tuzu kk bir bardak suya attmzda etkisi ok olur, bir nehire attmzda ise etkisi az olur. Dolaysyla ay44

n fiil, farkl insanlarda farkl etkiler retir. Gemi fiiller duyusallk ya da duyarllk (vedana) iinde bir unsurdur. Dier bir deyile, sizin imdi eyleri nasl deneyimlediiniz, bir lde gemi fiillerinizin ve deneyimlerinizin bir parasdr. Varolu akar, her ey deiir, fakat hibir ey btnyle kaybedilmez. Budizm kaderci deildir. Karma ilkesi size gemi fiillerinizin ve sonularnn sorumluluunu kabul etmenizi, imdiki deneyimi nasl biimlendirdiklerini tanmanz, imdiki anda seme zgrlnz kullanarak gemiten gelen negatif etkileri reddetmenizi syler. (Mel Thompson : 37)

5 . S e k iz K a t l S o y l u Y o l ( A r i y a A t h a n g i k a M a g g a )

Yollarn en iyisi Sekiz Katl Soylu Yoldur. Hakikatlerin en iyisi Drt Soylu Hakikattir. Hllerin en iyisi tutkulardan kurtulmaktr. nsanlarn en iyisi anlayan ve grendir. Budann drt soylu hakikatinin sonuncusu, sekiz katl soylu yoldur. Orta yol olarak da bilinir. ehvet dknl ile kat cinsel perhizcilik arasnda orta yoldur. Sekiz katl soylu yol unlar kapsar :

1. Doru ve Tam Gr (Samyag Drishti) : Gereklikle ilgili Budist grn temel bir farkndaldr. Bu olmadan sezgiler ve kefler almaz ve
45

Yolu izlemek iin bir neden olmaz.

2. Doru ve Tam Anlay (Samyag Samkalpa): Bilginin, kiisel yarg ve niyetle balantl olmasdr. 3. Doru ve Tam konumak (Samyag Vak) : Gerek ve doru olandan sz etmektir. 4. Doru ve Tam Aksiyon (Samyag Karmanta) : Doru ve tam aksiyon ya da fiiller, be ilke temel alnarak gelitirilir : 1) ldrmemek, 2) Verilmeyeni almamak, 3) Duyular yanl kullanmamak, 4) Yanl konumamak, 5) Alkoll iki ve uyuturucu kullanmamak. 5. Doru ve Tam Hayat Kazanma Yollar (Sam yag Ajiva) : lkelerle i yapmaktr. 6. Doru ve Tam aba Uygulamak (Samyag Uya yama) : Zihin kontroln, disiplini ve konsantrasyonu salamay baarmaktr. 7. Doru ve Tam Farkndalk (Samyag Smriti) : Budist zihin eitiminin temel bir unsurudur. Dnrken, konuurken ve bir ey yaparken zihinsel aklk iinde olmaktr. 8. Doru ve Tam Uyanklk (Samyag Samadhi) : ki dzeyden oluur: 1) Samadhi : Konsantrasyonla zihnin ikilik olmayan duruma girmesidir. Blnmlkten kurtulmasdr. 2) Vipassana : Sezgilerin almasyla bilgeliin (prajna) bala46

masdr. (Alan Watts, The Way of Zen : 71-73, Trkesiyle karlatrabilirsiniz: Alan Watts, Zen Yolu, 77-79). Sadece samadhi yeterli deil, samadhiden de kmak gerekli. Uyan ve farkna var; prajnasamadhiden kmak, neyin ne olduunun farkna varlmasdr. te bu satoridir. (D.T. Suzuki, Zen, Armaan Birgil derlemesi, s.85).

6. N ir v a na

Nirvana ya da nibbana, Hint dininde ve zellikle Budizmde kullanlan bir terimdir. Derin bir isel zgrlk hlini gsterir. Batda geleneksel olarak yok olma (annihilation, extinction) olarak yorumlanmtr, fakat bu doru deildir. Samsara yanlsamasnn tesine gemi, geilmesi ok zor olan amurlu yolu am, nehrin teki yakasna gemi, phelerden ve geici arzulardan kurtulmu, derin kontamplasyon iinde Nirvanann sevincine ulam olan kiiye ben Brahman derim. (Dhammapada, Penguin, s.92). Nibbana szcnn kk nibbati fiilidir ve fleyerek serinletmek anlamna gelir. Budann aldan, hrs ve altnda nefret etme atelerini sndrm olduunu ve bu yzden evresine serinlik yaydn, balardan zgrletiini, saf
47

ve sakin olduunu gsterir. Bu nitelikler, Budann Budist rahiplerin ve Budist gelenein takipilerinin eritikleri hli gsterir. Buda aydnlandktan sonra geici Nirvanasn, yaamdaki Nirvanay kazand. Fakat lene kadar yllarca sohbet etti, hizmet etti. lmyle son Nirvanasn (parinirvana) kazand. Erken Budizm, ldkten sonraki Nirvanann anlam zerine fazla dnce retmemitir. Cevapsz bir soru zerine dnmeyi yararsz bulmutur. ldkten sonraki Nirvana, cennet ya da yokolu anlamlarna gelmez. Mahayana okullarnn son dnem felsef almalarnda Nirvana, boluk (shunyata) ve Budann kozmik bedeni (dharmakaya) gibi koulsuzluk belirten kavramlarla balantl ele alnmaya balanmtr. Mahayana dncesi, bodhisattva idealini savunur. Bodhisatva son Nirvanaya eriir fakat bakalarna efkatle davranmak iin yeniden dnyaya gelmeye devam eder. Bakalarnn Nirvanay renmesini salar. Nirvana yokluk deildir, yaratc ve olumludur. (Rosemary Goring : 374)

7. Aydnlanma Karanla gtren yolu brakp, Ia Gtren

48

Yolu takip eden bilge kii, kendi evindeki yaam terkedip zgrlk Yaamna girer. Tek banalk iinde en st sevince ular. Sahip olma duygusundan, arzulardan, zihnini karartan her eyden zgrleir. Ia gtren yolda zihnini iyi eitmi, ballklarn zincirinden kurtuluta sevin bulmu, tutkularn karanlndan zgrlemi olan kii, In Yaylmnda saf bir nur gibi parlar. Bu lml yaamda dahi lmsz nirvanay zevk eder. Birok dinsel gelenekte geen aydnlanma sz, genel bir kavramdr: Cehalet ve farknda olmama hlinin ardndan hakikatin gerekletirilmesi ve farkndalktr. Budist gelenekte zel bir nem tayan Aydnlanma kavram iin, sadan nce altnc yzylda Hindistanda Budha Gayada Bo aacnn altnda Budann yaad aydnlanma deneyimi model alnmtr. Budist gelenek, Budann nasl sistematik olarak meditasyon yaptn hatrlar. Budann tinsel gzyle varolu tabakalarn nasl deldiini hatrlar. Gemi doumlarn anmsamasn, yeniden domaya yol aan kanunlarn rtsn kaldrmasn hatrlar. Drt soylu hakikati gerekletirmesini hatrlar. 1) Yaam ac ekmektir, 2) Ac ekmenin nedenleri arzu ve tutkulardr, 3) Arzu ve tutkular gidince ac duygusu kalkar, 4) Buna sekiz
49

katl yolu uygulayarak ulalr. Bu aydnlanma deneyimiyle o bir Buda, Aydnlanm Olan olmutur. Onda bilgi ve deneyim kristalize olmutur. Yaamn varolusal ve kuramsal anlam ona almtr. Aydnlanma yoluyla Buda, yaarken geici Nirvanasna ulamtr, lmyle de niha Nirvanasna erimitir. Erken dnem Budistleri Buda rneini izlemiler ve arhatlar olmulard. Mahayana geleneinin aydnlanmayla ilgili grleri ok farkldr. Mahayana geleneinde hikmet (prajna), aydnlanma iin, drt soylu hakikat ve arhat olmaktan daha nemli bir anahtar kavramdr. Aydnlanma yava yava ya da birdenbire bir insann kendi Buda doasna uyanmas; kutsama, zgrlk ve safiyet duygularn deneyimlemesidir. Mahayana bodhisatvas aydnlanmaya erimeyi amalasa bile, aydnlanmann nihai rnlerini elde etmeyi (lmden sonraki son Nirvana) sonraya brakm, insanlarn aydnlanmaya erimelerine yardmc olmak iin bu dnyada yeniden domay gze almtr. Ya da btn varlklara aktif olarak yardm eden bir akn bodhisatva olarak yaamay gze almtr. (Rosemary Goring : 160) , Bodhi, zellikle Budizm iinde kullanlan bir Hint terimidir. Aydnlanma ve uyanma anlamlar50

na gelir. Sanskrit dilindeki kk budh, uyanmak anlamndadr. eit aydnlanma vardr: 1) Buday dinleyen bir rencinin aydnlanmas, 2) Bamsz ve ayr bir insann aydnlanmas; 3) Evrensel bir Budann bamsz olarak aydnlanmas ve sonra bakalarna aydnlanmay iletmesi. Theravada Budizminde, Gotama Budann aydnlanmas lt alnr. Bu olayn gecesinde Gotama Buda derin meditasyona oturduunda, nce gemi btn yaantlarn hatrlamtr. Sonra bu dnyadaki yaamn temel anlamnn ac olduunu kavramtr. Sonra ac duyma sorununun zm olarak drt soylu hakikati bulmu ve bunlar Budizmin temeli olmutur. Onun aydnlanmas, tatminkrlk ve memnuniyet duygusu ieren bir deneyimdi. Burada vurgu, bu aydnlanma deneyiminin arkasndaki doktrinel inantan ok deneyimin kendisindedir. Ve bu vurgu, Budizmdeki tipik ortodoks inantan ok, aratrma ve deneyimleme zerindedir. Budann altnda otururken aydnlanma deneyimi yaad aaca Aydnlanma Aac, aacn bulunduu yere de Bodhgaya, Aydnlanma Yeri ad verilmitir. (Rosemary Goring : 70, 71) Aydnlanmann yedi unsuru (bojjhanga) unlardr: (Bunlar zerine de meditasyon uygulamas yaplr.)
51

1. Farkndalk (Sati, Smriti) : Bedensel davranlar, dnceler ve konumalarn farknda olmak. 2. Dharmay Tefekkr Etmek (Dharma vicaya) : Doktrinin sorunlar zerinde tefekkr etmek. 3. Manevi Enerji (Viriya) : Yolun sonuna kadar kararllkla yryebilmek iin gerekli enerjiyi, meditasyonla kazanmak. 4. Sevin (Piti) : Nee ve sevin dolu bir zihinsel tutum kazanmak; ktmser, kasvetli, melnkolik zihinsel tutumlarn tam kartdr. 5. Sakinlemek (Passadhi) : Bedensel ve zihinsel olarak rahatlayp, sakinlemek. 6. Uyanklk (Samadhi) : Konsantrasyonla ikilikten kurtulup, btnle ulamak. Sonra sezgilerin almas. 7. Yaam Btnyle Kabul Etmek (Upekha) : Yaamda karlalan her durumu kabul etmek, sknt ve rahatszlk duymamak.
Aydnlanma deneyimi olmayan insanlar iin aydnlanma, gizem dolu, harikulde bir eydir. Fakat aydnlanmaya ulatklarnda, bu, onlar iin hibir eydir. Ayn zamanda hibir ey deildir. Anlyor musunuz? ocuklar olan bir ana iin, ocuk sahibi olmak zel bir ey deildir. te bu, zazendir. Bu nedenle, eer bu uygulamay srdrrseniz, gittike bir eyler elde edeceksiniz.
52

zel bir eyler deil, ama gene de bir eyler elde edeceksiniz. Onu pek ok isimle anabilirsiniz, fakat onu elde eden bir insan iin o, hibir eydir ve ayn zamanda bir eydir. Gerek doamz ifade ettiimizde birer insanzdr. Gerek doamz ifade etmediimizde ise insan deilizdir ve ne olduumuzu da bilemeyiz. (Shunryu Suziki : 51).

8. Me di t as y on

abita tengri burkan ayayu saknmak mekig amrlp olurgu dyan ayu szley birelim. Kimler bu dyan yangnta Kirip brungal kseser (...) Abita tanr burkan hrmetle yd edip hatrlamay, skn iinde dalnacak dhayanay syleyip anlatverelim. Kimler bu dhyana usulnde girip olgunlamak isterse . (Arat, Eski Trk iiri: 186,187)

Budizmde kontamplasyon yapmadan, cehalet iin53

de yaanm yzlerce yl yerine hikmetle ve derin kontamplasyonla yaanan tek bir gn daha iyidir. Samadhinin ilk evresi saf dnceler, anmsama (zikretme) ve meditasyondur. kinci evresi ise dncenin durdurulmas ve kontamplasyondur.Bu iki evrede sevin ve huzur bilinci vardr. Budist samadhinin nc evresinde sessizlik ve sakinliin yaanmas vardr. Drdnc evrede insan ego yknden zgrleir. Meditasyon, belirli bir dinsel temay, isel ba kurarak srekli tefekkr etmektir. Birok dinde ok eitli amalarla uygulanmaktadr. Bu amalar arasnda tinsel sezginin derinlemesi, tanrsal irade ile birlie ulama en nemlileridir. Baz dinlerde nefes alma, bedenin duruunun dzenlenmesi ve dncelerin dzene sokulmas gibi uygulamalarla meditasyon derinletirilir. (Rosemary Goring : 333) eitli meditasyon konular vardr. Bunlardan birisi Brahma Vihara denilen Drt Ltif Hldir. yle zetlenebilirler: 1. Evrensel Sevgi (Metta) : Ayrmadan, btn canl varlklara snrsz evrensel sevgi ve iyi niyet yaymak.

2. Merhamet (Karuna) : Ac eken her canl varla merhamet duymak.

54

3. Sempatik Sevin (Mudita) : Bakalarnn baarsndan, zenginliinden, mutluluundan sevin duymak. 4. Yaam Btnyle Kabul Etmek (Upekkha) : Hayat nne ne kartrsa kartsn, bu durumu huzurlu ve sakin bir zihin hliyle karlamak. (Rahula : 75)
... u an yapmakta olduunuz ey dndaki tm eylemlerinizi snrladnzda, o zaman Evrensel Buda Doas olan gerek doanz ifade edebilirsiniz. Bizim yolumuz budur. Zazen alrken, eylemlerimizi en kk arala getirinceye dek snrlarz. Kendi evrensel doamz ifade etme yolumuz, yalnzca doru oturuumuzu korumak ve yalnzca oturuumuzun zerinde younlamaktr. O zaman Buda olur, Buda doamz ifade ederiz. Bu nedenle, belli bir tapnma nesnesine sahip olmaktansa, yalnzca o an yapmakta olduumuz ey zerinde younlarz. Eildiinizde yalnzca eilmelisiniz, oturduunuzda yalnzca oturmalsnz ve yemek yediinizde de yalnzca yemek yemelisiniz. Eer byle yaparsanz, evrensel doanz burada olur. Japonyada buna, ichigyo sammai, tek eylemli samadhi deriz. Sammai ya da samadhi younlamaktr. Ichigyo ise tek eylem anlamna gelir. (Shunryu Suzuki : 78,79).
55

9. Dh ar m a

Dharma ya da Pali diliyle dhamma, Budann retilerini gsterir. Fakat ekl bir doktrinden daha derin anlam da vardr. Dharma her zaman hakiki olandr ve Budadan nce de vardr. Hindistanda, sadan nce altnc yzylda Buda tarafndan rts almtr. Tpk baka alarda, baka Budalar tarafndan rtsnn almas gibi. Dharmann, Buda tarafndan ilk alan yz, drt soylu hakikattir. Budann retisinin kalbidir: 1) Yaam ac ile karakterize olur (duhkha), 2) Acnn nedeni arzu ve tutkulardr (tanha), 3) Tutkulardan arnarak ac sona erdirilebilir, 4) Sekiz katl yolda yryerek tutkulardan arnlabilir. Dharmann Buda tarafndan ikinci alan yz, varoluun zelliidir. 1) Duhkha : Drt soylu hakikat ile ilgilidir, 2) Anicca : Hibir eyin srekli olmamas ilkesiyle ilgilidir. 3) Anatman : Srekli bir kendiliin olmamasyla ilgilidir. Buda vaaz verirken dharma tekerleini evirmekten sz ederdi. Dharma tekerleini evirmek, doktrini renmek kadar, doru yaamay da ieriyordu. Dharma, Budist dnyann mcevherinden (tri ratna) biridir. Dier iki mcevher ise Budann kendisi ve Budist Cemaat (sangha) tir.
56

Theravada Budist geleneinde dharmann ikinci bir anlam, insann varoluunun en son yasalar olmasdr. Theravada Budizmi byle belirli sayda yasa olduunu ileri srer, bazlar maddesel ve bazlar da ruhsaldr. Theravada Budizminin dharma ile ilgili bu zel grleri, Mahayana Budizminin grlerine karttr. (R. Goring : 138, 139) Daha geni anlamnda dharma ; Hinduizm, Budizm ve Caynizmin dnya gr sistemlerinin, dinsel kurgularnn, sanatlarnn ve bilimlerinin temelidir. Dharma, evreni yneten tek bir dzendir, emirdir. Evrenin fizik kurallar yannda dinsel ve ahlksal kurallar da, bireylerin grev ve sorumluluklar da belirlenmitir. Evren, merkezdeki noktadan ynetilir. eksenle (evrensel, doubat, kuzey gney) belirlenmi alt ynle snrlanr. ehirler, tapnaklar ve stupalar (ermi mezarlar vb.) bu btnn kltlm kopyalardr. Bunlarn etrafnda dnen ayin alaylar (hac ziyaretini anmsayalm!) simgesel olarak evrenin evresiyle birlikte zaman da katetmi, am olurlar. Dngnn (kalpa) bir evresini tamamlam olurlar. Zaman, Batda olduu gibi izgisel deil, btnsel ya da dngsel olarak kavranr. Gnlerin, aylarn ve yllarn kendisini tekrarlamas gibi, evrenin dngsel evreleri de kendilerini tekrarlar.
57

Her dngnn (kalpann) balangcnda evren, douundaki tanrsall yayar. Kalpann evrelerinde (Altn a, Gm a, Bakr a, Demir a) yozlama ve bozulma ortaya kar ve artar. Son Tufanda yok olur. Sonra yeniden doar. Bu srekli tekrarlanan bir dngdr. Birey, deerler sayesinde, Buda gibi, yeniden dou zincirini krp sonsuz mutlulua alabilir.

58

I I I . B L M
BUDADAN SONRASI

1. Bu d iz m Bi r Di n m i di r ?

Budizmde bir insan sessizlikteki tek banal bildiinde ve sakinliin sevincini yaadnda, korkudan ve gnahtan arnr, dharmann sevincini yaar. Sekiz katl soylu yolun sekizincisi olan samadhi, ruhsal yolculuumuzda nehrin kar kysna ulatmz aamadr. Birlik ya da vahdettir. Sonlu ile sonsuzun, yolculuun sonunda vahdete ulamas Dhammapadada yle aklanr: Yolcu, yolculuunun sonuna ulat. Samadhi szc dha kknden tretilmitir. Dha, bir yerde kalmak, makam anlamna gelir. Samadhi bir birliktir, bir paylamadr. Upaniadlarn deyiiyle Brahma ile birliktir, Hristiyan mistiklerinin deyiiyle Tanr ile birliktir, Budann deyiiyle Nirvana ile birliktir. (Juan Mascaronun giri yaz59

sndan, Dhammapada, Penguin, s.32). Din (religion) kavram zerine unlar sylenebilir: 1. Btn dinleri ieren bir kavramdr. 2. Hakiki dinsel deneyimi amalayan btn kalplarn genel zdr. 3. Akn ya da bu dnya iin ideali olan herhangi bir var olan dinin, yetkin olmayan bir grnm olduunu belirtir. 4. nsann bir dine bal olmas, inan ve uygulama sistemlerini ierse de, iermese de bir yaam biimidir. Ak olan bir ey varsa o da, hibir tek tanmn geleneklerin, uygulamalarn, fikirlerin eitliliini kapsayamayacadr. Baz dinler bir Tanrya ya da tanrlara sahip olabilir, fakat bu da btn dinler iin geerli deildir. Hristiyanlk, slm ve Yahudilik teistik dinlerdir. Budizm ise tanrlara inanmay iermez, baz kollar ierse de nem verilmez. (R. Goring : 434) Yine de Adhi-Buda ya da Mutlak Buda kavram, ezeldir, kendiliinden vardr (svayambhu), btn lemlerin efendisi ve sahibidir. Allah kavramna yakndr. Gnmzde zellikle Nepalde bir alev eklinde temsil edilen bu Adhi-Budaya tapnlmaktadr. Budizmde mahhas bir Tanr yoktur. Devalar
60

Tanr deildirler. Pali eriat bu hususta kati bir ey sylememekle beraber Sanskrit eriatndaki Adhi-Buda, lk Buda, ezel ve bir tek olan Tanr telkkisine yaklar. Buna ramen bu eriatteki Nibbana (Nirvana) mefhumu da tasavvufun mcerred bir Tanrda fani olmak tasavvurunu hatra getirir. (Asaf Halet elebi : 54). Din zerine gelitirilen baz kuramlar, dini btnyle insan bir fenomen olarak kurar, onu hibir doast ya da akn, kaynak ve referans noktasndan tretmez. Birok baka bak alar da vardr. Din, genellikle kendini bilin alannda gelitirir. Kendi kurumunu mkemmelletirmeye alarak harika binalar ina eder, mzik yaratr, bir felsefe gelitirir ve bylece devam eder. Bunlar, bilinli dnyadaki din faaliyetlerdir. Fakat Budaclk, bilinsiz dnya zerinde durur. Budacl gelitirmenin en iyi yolu zazene (meditasyon) oturmaktr. Gerek doamza kar gl bir inanla yalnzca oturmaktr. Bu yol, kitaplar okumaktan ya da Budac felsefeyi incelemekten daha iyi bir yoldur. Felsefeyi incelemek gereklidir phesiz. Bu, sizin inancnz glendirecektir. Budac felsefe, ylesine evrensel ve mantkl bir felsefedir ki, bu nedenle bir felsefe deil, yaamn kendisidir. Budac retinin amac, saf ve zgn zihnimizin bi61

linliliinin tesinde varolan yaam iaret etmektir. (Shunryu Suzuki, Zen Zihni Balang Zihnidir, s.137). Budizm zaman zaman devlet dini olarak kabul edilmitir. M.. 101 ylnda Sri Lankada, 1360 ylnda Taylandda, Tokogawa dneminde Japonyada, Meiji dneminde Shinto ile birlikte Japonyada olduu gibi.

2. S a ng h a- De r v i l ik r g t

Uyan! Kendini kendiliinle (kendi zatnla) ykselt. Kendini kendi zatnla eit. Kendi zatnn emsiyesi altna sn. Her eyi gzlemle. En st sevin iinde yaa. Senin efendin senin zatndr. Senin zatn, senin snandr. Kendini iyi eit, bir bakcnn iyi bir at eittii gibi. (Dhammapada, Penguin, s.88). Sangha, Budann izinden gidenlere verilen kollektif bir isimdir. Geleneksel olarak drde ayrlr: Budist rahipler (bhikkhus), Budist rahibeler (bhikkhunis), erkek takipiler (upasakas) ve kadn takipiler (upasikas). Bunlar bize Budann gnlerindeki durumu yanstyor. Baz takipiler evlerini terk edip, onunla birlikte seyahat etmekteydiler. Vihara ad verilen yerlerde birlikte kalyordular. Manastr dzeninin temeli budur. Bat takipiler ise kendi aileleriyle birlikte yaamay srdrmlerdir.
62

Baz kullanmlarnda, sangha terimi yalnzca Budist rahipleri ifade eder, aslnda btn takipileri iermesi gerekir. Budann ifadelerinde evlerini terkedenler de, terketmeyenler de, bekr kalmay seenler de aile kuranlar da, tinsel ama Nirvanaya doru akmakta olan byk bir nehir olarak grlrler. Bir de Soylu Sangha (Arya Sangha) vardr. Bunlar bakalarnn da yolu takip etmelerini salayan, Arhatlar (ilk dnem ve Theravada geleneinde), Bodhisatvalar (Mahayana Budizminde) olarak, bir eit tinsel elittir. (Mel Thompson : 69) Dier yandan Sangha, Buda ve Dharmadan sonra, Budistlerin kendilerini teslim ettikleri nc aland. Budam sharanam gacanam / Dharmam sharanam gacanam / Shangam sharanam gacanam: Kendimi aydnlanm bilincime teslim ediyorum / Kendimi isel ilkelerime teslim ediyorum / Kendimi tinsel aileme teslim ediyorum. Dolaysyla sangha, Budist yolu izlerken tinsel dostluun gerekli ve deerli olduunu gstermektedir.

3. Bu d is t K o ns l l e r

Budist gelenee gre Budist tarihinde birok nemli konsl toplanmtr. 1. Budann lmnden sonraki (M.. 483) muson dneminde Rajagrhadaki konsl,
63

2. M.. 383 ylnda Vaisalideki konsl, 3. M.. 240 ylnda Asoka krallnda Pataliputradaki konsl, 4. .S. 100 ylnda Kaniskann krallnda Gandharadaki konsl. Rajagrhadaki ilk konsl nemlidir nk Tripitaka ya da Pali Canonun yazlarnn te ikisi bu toplantda tespit edilmitir. simleri Budann Sylevleri (sutta-pitaka) ve Manastr Disiplini (vinaya-pitaka)dir. Vaisalideki ikinci konsl de nemlidir nk manastr disipliniyle ilgili ciddi tartmalar yaplmtr. Pataliputradaki nc konsl, Sarvastivadin bak asnn genilemesinin yol at uyumazlklarla yzlemek ve Budist cemaat iinde uyumu yeniden kurmak asndan nemliydi. Gandharadaki drdnc konslden sonra da eitli dnemlerde konsller toplanmtr. Rangoonda 1956 ylnda toplanan son konsl, Budizmin ekmenik dnya dini olarak kabul edilmesi ve Pali dilindeki Tripitakann btnnn baz yetkin Budist rahiplerce gzden geirilip yeniden baslmas asndan nemliydi. (R. Goring :79, 80)
64

4. Bu d iz m i n Y ay l

Komutan andragupta Maurya, Magadha Kralln ele geirdikten sonra Pencap igal eden Byk skendere kar yrtlen savan bana gemiti. skenderin lmnden sonra Pencab alm, Magadha Krallnn snrlarn Afganistann i blgelerine kadar geniletmiti. Torunu Aoka Maurya, kral olduunda bu imparatorluu devrald ve daha da bytmek iin Bengal Krfezine sefer dzenledi. etin geen savata karlat olaylar, Aokann karakterini yumuatt. Aokann iini acma ve sevgi duygular kaplad. Budizmi kabul etti. Budann retisini (dharma) tm Hindistana yaymak iin elinden geleni yapt. Seylana, Suriyeye, Msra, Bat Afrikaya, Makedonyaya, Epiryaya (Kuzeybat Yunanistan), Trkistana grevliler gnderdi. Hindistandaki et yemezlik geleneinin ve canllarn ldrlmemesi, iddet uygulanmamas (ahimsa) ilkesinin glenmesinde Kral Aokann katks olmutur. M.. 130 yllarndan itibaren Kuzey Hindistana nce Hintlilerin Saka adn verdikleri skitler, ardndan Mete Hann (Mao Tun) ge zorlad Yeciler geldiler. Yeciler, Baktriya (Afganistan) ve Kuzey Trkistan iine alan Kuana Kralln kurdular. .S. 99 ylnda Pencab, Benaresi ald65

lar. Kuana Kral Kanika, Budizmi kabul etti ve Budistleri destekledi. Kuana Krallnn yayld blgelerde bulunan Hindu, Zerdt, Hristiyan, Yunan, Roma ve aman kltrlerinin Budizmle ilikiye girmesiyle, Mahayana ad verilen yeni bir Budist akm ortaya kt. Mahayanann kurucular olan Asvagosha ve Nagarcuna, Kral Kanikann adalaryd. Calandrada drdnc Budist konsl topland ve bu toplantda Mahayanann ayrlmasyla Budizm ikiye blnd. Kanikann bastrd altn paralarn zerinde Budann kabartma resmi vard. Oysa ki Milad birinci yzyldan nce Budann resim ya da heykellerinin yaplmasna izin verilmiyordu. Kuana Krall M.S. 226 ylnda ykldktan sonra Maurya Hanedanlnn kurucusu andraguptann adn tayan bir prens, Gupta Devletini kurdu ve glendirdi. Gupta dnemi (330-455) Brahmanizmin yeniden douu ve Budizmin dnce ve sanat alannda gelimesi ile nitelenir. Hun aknlaryla gszleen Gupta Devleti, kk prensliklere blnmt. Kanuch Kral Hara, M.S. 700 yllarnda, Gupta soyunun Magadha blgesindeki egemenliine de son verdi. Kral Hara bir Budist idi. lmnden sonra krall, kk prensliklere blnd.
66

1100, 1200 yllarnda slm ordularnn Hindistan istil etmesiyle, Budizm, Hindistanda gcn kaybetti. O dnemlerde Budistlerin en nemli merkezi Behard. slm ordusu Behar aldnda Budist tapnaklarn ve manastrlarn ykt. Budist dervilerin bir ksm Nepale kamay baard. (...) Kral Aokann gnderdii grevlilerle Seylana (Sri Lanka) giren Budizm, Theravada geleneini gnmze kadar srdrmtr. Gnmzde Burma, Tayland, Laos, Kamboya gibi lkeler Theravada Budizminin egemen olduu lkelerdir. Hindu dini ve animistik inanlarla karm olduu da bir gerektir. (. Gngren, Buda ve retisi : 155-163).

5 . T r k l e r d e B u d i z m

amat vipayan ikidin sngar adu yan teg utru tular. Samatha vipasyana, iki yanda bir merdivenin kollar gibi, karlkl elerdir.
(Arat, Eski Trk iiri, s.84,85).

Birinci yzyldan itibaren Kuana Krallnn snrlar iindeki Bat Trkistanda Budizm yaylmaya balad. Bir ok Gktrk yagbular ve kaanlar Budist oldular. O dnemde Budist klt67

rn merkezi Afganistan blgesiydi. Budizmin Dou Trkistana ve Uzak Douya girii pek Yolu denilen Afganistan, Maverannehir, Kagar yoluyla gereklemitir. pek Yolu inden Avrupaya kadar bir kltr alverii salyordu. Orhun Nehri kenarnda devlet kuran Uygurlarn, 840 ylnda Krgzlara yenilip, Turfan blgesine g etmeden nce de Budizm ile iliki kurduklar bilinmektedir. Uygurlardan gnmze kalan yazlarn ou Budist metinlerdir. Yine de tm Uygurlar Budist olsalar da amanl hep bu dinlerle birlikte srdrmlerdir. Uygurcada sakn kelimesi dhyana ya da meditasyon; bilig kelimesi pracna ya da bilgelik; bilig kngl kelimesi vicnana ya da bilin anlamna geliyordu. pek Yolu sayesinde Uygurlar bir ticaret toplumu olmulard. Gvenlii salyor, ticar kazan salyorlard. pek Yolu zerindeki Budist manastrlar da glenmi, toprak sahibi olmulard, para bastrmlard. Uygur Devleti ykldktan sonra inde Budizme kar hareketler ortaya km, ou yabanc olan ve zenginliin byk ksmn elinde tutan Budist manastrlara kar kym hareketleri yaplmt. Turfandaki bir manastrn bodrumu, Budist dervilerin cesetleriyle dolu olarak bulunmutu. Bir Trk toplumu olan Tobalar (Topa), Kuzey inde 380 553 yllar arasnda, Wei Soyu ad
68

altnda bir imparatorluk kurdular. aman dinine ballklarn srdrdkleri hlde, dier yandan da Budist oldular. (. Gngren, Buda ve retisi, s.163-167).

6. Uz ak D o u da Bu d iz m

Budizm, 69 ylnda kral ve evresinin Budizmi benimseme karar vermesiyle ine girmitir. Budizmi tantan Sanskrite kitaplar ve evirmenler getirtmek iin Hindistana grevliler gnderilmiti. nce Hinayana gelenei lkeye girdi. Sonra Kuanadan gelen Yei Lokaraka ile Mahayana metinleri evrilmeye baland. Drdnc yzyldan itibaren Trkistan zerinden Hindistana gitmeye balayan inliler Budizm eitimi almaya baladlar. lkelerine dnerken yanlarnda eitli yazlar da getiriyorlard. inli ve Hintli Budist derviler sayesinde Budizmle ilgili yzlerce metin inceye evrildi. Kumaraciva en nl evirmendi. inde Budizm, Saf lke (Sukhavati) Budizminin, kolayca kazanlabilecek bir cennet inancn getirmesiyle halk arasnda yayld. Budizmin Taoculukla ilikiye girmesi, Chan (ya da Zen) Budizmini dourdu. 620-1126 yllar arasnda Zen Budizmi, in kltrnn doruunu oluturdu. Taoculuk ve Konfyslk ile birlikte daha erdemli, daha bilinli, daha mutlu
69

ve daha uzun yaamann srlarn, yollarn in halkna retti. 600 yllarnda Koreye giren Budizm, ok tanrl, animistik bir aman dininin zerini kaplamtr. Budizm gnmzde Gney Korede en yaygn dindir. 552 ylnda Kore Kral Kudarann Japon imparatoruna bir bronz Buda heykeli, baz sutralar ve ritel gereleri armaan etmesiyle, Budizm Japonyaya resmen girmiti. Bakent Narada Budist mabetleri, manastrlar ina edildi. 1200 yllarnda Kamakura dneminde Zen Budizmi Japonyaya girdi. Sava sanatlarnda ve dier tm sanatlarda Japon kltrnn motivasyon gc hline geldi. Chanoyu denilen ay treni ve kebana denilen iek dzenleme sanat rneklerinde olduu gibi, Zen Budizmi Japon halknn gndelik yaamna girdi. Saf lke ve Niiren Budist okullar da kendilerini gelitirdiler. 1200 yllarnda Kral Srogtsen Kampann desteiyle Budizm Tibete yerleti. Animistik kurban riteline dayal yerel Bon diniyle (bir tr amanizm) ilikiye giren Budizmin Tibetteki bu uygulanna Batllar Lamaizm adn verdiler. 1216 1294 yllar arasnda yaam olan Moolistan Han Kubilay Hann, Hanbeylik ehrini (bugnk Pekin) imparatorluunun bakenti yapt, Budist olduu, Budizmi devlet dini yapt,
70

devleti Budist bakanlarn ynettii, Dou Moolistanda Budizmin yaygn olduu biliniyor. 1960 ylnda in Halk Cumhuriyeti, Tibette Lamalarn ynetimine son vermi ancak Moolistanda Lamaizm gnmze dek en yaygn din olma zelliini korumutur.

7. H i n ay an a Bu d iz mi

Hinayana geleneinde manastr yaam zerinde durulurken, Mahayana geleneinde manastrda yaayanlar da aileleriyle evlerinde yaayanlar da eit tutulur. Hinayana geleneinin bencil ve dar grl olduunu iddia etmek kt bir karikatr olur; nk Budizmin erken dnemlerindeki ana ama ayr bir kendilik (self) ya da benlik (ego) fikrinden kurtulmakt. Manastr yaamnda kiisel aba gstermek kadar, herkese kar efkatli bir sevgi (metta) ve merhamet (karuna) duymakta balca amalardand. Budist terminolojide hareket ya da yolculuk fikrinin ne kadar nemli olduunu, temel geleneinde isimlerinde ara (yanas) terimini iermesinden ve dharmann kendisini orta yol olarak adlandrmasndan anlyoruz. Sekiz katl soylu yol var ve reti kendisini tekerlei
71

evirmek ile sembolletiriyor. Ac (dukkha) ve mutluluk (sukha) da arabann kt tekerlei ve iyi tekerlei olarak sembolize ediliyor. Yaam yolculuu byle zmleniyor. (Mel Thompson: 31)

8. T h e r av ad a Bu di zm i

Sri Lanka, Burma, Tayland, Kamboya ve Laos gibi Gneydou Asya lkelerinde yaygn olan bir Budizm biimidir. Doktrinleri, sadan nce nc yzyldaki ekliyle korunmaktadr. Balca yazl kaynaklar Tripitaka ya da Pali Canondur. Theravadann Budann retilerini yorumlay tutucudur. Sadece Buda ile ilgilenilir. Theravadann en son amac kmil bir bilge ya da Arhat olmaktr. Bununla birlikte, her inanann hakiki aydnlanmaya eriebileceine inanmazlar. Bunun yalnzca dinsel tarikatlara girilerek mmkn olabileceini, girenlerin bile hepsinin birer Buda olmasnn imknsz olduunu dnrler. (R. Goring : 527)

9. M a h ay a na B ud iz m i

Mahayana gelenei, Hinayana geleneinin ideali olan Arhat (en deerli olan) kavramna kart olarak Bodhisatva kavramn gelitirmitir. Arhat idealinin bencillik ierdiini nk Nirvanay
72

yalnz kendisi iin amaladn dnrler. Bodhisatvann amac ise btn duyarl varlklar kurtulua ulatrmaktr. Mahayana hareketi, Hindistanda, M.. 200 yllarnda, skolastik geleneklere kar bir tepki olarak ortaya kmtr. Skolastik gelenein yazlarla ve iin felsef ksmyla ok fazla ilgilendiini ve meditasyonu, bakalaryla ilgilenmeyi ihmal ettiini dnyorlard. Mahayana gelenei, birbiriyle balantl olan iki erdemi vurguluyordu: Karuna (merhamet) ve prajna (hikmet). Budalk yolundaki Bodhisatva kendisinde bunlar aa kartma eitimi gryordu. Hindistanda Mahayana uygulayan iki nemli felsef okul Madhyamaka ve Yogacaradr. M.S. 700 yllarnda bir baka baarl hareket daha ortaya kmtr: Vajrayana ya da Tantrik gelenek. (John Powers : 133,134)

10 . C ha n Y ol u

Chan, in Budizminde meditasyonu ifade eden genel bir terimdir. M.S. 600lerden itibaren kurulmu olan bir Budist okulu da ifade etmektedir. Mahayana, Budizm retilerini Taoculuk ile birletirmi ve entelektel yaklamn tam kart olan bir meditatif deneyimi vurgulamtr. Chan, Japoncada zen szcyle karlan73

mtr ve Batda daha ok bu isimle tannmaktadr. Kore dilinde son, Vietnam dilinde thien olarak bilinmektedir. Chan gerekliin kavramsal olmayan, dorudan bir biimde anlalmasn amalayan bir meditasyon trdr. Sanskrite bir terim olan ve meditasyon anlamna gelen Dhyanadan tretildii sanlmaktadr. Hintli Budist rahip Bodhidharma gelenee gre Hint kolunun yirmi sekizinci, in kolunun ise birinci atas (patriarch) saylmaktadr. Baz uygulamalarda meditasyona, bazlarnda ise kung-ana (Japoncada koan) nem verilmektedir. Kung-anlar ya da koanlar kavramsal dnme sreciyle zlemeyecek, hakikatin dorudan gerekletirilmesiyle / anlalmasyla zlebilecek ekilde hazrlanm bilmecemsi sorular ya da szlerdir.

11 . Ch an o yu ya d a ay T r e n i

Taocular ayn, lmszlk iksirinin ana maddesi olduunu sylerlerdi. Budistler ise uzun meditasyon saatleri boyunca uyumamak iin ok miktarda ay ierlerdi. Okakuro Kakuzo ay Kitab isimli eserini Japonyann, Bat kurum ve fikirlerinin akn yznden kltrel deerlerini yitirmeye balad bir dnemde, 1906 ylnda yazmt. Bu kitap,
74

uzun yllar boyunca, Uzak Dou yaantsn ve felsefesini tanmak iin en uygun kaynaklardan birisi olmutu. Chado (ay yolu) ve chanoyu (ay treni) zerine yazarken inceye hkim oluunun yannda Budizm, Tao ve Konfyus deerlerini tanyor olmasndan da yararlanmtr. ay yolu, 15.yzylda domu olan iek yoluyla yatt. Efsaneye gre ilk iek dzenlemesi, yaayan her eye duyduklar merhametle, frtnada yerinden kopup dalan iekleri toplayp su dolu vazolara koyan eski Budist azizlerin sayesinde domutur. Byk ressam Soaminin bu sanatn ilk takipilerinden olduu sylenir. (ay Kitab : 82). Okakura, Asya yaamnn deerlerini ve maneviyatn Batya tantmak, Uzak Dou kltrnn zn en duru ekliyle yanstmak iin ay yolunu semiti. Uygulayclarn sekin bir zevkin sahibi olan asillere dntren eyin, Uzak Dounun demokrasi ruhu olduunu savunuyordu. ay yolunda manev bir kltr ekli, yaam sanatna dnebilecek bir disiplin buluyordu. Asya halklar arasnda birletirici bir unsur olan ay ime adeti, bu kltrler arasndaki sk balar hatrlatan bir ortak noktadr. ay yolu ve ay treni, ruhsal olgunlamann ksa yolu hline gelmiti. Gndelik yaamlarmzdaki mcadeleler75

den, hrslardan, kouturmacalardan, grltlerden arnmadan isel huzurumuzu yaamayacamz grne dayanan chanoyu, bize bu frsat salyordu. Bu yolda, merhamet, sadelik ve tevazu, hayatn incisi saylyordu. ay yolunun temellerini kuran Sen Rikyu unlar sylemiti: Chanoyu sadece odun toplamak, su kaynatmak ve ay imekten ibarettir. Temel ilkeleri ise uyum, sayg, saflk ve dinginliktir. (ay Kitab : 96). Uyum ve sayg toplumsal, saflk ve dinginlik ise isel deerlerdir.

12 . Ta oc ul u k

Taoculuk, Budizm ve Konfyslk ile birlikte, indeki balca dinlerden birisidir. Milattan nce altnc yzylda yaam olan Bilge Lao Tzu tarafndan yazld kabul edilen TaoTe Ching isimli metin, 5250 kelimeden olumaktadr. Sava yllarnda yazlan bu metin, ldrm gibi saldrmak yerine yaratc bir eylemsizlii (wu-wei) ilke olarak sunmaktadr. Doall ve kendiliindenlii savunmaktadr. Temel kavram olan Tao, evrenin temelindeki deimeyen ilkedir. Yaamn srr, hibir ey yapmayan ve hibir eyi yapmaktan geri kalmayan Tao ile uyum iinde yaamaktr. Tao abasz ve kendiliinden bir ekilde izlenen yoldur. Kendini ve bakalarn y76

netirken izlenen yoldur. Kendinle, tekilerle ve doayla uyum iinde yaarken izlenen yoldur. Chuang Tzu, milattan nce 369 ile 286 yllar arasnda yaam bir Taocu filozoftur. Kendi ismini koyduu Taocu bir alma kitabnn yazardr. Chuang Tzu adl bu kitap, TaoTe Ching ile birlikte felsef Taoculuun en nemli eseri saylmaktadr. Budist gelenekten de etkilenmitir. Kitab kiisel anekdotlar eklindedir. Tao kavramnn her eyi kuatan yol olduu zerinde durmaktadr. Her eyi reten, besleyen ve dntren yol. Biimsel ve ahlksal dzenden ok doallk ve kendiliindenlii savunmaktadr. Entelektel bir eitimi deil isel bir mistisizmi vurgulamaktadr. Chan ve Zen geleneklerini etkilemitir. Chuang Tzunun kitabndan Meseller adl blm:
meseldir szmn onda dokuzu eski ustalardan onda yedisi bir yudum su kadar gndelik szler Gkn uyumundan gelir bys

Szlerimin onda dokuzu eski mesellerdir dedim. Bunlarn izdii tablolar, anlatt ykler belli grleri anlatmak iindir. Derler ki, grc gidildiinde damad babasnn vmesi yakk almaz. Babasndan baka biri vmeli damad... Grlerini paylaanlar zeceklerdir meselleri,
77

paylamayanlar zemeyeceklerdir. nk insan, kendine uyan grlere doru der, uymayan grlere yanl. Szlerimin onda yedisi eski ustalarn szleridir dedim. Saygdeer retmenlerimdir onlar benim. Ne ki yllarn sralannda nce gelen, ama zamann krn eirmede ustalk gstermeyen kiiyi, salt yandan tr saygdeer saymam ben... Sz, bir yudum su kadar gndelikse eer, ve Gkn uyumundan alyorsa bysn, bizim yllarmz aacak, sonsuza eriecek demektir. Szlerin tesinde birlik vardr. Ama szler varamaz bu birlie ve salasa da asl birlik deildir o... Sylemeye sz gerekmez. Kimi yaam boyunca konuur, bakarsn bir ey sylememi; kimi de bir yaam boyunca susar, ama grrsn ki hep bir eyler sylemi. (Chuang Tzu, Taoculuk zerine Meseller Diyaloglar: 93).

13 . K o nf y s l k

Budizm, indeki biiminde Konfyslk ile i ie gemitir. Latince ismiyle Kung Fu Tzu, halkn deyiiyle Kung Usta M.. 551-479 yllar arasnda yaam bir in filozofudur. Eski dinsel kurallarn yerine toplumsal ve siyasal dzen zerinde temellenen ahlksal kurallar geirmeye
78

almtr. Kendi yolunda (tao) yardmseverlii, karlkl ilikiyi, saygy ve kiisel abay vurgulamtr. En eski in irfan olan Konfyslk, iki etik kanala sahiptir. Birinci kanal geleneksel davran kotlarn onlarn gerekletirilmesi iin izlemektir. kinci kanal ise sezgiseldir ve bizim kendi ahlksal doamzn sesini dinlememizi nerir. stat dedi ki : Byk ve stn insan, hep honut ve rahattr. Kk bir insansa hep znt ve tela iindedir. (Konfys, Konumalar: 47).

14 . Ze n Bu di z mi
Yaarken, l biri ol Gerek l Ve sonra istediin gibi davran te iyinin tm.
(Bunan)

Japon dilinde meditasyon kelimesinin karl Zendir. Zen Budistler herkesin potansiyel olarak aydnlanm olduklarn fakat bu olguyu gremediklerini, bir eit krlk iinde olduklarn sylerler. Bundan dolay meditasyon ve dier uygulamalarla, kiiyi kendi aydnlanmasna uyandrmak, bu sayede de her eyin hakiki doa79

sn grebilen bir saf baka erimesini salamak isterler. Zen iletiimi her zaman, dolaysz bir gstermedir.
retmeden ve gelecekten uzakta Harflere ve kelimelere bal kalmadan nsan zihnine dorudan gsterme / iaret ile Kiinin yaradln anlamas, Budalka ermesi.
(Watts, Zen Yolu, s.119).

Zen Budizm anlaynda aydnlanma, uzak bir gelecekte eriilecek bir ey olarak grlmez. imdi, meditasyon yoluyla deneyimlenebilecek, sezgisel bir ey, satori olarak grlr. Zen Budizmin iki temel biimi Rinzai ve Sotodur. Rinzai Zen, bir anda gerekleebilecek aydnlanma olanan vurgular. Koanlar (paradoksal sorular) kullanarak allm dnme tarzn krmaya alr. Bu koanlarn, allm mantk kalplar iinde bir anlamlar yoktur. Ayrca mondolar (hikyeleri) kullanarak sezgileri harekete geirir. Ama, birdenbire saf farkndala, satoriye ulamaktr. Soto Zen ise zazen pozisyonunda meditasyona oturularak daha yava ve sistematik geliimi ngren bir uygulamay vurgular. Koanlar da kullanr. Zen uygulayclar iin ay treni, iek dzenleme, bahe dzenleme gibi sanatlar tinsel geli80

imin aralar olarak grlr. Temel olan ey u anda olabilmektir. Kiinin u andaki grn snrlayan her ey terkedilir. Haiku denilen on yedi heceli ksa iirler, Zenin basitliini ve snrlarn gsterir, sezgileri harekete geirir, derin farkndal uyandrr. (Mel Thompson : 101) Zen uygularken Zen ile bir olursunuz. Siz ve zazen diye iki ayr ey yoktur. Eildiinizde, siz ve Buda diye iki farkl ey yoktur. Eilme, tek bir btn hlinde meydana gelir, hepsi bu. Bu, Nirvanadr. Buda, Maha Kashyapaya ilettiinde, yalnzca bir gl uzatp glmsemiti. Ne demek istediini yalnzca Maha Kashyapa anlamt. (Shunryu Suzuki : 67). Yalnzca kendiniz olduunuzda, tam anlamyla kendi nnzde eilir ve hereyle bir olursunuz. Yalnzca kendiniz olduunuzda, her eyin nnde gerek anlamda eilebilirsiniz. Bu ruhla eildiinizde, btn kurallar ve btn retiler sizindir ve Byk Zihin iinde her eye sahip olursunuz. Japon ay treninin yaratcs Rikyu, 1591de efendisi Hideyoshinin emriyle harakiri yapmt. Rikyu, yaamn yitirmeden hemen nce, Bu klc elime aldmda, ne Buda ne de atalar vardr, demiti. Byk Zihinin klcna sahip olduumuzda, ikinci bir dnyann, ikiliin olmadn sylemek istemiti. (Shunryu Suzuki : 48).
81

15 . Ze n B u di zm v e H ai ku l ar

Zen Budizm ile on yedi heceli ksa Japon iirleri olan haikular arasnda bir iliki vardr. Her ikisinin de temelinde Taoizmin olduu sylenebilir. Lao Tsenin ya da Japoncadaki deyimiyle Roshi yle demitir:

Bakalarn bilen, bilgi edinir. Kendini bilen, aydnlanr.

te bu aydnlanma ya da bilgelik biimi haikularla ilikilidir. Bu alanda byk usta saylan Bashonun bir haikusu yledir:

Unutma sakn / allk iinde / erik ieini

Bu haiku, Bashonun, uzun bir yolculua kmakta olan rencisine syledii ayrl haikusuydu. Erik iei Bashonun metaforuydu. Bir sre birlikte yrmlerdi rencisiyle Yolda. Sonra yollar ayrlmt. allk ise Akabenin simgesiydi. Hedefe varmadan nce geilmesi gereken zorlu geit. te o geitte rencisini tek bana yrrken, bedensel olarak yannda olamayacakt belki ama beni hatrla diyerek, dnsel bir birliktelik neriyordu.

16 . Z e n B u di zm v e P s i kan a li z

Btn bilmecelerle, ifrelerle ve kartlklarla doluluunun tesinde

82

Zen, basit bir disiplin ve retidir : yi eyler yapn, Ktlkten saknn, Kendi kalbinizi saflatrn te Buda Yolu budur. ster modern ister antik, ister Batl ister Doulu olsun, Btn insani durumlara uygulanamaz m bu szler?
(D.T. Suzuki )

Zen Budizm ile psikanaliz arasnda bir iliki kurma abas iine girildiinde, iki sistemin tartlmas gerekiyor. Her iki sistem de insan doasyla ilgili bir teori ve insann hlini dzeltecek, gzelletirecek bir pratik ieriyor. Birincisi Dou dncesinin, ikincisi ise Bat dncesinin karakteristik bir ifadesi. Zen Budizm, Hint aklcl ve soyutlama yetisi ile in somutluu ve gerekiliinin bir karmdr. Zen ne kadar Douluysa, psikanaliz de o kadar Batldr, Bat hmanizminin ve aklclnn ocuudur. Aklcl devre d brakmak iin karanlk gler arayna giren ondokuzuncu yzyl romantiinin ocuudur. Daha da geriye gidersek, Yunan bilgelii ile Msevi tresi, insana bu
83

bilimsel ve tedaviye ynelik yaklamn tinsel babalar saylrlar. (Erich Frommun yazsndan alnt, Zen Buddhism and Psychoanalysis, s.77).

17 . N i ch i r e n Bu di z mi

Nichiren Budizmi, bir Japon rahibi olan Nichiren Daishonin (1222-1282) tarafndan kurulmutur. ok renkli ve allmadk bir karaktere sahipti. Hkmeti eletirdii iin tutuklanm, hapsedilmi, srgne gnderilmiti. Nichiren Budizmi, Saf lke geleneini takip eder. Balca tinsel uygulamas, meditasyondan ok kutsal arklar sylemektir. Lotus Sutray retisine temel alr. Takipileri Nam myoho renge kyo deyiini yksek sesle tekrarlarlar. Nam szc kendini ada, myoho renge kyo szckleri ise Lotus Sutrann mistik kanunu anlamna gelir. Birbirlerini bu deyile selmlarlar ve o kadar hzl sylerler ki, yabanclar ne dediklerini bile anlamazlar. Yaamdaki baar ve mutlulua nem verir. nsanlar yukardaki deyii tekrarlamak ve retiyi gndelik hayatlarnda denemek, bir deiime yol ap amadn ynnde yreklendirirler. Bu deyii tekrarladklar srada yaylan titreimlerin btn dnyaya yarar saladn dnrler.
84

Yirminci yzyln ikinci yarsnda Sokka Goksi (Deer Yaratan Toplum) adl uluslar aras bir kurulu faaliyet gstermeye balamtr. Bu kuruluun ismi, Nichiren Budistlerinin genel tutumunu yanstmaktadr: Pratik sorunlar zmeye almak her durumda en byk deeri yaratmaya almak, yaratc olmak, yaamdaki her olana deerlendirmek, kiisel ve hep birlikte hareket etmek. (Mel Thompson : 54)

18 . P ur e L an d Bu di z mi

Pure Land ya da Saf lke Budizminin temel ebedi yaam ve sonsuz nur olarak grlen Amida Budaya kendini adamaktr. nsanlar onun ismini mutlak bir samimiyetle tekrarladklarnda, Amida Budann iinde tinsel geliim iin hibir engel olmayan Saf lkeyi yaratacana inanlr. Amida Budann anlmas, gerekliin kendisinin anlmas ve evrensel merhametin ifadesi olarak kabul edilir. Budizmin bu kanalnn, aklc zmlemeleri ve konsantrasyon almalarn aydnlanma yolu olarak kullanan dier Budizm eitlerinden ne kadar farkl olduu grlmektedir. Amidann ltfu her ey olduundan, Saf lke Budizmi manastra kapanmakta bir yarar grmez. (Mel Thompson : 63)
85

19 . Vaj r a yan a Bu di z mi

Tantrac Budizmin kulland terimlerden birisi Vajrayana ya da Elmas Aracdr. retisel temeli 600 ile 1000 yllar arasnda Hindistanda oluturulan ve Tantralar ad verilen yazlardr. Bunlarn Buda tarafndan akland sylenir. Vajrayana Budizmi, Mahayana Budizminin temel Bodhisatva yolunu izler. Fakat Budalk kazanmak iin gerekli olan zaman ksaltan yeni teknikler retir. Bu teknikler arasnda riteller, ellerin ve parmaklarn duru ekliyle ilgili semboller olan mudralar, mandalalar ve grselletirmeler vardr. Temel uygulama deity yoga (devata yoga)dr. Meditasyon uygulaycs bir Budann btn kemlat niteliklerini tayan bir Buda eklinde kendisini grselletirir. Merhamet datr. Gelenek, srlar ve cokusal enerji zerine kurulu olduundan ancak meditasyon bu niteliklere sahip bir Guruya balanarak gerekleebilir. Vajrayana Budizmi, Tibet ve Moolistanda hkim meditasyon geleneidir. Uzak Doudaki ezoterik Budist okullarda, indeki Chen-yen ve Japonyadaki Shingon geleneklerinde de uygulanmaktadr. (John Powers : 236)

20 . Ti b e t B ud i zm i

Budizm, in ve Uzak Dou lkelerine yayldk86

tan ok sonra, 700 yllarnda Tibete girmitir. Budizmin ekli, Hindistandaki gelimelerden etkilenmitir. 400 yllarndan itibaren mantralar, mudralar, mandalalar, Deity resimleri Mahayana almalarnda gzkmeye balamtr. Bunlar sistemletirilmi ve Vajrayana ortaya kmtr. te Tibette gelien bu gelenek olmutur. Tibetli Budistlere gre aydnlanmaya ulaanlar, lmden sonra tekrar douun olmad yer olan Altn Ik lkesine gideceklerdir. (brahim Smer : 197). 1100 yllarndan itibaren Budizm, doduu lke olan Hindistanda, Mslman ordularnn da etkisiyle, ykma uramtr. Vajrayana gelenei ncelikle Tibette korunmutur. Tibet Budizminin okullarndan birisi Kagyudur. Avrupaya, Birleik Devletlere ve Uzak Douya yaylmtr. Bir baka okul Gelugpann banda Dalay Lama olduu iin daha fazla tannmtr. in istila edene kadar Tibetin ynetimi bir Dalay Lamadayd. (Mel Thompson : 85)
21. Dalay Lama

Tibet Budizmindeki en geni okul Gelugpadr. Anlam erdemli gelenektir. Genel olarak Sar apkallar olarak tannrlar. 1400 yllarnda Tsong Kapa tarafndan Theravada manastrlarnda kullanlan kurallarda ve manastr dzeninde reform yapmak amacyla kurulmutur.
87

Geleneksel olarak Lhasann Byk Lamas, Gelugpa okulunun bandaki kii olurdu. Onaltnc yzyldan itibaren bu kiinin nvan Dalay Lama olarak belirlendi. Dalai kelimesi deniz anlamna geliyordu ve Dalai Lama, deniz gibi retmen demek oluyordu. Onyedinci yzylda beinci Dalay Lama Tibetin hem dinsel hem de siyas lideri oldu ve Lhasada Potala sarayn ina ettirdi. Dalay Lamalarn her biri, Bodhissattva Avalokiteshvarann (Tibete Chenrezig) bir enkarnasyonu olan, dolaysyla merhametin bedenlenmesi saylan ilk olann reenkarnasyonu olan bir tulku idi. Batda Tibetin tanr-kral saylyordu. inin Tibeti igalinin dokuzuncu ylnda, yani 1959da, Dalay Lama Tibetten kat ve kuzey Hindistanda Dharamsalaya yerleti. Tibet halknn ve dnyaya yaylm Tibet Budizmi cemaatinin manev ba olarak, srgndeki Tibet halknn odak noktas ve temsilcisi gibi davrand. (Mel Thompson : 17)
22 . Bu di s t F e l s e f e

Budist felsefede akl ve sezgi nemli bir yer tutmaktadr. Budistler sezgi iin genellikle prajna terimini, akl ya da akl yrtme iin ise vijnana terimini kullanmaktadrlar. Vijnana bizim duyular, anlk, akl, akl yrtme dnyamz kapsar. kiliin ve paralarn dnyasdr, her zaman zmleyici88

dir. Prajna dnyasnda ise farkllama, ayrma, blme yoktur. Grlen ile grenin ayn olduu bir dnyadr. Kendinden memnundur. Btnn kendini bildii alandr. Btnletirici ilkedir.
PRAJNA ZELLKLER 1. Sunyata (Boluk). 2. Tathata (ylelik) 3. Prajna (Sezgi) 4. Nirvana 5. Bodhi (Aydnlanma) 6. Saflk 7. Zihin (citta) VJNANA ZELLKLER Varlk ve yokluk dnyas. Tanmlamalar dnyas. Vijnana (Blme). Samsara (Domak ve lmek). Avidya (Cehalet) Bulaklk, Kirlilik. Duyumlar.

8. Dharma (En son gereklik) Sarvadharma (Bireysel varolanlar). 9. Saf deneyim 10. Saf fiil (akarma) 11. Farkszlk, Ayrmszlk 12. Blmemek 13. Zihnin yokluu (No-mind) dncenin yokluu (No-thought) 14. Ebed imdi ya da saltk Zaman ilikileri. olarak varolmak 15. kilik olmayan. kilik okluun deneyimi. Neden sonu dnyas. Farkllk, Ayrm. Blmek. Bireysel bilin

(D.T. Suzuki, Studies In Zen, s.108.)

89

23 . Bu di s t P s ik ol o ji

Klasik Budist metin Abhidhamma, gnmzde en yaygn ve en ayrntl geleneksel bilin hlleri psikolojisi kabul edilmektedir. Abdidhamma, Budann retisine tematik bir yap ve mantksal geliim kazandrmtr. Amac kuramsal deil uygulamaya yneliktir ve meditasyon yntemi kullanlr. Ama, insanlara arzularn susuzluundan ve acdan kurtulabilmeleri iin bir sezgisel gr (insight) kazandrmaktr. eylerin sonluluu (anicca), kendiliin gerekd olmas (anatman) bu sezgisel grle anlalacaktr. .S. 430 ylnda Budaghosa tarafndan yeniden zetlenmitir. Vishuddhimagga (Arnma Yolu) ad altnda safhaya ayrlmtr. 1. Sila (Ahlksal almalar); 2. Sati (Zihinsel disiplin, konsantrasyon, meditasyon, samadhi almalar); 3. Punna (Hikmet ya da bilgelik, doru niyet ve doru gr ile birlikte hakikatin dorudan ve sezgisel olarak anlalmas.) (Roger N. Walsh, Ego tesi : 173-177, Daniel Golemannn Geleneksel Budist Psikolojisinde Zihin Sal balkl yazsndan alnt.)

24 . T r an s pe r s o n al P s i k ol o j i v e B u di s t P s i k ol o ji

Transpersonal Psikoloji ya da Kiilik tesi Psiko90

loji (birey tesi diye de karlanyor) insan, drt ana boyut iinde ele alr: 1) Bilin, 2) Koullanma, 3) Kiilik ve 4) Kimlik. Tm deneyimlerimizin temeli ve balam olan bilincimiz, genellikle savunmac biimde kaslm durumdadr. Tepkilerle (reactions) belirlenen bir yaam sunan bu savunmac kaslmadan kurtulabilmek iin zihnimizi sakinletirmeli, alg filtremizi temizlemeli (ya da algsal arptmalar azaltmal) ve iimizde doutan varolan eitli potansiyellerimizi tanmal ve onlara deer vermeliyiz. Onlar gndelik yaamlarmza sokup tepkilerle yaamaktan, deerlerle yaamaya gemeliyiz. (Roger Walsh, Ego tesi : 67) Bilincimizde bellek kaytlar, dnceler, inanlar ve deerler den oluan alg filtrelerimiz dier bir deyile gereklik haritalarmz vardr. Her bilin hli, kendi gereklik haritasn oluturur. Algladmz gereklik bizim bilin hlimizi yanstr. Krishnamurtinin dedii gibi : Neyseniz yle alglyorsunuz! Toplumsal koullanmalarmz da alg filtremizi etkiler. Her bilin hli kendi gereklik resmini oluturduuna gre, bildiimiz gereklik yalnzca greceli olarak gerektir. Dolaysyla da psikoz, tek bir gereklie balanmaktr. Dou disiplinlerinin ve zellikle de Budizmin
91

ayrntl olarak inceledii koullanma eitlerinden en nemlisi balanmadr (upadana, attachment). Balanma, arzu ile ilikilidir ve bu arzunun doyurulamamas ac ile sonulanr. Balanmadan kurtulmak (viraga, detachment) ise acnn durdurulmasnda temel faktrdr. Balanma olgusu yalnz nesnelerle ya da kiilerle snrl deildir. zel ilikilere, bir yaam slbuna, zel bir kendilik imgesine (self image), bir davran biimine, bir psikolojik srece, hatta ac ekmeye ve deersizlik duygusuna balanmak da sz konusudur. Bizler kimliklerimizin rollerimizden, sorunlarmzdan, ilikilerimizden, bilincimizin ieriklerinden kaynaklandna inandmz srece, kiisel srekliliimizin zarar grmesinden duyduumuz korku, balanmalarmz ve koullanmalarmza daha sk sarlmamza neden olur. Kiilik tesi psikanaliz almalarnda uygulanan Budist meditasyonlara katlan birok kii, ilk aldklar bilgilerden ve ilk deneyimlerden sonra genellikle unu sorarlar : Eer tm balarmdan kurtulursam kim ve ne olurum ben? Birok psikolojik kuram, insann kiilii ne ise o olduunu kabul eder. Kiilik tesi bak asndan bakldnda ise kiilie, greceli olarak daha az nem verilir. Kiilik, varln grnen yan92

larndan yalnzca birisi olarak ele alnr. Psikolojik saln, kiiliin deitirilmesinden ok, kiilikle zdelemenin braklmasn kapsad belirtilir. Kiinin duygusal yknn (klesha) bir parasn kendi kiisel dramas dier bir parasn da bakalarnn dramalar oluturur. Bunlardan bamszlamas ya da kendisini bunlarla kimliklendirmeyi, zdeletirmeyi brakmas nerilir. Kimliklerimiz nasl ortaya kmaktadr? En derin varlmz olan farkndalk (awareness) kendisini bir zihinsel ierik ile kimliklendirdiinde, bu zihinsel ierik btn dier zihinsel kapsamn ve deneyimlerin nasl grleceini belirleyen balam hline gelmektedir. erik, balam olmakta ve dier ierikleri yorumlamaktadr. Ego ortaya kmaktadr. Bu ego filtrelerinin kaldrlmas, zgr olmak anlamna gelmektedir. Meditasyon uygulamalar balang dzeyinde bile sakinlii, duyarll, kabul edebilme gcn, empatiyi, sezgiyi ve akl arttrmaktadr. Bunlar deneyimleyen bir insan, daha nceki sradan farkndalk ve alg dzeylerin duyarsz, arptlm ve irad kontroln dnda olduunu anlamaktadr. Kiilik tesi alana geilen kap olarak kullanldnda ise kii kendisini dnmekte olan bir sre olarak alglamakta, ile93

ri dzeyde meditasyon uygulayclarnn belirttikleri bilin ve alg dzeylerini, sezgiyi, sakinlii, sevinci, sevgiyi daha doru anlamlandrabilmektedir. Bu srecin daha ileri aamalarnda ise bilinte, aydnlanma ya da zgrleme (nissarana) denilen dnm gereklemektedir.

25 . Bu d iz m v e Ji dd u K r i s h n am ur t i

Krishnamurtide hakikatin gzlemi bilgelik, bilgeliin alglanmas zekadr. Hakikat, bilgelik ve zeka dolu bir yaam ise hakik dinsel yaam dr. Krishnamurti iin aydnlanma, kendilikten btnyle zgrlemektir. John Whiten kendisiyle yapt rportajda unlar sylemitir: Aydnlanma, kendilikten btnyle zgrlemedir. Korkudan, endieden, bamllklardan, acdan btnyle zgrlemektir. Dolaysyla aydnlanma zerine bir makale yaynlayabilirsiniz, insanlar bunu okur, Evet, kabul ediyorum der ve sonra deimeden kendi gndelik yaamlarn srdrrler. Bir insann yaamn deitirmesi sadece bir yazy okuyup kabul ediyorum demekle olmaz. Byk bir dikkat ve kendi iinde byk bir aratrma gerektirir. Ben deieceim diyen ok az insan var. (John White, Aydnlanma Nedir:173)
94

Kendini bilmek, meditasyon, sessizlik ve koullanmadan zgrleim zerine unlar syler Krishnamurti: Bir resme, bir fikre, bir efendiye kendini adamak meditasyon deildir. (...) Kendinizi anlamadan yapabileceiniz tek ey temel zelliklerinize (background) ve koullanmanzn tepkisine uygun davranmaktr. Bu ise meditasyon deildir. Ama bu tepkilerin farknda olmak, (...) doru meditasyonun yolu budur. Meditasyon yaamdan el etek ekmek deildir. Meditasyon insann kendini anlama srecidir. Kii kendini, yalnzca bilinli deil, btn gizli kalm ynlerini anlamaya balad zaman, dinginlik olur. (Krishnamurti, Tanr zerine: 106). Kendinin bilgisi meditasyonun balangcdr, kendinin bilgisi olmadan meditasyon yoktur. Kendinin bilgisi sorununun derinlerine indike insann st zihni yalnzca dingenleip sessizlemez, ayn zamanda farkl gizli katmanlar da ortaya kar. Yzeysel zihin sessiz olduu zaman, bilinalt, bilincin gizli katmanlar kendilerini yanstr. Kendi ieriklerini ortaya karr, (...) dolaysyla kiinin varlnn btn sreleri tam olarak anlalm olur. (Tanr zerine: 107). Dolaysyla zihin son derece sessizleir. Kendisi sessizdir, sessizletirilmez, bir dl ya da korku
95

araclyla sessiz olmaya zorlanmaz. O zaman geekliin ortaya kt bir sessizlik vardr. Ama bu sessizlik Hristiyanlara, Hindulara ya da Budistlere zg bir sessizliin yolunu izlerseniz, asla sessiz olamazsnz. Gereklii bulmak isteyen bir insann koullanmasn tamamyla bir kenara brakmas gerekir. ster Hristiyan, ister Hindu, ister Budist, isterse baka herhangi bir gruba ait olsun. (Tanr zerine: 107). Krishnamurtinin eitim zerine mektuplarn derleyen ve kitaplatran Walter Bernotat, kitabn nsznde unlar yazyor. Krishnamurtinin ifadeleri bir reti deildir. Bir inanc desteklemek veya bir dine nedensel temel oluturmak iin bize yneltilmemitir. nk Krishnamurtinin kefettii hakikatler retilemez, geerli cmleler olarak ortaya konamaz ve cmlelerle aktarlamazlar. Krishnamurti hibir zaman felsef veya din yazt incelemedii hlde, ifadelerinin bir ou Lao e, Buda, sa, Upaniadlar ve Zenin rivayetleriyle benzerlik gsteriyor. Belli ki insanlarn, geleneklere bakmakszn her zaman kefedebildikleri hakikatler var. Krishnamurti her birimizin u anda bulabilecei bu zgrletirici hakikate, usanmadan iaret ediyor. (Krishnamurti, Eitim zerine Mektuplar: 8,9).
96

Krishnamurtinin meditasyon anlay vipassana ya da sezgi meditasyonuna benzemektedir. Semesiz farkndal, dncesiz farkndal nermekte ve konsantrasyonu ya da samatha meditasyonunu eletirmektedir. Budizmi eletirmesine ramen Budaya yakn olduu hatta manev olarak balantl olduu sylenebilir. 1922 ylnda kardeiyle birlikte geldii Kaliforniyann Ojai blgesinde, 27 yandayken nemli bir deneyim yaamt Krishnamurti. ki hafta boyunca her gn yaklak otuz dakika meditasyon yapmt. Bu iki hafta sonunda ensesinde ok byk arlar duymaya balad. ylesine duyarl bir duruma gelmiti ki, en kk sesleri bile alglyordu. ini bir ate kaplamt. Bu hli gn boyunca srd. Bahedeki bir aacn altnda yaad deneyimi, iki gn sonra kendi ifadesiyle yle aklyordu: Bay Warrington evin yaknndaki biber aacnn altna gitmemi syledi. Orada bada kurarak meditasyon yaptm. Bir sre byle oturduktan sonra bedenimden ktm duyumsadm. Aacn narin, yumuak yapraklarnn altnda oturduumu grdm. Yzm douya dnkt. Bedenim nmde duruyordu ve bamn zerinde parlak ve apak yldz gryordum. Krishnamurti bu deneyimi yaadnda yannda
97

kardei Nityananda da vard. O gn yaadklarn yle not almt : Yllar nce Taorminada Krishna, Budann dilenci giysileri iindeki gzel bir resmine derinlere dalm gzlerle baktnda, mutluluk dolu bir an, tanrsal Ulu Varlk duyumsamtk. Bu gece de Krishna, gen biber aacnn altnda arksn bitirince, Bo aacnn altnda oturan Buday dndm. Ve yine, Krishnay daha nce kutsadnda olduu gibi, huzur dolu vadiye bir k dalgas yayldn duyumsadm. Gzlerimizi aaca dikmi her eyin yolunda olup olmadn merak ediyorduk. nk tam bir sessizlik egemendi. Bakarken birden aacn zerinde byk bir yldzn parladn grdm. Krishnann bedeninin Ulu Varlk iin hazrlandn anladm. Eilip Bay Warringtona yldz gsterdim. Her yer ulu bir varlkla doldu. (Deniz Demirdven ve Nurgl Demirdven, Jiddu Krishnamurti: 15).

98

SONSZ

Gnmzde dnyada Budist yntemleri uygulayan be yz milyonun zerinde insan vardr. Hindistandaki Budistlerin says on milyonun zerindedir. Tayland, Kamboya, Hindistan ve Sri Lanka gibi lkelerde baz Budistler bar yanls toplumsal etkinliklerin gelimesinde nemli bir rol oynamaktadrlar. Tayland ve Sri Lankada Budizm ile devlet arasnda gl balar vardr. Btn nemli Budist okullar, Batda temsil edilmektedir. Seyahat ve iletiim teknolojilerinin batl psienin zellikleri olduunu bildiimiz Batda, son yzylda Budizmin kk salmaya balamas Budizmin tarihindeki en dramatik olay olarak yorumlanmaktadr. 1971 ylnn 21 Martnda, Amerika Birleik Devletlerinde Tassajaradaki Zen Da Merkezinde dzenlenen bir trenle Shunryu Suzuki, Dharma
99

mirascs olarak Richard Baker kendi yerine atamt. Baker, ustasnn sunduu cbbeyi u iirle kabul etmiti:
Uzun bir zamandr sahip olduum bu tts ubuunu Elsiz ellerimle Bu tapnaklarn kurucusu olan Ustam, dostum, Suzuki Shunryu Daishoya sunuyorum. Yaptklarnn hibir ls yok. Cbbelerimiz srlsklam. Seninle birlikte Budann iseleyen yamurunda yryoruz. Fakat nilfer (lotus) yapraklarnn zerinde Hibir yamur damlas kalmyor. (Shunryu : 12, 13. Huston Smithin nsznden).

100

 H ind istan, B ud izm ve Uzak do u ile lg ili Kilo m et re T a lar

M.. 7000 4000 Kuzeybat Hindistanda tarmn balamas. M.. 4000 1700 ndus Uygarl (Harappa, Mohenco Daro) M.. 1500 Hindistanda Arlerin semav dininin yaylmas. Varuna, Mitra, ndra isimli tanrlar var. Kastlarn yeniden dzenlenmesi. M.. 1500 M.S. 200 inin byk klasik metinlerinin, Cingin yazlmas. M.. 1000 Japonyada into mitolojisinin balamas. M.. 600 500 Budizmin kurucusu Buda; Caynaclkn kurucusu Mahavira; Taoculukun kurucusu Lao Tse; Konfyslkn kurucusu Konfuys bu dnemde yaadlar. M.. 563 483 Siddhartha Gotama Buda Sakyamuninin yaam. M.. 327 325 Byk skenderin Hindistan istilas.
101

M.. 320 185 Maurya mparatorluu. M.. 269 232 Aokann hkmdarl. M.. 160 M.S. 280 Baktria Yunanllarnn ve barbarlarn kuzeybaty istilas. M.. 25 Hindistan hkmdar Asokann Budizmi kabul etmesi. M.S. 100 600 Budizmin, Orta Asya ve ine yaylmas. M.S. 320 500 Gupta mparatorluu. M.S.550 600 - Budizmin Hunlar ve Gktrkler arasnda ilgi grmeye balamas. M.S. 550 800 Pallava mparatorluunun en parlak dnemi. M.S. 600 Budizmin Japonyaya girii. M.S. 606 647 Harsa mparatorluu. M.S. 629 700 Budizmin Tibete yaylmas. M.S. 700 - Uygurlarn Budizmle tanmalar. M.S. 700 1192 Kuzey Hindistann kk krallklara blnmesi. M.S. 800 Hindistanda Budizmin g kaybetmeye balamas ve yerini Vedaclktan esinlenen dinlerin almas. M.S. 845 inde Budist tapnaklar ve manastrlar ykld, topraklarna el konuldu.
102

M.S. 800 900 Hindistann bat kylarnda ilk Mslman yerleimlerin balamas. M.S. 900 1200 ola Krallnn en parlak dnemi. M.S. 1000 Hindistanda Mslman fetihlerinin balamas. M.S. 1200 1700 Japonyada Zen Budizminin gelimesi. M.S. 1300 Budizmin Hindistanda yok olmaya balamas. Mahayana Budizminde ierilen Brahmanizm, popler Budizmi iine ekmeye balad. M.S. 1300 sonras inde Taoculuk, Konfyslk ve Budizm birbirleriyle kaynat.

103

104

Bir Hikaye:

Byk Zihnin Klc

Drt yz yl nce olmu bir olay aydnlatmaya alyordum.

O tarihlerde ay treni ustas Rikyu ile byk sava Taiko Hideyoshi arasnda byk bir dostluk kurulmutu. Sava, ay ustasna derin bir saygyla balyd. Bir despotun sevgisi her zaman tehlikelerle doludur. Hele ihanetin hayli yaygn olduu o dnemlerde insan kolay kolay kimseye gvenemezdi. Dalkavukluk ruhundan hi nasibini almam olan Rikyu birok kez despotun grlerine kar kmt. Byle bir kar kmann ardndan aralarndaki geici soukluu frsat bilen Rikyu dmanlar, onun Taikoyu zehirlemek iin bir komplo dzenledii sylentisini yaydlar. Bu komplo teorisine gre Taiko, Rikyunun hazrlayaca yeil bir iecekle ldrlecekti. Hideyoshinin en ufak bir phesi bile idam demekti.
105

fkeli hkmdara kimse engel olamazd. Rikyuya tek bir ayrcalk tannabilirdi: Kendini kendi eliyle ldrme onuru. Bylece Rikyu 1591 ylnda efendisi Hideyoshinin emriyle harakiri yapt. Yaamn yitirmeden hemen nce Byk zihnin klcn elime aldmda/Ne buda/Ne de atalar vardr dedii sylenir. Byk zihinle birlikte olduumuzun bilincindeyken ikiliin olmadn belirten bir szd bu. Rikyunun ay trenlerinde hep arbal bir ruh hli aa kmtr. Hibir eyi ikilik iindeki bir zihinle yapmad, her an lme hazr olduu bilinirdi. ay Treninin ardndan trenle ld. Kendine yeni bir yaam verdi. Bu yeni yaam ay treni chanoyunun ruhudur. te biz de onun ans nnde byle saygyla eiliyoruz Byk olay gn Japon ay ustas Rikyu en gzde be rencisini son bir ay trenine davet etmiti. ay evinin itle evrili i bahesi aalardan, allardan ve yere denmi dzensiz bir dzenlilik iindeki talardan oluuyordu. Gzel ve kk bir baheydi. Baheye gelen konuklar aalarn rperdiini, yapraklarn hrdadn, ormandaki hayaletlerin kendilerine seslendiini duydular. Her trl toz ve grltden arndrlm bu bahe bir ormann derinliklerindeymi hissi uyandr106

maktayd. Bu baheyi boydan boya geen ve bahe giriini ay evine balayan bir patika vard. Bu patikann sonunda ii oyuk bir ta vard. Konuklar bahede beklerken ev sahibi Rikyu bu tan iindeki suyu boaltt ve taze su doldurdu. Suyun sesi ve sunduu grnm ortama tazelik ve saflk katt. Eve girmeden nce misafirler bu suyla ellerini ykayacaklard. Bahedeki Yol olarak da bilinen patika, zerinde yryenlerin cisman yaamn tesindeki bir evrene gemelerine yardmc oluyordu. Ev sahibinin de konuklarn da bir ay treninden nce ilk yapmalar gereken ey yeryznn tozlarndan arnmakt. Rikyu bu patikaya iyli zemin anlamna gelen Roji adn vermiti. Budist metinlerden Lots Sutrada geen hikyelerden birinde bir baba, alevler iindeki evinde baran ve saa sola kaan ocuklarna, Rojiye snmalar iin yalvarr. Alevler iindeki ev egoya bamllk ve cehaletin sebep olduu varolusal acy simgeler. ay treni uygulayclar Rojiyi dnyann yknden kurtulduklar yer olarak grrler. Zen uygulayclar iin meditasyona giriin ilk adm olan kendinin bilincine gei yeridir. Bu patika zerinde yryen yolcunun d dnyayla her trl ba kesilir, zihni kleshalardan temizlenir.
107

Yolcu ay odasnda alnacak estetik zevke hazrlanr. Patika bir yenilenme duygusunu simgeler. Bu patikada yrrken Roshi, sk yaprakl aalarn glgesinde, yosun kapl granit fenerlerin arasnda ilerlerken ve am inelerinden oluan bir hlyla kapl, dzenli bir dzensizlikle sralanm aralkl talarn zerinde gezinirken, zihninin sradan dncelerden syrldn hissederdi. Japon ay ustalar bylesine huzurlu ve duru bir ortam yaratabilmek iin byk bir ustalk gsterirler. Her ay evinin bahesindeki patikann brakt etki farkldr. Kendisini dzenleyen ustaya ve onun o gnk tutumuna gre deimektedir. Rikyu o gn Rojiyi dzenlerken, tam bir tek banalk etkisi yaratmaya almt. Kendi patika dzenleme srrn eski bir arkdan aldn sylerdi: leriye doru baktmda/Ne bir erik iei/Ne alaca yapraklar/Sazdan bir kulbe tek bana kumsalda/Gz akamnn soluk nda. Yaklan tts ubuklarnn kokusu ay odasndan patikaya ve baheye yaylyordu. Genellikle birbirleri arasnda konuan konuklar bugn sessizdiler. Usta, isimleriyle seslenerek her birini teker teker ieriye davet etti. Patikadan geerken ellerini ykadlar. ay odasnn giri kapsnn iki yanndaki gri ta fenerler nbetiye benziyordu. Her biri eilerek
108

ve kllarn kartarak eilerek geilen kapdan getiler. ay treninin zn dile getirmek iin sadece bu mimari zellik bile yeterliydi. Basamakl dar kapdan gemeden nce hkmdarlar bile kllarn karmak zorundaydlar. Bylece rtbe ve snf fark ortadan kalkyordu. nsana yalnzca insan olduu iin sayg duyulan snfsz bir ortam yaratlyordu. Drt buuk hasr geniliindeki ay odasn kulbeye dntren Rikyu, oday bu bask girile tamamlamt. ay evinin ii o gnk tren iin byk bir zenle temizlenip hazrlanmt. Evin temizlii kalbin ve ruhun temizliini simgelediinden konuklar gelmeden nce geecekleri patika iyice ykanm, evin ii temizlenmi ve tts ubuklar yaklmt. ay treni uygulamas, hayatn iindeki bir insan olarak sahip olduumuz z gerekletirmek, bu grevin gerektirdii titizliin farknda olmak ve grevi yarna ertelememek zerine kuruluydu. En kk bir ayrnt bile dikkatle gzlemlenirdi: Mevsime zg iek, tan zerine dklen suyun sesi, akamn alaca karanla dnt an. Japon evlerinde konuklar onurlandrmak iin kaligrafilerin ve ieklerin konduu eref kesinin (tokonoma) en yetkin rnekleri Zen tapnaklarndaki sunaklardr. Rikyu o gnk ana temaya uy109

gun olarak (bir gre gre) tokonomaya : Zevk alrz/Byk Zihnin alm olan/Yaamn her annda, yazl bir kaligrafi asmt. Bu kaligrafinin nndeki Song dneminden kalma nadide bir bronz vazoya tek bir gndz sefas konmutu. Burada insan en kk bir dnyev ya da uhrev kaygya kaplmadan gzeli seyretmeye kendini verebilirdi. Zen keilerinin hazrlad kaligrafilere byk sayg gsterilirdi. Rikyu bir gn yle demiti: Hibir nesne kaligrafi rulosu kadar byk anlam tamaz. Onu seyrederken ev sahibi ve konuklar bir ruh btnlne varrlar. Chanoyu Samadhi ile kendilerini gerekletirirler. Bunlar arasnda Zen keilerinin hazrladklar, dierlerinin nne geer. Onlar seyrederken, izilmi szcklere en byk saygy duyan, kaligrafn, rencilerin ve atalarn erdemini tadar. Zen szc ve in Zeni anlamna gelen Chan, sanskrite szck Dhayanadan tremilerdi. Bodhidharma, in Zeni Chann ilk rahibiydi. ay treni, Bodhisatvann tasviri nnde toplanan ve ona ieklerle tts sunan keilerin ayn kseden srayla ay imeleri esasna dayanan Chan treninden domutu. Konuklar en ufak bir grlt bile yapmadan, belirli bir sraya gre, teker teker ay odasna girdiler. Tokonomay ssleyen kaligrafiyi ve nndeki
110

iei saygyla selmlayp seyrettikten sonra gnderilen mesaj okuyan birer kral gibi kendilerine ayrlm yerlere oturdular. Tm davetliler yerlerine yerletiler. Dkm mangalda kaynayan suyun fokurtularnn kaplad bir sknet iinde meditasyon yaptlar. Mangalda kaynayan suyun fokurtularna deiik sesler katmak iin Rikyu, suyun iine demir paralar koymutu. Bu yzden zaman zaman bir alayann yanks, bazen kyya arpan okyanus dalgalarnn sesi, bazen bir bambu ormann ykayarak geen saanak, bazen de kar tepelerdeki am aalarnn i ekileri duyuluyordu. Eimli ats gnei engellediinden, ay odas gn ortasnda bile lo ve serin olurdu. Zeminden tavana kadar solgun bir renk uyumu vard. Davetliler ak pastel renginde kimonolarn giymilerdi. Uyum, sayg, saflk ve dinginlik kurulduktan sonra ev sahibi Rikyu odaya girdi. Sessizlii ve saygy bozmadan yerine oturdu. Harl atein zerinde kaynayan aydan doldurulan kse elden ele dolamaya balad. Ksenin scaklyla birlikte elden ele dolaan lmszlk suyuydu sanki. Hayatn incisi zerine tefekkr ediyorlard: merhamet, sadelik ve tevazu. ay treni odadaki herkese kendi kendileriyle buluabildikleri bir ortam sunuyordu. Bu dinginlik, gn111

delik kouturmalarn ve kayglarn arasnda ksa bir soluklanma an deildi, geici bir huzur an deildi. Dinginlik anlamna gelen jaku, Budistler iin kr tutkularn ve acnn tkeniiyle hakikate uyanmak anlamna gelen Nirvanay ifade ediyordu. Kseden son yudumu alan Usta oldu. Sessizlii bozan en hatrl konuk, ay servisi takmlarn incelemek istedi. Usta servis gerelerini ve kakemonoyu konuklarnn nne kard. Konuklar hayranlklarn dile getirdiler. Usta kendisinden bir hatra olarak saklamalar iin bu paralar teker teker konuklarna hediye etti. ay ksesini kimseye vermedi. Herkes merakla bakarken, Talihsizliin dudaklaryla kirlenen bu kse artk kimseye hizmet edemesin diyerek, sol eline ald kseyi sa elinin keskin yanyla tek vuruta krd. Tren artk sona ermiti. Gzyalarn glkle zapteden konuklar birer birer ustayla vedalap odadan ktlar. Son dakikalarnda kendisine elik etmek iin en yakn ve en sevdii rencisi yannda kald. Rikyu adyla bilinen ay ustas Sen no Soeki ak pastel renkli kimonosunu karp zenle katlad. lme gidenlerin giydii beyaz kimonosuyla kald. Klcn eline alp tokonomann nnde
112

dizlerinin zerinde kerek oturdu. Son bir kez kaligrafiyi ve iei seyretti. Sunan nnde iki eliyle tuttuu klcn keskin parltsn seyrederken azndan nefis dizeler dkld: Byk Zihnin klcn elime aldmda/Ne Buda ne atalar vardr. Japon ay treni ustas Sen no Soeki byk sessizlie geerken glmsyordu.

leriye doru baktmda/Ne bir iek/Ne alaca yapraklar/Sazdan bir kulbe kumsalda tek bana/Gz akamnn soluk nda.
(E Dergisi, Mart 2003. Cengiz Erengil)

113

114

SZLK

Aham Brahmasmi / Tat twam asi:Ben Brahmaym / Sen de Osun. (Upaniadlar) Ahamkara: Ego, benlik. Benlik ald zaman karma yasasnn ileyii, bu bilin dzeyindeki insan iin geerli olmaktan kyor. Karmann etkisinden kurtulan, samsara denilen doum-lm dngsnn de dna km oluyor. Arhat /Arahant: Drdnc ve son seviyede Nirvanay gerekletirerek; btn zincirlerden, kirlerden ve safl bozan her eyden zgrlemi, yeniden domaktan da zgrlemi olan. (Budizmde zellikle Hinayana geleneinde.) Ariya Athangika/Magga: Sekiz Katl Soylu Yol. 1.Samyag Drishti : Doru ve tam gr. 2.Samyag Samkalpa : Doru ve tam anlay. 3.Samyag Vak : Doru ve tam konumak. 4.Samyag Karmanta : Doru ve tam aksiyon. 5.Samyag Ajiva : Doru ve tam hayatn kazanma yollar. lkelerle i yapmaktr. 6.Samyag Uyayama : Doru ve tam aba uygulamak. 7.Samyag Smriti : Doru ve tam farkndalk. 8.Samyag Samadhi : Doru ve tam uyanklk.
115

Ariya Sacca: Drt Soylu Hakikat. (Budizmde.) 1.Dukha : Btn varolu biimleri ve zellikle insan varoluu ac ekmeyle karakterize edilir. 2.Samudaya : Acnn nedeni arzular ve tutkulardr. 3.Nirodha : Arzu ve tutkularn kaynaklarnn kurutulmasyla ac sona erdirilebilir. 4.Magga : Arzu ve tutkularn kaynaklarn kurutacak olan, Sekiz Katl Soylu Yolun uygulanmasdr. Arler/Aryans: Milattan nce 1500 ile 1000 yllar arasnda Hindistana gelip ndus Vadisi Arler.ne Kuzey Hindistana ve son olarakta Ganj Ovas Arler.na yerletiler ve buraya Arler Arlerin Anavatan anlamna gelen Aryavarta dediler. Hindistana kast sistemini getirdiler. Atman: (Pali dilinde Atta), ruh (soul), kendilik (self), benlik (ego). Upaniadlarda kendi zn kavrayan kiinin Brahma ile btnletiine, Tanr ile bir olduuna inanlr. Bodhi tree, Bo tree: Bilgelik-hikmet aac Sidhartha Gotamann altnda aydnlanmaya eritii byk incir aac. Bodhisatva: Btn canl varlklar aydnlanmaya ve zgrle ulatrmaya kendini adam olan. (Budizmde, zellikle Mahayana geleneinde.) Bojjhanga: Aydnlanmann yedi unsuru: 1.Sati, smriti : Farkndalk 2.Dharma vicaya : Dharmay tefekkr etmek. 3.Viriya : Manevi enerji. 4.Piti : Sevin 5.Passadhi : Sakinlemek. 6.Samadhi : Uyanklk.
116

7.Upekha : Yaam btnyle kabul etmek. Brahma: En st varlk, evrenin yaratcs. Brahma Vihara: Meditasyonda odaklanlan konular olan Drt Latif Hl: 1.Metta : Evrensel sevgi. 2.Karuna : Merhamet. 3.Mudita : Sempatik sevin. 4.Upekkha : Yaam btnyle kabul etmek. Brahmanirvana: En st varln iinde erimek, yok olmak. Tasavvuftaki fenafillah ile karlatrlabilir. Brahmanlar: Keiler ve din adamlar. Tenleri beyazdr. Buda doas: Sidhartha Gotama, Bo aacnn altnda aydnlandnda Her eyde ve her bireyde Buda doasn grmek ne kadar harikulde demiti. Zen meditasyonunun amac insann, iindeki Buda doasn aa kartmasdr. Zen Budizmde yaamn amac ise insanlara ve tm evrene iindeki Buda doasn gsteren bir ekilde yaamaktr. Her eyin iindeki Buda potansiyeli anlamna gelen tathagatagarbha fikriyle (Mahayana Budizminde) balantldr. Buda ya da Budha: Uyanm olan, aydnlanm olan. zel isim olarak kullanldnda Sidhartha Gotamay ifade eder. Chitta: Zihin. Civanmukti: Bedenli olarak bu dnya yaarken zgrle, kurtulua, mutlulua erienlere denir. Deity: Meleksi varlk Deva (Deity): Bir gksel varlk, deyti. Dhamma/Dharma: (Sanskritede Dharma): Hakikat, reti, doktrin, doruluk, vicdanllk, ahlkllk, adalet, bir eyin doas vb.
117

Dharmakaya : Theravada Budistleri. Sidhartha Gotama zerinde younlarlar. Mahayana Budistleri ise Budalk zerinde younlarlar ve trikaya ( beden) anlayna sahiptirler. Birinci beden nirmanakaya, Budann dnyev bedenidir. kinci beden sambhogkaya gksel bedenidir. nc beden, dharmakaya ise saltk, biimsiz, etkilenmeyen hakikat bedenidir. Herkes bir Buda olma ansna sahiptir. Dhyana: leri seviyede meditasyon uygulamasnda eriilen bir zihin hli. Dukha : Ac ekme. 1.Dukha dukha : Sradan ac ekme. 2.Viparinama dukha : Deiimlerden dolay ac ekme. 3.Samkhara dukha : Koullanmalardan dolay ac ekme. Ehi passika: Gel ve gr. Budann retisini betimleyen bir sz. Guru: Yol gsterici. Hinayana: Kk Ara. Kk Yol Jainism (Caynaclk): Mahavira (Byk Kurtarc) adyla tannan Vardhamanann kurucusu olduu Cayna Dini. incisi doru man, doru bilgi ve doru davrantr. Kamma: (Sanskritede Karma). rad aksiyon edim. Budist karma fikri, edimlerimizin sonular vardr eklinde tanmlanabilir. Kamma phala: Kamma vipaka:Bir aksiyonun, edimin meyvas ya da sonucu. Karuna: Merhamet. Kilesa: (Sanskritede Klesha). Zincirler, kirlilikler, tutkular, duygusal psiik bulaklklar.
118

Koan: Paradoksal soru Katriyalar: Krallar, savalar ve soylular. Tenleri krmzmsdr. Mahabharata: Kutsal saylan bir Hint destan. Ondokuzuncu yzyla kadar yazya evrilmeden kulaktan kulaa aktarlmt. Kt ruhlar (kurus) ile iyi ruhlar (pandus) arasndaki atma zerine dayaldr. Mahayana: Byk Ara. Byk Yol Mandalalar: Kendisi vastasyla meditasyon yaplan resimler Mantralar: Meditasyon da zikredilen kelimeler Mara: Mitolojik bir varlk Maya: Yanlsamalar (illusion) dnyas. Alglarmz gereklii btnl iinde yanstmadnda, zihinlerimizde eksik ve arptlm alglarmzdan kaynaklanan birer yanlsamalar dnyas oluuyor. Alg kaplar, alg filtreleri temizlendii takdirde her ey insana gerek durumuyla, ne ise o olarak grnr. Mudra: Ellerin ve parmaklarn duru ekilleriyle oluturulan semboller. Nama rupa: sim ve biim. Zihinsel ve fiziksel enerjiler. Nirvana: Palice Nibbaha. Budist summum bonum ilkesi. En Son Gereklik. Saltk Hakikat. Nissarana: Szel (literature) olarak dna kmak. zgrlk, kurtulu. Aydnlanmak zihnimizi zincirleyen balardan kurtulmaktr. (Upaniadlar) Pancakkhandha: Kendilii (self) oluturan beli demet. 1.Rupa : Fiziksel beden ve duyu organlar. 2.Vedana : Duyusal veriler ve zihin. 3.Sanna : Alg. 4.Manas, sanskaras : Zihinsel oluumlar, koullanmalar.
119

5.Vinnana : Bilin. Nirvanaya ulamadka, bilin yeniden doumlarn nedeni olur. Budist psikolojiye gre, sabit ve deimeyen bir kendi (self), ruh (soul) ya da benlik (ego) olarak adlandrlan bir ey yoktur. Her ey deimektedir. Piti : Sevin. Punna: (Sanskritede Prajna): Bilgelik. Samadhi: Budist samadhinin : 1.Birinci evresi saf dnceler, anmsama, meditasyon. 2.kinci evresi dncenin durdurulmas ve kontamplasyon; sevin ve huzur bilinci. 3.nc evresi, sessizlik ve sakinliin yaanmas. 4.Drdnc evresi, insann ego yknden zgrlemesidir. Samatha: Younlamak, sakinlik. Samatha: Konsantrasyon meditasyonu Sangha: Budist Cemaat. Sanskar(lar): nsann karakterinin temelini oluturan zellikler, huylar, miza Sari: Budist rahiplerin giydii sar renkli elbise Sati: Farkndalk. Shruti: Szel olarak iitilen anlamna gelir. Vahyedildiine inanlan szlerdir. Hibir ekilde deitirilmeden kulaktan kulaa aktarlmlardr. Rishiler tarafndan iitilmilerdir. Veda ve Upaniadlar ierirler. Yalnz anlamlar deil, biimleri de ebeddir. udralar: Kyller, iiler ve hizmetiler. Tenleri koyu esmerdir. Shunyata: Boluk. Sila: Safiyet, ahlkllk, erdem. Smriti: Szel olarak hatrlanan anlamna gelir. Tarihsel ve insan yazlardr. Mahabharata ve Ramayana gi120

bi destanlar ierir. Sukha: Mutluluk. Sutra: Temel metinler Theravada: Eskilerin Okul Sistemi. Budizmin ortodoks ve orijinal biimi olarak kabul edilir. zellikle Seylan, Burma, Tayland, Laos ve Chittagongda uygulanmaktadr. Tisarana: Snma Yeri : 1. Buda, 2. Dharma, 3. Sangha. Tripitaka: Sepet. Budist doktirini retileri yazldka, temalarna gre farkl sepetlere konulduu iin bu ad almtr. Blmleri : 1.Vinaya pitaka : Ahlk lkeler/Disiplin Kitab. 2.Sutta pitaka : reti Kitab (Dhammapaday ierir.) 3.Abhidhamma Pitaka : Felsefe ve Psikoloji Kitab. Upaniadlar: Szel olarak bir grup rencinin, retmenlerinin dizinin dibine oturmalarn ifade eder. Hindu felsefesinin kaynaklarndan saylan Sankrite yazlarndan oluur. Klasik saylan on yaz, milattan nce 800 ile 400 tarihleri arasnda yazlmlardr. Vaiyalar: Ticaret ve zanaat ile uraanlar. Tenleri sarmsdr. Vajrayana: Elmas Ara. Elmas Yol Varna: Drt temel kast: Brahmanler, Katriyalar, Vaiyalar, udralar ve bu kastn dnda tutulan Paryalar. Varna ayn zamanda renk anlamna da gelmektedir. Sidhartha bu ayrmcla kar kmtr. Viparinama: Deiim, dnm. Vipassana: Sezgi. Vipasyana: Sezgi meditasyonu Zazen: Meditasyon
121

122

KAYNAKA

Alan W. Watts, The Way of Zen, Arkana Penguin Books, London, England, 1990. Allan W. Watts, Zen Yolu, ev: Sena Uur, ule Yaynlar, stanbul, 1998. Alan Watts, Mutluluun Anlam, ev: Semih Akzl, mge Kitabevi, Ankara, 1992. Alan Watts, Taoculuk Zen ve Bat Kltr, ev: lhan Gngren, Yol Yaynlar, stanbul, 1985. Alan Watts ve Al Chung Liang Huang, Suyun Yolu Tao, Trkesi : Ela Grdemir, Dharma Yaynlar, stanbul, 2001. Ananda Coomaraswamy, Hinduizm ve Budizm, Trkesi : smail Tapnar, Kakns Yaynlar, stanbul, 2000. Asaf Halet elebi, Buda, Bat Yayn, 1946. Bukkyo Dendo Kyokai, The Teaching of Buda, Kosaido Printing Co, Ltd, Tokyo, 1984. C.G. Jung, Dou Metinlerine Psikolojik Yaklam, ev: Ahmet Demirhan, nsan Yaynlar, stanbul, 2001. C.G. Jung, Jung on the East, Edited by J.J. Clarke, Routledge, London, England, 1995. Cemil Sena Ongun, Buda ve Konfuys, Tefeyyz Kitapevi, stanbul, 1941.
123

Cengiz Erengil, Krishnamurti ve Philosophia, Gelitirilmi kinci Bask, Ayna Yaynevi, stanbul, 2002. Chuang Tzu, Taoculuk zerine Meseller Diyaloglar, ev: mer Tulgan, Yol Yaynlar, stanbul, 1996. Dalai Lama, The Transformed Mind, Coronet Books, London, 2001. Dalai Lama, Yeni Binyln Deerleri, Trkesi : Emin Snr, Dharma Yaynlar, stanbul, 2001. Dalai Lama, Drt Yce Gerek, eviren : zzet Karaaal, Zvi-Geyik Yaynlar, stanbul, 2001. Deniz Demirdven ve Nurgl Demirdven, Jiddi Krishnamurti, Ayna Yaynevi, stanbul, 2003. (cretsiz datlan bir bror.) D.T. Suzuki, Studies in Zen, A Delta Book, New York, USA, 1955. D.T. Suzuki, Zen Budizm Seme Yazlar, ev : lhan Gngren, Yol Yaynlar, stanbul, 1979. D.T. Suzuki, Zen, Derleyen ve ev: Armaan Birgil, Okyanus Yaynclk, stanbul, 1995. Erich Fromm, D.T. Suzuki and Richard De Martino, Zen Buddhism and Psychoanalysis, A Condor Book, London, England, 1974. Erich Fromm, Psikanaliz ve Zen Budizm, ev: lhan Gngren, Yol Yaynlar, stanbul, 1981. Fernand Schwarz, Kadim Bilgeliin Yeniden Kefi, ev: Aye Meral Aslan, nsan Yaynlar, stanbul, 1997.
124

Gillian Stokes, Buda A Beginners Guide, Hodder and Stoughton, London, England, 200. brahim Smer, Lotusun indeki nci, Karakutu Yaynlar, stanbul, 2002. lhan Gngren, Buda ve retisi, Yol Yaynlar, stanbul, 1981. lhan Gngren, Zen Budizm, Yol Yaynlar, stanbul, 1995. Jiddu Krishnamurti, On Mind and Thought, Harper San Francisco, New York, USA, 1993. Jiddu Krishnamurti, Zihin ve Dnce zerine, ev: Cengiz Erengil, Ayna Yaynevi, stanbul, 1999. Jiddu Krishnamurti, Tanr zerine, eviren: Deniz Demirdven, Ayna Yaynevi, stanbul, 2000. Jiddu Krishnamurti, Eitim zerine Mektuplar, eviren: Buket Dilden, Arion Yaynevi, stanbul, 1994. John Powers, A Concise Encyclopedia of Buddhism, Oneworld Publication, Oxford, England, 2000. John White, What Is Enlightenment?, Paragon House, New York, USA, 1995. John White, Aydnlanma Nedir?, ev: Cengiz Erengil, Ayna Yaynevi, stanbul, 2002. Juan Mascaro, Dhammapada Geree Giden Yol, ev: Mehmet Ali Im, Bar Datm Yaynlar, stanbul, 1982. Juan Mascaro, The Dhammapada, Penguin Book, England, 1973.
125

Klaus K. Klostermaier, A Concise Encyclopedia of Hinduism, Oneworld Publications, Oxford, England, 1998. Konfys, Konumalar, eviren : Muhaddere Nabi zerdim, Cumhuriyet Dnya Klasikleri, stanbul, 2000. Kulalanda, Principles of Buddhism, Thorsons, London, Great Britain, 1996. Lao Tzu, Tao Te Ching Yol ve Erdemin Kitab, eviren ve Yorumlayan : Osman Yener, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul, 1998. Lydia Brll, Japon Felsefesi, ev: Mustafa Tzel, Kabalc Yaynevi, stanbul, 1997. Matsuo Bao, Kuzeye Giden nce Yol, ev: Cokun Yerli, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1994. Matsuo Bao, Haiku, Derleyen ve eviren : Oru Aruoba, Varlk Yaynlar, stanbul, 1998. Mehmet Ali Im, Upaniadlar, Dergah Yaynlar, stanbul, 1976. Mel Thompson, Buddhism, Teach Yourself Book, Hodder and Stoughton, London, England, 2000. Nyogen Senzaki and Ruth Strout McCandless, Budizm ve Zen, Trkesi : Nur Yener, Okyanus Yaynclk, stanbul, 2001. Okakura Kakuzo, ayname, ev: Ali Sha Delilba, Remzi Kitabevi, stanbul, 1944. Okakura Kakuzo, ay Kitab, ev: Aya gel, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul, 2001. Paul Carus, Budann retisi, ev: Teoman Ugun,
126

Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul, 1984. Ramm Dass, Aydnlanmaya Giden Yol, ev: Zafer Bozkaya, Okyanus Yaynclk, Ankara, 1998. Reid Rahmeti Arat, Eski Trk iiri, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1991. Roger N. Walsh and Frances Vaughan, Beyond Ego, Jeremy P. Tarcher INC, Los Angeles, USA, 1980. Roger N. Walsh ve Frances Vaughan, Ego tesi, ev: Halil Eki, nsan Yaynlar, stanbul, 2001. Roger Walsh and Frances Vaughan, Paths Beyond Ego, Tarcher / Putnam books, New York, USA, 2001. Rosemany Goring, Dictionary of Beliefs and Religions, Worldsworth Reference, Great Britain, 1995. Sheng Yen, Buda Zihnini Kazanmak, Trkesi : Ylmaz Akgnl, Okyanus Yaynclk, stanbul. Shunryu Suzuki, Zen Zihni Balang Zihnidir, ev: Cem en, Dharma Yaynlar, stanbul, 1995. Thich Nhat Hanh, Budann retisi, Trkesi : Nur Yener, Okyanus Yaynclk, stanbul, 2002. Walpola Rahula, What The Buda Taught, Oneworld Publications, Oxford, England, 1998. Walter Ruben, Eski Metinlere Gre Budizm, Hazrlayan: Ltf Bozkurt, Okyanus Yaynclk, stanbul, 2000.

127